Ӧтувъяин2 — различия между версиями

Материал из Велӧдам коми кыв
(КОМИ КЫВ.9 КЛАСС (2014))
 
(не показаны 33 промежуточные версии 3 участников)
Строка 1: Строка 1:
*Вязова Е. Н., Сизова А. В., Терентьева С. Н. Коми кыв рочьяслы. Медводдза класс. 2016.
+
. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. 96 лб.
*Вязова Е. Н., Сизова А. В. Коми кыв: 2 класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2011.
+
. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. 128 лб.
*Вязова Е. Н., Сизова А. В. 3 класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. — Сыктывкар, 2013
+
#Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2011. 144 лб.
*Вязова Е. Н., Сизова А. В. 4 класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар, 2013
+
#Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2012. 176 лб.
*Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв: 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар 2013
+
. В. Коснырева, И. А. Чумакова. Коми кыв : 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. Сыктывкар: Анбур, 2014. 112 лб.
*Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв: 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. — Сыктывкар: ООО «Анбур», 2013.
 
*Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв: 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2013.
 
  
Вай тӧдмасям!
 
 
Видза олан!
 
Видза оланныд!
 
Бур лун!
 
 
 
Ме зонка.
 
Ме нывка.
 
 
Видза олан.
 
— Тэ нывка?
 
Ме нывка.
 
 
Менӧ шуӧны Машаӧн.
 
 
— Видза олан!
 
— Видза олан!
 
— Кыдзи тэнӧ шуӧны?
 
— Менӧ шуӧны ...ӧн.
 
 
— Эм ыджыд мам?
 
— Эм.
 
— Эм вок?
 
— Абу.
 
  
— Тайӧ коді?
+
==КОМИ КЫВ. 5 КЛАСС. 2 ПЕТАС. 2013==
 
— Коді эм котырын?
 
— Котырын эм бать, мам...
 
 
— Тэ коді?
 
— Коді эм котырын?
 
— Тайӧ коді?
 
 
Менам школа
 
 
Тайӧ коді?
 
 
Тайӧ мый?
 
 
Ми ворсам
 
 
А тэ мыйӧн ворсан?
 
 
лӧз мач
 
 
4 лӧз кубик
 
 
кольквиж кубик, лӧз мач, гӧрд машина, сьӧд карандаш, турунвиж тетрадь
 
 
Мальвина ворсӧ аканьӧн.
 
 
— Менӧ шуӧны ...
 
— А менӧ шуӧны ...
 
— Кутшӧм тэнад чача?
 
— Менам кӧчпи.
 
— А тэнад мый?
 
— Менам мач.
 
— Кутшӧм рӧма?
 
 
Менам эм чача.
 
Тайӧ самолёт.
 
Самолёт лӧз рӧма.
 
 
ӧти кӧч, куим карандаш, вит мач, кык ош
 
 
Миян керка
 
 
Тайӧ менам керка. Керка ыджыд. Керкаын эм ӧти ӧдзӧс, куим ӧшинь, джодж да джадж.
 
 
Керкаыс ичӧт?
 
Керкаын куим ӧдзӧс?
 
Керкаын нёль ӧшинь?
 
 
— Тайӧ мый?
 
— Кутшӧм керка?
 
— Мый эм керкаын?
 
 
Тайӧ менам керка. Керка ыджыд, выль да кольквиж. Керкаын олӧны мам, бать, чой да вок.
 
 
Тайӧ менам керка. Керкаын куим вежӧс. Менам вежӧсын эм крӧвать, шкап, пызан, улӧс да кык джадж.
 
 
— Тайӧ менам вежӧс.
 
— Вежӧс ыджыд.
 
— Вежӧсын эм диван, пызан, улӧс да шкап.
 
 
Ыджыд ӧшинь. Керкаын ыджыд ӧшинь.
 
  
  Керкаын куим вежӧс. Менӧ шуӧны Настукӧн. Менам ыджыд да выль керка. Ме ола Сыктывкарын.
+
<Kodko @ : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. 96 лб.>
+
ОТСАСЯН ПАСЪЯС
Менам керкаын эм ...
 
 
 
Гажа Выль во.
 
 
— Тайӧ мый?
 
 
Мый вӧчӧ?
 
  
Тэ коді?
+
велӧд наизусьт
А тайӧ коді?
+
вӧчам содтӧд удж
 +
— грамматика тема
 +
— выль тема
 +
— кыв артмӧм
 +
— босьт тӧд вылад
 +
— гортса удж
 +
— вочавидз юалӧм вылӧ
 +
ГРАММАТИКА ТЕРМИНЪЯС
  
— Видза олан
 
— Тайӧ мый?
 
— Кутшӧм рӧма?
 
 
Ме юа — нывка юӧ.
 
Ме сёя — зонка сёйӧ.
 
 
Юа кӧ ме йӧв,
 
Ворса шы ни тӧв.
 
Сёя кӧ ме рок,
 
Ӧдйӧ ветлас кок..
 
Сёя кӧ ме нянь,
 
Быдма ён да шань.
 
Сёя кӧ ме шыд,
 
Лоа зэв ыджыд.
 
 
— Ме сёя шыд да рок. А тэ?
 
— Ме юа йӧв. А тэ?
 
— Ме юа.
 
 
— Видза олан, Кӧчпи!
 
— Видза олан, Ошпи!
 
— Пуксьы. Сёй капуста, морков да ю йӧв.
 
— Аттьӧ.
 
 
 
Тэнад эм пась?
 
Тэнад эм гын сапӧг?
 
Тэнад эм лӧз дӧрӧм?
 
 
Ме пасьтала
 
 
Руд да еджыд паськӧма. Коді тайӧ?
 
Гӧрд да руд паськӧма. Коді тайӧ?
 
 
ВОГӦГӦРСЯ КАД
 
 
Талун шоныд поводдя.
 
Лӧз енэжын шонді.
 
Нывкаяс да зонкаяс ворсӧны паркын.
 
 
Мый вӧчӧны нывкаяс да зонкаяс?
 
Кутшӧм талун поводдя?
 
Мый эм енэжын?
 
 
— Талун шоныд?
 
— Абу. Талун кӧдзыд.
 
— Енэжын шонді?
 
 
Гажа тулыс, кӧдзыд тӧв, шоныд гожӧм, мича ар.
 
 
Гожӧм да тулыс радейтӧны гӧрд да турунвиж рӧм. Ар радейтӧ кольквиж рӧм. Кутшӧм рӧм радейтӧ тӧв?
 
 
— Талун кӧдзыд?
 
— Енэжын шонді?
 
— Поводдя мича?
 
 
Ме радейта гӧрд да турунвиж рӧм!
 
Ме радейта кольквиж да гӧрд рӧм.
 
Ме радейта еджыд рӧм.
 
Ме радейта лӧз да турунвиж рӧм.
 
 
Ӧти пу керкаын олісны-вылісны нёль чой.
 
 
Ывлаын шоныд поводдя.
 
Енэжын шонді.
 
Нывка ворсӧ ывлаын.
 
 
Коді ворсӧ ывлаын?
 
Кутшӧм поводдя ывлаын?
 
Мый енэжын?
 
 
Видза олан, гажа тулыс!
 
Видза олан, енэж шӧр!
 
Видза олан, тувсов шонді!
 
Видза олан, помтӧм вӧр!
 
 
ПАРМА (ВӦР)
 
 
Кыдз быдмӧ вӧрын.
 
  
Тӧвнас ме еджыд, а гожӧмнас турунвиж.
+
'''<Kodko @ Выль велӧдчан во : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 5-6.>'''
Тӧв и гожӧм ме ӧти рӧма.
 
 
ыджыд пожӧм
 
ыджыд коз
 
ыджыд кыдз
 
ыджыд пелысь
 
 
Пармаын быдмӧ коз
 
Паркын вит кыдз
 
Гӧрд да турунвиж пелысь сулалӧ вӧрын
 
  
Вӧрын быдмӧ мича кыдз.
 
Вӧрын сулалӧ гӧрд пипу.
 
 
Мый вӧчӧ мӧс?
 
 
Сьӧд рӧма, нёль кока, радейтӧ йӧв.
 
Ыджыд, еджыд рӧма, сетӧ йӧв.
 
Мамыс ыджыд, а сійӧ ичӧт.
 
 
лэбалӧ енэжын.
 
 
— Тайӧ лэбач?
 
— Да.
 
— Ыджыд?
 
— Абу.
 
— Ичӧтик?
 
— Да.
 
— Руд да кольквиж рӧма?
 
— Да.
 
— Тайӧ пыста?
 
— Да.
 
 
Ыджыд, сьӧд, горза: «Кар! Кар! Кар!»
 
Ыджыд, сьӧда-еджыда, шуа: «Китш-котш!»
 
  
Ыджыд, сьӧд, сетӧ йӧв.
+
ВЫЛЬ ВЕЛӦДЧАН ВО
Ичӧт, сёйӧ йӧв, олӧ керкаын.
+
Чолӧм, школа!
Ичӧт, сёйӧ нянь, руксӧ.
+
1 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ.
 
Менам эм кань. Каньпи ичӧт да еджыд рӧма. Кань радейтӧ ворсны мачӧн.
 
 
Катша лэбалӧ.
 
Пон руксӧ.
 
Кань увтӧ.
 
Лэбач нявзӧ.
 
Кукань баксӧ.
 
 
— Менам эм кань, а тэнад?
 
— Менам абу кань. Менам эм пон.
 
— Кутшӧм сійӧ?
 
— Пон сьӧд да ичӧт. Олӧ керкаын.
 
 
Менам эм пемӧс.
 
 
Пӧль пуктіс сёркни. Быдмис сёркни ыджыд-ыджыд. Кыскӧ пӧль сёркнисӧ да оз вермы кыскыны.
 
Пӧль корӧ пӧчӧс: «Лок сёркнисӧ кыскам!»
 
Пӧч корӧ внучкаӧс: «...»!
 
Внучка корӧ понйӧс: «...»!
 
Пон корӧ каньӧс: «...»!
 
Кань корӧ шырӧс: «...»!
 
Кыскисны да кыскисны. Кыскисны сёркнисӧ. Сёркни кольквиж, чӧскыд.
 
Пӧль шуӧ: «Ме сёя сёркни».
 
Пӧч шуӧ: «...».
 
 
лок кыскам сёркни!
 
— Ме сёя сёркни!
 
 
Гӧгрӧс, но абу шар.
 
Кольквиж, но абу сыр.
 
Бӧжа, но абу шыр.
 
 
Керкаын уна йӧз, а ӧшинь ни ӧдзӧс абу.
 
 
Олісны-вылісны шыр да гадь.
 
Налӧн быри няньыс. Мӧдӧдчисны корсьны нянь.
 
Мунісны-мунісны да воисны шор дорӧ. Поскыс абу.
 
Шыр ветліс, вайис идзас сі да шор вомӧн пуктіс.
 
— Но, гаддьӧй, вай вудж, — шуӧ шыр.
 
— Ме, — шуӧ гадь, — ог лысьт. Вай тэ первой вудж.
 
Шыр скӧрмис гадь вылӧ.
 
— Эк, — шуӧ, — полысь тэ.
 
Шыр кутіс вуджны, воис шӧрӧдзыс, и идзас сіыс чеги.
 
Шыр усис ваӧ да вӧйис.
 
А гадь ваксис, ваксис да потіс.
 
 
Олӧ керкаын
 
Олӧ вӧрын
 
Олӧ ывлаын
 
  
ОТСАСЯН ПАСЪЯС:
+
Выль велӧдчан во.
выль тема
+
...Эз узьсьы тай мен
вӧч содтӧд удж
+
Талун асывнас дырсӧ,
 +
Водз чеччи да сумкаӧ
 +
Кутчыси пыр.
 +
А шондіыс вӧр сайысь
 +
Мыччӧ на нырсӧ.
 +
Мам шуӧ, мый
 +
Школаӧ мунтӧдз на дыр.
 +
И кыдз татшӧм асылӧ
 +
Узьны мен позьӧ,
 +
Ӧд школаысь сэтшӧма
 +
Бырӧма гаж!
 +
И важӧн нин дасьтӧма
 +
Менам бур козин —
 +
Зэв мича яр дзоридзьяс —
 +
Гажӧдны класс.
 +
1. Кыдзи гӧгӧрвоан кывбурысь кывъяс: «Ӧд школаысь сэтшӧма бырӧма гаж»?
 +
2. Бырис-ӧ тэнад гажыд школаысь?
 +
3. Мый тэ дасьтін школаӧ мунны?
 +
— Видза олан, ... !
 +
— Видза олан, ... !
 +
— Кыдзи шойччин?
 +
— Ме шойччи бура, ветлі саридз дорӧ. А тэ кӧні вӧлін?
 +
— Ме вӧлі пӧч ордын сиктын.
 +
— Ме велӧдча витӧд классын нин.
 +
— Ме велӧдча нёльӧд классын на. А тэныд кымын арӧс?
 +
— Меным тырис 11 арӧс. Ме тэысь ыджыдджык.
 +
— Бура велӧдчы! Аддзысьлам на.
 +
3 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс.
  
босьт тӧд вылад
+
Талун медводдза велӧдчан лун.
 +
Выль велӧдчан воӧн, челядь!
 +
Мый тэ вайин сьӧрсьыд?
 +
Челядь, сюся кывзӧй велӧдысьӧс!
  
паныд вежӧртаса кыв
 
  
Ылі вӧрын, парма шӧрын,
+
'''<Kodko @ Ме витӧд класса велӧдчысь : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 7-10.>'''
Сёльгӧ-ворсӧ муса ёль.
 
Ёртасьӧны сыкӧд войтъяс,
 
Коз да пожӧм коль.
 
  
— Чолӧм, ёрт! Ме ичӧт Войт.
 
— Чолӧм! Кыдзи олан?
 
— Ола бура. А тэ кыдзи?
 
— А ме школаӧ со вои.
 
— Велӧдчыны кутан бура?
 
— «4» да «5» вылӧ. Ме ӧд юра.
 
  
1ʼ удж Лыддьы кывбурсӧ.
+
МЕ ВИТӦД КЛАССА ВЕЛӦДЧЫСЬ
 
Видза олан, дона школа!
 
Видза олан, муса класс!
 
Миян тіянысь зэв ёна
 
Ставлӧн бырӧма нин гаж.
 
  
Видза олан!
+
Эмакыв асшӧр кывсикас, коді петкӧдлӧ предмет, вочавидзӧ коді? да мый? юалӧмъяс вылӧ, вежласьӧ падежъяс (вежлӧгъяс) серти.
— Видза олан!
 
— Кыдзи тэнӧ шуӧны?
 
— Менӧ шуӧны Коляӧн.
 
— А тэнӧ кыдзи шуӧны?
 
— Менӧ шуӧны Дашаӧн.
 
  
менам нимӧй
+
Ина вежлӧгъяс
тэнад нимыд
+
4 удж. Серпасъяс серти лӧсьӧд сёрникузяяс.
 +
5 удж. Содты лӧсялана падеж суффиксъяс.
  
2ʼ удж. Сёрнит тадзи.
+
Со бара ми локтім школаӧ. Тані кыпыд да сӧстӧм. Классӧн веськӧдлысьным нуӧдіс миянӧс классӧ. Сэні пызанъясыс турунвиж рӧмаӧсь, а улӧсъясыс кольквижӧсь. Стенын ӧшалӧ дӧска, сы вылын серпасъяс да уна рӧма коръяс. Классӧ мичмӧдӧны дзоридзьяс. Ставыс выль, мича, югыд.
+
Миянӧс зэв ёна виччысьӧмаӧсь.
— Кыдзи тэнад нимыд?
+
6 удж. Сетӧм кадакывъясӧн висьтав аслад класс йывсьыд.
— Менам нимӧй Ваня.
 
— А тэнад кыдзи нимыд?
 
— Менам нимӧй Степан.
 
— Кымын арӧс тэныд?
 
— Меным ӧкмыс арӧс.
 
— А кымын арӧс тэныд?
 
— Меным дас арӧс.
 
  
удж. Лыддьы слогъясӧн.
+
7 удж. Лыддьы текстсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс.
 
Вӧч зарядка кывбур серти.
 
  
4ʼ удж. Лыддьы кывъяссӧ да серпасав.
+
Менам нимӧй Миша. Меным дас ӧти арӧс. Ме велӧдча витӧд классын. Миян классӧн веськӧдлысь — Елена Ивановна. Меным кажитчӧ велӧдны коми кыв, роч литература да история. А медся радейтана урок — физкультура. Урокъяс бӧрын ме ветла спортивнӧй шӧринӧ вермасьӧм секцияӧ. Вежоннас ӧтчыд вартча бассейнын. Радейта ворсны компьютерӧн. Менам уна ёрт. Шойччан лунъясӧ ми ветлам вуграсьны, ворсам мачӧн.
+
8 удж. Лӧсьӧд ас йывсьыд висьт воддза текст серти.
Мый ӧткодьыс тайӧ кывъясас?
+
9 удж. Уджалӧй кыкӧн. Пыртӧй сёрниӧ отсӧг вылӧ сетӧм юалӧмъяс.
  
5ʼ удж. Лыддьы. Висьтав ас йывсьыд.
+
Кыдзи тэнӧ шуӧны?
+
Кымын арӧс тэныд?
Менам эм ёрт. Сійӧс шуӧны Андрейӧн, а комиӧн — Ӧньӧ. Сылы дас арӧс, меным ӧкмыс. Ми — бур ёртъяс.
+
Кутшӧм классын тэ велӧдчан?
 +
Кыдзи шуӧны классӧн веськӧдлысьтӧ?
 +
Кутшӧм предметъяс тэныд кажитчӧ велӧдны?
 +
Кутшӧм кружокӧ, секцияӧ ветлан?
 +
Мый радейтан вӧчны прӧст кадӧ да шойччан лунӧ?
 +
10 удж. Висьтав аслад ёрт йылысь сетӧм план серти.
  
6ʼ удж. Лыддьы да сёрнит тадзи ас йывсьыд.
+
1. Кыдзи шуӧны ёрттӧ?
+
2. Кымын сылы арӧс?
Менам нимӧй Маша. Меным кӧкъямыс арӧс. Ме ола Кулӧмдінын.
+
3. Кутшӧм классын сійӧ велӧдчӧ?
 +
4. Кутшӧм предмет сылы кажитчӧ велӧдны?
 +
5. Мый сійӧ вӧчӧ прӧст кадӧ?
 +
Лыддьы. Вуджӧд да вайӧд лӧсялана роч нӧдкывъяс.
  
7ʼ удж. Артмӧд 4 кыв.
+
Ваясны рок — кӧть кымын морт панясьӧ, оз и чинлы.
+
Коктӧм, а ӧтарӧ мунӧ.
Висьтав «Да» либӧ «Абу».
+
Еджыд луд вылын сьӧд ыжъяс йирсьӧны.
 
— Тэ нывка?
 
— Тэ зонка?
 
— Тэ Войт?
 
  
8ʼ удж. Висьтав лыдпасъяс ӧ шыпас вылӧ.
 
 
Лыддьы кызьӧдз.
 
  
9ʼ удж. Артмӧд кывъяс анбур серти.
+
'''<Kodko @ Урок да перемена : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 11-16.>'''
  
10ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
1. Кымын нывка тіян классын?
 
2. Кымын зонка?
 
3. Кымын ӧдзӧс классын?
 
4. Кымын шыпас ӧдзӧс кывйын?
 
5. Кымын шы ӧдзӧс кывйын?
 
6. Кымын ӧшинь классын?
 
7. Кымын лампочка классын?
 
 
Артмӧд юалӧмъяс да сёрнит ёртыдкӧд.
 
  
11ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.
+
УРОК ДА ПЕРЕМЕНА
 
Спрячь своё предложение, и пусть его найдёт твой сосед.
 
  
12ʼ удж. Лыддьы да гиж комиӧн.
+
Кывпод — кадакывлӧн вежласьтӧм форма.
 +
инфинитивлӧн суффикс.
 +
11 удж. Урок лыддьӧг. Аддзы колана урок ним роч кыв вылын.
  
14ʼ удж. Артмӧд кывъяс пасъяс серти.
+
Коми кыв
 +
Роч кыв
 +
Артасян урок
 +
Серпасасян урок
 +
Вӧр-ва урок
 +
Удж урок
  
15ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.
+
1. Кутшӧм урокъяс эмӧсь выльлунӧ?
+
2. Кутшӧм урокъяс тіян нӧшта эмӧсь?
1) Менам нимӧй Таня
+
3. Кутшӧм урок эм быд лун?
2) Ме нывка
+
4. Кутшӧм урок вежоннас ӧтчыд?
3) Меным дас арӧс.
 
4) Тэнад нимыд Саша.
 
5) Тэныд ӧкмыс арӧс
 
6) Тэ зонка
 
  
16ʼ удж. Содтав шыпасъяс да гиж.
+
Лӧсьӧд урок лыддьӧг воторник кежлӧ.
+
12 удж. Корсь пӧвсӧ. Лӧсьӧд сёрникузяяс ас йывсьыд.
17ʼ удж. Висьтав кывъяс «Тӧдмасьӧм» тема вылӧ.
+
1. Кутшӧм урокъяс тіян эмӧсь?
 +
2. Мый ті сэні вӧчанныд?
 +
3 удж. Лыддьы текстсӧ. Аддзы кадакывъяссӧ да гиж кывпод формаын.
  
ВОГӦГӦРСЯ КАД
+
Кодӧн ме лоа.
 
— Тэ радейтан ар?
 
— Ме ог радейт ар. Сійӧ кӧдзыд, зэра да няйт.
 
— Кутшӧм вогӧгӧрся кад радейтан?
 
— Ме радейта гожӧм. Сійӧ шондіа, жар.
 
  
 +
Быд мортлӧн ичӧтсяньыс эм кӧсйӧм. Ӧні ме велӧдча витӧд классын. Радейта литература урок. Менам бура артмӧны ас гижӧдъяс. Прӧст кадӧ лыддя мойдъяс да серпасала найӧс. Кор ме помала школа, муна велӧдчыны университетӧ. Гашкӧ, ме лоа журналистӧн.
 +
14 удж. Бӧрйы кадакывъяс. Кутшӧм урок вылын мый позьӧ вӧчны?
  
ме радейта
+
Урок вылын позьӧ
ме гуляйта
+
лыддьыны кывбур
ме котрала
 
 
ме ог радейт
 
ме ог гуляйт
 
ме ог котрав
 
  
удж. Висьтав серпас серти, кымын кольквиж, гӧрд да турунвиж рӧма кор.
+
Лӧсьӧд перемена йылысь «Шонді» нога гижӧд.
 +
15 удж. Серпас серти висьтав, мый вӧчӧны челядь.
 +
Кадакыв — асшӧр кывсикас, петкӧдлӧ предметлысь действие, вочавидзӧ мый вӧчны? юалӧм вылӧ.
 +
16 удж. Лыддьы висьтсӧ да вочавидз юалӧм вылӧ.
  
2ʼ удж. Артмӧд «Нина да Наташа паркын» сёрни.
+
Перемена вылын.
+
Коймӧд урок бӧрын миян школаын кузь перемена. Ме пета классысь да муна сёянінӧ. Дежурнӧйяс разӧдӧны сёян-юан. Ми пажнайтам. Пажын бӧрын кольӧ на кадыс. Ми ворсам, котралам, сёрнитам ӧта-мӧдкӧд, дасьтысям водзӧ урок кежлӧ.
— Нина, мый тэ вӧчан паркын?
+
А мый ті вӧчанныд перемена дырйи?
Ме паркын ...
+
17 удж. Гиж кадакывъяссӧ ӧнія кадын.
 
Вижа — гӧрда сарапана
 
Ветлӧ берег пӧлӧн ар.
 
Мича пелысь ӧзйӧм бана,
 
Сылы шоныд, сылы жар.
 
 
 
Висьтав, кутшӧм арыс.
 
  
— Ывлаын гожӧм?
+
1. Коми кыв урок вылын ми лыддям висьтъяс, мойдъяс.
— Талун мунам вӧрӧ?
+
2. Ӧньӧ да Ӧльӧ колана ногӧн арталӧны) задачаяс.
+
3. Роч литература урок кежлӧ ме велӧді кывбур.
4ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.
+
4. Перемена дырйи Настук чышкис дӧска.
+
5. Звӧнок бӧрын витӧд класса велӧдчысьяс петісны классысь.
Воис зарни ар. Шонді оз нин шонты. Кыдзлӧн коръяс вижӧдісны. Шорын да юын ва кӧдзыд.
+
6. «Тэ ӧні мунан сёянінӧ?» — юаліс Кирӧ.
 +
7. Удж урок вылын ті пилитчанныд али пусянныд?
 +
8. Велӧдчанінын ми тӧдмалім уна выльтор.
 +
18 удж. Содты лӧсялана кадакывъяс.
  
5ʼ удж. Мӧвпышт да гиж, мый быдмӧ.
+
Перемена дырйи ме шойчча.
  
6ʼ удж. Лыддьы. Корсь пӧвсӧ.
+
Сёянінын дежурнӧйяс разӧдӧны тасьті-пань.
 
Ар бӧрын гожӧм оз пуксьы.
 
Арын рака и катша пӧт.
 
Арыд тыра корабль кодь.
 
 
Осень как гружёный корабль.
 
После осени лето не наступает.
 
Осенью и сорока, и ворона сыты.
 
  
удж. Гиж паныд вежӧртаса кывъяс.
+
Урокъяс бӧрын ми пелькӧдам класс.
 +
19 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ.
  
Тулыснас пасьтасьӧ, а арнас пӧрччысьӧ.
+
Велӧдчысьлы тӧд вылӧ.
  
8ʼ удж. Гиж кывъяссӧ анбур серти.
+
«Единица» сюрӧ сылы,
+
Коді медся дыш.
Юклы кывъяссӧ чукӧръяс вылӧ.
+
Коді книга сайын некор
 +
Оз пӧсьӧдлы мыш.
 +
Кӧн ӧшыбка, сэтчӧ «двойка»
 +
Сюйӧ ассьыс ныр.
 +
Вайӧ, челядь, сійӧс классысь
 +
Вӧтлӧй пырысь-пыр.
 +
Абу лёк ни, абу бур ни,
 +
Шӧр отметка «три».
 +
Сэсянь «двойка» абу ылын —
 +
Эн вунӧдӧй ті.
 +
Со «четыре» классӧ пырӧ —
 +
Велӧдчысьлӧн ёрт.
 +
Дружнӧя кӧ сыкӧд олан,
 +
Лоан тэ бур морт.
 +
Бура лыддьысян да гижан,
 +
Сэсся он кӧ дур,
 +
Тайӧ «пятьыс» дневник пытшкад
 +
Ӧдйӧ пырас — гур.
  
велӧдысь велӧдӧ
+
1. Кывбурлӧн кутшӧм юкӧн тэныд медъёна кажитчис?
велӧдчысь велӧдчӧ
+
2. Кодъяслы пуктӧны лёк донъялан пас, а кодъяслы — бур донъялан пас?
 +
3. Кыдзи тэ велӧдчан?
 +
Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.
  
1ʼ удж. Корсь пӧвсӧ.
+
Велӧдчӧм морт синма, велӧдчытӧм — синтӧм.
+
Зарни перйӧны муысь, тӧдӧмлунъяс — небӧгысь.
Велӧдысь велӧдӧ челядьӧс.
+
Велӧдчан — мортӧн лоан.
Челядь велӧдчӧны школаын.
+
Мортыс кӧ бур, и славаыс бур.
 +
Ов да выв, да век велӧдчы.
 +
Корсь лӧсявтӧм шусьӧг.
  
— Кӧні тэ велӧдчан?
 
— Ме велӧдча школаын.
 
— Коді тэнӧ велӧдӧ?
 
— Менӧ велӧдӧ велӧдысь.
 
— Кыдзи шуӧны велӧдысьтӧ?
 
— Велӧдысьӧс шуӧны Мария Андреевнаӧн.
 
  
2ʼ удж. Мый вӧчӧны пемӧсъяс? Висьтав.
+
'''<Kodko @ Ар : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 17-21.>'''
  
3ʼ удж. Гиж кывъяссӧ анбур серти.
 
  
удж. Артмӧд пасъяс серти сёрникузяяс.
+
20 удж. Тӧдмась текстӧн да вуджӧд. Аддзы текстысь кывбердъяс.
 
5ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
1. Кӧні тэ велӧдчан?
 
2. Кутшӧм классын велӧдчан?
 
3. Коді тэнӧ велӧдӧ?
 
4. Мый вӧчан урок вылын?
 
5. Мый вӧчан перемена дырйи?
 
6. А ёртыд мый вӧчӧ перемена дырйи?
 
  
6ʼ удж. Лыддьы. Гиж велӧдӧм диктант.
+
Арын.
+
Лӧсьыд водз арын! Енэжыс кельыдлӧз, шондіыс мелі на. Гӧгӧр зэв мича. Вӧрыс пӧртмасьӧ гӧрд, пемыдвеж, зарни рӧмъясӧн. Вӧрын быдмӧны тшакъяс, нюрын кисьмӧ турипув. Кокни лолавны арся сынӧдӧн. Дырджык окота нимкодясьны бӧръя шоныд лунъясӧн.
7ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ да велӧд.
 
 
Ӧти-мӧд бӧрся
 
Поснияс уна
 
Котӧрӧн быдӧн
 
Школаӧ мунам.
 
Артасьны, гижны
 
Велалам бура,
 
Миянысь шуда
 
Код талун сюрас!
 
  
8ʼ удж. Гиж кывъяс.
+
Кывберд — асшӧр кывсикас, коді петкӧдлӧ предметлысь признак, вочавидзӧ кутшӧм? юалӧм вылӧ. Эмакыв водзын оз вежлась.
 
Вӧч тадзи
 
  
— Кутшӧм тэнад школаыд?
+
Кывберд петкӧдлӧ признакъяс
— Менам школа ыджыд да сӧстӧм.
 
— Кутшӧм тэнад классыд?
 
— Менам классӧй шоныд, ыджыд, сӧстӧм.
 
— Эм али абу классад дзоридз?
 
— Да, классын эм уна дзоридз.
 
  
9ʼ удж. Лыддьы. Тӧдмась Вова нима зонкакӧд. Висьтав ас йывсьыд.
+
Тӧдмав юржуглан.
 
 
Менам нимӧй Вова. Ме Абъячойысь. Велӧдча мӧд классын. Велӧдысьӧс шуӧны Анна Васильевнаӧн. Урок вылын ми гижам, лыддьысям, ворсам, серпасасям.
 
  
10ʼ удж. Лыддьы. Мый йылысь висьталӧны Саша да Паша?
+
1. Арся тӧлысь ним.
+
2. Водз арын вӧрыс ... .
Менсьым велӧдысьӧс шуӧны Мария Андреевнаӧн. Сійӧ мича да шань. Мария Андреевна велӧдӧ миянӧс мичаа серпасасьны.
+
3. Волӧн медся лышкыд кад.
+
4. Арнас катша и ... пӧт.
Менсьым велӧдысьӧс шуӧны Надежда Николаевнаӧн. Тайӧ бур да шань велӧдысь. Сійӧ велӧдӧ мичаа гижны, бура лыддьысьны, перемена дырйи ворсны.
+
5. Моз тӧлысь рочӧн.
 +
6. Медся шома арся вотӧс.
 +
7. Арнас сійӧ пемыд да кузь.
 +
21 удж. Серпас серти лӧсьӧд да гиж 3—4 сёрникузя.
  
11ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.
+
Отсӧг вылӧ кывъяс:
 +
зарни ар
 +
веж козъяс
 +
уна рӧма коръяс
 +
зіль челядь
 +
арся енэж
 +
долыд челядь
 +
тыр чуман
 +
вотчӧны вӧрын
 +
аддзис гӧрд гоб
 +
кутӧ киас
 +
нимкодясьӧны мичлунӧн
 +
ваясны гортӧ
 +
Лӧсьӧд ас бӧрйӧм серти ар йылысь юржуглан (ребус, кроссворд, нӧдкыв).
 +
Арся поводдя
  
12ʼ удж. Содты колана кывъяс да гиж сёрникузяяссӧ.
+
ЭМАКЫВЙЫСЬ КЫВБЕРД АРТМӦМ.
+
22 удж. Бӧрйы эмакывйысь артмӧм кывбердъяс, инды суффиксъяссӧ.
Ӧшинь дорын сулалӧны партаяс. Велӧдчысьяс пукалӧны парта сайын. Пызан вылын куйлӧны небӧгъяс, тетрадьяс, ручка да линейка. Пызан дорын сулалӧ улӧс.
 
  
13ʼ удж. Лыддьы, аддзы пӧвсӧ.
+
Арын лэбачьяс лэбӧны лунвылӧ, но и кӧдзыд войвылӧ унаӧн кольччӧны. Лэбачьяс оз сэтшӧма повны кӧдзыдысь, кыдзи тшыгъялӧмысь. Сы могысь букыд арсянь колӧ дасьтыны лэбачьяслы вердчанінъяс. Зэра, тӧла, шондітӧм поводдя дырйи лэбачьяслы шуштӧм, кӧдзыд. Сэки найӧ дзебсясьӧны пу вожъяс улӧ, керка вевт улӧ. Лэбачьяслы позьӧ вӧчны вевта, бокъястіыс тупкӧса сёянінъяс. Татшӧм вердчанінсӧ ӧшӧдӧны пуӧ, тэчӧны сэтчӧ вотӧсъяс, шыдӧс, нянь крӧшки, быдмӧг кӧйдысъяс. Тадзи позьӧ отсавны лэбачьяслы коллявны ар да кӧдзыд тӧв.
+
23 удж. Сетӧм эмакывъясысь артмӧд кывбердъяс.
Классын кызь велӧдчысь.
 
Нывка пукалӧ ӧшинь дорын.
 
Зонкаяс ворсӧны школа сайын.
 
Велӧдчысь сулалӧ дӧска дорын.
 
Ёртъяс сьылӧны хорын.
 
  
14ʼ удж. Артмӧд юалӧмъяс сертиыс сёрникузяяс.
+
24 удж. Содты сёрникузяясӧ эмакывъясысь артмӧм кывбердъяс.
 
1. Кытысь мунӧ нывка?
 
2. Кытысь мунӧ ёртӧй?
 
3. Кытысь мунӧ зонка?
 
  
15ʼ удж. Тӧдмав медводдза шыпасъяссӧ. Гиж.
+
1. ... йӧзлӧн арнас уджыс уна.
+
2. Ок и чӧскыд ... шыд!
16ʼ удж. Лыддьы. Артмӧд школа йылысь висьт.
+
3. Пӧчӧ пӧжаліс ... пирӧг.
+
4. Таво арыс ... .
Миян школа ыджыд. Сійӧ шоныд да сӧстӧм. Тані уна велӧдысь да велӧдчысь. Школаын ми велӧдчам, ворсам. Ме ёна радейта школа.
+
5. ... пемӧсъяс дасьтысьӧны тӧв кежлӧ.
 +
6. Сёр арын поводдяыс ... .
 +
25 удж. Комиӧд телефонысь текстсӧ. Лӧсьӧд аскиа поводдя йылысь юӧр.
  
17ʼ удж. Артмӧд серпас серти сёрникузяяс.
 
 
1. Коді тайӧ?
 
2. Кутшӧм рӧма сійӧ гожӧмнас?
 
3. Кутшӧм рӧма тӧвнас?
 
4. Кӧні сійӧ котралӧ?
 
  
«Да» либӧ «Ог» ворсӧм.
+
'''<Kodko @ Арся козинъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 22-28.>'''
 
— Тэ кужан лыддьысьны?
 
— Да.
 
— Тэ кужан гижны?
 
— Тэ кужан серпасасьны?
 
— Тэ кужан сьывны?
 
— Тэ кужан йӧктыны?
 
  
18ʼ удж. Лыддьы текстсӧ.
 
 
Ме велӧдча мӧд классын. Пукала ӧшинь дорын коймӧд парта сайын. Ме дорын пукалӧ Витя. Ёрт радейтӧ лыддьыны небӧгъяс да серпасасьны. Ме радейта сьывны да йӧктыны.
 
 
Висьтав ас йывсьыд.
 
  
19ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
АРСЯ КОЗИНЪЯС
+
26 удж. Лыддьы. Серпасъяссӧ веж эмакывъясӧн.
1. Кымын пызан классад?
 
2. Кымын парта классад?
 
3. Кымын улӧс классад?
 
4. Кымын ӧшинь классад?
 
5. Кымын дзоридз классад?
 
  
Юрыс чукля, чукля бӧжыс,
+
Быд тшак радейтӧ ассьыс места.
Помся бӧрдӧ олӧм чӧжыс.
+
27 удж. Мичаа лыддьы висьтсӧ. Гиж висьтсӧ, эмакывъяссӧ да кывбердъяссӧ веж серпасъясӧн.
Улын — крукыль, вылын — бӧж,
 
«Витӧн» шуам олӧм чӧж.
 
Мича чужӧм, веськыд стать.
 
Рочӧн сійӧ лоӧ ...
 
 
20ʼ удж Тӧдмав юржугӧдан (кроссворд).
 
 
МЕНАМ КОТЫР
 
  
1ʼ удж. Содты шыпасъяс да гиж.
+
Арся вӧрын.
  
2ʼ удж. Висьтав ас йывсьыд.
+
Колис моз тӧлысь. Гожся шоныд бӧрын пуксис зарни ар. Вӧрын быдмӧны на тшакъяс, сэні и тані паныдасьлӧны рыжикъяс, ягсеръяс, ельдӧгъяс, еджыд гобъяс. Шондіӧн югзьӧдӧм вӧр діяс вылын дзирдалӧны пелысь розъяс. Нюрын сярвидзӧ пемыдгӧрд турипув. Лӧня визувтӧ вӧрса шор. Пыдӧстӧм лӧз енэжті шлывгӧны кымӧръяс.
 +
— Тэ тӧдан, кутшӧм солалан тшак медся чӧскыд?
 +
— Ме ногӧн, медся чӧскыд тшакыс — выя ельдӧг.
 +
— А кытысь сійӧс вотны?
 +
— Кыддза-пипуа рас — сылӧн быдманін. Эм ӧд и ньыв ельдӧг. Тайӧ тшакыс быдмӧ лыска вӧрын.
 +
— Ёна жӧ нин озырӧсь коми вӧръясыд чӧскыд тшакъяснад!
  
3ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
Тӧдса тшак нимъясӧн лӧсьӧд юржугӧдлан.
+
29 удж. Ӧкты пелысь розйысь вотӧс нимъяс.
1. Кыдзи тэнӧ шуӧны?
 
2. Кымын морт тіян котырын?
 
3. Кыдзи шуӧны чойтӧ? А воктӧ?
 
  
4ʼ удж. Артмӧд кывтэчасъяс да гиж. Кутшӧм кывтэчас лишнӧй?
+
Шыпасъясӧн позьӧ вӧдитчыны унаысь.
 +
Тӧдмав нӧдкывъяссӧ.
  
5ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
Сьӧд вӧр шӧрын сулалӧ гӧрд шляпаа молодеч.
+
Мича-мича зон да ӧти кока.
1. Кыдзи шуӧны батьтӧ?
+
Гӧрд платтьӧа, еджыд чутъяса Таттян.
2. Кыдзи шуӧны мамтӧ?
+
Юра, да шапкатӧм; кока, да кӧмтӧм.
3. Кыдзи тэнӧ шуӧны?
+
Му пытштіыс ветлӧ, гӧрд шляпаа петлӧ.
4. Тэ бать — мамлӧн ӧти пи? Ӧти ныв?
+
Вӧрын ичӧт зон. Сійӧс тӧдан он?
5. Кыдзи нимыс пӧчыдлӧн? Ыджыд мамыдлӧн?
 
6. Кыдзи нимыс пӧльыдлӧн? Ыджыд батьыдлӧн?
 
  
удж. Комиӧд текстсӧ.
+
Корсь эмакывйысь артмӧм кывбердъяс.
 +
30 удж. Велӧдчы бура лыддьыны [с’] шыа кывъяс.
  
7ʼ удж. Лыддьы слогъяссӧ. Лӧсьӧд кывъяс.
+
Яша да Миша
 +
Ёльдорса вӧрысь
 +
Вотісны чуман тыр
 +
Гӧрд сьӧлаоз.
 +
Чӧскыдысь-чӧскыд
 +
Вотӧслӧн кӧрыс,
 +
Мыйла тадз шусьӧ:
 +
Сьӧла да оз?
  
8ʼ удж. Висьтав ёртлӧн котыр йылысь. Висьтав тадзи: Менам ёртлӧн эм ....
+
Сьӧлаоз кыв артмӧма сьӧла да оз кывъясысь. Йӧз казявлӧмаӧсь, мый тайӧ вотӧссӧ радейтӧ кокавны сьӧла.
  
9ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
Гӧгӧрвоӧд турипув кывлысь артмӧмсӧ.
+
31 удж. Сетӧм кывъясӧн артмӧд кывтэчасъяс.
1. Кӧні тэ олан?
+
32 удж. Артмӧд сёрникузяяс.
2. Кӧні ӧшалӧ люстра?
 
3. Кӧні сулалӧны пызан да улӧс?
 
4. Кӧні ӧшалӧ серпас?
 
5. Кӧні сулалӧны дзоридзьяс?
 
  
10ʼ удж. Артмӧд пасъяс серти сёрникузяяс.
+
1. Коми муын быдмӧ уна сикас пу.
 +
2. Лыска коз пожӧм ньыв пуяс.
 +
3. Жовлӧн вотӧсъяс бурдӧдӧны висьӧмъясысь.
 +
4. Челядь чӧсмасьӧны сус ӧрекъясӧн.
 +
5. Бать пывсьӧ кыдз корӧсьӧн.
 +
6. Миян эм сюмӧдысь чуман.
 +
7. Оржы, кыдз, тупу - тайӧ коръя пуяс.
 +
33 удж. Лыддьы висьтсӧ. Сет юалӧмъяс ёртыдлы.
  
11ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ.
+
Пуяслӧн коланлун.
  
12ʼ удж. Лыддьы да велӧдчы висьтавны ас йывсьыд.
+
Миян вӧр-ва озыр уна сикас пуӧн да кустӧн. Лыска да коръя пуяс колӧны звер-пӧткалы, йӧзлы.
+
Пашкыр лапъяса коз пу горсйын олӧны ур да визяорда. Небыд лыска ньыв пу улӧ кодйӧ аслыс гусӧ ош. Топыд ниа пуысь морт вӧчӧ керка подув. Сус пу кольясӧн чӧсмасьӧны челядь.
Менӧ шуӧны Раяӧн. Меным ӧкмыс арӧс. Менам эм бать-мам да кык чой. Ме велӧдча мӧд классын. Ми олам Визинын.
+
Жов пу вотӧс бурдӧдӧ висьӧмъясысь. Льӧмйысь пуӧны юмов компот да варенньӧ. Йӧра сёйӧ бадь да кыдз коръяс. Пипу кырсьысь чӧскыдджыкыс кӧчлы немтор абу.
 +
Кыдз пу — зэв колана пу. Коді радейтӧ мыссьыны пывсянын, сійӧ водзвыв заптӧ корӧсь. Кыдз пу сюмӧдысь артмӧны мича дозмукъяс, сувениръяс, чачаяс. Важӧн кылісны сыысь кӧм.
 +
Уна буртор сетӧны миянлы пуяс. Челядь, видзӧй да радейтӧй вӧр-ва!
 +
34 удж. Тӧдмав пуяс.
 +
35 удж. Вуджӧд текстсӧ.
  
13ʼ удж. Артмӧд кывъяс содталӧмӧн сёрникузяяс.
+
Усьӧм кор.
  
14ʼ удж. Лыддьы письмӧ.
+
Гожӧмбыд уджалісны пулӧн коръясыс. Найӧ вердісны пусӧ. А ӧні лоисны ковтӧмӧсь, гылалісны муӧ.
+
Веж гожӧм помасис. Корйыс ӧні усьӧма, куйлӧ му вылын. Но и тайӧ усьӧм корйыс дыр на шогмас вӧрса олысьяслы.
Чолӧм, дона ёрт!
+
Ёж вӧчас наысь шоныд поз, дзебсяс кӧдзыдысь. Пуяс улын куйлысь коръяс оз лэдзны быдмыны турунлы.
Ме ола Сыктывкарын. Менӧ шуӧны Васяӧн. Менам эм чой. Сійӧс шуӧны Галяӧн. Менам чой велӧдчӧ коймӧд номера школаын. Ёртӧй, гиж ас йывсьыд.
+
Тӧв да зэр улын сісьмӧны коръяс, вынсьӧдӧны мусӧ.
Став бурсӧ!
 
Вася.
 
  
Артмӧд пасъяс серти сёрникузяяс.
+
Мый вылӧ шогмӧны усьӧм коръяс?
 +
36 удж. Тӧдмав ребусъяс. Ребус — тайӧ серпаса нӧдкыв.
  
— Кӧні уджалӧ тэнад мамыд?
+
Радейтана пу нимӧн лӧсьӧд ребус.
— Менам мамӧй уджалӧ школаын.
+
37 удж. Гиж радейтана пу йылысь неыджыд висьт. Серпасав сійӧс. Лӧсьӧд ичӧтик небӧг.
— Кӧні уджалӧ тэнад батьыд?
 
— Менам батьӧй уджалӧ гаражын.
 
— А кӧні уджалӧны тэнад бать-мамыд?
 
— Бать-мамӧй уджалӧны бурдӧдчанінын.
 
— А пӧль-пӧчыд уджалӧны?
 
  
15ʼ удж. Лыддьы. Висьтав, код йылысь тайӧ висьтыс.
 
 
Менам эм пӧч да пӧль. Найӧ олӧны енэжын. Ме ола вӧрса ёль дорын. Тані зэв гажа.
 
 
1. Коді эм Войтлӧн?
 
2. Кӧні найӧ олӧны?
 
3. Кӧні олӧ Войт?
 
4. Кӧні зэв гажа?
 
  
16ʼ удж. Корсь пӧвсӧ.
+
'''<Kodko @ Мортлӧн ортсы да сям : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 29-35.>'''
  
17ʼ удж. Лыддьы. Мый висьталіс Ӧньӧ Войтлы?
 
 
Менам эм бать — мам. Батьлӧн нимыс Сергей, а мамлӧн — Надежда. Мам уджалӧ вузасянінын. Бать уджалӧ вӧрын. Ичӧт чойӧс шуӧны Наташаӧн, а ыджыд вокӧс — Иванӧн. Ми олам Кӧрткерӧсын.
 
  
18ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ. Коді эм зонка котырын?
+
МОРТЛӦН ОРТСЫ ДА СЯМ
+
АСАЛАН ВЕЖЛӦГ.
СТӦЧА АРТАСЬЫСЬ.
 
 
Пӧчӧ шуӧ: — Нокӧ, зон,
 
Артасьнытӧ кужан он?
 
— Аддзан, пӧчӧ, чуньӧй — вит.
 
Гортын витӧн олам — вылам.
 
Лыддьӧдла кӧть, пӧчӧ!
 
Кылан?
 
Батьӧ, мамӧ, пӧль да тэ,
 
Но и ...
 
Дерт жӧ — ме.
 
 
19ʼ удж. Артмӧд висьт ас котыр йывсьыд. Вӧч серпаса небӧг.
 
 
1. Менам бать — мам.
 
2. Бать — мамлӧн уджаланін.
 
3. Менам чой — вок.
 
4. Муса пӧч – пӧль.
 
  
МИ ВОРСАМ
+
Асалан вежлӧгын эмакыв вочавидзӧ кодлӧн? юалӧм вылӧ.
 
1ʼ удж. Артмӧд серпас серти юалӧмъяс. Вочавидз.
 
 
Вӧч тадзи: Тайӧ коді? Тайӧ нывка. Мый вӧчӧ нывка? Нывка ворсӧ. Мыйӧн ворсӧ нывка? Нывка ворсӧ аканьӧн.
 
  
2ʼ удж. Лӧсьӧд серпас серти сёрникузяяс.
+
Тайӧ тетрадьыс Миша Расовлӧн. Менам мамлӧн зарни кияс.
+
38 удж. Кывтэчасъяс отсӧгӧн висьтав Мишалӧн ортсы йылысь.
Вӧч тадзи: Тайӧ робот. Сійӧ ичӧт сьӧд чача.
 
  
3ʼ удж. Уджав параын. Висьтав ёртыдлы рочӧн.
+
руд синма
+
ёсь ныра
Мича дзоридз, гӧгрӧс пызан, небыд чача, руд кань, сьӧд пон, гӧрд руч, ыджыд машина.
+
гӧгрӧс чужӧма
 +
смоль сьӧд юрсиа
 +
кузьмӧс чужӧма
 +
шабді юрсиа
 +
кузь синлыса
 +
паськыд ныра
 +
сьӧд сэтӧр синма
 +
векни чужӧма
 +
чангыль ныра
 +
гӧгрӧс бандзиба
 +
кельыдлӧз синма
  
4ʼ удж. Тӧдмав да серпасав.
+
Мишук шабді рӧма юрсиа.
+
Настук чӧдлач рӧма синма.
1) Лӧза — гӧрда, гӧгрӧс, овлӧ ыджыд, овлӧ ичӧт.
 
2) Мича да еджыд юрсиа чача.
 
3) Тайӧ чачалӧн эм нёль кӧлеса да руль.
 
  
— Мый вӧчан, Оля?
+
Мишуклӧн шабді рӧма юрси.
— Ме ворса аканьӧн.
+
Настуклӧн чӧдлач рӧма син.
— Тэ радейтан ворсны аканьӧн?
+
39 удж. Лыддьы В. И. Лыткинлӧн «Мунӧны» поэмаысь юкӧн.
— Да, ме радейта ворсны аканьӧн.
 
— Кутшӧм тэнад аканьыд?
 
— Менам мича да шань акань.
 
 
«Пышкай» ворсӧм.
 
 
ВЕЛӦДЫСЬ. Челядь, сувтӧй кытшӧ.
 
ВЕЛӦДЧЫСЬ. Коді лоӧ пышкайӧн?
 
ВЕЛӦДЫСЬ. Лыддьысьӧй.
 
 
Ӧтик-мӧтик,
 
Кык-мык,
 
Куим-муим,
 
Нёль-моль,
 
Вит-мит,
 
Квайт-майт,
 
Сизим-мизим,
 
Кӧкъямыс-мӧкъямыс,
 
Ӧкмыс-мӧкмыс,
 
Дас-пас,
 
Пес чипас!
 
ВЕЛӦДЧЫСЬ. Ме лоа пышкайӧн.
 
ВЕЛӦДЫСЬ. Ира, сувт кытш пытшкас. Ворсӧй.
 
  
5ʼ удж. Лыддьы. Кутшӧм чачаӧн ворсӧ нывка?
+
Чеччы жӧ, Ӧльӧксан,
+
Чеччы жӧ, ичӧт пи.
Менам эм чача. Тайӧ каньпи. Сійӧс шуӧны Муркаӧй. Чача еджыд рӧма, небыд, мича. Ме радейта ворсны тайӧ чачаӧн.
+
Видзӧдлы ывлаӧ гыӧра ӧшиньті.
 +
Ывлаыс шемӧсӧн тыр —
 +
Чеччы жӧ пырысьтӧм-пыр.
 +
Шабді сӧдз юрсиа Ӧльӧ
 +
Чӧдлач лӧз синъяссӧ восьтіс,
 +
Тэрыба пӧлатьысь чеччис,
 +
Котӧрӧн ӧшиньлань лэччис.
  
— Мыйӧн тэ радейтан ворсны?
+
1. Код йылысь тайӧ кывбурыс?
— Ме радейта ворсны конструкторӧн.
+
2. Кутшӧм Ӧльӧксаныс?
— Мыйӧн тэ он радейт ворсны?
+
3. Тэ думысь, кымын арӧс зонкалы?
— Ме ог радейт ворсны аканьӧн.
 
  
6ʼ удж. Лыддьы. Висьтав, мый тӧдмалін Аня йылысь.
+
БАТЬ: Мишук, кӧні тэ вӧлін рытывбыд? Тэ дорӧ воліс гӧсьтя.
+
МИШУК: Коді нӧ?
Анялӧн эм акань. Нывка аканьсӧ шуис Настукӧй. Настук выль да мича. Аня радейтӧ ворсны аканьӧн.
+
БАТЬ: Нимсӧ эз висьтав. Здук кежлӧ и пыраліс. Неыджыд тушаа, сьӧд кузь юрсиа, гӧгрӧс чужӧма, сьӧд сэтӧр синма. Ачыс гӧрд курткаа, джинсы гача, сьӧд туплиа.
 +
МИШУК: А-а! Тайӧ миян классысь нывка — Юля Панева. Ме сылы звӧнитла.
  
удж. Лыддьы да велӧд кывбурсӧ.
+
1. Коді воліс Мишук дорӧ?
 +
2. Кутшӧм сійӧ?
 +
3. Казьтышт, кутшӧм Мишук?
 +
41 удж. Серпасав кывъясӧн ёртыдлысь ортсысӧ да сямсӧ.
 +
Роч кывйын — предлог, а комиын — кывбӧр. Сійӧ век сулалӧ эмакыв бӧрын.
  
Пуксис пышкай ӧшинь вылӧ.
+
Тӧдмасям кодь да моз ӧткодялан кывбӧръясӧн.
Ок и мичаа жӧ сьылӧ!
+
42 удж. Содты лӧсялана кывбӧръяс.
Эн на лэбзьы, ичӧт чой,
 
Лэбзис лэбачпиыд — ой!
 
 
Кутшӧм кывбуръяс тӧдан А. Бартолысь?
 
  
8ʼ удж. Висьтав, мый эм чачаӧн вузасянінын.
+
1. Мишуклӧн синмыс чӧдлач кодь лӧз.
+
Мишук батьыс моз бура уджалӧ.
Висьтав тадзи: Вузасянінын эм небыд еджыд ошпи.
+
2. Настук мамыс моз мичаа сьылӧ.
 +
Настуклӧн гӧлӧсыс колип кодь.
 +
3. Пӧльлӧн юрсиыс лым кодь дзор.
 +
Пӧльӧ ме моз радейтӧ сёйны юмовторъяс.
 +
43 удж. Лыддьы да гӧгӧрво сёрникузяяссӧ.
  
«Ошкӧ — бабӧ» ворсӧм.
+
1. Сьӧд юрсиа, гӧгрӧс чужӧма, колип кодь гӧлӧса Маринаӧс лыддисны медся мичаа сьылысьӧн.
+
2. Вася лӧсталысь сьӧд юрсиа, векньыдик синъяса, гырысь черлыяса детинка.
— Рая, тэ кӧсъян ворсны?
+
3. Саньӧ бумага кодь еджыд чужӧма, еджгов юрсиа, ар дас сизима зон.
— А мыйысь ворсам?
+
4. Невольский дзугсьӧм юрсиа, сэтшӧм жӧ сьӧд уска да ичӧтик тошка.
— Выль ворсӧм велӧдам.
+
5. Рюрик вӧлі не арлыд серти дзор юрсиа, гӧгрӧс чужӧма, шензьӧдана лӧз синъяса мужичӧй.
А кыдзи шусьӧ выль ворсӧмыс?
+
44 удж. Кодь да моз кывбӧра тэчасъяс пыртӧмӧн гиж ас йывсьыд висьт, кутшӧмӧн тэ лоан вит во мысти.
— «Ошкӧ — бабӧ».
 
— Вай велӧдам.
 
Ошкӧ бабӧ, ошкӧ — бабӧ,
 
Чӧдтӧ вотам, пувтӧ вотам.
 
Бур вотӧссӧ босьтам,
 
Лёк вотӧссӧ шыбитам.
 
  
9ʼ удж. Прӧверит асьтӧ. Артмӧд юалӧмъяс кутшӧм? кӧні? мый? коді? кывъясӧн.
+
Мортлысь признакъяссӧ (ортсысӧ и этшсӧ) позьӧ петкӧдлыны и зумыд кывтэчасъясӧн.
 
Вӧч тадзи: Коді вузасьӧ лавкаын?
 
  
НЫВКА. Видза оланныд!
+
Кутшӧм зумыд кывтэчасъяс лӧсялӧны серпасъяслы?
ВУЗАСЬЫСЬ. Видза олан!
+
45 удж. Зумыд кывтэчасъясӧн лӧсьӧд ас йывсьыд сёрникузяяс.
НЫВКА. Меным колӧ чача.
+
46 удж. Серпасав ӧти зумыд кывтэчас да куж висьтавны аслад удж йылысь.
ВУЗАСЬЫСЬ. Кутшӧм чача?
+
47 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Аддзы зумыд кывтэчасъяс. Мый найӧ вежӧртӧны?
НЫВКА. Кольквиж рӧма ошпи.
 
ВУЗАСЬЫСЬ. Со тэныд кольквиж рӧма ошпи.
 
НЫВКА. Кымын шайта?
 
ВУЗАСЬЫСЬ. Кык шайта.
 
НЫВКА. Аттьӧ.
 
ВУЗАСЬЫСЬ. Тэ радейтан небыд чачаяс?
 
НЫВКА. Меным кажитчӧны найӧ.
 
ВУЗАСЬЫСЬ. Миян лавкаын уна мича небыд чача. Нӧшта пырав.
 
НЫВКА. Аттьӧ! Аддзысьлытӧдз!
 
  
10ʼ удж. Мый йылысь сёрнитӧны зонкаяс? Сёрнит ёртыдкӧд.
+
Колӧкӧ, асьнытӧ
+
Некор эн ошкӧй.
— Мыйӧн тэ ворсан?
+
Онӧ и тӧдлӧй,
— Ме ворса компьютерӧн.
+
Кыдз пӧранныд ошкӧ.
— А мыйӧн тэ ворсан?
 
— Ме ворса конструкторӧн.
 
  
11ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ.
+
Му вылӧ небыд лым
+
Кутас кор усьны,
1. Ме радейта ворсны аканьӧн
+
Исласьӧм пыдди сэк
2. Вок радейтӧ ворсны мачӧн
+
Воданныд узьны.
3. Чой радейтӧ ворсны шур — шарӧн
 
4. Ёрт радейтӧ ворсны доминоӧн
 
  
12ʼ удж. Артмӧд шыпасъясысь кывъяс.
+
Садьман, да кынӧмыд
+
Сюмалӧ зэв кӧть,
13ʼ удж. Лыддьы А. Бартолысь кывбурсӧ. Висьтав рочӧн.
+
Ковмас нин тулысӧдз
+
Нёнявны певтӧ.
Миян Таня бӧрдӧ гора.
 
Мачсӧ уськӧдӧма шорӧ.
 
Ӧвсьы, Таня, тэ эн бӧрд,
 
Оз вӧй мачыд, кутам бӧр.
 
  
14ʼ удж. Лӧсьӧд висьт радейтана чача йывсьыд план серти.
+
Ёртасьны ковмас сэк
+
Пармаса ошкӧд.
1. Менам радейтана чача.
+
Колӧкӧ, асьнытӧ
2. Кутшӧм сійӧ?
+
Некор эн ошкӧй!
3. Кӧні сійӧ олӧ?
 
 
Вӧч тадзи: Менам радейтана чача — кӧчпи. Сійӧ руд рӧма да небыд. Сійӧ олӧ джаджйын.
 
 
Серпасав радейтана чачатӧ.
 
  
МЕНАМ ГОРТӦЙ
 
  
2ʼ удж. Лыддьы кывъяссӧ. Артмӧд кывтэчасъяс.
+
'''<Kodko @ Миян рӧдвуж : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 36-38.>'''
  
3ʼ удж. Комиӧд. Гиж сёрникузяяссӧ пасъясӧн.
 
  
удж. Помав сёрникузяяссӧ да гиж.
+
МИЯН РӦДВУЖ
Ме пета гортысь. Менам вежӧсысь котӧртӧ кань. Джаджйын сулалӧны небӧгъяс. Джоджын куйлӧ небыд ковёр.
+
48 удж. Лыддьы висьтсӧ. Висьт серти лӧсьӧд юӧр аслад рӧдвуж йылысь.
  
— Кӧні тэ олан?
+
Менӧ шуӧны Настаӧн. Овӧй менам Рочева. Ола сиктын. Велӧдча витӧд классын. Менам эм бать-мам, пӧль-пӧч, чой да ичӧт вок. Ми олам ас керкаын. Батьӧс шуӧны Иван Пашӧн, сылы 45 арӧс. Батьӧ уджалӧ шоперӧн. Мамӧс шуӧны Екатерина Александровнаӧн, сылы 42 арӧс. Мам уджалӧ велӧдысьӧн. Менсьым ыджыд чойӧс шуӧны Маринаӧн. Сійӧ велӧдчӧ пединститутын. Чой кӧсйӧ лоны велӧдысьӧн. Сійӧ бура тӧдӧ компьютер. Ичӧт вокӧс шуӧны Стёпукӧн. Сійӧ ветлӧ садйӧ, радейтӧ ворсны чачаясӧн. Миянкӧд олӧны пӧль-пӧч, найӧ пӧрысьӧсь нин. Ме радейта котырӧс.
— Ме ола Шойнатыын (Сторожевскын).
+
49 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти сёрникузяяс.
— Кутшӧм тэнад керкаыд?
+
50 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
Менам ичӧт да шоныд керка.
 
— А тэ кӧні олан?
 
Ме ола Усогорскын.
 
— А кутшӧм тэнад керкаыд?
 
— Менам ыджыд кирпич керка.
 
  
пызан шӧрын
+
1. Ыджыд-ӧ тіян рӧдвужыд?
пызан вылын
+
2. Кодъяс эмӧсь тіян рӧдвужын?
пызан улын
+
3. Кыдзи шуӧны бать-мамтӧ?
пызан дорын
+
4.Кӧні да кодӧн найӧ уджалӧны?
пызан сайын
+
5. Тэнад эм чой-вок?
 +
51 удж. Серпас серти лӧсьӧд сёрникузяяс.
 +
52 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Висьтав аслад бать йылысь.
  
6ʼ удж. Гиж сёрникузяяс.
+
Менам батьӧ быдтор кужӧ:
+
Вермӧ пилаӧн да стружӧн
Пызан вылын сулалӧ ваза. Пызан сайын пукалӧ менам ичӧт вок. Ӧшинь дорын сулалӧ пӧч.
+
Вӧчны улӧс, джадж и шкап.
 +
Батьӧ менам абу тшап.
  
7ʼ удж. Лыддьы. Сувтӧд юалӧмъяс.
+
Тшак и вотӧс вайӧ батьӧ,
+
Чери кыйӧ вугыр шатьӧн,
Ме ола сиктын. Миян куим вежӧса пу керка. Ӧшинь дорын сулалӧны пызан да улӧс. Джаджйын уна мича дзоридз.
+
Мотоциклӧн гур да гур,
 +
Ӧдӧбаысджык оз сюр.
  
Рочӧд да гиж.
+
Физзарядка вӧчӧ пасьтӧг,
+
Лыжи тӧв кежлӧ нин дасьтӧ,
8ʼ удж. Лыддьы да серпасав.
+
Эм походын узьлан вон,
+
Менам батьӧ медся ён.
Ӧшинь дорын пызан. Пызан вылын дзоридз. Пызан сайын улӧс. Улӧс улын мач. Джодж шӧрын кань. Ӧдзӧс дорын пон. Парта сайын велӧдчысь. Керка дорын дзоридз. Мам йылысь небӧг. Ю вылын катер.
 
  
9ʼ удж. Велӧд кывпесансӧ да ворс.
+
Кутшӧм батьыс тайӧ кывбурын? Мый кужӧ вӧчны?
 
Йӧрын, шӧрын, полӧкалӧ.
 
Полӧкалӧ вӧрышталӧ.
 
 
10ʼ удж. Лыддьы мичаа.
 
 
Со тай менам сиктӧй,
 
Со тай керка менам,
 
Мойд вылын кодь дзик тэ —
 
Радейта ме тэнӧ.
 
 
Серпасав оланінтӧ.
 
  
11ʼ удж. Висьтав ёртыдлы аслад вежӧс йылысь.
 
 
Менам вежӧсӧй ичӧт. Пӧтӧлӧкыс еджыд, джоджыс мугӧм. Ӧшинь вылын сулалӧны дзоридзьяс. Стен дорын пызан. Пызан вылын куйлӧны небӧг, тетрадь да ручка.
 
  
Серпасав ассьыд вежӧстӧ.
+
'''<Kodko @ Миян рӧдвужлӧн шойччан лун : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 39-42.>'''
  
— Кутшӧм тэнад вежӧсыд?
 
— Менам вежӧсӧй ыджыд. А тэнад?
 
— А менам вежӧсӧй ичӧт.
 
— Тэнад вежӧсын эм телевизор?
 
— Менам вежӧсын абу телевизорыс, а эм уна небӧг, энциклопедия, кывчукӧр. А тэнад мый эм?
 
— Менам эмӧсь небӧгъяс, кывчукӧръяс да компьютер.
 
  
12ʼ удж. Висьтав, коді кӧні олӧ?
+
МИЯН РӦДВУЖЛӦН ШОЙЧЧАН ЛУН
 +
53 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти сёрникузяяс, пырт медвылыс тшупӧда кывбердъяс.
 +
54 удж. Лыддьы текстсӧ.
  
13ʼ удж. Содты шыпасъяс да гиж.
+
Талун шойччан лун. Ме ог велӧдчы. Мамӧ пӧчкӧд пӧжасьӧны. Дас часын ме ордӧ локтасны Миша да Коля ёртъяс. Ми мунам исласьны лызьӧн. Исласьӧм бӧрын ме отсася бать-мамлы пелькӧдны патера. Пӧль-пӧчкӧд ветла лавкаӧ. Луннас ӧтвылысь пажнайтам. Рытнас бать-мам ветлӧны театрӧ. Ми воккӧд видзӧдам телевизор. Пӧль лыддьӧ газет-журнал. Пӧч кыӧ прӧшви. Чой ворсӧ компьютерӧн. Тадзи ми коллялам шойччан лун.
  
14ʼ удж. Артмӧд выль кывъяс.
+
1. Мый тэ вӧчан шойччан лунӧ?
 +
2. Мый вӧчӧны шойччан лунӧ тэнад бать-мамыд, чой-вокыд, пӧль-пӧчыд?
 +
55 удж. Серпасъяс вылӧ мыджсьӧмӧн гиж неыджыд висьт аслад шойччан лун йылысь.
  
15ʼ удж. Висьтав, кодлӧн тайӧ керкаыс.
+
Шойччан лунӧ.
 
1) Пу улын ыджыд гу, сэні тӧвбыд узьӧ ...
 
2) Пу вылын шоныд поз, а олӧ сэні ичӧт ...
 
  
16ʼ удж. Лыддьы да велӧд.
+
Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, юась ёртыдлысь.
 
ИЧӦТ УР.
 
 
Мича позйын, пожӧм йылын,
 
Лысъяс пытшкын, вылын — вылын,
 
Оліс-выліс ичӧт ур,
 
Сійӧ вӧлі мастер бур.
 
 
17ʼ удж. Комиӧд кывъяссӧ. Артмӧд сёрникузяяс.
 
  
18ʼ удж. Юклы чукӧръяс вылӧ.
+
1. Кыдзи тэ коллялін шойччан лун?
 +
2. Мый удитін вӧчны?
 +
3. Отсасин-ӧ бать-мамлы, пӧль-пӧчлы?
 +
4. Кытчӧ ветлін? Мый аддзылін?
 +
5. Мый выльторсӧ тӧдмалін?
 +
Нимвежтас — асшӧр кывсикас, вежӧ сёрниын эмакыв, кывберд да лыдакыв.
  
19ʼ удж. Аддзы лӧсявтӧм кывъяс.
 
  
20ʼ удж. Висьтав гортса пемӧс йылысь.
+
'''<Kodko @ Менам медматысса морт : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 43-49.>'''
 
Менам гортын олӧ кань. Сылӧн нимыс Муся. Кань радейтӧ ворсны джоджын мачӧн. Сійӧ узьлӧ диван вылын.
 
  
«Ме аддза ...» ворсӧм.
 
 
— Ме аддза улӧс.
 
— Ме аддза пызан.
 
— Ме аддза ӧдзӧс.
 
  
21ʼ удж. Артмӧд юалана сёрникузяяс.
+
МЕНАМ МЕДМАТЫССА МОРТ
 
Вӧч тадзи: Кӧні сулалӧ керкаыд? Кутшӧм сійӧ? Коді олӧ гортад? Мый эм тэнад вежӧсын?
 
  
22ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.
+
56 удж. Помав сёрникузяяссӧ, медым артмис мам йылысь висьт.
+
57 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ.
1. Дима олӧ пу керкаын
 
2. Чойяс олӧны выль керкаын
 
3. Бать — мам стрӧитӧны кирпич коттедж
 
4. Кык вок олӧны кӧр чумын
 
  
23ʼ удж. Гиж висьт план серти.
+
Мамыд — сійӧ шонді,
+
Пӧсь сьӧлӧмнас шонтӧ,
1. Кутшӧм тэнад вежӧсыд?
+
Мамыд — югыд кодзув,
2. Мый эм тэнад вежӧсын?
+
Туйтӧ индӧ водзӧ.
3. Кӧні тэ вӧчан гортса удж?
+
Мамлысь мелі кывсӧ,
4. Кӧні тэ видзан небӧгъястӧ?
+
Ныв-пи, шаня кывзӧй.
  
24ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ. Висьтав ас кывйӧн.
+
1. Кодкӧд орччӧдӧма поэт мамсӧ?
+
2. Мыйӧ велӧдӧ кывбурыс челядьӧс?
Петялӧн ыджыд пу керкаыс уна ӧшиня. Ӧшиньӧд тыдалӧ Печора ю. Зонка радейтӧ видзӧдны ю вылӧ. Печора юыс лӧнь да югыд.
 
 
МЕ ГӦГӦР
 
 
1ʼ удж. Юклы чукӧръяс вылӧ да гиж.
 
  
удж. Корсь гортса пемӧс нимъяс.
+
Донъяв мамтӧ медвылыс тшупӧда кывбердъяс пыртӧмӧн.
 +
58 удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
  
3ʼ удж. Содты лӧсялана кывъяс.
+
Муса мамук! Бур сьӧлӧма коми ань! Помнита, здук эн вермы весь пукавны: пуин-пӧжалін, вердін-юкталін, кӧмӧдін-пасьтӧдін, мыськин-пелькӧдін да вежӧрӧ вайӧдін.
 +
А кутшӧм лӧсьыда кужин мойдны! Вом паськӧдӧмӧн кывзім ми тэнӧ. Ӧнӧдз на кыла тэнсьыд небыд гӧлӧстӧ, аддза нюмъялысь чужӧмтӧ да мелі синъястӧ. Мамъяс дорӧ радейтӧмыс аслыссяма. Быдӧнлы мамыд — меддона морт. Аттьӧ тіянлы, мамъяс, став бурсьыс!
  
1) Гыжъяс ёсьӧсь, ускыс кузь.
+
1. Мыйысь гижысьыс аттьӧалӧ мамъясӧс?
Ачыс мелі, но и сюсь.
+
2. Кутшӧмӧн сійӧ аддзӧ ассьыс мамсӧ?
Войнас, кыйсьӧ да, оз узь.
+
3. Мыйла быд мортлы мам меддона морт?
+
59 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс серпасъяс да кывтэчасъяс отсӧгӧн.
2) Висьтав, пиӧ,
 
Коді сійӧ:
 
Войын сюся видзӧ горт,
 
Лунын — вӧралысьлӧн ёрт.
 
 
3) Гӧныс пушкыр,
 
Бӧжыс пашкыр,
 
Синъясыс — сьӧд моль,
 
Сёяныс — коз коль.
 
 
4) Лудысь аддза тась и сэтысь
 
Ветлӧдлӧны пась да кепысь.
 
Коді тайӧ?
 
 
удж. Артмӧд серпас серти сёрникузяяс.
 
  
— Тэнад эм гортса пемӧс?
+
Отсӧг вылӧ сетӧм кывтэчасъяс:
— Да, менам эм гортса пемӧс.
+
чышкавны бус
— Кань, вӧв, мӧс, порсь?
+
пелькӧдны джодж
— Абу, пон.
+
пӧжавны пувъя пирӧг
— Кыдзи сійӧс шуӧны?
+
мыськыны тасьті-пань
— Катшысӧн.
+
козьнавны дзоридзьяс
— А тэнад коді эм?
+
козьнавны ас киӧн вӧчӧмторъяс
— Менам эм каньпи. Зэв мича да шань.
 
  
6ʼ удж. Висьтав кань йылысь (пон йылысь).
+
1. Кутшӧм буртор тэ вӧчин мамыдлы Аньяс лунӧ?
+
2. Мый тэ козьналін мамыдлы Аньяс лунӧ?
Вӧч тадзи:
+
60 удж. Лӧсьӧд мамыдлы (чойыдлы, пӧчыдлы, вежаньыдлы) чолӧмалӧм.
Менам каньлӧн нимыс Мурзик. Сійӧ ыджыд, сьӧд рӧма. Мурзик мича да мелі кань. Ме радейта кысукӧс.
 
  
7ʼ удж. Лыддьы.
+
Отсӧг вылӧ кывъяс:
+
пыдди пуктана
Дарья тьӧтлӧн олӧ кань,
+
сиа кузь нэм да бур шуд, дзоньвидзалун
Нимыс сылӧн Мурка.
+
бур вермӧмъяс
Смоль сьӧд гӧна, вывті шань,
+
бура велӧдчыны
Лунтыр сійӧ кургӧ.
+
медым пыдди пуктісны да радейтісны
 
+
61 удж. Лыддьы кывпесансӧ колана ногӧн. Ордйысь ёртыдкӧд ӧд вылӧ.
Кутшӧм Дарья тьӧтлӧн каньыс?
 
  
8ʼ удж. Юклы чукӧръяс вылӧ да гиж.
+
Пӧчӧлы пӧльӧ вӧчӧма гӧлик,
 +
Пӧльӧлы пӧчӧ вӧчӧма сӧчӧн.
  
удж. Гиж серпасъяс серти кывтэчасъяс.
+
Пӧрадок петкӧдлысь лыдакыв
+
62 удж. Содты текстӧ лыдакывъяс.
Вӧч тадзи: нёль ошпи, ...
+
63 удж. Лыддьы да артав задачаяссӧ. Лӧсьӧд ачыд.
  
10ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧм вылӧ.
+
1. Гӧбӧчын олісны дас нёль шыр. Друг сэтчӧ пырис Васька кань да сёйис куим шырӧс. Кымын шыр колис гӧбӧчын?
+
2. Кык классысь велӧдчысьяс босьтісны дӧзьӧритны пуяс. Став удж челядь вӧчисны ӧткодя. Кымын пу вӧлі паркын, ӧти классас кӧ кызь нёль велӧдчысь, а мӧдас — кызь кык?
Йирсьӧ лудын куим мӧс:
+
3. Миша ыджыдджык Димаысь куим арӧсӧн. Миша ичӧтджык Оляысь кык арӧсӧн. Кымын арӧсӧн ыджыдджык Оля Димаысь?
Гӧрд да еджыд, сьӧд да лӧз.
+
64 удж. Кутшӧм лыдпасъяс дзебсьӧмаӧсь серпасын?
Кытысь нёльӧд мӧскыс лои?
 
Недыр мысти гӧгӧрвои:
 
Мамыс сайын вӧлӧм кук,
 
Петкӧдчыліс ӧти здук.
 
  
1) Гожӧмнас руд рӧма ветлӧ,
+
Лӧсьӧд лыдпасъясӧн серпас.
Тӧлын еджыд гӧн петлӧ.
+
КАДАКЫВЪЯСЫСЬ АРТМӦМ ЭМАКЫВЪЯС.
+
65 удж. Артмӧд уджсикас нимъяс. Кодӧн уджалӧны тэнад бать-мамыд?
2) Ветлӧ — тапикасьӧ вӧрӧд.
+
66 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс. Вӧдитчы профессия нимъясӧн.
Сёйӧ юмов ма да чӧскыд чӧд.
 
 
3) Гӧрд рӧма, пашкыр бӧжа.
 
Тайӧ, дерт жӧ, мудер ... .
 
  
11ʼ удж. Лыддьы да висьтав, код йылысь мойдыс.
 
 
Олісны-вылісны руч да кӧч. Ручлӧн вӧлі йи чом, а кӧчлӧн — пу чом. Воис тулыс. Ручлӧн йи чомйыс сыліс. Сійӧ вӧзйысис кӧч ордӧ узьны, а сэсся вӧтліс кӧчӧс гортсьыс.
 
 
1. Кодъяс олісны-вылісны?
 
2. Кутшӧм чомйыс вӧлі ручлӧн?
 
3. Кутшӧм чомйыс вӧлі кӧчлӧн?
 
4. Мыйла ручлӧн чомйыс сыліс?
 
5. Висьтав мойдсӧ водзӧ.
 
  
12ʼ удж. Лыддьы кывпесансӧ.
+
'''<Kodko @ Тӧв : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 50-54.>'''
 
Йӧра юрысь усис сюрыс,
 
Усьӧм сюрыс нюрысь сюрис.
 
 
Мыйӧн торъялӧны кывъясыс?
 
  
13ʼ удж. Содты кывъяс.
 
 
Ыджыд ош.
 
Скӧр кӧин.
 
Тэрыб руч.
 
Пельк ур.
 
Полысь кӧч.
 
 
Полысь кӧч пукалӧ пу улын.
 
Скӧр кӧин котралӧ вӧрын.
 
Пельк ур пукалӧ пу вылын.
 
Тэрыб кӧр котӧртӧ вӧрӧд.
 
Варгыль кока ош сулалӧ пу дорын.
 
  
15ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.
+
67 удж. Лыддьы текст. Аддзы колян када кадакывъяс.
 
1) Ичӧтик пышкай чеччалӧ туй вылын.
 
2) Кольквиж морӧса пыста пукалӧ пу вылын.
 
3) Гӧрд морӧса жонь лэбалӧ.
 
4) Лэбач пуксис пу вылӧ.
 
  
16ʼ удж. Велӧд лыддьысянкыв.
+
Со и воис тӧв. Усис небыд лым. Гӧгӧр лоис еджыдысь-еджыд, сӧстӧм да мича. А челядьлы радлуныд мыйта! Кыр йылын исласьӧны даддьӧн, лызьӧн, ворсӧны лым мачӧн, вӧчӧны лыммортӧс. Нёль тӧлысь кежлӧ волӧ гӧститны миян войвылӧ тӧв.
 
Ӧтик, кык, куим, нёль,
 
Коз пу йылысь уси коль.
 
Сійӧс нуис визув ёль,
 
Урлы немтор эз и коль.
 
 
Кутшӧм пемӧс радейтӧ коль?
 
  
Лыддьысь да ворс «Шыр да кань» ворсӧмӧн.
+
Видлав кадакывъяссӧ образец серти.
 +
68 удж. Лӧсьӧд план серти тӧв йылысь висьт.
  
17ʼ удж. Артмӧд пасъяс серти ёрта сёрни.
+
1. Кыдзи шусьӧны тӧвся тӧлысьяс?
 +
2. Кутшӧм лоис поводдяыс?
 +
3. Кутшӧм лоис енэжыс?
 +
4. Кутшӧмӧсь лоисны пуясыс?
 +
5. Кутшӧмӧсь лоисны туйясыс?
 +
6. Мый вӧчӧны тӧвнас челядь да верстьӧ йӧз?
 +
69 удж. Лыддьы кывбурсӧ.
  
18ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
Чолӧм, тӧв!
 
1. Коді тайӧ?
 
2. Сійӧ гортса али вӧрса пемӧс?
 
3. Кутшӧм рӧма сійӧ?
 
4. Кутшӧм сылӧн бӧжыс?
 
5. Кодӧс кӧсйӧ сёйны мудер руч?
 
  
19ʼ удж. Комиӧд роч кывъяссӧ да лыддьы.
+
Радейта ме тӧлын
+
Гортысь петны лызьӧн.
Ошпи лыддьӧ небӧг. Кӧинпи котралӧ. Кӧрпи серпасалӧ пу. Урпи пукалӧ пу вылын. Кӧчпи ворсӧ мачӧн. Жоньяс лэбалӧны. Пышкайяс да пыстаяс пукалӧны ӧшинь вылын.
+
Быттьӧ рӧдта вӧлӧн,
+
Гӧгӧр ставыс шызьӧ.
— Ош олӧ вӧрын?
 
— Да, ош олӧ вӧрын.
 
— Сійӧ полысь?
 
— Сійӧ абу полысь.
 
— Ош варгыль кока?
 
— Да, ош варгыль кока.
 
— Сійӧ мугӧм рӧма?
 
— Да, сійӧ мугӧм рӧма.
 
  
20ʼ удж. Лыддьы мойдсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
Ыбыс шуӧ «Чолӧм!»
+
Ягыс шуӧ «Видза!»
МЫЙ МЕДЧӦСКЫД?
+
Быттьӧ няньӧн-солӧн
+
Гӧсьтӧс гортас видзӧ.
Олісны-вылісны кань, петук, пон да кӧза. Найӧ сёрнитісны, мый медся чӧскыд. Кань шуӧ:
 
— Медся чӧскыд йӧв да шыр.
 
