Ircu

Пера багатыр.

НА УРОКАХ ТЫ НАУЧИШЬСЯ
1. Рассказать о Пере богатыре
2.

Значок «Копилка слов»
Ньӧв – стрела
Ньӧввуж – лук
Шы – (здесь) копьё.
Вины – погубить, убить
Ылӧдны – обмануть

1. Прочитай предложения и объясни, как ты их понимаешь.

1. Важӧн-важӧн Коми муын овлӧмаӧсь багатыръяс. 2. Багатыр кыйлӧма чери да вӧралӧма. 2. Пераыд зэв ён багатырӧн вӧлӧма. 3. Лызьыс Пералӧн вӧлӧма куим сажень кузьта. 4. Зэв тэрыба Пера ветлӧма лызьяс вылад. 5. Паськыдӧсь вӧлӧмаӧсь Пералӧн кыйсян угоддьӧясыс. 6. Кыйсьӧма багатыр ёсь шыӧн да ньӧввужйӧн. 7. Багатыр вӧрын узьлӧма бипур дорын. 8. Пера отсавлӧма бур йӧзлы. 9. Лямпа вылас Пера ветлӧма Коммуӧ тышкасьны татаръяскӧд. 10. Ён вӧралысь сувтӧдӧма да жугӧдӧма ыджыд би кӧлеса. 11. Повзьӧмаӧсь татаръясыд да пышйӧмаӧсь аслас муас. 12. Роч князь козьналӧма Пералы шӧвк тыв да Лупья раскын кыйсьӧм вылӧ грамота. 13. Лупъя раскын овлӧма-кыйсьӧма Вӧрса. 14. Пера да Вӧрса вермасьӧмаӧсь паличьясӧн. 15. Кӧсйӧма Вӧрса вины Ператӧ. 15. Пера вермӧма Вӧрсатӧ мудерлунӧн.

Работа в паре.

а) Задайте вопросы к выделенным словам и ответьте на них.

б) Скажи

1) Ме эг тӧд, мый…
2) Ме тӧді, мый …

2. Ты уже знаешь, что в коми языке и во многих финно-угорских языках существует форма глаголов II прошешего времени. Скажи, чем отличаются следующие глаголы:

овлісны – овлӧмаӧсь, ветліс – ветлӧма

а) Образуй от данных глаголов I прошедшего времени глаголы II прошедшего времени

Тышкасис, ветліс, отсавліс, вермис, кыйсис, вӧраліс, узьліс; вӧлісны, овлісны, повзисны, пышйисны, вӧчисны, вермасисны.

б) Составь предложения с полученными глаголами.

3. Изучи картины коми художников Василия Игнатова и Аркадия Мошева и соотнеси их.

Картины Василия Игнатова Картины Аркадия Мошева

Пера-богатырь побеждает лесного духа Вӧрсу.

а) Найди сходства в изображенииях героя легенды.

б) Прокомментируй с помощью упражнения 1, какие эпизоды из жизни героя изображены на картинах знаменитых коми художников.

Рисунок. Младшая сестра изучает обложку книги. Рядом сидит брат и оживлённо рассказывает.

4. Прочитай беседу Димы с младшей сестрой и скажи, как Пера помогал сельским жителям.

Катя: Дима, коді тайӧ серпас вылас? Сэтшӧм ыджыд. Тайӧ коми багатыр?
Дима: Тайӧ, Катьӧ, зэв ён да тӧлка багатыр Пера.
Катя: Ме зэв ёна кӧсъя тӧдмавны Пера йылысь. Висьталышт меным сы йылысь.
Дима: Но кывзы. Коми муын Лупъя раскын овлӧма Пера, зэв ён морт. Пера лун-лун ветлӧма парма кузя, кыйӧма йӧраӧс и кӧрӧс, войнас повтӧг узьлӧма вӧрын бипур дорын. Пералӧн вӧлӧма кык вок Ӧнтип да Мизя. Ӧнтип вокыс служитӧма. Мизя вокыс му гӧрӧма. Пераыд ёна отсасьлӧма сиктса йӧзыдлы: звер-пӧткатӧ кыйлӧма и керкатӧ стрӧитны отсавлӧма.
Катя: Зэв тай бур багатырӧн вӧлӧма. Дима, видзӧдлы, кутшӧм ыджыд кӧлеса кутӧ Пера юр весьтас. Кодъяс тайӧ тышкасьӧны?
Дима: Ӧти легендаын висьтавсьӧ, кыдзи Роч му вылӧ уськӧдчӧмаӧсь татаръяс. Мудерлунӧн вермӧмаӧсь вӧрӧгъяс. Уна сё морт кулӧмаӧсь ыджыдысь-ыджыд биа кӧлесаысь. Мый вӧчны? Сэки Ӧнтип висьталӧма роч князьлы Пера вок йывсьыс. Пырысь-пыр гӧнечьяс локтӧмаӧсь Пера ордӧ да корӧмаӧсь мездыны мунымӧс вӧрӧгысь.
Катя: А мыйӧн Пера муніс роч муӧдзыд?
Дима: Аслас сизим сыв кузьта лызьяс вылас муніс Пера Коммуӧ, тадзи важӧн шусьыліс роч муыд, тышкасьны татаръяскӧд. Биа кӧлесаыс дзик нин кар воротаяс дорас вӧлӧма. Пера ыджыд кӧлесатӧ сувтӧдӧма да жугӧдӧма. Татаръяс повзьӧмаӧсь да пышйӧмаӧсь ас муас.
Катя: Зэв тай ён да повтӧм вӧлӧма Пера. А тайӧ серпас вылас коді? Зэв кузь тошка, гӧна, зэв мисьтӧм.
Дима: Тайӧ, Катя, Вӧрса. Тайӧ морт нисьӧ зверыс олӧма вӧрын. Йӧзтӧ повзьӧдлӧма, кыйсьынытӧ абу сетлӧма. Легенда серти роч князь козьналӧма Пера-багатырлы шӧвк тыв да царскӧй грамота. Пералы позис ӧні повтӧг вӧравны Лупъя раскын. Сӧмын Вӧрса тайӧ жӧ вӧрас кыйсьӧма. Царскӧй грамотаыд сылы абу указ вӧлӧма. Мӧвпыштӧма Вӧрса Ператӧ вины. Сӧмын багатырыд тӧлкаджык вӧлӧма да ылӧдлӧма Вӧрсатӧ.
Катя: Кыдзи ылӧдлӧма? Вӧрсаыд ӧд мудер жӧ.
Дима: Медводз Пера да Вӧрса вермасьӧмаӧсь паличьясӧн. Кыкнанныс ёнӧсь вӧлӧмаӧсь. Войнас, кор Вӧрсаыд унмовсьӧма, Пера вайӧма вӧрысь ыджыд кер, пуктӧма бипур дорӧ да вевттьӧма куӧн, быттьӧ ачыс узьӧ. Вӧрсаыд чеччӧма, донӧдӧма * бипурын шы, кыдзи сатшкӧма узьысь Пераад, пуад. Сӧмын шуӧма: «Ёна жӧ тэ вӧлӧмыд ён, багатыр!», кыдзи Пераыд петӧма пу сайысь да и лыйӧма ньӧввужйысь Вӧрсаад.
Катя: Со кыдзи вӧлӧма. Ёна жӧ интереснӧ. Ме эг тӧд, мый миян муын татшӧм ён багатыр овлӧма. А тэ нӧшта багатыръясӧс тӧдан?
Дима: Дерт тӧда. Ми коми кыв урокъяс вылын тӧдмалам на йылысь. Мӧдысь висьтала.

Донӧдны – раскалить

Проверяем внимательность

а) Найди и исправь неточности

1. Пера вӧралӧма Лупья сиктын.
2. Пера абу отсасьлӧма сиктса йӧзыдлы.
3. Пера мездӧма Коми му татаръясысь.
4. Багатыр локтӧма роч муӧ подӧн.
5. Татаръяс аддзӧмаӧсь Ператӧ, повзьӧмаӧсь да пышйӧмаӧсь.
6. Роч князь козьналӧма Пералы уна сьӧм.
7. Пера да Вӧрса вермасьӧмаӧсь шыясӧн.
8. Вӧрса вӧлӧма мудерджык Пераысь.

б) Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кӧні овлӧма Пера?
2. Мый вӧчлӧма багатыр?
3. Мый вӧчлӧмаӧсь Пералӧн вокъясыс?
4. Кодкӧд тышкасьлӧма ён багатыр?
5. Мыйӧн Пера мунӧма Коммуӧ?
6. Кыдзи Пера мездӧма роч му вӧрӧгъясысь?
7. Кыдзи важӧн шусьыліс роч му?
8. Кыдзи роч князь аттьӧаліс коми багатырӧс?
9. Мыйла Пералы позис повтӧг вӧравны Лупъя раскын?
10. Коді кӧсйис вины багатырӧс?
11. Кутшӧмӧн вӧлӧма Вӧрса?
12. Мыйӧн вермасисны Пера да Вӧрса?
13. Кыдзи Пера ылӧдліс Вӧрсаӧс?

в) Дополни предложения соответствующей информацией.