Пон шуӧ:
 
— Медчӧскыд лы!
 
Петук горӧдіс:
 
— Шыдӧсысь чӧскыд нинӧм абу!
 
Кӧза шыасис:
 
— Медчӧскыд турун.
 
 
 
1. Коді вочавидзис стӧча?
 
2. Коді мый радейтӧ?
 
3. А мый радейтӧ тэнад гортса пемӧсыд?
 
  
21ʼ удж. Тӧдмав юржугӧдан (ребус).
+
Юковта кык визьӧн
 +
Вӧрсӧ лызьӧн-вӧлӧн.
 +
Морӧс кудйын сизьӧн
 +
Тотшкӧ менам сьӧлӧм.
  
ВОГӦГӦРСЯ КАД.
+
Мый йылысь кывбурыс?
+
Тӧдмав нӧдкывсӧ. Дзеб вочакывсӧ ребусӧ.
1ʼ удж. Аддзы Машалысь ӧшыбка.
 
 
Гиж вогӧгӧрся кад нимъяс комиӧн.
 
  
2ʼ удж. Лыддьы да велӧд кывбурсӧ.
+
Мыйся кодзувъяс му вылын
+
Да и пальто вылын, со!
Воис тӧв,
+
Босьті киӧ — пыр и сылі:
И усис лым.
+
Ваысь кындзи, нем эз ло.
Лоис кӧдзыд,
+
70 удж. Лӧсьӧд тӧв йылысь нӧдкыв.
Вӧчам кыр.
+
71 удж. Гиж диктант.
  
«Телемост» ворсӧм. Сёрнитӧй Сосногорск карса велӧдчысьяскӧд.
+
Ок и мича тӧвся лун!
 
1. Кутшӧм тіян поводдяныд?
 
2. Кӧдзыд али шоныд?
 
3. Кымын градус ывлаын?
 
4. Лымъялӧ али оз?
 
5. Кымӧра али шондіа?
 
  
3ʼ удж. Гиж рочӧн.
+
Со и воис тӧв. Войнас кӧдздӧдіс. Асывнас усис небыд пушыд лым. Лымйыс вевттис небыд эшкынӧн мусӧ. Шоныд кепысьӧн тӧлыс пасьтӧдіс пу вожъяс. Кыдз пулы да пипулы козьналіс еджыд платтьӧ. Крепыд йиӧн топӧдіс юяс да тыяс. Гӧгӧр сӧстӧм да мича.
+
72 удж. Бӧрйы ӧти кадакыв да видлав тадзи:
4ʼ удж. Комиӧд да гиж.
+
73 удж. Содты кадакывъяс дорӧ колян када суффиксъяс.
 
5ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
1. Кымын челядь серпас вылын?
 
2. Мый вӧчӧны зонкаяс?
 
3. Кысянь ислалӧны челядь?
 
4. Мыйӧн ислалӧны зонкаяс?
 
5. Мый вӧчӧны нывкаяс?
 
  
6ʼ удж. Артмӧд пасъяс серти сёрникузяяс.
+
Эз на виччысь некод тӧв,
+
Узигкості сійӧ воис.
«Да» либӧ «Оз» ворсӧм.
+
Тӧрыт лымйыс эз на вӧв,
+
Талун еджыд муыс лоис.
— Арын зэрӧ?
 
— Тӧлын лымъялӧ?
 
— А тӧлын зэрӧ?
 
— Арын усьӧ лым?
 
  
7ʼ удж. Лыддьы кывбуръяссӧ.
+
Выль во.
 
ЛЫМ УСЬӦ.
 
 
Гӧн кодь лымйыс ньӧжйӧник
 
Полігтырйи усьӧ.
 
Зырйӧн весаламӧ ми
 
Керка дорӧдз туйсӧ.
 
Кӧть и мудзыштам, но мед,
 
Туйыд пӧсявтӧг оз шед.
 
 
 
Ӧткодяв кывбуръяссӧ.
 
 
Серпасав кывбурсӧ.
 
  
8ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс сетӧм кывъясысь.
+
Луныс вывті дженьыд лоис,
+
Чайтан, войлӧн пом оз во.
1. Ар бӧрын воис кӧдзыд тӧв.
+
Миян керкаӧ тшӧтш воис
2. Му вевттьысис еджыд лымйӧн.
+
Озыр гӧснечӧн Выль во.
3. Зонкаяс да нывкаяс зырйӧн вӧчӧны кыр.
 
4. Найӧ ислалӧны чой йывсянь даддьӧн, лызьӧн.
 
5. Челядьлӧн гажа гӧлӧсъяс ылӧдз кылӧны.
 
  
удж. Артмӧд сёрникузяяс.
+
Ветлі вӧрӧ, вайи сьӧрысь
+
Пашкыр лапъя мича коз.
Кӧч тӧвнас еджыд рӧма. Сійӧ войын корсьӧ сёян. Асывнас водӧ узьны. Кузь пель полӧ понъясысь, ручьясысь, йӧзысь.
+
Регыд пырас тошка, пӧрысь,
 +
Сьӧкыд нопъя Дед Мороз.
 +
74 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.
 +
75 удж. Висьтав, кутшӧм кыв оз лӧсяв.
 +
76 удж. Лыддьы висьтсӧ.
  
10ʼ удж. Тӧдмав юржугӧдан.
+
Лым ёкмыль.
  
— Мый ӧшалӧ коз йылын?
+
Мамыс Федяӧс пинялӧ лым сёйӧмысь. А лымйыс сэтшӧм чӧскыд: ыркыд, вомад сылыштас да нӧшта на чӧскыдджыкӧн кажитчӧ. Видзӧдӧ зонка мамыс вылӧ да оз гӧгӧрво, мыйысь сійӧс видӧны.
Коз йылын кодзув.
+
— Мам, а тэ ачыд видлы, нюлышт кепысьтӧ, ок ӧд чӧскыд!
Кутшӧм рӧма кодзулыс?
+
Мамыс татчӧ нинӧм эз куж шуны. Сэсся босьтыштіс кепысяс неуна лымсӧ да нюлыштіс, вомас кутыштіс да бӧр сьӧлыштіс.
Кодзув гӧрд рӧма.
+
— Мый нӧ сэн чӧскыдыс? — сэсся дум вылас мыйкӧ воис. — Босьт лым ёкмыльсӧ да гортӧ пырт.
— Мый нӧшта ӧшалӧ коз вылын?
+
Федялы тешкодь лои, но кывзысис.
Коз вылын ӧшалӧ уна мича чача.
+
— Пукты лымсӧ тасьтіӧ да виччысь сылӧмсӧ, тшӧктіс мамыс.
 +
Федя пӧрччысис, пуксис улӧс вылӧ да кутіс виччысьны. Мудзис весиг. А лымйыс зэв надзӧн сылӧ. Аслыс тешкодь мый водзӧ лоӧ?
 +
Коркӧ сэсся лымйыс сыліс жӧ. Татьяна Васильевна матыстіс тасьтісӧ югыдлань.
 +
— Волы, Федя, видзӧдлы, корис писӧ. — Мый нӧ сэсь аддзан?
 +
Сэні, сылӧм ваас, кутшӧмкӧ посни ёг да гӧнторъяс гӧвкъялӧны. Со ӧд мый, вӧлӧм, сёя! Кыдз сӧмын кынӧмӧй эз висьмы?!
  
Выль во.
+
1. Мыйысь пиняліс мамыс Федяӧс?
 +
2. Мыйла оз позь сёйны лымсӧ?
 +
Классад нуӧдӧй туялӧм «Кӧні лымйыс сӧстӧмджык?»
  
1ʼ удж. Висьтав, кутшӧм тайӧ гажлун. Артмӧд юалӧмъяс да сёрникузяяс серпас серти.
+
1. Кытысь ті босьтінныд лымсӧ?
 +
2. Мый эм сійӧ местаыскӧд орччӧн?
 +
3. Ветлӧны-ӧ сэні машинаяс?
 +
4. Кӧні лымйыс медся сӧстӧм?
 +
5. Кӧні лымйыс медся няйт? Мыйла?
  
2ʼ удж. Лыддьы да велӧд кывбурсӧ.
 
 
Коз пу вылӧ асьным ми
 
Чача ӧшлам уна,
 
Ӧзтам мича рӧма би
 
Выль во праздник лунӧ.
 
 
«Би кинь» журналысь
 
  
3ʼ удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
'''<Kodko @ Менам радейтана гортса пемӧс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 55-58.>'''
Батькӧд джодж шӧрӧ сувтӧдам коз. Коз йылӧ ӧшӧдам кодзув. Чойкӧд ӧшӧдам мича чачаяс. Коз улӧ пуктам Кӧдзыд Пӧльӧс да Лымнылӧс.
 
 
1. Мый сувтӧдам батькӧд?
 
2. Мый ӧшӧдам коз йылӧ?
 
3. Мый ӧшлам коз вылӧ?
 
4. Мый пуктам коз улӧ?
 
  
Висьтав рочӧн.
 
 
Джодж шӧрӧ, коз йылӧ, коз улӧ, коз вылӧ.
 
  
Пӧль вӧчас зумыд пос, оз и ковмы чер.
+
МЕНАМ РАДЕЙТАНА ГОРТСА ПЕМӦС
Тӧвбыд узьӧ пыді муын,
 
Вужъяс улӧ кодйӧм гуын,
 
Вӧрын олӧ, оз тай вош.
 
Сылӧн нимыс лоӧ ... .
 
 
 
Гожӧмнас руд рӧма ветлӧ,
 
Тӧлын еджыд гӧн век петлӧ.
 
Пельясыс кузьӧсь, дженьыд бӧж,
 
Полӧ быдторйысь нэм чӧж.
 
 
4ʼ удж. Содты кывъяс.
 
  
удж. Тӧдмав юржугӧдан (кроссворд).
+
77 удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
  
6ʼ удж. Артмӧд юалӧмъяс сёрникузяяс дорӧ.
+
— Чолӧм, Ӧльӧш. Кодӧс тэ киад новлӧдлан?
+
— Чолӧм, Миш. Тайӧ менам Пушок каньпи.
Челядь ворсӧны да йӧктӧны коз пу гӧгӧр. Кӧдзыд Пӧль да Лымныв сулалӧны коз дорын. Нывка висьталӧ кывбур.
+
— Кутшӧм мусаник Пушокыд: лӧзов-еджыд гӧна, сьӧд лапаяса, быттьӧ туплиа. Кутшӧм пӧрӧдаа каньпиыд?
+
— Персидскӧй. А тэнад эм кань?
Вӧч тадзи: Челядь ворсӧны да йӧктӧны коз пу гӧгӧр.
+
— Менам кань абу, но эм пон — лайка, шуӧны Лыскоӧн. Батькӧд Лыско коймӧд во нин ветлӧ кыйсьыны. Бур ныриса пон.
 
1. Кодъяс ворсӧны да йӧктӧны коз пу гӧгӧр?
 
2. Мый вӧчӧны челядь коз пу гӧгӧр?
 
3. Кӧні ворсӧны да йӧктӧны челядь?
 
  
— Тэ сувтӧдін гортад коз?
+
1. А тэнад кутшӧм гортса пемӧс эм?
— Да, сувтӧді.
+
2. Кыдзи сійӧс шуӧны?
— Мый ӧшӧдін коз йылас?
+
78 удж. Лыддьы висьтсӧ.
— Коз йылас ӧшӧді гӧрд кодзув.
 
— Мый ӧшлін коз вылас?
 
— Коз вылас ӧшлі мича чачаяс.
 
— Кытчӧ сувтӧдін Кӧдзыд Пӧльӧс да Лымнылӧс?
 
— Кӧдзыд Пӧльӧс да Лымнылӧс сувтӧді коз улӧ.
 
  
Тӧдмав да серпасав вочакывсӧ.
+
Муркалӧн чужис Пушок нима каньпи. Сійӧ вӧлі турунвиж синма, кузь руд гӧна, лапаясыс еджыдӧсь. Пушок велаліс нин тасьтіысь сёйны йӧв. Ворсіс кудйын, котраліс шонді югӧр бӧрся. Ӧтчыд Пушоклӧн мамыс дыр эз лок кыйсянінысь. Дыр каньпи чуксаліс ассьыс мамсӧ. Петіс кильчӧ вылӧ. Кӧсйис юавны Шариклысь мам йывсьыс. Но пон эргӧмӧн уськӧдчис каньпи вылӧ. Пушок повзьӧмысла кавшасис забор вылӧ. Аддзӧ: забор дорын кодкӧ турун йирӧ, сюръяса, еджыд тошка. Пушок некор на эз аддзыв татшӧм дивӧсӧ да повзьӧмысла бӧрддзис.
+
— Мамӧ! — горӧдіс сійӧ.
1. Коді пасьталӧ лӧз пась да лӧз шапка?
+
— Кутшӧм тэнад мамыд? Висьталан кӧ, ме отсала тэныд сійӧс корсьны, — шуис сюра-тошка турун сёйысь.
2. Коді пасьталӧ гӧрд пась, гӧрд кепысь да гӧрд шапка?
 
3. Кодъяс пасьталӧны еджыд платтьӧ?
 
  
7ʼ удж. Артмӧдӧй ёрта сёрни.
+
1. Висьтав, кутшӧм Пушоклӧн мамыс?
+
2. Коді кӧсйис отсавны Пушоклы?
Сёрнитӧй тадзи:
+
3. Кыдзи тэ чайтан, аддзисны-ӧ Пушоклысь мамсӧ?
+
79 удж. Лыддьы Нина Куратовалысь кывбурсӧ. Серпас отсӧгӧн вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Серпасав ассьыд гортса пемӧстӧ.
— Тэ коді?
 
— Ме кӧч. А тэ коді?
 
— Ме шыр.
 
— Кӧчильӧй, вай чолӧмалам Выль воӧн челядьӧс .
 
Ӧтлаын:
 
— Чолӧмалам Выль воӧн! Сиам тіянлы став бурсӧ!
 
  
8ʼ удж. Гиж чолӧмалӧм.
+
Тарасиккӧд ворсіс Барсик,
+
Алёшакӧд ворсіс Марсик.
Вӧч тадзи:
+
А кодкӧд ворсіс Ӧльӧксан?
+
Ыджыд, мича, дзик сьӧд рӧма,
Муса бать-мам!
+
Сӧмын вӧччӧм еджыд кӧмӧн.
Чолӧмала тіянӧс Выль воӧн! Сиа тіянлы кузь нэм да бур шуд.
 
Тіян пи (ныв) — ... .
 
  
9ʼ удж. Велӧд сьыланкыв да сьыв.
+
1. Петкӧдлы Барсикӧс да Марсикӧс.
+
2. Корсь Тарасикӧс да Алёшаӧс.
Ми посни еджыд лым чиръяс,
+
3. Кодкӧд ворсӧ Ӧльӧксан?
Ми лэбалам нин дыр.
+
4. Кутшӧм нима вермас лоны понмыс?
Зэв кокньыдӧсь ми, гӧн кодьӧсь,
+
Тӧдмав нӧдкывъяс.
Зэв кӧдзыдӧсь ми пыр.
 
 
10ʼ удж. Корсь таблицаысь кык кывтэчас.
 
  
СЁЯН-ЮАН. ТАСЬТІ-ПАНЬ
+
Ён, но оз вӧч уджтӧ.
 +
Оз вись, а век ружтӧ.
  
1ʼ удж. Лыддьы дозмук нимъяссӧ комиӧн.
+
Гӧрд пилотка, кокыс кӧма,
+
Бӧжыс югзьӧ сизим рӧмӧн.
2ʼ удж. Корсь паныд вежӧртаса кывъяс.
 
  
3ʼ удж. Висьтав, кутшӧм дозмук босьтан походӧ.
+
Олӧ гидын, чукля сюра,
+
Сетӧ уна небыд вурун,
Ме походӧ босьта
+
Нёльнан кокас вожа гыж,
 +
Тайӧ, дерт жӧ, лоӧ ыж.
  
Ёртъяс, вай аски ветламӧй походӧ.
+
Яй кӧ сетан мурзӧ-сёйӧ.
— Миша, тэ босьт походӧ стӧкан, ичӧт да ыджыд пань.
+
Сідзсӧ, мелі да зэв шань.
— Ме ог босьт стӧкан. Ме босьта кружка да ичӧт пань.
+
Быдтор аддзӧ пемыд войӧ,
— А тэ, Саша, босьт ичӧт да ыджыд тасьті.
+
Тайӧ зверыс гортса кань.
— Сергей, эн вунӧд босьтны пурт.
 
— Коді босьтас пӧрт?
 
— Ме босьта пӧрт.
 
— Вова, босьт ыджыд чайник.
 
— Колӧ нӧшта истӧг?
 
— Да, Миша, босьт истӧг.
 
— Мый нӧшта босьтам?
 
  
4ʼ удж. Велӧд кывпесан.
+
Сійӧс кӧ тэ вердан бура,
+
Ваяс пес и ваяс турун.
Тасьті пань.
+
Он кӧ повзьы вылас сӧв,
Черинянь.
+
Тэнӧ тӧвзьӧдас бур вӧв.
Чери корӧ Сера кань.
 
 
5ʼ удж. Мыйӧн кань чӧсмӧдлӧ ёртъяссӧ? Сёрнит.
 
  
удж. Комиӧд. Юклы чукӧръяс вылӧ.
+
Вежӧ томан, видзӧ керка.
 +
Вӧралысьлӧн медбур ёрт.
 +
Котралігӧн тэрыб кока,
 +
Тайӧ лапъя пеля (...).
 +
80 удж. Лыддьы да велӧдчы висьтавны аслад кывйӧн.
  
7ʼ удж. Лыддьы да помав висьтсӧ.
+
Выль во кежлӧ меным козьналісны кык вежонся мичаник каньпи. «Кыдз нӧ нимыд?» — юалі. «М-мля», — вӧлі сылӧн вочакывйыс. Но, мися, Миля кӧ и Миля. Лӧсьӧді сылы паспорт: Канева Миля Васильевна, рӧмыс сьӧда-еджыда-гӧрда, ворсанторйыс — кӧв, радейтана сёяныс — йӧв. Но йӧвсӧ Миля, вӧлӧмкӧ, оз радейт, а зэв азыма сёйӧ курӧг кольк.
+
Ӧні Миля ыджыд да шыльыд кань. Тӧлка. Сёрнитӧ и!
СЁЯНІНЫН.
+
Ӧтчыд гартчӧ вӧлі кок улам, корӧ уль кольк. Дӧзми да шуи: «Мун татысь, вай покой, кутав шыръясӧс да сёй!». Шуи и вунӧді та йылысь. А недыр мысти, видзӧда да, Миля ывлавылысь пырӧ, а вомас шыр! Пуктіс шырсӧ кок улӧ, чатӧртіс юрсӧ да шуӧ: «Мур-р. Ме тэныд вайи, мый корин». «Йӧй жӧ тэ, Миля, — шуи ме. — Коді нӧ миян каньыс: тэ али меӧ?» Сідз и корис кольктӧ. А шыръястӧ дыр на кыскаліс меным.
Зонка пырис сёянінӧ. Сійӧ босьтіс пӧсь шыд, рок да йӧв. Нина Семёновна шыдсӧ пуктіс ыджыд тасьтіӧ, роксӧ ичӧт тасьтіӧ, йӧвсӧ кисьтіс чашкаӧ.
 
  
8ʼ удж. Лыддьы. Мый висьталіс Мурка?
+
1. Мыйла каньпиыслы сетісны Миля ним?
+
2. Мый радейтӧ сёйны Миля?
Ме каньпи. Менам нимӧй Мурка. Радейта сёйны шоныд йӧв, чӧскыд нӧк да рысь.
+
3. Мыйла каньпи куталіс шыръясӧс?
 
Мый радейтӧ сёйны тэнад каньыд?
 
  
9ʼ удж. Лыддьӧй кывбурсӧ рольяс серти.
 
 
Каньӧс кычи воштіс матӧ:
 
«Узян, — шуӧ, — лун шӧр кадӧ!»
 
Каньыд дорйысьнытӧ кужӧ:
 
«Менам, — шуӧ, — войся уджӧй».
 
 
— Ме сёя пӧсь шыд.
 
— Ме ог сёй пӧсь шыд. Ме радейта кӧдзыд шыд.
 
— Тэ юан йӧв?
 
— Ог ю йӧв, ме юа сок.
 
  
10ʼ удж. Лыддьы да вочавидз гижӧмӧн.
+
'''<Kodko @ Керка. Патера. Вежӧс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 59-65.>'''
 
Ми локтім сёянінӧ. Пызан вылын шыд, рис рок да юмов кисель. Велӧдысь шуис миянлы: «Нянь да сов!» Сёяныс чӧскыд!
 
 
1. Кытчӧ локтісны челядь?
 
2. Мый вӧлі пызан вылын?
 
3. Мый шуис велӧдысь челядьлы?
 
4. Кутшӧм кыв ті шуинныд велӧдысьлы?
 
  
11ʼ удж. Тӧдмав юржугӧданъяс.
 
  
«Сёянінын» ворсӧм.
+
81 удж. Лыддьы текстсӧ.
+
Быдӧнлӧн аслас оланін. Настук — сиктса олысь. Сійӧ олӧ бать-мамыскӧд пу керкаын. Налӧн ас овмӧс. Мишуклӧн котырыс олӧ карын вит судта керкаын кык вежӧса патераын. Ыджыдджык чойыс олӧ нин асшӧра ӧтуволанінын. Сылӧн вежӧсыс кӧть и неыджыд, но шоныд да пельк. А тэнад кутшӧм оланіныд?
Пырт сёрниӧ вежавидзана кывъяс.
 
Став бурсӧ! Нянь да сов! Аттьӧ! Видза оланныд!
 
  
ЧУЖАН ЛУНӦН!
+
Видзӧдлы серпасалӧм керкаяс да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
  
2ʼ удж. Артмӧд юалӧмъяс сёрникузяяс серти.
+
1. Кӧні Мишуклӧн керкаыс?
+
2. Кӧні Настуклӧн керкаыс?
1. Пызан сайын пукалӧны челядь.
+
3. Кутшӧм тэнад керкаыд?
2. Настуклы тырис ӧкмыс арӧс.
+
82 удж. Гиж ассьыд оланінпастӧ.
3. Ёртъясыс чолӧмалӧны Настукӧс.
 
  
3ʼ удж. Лыддьы. Мый йылысь висьталіс Ваня?
+
Ина кадакывбердъяс.
+
Ина кывбӧръяс.
Менам чужан лун. Ме дорӧ воисны ёртъяс. Найӧ чолӧмалісны менӧ чужан лунӧн. Козьналісны меным мича небӧгъяс да чачаяс. Ми ворсім, сьылім, висьталім кывбуръяс. Зэв гажа вӧлі менам чужан лунӧй.
 
  
удж. Велӧд кывбурсӧ да сьыв чужан лун дырйи.
+
83 удж. Серпас серти лӧсьӧд кывбӧра эмакывъяс.
 
Кыдзи Ваня чужан лунӧ
 
Ми пӧжалім тупӧсь нянь,
 
Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь.
 
Коді муса, сійӧ шань.
 
 
— Кодлӧн чужан луныс?
 
— Чужан луныс Ванялӧн.
 
— Мый пӧжалісны Ванялы?
 
— Сылы пӧжалісны тупӧсь нянь.
 
  
удж. Аддзы чолӧмалана кывъяс.
+
Пример вылӧ:
+
пызан вылын
Кузь нэм да бур шуд!
+
ӧшинь дорын
Уна нёль да вит!
+
84 удж. Серпас отсӧгӧн содты сёрникузяясӧ ина кадакывбердъяс.
Бур да шань ёртъяс!
 
  
тэ ворсан, сьылан, йӧктан
+
1. Креслӧ сулалӧ ичӧт пызанкӧд орччӧн.
ті ворсланныд, сьыланныд, йӧктанныд
+
2. ӧшалӧ мича серпас.
 +
3. Ичӧт пызанлы паныд сулалӧ небыд диван.
 +
85 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Юась ёртыдлысь.
  
— Ті ворсанныд чужан лунӧ?
+
1. Кӧні тэ олан?
— Да, ми ворсам.
+
2. Кымын судтаа тіян керканыд?
— Мыйӧн ті ворсанныд?
+
3. Кымын вежӧса тіян патераныд?
— Ми ворсам мачӧн, компьютерӧн.
+
4. Кымын морт сэні олӧ?
Ті сьыланныд да йӧктанныд?
+
5. Тэнад эм аслад вежӧс (пельӧс)?
— Да, ми сьылам да йӧктам.
+
6. Мый сэні эм?
 +
7. Кыдзи тэ отсалан бать-мамыдлы пелькӧдны оланін?
 +
86 удж. Серпасав ассьыд вежӧстӧ (пельӧстӧ). Висьтав сы йылысь аслад серпас серти. Пырт сёрниӧ ина кадакывбердъяс да кывбӧръяс.
 +
87 удж. Нуӧдӧй «Ми дизайнеръяс» ворсӧм. Юксьӧй чукӧръяс вылӧ да лӧсьӧдӧй ӧнія вежӧслысь модель. Кутшӧмӧн сійӧ вермас лоны? Дасьтысьӧй висьтавны сы йылысь.
 +
88 удж. Сёрникузяясӧ содты колана кывбӧръяс.
  
удж. Помав сёрникузяяссӧ да гиж.
+
1. Пызан ... куйлӧны небӧгъяс. 2. Керка ... быдмӧны пуяс. 3. Юр ... дзирдалӧ люстра. 4. Вежӧс ... мича джодждӧра. 5. Ӧшинь ... дзоридзалӧ льӧм. 6. Креслӧяс ... сулалӧ ичӧт пызан. 7. Быд асыв менам пӧч ноксьӧ пач ... .
 +
89 удж. Серпасъяс серти лӧсьӧд висьт.
  
7ʼ удж. Гиж кывъяссӧ ӧтка да уна лыдын.
+
Заводит тадзи:
+
Талун шойччан лун. Завтрак бӧрын Мишук да сылӧн бать-мам заводитісны пелькӧдны патера.
Гиж тадзи: пӧжавны — тэ пӧжалан, ті пӧжаланныд.
 
  
8ʼ удж. Тӧдмав, кодлӧн чужан луныс.
 
  
9ʼ удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд кывбурсӧ.
+
'''<Kodko @ Вӧр-ва видзӧм : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 66-75.>'''
 
Мамук меным
 
Чужан лунӧ
 
Ньӧбис кампет
 
Уна-уна.
 
Мамук менам —
 
Молодеч!
 
Да и ачым —
 
«Гӧстинеч!»
 
 
1ʼ удж. Артмӧд серпас серти 2–3 сёрникузя. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
1. Кыдзи пасьтасьӧмаӧсь йӧз?
 
2. Мыйла найӧ пасьтасьӧмаӧсь мичаа?
 
  
Геня аддзис шор дорысь зонкаӧс да юаліс:
 
— Кытысь тэ?
 
— Кӧр дорысь.
 
— А мыйла тані?
 
— Велӧдчыны вайисны.
 
— А кыдзи шуӧны?
 
— Вася Манзадейӧн.
 
 
1. Мый йылысь сёрнитісны зонкаяс?
 
2. Кӧні олӧ Вася Манзадей?
 
3. Мый тэ тӧдан тундра йылысь?
 
  
2ʼ удж. Содты да гиж.
+
ВӦР-ВА ВИДЗӦМ
 
3ʼ удж. Лыддьы Дашалысь кывбур.
 
 
 
Чойӧй талун локтіс карысь,
 
Вайис гӧснеч сумка тыр:
 
Мамлы — чышъян, батьлы — дӧрӧм,
 
Меным — быдса тупыль сыр.
 
 
Мыйла чойыс нывкалы вайис сыр?
 
  
удж. Юклы чукӧръяс вылӧ да гиж.
+
90 удж. Аддзы вӧрпа нимъяссӧ юржугӧдлансьыс.
 +
91 удж. Серпасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд кывтэчасъяс. Артмӧм 3–4 кывтэчасӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.
 +
92 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьысьӧм кежлӧ. Вочавидз кывбурын сетӧм юалӧм вылӧ.
  
В коми языке вместо Ф произносится П, вместо Х произносится К.
+
Кытчӧ вошис ош?
  
«Т шыпас» ворсӧм.
+
Кытчӧ вошис
 +
Вӧрысь ошкыс,
 +
Кодыр усис еджыд лым?
 +
Гашкӧ, лэбач моз жӧ
 +
Лэбис
 +
Сэтчӧ, кӧні шонді пым?
 +
Либӧ, кӧнкӧ,
 +
Вежис гӧнсӧ,
 +
Лоис еджыд, быттьӧ кӧч?
 +
Кытчӧ вошис
 +
Вӧрысь ошкыс?
 +
Оз тай тыдав —
 +
мый кӧть вӧч!
 +
93 удж. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм вӧрпа пыртӧма «Гӧрд небӧгӧ»? Тайӧ буртор али лёктор? Гӧгӧрвоӧд вочакывтӧ.
  
1. Кутшӧм кӧм кӧмалан гортын?
+
«Гӧрд небӧгӧ» гижӧны бырысь пемӧсъяс да быдмӧгъяс йылысь.
2. Мый кӧмалан гуляйтны петігӧн?
+
КЫВБЕРДЪЯСЫСЬ АРТМӦМ ЭМАКЫВЪЯС.
 +
94 удж. Артмӧд эмакывъяс. Лӧсьӧд 2—3 сёрникузя.
  
удж. Велӧд кывпесанъяссӧ.
+
95 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ.
 
Шоныд пась меным дась,
 
Ывла вылын кӧть туплясь.
 
 
Дзоля Коля гачыс кын,
 
Дзоля Коля дзугӧ лым.
 
  
«ПАСЬКӦМ» ЛАВКАЫН.
+
Мой важ коми кыв. Сійӧ кӧть и эм словаръясын, но йӧзкостса сёрниын омӧля бергалӧ сы вӧсна, мый ваын олысь тайӧ пемӧсыс Коми муысь дзикӧдз бырліс. Важӧн мой овлӧма быдлаын. Та йылысь висьталӧны места нимъяс: Мояшор, Моявидз. Но мойлӧн дона куыс ковмис пыр унджык и унджык. Доныс сы вылӧ содіс, а пемӧсъяслӧн лыдыс чиніс.
+
Коми республикаӧ мойясӧс вӧлі вайӧма Воронежса заповедникысь да лэдзӧма Печоро-Илычскӧй заповедникӧ, Печораӧ, Эжваӧ. А 1969-ӧд воын миян юясын мойыс вӧлі сюрс да джын лолӧдз.
— Бур лун! Мый ньӧбан?
 
Бур лун! Меным колӧ мича ковта.
 
— Со тайӧ мича. Кажитчӧ?
 
— Да, кажитчӧ. Ме ньӧба.
 
— Вот тэныд ковта.
 
— Аттьӧ.
 
  
6ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ.
+
Мый выльторсӧ тӧдмалін висьтысь?
+
Лӧсьӧд юӧртор «Гӧрд небӧгӧ» гижӧм вӧрпа йылысь.
Ме пасьтӧда аканьӧс. Ме пасьтася шоныда. Нывка кӧмӧдӧ чойсӧ. Нывка кӧмасьӧ петны ывлаӧ.
+
96 удж. Тӧдмав юржугӧдлансӧ.
  
7ʼ удж. Артмӧд шыпасъясысь кывъяс да гиж.
+
1. Ур кодь ичӧтик вӧрпа. Куыс визя.
+
2. Зэв ичӧтик рудіник вӧрпа. Сёйӧ турун кӧйдыс.
8ʼ удж. Лыддьы мойдсӧ.
+
3. Ыджыд сюра вӧрпа, олӧ тундраын. Сёйӧ яла нитш.
+
4. Яй сёйысь, дона куа, пемыдруд рӧма, мича вӧрпа.
ДОНА ПАСЯ РУЧ.
+
5. Ичӧт вӧрпа. Бӧж йылыс — сьӧд.
+
6. Тайӧ вӧрпаыс ичӧтик ош кодь. Зэв ён, вермӧ кыйны йӧраӧс.
1. Эм-ӧ висьтыслӧн пом?
 
2. Висьтав рочӧн мойд нимсӧ.
 
3. Кутшӧм нӧшта мойдъяс тӧдан руч йылысь?
 
4. Корсь мойдысь серпас дорӧ лӧсялана сёрникузяяс.
 
  
9ʼ удж. Корсь мойдысь сёрникузяяс.
+
1. Пармаса медъён вӧрпа.
+
2. Ичӧтик, пашкыр бӧжа вӧрпа.
Олісны — вылісны руч да кӧч. Ручлӧн пасьыс дона, а кӧчлӧн донтӧм.
+
3. Олӧ ваын, зэв мича, ён, дона куа вӧрпа.
— Отсав! — горзӧ.
+
4. Зэв уджач вӧрпа. Олӧ ваын. Паськыд ёсь пиня.
Пемӧсъяс котӧртісны, лэбачьяс лэбзисны, видзӧдӧны, кыдзи кӧч велӧдӧ ручӧс.
+
5. Олӧ му пытшкын. Ачыс синтӧм.
 +
6. Пармаса ыджыд вӧрпа. Сюра, гӧрба ныра. Сёйӧ пу коръяс, турун.
 +
7. Яй сёйысь, ён вӧрпа. Олӧ пуяс вылын. Куыс гӧрдов рӧма.
  
10ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ.
+
Лӧсьӧд вӧрпаяс йылысь юржугӧдлан либӧ ребус.
+
97 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьысьӧм кежлӧ.
Ветлӧ миян Вася
 
Кок улӧдзыс пася,
 
Гын сапӧгас
 
Ачыс пӧдас.
 
Шарпӧ дзебӧ ныр,
 
Кепысь быттьӧ зыр,
 
Синсӧ тупкӧ шапка,
 
Кокыс ӧдва тапкӧ.
 
 
 
Серпасав Васялысь паськӧмсӧ.
 
 
МЕНАМ ЛУН
 
 
1ʼ удж. Кымын лун вежонын? Тӧдмась вежон лун нимъясӧн.
 
  
— Талун пекнича?
+
Меным жальӧсь.
— Да, талун пекнича.
 
— Талун выльлун?
 
— Абу. Талун воторник.
 
  
2ʼ удж. Артмӧд юалӧмъяс серти сёрникузяяс.
+
Руч пӧ мудер,
+
Кӧч пӧ полысь,
1. Кутшӧм вежон лунъяс тӧдан?
+
Кӧин скӧр да вывті горш.
2. Мый вӧчан вежалунӧ?
+
Ур пӧ пельк зэв,
3. Кытчӧ мунан выльлунӧ?
+
Вӧркань — колысь,
4. Кымын лун велӧдчан школаын?
+
Гуын тӧвбыд узьӧ ош.
 +
Оз на дышла
 +
Пӧж сэн мышсӧ
 +
Вӧрса Мишка ньӧти войт.
 +
Йӧра мед кӧ
 +
Ыджыд ветлӧ,
 +
Посниясӧс оз на дойд.
 +
Парма вӧрас
 +
Быдӧн тӧрас:
 +
Скӧр и мудер, но и мед.
 +
Меным жальӧсь
 +
Ставныс найӧ,
 +
Мортлы некод мед оз шед.
  
3ʼ удж. Лыддьӧй рольяс серти.
+
1. Кутшӧм вӧрпаяс йылысь гижӧма А. Мишарина?
+
2. Кутшӧмӧсь найӧ?
— Пашӧ пиӧ, чеччы!
+
3. Кыдзи тэ гӧгӧрвоин тайӧ кывъяссӧ: «Мортлы некод мед оз шед»?
— Чечча кӧ ӧд, ог жӧ кӧмась.
+
98 удж. Лыддьы да вочавидз юалӧм вылӧ.
— Пашӧ пиӧ, кӧмась!
 
— Кӧмася кӧ ӧд, ог жӧ мыссьы.
 
— Пашӧ пиӧ, мыссьы!
 
— Мысся кӧ ӧд, ог жӧ сёй.
 
— Пашӧ пиӧ, сёй!
 
— Сёя кӧ ӧд, ог жӧ мун уджавны.
 
 
Фольклорысь
 
 
Висьтав, кутшӧм Пашӧ пиыс.
 
  
4ʼ удж. Корсь пӧвсӧ.
+
Мишук классыскӧд ветліс вӧр видзан музейӧ. Уна выльтор тӧдмаліс. Рытнас паніс сёрни батьыскӧд.
+
— Батьӧ, тӧдан-ӧ тэ Коми республикалӧн «Гӧрд небӧгӧ» гижӧм пемӧсъясӧс?
Зонка да нывка йӧктӧны.
+
— Дерт, тӧда: мой, йӧра, низь, тулан, кӧр, енгаг, малязі, чими, ком, кутш. А мыйла найӧс сэтчӧ гижӧмаӧсь?
Челядь ворсӧны шахматӧн.
+
— Музейын миянлы висьталісны, мый найӧ быран выйынӧсь.
Нывка ворсӧ аканьӧн.
+
— Сідзкӧ, висьтав, кыдзи морт вермас налы отсавны?
Детинка видзӧдӧ телевизор.
+
— Колӧ видзны вӧр-ва, весавны юяс, тыяс, вӧръяс лӧп-ёгысь, садитны пуяс. Ме тай сідзи чайта. А тэ кыдзи чайтан?
Зонка ворсӧ гитараӧн.
+
КЕРАН ВЕЖЛӦГ
Ме лыддя небӧг.
+
99 удж. Комиӧд висьтсӧ. Инды керан вежлӧга эмакывъяс. Лӧсьӧд висьт дорӧ юалӧмъяс.
 +
Уськӧдам тӧд вылӧ ъ да ь гижӧм.
 +
100 удж. Корсь сёрникузя помсӧ. Содты лӧсялана ъ либӧ ь. Тэч гижан пасъяс. Мыйла ми найӧс пуктам?
  
5ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.
+
Уръяс, кӧчьяс, сьӧдбӧжъяс вежӧны пасьыслысь рӧмсӧ.
+
Йӧраяс, ошъяс да вӧрпорсьяс — медыджыд вӧрса пемӧсъяс.
1) Витя воторникӧ мунӧ зоопаркӧ.
+
Ручьяслӧн, вӧрканьяслӧн, кӧинъяслӧн медъёсь пиньяс.
2) Челядь сьылӧны да йӧктӧны пекничаӧ велӧдчанінын.
+
Кыньяс, низьяс, туланъяс зэв сук да мича гӧнаӧсь.
3) Вежалунӧ Наташа мунӧ Кӧрткерӧсӧ.
+
Вурдъяс да мойяс — вӧрпаяс пиын медбур вартчысьяс.
4) Середаӧ Коля кутас иславны.
+
Шыръяс, муошъяс да визяордаяс — вӧрын медся ичӧт олысьяс.
5) Выльлунӧ 2 «б» класс мунӧ походӧ.
 
  
удж. Артмӧд пасъяс серти сёрникузяяс.
+
101 удж. Лыддьы да тӧдмав, кутшӧм вӧрса пемӧс йылысь гижӧма И. Коданёв. Мыйла тэ тадзи чайтан? Инды текстысь керан вежлӧга эмакывъяс.
  
удж. Сёрнит серпасъяс серти.
+
Воськов кыксё сайын туй вылӧ петіс ... . Сійӧ лэптіс юрсӧ, кыскыштіс нырнас сынӧдсӧ да заводитіс кывзысьны. Ыджыд юра, кузь кокъяса, мича сюра, пельяссӧ чургӧдӧма водзлань. Ок, кутшӧм шыльыд да ён! Сійӧ вӧлі дзик сэтшӧмӧн, кутшӧмӧн Коля аддзыліс серпасъяс вылысь.
+
102 удж. Серпасав радейтана вӧрпатӧ. Лӧсьӧд сы йылысь план серти неыджыд висьт.
идралӧ вольпась
 
мунӧ мыссьыны
 
весалӧ пинь
 
отсалӧ идравны
 
водӧ узьны
 
  
8ʼ удж. Лыддьы мичаа кывбурсӧ. Висьтав, мый йылысь сэні гижӧма.
+
1. Кутшӧм сійӧ?
+
2. Кӧні олӧ?
Асыв вольпасьын эн нюжмась,
+
3. Мый сёйӧ?
Садьман мыйӧн, чеччы пыр,
+
4. Мыйӧн тэныд кажитчӧ?
Лючки, дуртӧг пасьтась, кӧмась,
+
103 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.
Майтӧг босьт да бура мыссьы,
 
Весав пиньяс, пожъяв вом.
 
 
Вӧч кывбур серти физминутка.
 
  
9ʼ удж. Артмӧд сёрникузяясысь висьт.
+
Ветлӧ вӧрті, пиньсӧ йирӧ,
+
Кодӧс аддзас, сійӧс пурӧ,
Ме чечча 7 часын. Урокъяс бӧрын отсася мамлы, вӧча гортса удж, ворса. Вӧча зарядка, идрала вольпась. 9 часын вода узьны. Сэсся мысся да завтракайта.
+
Гӧныс сера, быттьӧ пӧим.
 +
Тайӧ лэчыд пиня кӧин.
  
10ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.
+
Тайӧ сьӧда-еджыд визя
 +
Кӧть и пася, абу низя.
 +
Водас муас, оз и шебрась —
 +
Тайӧ шоныд муысь (...).
  
11ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс. Содты колана суффикс да гиж.
+
Гожӧмнас руд рӧма ветлӧ.
 +
Тӧлын еджыд гӧн петлӧ.
 +
Пельяс кузьӧсь, дженьыд бӧж.
 +
Полӧ быдторйысь нэм чӧж.
  
— Бур асыв! Тэ асывнас вӧчан зарядка?
+
Гӧныс пушкыра,
Да, ме мамкӧд да чойкӧд вӧча зарядка.
+
Бӧжыс пашкыра,
А ме понкӧд котрала да лолала сӧстӧм сынӧдӧн.
+
Синъясыс сьӧд моль
— Вай тшӧтш вӧчам классын зарядка!
+
Сёяныс коз коль.
 +
Кутшӧм вӧрпа оз ов миян вӧрын?
  
Чеччам чӧла шум ни зык.
 
Вӧчам тадзи:
 
Ӧтик, кык,
 
Ӧтик, кык.
 
Коскӧ пуктам кыкнан ки.
 
Недыр чеччалыштам ми.
 
Киӧн хлоп да хлоп.
 
Кокӧн топ да топ.
 
Чӧла пуксям да кывзам урок.
 
  
1ʼ удж. Тӧдмась выль кывъясӧн.
+
'''<Kodko @ Тулыс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 76-80.>'''
  
3ʼ удж. Вӧч Войткӧд зарядка.
 
 
— Лэпты ки.
 
— Лэдз ки.
 
— Лэпты кок.
 
— Лэдз кок.
 
— Мыськы чужӧм.
 
— Чеччалышт.
 
 
Мыйӧн лоӧны лэпты, лэдз кывъяс?
 
  
удж. Лыддьы кывбурсӧ.
+
104 удж. Лыддьы да аддзы уна лыда кывбердъяс.
 
Югыд ва, сӧстӧм ва
 
Мыськы чужӧм вылысь са.
 
Медым югъялас син.
 
Медым нюмъялас вом.
 
Ачым лои зэв ён.
 
 
 
Вӧч кывбур отсӧгӧн зарядка.
 
  
5ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ.
+
Кутшӧм талун поводдяыс?
 
ВА – ОЗЫРЛУН.
 
 
Асыв. Ӧньӧ муніс мыссьыны. Колӧ кисӧ майтӧгавны. А ваыс крансьыс век петӧ и петӧ.
 
— Мам! Волы, волы! Крансӧ тупкы! — горзӧ Ӧньӧ.
 
— Бур пи менам! — шуис мамыс да отсаліс Ӧньӧлы сӧстӧма мыссьыны. — Тӧд, пиук, ваыд ӧд озырлун жӧ. Колӧ сійӧс видзны.
 
 
1. Мыйла Ӧньӧ корис мамсӧ?
 
2. Мый висьталіс мамыс Ӧньӧлы?
 
3. А тэ кыдзи чайтан?
 
 
Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти.
 
  
«Ичӧтик пышкай» ворсӧм.
+
Ӧні тулыс. Поводдяыс бур, шоныд, абу зэра, абу тӧла. Лунъясыс шондіаӧсь, енэжыс пыдӧстӧм. Пуясыс вежкодьӧсь, коръясыс посниӧсь. Туйясыс няйтӧсь. Тайӧ волӧн бур да мича кад.
+
105 удж. Лӧсьӧд талунъя поводдя йылысь сёрникузяяс.
Ичӧтик пышкайлӧн киыс висьӧ.
 
Кӧн вӧлін, кӧн вӧлін, ичӧтик пышкай?
 
Ичӧтик пышкайлӧн кокыс висьӧ.
 
Кӧн вӧлін, кӧн вӧлін, ичӧтик пышкай?
 
  
Кыті тэнад висьӧ?
+
Текст тайӧ кык либӧ унджык сёрникузя, йитчӧмаӧсь ӧта-мӧдныскӧд мӧвп да грамматика боксянь.
— Менам висьӧ юрӧй.
 
— Со тэныд витамин да лекарство.
 
— Аттьӧ.
 
— А тэнад мый висьӧ?
 
— Менам висьӧ кокӧй.
 
— Со тэныд мазь. Зырав да шонты коктӧ.
 
— Аттьӧ.
 
  
6ʼ удж. Содты колана кывъяс.
+
Быд текстлӧн эм тема да шӧр мӧвп.
 
Нывка сыналӧ юрси
 
Зонка мыськӧ чужӧм
 
Ёрт весалӧ пинь
 
Мам чышкӧ ки
 
Бать мыссьӧ
 
  
ВОГӦГӦРСЯ КАД.
+
Тема — мый йылысь висьтавсьӧ текстас.
+
Шӧр мӧвп — мыйӧ велӧдӧ текстыс.
удж. Помав сёрникузяяссӧ да гиж.
+
106 удж. Аддзы, кӧні текст, а кӧні сёрникузяяс.
 
Воис гажа тулыс.
 
Енэжын дзирдалӧ шонді.
 
Керка дорын шоръяс.
 
Сылӧ лым.
 
  
2ʼ удж. Гиж паныд вежӧртаса кывтэчасъяс.
+
Воис тулыс. Ывлаын кӧдздӧдіс. Ме велӧдча витӧд классын. Тайӧ менам ёрт.
 
шондіа лун —
 
кӧдзыд поводдя —
 
зэра лун —
 
ичӧт шор —
 
бур поводдя —
 
еджыд кымӧр —
 
  
3ʼ удж. «Почемучка» клубӧ воис 3 юалӧм. Корсь пӧвсӧ вочакывйысь.
+
Воис тулыс. Лунъясыс лоисны кузьӧсь. Шонді сывдӧ лымсӧ. Гӧгӧр жургӧны визув шоръяс.
+
107 удж. Лыддьы текстсӧ.
1. Кымын тӧлысь во гӧгӧрын?
 
2. Кымын тувсовъя тӧлысь?
 
3. Кутшӧм тувсовъя тӧлысьяс?
 
 
1. Тувсовъя тӧлысьяс
 
2. Во гӧгӧрын дас кык тӧлысь.
 
3. Куим тувсовъя тӧлысь.
 
  
4ʼ удж. Лыддьы. Кутшӧм вогӧгӧрся кад йылысь абу гижӧма кывбурын?
+
Тувсовъя гӧлӧсъяс.
 
Со и гажа тулыс воис,
 
Видзӧдам да, гожӧм лоис.
 
Видзӧдам да, лым нин тырыс.
 
Бара сиктӧ тулыс воис,
 
Ӧдйӧ жӧ и кольӧ воыс.
 
 
ЧУЖАН МУ
 
 
1ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ.
 
 
Ме ола сэн, кӧн визув ю
 
Друг ыджыд чукыль вӧчӧ.
 
Тан менам дона чужан му.
 
Тан бать, и мам, и пӧчӧ.
 
Тан быдмӧ менам ичӧт вок,
 
Век гажӧй сыысь бырӧ.
 
Тан корӧ школаӧ звӧнок.
 
Тан ёртыс менам тырыс.
 
 
Висьтав аслад чужан му йылысь.
 
  
2ʼ удж. Тӧдмав юржугӧдан.
+
1
  
3ʼ удж. Помав сёрникузясӧ.
+
Му вылын куйліс лым. Пуяс сулалісны кушӧсь на. Гаръяс пу вожъяс вылын вӧліны ичӧтӧсь. Но найӧ кӧсйисны быдмыны.
+
— Позьӧ? — юаліс ӧти гарыс мӧдыслысь.
Чужан му
+
— Оз на, — вочавидзис гар. — Муыс лымъя на. Сынӧдыс кӧдзыд. Шоныд тӧвруыс висьталас, кор позяс быдмыны.
 +
Муын лым улын куйлісны орччӧн кык кӧйдыс. Налы тшӧтш жӧ окота вӧлі быдмыны.
 +
— Позьӧ? — юаліс ӧти тусьыс мӧдыслысь.
 +
— Оз позь, — вочавидзис тусь. — Лымйыс эз на сыв. Ваыс висьталас, кор позяс быдмыны.
  
4ʼ удж. Лыддьы мойдсӧ. Код йылысь сійӧ?
+
2
 
КӦКЪЯМЫС КОКА ПОН.
 
 
Олісны-вылісны пӧль да пӧч. Ӧтчыд найӧ мунісны вӧрӧ чӧд вотны. На дорӧ локтіс пон да кутіс бӧрдны:
 
— Босьтӧй менӧ гортаныд!
 
— Кытчӧ ми тэнӧ босьтам? — шуӧ пӧль.
 
— Ме тіянлы горт кута видзны. Котралі ме, котралі — некод эз босьт. Вӧлі менам кӧкъямыс кок да котралігад нёльсӧ вошті, ӧні менам сӧмын нёль кок. Кута котравны, нӧшта кык кок вошта. Кык кок кӧ кольӧ, ме кула. Му вылын сэсся пон оз ло.
 
Жаль лои пӧль-пӧчлы понйыс да босьтісны сійӧс гортаныс.
 
Со и ӧні пон нёль кока да видзӧ мортлысь керка.
 
 
1. Лыддьӧй мойдсӧ рольяс серти.
 
2. Кутшӧм буртор вӧчӧ пон йӧзлы?
 
3. Серпасалӧй мойдсӧ да классад вӧчӧй выставка.
 
  
5ʼ удж. Гиж комиӧн.
+
Ю вылын куйліс кыз да крепыд йи. Черияс ньӧжйӧник уялісны ю пыдӧсын. Сэні вӧлі пемыд да гажтӧм.
+
— Позьӧ кайлыны вывлань? — юаліс ичӧтик чери ыджыдӧс.
ПЕМӦСЪЯС ЙЫЛЫСЬ НӦДКЫВЪЯС.
+
— Оз позь, — вочавидзис чери. — Йиыс крепыд да кыз на. Регыд нин воссяс ю, заводитчас йи кылалӧм.
+
И со тайӧ луныс локтіс. Воис тулыс. Лоис зэв шоныд. Пӧльтіс шоныд тӧвру. Заводитісны жургыны шоръяс. Лунвылысь локтісны лэбачьяс.
1. Гожӧмнас руд рӧма ветлӧ.
+
— Садьмы, — шуӧ гар мӧдыслы. — Кутшӧм шоныд тӧвруыс! Позьӧ быдмыны.
Тӧвнас еджыд гӧна котралӧ.
+
— Кывзы, — шуӧ тусь мӧдыслы. — Шоръяс бузгӧны. Позьӧ быдмыны.
Пельыс кузь, бӧжыс дженьыд.
+
Ыджыд йи пластъяс кывтісны ю вывті. Найӧ йӧткалісны ӧта-мӧдсӧ: Поз-з-зьӧ! Поз-з-зьӧ!
Коді тайӧ?
 
2. Коді каньысь ёна полӧ?
 
Коді каньтӧг збоя олӧ?
 
3. Ветлігас нэм чӧжыс
 
Туйбӧр чышкӧ пашкыр бӧжнас.
 
4. Ён, но оз вӧч уджтӧ,
 
Оз вись, а пыр ружтӧ.
 
  
ВӦР-ВА ЙЫЛЫСЬ НӦДКЫВЪЯС.
+
Роч мойд серти
 
1. Ки ни кок абу, а ӧдзӧс восьтӧ.
 
2. Биын оз сотчы, ваын оз вӧй.
 
3. Кутшӧм кодзувъяс му вылын!?
 
Да и пальто вылын, со!
 
Босьта киӧ — пыр и сылӧ:
 
Ваысь кындзи, нем оз ло.
 
  
ЛЭБАЧЬЯС ЙЫЛЫСЬ НӦДКЫВЪЯС.
+
1. Мыйла тайӧ гижӧдыс лоӧ текстӧн?
+
2. Мый йылысь висьтавсьӧ тайӧ текстас?
1. Синмыс гӧгрӧс, нырыс ёсь,
+
3. Мыйӧ сійӧ велӧдӧ?
Пемыд войясӧ оз узь. Тайӧ, дерт жӧ, лоӧ сюзь.
 
2. Нырыс кузь и кокыс кузь,
 
Ачыс олӧ нюрын.
 
Нимыс лэбачыслӧн тури.
 
3. Гӧрд морӧса, ичӧт ныра.
 
Пуысь пуӧ жбыр да жбыр!
 
  
УДЖ ЙЫЛЫСЬ ШУСЬӦГЪЯС.
+
Лыддьы мойдсӧ рольяс серти.
+
108 удж. Тӧвру, пуяс, гаръяс, йи, чери, тӧв, шоръяс, йи пластъяс кывъяс дорӧ мойдысь аддзы кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс. Гиж найӧс.
Бӧжтӧ кӧтӧдан — чери сёян.
+
109 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.
Коктӧ кӧтӧдан — чуньтӧ нюлыштан.
 
Сёйӧмсьыд эн пов, а уджсьыд эн лӧгась.
 
Бур уджысь юрыд оз янав.
 
 
ПОВОДДЯ ЙЫЛЫСЬ ШУСЬӦГЪЯС.
 
 
Пася-дукӧса поводдя.
 
Гожӧм заптӧ, тӧв дзимлялӧ (сёйӧ).
 
Лун тӧв — мам тӧв, вой тӧв — ичинь тӧв.
 
 
МОРТ ЙЫЛЫСЬ ШУСЬӦГЪЯС.
 
 
Полысь морт и мырйысь полӧ.
 
Ачыс ичӧт, да сьӧлӧмыс ыджыд.
 
Мый кӧдзан, сійӧ и босьтан.
 
Дзуртысь пу моз пыр дзуртӧ.
 
 
ВЕЛӦДЧӦМ ЙЫЛЫСЬ ШУСЬӦГЪЯС.
 
 
Велӧдчытӧгыд мортӧ он во.
 
Нэмтӧ ов, да нэмтӧ велӧдчы.
 
 
Велӧд некымын шусьӧг.
 
  
6ʼ удж. Корсь шусьӧг пӧвсӧ.
+
Шондіа лун пальӧдӧ ун.
+
Шонді кӧть и ӧти, а оз быдӧнӧс ӧтмоза шонты.
Коді уджалӧ сійӧ пӧт
+
110 удж. Комиӧд да висьтав шонді йылысь.
Дыш висьӧм медся омӧль висьӧм
 
Тувсов луныд во вердӧ
 
Дзодзӧг бӧж сайын лым тыдалӧ
 
 
удж. Тӧдмав предметсӧ признак серти.
 
  
удж. Лыддьы да гиж.
+
Мый вӧчӧ шонді?
+
111 удж. Серпасав да гиж план серти ас висьт «Менам шонді».
Ме кывзі мойд, тӧдмалі нӧдкыв.
 
Ми кывзім мойд, тӧдмалім нӧдкыв.
 
Ме лыдди висьт, гижи кывъяс.
 
Ми лыддим висьт, гижим кывъяс.
 
 
4 Мыйӧн торъялӧны сёрникузяясыс?
 
 
10ʼ удж. Викторина. Висьтав мойдъяслысь нимсӧ.
 
 
1. Пуктіс дед сёркни. Быдмис сёркниыс ыджыдысь-ыджыд.
 
2. Олісны-вылісны старик да старука. Старик шуӧ:
 
— Петав, старука, куд пыдӧстӧ чышкышт, оз-ӧ сюрышт пызьтор кӧвдум вылӧ.
 
3. Олісны-вылісны дед да баб. Налӧн вӧлі курӧг. Сійӧ вайис зарни кольк.
 
4. Мужик нуис гырничьяс да воштіс ӧти гырнич. Овмӧдчис сэтчӧ гут-дзизгун.
 
  
11ʼ удж. Лыддьы мойдсӧ бать-мамыдкӧд.
+
1. Кыдзи шуӧны тэнсьыд шондітӧ?
 +
2. Кутшӧм сійӧ?
 +
3. Мый радейтӧ вӧчны?
 +
4. Мыйӧн кажитчӧ?
 +
112 удж. Лыддьы висьтсӧ, юклы сёрникузяяс вылӧ. Юрнимав да гиж.
  
ШЫР ДА ГАДЬ.
+
Колис косму тӧлысь кельыдлӧз енэжӧд шлывгӧны кымӧръяс петкӧдчис яръюгыд тувсовъя шонді сэні и тані сярвидзӧны вижъюръяс, югыдлӧз лым чачаяс.
+
113 удж. Лыддьы кывбурсӧ.
Олісны-вылісны шыр да гадь. Налӧн быри няньыс. Вот найӧ мӧдӧдчисны нянь корсьны. Мунісны-мунісны да воисны шор дорӧ. Поскыс абу. Кыдзи вуджны? Шыр ветліс, вайис идзас сі да пуктіс шор вомӧн.
 
 
— Но, гадь, вай вудж, — шуӧ шыр.
 
— Ме ог лысьт, — шуӧ гадь. — Тэ первой вудж. Шыр скӧрмис гадь вылӧ да мӧдӧдчис вуджны.
 
Сійӧ воис шӧрӧдзыс, да идзас сіыс чеги. Шыр уси ваӧ да вӧйи. А гадь сераліс, сераліс да потіс.
 
 
1. Кытчӧ мӧдӧдчисны шыр да гадь?
 
2. Мыйысь вӧчис шыр поссӧ?
 
3. Коді медводз заводитіс вуджны шорсӧ?
 
4. Мый лои шыркӧд да гадькӧд?
 
5. Кыдзи эськӧ тэ вӧчин?
 
  
ВОГӦГӦРСЯ КАД.
+
Гӧгрӧс чужӧма, шоныд лола,
 +
Соссӧ пуджӧма, мырсьӧ-олӧ.
 +
Оз куж шойччыны, оз куж шогсьыны,
 +
Син оз куньлывлы, оз тӧд ун;
 +
Му шар бергӧдлӧ, ставсӧ пелькӧдӧ.
 +
Некор нинӧмтор оз тай вун!
 +
Шонтӧ вӧр-васӧ, джуджыд гӧрасӧ,
 +
Видзьяс, кӧдзаяс, мувыв сад.
 +
«Аттьӧ шонділы пӧся шонтӧмысь!» —
 +
Быдӧн сьӧлӧмсянь шуны рад.
 +
Гӧгрӧс чужӧма, шоныд лола,
 +
Соссӧ пуджӧма, мырсьӧ-олӧ.
  
1ʼ удж. Корсь «Гожӧм» тема вылӧ кывъяс.
+
1. Кутшӧм шондіыс В. Власов серти?
+
2. Мый сійӧ вӧчӧ?
2ʼ удж. Велӧд кывпесансӧ.
+
3. Кӧні сійӧ олӧ?
+
4. Мыйла сійӧс йӧзыс аттьӧалӧны?
Шоныд гожӧм,
 
Шоныд рыт.
 
Шуим пуны Шома шыд.
 
 
— Тэ радейтан гожӧм?
 
— Да, ме радейта гожӧм.
 
Мыйла тэ радейтан гожӧм?
 
— Гожӧмнас шоныд да гажа. Сійӧ уна рӧма.
 
— Мый вӧчан гожӧмын?
 
— Ме ворса ёрткӧд, котрала, лыддьыся, купайтча.
 
  
3ʼ удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
Шондіа гажа лун. Пукалӧ Войт шор дорын да мӧвпалӧ ёртъяс йывсьыс. Друг локтіс кымӧр да зэрмис. Енэжсянь Войт дорӧ воисны ёртъясыс. Найӧ котралісны, ворсісны, чеччалісны. Регыд енэжӧ петіс ӧшкамӧшка.
 
Войт ёртъяскӧд гуляйтіс мича ӧшкамӧшка вывті.
 
 
1. Кӧні пукалӧ Войт?
 
2. Кодъяс йылысь сійӧ мӧвпалӧ?
 
3. Кодъяс воисны енэжсянь Войт дорӧ?
 
4. Мый вӧчис Войт ёртъясыскӧд?
 
5. Кымын рӧма ӧшкамӧшка петіс енэжӧ?
 
  
лым усьӧ
+
'''<Kodko @ Тувсовъя гажлунъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 81-89.>'''
шондіа лун
 
кымӧра поводдя
 
лымъя тӧв
 
 
Вӧч домино «Вогӧгӧрся кад» тема вылӧ.
 
  
5ʼ удж. Артмӧд серпасъяс серти сёрникузяяс.
 
 
6ʼ удж. Корсь висьтысь ӧшыбка.
 
 
Шоныд гожӧм. Усьӧ лым. Челядь ворсӧны мачӧн. Енэжын ӧшкамӧшка. Зэв гажа.
 
  
«Медся сюсь» («Самый умный») ворсӧм.
+
ТУВСОВЪЯ ГАЖЛУНЪЯС
+
114 удж. Лыддьы тувсов гажлун нимъяс. Кутшӧм гажлун нимъяс тэ ӧні тӧдмалін? Нӧшта кутшӧм праздникъяс пасйӧны тулысын?
1. Кымын вогӧгӧрся кад?
+
115 удж. Лыддьы да аддзы текстъясысь приметаяс.
2. Висьтав вогӧгӧрся кадъяс?
 
3. Кутшӧм вогӧгӧрся кадын зэрӧ?
 
4. Кор пу (вӧр) зарни рӧма?
 
5. Кутшӧм вогӧгӧрся кадын лымъялӧ?
 
6. Кутшӧм кадӧ купайтчӧны?
 
  
7ʼ удж. Лыддьы. Кутшӧм вогӧгӧрся кад йылысь гижӧма кывбурын?
+
1. Евдокея лун пасйӧны рака тӧлысь 14-ӧд лунӧ. Тайӧ лунсяньыс важ календар серти заводитчӧ тулыс. Важӧн коми йӧз шулісны, мый Евдокея лунӧ кӧ войтваыс чипанлы юмӧн сылас, то и тулысыс водз воас.
+
2. Ӧльӧксея-божъя лунӧ войтваыс пӧ мед вӧлі ӧшлы юны тырмымӧн, сэк пӧ гожӧмыс лоӧ бур. Ӧльӧксея-божъя лун пасйӧны рака тӧлысь 30-ӧд лунӧ.
ГОЖСЯ ЛУНӦ.
+
116 уж. Корсь да гиж 2—3 тувсов примета.
+
КЕРАНТОРЪЯ ВЕЖЛӦГ.
Асъя шонді синмӧс ёрӧ,
+
117 удж. Лыддьы да корсь керанторъя вежлӧга эмакывъяс, рочӧд найӧс.
Ывла вылӧ ворсны корӧ.
 
Чожа кӧмала ме гач,
 
Челядь дінӧ пета скач.
 
Гажа Сыктыв дорӧ лэччам,
 
Ваӧ пырам, ваысь петам.
 
Медым ёнмис ки и кок,
 
Миян дінӧ ӧдйӧ лок.
 
 
удж. Лыддьы да вочавидз зонка юалӧм вылӧ.
 
 
Ме ола Усть-Усаын. Менам сикт сулалӧ Уса ю дорын. Со май тӧлысь. Кӧдзыд. То лымъялӧ, то зэрӧ. А тіян кутшӧм поводдяныд?
 
  
1) Сьӧд вӧр шӧрын сулалӧ
+
Йӧввыв — тӧв колльӧдан, тулыс паныдалан гажлун. Заводитчӧ Йӧввыв Ыджыд видзӧ пырӧмсянь вежонӧн водзвыв. Тайӧ лунӧ исласисны джуджыд кыр йывсянь даддьӧн. Исласьны петавлісны весиг олӧмаяс.
Гӧрд шляпаа молодеч.
+
Масленича лунӧ ветлӧдлісны уна рӧма лентаясӧн мичмӧдлӧм вӧвъясӧн. Сикт кузя гӧнитісны кӧшӧва доддьӧн да сьылісны «Шондібанӧй, гажа валяйӧй». Тайӧ лунӧ пузьӧдлісны самӧвар, пӧжалісны блин. Блинсӧ сёйисны нӧкйӧн, выйӧн.
2) Енэжсянь еджыд вата усьӧ.
+
Йӧввывлӧн бӧръя лунӧ сотлісны идзасысь вӧчӧм чучела. Тадзи йӧз янсӧдчисны тӧвся лёкыскӧд, виччысисны тулыс воӧмкӧд бур олӧм. Рытнас аньяс ветлісны вичкоӧ служба вылӧ, а том йӧз гажӧдчисны, сьылісны да йӧктісны.
  
9ʼ удж. Кутшӧм кыв лишнӧй? Мыйла?
+
1. Кор коми йӧз пасйылісны Йӧввыв?
+
2. Мыйӧн торъялӧ Йӧввыв мукӧд гажъясысь?
1) Тулыс, тӧв, пыста, ар.
+
3. Кыдзи пасйӧны Йӧввывсӧ тіян сиктын (карын)?
2) Кымӧра, шондіа, лызь, зэра.
+
118 удж. Сёрнитӧй ӧта-мӧдныдкӧд.
3) Дадь, коньки, кымӧр, сноуборд.
 
4) Жар, дзоридз, ӧшкамӧшка, лым.
 
  
10ʼ удж. Тӧдмав юржугӧдан (кроссворд).
+
— Бур лун, Ира. Мый вӧчан?
 +
— Чолӧм, Лена. Блин со пӧжала. Тайӧ вежоннас коми йӧз блин сёйӧны. Сы бӧрти заводитчӧ Ыджыд видз.
 +
— Ыджыд видз дырйи блинсӧ оз ӧмӧй сёйны?
 +
— Дерт, оз. Сэки ни йӧла, ни чериа-яя вӧлӧга оз сёйны.
 +
— Мый позьӧ, сідзкӧ, сёйны Ыджыд видз дырйи?
 +
— Ва вылын пуӧм рок, капуста, нянь, картупель, град выв пуктасъяс. Мӧд ногӧн кӧ — кослунъя сёян.
  
— выль тема
+
1. Ті кужанныд пӧжавны блин?
— вӧч содтӧд удж
+
2. Коді тіян гортад пӧжасьӧ?
— босьт тӧд вылад
+
119 удж. Содтав кольӧм суффиксъяссӧ.
— паныд вежӧртаса кыв
 
 
ШКОЛАЫН ГАЖЛУН
 
  
1ʼ удж. Лыддьы мичаа кывбурсӧ.
+
Торъя дозйӧ кисьтны литра джын йӧв. Йӧв пытшкӧ гудравны пызь. Няньшомыс медым вӧлі кизьӧриник нӧк кодь. Содтыны сов да сакар, кык-куим кольк. Няньшом бура гудравны пу паньӧн. Мавтны выйӧн рач да пуктыны плита вылӧ. Шоналӧм рачын позьӧ пӧжавны блин.
+
120 удж. Лыддьы текстсӧ.
Ыджыд классын шоныд, югыд,
 
Быттьӧ аслам муса горт.
 
Некод тані абу жугыль,
 
Юргӧ долыд сьылан гор.
 
 
Аддзы пасъяс серти кывъяс.
 
  
2ʼ удж. Сёрнит серпас серти.
+
Берба лун.
 
1. Кытчӧ воисны челядь?
 
2. Кутшӧм налӧн классыс?
 
3. Мый гижӧма пӧв вылӧ?
 
  
Помав кывбурсӧ.
+
Берба лун — вӧр-валӧн ловзян пас, тулыслӧн воан кад. Коми йӧз важысянь нин бербаӧс лыддьывлісны вежа пуӧн. Шулісны, мый кутшӧм пӧ бербаыс артмас, сэтшӧм и воыс лоас. Бур розъя кӧ бербаыс — бур во водзын, кос бербаыс лёк во водзын. Вичкоын вежӧдлісны берба вож. Пуктылісны сійӧс гортас ен ув пельӧсаныс. Аньяс берба вожнас кокньыдика шлачкӧдлісны челядьнысӧ да шуалісны нимкыв. Тадзи найӧ эскывлісны бербалӧн бурдӧдчан выныслы.
 
Менсьым босьтіс аслас киӧ
 
Выль дневникӧс бать.
 
Сійӧ шуис: «Чолӧмала!
 
Талун тэнад пять!»
 
 
3ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ.
 
 
Талун Нинтур лунтыр уджаліс град йӧрын. Нывка пуктіс дзоридзьяс. Нывъёртыслы шуис:
 
Таво школаӧ муна. Колӧ дзоридзьяс велӧдысьлы быдтыны.
 
Нинтур быдтіс мича дзоридзьяс. Воис кӧч тӧлысь ӧтиӧд лун. Нывка козьналіс ассьыс дзоридзьяссӧ медводдза велӧдысьлы.
 
Велӧдысь нывкалы шуис: «Аттьӧ, Нина, мича дзоридзсьыд!»
 
 
1. Кыдзи Нинтур чолӧмаліс велӧдысьсӧ?
 
2. Кыдзи тэ лӧсьӧдчин школаӧ?
 
3. Лыддьы кывъяс, кодъясӧс петкӧдлӧма татшӧм пасъясӧн
 
  
4ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс «Гажлун» тема вылӧ пасъяс серти.
+
1. Мыйла бербасӧ коми йӧз шулісны вежаӧн?
+
2. Мый вӧчисны вежӧдӧм бербанас?
5ʼ удж. Помав кывъяссӧ юалӧмъяс отсӧгӧн.
+
3. Тӧдмав, кор пасйӧны Благӧвещенньӧ, Йӧввыв, Ыджыд лун, Берба лун?
+
4. Найӧс нуӧдігӧн кутшӧм традицияяс вӧліны?
Челядь воисны школаӧ рюкзакъясӧн да дзоридзьясӧн. Найӧ нимкодясисны сӧстӧм классӧн, выль партаясӧн да улӧсъясӧн. Нывкаяслӧн мича платтьӧяс, ыджыд бантъяс. Ыджыд класса велӧдчысьяс юксисны ӧта-мӧдыскӧд выльторъясӧн. Велӧдысь нимкодясис муса челядьясӧн.
+
121 удж. Содты сёрникузяясӧ эмакывъяс.
  
6ʼ удж. Уськӧд тӧд вылад. Висьтав ёртыдлы.
+
1. Бербасӧ коми йӧз лыддьывлісны вежа ...ӧн.
+
2. Нывбабаяс кокньыдика шлачкӧдлісны ...ӧн челядьсӧ.
7ʼ удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Содты колана кывъяс 6-ӧд уджысь.
+
3. ...ӧн ветлісны вичкоӧ.
+
Кутшӧм традицияяс вӧліны Ыджыд лунӧ?
Талун кӧч тӧлысь ӧтиӧд лун. Школа дорын уна дзоридз. Школа пытшкын кылӧны челядьлӧн гажа гӧлӧсъяс. Партаяс сайӧ пуксисны велӧдчысьяс тӧдӧмлунъясла. Пызан дорын сулалӧ велӧдысь.
+
Вӧдитчы отсӧг вылӧ вайӧдӧм кывтэчасъясӧн.
  
8 удж. Велӧд кывбурсӧ. Гиж паметь серти.
+
Ыджыд лунӧ
 
Артасьны, гижны
 
Велалам бура,
 
Миянысь шуда
 
Код талун сюрас!
 
  
— Чолӧм, Оля!
+
пӧжавлісны кулич
— Бур асыв, Таня!
+
чеччалісны пӧв вылын
— Таня, мый тэ вӧчин гожӧмнас?
+
тачкӧдчисны колькйӧн
— Ме ветлі пӧч ордӧ. Отсаси сылы, ветлі вӧрӧ, гуляйті.
+
сёйисны мичмӧдӧм кольк
— А ме мамкӧд да батькӧд ветлі Москваӧ. Сэні уна выльтор аддзылі да тӧдмалі.
+
ӧта-мӧд дорӧ ветлісны гӧститны
— Оля, ме сиктын тӧдмаси нывкакӧд. Сійӧ пӧчыс дорӧ воліс юркарысь. Нывкасӧ шуӧны Маринаӧн, велӧдчӧ Коми национальнӧй гимназияын. Сэні велӧдӧны коми кыв.
+
пелькӧдісны керка
 +
зонъяс лыйсисны пищальысь (повзьӧдлісны омӧльясӧс)
 +
вичкоын нуӧдлісны служба
 +
гажӧдчисны, качайтчисны
 +
шуалісны: «Кристос ловзьӧма!»
 +
122 удж. Серпасъяс серти вочавидз юалӧм вылӧ.
  
Сёрнит ёртыдкӧд гожся каникул йылысь.
+
Кыдзи Настук котырын пасйӧны Ыджыд лун?
 +
123 удж. Серпасав ыджыдлунся кольк. Лӧсьӧд ёртыдлы чолӧмалӧм Ыджыд лунӧн.
  
9 удж. Лыддьы да висьтав, кутшӧм пасъяс йылысь тӧдмалін.
+
Дона ёрт!
— Менам нимӧй Чут. Радейта сулавны сёрникузя помын да кывзыны челядьлысь сёрни.
 
— А ме Юалан пас. Радейта юасьны, юасьны, юасьны: Кыдзи тэнӧ шуӧны? Кымын арӧс тэныд? Кутшӧм классын велӧдчан? Кутшӧм тэнад школаыд? Кӧні вӧлін гожӧмнас?
 
— Менӧ шуӧны Горӧдан пасӧн. Ме радейта гажӧдчыны: Ура! Талун ми мунам театрӧ!
 
  
10 удж. Комиӧд кывъяссӧ.
+
Чолӧмала тэнӧ Ыджыд лунӧн!
 +
Сиа тэныд шуд, радлун, кыпыд лов шы!
  
МЕНАМ КОТЫР.
+
Тэнад нывъёрт
  
11 удж. Лыддьы Аннуш котыр йылысь висьт.
 
 
Менам мамӧй лӧз синма, еджыд юрсиа, кузьмӧс чужӧма. Сійӧ мелі да шань. Вокӧй гӧгрӧс чужӧма, сьӧд юрсиа. Сійӧ миян зэв зіль. А пӧль кузьмӧс чужӧма да сьӧд синма. Ми радейтам пӧльӧс. Сійӧ миян шань, авъя.
 
  
12 удж. Лыддьы Сашалысь письмӧсӧ.
+
'''<Kodko @ Вермӧм лун : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 90-93.>'''
 
Видза олан, Петя!
 
Ме тэныд гижа ас котыр йылысь. Миян котырын вит морт. Тайӧ мам, бать, пӧч, чой да ме. Менам бать шань да зіль морт. Мам гӧгрӧс чужӧма мича ань. Пӧч еджыд юрсиа, кузьмӧс чужӧма. Сійӧ зэв мелі. Менам чой муса да шань нывка. А ме сьӧд синма, сьӧд юрсиа, гӧгрӧс чужӧма зонка. Гиж аслад котыр йылысь.
 
Аддзысьлытӧдз! Тэнад выль ёрт Саша.
 
 
Вочавидз юалӧмъяс вылӧ зонка письмӧ серти.
 
1. Кымын морт Саша котырын?
 
2. Кутшӧм сылӧн батьыс, мамыс?
 
3. Кутшӧм Сашалӧн пӧчыс?
 
4. Кутшӧм Сашалӧн чойыс?
 
5. Кутшӧм зонкаыс?
 
  
13 удж. Висьтав ас котыр йывсьыд.
 
 
Висьтав 3 шыа кывъяс «Менам котыр» тема вылӧ. Коді унджык?
 
  
14 удж. Лыддьы. Висьтав, мый тӧдмалін тайӧ зонка йывсьыс.
+
ВЕРМӦМ ЛУН
 
Зонкаӧс шуӧны Васяӧн. Сійӧ гӧгрӧс чужӧма, еджыд юрсиа, мугӧм синма. Васялӧн эм кольквиж рӧма гӧгрӧс мач. Талун зонкалы батьыс ньӧбис кык кӧлесаа велосипед. Вася зэв рад.
 
  
Мый ӧткодьыс тайӧ серпас вылас? Мӧвпышт да висьтав.
+
124 удж. Лыддьы баллада юкӧн.
  
15 удж. Мый висьталӧны геройясыс асланыс котыр йылысь? Лӧсьӧд мойд да пырт сэтчӧ сёрни.
+
Сталинградскӧй баллада.
 
— Видза олан! Тэ коді?
 
— Ме ошпи. А тэ коді?
 
— Ме кӧчпи. Тэнад эм бать да мам?
 
— Да, менам эм бать, мам да чой. Найӧ зэв зільӧсь, шаньӧсь да авъяӧсь.
 
— А менам уна чой да вок, эм и пӧч да пӧль.
 
  
16 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.
+
Коркӧ волан кӧ Волгалань тэ,
+
Братскӧй гу весьтас копыртчы чӧла ...
ЫДЖЫД АТТЬӦ.
+
Сійӧн му вылын ӧні ми олам, —
+
Найӧ сетісны ассьыныс нэм!
Ичӧтысянь уджӧ
 
Велӧдіс бур мам:
 
— Дона пиӧй, ло тэ зільӧн,
 
Дышыдлӧн лёк сям.
 
 
Пиыс быдмис, лои ыджыд,
 
Лои бур да шань.
 
Ставӧн таысь шуам тэныд:
 
Аттьӧ, дона мам.
 
 
 
Лӧсьӧдӧй ворсантор кывбур сертиыс да петкӧдлӧй ёртъясыдлы.
 
  
17 удж. Комиӧд кывъяссӧ да гиж тетрадьӧ.
+
Копырт юртӧ да пидзӧс выв сувт
+
Братскӧй гу бердӧ ӧти здук чӧла,
18 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
Мед салдатъяслысь палявтӧм ун
+
Оз нин торк весиг котӧртысь тӧлыс ...
1. Кымын морт тэнад котырын?
 
2. Кыдзи шуӧны мамтӧ? Кутшӧм сійӧ?
 
3. Кыдзи шуӧны батьтӧ? Кутшӧм сійӧ?
 
4. Коді тэнад мамыд?
 
5. Коді тэнад батьыд?
 
6. А тэ коді?
 
7. Кӧні ті оланныд?
 
  
19 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа. Висьтав аслад пӧч йылысь.
+
Дона быдӧнлы му вылын мир
+
Да веж тулыс моз дзордзалысь томлун.
Ог кӧ аддзывлы ме бабӧс,
+
Сэсся некор оз киссьы мед вир,
Меным сэки гажыс абу.
+
Колӧ сы вӧсна тышкасьны, овны.
Сійӧ менам медбур ёрт,
 
Рытын мойдӧ гажа мойд.
 
  
20 удж. Велӧд кывпесансӧ.
+
1. Мый йылысь тайӧ балладаыс?
+
2. Кодъяслы сійӧ сиӧма?
Сюйӧ пӧчӧ пачӧ сӧчӧн.
+
3. Мый тэ тӧдан Ыджыд тыш йылысь?
Сёйӧ сӧчӧн чайӧн пӧчӧ.
+
125 удж. Рочӧд салдатлысь письмӧсӧ.
  
21 удж. Комиӧд висьтсӧ.
+
Чолӧм, дона гӧтыр Александра Михайловна да Агния нылукӧй. Уна кад мысти босьтчи гижны тіянлы письмӧ. Меным сетісны зэв ыджыд награда. Быд лун мунам 100 километр водзӧ. Сідзкӧ, ме регыд воа гортӧ. Уна позьӧ висьтавны армейскӧй олӧм йылысь, воа да ставсӧ висьтала. Сэтшӧм окота асланым мӧслысь чӧскыд йӧвсӧ юыштны. Дерт, сьӧкыд тіянлы метӧг мӧстӧ видзны, но виччысьыштлӧй неуна, энӧ вузалӧй мӧстӧ, регыд воа.
  
«Телемост» ворсӧм.
+
1. Кутшӧм аскылӧм чужис, кор тэ лыддин письмӧсӧ?
Ӧти чукӧрын карса челядь.
+
2. Вӧлі-ӧ кодкӧ тіян рӧдвужысь Ыджыд тышын?
Мӧд чукӧрын сиктса челядь.
+
126 удж. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн вочавидз юалӧм вылӧ.
  
Юасьӧй ӧта-мӧдныдлысь комиӧн.
+
Мый вӧчисны йӧз, медым не вунӧдны Айму вӧсна Ыджыд тыш йылысь?
  
22 удж. Лыддьы висьтсӧ. Гиж тетрадьӧ тӧдтӧм кывъяссӧ да уджав кывкуд серти.
+
Отсӧг вылӧ кывтэчасъяс:
+
сувтӧдісны мемориалъяс, памятникъяс, обелискъяс;
ВИКА ДА ЛАРИСА.
+
гижисны Паметь небӧг;
+
пасйӧны Вермӧм лун;
Вика да Лариса кык чой. Найӧ еджыд юрсиаӧсь да гӧгрӧс чужӧмаӧсь. Викалы ӧкмыс арӧс, а Ларисалы — сизим. Найӧ гожӧмнас гӧститісны сыктывйывса неыджыд сиктын. Ок, и гажа вӧлі! Чойяс купайтчисны, ветлісны вӧрӧ. Пӧльыс нывкаяслы висьталіс вӧр-ва йылысь, а пӧчыс мойдіс уна мича мойдкыв.
+
чолӧмалӧны ветеранъясӧс;
 
+
козьналӧны ветеранъяслы дзоридзьяс;
Мый тэ вӧчин гожӧмнас?
+
паныдасьлӧны ветеранъяскӧд.
 +
127 удж. Вермӧм лунӧ телевизор-радио пыр позьӧ кывны войналы сиӧм вель уна сьыланкыв. Велӧдам Лев Ошанинлысь «Война туйяс» сьыланкыв.
  
Комиӧд да тӧдмав, кӧні олӧны нывкаяс.
+
Война туйяс, бус да сьӧд ру,
 +
Взрывӧн кодйӧм гуяс, танкӧн лойӧм му.
 +
Кысь нӧ тӧдан, кор дзенгас — шков,
 +
Гашкӧ, тані-й пӧдан, пуктан ассьыд лов.
 +
Бусыс пырӧ морӧс пиад да эбӧстӧ виӧ.
 +
Гӧгӧр сотчӧ, кайӧ биӧн, а пуляыд йӧй.
  
23 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ да гиж сёрникузяяссӧ.
+
Война туйяс, бус да сьӧд ру,
+
Взрывӧн кодйӧм гуяс, танкӧн лойӧм му.
1. Коді бурдӧдӧ челядьӧс?
+
Вӧр йыв сайын шонді зэв рам.
2. Коді пуӧ чӧскыд рок?
+
Кильчӧ содйӧд кайӧ шогсьыс пӧрысь мам.
3. Коді вузасьӧ няньӧн да кампетӧн?
+
Кымӧс весьтас кутӧ кисӧ, —
4. Коді велӧдӧ челядьӧс?
+
Мам сьӧлӧмыд висьӧ,
 +
Быд лун виччысьӧ тан писӧ,
 +
А пи оз лок.
  
Вӧч неыджыд проект «Менам котыр» тема вылӧ.
+
Война туйяс, бус да сьӧд ру,
+
Взрывӧн кодйӧм гуяс, танкӧн лойӧм му.
План:
+
Вуджим мыйта вир кисьтан кось!
1. Менам котыр (фото, серпас).
+
Некор война туйтӧ вунӧдны оз позь.
2. Миян оланін (горт).
 
3. Миян удж.
 
4. Миян прӧст кад.
 
5. Котырын гаж.
 
6. Котыр йылысь кывбур.
 
  
ВОГӦГӦРСЯ КАД
+
Сьылӧй сьыланкывсӧ класснад Вермӧм лунлы сиӧм гажлун вылын.
 
АРСЯ ТӦЛЫСЬЯС.
 
  
24 удж. Висьтав, кыдзи пасьтасьӧмаӧсь челядь. Мыйла?
 
  
25 удж. Гиж серпас серти сёрникузяяс.
+
'''<Kodko @ Велӧдӧм материал вынсьӧдӧм : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 94-95.>'''
  
26 удж. Лыддьы. Аддзы сёрникузяяссӧ. Гиж да содты колана пасъяс.
 
 
Ывлаын зарни ар. Кольквиж сарапана сулалӧ кыдз. А тайӧ кутшӧм пу, мича гӧрд платтьӧа да вӧсни кока?
 
  
Серпасав арся пуяссӧ.
+
ВЕЛӦДӦМ МАТЕРИАЛ ВЫНСЬӦДӦМ
  
27 удж. Аддзы пӧвсӧ.
+
128 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс. Нӧдкывъясысь аддзы да гиж эмакывйысь артмӧм кывбердъяс.
 
Артмӧд кывтэчасъяс.
 
  
28 удж. Лыддьы кывбурсӧ.
+
1. Абу ловъя, а мортӧс велӧдӧ.
+
2. Бордъя, а оз лэбав, коктӧм, а ветлӧ.
Кольӧма тай, тыдалӧ,
+
3. Ныра и бӧжа, а абу ловъя.
Шоныд гожӧмыд!
+
129 удж. Комиӧд висьтсӧ.
Воӧма тай, воӧма
+
130 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ, содтав кадакывъясӧ колана суффиксъяс.
Арся лунъясыс:
 
Лун-лун зэрласьӧ,
 
Войяс пемыдӧсь.
 
 
1. Мый ӧткодьыс тайӧ кывъясын: шоныд, арся, пемыд?
 
2. Кутшӧм вогӧгӧрся кад йылысь кывбурыс?
 
3. Серпасав кывбурсӧ.
 
  
29 удж. Лыддьӧй мойдсӧ рольяс серти.
+
1. Гортын — кыдз колӧ, йӧзын — кыдз тшӧктӧны.
 +
2. Быд пӧтка локтӧ аслас позйӧ.
 +
3. Быдторйӧ колӧ велӧдчыны.
 +
131 удж. Содтав колана кывбӧръяс.
  
Арнас Кӧч кыпӧдіс выль керка. Колис тэчны пач. Нывъясыс сёй талялӧны, йӧктӧны, а пияныс батьыслы отсасьӧны. Уджыс пуӧ.
+
Водз тулыснас лэбачьяс заводитӧны лӧсьӧдны позъяс. Быд лэбач вӧчӧ позсӧ ас местаӧ. Катшаяс, ракаяс, юрсикайяс, жоньяс, сьӧд ракаяс позсӧ вӧчӧны пуяс вылӧ. Юсьяс, дзодзӧгъяс, уткаяс, истанъяс да ваын уялысь мукӧд пӧткаяс вӧчӧны быдтысянінсӧ юяс да тыяс дорӧ. Дозмӧръяс, таръяс, сьӧлаяс, шоныд муысь воӧм мукӧд лэбачьяс позъялӧны вужля увъясӧ, пӧрӧм пуяс улӧ. Джыджъяслысь позсӧ позьӧ аддзыны юлӧн кыркӧтшъяс дорысь. Уна лэбач позъялӧны ӧшинь куричьяс бокӧ, кер бунтъяс костӧ.
Выль керка дорті мунӧ Меж. Кӧч шыасис сы дорӧ:
+
132 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Содтав колана вежлӧг суффиксъяс.
— Лок, Мегар, пач тэчны отсав. Тэ пӧ мастер.
 
— Да-а, ме-е мастер. Пачсӧ тэчны и жугӧдны верма... Но ӧні ог эшты.
 
Кӧч нинӧм эз шу, пачсӧ тэчис ачыс. Регыд пачыс лои дась. Гӧтырыс пуис ыджыд чугун тыр капуста шыд.
 
Меж кыліс чӧскыд дуксӧ. Локтіс Кӧч керка дорӧ да ӧшинь пырыс шыасис:
 
— Эй, табъя кок! Помнитан, ме кӧсйи тэныд отсасьны?
 
— Помнита, — шуис Кӧч.
 
— Ме-е-е со локті шыдтӧ сёйны отсавны...
 
— Аттьӧ, Мегарин! Ме ӧні тэтӧг верма шыдтӧ сёйны.
 
 
30 удж. Лыддьы юалӧмъяс да вочавидз.
 
 
1. Кор Кӧч кыпӧдіс выль керка?
 
2. Мый колис вӧчны Кӧчлы?
 
3. Кодъяс отсасьӧны батьыслы?
 
4. Мый пуис гӧтырыс ыджыд чугун тыр?
 
  
чугун тыр
+
Аддзысьлытӧдз, школа!
  
Аддзы серпасъяс дорӧ сёрникузяяс.
+
Классын, коридорын
 +
Весиг шы оз кыв.
 +
Школьникъясӧс корис
 +
Гожся ывлавыв.
 +
Миянлы яр шонді...
 +
Нюжӧдӧма сыв... .
 +
Майбыр, пӧттӧдз гожъяв,
 +
Котрав, серав, сьыв.
 +
И тэ, муса школа,
 +
Таысь он ло скӧр.
 +
Первой арся лунӧ
 +
Аддзысям ми бӧр.
  
31 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.
+
1. Кӧні тэ кутан коллявны гожӧм?
+
2. Мый тэ радейтан вӧчны гожӧмын?
Тӧвнас еджыд гӧна,
+
3. Волӧн кутшӧм кад тэныд медся ёна кажитчӧ?
Гожӧмнас рудов рӧма.
 
Бӧжыс дженьыд, пельыс кузь.
 
Чеччалӧ да оз и усь.
 
 
Кокӧй менам еджыд,
 
Юрӧй турунвиж.
 
Тӧвнас пасьтӧг ола,
 
Тулыс-гожӧм платтьӧ новла,
 
Арнас платтьӧ зарни овлӧ.
 
 
Корсь да гиж кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс.
 
  
32 удж. Мӧвпышт да гиж град выв пуктасъяс.
+
==КОМИ КЫВ. 6 КЛАСС. 2 ПЕТАС. 2013==
 
1. Артмӧд кывъяснас сёрникузяяс.
 
2. Кутшӧм град выв пуктас тэ быдтін?
 
 
33 удж. Помав сёрникузяяссӧ.
 
 
34 удж. Лыддьы кывбурсӧ.
 
 
АДДЗЫСЬЛЫТӦДЗ, ЛЭБАЧЬЯС!
 
 
Тэрмасьӧны лэбачьяс,
 
Мыйӧн воас ар.
 
 
— Кытчӧ найӧ лэбӧны?
 
— Во чӧж кӧні жар.
 
 
— Лэбӧй лючки-бура,
 
— Дзодзӧг, юсь да тури!
 
 
1. Кытчӧ лэбӧны лэбачьяс?
 
2. Лӧсьӧдӧй ворсантор кывбур сертиыс.
 
  
35 удж. Юклы лэбач нимъяссӧ чукӧръяс вылӧ.
+
'''<Kodko @ Гожся казьтылӧмъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 5-9.>'''
  
«Лэбалӧ, оз» ворсӧм.
 
Лэбалӧ кӧ, киясӧн ӧвтчам.
 
Оз кӧ лэбав, сулалам веськыда.
 
 
— Жонь лэбалӧ?
 
— Ӧдзӧс лэбалӧ?
 
  
36 удж. Гиж да содты кывъяс.
+
велӧд наизусьт
 
Сюзь войся лэбач. Сійӧ олӧ вӧрын. Войнас сюзь куталӧ шыръясӧс, а луннас узьӧ.
 
 
МЕДБУР ОЛӦМ — ЧУЖАН МУЫН.
 
Финн мойд.
 
 
Арнас тури лӧсьӧдчис лэбны лунвылӧ. Сійӧ корис дозмӧрӧс:
 
— Лэбам тшӧтш. Ми, ыджыд лэбачьяс, лэбам водзын. А поснияс лэбасны бӧрын.
 
— Меным ӧткодь: сэні кӧть тані. Сёян менам — ньыв лыс.
 
И тури да дозмӧр лэбзисны.
 
Аддзӧны: водзын паськыд саридз. Лыска вӧр некӧн абу. Гӧгӧр ва да лӧз енэж. Лэбачьяс пуксисны вадорӧ шойччыны. Дозмӧр шуӧ:
 
— Лыс сёя, еджыд лым пиын узьла, но бӧр лэбзя чужан муӧ. Ог лэб саридз сайӧ.
 
— А меным колӧ лэбны. Тӧвнас сёян миянлы абу.
 
Тури лэбис водзӧ. Босьтіс мыш вылас джыджъясӧс, сырчикъясӧс. Сыкӧд лэбисны и мукӧд лэбачьяс.
 
А дозмӧр лэбис войвылӧ, лыска вӧръясӧ, чужан муӧ.
 
 
1. Кутшӧм лэбачьяс лэбисны лунвылӧ?
 
2. Кутшӧм лэбачьяс кольччисны чужан муӧ?
 
3. Мый найӧ сёйӧны тӧвнас?
 
  
38 удж. Лыддьы да лӧсьӧд сёрникузяяс.
+
— вӧчам содтӧд удж
 
1) Лэбачьяс лэбӧны лунвылӧ.
 
2) Миян вӧръясын тӧвйӧны лэбачьяс.
 
3) Ми вӧчам лэбачьяслы сёянін.
 
  
39 удж. Артмӧд лэбачьяс йылысь кроссворд.
+
— грамматика тема
  
40 удж. Лыддьы текстсӧ. Серпасав утка чӧжӧс.
+
— выль тема
 
КОМИ ЙӦЗЛӦН ВАЖ ОЛӦМЫСЬ.
 
 
Корсь текстысь сёрникузяяс.
 
 
1) Саридзті уяліс утка чӧж. 2) Сӧмын кык кольк вермис видзны. 3) Кык колькйысь петісны Ен да Омӧль. 4) Тайӧ вӧліны кык вок. 5) Мамыс новлӧдліс пиянсӧ мыш вылас. 6) Утка чӧж шыбитчис ваӧ да кувсис.
 
  
ВЕЛӦДЧАНІН
+
— босьт тӧд вылад
 
Тайӧ серпасыс Софья Мальцевалӧн.
 
  
41 удж. Лыддьы висьтсӧ. Висьтав ас школа йылысь да серпасав.
+
— гортса удж
 
МИЯН ШКОЛА.
 
 
Со и воис ар. Нывкаяс да зонкаяс мунӧны школаӧ дзоридзьясӧн да рюкзакъясӧн. Рюкзакын небӧгъяс, тетрадьяс, пенал.
 
Найӧ велӧдчысьяс.
 
  
42 удж. Лыддьы кывбурсӧ.
+
вочавидз юалӧм вылӧ
 
Велӧдчӧй, челядь,
 
Югдӧдӧй юр.
 
Велӧдчӧм вайӧ
 
Тіянлы бур.
 
Понданныд тӧдны
 
Омӧль и бур.
 
Велӧдчӧй, челядь,
 
Югдӧдӧй юр!
 
 
Бур лун!
 
— Чолӧм!
 
— Кутшӧм классын тэ велӧдчан?
 
— Ме велӧдча коймӧд классын.
 
— Эм-ӧ тэнад радейтана урок?
 
— Да, ме радейта артасьны.
 
— А ме радейта коми да роч кыв урокъяс.
 
— Со и звӧнок, котӧртам урок вылӧ!
 
— Котӧртам. Став бурсӧ!
 
— Аддзысьлытӧдз!
 
 
Сёрнитӧй ёртыдкӧд радейтана урок йылысь.
 
  
43 удж. Содты колана кывъяс серпас серти.
+
— творческӧй удж
 
Тайӧ миян класс. Ӧшинь вылын сулалӧны дзоридзьяс.
 
Миян класс сӧстӧм да гажа.
 
 
Ме ог ворс.
 
Тэ он ворс.
 
Сійӧ оз ворс.
 
  
ТАДЗИ ВӦЧНЫ ОЗ ПОЗЬ!
+
НЫВКАЯС ДА ЗОНКАЯС!
  
45 удж. Артмӧд серпасъяс серти сёрникузяяс.
+
Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн!
 +
Таво ті тӧдмаланныд выль кывъяс, велаланныд бурджыка сёрнитны комиӧн, лыддянныд кывбуръяс, мойдъяс, висьтъяс, легендаяс.
 +
Войвыв дзоридз маръямоль йылысь паныдасьлас кык легенда да сьыланкыв. Тайӧ жӧ дзоридзыс лоӧ миян небӧглӧн пасӧн. Грамматика да выль тема пасйӧма маръямоль дзоридзӧн.
 +
Сиам тіянлы бура велӧдчыны, пыдди пуктыны коми кыв!
  
46 удж. Пудъясьӧй ворсӧм водзын.
+
ГОЖСЯ КАЗЬТЫЛӦМЪЯС
 
Тыртӧм-быртӧм
 
Куим каньысь
 
Тасьті оз.
 
Шыр оз пов.
 
 
Гӧбӧч вылын
 
Он кӧ эскы,
 
Рака поз.
 
Оз и ков.
 
  
«Ог, он, оз» ворсӧм.
+
5-ӧд класса материал мӧдпӧвъёвтӧм
 
Ворсӧй тадзи:
 
— Тэ радейтан артасьны?
 
— Ог.
 
— Ёртыд радейтӧ лыддьысьны?
 
— Оз.
 
— Ме радейта серпасасьны?
 
— Он.
 
  
— Катя, тэ велӧдін нин вежон лун нимъяссӧ?
+
1 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Корсь кывбурысь серпас дорӧ лӧсялана кывъяс.
— Эг на велӧд.
 
— Вай велӧдам. Медводдза вежон лун?
 
— Выльлун.
 
— Медбӧръя вежон лун?
 
— Вежалун.
 
— А кутшӧм лун локтӧ выльлун бӧрын?
 
— Воторник.
 
— А ӧні висьтав став вежон лун нимсӧ.
 
  
47 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
Коми муын,
+
Кор гожӧмыс бур,
1. Мый чышкалӧ Костя велӧдысь пызан вылысь?
+
Шонді-дзоридзыс
2. Мый вӧчӧ дежурнӧй перемена дырйи?
+
Лэптӧма юр.
3. Мый идралӧ Костя урокъяс бӧрын?
 
  
48 удж. Юклы чача нимъяссӧ кык юкӧн вылӧ.
+
Кыптӧм енэжас
 +
Кымӧрыс — юсь.
 +
Сэсь оз сӧдзӧдчы
 +
Зэрыслӧн тусь.
  
49 удж. Лыддьы кывбурсӧ.
+
Шоныд ывлаыс
+
Кыпӧдӧ лов.
МЕ СЬЫЛА И ЙӦКТА.
+
Дырджык миянкӧд,
+
Гожӧмӧй, ов!
Ме сьыла и йӧкта,
 
Ме сьыла и йӧкта,
 
И аскӧд йӧктыны
 
Быдӧнӧс тшӧкта.
 
 
Мед йӧктӧны мамӧ
 
И пӧльӧ, и пӧчӧ,
 
Плюш Мишкаӧй джаджйын
 
И чачаӧй Кӧчӧй.
 
 
Мед йӧктӧ Вань вокӧ
 
И чой менам Катьӧ...
 
Командировкаысь
 
Воӧма батьӧ.
 
 
Висьтав, мыйла ставӧн сьылӧны да йӧктӧны.
 
  
50 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.
+
2 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз текст помын юалӧм вылӧ.
  
— Лиза, тэнад эм акань?
+
Гожся лунӧ.
— Да, меным мамӧ карысь вайис.
 
— А тэ ворсан сійӧн?
 
— Ворса гортса удж вӧчӧм бӧрын. Ме тайӧ аканьсӧ ёна радейта. Пӧчӧ шуӧ, мый ме ачым тайӧ аканьыс кодь.
 
— Сідзкӧ, тэнад аканьыд еджыд кудриа юрсиа, лӧз синма да гӧрд вом дора.
 
— Дзик татшӧм и эм. Рытнас водтӧда потанӧ узьны да сьыла:
 
  
Зэв ӧд луныс вӧлі кузь,
+
Сашук бура колляліс шойччан лун. Асывбыд сійӧ узис, а сэсся сёйис веськыда вольпасяс. Лунтыр ворсіс ывлаын: котраліс зонкаяскӧд, дурис, туплясис турун вылын. Юасьтӧг ветліс ю дорӧ купайтчыны.
Муса кагук, узь вай, узь.
+
Рытывбыд Сашӧ дӧзмӧдіс ичӧт чойсӧ. Войбыд кывзіс гора музыка да видзӧдіс телевизор.
Чӧскыд лоас тэнад ун,
+
Сӧмын мыйла сэтшӧма мудзисны бать-мамыс?
Мича лоас аски лун.
 
  
51 удж. Содты сёрникузяясӧ кывтэчасъяс.
+
Сёрнит ёртыдкӧд гожӧм йылысь.
 
Улӧс вылын куйлӧ ... ... .
 
Чужан лунӧ меным козьналісны ... ... .
 
Ичӧт чойлӧн киас ... ... .
 
Чача лавкаын вузалӧны ... ... .
 
Зонкалӧн эм ... ... .
 
 
Тӧдмалӧй, кутшӧм тайӧ чача.
 
  
Сійӧ гӧгрӧс, лӧза-гӧрда рӧма, ичӧт.
+
Кыдзи тэ коллялін гожӧм?
Тайӧ ... .
+
— Кытчӧ таво ветлін?
 +
— Кутшӧм вӧлі поводдяыс гожӧмнас?
 +
— Кыдзи отсасин бать-мамыдлы?
 +
— Кутшӧм град выв пуктас быдтін гожӧмнас?
 +
— Кутшӧм вотӧс да тшак чукӧртін?
 +
— Мый заптінныд бать-мамыдкӧд тӧв кежлӧ?
 +
Кутшӧм вӧвлӧмтор казьтывлан?
  
МЕНАМ ОЛАНІН
+
3 удж. Гиж текстсӧ, содты лӧсялана эмакывъяс.
  
«Да» либӧ «абу» ворсӧм.
+
Водз арын ме батькӧд ветлі тшакла. Ягысь ме аддзи дас кык еджыд гоб, а батьлы сюрис дас нёль. Ставныс вӧліны ёнӧсь, мичаӧсь. Сэсся вӧрысь сюрисны солалан тшакъяс: ягсер да ельдӧг. Ми локтім гортӧ тыр чуманӧн.
 
— Тайӧ тэнад керкаыд?
 
— Керкаад куим ӧшинь?
 
— Эм-ӧ кильчӧ?
 
— Кык ӧдзӧс?
 
— Керка дорад эм туй?
 
— Туй вывті мунӧ зонка?
 
 
Гижӧй тетрадяныд ӧ шыпаса кывъяссӧ.
 
  
52 удж. Артмӧд серпасъяс серти сёрникузяяс.
+
64 удж. Лыддьы да гӧгӧрво юӧрсӧ. Гиж кажитчана гут-гаг йылысь ас юӧр, серпасав.
  
53 удж. Лыддьы да гиж. Содты колана кывъяс.
+
Бобув — тайӧ медмича гут-гаг. Сійӧ быттьӧ уна рӧма дзоридз.
+
Бобувъяс зэв бура лэбалӧны, кодсюрӧяс вермӧны лэбны Европаысь Африкаӧ. Сэні найӧ пуктӧны колькъяс. Выль бобувъяс сійӧ жӧ туйӧд локтӧны бӧр Европаӧ.
МЕНАМ КЕРКА.
 
 
Менам керка неыджыд.
 
  
54 удж. Комиӧд. Мый зонка висьталӧ аслас оланін йылысь?
+
Аддзы коми шусьӧгъяслы да кывйӧзъяслы роч пӧв.
  
55 удж. Содты колана суффиксъяс.
+
Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.
 
Коля мунӧ школасянь гортӧ. Зонка вуджӧ туйӧд да воӧ гортӧдз.
 
  
56 удж. Гиж кывъяссӧ колана ногӧн.
+
Гожӧм заптӧ, тӧв дзимлялӧ.
 +
Гожся луныд йӧлӧн-выйӧн исковтӧ.
 +
Кӧка войяс дженьыдӧсь да югыдӧсь.
 +
И кӧдзыд гожӧм тӧлысь шоныдджык овлӧ.
  
Кодъяслӧн тайӧ керкаыс?
+
5 удж. Вуджӧд текстсӧ.
 
Керкаыс сулалӧ вӧрын. Сійӧ кык вежӧса. Медводдза вежӧсын пызан да куим улӧс, мӧд вежӧсын — куим крӧвать...
 
  
57 удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.
+
Шоныд жӧ гожӧм! Лунтыръясӧн пӧжӧ шонді. Ставыс вежӧдӧ, дзоридзалӧ, сӧвмӧ да кисьмӧ. Ставыс пӧртмасьӧ аслас мичӧн-рӧмӧн, и быдӧнлӧн аслас кад.
 
Челядь мунӧны вӧрӧ. Сиктсянь вӧрӧдз кык километр. Нывкаяс да зонкаяс вуджисны паськыд туйӧд. Найӧ ӧдйӧ воисны вӧрӧдз. Челядь вотісны юмов оз.
 
 
Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
1. Кытчӧ мунӧны челядь?
 
2. Кымын километр сиктсянь вӧрӧдз?
 
3. Кодъяс вуджисны паськыд туйӧд?
 
4. Кытчӧ воисны челядь?
 
5. Кутшӧм оз вотісны нывкаяс да зонкаяс?
 
 
Сёрнит ёртыдкӧд тайӧ удж сертиыс.
 
  
58 удж. Лыддьы мичаа. Артмӧд юалӧмъяс сёрникузяяс дорӧ.
+
Аддзы да гиж гожӧм йылысь 3–4 шусьӧг да кывйӧз. Куж найӧс гӧгӧрвоӧдны.
 
Сыктывкарсянь Шойнатыӧдз ми мунім автобусӧн. Тайӧ сиктас олӧ менам ыджыд мам. Сійӧ зэв шань да мелі. Шойнатыын олі кык тӧлысь. Ме купайтчи Эжваын, гуляйті сиктӧд велосипедӧн, отсаси ыджыд мамлы.
 
 
Вӧч тадзи:
 
 
1. Мыйӧн ми мунім Сыктывкарсянь Шойнатыӧдз?
 
2. Коді олӧ тайӧ сиктас?
 
  
59 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.
+
Ю вомӧн мича мегыр ӧшйӧма.
 
Со тай менам сиктӧй,
 
Со тай керка менам,
 
Мойд вылын кодь дзик тэ, —
 
Радейта ме тэнӧ.
 
  
60 удж. Уськӧд тӧд вылӧ пасъяс. Гиж кывъяс «Менам оланін» тема вылӧ.
+
Кор ме кола — йӧзыс виччысьӧны,
 +
А кор ме локта — ставӧн дзебсясьӧны.
  
Комиӧд. Тӧдмав, кутшӧм кыв артмис.
+
Гожся войын турун пӧвстын
+
Уна югыд эзысь моль,
61 удж. Гиж рочӧн.
+
Тӧлысь аддзӧ, но оз босьтав,
+
А вот шондіыд оз коль.
ГОРТСА ДА ВӦРСА ПЕМӦСЪЯС.
 
  
62 удж. Лыддьы мойдсӧ.
+
Сытӧг эськӧ эз вӧв олӧм,
+
Мусӧ, васӧ сійӧ шонтӧ.
КУТШӦМ МАМЫД?
+
Сылӧн нюмысь тэныд долыд,
+
Тайӧ миян зарни ...
Вӧлі тӧв. Вӧрса пемӧсъяс ворсісны кутасьӧмысь. Кутасис кӧчпи. Сійӧ чеччаліс зэв ылӧ, но эз вермы суӧдны ни ручпиӧс, ни кӧинпиӧс, ни ичӧтик урпиӧс. Урпи чеччаліс пуысь пуӧ. Сылы вӧлі зэв долыд: тані сылӧн ёртъясыс. Но друг вӧрыс лои пемыд, ёртъясыс некӧн эз кывны.
 
— Мамӧ! — горӧдіс урпи да бӧрддзис.
 
— Кутшӧм тэнад мамыд? Ме отсала тэныд сійӧс корсьны, — друг кыліс гӧлӧс шы.
 
 
1. Помав мойдсӧ.
 
2. Висьтав, коді отсаліс урпилы.
 
  
63 удж. Лыддьы кывбурсӧ.
+
6 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Аддзы эмакывйысь артмӧм кывбердъяс, ӧнія када кадакывъяс.
  
Шарик тявзӧ: ав, ав, ав!
+
Радейтана дзоридз.
Мурзик нявзӧ: няв, няв, няв!
 
Чибук гӧрдлӧ: го, го, го!
 
Чипан котсьӧ: ко, ко, ко!
 
Полюк Машка помся кашкӧ,
 
Йӧрын кылӧ: рук, рук, рук!
 
Ставныс виччысьӧны, гашкӧ,
 
Кытчӧдз сёян ме ог юк.
 
 
1. Коді кыдзи горзӧ?
 
2. Кодъяс виччысьӧны сёян?
 
3. Лӧсьӧдӧй ворсантор кывбур сертиыс.
 
  
64 удж. Гиж, коді кыдзи горзӧ.
+
Гожӧм. Ме муна туруна видз вывті. Гӧгӧр зэв мича, синмӧ шыбитчӧны уна рӧма дзоридзьяс. Аддза тайӧ ловъя серпассӧ, и нимкодясьӧ сьӧлӧмӧй.
 +
А менам медся радейтана дзоридзыс — пӧлӧзнича. Быдмӧ сійӧ муяс вылын да шепта турун пӧвстын. За вылас кыпӧдчӧмаӧсь кузь, оттӧм коръяс. Сыръясыс воронка кодьӧсь, лӧз йылаӧсь. Шӧрас быттьӧ вижов гӧгрӧс моль. А сэтшӧм чӧскыд кӧра!
 +
Миянлы дзоридзьяс вайӧны радлун да мичлун. Мед найӧ дзоридзалӧны му вылас, нимкодьӧдӧны миянӧс.
  
65 удж. Лыддьы коми-перым мойд.
+
Серпасав радейтана дзоридзтӧ да лӧсьӧд висьт.
  
Оліс-выліс Кысук нима кань. Кӧзяин да кӧзяйка мунісны удж вылӧ, пияна каньсӧ тшыглы колисны. Каньпиян нявзӧны, сёйны корӧны. Кысук мӧс дінӧ лэччис:
+
1. Кутшӧм дзоридз тэныд кажитчӧ?
— Серань! Серанюшко, вайышт йӧвтӧ!
+
2. Кутшӧм сійӧ, кӧні быдмӧ?
— Вердан кӧ турунӧн, сета.
+
3. Мый вайӧ йӧзлы?
Кысук котӧртіс видз вылӧ да корӧ:
 
— Веж виддзӧй, вайышт турунтӧ!
 
— Киськалан кӧ ваӧн, сета.
 
Котӧртіс Кысук шор дорӧ.
 
— Визув шорӧй, вайышт ватӧ!
 
— Весалан кӧ менӧ, сета.
 
Котӧртіс Кысук зыр дорӧ.
 
— Зырйӧй, зырйӧй, весалышт шорсӧ!
 
Зыр шорсӧ весаліс. Шор Кысуклы ва сетіс. Ваыс видзсӧ киськаліс. Виддзыс турун сетіс. Турунсӧ мӧс сёйис. Мӧскыс Кысуклы йӧв сетіс. Йӧвсӧ каньпиян лакисны да дугдісны нявзыны. Со тай кыдзи вӧлӧм колӧ.
 
 
1. Висьтав, кодъяс отсасисны Кысуклы.
 
2. Мыйла каньпиян дугдісны нявзыны?
 
3. Эм-ӧ тэнад радейтана пемӧс? Кутшӧм сійӧ?
 
4. Кыдзи тэ дӧзьӧритан сы бӧрся?
 
3. Тӧдан-ӧ татшӧм роч мойд?
 
  
66 удж. Шу мӧд ногӧн.
+
7 удж. Лыддьы, гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
ичӧт чипанъяс — ...
 
ичӧт каньяс — ...
 
ичӧт порсьяс — ...
 
ичӧт понъяс — ...
 
ичӧт ошъяс — ...
 
ичӧт уръяс — ...
 
  
67 удж. Висьтав, коді кӧні олӧ.
+
Веж видз вывті муна, муна,
+
Мича дзоридз сэні уна,
Вӧч тадзи: Кӧч олӧ вӧрын.
+
Зарни дзоридз вывті уна.
 +
Меным гажа, сьыла-йӧкта,
 +
Мича дзоридз водзӧ ӧкта,
 +
Зарни дзоридз ӧдйӧ ӧкта.
 +
Муса зонлы юркытш кыа,
 +
Гортысь пета — рытъя кыа,
 +
Гортӧ локта — асъя кыа.
 +
Веж видз вывті муна, муна,
 +
Мича дзоридз сэні уна.
 +
Зарни дзоридз вывті уна.
  
68 удж. Лыддьы висьтсӧ. Сет висьтыслы ним.
+
1. Кутшӧм дзоридз йылысь гижӧ В. А. Савин?
+
2. Мыйӧн ӧткодьӧсь юркытш, анькытш, чунькытш кывъяс?
Миянлы сетісны понпи. Тайӧ вӧлі вӧралан кычи, лайка пӧрӧдаысь. Сьӧд рӧма, пушыд, лапаыс еджыд, бӧжыс крукыля. Сійӧ вӧлі ошпи кодь.
 
Ми кутім корсьны понпилы ним.
 
— Мамӧ, ме гижа кабала вылӧ нимъяс да шыбита джоджӧ. Кутшӧм кабала дорӧ матыстчас понпиным, сідзи и нимтам, — шуи ме.
 
— Но колӧ, медым быд ним заводитчис ӧткодь шыпассянь, — вочавидзис мам.
 
Ме гижи некымын ним: Лорд, Лыско, ... .
 
Но Л шыпаса нимъясыс сэсся эз сюрны. Друг пызан вылысь аддзи кампет. Кампет бумага вылас гижӧма «Люкс». Ме тайӧ нимсӧ тшӧтш гижи кабала вылӧ. Став листсӧ шыбиті джоджӧ.
 
Понпи дыр котраліс да матыстчис ӧти лист дорӧ. Ме ӧдйӧ котӧрті да лыдди. Сэні вӧлі гижӧма: Люкс.
 
Тадзи ми корсим понпилы ним.
 
 
1. Серпасав радейтана пемӧстӧ.
 
2. Артмӧдӧй альбом «Миян радейтана пемӧсъяс».
 
  
Корсьӧй пемӧс да лэбач нимъяс.
 
 
ВОГӦГӦРСЯ КАД
 
 
ТӦВСЯ ТӦЛЫСЬЯС.
 
  
69 удж. Паськӧд сёрникузяяссӧ.
+
'''<Kodko @ Гожся шойччӧм : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 10-17.>'''
 
Вӧч тадзи: Пуксис тӧв. Пуксис кузь да кӧдзыд тӧв.
 
 
Пуксис тӧв. Усьӧ лым. Му вевттьысис. Пуяс сулалӧны. Лэбачьяс лэбисны. Ывлаыс мича.
 
  
70 удж. Лыддьы мичаа кывбурсӧ.
 
 
 
МЕДВОДДЗА ЛЫМ.
 
 
Ывлаыс еджыд,
 
Ывлаыс югыд:
 
Усьӧма небыдик лым.
 
Небыдик гӧн кодь,
 
Кокньыдик тӧв кодь:
 
Тӧкӧтьӧ му бердас инмӧ.
 
Ывлаас праздник:
 
Югдӧма, кыпыд.
 
Эшкыныс небыд,
 
Эшкыныс шоныд.
 
  
71 удж. Комиӧд. Мый оз лӧсяв?
+
ГОЖСЯ ШОЙЧЧӦМ
  
72 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.
+
пуктыны турун
 
Вӧч тадзи: Еджыд кӧч
 
  
73 удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.
+
Коми кывйын кыв шӧрын орччӧн вермӧ лоны кык согласнӧй: гора да гортӧм. Мӧд согласнӧйыс аскодялӧ орччӧн сулалысь воддза согласнӧйсӧ.
 
Урокъяс бӧрын челядь петісны иславны. Найӧ чукӧртчисны джуджыд чой йылӧ. Со Лена исковтӧ даддьӧн. Сы бӧрся Ваня исковтӧ лызьӧн. Коля чойыскӧд вӧчӧ лыммортӧс. Челядьлы гажа чой йылын.
 
  
74 удж. Висьтав тӧвся тӧлысь нимъяс да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
ПОЗЬӦ ПРӦВЕРИТНЫ
 
1. Кутшӧм тӧвнас поводдяыс?
 
2. Кутшӧм тӧвнас енэжыс?
 
3. Мыйӧн вевттьысьӧны тӧвнас пуяс?
 
4. Мыйӧн вевттьысьӧны юяс?
 
5. Мый вӧчӧны тӧвнас челядь?
 
  
75 удж. Аддзы кывъяс.
+
8 удж. Содты кывъясӧ колана шыпасъяс. Уджалӧй гозйӧн: прӧверитӧй ӧта-мӧдтӧ «Коми орфография кывкуд» отсӧгӧн, кадакывъяссӧ юклӧй чукӧръяс вылӧ.
  
РЕГЫД ВЫЛЬ ВО!
+
9 удж. Бӧрйы воддза уджысь вит кадакыв да лӧсьӧд сёрникузяяс гожӧмын шойччӧм йылысь.
  
76 удж. Комиӧд. Тӧдмав, кутшӧм гажлун гижӧма.
+
10 удж. Гиж текстсӧ лӧсялана шыпасъяс содтӧмӧн.
  
77 удж. Лыддьы висьтсӧ.
+
Мишук ветліс шойччыны сиктӧ. Сійӧ отсасис пӧчыслы, ветліс вӧрӧ вотӧсла, купайтчис да кыйис чери. Каникулъяс колляліс зэв бура.
 
Ваня да Петя шуисны Выль во кежлӧ мичмӧдны вӧрын коз. Батьыс велӧдіс:
 
— Козсӧ эн чачаясӧн мичмӧдӧй, а чӧскыд сёянӧн. Лэбачьяс да вӧрса пемӧсъяс чӧсмасясны гажлун дырйи.
 
Пашкыр коз вылӧ ӧшлісны морков, нянь, а пу улас пуктісны кӧчан.
 
 
 
Висьтав ачыд, мый лои водзӧ.
 
  
«Ми — кодзувъяс» ворсӧм.
+
11 удж. Лыддьы да гӧгӧрво Мишуклысь письмӧсӧ, вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
Висьталӧй, мый аддзанныд енэжсянь.
 
 
Синтӧ кунь да висьтав, мый аддзин серпас вылысь.
 
  
78 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.
+
Дона мамук!
 
Веж коз, лышкыд Кӧдзыд Пӧль, мича Лымныв, гора сьыланкыв, югыд кодзув, ыджыд гажлун.
 
  
79 удж. Корсь «Гажа Выль во» тема вылӧ дзебсьӧм кывъяс.
+
Со ме и саридз дорын.
 +
Аддза сійӧс медводдзаысь да чуймала, кутшӧм сійӧ паськыд, помтӧм-дортӧм, а ваыс сола. Поводдяыс бур: пӧжӧ шонді, пӧльтӧ кокньыдик тӧвру, ставыс вежӧдӧ да дзоридзалӧ.
 +
Быд лун ми купайтчам, суналам, гожйӧдчам пӧсь лыа вылын. Тӧрыт ветлім экскурсияӧн Ботаническӧй садйӧ, нимкодясим лунвывса быдмӧгъясӧн. Татшӧмыд войвылын абу. Рытъяснас гажӧдчам дискотека вылын.
 +
Зэв бура ме шойчча. И век жӧ быд лун казьтыла тэнӧ, муса мамук. Регыд паныдасям.
 +
Тэнад Мишук пи.
  
80 удж. Лыддьы. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
1. Кытчӧ нӧшта ветліс гожӧмнас Мишук?
+
2. Мый зонка сэні вӧчис?
Аски Выль во. Бать вӧрысь вайис веж коз. Ми сувтӧдім сійӧс вежӧс шӧрӧ, мичмӧдім чачаясӧн. Ыджыд вок ӧшӧдіс коз йылӧ гӧрд кодзув. Ме да ичӧт чойӧй ӧшлім коз вылӧ мича кольяс, югыд шаръяс. Коз улӧ мам сувтӧдіс кӧдзыд пӧльӧс да лымнылӧс.
+
3. Кажитчис-ӧ Мишуклы шойччыны саридз дорын?
Регыд веж коз кутас югъявны уна рӧма биясӧн.
 
 
1. Кутшӧм гажлун воӧ?
 
2. Мый батьыс вайис челядьлы вӧрысь?
 
3. Кытчӧ сувтӧдісны веж козсӧ?
 
4. Коді ӧшӧдіс гӧрд кодзувсӧ коз йылӧ?
 
5. Кутшӧм чачаяс ӧшлісны челядь коз вылӧ?
 
6. Мый сувтӧдіс коз улӧ мам?
 
7. Кутшӧм лоас веж козйыс?
 
  
81 удж. Лыддьы кывбурсӧ да велӧд.
+
Вайӧд син водзад, мый тэ шойччан лагерын. Гиж письмӧ.
 
Гажа Выль во воис,
 
Тӧвся медбур кад.
 
Сійӧ ставлы вайис
 
Ёртасьӧм да лад.
 
Ветлам кытшӧн-кытшӧн,
 
Шӧрас мича коз.
 
Ёртасьӧмыс миян
 
Оз мед помась, оз.
 
 
82 удж. Лыддьӧй рольяс серти. Вӧч висьт серти серпас.
 
 
Вот и Выль во. Петя да Ваня бать-мамыскӧд пасйисны гажлун. Сёйӧм бӧрын мамыс матыстчис ӧшинь дорӧ да шуис:
 
— Ӧдйӧ локтӧй татчӧ!
 
Вӧлі тӧлыся вой. Лымйыс дзирдаліс. Коз гӧгӧр чеччалісны кузь пеля пемӧсъяс.
 
— Тайӧ кӧчьяс, — шуис батьыс.
 
Кӧчьяс сёйисны кӧчан да морков.
 
Петя горӧдіс:
 
— Миянкӧд Выль во пасйӧны и кӧчьяс!
 
— Аттьӧ батьлы, мый сійӧ тшӧктіс мичмӧдны козсӧ град выв пуктасӧн, — шуис Ваня.
 
 
«Кодлӧн пельыс медсюсь?» ворсӧм.
 
Кывзы велӧдысьлысь висьталӧмсӧ да мӧдпӧвъёвт.
 
 
Воис Выль во.
 
Вежӧсын сулалӧ коз.
 
Коз йылын дзирдалӧ кодзув.
 
Коз гӧгӧр йӧктӧны челядь.
 
Пу дорын сулалӧ Кӧдзыд Пӧль.
 
Кытш пытшкын Лымныв.
 
  
83 удж. Висьтав комиӧн.
+
Керанторъя вежлӧг
 
До Нового года. От ёлки. По комнате. До праздника. По лесу. От крыльца. До Деда Мороза. От Снегурочки. По дороге. От стола. До скамейки. От брата.
 
 
Лӧсьӧд кывъяснас 3–4 сёрникузя.
 
  
84 удж. Аддзы кывъяс.
+
Ылыстчан вежлӧг
 
СЁЯН-ЮАН
 
  
85 удж. Висьтав комиӧн предмет нимъяссӧ 55-ӧд лист бокысь. Мый тӧдан тайӧ предметъяс йывсьыс?
+
Воан вежлӧг
  
86 удж. Содты кывъяс да лыддьы.
+
Пример вылӧ:
  
Мыйӧн торъялӧны кывъясыс?
+
Гожӧмнас сиктсянь карӧдз ветлӧ автобус. Саридз дорӧ ми мунім поездӧн. Сыктывкарсянь Москваӧдз позьӧ лэбзьыны самолётӧн.
 
пызан сайын
 
пызан сайӧ
 
  
87 удж. Лыддьы челядьлысь сёрнисӧ.
+
12 удж. Уськӧд тӧд вылӧ ина вежлӧгъяс. Эмакывъяс дорӧ содты лӧсялана суффиксъяс. Гӧгӧрвоӧд суффиксъяс бӧрйӧмсӧ. Корсь торъялан кывтэчас.
 
— Видза олан, Машук!
 
— Видза олан, Мишук!
 
— Машук, тэ тӧдан, мыйысь важӧн вӧчисны дозмук?
 
— Ог.
 
— Кывзы. Менам пӧль дозмуксӧ вӧчліс сюмӧдысь да пуысь. Пу дозмукын видзисны кӧчан, сов, тшак, вотӧс, чери.
 
— А мый вӧчисны сюмӧдысь?
 
— Сюмӧд чуман да сюмӧд туис. Тайӧ дозмукъясыс зэв кокниӧсь. Сюмӧд дозъяд сёяныд дыр оз тшык.
 
А пестерын тшак да вотӧс оз нырсьыны.
 
 
Висьтав, мый йылысь сёрнитісны челядь.
 
  
88 удж. Бӧрйы кык дозмукысь ӧтисӧ. Мыйла тайӧ дозмуксӧ бӧрйин? Корсь вочакывсӧ челядьлӧн сёрниысь.
+
ветлі сиктӧ
 
УСЬКӦД ТӦД ВЫЛАД!
 
 
Ме пуа, пӧжала, сёя.
 
Тэ пуан, пӧжалан, сёян.
 
Сійӧ пуӧ, пӧжалӧ, сёйӧ.
 
  
89 удж. Содты колана суффиксъяс.
+
купайтчим юын
 
Ыджыд мам пӧжаліс картупеля шаньга да кӧвдум. Ме отсалі сылы пӧжасьны. Мам пуис шома шыд. Сійӧ пуктіс шыд тасьтіӧ. Ми чойкӧд сёим пӧсь шома шыд.
 
  
91 удж. Кутшӧм дозйӧ мый пуктан?
+
шойччисны лагерын
  
92 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
локті карӧ
 
1. Мыйӧн сёйӧны шыд?
 
2. Мый пуктӧны туисӧ?
 
3. Кутшӧм дозйӧ вотӧны вотӧс?
 
4. Мыйысь сёйӧны пӧсь шыд?
 
5. Мый пуктӧны сов дозйӧ?
 
  
93 удж. Лыддьы кывбурсӧ.
+
лэбим Москваӧ
 
РОК СЁЙЫСЬЯС.
 
 
Менам ичӧт Вася вок
 
Талун бара эз сёй рок,
 
Шуис сӧмын: «Рокыс лёк».
 
Сэки миян Мурка кань
 
Ӧти киас босьтіс пань,
 
Мӧдар киас босьтіс нянь.
 
Сёйис Васьӧ пыдди рок,
 
Юис Васьӧ пыдди йӧв.
 
— Аттьӧ тэныд, Вася вок!
 
 
1. Кутшӧм роч мойдысь тайӧ сёрникузяясыс?
 
1) «Кынӧмӧй сюмалӧ, пукся мыр вылӧ да пирӧг сёя».
 
2) «Алёнушка, муса чойӧй, горшӧй косьмӧ».
 
2. Кодлӧн тайӧ кывъясыс?
 
3. Кор шуӧны «горшӧй косьмӧ», «кынӧмӧй сюмалӧ»?
 
  
94 удж. Лыддьы висьтсӧ. Висьтав, мый тэ тӧдмалін пальма йывсьыс.
+
вотчис вӧрын
 
Велӧдысь урок вылын висьталіс:
 
— Жар странаясын быдмӧ равенала пальма. Кор мортлӧн косьмӧ горшыс, сійӧ вӧчӧ кырсяс розь, и сэтысь петӧ сӧстӧм ва. Розьыс ӧдйӧ бурдӧ, и позьӧ сэтысь бара босьтны сӧдз ва.
 
Кутшӧм дивӧ кодь быдмӧгъяс нӧшта тӧданныд?
 
  
95 удж. Артмӧд кывбур. Инды действие петкӧдлысь кывъяс.
+
пуксисны поездӧ
 
Ворса шы ни тӧв,
 
Лоа зэв ыджыд.
 
Сёя кӧ ме рок,
 
Сёя кӧ ме шыд,
 
Юа кӧ ме йӧв,
 
Сёя кӧ ме нянь,
 
Быдма ён да шань.
 
Ӧдйӧ ветлас кӧк.
 
 
1. Васа олысь ваысь полӧ.
 
 
2. Зарни рӧма, быдмӧ ыбын.
 
Пызан вылын эм кӧ сійӧ —
 
Ставыс лоӧ шань.
 
Сійӧс некор тэ эн шыбит,
 
Тайӧ донаторйыс ... .
 
  
96 удж. Бӧрйы колана кыв да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
муна поездӧн
 
1. Мый тэ сёян асывнас? (греча рок, шома шыд, пражитӧм чери, ...)
 
2. Мый сёян урокъяс бӧрын? (пӧсь шыд, манка рок, яя котлет, ...)
 
3. Мый юан, кор косьмӧ горшыд? (сӧстӧм ва, морков сок, чӧдъя кисель, ...)
 
  
МЕНАМ ЛУН
+
пуксим машинаӧ
  
97 удж. Артмӧд сёрникузяяс кывкуд отсӧгӧн.
+
локтім машинаӧн
 
Менам лун
 
  
вода узьны
+
олінныд палаткаын
вӧча гортса удж
 
  
98 удж. Велӧд кывбурсӧ. Заводит асывсӧ зарядкасянь.
+
котӧртім туйті
 
Сизим часын чечча стӧча,
 
Физзарядка пыр жӧ вӧча.
 
Ӧти-кык, ӧти-кык,
 
Морӧс лов шыӧс ог пык.
 
Куим-нёль, куим-нёль,
 
Асъя унзіль оз и коль.
 
  
99 удж. Лыддьы кывбурсӧ да висьтав, коді садьмис асывводзын.
+
13 удж. Помав сёрникузяяссӧ, бӧрйы да содты эмакывъяс дорӧ лӧсялана суффиксъяс.
+
1. Сыктывкарсянь Анапаӧдз позьӧ лэбзьыны самолётӧн.
АСЪЯ КЫВБУР.
+
2. Москвасянь Санкт-Петербургӧдз ветлӧ поезд.
+
3. Карсянь сиктӧдз ми ветлам ... .
Асывводзын садьмис ва и му,
+
4. Гортсянь школаӧдз ме муна ... .
Садьмис дзоридз да быд пу.
+
5. Ыджыдджык воксянь воис ... .
Керка садьмис, ӧшиньясын нюм,
+
6. Гожӧмнас ми ветлім Из гӧраӧ ... .
Садьмис улич, содіс ывла шум.
+
7. Ме гожӧмбыд чӧсмаси чӧдйӧн, озйӧн, мырпомӧн.
Войыс вӧлі вывті кузь,
+
8. Ме таво виччыся Кӧдзыд Пӧльсянь бур козин.
Митюк важӧн нин оз узь.
 
 
 
Висьтав, мый вӧчӧ Митюк асывнас.
 
  
100 удж. Содты колана кывъяс да гиж.
+
14 удж. Сетӧм кывъяс да кывтэчасъяс отсӧгӧн вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
Ме асывнас чечча, идрала вольпась да вӧча зарядка. Мысся майтӧгӧн, чышкыся ки чышкӧдӧн. Сэсся сёя рис рок да юа чӧскыд йӧв пӧсь блинӧн. Пасьтала куртка, кӧмала кроссовки да муна школаӧ.
 
  
Тӧдмав метаграммаяс.
+
1. Кӧні тэ вӧлін гожся каникул дырйи?
+
2. Мый вӧчин гожӧмнас?
Р-ӧн менӧ сёйӧны,
 
 
С-ӧн менӧ юӧны.
 
 
Р-ӧн быдмӧ шоныдінын,
 
Сыысь пуӧны чӧскыд рок.
 
Бӧрӧн лыддьы — лоӧ чери,
 
Ёсь пиня да лёк.
 
  
101 удж. Лыддьы да велӧдчы сувтӧдны юалӧмъяс сёрникузяяс дорӧ.
+
гожся каникул дырйи
 
Кулӧмдінса челядь котӧртӧны школаӧ. Найӧ сёрнитӧны ӧта-мӧдныскӧд, сералӧны, нимкодясьӧны ывланас. Челядь школаын велӧдчӧны, йӧктӧны да сьылӧны. Найӧ ветлӧны уна сикас кружок да секция вылӧ.
 
 
Отсӧг вылӧ:
 
 
1. Кодъяс котӧртӧны школаӧ?
 
2. Кытчӧ котӧртӧны кулӧмдінса челядь?
 
3. Мый вӧчӧны челядь школаын?
 
  
Сёрнит ёртыдкӧд шойччан кад йылысь.
+
некытчӧ эг ветлы, шойччы гортын
 
— Видза олан, ...!
 
— Видза олан, ...!
 
— ..., тэ мый вӧчан урокъяс бӧрын?
 
— Ме шойчча. Ислася велосипедӧн ёртъяскӧд.
 
— А тэ, ..., мый вӧчан шойччан кадӧ?
 
— Ме ёртъяскӧд ворса футболысь.
 
  
Корсь медбӧръя кывъяслысь инсӧ.
+
вӧлі карын
 
Ӧшинь улын быдмӧ жук,
 
Быдмӧг вылӧ пуксис лук,
 
Пызан вылын куйлӧ кань,
 
Крӧвать вылын мургӧ пань,
 
Вӧрын котралӧ руд пӧч,
 
Паччӧр вылын куйлӧ кӧч.
 
  
102 удж. Лыддьы да сет висьтыслы ним.
+
гожйӧдчи да купайтчи
 
Шонді уджалӧ лунтыр, мудзӧ. Сэсся сійӧ водӧ да узьӧ вӧр сайын. Асывнас садьмас, мыссяс кӧдзыд ваӧн да кыпӧдчас енэж шӧрӧдз. Зарни шонді асывсянь рытӧдз миянӧс шонтас, а сэсся мудзас да бара водас узьны.
 
 
1. Мый вӧчӧ шондіыс лунтыр?
 
2. А ті мый вӧчанныд?
 
3. Мый вӧчӧ шонді асывнас?
 
4. Серпасав шонділысь действиеяссӧ.
 
  
103 удж. Корсь пӧвсӧ да гиж.
+
батькӧд вӧралі
 
отсася бать-мамлы
 
весала пинь
 
ворса ёртъяскӧд
 
чечча водз
 
верда каньӧс
 
ветла вузасянінӧ
 
сынала юрси
 
  
104 удж. Вочавидз юалӧм вылас.
+
ветлі паркӧ
 
СЁР-Ӧ-ВОДЗ?
 
 
Тіч-точ, тіч-точ
 
Мунӧ часі.
 
Сёр-ӧ-водз?
 
Мамӧ шуӧ:
 
— Вай эн сёрнит.
 
Вод вай, пиук,
 
Кадыс сёр нин.
 
 
 
1. Кыдзи тэ чайтан, зонкалӧн унмыс локтӧ оз? Мыйла?
 
2. Висьтав «мунӧ часі» рочӧн.
 
3. Помав: минут, час, сутки, ...
 
  
105 удж. Артмӧд сёрникузяяс пасъяс серти.
+
весалі град вылысь ёг турун
  
106 удж. Комиӧд висьтсӧ.
+
вуграси ва дорын
 
107 удж. Тӧдмав, велӧдчан али шойччан лун тайӧ.
 
Луныс шондіа да гажа. Челядь мунӧны велӧдыськӧд походӧ. Найӧ кутасны котравны, ворсны мачӧн, сьывны, гажӧдчыны. Зэв ӧдйӧ коляс кадыс. Рытнас локтасны гортӧ.
 
 
Мыйла тадзи чайтан?
 
  
Коді шойччис челядькӧд?
+
отсасян пӧль-пӧчлы
  
108 удж. Вайӧд паныд вежӧртаса кывъяс, антонимъяс.
+
видзи мӧсъясӧс
 
109 удж. Бӧрйы колана суффикс да гиж.
 
 
Настя чеччис шоныд вольпасьысь. Сійӧ сӧстӧма мыссис майтӧгӧн. Чужӧмсӧ да кисӧ чышкис мича ки чышкӧдӧн. Юрсисӧ сыналіс сынанӧн. Пызан сайын чӧсмасис пӧсь кӧвдумӧн да чӧскыд йӧлӧн.
 
  
Коді медводз комиӧн шуас лыдакывъяс?
+
уджалі, сьӧм нажӧвиті
  
110 удж. Лыддьы мичаа кывбурсӧ.
+
ветлі вӧрӧ тшак-вотӧсла
 
Зэв ӧд луныс вӧлі кузь,
 
Муса пиук, узь вай, узь.
 
Вӧрыс-ваыс важӧн узьӧ,
 
Узьӧ тшӧтш и тэнад ёрт.
 
 
Сьӧлӧмшӧрӧй, узь вай, узь.
 
Тэ ӧд абу войся сюзь,
 
Чӧскыд лоас тэнад ун,
 
Мича лоас аски лун.
 
 
1. Коді сьылӧ пиыслы?
 
2. Кыдзи мамыс шуӧ писӧ?
 
  
111 удж. Гиж «Менам лун» тема вылӧ некымын сёрникузя либӧ ичӧтик висьт да серпасав. Лӧсьӧд ёртъясыдкӧд тайӧ тема серти ичӧтик небӧг.
+
отсаси турун пуктыны
  
112 удж. Вӧч таблица.
+
шойччи саридз дорын
 
Мый ме вӧча?
 
 
Вӧч проект «Менам лун» тема вылӧ.
 
 
2. Луннас: школаын, школа бӧрын.
 
3. Рытнас: гортса удж.
 
4. Вӧч серпас, юржугӧдан.
 
 
113 удж. Уськӧд тӧд вылад паськӧм да кӧмкот нимъяс.
 
  
114 удж. Гиж серпас пыдди колана кывъяс.
+
гӧститі пӧль-пӧч ордын
 
Менам эм гожся да тӧвся паськӧм. Гожӧмнас ме пасьтала кокни платтьӧ да кӧмала тупли. Тӧвнас ме пасьтала шоныд пась, шапка, кепысь да кӧмала гын сапӧг.
 
 
Мый тэ пасьталін талун?
 
  
115 удж. Висьтав, кутшӧм вузасянінъяс серпасъяс вылын. Мый тэ верман ньӧбны тайӧ вузасянінъясысь?
+
ветлі музейӧ
 
Вӧч тадзи:
 
Кӧмкотӧн вузасянінысь ме ньӧба тупли.
 
 
Паськӧмӧн вузасянінысь ньӧба ... .
 
Сёян-юанӧн вузасянінысь ... .
 
Небӧгӧн вузасянінысь ... .
 
 
116 удж. Висьтав, мый йылысь сёрнитісны кык нывъёрт.
 
 
— Машук, тэ тӧдан, кыдзи пасьтасьлісны важӧн нывкаяс?
 
— Ог.
 
— А ме тӧда. Пӧч висьталіс. Кывзы. Нывкаяс новлісны ковта да сарапан, а юраныс — чышъян. Гажлун дырйи пасьтавлісны мича сарапан да дзоридзьяса чышъян.
 
— А мый кӧмавлісны?
 
— Кучикысь вурӧм кокни кӧті.
 
— А ӧні позьӧ тайӧ паськӧмсӧ да кӧмкотсӧ аддзывны?
 
— Позьӧ. Найӧс пӧль-пӧч видзӧны кӧрӧбын. А нӧшта позьӧ аддзывны музейысь.
 
 
Кутшӧм паськӧм да кӧмкот новлӧмаӧсь тіян пӧль-пӧчныд? Юась налысь да серпасав.
 
  
117 удж. Лыддьы кывъяссӧ да гиж вузасянінъяс улӧ.
+
15 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.
 
град выв пуктасӧн вузасянін
 
паськӧмӧн вузасянін
 
йӧлӧн вузасянін
 
кӧмкотӧн вузасянін
 
  
118 удж. Артмӧд кывъясысь сёрникузяяс. Гиж.
+
16 удж. Содты кольӧм кадакывъяс, артмӧд да гиж сёрникузяяс.
 
Нина да мамыс мунісны вузасянінӧ. Нывка ньӧбис мича платтьӧ. Мамыс ньӧбис батьыслы руд дӧрӧм. Батьыслы кажитчис тайӧ дӧрӧмыс. Найӧ зэв радӧсь.
 
 
Инды лишнӧй кыв. Мыйла сійӧ лишнӧй?
 
  
119 удж. Лыддьы висьтсӧ да сет ним.
+
... куим тӧлысь.
+
... пӧсь лыа вылын.
Маша шкапын ӧшалісны платтьӧ, сарапан, ковта да гач. Нывка найӧс медводз гладитіс, а сэсся ӧшӧдіс плечик вылӧ.
+
... Сьӧд (Азов) саридзын (юын).
Машалӧн паськӧмыс лунтыр нюмъяліс да ошкис кӧзяйкасӧ.
+
... пӧль-пӧч ордӧ.
Миша шкапын кыліс бӧрдӧм шы: «Ы-ы-ы!»
+
... уна выльтор.
+
... выль ёртъяскӧд.
1. Мый вӧчисны Машалӧн да Мишалӧн паськӧмыс?
 
2. Сувтӧд кык юалӧм да гиж вочакыв.
 
 
1. Кутшӧм пӧлӧс паськӧм овлӧ?
 
2. Кутшӧм паськӧм новлӧны тӧлын?
 
3. Кутшӧм кӧмкот кӧмалӧны тӧвнас?
 
4. Кутшӧм паськӧм колӧ гожӧмын?
 
5. Мый кӧмалӧны гожӧмнас?
 
6. Кыдзи пасьтасьлісны нывкаяс важӧн?
 
  
ВОГӦГӦРСЯ КАД
+
Лӧсьӧд гожся шойччӧм йылысь ёрта сёрни.
 
ТУВСОВ ТӦЛЫСЬЯС.
 
 
121 удж. Лыддьы кывбурсӧ.
 
 
Гажа тулыс воис,
 
Гӧгӧр жургӧ шор.
 
Шонді лымсӧ сёйис,
 
Ловзис пулӧн кор.
 
Кыпыда йи кывтӧ,
 
Тувсов ва оз узь.
 
Джуджыд енэж вывті
 
Лэбзьӧ дзодзӧг-юсь.
 
 
Аддзы кывбурысь серпас дорӧ сёрникузяяс.
 
  
— Кутшӧм вогӧгӧрся кад воӧ тӧв бӧрын?
+
Отсӧг вылӧ:
— Тулыс.
 
— А тэ тӧдан тувсов тӧлысьяс?
 
— Да. Ми велӧдім урок вылын.
 
— Сідзкӧ, висьтав.
 
— Рака, косму, ода-кора.
 
— Бура велӧдӧмыд. Велӧдысьыд пуктас «5».
 
  
122 удж. Гиж комиӧн.
+
— Кӧні тэ коллялін гожся каникул?
 +
— Мый вӧчин каникул дырйи?
 +
— Мый выльторсӧ аддзылін гожӧмнас?
 +
— Кытчӧ тэ ветлін каникул дырйи?
 +
— Мый выльторсӧ тӧдмалін?
 +
— Тӧдмасин-ӧ выль ёртъяскӧд?
 +
— Ветлін-ӧ мукӧд каръясӧ (сиктъясӧ)? Мый сэтысь аддзылін?
 +
— Мыйӧн чӧсмасин гожӧмнас?
 +
— Кыдзи тэ казьтылан тайӧ каникулсӧ?
  
123 удж. Лыддьы баснясӧ.
+
17 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Дасьты план серти гожся лоӧмтор йылысь ас висьт.
 
Ю ДА ШОР.
 
 
Визувтӧны ю да шор. Ю кывтӧ ньӧжйӧ, оз тэрмась. Ваыс сэні югыд да сӧстӧм. Сійӧ ён, паськыд да озыр. Ю вайӧ мортлы пӧльза.
 
Шор ызгӧ-бузгӧ лунысь-лун. Ваыс шорын гудыр.
 
— Ме, ме ... . Ме ӧдйӧ визувта, юӧс панъя. Менӧ радейтӧны челядь. Найӧ ворсӧны ме дорын пыжӧн.
 
Шор ошйысис-ошйысис да шонді югӧръяс улын и косьмис.
 
 
1. Серпасав баснясӧ.
 
2. Мыйла тайӧ басня, а абу висьт?
 
3. Мыйӧ велӧдӧ басняыс?
 
  
124 удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.
+
Медводдза чери.
 
Воис гажа тулыс. Енэжын дзирдалӧ яръюгыд шонді. Лэбачьяс воӧны лунвылысь. Медводз локтӧны сьӧд ракаяс. Найӧ заводитӧны вӧчны поз. Вӧсни кока сырчик котралӧ ю дорын.
 
  
Кутшӧм дзоридз быдмӧ нӧрыс вылын?
+
Медводзӧн садьмис Степан:
+
— Шондіыс енэж шӧрас нин, а ті узянныд! Сир-сыныд миян вылын вак-вакӧн сералӧны.
Талун аддзи дзоля шонді
+
Ӧтвылысь юим чай. Быдӧнлӧн ӧти гуся мӧвп — шеді-ӧ войнас чери.
Керка дорысь, нӧрыс вылысь.
+
Виталей медводзын котӧртіс видлыны подольникъяссӧ. Вочасӧн ставӧн разӧдчим.
Кокыс ичӧт, кольквиж юрыс.
+
Степанлы мича сын пысасьӧма. Радлӧ, дерт.
Лолӧй кыпыд.
+
Веськыда кӧ, быдӧнлы ичӧтика шедӧма. Ме жӧ эг тэрмась: кык подольниктӧ ӧдйӧ видлала.
Локтіс тулыс!
+
Степан шмонитӧ:
 +
— Енмыслы Ичӧт Миш кевмӧ. Ыджыд чери корӧ.
 +
Петь юаліс:
 +
— Ачыд лэптан али отсӧг виччысян?
 +
Весиг повзьышті.
 +
— Ачым, дерт.
 +
Ӧти подольникас прамӧй сир шедӧма, а мӧдас — налим. Ёртъяс мекӧд тшӧтш радлісны. Ошкисны и. Ӧні пӧ тэнӧ, Ичӧт Миш, сьӧрысь пыр кутам босьтны.
  
Вижъюркӧд сёрни.
+
1. Кытчӧ ветлін гожӧмнас?
+
2. Мый аддзылін?
— Кутшӧм тӧлысьӧ петін муысь?
+
3. Мый выльторсӧ тӧдмалін?
Мый аддзин медводз?
 
Мый йылысь мӧвпыштін?
 
— Мыйла юрыд виж рӧма?
 
 
1. Сет 3–4 юалӧм шонділы, кодзувлы, кымӧрлы, дзоридзлы. Серпасав.
 
2. Вӧчӧй классын выставка юалӧмъясысь да серпасъясысь.
 
3. Велӧд радейтана кывбур.
 
  
МЕ ДА МЕНАМ ЁРТЪЯС.
+
18 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ.
  
ичӧт тушаа
+
Гожся салат.
  
чужан лун
+
Тасьті пыдӧсӧ пуктавны салат коръяс. Мыськавны град выв пуктасъяс. Та бӧрын вундавны редис нёль пельӧ, ӧгуреч гӧгыльясӧн, посньӧдлыштны оливки. Мичаа пуктыны тасьтіӧ.
ыджыд тушаа
+
Дасьтыны соус: тертука пыр лэдзны сыр да гудравны сливкиӧн, выйӧн да уксусӧн, содтыны специяяс. Пуктыны салатӧ соус.
  
125 удж. Лыддьы, мый гижӧма.
+
Вӧзйы ассьыд радейтана гожся сёянлысь рецепт.
 
Мыйла сёрникузя помас сувтӧдӧма горӧдан пас?
 
  
126 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Висьтав, кодлӧн талун чужан луныс.
+
Велӧдчы ёртъясыдкӧд ворсны «Пӧла-мачӧн» ворсӧмысь.
 
Шонді муртса петіс со,
 
Оля садьмис, кылӧ, —
 
Триньгӧ телефон: «Ал-ло! —
 
Сёрнитӧ Людмила. —
 
Талун менам чужан лун,
 
Волы тэ ме ордӧ.
 
Сӧмын мӧдлаӧ эн мун,
 
Лоан медбур ёртӧн!»
 
  
127 удж. Комиӧд. Мый козьналіс Оля Людмилалы?
+
«Пӧла-мачӧн» ворсӧм.
  
Коді тайӧ?
+
Пудъясьӧмӧн бӧрйӧны мачӧ кучкалысьӧс, мукӧдыс — мач куталысьяс. Ворсны колӧ лӧсьӧдны ичӧтик резина мач, палич (метра кузьта кымын бедь) да неыджыд пӧв. Пӧвсӧ сувтӧдӧны. Мач куталысьяс мунӧны боклань, а кучкалысьыс пӧв дорсяньыс качӧдыштӧ мачсӧ вылӧ да кучкӧ паличнас. Мач куталысьяс зільӧны кутны лэбысь мачсӧ. Коді кутас, сійӧ лоӧ кучкалысьӧн. Некодлы кӧ оз удайтчы кутны, быдӧн тэрмасьӧ медводдзаӧн кыпӧдны мачсӧ му вылысь да шыбитны пӧвъяс. Инмас кӧ, сійӧ лоӧ кучкалысьнас, а оз кӧ инмы, кучкалысьыс кольӧ важыс. Мачсӧ куталысьясӧн шыбитігӧн кучкалысьыс ӧвтчӧ бедьнас, дорйӧ ассьыс пӧвсӧ инмӧмысь.
 
Тайӧ нывка. Нимыс заводитчӧ Л шыпассянь. Сійӧ велӧдчӧ коймӧд классын. Сылӧн талун чужан лун.
 
  
128 удж. Лыддьы висьтсӧ. Инды висьтсьыс действие петкӧдлысь кывъяс.
+
19 удж. Дасьтысь да гиж диктант.
 
Чужан лунсӧ Таня виччысис Выль воӧс моз. Воис велӧдчанінысь да медводз пелькӧдіс ассьыс вежӧссӧ. Сэсся муніс сёян жырйӧ. Пызан вылӧ пукталіс уна сикас пӧжас: картупеля шаньга, кӧвдум, пувъя пирӧг, чӧдъя да ӧмидз варенньӧ, яблӧг да чӧд компот.
 
Регыд воисны гӧсьтъяс. Найӧ нывъёртыслы вайисны козинъяс. Маша козьналіс небӧг, Ира — альбом да уна рӧма карандашъяс, Катя — акань. Танялы лои зэв нимкодь.
 
 
Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
1. Кыдзи виччысис Таня чужан лунсӧ?
 
2. Кутшӧм сёян-юан пуктіс пызан вылӧ?
 
3. Мый козьналісны нывкаяс Танялы?
 
4. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧмыс вӧлі Танялӧн?
 
  
Велӧд лыддьысянкыв.
+
Гожся лунӧ.
 
Йи кылалӧ-кылалӧ,
 
Карнан тшупӧд вӧлалӧ.
 
Ичӧт дядьӧ юалӧ:
 
— Кымын арӧс тэд тырӧ?
 
— Дас.
 
— ...
 
  
129 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.
+
Гожся лунӧ Женя да Вова мунісны вотчыны. Пырисны найӧ тӧдса нюрӧ. Чеччалісны вутшкысь вутшкӧ. Друг кыпӧдчис сьӧд кымӧр да чорыда зэрмис. Паськӧмныс дзикӧдз кӧтасис. Но зонъяс ӧктісны уна мырпом. Дозъяс тырӧм бӧрын сёрнитчисны лэччыны бӧр гортӧ. Мӧдӧдчисны нюрысь. Прӧсек бокын пестісны бипур, пӧрччысисны да косьтысисны. Неуна шойччисны да котӧртісны гортлань.
 
Талун Юрочка — сёшайт,
 
Тырис Юрочкалы квайт.
 
Талун локтас уна гӧсьт:
 
Воас Нюра,
 
Коді акань платтьӧ вурӧ,
 
Воас Вань,
 
Кодлӧн нявзысь чача кань,
 
Воас Вася,
 
Коді гортас гудӧкасьӧ,
 
Воас Нина,
 
Кодлӧн эм пианино.
 
Гажа лоӧ лун — ывлаӧ ог мун.
 
 
 
1. Мыйла Юрочка дорӧ локтасны гӧсьтъяс?
 
2. Кымын ёрт воас зонка дорӧ?
 
3. Коді волӧ тэ дорӧ чужан лунӧ?
 
  
130 удж. Велӧдчы чолӧмавны ёрттӧ.
 
 
Видза олан!
 
Ме тэнӧ чолӧмала Чужан лунӧн. Сиа тэныд дзоньвидзалун, велӧдчыны сӧмын «5» да «4» вылӧ, кывзысьны бать-мамтӧ.
 
 
Тэнад ёрт.
 
  
«Вуджӧдчысь» ворсӧм.
+
'''<Kodko @ Арся кодзула пас улын : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 18-22.>'''
 
Ме ола Усть-Усаын. Менам эм ёрт. Сійӧс шуӧны Геняӧн. Сылы 10 арӧс. Геня неыджыд тушаа, сьӧд юрсиа, мугӧм синма зонка. Ми ӧтлаын ветлам велӧдчанінӧ, ӧтлаын ворсам.
 
  
Кутшӧм лун во гӧгӧрын медся югыд да гажа? Мыйла?
 
  
БОСЬТ ТӦД ВЫЛАД!
+
АРСЯ КОДЗУЛА ПАС УЛЫН
 
Петкӧдлӧ лыд
 
Петкӧдлӧ пӧрадок
 
  
— Видза олан, Машук!
+
20 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
— Видза олан, Настук!
 
— Машук, тэ кутшӧм классын велӧдчан?
 
— Ме велӧдча коймӧд классын. А тэ?
 
— Ме тшӧтш велӧдча коймӧд классын.
 
— Тэнад эм нывъёрт?
 
— Да. Сійӧ зэв авъя, шань да бура велӧдчӧ.
 
— Менам эм жӧ нывъёрт. Сійӧ ыджыд тушаа, лӧз синма да кузь кӧсаа.
 
— Ветлам нывъёртъяскӧд театрӧ?
 
— Бур, ветлам.
 
  
131 удж. Лыддьы зонкалысь письмӧсӧ да ачыд велӧдчы гижны.
+
Веськӧдлысь планетаыс — Меркурий. Дева — сюсь, яндысьысь, бур сьӧлӧма, вежавидзысь, тӧлка да уджач. Абу сёрниа. Велӧдчӧ олӧм чӧжыс. Олӧ дыр. Йӧзыс пыдди пуктӧны. Но тшӧкыда панӧ зык дзик нинӧм абусьыс. Радейтӧ индыны мортлысь тырмытӧмторъяс, но оз ошкы бурторйысь. Дева вермас лоны бур политикӧн, экономистӧн, велӧдысьӧн, библиотекарӧн.
 
Чолӧм, муса бать-мам!
 
Вот ме и Абъячойын, пӧль-пӧч ордын. Талун асыв пӧч чӧсмӧдліс пӧсь картупеля шаньгаӧн да чӧдъя йӧлӧн. Пӧлькӧд ветлі Луза ю дорӧ. Сэні ме тӧдмаси еджыд юрсиа зонкакӧд, нимыс Ваня. Сійӧ тшӧтш помалӧма коймӧд класс. Ми купайтчим да гожйӧдчим. Аски пӧлькӧд мунам вӧрӧ тшакла.
 
Висьталӧй чолӧм менам ёртъяслы. Мам, менам тіянысь быри гажӧй, звӧнитлӧй меным.
 
Абъячой сикт, моз тӧлысь 3-ӧд лун. Тіян пи Юра.
 
 
Висьтав, мый тэ тӧдмалін Юра письмӧысь.
 
  
«Йӧлӧга» ворсӧм.
+
Весы — вежӧра, небыд, кокни сяма морт. Оз радейт зыксьӧм, кӧть мукӧддырйиыс ачыс панӧ зыксӧ. Весы веськыд морт, но оз тырмы повтӧмлун. Вермӧ ылӧдлыны, весиг медматыссаясӧс. Но йӧзыс Весыӧс пыдди пуктӧны мелі кывйысь. Радейтӧ музыка, вӧр-ва, окотапырысь путешествуйтӧ. Весы вермас лоны бур адвокатӧн, журналистӧн, дипломатӧн, вузасьысьӧн, актёрӧн либӧ администраторӧн.
 
Кымын арӧс тэныд?
 
— Меным дасӧд арӧс.
 
— Кутшӧм классын велӧдчан?
 
— Коймӧдын.
 
— Кымынӧд парта сайын пукалан?
 
— Медводдза парта сайын.
 
— Кымынӧд парта сайын пукалӧ нывъёртыд?
 
— Мӧд парта сайын.
 
  
132 удж. Лыддьы. Сувтӧд колана суффикс.
+
Веськӧдлысь планетаяс — Марс, Плутон. Кыпыд сьӧлӧма, но чорыд сяма морт. Овлӧ скӧр, та вӧсна сылӧн этша ёртыс. Сылы пыр кажитчӧ, мый сійӧс ӧтдортӧны, критикуйтӧны. Скорпион пыдди пуктӧ асшӧр олӧм. Сыысь артмас бур хирург, юрист, веськӧдлысь.
 
Рака тӧлысь. Ме сулала ӧшинь дорын да видзӧда ывлаӧ. Ӧшинь улын ворсӧны ёртъясӧй. Ме эськӧ пета жӧ ывлаӧ да тшӧтш ворса, но талун вися.
 
 
Мый эськӧ тэ вӧчин, висьмис кӧ тэнад ёртыд?
 
  
«Тшыкӧм телефон» ворсӧм.
+
1. Коді тэнад ёртъясысь чужӧма тайӧ кодзув чукӧр улын?
+
2. Кыдзи тэ чайтан, мый лӧсялӧ налӧн сямлы?
Чужан лун, турунвиж синма, ыджыд тушаа, гӧгрӧс чужӧма, руд юрсиа.
 
  
134 удж. Лыддьы. Сет висьтыслы ним.
+
Аддзы да комиӧд ассьыд гороскоптӧ.
 
Менам Федя ёрт радейтӧ тӧв. Ме радейта гожӧм.
 
Сэки шоныд, позьӧ купайтчыны, гожйӧдчыны.
 
— Тӧвнад зэв жӧ бур. Позьӧ ворсны хоккейысь, исласьны лызьӧн, — шуӧ Федя.
 
— Тӧвнад оз позь купайтчыны ни гожйӧдчыны.
 
— Гожӧмнад жар, лымйыд абу, — шуӧ Федя.
 
Вот тадзи ми вензям. А тӧвнас Федя велӧдіс менӧ котравны лызьӧн. Ме куті радейтны тӧв.
 
Гожӧмнас велӧді ёртӧс вартчыны. Сійӧ кутіс радейтны гожӧм.
 
Миянлы лои зэв долыд.
 
 
1. Тэныд кажитчисны ёртъясыс?
 
2. Кутшӧмӧсь ёртъясыс?
 
3. Тэныд колӧ татшӧм ёрт?
 
4. А кутшӧм вогӧгӧрся кад тэ радейтан?
 
  
«Коді медуна?» ворсӧм.
+
Сёрнит ёртыдкӧд.
+
— Видза олан, ... !
Артмӧд шыпасъяссӧ местанас вежлалӧмӧн козин кывйысь выль кывъяс.
+
— Видза олан, ... !
 +
— Кор тэ чужин?
 +
— Ме чужи ... .
 +
— Коді тэ гороскоп серти?
 +
— Гороскоп серти ... .
 +
— Кутшӧм йӧз чужӧны тайӧ кодзула пас улын?
 +
— Тайӧ ... .
 +
— Аттьӧ, аддзысьлытӧдз!
 +
— Аддзысьлытӧдз!
  
БОСЬТ ТӦД ВЫЛАД!
+
ӦТКОДЯЛАН КЫВБӦРЪЯС.
 
— тэнад эм нывъёрт либӧ ёрт?
 
— Менам эм ... .
 
— А кыдзи сійӧс шуӧны?
 
— Сійӧс шуӧны ... .
 
— Сідзкӧ, миян эм ... .
 
— А зонкаяслӧн тшӧтш эм нывъёрт?
 
  
135 удж. Содты чутъяс местаӧ колана кывъяс. Гиж.
+
Пример вылӧ:
 
Талун шойччан лун. Миян класс мунӧ чой йылӧ исласьны. Менам ёрт оз мун. Сылӧн тренировка. Сійӧ ветлӧ лызьӧн котралан секцияӧ.
 
 
136 удж. Лыддьы. Гӧгӧрвоӧд кывбурсӧ.
 
 
Тэ да ме, да сійӧ —
 
Ворсам дзоридз пытшкын.
 
Тэ да ме, да сійӧ —
 
Квайт ки лоас миян.
 
Тэ да ме, да сійӧ —
 
Купайтчыны мунам.
 
 
Тэ да ме, да сійӧ —
 
Абу дзескыд юным.
 
Тэ да ме, да сійӧ —
 
Быдлаӧ ми тӧрам.
 
Тэ да ме, да сійӧ —
 
Гажа весиг вӧрын.
 
 
1. Мӧвпышт, кымын ёрт ставыс. Мый серти гӧгӧрвоин?
 
2. Мыйла челядьлы гажа вӧрын?
 
  
137 удж. Артмӧд «Ёртасьӧм» тема вылӧ кроссворд либӧ лото.
+
Йирымын серти поводдяыс кӧч тӧлысьӧ косджык да шоныдджык.
 +
Гожся шондіыс арся дорысь меліджык.
  