1. Пера-багатыр (мый вӧчлӧма?) …
2. Багатыр вӧлӧма (кутшӧмӧн?) …
3. Ён вӧралысь ветлӧма лызьяс вылас (кыдзи?) …
4. Пералӧн кыйсян угоддьӧясыс вӧлӧмаӧсь (кутшӧмӧсь?) …
5. Кыйсьӧма багатыр (мыйӧн?) …
6. Вӧрын узьлӧма (кӧні?) …
7. Пера отсавлӧма (кодлы?) …
8. Тышкасьӧма Пера (кодкӧд?) …
9. (Коді?) … козьналӧма багатырлы (мый?) …
10. Пера тышкасьӧма (кӧні?) … (кодкӧд?) …

Аудирование

5. Послушай сказку про Перу-богатыря и скажи, что обещал русский князь Пере за победу над татарами.

Пера-багатыр
(Коми мойд)

Важӧн Лупья ю дорын олісны-вылісны куим вок: Ӧнтип, Мизя да Пера.
Ӧнтип муніс Коммуӧ * служба вылӧ, Мизя кутіс гӧрны-кӧдзны да нянь вӧдитны, а медічӧтыс, Пера, вӧравны.
Лызьясыс сылӧн вӧлі куим сажень кузьта. Лызясяс вӧлі Пера, босьтас ён шы, ньӧввуж да мунас кыйсьыны.
Паськыдӧсь вӧліны кыйсян угоддьӧясыс Пералӧн, некымын сё верст кузьта лэчьяс пуктавліс. Но ветлӧдліс сэтшӧм ӧдйӧ, мый ӧбед кадӧдз удитліс став кыйдӧссӧ видлавны. Кыйдӧстӧгыд гортас эз волы. А кор вӧлі кольччас вӧрын, чегъялас ньыв лысъяс, пестас бипур да и узяс би дорас.
Со сійӧ кутшӧм, Пера-багатырыд!
Ӧтчыд суис ыджыд шог. Роч му вылӧ уськӧдчис войнаӧн степса ханлӧн ордаыс. Мудерлунӧн вермыліс ордыд. Ханлӧн вӧлі ыджыдсьыс ыджыд кӧрт кӧлеса. Кӧлесаыс быгыльтчис, лямӧдіс ас улас йӧзӧс, и некод сійӧс эз вермы сувтӧдны. Пӧсь биӧн да ёсь ньӧвъясӧн бырӧдісны ставныссӧ, коді лысьтліс потшны страшнӧй кӧлесалысь туйсӧ. Повзьӧмла ставӧн вӧрӧ пышъялісны.
Ӧнтип роч князьыдлы висьталіс аслас Пера-багатыр вок йывсьыс.
– Гӧнечӧн ветлы вокыдла! Жугӧдас кӧ кӧрт кӧлесатӧ, аслам вотчинаысь джын мусӧ козьнала, – кӧсйысис князь.
Пера кӧсйысис отсавны бур йӧзыдлы. Лямпанас Коммуӧ котӧртіс. Ас кадӧ воис багатырным, дзик кар дорас воӧма кӧрт кӧлесаыд. Кӧлесаыс видз вывті быгыльтчӧ, йӧзсӧ лямӧдӧ, би койӧ... Кулӧмаяс усьӧны, ловъяыс пышйӧ...
Пера-багатыр кӧлесаыдлы воча ньӧв моз уськӧдчис. Кӧлесатӧ сувтӧдіс, пӧрӧдіс да шӧри жугӧдіс.
Аддзисны ордаса воинъяс, кыдзи багатыр налысь кӧлесасӧ жугӧдіс, повзисны да бӧр асланыс степъясӧ пышйисны...
А Коммуын пансис гаж. Роч князь Ператӧ нимӧдӧм понда пир лӧсьӧдіс.
– Удал молодеч, кор менсьым мый колӧ: зарни кӧть дона куяс! Сарство джынйӧс босьт! – шуис князь.
– А мый вылӧ меным тэнад дона куясыд, ме и ачым кыя да нывъяслы козьнала. И зарниыд меным оз ков. Вӧрад сытӧг бура овсьӧ. И сарство джынйыд оз ков. Вӧрад ме ачым сар, меысь ош и то полӧ.
Мӧвпыштіс князьыд да бара шуӧ:
– Вот тэ кутшӧм! Ме эг и чайтлы, мый татшӧмъясыс кӧнкӧ овлӧны. Козьналіс багатырлы тулан кыйӧм вылӧ шӧвк тыв. А нӧшта сетіс зыряна ногӧн гижӧм грамота. И вӧлі сэтчӧ пасйӧма, мый Пера да сылӧн водзӧ мунысь рӧд нэм кежлӧ лоӧны Лупъя яг вылын кӧзяеваӧн.
Прӧщайтчис Пера князькӧд – и гортас.

Проверяем внимательность

а) Определи верны или не верны данные утверждения.

1. Пера вӧлі медыджыд вокӧн.
2. Пералӧн лызьыс куим сажень кузьта.
3. Ён шыӧн да ньӧввужйӧн Пера кыйис чери.
4. Пера вӧрын узьліс вӧр керкаын.
5. Ӧтчыд роч му вылӧ уськӧдчисны степса ханлӧн ордаяс.
6. Ыджыд кӧлеса гӧгыльтчис видз кузя, би койис, лямӧдіс йӧзӧс.
7. Мизя висьталіс роч князьлы Пера вок йывсьыс.
8. Пера кӧлесатӧ сувтӧдіс да жугӧдіс.
9. Роч князь сетіс Пералы зарни да дона куяс.
10. Пера босьтіс князьлӧн вотчинаысь джын мусӧ.

б) Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кӧні олісны куим вок?
2. Кытчӧ муніс Пералӧн Ӧнтип вокыс?
3. Мыйтӧг Пера эз волы гортас?
4. Коді уськӧдчис войнаӧн роч му вылӧ?
5. Мыйла миян салдатъяс пышйисны татаръясысь?
6. Мыйӧн Пера отсаліс роч воинъяслы?
7. Мыйла Пера эз босьт князьлысь дона куяс да зарни?
8. Мый козьналіс князь коми багатырлы?

6. Прочитай 2 часть сказки о Пере-богатыре и скажи, до скольки лет жил Пера-богатырь.

Воис Пера гортас да пыр жӧ кайис ассьыс вотчинасӧ гӧгӧртны да шӧвк тывсӧ видлыны. Да эз тӧд багатыр, мый веськаліс сэтчӧ, кӧні ачыс Вӧрса кыйсис.
А Вӧрсаыд быттьӧ тані и вӧлӧма!
– Кыдзи лысьтан менам вӧръясын прӧмышляйтны?
– Тайӧ угоддьӧясыс абу тэнад, а менам. Со, видзӧдлы князьлысь грамотасӧ, – шуис Пера.
Эз куж лыддьысьны Вӧрсаыд.
– Мен тайӧ грамотаыд абу указ, – шуӧ. – Вай, бурджык, паличӧн кыскасям. Коді венас, сылы и лоӧ угоддьӧыс: либӧ миян вӧрса тунъяслӧн, либӧ тэнад аслад землякъяскӧд.
Кыскалісны паличтӧ, некод эз вермы.
– Ладнӧ, босьт аслыд став вӧрсӧ. Вай водзӧ ёртасьӧмӧн овны кутам! – шуис Вӧрса. А ачыс думыштіс вины багатыртӧ.
Пӧрӧдіс Пера ыджыд пожӧм, ноддя * пестіс, и лӧсьӧдчисны Пера да Вӧрса би дорын узьны. Вӧрсаыд юалӧ Пералысь:
– А мыйӧн эськӧ тэнӧ вины верман?
– Нинӧмысь пӧ ме ог пов, ни черысь, ни пуртысь, сӧмын ёсь йыла донӧдӧм шыысь пола.
Кор Вӧрсаыд унмовсис, Пера ньӧжйӧник чеччис, нетшыштіс вужнас кыдз пу, кыскис ноддя дорас, пуктіс муас ас пыддиыс, шебраліс. Ачыс босьтіс ньӧввужсӧ да коз пу сайӧ дзебсис.
А вӧрса вой шӧрнас чеччис, би вылас донӧдіс ёсь шысӧ да кыдзи тай сатшкис кыдз пуад.
– Но и крепыд жӧ вӧлӧма Пераыд! – шуис Вӧрса да нӧшта кыкысь кучкис шынас.
– Нӧшта кутшӧм на крепыд! – вочавидзис Пера да лэдзис Вӧрсалы ёсь ньӧв.
Сійӧ кадсяньыс Пера, сылӧн землякъяс и налӧн челядь Лупъя вӧр-ваын пыр вӧралӧны.
Со кутшӧм вӧлі Пера-багатырыд!
Гӧтрасис сійӧ. Оліс сё дас кык арӧсӧдз. И пыр видзис грамотасӧ да шӧвк тывсӧ. Пералӧн, Мизялӧн да Антипалӧн челядь и внукъяс ӧнӧдз на олӧны Коми муын. Ставӧн найӧ нималӧны бур сьӧлӧма да ён йӧзӧн.

* Ноддя – костёр (рассчитанный на продолжительное горение)

а) Найди предложения, содержащие информацию о том, что

1. Коді кыйсис Пералӧн угоддьӧясын?
2. Мыйӧн вермасисны Пера да Вӧрса?
3. Кытчӧ лӧсьӧдчисны узьмӧдчыны Пера да Вӧрса?
4. Мыйысь оз пов Пера?
5. Мыйысь полӧ багатыр?
6. Мый Пера пуктіс ноддя дорӧ ас пыддиыс?
7. Мый донӧдіс Вӧрса би вылын?
8. Мыйла Вӧрса эз вермы вины Пераӧс?
9. Кутшӧмӧн вӧлі Пера?
10. Кымын арӧсӧдз оліс Пера?
11. Мыйӧн нималіс Пералӧн рӧдыс?

б) Прочитайте сказку по ролям. (или прочитайте сказку заменяя глаголы I прошедшего времени глаголами II прошедшего времени)

7. Составь предложения (можно дополнить задание: расстать их по порядку)

1. Лупья, Пера, важӧн, оліс, дорын, ю.
2. кык, Ӧнтип, вӧлі, вок, да, Мизя, Пералӧн.
3. вӧдитіс, Ӧнтип, вокыс, а, Мизя, му, служитіс.
4. вӧр-ва, кыйсис, радейтіс, лун-лун, вӧраліс, Пера.
5. гортас, вӧралысь, эз, ён, волы, прӧмыстӧг.
6. ошкысь, ноддя, Пера, узьліс, эз, повтӧг, пов, дорын, вӧрын.
7. уськӧдчисны, роч, ӧтчыд, татаръяс, вылӧ, му.
8. мездыны, роч, татаръясысь, отсаліс, му, Пера-багатыр.
9. би, сувтӧдіс, да, сійӧ, ыджыд, кӧлеса, жугӧдіс, лямӧдіс-виис коді салдатъясӧс.
10. сетіс, да, роч, князь, Пералы, тыв, шӧвк, грамота.
11. повтӧг, ӧні, Пера, раскын, вермис, Лупъя, вӧравны.
12. Лупъядорса, сӧмын, вӧрын, Вӧрса, оліс.
13. багатыртӧ, кӧсйис, да, Вӧрсаыд, артмы, вины, эз.
14. тунтӧ, вӧрса, ылӧдліс, Пера.
15. пу, ас пыддиыс, кыдз, пуктіс, войнас.
16. пуӧ, донӧдӧм, Вӧрсаыд, шыӧн, сатшкис.
17. петіс, сэки, ньӧвйысь, Пера, пу, Вӧрсаӧ, сайысь, да, лыйис.
18. Пералӧн, дыр, сьӧлӧмӧн, олісны, му, рӧдыс, вылын, нималісны, да, бур, да, ёнлунӧн.

Прочитай предложения заменяя заменяя глаголы I прошедшего времени глаголами II прошедшего времени

8. / Можно дать задание. Посмотрите сказку «Пера-богатырь» и расскажите о богатыре Коми земли/

https://www.youtube.сom/watсh?v=oMC30GK3mqQ

Йиркап багатыр.

НА УРОКАХ ТЫ НАУЧИШЬСЯ
1. Рассказать о богатыре Йиркап
2.

Значок «Копилка слов»
Тшыкӧдӧм – испорченный

1. Прочитай предложения и объясни, как ты их понимаешь.

1. Багатыр олӧма Сімдор ты дорын. 2. Йиркап кыйсьӧма да вӧралӧма. 3. Багатыр ёртасьлӧма Вӧрсакӧд, абу ёртасьлӧма Васакӧд. 4. Вӧрса петкӧдлӧма Йиркаплы чудӧ пуяс. 5. Чудӧ пуясысь Йиркап вӧчӧма лэбалысь лызьяс. 6. Багатыр лоӧма медся тэрыб вӧралысьӧн. 7. Ни ӧти звер, ни ӧти пӧтка абу вермӧмаӧсь пышйыны Йиркапысь. 8. Багатыр кыйӧма эзысь сюра кӧрӧс. 9. Эзысь сюра кӧрыд вӧлӧма мича нылӧн. 10. Багатыр вайӧма нылыдлысь сьӧлӧмсӧ кӧлдуннялы. 11. Йиркаплӧн вӧлӧма гусятор. 12. Юктӧдӧмаӧсь багатырӧс тшыкӧдӧм ваӧн. 13. Вӧйӧма Йиркап Синдор тыӧ.

Работа в паре.

а) Задайте вопросы к выделенным словам и выражениям и ответьте на них.

б) Скажи

1. Ме эг тӧд, мый…
2. Ме тӧді, мый …
3. Менӧ чуймӧдіс, мый …

2. Изучи картины Аркадия Мошева и скажи, какие эпизоды из жизни богатыря на них изображены.

3. Сестра Димы тоже познакомилась с рисунками Аркадия Мошева. Прочитай диалог Кати с братом и скажи, почему Йиркап погнался за оленем с серебрянными рогами.

Катя: Дима, тэ меным кӧсйысин висьтавны нӧшта ӧти багатыр йылысь.
Дима: Кӧсйыси. Ме тэныд серпасъяс вайи. Тайӧ Йиркап багатыр.
Катя: Зэв тай ыджыд. Сійӧ мый лэбавны вермӧ?
Дима: Кывзы. Важӧн-важӧн Кони сиктын Синдор тысянь неылын олӧма Йиркап нима багатыр. Кыйӧма чери, вӧралӧма. Ӧти преданиеын висьтавсьӧ, кыдзи ӧтчыд багатыр аддзӧма Вӧрсалысь да Васалысь тышкасьӧмсӧ. Отсалӧма Йиркапыд Вӧрсаыдлы. Таысь Вӧрса петкӧдлӧма багатырлы кык чудӧ пу да шуӧма: «Тайӧ пуясас тэнад лолыд и ёнлуныд». А мӧд предание серти, Йиркаплӧн понмыс куим во увтӧма ӧти и сійӧ жӧ пу. Дӧзмӧма багатыр да и керыштӧма путӧ. А пуысь кутӧма вир петны. Пуыд и шуас: «Йиркап, пӧрӧд менӧ да вӧч аслыд лямпа пӧв. Он кӧ пӧрӧд, бӧр либӧ пукты чагсӧ ас местаас».
Катя: И Йиркапыд тайӧ пуясысь вӧчӧма лэбалысь лызьяс?
Дима: Збыль, тадз и эм. Лоӧма багатыр медся тэрыб вӧралысьӧн. Ни ӧти звер, ни ӧти пӧтка абу вермӧмаӧсь пышйыны Йиркапысь.
Катя: Дима, а кодӧс тайӧ кыйӧ Йиркап? Абу збыльвывса звер серпасалӧма.
Дима: Тайӧ Йиркап кыйӧ эзысь сюра кӧрӧс. А вӧтчӧма кӧр бӧрсяыс Урал гӧраясӧдз.
Катя: А мыйла татшӧм мича кӧрсӧ кыйӧма багатырыд?
Дима: Кониас дӧва олӧма, еретнича кодь. Сійӧ и шуӧма Йиркапыдлы: «Эзысь сюра кӧртӧ кӧ пӧ вӧтӧдан, сэсся тэысь свет вылас тэрыб кокыс оз ло, став звер-пӧткаыс тэнад лоӧ.
Катя: И вӧтӧдӧма да мый вӧчӧма кӧрыдкӧд?
Дима: Кор Йиркапыд вӧтӧдӧма кӧртӧ, сійӧ мича нылӧ пӧртчӧма *. Корӧма Йиркаптӧ, медым оз ви сійӧс. Кӧсйысьӧма вернӧй слугаӧн лоны. Но абу кывзысьӧма багатыр. Перйӧма кӧрыдлысь сьӧлӧмсӧ да вайӧма гортас.
Катя: Кутшӧм жаль. И мый, лоӧма Йиркапыд медся тэрыб вӧралысьнад?
Дима: Да, тайӧ кадсяньыс ни ӧти звер, ни пӧтка абу вермӧмаӧсь пышйыны багатырысь.
Катя: И шудаа олӧма багатыр?
Дима: Абу шудаа. Кӧдзыд сьӧлӧма гӧтырыс тӧдмалӧма, мый юктӧдны кӧ Йиркапӧс кӧм мыськалан ваӧн, сылӧн выныс бырас. И юктӧдӧма верӧссӧ тшыкӧдӧм ваӧн.
Катя: И мый лоӧма багатырыскӧд? Кулӧма?
Дима: Тӧвнас кутӧма вуджны Йиркап йи вывті Синдор ты вомӧн да и вӧйӧма.
Катя: Со ӧд мый лоӧма багатырыдкӧд.

Пӧртчыны – превратиться

http://komіwіkі.syktsu.ru/іndex. серти

а) Ответь на вопросы.

1. Кӧні олӧма Йиркап?
2. Мый вӧчлӧма багатыр?
3. Кыдзи Йиркап аддзӧма чудӧ пуяс?
4. Мый вӧчӧма Йиркап чудӧ пуясысь?
5. Кодъяс абу вермӧмаӧсь пышйыны Йиркапысь?
6. Кытчӧдз Йиркап вӧтчӧма эзысь сюра кӧр бӧрся?
7. Кодӧ пӧртчӧма эзысь сюра кӧр?
8. Мыйӧн юктӧдӧма Йиркапӧс гӧтырыс?
9. Кытчӧ вӧйӧма багатыр?