МЕНАМ ЧУЖАН МУ
+
21 удж. Чукӧрт сёрникузяяс.
 +
1. Весы рамджык Скорпион дорысь.
 +
2. Йирым тӧлысь кузьджык вӧльгым серти.
 +
3. Ме ёнджыка радейта футбол баскетбол дорысь.
 +
4. Ар помын войяс кузьджыкӧсь лунъяс дорысь.
 +
5. Мам унджык вотіс пув бать серти.
 +
6. Вокӧй смелджык ме дорысь.
 +
7. Арся каникул дженьыдджык гожся серти.
 +
8. Турипув шомаджык пув дорысь.
  
138 удж. Лыддьы да висьтав, мый тӧдмалін.
+
22 удж. Лыддьы да гӧгӧрво аслад кодзув паслы лӧсялана меню.
 
КОМИ ЙӦЗЛӦН ВАЖ ОЛӦМЫСЬ.
 
 
Аддзы текстысь сёрникузяяс.
 
1. Йи сыліс.
 
2. Ставыс вевттьысис вӧрӧн, турунӧн да дзоридзӧн.
 
3. Тадзи артмис Му.
 
4. Артмӧдіс Ен лэбачьясӧс, гортса да вӧрса пемӧсъясӧс.
 
5. Омӧль артмӧдіс быдсяма омӧль пемӧсъясӧс да гут-гагӧс.
 
  
139 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ серпас серти.
+
Мый вӧзйӧны сёйны кодзувъяс?
 
1. Кытчӧ локтісны челядь?
 
2. Кутшӧм лыддьысяніныс?
 
3. Коді найӧс паныдаліс?
 
4. Кӧні сулалӧны небӧгъясыс?
 
5. Мый йылысь висьталӧ библиотекар?
 
  
Гиж гортад неыджыд висьт.
+
А ті тӧданныд, мый гороскоп оз сӧмын инды миянлы оласног, но и вӧлӧга?
+
Кӧза сюрлы колӧны А, С, Е витаминъяс. Сылы оз лӧсяв госа да ёсь вӧлӧга, та пыдди колӧ тшӧкыдджыка сёйны кӧчан, спаржа, чернослив, шпинат да рысь.
— Кутшӧм коми гижысьӧс тэ тӧдан?
+
Ва кисьтысьлы быть колӧ сёйны быд пӧлӧс фрукты, а сідзжӧ морков, кӧчан, спаржа, инжир. Нӧшта колӧ сёйны быдсикас шыдӧс.
— Ми лыддим кывбуръяс С. А. Поповлысь, А. П. Мишариналысь, В. Г. Лодыгинлысь.
+
Черияслы да Звӧннилы ёна лӧсялӧ протеина вӧлӧга: гостӧм яй, чипан кольк, чери, сыр, кольтусь, анькытш. Сідзжӧ налы лӧсялӧ град выв пуктас да изюм, мукӧд сёянын серти наын уна кӧрт.
— Кутшӧм кывбур тэныд кажитчис?
+
Ыжлы оз позь вунӧдны свеклӧ, морков, пӧкъя кӧчан, ӧгуреч, яблӧг, финик, банан, салат, лук, грецкӧй кольтусь йылысь.
Меным кажитчис ... .
+
Ӧшлы колана А да Е витаминъяса вӧлӧга. Сылы колӧ сёйны тыква, редис, свеклӧ.
— А коді гижис?
+
Левлӧн сёян миндаль, апельсин, лимон, мандарин, салат, яблӧг, слива, чӧдлач, ӧгуреч, чипан яй, сыр, саридзса вӧлӧга. Сылы лӧсялӧ крахмалтӧм да сакартӧм сёян-юан.
— Тайӧ кывбурсӧ гижис ... ... .
+
Раклӧн тшӧкыда висьӧ кынӧмыс, та понда сылы колӧ сёйны рысь, цитрусъяс, юмов переч, чери.
 +
Вескилы медъёна лӧсялӧ быдлунъя сёян: быдсикас шыдӧс, кукуруза, морков, яблӧг. Оз ков сёйны лэчыд кӧра сёян.
 +
Ичмоньлы кофе пыдди колӧ юны чай, бӧрйыны белока сёян. Этшаджык сёйны юмовтор да пӧжас. Нӧшта сылы лӧсялӧны зӧр, салат, кабачок, груша да сыр.
 +
Скорпионлы медколана гостӧм яй, саридзса вӧлӧга, кольтусь да быдпӧлӧс град выв пуктас.
 +
Лыйсьысьлы бурджык дугӧдчыны госа вӧлӧгаысь, а сёйны кукань мус, кольк, инжир, чернослив, цитрусъяс, наын уна С да В витамин.
  
140 удж. Лыддьы. Велӧд кывбурсӧ наизусьт.
+
23 удж. Вуджӧд Вескилы лӧсялана сёянлысь рецепт.
 
ЧУЖАН МУ.
 
 
Мыйла муса да зэв дона
 
Вӧр и эзысь ю?
 
Быдӧн радейтӧ зэв ёна
 
Ассьыс чужан му.
 
 
Зарни шонді сійӧс шонтӧ,
 
Мыськӧ сӧстӧм зэр,
 
Медым дзоридзавны пондас
 
Миян войвыв эрд.
 
 
 
Вочавидз юалана сёрникузя вылӧ.
 
  
141 удж. Лыддьы письмӧсӧ. Гиж письмӧ «Би кинь» журналӧ аслад радейтана гижысь йылысь.
+
Корсь аслад кодзула паслы лӧсялана сёянлысь рецепт.
 
ЧОЛӦМ, БИ КИНЬ!
 
Ме лыддя тэнад лист бокъясысь кывбуръяс, висьтъяс, письмӧяс, мойдъяс. Меным зэв ёна найӧ кажитчӧны.
 
А талун ачым пукси гижны тэныд письмӧ. Ми тӧрыт классӧн ветлім лыддьысянінӧ. Ме тӧдмалі уна гижысь йылысь! Миян чужан муын уна енбиа гижысьыс. Менам пӧч гажлунъяс дырйи сьылӧ катшасин йылысь сьыланкыв. Кывъяссӧ гижис енбиа коми кывбуралысь Серафим Попов. Меным зэв окота лои лыддьыны сылысь кывбуръяссӧ. А ӧти кывбур весиг велӧді, сэтшӧма сійӧ меным кажитчис.
 
Ме радейта лыддьыны «Би кинь» журнал.
 
Сиа тіянлы став бурсӧ.
 
Тіян лыддьысьысь Толя Ануфриев.
 
  
КОЛӦ ТӦДНЫ!
+
Сетӧм кыв чукӧрысь аддзы синонимъяс.
Коми кывйын медводдза слогыс век ударнӧй.
 
  
1. Абу пу, а ачыс пуысь,
 
Абу дӧрӧм, а вурӧма,
 
Абу морт, а висьталӧ.
 
 
2. Абу ловъя, а мортӧс велӧдӧ.
 
  
— Да, унатор позьӧ тӧдмавны небӧгсьыд. Менам ыджыд вок радейтӧ лыддьыны коми кывбуръяс. Ме тшӧтш радейта. Сэтшӧм мичаӧсь кывбуръясыс.
+
'''<Kodko @ Велӧдысь лун : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 23-27.>'''
— А коді кывбур гижысьыс?
 
— Владимир Васильевич Тимин. Сійӧ чужлӧма Паджга сиктын. Асьсӧ шуӧ Игӧ Вась Володьӧн.
 
— А мыйла тадзи?
 
— Коми йӧзыд нимсӧ висьталігӧн медводз шуӧны пӧльсӧ да батьсӧ, а сэсся нин асьсӧ. Менӧ ёртъяс шуӧны Ёгор Иван Таняӧн. Сідзкӧ, ме Татьяна Ивановна, а батьӧй — Иван Егорович.
 
— Вай лыддям кутшӧмкӧ кывбур Игӧ Вась Володьыслысь, Владимир Тиминлысь.
 
— Пудъясям, кодлы лыддьыны медводз.
 
 
Ӧтик, кык, куим,нёль,
 
Коз пу йылысь уси коль.
 
Сійӧс нуис визув ёль,
 
Урлы нинӧм эз и коль.
 
 
— Меным уси лыддьыны медводз. «Коль» — тайӧ сосновая либӧ еловая шишка. А «эз коль» — тайӧ мый?
 
— Тайӧ «не осталось». Коль — уна вежӧртаса кыв, рочӧн кӧ, «многозначное слово».
 
— Гӧгӧрвои, сідзкӧ:
 
 
— Вай нӧшта тӧдмалам омонимъяс — уна вежӧртаса кывъяс.
 
— Бур. Сӧмын ӧні челядь мед тӧдмаласны.
 
 
1. Лӧня визувтӧ Эжва ю,
 
Васӧ сэтысь пӧттӧдз ю.
 
2. Пӧльтӧ кӧдзыд лэчыд тӧв,
 
Бара воис еджыд тӧв.
 
 
— А вот и воис кад лыддьыны В. Тиминлысь кывбур.
 
 
Тайӧ вӧрыс,
 
Тайӧ муыс,
 
Сынӧд кӧрыс,
 
Визув юыс,
 
Тайӧ гожӧмыс
 
И тӧлыс
 
Нэмсӧ гажӧдӧны мед!
 
 
Айӧн кыйӧм
 
Тар да сьӧла,
 
Сюрук мӧслӧн
 
Чӧскыд йӧлыс,
 
Да мый лоас,
 
Да мый вӧлі —
 
Тайӧ ставсьыс артми ме.
 
 
— Коми муын уна енбиа гижысьыс: И. А. Куратов, М. Н. Лебедев, В. И. Лыткин, Н. Н. Куратова, Г. А. Юшков, И. Г. Торопов, В. Г. Лодыгин да уна мукӧд.
 
— А менам ыджыд мам велӧдчӧма Петыр Саньӧкӧд, мӧд ног, Александра Петровнакӧд. Сійӧ енбиа кывбур гижысь. Александра Мишарина велӧдӧма челядьӧс Ыджыдвидз сиктын, а сэсся заводитӧма гижны кывбуръяс.
 
— Тэ тӧдан сылысь кывбуръяссӧ?
 
— Тӧда. Александра Мишарина уна кывбур сиӧма челядьлы да ас мулы. Лыддям сылысь кывбур.
 
 
Зарниӧй менам,
 
Донаӧй менам,
 
Меным тэ помасьтӧм бур.
 
Муна кӧть ылӧ,
 
Сьӧлӧмӧй кылӧ,
 
Мусаджык тэысь оз сюр.
 
Мичаӧй менам,
 
Сьӧлӧмшӧр менам,
 
Муса тэ мен, Коми му.
 
 
1. Кутшӧм мича кывъясӧн гижӧ кывбуралысь чужан му йылысь?
 
2. Велӧдчӧй мичаа лыддьыны кывбурсӧ.
 
  
— Машук, меным зэв ёна кажитчисны коми кывбуръясыд. А вот коми висьтъястӧ ме эг на лыддьыв.
 
— Мишук, миян коми гижысьяс гижӧны и висьтъяс. Найӧ висьтъясын петкӧдлӧны Коми мулысь мичлунсӧ. Вениамин Тимофеевич Чисталёв, коді чужліс Помӧсдін сиктын, зэв мичаа гижӧма коми вӧр-ва йылысь. Лыддям висьтсӧ.
 
 
Муса льӧм пуӧй, паськыд кустӧй! Мыйӧн тэ абу мича? Лым кодь еджыд дзоридзнад тулысын тэ медся мича да сӧстӧм!
 
Пелысьӧй, пелысьӧй! Гӧрд юра, шома тусьяса, гожӧм пом висьталысьӧй!
 
Пипуӧй, пипуӧй! Пыр тэ полан кодыськӧ, коньӧрӧй... Кутшӧм тэ мича арнас гӧрд зарни коръяснад!
 
 
Лыддьы Тима Веньлысь висьтсӧ. Гӧлӧснад петкӧдлы мичлунсӧ коми вӧр-валысь.
 
 
— Машук, а ме нӧшта эськӧ лыдди коми висьттӧ.
 
— Лыддям Степан Семёнович Раевскийлысь висьтсӧ. Сійӧ Вениамин Тимофеевич Чисталёв моз жӧ мичаа гижӧ ас му да вӧр-ва йылысь.
 
 
Вӧр горулын визувтӧ ичӧтик шор. Ваыс югыд, сӧстӧм да кӧдзыд. Шорыс вӧчалӧ гырысь кытшъяс. А, гашкӧ, мӧвпалӧ, колӧ-ӧ водзӧ визувтны?
 
Берег пӧлӧныс быдмӧны сьӧд сэтӧр кустъяс, пелысь пуяс, мича дзоридзьяс. Кодкӧ быттьӧ нарошнӧ найӧс садитӧма, медым лун да вой гажӧдісны визув шорсӧ.
 
 
— Збыль, мича висьтыс. Ми ыджыд мамкӧд вӧрӧ ветлім да татшӧм шортӧ аддзылім жӧ. Степан Раевский быттьӧ сы йылысь и гижӧма.
 
— Вот и тӧдмасим коми гижысьяскӧд. Ӧні ачыд верман ветлыны лыддьысянінӧ да босьтны сэтысь колана небӧгъяс.
 
— Аттьӧ тэныд, Машук. Ме кута лыддьыны коми небӧгъяс.
 
  
142 удж. Комиӧд. Тӧдмав, кутшӧм кыв артмис.
+
ВЕЛӦДЫСЬ ЛУН
 
МОРТ ДА СЫЛӦН ДЗОНЬВИДЗАЛУН
 
 
143 удж. Комиӧд кывъяссӧ. Корсь кывкудйысь тӧдтӧм кывъяслысь вежӧртассӧ.
 
 
Артмӧдӧй сёрникузяяс чукӧръяс вылӧ юксьӧмӧн.
 
 
— Мишук, кутшӧм рӧма тэнад юрсиыд ?
 
— Менам юрсиӧй руд. А тэнад, Машук?
 
— Менам еджыд рӧма.
 
— Кутшӧм юрсиыс Настуклӧн?
 
— Сылӧн юрсиыс гӧрд рӧма да кузь.
 
— Кутшӧм тэнад синмыд да синкымыд?
 
— Менам синмӧй да синкымӧй сьӧдӧсь. А Аннушлӧн кутшӧм?
 
— Сылӧн синмыс лӧз, а синкымыс сьӧд.
 
  
144 удж. Гиж кывъяссӧ колана ногӧн.
+
24 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
Тӧдмав сёрнитысьсӧ гӧлӧс сертиыс.
 
 
Юӧртысь: Ме лӧз синма, ичӧт тушаа, радейта артасян урок.
 
Тӧдмалысь: Тэ лӧз синма, ичӧт тушаа, радейтан артасян урок. Тэ Маша.
 
Юӧртысь: Ме мугӧм синма, сьӧд синкыма, руд юрсиа, радейта ворсны футболысь.
 
  
145 удж. Гиж «Морт» тема вылӧ 3 шыпаса кывъяс, 4 шыпаса кывъяс, 5 шыа кывъяс.
+
Мӧд мамъяс.
+
Колӧ лоны стрӧгӧн,
— Машук, врач кыдзи лоӧ комиӧн?
+
Колӧ лоны рамӧн,
— Бурдӧдысь. Сійӧ бурдӧдӧ висьысьӧс.
+
Колӧ асьтӧ сідзи кутны пыр,
— Ме гӧгӧрвои. Бурдӧдысь бурдӧдӧ, артмӧма «бурдӧдны» кывйысь.
+
Медым тэнӧ быдӧн
— Машук, а больной кыдзи лоӧ комиӧн?
+
Шуисны мӧд мамӧн,
— Больной — висьысь.
+
Медым тэнӧ казьтылісны дыр.
— Сідзкӧ, болеть — висьны. Ме стӧча мӧвпала?
 
— Дерт жӧ стӧча.
 
— «Врач лечит больного» лоӧ «Бурдӧдысь бурдӧдӧ висьысьӧс».
 
— Да. И висьысь бурдас.
 
  
146 удж. Комиӧд да висьтав вежӧртассӧ ӧткодя гижсьысь кывъяслысь.
+
Медводдза учитель,
+
Том кӧть тэ, кӧть пӧрысь,
1. Кык вок пышйӧны, ӧта-мӧднысӧ оз кольны.
+
Быдӧнлы тэ муса,
2. Китӧм, коктӧм, ӧшинь улын шутьлялӧ.
+
Быдӧнлы тэ ас.
3. Мыр, мыр вылас гыр, гыр вылас шар, шар вылас вӧр.
+
Тэ йылысь бур мӧвпъяс
 +
Нэм чӧж видзам сьӧрын,
 +
Тэ ӧд медводз индан
 +
Олӧм туйӧ пас.
  
Артмӧд мыр кывйысь медводдза шыпассӧ вежӧмӧн выль кывъяс.
+
Овлӧ тэныд сьӧкыд,
 +
Овлӧ тэныд мустӧм.
 +
Пинявлан и быдӧн
 +
Коркӧ бӧрйӧм удж.
 +
Но мый ӧзтін мортын,
 +
Некор нин оз чусмы,
 +
Сы вӧсна мый тэнад
 +
Сьӧлӧмыд зэв нюдз.
  
147 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Гиж кывбурысь кывъяс «Дзоньвидзалун» тема вылӧ.
+
Медым тэнӧ быдӧн
 
+
Шуисны мӧд мамӧн —
Ичӧтик ручпилӧн пыктӧма горш.
+
Тайӧ вывті сьӧкыд,
Бурдӧдны висьӧмысь локтӧма ош.
+
Но и вывті бур!
Урпикӧд ӧтвылысь кузь пеля кӧч
+
Колӧ лоны стрӧгӧн,
Видлыны ручписӧ пырӧма тшӧтш.
+
Колӧ лоны рамӧн —
+
Мӧд ног тайӧ нимыс
Видлаліс гӧгӧрбок ручпиӧс ош,
+
Некодлы оз сюр.
Ма юны велӧдіс, бурдас мед горш.
 
Ручпиыс бурдӧма, некыт оз вись...
 
Маша да Яша ворсісны сідз.
 
 
Ворсӧй кывбурсӧ.
 
  
148 удж. Лыддьы висьтсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс да сёрнит ёртыдкӧд.
+
Велӧд кывбурысь юкӧн ас бӧрйӧм серти.
 
Нина висьмис. Мамыс нывкалысь вежис вольпасьсӧ. Сэсся вердіс сьӧд сэтӧра варенньӧа рокӧн. Ок и чӧскыд!
 
Воис бурдӧдысь. Сійӧ видлаліс Нинаӧс да шуис:
 
 
— Тэ дзоньвидза. Сӧмын асывнас чеччы да вӧч зарядка.
 
 
Мый колӧ вӧчны, медым лоны дзоньвидзаӧн?
 
  
149 удж. Лыддьы висьтсӧ. Велӧдчы висьтавны 3-ӧд мортсянь.
+
1. Мыйла велӧдысьӧс кывбуралысь шуӧма «мӧд мамӧн»?
+
2. Тэнад эм «мӧд мам»? Кутшӧм сійӧ?
Рака тӧлысь. Ме сулала ӧшинь дорын да видзӧда ывлаӧ. Ӧшинь улын ворсӧны челядь. Меным окота жӧ петны да ворсны ывлаын. Но менам висьӧ юрӧй да кынӧмӧй.
 
Друг кыліс ӧдзӧсӧ таркӧдчӧм. Керкаӧ пырисны менам ёртъясӧй. Найӧ висьталісны школаса выльторъяс йылысь.
 
  
Вежлав действие петкӧдлысь кывъяссӧ морт да лыд серти.
+
25 удж. Лыддьы да гӧгӧрво газет статьясӧ.
 
Отсӧг вылӧ:
 
 
ме сулала
 
тэ сулалан
 
сійӧ сулалӧ
 
ми сулалам
 
ті сулаланныд
 
найӧ сулалӧны
 
  
Артмӧд дзоньвидзалун кывйысь выль кывъяс.
+
Нэм чӧжыс чужанінас.
  
150 удж. Артмӧд слогъясысь кывъяс, кывъясысь — сёрникузяяс. Гиж тетрадьӧ.
+
Медводдза велӧдысь... Радейтана да пыдди пуктана морт. Сійӧ нэм кежлӧ кольӧ велӧдчысьлӧн паметьӧ. Ӧд буретш сы сайын, кыдзи зонпосни кутасны велӧдчыны водзӧ.
 +
Альбина Ивановна Поповалӧн зільӧмӧн челядь окотапырысь босьтӧны школаын тӧдӧмлун. Авъя, вежӧра ань сяммис ышӧдны зонпосниӧс став бурас.
 +
Нелямын во Альбина Ивановна велӧдіс Помӧсдін сиктса Выльгорт грездса начальнӧй школаын. Сылӧн борд улысь петісны чужан сиктын, Коми муын да весиг Россияын пыдди пуктана да нималана йӧз. Велӧдысь пыр ышӧдіс челядьӧс радейтны чужан му да кыв, дасьтіс серпаса-кывбура коми анбур. Олӧм чӧжыс гижӧ коми кывйӧн сиктса олӧм йылысь кывбуръяс да сьыланкывъяс. Ӧнӧдз на Альбина Ивановна быдтасъясыскӧд петкӧдчӧ сиктса клуб сцена вывсянь.
 +
Енбиа велӧдысь дорын велӧдчигӧн кокниджык корсьны водзӧ олӧмӧ туй.
  
151 удж. Гиж паныд вежӧртаса кывъяс, антонимъяс.
+
«Коми му» газетысь
 
1. Кымын чунь ӧти киын?
 
2. Кымын чунь кык киын?
 
3. Кымын чунь ӧтлаын Вовалӧн да Митялӧн?
 
4. Кымын чунь ӧтлаын киын да кокын?
 
  
152 удж. Лыддьы сёрнисӧ ошлысь да урлысь. Лӧсьӧд ачыд сёрни «Дзоньвидзалун» тема вылӧ.
+
Дасьтысь ас гижӧд кежлӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс да босьт интервью радейтана велӧдысьлысь.
 
УР. Вӧрса кӧзяин, тэ мый радейтан сёйны?
 
ОШ. Ме радейта юмов ма, чӧскыд ӧмидз.
 
УР. Микайлӧ, юмов сёянсьыд пиньыд оз вись?
 
ОШ. Гуӧ водтӧдз ме ветла пинь бурдӧдысь дорӧ.
 
УР. Ме сёя чорыд коль да висьлӧ жӧ пиньӧй.
 
ОШ. Сідзкӧ, ветлы Айболит дорӧ.
 
УР. Аттьӧ бур кывсьыд.
 
  
ВОГӦГӦРСЯ КАД
+
Отсӧг вылӧ юалӧмъяс:
+
1. Кутшӧм предмет кажитчис Тіянлы, кор велӧдчинныд школаын?
ГОЖСЯ ТӦЛЫСЬЯС.
+
2. Кутшӧм йӧз воӧны сьӧлӧм выланыд?
 +
3. Мый радейтанныд Ті вӧчны прӧст кадӧ?
 +
4. Кутшӧм Тіян радейтана небӧг, кинофильм?
 +
5. Кутшӧм паськӧм кажитчӧ Тіянлы новлыны?
 +
6. Эм-ӧ Тіян девиз? Кутшӧм?
  
153 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.
+
26 удж. Помав текстсӧ юалӧмъяс отсӧгӧн да велӧдчы гижны чолӧмалӧм.
 
Ок и гажа гожся пӧра!
 
Оз ков сэк ни кӧмкот-дӧрӧм.
 
Лыа вылын гожйӧдчам,
 
Сэсся ваын купайтчам.
 
 
— Машук, тэ тӧдан волӧн кутшӧм кад воис?
 
— Тӧда, дерт, гожӧм. Ёна жӧ нин ми сійӧс виччысим.
 
— А талун нӧшта каникул медводдза лун.
 
— Тӧдан, кыдзи шусьӧ медводдза гожся тӧлысьыд?
 
— Ог. Гашкӧ, висьталан.
 
— Кывзы, висьтала куимнан тӧлысь нимсӧ: лӧддза-номъя, сора, моз.
 
— Бура велӧдӧмыд, а менам вунӧма нин. Меным окота ворсны да котравны.
 
— Меным тшӧтш. Вай корам ёртъясӧс да ворсыштам футболысь.
 
  
154 удж. Лыддьы висьтсӧ.
+
Радейтана велӧдысь.
 
Чоя-вокалӧн бать-мамыс асывсяньыс мунісны видз вылӧ. Челядьсӧ, дас кык арӧса Машаӧс да кӧкъямыс арӧса Мишаӧс, колисны горт овны.
 
— Нылук, ті Мишакӧд гортын олӧй. Гортын уна жӧ уджыс. Тасьті-пань мыськӧй, керка идралӧй, вала ветлӧй да и порсьпитӧ вердӧй.
 
Маша вокыскӧд став уджсӧ вӧчисны. Луннас весиг Эжва дорӧ купайтчыны лэччылісны. Друг поводдяыс кутіс вежсьыны: лоис тӧла, сьӧд кымӧръяс локтісны, сэсся зэрмис.
 
— Кыдз татшӧм поводдянас бать-мамным Эжвасӧ вуджасны? — гортас нин мӧвпаліс Маша. — Друг дыр оз локны, а миян Асаньыд лысьтытӧм. Ковмас аслыным лысьтыны. Ме неуна кужа, мамлысь видзӧді да.
 
— Лысьты, Машук, лысьты. Ме тэныд отсала, — ышӧдіс чойсӧ Миша.
 
Маша ставсӧ вӧчис сідзи, кыдзи вӧчліс мамыс: сетіс мӧслы турун, чышъянасис, меліа сёрнитіс Асанькӧд. Миша гыжъяліс мӧслысь сьылісӧ да повзьӧдліс гутъясӧс. Маша мудзис, но лысьтіс помӧдзыс. Йӧвсӧ сысъялісны да лэччӧдісны кӧзӧдӧ. Сэсся чоя-вока сёйисны да водісны узьны.
 
— Шаньӧсь жӧ миян челядьным, — локтӧм бӧрас шуис батьыслы мамыс.
 
 
1. Аддзы висьтысь антонимъяс.
 
 
2. Гижысь висьтыслы сетӧма «Шаньяс» ним. А тэ кыдзи нимтан?
 
  
— Машук, тэ гожӧмнас кытчӧ ветлан?
+
Ме велӧдча 6-ӧд классын. Миян уна велӧдысь.
Ме ветла Важгорт сиктӧ, сэні олӧ менам ыджыд мам. А тэ, Мишук, мый кутан вӧчны?
+
Ставӧн найӧ вежӧраӧсь, тӧлкаӧсь, неуна стрӧгӧсь.
— Ме муна шойччан лагерӧ. Кута сэні купайтчыны, ворсны. Тэныд гижа письмӧ.
+
Медъёна меным кажитчӧ ...
— Важгорт сикт дорті визувтӧ Вашка ю, ме сэні кута купайтчыны. А ыджыд мамкӧд ветла вӧрӧ тшакла да вотӧсла.
+
1. Кутшӧм предмет сійӧ велӧдӧ?
 +
2. Мый верман висьтавны сы йылысь?
 +
3. Мыйӧн сійӧ тэныд кажитчӧ?
 +
4. Мый сылы сиан Велӧдысь лунӧ?
  
155 удж. Артмӧд серпасъяс дорӧ лӧсялана сёрникузяяс.
+
Дона, муса, радейтана, пыдди пуктана ... !
 +
Чолӧмалам Тіянӧс Велӧдысь лунӧн!
 +
Сиам Тіянлы кузь нэм да бур шуд,
 +
дзоньвидзалун, муслун, вермӧмъяс
 +
уджын, бур олӧм, кыпыд аскылӧм,
 +
тӧлка да вежӧра велӧдчысьясӧс!
 +
Пыдди пуктӧмӧн ...
  
156 удж. Артмӧд мойд «Ме шойччи ... (шонді, саридз, кодзув, кымӧр) ордын». Классын вӧчӧй выставка.
+
27 удж. Дасьты радейтана велӧдысьлы чолӧмалан открытка.
 
Пример вылӧ: Ме гожӧмнас шойччи кымӧр ордын. Сылӧн керкаыс еджыд рӧма да сӧстӧм. Асывнас ми сыкӧд лолалім ыркыд сынӧдӧн да качайтчим. Луннас еджыд кымӧр вуграліс, а ме гожйӧдчи сы мышку вылын. Ёртлӧн мышкуыс небыдик, вата кодь! Ок и гажа жӧ вӧлі кымӧр-ёрт ордын!
 
  
157 удж. Лыддьы кывпесансӧ.
+
Чукӧртӧм материал серти дасьтӧй класснад презентация тіян школаса велӧдысьяс йылысь. Вӧдитчӧй PowerPoіnt программаӧн. Козьналӧй велӧдысьясыдлы ассьыныд уджнытӧ.
 
Шоныд гожӧм,
 
Шоныд рыт.
 
Шуим пуны
 
Шома шыд.
 
  
158 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Серпасав.
+
Сетӧм кывъяс дорӧ аддзы антонимъяс. Лӧсьӧд кык гозйӧн сёрникузяяс.
 
ГОЖСЯ СЕРПАС.
 
 
Югыдлӧз ю пытшкын
 
Шондіыс купайтчӧ,
 
Пуясыс быттьӧкӧ
 
Ваынӧсь тшӧтш.
 
Енэжсянь вашъялӧ
 
Вӧр-вакӧд шондіыс,
 
Зарниа югӧрнас
 
Югзьӧдӧ кӧдж.
 
 
Пыдӧстӧм енэжыс
 
Кельыдлӧз чышъяна,
 
Видзӧдлан вывланьӧ —
 
Кыпалӧ лов.
 
Сё пӧлӧс дзоридзӧн
 
Видз вылыс пӧртмасьӧ.
 
Гожӧмӧй-вердысьӧй,
 
Кузьджыка ов!
 
 
ТӦДМАСЯМ ДА ЁРТАСЯМ
 
 
— Чолӧм!
 
— Бур лун!
 
— Вай тӧдмасям. Менам нимӧй Ӧльӧксан.
 
— А ме — Настук.
 
— Кутшӧм классын велӧдчан?
 
— Ме велӧдча нёльӧд классын. А тэ?
 
— А ме витӧд классын.
 
— Кӧні тэ олан?
 
— Ме ола Сосногорск карын.
 
— А ме ола Кӧрткерӧс сиктын.
 
 
1ʼ удж. Лыддьы «Вайӧ тӧдмасям» висьтысь юкӧн. Тӧдмав ӧткодь овъяс.
 
 
ВАЙӦ ТӦДМАСЯМ.
 
 
Ме — Юра Пыстин. А мекӧд орччӧн Женя Синицын. Шуӧны, миян пӧ ӧткодь овным. Ёртӧй Синицын, а ме Пыстин. Рочӧн Пыстиныс лоӧ Синицын, а Синицыныс комиӧн — Пыстин.
 
Женя — менам медбур ёрт.
 
 
2ʼ удж. Тӧдмав, кыдзи артмӧмаӧсь овъясыс.
 
 
— Менам нимӧй ... . А кыдзи тэнӧ шуӧны?
 
— Менӧ шуӧны ...ӧн, а овӧй — ... .
 
— А менам овӧй ... .
 
— Мый тэ вӧчин гожӧмнас?
 
— Ме купайтчи, ветлі сиктӧ (карӧ), вотчи. А тэ?
 
— Ме шойччи саридздорса лагерын.
 
 
3ʼ удж. Лыддьы да висьтав, мый йылысь сёрнитӧны челядь.
 
 
— Видза олан, зонка! Кытысь тэ воин саридз дорӧ?
 
— Видза олан! Ме вои Коми муысь.
 
— Тэ коми?
 
— Да. Ме Изьва районса Краснобор сиктысь. А тэ кытысь воин саридз дорас?
 
— Ме бать-мамкӧд локті Кулӧмдін районса Воч сиктысь.
 
 
4ʼ удж. Лыддьы. Мый йылысь тэ тӧдмалін тайӧ текстсьыс?
 
 
Миян Краснобор сикт Изьва районын. Тайӧ районыс Сыктывкарсянь войвылын. Тані олӧны уджач йӧз. Найӧ видзӧны кӧръясӧс. Изьва районса олысьясӧс позьӧ тӧдмавны овъяс сертиыс. Со найӧ: Рочев, Сметанин, Артеев, Филиппов, Истомин, Терентьев, Чупров, Бабиков, Хозяинов, Вокуев, Дуркин, Канев, Ануфриев, Хатанзейский.
 
 
Гиж овъяссӧ анбур серти. Тайӧ аснима эмакывъяс?
 
 
5ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ 4-ӧд удж серти.
 
 
1. Кутшӧм районын Краснобор сиктыс?
 
2. Войвылын али лунвылын тайӧ районыс?
 
3. Кодъяс олӧны Изьва районын?
 
4. Мый серти позьӧ тӧдмавны Изьва районса олысьясӧс?
 
 
1. Тӧдмав, кыдзи шусьӧ рочӧн Изьва район.
 
2. Аддзы Изьва район, районлысь юрсикт да Краснобор сикт мусерпас вылысь.
 
 
6ʼ удж. Лыддьы ёрта сёрнисӧ.
 
 
НЫВКА. Кыдзи тэнад ним-овыд да вичыд?
 
ЗОНКА. Менам овӧй Артеев, нимӧй Ӧльӧксан, вичӧй Петрович.
 
НЫВКА. Ӧльӧксан? А кыдзи нӧ мӧд ногыс?
 
ЗОНКА. Роч ногӧн кӧ, Саша, а быдма да лоа Александр.
 
НЫВКА. Ме Настя, Анастасия.
 
ЗОНКА. Настятӧ нӧшта шуӧны Настаӧн, а ичӧт нывкаӧс Настукӧн. А тэнад овыд?
 
НЫВКА. Миян Кулӧмдін районын уна ӧткодь ов. Тайӧ Морохин, Касев, Кочанов, Лютоев, Гичев, Тарабукин, Гилев, Тимушев, Ракин, Кузнецов, Напалков, Логинов, Лодыгин, Игнатов, Шахов, Мартюшев, Уляшев.
 
А ме Морохина Анастасия Васильевна. Ола Кулӧмдін районса Керчомъя сиктын. А тэ олан карын али сиктын?
 
ЗОНКА. Ме ола Печора карын.
 
 
1. Сёрнит ёртыдкӧд.
 
2. Гиж овъяссӧ анбур серти.
 
3. Инды мусерпас вылысь Кулӧмдін районлысь юрсиктсӧ.
 
 
«Тӧдмав нимсӧ» ворсӧм. Ӧти морт висьталӧ нимсӧ комиӧн, а мӧд — рочӧн.
 
 
— Ӧльӧш.
 
— Ме чайта, Алексей.
 
— Сідз и эм. Ичӧтдырйиыс Алёша, а быдмас да лоас Алексей.
 
— Ӧньӧ, Ӧндрей.
 
— Андрей.
 
— Митрук, Митрей.
 
— Тайӧ гӧгӧрвоны абу сьӧкыд. Митя, а сэсся Дмитрий.
 
 
А кыдзи лоӧ комиӧн тэнад нимыд?
 
 
Тӧдмав кывъяслысь вежӧртассӧ «Словарь омонимов коми языка» кывкуд отсӧгӧн.
 
 
7ʼ удж. Босьт интервью аслад ёртъяслысь. Сет татшӧм юалӧмъяс.
 
 
1. Кыдзи тэнад овыд, нимыд, вичыд?
 
2. Кӧні тэ олан?
 
3. Кутшӧм классын велӧдчан?
 
4. Эм-ӧ тэнад радейтана предмет?
 
5. Висьтав овсӧ, нимсӧ да вичсӧ ёртыдлысь.
 
6. Мыйысь ті радейтанныд ворсны?
 
 
8ʼ удж. Содты эмакывъяс дорӧ -ук (-юк) суффикс да гиж. Висьтав рочӧн артмӧдӧм кывъяссӧ.
 
 
1. Кутшӧм суффикс отсӧгӧн артмисны роч кывъясыс?
 
2. Артмӧд 2 — 3 сёрникузя схема серти.
 
 
Вӧч проекта удж ёртыд йылысь.
 
 
1. Бӧрйы удж ним.
 
а) Менам ёрт.
 
б) Кыдзи ми тӧдмасим.
 
в) Ёрткӧд шойччӧм.
 
2. Висьт гижӧм.
 
а) Ёртлӧн ним, арлыд.
 
б) Велӧдчанін.
 
в) Шойччан кад.
 
3. Ме ёрткӧд.
 
 
ЗАРНИ ПАСЬКӦМӦН ПАСЬТАСИС ВӦР
 
 
9ʼ удж. Корсь арся тӧлысь нимъяс.
 
 
Кӧч бӧж кузя гожӧм коли,
 
Шонді абу нин пӧсь жар.
 
Кӧч тӧлысьлӧн мышку вылын
 
Рӧдтіс-локтіс зарни ар.
 
 
Бука плешка йирым тӧлысь
 
Мича лунъяс вылад скуп.
 
Шлячкӧ-койӧ кӧдзыд зэрӧн,
 
Няйтсӧ лойӧ шлёп да шлюп.
 
 
Вӧльгым тӧлысь, мича, кос,
 
Клёнгис-дорис йиа пос.
 
Оз нин кӧдзыд зэрӧн кой,
 
Еджыд эшкын да кузь вой.
 
 
1. Лыддьы кывбурсӧ.
 
2. Вӧчӧй небӧг «Ар» тема вылӧ.
 
 
10ʼ удж. Лыддьы Серафим Поповлысь кывбурсӧ.
 
 
Зарни паськӧмӧн пасьтасис вӧр.
 
Мича тугъясӧн гӧрддзасис пелысь.
 
Дзодзӧг мӧдӧдчис лунвывлань бӧр.
 
Аддзан: енэжсянь нюжӧдчис кӧлысь.
 
 
1. Кутшӧм вогӧгӧрся кад йылысь гижӧма?
 
2. Аддзы кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс.
 
3. Аддзы [с’] шыа кывъяс да бура шуав.
 
 
11ʼ удж. Лыддьы кывпесансӧ да велӧд.
 
 
Сьылысь сьылӧ гӧра йылын,
 
Мыла сьылӧм ылӧ кылӧ.
 
 
— Чолӧм! Кутшӧм мича арыс!
 
— Бур лун! И меным зэв ёна кажитчӧ зарни арыд.
 
— Вай ветлам вӧрӧ.
 
— Ветлам. Вотам тшак да вотӧс.
 
— А ог кӧ аддзӧй тшаксӧ да вотӧссӧ, чукӧртам мича коръяс.
 
 
Зэра кадыд сылы бур,
 
Пыр и мыччас мусьыс юр.
 
Олӧ лун да олӧ мӧд,
 
Быдмӧ вывлань, шог оз тӧд.
 
Гӧрд шляпаа, вывті тшап,
 
Ӧти кока, тайӧ — тшак.
 
 
Аддзы нӧдкывсьыс кывбердъяс.
 
 
12ʼ удж. Артмӧд кывтэчасъяс.
 
 
13ʼ удж. Артмӧд кывтэчасъяс пасъяс сертиыс.
 
 
14ʼ удж. Лыддьы да вочавидз юалӧм вылӧ.
 
 
Арын поводдяыс ыркыд. Шонді омӧля нин шонтӧ. Виж да гӧрд коръяс гылалӧны му вылӧ. Коръяс пиын дзебсясьӧны уна тшак да вотӧс. Ме радейта вотчыны. А тэ?
 
 
15ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.
 
 
ЯГЫН ПЕТІС ДОНА ГОБ.
 
 
Усис лышкыд шоныд зэр,
 
Мыссьӧм вӧрлӧн вежсис сер.
 
Зэрӧй, зэрышт, сэсся коб.
 
Ягын петіс дона гоб.
 
Вӧрӧ мунны пестер дась,
 
Ельдӧг-рыжик аддзам тась.
 
Вӧзъяс миян яла яг
 
Солалан и пуан тшак.
 
Зэрӧй, зэрышт, сэсся коб.
 
Ягын петіс дона гоб.
 
 
 
1. Помав сёрникузяяссӧ.
 
 
2. Аддзы небӧгъясысь либӧ артмӧд тшак йылысь нӧдкыв.
 
 
Тӧдмав ребусъяс.
 
 
Артмӧд ребус «Ар» тема вылӧ.
 
 
16ʼ удж. Комиӧд висьтсӧ.
 
 
17ʼ удж. Висьтав, кыдзи лэбӧны чикышъяс, турияс да дзодзӧгъяс.
 
 
Бӧрйы, коді да мый лэбалӧ.
 
 
18ʼ удж. Лыддьы мичаа да велӧд.
 
 
Лэбӧ катша, лэбӧ рака.
 
Таво ар пӧ лоӧ тшака.
 
Тыр пӧ тшакӧн рас и яг.
 
Коді ветлас вотны тшак?
 
 
Тайӧ кывпесан али лыддьысянкыв?
 
 
19ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ.
 
 
КӦЧ БӦЖ КУЗЯ ЛУНЪЯС.
 
 
Кӧч тӧлыськӧд Коми муӧ воӧ ар. Быттьӧ тыра караб кывтӧ вӧрті, паськыд видз вывті, град йӧрті.
 
Арся лунӧ батьӧ ветліс вӧрӧ да вайис меным кӧч гӧснеч. Ок, кутшӧм чӧскыд! А ме вӧрӧ ӧтнам мунны пола, кӧть и абу кӧч сьӧлӧма. Быдма да вӧр-ваыс меным лоӧ гортӧн.
 
 
Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
1. Кыдзи гӧгӧрвоан «быттьӧ тыра караб» кывтэчас?
 
2. Кутшӧм тӧлыссянь заводитчӧ ар?
 
3. Кутшӧм кӧч гӧснеч вайис батьыс вӧрысь?
 
4. Кӧч сьӧлӧма морт — тайӧ ... .
 
 
20ʼ удж. Висьтав, кор тайӧ овлӧ.
 
 
1. Керка дорын туруна видз,
 
Чужан муӧс пыр тэ видз.
 
 
2. Саридз моз паськӧдчис ичӧтик ю,
 
Гудыртчӧм ватӧ сэтысь эн ю.
 
 
3. Пу вылын зарниӧн ворсӧдчӧ кор,
 
Челядьӧс школаӧ, звӧнокӧй, кор.
 
 
4. Кыптіс войвывсяньыс тӧв,
 
Коми муын кӧдзыд тӧв.
 
 
Ӧткодя шусян да гижсян кывъяс
 
 
21ʼ удж. Содты юалӧмъяс серти кывъяс да гиж.
 
 
Ывлаын зарни ар. Пуяс вылын гӧрд, виж коръяс. Лэбачьяс лэбӧны лунвылӧ.
 
Тшӧкыда зэрӧ. Йӧз кӧмалӧны сапӧг
 
Арын ми дасьтысям тӧв кежлӧ. Вӧрысь вотім тшак да вотӧс. Пуим вотӧсысь чӧскыд варенньӧ да солалім тшак.
 
 
Артмӧд кывъяс.
 
 
ТАЙӦ МЕНАМ КЕРКА, ТАЙӦ МЕНАМ ӦШИНЬ УВ
 
 
— Чолӧм, дона ёрт!
 
— Бур лун!
 
— Урокъяс бӧрын волы ме ордӧ гӧститны.
 
— А кӧні тэнад керкаыд?
 
— Ме ола Куратов нима улича вылын.
 
— А ыджыд али ичӧт керкаыд?
 
— Менам керкаӧй ыджыд.
 
 
 
22ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ.
 
 
Тундра кузя керка ветлӧ,
 
Паровоз моз пушкӧ пыр.
 
Енэжлань кык труба лэптӧ,
 
Ӧшинь пырыс аддзан ныр.
 
 
Чумсянь ӧвтӧ чӧскыд дукӧн,
 
Блинъяс пӧжалӧ сэн мам.
 
Корасны кӧ сёйны, здукӧн
 
Зонка шуас:
 
— Тэ тшӧтш ням...
 
 
1. Кутшӧм керка ветлӧ тундраӧд?
 
2. Комиӧд: по тундре, как паровоз, через окно, от чума, приятным запахом, позовут.
 
 
23ʼ удж. Аддзы пӧвсӧ.
 
 
Артмӧд кывтэчасъяс.
 
 
Артмӧд сёрникузяяс «Керка» тема вылӧ.
 
 
25ʼ удж. Серпас серти гиж кывъяс (эмакыв + кывбӧр).
 
 
Отсӧг вылӧ кывъяс:
 
пӧлать улын
 
пач водзын
 
гӧбӧч дорын
 
лабич улын
 
пызан вылын
 
 
«Шыр да кань» ворсӧм.
 
 
Ӧти лоӧ «каньӧн», мукӧдыс — «шыръясӧн».
 
Шыръяс сувталӧны жыр пельӧсъясӧ. Кань ветлӧдлӧ джодж шӧрӧд да сьылӧ:
 
— Шырӧ, шырӧ, вай мен пельӧс. Шырӧ, шырӧ, вай мен пельӧс.
 
Шыръяс котралӧны. Коді кольӧ пельӧстӧг, лоӧ каньӧн.
 
 
26ʼ удж. Лыддьы мичаа. Кыдзи шусьӧ Ваньӧлӧн оланіныс?
 
 
Кӧр видзысь Ваньӧлӧн оланіныс ӧшиньтӧм, но чомйын абу пемыд. Детинкалӧн юр весьтас ыджыд розь. Ӧшиньыс Ваньӧлӧн оланін пӧтӧлӧкас.
 
 
1. Нёль кока, а мунны оз вермы.
 
 
2. Уджала ме лун и вой,
 
Кӧть ог юлы ни ог сёй.
 
Кор тэд ковмас тӧдны кад,
 
Висьтавны ме сэки рад.
 
 
Серпасав стӧча.
 
 
Пӧлатьын мойдчӧ кӧч,
 
Гӧбӧчын чеччалӧ пӧч.
 
 
Ставсӧ тэ лӧсьыда вӧч.
 
 
27ʼ удж. Аддзы колана кывъяс.
 
 
28ʼ удж. Аддзы лишнӧй кыв.
 
 
29ʼ удж. Серпасав сёрникузяяссӧ.
 
 
1. Сикт весьтті лэбӧ самолёт.
 
2. Зонка сулалӧ керка дорын.
 
3. Кыдз пу сайӧ дзебсьӧма нывка.
 
4. Пӧч пукалӧ кильчӧ вылын.
 
5. Лабич улын куйлӧ кань.
 
6. Пызан сайын пукалӧ пӧль.
 
 
Вӧч проекта удж аслад вежӧс йылысь.
 
 
1. Тайӧ вежӧсыс тэнад?
 
2. Мый эм вежӧсад?
 
3. Кӧні тэ вӧчан гортса удж?
 
4. Эмӧсь-ӧ ӧшинь вылад дзоридзьяс?
 
5. Коді пелькӧдӧ вежӧстӧ?
 
 
МИЯН КОТЫРЛӦН ШОЙЧЧАН ЛУН
 
 
30ʼ удж. Уськӧд тӧд вылад да гиж.
 
 
Пасъяс серти лӧсьӧд сёрникузя.
 
 
31ʼ удж. Лыддьы да висьтав рочӧн.
 
 
Тайӧ миян котыр. Батьлы комын кӧкъямыс арӧс, мамлы — комын квайт. Ыджыд батьлы квайтымын арӧс, а ыджыд мамлы ветымын квайт. Тані жӧ менам чой да вок. Ыджыд воклы дас вит арӧс, ичӧт чойлы — сизим. А ме 3 арӧсӧн ичӧтджык вокысь.
 
 
1. Тӧдмав, кымын арӧс ичӧтджык воклы.
 
2. Кымын арӧсӧн сійӧ ыджыдджык чойысь?
 
3. Серпас да висьт отсӧгӧн тӧдмав котыр йылысь.
 
 
32ʼ удж. Уджалӧй параӧн. Сетӧй юалӧмъяс серпас серти да вочавидзӧй.
 
 
Вӧчӧй тадзи:
 
— Кымын арӧс батьлы?
 
— Батьлы комын кӧкъямыс арӧс.
 
— Кымын арӧс чойлы?
 
 
33ʼ удж. Аддзы пӧвсӧ да содты.
 
 
Чоя-вока видзӧдісны ... .
 
Бать да мам лыддьӧны ... .
 
Ыджыд мам пӧжалас ... .
 
 
34ʼ удж. Сувтӧд кадакывъяссӧ ӧнія кадын, 1 мортын, уна лыдын.
 
 
Артмӧд 2 — 3 сёрникузя.
 
 
35ʼ удж. Висьтав, коді мый вӧчӧ.
 
 
Кӧч чеччалӧ, а дзодзӧг лэбалӧ.
 
Пон увтӧ, а кань нявзӧ.
 
Ош тапикасьӧ, а кӧин котралӧ.
 
Мӧс ветлӧ, а вӧв рӧдтӧ.
 
 
Кутшӧм кадын мунӧны действиеясыс?
 
 
36ʼ удж. Лыддьы текстсӧ. Кадакывъяссӧ сувтӧд колана кадын.
 
 
Шойччан лун. Ми чойкӧд да ёртъяскӧд аски мунам лыддьысянінӧ. Сэні эм лыддьысян вежӧс. Ми босьтам комиксъяс. Ме да чой радейтам лыддьыны серамбана висьтъяс. Ёртъяс босьтасны Елена Козловалысь висьтъяс. Лыддьысян урок вылын ми велӧдыськӧд сёрнитам радейтана небӧг йылысь.
 
 
А ті мый радейтанныд лыддьыны?
 
 
37ʼ удж. Лыддьы да велӧд ӧти юкӧн.
 
 
МЕ БАТЬЛӦН ПИ.
 
 
Кор сьӧлӧм вылын долыд,
 
Сюрӧ лӧсялана кыв,
 
Сэки менам юрӧ волӧ
 
Батьӧ йылысь сьыланкыв.
 
 
Ме батьлӧн пи,
 
Менам лолын сылӧн би.
 
Казялӧны, мый ог вӧч:
 
Батьлӧн киподтуйыс стӧч.
 
 
Быдтор кужӧ, быдтор вӧчӧ,
 
Сыкӧд нинӧмысь ог пов.
 
Тӧдӧ мамӧ, тӧдӧ пӧчӧ —
 
Батькӧд лоӧ нянь и сов.
 
 
 
Кутшӧм зонкалӧн батьыс?
 
 
38ʼ удж. Инды висьтысь кадакывъяс.
 
 
Валя Ваня вокыскӧд ворсӧны волейболысь.
 
— Вай ветлам вуграсьны, — вӧзйис Ваня.
 
— Ветлам-ветлам, вотчигмоз, вокӧй, — вочавидзис Валя.
 
Ваня вуграсис, Валя вотіс ведраӧ вотӧс. Вотчис вывті визула.
 
Водз воисны вӧрысь. Вотӧссӧ весалісны, вӧчисны варенньӧ.
 
  
Артмӧд ӧти шыпассянь заводитчысь кывъясӧн текст.
+
28 удж. Вуджӧд текстсӧ.
 
39ʼ удж. Лыддьы да помав текстсӧ.
 
 
ШОЙЧЧАН ЛУН МИЯН КОТЫРЫН.
 
 
Аски вежалун. Ми батькӧд пыркӧдам джодждӧра, чышкам бус, мыськам джодж. Мам да чой пӧжаласны пувъя пирӧг да картупеля шаньга. Котырӧн юам юмов чай чӧскыд пирӧгӧн да шаньгаӧн.
 
 
40ʼ удж. Тайӧ шойччан либӧ велӧдчан лун? Тӧдмав.
 
 
1. Гажлун дырйи бать-мамкӧд ветлім пӧч-пӧль ордӧ.
 
2. Медводз вӧчи коми кывйысь гортса удж.
 
3. Миян класса зонкаяс ворсісны футболысь витӧд урок бӧрын.
 
4. Урокъяс бӧрын муна роч кывйысь олимпиада вылӧ.
 
5. Вежалунӧ ветлім В. Савин нима драма театрӧ.
 
6. Артасян урок вылын дасьтысим контрольнӧй удж кежлӧ.
 
7. Ме ёртъяскӧд каникул дырйи ветлі вӧрӧ.
 
8. Каникул дырйи исласим кыр йывсянь.
 
9. Перемена дырйи ветлім лыддьысянінӧ.
 
 
Висьтав, кыдзи артмӧны роч да коми кывъясын соссяна кадакывъяс.
 
 
41ʼ удж. Сувтӧд сёрникузяясӧ соссяна кадакывъяс.
 
 
1. Велӧдчан лунӧ ті онӧ мунӧй походӧ.
 
2. Коми урок вылын огӧ артасьӧй.
 
3. Нёльӧд класса челядь оз мунны театрӧ.
 
4. Бать-мам рытнас оз видзӧдны телевизор.
 
5. Челядь, мыйла онӧ лыддьӧй «Би кинь» журнал?
 
6. Ми аски огӧ велӧдчӧй.
 
 
1. Шондіа лунӧ аддзам кодзув?
 
2. Резина чачаяс вӧйӧны юӧ?
 
3. Рок пуанныд битӧг?
 
4. Ми тшак вотам тӧвнас?
 
5. Телевизор да компьютер мичмӧдӧны патера?
 
 
43ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ да мӧвпав.
 
 
ЗЭВ СЮСЬ КАТЯ.
 
 
Анна баблӧн эм внук да внучка — Петя да Катя. Баб ветліс лавкаӧ, ньӧбис кампет. Локтіс гортас да кутіс гӧститӧдны чоя-вокаӧс.
 
— Вай юкамӧй кампетсӧ куим пельӧ, медым быдӧнлы лои ӧтмында.
 
Медводз сетіс Катялы куим кампет, сэсся Петялы сы мында жӧ. Мукӧдсӧ колис аслыс.
 
Катя видзӧдліс кулёкас да шуис:
 
— Бабӧ, тэнад ӧти лишнӧй.
 
 
Кыдзи юкисны ӧти кампетсӧ Анна баб, Катя да Петя?
 
 
44ʼ удж. Комиӧд. Висьтав, кутшӧм кадын да лыдын кадакывъясыс.
 
 
45ʼ удж. Инды да сувтӧд кывкудйысь кадакывъяссӧ колян кадын, 1 мортын, уна лыдын.
 
 
— Ваня, кутшӧм ворсӧмъяс тэ тӧдан?
 
— Ме уна ворсӧм тӧда. Гожӧмнас ывлаын ворсам дзебсясьӧмысь да кутасьӧмысь.
 
— Тайӧ ворсӧмнас важӧн ворслісны пӧльяс да пӧчьяс.
 
— Но и мый? Кутасьӧмысь ворсӧм сӧвмӧдӧ пельклун, а дзебсясигӧн колӧ на и мӧвпавны.
 
— Збыль и эм, а нӧшта кыкнан ворсӧмыс сетӧ дзоньвидзалун.
 
— Вай, сідзкӧ, корам ёртъяснымӧс да ворсыштам.
 
 
46ʼ удж. Лыддьы текстсӧ. Содты кадакывъясӧ суффиксъяс.
 
 
Важӧн челядь гожӧмнас ворслісны дзебсясьӧмысь, кутасьӧмысь да мачасьӧмысь. Тӧвнас ислалісны лызьӧн да даддьӧн. Кӧдзыд лунъясӧ кайлісны паччӧрӧ да ворсісны, мойдчисны, тӧдмалісны нӧдкывъяс, шмонитісны.
 
 
Висьтав, мыйысь тэ радейтан ворсны.
 
 
47ʼ удж. Лыддьы Геннадий Юшковлысь серамбана кывбуръяссӧ.
 
 
1. Мӧс да кукань, ыж да мегӧ,
 
Мегӧ сайын чошӧ легӧ.
 
Забор вывсянь лыддьӧ кысӧ,
 
Кымынӧн нӧ йирсьӧнысӧ.
 
 
Отсав кысӧлы лыддьыны пемӧсъяссӧ.
 
 
2. Олӧ-вылӧ бӧрдысь Пома,
 
Радио кодь паськыд мудзтӧм вома.
 
Бӧрдӧ час и бӧрдӧ мӧд,
 
Кыдзи дугӧдны, ог тӧд.
 
 
А тэ тӧдан, кыдзи дугӧдны Помаӧс бӧрдӧмысь?
 
 
48ʼ удж. Лыддьы. Велӧд да ворс физминутка дырйи.
 
 
Кӧч-кӧч тала-ла
 
Ветліс вала-ла.
 
Вылӧ чеччаліс,
 
Ставсӧ кисьталіс.
 
Коді нӧ вала-ла
 
Ветлӧ тала-ла?
 
 
Рӧдтім-гӧнитім
 
Ӧшинь увті,
 
Карта сайті,
 
Паськыд туйті.
 
Нюрӧ веськалім,
 
Ёма гуӧ тюп-тёп!
 
 
Инды да висьтав, мый серти тӧдмалін кадакывъяслысь кадсӧ.
 
 
— Ивӧ, а вот челядьыд висьтавлӧны быдсяма вӧвлытӧмторсӧ (небылицасӧ).
 
— Пӧрйӧдлӧны ӧта-мӧдсӧ. Ме тӧда.
 
— Вай видлам думыштны вӧвлытӧмторсӧ.
 
— Ӧтчыд ме ветлі вӧрӧ и друг аддза ... ... .
 
 
Мӧвпышт ёртыдкӧд вӧвлытӧмтор йылысь.
 
 
49ʼ удж. Лыддьы вӧвлытӧмторсӧ.
 
 
Паныдасисны кык ёрт. Заводитісны ӧта-мӧдыслы быдсямасӧ висьтавлыны.
 
— Ӧтчыд ме кыйи чери, — заводитіс ӧтиыс, — ыджыдысь-ыджыдӧс. Быдса час мерайті кузьтасӧ. Вот кутшӧм ыджыд чери меным шеді.
 
А мӧдыс висьталӧ:
 
— Тӧрыт тэнад мамыд вузасянінысь ньӧбис ыджыдысь-ыджыд рач, и ми кыкӧн нуим рачтӧ тіянӧ.
 
— Пӧръясян тэ! Мыйла мамлы ыджыдысь-ыджыд рачыс?
 
— Черитӧ тэнсьыд пражитны.
 
— Челядь кӧдзыд лунъясӧ пӧлатьын ышмылісны, да ковмыліс найӧс лӧньӧдны.
 
— А кыдзи найӧс лӧньӧдлісны?
 
— Миянӧс пӧчӧ велӧдіс «Коді серӧктас?» ворсӧмӧ.
 
— Кыдзи сійӧн ворсӧны?
 
— Ворсысьяс кутчысьӧны ӧта-мӧдыскӧд певнаныс, бергӧдлӧны да шуалӧны:
 
 
Ас ки карнан, ки карнан,
 
код шыасяс медводз,
 
сылы дас печик.
 
 
— Ме тӧда тайӧ ворсӧмтӧ. Кор классын шума, велӧдысь заводитӧ ворсны миянкӧд тайӧ ворсӧмнас. Классын пыр и лӧнь лоӧ.
 
— Вай ми тшӧтш ворсыштам.
 
 
50ʼ удж. Аддзы кывкудйысь серпасъяс дорӧ эмакывъяс.
 
 
51ʼ удж. Артмӧд серпасъяс да схемаяс серти сёрникузяяс.
 
 
52ʼ удж. Содты сёрникузяяс. Мый лоӧ водзӧ?
 
 
1. Асыв. Нывка мунӧ велӧдчанінӧ. ...
 
2. Физкультура. Челядь локтісны котраланінӧ. ...
 
3. Перемена. Челядь велӧдыськӧд сёянінын. ...
 
4. Помасисны урокъяс. Нывка воис пӧрччысянінӧ. ...
 
5. Челядь котралӧны ворсанінын. ...
 
 
53ʼ удж. Аддзы лишнӧй кыв.
 
 
54ʼ удж. Лыддьы Ӧньӧлысь висьталӧмсӧ.
 
 
Ме ола Шойнатыын, велӧдча нёльӧд классын. Миян велӧдчанін кык судтаа. Тані уна вежӧс, ыджыд котраланін. Физкультура урок вылын ми сэні котралам, чеччалам, ворсам. Эм сёянін. Сэні уджалӧны шань аньяс.
 
Велӧдчанін гӧгӧр быдмӧ уна пу да дзоридз. Неылын эм челядьлы ворсанін.
 
 
1. Мый висьталіс Ӧньӧ аслас велӧдчанін йылысь.
 
2. Висьтав аслад велӧдчанін йылысь.
 
 
55ʼ удж. Уджалӧй параӧн. Сетӧй ёрта-ёртыдлы юалӧмъяс 45-ӧд удж серти да вочавидзӧй.
 
 
Вӧчӧй тадзи: Кӧні олӧ Ӧньӧ? Ӧньӧ олӧ Шойнатыын.
 
 
56ʼ удж. Гижӧй велӧдан диктант.
 
 
57ʼ удж. Лыддьы Нина Куратовалысь висьтсӧ. Вочавидз юалӧм вылӧ.
 
 
МИШУК РИСУЙТЧӦ.
 
 
Мишук босьтіс карандаш да кабала лист, кутіс рисуйтчыны. Медводз зэв кузь визь гижтіс. Тайӧ туй.
 
Сэсся босьтіс турунвиж карандаш да вӧчис посни визьяс.
 
— Мамӧ, ме нӧшта рисуйта коз пу да кӧчильӧс!
 
— Рисуйт, пиук, рисуйт. Сэсся петкӧдлы мамыслы, мый артмас.
 
Козйысь да кӧчильысь кындзи, Мишук рисуйтіс нӧшта туй вылас ичӧтик гӧгыль, а сэсся сетіс мамыслы.
 
— На, мамӧ, видзӧдлы! Артмис менам?
 
— Артмӧма, пиук. Кутшӧм нӧ эськӧ мойд серпасалін?
 
 
1. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти.
 
2. Серпасав: пызан вылын кабала лист, туй дорын коз, коз улын кӧч, туй вылын кӧвдум.
 
 
Сійӧ мича. Сійӧ кузь.
 
Лун-лун мырсьӧ, оз тай узь.
 
Лун-лун киӧ сійӧс босьта.
 
Сылысь нырсӧ лун-лун ёсьта.
 
 
 
58ʼ удж. Аддзы сёрникузя помсӧ да гиж.
 
 
Менам класс медводдза судтаын.
 
Сійӧ ыджыд да сӧстӧм.
 
Класс водзын ӧшалӧ мугӧм пӧв.
 
Стен пӧлӧн сулалӧны шкапъяс.
 
Шкап пытшкын небӧгъяс да тетрадьяс.
 
Ӧшинь вылын уна мича дзоридз.
 
 
1. Мый йылысь тайӧ сёрникузяясыс?
 
2. Тайӧ текст али абу? Сет текстыслы ним.
 
 
59ʼ удж. Лыддьы Иралысь письмӧсӧ.
 
 
Чолӧм, Катя!
 
Вот и помасисны гожся каникулъяс. Ми бара аддзысим ёртъяскӧд. Таво ми кутам велӧдчыны медводдза судтаын. Классным ыджыд, югыд, шоныд да сӧстӧм. Зэв жӧ нин гажа! Гожӧмнас краситӧмаӧсь, да гӧгӧр дзирдалӧ. Ми ёртъяскӧд шуим бура видзны класснымӧс. Кутам чышкыны бус, идравны ёг да киськавны дзоридзьяс.
 
А кыдзи тіян заводитчис выль велӧдчан во? Кутшӧм выльторъяс тіян эмӧсь? Гиж вочакыв, виччыся.
 
Аддзысьлытӧдз!
 
Ыджыдвидз сикт. Кӧч тӧлысь 24-ӧд лун.
 
Тэнад Ира нывъёртыд.
 
 
Висьталӧй, кыдзи ті видзанныд класснытӧ.
 
 
КОМИ МУЫН МЕДВОДДЗА ШКОЛА.
 
 
— Пӧль, а пӧль, висьтав, кор Коми муын воссис медводдза школаыс?
 
— Он тӧд? Сідзкӧ, кывзы.
 
Тайӧ вӧлі 7 нэм сайын. Локтіс сэки Комиӧ Роч муысь Степан. Сійӧ вӧлі Устюг карысь. Дыр манакаліс Ростовса манастырын. Тані сійӧ лӧсьӧдіс медводдза коми анбур.
 
Степан копыртчыліс Москваса князьлы, Дмитрий Донскойлы. Князь кырымаліс грамота Степанӧс Коми муӧ мӧдӧдӧм йылысь.
 
Тадзи Степан воис Коми муӧ. Кутісны шуны сійӧс Перымса Степанӧн.
 
Емва ю бокын Перымса Степан кыпӧдіс медводдза школа. Тані кутісны велӧдны чужан кыв.
 
 
1. Висьт серти артмӧд юалӧмъяс.
 
2. Тӧдмась Перымса Степан анбурӧн.
 
3. Гиж анбур отсӧгӧн кывъяс: небӧг, школа, азбука.
 
 
61ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ да гиж.
 
 
Велӧдысьлӧн пызан сулалӧ ӧшинь дорын.
 
Шкап сулалӧ стен пӧлӧн.
 
Велӧдчысь вочавидзӧ юалӧм вылӧ дӧска дорын.
 
Мусерпас ӧшалӧ класс водзын.
 
Велӧдысь пукалӧ пызан сайын.
 
Велӧдчысь пукалӧ парта сайын.
 
Лампочка ӧшалӧ пызан весьтын.
 
Дзоридзьяс сулалӧны ӧшинь вылын.
 
 
— Ыджыд-ӧ тэнад велӧдчаніныд?
 
— Менам велӧдчанінӧй абу ыджыд, ӧти судтаа. А тэнад?
 
— Ме велӧдча куим судтаа школаын. Тані зэв уна вежӧс, котраланін, сёянін, бурдӧдысьлӧн вежӧс, лыддьысянін, пӧрччысянін, сьылан-йӧктанін.
 
— Миян эмӧсь жӧ татшӧм вежӧсъясыс. Абу сӧмын бурдӧдысьлӧн вежӧс.
 
— А классныд ыджыд?
 
— Да, миян классным ыджыд, югыд да шоныд.
 
 
Сёрнитӧй ӧта-мӧдныдкӧд асланыд велӧдчанін йылысь.
 
 
62ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ.
 
 
Велӧдчысьяс школаын нуръясьӧны
 
Физкультура урок мунӧ
 
Урокъяс мунӧны
 
Челядь велӧдчӧны
 
Пальто да куртка ӧшӧдӧны
 
Челядь гажӧдчӧны
 
 
Вӧч проекта удж «Школа» тема вылӧ план серти.
 
 
1. Кӧні сулалӧ тіян велӧдчанінныд?
 
2. Кутшӧм сійӧ?
 
3. Мый эм велӧдчанінад?
 
4. Мый эм велӧдчанін гӧгӧрын?
 
5. Артмӧд велӧдчанін йылысь нӧдкыв, юржугӧдан.
 
6. Серпасав велӧдчанінтӧ.
 
 
63ʼ удж. Лыддьы текстсӧ. Торйӧд юкӧнъяс вылӧ. Сет ним.
 
 
Пуксис тӧв. Юяс да тыяс вевттьысисны йиӧн. Ӧтчыд Витя муніс ты дорӧ. Ты вылын исласисны нывкаяс. Зина исковтіс ты мӧдар берегас. Витя горӧдіс нывкалы: «Бергӧдчы! Йиыс жугалас!» Зина быттьӧ эз и кывлы, исковтіс водзӧ. Друг йиыс потіс. Зина усис кӧдзыд ваӧ. Нывка лёкысь горӧдіс. Витя шыбитіс паськӧмсӧ да уськӧдчис Зина дінӧ. Зонка кыскис Зинаӧс ваысь. Витяӧс пӧся аттьӧалісны велӧдчанінын.
 
 
ЕДЖЫД БОБУВ БӦРСЯ БОБУВ ПАСЬКӦМ ВЫЛӦ ПУКСЬӦ
 
 
асъя кыа
 
  
64ʼ удж. Корсь тӧвся тӧлысь нимъяс.
+
Гам сиктса школа.
 
Ӧшым тӧлысь — Кӧдзыд Пӧльыс —
 
Волӧн медся ыджыд пи.
 
Ыджыд ноп тыр козин кыскис,
 
Ӧзтіс коз пу вылын би.
 
 
Тӧвшӧр тӧлысь — тӧвлӧн шӧрыс —
 
Волӧн медся ичӧт пи.
 
Пашлякъясӧн шковгӧ-лыйсьӧ,
 
Питшӧгъясас кӧдзыд би.
 
 
Урасьӧм тӧлысь
 
Кык бана киа —
 
Ӧтарыс шоныд,
 
Мӧдарыс — йиа.
 
 
 
1. Лыддьы кывбурсӧ.
 
2. Вӧчӧй небӧг «Тӧв» тема вылӧ.
 
 
65ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
1. Кутшӧм вогӧгӧрся кад ывлаын?
 
2. Мыйӧн позьӧ иславны каток вылын?
 
3. Мыйӧн ислалӧны кыр йывсянь?
 
4. Мый вӧчӧны челядь лымйысь?
 
5. Мыйӧн тэ радейтан исласьны?
 
 
66ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.
 
 
Асъя кыа югыд кыӧ.
 
Турдӧм тӧлысь кельдӧ. Чӧв.
 
Кӧнкӧ ар на.
 
Коми парма важӧн лымъя,
 
Важӧн тӧв.
 
Кырыс дась нин, быттьӧ праздник.
 
Вашмунӧма ичӧт зон.
 
Потшӧс дорын мича дзоридз —
 
Кумач морӧса лӧнь жонь.
 
 
Аддзы сёрникузяяс пасъяс серти.
 
 
67ʼ удж. Корсь лӧсялана кывъяс «Тӧв» тема вылӧ.
 
 
Ворс ёртыдкӧд «Тӧв» тема вылӧ.
 
 
68ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ.
 
 
ВЫЛЬ ЛЫЖИ.
 
 
И школаын, и гортын Генялӧн ӧти дум: лызь колӧ. Дышӧдіс нин дадьнас иславны. Абу ӧд дзоля кага. Ыджыдджык вокыслы неважӧн выль лызь ньӧбисны, ёсь ныра, югыдлӧз рӧма. Мича! Шурик вокыс лыжиасис да котӧртіс кыр йылӧ:
 
— Эй, менам выль лызь!
 
Зонпосни кытшалісны Шурикӧс. Ставӧн лыжиаӧсь, ставӧн радлӧны. А Геня вылӧ эз и видзӧдлыны.
 
Забеднӧ Генялы, бать-мамыслысь быд лун лызь корӧ. Но мый вӧчан, лавкаас кӧ абу.
 
Ӧтчыд батьыс вайис кыдз пу, паччӧрас лэптіс сійӧс.
 
— Мый вылӧ тайӧ, бать? — юаліс Геня.
 
— Косьтам да видзӧдлам, мый артмас, — шуис батьыс.
 
Ӧти асылӧ Геня кайис паччӧрӧ да чуймис:
 
— О-о, лыжи!
 
Да, тайӧ вӧлі лыжи. Батьыс вӧчӧма. Лым кодь еджыд, ёна мича.
 
Регыд лыжиыс лои дась: ёсь ныра, турунвиж рӧма, тасмаысь вӧчӧм кӧвъя.
 
Геня котӧрӧн кайис кыр йылӧ да Шурик мозыс жӧ горӧдіс:
 
— Эй, менам выль лызь!
 
И тӧвзис чой горув.
 
 
1. Висьтав, мыйла висьтыслӧн нимыс «Выль лыжи».
 
2. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти.
 
Висьтав «Выль лыжи» висьт ас нимсянь.
 
 
69ʼ удж. Аддзы висьтысь паныд вежӧртаса кывъяс.
 
 
70ʼ удж. Аддзы висьтысь матын вежӧртаса кывъяс.
 
 
71ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.
 
 
Ӧшинь улын круткодь чой.
 
— Петам, исковтам сэт, чой!
 
Оз и ков тай тэрыб вӧв,
 
Тӧвзям — полӧмным эз вӧв.
 
Пӧрам лымйӧ, вӧв — ?
 
Чеччам бӧр!
 
Дадьлӧн крепыд льӧм пу бӧр.
 
 
1. Мыйысь важӧн вӧчлісны дадь да лызь?
 
2. Кутшӧм тэнад даддьыд да лызьыд?
 
 
— Вася, тэ радейтан тӧвсӧ?
 
— Радейта, дерт! Тӧвбыд ислася лызьӧн да конькиӧн.
 
— А ме сӧмын кужа исласьны даддьӧн.
 
— Эн шогсьы. Ме тэнӧ велӧда.
 
— Миша, тэ медбур ёрт!
 
 
Серпасав, мыйӧн тэ радейтан исласьны, да гиж.
 
 
Кык Шура, кык Саша, кык Саньӧ
 
Тӧвзьӧны даддьӧн увланьӧ.
 
Кыр йылын кык мам зэв радӧсь,
 
Мый Александръяс вывті нин збойӧсь.
 
 
Кымын зон исласьӧ тані?
 
 
72ʼ удж. Лыддьы да орччӧд Александр Лужиковлысь кывбуръяссӧ.
 
 
Кӧть и мича,
 
оз тай шонты.
 
Оз тай шонты
 
тӧвся шонді.
 
Зэв дыр узьӧ,
 
сёрӧн чеччӧ.
 
Сёрӧн чеччӧ,
 
зэв водз лэччӧ.
 
Помся унзіль.
 
Оз пет нюмыс.
 
Нюмъялӧмсьыс,
 
гашкӧ, умис?
 
 
Артмӧд неыджыд висьт тӧвся шонді йылысь.
 
 
Тӧлысь — абу полысь.
 
Узьны кутас луннас.
 
Тӧлысь — войся олысь.
 
Эштас тӧвся войыс, —
 
Войнас оз лок унмыс.
 
Чеччас Шонді чойыс.
 
 
1. Кутшӧм лэбачлӧн войнас оз лок унмыс?
 
2. Вӧч серпасъяс кывбуръяс серти.
 
  
ТӦВСЯ ГАЖЛУНЪЯС
+
1904-ӧд воӧ Гамса мӧд ступеня школа помаліс тӧдчана учёнӧй-социолог, философ, этнограф Питирим Александрович Сорокин. Сэні сійӧ велӧдіс Закон Божий, церковно-славянскӧй кыв, арифметика, роч кыв, природоведение, чистописание, пение, столярнӧй да переплётнӧй уджъяс. Школанас веськӧдліс И.С. Покровский Гам вичкоса священник. Священникӧс чуймӧдіс зонкалӧн сюсьлуныс. Велӧдысьяс отсалісны Питирим Сорокинлы бур кывйӧн, сёян-юанӧн, кӧм-паськӧмӧн да сьӧмӧн. Сюсь зонкалы тырмис сямыс венны ыджыд сьӧкыдлунъяс да бура помавны школа.
 
73ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.
 
 
ВЫЛЬ ВО.
 
 
Быттьӧ мойдкыв гортӧ пырис,
 
Гажа шыӧн гӧгӧр тырис.
 
Коз пу дзирдалӧ джодж шӧрын,
 
Вӧрысь сійӧ локтіс тӧрыт.
 
Ӧтчыд вонас овлӧ тайӧ,
 
Ставлы шудсӧ Выль во вайӧ.
 
 
74ʼ удж. Велӧдӧй да йӧктӧй выльвося коз дорын.
 
 
Полька йӧктам,
 
Оз ков тшӧктӧм,
 
Коклябӧрӧн тук да тук.
 
Гажа полька
 
Йӧктам толькӧ,
 
Ньӧти миян оз мудз кок.
 
Сувт вай кытшӧ,
 
Ичӧт другӧй!
 
Йӧктам миянкӧд тшӧтш лок!
 
Гажа полька
 
Йӧктам толькӧ,
 
Ньӧти оз мудз миян кок.
 
 
75ʼ удж. Комиӧд. Висьтав, кутшӧм карын чужис Исус Кристос?
 
 
Висьтав, кӧні тайӧ карыс. Инды мусерпас вылысь.
 
 
76ʼ удж. Гӧгӧрвоӧд приметаяссӧ.
 
 
1. Лымйыс кӧ тӧлын ёна усьӧ — гожӧмыс зэра лоӧ.
 
2. Тӧлын кӧ зэрас — йӧзлы сьӧкыд во лоӧ.
 
3. Тӧлын кӧ дыр кӧдзыд — гожся поводдяыс лоӧ бур.
 
4. Лымйыс кӧ уна — бур во лоӧ.
 
 
— Сеня, тэ мыйкӧ тӧдан Рӧштво гажлун йылысь?
 
— Маша, тайӧ лунӧ чужӧма Исус Кристос.
 
— А коді сылӧн бать-мамыс?
 
— Мамыс Мария, а батьыс Иосиф.
 
— Кӧні чужӧма Исус?
 
— Сійӧ чужӧма Иерусалимса Вифлеем карын.
 
— Кор сійӧ чужӧма?
 
— Тӧвшӧр тӧлысь 7-ӧд лунӧ.
 
— Тэ тай, Сеня, уна тӧдан. Аттьӧ висьталӧмсьыд.
 
 
Кыдзи тэ чайтан, мый Маша нӧшта вермис юавны Сенялысь?
 
 
77ʼ удж. Лыддьы текстсӧ.
 
 
Рӧштво пасйӧны Выль во бӧрын. Тайӧ лунӧ вичкоын ыдждӧдлӧны Исус Кристосӧс. Том йӧз ветлӧны керкаысь керкаӧ, сьылӧны вичко сьыланкывъяс.
 
Рӧштвосянь заводитчӧ Вежадыр. Том йӧз гажӧдчӧны Крещенньӧӧдз. Ставӧн тунасьӧны: нывъяс кӧсйӧны тӧдмавны ассьыныс жӧниксӧ, а олӧма йӧз — кутшӧм лоӧ выль урожай.
 
 
1. Кыдзи пасйӧны Рӧштво тіян котырын?
 
 
2. Инды схемаяслы лӧсялана сёрникузяяс.
 
 
3. Сувтӧд сёрникузяяс дорӧ юалӧмъяс.
 
 
Вӧч тадзи: Рӧштво пасйӧны Выль во бӧрын.
 
Мый пасйӧны Выль во бӧрын? Кор пасйӧны Рӧштво? Мый вӧчӧны Выль во бӧрын?
 
 
4. Помав сёрникузясӧ.
 
Рӧштво дырйи том йӧз ...
 
 
78ʼ удж. Корсь стӧч вочакыв.
 
Выль во пасйӧны Рӧштво водзын.
 
Вежадыр заводитчӧ Рӧштво бӧрын.
 
Том йӧз гажӧдчӧны Крещенньӧӧдз.
 
Нывъяс тунасьӧны Рӧштво дырйи.
 
 
79ʼ удж. Артмӧд кывъясысь сёрникузяяс да гиж.
 
 
Тӧвшӧр тӧлысь 7-ӧд лунӧ Рӧштво. Тайӧ лунӧ чужис Исус Кристос. Йӧз гажаа пасйӧны тайӧ лунсӧ. Верстьӧ да том йӧз ветлӧны вичкоӧ. Гортын ӧзтӧны вежӧдӧм сись.
 
 
80ʼ удж. Аддзы лишнӧй кыв.
 
 
Важӧн комияс юрбитӧмаӧсь пуысь вӧчӧм енъяслы. «Войпель» вӧлӧма бур енмӧн, а «Ёма» — лёкӧн.
 
Ёма — пӧрысь, пинясьысь. Ӧні на кылан челядь ворсігӧн:
 
— Ёма баба, вӧтӧд!
 
 
Пудъясьӧй да ворсӧй «Ёма баба, вӧтӧд!» ворсӧмысь.
 
 
Акӧтӧ, пакӧтӧ
 
Жугӧдӧма,
 
Абель, фабель,
 
Руменӧ,
 
Ики, Брики,
 
Драматики,
 
Фронька.
 
 
Челядь бӧрйӧны ас пиысь «Ёма бабаӧс», быд ногыс сійӧс дӧзмӧдӧны, а сэсся пышйӧны сыысь, а «Ёма» найӧс куталӧ.
 
 
1. Кутшӧм ворсӧмъяс тэ тӧдан?
 
2. Мыйӧн радейтан ворсны?
 
 
 
82ʼ удж. Лыддьы мойдсӧ.
 
 
Брунгысь-брангысь выя рач
 
Вӧрлань ризйӧ кӧм ни гач.
 
 
Укват шенасьӧ да горзӧ,
 
Чукля кокыс сідзи-й ворсӧ.
 
 
Ружтӧ-мунӧ ва пельса,
 
Вылас таркакылӧ кӧш.
 
 
Чуман чошкӧдӧма пельсӧ,
 
Пышйӧ-тэрмасьӧ кыз нӧш.
 
 
Би кодь гӧрд
 
Ыргӧн пӧрт.
 
 
Петіс мир туй вылӧ
 
Пышйӧ-брунакылӧ.
 
 
Пызан лэбис ӧшинь пыр,
 
А сы бӧрся пож да гыр.
 
 
1. Тӧдмав, мый вӧчӧны тайӧ дозмукнас.
 
2. Кутшӧм роч мойд серти Василий Ильич Лыткин (Илля Вась) гижӧма тайӧ мойдсӧ?
 