б) Укажи причину того

1. Мыйла Йиркаплӧн понйыс куим во увтӧма ӧти и сійӧ жӧ пу.
2. Мыйла Йиркап лоӧма медся тэрыб вӧралысьӧн.
3. Мыйла багатыр кыйӧма эзысь сюра кӧрӧс.
4. Мыйла Йиркаплӧн бырӧма выныс.
5. Мыйла Йиркап вӧйӧма Синдор тыӧ.

4. Вставь в предложения недостающую информацию.

1. Пера олӧма (кӧні?) …, а Йиркап олӧма …. 2. Пера (мый вӧчӧма?) … да … и Йиркап … . 3. Пералӧн вӧлӧма зэв кузь (мый?) … и Йиркаплӧн вӧлӧма (мый?) … . 4. Пера ветлӧма (кытчӧ?) … тышкасьны (кодкӧд?) …, а Йиркап ветлӧма (кытчӧ?) … кыйны (кодӧс?) … . 5. Пера вӧлӧма (кутшӧмӧн?) …, а Йиркап вӧлӧма … . 6. Пера вермасьӧма паличӧн (кодкӧд?) …, а Йиркап отсалӧма (кодлы?) …. 7. (Коді) … олӧма дыр да шудаа, а (коді?) … водз кулӧма.

5. Заполни таблицу.

Багатырлӧн ним Кӧні олӧма? Кутшӧмӧн вӧлӧма? Мый вӧчлӧма? Мыйӧн нималӧма?

а) Используя таблицу, расспроси своего одноклассника о богатыре.
б) Используя таблицу расскажи, что ты узнал об одном и богатырей коми земли.
в) Скажи, что общего и чем отличаются герои коми легенд Пера и Йиркап.

5. Прочитай легенду и скажи, почему одна лыжа у Йиркапа была из обыкновенного дерева.

Йиркап

Йиркапыд ёна сюсь вӧвлӧма. Кониысь сійӧ, Сімдор ты дорысь. Вӧравлӧма. Вот ӧтчыд сійӧ веськалӧма сэтшӧм пу шӧрӧ – кор оз пет, век понйыс увтӧ. Куим во вӧлӧм ӧти пу увтӧ. Йиркапыд дӧзмас дай керыштас сійӧ пуад. Керыштас, дай вир кутас петны пусьыд. Пуыд и шуас:
– Йиркап, пӧрӧд менӧ да вӧч аслыд лямпа пӧв.
Йиркапыд и пӧрӧдас путӧ. Сэсся ӧти лызь пӧв вӧчас, мӧд пӧвсӧ прӧстӧй пуысь. Кыкнан лызьсӧ кӧ вӧчис, сэсся эз нин вермы сувтлыны, му мӧдарӧ эськӧ и лэбӧдісны. Кытчӧ мӧвпыштас, сэтчӧ лызьыд нуӧ сійӧс. Кепысьсӧ да шапкасӧ кӧ шыбитас лызь водзас, лызьясыс сувтасны, оз кӧ, водзӧ лэбӧдасны. Кыдзи Йиркап кутіс вӧравны выль лызьяс вылад, медводдза вӧралысьӧн лоис. Некутшӧм звер ни пӧтка сыысь эз удит пышйыны. Черитӧ Сім ты дорын кыйліс, куимсё верст сайын сійӧ вӧлі. Петас гортсьыс пач ломтысигӧн, бӧр локтас, а пачыс абу на ваймӧма *.
Кониын ӧти нывбаба олӧма, кӧлдуння кодь. Ӧтчыд сійӧ и шуас Йиркаплы: кыян кӧ эзысь сюра кӧрӧс, тэся тэрыбджык вӧралысьыс оз ло свет вылас, став звер-пӧткаыс тэнад лоӧны.
Аскинас мамыс пӧжасьны кутас. Аддзас лӧз кӧртӧ, садьмӧдас Йиркаптӧ. Пуктас питшӧгас * мамыслысь пӧсь няньсӧ Йиркап да уськӧдчас вӧтӧдны кӧртӧ. Урал Из гӧраӧдз вӧтчас Йиркапыд эзысь сюра кӧр бӧрсяыд. Эз вермы изъяс вывтіыд пышйыны кӧрыд. Юр вомӧныс бергӧдчис да мича-мича нылӧ пӧртчис.
– Эн ви менӧ, Йиркап, – шуӧ кӧрыд, – ме лоа тэныд вернӧй слугаӧн.
– Та ылна вайӧдін менӧ, ловйӧн ме тэнӧ ог коль, – шуис вӧралысь.
Виис нывтӧ Йиркапыд. Пуктіс сьӧлӧмсӧ сылысь питшӧгас и бӧр гортас локтіс. А пӧсь няньыс, кодӧс босьтліс сьӧрсьыс, век на пӧсь, абу на удитӧма кӧдзавнысӧ. Со мый ӧдйӧ Йиркапыд Из гораясӧдзыд ветліс.
Пуктіс Йиркап кӧрыдлысь сьӧлӧмсӧ кӧлдуннялӧн пызан вылас. «Ӧні тэысь ни ӧти звер, ни ӧти пӧтка оз пышйы, – шуис нывбаба. – Ставыс тэнад лоӧ.»
Кониын нӧшта ӧти нывбаба-Ёма оліс. Ёмаыд и шуас Йиркаплӧн мачекаыслы: «Пиыд тэнад став звер-пӧткатӧ кыяс. Ми ставӧн тшыгла кулам». Висьталіс сійӧ, кыдзи бырӧдны Йиркаптӧ. Юкталіс мачекаыс Йиркапӧс тшыкӧдӧм ваӧн, лоис вӧралысь сьӧкыд. Кутіс вӧйласьны *.
Ӧтчыд кутіс Йиркап вуджны Синдор ты вомӧн, йиыд эз кут сьӧктаммӧм вӧралысьтӧ. Кутіс вӧйны Йиркап, нинӧм оз вермы вӧчны. Перйис пурт, кӧсйис мездысьны чудӧ-лызьяссьыс. А лызьыс и шуӧ: «Йиркап, Йиркап, асьтӧ /воштін/ бырӧдін и менӧ тшӧтш кӧсъян. Эн кӧ вунды лызьяслысь кӧртӧдъяссӧ, петкӧді ме тэнӧ берегӧ.»
Выныштчис Йиркап, чужйис лызь пӧвсӧ, лэбис лызьыс да берегдорса пожӧм пуӧ сатшкысис *.
Йиркапыд и вӧйис Синдор тыад. Ӧні сійӧ местаыс шусьӧ «Йиркапув».

ваймыны - догореть
питшӧгас - за пазуху
вӧйласьны - проваливаться
сатшкысьны - воткнуться

а) Определи, верны или неверны утверждения.

1. Йиркап чудӧ пуясысь вӧчӧма аслыс лямпа.
2. Йиркап лои медся тэрыб вӧралысьӧн.
3. Став звер-пӧткаыс пышйис сыысь.
4. Мачекаыс тшӧктӧма Йиркаплы кыйны эзысь сюра кӧрӧс.
5. Эзысь сюра кӧр вӧлӧма мича нылӧн.
6. Йиркап жалитіс да лэдзис эзысь сюра кӧртӧ.
7. Нывбаба-Ёма юктӧдіс Йиркапӧс тшыкӧдӧм ваӧн.
8. Йиркапыд вӧйис Синдор тыӧ.

б) Ответь на вопросы.

1. Кутшӧм вӧралысьӧн вӧлӧма Йиркап?
2. Кӧні сійӧ кыйсьӧма да вӧралӧма?
3. Кор Йиркап лоӧма медводдза вӧралысьӧн?
4. Кутшӧмӧн вӧлӧма Йиркаплӧн мачекаыс?
5. Коді висьталӧма Йиркаплы эзысь сюра кӧр йылысь?

в) Укажи причину того

1. Мыйла чудӧ пуясысь Йиркап вӧчис сӧмын лызь пӧвсӧ?
2. Мыйла Йиркап вермис вӧтӧдны эзысь сюра кӧрӧс?
3. Мыйла пӧсь няньыс эз удит кӧдзавны Йиркаплӧн питшӧгас?
4. Мыйла Йиркап эз коль ловйӧн эзысь сюра кӧрӧс?
5. Мыйла Йиркап сьӧктаммис?
6. Мыйла Йиркап кӧсйис мездысьны чудӧ-лызьясысь?
7. Мыйла лызьяс эз петкӧдны Йиркапӧс берегӧ?

6. Составь предложения и расположи их по порядку.

1. Синдор, дорын, вӧралӧма, ты, Йиркап.
2. лэбалысь, лызьяс, сійӧ, чудӧ-пуясысь, вӧчӧма.
3. тэрыб, вӧралысьӧн, медся, лоӧма.
4. кӧрӧс, Урал, эзысь, Из, дорысь, гӧраяс, кыйӧма, сюра, Йиркап.
5. вӧлӧма, нылӧн, мича, сюра, кӧрыд, эзысь.
6. кӧлдуннялы, сьӧлӧмсӧ, Йиркап, нывлысь, вайӧма.
7. абу, вермӧмаӧсь, ни, ӧні, ӧти, Йиркапысь, ни, пӧтка, звер, пышйыны.
8. юктӧдӧма, ваӧн, мачекаыс, тшыкӧдӧм, Йиркапӧс.
9. кутӧма, багатыр, да, сьӧктаммӧма, вӧйласьны.
10. мездӧмаӧсь, абу, чудӧ-лызьясыс, Йиркаптӧ.
11. тыӧ, Синдор, багатыр, вӧйӧма.

1. юктӧдӧма, ваӧн, мачекаыс, тшыкӧдӧм, Йиркапӧс.
2. лэбалысь, лызьяс, сійӧ, чудӧ-пуясысь, вӧчӧма.
3. кӧлдуннялы, сьӧлӧмсӧ, Йиркап, нывлысь, вайӧма.
4. вӧлӧма, нылӧн, мича, сюра, кӧрыд, эзысь.
5. Синдор, дорын, вӧралӧма, ты, Йиркап.
6. тэрыб, вӧралысьӧн, медся, лоӧма.
7. тыӧ, Синдор, багатыр, вӧйӧма.
8. кӧрӧс, Урал, эзысь, Из, дорысь, гӧраяс, кыйӧма, сюра, Йиркап.
9. абу, вермӧмаӧсь, ни, ӧні, ӧти, Йиркапысь, ни, пӧтка, звер, пышйыны.
10. мездӧмаӧсь, абу, чудӧ-лызьясыс, Йиркаптӧ.
11. кутӧма, багатыр, да, сьӧктаммӧма, вӧйласьны.

7. Посмотри фильм о Йиркапе и расскажи, что ты узнал о герое легенд Коми земли.

https://www.youtube.сom/watсh?v=r4Y2gparSIU

Кӧрт Айка.

НА УРОКАХ ТЫ НАУЧИШЬСЯ
1. Рассказать о Железном старце
2.

Значок «Копилка слов»
Дорны – ковать, выковать
Дорччысь – кузнец
Сотны – сжечь
Тун – колдун
Эмбур – добро, имущество
Мырддьыны – отнять

1. Изучи картину Аркадия Мошева и охарактеризуй героя легенд и преданий народа коми.

2. Выбери из списка предложения, которые характеризуют Железного старца.

1. Кӧрт Айка олӧма зэв-зэв важӧн. 2. Кӧрт Айка вӧлӧма ён багатырӧн. 3. Кӧрт Айка вӧлӧма вына тунӧн. 4. Сійӧ ёна отсасьлӧма сиктса олысьяслы. 5. Кӧрт Айка вӧралӧма да кыйсьӧма. 6. Сылӧн вӧлӧмаӧсь кузь лызьяс. 7. Тун овлӧма Лупъя раскын. 8. Сійӧ вӧлӧма зэв лёк. 9. Кӧрт Айка тышкасьлӧма татаръяскӧд. 10. Сійӧ кыйлӧма эзысь сюра кӧрӧс. 11. Вына тун вӧлӧма кӧртысь. 12. Уна лёктор сійӧ вӧчӧма коми йӧзлы. 13. Уна коми сикт сотлӧма вына тун. 14. Кӧрт Айка вермӧма Вӧрсаӧс. 15. Сійӧ вензьӧма Вежа Степанкӧд. 16. Кӧрт Айка вӧлӧма Коми муын медводдза дорччысьӧн.

3. Прочитай предложения и объясни, как ты их понимаешь.

1. Зэв-зэв важӧн олӧма-вылӧма вына тун Кӧрт Айка. 2. Джуджыд Эжва берегдорса керӧсын вӧлӧма сылӧн оланіныс. 3. Кӧм-паськӧмсӧ кӧртысь новлӧма. 4. Вир-яйыс кӧртысь вӧлӧма. 5. Оланінсӧ, пуртсӧ, ньӧвсӧ да ньӧввужсӧ кӧртысь дорлӧма. 6. Некод абу венлӧма лёк тунтӧ. 7. Шулӧма туналан кывъяс – гожӧм шӧрын лымъялӧма. 8. Кӧрт Айка тшӧктӧм серти Выль воӧ зэрлӧма. 9. Уна коми сикт сотлӧма. 10. Эжва вомӧн лёк тун нюжӧдлӧма кӧрт чеп. 11. Скӧр тун мырддьывлӧма йӧзлысь став эмбурсӧ да вӧйтлӧма ваӧ. 12. Уна мортӧс вилӧма. 13. Лёк ногӧн дыр олӧма Кӧрт Айка.

а) Ответь на воопросы.

1. Кодӧн вӧлӧма Кӧрт Айка?
2. Кор сійӧ овлӧма?
3. Кӧні вӧлӧма Кӧрт Айкалӧн оланіныс?
4. Мыйысь вӧлӧма тунлӧн паськӧмыс?
5. Мый лёк тун дорлӧма кӧртысь?
6. Мый сотлӧма Кӧрт Айка?
7. Кытчӧ нюжӧдлӧма тун кӧрт чеп?
8. Мый вӧчлӧма лёк тун?
9. Кыдзи олӧма Кӧрт Айка?

б) Скажи

1. Ме эг тӧд, мый…
2. Ме тӧді, мый …
3. Менӧ чуймӧдіс, мый …

в) Скажи, какие эпизоды из жизни Кӧрт Айки изобразил Василий Игнатов.

Здесь нужно правило: отрицательное спряжение глаголов II прошедшего времени.

4. Прочитай/послушай рассказ Эльвиры Поляковой и скажи, как Кӧрт Айка останавливал всех лодочников.

Улляна манастырысь челядь автобусӧн воисны Кӧрткерӧсӧ. Нимыс сиктыслӧн йитчӧма Кӧрт Айка йылысь висьталӧмкӧд.
Кӧрт Айкаыс нимавлӧма коми йӧз пӧвстын лёк тунӧн. Сылӧн пӧ ставыс вӧлӧма кӧртысь: и дӧрӧмыс, и шапкаыс, и кӧмыс. Вир-яйыс пӧ весиг кӧрт вӧлӧма. Оланінсӧ Корт Айкаыд кӧртысь жӧ вӧчлӧма. Бур дорччысьӧн нимавлӧма. Сыӧдз некод на абу кужлӧма Комиад дорччыны. Некод абу венлӧма ён морттӧ. Эжва вомӧн сійӧ нюжӧдлӧма кӧрт чеп да сувтӧдлывлӧма быд кывтысь-катысьӧс. Быд мунысь-ветлысь, кыйсьысь-вӧралысь веськавлӧма сы киӧ. Скӧр туныд уськӧдчывлӧма да мырддявлӧма йӧзлысь эмбурсӧ, а сэсся вӧйтлӧма найӧс юас. Лёк ногӧн овлӧма! Тадзи вӧлӧма дыр кад, кытчӧдз Коми муӧ абу локтӧма Вежа Степаныд.
Сиктса музейын челядьӧс шензьӧдіс ыджыд серпас. Тані вӧлі бура петкӧдлӧма Степанлысь шензьӧдана вынсӧ да Кӧрт Айкалысь лёклунсӧ. Велӧдчысьяс тӧдмалісны Перымса Степан йылысь нӧшта ӧти висьталӧм. Перымса Степан катӧ * вӧлӧм Эжваӧд. Ю вомӧн нюжӧдӧм чептыд сійӧс и сувтӧдӧма. Молитва лыддьӧм бӧрын Степаныд босьтӧма вежа крестсӧ да кучкӧма сійӧн кӧрт чептад. Кӧртыд орӧма дай вӧйӧма Эжваас. Скӧрмӧм Кӧрт Айкаыд вордкыв * лыддьӧма, медым гызяс * юыд да путкыльтас Степаныдлысь пыжсӧ. Эжва вылад кыпӧдчӧмаӧсь ыджыдысь-ыджыд гыяс *… Но и гызьӧм ютӧ Степаныд вермӧма лӧньӧдны. Сэсся сувтӧдӧма Вежа Степаныд ассьыс пыжсӧ буретш Кӧрт Айкалӧн оланін весьтас. Кӧрт Айкаыд уськӧдчӧма Степан вылӧ, кӧсйӧма керавны * сійӧс. Но лёк мортыд абу вермӧма Вежа морттӧ. Со тадзи коми йӧзыд и мездысьӧмаӧсь лёк тунсьыс.
Э. Полякова серти

катны – подниматься вверх по течению
вордкыв – заговор
гы – волна
керавны – рубить, порубить

а) Найди и исправь неточности.

1. Кӧрт Айка нимавлӧма бур тунӧн.
2. Оланінсӧ сійӧ вӧчлӧма пуысь.
3. Кӧрт Айка нимавлӧма бур вӧралысьӧн.
4. Эжва вомӧн сійӧ нюжӧдлӧма кӧв.
5. Сиктса музейын челядьӧс шензьӧдӧма ыджыд небӧг.
6. Небӧгын петкӧдлӧма Степанлысь шензьӧдана вынсӧ да Кӧрт Айкалысь лёклунсӧ.
7. Перымса Степанӧс Эжва ю вылын сувтӧдӧма ю вомӧн нюжӧдӧм чеп.
8. Степан кучкӧма кӧрт чептӧ кинас, чептыд и орӧма.
9. Кӧрт Айка лыддьӧма молитва, и ю вылын кыпӧдчӧмаӧсь ыджыд-ыджыд гыяс.
10. Степан абу вермӧма лӧньӧдны гыястӧ.
11. Лёк тун вермӧма Вежа Степанӧс.
12. Коми йӧз абу вермӧмны мездысьны лёк тунысь.