3. Корсь кывкудйысь кывъяслысь вежӧртассӧ: ризйыны, шенасьны, ружтыны, чошкӧдны.
 
4. Ворсӧй мойдсӧ.
 
 
83ʼ удж. Содтав кадакывъяссӧ В.Лыткин кывбурысь.
 
 
Инды кадакывъяслысь кад, морт да лыдсӧ.
 
 
— Ӧні уна важ кӧлуй позьӧ аддзыны сӧмын музейысь.
 
— Важӧн коми морт уна кӧлуй вӧчлӧма пуысь да сюмӧдысь.
 
— А тэ тӧдан, мый важӧн сёйліс коми морт?
 
— Аслыс сёян коми морт босьтліс вӧрысь да ваысь.
 
— Град выв пуктасыс, ме чайта, вӧлі жӧ?
 
— Дерт. Кыдзи чайтан, мый медводз пуктылісны пызан вылӧ?
 
— Град выв пуктасысь сорас либӧ картупеля сола тшак.
 
— А вот и эн тӧд. Вай кывзы ӧти висьт, а сэсся ачыд гӧгӧрвоан, мый медводз вайӧны пызан вылӧ.
 
 
84ʼ удж. Лыддьы да вочавидз юалӧм вылӧ.
 
 
ЫДЖЫД ШЫПАССЯНЬ.
 
 
Володяӧс корисны велӧдысьлӧн вежӧсӧ. Велӧдысь шуис:
 
— Зэв бура гижӧмыд ас гижӧдтӧ, но сӧмын ӧти ӧшыбка эм. Нянь кывсӧ гижӧмыд ыджыд шыпассянь. Ме чайта, тэ торксин.
 
Володя вочавидзис:
 
— Эг.
 
Директор шыасис:
 
— Тайӧ кывсӧ пыр колӧ гижны ыджыд шыпассянь.
 
Батьяс да пӧльяс пыр ыдждӧдлісны няньтӧ, пызан вылӧ медводз пуктылісны.
 
 
1. Кутшӧм выльтор тӧдмалін нянь йылысь?
 
2. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти.
 
 
Мый тэ ачыд верман висьтавны нянь йылысь?
 
 
Нянь — важ иран кыв. Миян прапрапрапӧльяс коркӧ овлӧмаӧсь лунвылынджык да вузасьӧмаӧсь иранса йӧзкӧд. Сэсся коми йӧз босьтӧмаӧсь налысь нянь кывсӧ.
 
 
85ʼ удж. Лыддьы да велӧд кывбурсӧ.
 
 
Пызан сайын сёйны-юны
 
Тэрмасьны оз ков,
 
Эн, эн вунӧд йӧзлы шуны:
 
«Нянь да сов!»
 
 
 
Мыйла йӧзлы шуӧны сёйӧм водзын «Нянь да сов»?
 
  
86ʼ удж. Висьтав, коді мый сёйӧ.
 
 
87ʼ удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да гӧгӧрвоӧд.
 
 
Коді няня, сійӧ тышын вермас.
 
Ваыд — матушка, няньыд — батюшка.
 
Няньыд пызан мичмӧдӧ.
 
Аслад няньыд юмовджык йӧз кӧлачысь.
 
 
Вӧч серпаса небӧг нянь йылысь.
 
 
Артмӧд кывъяс.
 
 
Гӧгӧрвоӧд кывъяслысь артманногсӧ.
 
 
88ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.
 
 
КАНЬ ДА ЧЕРИНЯНЬ.
 
 
Шорысь чери кутіс кань,
 
Сюйис пачӧ черинянь.
 
Садьмис,чӧвтіс пачӧ син,
 
А сэн нинӧм абу нин.
 
Исыштіс да гӧгӧрвоис,
 
Чериняньыс кытчӧ лоис.
 
— Ӧтчыд йӧйталі и шань! —
 
Шуис аслыс сэки кань.
 
Бара кыйсьӧ дзик быд войӧ,
 
Но, мый шедлас, ульӧн сёйӧ.
 
 
Висьтав, кытчӧ каньлӧн воши чериняньыс.
 
 
89ʼ удж. Лыддьы зонкалысь висьтсӧ.
 
 
Мыйта вотӧсыс миян вӧрын! Кутшӧм рӧм сӧмын оз тыдав! Со аддза и алӧй, и гӧрд, и лӧз, и сьӧд рӧмъяс.
 
Со сулалӧ льӧм пу. А вотӧсыс мыйта! Чукӧрта, да мамӧ вӧчас льӧмъя ляз. Ёна и чӧскыд юмов лязйыд!
 
Аски ёрткӧд ветла ягӧ чӧдла. Пӧчӧлы тшӧкта пӧжавны чӧдъя пирӧг. Неуна вота юмов оз. Ми чойкӧд радейтам сёйны йӧла оз.
 
 
1. Кутшӧм вотӧс тэ вотін гожӧмнас?
 
2. Кутшӧм вотӧсысь позьӧ вӧчны ляз?
 
 
Кутшӧм вотӧс вотіс Войт?
 
 
Лӧз рӧма вотӧс — тайӧ ... .
 
Алӧй рӧма вотӧс — тайӧ ... .
 
Сьӧд рӧма вотӧс — тайӧ ... .
 
Гӧрд рӧма вотӧс — тайӧ ... .
 
 
90ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.
 
 
Кокӧй, кокӧй,
 
Пышйы жӧ, пышйы
 
Чӧдъя-пувъя ягӧ,
 
Мырпома нюрӧ,
 
Тшака раскӧ.
 
Кокыльӧй да табыльӧй,
 
Пышйы жӧ, пышйы
 
Сьӧла-тара раскӧ,
 
Дозмӧра ягӧ.
 
Кокӧй, табӧй,
 
Пышйы жӧ, пышйы.
 
  
1. Мыйла корӧма коксӧ пышйыны ягӧ, нюрӧ, раскӧ?
+
'''<Kodko @ Сёян-юан. Сёян-юан лавкаын. Сёянінын : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 28-38.>'''апаськӧм
2. Висьтав ӧти кывйӧн:
 
Чӧд, пув, мырпом — тайӧ ... . Сьӧла, тар, дозмӧр — тайӧ ... .
 
3. Помав сёрникузяяссӧ.
 
Чӧд да пув быдмӧны (кӧні?)... . Мырпом да турипув быдмӧны (кӧні?)... . Сьӧла-тарсӧ вӧралысь кыйӧ (кытысь?) ... . Дозмӧрсӧ вӧралысь кыйӧ (кытысь?) ... .
 
 
91ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.
 
 
РАКА ДА САКАР.
 
 
Коркӧ ӧтчыд аддзӧ рака —
 
Туй вылын туплясьӧ сакар.
 
Прамӧй сакар, рафинад.
 
Рака лоис ок и рад:
 
— Талун юа юмов тшай
 
Куим стӧкан, кружка да-й.
 
Ӧдйӧ пета кильчӧ вылӧ,
 
Чурскӧмӧй мед кылас ылӧ.
 
Кырныш-суседлӧн, кор аддзас,
 
Завидьысла потас гачыс.
 
Катша локтас юигкості,
 
Ме пӧ сакар торсӧ вошті.
 
Мый он аддзы, ставыс сылӧн,
 
Быттьӧ ӧтнас олӧ-вылӧ.
 
Тадзи рака сакар дорын
 
Ачыс аслыс кравзіс гора.
 
Горзігад эз и казяв,
 
Кыдзи муыс гӧгӧр вазис.
 
Кымӧр локтіс, зэрӧн койис.
 
Рака дорын гуран лоис.
 
Гашкӧ, ӧнӧдз ассьыс сакар
 
Корсьӧ гуран пиысь рака.
 
 
 
1. Тэ думысь, кытчӧ вошис сакарыс?
 
2. Кыдзи тэ гӧгӧрвоин кывбурсӧ?
 
 
— Тэ радейтан льӧмъя ляз али кос чӧдъя ляз?
 
— Ме ог радейт льӧмъя ляз, меным кажитчӧ кос чӧдъя ляз.
 
— Картупеля али рыська шаньга радейтан?
 
— Тэ радейтан йӧлӧн пражитӧм чери либӧ черинянь?
 
— Тэныд кажитчӧ кос моркова да кос сёркниа компот?
 
 
92ʼ удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ да тӧдмав.
 
 
93ʼ удж. Вуджӧд кывъяссӧ да лыддьы шусьӧгъяссӧ.
 
 
94ʼ удж. Велӧд да сьыв сьыланкывсӧ гажлун дырйи.
 
 
УНА БЛИН МЕ ПӦЖАЛА.
 
 
Уна блин ме пӧжала,
 
Гӧсьтъясӧс ме корала.
 
Волӧй, гӧсьтъяс, миянӧ,
 
Дзожгана пӧсь блин дорӧ.
 
Ӧшинь улӧс чышкала,
 
Гӧрд ковёрӧс вольсала.
 
Волӧй, гӧсьтъяс, миянӧ,
 
Дзожгана пӧсь блин дорӧ.
 
Пызан вылӧ вая ырӧш.
 
Юӧй ырӧш кӧть тыр кӧш.
 
Волӧй, гӧсьтъяс, миянӧ,
 
Дзожгана пӧсь блин дорӧ.
 
Пызан вылын самӧвар.
 
Гӧсьтъясыдлӧн сёрни-гар.
 
Волӧй, гӧсьтъяс, миянӧ,
 
Дзожгана пӧсь блин дорӧ.
 
Миян праздник гажа тан,
 
Хороводӧн йӧктыштам.
 
Волӧй, гӧсьтъяс, миянӧ,
 
Дзожгана пӧсь блин дорӧ.
 
 
95ʼ удж. Корсьӧй лишнӧй кыв.
 
 
Шаньга, рок, кӧвдум.
 
Тшай, йӧв, пирӧг.
 
Шыд, зарава, юква.
 
Черинянь, ырӧш, пув ва.
 
 
МЕНАМ ЛУН
 
 
 
96ʼ удж. Гиж «Менам лун» тема вылӧ кывъяс.
 
 
1. Войдӧрлун и тӧрыт вӧлі,
 
Талун эм, и аски лоӧ.
 
Лоас гожӧмын и тӧлын, —
 
Шондікӧд тшӧтш сійӧ волӧ.
 
 
2. Мый оз позь томнавны ящикӧ?
 
 
97ʼ удж. Лыддьы кывбуръяссӧ да велӧд.
 
Шондіӧй, шондіӧй,
 
Югӧръястӧ кой.
 
Шондіӧй, шондіӧй,
 
Вӧтлы пемыд вой.
 
 
Тіч-точ, тіч-точ —
 
Мунӧ часі.
 
Сёр-ӧ-водз?
 
Мамӧ шуӧ:
 
— Вай эн сёрнит,
 
Вод вай, пиук,
 
Зэв ӧд сёр нин.
 
 
Кутшӧм кад петкӧдлӧма кывбуръясын да серпасын?
 
 
98ʼ удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.
 
 
99ʼ удж. Лыддьы да корсь серпас дорӧ висьт.
 
 
1. Рыт. Лёня пуксис вӧчны гортса удж. Сійӧ ӧзтіс би да восьтіс дневник. Зонкалы медводз колӧ вӧчны гижан урокъяс, а сэсся лыддьысьны.
 
 
2. Мамыс шуис Лёнялы:
 
— Пиук, ветлы вузасянінӧ, ньӧб нянь, йӧв да рысь.
 
Лёня босьтіс пакет да мӧдӧдчис вузасянінӧ.
 
 
3. Лёня чеччис, пасьтасис да муніс мыссьыны.
 
Сёйӧм бӧрас мамыс юаліс:
 
— Лёня, тэ нинӧм эн вунӧд?
 
— Эг.
 
 
1. А тэ кыдзи чайтан, мый вунӧдіс Лёня?
 
2. Комиӧд: включил свет, сходи в магазин, ничего не забыл.
 
 
100ʼ удж. Лыддьы. Висьтав, кутшӧм выльтор тӧдмалін.
 
 
Велӧдысь урок вылын челядьлысь юаліс:
 
— Челядь, кымын тӧлысь ӧти воас?
 
— Дас кык! — вочавидзисны челядь.
 
Велӧдысь висьталіс водзӧ:
 
— Важӧн коми йӧзлӧн вӧлӧма во чӧжнас ӧкмыс кадколаст. Быд кадколаст йитчывлӧма кутшӧмкӧ пемӧс олӧмкӧд. Календарсӧ вӧчлӧмаӧсь бронзаысь. Сэтчӧ серпасалӧма ӧкмыс пемӧс: ош, кӧр, сьӧдбӧж, сан, йӧра, вурд, руч, ур да тулан. Воыс заводитчылӧма рака тӧлыссянь. Тайӧ кадӧ пиянасьӧ ош да петӧ гуысь.
 
 
101ʼ удж. Артмӧд пасъяс серти сёрникузяяс.
 
 
102ʼ удж. Параӧн удж. Сет ёртыдлы юалӧмъяс.
 
 
1. Мый тэ радейтан вӧчны урокъяс бӧрын?
 
2. Кыдзи отсасян бать-мамыдлы?
 
3. Кор пуксян вӧчны гортса удж?
 
4. Кутшӧм предметысь медводз вӧчан гортса удж?
 
 
103ʼ удж. Гиж, мый тэ вӧчан урокъяс бӧрын.
 
 
104ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс серпасъяс серти.
 
 
Отсав Войтлы юклыны кывъяссӧ стӧча.
 
  
105ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ.
 
 
СӦСТӦМ ДӦРӦМ.
 
 
Тӧрыт Вася лунтыр уджаліс Ёгор дядькӧд трактор вылын. Дядьыс весиг сетліс зонкалы кутыштны рычагсӧ. Гортас Вася воис няйт дӧрӧмӧн. Мамыс ёна и видіс писӧ, а сэсся эз нин тшӧкты мунны трактор дорас.
 
Талун мамыс Васялы сетіс сӧстӧм дӧрӧм да юаліс:
 
— Трактор дінад сэсся он нин мун?
 
— Ог, — гусьӧник шуис Вася да петіс ывлаӧ.
 
Ывлаын кыліс трактор шы. Вася видзӧдліс тракторлань да мӧвпыштіс:
 
— Дӧрӧмӧс ог сьӧдӧд дай.
 
Ёгор дядь пуксьӧдіс зонкаӧс трактор кабинаӧ. Трактор муракыліс-ветліс ыб кузя. Тракторист бара сетліс Васялы рычагсӧ веськӧдлыштны тракторӧн.
 
Удж бӧрын найӧ мӧдӧдчисны гортаныс. Мамыс аддзис пиыслысь няйт дӧрӧмсӧ да заводитіс видчыны. Ёгор дядь шуис:
 
— Эн вид питӧ. Сійӧ уджавны босьтчис. Бур механизаторӧн лоӧ.
 
 
 
Гӧгӧрвоӧд висьтыслысь нимсӧ.
 
 
1. Тӧдмав да висьтав Г. А. Юшков йылысь.
 
2. Висьтав ас нимсянь «Сӧстӧм дӧрӧм» висьтсӧ.
 
 
106ʼ удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да гӧгӧрвоӧд.
 
 
Бура уджалан — ылӧдз нималан.
 
Ачыд он вермы — ёртъяс отсаласны.
 
Уджавтӧг кынӧмыд оз пӧт.
 
Мортлӧн олӧмыс артавсьӧ оз лунъясӧн, а сылӧн уджӧн.
 
 
107ʼ удж. Содты лӧсялана эмакывъяс.
 
 
Из кодь сьӧкыд ... . Енэж кодь лӧз ... . Ур кодь пельк ... . Дивӧ кодь мича ... . Ош кодь ён ... . Лым кодь еджыд ... . Сизь кодь уджач ... . Шонді кодь мелі ... . Руч кодь мудер ... .
 
 
Вӧч тадзи: Из кодь сьӧкыд рюкзак.
 
 
— Тэ радейтан лыддьысьны?
 
— Ог. Ме радейта корсьны важ кӧлуй да тӧдмавны налысь коланлунсӧ.
 
— Важ кӧлуй йылысь позьӧ лыддьыны уна небӧг.
 
— Ме юася пӧч-пӧльлысь.
 
— Позьӧ, дерт, юасьны пӧч-пӧльлысь, но позьӧ унатор тӧдмавны и небӧгъясысь. Ме лыдди Елена Габова да Наталья Макаровалысь «Дети древней земли» небӧг да унатор тӧдмалі коми йӧзлӧн олӧм йылысь.
 
— Ме ветла лыддьысянінӧ да тшӧтш лыддя тайӧ небӧгсӧ.
 
 
108ʼ удж. Лыддьы текстсӧ.
 
 
Женя ветліс лыддьысянінӧ да босьтіс интереснӧй небӧг. Кышӧд вылас серпасалӧма нывкаӧс да зонкаӧс. Найӧ вадорын. Нывкаыс лӧз сарапана, еджыд ковтаа да серӧн мичмӧдӧм водздӧраа. Кӧса помас сылӧн лӧз ленточка. Зонка вышивайтӧм дӧрӧма, вӧня, мугӧм гача, сера чулкиа да кокни кӧтіа.
 
Библиотекар шуис:
 
— Тайӧ небӧгас шӧр геройясыс — Настук да Митрук. Найӧ тӧдмасьӧны коми йӧзлӧн оланінӧн, паськӧмӧн, ворсӧмъясӧн.
 
 
1. Висьтав, кутшӧм небӧгъяс тэ радейтан лыддьыны.
 
2. Серпасав нывкалысь да зонкалысь паськӧмсӧ.
 
 
109ʼ удж. Лыддьӧй рольяс серти.
 
 
Настук аддзис Митрукӧс да юаліс:
 
— Митрук, кытчӧ тэ мунан?
 
— Ю дорӧ.
 
— Купайтчыны?
 
— Чери кыйны. Он аддзы али мый, киын вугыр шатин.
 
— А меным позьӧ тэкӧд мунны ю дорӧ?
 
— Позьӧ. Сӧмын эн шумит. Чери оз радейт, кор йӧз сёрнитӧны гораа.
 
 
Радейтан-ӧ тэ вуграсьны?
 
Лыддьы Елена Габова да Наталья Макаровалысь «Дети древней земли» небӧг.
 
 
110ʼ удж. Лыддьы сёрнисӧ.
 
 
— Мый тэ тӧдмалін «Дети древней земли» небӧгысь?
 
— Ме 51-ӧд лист бокысь лыдди, кутшӧм вӧлӧма коми мортлӧн керкаыс.
 
— А мый, абу ӧнія кодь?
 
— Керкаыс вӧлӧма кык юкӧнысь: ӧтиыс — тӧвся, а мӧдыс — гожся. Тӧвсяыс ичӧтджык. Сэні сулаліс ыджыд пач, а сы весьтын — пӧлать. Челядь кӧдзыд дырйи пӧлатяс ворслісны да узьлісны.
 
— Ме чайта, «Дети древней земли» лои тэнад радейтана небӧгӧн.
 
— Да, сійӧ меным воис сьӧлӧм вылӧ. Ме унатор тӧдмалі коми йӧз да налӧн олӧм йылысь.
 
 
Мӧвпышт да висьтав, мыйла тӧвся керкаыс вӧлӧма ичӧтджык гожся сертиыс.
 
 
111ʼ удж. Лыддьы да висьтав ас кывйӧн лыддьысянін йылысь.
 
 
ас кывйӧн
 
 
Сыктывкарын Сӧветскӧй улича вылын сулалӧ мича важ керка. Тайӧ Челядьлӧн Самуил Маршак нима лыддьысянін. Сійӧ кык судтаа, шоныд да сӧстӧм. Джаджъяс вылын сулалӧны коми да роч гижысьяслӧн небӧгъяс.
 
Лыддьысянінӧ быд лун волӧны гырысь да посни класса велӧдчысьяс. Найӧ босьтӧны лыддьыны гортас радейтана небӧгъяс.
 
Лыддьысян вежӧсын челядь тӧдмасьӧны выль журналъясӧн, газетъясӧн. Энциклопедияяс да кывкудъяс отсӧгӧн найӧ вӧчӧны гортса удж.
 
 
1. Висьтав, кутшӧм коми гижысьясӧс тэ тӧдан.
 
2. Кыдзи важӧн шусис Сӧветскӧй улича?
 
 
112ʼ удж. Висьтав аслад лыддьысянін йылысь план серти.
 
 
1. Кӧні сулалӧ лыддьысяніныд?
 
2. Кутшӧм сійӧ?
 
3. Коді уджалӧ лыддьысянінын?
 
4. Кутшӧм небӧгъяс эмӧсь лыддьысянінын?
 
5. Кутшӧм коми гижысьясӧс тэ тӧдан?
 
6. Мый йылысь тэ радейтан лыддьыны?
 
 
113ʼ удж. Комиӧд кывъяссӧ да тӧдмав медводдза коми кывбур гижысьӧс.
 
 
Висьтав, мый тэ тӧдан тайӧ кывбур гижысь йывсьыс.
 
 
Вочавидз юалӧмъяс вылӧ да гиж неыджыд висьт.
 
 
1. Кутшӧм небӧг тэ лыддин?
 
2. Коді сійӧс гижис?
 
3. Коді шӧр геройыс?
 
4. Мый тэныд медся ёна воис сьӧлӧм вылад?
 
5. Мыйӧ велӧдӧ тайӧ небӧгыс?
 
 
ПАСЬТАСЯМ ДА КӦМАСЯМ
 
 
114ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ серпас отсӧгӧн.
 
 
1. Мый пасьталӧма нывка?
 
2. Мый пасьталӧма зонка?
 
3. Мыйӧн мичмӧдчӧма нывка?
 
 
Морт серти и паськӧм.
 
Кутшӧм поводдя, сэтшӧм и паськӧм.
 
Удж серти и паськӧм пасьталан.
 
 
116ʼ удж. Лыддьы да висьтав небӧгӧ видзӧдтӧг.
 
 
Лымйыс сапкӧ, тӧлыс тшапкӧ.
 
Киӧ — кепысь, юрӧ — шапка.
 
Кокӧ — гынкӧм, вылӧ — пась,
 
Ывлаӧ ме петны дась.
 
 
— Мый тэ тӧдан Виктор Савин йылысь?
 
— Сыктывкарын эм Виктор Савин нима драма театр.
 
— А мыйла тайӧ театрыс Виктор
 
Савин нима?
 
— Тайӧс ме ог тӧд.
 
— Виктор Савин, а коми ногӧн Нёбдінса Виттор, вӧлӧма Коми муын медводдза драматургӧн. Сійӧ гижӧма пьесаяс да пуктӧма найӧс сцена вылын, ачыс тшӧтш и ворсӧма.
 
— Зэв интереснӧй морт тай вӧлӧма. Сідзкӧ, Нёбдінса Виттор — Коми муын драматургиялы подув пуктысь.
 
Вот мыйла театрыс Виктор Савин нима.
 
— Сійӧ гижӧма и кывбуръяс.
 
— Ме велӧді татшӧм кывбур. Кывзы:
 
 
Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын,
 
Деревняысь петі,
 
Новлі чорыд сера дӧрӧм,
 
Визя гач да кӧті.
 
 
Муртса сувті ас кок йылӧ,
 
Удж пыр меным вичмис:
 
Зыбка дорын ӧввӧ сьывны,
 
Ичӧт кага видзны.
 
 
Мый йылысь Виктор Савин гижӧ кывбурас?
 
 
117ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ.
 
 
Важӧн коми йӧз паськӧмсӧ вурлісны сера дӧраысь, нойысь да китайкаысь. Вурӧмторсӧ мичмӧдлісны крестӧн канва вывті. Татшӧм сернас вышивайтлісны ковта пельпомсӧ, соссӧ да водзсӧ. Мичмӧдлісны гӧрда-сьӧда сунисӧн, но содтывлісны и коймӧд рӧм.
 
Кӧм-пась серти позьӧ вӧлі тӧдмавны, кытысь тайӧ мортыс. Сыктыв вожын олысьяс радейтісны паськӧм сера дӧраысь, сатинысь да атласысь. Луздорсаяслы кажитчис ной паськӧм. Изьвасаяс новлісны атласысь, штапельысь, кашемирысь да шӧвкысь вурӧм паськӧм. Удорасаяслы мусмылісны лӧз дӧраысь, шӧвкысь да парчаысь кӧлуй.
 
 
«Войвыв кодзув» журналысь
 
 
118ʼ удж. Лыддьы Петялысь письмӧсӧ.
 
 
Чолӧм, Ваня!
 
 
Вот ме и пӧч-пӧль ордын. Сиктыс сулалӧ джуджыд кыр йылын, а уліас визувтӧ паськыд Эжва ю. Ваня, а кутшӧм тані чӧскыд да сӧстӧм сынӧдыс!
 
Аски ми пӧлькӧд мунам вӧрӧ. Сійӧ миян бур вӧралысь. Вӧравны оз на позь, но пӧль кӧсйӧ петкӧдлыны меным вӧраланінсӧ.
 
Пӧльлӧн эм вӧралан кӧм-паськӧм. Тайӧ кӧлуйсӧ сылы сетлӧма батьыс, менам прапӧль. Пӧль кӧмалас кучик кӧті. Кӧтіыс зэв кокни. Эм нӧшта кучик лаз. Сійӧ состӧм ковта кодь, а мышкуас петля. Лазйыс зэр дырйи видзӧ кӧтасьӧмысь.
 
Тӧлысь мысти локта гортӧ да ставсӧ висьтала.
 
 
Аддзысьлытӧдз. Тэнад Петя ёрт.
 
 
1. Висьтав, мый тӧдмалін письмӧысь.
 
2. Гӧгӧрвоӧд кывкуд отсӧгӧн татшӧм кывъяс: вӧр, вӧралысь, вӧравны, вӧраланін.
 
3. Аддзы да гиж письмӧысь кывтэчасъяс: кывберд+эмакыв.
 
 
Вӧч тадзи: Эжва (кутшӧм?) паськыд.
 
 
«Кутшӧм сійӧ?» «Мый вермас лоны татшӧмӧн?» ворсӧм.
 
 
Ворс тадзи:
 
Вӧнь — мича, кузь, сера, векни.
 
Лӧз — енэж, ю, дӧрӧм.
 
 
119ʼ удж. Лыддьы висьтысь юкӧн.
 
 
ЫДЖЫД ЛУН АСЫЛӦ.
 
 
Кутшӧм мича рӧма шондіыс Ыджыд лун асылӧ!
 
Кӧсьта мыссис да кутіс пасьтасьны-вӧччыны. Пасьталіс кумач дӧрӧмсӧ, вӧнясис мича тугъя вӧньӧн, кӧмаліс ной гачсӧ, пинжакасис, кучик сапӧгасис. Рӧмпӧштан водзын картузасис. Лэптіс вылӧ пельпомъяссӧ да бара видзӧдліс рӧмпӧштанӧ. Коли дӧвӧль аснас.
 
 
 
1. Висьтав, мый тэ пасьталан гажлун дырйи.
 
2. Содты висьтысь кывбердъяс.
 
3. Серпасав Кӧсьталысь паськӧмсӧ.
 
 
120ʼ удж. Уськӧд тӧд вылад «Дети древней земли» небӧгса геройяслысь паськӧмсӧ.
 
 
1. Нывъяслӧн мичмӧдчантор.
 
2. Дӧрӧм кӧртӧд.
 
3. Пасьтавлісны сарапан вылӧ.
 
4. Кыдз пулӧн да нывъяслӧн мичмӧдчантор.
 
5. Кыӧны кӧсаӧ.
 
6. Ныв паськӧм.
 
7. Важся кӧмкот.
 
8. Чунь гӧгӧр кытш.
 
 
Вӧч проекта удж «Паськӧм» тема вылӧ.
 
 
1. Мӧвпышт да серпасав ӧнія паськӧм коми сер отсӧгӧн.
 
2. Вӧчӧй классаныд выставка.
 
 
МЕ ДА МЕНАМ ЁРТЪЯС
 
 
121ʼ удж. Юклы кывкудйысь кывъяссӧ кык чукӧрӧ.
 
 
— Кымын арӧс ёртыдлы?
 
— Ёртлы тырис дас арӧс.
 
— Кымынӧд классын сійӧ велӧдчӧ?
 
— Ёрт велӧдчӧ нёльӧд классын.
 
— Ті велӧдчанныд ӧти классын?
 
— Да, ми велӧдчам ӧтлаын.
 
— Ті важӧн нин ёртасянныд?
 
— Ми ёртасям детсадсянь.
 
— Кутшӧм тэнад ёртыд?
 
— Сійӧ вына, ветлӧ каратэ секцияӧ. Менам ёрт вежӧра, велӧдчӧ сӧмын «4» да «5» вылӧ. Сійӧ батьыс моз жӧ кӧсйӧ лоны программистӧн.
 
 
Артмӧдӧй сёрни.
 
 
Пӧрадок петкӧдлысь лыдакывъяс.
 
 
122ʼ удж. Уджалӧй параӧн. Сетӧй ӧта-мӧдлы юалӧмъяс комиӧн.
 
 
1. Сейчас которая неделя месяца?
 
2. Который час теперь?
 
3. В каком классе учишься?
 
4. В котором часу заканчиваются уроки?
 
 
Серёжа да Саша туй вылысь аддзисны 50 шайт. Сулалӧны да вензьӧны, кыдзи юкны сьӧмсӧ. Матыстчис на дорӧ вит арӧса Паша Попов. Воштӧма сьӧмсӧ да гораа бӧрдӧ.
 
Саша шуис зонкаяслы:
 
— Аддзӧм сьӧмсӧ юкам ставлы ӧткодя.
 
Пашалы ньӧбисны нянь, а кольӧм сьӧм вылас — аслыныс шоколад кампет.
 
Но Паша век на бӧрдіс, да ковмис сылы тшӧтш сетны ӧти кампет. Паша кампетсӧ босьтіс, но гортас муніс бӧрдігтыр.
 
 
1. Мыйла бӧрдіс Паша?
 
2. Бура-ӧ, тэ думысь, вӧчисны кык ёрт?
 
3. Мыйла кампет босьтӧм бӧрын Паша эз дугды бӧрдны?
 
3???. А кыдзи эськӧ тэ вӧчин Серёжа да Саша местаын?
 
 
Батьӧ менӧ велӧдіс ворсны шашкиӧн. Ми тшӧкыда рытъяснас ворслім сыкӧд. Но бать менӧ вермыліс.
 
Гожӧмнас миян сиктӧ воис суседкалӧн внукыс. Сійӧс шуисны Тимаӧн. Зонка пызан вылысь аддзис шашки да юаліс:
 
— Тэ шашкиӧн ворсан, Миша?
 
— Ми батькӧд ворсам, да ме век верма сійӧс.
 
— Вай ворсам, — корис Тима.
 
Ми пуксим ворсны. Ворсім ӧтчыдысь, мӧдысь, коймӧдысь. Тадзи ме ворсси витысь.
 
— Тырмас! — шуи ме. ...
 
  
1. Помав висьтсӧ. Лыддьӧй рольяс серти.
+
СЁЯН-ЮАН ЛАВКАЫН
2. Мыйӧ велӧдӧ висьтыс?
 
3. Инды висьтысь лыдакывъяс.
 
 
«Вежӧра морт» ворсӧм. (Позьӧ ворсны чукӧрӧн.)
 
Велӧдчысь сетӧ ёртыслы 3 юалӧм. Вочавидзас кӧ
 
ёртыс, сійӧ сетӧ юалӧмъяс мӧд велӧдчысьлы.
 
 
125ʼ удж. Лыддьы зонкалысь висьталӧмсӧ.
 
 
Ме вӧлі вильыш да сюсь зонкаӧн. Менам ёрт — рамӧн да уджачӧн. Урокъяс бӧрын медводз сійӧ отсасис мамыслы, а сэсся пуксьыліс вӧчны гортса удж.
 
Ӧтчыд ёртӧс аддзи жугыльӧн. Сійӧ висьталіс, мый висьмӧма мамыс. Ме отсалі сылы вӧчны гортса удж. Ми кыкӧн пелькӧдім вежӧс, ветлім аптекаӧ мамыслы лекарствола.
 
Ёртлӧн мамыс нимкодя шуис:
 
— Ті — бур ёртъяс. Тадзи пыр отсасьӧй ӧта-мӧдныдлы.
 
 
 
1. Тэнад эм ёрт?
 
2. Мый радейтанныд вӧчны ёртыдкӧд прӧст кадӧ?
 
3. Кутшӧм вогӧгӧрся кад медся ёна радейтӧ ёртыд?
 
4. Кутшӧм небӧгъяс радейтӧ сійӧ лыддьыны?
 
5. Кутшӧм шылад воӧ ёртыдлы сьӧлӧм вылас?
 
6. Ёртыдлӧн эм радейтана пемӧс?
 
 
Гиж неыджыд висьт аслад ёрт йылысь юалӧмъяс серти.
 
 
126ʼ удж. Лыддьы колана ногӧн лелькуйтчанкывсӧ.
 
 
Катша рок пуис, пуис, пуис, пуис.
 
Медводдзаыс видліс,
 
Мӧд солаліс,
 
Коймӧд гудраліс,
 
Нёльӧд паньыштіс,
 
Витӧдыслы эз тырмы.
 
Зэрмис, да
 
Кобулӧ тюр пышйис!
 
 
Велӧд да вӧч физминутка.
 
 
127ʼ удж. Артмӧд сёрникузяясысь висьт да гиж.
 
 
ВОТЧӦМ.
 
 
Шор дорысь аддзисны ӧмидз кустъяс. Челядь мунісны вотчыны. Найӧ сувтісны куст гӧгӧр да заводитісны вотчыны. Ӧмидзыс вӧлі уна. Муніганыс сьылісны, сёрнитісны. Воисны найӧ ичӧтик шор дорӧ. Дозныс тыри ӧдйӧ. Вотчӧм бӧрын чӧсмасисны ӧмидзӧн.
 
 
128ʼ удж. Паськӧд сёрникузяяссӧ.
 
 
Зонкаяс мунісны ю дорӧ ... . Медводдза зонкаыс ... . Недыр мысти мӧд ёртыс ... . Коймӧдыс да нёльӧдыс ... . Челядь гожйӧдчисны да купайтчисны лунтыр. Налы вӧлі зэв гажа ... .
 
 
ГАЖА ТУЛЫС ВОИС
 
 
129ʼ удж. Корсь тувсов тӧлысь нимъяс.
 
 
Тӧвнас шонтӧ, тулыснас сылӧ, гожӧмнас кулӧ, арнас бӧр ловзьӧ.
 
— Ӧльӧксан, тэ тӧдмалін нӧдкывсӧ?
 
— Ме чайта, пась. Сійӧ тӧвнас шонтӧ, а тулыснас мамӧ идралӧ пасьсӧ шкапӧ тӧлӧдз.
 
— Эк тэ, видзӧдлы кадакывъяс вылас.
 
— Но! Шонтӧ, сылӧ, кулӧ, ловзьӧ.
 
— Абу, Ӧльӧксан, тайӧ абу пась. Мӧвпыштлы.
 
 
А тэ кыдзи чайтан, мый тайӧ?
 
 
Рака тӧлысь — коймӧд пилы
 
Зэв лӧсялӧ «Рака» нимыс.
 
Ӧбичаыс тешкодь овлӧ —
 
Тулысыс и тӧлыс волӧ.
 
 
Нёльӧд пиыс — Косму тӧлысь —
 
Югыд зарни дзирдӧн тыр.
 
Пышйӧ лымйыс, садьмӧ муыс,
 
Гут-гаг мыччӧдлӧ нин ныр.
 
 
Ода-кора — витӧд пиыс —
 
Аттӧй уджач, аттӧй чож.
 
Гӧрас, кӧдзас, быдтор пуктас,
 
Вӧчас лэбачьяслы поз.
 
 
 
1. Лыддьы кывбурсӧ.
 
2. Вӧчӧй небӧг «Тулыс» тема вылӧ.
 
 
130ʼ удж. Юклы кывъяссӧ чукӧръяс вылӧ.
 
 
МАША. Ме зэв ёна радейта Ыджыд лун гаж.
 
СЕНЯ. Меным кажитчӧ жӧ Ыджыд луныд. А мый тэ вӧчан тайӧ гажлунас?
 
МАША. О-о-о!
 
СЕНЯ. Мый тэ шыясӧн сёрнитан?
 
МАША. А кыдзи тэ чайтан, мый тайӧ шынас кӧсйи висьтавны?
 
СЕНЯ. Дерт жӧ, ме чайта, унатор. А медводз мыйкӧ гажатор, интереснӧйтор.
 
 
1. Кыдзи ті чайтанныд, мый вермас висьтавны Маша Ыджыд лун йылысь?
 
2. Кыдзи ті лӧсьӧдчанныд Ыджыд лун кежлӧ?
 
 
131ʼ удж. Лыддьы Машалысь висьталӧмсӧ.
 
 
Ыджыд лун — тувсовъя ыджыд гажлун. Тайӧ лунӧ ловзьӧма Исус Кристос. Ми бать-мамкӧд Ыджыд лун кежлӧ лӧсьӧдчам водзвыв. Батькӧд пелькӧдам керка пытшкӧс, вӧчам качай. Мам пӧжалӧ чӧскыд кулич. Нянь пытшкас пуктӧ изюм, а вывсӧ мичмӧдӧ да гижӧ «Кристос ловзис!» Нӧшта ми пуам чипан кольк, мичмӧдам лук кышӧн либӧ вузасянінысь ньӧбӧм вапӧн.
 
Асывнас котырӧн ветлам вичкоӧ, вежӧдам кулич да чипан кольк.
 
Бать-мам ветлӧны гӧститны рӧдвуж ордӧ, а ми, челядь котыр, лунтыр ворсам да качайтчам.
 
 
Мый тэ тӧдмалін Машалӧн висьталӧмысь?
 
 
132ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ.
 
 
Мам пӧжаліс (мый?) ... . Ыджыд чой гижис (мый?) ... . Ми кольк мичмӧдім (мыйӧн?) ... . Вежӧдім кольк (кӧні?) ... .
 
 
133ʼ удж. Висьтав, кутшӧм кадын, мортын да лыдын кадакывъясыс.
 
 
Лӧсьӧдчам, пелькӧдам, пӧжалам, пуктам, мичмӧдам, пуам, вежӧдам, тотшкӧдчам, чӧсмасям.
 
 
Сувтӧд тайӧ кадакывъяссӧ ӧнія кадын, 1 мортын, ӧтка лыдын да гиж.
 
 
134ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ.
 
 
135ʼ удж. Лыддьы Борис Шахов висьтысь юкӧн.
 
 
Ыджыд лун. Тайӧ гажлуныс быдӧнлӧн: и пӧрысьяслӧн, и томъяслӧн, и челядьлӧн. Быд керкаын пелькӧдчӧма, рытсяньыс пусьӧма-пӧжасьӧма. Став олысьлӧн пызан вылас быдтор лоӧ: и яя шыд, и чӧскыд чериняньяс, и нӧкъя рысь, и пирӧг-шаньгаяс. Йӧз ставсӧ видзӧмаӧсь Кристос ловзян лун кежлӧ.
 
 
Висьтав ас кывйӧн Ыджыд лун йылысь.
 
 
Тӧдмав, мый коми йӧз сёйлісны гажлун дырйи.
 
 
136ʼ удж. Лыддьы мичаа кывбурсӧ.
 
 
ТУВСОВ ШОРЪЯС.
 
 
Ыбын тыдалӧ на лым.
 
Гӧгӧр бузгӧ тувсов шор.
 
Шонді югӧр лои пым.
 
Став му пасьта кылӧ гор:
 
«Тулыс локтӧ — мелі, лӧнь!
 
Тулыс локтӧ — мича, том!
 
Юргӧ-сьылӧ гӧгӧр скӧнь...
 
Кӧдзыд тӧвлы воис пом!»
 
Садьмӧ гӧгӧр, воштӧ ун:
 
Локтӧ тулыс — варов, збой!
 
Регыд воас ода-кора лун,
 
Еджыд-югыд тувсов вой.
 
 
Аддзы кывбурысь кывсикасъяс
 
 
137ʼ удж. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти да серпасалӧй.
 
 
ОЛЯЛӦН ВИЖ Ю.
 
 
Садйысь локтӧны мам да нёль арӧса Оля. Мам юалӧ нылыслысь:
 
— Оля, тэныд кымын арӧс ӧні?
 
— Неуна нёль, — вочавидзӧ Оля.
 
— Мыйла неуна? — оз гӧгӧрво мамыс.
 
— Куим арӧсыс вӧлі зэв дыр, а нёльыс сӧмын на неуна.
 
— Мыйӧн талун вердісны садикад?
 
— Зэв чӧскыдторйӧн, ме ставсӧ сёйи, — зэв ӧдйӧ шуис Оля.
 
Оля копыртчис да кутіс любуйтчыны визув шорӧн.
 
— Тэ, мамӧ, бурджык юав, мый ме серпасалі талун.
 
— Мый нӧ?
 
— Ме серпасалі виж ю, — висьталіс Оля.
 
— Мыйла нӧ тэнад юыс виж рӧма? — нюмъялӧ мамыс.
 
— Кывтіс виж карандашъяса пыж, лэптысис тӧв, и карандашъясыс усисны ваӧ. Сійӧн и юыс лоис виж, — шуис Оля.
 
Мамыс велӧдӧ:
 
— Мӧдысь пыжас лӧз карандашъяс тэч. Найӧ кӧ усясны ваӧ, сэк юыс лоӧ лӧз.
 
 
 
138ʼ удж. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти.
 
 
АГНИЯ БАБ — ВОЛШЕБНИК.
 
 
— Мам, мыйла Агния бабтӧ шуӧны се-лек-ци-о-не-рӧн?
 
— Кодлысь нӧ кывлін?
 
— Тӧрыт на бать шуис. Код нӧ сійӧ лоӧ?
 
— Селекционерыс — сійӧ став быдмӧг вылас волшебник.
 
— Волшебник?
 
Анна кватитіс ковтасӧ, пасьталіс да котӧрӧн петіс ывлаӧ.
 
Керкаыс Агния баблӧн сулаліс шор сайын. А керка гӧгӧрыс мый сӧмын эз быдмы: льӧм пуыд и пелысьыд, сус пуыд и ниаыд, сэтӧрыд и ӧмидзыд.
 
Анна вуджис шорсӧ, пырис Агния баб йӧрас да горӧдіс:
 
— Агния баб, Агния баб, тэ — селекционер.
 
— Коді, коді? — шыасис Агния баб.
 
— Волшебник став быдмӧг вылас.
 
— Да, ме волшебник и эм, — нюммуніс пӧч.
 
— Волшебник? Мыйла нӧ либӧ нинӧм эн висьтавлы?
 
— А эн юавлы да.
 
Вот тайӧ да. Тайӧс Аннуш некыдз эз вермы гӧгӧрвоны. Волшебникъяс йылысь Анналы мамыс лыддьывліс мойдъяс, телевизор пыр кино видзӧдліс. Но Агния баб — волшебник? Но и но!
 
— Лок, ме тэныд мыйкӧ петкӧдла, — шуис Агния баб.
 
Пывсян дорас вӧлі град йӧр. Сэні быдмисны сус пу да куим коръя пу. А ӧти пу вылын дзирдалісны ичӧтик еджыд дзоридзьяс. Ӧтик, мӧд, коймӧд ... . А кутшӧм чӧскыд дукаӧсь тайӧ дзоридзьясыс!
 
— Агния баб, мый тайӧ? — юаліс Аннуш.
 
— Яблоня.
 
— И яблӧгъяс быдмасны? — чуймис нывка.
 
— Оз кӧ кынмы, быдмасны. Колӧ дӧзьӧритны.
 
— Агния баб, тэ збыль волшебник? А тэнад волшебнӧй беддьыд эм?
 
— Эм, быдса дас.
 
— Дас? А меным ӧтикӧс сетан?
 
— Ог. Тэнад аслад эм.
 
— Менам? Кӧні?
 
— Чуньясыд.
 
— Да, бара ме вылын шмонитан.
 
— Ог, ог шмонит, нылук. Киясыд и керка лэптӧны, нянь быдтӧны. Сӧмын колӧ найӧс уджӧдны.
 
Аннуш топӧдчис пӧчыс дінӧ:
 
— Ме мӧда тэныд отсасьны.
 
 
1. Висьтав, мый тэ кужан вӧчны.
 
 
Отсӧг вылӧ: пуны картупель, пӧжавны блин, гладитны дӧрӧм, нетшкыны ёг, пелькӧдчыны гортын.
 
 
2. Эм-ӧ тіян град йӧр? Мый сэні быдмӧ?
 
 
ТАНІ СТАВЫС МЕНЫМ МУСА
 
 
139ʼ удж. Юклы кывъяссӧ чукӧръяс вылӧ.
 
 
140ʼ удж. Содты колана кывъяс.
 
 
141ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
1. Кутшӧм дзоридзлӧн син шӧрыс виж, а дорыс еджыд?
 
 
2. Кутшӧм быдмӧгысь тэ полан?
 
3. Кутшӧм дзоридз шуӧны войвывса розаӧн?
 
4. Кутшӧм рӧма йӧла турунлӧн дзоридзыс тулыснас?
 
5. Кутшӧм дзоридзьяс йылысь лӧсьӧдӧма сьыланкывъяс?
 
 
142ʼ удж. Лыддьы текстсӧ.
 
 
Машалӧн мамыс мӧдӧдчис мырпомла. Мудер Маша мӧвпаліс, мунны-ӧ мамыскӧд.
 
Майшасьыштӧм мысти Маша мездысис мисьтӧм мӧвпъясысь. Меліасьыштіс мамыскӧд, муртса мачасьыштіс Мишакӧд.
 
Маша муніс мамыскӧд мырпомла.
 
 
1. Тэ радейтан вотчыны?
 
2. Кӧні быдмӧ мырпом?
 
 
— Пӧч, гожӧмнас ветлам вотчыны?
 
— Ветлам, мед сӧмын лоӧ вотӧсыс.
 
— Пӧч, а кутшӧм вотӧс тэ радейтан вотны?
 
— Ме радейта вотны чӧд.
 
— А ме радейта вотны ӧмидз.
 
  
Артмӧд юржугӧдан вотӧс нимъясӧн.
+
29 удж. Серпасъяс отсӧгӧн уськӧд тӧд вылӧ «Сёян-юан» темаысь кывъяс. Юклы да гиж лӧсялана чукӧръясӧ. Вӧдитчы выль кывворӧн.
 
144ʼ удж. Лыддьы мойдсӧ да ворс.
 
 
ПАРМА — ГОРТ.
 
 
Быд мортлӧн эм горт. А Настуклӧн гортыс пармавӧр. Узьлӧ ныв коз пу улын. Сэтчӧ вольсалӧма ньыв пу лапъяс, небыд коръяс. Ок, кутшӧм лӧсьыд! Кор кынӧмыс кутас сюмавны, Настук кинас вачкыштас пуӧ, и сы дорӧ пу вылысь чеччыштасны уръяс. А вомас быд урлӧн коль. Нылук сёяс, аттьӧалас уръясӧс да котӧртас вӧрса ты дорӧ. Юас сӧстӧм ва, купайтчас да аттьӧалас вӧр-васӧ. Сэсся окота лоас сылы котралыштны-ворсыштны. Чукӧстас кӧинпиӧс, и тӧвзясны сыкӧд пуяс костті, видз вывті горзігтырйи:
 
— Эге-гей, суӧд менӧ!
 
Со ӧд кутшӧм Настуклӧн гортыс!
 
 
145ʼ удж. Лыддьы Илля Вась мойдысь юкӧн.
 
 
ДЗИЗГЫСЬ-ДЗАЗГЫСЬ ГУТ.
 
 
Дзизгысь-дзазгысь гут,
 
Госыс сизим пуд,
 
Талун чеччис
 
Шонді петтӧдз.
 
Мошкоритчис асывбыд,
 
Пуис чӧскыд яя шыд.
 
Пирӧг-шаньга артмис бур.
 
Пызан вылын тшай да сур.
 
 
Пасьталіс шӧвк сарапан.
 
Водзас пуктіс рӧмпӧштан.
 
Вылас ӧшліс уна сикас
 
Исерга да югыд сикӧтш.
 
Кокнас топ, кинас тап —
 
Талун гутыд миян тшап.
 
Сарапаныс сылӧн мича:
 
Талун гутыд именнича!
 
 
Брун да бран да шур да шар:
 
Пузис ыджыд самӧвар.
 
Самӧварын ваыс пӧсь.
 
Локтӧ гӧстя, локтӧ гӧсьт.
 
Гӧсьтъяс пытшкын медбур тан
 
Веж мундира тӧрӧкан.
 
 
Ӧшинь пырыс чирк
 
Пызан сайӧ — звирк!
 
Ызгис-пырис лӧдз —
 
Сук пармаса пӧч.
 
Вӧсни коска кодзувкот
 
Нэмсӧ тэрмасьӧ, оз чот.
 
Корсьӧ бобув аслыс кобув:
 
Аддзис гутлысь жыр,
 
Пырис пырысь-пыр.
 
 
Ичӧтик да жеб
 
Воис кыськӧ геб.
 
Лэбзис шомгаг — жбыр...
 
Гӧстя керка тыр.
 
 
Именнича, кылӧ, дзуртӧ:
 
«Сёйӧй-юӧй сьӧлӧм нуртӧ!
 
Видлӧй чӧскыд черинянь!
 
Энӧ пуктӧй кисьыд пань!
 
Бобув, муса чой,
 
Льӧмъя лязсӧ сёй».
 
 
 
Нуӧдӧй В. И. Лыткин (Илля Вась) мойдъяслы сиӧм рыт.
 
 
КОМИ МУӦЙ, СЬӦЛӦМШӦРӦЙ
 
 
146ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.
 
 
АС ЧУЖАН МУ.
 
 
Олан жӧ вылан тэ,
 
Ас чужан му, —
 
Веж еджыд яг нӧрыс,
 
Дзирдалан ю!
 
 
Олад жӧ вылад,
 
Енэжлӧн лӧз,
 
Кыпыда сьылысь
 
Уджалысь йӧз!
 
 
Гӧгӧрвоӧд кывбур нимсӧ.
 
 
чужан му — ас му — чужанін
 
 
— Россияын эм уна республика, и быдӧнлӧн аслас пасъяс. Кутшӧм пасъяс эмӧсь Коми Республикалӧн?
 
— Флаг, герб, гимн.
 
— Флаг, герб да гимн — тайӧ рочӧн. А комиӧн кыдзи?
 
— Флаг — дӧрапас, герб — канпас, гимн — кып.
 
— Мый ӧткодьыс тайӧ кывъясас?
 
— Дӧрапас да канпас кывъясын эм пас кыв.
 
 
Дима локтіс велӧдчанінысь да висьталіс мамыслы:
 
— Мам, тэ пыр шуан флаг, герб, гимн. Вӧлӧмкӧ, комиӧн дзик мӧд ног шусьӧ.
 
Флаг — тайӧ дӧрапас. Артмӧма кык кывйысь: дӧра — полотно, пас — знак.
 
Канпас — тайӧ герб. Сійӧ артмӧма кан — государство да пас — знак кывъясысь. Рочӧн кӧ — знак государства.
 
Кып — тайӧ гимн, сійӧ юргӧ гажлунъяс дырйи.
 
 
1. Висьтав, кутшӧм пасъяс овлӧны.
 
2. Кутшӧм гажлунъяс дырйи юргӧ кып?
 
 
Тӧд вылӧ!
 
 
Коми Республикалӧн канпас кык рӧма: зарни да гӧрд. Гӧрд рӧм вылын зарни рӧма варыш. Сійӧ петкӧдлӧ вын. Лэбач морӧсас аньлӧн чужӧмыс петкӧдлӧ «Зарни Аньӧс» — став бурсӧ видзысьӧс. Чужӧм гӧгӧрыс квайт йӧра юр. Йӧра — мичлун петкӧдлысь пас.
 
 
Орччӧд Россияса да Коми Республикаса канпасъяс.
 
 
Коми Республикалӧн дӧрапасыс куим рӧма: лӧз, турунвиж, еджыд.
 
Лӧз рӧм петкӧдлӧ войвывса сӧстӧм енэж, турунвиж рӧм — помтӧм-дортӧм парма, еджыд рӧм — лымъя войвыв.
 
 
Кутшӧм рӧмъяса Россиялӧн дӧрапасыс?
 
 
Коми мулӧн кыплысь кывъяссӧ да шыладсӧ гижис Виктор Савин.
 
 
Лыддьы Россиялысь да Коми мулысь кыпъяссӧ.
 
 
Сложнӧй эмакывъяс артмӧны кык да унджык кыввужйысь: канпас, дӧрапас, мусерпас.
 
 
148ʼ удж. Лыддьы нывкалысь письмӧ.
 
 
Видза олан, Таня!
 
Меным тэсянь воис письмӧ. Зэв ыджыд аттьӧ. Ми письмӧтӧ лыддим ыджыд чойкӧд. Миянлы лои зэв нимкодь, мый тэ юасян Коми му йылысь.
 
Миян Коми му ыджыд да зэв озыр. Войвылын перйӧны из шом, мусир да биару. Эм и зарни, сёй, лыа. Тайӧ ставыс мупытшса озырлун. Из шом перйӧны Воркутаын да Интаын. Биару эм Вуктылын да Усинскын, мусир — Ухтаын да Усинскын. Тайӧ каръясас олӧны уджач да кӧдзыдысь повтӧм йӧз.
 
Аддзысьлытӧдз. Тэнад нывъёрт Тоня.
 
 
Кутшӧм выльтор тӧдмалін нывка письмӧысь?
 
 
149ʼ удж. Корсь эмакывъяс.
 
 
1. Инды сложнӧй эмакывъяс. Мыйла найӧс шуӧны сложнӧйӧн?
 
2. Лӧсьӧд сложнӧй эмакывъясӧн сёрникузяяс.
 
 
150ʼ удж. Помав сёрнисӧ.
 
 
— Ме письмӧсьыд тӧдмалі, мый Коми муын эм уна сикас мупытшса озырлун. А нӧшта мыйӧн озыр тіян муныд?
 
— Ми олам пармаын. Сідзкӧ, миян му озыр ..., ..., ... .
 
А юяс озырӧсь ... .
 
 
Тӧд вылӧ!
 
Коми йӧз важысянь кыйсисны. Вӧрпа куысь вурлісны пась, шапка, кепысь да кӧмкот. Дона кусӧ вежлісны кыйсян, кӧрта кӧлуй, мичмӧдчантор да дона дӧра вылӧ.
 
 
151ʼ удж. Гиж сёрникузяяссӧ, серпасъяссӧ веж кывъясӧн.
 
 
Коми аньяс да нывкаяс вӧрысь чукӧртлісны тшак да вотӧс. Вотӧссӧ сёйлісны йӧлӧн, чӧдсӧ косьтылісны, турипувсӧ кынтылісны, а пувсӧ кӧтӧдлісны ваӧн либӧ пӧжлісны.
 
Тшаксӧ косьтылісны, солавлісны.
 
  
Гиж колян када кадакывъяссӧ ӧнія кадын, уна лыдын.
+
Ӧта-мӧд костын ворсӧй лавкаысь. Ӧти тіян пиысь вузасьысь, мӧд ньӧбасьысь.
 
152ʼ удж. Лыддьы кывпесансӧ мичаа.
 
 
Ыджыд айӧ вӧрӧ кайӧ,
 
Ыджыд нопйӧн мыйкӧ вайӧ.
 
Ыджыд мамӧ разьӧ ноп,
 
Сэні ыджыд-ыджыд гоб.
 
 
Лэбигӧн дзизгӧ, пуксяс чӧв олӧ. Коді сійӧс виас, сійӧ ассьыс вирсӧ кисьтас.
 
  
Митя да Настук мамыскӧд мунісны вӧрӧ вотны юмов чӧд. Луныс кымӧра, да номйыс вӧлі зэв уна. Мамыс Настукӧс чышъянӧдіс, а Митяӧс мавтіс антикомаринӧн. Зонка шуис:
+
Видза оланныд!
Ог радейт номъясӧс. Найӧ курччасьӧны да дзизгӧны ныр улын.
+
Бур лун! Мый ті ньӧбанныд?
Мамыс Митялы вочавидзис:
+
Мый тіян эм йӧла сёянысь?
Митя, а номтӧгыд эськӧ лэбачыд этша вӧлі. Ном — лэбачьяслӧн сёян. Номлысь личинкаяссӧ сёйӧны черияс. Вӧр-ваын ставыс колана.
+
Быдтор эм: йӧв и нӧк, вылльӧв и юмйӧв.
+
Меным, пӧжалуйста, литра джын йӧв, нӧк да рысь. А еджыд няньыс небыд?
1. Кутшӧм буртор вайӧны вӧр-валы номъяс?
+
Став няньыс небыд, эм уна сикас пӧжас.
2. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти.
+
Сідзкӧ, нӧшта еджыд тупӧсь да куим шаньга.
3. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
Пӧжалуйста! Тіянсянь 104 шайт 50 ур.
+
Со сьӧмыс. Аттьӧ!
1) Кытчӧ мунісны Настук да Митя мамыскӧд? 2) Кутшӧм вӧлі луныс? 3) Мый вӧчис мамыс Настукӧс да Митяӧс? 4) Мыйла Митя оз радейт номъясӧс? 5) Мый вочавидзис зонкалы мамыс?
+
Бур вылӧ. Волӧй на!
 
154ʼ удж. Мичаа лыддьы да гиж паметь серти.
 
 
МЫЙ ВӦЧНЫ КӦЧЛЫ?
 
 
Тӧлын уна удж оз вӧч
 
Дженьыд бӧжа тэрыб кӧч.
 
Мый нӧ колӧ вӧчны
 
Дзикӧдз кынмӧм кӧчлы?
 
 
155ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ. Лӧсьӧдчы велӧдчан изложение кежлӧ.
 
 
 
Кӧкъямыс пышкайпи пукалісны лымъя ув вылын ӧта-мӧд дорас топӧдчӧмӧн.
 
Олӧй ӧтсӧгласӧн, челядь, — шуис налы пӧрысь пышкай-бать. — Ӧтсӧгласӧн кӧ кутанныд овны, кокни лоӧ вуджны тӧвся кӧдзыдсӧ.
 
— Кутам овны ӧтсӧгласӧн! — горӧдісны ӧтвылысь пышкайпиян.
 
Регыд мысти ӧти пышкайпи аддзис му вылысь нянь шӧрӧм. Сійӧ лэбӧдіс няньсӧ асланыс позйӧ да юксис вокъясыскӧд.
 
Тадзи ӧтсӧгласӧн найӧ олісны тӧвбыд.
 
 
1. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан «овны ӧтсӧгласӧн»?
 
2. Кыдзи ті оланныд классаныд?
 
 
156ʼ удж. Кутшӧм кыв лишнӧй? Мыйла?
 
 
157ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс сетӧм кывъясысь да серпасав.
 
 
Коз пу вылын пукалӧ лэбач. Мича дзоридз вылын пукалӧ мазі. Кыдз пу дорын быдмӧ ичӧтик тшак. Пожӧм улын куйлӧ коз коль. Тусяпу весьтын лэбалӧ ном. Пу сайын дзебсясьӧ руд кӧч. Чуманын тыдалӧ дона гоб да гӧрд гоб. Руч котӧртӧ вӧрса туйӧд. Ошпи сёйӧ чӧскыд ӧмидз.
 
 
158ʼ удж. Тӧдмав, кутшӧм кывсикасъясӧн лоӧны торйӧдӧм кывъясыс.
 
 
Изъяс вывті котӧртӧ ю,
 
Чӧскыд васӧ сэтысь ю.
 
Кор тэ татчӧ быдмин, кыдз,
 
Еджыд кока мича кыдз?
 
Видзьяс сайын козъя вӧр,
 
Чуман босьт да ӧдйӧ вӧр.
 
Керка сайын паськыд видз,
 
Сэні лунтыр мӧстӧ видз.
 
 
159ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ да инды аснима эмакывъяс.
 
 
Пуксьӧ кодыр асыв,
 
Паджгаын да Часын,
 
Аныбын да Гамын
 
Кылӧ уджлӧн шыыс.
 
Визин босьт, кӧть Лӧзым —
 
Быдлаын зіль йӧзыд.
 
Ӧтияс Ухтаын,
 
Мӧдъяс Вӧркутаын,
 
И Печора вожын
 
Зільӧ тӧв да гожӧм.
 
Том на мукӧд карыс,
 
Но и Сыктывкарӧс
 
Пӧрысьнад он шу на.
 
 
 
1. Висьтав, кыдзи гижсьӧны аснима эмакывъяс.
 
2. Коми Республикаса кутшӧм карын да сиктын тэ вӧлін?
 
 
— Кымын кар Коми Республикаын?
 
— Коми муын дас кар.
 
— Тэ тӧдан став кар нимсӧ?
 
— Дерт жӧ. Кӧсъян кӧ, лыддьӧдла.
 
— Кӧсъя. Лыддьӧдлы.
 
— Заводита войвыв каръяссянь.
 
— Ме тӧда войвыв каръястӧ. Вӧркутаын олӧ менам пӧч, сійӧ висьтавліс тайӧ каръяс йывсьыс.
 
— Сідзкӧ, висьтав, а ме содта.
 
— Вӧркута, Инта, Вуктыл, Усинск, Печора, Ухта.
 
— Сыктывкар, Микунь, Сосногорск, Емва.
 
— Вот и тӧдмалі Коми муысь став кар нимсӧ.
 
Мыйла кар нимъяссӧ гижӧма ыджыд шыпассянь?
 
 
160ʼ удж. Комиӧд текстсӧ.
 
 
Лӧз рӧм — сійӧ миян енэж,
 
Турунвижыс — парма-вӧр,
 
Еджыд рӧмыс казьтӧ меным
 
Лымъя войвыв — сьӧлӧмшӧр.
 
 
 
Артмӧд сикт кыв шыпасъяс вылӧ кывъяс.
 
 
161ʼ удж. Лыддьы. Гиж да инды аснима эмакывъяс.
 
 
Печора, Эжва, Мозын — Коми муын медся гырысь юяс.
 
Эжва ю заводитчӧ ичӧтик шорсянь. Сійӧ визувтӧ асыввывсянь рытыввылӧ.
 
Эжва Войвыв Двиналӧн вож. Сылӧн ичӧт чойяс — Сыктыв да Емва юяс.
 
Висьтав, кутшӧм ю визувтӧ тэнад кар либӧ сикт дорті.
 
 
162ʼ удж. Кутшӧм кыв лишнӧй? Мыйла?
 
 
163ʼ удж. Лыддьы мичаа.
 
 
Коми кыв ме тӧда,
 
Ыджыдтор оз шу на.
 
Тӧда ме и сійӧ —
 
Оз и сӧр на уна.
 
 
Тайӧ муса кылӧн
 
Чой-вок сёрнитӧны,
 
Тайӧ кылӧн меным
 
Ай-мам бур сиӧны.
 
 
164ʼ удж. Лыддьы да босьт тӧд вылад.
 
 
Иван Алексеевич Куратов чужліс Кебраын. Ӧні тайӧ Сыктыв районса Куратов сикт. Ичӧт Ваняӧс мамыс 11 арӧсӧн нуӧдіс велӧдчыны Яренскса духовнӧй училищеӧ. Та бӧрын сійӧ велӧдчис Вӧлӧгдаса духовнӧй семинарияын. Сэсся Иван Алексеевич велӧдіс челядьӧс Усть-Сысольскын.
 
Сійӧ ёна радейтіс найӧс да кӧсйис, медым коми челядь кужисны гижны да лыддьысьны.
 
 
Висьтав, мый тӧдмалін И. А. Куратов йылысь.
 
 
— Иван Алексеевич Куратов — медводдза коми кывбур гижысь.
 
— А мый йылысь сійӧ гижис?
 
Иван Куратов гижис коми йӧз, войвывса вӧр-ва йылысь.
 
— Кыдзи нимӧдӧны коми йӧз медводдза кывбур гижысьӧс?
 
— Юркарын эм Иван Куратов нима улича, Коми Республикаса опера да балет театр дорын сулалӧ памятник, а чужан сиктас восьтӧма музей.
 
— А мый тэ тӧдан Василий Ильич Лыткин йылысь?
 
— Сыктывкарын эм Василий Лыткин нима улича.
 
— Ме аддзылі улича нимсӧ да окота лои тӧдмавны сы йылысь.
 
— Вай аски велӧдысьлысь юалам.
 
Тӧдмалӧй велӧдысьыдкӧд нӧшта инъяс, кодъяс йитчӧмаӧсь Иван Алексеевич Куратов нимкӧд.
 
 
165ʼ удж. Лыддьы велӧдысьлысь висьтсӧ.
 
 
Челядь, Василий Ильич Лыткин, коми ногӧн, Илля Вась — ыджыд учёнӧй, кывъяс туялысь. Сійӧ чужлӧма сыктывкарбердса Тентюков грездын. Тайӧ грездыс ӧні — юркарлӧн мича район. Батьыс водз кувсьӧма, да ичӧтдырыс вӧлӧма зэв сьӧкыдӧн. Василий Ильич уна велӧдчӧма да лоӧма тӧдчана учёнӧйӧн.
 
Илля Вась гижис кывбуръяс, висьтъяс, мойдъяс.
 
Кутшӧм кывбуръяс Илля Васьлысь лыддинныд небӧгъясысь?
 
 
Коді оз ло коми гижысьӧн?
 
 
Коді гижис «Дзизгысь-дзазгысь гут» мойд?
 
 
МЕ ВИДЗА АЧЫМӦС
 
 
бурдӧдчан турун
 
 
— Кыдзи тэ чайтан, мый колӧ мортлы, медым сійӧ вӧлі дзоньвидза?
 
— Ме чайта, унатор колӧ.
 
— А стӧчджыка кӧ?
 
— Сёян-юан, сӧстӧм сынӧд да ва, оланін.
 
— Ме нӧшта содта: спортын зільӧм да тыр-бура сёйӧм-юӧм.
 
— Регыд гожӧм. Менам пӧч гожӧмнас чукӧртӧ уна сикас бурдӧдчан турун. Ми сійӧн тӧвбыд чай юам.
 
Ме ачым бурдӧдчан туруна чайтӧ юа. Сэні эм быдсяма колана витаминыс.
 
— А кутшӧм бурдӧдчан туруна чай тэ юан?
 
— Ме юа лежнӧга да сэтӧра чай.
 
А кутшӧм бурдӧдчан турун тэ тӧдан?
 
 
166ʼ удж. Лыддьы текстсӧ.
 
 
Походын Саша дойдіс коксӧ. Велӧдысь корис челядьлысь лапкор.
 
Нина юаліс:
 
— А мыйла лапкорйыс?
 
Велӧдысь шуис:
 
— Лапкор бурдӧдӧ дой.
 
Велӧдысь пуктіс лапкорсӧ дой вылас да гартіс.
 
Некымын лун мысти дойыс бурдіс.
 
 
Тӧдмалӧй энциклопедияысь, мый нӧшта бурдӧдӧны лапкорйӧн.
 
 
167ʼ удж. Комиӧд да гиж сёрникузяяссӧ.
 
 
Ме ачым ветла лапкорла.
 
Тэ ачыд ветлан лапкорла.
 
Сійӧ ачыс мунӧ лапкорла.
 
Ме ачым муна бурдӧдчан турунла.
 
Тэ ачыд мунан бурдӧдчан турунла.
 
Сійӧ ачыс мунӧ бурдӧдчан турунла.
 
 
168ʼ удж. Лыддьӧй мичаа рольяс серти.
 
 
Кутшӧм мичаӧсь тайӧ кустъяслӧн дзоридзьясыс! — горӧдіс Зоя.
 
А тэ нетшышт ӧтиӧс да дукышт, — шуис Ваня.
 
Ой! — горӧдіс Зоя. — Сійӧ чуткасьӧ!
 
— Абу прӧста нимыс лежнӧг. Висьтав, кутшӧмӧсь тайӧ кывъяс согласнӧй шыясыс.
 
— Л, ж, н, г — ставыс чорыд, — шуис Зоя.
 
— Весиг быдмӧг нимлӧн шыясыс висьталӧны, мый сійӧ чуткасьӧ. Лежнӧгйылас эм уна витамин, медуна «С» витамин.
 
— А мыйысь бурдӧдӧ лежнӧгыс?
 
— Менӧ мамӧ юктӧдӧ лежнӧг ваӧн температура дырйи.
 
 
Вотан он тэ лежнӧгйыв? Кор позьӧ сійӧс вотны?
 
  
Петшӧр — уна вося турун. Корйыс вевттьысьӧма сотысь сіясӧн. Быд петшӧрын эм пӧшти 10 миллион чуткасьысь сі. Дзоридзалӧ лӧддза-номъя тӧлыссянь кӧч тӧлысьӧдз. Дзоридзьясыс ичӧтӧсь.
+
Дасьты ёртыдкӧд сёрни «Юмовторъяс лавкаын».
Петшӧр корйын уна витамин. Бурдӧдчӧны коръяснас да вужнас. Корсӧ чукӧртӧны гожӧмнас, а вужсӧ — сёр арын.
 
Петшӧр сувтӧдӧ вир, бурдӧдӧ рана, петшӧр ваӧн мыськӧны юрси.
 
 
Висьтав мукӧд бурдӧдчан турун йылысь.
 
 
Корсь бурдӧдчан турун нимъяс.
 
 
 
СО И ВОИС ГАЖА ГОЖӦМ
 
 
170ʼ удж. Корсь гожся тӧлысь нимъяс.
 
 
171ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.
 
 
 
Бара воис гажа гожӧм,
 
Дзоридзьясӧн тырис йӧр.
 
Ӧшинь улын еджыд розйӧн
 
Льӧм пу вӧзйӧ чӧскыд кӧр.
 
 
— Аннуш, вот и помалім нёльӧд класс.
 
— Меным и нимкодь, и мыйлакӧ жаль.
 
— Мыйла жаль?
 
— Нимкодь, мый водзын гожся каникул, кутам
 
гожйӧдчыны да купайтчыны. Жаль, мый дыр ог
 
аддзысьӧй ёртъяскӧд да велӧдыськӧд.
 
 
Гажа тӧлысь — лӧддза-номъя,
 
Ӧткодь югыд, лун и вой.
 
Ставыс сӧвмӧ, ставыс быдмӧ.
 
Быдӧн радӧсь, вок и чой.
 
 
Волӧн джынйыс коли бӧрӧ,
 
Со нин сора тӧлысь тан.
 
Том и пӧрысь зіля вӧрӧ —
 
Страдна кад ӧд, шондібан.
 
 
Озыр вотӧсъясӧн моз —
 
Гожӧмлӧн пом тӧлысь.
 
Парма-вӧрын, вотчигмоз,
 
Шӧйтӧ том и пӧрысь.
 
 
1. Лыддьы кывбурсӧ.
 
2. Вӧчӧй небӧг «Гожӧм» тема вылӧ.
 
 
172ʼ удж. Лыддьы мичаа пудъясянкывсӧ.
 
 
Тыртӧм-быртӧм
 
Тасьті оз.
 
Гӧбӧч вылын
 
Рака поз.
 
Куим каньысь
 
Шыр оз пов.
 
Он кӧ эскы,
 
Оз и ков.
 
 
173ʼ удж. Содты колана суффиксъяс да гиж.
 
 
Со и локтіс гожӧм. Гожся каникул дырйи ме ветлі сиктӧ. Мекӧд мунісны мам, бать да чой. Сиктын ми шойччим, нетшким град вылысь ёг турун, ветлім вӧрӧ вотчыны. Жар лунъясӧ купайтчим да гожйӧдчим ю дорын.
 
Ме гожӧмнас бура шойччи да арнас бӧр локті школаӧ.
 
 
КОМИ КАНЬ — АЛИСА.
 
 
Быд гожӧм ме волывла Ульянаӧ — Коми муын медся мичаинӧ. Сэні, манастырса еджыд крепосьт стенъяс сайын, джуджыд Эжва кыр йылын, сулалӧ тайӧ ичӧтик грездыс.
 
Тані, ыджыд бать да ыджыд мамлӧн керкаын, ме гожъя быд во. Керка дорсянь бура тыдалӧ джуджыд манастыр. Сылӧн жыннян шы улӧ чечча быд асыв. Грезд дорын нюмъялӧ пӧлӧзнича рӧма ты — енэжыслӧн ыджыд рӧмпӧштан. Водзынджык, пашкыр бадьяс сайын, сӧстӧм ванас лӧсталӧ Эжва.
 
А керка дорын быдмӧны-дзоридзалӧны и вӧсни кока пелысь, и еджыд кырся кыдз, и чуткасьысь коз. Но медся уна вылын юра джуджыд пожӧмыс. Найӧ шувгӧны то меліа, то стрӧга.
 
Дерт жӧ, мойдын кодь оланінад став йӧзыс и пемӧсыс мойдын кодьӧсь жӧ. Босьтны кӧть Алиса каньӧс. Тайӧ каньсӧ ме кымынкӧ во сайын вайи Сыктывкарысь. Алиса — дзирдалысь сьӧд шыльыд гӧна, гӧгрӧс виж синма, пантералӧн кодь кокни пельк вӧраса зэв сюсь кань. Сійӧ вель ӧдйӧ велаліс сиктса оланногӧ. Кыйис шыр аслыс чӧсмасьӧм вылӧ, радейтіс повзьӧдлыны посни лэбачьясӧс. Куталіс сійӧ и ёна дӧзмӧдчысь вурдысьясӧс, но сёйны найӧс эз кӧсйы, тэчліс радӧн-радӧн, виччысис ошкӧм аслас уджысь. Кань ногӧн шуышталӧ:
 
— Ме ша-а-а-нь?!
 
— Шань, шань, — воча шыасьӧ ыджыд мам.
 
Тадзи, буракӧ, и велаліс Алиса сёрнитны комиӧн. Сетас ыджыд мам дозъяс шыд коляс, сёй пӧ, кынӧмыд кӧ сюмалӧ. А Алиса сюся видзӧдӧ, оз сёй.
 
— Мый нӧ, абу чӧскыд? — юалӧ ыджыд мам.
 
— А-а-абу-у! — дӧзмӧмпырысь шуӧ Алиса.
 
— Мый нӧ эськӧ тэныд колӧ?
 
— Я-а-а-й-й! — вочавидзӧ Алиса.
 
— Яй?! Кытысь яйыс?
 
— Ва-а-а-й!
 
— Яйтӧ ачыд кый! — нюмсорӧн шуӧ ыджыд мам.
 
А ыджыд бать юалӧ:
 
— Калбас сёян?
 
— Да-а-а, ва-а-ай!
 
— Карсаяс ваясны тэныд гӧснеч, — шуӧ ыджыд бать.
 
— Йӧ-а-а-ав ва-а-а-й! — оз лӧнь Алиса.
 
Серамсорӧн казьтылам ӧти тешкодьтор. Карса гӧсьтъяс пукалісны пызан сайын, накӧд орччӧн вӧлі и Алиса. Гусьӧникӧн гыж йывнас гусьышталӧ пызан вылысь то калбас чӧлан, то яйтор. Но казялісны наян каньлысь гусясьӧмсӧ. Ыджыд мам чирыштіс Алисаӧс, чорыда шуис:
 
— Калбас сёйысь! Мун да шыр кут!
 
Недыр мысти Алиса вомас вайис шырпи да шыбитіс сійӧс пызан вылӧ, дзик ыджыд мамлы ныр улас.
 
— На-а-а! — радпырысь нявӧстіс Алиса. — Ме абу тэ кодь скуп.
 
Ставӧн чилӧстӧмӧн звирк чеччыштісны пызан сайысь. А ыджыд мам шуис меліа:
 
— Вот и шань! Вот и сёй ассьыд чӧскыдтортӧ!
 
Тадзи и оліс-выліс Алиса кань, гажӧдіс миянӧс.
 
И ми ӧнӧдз на збыль чайтам, мый Алиса — мойдса пемӧс кодь ыджыд вежӧра кань, быдтор гӧгӧрвоысь, да сійӧн и велаліс сёрнитны комиӧн.
 
 
Висьтав шӧр мӧвпсӧ.
 
 
— Дона ёрт! Помасис велӧдчан во. Ме тэкӧд велӧдчи сёрнитны комиӧн. Сёрнит коми кыв вылын.
 
Став бурсӧ!
 
  
— велӧд наизусьт
+
30 удж. Лыддьы Е. Козловлысь серамбана кывбурсӧ сьӧлӧмсянь. Серпасав.
— вӧчам содтӧд удж
 
— грамматика тема
 
— выль тема
 
— босьт тӧд вылад
 
— гортса удж
 
— вочавидз юалӧм вылӧ
 
— творческӧй удж
 
  
НЫВКАЯС ДА ЗОНКАЯС!
+
Чӧскыд шыр.
  
Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн!
+
Коркӧ ӧтчыд ичӧт шыр
Таво ті тӧдмаланныд выль кывъяс, велаланныд бурджыка сёрнитны комиӧн, лыддянныд кывбуръяс, мойдъяс, висьтъяс, легендаяс.
+
Веськаліс амбарӧ,
Войвыв дзоридз маръямоль йылысь паныдасьлас кык легенда да сьыланкыв. Тайӧ жӧ дзоридзыс лоӧ миян небӧглӧн пасӧн. Грамматика да выль тема пасйӧма маръямоль дзоридзӧн.
+
Аддзис ыджыд тупӧсь сыр —
Сиам тіянлы бура велӧдчыны, пыдди пуктыны коми кыв!
+
О! Шуд пӧ уси бара!
  
ГОЖСЯ КАЗЬТЫЛӦМЪЯС
+
Сёйис, сёйис, нӧшта сёйис,
 +
Весиг ичӧт мач кодь лоис.
  
5-ӧд класса материал мӧдпӧвъёвтӧм
+
Сёйис калбас, сёйис яй,
+
Ассьыс пай дай мӧдлысь пай,
1 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Корсь кывбурысь серпас дорӧ лӧсялана кывъяс.
+
Сёйис сизим пуӧм кольк
+
Татшӧм добра ог пӧ коль!
Коми муын,
 
Кор гожӧмыс бур,
 
Шонді-дзоридзыс
 
Лэптӧма юр.
 
 
Кыптӧм енэжас
 
Кымӧрыс — юсь.
 
Сэсь оз сӧдзӧдчы
 
Зэрыслӧн тусь.
 
 
Шоныд ывлаыс
 
Кыпӧдӧ лов.
 
Дырджык миянкӧд,
 
Гожӧмӧй, ов!
 
 
2 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз текст помын юалӧм вылӧ.
 
 
Гожся лунӧ.
 
 
Сашук бура колляліс шойччан лун. Асывбыд сійӧ узис, а сэсся сёйис веськыда вольпасяс. Лунтыр ворсіс ывлаын: котраліс зонкаяскӧд, дурис, туплясис турун вылын. Юасьтӧг ветліс ю дорӧ купайтчыны.
 
Рытывбыд Сашӧ дӧзмӧдіс ичӧт чойсӧ. Войбыд кывзіс гора музыка да видзӧдіс телевизор.
 
Сӧмын мыйла сэтшӧма мудзисны бать-мамыс?
 
 
Сёрнит ёртыдкӧд гожӧм йылысь.
 
 
— Кыдзи тэ коллялін гожӧм?
 
— Кытчӧ таво ветлін?
 
— Кутшӧм вӧлі поводдяыс гожӧмнас?
 
— Кыдзи отсасин бать-мамыдлы?
 
— Кутшӧм град выв пуктас быдтін гожӧмнас?
 
— Кутшӧм вотӧс да тшак чукӧртін?
 
— Мый заптінныд бать-мамыдкӧд тӧв кежлӧ?
 
— Кутшӧм вӧвлӧмтор казьтывлан?
 
 
3 удж. Гиж текстсӧ, содты лӧсялана эмакывъяс.
 
 
Водз арын ме батькӧд ветлі тшакла. Ягысь ме аддзи дас кык еджыд гоб, а батьлы сюрис дас нёль. Ставныс вӧліны ёнӧсь, мичаӧсь. Сэсся вӧрысь сюрисны солалан тшакъяс: ягсер да ельдӧг. Ми локтім гортӧӧ тыр чуманӧн.
 
 
64 удж. Лыддьы да гӧгӧрво юӧрсӧ. Гиж кажитчана гут-гаг йылысь ас юӧр, серпасав.
 
 
Бобув тайӧ медмича гут-гаг. Сійӧ быттьӧ уна рӧма дзоридз.
 
Бобувъяс зэв бура лэбалӧны, кодсюрӧяс вермӧны лэбны Европаысь Африкаӧ. Сэні найӧ пуктӧны колькъяс. Выль бобувъяс сійӧ жӧ туйӧд локтӧны бӧр Европаӧ.
 
 
Аддзы коми шусьӧгъяслы да кывйӧзъяслы роч пӧв.
 
 
Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.
 
 
Гожӧм заптӧ, тӧв дзимлялӧ.
 
Гожся луныд йӧлӧн-выйӧн исковтӧ.
 