б) Ответь на вопросы.

1. Кодкӧд йитчӧма Кӧрткерӧс сиктлӧн нимыс?
2. Мыйӧн нимавлӧма Кӧрт Айка?
3. Мый тунлӧн вӧлӧма кӧртысь?
4. Мый вӧчлӧма Кӧрт Айка?
5. Кыдзи олӧма тун?
6. Кутшӧмӧн вӧлӧма Кӧрт Айка?
7. Мый сувтӧдӧма Перымса Степанӧс ю кузя кывтігӧн?
8. Кыдзи коми йӧз мездысьӧмаӧсь лёк тунысь?

в) Укажи причину того (если задание прочитай)

1. Мыйла некод абу венлӧма Кӧрт Айкаӧс?
2. Мыйла кӧрт чеп орӧма да вӧйӧма ваӧ?
3. Мыйла Эжва вылын кыпӧдчӧмаӧсь гыяс?
4. Мыйла Кӧрт Айка уськӧдчӧма Степан вылӧ?

г) Определи, какой эпизод предания изображён на картине Василия Игнатова.

5. Выясни, кто из коми писателей написал поэму о герое коми легенд.

6. Послушай биографию автора и скажи Татчӧ колӧ бур текст. Эз артмы.

Нималана коми гижысь Михаил Николаевич Лебедев чужис 1877 вося октябр 10-ӧд лунӧ Сыктыв районса Межадор сиктын вӧлӧсьтса писар семьяын. Челядьдырся олӧмыс эз вӧв ёна шуда. Эз тырмывлы сьӧм. Торйӧн сьӧкыд вӧлі, кор батьсӧ вит во кежлӧ босьтісны царскӧй армияӧ. Салдатысь воӧм бӧрын батьыс ветліс местаысь местаӧ удж корсьӧмла. Дыр мысти Лебедевъяс овмӧдчисны Кӧрткерӧсын. Тані детинкаӧс босьтісны писарлы отсасьысьӧн. А гижны-лыддьысьны Михаилӧс велӧдӧма батьыс. Гижысьлӧн велӧдысьнас лоӧма небӧг. Кӧть тайӧ кадӧ небӧгыд эз вӧв уна, рыт-рыт Михаил Николаевич вӧлі небӧгъяс дінын. Сылӧн ай-мамыс вӧліны рочӧсь. Велӧдчис Усть-Сысольскса уезднӧй училищеын, уджаліс Кӧрткерӧсын да Покчаын писарлы отсасьысьӧн.
Тайӧ нималана кывбуралысь, гижысь да драматург бура тӧдіс коми йӧзкостса висьтъяс. Коми йӧзлӧн важ олӧм йылысь 1928-ӧд воын сійӧ лӧсьӧдіс поэма-мойдъяс «Кӧрт Айка» да «Яг морт».

7. Домашнее чтение. Прочитай отрывок из предания М.Н. Лебедева и скажи,

Кӧрт Айка
(Предание юкӧн)

Коркӧ важӧн Коми муын
Лыдтӧм, помтӧм вӧлі вӧрыс.
Сійӧс некод эз на керав,
Эз на водзсась сыкӧд черыс.

Эжва юыс вӧлі джуджыд,
Ваыс ямӧмсӧ эз тӧдлы.
Гожся кадын коми мортлы
Уна чери сэтысь шедлі.

Лӧсьыд вӧлі пыжа туйӧд
Мунны ылӧ, мунны матӧ.
Сьылігтырйи вӧлі йӧзыс
Эжва кузя кывтӧ-катӧ.

«Ми кӧть шогапырысь олам,
Кужам шогсӧ гажӧ пӧртны!»-
Тадзи шулісны, но регыд
Лои войтырыслы бӧрдны.

Кыськӧ воис Коми муӧ
Ош кодь лёк да мисьтӧм тӧдысь,
Паськыд тошка, югыд синма,
Гашкӧ, саридз сайысь петысь.

Локтіс сійӧ тувсов лунӧ
Шыа, пурта, лэчыд чера
Сьӧрысь кокньыдика вайис
Вӧрысь кыйӧм ыджыд йӧра.

Вадор керӧс вылӧ пуксис,
Ульнас сёйис йӧра джынсӧ;
Кызкодь пожӧм кинас чегис-
Видліс сёйӧм бӧрас вынсӧ.

Льӧм пу пӧвстын колипкайяс
Сьывны мӧдӧдчисны нора.
Тӧдысь кабыръяссӧ лэптіс,
Сэсся равӧстіс зэв гора:

«Меным, кӧртысь дорӧм тунлы,
Ловъя мортысь оз ков повны!
Ме, Кӧрт Айка, тані кута
Джуджыд керӧс вылын овны!..»

Чери кыйысь матын вӧлі,
Сылӧн юрсиясыс сувтіс.
Весиг гынас дугдіс ворсны
Эжва юыс керӧс увті.

Сэні овмӧдчис Кӧрт Айка
Мыйкӧ мусьыс зіля корсьӧ,
Мыйкӧ перйӧ, мыйкӧ сотӧ,
Сьӧкыд мӧлӧтъясӧн дорччӧ:

Мырсис, камгис, бикинь кисьтіс.
Уна пӧсьсӧ ассьыс лэдзис.
Кӧрт да уклад сылӧн артмис. 
Кӧртысь гез да майӧг вӧчис…

Эжва вомӧн гезйыс водіс…

Пикӧ воис пыжа войтыр,
Туйыс абу водзӧ мунны,
Оз позь вадор вылӧ кайны.
Пыжнас ваӧ оз позь сунны…

Петіс нӧрыс вылӧ тӧдысь,
Синмыс кӧинлӧн кодь югыд:

«…Коми мусӧ, коми йӧзсӧ
Чорыд кабырӧ ме босьта.
Ме кӧ скӧрма, Эжва юсӧ
Дзик пыр пыдӧсӧдзыс косьта.

Ме, Кӧрт Айка, лёк кӧ лоа,
Ловъя юрӧн морттӧ сёя,
Вур-варвӧча, кӧртӧн варта,
Гырйӧ сюяла да тоя.

Кодлы колӧ водзӧ мунны
Тулан куӧн меным сетӧй.
Зіля, зіля, энӧ узьӧй,
Татчӧ керӧс улас лӧдӧй!..»

Эжва дорын гажа нӧрыс
Муса лои мисьтӧм тунлы.
Сэтчӧ керка сійӧ тшупис.
Ылӧ некытчӧ эз мунлы.

Чорыд кӧртӧн лунтыр грымгӧ,
Вадор пӧлӧн ветлӧ-шӧйтӧ, 
Ворсігтырйи мукӧд мортсӧ
Увлань юрӧн юас вӧйтӧ.

Лыдтӧм омӧльторсӧ вӧчис
Джуджыд керӧс вылын олысь.
Пыксьӧм некодсянь эз аддзыв:
Коми йӧзыс вӧлі полысь…

Ӧтчыд пукалӧ Кӧрт Айка,
Чужва вийӧдӧ да сьылӧ.
Сылӧн сьылӧм, сылӧн равзӧм
Сизим чомкост сайын кылӧ…

Кывзӧ сійӧс югыд Эжва,
Гынас жугылякодь ворсӧ.
Кыдз да бадь пу шогапырысь
Муӧдз ӧшӧдісны корсӧ.

Колипкайӧс тэрыб бордйыс
Ылӧ-ылӧ сэтысь нуӧ:
«Мед пӧ синмӧй оз нин аддзы,
Кыдзи туныс вирсӧ юӧ».

Весиг ошлы шуштӧм лоис,
Пышйӧ сійӧ пемыд вӧрӧ,
Юрсӧ копыртӧма, кашкӧ,
Мусӧ повзьӧмысла гӧрӧ…

Здесь нужны правило и упражнения на правило причастия. В тексте встречаются причастия. Эмӧсь и деепричастиеяс

Яг морт.

НА УРОКАХ ТЫ НАУЧИШЬСЯ
1. Рассказать о лесном человеке
2.

1. Изучи картину Аркадия Мошева и охарактеризуй героя легенд и преданий народа коми.

2. а) Выпиши из списка предложения, которые по-твоему характеризуют Яг морта.

1. Сійӧ вӧлӧма шань вӧралысьӧн. 2. Ён багатыр отсасьлӧма йӧзлы. 3. Вӧрса тун гусявлӧма йӧзӧс. 4. Сійӧ сотлӧма сиктъяс. 5. Сійӧ вӧлӧма медся тэрыб вӧралысьӧн. 6. Ёна жӧ лёкӧн вӧлӧма вӧрса олысь. 7. Сійӧ вӧлӧма морт нисьӧ зверӧн. 8. Багатыр уджалӧма сьӧлӧмсяньыс. 9. Вӧлӧма сійӧ ыджыд пу кодь. 10. Уна жӧ звер-пӧтка кыйлӧма вӧрысь. 11. Яг пасьта ош моз равзӧма.12. Гӧна морт зэв ёна повзьӧдлӧма йӧзӧс. 13. Сійӧ вӧлӧма кӧдзыд сьӧлӧма. 14. Ставнас тушаыс вӧлӧма кӧртысь. 15. Вына зон мездӧма коми йӧзӧс лёк тунысь. 16. Лун-лун вӧрті ветлӧма, тшак да вотӧс вотлӧма. 17. Сиктса йӧзлы керкаяс отсалӧма стрӧитны. 18. А уна жӧ сылӧн выныс вӧлӧма, мый весиг пуяс нетшкылӧма вужнас. 19. Ветлӧма Урал гӧраӧдз эзысь сюра кӧрла.