Кӧка войяс дженьыдӧсь да югыдӧсь.
 
И кӧдзыд гожӧм тӧлысь шоныдджык овлӧ.
 
 
5 удж. Вуджӧд текстсӧ.
 
 
Шоныд жӧ гожӧм! Лунтыръясӧн пӧжӧ шонді. Ставыс вежӧдӧ, дзоридзалӧ, сӧвмӧ да кисьмӧ. Ставыс пӧртмасьӧ аслас мичӧн-рӧмӧн, и быдӧнлӧн аслас кад.
 
 
Аддзы да гиж гожӧм йылысь 3–4 шусьӧг да кывйӧз. Куж найӧс гӧгӧрвоӧдны.
 
 
Ю вомӧн мича мегыр ӧшйӧма.
 
 
Кор ме кола — йӧзыс виччысьӧны,
 
А кор ме локта — ставӧн дзебсясьӧны.
 
 
Гожся войын турун пӧвстын
 
Уна югыд эзысь моль,
 
Тӧлысь аддзӧ, но оз босьтав,
 
А вот шондіыд оз коль.
 
 
Сытӧг эськӧ эз вӧв олӧм,
 
Мусӧ, васӧ сійӧ шонтӧ.
 
Сылӧн нюмысь тэныд долыд,
 
Тайӧ миян зарни ...
 
 
6 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Аддзы эмакывйысь артмӧм кывбердъяс, ӧнія када кадакывъяс.
 
 
Радейтана дзоридз.
 
 
Гожӧм. Ме муна туруна видз вывті. Гӧгӧр зэв мича, синмӧ шыбитчӧны уна рӧма дзоридзьяс. Аддза тайӧ ловъя серпассӧ, и нимкодясьӧ сьӧлӧмӧй.
 
А менам медся радейтана дзоридзыс — пӧлӧзнича. Быдмӧ сійӧ муяс вылын да шепта турун пӧвстын. За вылас кыпӧдчӧмаӧсь кузь, оттӧм коръяс. Сыръясыс воронка кодьӧсь, лӧз йылаӧсь. Шӧрас быттьӧ вижов гӧгрӧс моль. А сэтшӧм чӧскыд кӧра!
 
Миянлы дзоридзьяс вайӧны радлун да мичлун. Мед найӧ дзоридзалӧны му вылас, нимкодьӧдӧны миянӧс.
 
 
Серпасав радейтана дзоридзтӧ да лӧсьӧд висьт.
 
 
1. Кутшӧм дзоридз тэныд кажитчӧ?
 
2. Кутшӧм сійӧ, кӧні быдмӧ?
 
3. Мый вайӧ йӧзлы?
 
 
7 удж. Лыддьы, гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
Веж видз вывті муна, муна,
 
 
Мича дзоридз сэні уна,
 
Зарни дзоридз вывті уна.
 
Меным гажа, сьыла-йӧкта,
 
Мича дзоридз водзӧ ӧкта,
 
Зарни дзоридз ӧдйӧ ӧкта.
 
Муса зонлы юркытш кыа,
 
Гортысь пета — рытъя кыа,
 
Гортӧ локта — асъя кыа.
 
Веж видз вывті муна, муна,
 
Мича дзоридз сэні уна.
 
Зарни дзоридз вывті уна.
 
 
1. Кутшӧм дзоридз йылысь гижӧ В. А. Савин?
 
2. Мыйӧн ӧткодьӧсь юркытш, анькытш, чунькытш кывъяс?
 
  
ГОЖСЯ ШОЙЧЧӦМ
+
Со и нянь джадж дорӧ воис,
 +
Сӧмын кайныс дыш нин лоис.
  
пуктыны турун
+
Упкӧ — чӧскыда пӧ сёйи.
+
Сэсся колӧ мунны бӧр!
Коми кывйын кыв шӧрын орччӧн вермӧ лоны кык согласнӧй: гора да гортӧм. Мӧд согласнӧйыс аскодялӧ орччӧн сулалысь воддза согласнӧйсӧ.
+
Ӧдва розь дорӧдзыс воис,
+
Чивзіс-тӧрӧдчис эз тӧр.
ПОЗЬӦ ПРӦВЕРИТНЫ
 
 
8 удж. Содты кывъясӧ колана шыпасъяс. Уджалӧй гозйӧн: прӧверитӧй ӧта-мӧдтӧ «Коми орфография кывкуд» отсӧгӧн, кадакывъяссӧ юклӧй чукӧръяс вылӧ.
 
 
9 удж. Бӧрйы воддза уджысь вит кадакыв да лӧсьӧд сёрникузяяс гожӧмын шойччӧм йылысь.
 
 
10 удж. Гиж текстсӧ лӧсялана шыпасъяс содтӧмӧн.
 
 
Мишук ветліс шойччыны сиктӧ. Сійӧ отсасис пӧчыслы, ветліс вӧрӧ вотӧсла, купайтчис да кыйис чери. Каникулъяс колляліс зэв бура.
 
 
11 удж. Лыддьы да гӧгӧрво Мишуклысь письмӧсӧ, вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
Дона мамук!
 
 
Со ме и саридз дорын.
 
Аддза сійӧс медводдзаысь да чуймала, кутшӧм сійӧ паськыд, помтӧм-дортӧм, а ваыс сола. Поводдяыс бур: пӧжӧ шонді, пӧльтӧ кокньыдик тӧвру, ставыс вежӧдӧ да дзоридзалӧ.
 
Быд лун ми купайтчам, суналам, гожйӧдчам пӧсь лыа вылын. Тӧрыт ветлім экскурсияӧн Ботаническӧй садйӧ, нимкодясим лунвывса быдмӧгъясӧн. Татшӧмыд войвылын абу. Рытъяснас гажӧдчам дискотека вылын.
 
Зэв бура ме шойчча. И век жӧ быд лун казьтыла тэнӧ, муса мамук. Регыд паныдасям.
 
Тэнад Мишук пи.
 
 
1. Кытчӧ нӧшта ветліс гожӧмнас Мишук?
 
2. Мый зонка сэні вӧчис?
 
3. Кажитчис-ӧ Мишуклы шойччыны саридз дорын?
 
 
Вайӧд син водзад, мый тэ шойччан лагерын. Гиж письмӧ.
 
 
Керанторъя вежлӧг
 
Ылыстчан вежлӧг
 
Воан вежлӧг
 
 
Пример вылӧ: Гожӧмнас сиктсянь карӧдз ветлӧ автобус. Саридз дорӧ ми мунім поездӧн. Сыктывкарсянь Москваӧдз позьӧ лэбзьыны самолётӧн.
 
 
12 удж. Уськӧд тӧд вылӧ ина вежлӧгъяс. Эмакывъяс дорӧ содты лӧсялана суффиксъяс. Гӧгӧрвоӧд суффиксъяс бӧрйӧмсӧ. Корсь торъялан кывтэчас.
 
Ветлі сиктӧ, купайтчим юын, шойччисны лагерын, локті карӧ, лэбим Москваӧ, вотчис вӧрын, пуксисны поездӧ, муна поездӧн, пуксим машинаӧ, локтім машинаӧн, олінныд палаткаын, котӧртім туйті .
 
 
13 удж. Помав сёрникузяяссӧ, бӧрйы да содты эмакывъяс дорӧ лӧсялана суффиксъяс.
 
1. Сыктывкарсянь Анапаӧдз позьӧ лэбзьыны самолётӧн.
 
2. Москвасянь Санкт-Петербургӧдз ветлӧ поезд.
 
3. Карсянь сиктӧдз ми ветлам ... .
 
4. Гортсянь школаӧдз ме муна ... .
 
5. Ыджыдджык воксянь воис ... .
 
6. Гожӧмнас ми ветлім Из гӧраӧ ... .
 
7. Ме гожӧмбыд чӧсмаси чӧдйӧн, озйӧн, мырпомӧн.
 
8. Ме таво виччыся Кӧдзыд Пӧльсянь бур козин.
 
 
14 удж. Сетӧм кывъяс да кывтэчасъяс отсӧгӧн вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
1. Кӧні тэ вӧлін гожся каникул дырйи?
 
2. Мый вӧчин гожӧмнас?
 
 
гожся каникул дырйи
 
некытчӧ эг ветлы, шойччы гортын
 
вӧлі карын
 
гожйӧдчи да купайтчи
 
батькӧд вӧралі
 
ветлі паркӧ
 
весалі град вылысь ёг турун
 
вуграси ва дорын
 
отсасян пӧль-пӧчлы
 
видзи мӧсъясӧс
 
уджалі, сьӧм нажӧвиті
 
ветлі вӧрӧ тшак-вотӧсла
 
отсаси турун пуктыны
 
шойччи саридз дорын
 
гӧститі пӧль-пӧч ордын
 
ветлі музейӧ
 
 
15 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.
 
 
16 удж. Содты кольӧм кадакывъяс, артмӧд да гиж сёрникузяяс.
 
 
... куим тӧлысь.
 
... пӧсь лыа вылын.
 
... Сьӧд (Азов) саридзын (юын).
 
... пӧль-пӧч ордӧ.
 
... уна выльтор.
 
... выль ёртъяскӧд.
 
 
Лӧсьӧд гожся шойччӧм йылысь ёрта сёрни.
 
 
Отсӧг вылӧ:
 
 
— Кӧні тэ коллялін гожся каникул?
 
— Мый вӧчин каникул дырйи?
 
— Мый выльторсӧ аддзылін гожӧмнас?
 
— Кытчӧ тэ ветлін каникул дырйи?
 
— Мый выльторсӧ тӧдмалін?
 
— Тӧдмасин-ӧ выль ёртъяскӧд?
 
— Ветлін-ӧ мукӧд каръясӧ (сиктъясӧ)? Мый сэтысь аддзылін?
 
— Мыйӧн чӧсмасин гожӧмнас?
 
— Кыдзи тэ казьтылан тайӧ каникулсӧ?
 
 
17 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Дасьты план серти гожся лоӧмтор йылысь ас висьт.
 
 
Медводдза чери.
 
 
Медводзӧн садьмис Степан:
 
— Шондіыс енэж шӧрас нин, а ті узянныд! Сирсыныд миян вылын вак-вакӧн сералӧны.
 
Ӧтвылысь юим чай. Быдӧнлӧн ӧти гуся мӧвп — шеді-ӧ войнас чери.
 
Виталей медводзын котӧртіс видлыны подольникъяссӧ. Вочасӧн ставӧн разӧдчим.
 
Степанлы мича сын пысасьӧма. Радлӧ, дерт.
 
Веськыда кӧ, быдӧнлы ичӧтика шедӧма. Ме жӧ эг тэрмась: кык подольниктӧ ӧдйӧ видлала.
 
Степан шмонитӧ:
 
Енмыслы Ичӧт Миш кевмӧ. Ыджыд чери корӧ.
 
Петь юаліс:
 
— Ачыд лэптан али отсӧг виччысян?
 
Весиг повзьышті.
 
— Ачым, дерт.
 
Ӧти подольникас прамӧй сир шедӧма, а мӧдас — налим. Ёртъяс мекӧд тшӧтш радлісны. Ошкисны и. Ӧні пӧ тэнӧ, Ичӧт Миш, сьӧрысь пыр кутам босьтны.
 
 
1. Кытчӧ ветлін гожӧмнас?
 
2. Мый аддзылін?
 
3. Мый выльторсӧ тӧдмалін?
 
 
18 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ.
 
 
Гожся салат.
 
 
Тасьті пыдӧсӧ пуктавны салат коръяс. Мыськавны град выв пуктасъяс. Та бӧрын вундавны редис нёль пельӧ, ӧгуреч гӧгыльясӧн, посньӧдлыштны оливки. Мичаа пуктыны тасьтіӧ.
 
Дасьтыны соус: тертука пыр лэдзны сыр да гудравны сливкиӧн, выйӧн да уксусӧн, содтыны специяяс. Пуктыны салатӧ соус.
 
 
Вӧзйы ассьыд радейтана гожся сёянлысь рецепт.
 
 
Велӧдчы ёртъясыдкӧд ворсны «Пӧла-мачӧн» ворсӧмысь.
 
 
«Пӧла-мачӧн» ворсӧм.
 
 
Пудъясьӧмӧн бӧрйӧны мачӧ кучкалысьӧс, мукӧдыс — мач куталысьяс. Ворсны колӧ лӧсьӧдны ичӧтик резина мач, палич (метра кузьта кымын бедь) да неыджыд пӧв. Пӧвсӧ сувтӧдӧны. Мач куталысьяс мунӧны боклань, а кучкалысьыс пӧв дорсяньыс качӧдыштӧ мачсӧ вылӧ да кучкӧ паличнас. Мач куталысьяс зільӧны кутны лэбысь мачсӧ. Коді кутас, сійӧ лоӧ кучкалысьӧн. Некодлы кӧ оз удайтчы кутны, быдӧн тэрмасьӧ медводдзаӧн кыпӧдны мачсӧ му вылысь да шыбитны пӧвъяс. Инмас кӧ, сійӧ лоӧ кучкалысьнас, а оз кӧ инмы, кучкалысьыс кольӧ важыс. Мачсӧ куталысьясӧн шыбитігӧн кучкалысьыс ӧвтчӧ бедьнас, дорйӧ ассьыс пӧвсӧ инмӧмысь.
 
  
19 удж. Дасьтысь да гиж диктант.
+
Кыськӧ воис Васька кань,
+
Шыртӧ кутіс да и — ам!
Гожся лунӧ.
+
 
+
МОГМАН ВЕЖЛӦГ
Гожся лунӧ Женя да Вова мунісны вотчыны. Пырисны найӧ тӧдса нюрӧ. Чеччалісны вутшкысь вутшкӧ. Друг кыпӧдчис сьӧд кымӧр да чорыда зэрмис. Паськӧмныс дзикӧдз кӧтасис. Но зонъяс ӧктісны уна мырпом. Дозъяс тырӧм бӧрын сёрнитчисны лэччыны бӧр гортӧ. Мӧдӧдчисны нюрысь. Прӧсек бокын пестісны бипур, пӧрччысисны да косьтысисны. Неуна шойччисны да котӧртісны гортлань.
+
 
+
Эмакыв да нимвежтас могман вежлӧгын вочавидзӧны кодла? мыйла? юалӧмъяс вылӧ. Рочын лӧсялӧ за кем? за чем? юалӧмъяслы.
АРСЯ КОДЗУЛА ПАС УЛЫН
+
 
 +
Могман вежлӧг
 +
 
 +
Пример вылӧ:
 +
 
 +
Батьӧ муніс челядь садйӧ ичӧт чойла. Ме ветлі лавкаӧ няньла да йӧвла. Тэла ми пыралам кино вылӧ мунтӧдз.
 +
 
 +
31 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.
 +
 
 +
ӧчередын сулала ань бӧрся
 +
 
 +
32 удж. Серпасъяс серти лӧсьӧд сёрникузяяс 31-ӧд лист бокын сетӧм схема отсӧгӧн.
 +
 
 +
33 удж. Бӧрйы да гиж сёрникузяяс, кӧні роч за предлог комиӧдам -ла суффиксӧн.
 +
 
 +
1. Рытнас ме ветла челядь садйӧ чойла.
 +
2. Миян понпи пыр котралӧ мам бӧрся.
 +
3. Пӧч пырис лавкаӧ йӧвла.
 +
4. Мамӧ аттьӧаліс батьӧс дзоридзьясысь.
 +
5. Талун ме лыддя кывбурсӧ тэ бӧрын.
 +
6. Арнас ми ветлім вӧрӧ тшакла.
 +
7. Зонка пырис лыддьысянінӧ небӧгла.
 +
8. Небӧгъяс куйлӧны журналъяс сайын.
 +
9. Аттьӧ тэныд бур кывъясысь.
 +
10. Матыстчыв сы дорӧ отсӧгла.
 +
 
 +
34 удж. Вуджӧд роч мойд коми кыв вылӧ.
 +
 
 +
35 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ.
 +
 
 +
Ми пӧжасям.
 +
 
 +
Мамӧ талун няньшом вӧчис,
 +
Пуктіс лым кодь еджыд пызь.
 +
Мамӧ вӧчӧ вӧсни сӧчӧн,
 +
А ме тэча нӧкъя рысь.
 +
 
 +
Ӧдъя пачным регыд ваймас —
 +
Воис нянь пӧжалан кад.
 +
Рыська шаньга бура банъяс,
 +
Чӧскыд няньлы быдӧн рад.
 +
 
 +
36 удж. Лыддьы «Алӧй лента» романысь юкӧн. Висьтав, мыйӧн чӧсмӧдлісны гӧсьтъясӧс важӧн Пӧкрӧв лунӧ. Мыйӧн чӧсмӧдланныд ті гӧсьтъясӧс?
 +
 
 +
Пӧкрӧв лун — вӧралысьяслӧн праздник.
 +
 
 +
Марпа лӧсьӧдіс сёйны — вольсаліс еджыд пызандӧра, ваяліс пирӧгъяс да шаньгаяс, паськӧдіс пызан шӧрӧ черинянь. Дерт, эськӧ медводз чай юны бурджык, да самӧварыс абу, а йӧзлысь талун он босьт, аслыныс колӧ.
 +
— Пуксьӧй, гӧсьтъяс, сёйыштӧй няньӧн-солӧн.
 +
Марпа век котраліс пачводзсянь пызан дінӧ. Майбыр, сылӧн эм мыйӧн гӧститӧдны, ставсӧ чӧжӧма праздник кежлӧ: разнӧй яй — сьӧла, тар, дозмӧр, кӧч жаритӧма и пӧжалӧма, сэсся налим, кык пӧлӧс чомӧр, кык пӧлӧс ляз — льӧмйысь и чӧдйысь, мырпома да ӧмидза йӧв, йӧла кисель. Гӧсьтъяс сёйисны и шензисны:
 +
— Быдтор жӧ нин лӧсьӧдӧма Марпуш. Да ӧд ставыс сэтшӧм чӧскыд!
  
20 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
Веськӧдлысь планетаыс — Меркурий. Дева — сюсь, яндысьысь, бур сьӧлӧма, вежавидзысь, тӧлка да уджач. Абу сёрниа. Велӧдчӧ олӧм чӧжыс. Олӧ дыр. Йӧзыс пыдди пуктӧны. Но тшӧкыда панӧ зык дзик нинӧм абусьыс. Радейтӧ индыны мортлысь тырмытӧмторъяс, но оз ошкы бурторйысь. Дева вермас лоны бур политикӧн, экономистӧн, велӧдысьӧн, библиотекарӧн.
 
 
Весы — вежӧра, небыд, кокни сяма морт. Оз радейт зыксьӧм, кӧть мукӧддырйиыс ачыс панӧ зыксӧ. Весы — веськыд морт, но оз тырмы повтӧмлун. Вермӧ ылӧдлыны, весиг медматыссаясӧс. Но йӧзыс Весыӧс пыдди пуктӧны мелі кывйысь. Радейтӧ музыка, вӧр-ва, окотапырысь путешествуйтӧ. Весы вермас лоны бур адвокатӧн, журналистӧн, дипломатӧн, вузасьысьӧн, актёрӧн либӧ администраторӧн.
 
 
Веськӧдлысь планетаяс — Марс, Плутон. Кыпыд сьӧлӧма, но чорыд сяма морт. Овлӧ скӧр, та вӧсна сылӧн этша ёртыс. Сылы пыр кажитчӧ, мый сійӧс ӧтдортӧны, критикуйтӧны. Скорпион пыдди пуктӧ асшӧр олӧм. Сыысь артмас бур хирург, юрист, веськӧдлысь.
 
 
1. Коді тэнад ёртъясысь чужӧма тайӧ кодзув чукӧр улын?
 
2. Кыдзи тэ чайтан, мый лӧсялӧ налӧн сямлы?
 
 
Аддзы да комиӧд ассьыд гороскоптӧ.
 
 
 
  Сёрнит ёртыдкӧд.
 
  Сёрнит ёртыдкӧд.
— Видза олан, ... !
+
— Видза оланныд!
Видза олан, ... !
+
— Бур лун! Мый сёянныд?
Кор тэ чужин?
+
— А мый тіян эм?
Ме чужи ... .
+
— Миян эм ...
Коді тэ гороскоп серти?
+
Ме кӧсъя ...
— Гороскоп серти ... .
+
— Зэв бур! Со тіян сёян-юан.
— Кутшӧм йӧз чужӧны тайӧ кодзула пас улын?
+
Уна-ӧ месянь?
— Тайӧ ... .
+
Тіянсянь ... шайт ... ур. Нянь да сов!
— Аттьӧ, аддзысьлытӧдз!
+
Аттьӧ!
Аддзысьлытӧдз!
+
 
+
37 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Кыдзи шусьӧны татшӧм сикас текстъясыс?
ӦТКОДЯЛАН КЫВБӦРЪЯС.
+
 
 +
ЁРТЪЯС, НЬӦБӦЙ ЙӦВ!
 +
 
 +
Тайӧ медся колана вӧлӧга, сэні уна витамин да аминокислота. Йӧв колӧ юны кагаяслы, медым бура быдмыны, челядьлы, медым лоны сюсьӧн да тэрыбӧн, висьысьяслы, медым ӧдйӧ бурдны. Унатор вӧчӧны йӧлысь: вый, рысь, нӧк, шомйӧв, сыр, лымвый, юмйӧв.
 +
Йӧв колӧ юны, медым лоны дзоньвидзаӧн, сюсьӧн, крепыдӧн.
 +
 
 +
Лӧсьӧд ассьыд вӧзйӧм. Петкӧдчы ёртъяс водзын.
 +
 
 +
38 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ. Аддзы роч кывйысь лӧсялана пӧв.
 +
 
 +
1. Он кӧ уджав, он и сёй.
 +
2. Гудралін рок, эн жалит и вый.
 +
3. Ӧти уджалӧ, а сизимӧн нянь куд видзӧны.
 +
4. Ыж яйысь юква он пу.
 +
5. Кыйтӧм дозмӧрсьыд шыд он пу.
 +
6. Шыд да рок медбур вок.
 +
 
 +
Тӧдмав ребусъяс. Дзеб ребусӧ 2–3 сёян-юан ним.
  
Пример вылӧ:
+
39 удж. Лыддьы да вуджӧд.
 
Йирымын серти поводдяыс кӧч тӧлысьӧ косджык да шоныдджык.
 
Гожся шондіыс арся дорысь меліджык.
 
 
21 удж. Чукӧрт сёрникузяяс.
 
1. Весы рамджык Скорпион дорысь.
 
2. Йирым тӧлысь кузьджык вӧльгым серти.
 
3. Ме ёнджыка радейта футбол баскетбол дорысь.
 
4. Ар помын войяс кузьджыкӧсь лунъяс дорысь.
 
5. Мам унджык вотіс пув бать серти.
 
6. Вокӧй смелджык ме дорысь.
 
7. Арся каникул дженьыдджык гожся серти.
 
8. Турипув шомаджык пув дорысь.
 
 
22 удж. Лыддьы да гӧгӧрво аслад кодзув паслы лӧсялана меню.
 
 
Мый вӧзйӧны сёйны кодзувъяс?
 
 
А ті тӧданныд, мый гороскоп оз сӧмын инды миянлы оласног, но и вӧлӧга?
 
Кӧза сюрлы колӧны А, С, Е витаминъяс. Сылы оз лӧсяв госа да ёсь вӧлӧга, та пыдди колӧ тшӧкыдджыка сёйны кӧчан, спаржа, чернослив, шпинат да рысь.
 
Ва кисьтысьлы быть колӧ сёйны быд пӧлӧс фрукты, а сідзжӧ морков, кӧчан, спаржа, инжир. Нӧшта колӧ сёйны быдсикас шыдӧс.
 
Черияслы да Звӧннилы ёна лӧсялӧ протеина вӧлӧга: гостӧм яй, чипан кольк, чери, сыр, кольтусь, анькытш. Сідзжӧ налы лӧсялӧ град выв пуктас да изюм, мукӧд сёянын серти наын уна кӧрт.
 
Ыжлы оз позь вунӧдны свеклӧ, морков, пӧкъя кӧчан, ӧгуреч, яблӧг, финик, банан, салат, лук, грецкӧй кольтусь йылысь.
 
Ӧшлы колана А да Е витаминъяса вӧлӧга. Сылы колӧ сёйны тыква, редис, свеклӧ.
 
Левлӧн сёян — миндаль, апельсин, лимон, мандарин, салат, яблӧг, слива, чӧдлач, ӧгуреч, чипан яй, сыр, саридзса вӧлӧга. Сылы лӧсялӧ крахмалтӧм да сакартӧм сёян-юан.
 
Раклӧн тшӧкыда висьӧ кынӧмыс, та понда сылы колӧ сёйны рысь, цитрусъяс, юмов переч, чери.
 
Вескилы медъёна лӧсялӧ быдлунъя сёян: быдсикас шыдӧс, кукуруза, морков, яблӧг. Оз ков сёйны лэчыд кӧра сёян.
 
Ичмоньлы кофе пыдди колӧ юны чай, бӧрйыны белока сёян. Этшаджык сёйны юмовтор да пӧжас. Нӧшта сылы лӧсялӧны зӧр, салат, кабачок, груша да сыр.
 
Скорпионлы медколана гостӧм яй, саридзса вӧлӧга, кольтусь да быдпӧлӧс град выв пуктас.
 
Лыйсьысьлы бурджык дугӧдчыны госа вӧлӧгаысь, а сёйны кукань мус, кольк, инжир, чернослив, цитрусъяс, наын уна С да В витамин.
 
 
23 удж. Вуджӧд Вескилы лӧсялана сёянлысь рецепт.
 
 
Корсь аслад кодзула паслы лӧсялана сёянлысь рецепт.
 
 
Сетӧм кыв чукӧрысь аддзы синонимъяс.
 
 
ВЕЛӦДЫСЬ ЛУН
 
 
24 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
Мӧд мамъяс.
 
Колӧ лоны стрӧгӧн,
 
Колӧ лоны рамӧн,
 
Колӧ асьтӧ сідзи кутны пыр,
 
Медым тэнӧ быдӧн
 
Шуисны мӧд мамӧн,
 
Медым тэнӧ казьтылісны дыр.
 
 
Медводдза учитель,
 
Том кӧть тэ, кӧть пӧрысь,
 
Быдӧнлы тэ муса,
 
Быдӧнлы тэ ас.
 
Тэ йылысь бур мӧвпъяс
 
Нэм чӧж видзам сьӧрын,
 
Тэ ӧд медводз индан
 
Олӧм туйӧ пас.
 
 
Овлӧ тэныд сьӧкыд,
 
Овлӧ тэныд мустӧм.
 
Пинявлан и быдӧн
 
Коркӧ бӧрйӧм удж.
 
Но мый ӧзтін мортын,
 
Некор нин оз чусмы,
 
Сы вӧсна мый тэнад
 
Сьӧлӧмыд зэв нюдз.
 
 
Медым тэнӧ быдӧн
 
Шуисны мӧд мамӧн —
 
Тайӧ вывті сьӧкыд,
 
Но и вывті бур!
 
Колӧ лоны стрӧгӧн,
 
Колӧ лоны рамӧн —
 
Мӧд ног тайӧ нимыс
 
Некодлы оз сюр.
 
 
Велӧд кывбурысь юкӧн ас бӧрйӧм серти.
 
 
1. Мыйла велӧдысьӧс кывбуралысь шуӧма «мӧд мамӧн»?
 
2. Тэнад эм «мӧд мам»? Кутшӧм сійӧ?
 
 
25 удж. Лыддьы да гӧгӧрво газет статьясӧ.
 
 
Нэм чӧжыс чужанінас.
 
 
Медводдза велӧдысь... Радейтана да пыдди пуктана морт. Сійӧ нэм кежлӧ кольӧ велӧдчысьлӧн паметьӧ. Ӧд буретш сы сайын, кыдзи зонпосни кутасны велӧдчыны водзӧ.
 
Альбина Ивановна Поповалӧн зільӧмӧн челядь окотапырысь босьтӧны школаын тӧдӧмлун. Авъя, вежӧра ань сяммис ышӧдны зонпосниӧс став бурас.
 
Нелямын во Альбина Ивановна велӧдіс Помӧсдін сиктса Выльгорт грездса начальнӧй школаын. Сылӧн борд улысь петісны чужан сиктын, Коми муын да весиг Россияын пыдди пуктана да нималана йӧз. Велӧдысь пыр ышӧдіc челядьӧс радейтны чужан му да кыв, дасьтіс серпаса-кывбура коми анбур. Олӧм чӧжыс гижӧ коми кывйӧн сиктса олӧм йылысь кывбуръяс да сьыланкывъяс. Ӧнӧдз на Альбина Ивановна быдтасъясыскӧд петкӧдчӧ сиктса клуб сцена вывсянь.
 
Енбиа велӧдысь дорын велӧдчигӧн кокниджык корсьны водзӧ олӧмӧ туй.
 
 
«Коми му» газетысь
 
  
Дасьтысь ас гижӧд кежлӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс да босьт интервью радейтана велӧдысьлысь.
+
Картупеля тшак.
+
 
Отсӧг вылӧ юалӧмъяс:
+
Корйӧн пуӧм картупель весавны да вундавны торъяс вылӧ. Весавны сідзжӧ лук, мыськыны сійӧс да вундавны. Сэсся сэтчӧ жӧ содтыны вундалӧм сола тшак. Ставсӧ мичаа гудравны да кӧнтусь выявны.
1. Кутшӧм предмет кажитчис Тіянлы, кор велӧдчинныд школаын?
+
 
2. Кутшӧм йӧз воӧны сьӧлӧм выланыд?
+
Вотӧса йӧв.
3. Мый радейтанныд Ті вӧчны прӧст кадӧ?
+
 
4. Кутшӧм Тіян радейтана небӧг, кинофильм?
+
Позьӧ вӧчны пувйысь, чӧдйысь, чӧдлачысь, озйысь, ӧмидзысь. Вотӧссӧ, ӧмидз кындзи, колӧ мыськыны, пуктыны тасьтіӧ. Сэсся кисьтны сэтчӧ кӧдзыд йӧв. Кӧр серти содтыны сакар.
5. Кутшӧм паськӧм кажитчӧ Тіянлы новлыны?
+
 
6. Эм-ӧ Тіян девиз? Кутшӧм?
+
Маа лымвый.
+
 
26 удж. Помав текстсӧ юалӧмъяс отсӧгӧн да велӧдчы гижны чолӧмалӧм.
+
Пуктыны лымвый ичӧт дозъясӧ. Вылыссӧ кисьтавны маӧн. Мичмӧдны кольтусьӧн да зыртӧм шоколадӧн.
+
 
Радейтана велӧдысь.
+
Дасьты гортад бӧрйӧм рецепт серти сёян.
+
 
Ме велӧдча 6-ӧд классын. Миян уна велӧдысь.
+
ӦТВЫВТАН ДА ТОРЙӦДАН ВЕЖЛӦГЪЯС.
Ставӧн найӧ вежӧраӧсь, тӧлкаӧсь, неуна стрӧгӧсь.
+
 
Медъёна меным кажитчӧ ...
+
Ӧтвывтан вежлӧг
1. Кутшӧм предмет сійӧ велӧдӧ?
+
 
2. Мый верман висьтавны сы йылысь?
+
Торйӧдан вежлӧг
3. Мыйӧн сійӧ тэныд кажитчӧ?
+
 
4. Мый сылы сиан Велӧдысь лунӧ?
+
-кӧд содтам ловъя эмакывъяс дорӧ; ловтӧм эмакывъяс дорӧ содтам сэк, кор эм орччӧн кывбӧр.
+
 
Дона, муса, радейтана, пыдди пуктана ... !
+
Пример вылӧ:
Чолӧмалам Тіянӧс Велӧдысь лунӧн!
+
 
Сиам Тіянлы кузь нэм да бур шуд,
+
гуляйта понкӧд
дзоньвидзалун, муслун, вермӧмъяс
+
 
уджын, бур олӧм, кыпыд аскылӧм,
+
сулалӧ шкапкӧд орччӧн
тӧлка да вежӧра велӧдчысьясӧс!
+
 
Пыдди пуктӧмӧн ...
+
ёртася нывкакӧд
+
 
27 удж. Дасьты радейтана велӧдысьлы чолӧмалан открытка.
+
куйлӧ небӧгкӧд орччӧн
+
 
Чукӧртӧм материал серти дасьтӧй класснад презентация тіян школаса велӧдысьяс йылысь. Вӧдитчӧй PowerPoіnt программаӧн. Козьналӧй велӧдысьясыдлы ассьыныд уджнытӧ.
+
40 удж. Бӧрйы лӧсялана вежлӧг суффикс.
+
 
Сетӧм кывъяс дорӧ аддзы антонимъяс. Лӧсьӧд кык гозйӧн сёрникузяяс.
+
Талун ме ордӧ локтасны класса ёртъяс. Асывсянь ми пӧчкӧд пӧжасим. Сэсся мамкӧд дасьтім лымвый. Батьӧ ветліс лавкаӧ сокла да лимонла.
+
Пуксим пызан сайӧ. Ме веськалі Настуккӧд. Сійӧ радейтӧ чай лимонӧн, а лымвый кольтусьӧн.
28 удж. Вуджӧд текстсӧ.
+
Кутшӧм лӧсьыд коллявны прӧст кад котыркӧд да ёртъяскӧд!
+
 
Гам сиктса школа.
+
41 удж. Комиӧд колана ногӧн.
+
 
1904-ӧд воӧ Гамса мӧд ступеня школа помаліс тӧдчана учёнӧй-социолог, философ, этнограф Питирим Александрович Сорокин. Сэні сійӧ велӧдіс Закон Божий, церковно-славянскӧй кыв, арифметика, роч кыв, природоведение, чистописание, пение, столярнӧй да переплётнӧй уджъяс. Школанас веськӧдліс И.С. Покровский — Гам вичкоса священник. Священникӧс чуймӧдіс зонкалӧн сюсьлуныс. Велӧдысьяс отсалісны Питирим Сорокинлы бур кывйӧн, сёян-юанӧн, кӧм-паськӧмӧн да сьӧмӧн. Сюсь зонкалы тырмис сямыс венны ыджыд сьӧкыдлунъяс да бура помавны школа.
+
Лӧсьӧд асшӧр удж «Менам радейтана сёян-юан».
+
 
СЁЯН-ЮАН ЛАВКАЫН
+
1. Сёян-юанлӧн ним.
+
2. Дасьтӧм вылӧ вӧлӧга.
29 удж. Серпасъяс отсӧгӧн уськӧд тӧд вылӧ «Сёян-юан» темаысь кывъяс. Юклы да гиж лӧсялана чукӧръясӧ. Вӧдитчы выль кывворӧн.
+
3. Дасьтӧм.
+
4. Этш петкӧдлан кывъяс. (Нянь да сов! Чай-сакар! Чӧскыда сёйны! Кывтӧ эн ньылышт!)
Ӧта-мӧд костын ворсӧй лавкаысь. Ӧти тіян пиысь вузасьысь, мӧд ньӧбасьысь.
+
 
+
42 удж. Лыддьы текстсӧ да аддзы нянь йылысь шусьӧгъяс.
— Видза оланныд!
+
 
— Бур лун! Мый ті ньӧбанныд?
+
Нянь эм нянь. Нинӧмӧн сійӧс он веж. Нинӧмкӧд он ӧткодяв. Олӧм абу шань, кор абу нянь. Няньтӧгыд куш да вильыд.
— Мый тіян эм йӧла сёянысь?
+
Йӧз нэмсӧ силісны ӧта-мӧдныслы нянь да сов. Семья кутысьӧс, кӧзяинӧс, шулісны эз прӧста вердысьӧн — няньӧн вердысьӧн. Эм кӧ кӧрӧвай, сэки и коз улын рай, сы вӧсна мый оз пась шонты, а нянь.
— Быдтор эм: йӧв и нӧк, вылльӧв и юмйӧв.
+
Нянь сійӧ олӧм. Йӧз костын шуӧны: ваыд пӧ матушка, няньыд батюшка.
— Меным, пӧжалуйста, литра джын йӧв, нӧк да рысь. А еджыд няньыс небыд?
+
 
— Став няньыс небыд, эм уна сикас пӧжас.
+
 
— Сідзкӧ, нӧшта еджыд тупӧсь да куим шаньга.
+
'''<Kodko @ Паськӧм. Вузасянінын : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 39-49.>
— Пӧжалуйста! Тіянсянь 104 шайт 50 ур.
+
'''
— Со сьӧмыс. Аттьӧ!
+
 
— Бур вылӧ. Волӧй на!
+
43 удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
 
Дасьты ёртыдкӧд сёрни «Юмовторъяс лавкаын».
+
Кузь пызан сайын пукалісны нин унаӧн. Мужикъяс праздник лун кузя ситеч либӧ сатин дӧрӧмаӧсь, тугъя вӧняӧсь, сыналӧм тошкаӧсь, выялӧм юрсиаӧсь. Нывбабаяс сикӧтшъяс, исергаяс да мича рӧма лентаяс ӧшлӧмаӧсь. Олӧма нывбабаяс гӧрд, виж бабаюраӧсь. Томджыкъяс мича шӧвк сунисӧн да бисерӧн вышивайтӧм кокошникаӧсь, мукӧдыс сыръя дора мича чышъянаӧсь пельпомъясныс вылын. Ас кыӧм сера чулкиаӧсь, кокньыдик гожся кӧмаӧсь. Мича видз выв бобувъяс кодьӧсь.
+
 
30 удж. Лыддьы Е. Козловлысь серамбана кывбурсӧ сьӧлӧмсянь. Серпасав.
+
1. Мый важӧн новлісны коми аньяс да мужичӧйяс?
+
2. Мыйӧн торъяліс аньяслӧн да нывъяслӧн паськӧмыс?
Чӧскыд шыр.
+
 
+
Тӧдмась коми серъясӧн. Комиӧд нимъяссӧ.
Коркӧ ӧтчыд ичӧт шыр
+
 
Веськаліс амбарӧ,
+
44 удж. Тӧдмав, мый серпасалӧма да мичмӧд коми серъясӧн.
Аддзис ыджыд тупӧсь сыр —
+
Вӧдитчы отсӧг вылӧ сетӧм таблицаӧн.
О! Шуд пӧ уси бара!
+
Аддзы небӧгъясысь содтӧд серъяс.
+
 
Сёйис, сёйис, нӧшта сёйис,
+
Тӧдмав юржуглан коми серъяс отсӧгӧн.
Весиг ичӧт мач кодь лоис.
+
 
+
ЛЫДАКЫВ.
Сёйис калбас, сёйис яй,
+
 
Ассьыс пай дай мӧдлысь пай,
+
Сложнӧй лыдакывъяс гижсьӧны ӧтлаын.
Сёйис сизим пуӧм кольк —
+
 
Татшӧм добра ог пӧ коль!
+
Составнӧй лыдакывъяс гижсьӧны торйӧн, артмӧны кык либӧ унджык кывйысь.
+
 
Со и нянь джадж дорӧ воис,
+
кыксё нелямын ӧти
Сӧмын кайныс дыш нин лоис.
+
 
+
сюрс сё сизимдас кык
Упкӧ — чӧскыда пӧ сёйи.
+
 
Сэсся колӧ мунны бӧр!
+
кык сюрс кӧкъямыс
Ӧдва розь дорӧдзыс воис,
+
 
Чивзіс-тӧрӧдчис — эз тӧр.
+
45 удж. Гиж ас йывсьыд, содтав лыдакывъяс.
+
 
Кыськӧ воис Васька кань,
+
46 удж. Лыддьы да гӧгӧрво.
Шыртӧ кутіс да и — ам!
+
 
+
Мый тэнад юр вылад?
МОГМАН ВЕЖЛӦГ
+
 
+
Психологъяс казялӧмаӧсь, пасьталан кӧ юр вылад кутшӧмкӧ шапка, тшӧкыдджыка видзӧдчан рӧмпӧштанӧ. Юркышӧд унатор вермас висьтавны тэ йылысь.
Эмакыв да нимвежтас могман вежлӧгын вочавидзӧны кодла? мыйла? юалӧмъяс вылӧ. Рочын лӧсялӧ за кем? за чем? юалӧмъяслы.
+
Ӧти рӧма либӧ прӧстӧй гижӧда шапка новлӧны спортивнӧй йӧз. Тайӧ юркышӧдсӧ новлысьяс тэрыбӧсь, кокни руаӧсь, радейтӧны компанияяс да кыпыд шылад.
Могман вежлӧг
+
Берет новлысьяс кыпыд лолаӧсь. Тайӧ юркышӧдсӧ радейтӧны новлыны енбиа йӧз, найӧ кужӧны аддзыны мичлун, кывны сьӧлӧмӧн.
+
Колпак новлысь йӧз зэв шаньӧсь, радейтӧны сёйыштны. Мукӧддырйи найӧ вывті меліӧсь да нэрӧсь.
Пример вылӧ: Батьӧ муніс челядь садйӧ ичӧт чойла. Ме ветлі лавкаӧ няньла да йӧвла. Тэла ми пыралам кино вылӧ мунтӧдз.
+
Вылӧ кӧрталӧм пеля гӧна шапка новлӧны вежӧра йӧз, шуам, политикъяс, бизнесменъяс, наукаын уджалысьяс. Найӧ радейтӧны вензьыны, кужӧны веськӧдлыны.
+
Кепка позьӧ новлыны уна ног: бокӧн, бӧрӧн, веськыда. Тайӧ юркышӧдыс петкӧдлӧ власьт дорӧ сибыдлун, выльтор дорӧ кыскӧм, асьтӧ петкӧдлӧм.
31 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.
+
Шляпаяс новлӧны аньяс да нывъяс, кодъяс кужӧны лӧсьыда пасьтасьны. Найӧ зэв мичаӧсь да стильнӧйӧсь, кыскӧны ас дорас йӧзӧс.
+
 
ӧчередын сулала ань бӧрся
+
1. Позьӧ-ӧ шапка серти донъявны мортӧс?
+
2. Кутшӧм юркышӧд радейтан новлыны тэ?
32 удж. Серпасъяс серти лӧсьӧд сёрникузяяс 31-ӧд лист бокын сетӧм схема отсӧгӧн.
+
3. Кутшӧм тэ морт юркышӧд серти?
+
 
33 удж. Бӧрйы да гиж сёрникузяяс, кӧні роч за предлог комиӧдам -ла суффиксӧн.
+
Серпасав вӧвлытӧм юркышӧд. Лӧсьӧд юӧртор.
+
 
1. Рытнас ме ветла челядь садйӧ чойла.
+
1. Кыдзи шусьӧ юркышӧдыд?
2. Миян понпи пыр котралӧ мам бӧрся.
+
2. Кутшӧм сійӧ?
3. Пӧч пырис лавкаӧ йӧвла.
+
3. Коді сійӧс новлӧ?
4. Мамӧ аттьӧаліс батьӧс дзоридзьясысь.
+
4. Кытчӧ сійӧс пасьтавлӧны?
5. Талун ме лыддя кывбурсӧ тэ бӧрын.
+
 
6. Арнас ми ветлім вӧрӧ тшакла.
+
47 удж. Комиӧд юргижӧдъяс.
7. Зонка пырис лыддьысянінӧ небӧгла.
+
 
8. Небӧгъяс куйлӧны журналъяс сайын.
+
Сёрнит ёртыдкӧд лавкаын паськӧм бӧрйӧм йылысь.
9. Аттьӧ тэныд бур кывъясысь.
+
 
10. Матыстчыв сы дорӧ отсӧгла.
+
— Видза оланныд! Мый ті кӧсъянныд ньӧбны?
+
— Видза оланныд! Ме кӧсъя ньӧбны пӧчӧлы козин вылӧ мича чышъян.
34 удж. Вуджӧд роч мойд коми кыв вылӧ.
+
— Матыстчӧй татчӧ да бӧрйӧй. Кутшӧмджык тіянлы колӧ?
+
— Ме эськӧ босьті шоныд, но кокни чышъян.
35 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ.
+
— Кутшӧм рӧм тіянлы кажитчӧ?
+
— Кажитчӧны гӧрдов рӧмъяс.
Ми пӧжасям.
+
— Со видзӧдлӧй тайӧ чышъянъяссӧ: шоныдӧсь да кокниӧсь, югыдгӧрд, пемыдгӧрд, алӧйгӧрд рӧмаӧсь.
+
— Ме босьта со тайӧ югыдгӧрд чышъянсӧ. Аттьӧ отсӧгысь!
Мамӧ талун няньшом вӧчис,
+
— Бур вылӧ! Мынтӧй кассаӧ 375 шайт.
Пуктіс лым кодь еджыд пызь.
+
— Аддзысьлытӧдз!
Мамӧ вӧчӧ вӧсни сӧчӧн,
+
— Став бурсӧ! Волӧй нӧшта!
А ме тэча нӧкъя рысь.
+
Лӧсьӧд ёртыдкӧд сёрни козин бӧрйӧм йылысь.
+
 
Ӧдъя пачным регыд ваймас —
+
48 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.
Воис нянь пӧжалан кад.
+
 
Рыська шаньга бура банъяс,
+
1) Морт серти и паськӧм. 2) Кутшӧм поводдя, сэтшӧм и паськӧм. 3) Удж серти и паськӧм пасьталан. 4) Паськӧм серти он на тӧдмав мортлысь пытшкӧссӧ.
Чӧскыд няньлы быдӧн рад.
+
 
+
49 удж. Вузасянін нимъяс серти тӧдмав, мый сэні вузалӧны.
36 удж. Лыддьы «Алӧй лента» романысь юкӧн. Висьтав, мыйӧн чӧсмӧдлісны гӧсьтъясӧс важӧн Пӧкрӧв лунӧ. Мыйӧн чӧсмӧдланныд ті гӧсьтъясӧс?
+
 
+
1. Кутшӧм вузасянінъяс эмӧсь тіян карын (сиктын)?
Пӧкрӧв лун — вӧралысьяслӧн праздник.
+
2. Мый сэтысь позьӧ ньӧбны?
+
 
Марпа лӧсьӧдіс сёйны — вольсаліс еджыд пызандӧра, ваяліс пирӧгъяс да шаньгаяс, паськӧдіс пызан шӧрӧ черинянь. Дерт, эськӧ медводз чай юны бурджык, да самӧварыс абу, а йӧзлысь талун он босьт, аслыныс колӧ.
+
СОССЯНА КАДАКЫВЪЯС
— Пуксьӧй, гӧсьтъяс, сёйыштӧй няньӧн-солӧн.
+
 
Марпа век котраліс пачводзсянь пызан дінӧ. Майбыр, сылӧн эм мыйӧн гӧститӧдны, ставсӧ чӧжӧма праздник кежлӧ: разнӧй яй — сьӧла, тар, дозмӧр, кӧч жаритӧма и пӧжалӧма, сэсся налим, кык пӧлӧс чомӧр, кык пӧлӧс ляз — льӧмйысь и чӧдйысь, мырпома да ӧмидза йӧв, йӧла кисель. Гӧсьтъяс сёйисны и шензисны:
+
Соссяна кадакывъяс артмӧны соссяна кывторъяс отсӧгӧн.
— Быдтор жӧ нин лӧсьӧдӧма Марпуш. Да ӧд ставыс сэтшӧм чӧскыд!
+
 
 
+
Ӧнія да локтан кад.
Чомӧр — традиционное кушанье, подаваемое на празднике; готовится из толокна или ячменной муки на масле.
+
 
Ляз — кисель, готовится на солоде из толчёных или молотых ягод.
+
ме ог новлы
+
 
Сёрнит ёртыдкӧд.
+
тэ он новлы
— Видза оланныд!
+
 
— Бур лун! Мый сёянныд?
+
сійӧ оз новлы
— А мый тіян эм?
+
 
— Миян эм ...
+
ми огӧ новлӧй
— Ме кӧсъя ...
+
 
— Зэв бур! Со тіян сёян-юан.
+
ті онӧ новлӧй
— Уна-ӧ месянь?
+
 
— Тіянсянь ... шайт ... ур. Нянь да сов!
+
найӧ оз новлыны
— Аттьӧ!
+
 
+
51 удж. Вежлав кадакывъяссӧ соссяна формаын.
37 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Кыдзи шусьӧны татшӧм сикас текстъясыс?
+
 
+
52 удж. Комиӧд кадакывъяссӧ. Лӧсьӧд 3 сёрникузя.
ЁРТЪЯС, НЬӦБӦЙ ЙӦВ!
+
 
+
53 удж. Бӧрйы да содты соссяна кывтор.
Тайӧ медся колана вӧлӧга, сэні уна витамин да аминокислота. Йӧв колӧ юны кагаяслы, медым бура быдмыны, челядьлы, медым лоны сюсьӧн да тэрыбӧн, висьысьяслы, медым ӧдйӧ бурдны. Унатор вӧчӧны йӧлысь: вый, рысь, нӧк, шомйӧв, сыр, лымвый, юмйӧв.
+
 
Йӧв колӧ юны, медым лоны дзоньвидзаӧн, сюсьӧн, крепыдӧн.
+
1. Ме ог новлы пемыд рӧма паськӧм.
+
2. Ичӧт-ичӧт, а керкаӧ оз лэдз. (Нӧдкыв.)
Лӧсьӧд ассьыд вӧзйӧм. Петкӧдчы ёртъяс водзын.
+
3. Менам ёртъяс оз паныдавны йӧзӧс паськӧм серти.
+
4. Кутшӧм паськӧм тэ он радейт?
38 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ. Аддзы роч кывйысь лӧсялана пӧв.
+
5. Ми огӧ торкалӧй уличвывса кесйӧгъяс (правилӧяс).
+
6. Ті онӧ тӧдӧй, кытысь позьӧ ньӧбны козин?
1. Он кӧ уджав, он и сёй.
+
 
2. Гудралін рок, эн жалит и вый.
+
54 удж. Комиӧд кадакывъяссӧ да куимӧс на пиысь вежлав соссяна формалӧн ӧнія кадын. Лӧсьӧд 3 сёрникузя.
3. Ӧти уджалӧ, а сизимӧн нянь куд видзӧны.
+
 
4. Ыж яйысь юква он пу.
+
ПАСЬКӦМӦН ВУЗАСЯНІНЫН.
5. Кыйтӧм дозмӧрсьыд шыд он пу.
+
 
6. Шыд да рок — медбур вок.
+
55 удж. Лӧсьӧд висьтасьӧм «Паськӧм лавкаын». Вӧдитчы соссяна кадакывъясӧн. Заводит тадзи:
+
 
Тӧдмав ребусъяс. Дзеб ребусӧ 2–3 сёян-юан ним.
+
Шойччан лунӧ ме муна спектакль вылӧ. Меным колӧ выль платтьӧ да мичмӧдчанторъяс. И со ме «Паськӧм» лавкаын...
+
 
39 удж. Лыддьы да вуджӧд.
+
56 удж. Корсь коми зумыд кывтэчаслы роч пӧв.
+
 
Картупеля тшак.
+
Пасьтӧм рака кодь.
+
Пасьтасьӧма да чер ни пурт оз мӧрччы.
Корйӧн пуӧм картупель весавны да вундавны торъяс вылӧ. Весавны сідзжӧ лук, мыськыны сійӧс да вундавны. Сэсся сэтчӧ жӧ содтыны вундалӧм сола тшак. Ставсӧ мичаа гудравны да кӧнтусь выявны.
+
Пась ни кӧм.
+
Гач зыртны.
Вотӧса йӧв.
+
Сарапана пошта.
+
 
Позьӧ вӧчны пувйысь, чӧдйысь, чӧдлачысь, озйысь, ӧмидзысь. Вотӧссӧ, ӧмидз кындзи, колӧ мыськыны, пуктыны тасьтіӧ. Сэсся кисьтны сэтчӧ кӧдзыд йӧв. Кӧр серти содтыны сакар.
+
Серпасав 1–2 зумыд кывтэчас.
+
 
Маа лымвый.
+
57 удж. Корсь серпасъясысь сорсьӧм.
+
 
Пуктыны лымвый ичӧт дозъясӧ. Вылыссӧ кисьтавны маӧн. Мичмӧдны кольтусьӧн да зыртӧм шоколадӧн.
+
Лӧсьӧд ёртъясыдкӧд «Вузасянінын» петкӧдчӧм.
+
 
Дасьты гортад бӧрйӧм рецепт серти сёян.
+
58 удж. Комиӧд вузасянінлысь уджалан кад.
+
 
ӦТВЫВТАН ДА ТОРЙӦДАН ВЕЖЛӦГЪЯС.
+
59 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ.
 
+
 
Ӧтвывтан вежлӧг
+
Классическӧй джинсы материал — кык рӧма. Ортсысяньыс сійӧ лӧз, пытшкӧссяньыс — дзик еджыд. Но ӧні эмӧсь сьӧд, лӧз, гӧрдовлӧз, югыдгӧрд, вижовгӧрд рӧма материалъяс.
Торйӧдан вежлӧг
+
Выль гачтӧ ньӧбигӧн медводз, дерт жӧ, видзӧд модель вылас. Джинсылы колӧ лоны дзик туша сертиыд: дзебны тырмытӧмторъяс да нӧшта на мичмӧдны новлысьсӧ.
 +
Ньӧбӧм водзад сюся видзӧд, медым материалыс гачыдлӧн вӧлі ӧткодя краситӧма. Колӧ тӧдны и сійӧс, мый фирменнӧй джинсылӧн вурысас эм гӧрд сунис.
 +
 
 +
Серпасав да вӧзйы ӧнія том йӧзлы ассьыд паськӧм. Позьӧ уджавны ёртыдкӧд.
 +
 
 +
'''
 +
<Kodko @ Чужан лун : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 50-57.>'''
 +
 
 +
 
 +
ЧУЖАН ЛУН
 +
 
 +
61 удж. Лыддьы висьтсӧ да гӧгӧрво. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Лӧсьӧд ассьыд юалӧмъяс.
 +
 
 +
Чужан лунӧ пыр нин ӧта-мӧдлы козинъяс вайлӧ ны. Со и Максимлӧн талун чужан лун. Кор гӧсьтъяс разӧдчисны, Максим босьтчис видлавны козинъяс. Медъёна зонкалы воис сьӧлӧм вылас Витялӧн клюшкаыс. Павлик вайӧма «Опасные повороты» ворсантор. Абу жӧ лёк. А Нина вайӧма козин — небӧг. «Мӧдысь Павликӧс да Витяӧс бара кора, а Нинаӧс ог кор, — думыштіс Максим. — Мед бур козин вайис дай».
 +
 
 +
1. Мыйла Максимлы вайисны козинъяс?
 +
2. Мый зонкалы медъёна воис сьӧлӧм вылас?
 +
 
 +
62 удж. Дасьтысь да гиж изложение «Козин» висьт серти.
 +
 
 +
КАДАКЫВЛӦН ТШӦКТАНА ФОРМА АРТМӦМ.
 +
 
 +
63 удж. Лыддьы ёртъясыдкӧд рольяс серти. Аддзы тшӧктана формаа кадакывъяс.
 +
 
 +
Талун Юралӧн чужан лун. Сы дорӧ локтісны гӧсьтъяс. Найӧ вайисны ёртлы козинъяс: Вова — машина модель, Катя — уна рӧма фломастеръяс да альбом, Маша — бур небӧг, Коля — шоколад кампет кӧрӧб.
 +
Ставӧн сетісны козинъяс Юралы.
 +
— Пуксьӧй пызан сайӧ, дона гӧсьтъяс. Чӧсмасьӧй, энӧ яндысьӧй! — корис ыджыд вежӧсӧ Юралӧн мамыс.
 +
Чӧсмасьӧм бӧрын Юра кутіс ворсны ёртъяскӧд. Сэсся воис Вася. Юралы лоис нимкодь. Сійӧ думыштіс: со нӧшта гӧсьт, нӧшта ӧти козин.
 +
Но Вася локтӧма козинтӧг.
 +
— А кӧні нӧ козиныд? — юаліс Юра Васялысь.
 +
— Кутшӧм козин? — чуймис Вася.
 +
— Менам ӧд чужан лун! — дӧзмис Юра.
 +
— Ме эг тӧд, — ньӧжйӧ висьталіс Вася.
 +
— А ӧні тӧдмалін? Сідзкӧ, ветлы козинла!
 +
Тайӧ кыліс Юралӧн мамыс. Сійӧ шуис:
 +
— Некытчӧ эн мун, Вася. Ми тэнӧ виччысим, а эгӧ тэнсьыд козинтӧ.
 +
Юра кыліс мамлысь кывъяссӧ, гӧрдӧдіс да лэдзис юрсӧ. Кыдзи тэ чайтан, мыйла?
 +
 
 +
64 удж. Сетӧм кадакывъясысь лӧсьӧд тшӧктана формаа кадакывъяс ӧтка да уна лыдын.
 +
 
 +
65 удж. Лыддьы да гӧгӧрво. Висьтав аслад праздник пызан йылысь.
 +
 
 +
Праздник пызан.
 +
 
 +
Тайӧ менам праздник пызан. Сэні эм черинянь, рыська шаньга, яя да град выв пуктаса сорасъяс, пражитӧм чипан да картупеля рок, пувва да лимонад, юмовторъяс, яблӧг да апельсин. Пызан шӧрын — чӧскыд торт.
 +
Велӧд да сьыв сьыланкывсӧ.
 +
 
 +
Крокодил Геналӧн сьыланкыв.
 +
 
 +
1. Медым гӧпъясті мунӧ
 +
Пода ветлысь зэв уна,
 +
Асфальт туй кузя визувтӧ ю.
 +
И оз тӧд ветлысь-мунысь
 +
Тайӧ бушкола луннас,
 +
Мыйла чужӧмӧс югзьӧдӧ нюм.
 +
 
 +
2. Локтас виччысьтӧг тӧдысь
 +
Кельыдлӧз вертолётӧн,
 +
Донсӧ босьттӧг мен вӧчас кино.
 +
— Чужан лунӧн! — мен шуас,
 +
Сэсся кытчӧкӧ мунас.
 +
Коляс меным сё вит эскимо.
 +
 
 +
А ме ворса-гудӧкася
 +
Ветлысь-мунысьяс водзын.
 +
И зэв жаль, мый чужан луныд
 +
Ӧтчыд во пытшкын.
 +
 
 +
66 удж. Комиӧд текстсӧ.
 +
 
 +
Чужан лун пасйӧм.
 +
 
 +
67 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Пуктӧй рольяс серти.
 +
 
 +
Кӧчлӧн праздник.
 +
 
 +
Талун Кӧчлӧн чужан лун ӧд.
 +
Воас гӧсьт и гӧстя уна.
 +
Кильчӧ вылӧ сувтіс Кӧч —
 +
Гӧсьтъяс воасны вот стӧч.
 +
Ма со кыскӧ Ош — дзонь бӧчка —
 +
Колӧ козинавны Кӧчтӧ!
 +
Ичӧт Ур со, щӧть кодь уска,
 +
Вайӧ телега тыр сус коль.
 +
Шедіс ручлы уна мык —
 +
Нуӧ Кӧчыдлы пуд кык.
 +
Кань со кыскӧ, ружтӧ-кашкӧ
 +
Нӧкйӧн ыджыд-ыджыд кашник.
 +
Кӧза нӧбъялӧма морков,
 +
Воис Кӧч керкаӧ коркӧ.
 +
Козин эз вай Ваткыль миян,
 +
Но оз тӧждысь зонмыд сійӧ;
 +
Эм кӧ Ваткыль, оз босьт шог:
 +
Гудӧкӧн йӧктӧдас кок.
 +
Веж луд вылын чужан лунӧ
 +
Гажа праздник Кӧчлӧн мунӧ,
 +
Гажыс ыджыд, гажыс ён —
 +
Йӧктӧ Ош и Руч, и Пон.
 +
 
 +
68 удж. Дасьтӧй проект «Талун менам чужан лун».
 +
 
 +
1. Бӧрйӧй именникӧс. Лӧсьӧдӧй гажлунся пызан. Дасьтӧй сылы чолӧмалан открытка да козинъяс. Сьылӧй сьыланкывъяс. Пасйӧй чужан лун.
 +
 
 +
2. Кор гӧсьтъясӧс тадзи:
 +
 
 +
— Чолӧм, Настук!
 +
— Видза олан!
 +
— Аски менам чужан лун. Волы ме дорӧ гӧститны.
 +
— Аттьӧ. Вола.
 +
 
 +
3. Паныдав гӧсьтъясӧс да пуксьӧд пызан сайӧ.
 +
 
 +
— Чолӧм, дона гӧсьтъяс! Пырӧй, пӧрччысьӧй. Пуксьӧй пызан сайӧ. Чӧсмасьӧй. Со картупеля шаньга, пувъя пирӧг, льӧмъя ляз, нӧкъя ельдӧг, пражитӧм чери, яя картупель, яблӧга сок, шоколад кампет.
 +
 
 +
4. Бур кывъясӧн козьналӧй именниклы козинъяс, сьылӧй сьыланкыв, ворсӧй.
 +
Пример вылӧ ворсӧм: именник нимысь быд шыпас вылӧ корсьӧй мича кывъяс.
 +
 
 +
5. Сёрнитӧй кодзула пасъяс йылысь.
 +
 
 +
— Кутшӧм кодзула пас улын тэ чужин?
 +
— Ме чужи ... пас улын. А тэ?
 +
— Кутшӧм йӧз чужӧны тайӧ пас улын?
 +
— Тайӧ пас улын чужӧм йӧз шаньӧсь да веськыдӧсь, но мукӧддырйи дышӧсь.
 +
 
 +
6. Ыдждӧдлӧй именникӧс.
 +
 
 +
Тупӧсь нянь.
 +
 
 +
— Кыдзи Мишук чужан лунӧ
 +
Пӧжалім ми тупӧсь нянь.
 +
Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь,
 +
Пӧжалім ми тупӧсь нянь.
 +
Эта судта, эта ляпта,
 +
Эта пасьта, эта векня.
 +
Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь,
 +
Бӧрйы, кодӧс радейтан!
 +
— Радейта ме ставнысӧ,
 +
А медъёна ...ӧс!
 +
 
 +
7. Аттьӧалӧй кӧзяйкаӧс.
 +
 
 +
— Ыджыд аттьӧ, ставыс вӧлі зэв чӧскыд. Ёна и гажӧдчим. Став бурсӧ тэныд!
 +
 
 +
8. Колльӧд гӧсьтъясӧс:
 +
 
 +
— Дона гӧсьтъяс! Аттьӧ волӧмсьыд да козинъяссьыд. Мӧдысь на пыралӧй-волӧй.
 +
 
 +
69 удж. Визьяс местаӧ бӧрйы да содты колана суффиксъяс да кывбӧръяс.
 +
 
 +
Дашалӧн чужан лун вылын Шойччан лунӧ ме ветлі Дашаясӧ. Дашалӧн вӧлі чужан лун. Сійӧ корис гӧсьтъясӧс. Нывка мамыскӧд дасьтісны праздниквывса пызан. Гӧсьтъяс йӧктісны, сьылісны, чӧсмасисны уна пӧлӧс сёян-юанӧн, чолӧмалісны, козьналісны козинъяс. Коми радио кузя весиг сьыланкыв Дашалы сьылісны. Вӧлі зэв гажа. И зэв жаль, мый чужан луныд ӧтчыд во пытшкын. Сиа Дашалы бур ёртъясӧс, дзоньвидзалун, радлун, бура велӧдчыны.
 +
 
 +
70 удж. 69 удж вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд ас текст.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Менам радейтана удж. Ворсӧмъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 58-63.>'''
 +
 
 +
 
 +
МЕНАМ РАДЕЙТАНА УДЖ, ВОРСӦМЪЯС
 +
 
 +
сьӧкыдтор лэпталӧм
 +
 
 +
ПЕТАН ВЕЖЛӦГ.
 +
 
 +
Коми кывйын петан вежлӧг вермӧ индыны действие вӧчанног вылӧ.
 +
 
 +
Пример вылӧ:
 +
 
 +
ворсны футболысь
 +
 
 +
компьютер ворсӧмысь
 +
 
 +
71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Быд во Коми республикаса олысьяс кыпыда да паськыда пасйӧны юркар лун. Быдлаын позьӧ пырӧдчыны конкурсъясӧ, вочавидзны викторинаяс юалӧм вылӧ, кывзыны да видзӧдны сьылӧм-йӧктӧм, ворсны.
 +
Ставныслы сюрӧ гажӧдчӧмыд. Ичӧтъяслы котыртӧны асфальт вылын серпасасян конкурс. Шӧр арлыда челядьлы вӧзйӧны спортивнӧй ворсӧмъяс: коді ылӧджык чеччыштас, стӧча веськалас мишеньӧ, ӧдйӧджык котӧртас. Томъяс Киров нима паркын ворсӧны волейболысь, футболысь. Мужичӧйяс ордйысьӧны сьӧкыдтор лэпталӧмын, киӧн вермасьӧмын. Аньяс петкӧдлӧны киподтуйсӧ: чӧсмӧдлӧны пӧжасъясӧн, чуймӧдӧны ас киӧн вӧчӧмторъясӧн. Олӧмаяслы котыртлӧны шахматысь ворсӧм.
 +
 
 +
1. Кор Коми Республикаын пасйӧны юркар лун?
 +
2. Кыдзи войтыр гажӧдчӧ тайӧ лунӧ?
 +
3. Овлӧ-ӧ тіян сикт (кар) лун? Кыдзи ті гажӧдчанныд?
 +
 
 +
72 удж. Содты лӧсялана вежлӧг суффикс.
 +
 
 +
1) Ми ёртъяскӧд быд лун ворсам волейболысь.
 +
2) Коми культура шӧринын овлӧны шегйӧн ордйысьӧмъяс. 3) Детинкаяс радейтӧны ворсны машинаӧн, а нывкаяс аканьӧн. 4) Миян школаын котыртісны футболысь ордйысьӧм. 5) Шойччан лунӧ став котырӧн ворсам лотоысь. 6) Тӧвнас физкультура урок вылын ми котралам лызьӧн. 7) Карса стадион вылын рытъяснас том йӧз исласьӧны конькиӧн. 8) Йӧввыв дырйи комияс важысянь нин ворсӧны кыр босьтӧмысь.
 +
 
 +
— Миша, тіян школаын эм баскетболысь да футболысь секцияяс?
 +
— Эм, дерт. Но ме ёнджыка радейта ворсны волейболысь. Тайӧ секцияӧ и ветла.
 +
— А меным кажитчӧ вӧчасьны ас киӧн. Миян «Мойдвывса сёй» кружокын зэв лӧсьыд. Ми унатор нин кужам вӧчны сёйысь.
 +
— Миян команда неважӧн вермис районса ордйысьӧмын. А ті кӧнкӧ петкӧдчанныд?
 +
— Миянлысь уджъяс быд во вылӧ донъялӧны оз сӧмын районын, но и республикаса «Кужысь кияс» вермасьӧм вылын.
 +
— Меным нимкодь тіян понда. Став бурсӧ!
 +
— Аттьӧ! Тіян вермӧмъясыд водзын на. Аддзысьлытӧдз!
 +
 
 +
73 удж. Лыддьы да гӧгӧрво пудъясянкывъяс. Велӧд да вӧдитчы ворсігӧн.
 +
 
 +
Тірс-торс,
 +
Куим стӧкан морс.
 +
Он кӧ вӧдит,
 +
Он и ворс!
 +
 
 +
Ӧтчыд мамӧ ньӧбис боті.
 +
Кык лун видзи, сійӧ поті,
 +
А мӧдсӧ — ачым соті.
 +
 
 +
74 удж. Комиӧд ворсӧмсӧ. Вӧдитчы «Роча-комиа кывчукӧрӧн».
 +
 
 +
Ворс ёртъясыдкӧд «Тэрыб кӧр» ворсӧмысь.
 +
 
 +
75 удж. Лыддьы ичӧтик висьтсӧ. Мыйӧн сійӧ аслыспӧлӧс?
 +
 
 +
Ваня Валякӧд ворсісны волейболысь.
 +
— Вай ветлам вадйӧ вуграсьны, вӧрӧ вотчыны, — вӧзйис Ваня.
 +
— Ветлам-ветлам, вокӧй, — варова Ваньӧлы вочавидзис Валя.
 +
Ваня вуграсис, Валя вотіс ведраӧ вотӧс. Вотчис вывті визула. Водз воисны вӧрысь. Вотӧссӧ весалісны, вӧчисны варенньӧ.
 +
Лӧсьӧд ичӧтик висьт ӧти шыпас вылӧ. Ордйысь класса ёртъясыдкӧд, кодлӧн висьтыс лоас кузьджык.
 +
Классӧн лӧсьӧдӧй неыджыд серпаса небӧг.
 +
 
 +
76 удж. Аддзы, кутшӧм визьын коми овъяс тэчӧма стӧч алфавит серти.
 +
 
 +
Ф. Плесовскийлӧн «Коми овъяс» небӧг отсӧгӧн тӧдмав, кыдзи артмӧмаӧсь коми овъясыс.
 +
 
 +
77 удж. Гиж куим шыпаса кывъяс чепӧн. Ордйысь ёртъясыдкӧд.
 +
 
 +
78 удж. Содты слог, медым артмис кык кыв.
 +
 
 +
78-ӧд удж серти лӧсьӧд да вӧзйы ёртъясыдлы кык-куим кыв гоз.
 +
 
 +
79 удж. Юксьӧй командаяс вылӧ. Бӧрйӧй уна шыпаса коми кыв. Сетӧм кывйысь шыпасъясӧн лӧсьӧдӧй выль кывъяс. Ордйысьӧй.
 +
 
 +
Тӧдмась коми ворсӧмъясӧн. Ворс ёртъясыдкӧд.
 +
 
 +
Ворсӧм водзын бӧрйӧны кык ыджыдджык да ёнджык мортӧс. Ӧтиыс лоӧ варышӧн, а мӧдыс мамӧн. Мукӧд ворсысьыс сувтӧ мам сайӧ. Варыш пондас котравны да кыйӧдны челядьӧс. А мам кисӧ шевкнитӧмӧн видзӧ пышйӧдӧмысь. Вермас кӧ варыш пышйӧдны мамлысь став челядьсӧ, сэк мам нин пышйӧ варышысь. Варыш кутас мамсӧ да сэсся ворсӧны выльысь.
 +
 
 +
Ёмаысь ворсӧны 8–12 морт. Пудъясянкывйӧн бӧрйӧны Ёмаӧс да Кӧзяйкаӧс. Мукӧд ворсысьыс — ыжъяс. Кӧзяйка сетӧ быд ыжлы ним (шуам, вотӧс, дзоридз, пу, пемӧс нимъяс). Кӧзяйка «йирсьӧдӧ» ыжъясӧс видз вылын да унмовсьӧ. Локтӧ Ёма да гусялӧ ыжъяссӧ. Кӧзяйка садьмӧ да корӧ ыжъясӧс нимъяснас. Ыжъяс да Кӧзяйка костын сулалӧ Ёма, оз лэдз, куталӧ ыжъясӧс. Ворсӧм помын колӧ лыддьыны, кымын ыж воӧдчис Кӧзяйкаӧдз, а кымынӧс кутіс Ёма. Кодлӧн унджык — сійӧ и вермис. Тӧдмась коми ворсӧмъясӧн Ю.Г. Рочевлӧн «Коми челядьлы важъя ворсӧмъяс» небӧгысь.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Миян велӧдчанін : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 64-70.>'''
 +
 
 +
 
 +
МИЯН ВЕЛӦДЧАНІН
 +
 
 +
велӧдчан вежӧс
 +
 
 +
веськӧдлысьлӧн вежӧс
 +
 
 +
коми кыв вежӧс
 +
 
 +
спортивнӧй зал
 +
 
 +
урок лыддьӧг
 +
 
 +
КАДАКЫВЙЫСЬ ЭМАКЫВ АРТМӦМ.
 +
 
 +
80 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ.
 +
 
 +
Миян школа.
 +
 
 +
Ме велӧдча сиктса школаын. Сійӧ кык судтаа, ыджыд ӧшиньяса. Миян велӧдчанінын век сӧстӧм да кыпыд. Медводдза судтаын пӧрччысянін, веськӧдлысьлӧн вежӧс, сёянін да ичӧт класса челядьлӧн велӧдчан вежӧсъяс. Шуйгавылын — ыджыд спортивнӧй зал. Мӧд судтаын коми да роч кыв, математика, химия, биология да менам радейтана информатика вежӧсъяс. Кыкнан судтасӧ мичмӧдӧма серпасъясӧн, ӧшиньяс вылын сулалӧны мича дзоридзьяс. Таво миян школалы тырис 20 во.
 +
 
 +
81 удж. Лыддьы да вуджӧд.
 +
 
 +
Менӧ шуӧны Миша Расовӧн. Велӧдча ме Искусствояс гимназияын. Гимназия — искусствояслӧн ді.
 +
Енбиа челядь, локтӧй велӧдчыны гимназияӧ! Ті велаланныд бура сьывны, йӧктыны да ворсны шылада инструментъясӧн!
 +
 
 +
82 удж. План серти гиж ас висьт. Дасьтысь висьтавны аслад велӧдчанін йылысь.
 +
 
 +
1. Кӧні тэ велӧдчан?
 +
2. Кутшӧм тэнад школаыд? Кымын судтаа?
 +
3. Мый сэні эм?
 +
4. Кымын во тіян велӧдчанінлы?
 +
 
 +
83 удж. Нуӧд экскурсия радейтана судтаӧд. Дасьты план серти висьтасьӧм.
 +
 
 +
1. Велӧдчанінын кутшӧм судта тэныд кажитчӧ?
 +
2. Мый сэні эм?
 +
3. Мыйӧн сійӧ тэныд кажитчӧ?
 +
4. Кутшӧм ин тайӧ судтаын тэнад радейтана?
 +
 
 +
Лӧсьӧд реклама аслад велӧдчанінлы.
 +
 
 +
Коми Республикаса Юралысь бердын искусствояс гимназиялӧн канпас да дӧрапас.
 +
 
 +
84 удж. Быд школалӧн эм аслас символъяс: дӧрапас, канпас да кып. Лӧсьӧд и тэ.
 +
 
 +
85 удж. Сьыв ёртъясыдкӧд школа йылысь сьыланкыв.
 +
 
 +
Школа йылысь сьыланкыв.
 +
 
 +
(А. Островскийлӧн «Солнечный круг» сьыланкыв шылад улӧ)
 +
 
 +
Кывъяссӧ лӧсьӧдісны Выльгортса шӧр школаын велӧдчысьяс.
 +
 
 +
1
 +
Велӧдчысь ёрт, тэ водзын мог —
 +
Тӧдӧмлун школаын босьтны.
 +
Лоан мед тэ бур мортӧн, дерт,
 +
Нималан ылӧдз мед век.
 +
 
 +
Медым пыр лоас школа
 +
Кыпыд, югыд, зэв колан.
 +
Челядь гӧлӧс пыр кылас,
 +
Челядь серамӧн тырас.
 +
 
 +
2
 +
Му вылын мед некор оз ло
 +
Война да шогалан лунъяс.
 +
Мед вӧлі мир, эз киссьы вир,
 +
Ёртасян гаж юргис дыр.
 +
 
 +
Видлы лӧсьӧдны велӧдчӧм либӧ школа йылысь сьыланкыв.
 +
 
 +
86 удж. Велӧдчы колана ногӧн лыддьыны кывпесанъяс.
 +
 
 +
Ӧтчыд Ӧньӧ ӧмидз ӧктіс,
 +
Ӧдва ӧкмис ӧти кӧш.
 +
Ӧвад ӧдӧлитіс-вӧтліс,
 +
Ӧньӧ скӧрмис — корсьӧ нӧш.
 +
Ӧдзӧс бокысь, ӧшинь улысь
 +
Нӧшсӧ корсьӧ, Ӧньӧ скӧр.
 +
Ӧгрӧ тьӧтыс шуӧ: «Ӧвсьы,
 +
Ӧпӧть ӧмӧй колӧ ньӧр?»
 +
 
 +
Ыджыд мыджӧд
 +
Джыджыд вуджис,
 +
Джуджыд кӧджын
 +
Джыджлӧн поз.
 +
Джыджыд гыджгӧ —
 +
Ыджыд уджыс,
 +
Джыджлы уджавтӧг
 +
Оз позь.
 +
 
 +
Казьтыв 5-ӧд класса небӧгысь кывпесанъяс. Артмас кӧ, лӧсьӧд ачыд.
 +
 
 +
Лыддьӧй рольяс серти.
 +
 
 +
Юрӧбтіс звӧнок. Классӧ пырис Ольга Николаевна. Сійӧ пыр и казяліс стенын серпасалӧм морячокӧс. Чужӧмыс велӧдысьлӧн лои стрӧг.
 +
— Коді тайӧс серпасаліс?
 +
Ставныс пукалісны шы ни тӧв. Некод эз чеччы да эз висьтась.
 +
— Ті ӧмӧй онӧ тӧдӧй, мый класс колӧ видзны сӧстӧма? Мый лоӧ, быдӧн кӧ кутас серпасасьны стенӧ?
 +
Бӧръя урок вылас классӧ воис директор Игорь Александрович. Сійӧ чӧла висьталіс миянлы, мыйта сьӧм видзӧ государство быд велӧдчысь вылӧ, кутшӧма колӧ видзны школаса эмбур.
 +
— Сійӧ, коді серпасаліс стенас, дерт, оз кӧсйы вӧчны омӧльтор школалы. Сійӧ кӧ ачыс висьтасяс, то петкӧдлас, мый сійӧ честнӧй морт.
 +
Урокъяс бӧрын Толя Дёжкин матыстчис Игорь Грачёв дінӧ да шуис:
 +
— Эк, тэ! Мыйла стенас рисуйтін? Тэ вӧсна став классыс лои мыжа!
 +
— Ог тӧд, но ме сэсся ог кут, — кӧсйысис Игорь.
 +
Игорь босьтіс ветьӧк да чышкаліс стенысь морячоксӧ, но сы местаӧ колис ыджыд чут.
 +
 
 +
1. Мый вӧчис Игорь? Буртор али лёктор?
 +
2. Вӧліс-ӧ татшӧмторйыс тэкӧд?
 +
3. Кыдзи ті видзанныд школаса эмбур?
 +
 
 +
87 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Аттӧ дивӧ.
 +
 
 +
Ваня Пипуныров медводдзаысь муніс школаӧ. Том велӧдысьсӧ шуисны Татьяна Николаевнаӧн. Сійӧ неважӧн воис Катыдпомӧ да челядькӧд эз вӧв тӧдса. И медводдза урок дырйи велӧдысь сувтӧдліс быд первоклассникӧс, юавліс ним-овсӧ. Ковмис и Ванялы ассьыс ним-овсӧ висьтавны.
 +
— Пипуныров Иван, — вель ярскӧба висьталіс Ваня.
 +
Ӧртьӧм Коля, парта сайсьыс чеччывтӧг, гораа юӧртіс:
 +
— Татьяна Николаевна, абу сійӧ Иван. Аттӧ-дивӧӧн шуӧны.
 +
Ваня гӧрдӧдіс пельӧдзыс, весиг синваыс пондіс доршасьны. А Татьяна Николаевна меліа нюммуніс да юаліс:
 +
— Коді нӧ, Ваня, сетіс тэныд татшӧм тешкодь мӧд нимсӧ?
 +
И Ваня висьталіс аслас ыджыдджык вок Мишка йылысь. Кывлӧма сійӧ кыськӧ кывбур, коді заводитчӧ тадзи: «Аттӧ-дивӧ, миян Ивӧ...» И ляскис ичӧтджык вокыслы выль ним — Аттӧ дивӧ.
 +
Татьяна Николаевна кывзіс детинкалысь шог висьтсӧ, сэсся пуксьӧдіс Ваняӧс да шыӧдчис став класс дорӧ:
 +
— Челядь, тіянлы быдӧнлы мам-батьныд бӧрйӧмаӧсь зэв мича нимъяс. Радейтӧй нимтӧ ассьыныд и ёртъясыдлысь. Энӧ вежлалӧй найӧс нерсян кывъяс вылӧ. А то ӧд и збыль коркӧ вермасны чужны Аттӧ-дивӧ Миша либӧ Ӧртьӧ-брӧтьӧ Маша.
 +
Класс серӧктіс. А ичӧтик Ваня Пипуныровлӧн сьӧлӧм вылас кокняммис.
 +
 
 +
1. Кыдзи Иванлы сюрис Аттӧ-дивӧ ним?
 +
2. Кажитчӧ-ӧ Иванлы мӧд нимыс?
 +
3. Мыйла нимтысьӧмыд омӧльтор?
 +
 
 +
88 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.
 +
 
 +
1. Велӧдчӧм морт — синма, велӧдчытӧм — синтӧм.
 +
2. Быдтор дорӧ колӧ велӧдчыны.
 +
3. Велӧдчытӧгыд мортӧ он во.
 +
 
 +
Аддзы велӧдчӧм йылысь 2–3 шусьӧг.
 +
 
 +
89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво ичӧт серамбана висьтъяс. Дасьты ёртъясыдкӧд петкӧдчӧм.
 +
 