б) Продолжи предложения

1. Пера багатыр …
2. Кӧрт Айка…
3. Йиркап …

3. Прочитай разговор ребят и проверь свои предположения.

Миша: Талун коми кыв урок вылын ми лыддим Яг морт йылысь легенда.
Катя: Ми коми литература урок вылын лыддим жӧ Михаил Лебедевлысь «Яг морт» поэма. Ёна жӧ лёкӧн вӧлӧма Яг мортыс.
Миша: Да, уна лёктор вайӧма морт нисьӧ звер кодь вӧрса олысьыс. Велӧдысь висьталіс, мый медводдза гижӧд Яг морт йылысь петлӧма «Вологодскӧй губернскӧй ведомости» газетын 1850-ӧд воясын. Ми тӧдмалім, мый овлӧма Яг морт Кучи ю дорын.
Катя: Ме эг кывлы татшӧм ю йылысь. Кӧні сійӧ визувтӧ?
Миша: Кучи ю визувтӧ войвылын, усьӧ Изьваӧ. Предание серти морт нисьӧ звер кодь гӧна морт новлӧма вуртӧм ош куяс, вӧлӧма зэв мисьтӧмӧн, лёксьыс лёкӧн, некодӧс абу жалитлӧма.
Катя: А ме тӧдмалі, мый Яг морт вӧлӧма ыджыд лёк тунӧн: мӧдӧдлӧма йӧз вылӧ висьӧмъяс. Сылӧн кӧсйӧм серти кулалӧмны гортса пемӧсъяс. Зэръяс, турӧбъяс, пӧжаръяс – быдторсӧ коми йӧз вылӧ ыстылӧма *.
Миша: Но медся ёна повлӧмаӧсь йӧзыд ветлыны вӧрӧ. Яг морт гусявлӧма вотчысь-кыйсьысьястӧ. Пемыд вӧрӧ аслас гуас нулӧма да сёйлӧма сэні.
Катя: И мича Райдаӧс гусялӧма вотчигӧныс. Радейтана Туган зонмыс мездӧма * нывсӧ Яг мортысь.
Миша: Да, абу тай повзьӧма Туганыд лёк тунысь, чукӧртӧма медся удал зонъяссӧ. Босьтӧмаӧсь збой сьӧлӧма коми зонъяс шыяс, ньӧвъяс да ньӧввужъяс, вилаяс, би пешаяс, мӧдӧдчӧмаӧсь корсьны Яг мортлысь оланінсӧ. Юраныс ӧти мӧвп: кыйны лёк тунӧс, кувны либо пӧгибнитны гӧна морткӧд чорыд тышын.
Катя: Ёна жӧ сьӧкыд вӧлӧма Яг морткӧд тышыд. Аддзӧмаӧсь удал зонъяс пемыд вӧрысь тунлысь ыджыд кок туйяссӧ, виччысьӧмаӧсь, кор петас вӧрысь. Кыдзи кутӧма матыстчыны Яг мортыд, заводитӧмаӧсь лыйлыны шыяснас, изъясӧн, ньӧвъяснас. Яг морт скӧра видзӧдлӧма мисьтӧм гӧрдов синъяснас зонъяс вылас, лёкысь равӧстӧма, уськӧдчӧма медся шӧрас, киас ыджыд палича. Ок и уна зонмӧс вийӧма лёк туныд.
Миша: Аслас выныс сэсся бырӧма жӧ. Усьӧма му вылад, сэки и вийӧмаӧсь сійӧс удал зонъясыд. Жаль сӧмын, Райдатӧ аддзӧмаӧсь Яг морт гуысь, кулӧма нин вӧлӧма.
Катя: А ми лыддим поэмаысь, мый Туган аддзӧма Райдатӧ тун гуысь ловъяӧн. И ворсӧмаӧсь найӧ гажа кӧлысь *.

Ыстывны – посылать
Мездыны – спасти
Гусявны – красть
Кӧлысь – вадьба

а) Найди и исправь неточности.

1. Челядь лыддисны Яг морт йылысь мойд.
2. Миша лыддис Михаил Лебедевлысь «Яг морт» поэма.
3. Яг морт овлӧма Кучи сикт дорын.
4. Вӧрса тун вӧлӧма зверӧн.
5. Яг морт гусявлӧма гортса пемӧсъясӧс да сёйлӧма аслас гуас.
6. Туган повзьӧма лёк тунысь.
7. Коми зонъяс пищальясӧн уськӧдчӧмаӧсь Яг морт вылӧ.
8. Яг мортлӧн киас вӧлӧма ыджыд пу.
9. Абу вермӧмаӧсь удал зонъяс вины Яг морттӧ.
10.

б) Вочавидз юалӧмъяс вылӧ

1. Кор петӧма медводдза гижӧд Яг морт йылысь?
2. Кутшӧм газетын йӧзӧдӧмаӧсь лёк тун йылысь предание?
3. Кӧні овлӧма вӧрса тун?
4. Кутшӧмӧн вӧлӧма Яг морт?
5. Кутшӧм лёктор вочлӧма йӧзлы?
6. Мыйла коми йӧз повлӧмаӧсь ветлыны вӧрӧ?
7. Мый вӧчлӧма Яг морт гусявлӧм йӧзкӧд?
8. Кодкӧд Туган мӧдӧдчӧма мездыны радейтана нывсӧ?
9. Кутшӧм вӧлӧма Яг морткӧд тышыс?
10. Вермӧмаӧсь –ӧ венны удал зонъяс Яг морттӧ?
11. Аддзӧма-ӧ Туган радейтана нывсӧ?

в) Прокомментируй диалог

1. Ме тӧді, мый …
2. Ме эг тӧд, мый …
3. Менӧ чуймӧдіс, мый …

г) Найди предложения, в которых говорится о том, \или расскажи с помощью диалога о том

1. кыдзи лёкалӧма Яг морт.
2. кыдзи гусявлӧма йӧзӧс.
3. кыдзи том зонъяс мӧдӧдчӧмаӧсь тышкасьны тункӧд.
4. кыдзи тышкасьӧмаӧсь удал зонъяс морт нисьӧ зверкӧд.
5. кыдзи тышкасьӧма Яг морт.

д) Изучи картины известного коми художника Василия Игнатова и скажи, какие эпизоды предания на них изображены.

е) Расположи картины по порядку и придумай название.

4.Послушай отрывок из поэмы Михаила Лебедева и скажи, как автор описывает героя легенды.

Текст дан в учебнике

Яг Морт
(предание юкӧн)

Уна тӧдліс коми войтыр
Шудтӧм лун да гажтӧм кад.
Коркӧ важӧн сылы вӧлі
Парма шӧрын веськыд мат *.

Ветліс сэні, пашкыр ош моз,
Гундыр сяма гӧна морт.
Гашкӧ, вакуль пӧвстысь петысь,
Гашкӧ, вӧрсаяслӧн ёрт.

Туша сылӧн вӧлі ыджыд -
Быттьӧ увтӧм пожӧм пу.
Паськӧм пыдди сійӧ новліс
Куим вуртӧм йӧра ку.

Войшӧр- войын быдтор аддзис
Сылӧн мисьтӧм гӧрдов син.
Кӧнкӧ шуштӧм пемыд вӧрын
Вӧлі сылӧн оланін.

Мукӧддырйи ӧти киӧн
Сійӧ шыбитліс кыз кер.
Татшӧм вӧлі Яг Морт нима
Вӧрса гундыр нисьӧ звер.

Йӧзыс садьтӧг * сыысь поліс,
Дзоргис гӧгӧр лун и вой:
Оз-ӧ кыськӧ пуяс костысь
Мыччысь сылӧн гӧна сой.

Изьва дорын, Кыпыд сиктын,
Оліс сэки пӧрысь пӧль.
Бура сёйис, бура юис,
Эз вӧв пӧрысь, эз вӧв гӧль.

Сылӧн вӧлі шань да мича
Райда нима ӧтка ныв.
Ӧтка нылӧс шог эз босьтлы-
Быд лун сьыліс сьыланкыв…

…Регыд сылы удал зонкӧд
Воис чунькытшасян лун *.

Зонлӧн нимыс вӧлі Туган.
Кыйліс сійӧ уна ош.
Вӧралігӧн сійӧ вӧлі
Медся повтӧм, медся чож.

Свадьба лунлы паныд Райда
Муніс вотны чӧскыд оз.
Сьӧрсьыс босьтіс вугъя чуман -
Вотанторлы ичӧт доз…

Ветлӧ Райда, озсӧ ӧктӧ,
Зіля вӧрӧ сылӧн ки
Ачыс сьылӧ: «Муса зонкӧд
Аски ӧтлаасям ми!»