 +
Гожӧмбыд Светук лӧсьӧдчис мунны первой классӧ. И со тайӧ луныс воис. Нывка весиг мудзис сымында выльторсьыс.
 +
Кӧч тӧлысь мӧд лунӧ мамыс садьмӧдӧ нывсӧ:
 +
— Чеччы, Светук, школаӧ колӧ мунны!
 +
— Ме сэні тӧрыт вӧлі нин! — чуймис нывка.
 +
 
 +
Математика вежӧсын.
 +
— Висьтав, Коля, коді арталіс тэныд тайӧ задачасӧ, батьыд али мамыд? — юалӧ велӧдысь.
 +
— Ог тӧд. Ме сэки ывлаын ворсі.
 +
 
 +
Велӧдысь эз эскы, мый ӧти морт вермас вӧчны та
 +
мында ӧшыбка.
 +
— Мыйла ӧтнам, батьӧкӧд вӧчим, — шуис Ӧньӧ.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Коми республикаса каналан пасъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 71-74.>'''
 +
 
 +
 
 +
КОМИ РЕСПУБЛИКАСА КАНАЛАН ПАСЪЯС
 +
 
 +
каналан пасъяс
 +
 
 +
перымса пемӧсъяслӧн сер
 +
 
 +
90 удж. Мӧвпышт, кутшӧм шыпасъяс оз тырмыны да артмӧд кывъяс.
 +
 
 +
НИМВЕЖТАСЫСЬ КЫВБЕРД АРТМӦМ.
 +
 
 +
Ӧтвывтӧм кывбердъяс петкӧдлӧны мортлысь да предметлысь качествосӧ ас, аслыс нимвежтасъяс дорӧ нога, сяма, сикас, руа, ныра, пӧлӧс кывъяс содтӧмӧн.
 +
 
 +
91 удж. Содтав сёрникузяясӧ лӧсялана кывбердъяс.
 +
 
 +
1) Коми Республикаса быд районын аслыссикас сёрни. 2) Менам ёртӧй асныра. 3) Коми Республикалӧн ... каналан пасъяс. 4) Войвывса йӧзыд ... . 5) Тӧвся поводдяыд аслыспӧлӧс.
 +
 
 +
92 удж. Мый серпасалӧма Коми Республикаса канпасӧ? Аддзы колана вочакывъяс.
 +
 
 +
1
 +
 
 +
Б) коми ань
 +
 
 +
В) зарни ань
 +
 
 +
3
 +
А) йӧра юръяс
 +
 
 +
Б) кӧр юръяс
 +
 
 +
В) ош юръяс
 +
 
 +
93 удж. Лыддьы да кут тӧд вылын.
 +
 
 +
Коми Республикаса каналан пасъяс — дӧрапас, канпас да кып.
 +
Миян кып аслыспӧлӧс: юргӧ коми да роч кывъяс вылын. Ӧд Коми Республикаын кыккывъялун. Медводз кып лӧсьӧдан комиссия бӧрйис Нёбдінса Витторлысь «Варыш поз» сьыланкыв. Сэсся дыр уджалісны кывъяс вылын, медым кыпыс вӧлі ӧнія кадся да республикаын быдӧнлы гӧгӧрвоана. 2007-ӧд восянь кыпыс юргӧ тадзи:
 +
 
 +
Коми Республикаса каналан кып.
 +
 
 +
Ылын-ылын Войвылын
 +
Джуджыд парма сулалӧ.
 +
Парма шӧрын варыш поз
 +
Кыпыд горӧн шыалӧ.
 +
 
 +
Лэбзьӧй, повтӧм варышъяс,
 +
Вына бордъяс шеныштлӧй,
 +
Веськыд туйӧд нуӧдӧй,
 +
Коми мусӧ югдӧдӧй!
 +
 
 +
94 удж. Лыддьы да кут тӧд вылын.
 +
 
 +
Коми Республикаса каналан канпассӧ вӧчӧма пермскӧй зверинӧй стиль серти. Гӧрд геральдическӧй пӧв вылӧ серпасалӧма варышӧс.
 +
Варыш петкӧдлӧ государство да власьт.
 +
Лэбачлӧн морӧсас аньлӧн чужӧмыс петкӧдлӧ «Зарни аньӧс» — олӧм радейтысь шондіа ань енмӧс, мир кутысь мамӧс.
 +
Йӧра — ёнлун, веськыдлун, мичлун петкӧдлысь пас.
 +
Коми войтырлӧн фольклорын зарни да гӧрд рӧмъяс петкӧдлӧны асъя шонді да шаньлун, коми войтырлысь да власьтлысь удж-зільӧм.
 +
 
 +
95 удж. Содты кывбурӧ рӧм вылӧ индысь кывбердъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Куим рӧма дӧрапас.
 +
 
 +
Степан нима изэрд весьтын
 +
Куим рӧма дӧрапас.
 +
Татчӧ, кодыр кӧть ог веськав
 +
Паськыд эрдыс меным ас.
 +
 
 +
... рӧм — тайӧ миян енэж
 +
... — парма-вӧр
 +
... рӧмыс казьтӧ меным
 +
Лымъя войвыв — сьӧлӧмшӧр.
 +
 
 +
1. Коді ӧні Коми Республикаса Юралысьыс?
 +
2. Кутшӧм кывъяс лоӧны миян республикаын каналанаӧн?
 +
3. Мый серпасалӧма канпасӧ?
 +
4. Мый вежӧртӧны дӧрапас рӧмъяс?
 +
5. Мый тӧдмалін кып йылысь?
 +
 
 +
96 удж. Вӧзйы да дорйы ас сиктлы (карлы, школалы, класслы, котырлы) лӧсьӧдӧм дӧрапас.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Коми республикаса нималана йӧз : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 75-80.>'''
 +
 
 +
 
 +
КОМИ РЕСПУБЛИКАСА НИМАЛАНА ЙӦЗ
 +
 
 +
УРЧИТАНЛӦН ӦТКОДЯЛАН ДА МЕДВЫЛЫС ТШУПӦД.
 +
 
 +
97 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ. Лӧсьӧд дженьыд висьт.
 +
 
 +
Е. А. Игушев — коми кыв туялысь, филология доктор, велӧдысь. Евгений Александрович чужлӧма Сосногорск бердса Пожня грездын. Велӧдчӧма Ухтаса горно-нефтянӧй (биару-мусир) техникумын, сэсся Коми пединститутын. Армия бӧрын уджалӧма сиктса велӧдысьӧн. Уджалігмоз помалӧма аспирантура.
 +
1973-ӧд восянь Евгений Александрович уджаліс Сыктывкарса канму университетын. Сійӧ гижис коми кывйысь вель уна велӧдчан пособие. Шуам, «Коми диалектология», «Коми кыв да йӧзкостса поэзия», «Введение в финно-угроведение», «Ӧнія коми кыв» да мукӧд. Та кындзи Евгений Александрович гижӧ неыджыд висьт-тешъяс. Вуджӧдӧ финн-угор кывъясысь челядьлы мойдъяс, шусьӧгъяс, нӧдкывъяс.
 +
Евгений Александрович Игушевӧс тӧдӧны да пыдди пуктӧны оз сӧмын Россияын, но и суйӧр сайын: Венгрияын, Финляндияын, Эстонияын. Тайӧ шань да серамбана учёнӧйсӧ, велӧдысьсӧ зэв ёна радейтӧны студентъяс.
 +
 
 +
98 удж. Содты коланаинӧ отсӧг вылӧ сетӧм кывъяс да вочавидз юалӧм вылӧ.
 +
 
 +
Водз чеччӧ да этша печкӧ.
 +
 
 +
Миян сиктын олӧ Дарья тьӧт, дзоляник, косіник, зэв тэрыб кока да сёрниа пӧрысь нывбаба. Дарья тьӧт луннас быдлаӧ волӧ, ставсӧ тӧдӧ, быдтор удитӧ медся водз висьтавны. Лавкаӧ да поштаӧ витысь унджык пыралас. И клубад медводз на удитас волыны. Керкаыс Дарья тьӧтлӧн сикт шӧрас, медся важиник да лёкиник. Картупельсӧ сёрӧнджык заводитӧ керны да лымъявтӧдзыс некор оз вермы эштӧдны. Вӧрысь локтысьясӧс пыр паныдалӧ Дарья тьӧт. Тӧдӧ, коді этшаджык чукӧртӧма тшак-вотӧссӧ, коді сюсьджыка вотчӧ. Тадзи и олӧ Дарья тьӧт, прамӧя оз узьлы, а вӧчны нинӧм оз удит, овмӧсыс эндӧма.
 +
 
 +
Кутшӧм Дарья тьӧтыс?
 +
 
 +
Гӧгӧрвоӧд висьтлысь нимсӧ, аддзы текстысь вочакыв.
 +
 
 +
99 удж. Корсь лыддьысянінысь удж йылысь шусьӧгъяс. Дзеб ӧти шусьӧг ребусӧ.
 +
 
 +
100 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд финн шусьӧгъяссӧ.
 +
 
 +
Финн шусьӧгъяс.
 +
 
 +
Бур морт сетӧ этшасьыс, лёк мортлӧн оз вичмы и унасьыс.
 +
Важсӧ эн лёкӧд водзвыв, кытчӧдз выльсӧ бура он тӧдмав.
 +
 
 +
101 удж. Лыддьы да тӧдмав финн нӧдкывъяссӧ.
 +
 
 +
Кутшӧм серпасъяс лӧсялӧны нӧдкывъяслы.
 +
 
 +
Финн нӧдкывъяс.
 +
 
 +
Коктӧг котӧртӧ, бордтӧг лэбӧ, ӧти
 +
луннас дас сиктӧ волӧ.
 +
Вужйыс вылын, юрыс улын.
 +
Ыджыд лэбач надзӧникӧн ӧвтчӧ, бордъяссьыс ва виялӧ.
 +
 
 +
102 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Висьтав Иван Ильич Белых йылысь III морт нимсянь.
 +
 
 +
Чужлі ме Сыктывдін районса Паль сиктын 1946-ӧд вося кӧч 23-ӧд лунӧ.
 +
Ичӧтдырйи ёна радейтлі кывзыны баблысь мойдъяссӧ. Мукӧд мойдсьыс весиг юрсиыд сувтлывліс. Нӧшта кажитчис вадорын вуграсьны да вӧрын вотчыны. Эг ӧтчыдысь ичӧтнад ылавлы вӧрӧ. Пармаыс нӧшта ёнджыка кутіс кыскыны менӧ ас дінас.
 +
Коми пединститут помалӧм бӧрын пыр уджалі «Югыд туй» (ӧні «Коми му») газет редакцияын. Сӧмын некымын во кежлӧ вуджлі Коми небӧг лэдзанінӧ да «Йӧлӧга» газет редакцияӧ. Республика пасьта ветлігъясӧ йӧзкӧд аддзысьлӧмъясыс да накӧд сёрниясыс и лоисны менам висьтъяслы сюрӧсъясӧн.
 +
Петалісны «Ӧзйы, бипурӧй менам», «Челядьдырся пароходъяс» да «Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн» небӧгъяс. Сэні зіли петкӧдлыны, кутшӧм ёна радейта ассьым чужанінӧс, ас войтырӧс, ас пармаӧс. Наын и менам олӧмыс.
 +
 
 +
Лыддьы И. И. Белыхлысь ас бӧрйӧм серти гижӧд. Серпасав да висьтав сы йылысь коми кыв урок вылын.
 +
 
 +
103 удж. Лыддьы висьтлысь юкӧнъяссӧ, гӧгӧрво да тэч найӧс колана ногӧн.
 +
 
 +
Выль пась.
 +
 
 +
Меным ньӧбисны выль пась. Зэв мича, кельыдгӧрд. Кор ме муна уличті, нывкаяс кындзи, зонкаяс ме вылӧ видзӧдӧны. Ӧтчыд весиг Вадик Блинов видзӧдліс, дерт, эз ме вылӧ, а менам пась вылӧ. Но век жӧ нимкодь. Со кутшӧм менам пасьӧй. Медся бур!
 +
 
 +
— Кытчӧдз оз быдмы выль кизь, — шуис мам, коді пукаліс диван вылын да кыис моднӧй шапка. Меным лои тешкодь. Син водзӧ сувтіс серпас: со чужӧ выль кизь. Медводз сійӧ ичӧтик, сэсся ыджыдджык, медбӧрын 5 шайт ыджда.
 +
 
 +
— Кытчӧдз он велав колана ногӧн новлыны паськӧм, — кывкӧрталіс бать.
 +
— Кыдзи ме велала сійӧс новлыны? — шемӧсми ме.
 +
— Мӧвпнад, — шуис мам и серӧктіс.
 +
Мамӧ вурис кизьсӧ, и батьӧ ӧшӧдіс пасьсӧ шкапӧ. Кутшӧм сылы гажтӧм сэні ӧшавнысӧ, некод сы вылӧ оз видзӧд.
 +
 
 +
Но лоис виччысьтӧмтор. Пасьысь орис кизьыс. Гашкӧ, пӧрччысигӧн кыскышті ёнджыка. Бать казяліс орӧм кизя пасьӧс. Дыркодь пиняліс менӧ, ӧд пасьыс выль на:
 +
— Кутан ветлыны пальтоӧн, кытчӧдз..., кытчӧдз...
 +
 
 +
1. Мыйла радліс нывка?
 +
2. Кутшӧм сылӧн пасьыс?
 +
3. Мыйысь скӧрмис батьыс?
 +
4. Мыйла пасьыслы шкапас гажтӧм?
 +
 
 +
Корсь материал Елена Васильевна Габова йылысь. Дасьты неыджыд юӧр.
 +
Юӧрсӧ позьӧ вӧчны презентация ногӧн компьютер отсӧгӧн PowerPoіnt программаын.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Тувсовъя тӧждъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 81-88.>'''
 +
 
 +
 
 +
ТУВСОВЪЯ ТӦЖДЪЯС
 +
 
 +
ЛОКТАН КАД
 +
 
 +
Ме аски пукта дзоридзьяс.
 +
Вок лӧсьӧдас дзоридз градъяс.
 +
Регыд петасны медводдза дзоридзьяс.
 +
А ті мый пуктанныд керка водзӧ?
 +
 
 +
104 удж. Лыддьы да вуджӧд Иван Коданёвлӧн «Нёль вок» мойдысь юкӧн.
 +
 
 +
Нёль вок.
 +
 
 +
Олӧны-вылӧны нёль вок. Ёнысь-ёнӧсь, мичаысь-мичаӧсь. Некор оз пӧрысьмыны. Зэв шаньӧсь. Пыр старайтчӧны му вылын да вӧр-ваын олысьяслы вӧчны кыдз позьӧ унджык буртор.
 +
Первой воксӧ шуӧны Тулысӧн.
 +
Воас кадыс да кузь туйӧ медводз петас Тулыс. Кыті мунас сійӧ, кутшӧм муясӧ тувччылас сылӧн кокыс, быдлаын шондӧдас, ставыс ловзяс. Садьмӧдас шоръясӧс, йи улын шойччысь юясӧс. Тшӧктас мича паськӧмӧн вӧччыны пуяслы. Шоныд муясысь, саридзьяс бердысь аскӧдыс вайӧдас и быдсикас лэбачӧс. Тулыс вок тэрмӧдлас быдӧнӧс, медым быд удж вӧлі вӧчӧма ас кадӧ да бура.
 +
Кыпыд Тулыс ёна и гажӧдас йӧзӧс да пемӧсъясӧс. Челядьӧс ворсӧдас, вӧрпаяслысь паськӧмсӧ вежас, пӧткаясӧс тшӧктас сьывны-гажӧдчыны, вын-эбӧс сетас юяслы да шоръяслы.
 +
Тулыс уджалас лун и вой. Уна буртор коляс ас йывсьыс му вылӧ. Кор вель ёна мудзас, отсӧг вылӧ чукӧстас ассьыс воксӧ — Гожӧмсӧ.
 +
 
 +
Содты ассьыд кывъяс.
 +
 
 +
воис гажа тулыс
 +
 
 +
105 удж. Лыддьы приметаяс. Содты кадакывъясӧ локтан када суффиксъяс.
 +
 
 +
1) Кузь йинёньяс ӧшъясны керка вевт дорышӧ — тулыс нюжалас. 2) Сьӧд рака воис — кызь лун мысти йи вӧрзяс, тӧлысь мысти лым сылас. 3) Тулыснас кӧ лымйыс сылас ӧдйӧ, а ытваыс исковтас тэрыба — виччысь васӧд гожӧм. 4) Кыдзлӧн кӧ водзджык воссясны коръясыс ловпуысь — гожӧмыс лоас зэра. 5) Чикыш воас — гым ваяс . 6) Май дас коймӧд лунӧ кӧ войыс шоныд да кодзула — гожӧмыс лоас кос.
 +
 
 +
106 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Инды локтан када кадакывъяс.
 +
 
 +
Бара воас гажа тулыс,
 +
Гӧгӧр ставыс лоас веж!
 +
Бокад тэсӧ эн жӧ сулав,
 +
Аслад муса бать-мам мулань,
 +
Дона пиӧй, зіля кеж!..
 +
Тувсов асылӧ тэ петан
 +
Гӧрны-кӧдзны паськыд йӧр
 +
Сэк, кор шонді кисӧ сетас
 +
Зарниавны му и вӧр.
 +
Сьӧлӧм вылад долыд-долыд!
 +
Сьылӧ тракторъяслӧн гор.
 +
Шуднад збыльысь тырас лолыд,
 +
Вӧчӧмтортӧ аддзан кор.
 +
 
 +
Гӧгӧрвоӧд омонимъяссӧ, лӧсьӧд наӧн кывтэчасъяс.
 +
 
 +
«Омонимъяс кывчукӧр» небӧгысь аддзы тӧдса омоним гоз да серпасав.
 +
 
 +
107 удж. Мичаа лыддьӧй текстсӧ.
 +
 
 +
Виричын сёрнитӧны капуста да свеклӧ рӧсада.
 +
— Кор нин шондӧдас да миянӧс петкӧдасны шоныд муӧ? — шогсьӧ свеклӧ.
 +
— Воас кад и петкӧдасны. Таысь эн шогсьы. Воысь воӧ миянӧс пыр этшаджык пуктӧны, надейтчӧны дась вылас, — шогсьӧ капуста.
 +
— Да-а. Водзті вӧлі ми кодьтӧ мыйта пуктасны! Ӧні ставыс ёгӧн тырӧма. Регыд кыкӧн и колям.
 +
 
 +
Мыйла шогсьӧ свеклӧ?
 +
 
 +
108 удж. Сетӧм кывтэчасъясӧн лӧсьӧд юӧр тувсовъя уджъяс йылысь.
 +
 
 +
гӧрӧны муяс, градъяс
 +
 
 +
пелькӧдӧны ӧшинь ув
 +
 
 +
киськалӧны пуктасъяс
 +
 
 +
пукталӧны дзоридзьяс
 +
 
 +
мыськӧны ӧшиньяс
 +
 
 +
кералӧны пуяс вылысь кос увъяс
 +
 
 +
идралӧны йӧръяс
 +
 
 +
шыблалӧны лым
 +
 
 +
сотӧны колян вося турун
 +
 
 +
парникӧ пуктӧны ӧгуреч
 +
 
 +
лӧсьӧдӧны парник
 +
 
 +
пуктӧны картупель
 +
 
 +
кӧдзӧны кӧйдыс рӧсада вылӧ
 +
 
 +
дасьтӧны кӧйдысъяс
 +
 
 +
небзьӧдӧны му
 +
 
 +
109 удж. Дасьтысь да гиж «Тувсовъя уджъяс» творческӧй диктант.
 +
 
 +
Со и воис дыр виччысяна тулыс. Кыз эшкын улысь мыччис ассьыс чужӧмбансӧ му. Чургӧдіс юрсӧ медводдза дзоридз — вижъюр. Тулыс воӧмкӧд и воасны тувсовъя тӧжд-уджъяс. Ковмас гӧрны му..
 +
 
 +
110 удж. Гиж висьтсӧ локтан кадын. Сет висьтыслы ним.
 +
 
 +
Ми ёрткӧд вӧчим лэбач поз и тувъялім сійӧс ӧшинювса джуджыд коз йылӧ. Медводдза ябыръяс зэв зіля поздысисны сэтчӧ. Лунтыръясӧн найӧ ваялісны гӧнторъяс, кос турун. Недыр мысти лэбачьяс пӧжисны пиянӧс. Уджыс ябыръяслӧн лоис унджык.
 +
 
 +
1
 +
 
 +
Витаминыс сыын уна,
 +
Курччан — синва пычкас друг.
 +
Уна вӧлӧгаӧ мунӧ,
 +
Тайӧ, дерт жӧ, град выв ...
 +
 
 +
2
 +
 
 +
— Дуньӧ! Дуньӧ! — горзӧм кылӧ,
 +
Роскӧн вӧтлысям бур здук.
 +
Шоныд рытӧ ывла вылын
 +
Тадзи кыям майскӧй ...
 +
 
 +
3
 +
 
 +
Ичӧт керка вӧчис дедӧ,
 +
Ме тшӧтш отсаси и бабӧй.
 +
Лэптім зіб вылӧ, сэн медым
 +
Олас-вылас сьылысь ...
 +
 
 +
4
 +
 
 +
Зэрӧм бӧрын енэжтасӧдз
 +
Ӧшъяс джынъя мича асык
 +
Сизим рӧма ыджыд кӧшӧн
 +
Васӧ юӧ ...
 +
 
 +
111 удж. Паськӧд сёрникузяяссӧ.
 +
 
 +
Воис тулыс. Сыліс лым. Ӧшалӧны йинёньяс. Артмӧны гӧпъяс. Бузгӧны шоръяс.
 +
Мыччысьӧны кушинъяс. Польдӧны гаръяс. Дзоридзалӧны вижъюръяс. Воӧны лэбачьяс. Ловзьӧ вӧр-ва.
 +
 
 +
112 удж. Лыддьы кывбурсӧ да велӧд.
 +
 
 +
Тулысӧс кыдзи он радейт,
 +
Сы йылысь кыдзи он сьыв?
 +
Кор весиг дзор тошка дядьлӧн
 +
Дзордзалӧ чужӧм выв?
 +
Кор сынӧдас сьыланкыв сьылӧ,
 +
Муслунӧн ӧвтӧ тӧв,
 +
И меліа кышакылӧ
 +
Бадьясӧн мӧдлапӧв.
 +
 
 +
113 удж. Аддзы А. Саврасовлӧн «Грачи прилетели» серпас дорӧ лӧсялана сёрникузяяс.
 +
 
 +
Воисны сьӧд ракаяс.
 +
 
 +
Медводз миян войвылӧ воисны сьӧд ракаяс. Гӧгӧр на лымъя, а найӧ танӧсь нин. Шойччыштасны кузь туй бӧрын и заводитасны позъяс вӧчавны. Позъяссӧ найӧ вӧчӧны паркъясын, расъясын. Водз асывсянь сёр рытӧдз найӧ кравзасны, позъяснысӧ вӧчӧм вылӧ увъяс чегъяласны да ваяласны. Ӧтияс важ познысӧ дзоньталасны, мӧдъяс — выльысь вӧчасны. Лунтыр ракаяс ноксясны-уджаласны. А кор воас рыт, пуксясны асланыс позъяс дорӧ да узьӧны асылӧдз.
 +
Асывнас садьмасны водз да бара уджӧ кутчысясны. Сьӧд ракаяс пӧжсьӧны медводз. Оз на удит пуяс вылын кор потны, а пияныс горзӧны нин — сёйны корӧны.
 +
 
 +
Кутшӧм кадын сетӧма унджык кадакывсӧ? Мыйла?
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Тувсовъя гажлунъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 89-94.>'''
 +
 
 +
 
 +
ТУВСОВЪЯ ГАЖЛУНЪЯС
 +
 
 +
114 удж. Лыддьы висьтлысь юкӧнъяссӧ, гӧгӧрво да тэч найӧс колана ногӧн.
 +
 
 +
Берба лун.
 +
 
 +
Коми йӧз лыддьӧны, мый берба отсалӧ босьтны бур урожай, вермӧ сетны йӧзлы да гортса пемӧсъяслы дзоньвидзалун. Берба видзӧ пемӧсъясӧс вомидзысь. Берба вожъясӧн комияс инмӧдчылісны ӧта-мӧдӧ да гортса пемӧсъясӧ, шуалісны нимкыв: «Юр вывсянь кок улӧдз берба дзоньвидзалун мед сетас».
 +
 
 +
Тайӧ лунсянь Ыджыд лунӧдз бербалӧн быдманінысь эз вӧрӧдны васӧ. Чайтісны, бадьясувса ваас пӧ тайӧ кадӧ уна мути. Эм эскӧм, мый биӧ шыбитӧм берба видзӧ пӧжаръясысь. А тӧвлы паныд шыбитӧм берба лӧньӧдӧ бушков. Шуӧны, Берба лунӧ кӧ шондіа — гожӧмыс лоӧ бур, озыр урожай артмас.
 +
 
 +
Ыджыд лунӧдз вежонӧн водзджык эскысь йӧз пасйӧны Иисус Кристослысь Иерусалимӧ пырӧмсӧ. Сэні Господьӧс кыпыда паныдалісны, чолӧмалісны пальма вожъясӧн, чолӧмалісны мӧда-мӧдсӧ Кристос воӧмӧн. Миянлы тайӧ гажыс ёнджыка тӧдса, кыдзи Берба лун, сы вӧсна мый миян пальмаяс оз быдмыны. Сы пыдди вичкоын вежӧдӧны медводдзаӧн дзоридзалысь берба.
 +
 
 +
Берба вожнас инмӧдчылісны керкалӧн быд пельӧсӧ. Сэсся пуктылісны ен ув пельӧсӧ. Сэні берба оліс мӧд воӧдз. Лыддьӧны, мый бербаыс вына сӧмын ӧти во. Биа висьӧмысь пӧ мездылӧма бербалӧн 9 гар.
 +
 
 +
115 удж. Лыддьы текстсӧ, аддзы выль кывъяс да гӧгӧрво. Сет текстлы ним.
 +
 
 +
Сьӧлӧм и лов личӧдысь да гажӧдысь тайӧ праздникыс быдӧнлӧн: олӧмаяслӧн, томъяслӧн, челядьлӧн. Быд керкаын пелькӧдчӧны, рытсяньыс пусьӧны-пӧжасьӧны. Медся дзескыда олысьяслӧн тайӧ лунӧ пызан вылас быдтор лоӧ: и яя шыд, и чӧскыд черинянь, и проса рок, и нӧкъя рысь, и выйӧн мавтӧм пирӧг-шаньга. Быдсяма чӧскыдторсӧ на видзыштӧны Кристос ловзян лун кежлӧ, мед вунӧдлыны сьӧкыдсӧ да сьӧлӧм бурмымӧн радлыны-гажӧдчыны.
 +
 
 +
1. Кутшӧм гажлун йылысь висьтавсьӧ текстын?
 +
2. Мыйла тэ тадзи чайтан?
 +
 
 +
116 удж. Лыддьы да гӧгӧрво рецептсӧ.
 +
 
 +
Кулич вӧчан рецепт.
 +
 
 +
Босьтам 1 кг пызь, 100 г вый, 150–200 г сакар, 50–100 г изюм, 400 г йӧв, дрожжи да сов.
 +
Шоныд йӧлӧ пуктыны дрожжи, содтыны 500 г пызь и 2–3 час кежлӧ кольны кыптыны. Кор няньшомыс лоӧ дась, пуктыны мукӧдторсӧ да бура гудравны. Пӧжалӧм бӧрас мичмӧдны кольтусьӧн да уна рӧма сакарӧн.
 +
 
 +
1. Вуджӧд рецептсӧ да пӧжав кулич.
 +
2. Мичмӧд куличсӧ да пасхасӧ коми серъясӧн.
 +
 
 +
МОРТ-МОРТА НИМВЕЖТАСЪЯС.
 +
 
 +
Ӧта-мӧд, мӧда-мӧд (друг друга) нимвежтасъяс шусьӧны морт-мортаӧн. Найӧ вежласьӧны вежлӧгъяс серти.
 +
 
 +
Гажлун дырйи ми козьналім ӧта-мӧдлы мича серпасъяс.
 +
 
 +
Мӧда-мӧдӧс кыпыда чолӧмалім Ыджыд лунӧн.
 +
 
 +
117 удж. Гиж морт-морта нимвежтасъяссӧ колана вежлӧгын. Лӧсьӧд 2–3 сёрникузя.
 +
 
 +
ПОДЧИНИТЕЛЬНӦЙ КЫВЙИТӦДЪЯС.
 +
 
 +
Подчинительнӧй кывйитӧдъяс йитӧны сёрникузяяс. На водзын пуктӧны чутік.
 +
 
 +
та вӧсна, та понда
 +
 
 +
Ыджыд лун водзын мунӧ Ыджыд видз, та вӧсна колӧ сёйны кослунъя вӧлӧга.
 +
Аски Троича, та понда ми ветлам вичкоӧ.
 +
 
 +
118 удж. Лыддьы да гиж изложение план серти.
 +
 
 +
Троичаса кыдз.
 +
 
 +
Троича пасйӧны Ыджыд лун бӧрын 50-ӧд лунӧ — 7-ӧд вӧскресенньӧӧ. Медъёна тайӧ лунӧ пыдди пуктӧны кыдз пу, та вӧсна сійӧс вежӧдӧны вичкоын. Кыдз — шонділӧн да томлунлӧн пас.
 +
Кыдзсӧ лыддьӧны шуда пуӧн, сійӧ вайӧ бурлун. Та понда коми йӧз чайтӧны, мый сійӧ видзӧ неминучаысь. Сідз жӧ кыдз лыддьыссьӧ бурдӧдчан пуӧн, та вӧсна инмӧдчылісны ӧта-мӧдӧ вичкоын вежӧдӧм вожъясӧн.
 +
Уличаяс, керка вевтъяс, ен ув пельӧсъяс тайӧ лунӧ мичмӧдӧны кыдз пу росъясӧн. Важӧн сикт-грездъясын медся мича кыдзсӧ мичмӧдлісны уна рӧма лентаясӧн. Сы гӧгӧр том йӧз сьылісны-йӧктісны, ворсісны.
 +
 
 +
«Йӧлӧга» газетысь
 +
 
 +
1. Кыдз пу — Троичалӧн вежа пас.
 +
2. Троичаса кыдзлӧн вын.
 +
3. Кыдз пу гӧгӧр гаж.
 +
 
 +
119 удж. Комиӧд кослунъя сёянлысь рецептсӧ.
 +
 
 +
120 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ.
 +
 
 +
Витамина салат.
 +
 
 +
Колӧ: 300 г гӧрд кӧчан, 200 г помидор, 200 г ӧгуреч, 200 г болгарскӧй переч, 100 г редис, лук, укроп, салат, сов, кӧнтусь вый.
 +
Став град выв пуктассӧ колӧ медводз мичаа мыськавны. Та бӧрын вундавны кӧчан, редис да лук — гӧгыльясӧн, ӧгуреч — бедьясӧн, помидор — кубикъясӧн. Перечысь перъявны кӧйдыссӧ да вундавны бедьясӧн, укроп-салат посньыдика вундавны. Медбӧрын став вундалӧмторсӧ ӧтлаавны, солыштны да содтыны сэтчӧ кӧнтусь вый.
 +
 
 +
Корсь да гиж кослунъя сёянлысь рецепт, мичаа оформит.
 +
 
 +
Став класснад дасьтӧй небӧг (буклет, презентация) «Кослунъя вӧлӧга». Позьӧ вӧчны компьютерӧн «Publіsher» либӧ «PowerPoіnt» программаяс отсӧгӧн.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Вӧр-валӧн бурдӧдчан козинъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 95-102.>'''
 +
 
 +
 
 +
ВӦР-ВАЛӦН БУРДӦДЧАН КОЗИНЪЯС
 +
 
 +
121 удж. Лыддьы мойдсӧ. Гӧгӧрвоӧд маръямоль кывлысь артмӧмсӧ.
 +
 
 +
Коркӧ важӧн ӧти сиктын олӧмны пӧрысь гозъя. Налӧн вӧлӧма мичаник авъя Марья нима ныв. Радейтӧма сійӧ сиктса ӧти гӧль зонмӧс. Но бать-мамыс Машукӧс мырдӧн кутӧмны сетны верӧс сайӧ озыр семьяӧ. Дыр бӧрдӧма-корӧма Марья бать-мамыслысь, медым эз сетны сійӧс пӧрысь озыр морт сайӧ. Но эз кывны бать-мамыс нылыслысь корӧмсӧ. Крут берег дорын, кӧні бӧрдіс Марья, мыччысис гӧрд рӧма мича дзоридз. Йӧзыс шуисны тайӧ дзоридзсӧ маръямольӧн. «Марья» — ныв ним серти, «моль» — дзоридзыслӧн быд ар артмӧ сьӧд рӧма моль кодь кӧйдыс.
 +
 
 +
122 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ.
 +
 
 +
Пион артмӧма греческӧй paіonіos кывйысь. Вежӧртӧ ‘бурдӧдысь, дзоньвидзалун сетысь’. Пионӧн шулӧмаӧсь бурдӧдысьӧс. Грецияын вӧлӧма Пион нима тӧдчана бурдӧдысь, Асклепий енлӧн велӧдчысь.
 +
 
 +
Асклепий — Грецияын бурдӧдчӧмлӧн ен.
 +
 
 +
СТЕПЕНЬ ПЕТКӦДЛЫСЬ УРЧИТАНЪЯС.
 +
 
 +
Маръямоль — зэв мича дзоридз.
 +
Катшасинъяс ёна мичмӧдӧны Коми мусӧ.
 +
 
 +
123 удж. Содты сёрникузяясӧ колана степень петкӧдлысь урчитанъяс.
 +
 
 +
1) Ичӧт челядь купайтчӧны дзик берег дорын. 2) Школаса рыт колис зэв кыпыда. 3) Ми ёна радлім гожся каникул матысмӧмлы. 4) Кӧч тӧлысьын пувйыд дзик нин гӧрд. 5) Уразнӧй турун зэв колана быдӧнлы. 6) Велӧдчысьяс зэв бура гижисны тӧдӧмлун донъялан удж. 7) Тулыснас школа гӧгӧр челядь пелькӧдчисны вель дыр.
 +
 
 +
124 удж. Лыддьы да аддзы бурдӧдчан турун нимъяс. Корсь небӧгъясысь, мыйысь найӧ бурдӧдӧны.
 +
 
 +
Висьма кӧ, ме дінӧ врачӧс энӧ корӧй,
 +
Бурдӧдчанторла эн котӧртӧй пыр,
 +
Ачымӧс лэччӧдлӧй Кунес ю дорӧ,
 +
Кӧні быд видз лыдтӧм дзоридзӧн тыр!
 +
 
 +
Лапкорйӧн шонтыштӧй позялӧм морӧс,
 +
Кӧчвӧньӧн кӧртыштӧй калганлысь вуж,
 +
Шонді мед жалиттӧг синъясӧс ёрӧ,
 +
Кӧтӧдлас синваӧс лысва и пуж.
 +
 
 +
Ог кӧ на бурд, ладан турун сэк пуӧй,
 +
Кӧкакань шырӧй да вотыштӧй оз,
 +
Чай пыдди медбур лекарство моз юа
 +
Ю весьтӧ ӧшӧдчӧм сьӧд сэтӧр роз.
 +
 
 +
Шудӧй кӧ яндысьтӧг эновтас дзикӧдз,
 +
Сэки на эскӧмӧй аслам оз кус...
 +
Егырысь корсьӧй, ме воа кӧ пикӧ,
 +
Мырпом, кӧть некымын бурдӧдан тусь.
 +
 
 +
125 удж. Содты колана вотӧс нимъяс.
 +
 
 +
Нюр вылын вотчигӧн.
 +
 
 +
Туйыд вутш пӧвстас кӧ пыртас,
 +
Он на, другӧ, кув.
 +
Аддзан сэтысь чӧскыд ...,
 +
Шома ...
 +
 
 +
Меным муса сэтшӧм вотӧс,
 +
Коді важӧн сыв,
 +
Нюр выв вотӧс висьӧм сотӧ,
 +
Кыдзи шонді кыв.
 +
 
 +
Корсь да лӧсьӧд юӧр нюрвывса быдмӧглӧн бурдӧдчан вын йылысь.
 +
 
 +
126 удж. Бӧрйы ӧти серпас. Гиж сы серти неыджыд мӧвпалана висьт.
 +
 
 +
127 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.
 +
 
 +
Ӧтчыд гожӧмнас ме ордӧ гӧститны локтіс Ӧньӧ другӧй. Ми мӧдӧдчим Мизин йылӧ ком вугравны. Сиктсянь неылын миянлы паныдасисны челядь чукӧр. Шуйга кианыс быдӧнлӧн вӧлі бидон либӧ туис. Быдӧнлӧн дозъясныс дзик тыр. Веськыд кианыс ки тырыс кабыртӧмаӧсь чӧд розъяс, да мунігмозныс вомнас ӧктӧны тусьяссӧ. Вель ёна вомныс лякӧссьӧма чӧдйӧн. Ӧньӧ юаліс челядьлысь:
 +
— Вотчыны ветлінныд? Вывті бур!
 +
Сэсся ӧти зонкалысь корис ӧти чӧд роз да юаліс:
 +
— Мича ӧд? А дыр-ӧ чайтан тайӧ розъясыс олӧны?
 +
Челядь ёна шӧйӧвошисны.
 +
— Ӧти во, кӧнкӧ.
 +
— Тайӧ розъяссьыс, гашкӧ, тіян пӧль-пӧчьясыд на вотлісны чӧдсӧ. А чӧд кустъясыс олӧны кыксё воысь дырджык. Ӧні думыштӧй, мыйта чӧд на вермисны сетны йӧзыслы тайӧ розъясыс, а найӧс ті нетшкинныд дзик мӧвпавтӧг.
 +
 
 +
128 удж. 127-ӧд уджын сетӧм висьтысь аддзы да вуджӧд урчитан кывъяса сёрникузяяс. Лӧсьӧд аддзӧм урчитанъясӧн ас сёрникузяяс.
 +
 
 +
1. Шома, лӧз рӧма кузьмӧс вотӧс.
 +
2. Еджыд синлыса дзоридз.
 +
3. Кольквиж вотӧс, быдмӧ нюрын.
 +
4. Шома вотӧса пу.
 +
5. Содтӧны курччалан сирӧ.
 +
6. Сыысь пуӧны шыд.
 +
7. Тайӧ туруныс сувтӧдӧ вир.
 +
8. Лӧньӧдан турун.
 +
9. Тайӧ вотӧссьыс вӧчӧны ляз.
 +
 
 +
129 удж. Лыддьы текстъяссӧ. Лӧсьӧд юӧр бурдӧдчан быдмӧг йылысь.
 +
 
 +
Пелысь пу.
 +
 
 +
Миян вӧръясын быдмӧ пелысь пу. Сійӧс садитлӧны и керкаяс дорӧ.
 +
Пелысь зэв колана абу сӧмын йӧзлы, но и пемӧсъяслы. Сылӧн розйын пӧшти ветымын гӧгӧр ичӧтик вотӧс. Тайӧ вотӧсъясас эм яблӧг да лимон кислотаяс, вель уна С витамин.
 +
Кынмалӧм пелысьысь пуӧны варенньӧ. Пелысь сувтӧдӧ вир, та понда пинь ан висигӧн бур пожъявны вомтӧ пелыся ваӧн. Пелысьыд вывті бур кӧрым гортса пӧткаяслы, мӧсъяслы, порсьяслы. Косьтӧм коръясын уна дубильнӧй вещество, та вӧсна найӧс пуктӧны соласигӧн град выв пуктас пиӧ.
 +
 
 +
Ыжнёньлӧн вотӧсыс бурдӧдчан вына. Сійӧ бурдӧдӧ язва, лишай. Важӧн коми йӧз ыжнёньлысь чукӧртлісны медмича коръяссӧ, косьтывлісны да пузьӧдлісны чай. Тайӧ чайнас бурдӧдлісны горш висьӧм да орӧсь син. А вотӧсыс зэв бур цингаысь. Сыын зэв уна С да В витамин. Ыжнёнь весигтӧ юр висьӧмысь бурдӧдӧ.
 +
 
 +
Катшасин позьӧ чукӧртны кӧч тӧлысьӧдз. Бурдӧдчан вынсӧ кутӧ сӧмын аптечнӧй катшасин. Быдмӧ сійӧ луд вылын, корйыс мунӧ морков корлань. Чукӧртӧны сылысь сӧмын юръяссӧ. Косьтӧны, пӧжӧны пӧсь ваын да юӧны. Пӧжӧм катшасин бурдӧдӧ орӧсь син, чирей, сӧп висьӧм, горш висьӧм, орӧсь дойяс, бырӧдӧ юрысь киль.
 +
 
 +
Вуджӧд текстсӧ.
 +
 
 +
Бурдӧдчан быдмӧгъяс.
 +
 
 +
Вӧр-ва кытшалӧ мортӧс, сетӧ сылы сёян-юан, мичмӧдӧ сылысь олӧмсӧ да тӧждысьӧ дзоньвидзалун вӧсна. Вель уна бурдӧдчантор вӧчӧны уна пӧлӧс быдмӧгысь. Сӧмын Россияын тӧдса куимсё сайӧ татшӧм быдмӧг. Озыр наӧн и миян Коми му. Тайӧ быдмӧгъясыс: пелысь, сэтӧр, льӧм, ӧмидз, лежнӧг, чӧд, турипув, петшӧр, пув кор, лапкор, пожӧм да кыдз гаръяс, пакула да уна мукӧд. Чукӧртны бурдӧдчан быдмӧгъяс абу сэтшӧм сьӧкыд, сӧмын колӧ тӧдны, кор да кыдзи чукӧртны.
 +
 
 +
130 удж. Висьтсӧ юклы сёрникузяяс вылӧ. Гиж.
 +
 
 +
Ті аддзылінныд лежнӧг гожӧмын кутшӧм мичаа сійӧ дзоридзалӧ асьсӧ дорйӧ ёсь жельяснас лежнӧгйылыс арнас лоӧ небыд сэні эм уна витамин йӧз вотӧны лежнӧгйывсӧ да пуӧны сыысь варенньӧ фармацевтъяс вӧчӧны бурдӧдчантор.
 +
 
 +
Мыйла лежнӧгсӧ нӧшта шуӧны жельнӧгӧн?
 +
 
 +
Сёрнит ёртыдкӧд. Вӧдитчы сетӧм юалӧмъясӧн.
 +
 
 +
1. Тӧдан-ӧ тэ бурдӧдчан быдмӧгъяс?
 +
2. Мыйысь найӧ бурдӧдӧны?
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Велӧдӧм материал вынсьӧдӧм : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 103-108.>'''
 +
 
 +
 
 +
ВЕЛӦДӦМ МАТЕРИАЛ ВЫНСЬӦДӦМ
 +
 
 +
131 удж. Аддзы пара. Лӧсьӧд 3 паськӧдӧм сёрникузя.
 +
 
 +
132 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.
 +
 
 +
Арын пуяс.
 +
 
 +
Арся кӧдзыдъяс воӧм бӧрын пу вылын коръяс лоасны гӧрдоввижӧсь. Медся мичаӧн овлӧ арся пипу. Турунвиж да виж паськӧма пуяс пӧвстын ышнясьӧ сійӧ аслас пемыдгӧрд да югыдгӧрд сарапаннас.
 +
Коді оз радейт арся вӧртӧ? Кымын пӧлӧс паськӧмаӧсь пуясыс! Сёр арын сэсся паськӧмъяссӧ надзӧникӧн заводитӧны пӧрччавны. Сӧмын ловпу ӧтнас кӧдзыд арын гылӧдӧ дзик веж коръяс. Тайӧ пуыс торъялӧ мукӧдысь аслас сьӧмӧснас да быдманногнас. Керыштан кӧ сьӧмӧссӧ, пыр жӧ сійӧ лоӧ сьӧдвиж, петӧ сэтысь дубитчан кислота. Ловпу быдмӧ васӧдінын.
 +
 
 +
133 удж. Корсь лӧсявтӧм кыв. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.
 +
 
 +
134 удж. Содты асалан либӧ босьтан вежлӧга суффиксъяс.
 +
 
 +
1) Светалӧн чужан луныс моз тӧлысь кызьӧд лунӧ. 2) Ми гажаа пасйим Светалысь чужан лунсӧ. 3) Мам лыддис батьлысь локтан вежон вылӧ гороскоп. 4) Батьлӧн гороскопӧ гижӧма шуда олӧм йылысь. 5) Лыйсьысьлӧн менюын оз вермы лоны госа сёян. 6) Газетысь ме аддзи Лыйсьысьлысь меню. 7) Пызан вылын куйлӧ пӧчлӧн козин. 8) Пӧчлысь козинсӧ, шоныд кепысьсӧ, ме кута новлыны тӧвнас.
 +
 
 +
135 удж. Содты лӧсялана вежлӧг суффиксъяс.
 +
 
 +
1) Гожӧмнас да тӧвнас ме ветла пӧч дорӧ Ухтаӧ. 2) Печораын олӧны батьлӧн рӧдвужыс. 3) Воркутаӧ позьӧ мунны поездӧн либӧ лэбны самолётӧн. 4) Мамлӧн вокыс ветлӧ уджавны Усинскӧ. 5) Ёртлӧн бать-мамыс локтісны Сыктывкарӧ Емвасянь. 6) Шондіа лунъясӧ ме нимкодяся Опера да балет театр водзын ва бусӧн.
 +
 
 +
136 удж. Содты лӧсялана кывъяс, медым артмис радейтана велӧдысь йылысь висьт.
 +
 
 +
Менам радейтана велӧдысь.
 +
 
 +
Менсьым радейтана велӧдысьӧс шуӧны ... . Сійӧ велӧдӧ ... . Миян школаын ... велӧдӧ нин ... во. ... урок вылын ми тӧдмасям ... . Урок вылын босьтӧм тӧдӧмлунъясыс миянлы зэв ёна ковмасны водзӧ олӧмын. Сы вӧсна ми пыдди пуктам ... да ... урок. Миян радейтана велӧдысь ... тушаа, ... юрсиа, ... синъяса. ... урокъяссӧ нуӧдӧ стрӧга, а збыльвылас сійӧ зэв шань, мелі, нюмсера. Кор урок вылын мыйкӧ оз артмы, ... пыр и воас отсӧг вылӧ. Некор оз вид, кор мыйкӧ он гӧгӧрво. А выль пӧв ставсӧ висьталас. Вот кутшӧм миян радейтана велӧдысь.
 +
 
 +
137 удж. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд школа йылысь текст.
 +
 
 +
Миян школа.
 +
 
 +
вель ыджыд
 +
 
 +
сулалӧ сикт шӧрын
 +
 
 +
джуджыд гӧра вылын
 +
 
 +
веж сад пиын
 +
 
 +
медыджыд керка
 +
 
 +
ыджыдысь-ыджыд ӧшиньяса
 +
 
 +
стенъясын ӧшалӧны
 +
 
 +
велӧдчан вежӧсъяс
 +
 
 +
лыддьысян жырйын
 +
 
 +
нуӧдсьӧны кружокъяс
 +
 
 +
138 удж. Лыддьы да вуджӧд. Висьтыслы сет ним. Содтав лӧсялана кывбердъяс.
 +
 
 +
Быттьӧ дзик на неважӧн воисны войвылӧ ыджыд да мича лэбачьяс — турияс. А со найӧ бӧр нин лэбӧны шоныд муясӧ.
 +
Видзӧдан турияслысь лэбӧмсӧ, кылан тӧдса местаяскӧд прӧщайтчӧмсӧ, и сьӧлӧмыд вӧрзьылӧ.
 +
Турияс лэбӧны выліті. Вӧсньыдик голяяссӧ нюжӧдӧмаӧсь водзӧ. Кымын лун да вежон налы ковмас шенасьны бордъяснас, венласьны вына тӧвъяскӧд, терпитны кӧдзыд зэр. Кымын кар да сикт вомӧн лэбзясны турияс. Уна сикас вӧръяс, юяс, степъяс аддзыласны кузь туй вуджигӧн. Унаысь ковмылас шойччыны, коллявны пемыд войяссӧ.
 +
Аддзысьлытӧдз, турияс!
 +
 
 +
139 удж. Кадакывъясӧ содтав колана суффиксъяс тшӧктан формаын.
 +
 
 +
Шоныд ваӧ гудрав дрожжи. Содты сов, стӧкан джын сакар. Кисьт пызь кык кило гӧгӧр, бура гудрав . Сэсся содты стӧкан тыр сывдӧм вый и коль шоныдінӧ 3–4 час кежлӧ, медым кыптас. Артмӧм нянь-шомсӧ юк кык пельӧ, а сэсся вӧсньӧд ӧти сантиметр кызта сӧчӧнӧдз. Сӧчӧн шӧрас пуктав водзвыв дасьтӧм чери, солав, резышт сывдӧм выйӧн. Сӧчӧн бокъяссӧ ӧтлаӧд чери вывтіыс. Черинянь вермас лоны и восьсаӧн. Пӧжав пачын либӧ духовкаын. Пачысь кыскӧм бӧрас чериняньсӧ мавт выйӧн.
 +
 
 +
140 удж. Гиж текстсӧ, комиӧд кадакывъяссӧ.
 +
 
 +
Ті онӧ тӧдӧй Кукрыниксы художникъяс йылысь? Найӧс шуисны Михаил Васильевич Куприянов, Порфирий Никитич Крылов да Николай Александрович Соколов. Тайӧ куим художникыс уджалісны ӧтлаын 60 во сайӧ. Налӧн сатирическӧй серпасъясыс стӧча да веськыда петкӧдлӧны быд лёктор. Та кындзи художникъяс серпасалісны и вӧр-ва, и йӧзӧс.
 +
 
 +
141 удж. Гиж кадакывъяссӧ кольӧм шыпасъяс содталӧмӧн. Гӧгӧрвоӧд кадакывъяслысь гижанногсӧ.
 +
 
 +
Аддзы кадакыв, коді гижсьӧ кык ногӧн. Стӧчмӧд вежӧртасъяссӧ. Лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.
 +
 
 +
142 удж. Гиж текстсӧ скобкаяс восьтӧмӧн.
 +
 
 +
Небыд тӧв лунвывсянь пӧльтӧ. Шонді яръюгыда дзирдалӧ. Лым ляпкалӧ чинӧ. Шоръяс визувтӧны туйӧд. Мыччысьӧны медводдза коръяс. Гӧгӧр ставыс ловзьӧ. Ми лолалам сӧстӧм сынӧдӧн, нимкодясям тувсовъя лунӧн.
 +
 
 +
143 удж. Сет соссяна вочакыв.
 +
 
 +
1. Ме ола сиктын (карын).
 +
2. Тэ радейтан дыр узьны.
 +
3. Талун ывлаын зэрӧ.
 +
4. Ми ворсам йӧрын.
 +
5. Ті мунанныд вӧрӧ.
 +
6. Ёртъясыд мунӧны Из гӧраясӧ.
 +
7. Челядь бура тӧдӧны правилӧяс.
 +
8. Велӧдысьяс гӧгӧрвоӧны миянӧс.
 +
 
 +
144 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Гиж локтан када кадакывъяс.
 +
 
 +
Тувсов луныд во чӧж вердас. Сырчик вӧсни кокнас ю вылысь йисӧ чегъялас. Тулысын вежон зэрас, да лунӧн косьмас. Ракаяс кравзӧны — шондӧдас. Шонді выліті ветлӧ — регыд ю воссяс. Тулысын кӧ узян, арын шогӧ усян.
 +
 
 +
1. Тайӧ шусьӧгъяс, казялӧмторъяс али нӧдкывъяс?
 +
2. Мыйла тэ тадзи чайтан?
 +
 
 +
145 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ.
 +
 
 +
Саридз сайысь воис варов тулыс. Кутіс сійӧ вӧтлыны дзор юрсиа тӧлӧс. Лым толаяс заводитісны ляпкавны, топавны. Керка вевтъяс вылысь тёпкӧ-виялӧ эзысь войтва.
 +
Но виччысьтӧг войвывсянь уськӧдчис кӧдзыд тӧв, шеныштіс паськыд борднас. Повзисны войтъяс, топӧдчисны ӧта-мӧд бердас, и артмисны йинёньяс.
 +
 
 +
146 удж. Лыддьы кывбур юкӧнсӧ да висьтав, мыйӧн лоӧны тӧдчӧдӧм кывъясыс: синонимӧн, антонимӧн, омонимӧн.
 +
 
 +
Мый кӧть сёрнит,
 +
Мый кӧть висьтав,
 +
Мый кӧть гарав,
 +
Мый кӧть шу,
 +
Сӧмын лёк кывйӧн эн лысьт тэ
 +
Видны ассьыд чужан му.
 +
 
 +
==КОМИ КЫВ. 7 КЛАСС. 2 ПЕТАС. 2013==
 +
 
 +
— велӧд наизусьт
 +
 
 +
— босьт тӧд вылад
 +
 
 +
— вӧчам содтӧд удж
 +
 
 +
— грамматика тема
 +
 
 +
— выль тема
 +
 
 +
— гортса удж
 +
 
 +
— кыв артмӧм
 +
 
 +
— енби пестан (творчествоа) удж
 +
 
 +
— туялана удж
 +
 
 +
— вочавидз юалӧм вылӧ
 +
 
 +
ДОНА ЁРТЪЯС!
 +
 
 +
Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн!
 +
7-ӧд класса велӧдчан небӧгысь ті паськыдджыка тӧдмаланныд Коми му, тані олысь йӧз, коми войтырлӧн аслыспӧлӧслун йылысь. Ми вӧзъям тіянлы сӧвмӧдны сёрни сям выль кыввор отсӧгӧн. Велӧдчан небӧгысь ті лыддянныд чужан му йылысь висьтъяс, кывбуръяс, шусьӧгъяс, кывйӧзъяс.
 +
Ми эскам, мый и ті туяланныд да дасьтанныд чужанін йылысь уджъяс, юксянныд выль тӧдӧмлунъясӧн ёртъясыдкӧд.
 +
Миян ӧтувъя уджным отсалас бурджыка гӧгӧрвоны ӧта-мӧднымӧс да ёртасьны.
 +
Сиам тіянлы ыджыд вермӧмъяс коми кыв велӧдӧмын!
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Чолӧм, ёртӧй! : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 5-10.>'''
 +
 
 +
ЧОЛӦМ, ЁРТӦЙ!
 +
 
 +
1 удж. Лыддьы кывбурсӧ, мӧвпышт, волӧн кутшӧм кад йылысь кывбурыс.
 +
 
 +
Ой, гожӧм, гожӧм!
 +
Тэрмасян, он ов
 +
Тэ лунӧн дырджык.
 +
Пышъян, сьӧлӧмшӧрӧй!
 +
Со ыргӧн биӧн ыпмунӧма вӧрыс —
 +
Вай ветлам сэтчӧ пальӧдыштны лов.
 +
 
 +
Кӧть миян весьтын енэж гожся лӧз,
 +
Но миян гӧгӧр ар нин бара, ар нин!
 +
Ми восьлалам, а кок уланым зарни,
 +
Ми талун тэкӧд — медся озыр йӧз.
 +
 
 +
1. Кутшӧм серпас лӧсялӧ кывбурыслы?
 +
2. Мый серти тӧдмалін?
 +
3. Кыдзи авторыс донъялӧ гожӧмсӧ да арсӧ?
 +
4. Кутшӧм кывъяс отсалӧны гӧгӧрвоны гожӧм да ар йылысь? Аддзы тайӧ кывъяссӧ, висьтав комиӧн да рочӧн.
 +
 
 +
1. Вайӧд кывбур темаыслы лӧсялана шусьӧгъяс да приметаяс, гӧгӧрвоӧд на пиысь ӧтиӧс.
 +
2. Вӧдитчы Ф. Плесовскийлӧн «Коми пословицы и поговорки», В.Кудряшовалӧн «Коми календар» небӧгъясӧн.
 +
 
 +
2 удж. Лыддьы висьтсӧ, висьтав дженьыда, мый йылысь гижӧма. Помав текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Гаждорад и збыльысь гажа. Гожӧмнас Олег ветліс Гаждор сиктӧ Парась пӧч да Петыр пӧль ордӧ. Тані Олег тӧдмасис Шуриккӧд. Сэтшӧма кутісны лӧсявны. Лунтыръясӧн ризъялісны ывлаын. То Эжва дорӧ купайтчыны лэччыласны, то самӧвар пузьӧдны кос коль чукӧртасны, то раскӧ пӧлян гумла пыраласны.
 +
Петыр пӧль кык ёртлы вӧчис ичӧтик шатинъяс да водз асывнас нуӧдіс вадорӧ. Зонкаяслы ёнджыкасӧ мык да гурина шедаліс. А Петыр пӧль мича сынъяс да ляпаяс кыскаліс. А сэсся судак шедіс.
 +
Уна и кыйдӧс катісны гортаныс куим чери кыйысь. Зонкаяслы сэтшӧма воис сьӧлӧм выланыс вуграсьӧмыс, мый лун-лун кутісны вошласьны вадорын.
 +
 
 +
1. Кыдзи тэ чайтан, мыйла сиктсӧ шуӧмаӧсь Гаждорӧн?
 +
2. Лӧсялӧ-ӧ висьтлы нимыс?
 +
3. Мыйла Олеглы вӧлі гажа?
 +
4. Кӧні тэ олан?
 +
5. Мыйла сідзи нимтӧны картӧ (сикттӧ)?
 +
 
 +
Вӧдитчы А.И. Туркинлӧн «Топонимический словарь Коми АССР» небӧгӧн.
 +
 
 +
Бӧрйы удж сикасъяс да вӧч гожӧм йылысь буклет. Бӧрйы сетӧм темаясысь ӧтиӧс либӧ лӧсьӧд ачыд.
 +
Дорйы ассьыд уджтӧ ёртъяс водзын.
 +
 
 +
1. Гожся шойччӧм.
 +
2. Гожся лунӧ.
 +
3. Вӧр-валӧн козинъяс.
 +
4. Гожся вӧр-ва.
 +
5. Майбырӧй, гожӧмӧй!
 +
 
 +
Буклетын вермасны лоны:
 +
 
 +
уджлӧн ним;
 +
 
 +
ас ов, ним, класс, школа;
 +
 
 +
гожся серпасъяс, фотографияяс;
 +
 
 +
гожӧм йылысь кывбур;
 +
 
 +
гожӧм йылысь неыджыд ас гижӧд;
 +
 
 +
гожся рецептъяс;
 +
 
 +
гожся ворсӧмъяс;
 +
 
 +
гожӧм йылысь приметаяс, шусьӧгъяс, нӧдкывъяс;
 +
 
 +
гожӧм йылысь ас лӧсьӧдӧм юржугланъяс (кроссворд, сканворд, ребус).
 +
 
 +
Буклет верман вӧчны компьютерӧн «Publіsher» уджтас отсӧгӧн. Вӧдитчы «Би кинь», «Войвыв кодзув» журналъясӧн, «Йӧлӧга», «Коми му» да мукӧд газетъясӧн.
 +
 
 +
Пример вылӧ:
 +
 
 +
Буклет лӧсьӧдысьяс йылысь юӧр
 +
 
 +
Удж ним
 +
 
 +
Удж вӧчан кад
 +
 
 +
Шӧр юкӧн
 +
 
 +
Шӧр юкӧн
 +
 
 +
3 удж. Корсь шусьӧгъяслысь помсӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс. Ӧти шусьӧг серти лӧсьӧд ребус.
 +
 
 +
Ар бӧрын гожӧм оз пуксьывлы.
 +
Арнад и пышкай сур юӧ.
 +
Эн ов арсяньыс озыра тӧлыс зэв кузь.
 +
Арын и ракалӧн быдса кольта.
 +
Арыд тыра пыж кодь.
 +
Арнад катша и рака пӧт.
 +
 
 +
4 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Гижав на пиысь приметаяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
1) Илля лунӧ кӧ мича, арбыд мича лоӧ. 2) Илля лун пасйӧны моз тӧлысь мӧд лунӧ. 3) Таво арыс озыр пелысьӧн. 4) Таво арыс зэра лоас, пелысьыс уна. 5) Асывнас турияс ёна горзӧны — пужъявны вермас. 6) Асывнас сикт весьтӧд лэбисны турияс. 7) Ёна кӧ поводдяыс вежласьӧ, дыр на оз лымъяв. 8) Поводдяыс ёна вежласис: то зэрис, то лымъяліс.
 +
 
 +
1. Мый серти тэ гӧгӧрвоин, мый тайӧ примета?
 +
2. Мый йылысь позьӧ тӧдмавны тайӧ приметаяс сертиыс?
 +
 
 +
Артмӧд ӧтвужъя кывъяс. Вӧдитчы «Коми-роч кывчукӧрӧн».
 +
 
 +
МИЯН ВЕЛӦДЧАНІН
 +
 
 +
5 удж. Лыддьы текстсӧ. Гӧгӧрво да лӧсьӧд сы серти план. План отсӧгӧн дасьтысь висьтавны аслад велӧдчанін йылысь.
 +
 
 +
Немдін школалӧн историяысь.
 +
 
 +
Немдін школа аслыспӧлӧс. 2010-ӧд воын сиктын пасйисны сылысь 150 во. Сійӧ кӧть и важ, но югыд, мича, сӧстӧм. Быд предметысь эм торъя вежӧс.
 +
Немдінын медводдза велӧдчаніныс воссьӧма вичко бердын 1860-ӧд воын. Велӧдысьяснас вӧлӧмаӧсь вичкоса уджалысьяс: Николай Сапожников, а сэсся Дмитрий Спасский. 1943-ӧд воын велӧдчаніныс лоӧма шӧр школаӧн.
 +
Ӧні Немдінса шӧр школа новлӧ Ревир Григорьевич Кармановлысь нимсӧ. Тайӧ россияса нималана разведчик, СССР-са Госпремияа лауреат.
 +
Талун Немдінса шӧр школаын уджалӧны вежӧра да водзмӧстчысь велӧдысьяс. Найӧ сетӧны челядьлы бур тӧдӧмлунъяс. Школа пыр зільӧ сӧвмыны. Челядьлӧн да велӧдысьяслӧн эм позянлун вӧдитчыны медиатекаӧн, петавны ӧтуввезӧ.
 +
Немдін школаса быдтасъяс: Сӧветскӧй Союзса Герой Георгий Фёдорович Тимушев, коми поэтъяс Эдуард Алексеевич Тимушев да Вячеслав Леонидович Бабин, Коми Республикаса заслуженнӧй артистка Вера Витальевна Булышева, Эжва районын хирург Николай Иванович Игнатов да уна мукӧд нимӧдӧны миянлысь чужан му.
 +
 
 +
КАДАКЫВЙЫСЬ АРТМӦМ ЭМАКЫВЪЯС.
 +
 
 +
Кадакывйысь артмӧм эмакывъяс петкӧдлӧны удж да действие нимъяс.
 +
 
 +
Велӧдчы артмӧдны кадакывйысь эмакыв
 +
 
 +
126 удж. Лыддьы висьтсӧ. Точкаяс местаӧ бӧрйы да содты лӧсялана эмакывъяс.
 +
 
 +
Медся колана школа.
 +
 
 +
Толя велӧдчӧ сизимӧд классын. Нёль во мысти ковмас торйӧдчыны школакӧд, веськӧдчыны техникумӧ либӧ институтӧ. Батьыс тӧрыт на шуліс, мый крестьянин пилы медся бур помавны сельскохозяйственнӧй техникум либӧ институт.
 +
— Колантор. Бурджык авиационнӧйӧ муна, самолётӧн лэбавны кута.
 +
— Коді тэнӧ сэтчӧ босьтас? Велӧдчан лёка, — шуис батьыс.
 +
— ... велӧдчы. Быдӧн аттьӧ кутас висьтавны, — кайтіс мамыс.
 +
— Лекарство дуксӧ терпитны ог вермы, — вочавидзис Толя.
 +
— Помав медводз медся колана школа, сэсся нинӧм оз ков мортыдлы.
 +
— Кутшӧм колана школа? — чуймис Толя.
 +
— Эм сэтшӧм школаыс муын. Тайӧ ..., шань йӧз, небӧгъяс, ... . Найӧ велӧдӧны, кыдзи лоны вежӧра, уджач да прамӧй мортӧн, радейтны ассьыд чужан му. Мӧвпышт да вӧч ... .
 +
 
 +
Гӧгӧрвоӧд, донъяв мамыслысь кывъяссӧ тӧдчӧдӧм сёрникузяяс сертиыс.
 +
 
 +
Сикт шӧрын сулалӧ школа.
 +
Тані велӧдчӧны тӧлка челядь.
 +
Со менам школа.
 +
Ывлаын кӧдздӧдіс.
 +
Век ов да век велӧдчы.
 +
 
 +
Кык состава сёрникузяын эм подувпас да юӧрпас. Ӧти состава сёрникузяын эм сӧмын ӧти сюрӧса юкӧд: подувпас либӧ юӧрпас.
 +
 
 +
7 удж. Лыддьы текстсӧ. Аддзы ӧти состава сёрникузяяс, инды подувпассӧ либӧ юӧрпассӧ.
 +
 
 +
Сикт шӧрын сулалӧ миян школа. Сійӧ кык судтаа, мугӧм рӧма. Школаын уна велӧдчан вежӧс. Медводдза судтаын спортивнӧй зал. Сэні ми котралам, чеччалам, ворсам футболысь да волейболысь. Мӧд судтаын актӧвӧй зал. Гажлунъяс дырйи сэні сьылам, йӧктам, висьталам кывбуръяс, петкӧдлам сценкаяс. Медся интереснӧй вежӧсыс — физика кабинет. Татысь аддзан быдсяма опыт вӧчан дозъяс, микроскопъяс, приборъяс.
 +
Школа гӧгӧр быдмӧны кыдзьяс да пелысьяс. Ӧшинь улӧ тулыснас пуктім мича дзоридзьяс, ӧні наӧн нимкодясям. Миянлы школаын гажа да лӧсьыд.
 +
 
 +
8 удж. Комиӧд текстсӧ. Инды ӧти состава сёрникузяяс.
 +
 
 +
Корсь содтӧд юӧр мукӧд канмуса школаяс йылысь.
 +
 
 +
9 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис неыджыд текст аслад велӧдчанін йылысь.
 +
 
 +
1. Кӧні тэ велӧдчан?
 +
2. Кутшӧм оланінпас (адрес) велӧдчаніныдлӧн?
 +
3. Кутшӧм тэнад велӧдчаніныд?
 +
4. Мый сэні эм?
 +
5. Мыйӧн аслыспӧлӧс тэнад велӧдчаніныд?
 +
6. Мый тэныд сэні кажитчӧ?
 +
7. Мый тэ эськӧ вермин вежны аслад школаын?
 +
 
 +
Лӧсьӧд реклама выль аслыспӧлӧс велӧдчанінлы. Вӧдитчы «Аскиа школа» планӧн либӧ уджсӧ вӧч аслад видзӧдлас серти.
 +
 
 +
Аскиа школа.
 +
 
 +
Отсӧг вылӧ план:
 +
 
 +
1. Кӧні сулалӧ тайӧ велӧдчаніныс?
 +
2. Кутшӧм сійӧ ортсысяньыс?
 +
3. Коді сэні велӧдчӧ, кодъяс велӧдӧны? Кутшӧмӧсь найӧ?
 +
4. Мыйӧ велӧдӧны сӧмын тані?
 +
 
 +
Уджсӧ позьӧ вӧчны буклет, презентация, листовка, баннер ногӧн.
 +
 
 +
10 удж. Видзӧдлы серпасъяссӧ. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм нэмын новлісны тайӧ велӧдчан паськӧмсӧ? Мый серти тӧдмалін?
 +
 
 +
1. Серпасав ассьыд велӧдчан паськӧмтӧ. Кут тӧд вылын рӧмсӧ, фасонсӧ, дӧра сикассӧ.
 +
2. Дасьтысь дорйыны уджтӧ.
 +
 
 +
11 удж. Лыддьы, вуджӧд да гӧгӧрво.
 +
 
 +
Колӧ-ӧ школаса форма?
 +
 
 +
Ичӧт классъясын школаса форма быть колӧ. Ичӧтъясыдлы зэв нимкодь, кор пасьтӧдӧны школаын велӧдчан паськӧмтӧ. Ӧд сійӧ выль, аслыспӧлӧс да мича.
 +
Россияын унджык олысьыс лыддьӧ, мый колӧ лӧсьӧдны школаясын челядьлы ӧткодь паськӧм. Найӧ воӧны ӧти кывйӧ, мый школа паськӧмыс ӧткодялӧ челядьсӧ да кутӧ лэдзчысьӧмысь. Бать-мам тӧдчӧдӧны, мый зонпосни ӧдйӧджык аддзӧны ёртъяснысӧ, бурджыка велӧдчӧны. Но асьныс челядь оз кӧсйыны сійӧс новлыны. Ӧнія том войтыр вӧччӧны мода серти, зільӧны ӧдйӧджык верстяммыны, торъявны ӧта-мӧдсьыс.
 +
Лоӧ бурджык, бать-мам, велӧдчысьяс да велӧдысьяс кӧ сёрнитчасны школаӧ ветлан паськӧм йылысь. Колӧ шуны, бӧръя воясӧ уна велӧдчанін зільӧ вурӧдны аслас быдтасъяслы торъялана паськӧм.
 +
 
 +
12 удж. Мӧвпышт, сёрнит ёртъясыдкӧд, бать-мамыдкӧд да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
1. Эм-ӧ тіян школаын форма?
 +
2. Колӧ-ӧ школаын формаыс? Мыйла тэ тадзи чайтан?
 +
3. Колӧ-ӧ пасьтасьны школаӧ мода серти?
 +
4. Мый оз позь пасьтавны школаӧ?
 +
4. Мый та йылысь мӧвпалӧны тэнад ёртъясыд?
 +
5. Кутшӧм паськӧмӧн найӧ волӧны школаӧ?
 +
6. Мый шуӧны школаын форма йылысь тэнад бать-мамыд?
 +
7. Мый новлӧмаӧсь найӧ?
 +
 
 +
'''
 +
<Kodko @ Менам лунӧй : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 18-23.>'''
 +
 
 +
 
 +
МЕНАМ ЛУНӦЙ
 +
 
 +
ВЫНСЬӦДАН-МОРТА НИМВЕЖТАСЪЯС
 +
 
 +
Вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс овлӧны эмакывъяс да нимвежтасъяс дорын.
 +
 
 +
Ме ачым вӧча гортса удж.
 +
 
 +
Челядь асьныс дасьтысисны диктант кежлӧ.
 +
 
 +
13 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Инды сэтысь вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс.
 +
 
 +
Домна радейтіс Ксюшаӧс гажа серамбаныс вӧсна. Некор сійӧс он аддзыв жугыльӧн да бӧрдысьӧн, пыр варов да збой, ур кодь визув, мыйкӧ век ачыс висьталӧ да сералӧ. Но медсясӧ Домна кутіс ёртасьны да лӧсявны Ксюшакӧд сы понда, мый тайӧ нылыс вӧлі бур сьӧлӧма. Абу лэптысьысь ни ышнясьысь веськыд морт. Мый эм сьӧлӧм вылас, сійӧс и висьталас, нинӧм оз дзеб. Сэтшӧм сяма жӧ вӧлі и ачыс Домна. Та вӧсна найӧ ӧдйӧ тӧдмасисны, кутісны лӧсявны чойяс моз.
 +
 
 +
14 удж. Содты лӧсялана вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс.
 +
 
 +
1) Ме ачым артала медсьӧкыд задачаяс. 2) Челядь асьныс дасьтісны концерт. 3) Ми асьным бӧрйим кружокъяс да секцияяс. 4) Тэ ачыд велӧдчин ворсны гитараӧн? 5) Маша ачыс нин кужӧ чӧскыда пусьыны. 6) Ті асьныд дӧзьӧританныд классысь дзоридзьяс?
 +
 
 +
Аддзы да гиж сетӧм кывъяслы лӧсялана антонимъяс.
 +
 
 +
КАДА КЫВБӦРЪЯС
 +
 
 +
Кад петкӧдлысь кывбӧръяс сулалӧны эмакывъяс бӧрын
 +
 
 +
15 удж. Лыддьы. Инды када кывбӧръяс да вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс.
 +
 
 +
Мишалӧн велӧдчан лун.
 +
 
 +
Асывнас Миша чеччӧ ачыс 6 час да 30 минутын. 5 минут гӧгӧр вӧчӧ зарядка, а та бӧрын мыссьӧ да весалӧ пинь. Сэсся сёйӧ да мӧдӧдчӧ школаӧ.
 +
Миша медся ёна радейтӧ выльлун. Сэки сылӧн кык удж урок. Медводдза урокыс роч кывйысь. Урок дырйи сійӧ велӧдӧ правилӧяс, сёрнитӧ да вӧчӧ асшӧр гижан уджъяс. Мӧдыс — артасян урок. Урок чӧж сійӧ вӧчӧ примеръяс да задачаяс. Коймӧдыс — история. Историятӧ Миша радейтӧ жӧ. Талун урок чӧж сёрнитісны Айму вӧсна тыш йылысь. Урок вылын бура уджалӧмысь сылы пуктісны «вит».
 +
И со радейтана удж урок. Сэні челядь асьныс вӧчӧны кипом уджъяс. Талун урок чӧж вӧчисны пу зыръяс. Мишалы ёна кажитчӧ вӧчасьны ас киӧн. Пажын дырйи зонка чӧскыда нуръясьӧ. Сёйӧм бӧрын сійӧ мунӧ «Зарни кияс» кружокӧ. Ӧні дасьтӧ выставка кежлӧ сюмӧдысь вӧчӧм дозмукъяс. Рытнас локтӧ гортас квайт час бӧрын, сёйыштӧ да вӧчӧ гортса удж. Узьны водӧ дас час гӧгӧр.
 +
 
 +
16 удж. Орччӧд ассьыд велӧдчан лунтӧ Мишалӧн лункӧд. Лӧсьӧд та йылысь юӧртӧм.
 +
 
 +
17 удж. Бӧрйы колана кывъяс да помав сёрникузяяссӧ. Вӧч ачыд татшӧмсяма удж.
 +
 
 +
Урокъяс бӧрын:
 +
 
 +
прӧста кад коллявны
 +
 
 +
вӧчны гортса удж
 +
 
 +
отсавны бать-мамлы
 +
 
 +
ветлыны кружок либӧ секция вылӧ
 +
 
 +
мачӧн ворсны
 +
 
 +
18 удж. Содты сёрникузяясӧ лӧсялана кад петкӧдлысь кывбӧръяс.
 +
 
 +
1) Гортӧ воим вой шӧр гӧгӧр 2) Здук мысти ме босьтлі киӧ мачсӧ. 3) Час кежлӧ ме муна карӧ. 4) Урок дырйи ми велӧдім эмакывъяс. 5) Ассьым асшӧр уджӧс ме вӧчи кык лун чӧж.
 +
 
 +
19 удж. Помав сёрникузяяссӧ, медым артмис висьт.
 +
 
 +
Велӧдчан лунӧй.
 +
 
 +
Менам велӧдчан лунӧй заводитчӧ ... . Быд лун ме садьма ... . Зарядка бӧрын ме ... . Школаын медводдза урокыс ... . Быд лун миян ... . Урокъяс бӧрын ме ... . Гортын тэрыба вежся да ... . Шойччӧм бӧрын ... . Вода узьны ... .
 +
 
 +
Сёрникузяясысь артмӧд Мишалӧн мамыскӧд сёрни.
 +
 
 +
— Ог на, дас вит минут мысти менам футбол секция.
 +
— Чолӧм, мамӧ! Сӧмын на помасис медбӧръя урокыс.
 +
— Оз на, нёльӧд урок бӧрын сёйим.
 +
— Сідзи и вӧча. Мамук, удж бӧрад ньӧб кутшӧмкӧ чӧскыдтор.
 +
— Гортӧ мӧдӧдчан?
 +
— Секция бӧрад пыр жӧ лок гортӧ. Сёйышт да вӧч гортса уджтӧ.
 +
— Чолӧм, пиук! Урокъясыд помасисны нин?
 +
— Ньӧба, дерт. Регыд аддзысям!
 +
— Кынӧмыд оз сюмав?
 +
Ачыд лӧсьӧд ёрта сёрни урокбӧрса кад коллялӧм йылысь.
 +
 
 +
20 удж. Содты лӧсялана кывъяс, медым артмисны кывтэчасъяс «Шойччан лунӧ» тема вылӧ.
 +
 
 +
21 удж. Лӧсьӧд «Шойччан лунӧй» висьт. Вӧдитчы 20-ӧд уджысь кывтэчасъясӧн.
 +
 
 +
Вӧч серпаса удж «Менам вежон». Висьтав ӧти сёрникузяӧн, мый коли вежӧрад быд вежон лун йылысь.
 +
 
 +
Выльлунӧ ме ветлі йӧктан кружокӧ. Середаӧ роч кыв урок вылын ме гижи диктант. Субӧтаӧ ме исласи лызьӧн.
 +
 
 +
'''
 +
<Kodko @ Коми гижысьяс ар йылысь : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 24-30.>'''
 +
 
 +
 
 +
КОМИ ГИЖЫСЬЯС АР ЙЫЛЫСЬ
 +
 
 +
СЛОЖНӦЙ ЭМАКЫВЪЯС ДА КЫВБЕРДЪЯС АРТМӦМ ДА ГИЖӦМ.
 +
 
 +
Сложнӧй эмакывъяс да кывбердъяс артмӧны кык кыввужйысь да вермӧны гижсьыны ӧтлаын либӧ визьтор пыр.
 +
 
 +
Сложнӧй эмакывъяс гижӧм.
 +
 
 +
Сложнӧй кывбердъяс гижӧм.
 +
 
 +
22 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд текст нимсӧ. Мӧвпышт, мый йылысь вермас лоны текстыс.
 +
 
 +
Эжваса колип.
 +
 
 +
Тима Вень чужис эжвайывса Помӧсдін сиктын. Велӧдчис ас сиктын, сэсся Дереваннӧйса второкласснӧй школаын. Уджаліс Пожӧг школаын велӧдысьӧн. Ёна радейтіс челядьӧс. Гижис налы лыддьысян небӧг, роча-комиа кывкуд.
 +
В.Т. Чисталёв зэв пыдісянь гӧгӧрвоис да казяліс вӧр-ваыслысь мичлунсӧ. Та йылысь гижис сьӧлӧмӧ йиджан аслыспӧлӧс кывбуръяс да висьтъяс. Ассьыс гижӧдъяссӧ кырымавліс Тима Вень псевдонимӧн. Унаӧн тӧдӧны сылысь «Трипан Вась» висьт, «Во гӧгӧр кытшӧвтӧм» да «Менам кывъясӧй» кывбуръяс. Йӧз костын нималӧны Тима Веньлӧн «Тувсовъя» да «Пышкай» кывбуръяс вылӧ лӧсьӧдӧм сьыланкывъяс.
 +
 
 +
Гӧгӧрвоӧд, кутшӧм лэбач колипыс.
 +
 
 +
1. Кодӧс шуӧмаӧсь Эжваса колипӧн?
 +
2. Мыйла Тима Веньӧс тадзи шуӧмаӧсь?
 +
 
 +
Лӧсьӧд юалӧмъяс «Эжваса колип» текст серти.
 +
 
 +
23 удж. Гиж «Эжваса колип» текстысь сложнӧй эмакывъяс да кывбердъяс. Лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.
 +
 
 +
24 удж. Лыддьы Тима Веньлысь кывбур юкӧнъяссӧ, аддзы сложнӧй кывбердъяс да эмакывъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Гожӧм пом.
 +
 
 +
Кисьмӧма, гӧрдӧдӧ
 +
Вӧр дорын пелысь...
 +
Воӧма быдсяматор.
 +
Ыркыдӧн лолыштлӧ
 +
Корсюрӧ тӧлыс, —
 +
Ывлаас кылӧ
 +
Ассяма кӧр...,
 +
Чим гӧрдӧн пӧртмасьӧ,
 +
Тіралӧ пипу,
 +
Быд лолыштӧм тӧвруысь
 +
Шпаргысьӧ-вӧрӧ.
 +
 
 +
Тӧвланьӧ.
 +
 
 +
Расъяс дзик нин пасьтӧм коли,
 +
киссис кыдзлӧн кор...
 +
Регыд, регыд мӧдас усьны
 +
еджыд килля кор.
 +
Вевттяс гӧгӧр шобді пызьӧн
 +
видзьяс, муяс, вӧр.
 +
Дорас юяс клянча поскӧн,
 +
камгас-кынтас нюр.
 +
Челядь петіс лямпа-даддьӧн,
 +
гӧгыль оз нин дзурт.
 +
Кӧмав, пиӧ, кокад тюни,
 +
исласьнытӧ тюр!
 +
 