Мый нӧ тайӧ вадор ягас
Лыбис пӧткаяслӧн зык?
Мыйла кӧрыс сэтчӧ лэбзьӧ,
Вомсьыс лэччӧ весиг быг?..
Вӧрсьыс петіс ыджыд шыӧн,
Быттьӧ тӧв ныр, гӧна морт,
Ош кодь мисьтӧм… гашкӧ, збыльысь
Вӧрса мутияслӧн * ёрт.

Сылӧн тушаыс кык сывйысь *,
Дерт жӧ, ляпкыдджык эз вӧв.
Сылысь юрсисӧ да тошсӧ,
Идзас нӧб моз летіс тӧв.

Пельпом вылас вӧлі паськӧм-
Куим вуртӧм йӧра ку.
Веськыд киас сійӧ кутіс
Шӧри чегӧм пожӧм пу…

Ош моз равӧстіс лёк гундыр.
Уси Райда сы ни садь,
Кыдзи кералігӧн усьӧ
Небыд коръя вӧсни бадь.

Яг морт пусӧ муӧ сатшкис,
Шудтӧм вотчысьӧс эз ви.
Сэсся садьтӧм нылӧс босьтіс
Сылӧн кӧрт кодь чорыд ки…

Матігӧгӧрса том йӧзӧс
Туган чукӧртіс дзик пыр:
«Локтӧй татчӧ, дона ёртъяс,
Локтӧй, кодлӧн пуӧ вир!..

Би моз ыпнитіс том войтыр.
Быдӧн лэптіс веськыд ки:
Дасьӧсь мунны тэкӧд, Туган,
Мисьтӧм гундыр вылӧ ми!..

Муӧ водалісны зонъяс.
Гӧгӧр лои шы ни тӧв.
Из моз чорзис налӧн сьӧлӧм,
Полӧм некодлӧн эз вӧв…

Вӧрсьыс мыччысис лёк гундыр,
Вылас куим йӧра ку.
Аслас туйӧд сійӧ муніс,
Киас нинӧмтор эз ну…

Рытӧдз косясисны 6 найӧ.
Воис шонді лэччандор.
Веськыд бугыляс Яг Мортлы
Пырис ёсьтӧм кыдз пу зор.

Эбӧс быри, эбӧс абу.
Кокыс водзӧ эз нин ну.
Коръяс костӧ сійӧ усис,
Быттьӧ ыджыд пожӧм пу…

Сюри зонлы мича Райда.
Яг Морт сійӧс эз на сёй.
Вевта гуын сійӧ оліс
Сизим лун да сизим вой.

1928 во
М. Лебедев

веськыд мат – прямо беда
садьтӧг – очень сильно( до безумия)
чунькытшасян лун – день свадьбы
Вӧрса мути – лесной дух
Сыв – обхват
Косясьны – драться

а) Прочитай эпизоды, в которых рассказывается о том,

1. кутшӧмӧн вӧлӧма Яг морт.
2. мыйла сыысь полісны йӧзыс.
3. кутшӧмӧн вӧлӧма Туган
4. кыдзи Яг морт кыйис Райдаӧс.
5. кыдзи тышкасисны удал зонъяс.
6. Кыдзи аддзисны Райдаӧс.

б) Найди в тексте средства художественной выразительности: сравнения, метафоры и олицетворения. Скажи, как они помогают раскрыть характер главного героя.

в) Изучи картины известного коми художника Аркадия Мошева и скажи, какие эпизоды предания на них изображены.

г) Расположи картины в нужной последовательности и озаглавь.

д) Заполни таблицу

Герой Кӧні олӧма? Кутшӧм тайӧ геройыс? Мый вӧчӧма тайӧ геройыс?
Яг морт
Райда
Туган

Значок «работа в паре»

д) Используя таблицу, расспроси своего одноклассника о героях поэмы.

е) Используя таблицу, расскажи о героях предания

6. Прочитай текст и скажи, какой балет прославил знаменитого коми композитора.
Нималана шылад тэчысь Яков Сергеевич Перепелица чужис 1927-д воын Липецк районса Весёлое сиктын. Велӧдчис Сыктывкарын музыкальной школаын да музыкальнӧй училищеын. 15 арӧссянь Яков Перепелица уджаліс «Асъя кыа» ансамбльын медводз баянистӧн, а бӧрынджык концертмейстерӧн да хормейстерӧн. 1950-ӧд воясӧ Яков Сергеевич заводитіс гижны сьыланкывъяс. Дас воӧн гижис сё гӧгӧр сьыланкыв коми да роч гижысьяслӧн кывбуръяс вылӧ. Став республика пасьта Перепелица нималіс «Яг морт» балет пуктӧмсянь, кодлӧн премьераыс муніс коми республикаса опера да балет театрын 1961-ӧд воын. Тайӧ вӧлі Коми Республикаын медводдза балет.
Уна нэм чӧж коми йӧз пӧвстын кывсис лёк вӧрса тун йылысь, коді вайис йӧзлы уна шог да мучитчӧм. XIX нэмын нин нималана коми гижысь Иван Куратов босьтчыліс гижны «Яг морт» поэма. Сё во мысти Михаил Лебедев гижис вӧрса тун йылысь гижӧд. Яков Перепелица балет подулас босьтіс тайӧ поэмаяслысь сюжетсӧ. Кыдзи ӧксылысь1 гӧтырсӧ, а бӧрын нин Райда нывсӧ гусялӧ Яг морт. Сикстса зонъяс оз повзьыны, отув уськӧдчӧны мездыны мича нылӧс, вийӧны Яг мортӧс. Яков Перепелица балетӧ содтӧд пыртіс вӧрса кӧлдунняӧс Ёмаӧс, коді радейтіс Яг мортӧс, вӧрсаясӧс, васаясӧс, вӧрса пемӧсъясӧс. Нималана композитор кужис гижны балет дорӧ кыпыд, шоглы сетчытӧм, йӧктана музыка.
«Яг морт» спектакль петкӧдлісны Москваын Кремлёвскӧй театрын, Ленинградын, Архангельскын, Кировын, Ижевскын. Сійӧс аддзылісны войвыв карса да сиктса олысьяс. Спектакль дорӧ вӧлі лӧсьӧдӧмаӧсь зэв бур декорацияяс да костюмъяс, кодъяслысь эскизъяссӧ гижис нималана коми серпасасьысь Василий Игнатов.

Работа в паре

а) Расспроси одноклассника и ответь на его вопросы

1. Коді тайӧ Яков Перепелица?
2. Кор да кӧні чужис нималана морт?
3. Кӧні велӧдчис Яков Сергеевич?
4. Кӧні да кодӧн уджаліс шылад тэчысь?
5. Кутшӧм удж нимӧдіс Яков Перепелицаӧс?
6. Кор Коми Республикаын петкӧдлісны медводдза балет?
7. Кутшӧм коми гижысьяс гижисны вӧрса тун йылысь поэмаяс?
8. Кутшӧм сюжет босьтіс балет подулас Яков Перепелица?
9. Кутшӧм содтӧд геройясӧс пыртіс Яков Перепелица балетӧ?
10. Кӧні петкӧдлісны нималана балет?
11. Коді дасьтіс костюмъяс дорӧ эскизъяс?
12.

б) Заполни таблицу

Медводдза балет ним
Автор
Кор петіс медводдза спектакль
Мый йылысь спектакль
Сюжет подув
Шӧр геройяс
Содтӧд геройяс
Музыка
Декорацияяс
Костюмъяс

Значок «работа в паре»

в) Используя таблицу, расспроси своего одноклассника о балете «Яг морт».

г) Используя таблицу, расскажи о первом балете нашей республики.

д) Изучи фоторгафии и скажи, расскрывают ли костюмы образы героев предания «Яг морт»

«Призыв Тугана на борьбу с Яг-Мортом» художник: Игнатов Василий Георгиевич

Изучи картины известного коми художника Аркадия Мошева и скажи, каких героев легенд и преданий ты знаешь.

Определи, о ком из героев рассказывают одноклассники.

1. Коми йӧзлӧн вӧлӧма уна багатыр. Ӧтиыс овлӧма Синдор ты дорын, вӧралӧма, кыйсьӧма. Ёртасьлӧма Вӧрсакӧд, абу лӧсявлӧма Васакӧд. Чудӧ-пуясысь сійӧ вӧчлӧма лэбалысь лызьяс и вӧлӧма медся тэрыб вӧралысьӧн. Некод абу вермылӧма панйыны тайӧ багатырсӧ.

2. Овлӧма сійӧ Коми муын Лупъя раскын. Ёна жӧ ёнӧн вӧлӧма, кыйлӧма йӧраӧс и кӧрӧс, войнас узьлӧма вӧрын бипур дорын. Ёна отсасьлӧма сиктса йӧзлы. Аслас сизим сыв кузьта лызьяс вылас ветлӧма Коммуӧ тышкасьны вӧрӧгъяскӧд.

3. Уна тӧдліс коми войтыр
Шуштӧм лун да гажтӧм кад.
Коркӧ важӧн сылы вӧлі
Парма шӧрын веськыд мат.
Ветліс парма шӧрын ош моз,
Гундыр сяма гӧна морт.
Гашкӧ, вакуль пӧвстысь петысь,
Гашкӧ, вӧрсаяслӧн ёрт.