 +
1. Орччӧд, мый поэт гижӧ ывлавыв да поводдя вежсьӧм йылысь?
 +
2. Водз ар либӧ сёр ар йылысь висьтавсьӧ кывбурас? Мый серти тӧдмалін?
 +
3. Ывлаысь нӧшта кутшӧм вежсьӧмъяс ті казялінныд водз арын да сёр арын?
 +
 
 +
25 удж. Лыддьы кывъяссӧ. Гижанног сертиыс юклы кывъяссӧ кык чукӧр вылӧ. Гиж колана ногӧн. Вӧдитчы орфографическӧй словарӧн.
 +
 
 +
26 удж. Лыддьы текстсӧ. Дасьтысь гижны изложение.
 +
 
 +
Тӧдчана коми гижысь.
 +
 
 +
Василий Васильевич Юхнин (Луздор Вась) чужис Луздорын Занулье сиктын 1907-ӧд воын. Семьяын вӧлі медыджыд пиӧн. Ичӧтсянь велӧдчис вӧчны быдсяма удж: вӧравны, чери кыйны, керка тшупны, гӧрны-кӧдзны. Школа бӧрын помаліс Коми пединститут.
 +
В.В. Юхнин гижис романъяс, повесьтъяс, висьтъяс, поэмаяс, очеркъяс. Медводдза гижӧдъясыс петісны студентъяслӧн журналын. Медся нималанаӧсь «Алӧй лента» роман, «Биа нюр» повесьт, Сӧветскӧй Союзса Геройяс йылысь серпаскывъяс, висьтъяс.
 +
Тӧдчана прозаиклысь гижӧдъяссӧ велӧдӧны школаын, педколледжын, университетын.
 +
 
 +
Дасьтысь изложение кежлӧ да гиж тадзи.
 +
 
 +
1. Лыддьы изложение текстсӧ, гӧгӧрво сійӧс.
 +
2. Лӧсьӧд сы дорӧ план.
 +
3. План серти асшӧра висьтав текстсӧ.
 +
4. Лыддьы текстсӧ нӧшта ӧтчыдысь.
 +
5. Гиж изложениесӧ.
 +
6. Донъяв асьтӧ.
 +
 
 +
27 удж. Бӧрйы да содты текстӧ отсӧг вылӧ сетӧм сложнӧй эмакывъяс да кывбердъяс. Кывъяссӧ гиж колана ногӧн.
 +
 
 +
Арся поводдяыс таво вӧлі мича, пӧшти эз зэрлы. Вӧрӧ каян вотчыны — сьӧлӧмыдлы нимкодь. Нюрын сярвидзӧ турипув, чӧдлач. Вӧрын паныдасьлӧны уртшакъяс, ньывтшакъяс, гӧрд гобъяс, мича сарапана гут кулан тшакъяс, ягсеръяс. Зэв ылӧдз тыдалӧны пелысьлӧн пемыдгӧрд розъясыс. Пелысьтӧ медся ёна радейтӧны пелыськайяс.
 +
 
 +
28 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ, корсь ачыд ар йылысь шусьӧгъяс.
 +
 
 +
Семен лун (кӧч тӧлысь 14-ӧд лун) зэра — ар пом зэра.
 +
Семен лун мича — нывбаба гожӧм мича и мӧд во гожӧм мича лоӧ.
 +
Семен луныс кӧ пужъя да кӧдзыд, водз ар лоӧ.
 +
 
 +
29 удж. Лӧсьӧд приметаяс.
 +
 
 +
уна пелысь зэра ар водзын
 +
 
 +
этша пелысь лэбачьяслы тшыг во
 +
 
 +
абу пелысьыс кӧдзыд тӧв водзын
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Ёна радейтана морт : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 31-35.>'''
 +
 
 +
 
 +
ЁНА РАДЕЙТАНА МОРТ
 +
 
 +
Лыддьы, сет текстлы ним. Лӧсьӧд ёрта сёрни.
 +
 
 +
Рытнас ыджыд вежӧсын чукӧртчис Томовъяслӧн котыр. Телевизор пыр петкӧдлісны субӧта рытся концерт. Кыптіс сёрни, кодлы кутшӧм сьылысь воӧ сьӧлӧм вылас. Вера пӧчлы кажитчӧ Валерий Леонтьевлӧн сьылӧмыс. Сійӧ ас морт, чужлӧма Чилимдінын.
 +
— Меным кажитчӧ Андрей Державин. Ми сыкӧд ӧтлаын Ухтаын велӧдчим. Сійӧ сэки сьыліс «Сталкер» ансамбльын, а ӧні ворсӧ «Машина времени» котырын, — шуис батьыс.
 +
— Нылук, тэныд коді кажитчӧ? — юалісны нылыслысь бать-мамыс.
 +
— Ме радейта кывзыны Дима Биланӧс. Сійӧ енбиа, уджач да сибыд том морт. 2008-ӧд вося Евровидениеын сійӧ лоис вермысьӧн. Дима лыддьӧ, мый сьылысьлы колӧ кужны сёрнитны йӧзкӧд, гӧгӧрвоны налысь тӧждъяссӧ. Сійӧ пыдди пуктӧ бать-мамсӧ, ёна радейтӧ ассьыс чойсӧ.
 +
 
 +
Коді сьылысьяс пиысь кажитчӧ тэныд? Висьталышт сы йылысь.
 +
 
 +
АСАЛАН ДА ИНДАН НИМВЕЖТАСЪЯС.
 +
 
 +
ас му вылын
 +
 
 +
ас чужанін
 +
 
 +
ас видзӧдласъяс
 +
 
 +
тайӧ зонмыс
 +
 
 +
сійӧ нылыс
 +
 
 +
татшӧм сьылысьяс
 +
 
 +
сэтшӧм уджыс
 +
 
 +
Асалан да индан нимвежтасъяс сулалӧны эмакыв либӧ кывберд водзын да оз вежласьны.
 +
 
 +
тайӧ мортыс
 +
 
 +
сійӧ воясӧ
 +
 
 +
30 удж. Содты лӧсялана эмакыв.
 +
 
 +
1. Ас вӧр-ваын быд пу нюмъёвтӧ. (Шусьӧг).
 +
2. Тӧдчана гижысьлы ми козьналім ас киӧн вӧчӧмтор.
 +
3. Ме видзӧдлі нин тайӧ киносӧ.
 +
4. Татшӧм вӧрын тшакыс эм, татшӧм вӧрын тшакыс тшем. (Кывпесан).
 +
5. Ас муыд — рӧднӧй мам.
 +
6. Сійӧ ворсысьыс медводдзаысь петкӧдчис «Но-о, биа-бордаяс!» спектакльын.
 +
7. Сӧмын сэтшӧм спортсменъясӧс босьтӧны Россияса ӧтувъя командаӧ.
 +
8. Татшӧм серпасъяс ті аддзанныд Национальнӧй галереяысь.
 +
 
 +
31 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.
 +
 
 +
32 удж. Юкӧнъясысь артмӧд текстсӧ. Уджав класса ёртъясыдкӧд. Лыддьы артмӧм текстсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Кык Рочев.
 +
 
 +
Ӧні В.П. Рочевыс — лызьӧн котралӧмысь Коми Республикаса ӧтувъя командаса тренер. Тренируйтӧ Анатолий да Василий пиянсӧ, Ольга нывсӧ да Анатолийыслысь Ольга гӧтырсӧ.
 +
Василий Павлович Рочев котӧртліс кык Олимпиадаын: 1976-ӧд воын Инсбрук карын, а 1980-ӧд воын Лейк-Плэсидын. Лейк-Плэсидын котӧртіс 30 километр да босьтіс эзысь медаль, а нёль морта 10 километра ордйысьӧмын лоис олимпиадаса чемпионӧн.
 +
Рочевъяслӧн котырыс аслыспӧлӧс. Тайӧ котырас ӧтпыр квайтӧн участвуйтісны тӧвся Олимпиадаясын.
 +
Некымын во чӧж Василий вӧлі зонъяслӧн Россияса ӧтувъя командаын капитанӧн. Но командаысь петіс. Ӧні тренируйтчӧ батьыс дорын. Гӧтырыскӧд, олимпиадаса куимысь чемпионка Юлия Чепаловакӧд, быдтӧны Василина нылӧс.
 +
2004-ӧд воын физкультураын да спортын ыджыд вермӧмъясысь Россияса Президент В.В. Путин Василий Павловичлы сетіс Почёт орден.
 +
Василий Рочев пиыс батьыс моз жӧ шедӧдіс спортын ыджыд вермӧмъяс. Сійӧ Россияса чемпион. 2000-ӧд воын лызьӧн котралысь мирса том войтыр пӧвстын лоис вермысьӧн да эзысь призёрӧн. Участвуйтіс кык тӧвся Олимпиадаын: 2002-ӧд воын Солт-Лейк-Ситиын да 2006-ӧд воын Туринын. 2007-ӧд вося мирса чемпионатын шедӧдіс кык эзысь медаль.
 +
1974-ӧд да 1978-ӧд воясӧ Василий Павлович участвуйтіс мирса кык чемпионатын. 1974-ӧд воын Лахти карын 15 километра котӧртӧмын босьтіс ыргӧн медаль.
 +
 
 +
1. Мыйӧн нималӧ Рочевъяслӧн котырыс?
 +
2. Олимпиадаса кымын чемпион тайӧ котырын?
 +
3. Мый отсаліс Рочевъяслы шедӧдны ыджыд вермӧмъяссӧ? Тӧдмав, кымын медаль Рочев котырлӧн кудйын.
 +
 
 +
33 удж. Лӧсьӧд «Ёна радейтана морт» нима проект. Дасьтысь дорйыны уджтӧ. Проектсӧ позьӧ вӧчны презентация ногӧн компьютер отсӧгӧн Power Poіnt программаын.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Спорт : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 36-46.>'''
 +
 
 +
 
 +
34 удж. Тӧдмась нималана спортсменъяс йылысь юӧрӧн. Помав таблицасӧ. Содты ас сиктса (карса, районса) спортсмен йылысь юӧр.
 +
 
 +
Спортсменлӧн ним, вич да ов
 +
 
 +
Спорт сикас
 +
 
 +
Спортын вермӧмъяс
 +
 
 +
Спортсменлӧн чужанін
 +
 
 +
Василий Павлович Рочев
 +
 
 +
лыжиӧн котралӧм
 +
 
 +
спортса нимӧдана мастер
 +
 
 +
Россияса нимӧдана тренер
 +
 
 +
олимпийскӧй чемпион
 +
 
 +
Изьва районса Бакур сикт
 +
 
 +
Ирина Анатольевна Мальцева
 +
 
 +
пуляясӧн лыйсьӧм
 +
 
 +
Европаса чемпионка
 +
 
 +
войтыркостса спорт мастер
 +
 
 +
Виктор Витальевич Фуражкин
 +
 
 +
Николай Серафимович Бажуков
 +
 
 +
Аркадий Аркадьевич Вятчанин
 +
 
 +
Эдуард Фёдорович Захаров
 +
 
 +
Марина Леонидовна Пылаева
 +
 
 +
ВОЗВРАТНӦЙ КАДАКЫВЪЯС.
 +
 
 +
35 удж. Артмӧд возвратнӧй кадакывъяс. Вӧдитчы «Коми-роч кывчукӧр» небӧгӧн. 3 — 4 возвратнӧй кадакывйӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.
 +
 
 +
Спортсменъяс бура дасьтысьӧны быд ордйысьӧм кежлӧ.
 +
 
 +
36 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво. Лӧсьӧд план да дженьыда висьтав Раиса Сметанина йылысь.
 +
 
 +
Нимӧдіс Коми му.
 +
 
 +
Миян нималана олимпийскӧй чемпионка Раиса Сметанина чужӧма 1952-ӧд кассяна воӧ, урасьӧм 29-ӧд лунӧ Изьва районса Мокчой сиктын. Дерт, сэки Раиса Петровналӧн мамыс эз вермы мӧвпыштны, мый нылыс лоас енбиа спортсменкаӧн, став мир пасьтала нимӧдас асьсӧ да Коми мусӧ.
 +
Раиса Сметанина — тӧвся Олимпиадаясын нёльысь чемпионка, унаысь вермыліс мирса ордйысьӧмъясын, ӧкмысысь вӧлі СССР-са чемпионкаӧн.
 +
Тентюков уличаса ас керкаын лызьӧн котралысь ань лӧсьӧдӧма музей. Татысь позьӧ тӧдмавны Комиын лызьӧн ордйысян спорт сӧвмӧм йылысь. Музейын эм зэв уна фотография, документ, кубок-медаль. Музейыс воысь воӧ паськалӧ-ыдждӧ, содӧны выль экспонатъяс. Татчӧ пыралысьыд век эм.
 +
1992-ӧд восянь Раиса Петровна уджалӧ тренерӧн. Тӧдчана спортсменка нимӧн шуӧма республикаса лыжнӧй комплекс. Раиса Сметанина — миян республикаын пыдди пуктана морт.
 +
 
 +
37 удж. План серти дасьты юӧр радейтана спортсмен йылысь.
 +
 
 +
І. Спортсменлӧн ичӧтдыр.
 +
1) Сылӧн котыр.
 +
3) Спортын медводдза воськовъяс.
 +
ІІ. Спортын вермӧмъяс.
 +
1) Тайӧ сэтшӧм сьӧкыд удж.
 +
2) Медся тӧдчана вермӧм.
 +
ІІІ. Аскиа лунӧ видзӧдлас.
 +
1) Выль ворсӧмъяс.
 +
2) Челядьӧс велӧдӧм.
 +
3) Олӧм вылӧ видзӧдлас.
 +
 
 +
38 удж. Лыддьы. Гӧгӧрво. Висьтав ас сиктын (карын) спорт сӧвмӧм йылысь.
 +
 
 +
Печораын спорт сӧвмӧм.
 +
 
 +
Печораын ёна сӧвмӧ спорт. Торйӧн нин челядь пӧвстын. Эмӧсь нин гырысь вермӧмъяс рукопашнӧй да асшодйӧн венласьӧмын, каратэ вермасьӧмын, мини-футболын. Бура сӧвмӧма самбо, бокс, теннис, вартчӧм да лызьӧн котралӧм.
 +
Россияса ӧтувъя командаӧ пырӧ Печораысь лызьӧн котралысь Диана Сафронова. Печораса олысьяс нимкодясьӧны, мый том спортсменка лоис вермысьӧн тӧвся Олимпиадаяс вылын.
 +
 
 +
«Коми му» газетысь
 +
 
 +
Пыртана кывъяс, кывтэчасъяс, сёрникузяяс петкӧдлӧны сёрнитысьлысь висьталанторсӧ донъялӧм. Вермӧны сулавны сёрникузя водзас, шӧрас либӧ помас. Гижигӧн торйӧдӧны чутікӧн.
 +
 
 +
Пыртана кывъяслӧн вежӧртас
 +
 
 +
Пыртана кывъяс
 +
 
 +
Лоны чемпионӧн, дерт, абу кокни. Тӧдӧмысь, унаӧн радейтӧ ны видзӧдны футбол.
 +
 
 +
ме ногӧн
 +
 
 +
ме думысь
 +
 
 +
ме чайта
 +
 
 +
Мӧвпъяслӧн йитчӧм
 +
 
 +
ӧти кывйӧн кӧ
 +
 
 +
веськыда кӧ шуны
 +
 
 +
Гашкӧ, тайӧ шойччан лунӧ ми ветлам вартчанінӧ.
 +
Ме ногӧн, тӧвнас медся лӧсьыд иславны лызьӧн. Ме думысь, спорт ёнмӧдӧ дзоньвидзалун.
 +
Веськыда кӧ шуны, оз ставӧн кужны иславны конькиӧн.
 +
Сідзкӧ, колӧ лӧсьӧдны унджык исласянін.
 +
 
 +
шуд вылӧ
 +
 
 +
шог вылӧ
 +
 
 +
Шуд вылӧ, миян фигуристъяс бара вермисны.
 +
 
 +
Ӧти-кӧ, тӧвся ворсӧмъяс зэв кыпыдӧсь, мӧд-кӧ, найӧ сӧвмӧдӧны вын-эбӧс.
 +
 
 +
Лыддьы. Сёрнит ёртыдкӧд. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Гриша да Миша велӧдчӧны сизимӧд классын. Коми кыв урок вылын сёрнитісны спорт йылысь. Велӧдысь сетіс челядьлы асшӧр удж.
 +
— Миша, кутшӧм радейтана спорт сикас йылысь тэ кутан гижны?
 +
— Ме гижа мача хоккей йылысь. Но кытысь босьтны юӧрсӧ, ог на тӧд, — майшасьӧ Миша.
 +
— Ме кӧсъя корсьны Интернетысь юӧрсӧ да гижны футбол йылысь. Ме ногӧн, позьӧ корсьны материалсӧ и лыддьысянінысь. Ӧти-кӧ, неважӧн на петіс Елена Шомысовалӧн «Спорт в Республике Коми: история и современность» выль небӧг. Мӧд-кӧ, спорт сӧвмӧм йылысь позьӧ лыддьыны газет-журналъясысь.
 +
— И збыль, ветла лыддьысянінӧ да босьта сійӧ небӧгсӧ, а сідзжӧ видзӧдла газет-журнал. Аттьӧ тэныд вӧзйӧмысь! — радпырысь шуис Миша.
 +
— Бур вылӧ! Эн вунӧд пасйыны бӧрйӧм спорт сикаслысь сӧвмӧмсӧ, гижны енбиа спортсменъяс йылысь, — тӧдчӧдіс Гриша.
 +
 
 +
39 удж. Сёрникузяясӧ содты лӧсялана пыртана кыв либӧ кывтэчас.
 +
 
 +
1) Лызьӧн котралӧм, тӧдӧмысь, сӧвмӧдӧ вын-эбӧс да ӧд. 2) Гашкӧ, Сыктывкар коркӧ лоас тӧвся Олимпиадалӧн юркар. 3) Миян школаын, ме ногӧн, вель уна спортивнӧй секция. 4) Ӧньӧ классын медъён: ӧти-кӧ, сійӧ быд асыв вӧчӧ зарядка, мӧд-кӧ, ветлӧ тренажёрзалӧ, медбӧрын, котралӧ. 5) Веськыда кӧ шуны, меным зэв окота велӧдчыны иславны конькиӧн.
 +
 
 +
1. Кутшӧм спорт сикас тэ радейтан?
 +
2. Кытысь тӧдмалан радейтана спорт сикас йылысь юӧръяс?
 +
3. Дасьты юӧртор.
 +
 
 +
40 удж. Комиӧд текстсӧ.
 +
 
 +
«Твоя параллель» газетысь
 +
 
 +
1. Аддзы тӧдчана спортсменъяслысь портретъяс.
 +
2. Дасьты ӧти спортсмен йылысь юӧртӧм.
 +
 
 +
41 удж. Гӧгӧрво текстсӧ да содты лӧсялана вежлӧг суффиксъяс. Сет текстыслы ним.
 +
 
 +
Россияын спорт кутіс сӧвмыны Иван Грознӧйсянь. Сійӧ ёна радейтлӧма шахматасьны. Пётр І окотапырысь ворсіс шашкиӧн. Николай ІІ ворсіс теннисӧн, занимайтчис гимнастикаӧн, сынӧмӧн, конькиӧн. Владимир Ильич Ленин пыдди пуктіс каръясьӧм. Михаил Сергеевич Горбачёвлӧн радейтана спорт сикасыс — вӧлі ветлӧм. Борис Николаевич Ельцин вӧлі волейболистӧн да теннисистӧн. Владимир Владимирович Путин — дзюдоысь мастер. Дмитрий Анатольевич Медведев радейтӧ вартчыны да ветлыны байдаркаӧн.
 +
Коми Республикаӧн Юралысьяс тшӧтш жӧ пыдди пуктӧны спорт. Иван Павлович Морозов асывъяснас котраліс паркын, Юрий Алексеевич Спиридонов радейтліс хоккей. Владимир Александрович Торлопов тшӧкыда исласьӧ лызьӧн, Вячеслав Михайлович Гайзер ёнмӧдӧ дзоньвидзалунсӧ вартчанінӧн.
 +
 
 +
Аддзы да гиж сетӧм кывъяслы лӧсялана синонимъяс.
 +
 
 +
Медым кывйитӧд йитӧ сложнӧй сёрникузяясын торъя юкӧнъяс.
 +
 
 +
Ми вӧчим йиа чой, медым исласьны шойччан лунӧ. Медым лоны ёнӧн да дзоньвидзаӧн, колӧ сӧвмӧдны вын-эбӧс.
 +
 
 +
42 удж. Лыддьы, гӧгӧрвоӧд, мый йылысь гижӧма. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Отсалім выль ёртлы.
 +
 
 +
Ми ислалім лызьӧн крут чойсянь. Миян дорӧ матыстчис Сергей. Тайӧ роч детинкаыс локтӧма бабыс ордӧ карысь, медым каникул дырйи шойччыны.
 +
Сергейлӧн вӧлі выль лыжи. Детинка кыкысь исковтіс чой шӧрсяньыс. Коймӧдысь смелмӧдчис исковтны чой йывсянь, но сунгысис джуджыд толаӧ. Лызь пӧлыс чегис.
 +
Тадзи эськӧ гажтӧма и помасис карса детинкалӧн исласьӧмыс, но ми сійӧс ышӧдім. Менам вокӧй сетіс сылы ассьыс важ лызьсӧ, медым Сергей велӧдчис исласьны. Сергей лои зэв рад. Сиктысь детинка аддзис выль ёртъясӧс.
 +
Некымын лун мысти Сергейӧс ставным колльӧдім карӧ.
 +
 
 +
1. Мыйла Сергей локтіс сиктӧ?
 +
2. Мый сыкӧд лоис чой вылын?
 +
3. Кыдзи выль ёртъяс отсалісны Сергейлы?
 +
4. Кутшӧм нӧшта ним позьӧ сетны тайӧ текстлы?
 +
 
 +
43 удж. «Отсалім выль ёртлы» текстысь аддзы медым кывйитӧда сложнӧй сёрникузяяс.
 +
 
 +
Дасьтысь гортад да гиж велӧдан изложение.
 +
 
 +
Видзӧдлы 29-ӧд лист бок. Уськӧд тӧд вылӧ, кыдзи дасьтысьны да гижны изложение.
 +
 
 +
Тӧдмав нималана спортсменъяслысь овъяссӧ сетӧм пасъяс серти.
 +
 
 +
ЧУЖАН МУ
 +
'''
 +
 
 +
<Kodko @ Тӧвся серпас : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 47-55.>'''
 +
 
 +
 
 +
ТӦВСЯ СЕРПАС
 +
 
 +
Шӧркывъяс оз ков сорлавны кывбердъяскӧд.
 +
Шӧркывъяслӧн шӧр вежӧртасыс действие.
 +
 
 +
мича коз
 +
 
 +
мичмӧдӧм коз
 +
 
 +
еджыд му
 +
 
 +
едждӧдӧм му
 +
 
 +
44 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы текстысь шӧркывъяс.
 +
 
 +
Тӧвся вӧрын.
 +
 
 +
Едждӧдісны муяс да керка вевтъяс. Вӧсньыдик йиӧн вевттьысис лӧньӧм ю, унмовсис мойдын моз. Лым шапкаясӧн пасьтасьӧм пожӧмъяс да козъяс шойччӧны. Лӧсьыд видзӧдны шаллясьӧм пушыд кыдзьяс вылӧ. Лӧньӧмаӧсь лым улӧ дзебсьӧм ичӧтик кустъяс да томиник пуяс. Пелысь пу вылӧ павгӧм еджыд эшкын улысь быттьӧ гӧрд исергаяс тыдалӧны яръюгыд розъяс. Лым вылын тыдалысь кок туйяс серти позьӧ тӧдмавны вӧрса олысьясӧс.
 +
 
 +
1. Кыдзи вежсис тӧвся вӧр?
 +
2. Кутшӧмӧсь пуясыс да кустъясыс тӧвнас?
 +
3. Мый позьӧ тӧдмавны лым вылын тыдалысь кок туйяс серти?
 +
4. Кутшӧм рӧмъясӧн позьӧ серпасавны «Тӧвся вӧрын» висьт?
 +
 
 +
Серпасав «Тӧвся вӧрын» висьт.
 +
 
 +
45 удж. Бӧрйы да гиж приметаяс, кӧні эмӧсь шӧркывъяс.
 +
 
 +
1) Лымйыс кӧ ёна усьӧ — гожӧмыс зэра лоӧ.
 +
2) Сывдӧм му вылӧ лым усьӧ — йӧзлы сьӧкыд лоӧ.
 +
3) Тӧлыс кӧ кӧдзыд да мича, гожӧмыс лоас бур.
 +
4) Трачкакылан кӧдзыд кӧ лоӧ тӧвнас — бур урожай лоӧ.
 +
5) Пашляк лыйсьӧ — дженьыд кӧдздӧдлӧм водзӧ.
 +
6) Василей паныдалан войӧ сэзь — пув да чӧд лоӧ уна.
 +
 
 +
Мый йылысь позьӧ тӧдмавны тайӧ приметаяс серти?
 +
 
 +
46 удж. Скобкаӧ босьтӧм кадакывъясысь артмӧд шӧркывъяс. Гиж текстсӧ. Лыддьӧй артмӧм текстсӧ ӧта-мӧдлы класса ёртыдкӧд, донъялӧй.
 +
 
 +
Тӧлын сійӧ оз тыдав, дзебсьӧма усьӧм лым улӧ. Шоныд сэні, оз ков повны трачкакылысь кӧдзыдысь, скӧра пӧльтысьвой тӧлысь. Со ӧтилаын лымйыс вижӧдыштӧма кыпӧдчӧм шоныд руысь. Копыртчылӧй сы весьтӧ, и ті кыланныд сёльгысь шы. Тыдалӧ, тані йиыс абу удитӧма кызны, а выліас усьӧма нин лым. Со и дзольгӧ нинӧмысь повтӧм шорыс.
 +
 
 +
47 удж. Серпас серти лӧсьӧд висьт. Вӧдитчы сетӧм шӧркывъясӧн.
 +
 
 +
сералысь челядь
 +
 
 +
йизьӧм чой
 +
 
 +
гыӧртӧм пуяс
 +
 
 +
повтӧм зонка
 +
 
 +
чегӧм лыжи
 +
 
 +
шойччан лун
 +
 
 +
радейтана ворсӧм
 +
 
 +
нюмъялысь шонді
 +
 
 +
дзирдалысь лым
 +
 
 +
тыдавтӧм мыльк
 +
 
 +
МОРТТӦМ КАДАКЫВЪЯС.
 +
 
 +
48 удж. Лыддьы висьтсӧ. Аддзы да гиж морттӧм кадакывъяса сёрникузяяс.
 +
 
 +
Тӧвся рыт.
 +
 
 +
Рӧмдӧ. Быттьӧ кельыдлӧз тшынӧн вевттьысьӧ гӧгӧр. Ывлаын шы ни тӧв. Кокниа лолавсьӧ тӧвся сӧдз сынӧдӧн. Лымъя эшкын улын узьӧны сёнъяс да видзьяс. Вугралӧны гыӧртӧм кыдзьяс. Ичӧтик козъяс кӧдзыдысла йӧжгыльтчисны пышкайяс моз. Вочасӧн ӧшиньясын ӧзйӧны бияс. Тшынасьӧны пач трубаяс. Надзӧникӧн заводитӧ лымъявны. Сідзкӧ, регыд шондӧдас.
 +
 
 +
Вуджӧд роч кыв вылӧ тӧдчӧдӧм кывъяссӧ да кывтэчасъяссӧ.
 +
 
 +
49 удж. Гиж «Тӧвся асыв» висьт. Пырт морттӧм кадакывъяс.
 +
 
 +
50 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Выльвося вӧвлӧмтор.
 +
 
 +
Вӧрын, лесничӧйлӧн керкасянь неылын, чужис ичӧтик коз пу. Джуджыд пожӧмъяс да козъяс ылісянь нимкодясисны быдмысь козйӧн. Тӧвнас лымъя эшкын шебраліс козсӧ, гожӧмнас сійӧс мыссьӧдіс шоныд зэр.
 +
Воис ӧшым тӧлысь. Ёна кӧдздӧдіс. Лунысь-лун лымъяліс. Коз вевттьысис усьӧм лымйӧн дзик туган йылӧдзыс.
 +
— Вот и бур! — мӧвпаліс сійӧ. — Шоныд, и некод оз казяв менӧ.
 +
Лӧсьыда и узьсис ичӧтик козлы лымъя эшкын улын.
 +
Ӧти асылӧ коз аддзис сылань матыстчысь мортӧс. Морт кватитіс пулысь тугансӧ да чорыда пыркнитіс.
 +
— Ме тэнӧ и корси! — шуис сійӧ.
 +
Татшӧм кывъяс кылӧм бӧрын коньӧр коз воштіс садьсӧ. Ас садьӧ воӧм бӧрын нинӧм эз гӧгӧрво: сійӧ вӧлі ловъя, сулаліс важинын. Козлы эз эскыссьы, мый сійӧс эз керыштны. Кокньыдик шаръяс да эзысь сунисъяс мичмӧдісны сійӧс. Туган йылас дзирдаліс ыджыд гӧрд кодзув.
 +
Выль во асылӧ петісны лесничӧй керкаысь челядь. Лызьӧн матыстчисны козлань. Чоя-вока бӧрся мӧдӧдчис и батьыс.
 +
— Тэ буртор думыштін, батьӧ! Тайӧ лоӧ миян выльвося коз. И ми кутам мичмӧдны сійӧс быд во!
 +
 
 +
1. Кыдзи оліс ичӧтик коз?
 +
2. Мыйысь повзис коз Выль во водзын?
 +
3. Керыштісны-ӧ козсӧ Выль во кежлӧ? Мыйла тадзи чайтан?
 +
 
 +
1. Серпасав висьт юкӧнъяссӧ. Быд юкӧнлы сет ним.
 +
2. Серпасъяс отсӧгӧн дасьтысь висьтавны коз йылысь.
 +
 
 +
51 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны.
 +
 
 +
Турӧба войӧ.
 +
 
 +
Парма шӧрын турӧб
 +
Тӧвся войӧ дурӧ,
 +
Пожӧмъяскӧд бертӧ ассьыс вын.
 +
Вӧсньыдик том пелысь
 +
Тайӧ дурмӧм тӧлысь
 +
Песовтчӧ, но некыдзи оз мын.
 +
Ичӧт вӧрса лолӧс
 +
Шымыртӧма полӧм:
 +
Коньӧр кӧчлӧн вевтыс коз пу лап.
 +
Раммӧдӧма мудзӧм
 +
Зіля кыйсьысь ручӧс,
 +
Нюгыльвидзӧ позъяс, абу тшап.
 +
Шувгӧ-увгӧ вӧрыс,
 +
Роймӧм пуыс вӧрӧ,
 +
Горсъяс бӧжнас шебрасьӧма ур.
 +
Ош гу вылын тола,
 +
Сылы быть ӧд колӧ
 +
Узьны — тӧлын сёяныд оз сюр.
 +
 
 +
1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс?
 +
2. Кутшӧм мӧвпъяс чужтӧ кывбурлӧн нимыс?
 +
3. Кыдзи автор серпасалӧма тӧвся вӧр-васӧ?
 +
4. Мый автор гижӧ пемӧсъяс йылысь?
 +
 
 +
Вуджӧд роч кыв вылӧ тӧдчӧдӧм кывъяссӧ.
 +
 
 +
52 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм кывъяссӧ, мыйӧн найӧ лоӧны.
 +
 
 +
Ӧшинь улын круткодь чой,
 +
Петам, исковтам сэт, чой.
 +
Оз и ков тай тэрыб вӧв,
 +
Тӧвзям, полӧмным эз вӧв.
 +
Пӧрам лымйӧ, чеччам бӧр —
 +
Дадьлӧн крепыд льӧм пу бӧр.
 +
 
 +
Омонимъяс — ӧткодя юргысь, но вежӧртаснас торъялысь кывъяс.
 +
 
 +
Гӧгӧрвоӧд омонимъяслысь вежӧртассӧ.
 +
 
 +
53 удж. Аддзы да гиж Е. А. Айбабиналӧн, Л. М. Безносиковалӧн «Словарь омонимов коми языка» небӧгысь 5 — 6 омоним гоз. Лӧсьӧд некымын сёрникузя.
 +
 
 +
54 удж. Лыддьы да гӧгӧрво ыджыд кывъяслысь вежӧртассӧ.
 +
 
 +
Ыджыд айӧ вӧрӧ кайӧ,
 +
Ыджыд нопйӧн мыйкӧ вайӧ.
 +
Ыджыд мамӧ разьӧ ноп,
 +
А сэн ыджыд-ыджыд гоб.
 +
 
 +
55 удж. Тӧдмав, кутшӧм омонимъяс серпасалӧма.
 +
 
 +
Серпасав кык омоним гоз.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Рӧштво : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 56-63.>'''
 +
 
 +
 
 +
МӦД КОЛЯН КАД.
 +
 
 +
Коми кывйын торйӧдӧны аслыспӧлӧс колян кад: мӧд либӧ аддзывтӧм. Мӧд колян када кадакыв юӧртӧ помасьӧм действие йылысь кодлӧнкӧ кывлӧм либӧ висьталӧм серти, а сідзжӧ тыдалана результат серти. Сёрнитысьыс действие йывсьыс тӧдӧ оз веськыда, а кодкӧ либӧ мыйкӧ пыр.
 +
Роч кыв вылӧ вермас вуджӧдсьыны оказывается пыртана кыв отсӧгӧн.
 +
 
 +
Важӧн нывъяс войпуклӧмаӧсь.
 +
Тэ тӧрыт кимӧститчӧмыд.
 +
 
 +
56 удж. Вежлав кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.
 +
 
 +
57 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы мӧд колян када кадакывъяс.
 +
 
 +
Рӧштво гаж пасйӧны тӧвшӧр тӧлысь 7-ӧд лунӧ. Тайӧ лунӧ чужӧма Исус Кристос, йӧзӧс мездысь. Рӧштвоӧ помасьӧ видз. Йӧзыс заводитӧны гажӧдчыны, гадайтчыны, ворсны.
 +
Важӧн комияс чайтлӧмаӧсь, Рӧштво лунсянь пӧ ваысь петӧны куттяяс. Наӧн повзьӧдлӧмаӧсь челядьӧс. Шулӧмаӧсь, куттяыс пӧ ваӧ кыскас. Йӧзыс эскылӧмаӧсь, мый лёк вынъяс вермӧны тшыкӧдны мӧстӧ. Быд кӧзяйка пернапасалӧма керка-карта ӧдзӧссӧ, лыддьӧма молитва.
 +
Том йӧз чукӧртчылӧмаӧсь войпукъяс вылӧ: сьылӧмаӧсь, йӧктӧмаӧсь, тунасьӧмаӧсь. Зонъяс сёр рытын повзьӧдлӧмаӧсь ветлысь-мунысьӧс, кимӧститчӧмаӧсь.
 +
 
 +
1. Кор да мыйла пасйӧны Рӧштво?
 +
2. Мыйла тайӧ лунсянь позьӧ гажӧдчыны?
 +
3. Мыйла йӧзыс полӧмаӧсь куттяясысь?
 +
 
 +
Тӧдмав, кыдзи важӧн кимӧститчӧмаӧсь том йӧз.
 +
 
 +
Вӧдитчы А. Рассыхаевлӧн «Коми календар», В. Кудряшовалӧн «Коми народные приметы» да мукӧд небӧгъясӧн, юась бать-мамыдлысь да пӧль-пӧчыдлысь.
 +
 
 +
58 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Гиж скобкаысь кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.
 +
 
 +
1) Паньын ваыс кынмӧма кӧ мылькйӧн, кага чужас. 2) Рӧштво дырйи челядь да пӧрысь йӧз славитӧмаӧсь Енмӧс. 3) Славитысьяслы керка кӧзяин сетӧмаӧсь пирӧг-шаньга, кампет, сьӧмтор. 4) Сёр рытын том нывъяс кывзысьӧмаӧсь йӧз ӧшинь улын. 5) Важӧн гадайтчӧмаӧсь Рӧштвосянь Крещенньӧӧдз. 6) Пызан улысь челядь корсьӧмаӧсь нянь крӧшки либӧ ид тусь, тӧдмалӧмаӧсь локтан урожай йылысь.
 +
 
 +
Шыӧдчӧм пасйӧ, коді либӧ мый дінӧ шыӧдчӧны сёрниын. Гижигӧн торйӧдӧны чутікӧн, сёрниын — шуанногӧн.
 +
 
 +
Пырӧй керкаӧ, дона гӧсьтъяс!
 +
Нывъяс, ветлам миянӧ войпукны.
 +
Энӧ вунӧдӧй, зонъяс, гудӧктӧ босьтны.
 +
 
 +
Лыддьы. Гӧгӧрво, мый йылысь висьтавсьӧ текстын. Сёрнит ёртыдкӧд.
 +
 
 +
Заводитчис тӧвся каникул. Челядь чукӧр паныдасисны чой йылын.
 +
— Ёртъяс, петаламӧй рытнас кимӧститчыны, — вӧзйис Ӧльӧксан.
 +
— Вай петалам! — кӧсйысисны ставӧн.
 +
— Мед оз тӧдны, чужӧмтӧ колӧ дзебны, — шыасис Марина.
 +
— Миянлы падейяс (маскаяс) тшӧтш вӧчӧй, нывъяс, — корис Ёгор.
 +
— Важӧн тай чужӧмъяссӧ саӧн мавтлӧмаӧсь, — шуис Катя.
 +
— Пӧчӧ висьтавліс, найӧ пӧ пасьтавлӧмаӧсь гуга пасьяс, — юӧртіс Ӧльӧксан.
 +
— А кыдзи зонъяс кимӧститчӧны? — юаліс Семӧ. — Ме тай ог куж.
 +
— Тані некутшӧм торъя кужӧмлун оз ков, Семӧ. Шмоньпырысь пакӧститчам: керка ӧдзӧс пыкам, сёрӧн мунысьӧс повзьӧдам, пач труба сиптам.
 +
— Огӧ жӧ сэтшӧма дӧсадитчӧй, зонъяс, — повзис Катя.
 +
— Огӧ, дерт, эн пов. Гажӧдчыштам, гуляйтыштам, и гортӧ! — эскӧдіс Ёгор.
 +
 
 +
59 удж. Лыддьы гадайтчӧмъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Рӧштво вечернясянь Крещенньӧӧдз (тӧвшӧр 7-ӧд лунсянь 12-ӧд лунӧдз) том йӧз вӧрӧжитчӧны-тунасьӧны уна ногӧн.
 +
Нывъяс чукӧртчӧны туйвежын. Пасйӧны шомӧн (позьӧ пуртӧн, беддьӧн) ыджыд кытш. Пуксьӧны кытш шӧрас мӧс ку вылӧ да кывзысьӧны. Коді нывъяс пиысь кылас жыннян шы либӧ додь дзуртӧм, локтан воас петас верӧс сайӧ.
 +
Водз асывнас ныв петӧ ывлаӧ нянь шӧрӧмӧн. Кутшӧм нима мужичӧй медводз паныдасяс, сэтшӧм нима и лоӧ верӧсыс.
 +
Ныв куньса синмӧн туйвежын куимысь бергӧдчӧ да шыбитӧ мышкас сапӧг пӧв. Кодарлаӧ кутас индыны усьӧм сапӧг ныр, сысянь и локтасны корасьысьяс.
 +
Пӧимӧн киськалӧны туйвеж. Асывнас видзӧдӧны пӧимсьыс кок туйяс. Гын сапӧг туй — верӧсыс лоӧ пӧрысь, кӧті туй — шӧр арлыда лоӧ верӧсыс, сапӧг туй — том зон сайӧ петас.
 +
 
 +
1. Кор позьӧ гадайтчыны?
 +
2. Кыдзи тунасисны том йӧз?
 +
3. Мый кӧсйисны тӧдмавны нывъяс гадайтчигӧн?
 +
 
 +
Тӧдмав да висьтав рӧштвоса гадайтчӧм йылысь ёртъясыдлы.
 +
 
 +
60 удж. Гиж текстсӧ, содты колана эмакывъяс.
 +
 
 +
Вежа ва.
 +
 
 +
Ва вежӧдан лун пасйӧны тӧвшӧр тӧлысь дас ӧкмысӧд лунӧ. Тайӧ лунӧ ӧбразъясӧн лэччӧны ю дорӧ. Вӧчӧны йӧрдан. Ва вежӧдӧм бӧрын сэні купайтчӧны. Йӧзыс йӧрданын купайтчӧм бӧрын бурдӧны.
 +
Унаӧн босьтӧны вежа васӧ гортаныс. Сыӧн резӧны керка-карта, пывсян-амбар, гортса пемӧсъясӧс. Чайтӧны, тайӧ ваыс вермӧ вӧтлыны ... . Вежӧдӧм васӧ позьӧ видзны во чӧж да вӧдитчыны бурдӧдчантор пыдди.
 +
 
 +
61 удж. Лыддьы 62-ӧд лист бокысь кывворсӧ.
 +
 
 +
Кывъяс да ним серти мӧвпышт, мый йылысь вермас лоны кывбурыс.
 +
 
 +
62 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны. Висьтав тӧдчӧдӧм кывъяссӧ рочӧн.
 +
 
 +
Ва вежӧдан лун.
 +
 
 +
Выль во гажлун бара бӧрӧ колис,
 +
Талун Ва вежӧдан лунӧй воис.
 +
Тавой шемӧсмӧдан тӧвся войыс,
 +
Коръя лымйӧн лунтыр век на койис.
 +
 
 +
Рытнас водла — вугралышта. Чечча,
 +
Босьта дозмук — ӧшмӧс дорӧ лэчча.
 +
Йӧрдан васӧ видла ... Ок и чӧскыд!
 +
Таво тӧлыс шоныд — йиыс вӧсньыд.
 +
 
 +
Сӧстӧм васӧ юа, чужӧм мыська,
 +
Йӧрдан дорас лымйыс быттьӧ рыська.
 +
Пидзӧс вылӧ пукся — перна чӧвта,
 +
Сӧстӧм шоныд тӧлыс мыйкӧ шӧпкас.
 +
 
 +
Вежа ваӧн дозмукӧс ме тырта,
 +
Катӧда да гортӧ сійӧс пырта.
 +
Сьӧлӧм вылын лоӧ сэтшӧм лӧсьыд!
 +
Татшӧм войыс вонас сӧмын ӧтчыд...
 +
 
 +
1. Кутшӧм гажлун йылысь висьтавсьӧ кывбурын? Мый серти гӧгӧрвоин?
 +
2. Кор пасйӧны тайӧ гажлунсӧ?
 +
3. Мыйӧн шемӧсмӧдӧ тайӧ тӧвся войыс?
 +
4. Мыйӧн аслыспӧлӧс вежа ваыс?
 +
 
 +
63 удж. Комиӧд роч кывъяссӧ. Сет висьтыслы ним.
 +
 
 +
Лӧсьӧд план.
 +
 
 +
Воис кӧдзыд тӧв. Ывлаын гӧгӧр куйліс лым. Вӧлі шойччан лун. Катя, Лена да Вова чукӧртісны лым, вӧчисны чой. Ведраясӧн новлісны ва да киськалісны чойсӧ ваӧн.
 +
Чой лои дась. Йи кыр эновтісны чорзьыны-йизьыны. Челядь ёна кынмисны и пырисны гортас шонтысьны. Витя видзӧдіс ӧшиньӧд ёртъяслӧн удж вылӧ. Но отсавны эз пет. Кор ёртъясыс пырисны гортӧ шонтысьны, Витя петіс ывла вылӧ. Воис кыр дорӧ да кутіс иславны даддьӧн. Кыр эз на кынмы бура и колис дадь туйыс.
 +
— Витя, тэ эн уджав, эн вӧч чойсӧ. Мыйла ислалан? — юалісны челядь.
 +
— Жаль али мый? — броткис Витя.
 +
— Абу жаль. Но тэ эн вӧч чойсӧ, эн и ислав.
 +
Витялы лои яндзим.
 +
 
 +
64 удж. Сетӧм план серти лӧсьӧд «Тӧлын шойччӧм» нима висьт.
 +
 
 +
1. Кор тайӧ вӧлі?
 +
2. Кӧні ті вӧлінныд шойччан лунӧ?
 +
3. Кодъяс шойччисны тэкӧд тшӧтш?
 +
4. Мый ті вӧчинныд?
 +
5. Мый тэныд медъёна кажитчис?
 +
6. Кыдзи казьтылан тайӧ шойччан лунсӧ?
 +
7. Вӧзйы ёртъясыдлы, кыдзи бурджыка коллявны шойччан лун.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Коми войтырлӧн вӧлӧга : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 64-67.>'''
 +
 
 +
 
 +
КОМИ ВОЙТЫРЛӦН ВӦЛӦГА
 +
 
 +
65 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Коми йӧзлӧн вӧлӧга.
 +
 
 +
Коми йӧзлӧн быдлунъя вӧлӧгаыс вӧлі яй, чери, град выв пуктас. Солалӧм да косьтӧм чери да яй позис дыр видзны. Тшӧкыда пулісны яя, азя либӧ нуръя шыд, юква. Чӧсмасисны пражитӧм да солалӧм чериӧн. Ёна радейтана сёянӧн вӧлі черинянь.
 +
Пызьтӧг да шыдӧстӧг комияс эз жӧ овны. Суктісны шыдъяс, пуисны рокъяс, пӧжасисны. Зӧр пызьысь пуӧм кисель вӧлі зэв пӧтӧса. А ид няньыд уджалысь мортлы сетліс эбӧс. Йӧв да сыысь дасьтӧм вӧлӧга (рысь, вый, нӧк) мичмӧдісны семьялысь пызан вывсӧ.
 +
Войвывса войтырлӧн уна сикас град выв пуктас эз вӧв. Но кушман, сёркни, кӧчан да лук озырмӧдісны налысь сёянсӧ. Звер-пӧтка яй эз бырлы вӧралысьлӧн пызан вылысь. Косьтӧм чӧд, ӧмидз да льӧм, кӧтӧдӧм турипув, пӧжӧм мырпом да пув — аньясӧн заптӧм вотӧсъяс тырмылісны тӧвбыд.
 +
Татшӧм вӧлӧгаыс сетіс кынӧмпӧт да вын-эбӧс, бурдӧдіс да видзис висьӧмъясысь.
 +
 
 +
1. Кутшӧм вӧлӧга йылысь висьтавсьӧ текстын?
 +
2. Мый выльторсӧ тӧдмалін текстысь?
 +
 
 +
Тӧдмав, кутшӧм вӧлӧга коми йӧз дасьтісны гажлунъяс кежлӧ.
 +
 
 +
Урчитанъяс сёрникузяын йитчӧны кадакывъяскӧд. Оз вежласьны.
 +
 
 +
66 удж. Лыддьы текстсӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ тӧдчӧдӧм кывъяссӧ. Аддзы ина урчитанъяс сёрникузяясысь. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.
 +
 
 +
Куття лун.
 +
 
 +
Рӧштвоӧдзса лунсӧ шуисны куття лунӧн. Сійӧ рытӧ помасис видз. Тайӧ лунӧ быдлаын дасьтісны куття рок. Кӧзяйкаяс кисьтісны тасьтіӧ шабді вый, сэтчӧ содтісны шыдӧс да бура гудралісны. Пызан вылӧ лэптісны став чӧскыдторсӧ. Тані рысь и вый, яй и чери, ляз и юм, нӧкъя шаньгаяс, вотӧса пирӧгъяс. Водзвыв пуисны сур да ырӧш.
 +
 
 +
«Коми календар» небӧгысь
 +
 
 +
67 удж. Лыддьы текстсӧ, велӧдчы пуны ляз.
 +
 
 +
Колӧ пызьӧдз изны стӧкан джын кос льӧм либӧ чӧд, кӧтӧдны ваӧ, содтыны сэтчӧ стӧкан джын песок. Бура гудравны да пуктыны пӧжсьыны пачӧ либӧ духовкаӧ 150 жарын 2–3 час кежлӧ. Сэсся содтыны кык стӧкан да джын чуж пызь да пӧжны 30 минут 170 жарын. Лязсӧ сёйны кӧдзӧдӧмӧн. Позьӧ содтыны суктӧм йӧв выв либӧ нӧк.
 +
 
 +
68 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Содты ина урчитанъяс.
 +
 
 +
1) Коми мужичӧйяс ылӧдз вӧравны мунігӧн босьтлісны косьтӧм яй да нянь. 2) Рӧштво кежлӧ быдлаын пӧжавлісны уна сикас шаньга-пирӧг. 3) Кӧзяйкаяслӧн пач водзын став дозмукыс вӧлі матын. 4) Рӧштво кежлӧ сёян-юанӧн заптысисны водзвыв, ньӧбны ставсӧ пырысьтӧм-пыр вӧлі некытысь. 5) Ылӧдз нимавлісны коми пӧжасъяс: черинянь, тупӧсь-сӧчӧн, пирӧг-шаньга.
 +
 
 +
69 удж. Лӧсьӧд да гиж ина урчитанъясӧн 4 сёрникузя. Серпасав рӧштвоса пызан.
 +
 
 +
70 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис висьт.
 +
 
 +
1) Кутшӧм вӧлӧга дасьтісны коми йӧз быд лун да гажлунъяс кежлӧ? 2) Мый вӧчлісны яйысь да чериысь? 3) Мый пӧжавлісны коми аньяс? 4) Кутшӧм йӧла сёян-юан вӧлі коми йӧзлӧн? 5) Мый быдтылісны комияс град йӧрын? 6) Мый босьтлісны вӧрысь, ю-тыысь? 7) Мыйӧн вӧлі бур татшӧм вӧлӧгаыс?
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Чужан му : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 68-77.>'''
 +
 
 +
 
 +
71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд прӧстӧй план, дасьтысь висьтавны Коми му йылысь.
 +
 
 +
Ми олам Коми Республикаын. Важӧн миян чужанін шусис Пермь Вычегодская, а сэсся Зыряна муӧн. Коми Республикаын вужвойтырыс комияс. Найӧ уна нэм сайын волісны татчӧ Кама да Волга юяс дорысь. «Коми» этноним серти республика шусьӧ Коми муӧн. Чужан мулӧн эмӧсь каналан пасъяс: дӧрапас, канпас, кып.
 +
Канпасным гӧрд да зарни рӧма. Варыш, Зарни Аньлӧн чужӧм да йӧра юръяс петкӧдлӧны Коми Республикалысь асшӧрлунсӧ да вынсӧ. Дӧрапасным куим рӧма: лӧз, турунвиж да еджыд. Рӧмъясыс тӧдчӧдӧны Коми мулысь помтӧм-дортӧмлунсӧ. Кыпсӧ лӧсьӧдӧма В.А. Савинлӧн «Варыш поз» сьыланкыв серти. 2007-ӧд восянь сійӧ юргӧ комиӧн да рочӧн.
 +
Коми Республикалысь чужан лунсӧ пасъям моз тӧлысь кызь кыкӧд лунӧ. Паськыда да кыпыда Сыктывкарын нуӧдӧны «Шондібан» гаж.
 +
Комияскӧд ӧтсӧгласӧн олӧны мукӧд кывъя войтыр, сё гӧгӧр национальностя йӧз. Чужан мунымӧс став мир пасьта нимӧдӧны гижысьяс, сьылысьяс, спортсменъяс, политикъяс, туялысьяс.
 +
Республикалӧн вӧр-ваыс аслыспӧлӧс. Эмӧсь Печоро-Илычскӧй заповедник да «Югыд ва» национальнӧй парк. Печора ю Европаын медыджыдъяс лыдын. Коми му озыр из шомӧн, мусирӧн, биаруӧн, зарниӧн, кӧрт рудаӧн, бокситъясӧн, дона изъясӧн.
 +
Миян медшӧр могыс — кужӧмӧн видзны чужан мулысь мичлунсӧ да озырлунсӧ.
 +
 
 +
1. Мыйла Коми Республикалӧн кыпыс юргӧ комиӧн да рочӧн?
 +
2. Кутшӧм войтыръяс олӧны Коми муын?
 +
3. Кымын район Коми Республикаын?
 +
4. Кымын кар да юрсикт?
 +
5. Кымын во тырис таво Коми Республикалы?
 +
6. Кымын во тырис тэнад чужан сиктлы (карлы)?
 +
 
 +
72 удж. Гиж кар да юрсикт нимъяссӧ анбур серти. Ордйысь класса ёртъясыдкӧд.
 +
 
 +
73 удж. Мусерпас отсӧгӧн помав таблица.
 +
 
 +
74 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы кывбурсьыс шыӧдчӧмъяс.
 +
 
 +
Менам чужан сикт.
 +
 
 +
Чужан сиктӧй! Видза олан!
 +
Менам сьӧлӧмлы век колан.
 +
Тӧв кӧть гожӧм, тулыс, ар,
 +
Олан гыыд тэнад яр!
 +
 
 +
Сӧстӧм, паськыд уличьясыд,
 +
Абу джуджыд керкаясыд,
 +
Сиктын олысьяслӧн сям,
 +
Ставыс муса меным тан.
 +
 
 +
Кыдзлӧн корйыс — эзысь войт,
 +
Ичӧт лэбачьяслӧн койт.
 +
Ставыс синмӧ шыбитчана,
 +
Быдӧн гажтӧ кыпӧдана.
 +
 
 +
Видза олан, Уса юӧй!
 +
Джуджыд крежъяс, олан туйӧй!
 +
Олӧм сетысь, гажлун сиысь,
 +
Он и мудзлы некор сыысь.
 +
 
 +
Видза олан, помтӧм тундра!
 +
Еджыд яла, паськыд эрд.
 +
Коми йӧзлысь олан туйсӧ
 +
Некор бырӧдны эн сет!
 +
 
 +
1. Кутшӧм кывъясӧн серпасалӧ ассьыс чужанінсӧ автор?
 +
2. Кутшӧм мичкывъяс (эпитетъяс) автор пыртӧма кывбурас?
 +
 
 +
75 удж. Лыддьы да кут тӧд вылын.
 +
 
 +
Коми Республика лыдпасъясын.
 +
 
 +
75-ӧд удж вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд презентация «Менам кар, сикт либӧ район лыдпасъясын». Вӧдитчы Power Poіnt программаӧн.
 +
 
 +
Лӧсьӧд 6 юалӧм «Коми Республика» тема вылӧ, нуӧд ёртъясыдкӧд интервью.
 +
 
 +
Велӧдӧй кывбур.
 +
 
 +
Ме ола сэн, кӧн визув ю
 +
Друг ыджыд чукыль вӧчӧ.
 +
Тан менам дона чужан му,
 +
Тан бать, и мам, и пӧчӧ.
 +
 
 +
Тан быдмӧ менам ичӧт вок,
 +
Век гажӧй сыысь бырӧ.
 +
Тан корӧ школаӧ звӧнок,
 +
Сэн ёртыд менам тырыс.
 +
 
 +
Кӧть овлӧ, шондіыс оз пет,
 +
Зэв гажа овны гортын.
 +
Кыдз батьӧ шуӧ, лоа мед
 +
Тан йӧзлы колан мортӧн.
 +
 
 +
76 удж. Лыддьы да гӧгӧрво. Комиӧд текстысь роч юкӧнсӧ.
 +
 
 +
Кыдзи серпасавны канпас.
 +
 
 +
Ӧнія кадӧ вель уна сикт-карлӧн эм аслас канпас. Канпас лӧсьӧдан наукалӧн нимыс геральдика.
 +
Сыктыв районса канпас вылын уджалісны «Шонді» клубӧ ветлысь челядь. Канпассӧ вӧчӧмаӧсь перымса зверинӧй стиль серти. Сійӧ петкӧдлӧ Сыктыв районлысь аслыспӧлӧслунсӧ. Канпасыс нёль рӧма: зарни, эзысь, кельыдлӧз да турунвиж. Шӧрас серпасалӧма ошкӧс, мый петкӧдлӧ районлысь вынсӧ. Ошлӧн юр весьтас шонді — Зарни Ань, коді став мусӧ югзьӧдӧ да шонтӧ. Небӧг серпас индӧ сы вылӧ, мый районын чужис медводдза коми поэт Иван Алексеевич Куратов. Пуяс да чери петкӧдлӧны вӧр да сиктса овмӧс сӧвмӧм. Вотӧсъяс петкӧдлӧны районса вӧръяслысь озырлунсӧ. Канпас шӧрын серпасалӧма туй, быттьӧ йитӧ районсӧ миян республикакӧд да став Россиякӧд.
 +
 
 +
77 удж. Нуӧд неыджыд туялӧм юалӧмъяс вылӧ мыджсьӧмӧн.
 +
 
 +
1. Мыйӧн аслыспӧлӧс Сыктыв районлӧн канпасыс?
 +
2. Коми Республикаса кар-сиктлӧн кутшӧм канпасъясын паныдасьлӧны Сыктыв районлӧн канпасысь юкӧнъяс?
 +
 
 +
78 удж. Лыддьы гижӧдсӧ. Мӧвпышт, позьӧ-ӧ шуны сійӧс текстӧн да мыйла? Гиж сёрникузяяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн, медым артмис висьт.
 +
 
 +
Коркӧ важӧн Шошка сикт дорын вӧлӧма кар-гӧра (городище). Сыктывдін районса шӧрин — Выльгорт сикт. Новгородса князь Дмитрий Шемяка тшӧктӧма вяткаса олысьясӧс грабитны да сотны сійӧс. Выльгорт артмӧма «выль» — «новый» да «горт» — «сикт» кывъясысь (удмурт кывйын «гурт» — сикт). Ловйӧн кольӧм йӧз дзебсьӧмаӧсь пыді вӧрӧ, кӧні и лэптӧмаӧсь аслыныс выль оланін да шуӧмаӧсь Выльгортӧн. Муыс тані вӧлӧма бур, вӧрын олӧма уна звер-пӧтка, юын — чери.
 +
 
 +
79 удж. А.И. Туркинлӧн «Топонимический словарь Коми АССР» небӧг либӧ «Где ты живёшь» гипермедиаэнциклопедия отсӧгӧн туяв аслад кар-сиктлысь ним артмӧмсӧ.
 +
 
 +
Дасьты юӧр да тӧдмӧд ёртъястӧ.
 +
 
 +
Тӧдмав, кутшӧм районлӧн канпасыс. Вӧдитчы 2011-ӧд вося 34 No-а «Йӧлӧга» газетӧн. Позьӧ шыӧдчывны тайӧ газетлӧн сайт дорӧ: www.komіmu.com
 +
 
 +
Лӧсьӧд юӧр ас районса канпас йылысь.
 +
 
 +
80 удж. Бӧрйы серпасъяс дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.
 +
 
 +
Ас вӧр-ваад быд пу нюмъёвтӧ.
 +
Чужан позйыд быдӧнлы дона.
 +
Гортад олігӧн быттьӧ кык мам да кык бать дінын олан.
 +
 
 +
81 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ. Бӧрйы ӧтиӧс, гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ да серпасав. Серпас дорӧ лӧсьӧд висьт план серти.
 +
 
 +
Ас муыд мам, йӧз муыд — тьӧтка.
 +
Кӧть кытчӧ лэбач оз лэблы, а ассьыс позсӧ тӧдӧ.
 +
Мортыслӧн ӧти мам, ӧти сылӧн и чужан му.
 +
Ӧти чаг вылын олам.
 +
Гортлань туйыс дженьыдджык.
 +
Йӧз муын и ас рака вылӧ рад.
 +
Саридз сайын шоныдджык, а чужан муын гажаджык.
 +
Кӧть кутшӧм шань, век жӧ абу гортын.
 +
Гортыд тай век горт, весиг вӧлыд тӧдӧ и мӧскыд тӧдӧ.
 +
 
 +
1. Кутшӧм шусьӧг тэ бӧрйин?
 +
2. Мый серпасалін?
 +
3. Кыдзи гӧгӧрвоӧдан серпастӧ?
 +
 
 +
82 удж. Сетӧм кадакывъясысь артмӧд шӧркывъяс. Шӧркывъясӧн лӧсьӧд кывтэчасъяс.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Коми гижысьяс чужан му йылысь : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 78-87.>'''
 +
 
 +
 
 +
КОМИ ГИЖЫСЬЯС ЧУЖАН МУ ЙЫЛЫСЬ
 +
 
 +
ӧдзӧс вуг
 +
 
 +
83 удж. Лыддьы текстсӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.
 +
 
 +
Александра Петровна Мишарина чужис 1946-ӧд воын Кӧрткерӧс районса Ыджыдвидз сиктын. Педучилище помалӧм бӧрын уджаліс чужанінас велӧдысьӧн. Сыктывкарын олігӧн уджаліс «Войвыв кодзув» журналын, республикаса газетъясын да радиоын.
 +
А. Мишарина сьӧлӧмсяньыс радейтӧ Коми му, вӧр-ва, челядьӧс. Гижӧ кывбуръяс да серамбана висьтъяс. Сылӧн кывбуръясыс югыдӧсь, сӧстӧмӧсь, мылаӧсь, ставныслы гӧгӧрвоанаӧсь. Висьтъясас сійӧ петкӧдлӧ ассьыс челядьдырсӧ. Уна кывбур сиӧ томъяслы.
 +
Александра Петровна Мишариналысь гижӧдъяссӧ окотапырысь лыддьӧны и челядь, и верстьӧ йӧз.
 +
 
 +
Мичкыв — художествоа гижӧдын серпаса кыв, кывтэчас.
 +
 
 +
Пример вылӧ:
 +
 
 +
пемыд вӧр
 +
 
 +
эзысь тӧв
 +
 
 +
югыд шонді
 +
 
 +
мича ныв
 +
 
 +
84 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Аддзы кывбурысь мичкывъяс.
 +
 
 +
Коми муӧй менам дженьыд гожӧмъяса,
 +
Но и сійӧ менам сӧстӧм пожӧмъяса.
 +
Коми муӧй менам веж морозъяса,
 +
Но и сійӧ менам мича козъяса.
 +
Коми муӧй менам зэра аръяса,
 +
Но и сійӧ менам байдӧг-таръяса.
 +
Коми муӧй менам зыбуч нюръяса,
 +
Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса.
 +
Коми муӧй менам кӧдзыд вой тӧла,
 +
Шуда да быд уджысь повтӧм войтыра.
 +
 
 +
1. Кутшӧм мичкывъяс отсӧгӧн А. Мишарина серпасалӧ Коми мусӧ?
 +
2. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧм петкӧдчӧ кывбурын? Мыйла тэ тадзи мӧвпалан?
 +
 
 +
Корсь сетӧм кывъяс дорӧ синонимъяс.
 +
 
 +
уджысь повтӧм
 +
 
 +
Кывбурысь корсь сетӧм кывъяс дорӧ антонимъяс.
 +
 
 +
85 удж. Кывбур отсӧгӧн помав сёрникузясӧ.
 +
 
 +
Коми му озыр
 +
 
 +
Серпасав кывбурсӧ.
 +
 
 +
86 удж. Лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Зарниӧй менам.
 +
 
 +
Зарниӧй менам,
 +
Донаӧй менам,
 +
Меным тэ помасьтӧм бур.
 +
Муна кӧть ылӧ,
 +
Сьӧлӧмӧй кылӧ —
 +
Мусаджык тэысь оз сюр.
 +
 
 +
Этшаысь шаньӧн
 +
Овлан кӧть, аньӧй,
 +
Лёкӧн ме некор ог шу.
 +
Мичаӧй менам,
 +
Сьӧлӧмшӧр менам,
 +
Муса тэ мен, Коми му.
 +
 
 +
1. Кутшӧм кывъясӧн автор шыасьӧ Коми му дорӧ?
 +
2. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧмъяс петкӧдчӧны тайӧ шыӧдчӧмъясын?
 +
3. Кыдзи гӧгӧрвоан кывбурысь татшӧм кывъяс: «Муна кӧть ылӧ, сьӧлӧмӧй кылӧ — бурджыкыс тэысь оз сюр»? Бӧрйы вочакыв:
 +
1) Авторыс радейтӧ чужанінсӧ и ылі муясын гажтӧмтчӧ сыысь.
 +
2) Авторлы кажитчӧ овны Коми муын, но сійӧ кӧсйӧ аддзывны ылі муяс.
 +
3) Автор чайтӧ, мый ылі муясын овны лӧсьыдджык.
 +
4) Саридз сайын шоныдджык, а чужан муын гажаджык.
 +
 
 +
Аддзы А.П. Мишариналӧн кывбур дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.
 +
 
 +
Орччӧд А.Мишариналысь «Коми муӧй менам...» да «Зарниӧй менам» кывбуръяссӧ.
 +
 
 +
1. Мыйӧн ӧткодьӧсь тайӧ кывбуръясыс (темаӧн, шӧр мӧвпӧн, образъясӧн)?
 +
2. Мыйӧн найӧ торъялӧны?
 +
3. Кутшӧм художествоа средствоясӧн вӧдитчӧма авторыс тайӧ кывбуръясын?
 +
 
 +
Ас бӧрйӧм серти велӧд А. Мишариналысь ӧти кывбур.
 +
 
 +
87 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ.
 +
 
 +
Тӧдчана коми гижысь, кывбур тэчысь, драматург Геннадий Анатольевич Юшков чужис 1932-ӧд воын Сыктывдін районса Час сиктын. Школа помалӧм бӧрын велӧдчис Москваса Горький нима литературнӧй институтын. Уджаліс Радиокомитетын, «Войвыв кодзув» журналын редактораліс. Уна во чӧж Геннадий Анатольевич веськӧдліс Коми гижысьяслӧн котырӧн.
 +
Геннадий Юшков босьтчис гижны кывбуръяс да висьтъяс школаын велӧдчигас на. Аслас гижӧдъясын сійӧ чуксалӧ радейтны чужан му да вӧр-ва, коми кыв, пыдди пуктыны бать-мамӧс.
 +
Г. А. Юшковлысь пьесаяс окотапырысь пуктӧны Коми Республикаын карса да сиктса театръясын.
 +
 
 +
Содтӧд литератураысь аддзы юалӧмъяс вылӧ вочакывъяс.
 +
 
 +
1. Кутшӧмӧсь медшӧр темаясыс Г. А. Юшковлӧн гижӧдъясын?
 +
2. Кутшӧм жанръясын гижысь восьтӧ мам йылысь тема?
 +
3. Мыйла тайӧ темаыс Г. А. Юшковлы матыс?
 +
 
 +
88 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Ми — комияс!
 +
Ми — пармашӧрса козъяс,
 +
И некор огӧ куснясьлӧй,
 +
Кыдз росъяс.
 +
Ми — комияс!
 +
Ми — пармашӧрса чомъяс,
 +
Век восьсаӧсь бур мортлы:
 +
Лок, эн донъясь.
 +
Ми — комияс!
 +
Ми — пармашӧрса юяс.
 +
А юясыдлы
 +
Сӧстӧмлун и туян.
 +
Ми — комияс!
 +
Ми — пармашӧрса вӧрыс,
 +
И ӧттшӧтш меліӧсь,
 +
И зумышӧсь, и скӧрӧсь!
 +
 
 +
1. Кутшӧмӧн коми йӧзӧс петкӧдлӧма кывбуралысь?
 +
2. Мыйкӧд орччӧдӧ Г. Юшков коми йӧзӧс?
 +
 
 +
Велӧд кывбурсӧ наизусьт.
 +
 
 +
89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны сійӧс.
 +
 
 +
Ӧти сиктын.
 +
 
 +
Пырим ӧти сиктӧ
 +
Мича гожся лунӧ.
 +
Морт эз лолы паныд,
 +
Кузяла кӧть мунім.
 +
Абуӧсь мый гортас,
 +
Кольӧмаӧсь пасъяс —
 +
Кильчӧ ӧдзӧс вугъяс
 +
Сюйӧмаӧсь тасъяс.
 +
Кӧні зыр, кӧн палич,
 +
Вӧсни ньӧртор кӧні.
 +
Пырӧмысь оз кутны,
 +
Мода вылас сӧмын.
 +
Ӧшинь пырыс тӧдчӧ:
 +
Олӧны оз гӧля.
 +
Гусясис кӧ кодкӧ,
 +
Тані сылы вӧля.
 +
Сэтшӧмыс тан абу,
 +
Оз кӧ кыськӧ волы.
 +
Ӧтитӧг став йӧзыс
 +
Уджӧн тані олӧ.
 +
Та вӧсна и сиктас
 +
Мича гожся лунӧ
 +
Морт эз лолы паныд,
 +
Кузяла кӧть мунім.
 +
 
 +
1. Кутшӧм бур традиция йылысь висьталӧ поэт кывбурын?
 +
2. Тӧдмав коми йӧзлӧн традицияяс йылысь. Дасьтысь висьтавны ӧти традиция йылысь паськыдджыка.
 +
 
 +
90 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Ёртыдкӧд лӧсьӧд текст серти план. Дасьтысь висьтавны гижысь йылысь.
 +
 
 +
Владимир Васильевич Тимин чужис 1937-ӧд вося сора 2-ӧд лунӧ Сыктывдін районса Гаръя сиктын. Велӧдчис ювыв техникумын, а сэсся Коми пединститутын. Уджаліс Коми небӧг лэдзанінын да «Войвыв кодзув» журналын шӧр редакторӧн.
 +
В. В. Тимин — Коми Республикаса нимйӧза гижысь. Поэтлӧн петіс чужан мулӧн мичлун, коми сиктъяс, орччӧн олысь йӧз, муслун йылысь квайт гижӧд чукӧр. В. Тиминлысь «Мича Ёма» кывбур чукӧрсӧ вылӧ донъялісны, сетісны Кастрен котырлысь премия. «Эжва Перымса зонка» повесьт лоис челядьлы радейтана небӧгӧн. Тайӧ небӧгсьыс Владимир Тиминлы сетісны Коми Республикаса каналан премия. В. В. Тиминлысь кывбуръяссӧ вуджӧдӧма роч, украина, эст, венгр да мукӧд кывъяс вылӧ.
 +
 
 +
91 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс кывбур серти, юась класса ёртъястӧ.
 +
 
 +
Мыйла муса мем Коми муыс —
 +
Джуджыд пармаыс, Сыктыв юыс?..
 +
 
 +
Гашкӧ, сы вӧсна, мый тан чужи,
 +
Муӧс ыдждӧдла, кыдзи кужа.
 +
 
 +
Кӧмтӧг котравлі зарни вӧрӧд,
 +
Тӧді, Ёма кӧ эм, оз вӧрӧд.
 +
 
 +
Вӧвлі бать-мамлы муса пиӧн...
 +
Гашкӧ, муыс мем дона сійӧн?
 +
 
 +
Асьным петім кӧть тӧдтӧм шӧрӧ,
 +
Оз вун сиктсайса гажа нӧрыс.
 +
 
 +
Гортса пывсянысь чугун горйыс,
 +
Чӧскыд туруна векни борйыс,
 +
 
 +
Куття войясыс, Сыктыв юыс,
 +
Небыд сьӧлӧма Коми муыс.
 +
 
 +
92 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Коми нимъяс йылысь.
 +
 
 +
Ак, кыдзи коми нимъяс дзугам!
 +
Ми быттьӧ йӧз муын нин нач:
 +
Туй мортлы керка —
 +
Лыддям «Югэр»,
 +
Сьӧдкыркӧтш пыдди — Седкыркач.
 +
Озъёль —
 +
Озёлӧн лои важӧн,
 +
Помоздиноӧн — Помӧсдін...
 +
И татшӧм вежсьӧмыс оз гажӧд,
 +
Оз нимкодьтӧд ни пель, ни син.
 +
Коськ пӧри каньӧ —
 +
Лои Кошки,
 +
Чедьюӧн шуӧны Чӧд ю...
 +
Ми огӧ нимъяс сӧмын воштӧй —
 +
Ми ньӧжйӧ воштам чужан му.
 +
 
 +
1. Мый йылысь тӧждысьӧ В.В. Тимин?
 +
2. Кутшӧм коми нимъяс йылысь висьтавсьӧ кывбурын?
 +
3. Кыдзи тэ чайтан, мыйла найӧс дзугӧмаӧсь?
 +
4. Кыдзи гӧгӧрвоан авторлысь кывъяссӧ: «Ми огӧ нимъяс сӧмын воштӧй — ми ньӧжйӧ воштам чужан му»?
 +
 
 +
Тӧдмав, кутшӧм нӧшта коми иннимъяс дзугӧмаӧсь.
 +
 
 +
1. Тӧдмав, кутшӧм кывбуралысьяс тшӧтш гижисны чужан му йылысь.
 +
2. Вӧч буклет сяма удж (гижысь йылысь юӧр, кывбур, серпасъяс, юржугӧд).
 +
 
 +
Кыдзи вӧчны буклет, уськӧд тӧд вылӧ «Чолӧм, ёртӧй» темаысь (9-ӧд лист бок).
 +
 
 +
Видлы гижны кывбур чужан му йылысь. Верман вӧдитчыны сетӧм рифмаясӧн.
 +
 
 +
93 удж. Артмӧд выль кывъяс сетӧм иннимъясысь.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Ӧнія Сыктывкар : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 88-95.>'''
 +
 
 +
 
 +
94 удж. Содты текстӧ лыдакывъяс, гиж. Бӧръя сёрникузяӧ содты лыдакывъяссӧ ачыд.
 +
 
 +
Усть-Сысольск погост йылысь медводдза пасйӧдъяс вӧлі аддзӧма ... вося писцӧвӧй небӧгын.
 +
А ... воын Екатерина ІІ-лӧн Указ серти погостлы сетӧма кар ним. Сэки карын вӧлӧма сӧмын ... овмӧс.
 +
... воын Усть-Сысольсклы тырӧма ... во. Сэки кар нимсӧ вежӧмаӧсь Сыктывкар вылӧ. ... воын Сыктывкар лоӧма юркарӧн. Кыпыда да гажаа ... воын ми пасйим юркарлысь ... вося тшупӧда пас.
 +
 
 +
Тӧдмав, кутшӧм ӧні уличалӧн нимыс. Важӧн уличалӧн нимыс вӧлӧма Трёхсвятительскӧй.
 +
 
 +
95 удж. Фотояс отсӧгӧн орччӧд важ да ӧнія уличаяс план серти.
 +
 
 +
1. Уличалӧн ывла серпас (туй, моски, пу-быдмӧг).
 +
2. Уличвыв керкаяс.
 +
3. Уличалӧн аслыспӧлӧслун.
 +
 
 +
96 удж. Сетӧм фотояс да серпас-схема отсӧгӧн лӧсьӧд ёрта сёрни «Сыктывкарса шӧр улича вылын».
 +
 
 +
97 удж. Текстӧ содты ина кывбӧръяс да урчитанъяс.
 +
 
 +
Ме радейта ветлӧдлыны Коммунистическӧй уличаті. Пыравла карса шӧр вузасянінӧ, сэні век уна йӧз. Сэсся кая Куслытӧм би дорӧдз. Татчӧ тшӧкыда волӧны том йӧз. Опера да балет театр водзын ыркыд. Сэні позьӧ нимкодясьны фонтанӧн. Улича пӧлӧн эмӧсь вузасянінъяс. Пыравла сэтчӧ. Кӧрт туй вокзал уна йӧза. Гуляйтӧм бӧрын шойчча кафеын, юа чай да сёя пӧсь блин. Татысь ме муна долыд сьӧлӧмӧн.
 +
 
 +
Лӧсьӧд виртуальнӧй экскурсия «Менам радейтана улича». Мыджсьы 96-ӧд да 97-ӧд уджъяс вылӧ.
 +
Виртуальнӧй экскурсия позьӧ лӧсьӧдны компьютер программаяс отсӧгӧн.
 +
 
 +
98 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Тэ меным муса, Сыктывкар,
 +
Кор паркын шаракылӧ ар
 +
Да кыӧ сер.
 +
Кор мича лунсӧ вежӧ зэр.
 +
Тэ меным муса, Сыктывкар,
 +
Кор шонді тӧвся, абу яр,
 +
Кор юсьлӧн гӧн кодь усьӧ лым,
 +
Кор карса туйыс вольк да кын.
 +
Тэ — меным быттьӧ чужанін,
 +
И пытшкӧс гаж, и олӧм вын!
 +
 
 +
1. Мыйӧн мусмӧма авторлы Сыктывкарыс?
 +
2. Кутшӧм миян юркарным гожӧмнас?
 +
 
 +
99 удж. Комиӧд текстсӧ.
 +
 
 +
100 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Чутъяс местаӧ содты колана кывъяс.
 +
 
 +
Юркарса тӧдчанаинъяс.
 +
 
 +
Воысь во Сыктывкар сӧвмӧ да паськалӧ. Памятникъяс содтӧны юркарлы культуралысь сям. Ставыс тані 31 памятник.
 +
Медся тӧдчана усьӧм воинъяслы «Вечная слава» мемориальнӧй комплекс. Сы водзын — Куслытӧм би, гӧгӧрыс — Геройяслӧн аллея. Коммунистическӧй улича да Октябрь шӧртуйлысь туйвеж мичмӧдӧ «Уджлы слава» монумент.
 +
Нималана йӧзлы сувтӧдӧм памятникъясысь да бюстъясысь быдӧнлы тӧдсаӧсь И. А. Куратовлы, В. А. Савинлы, Д. Каликовалы, В. И. Ленинлы, А. А. Католиковлы памятникъяс, М. С. Бабушкинлӧн, В. А. Малышевлӧн, С. Орджоникидзелӧн, Г. Димитровлӧн бюстъяс. Юркарса уличаясті ветлӧдлігӧн унатор на позьӧ аддзывны.
 +
 
 +
Тӧдмав, кодлы тайӧ памятникъясыс. Мый тӧдан тайӧ йӧз йывсьыс?
 +
 
 +
101 удж. Дасьтысь гижны ӧлӧдана диктант: гижтӧдз гӧгӧрвоӧд тӧдса орфограммаяслысь гижанногсӧ, уськӧд тӧд вылӧ гижан пасъяс.
 +
 
 +
Ӧнія Сыктывкар.
 +
 
 +
Ӧнія Сыктывкар — том, но ыджыд кар. Тані паськыд уличаяс. Вель уна выль керка. Кар шӧрыс мича да пельк.
 +
Сыктывкарлӧн эм торъя юкӧнъяс: Давпон, Дырнос, Кырув, Изкар, Тентюков, Улыс да Вылыс Чов, Чит, Орбита, Эжва да мукӧд. Медся аслыспӧлӧс Париж нима юкӧн. Тані овлӧмаӧсь пленӧ веськалӧм французъяс. Важӧн Парижын вӧліны векни уличаяс, пу керкаяс. Ӧні кыпалӧны джуджыд оланінъяс, воссьӧны вузасян шӧринъяс.
 +
Эжва юкӧн нималӧ ыджыд вӧр комбинатӧн. Сэні лэдзӧм кабала да картон мӧдӧдӧны уна канмуӧ.
 +
Талун Сыктывкарын уджалӧны театръяс, филармония, вылыс тшупӧда велӧдчанінъяс, наука шӧрин. Ёнмӧдны дзоньвидзалун позьӧ вартчанінын, стадионын, «Скала» шӧринын.
 +
Водзӧ сӧвмы да озырмы, миян дона юркарным!
 +
 
 +
Аддзы да визьнит «Ӧнія Сыктывкар» текстысь урчитанъяс.
 +
 
 +
Лӧсьӧд ёрта сёрни.
 +
 
 +
Отсӧг вылӧ юалӧмъяс
 +
 
 +
1. Висьталӧй, пӧжалуйста, кыдзи мунны вартчанінӧдз?
 +
2. Кӧні сулалӧ Иван Куратовлы памятник?
 +
3. Кутшӧм керкаяс сулалӧны тайӧ улича вылын?
 +
4. Мый эм Опера да балет театр водзын?
 +
5. Кӧні заводитчӧ да помасьӧ Коммунистическӧй улича?
 +
6. Кутшӧм вузасянінъяс эмӧсь улича пӧлӧн?
 +
7. Мый эм Вежа Стефан изэрд вылын?
 +
8. Кӧні позьӧ шойччыны юркарса шӧр уличаын?
 +
9. Кӧні позьӧ сӧвмӧдны вын-эбӧс?
 +
10. Мый эськӧ тэ петкӧдлан юркарса гӧсьтъяслы Коммунистическӧй уличаысь?
 +
11. Мыйӧн тэныд кажитчӧ юркарса шӧр улича?
 +
 
 +
102 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Корсь кывбурысь мичкывъяс.
 +
 
 +
Нимкодясьӧ менам сьӧлӧм ёна
 +
Тэӧн талун, муса Сыктывкар.
 +
Сьӧлӧмшӧрӧй, зарни кодь тэ дона,
 +
Коми йӧзлӧн медся мича кар.
 +
 
 +
Быдман, сӧвман, войвыв кодзув миян,
 +
Сыктыв — Эжва пӧлӧн воысь-во.
 +
Вӧччӧдӧны тэнӧ уджач пиян,
 +
Дона муса карӧй, быд лун со.
 +
 
 +
Кыксё кызь, а ичмонь кодь ӧд том на,
 +
Пармашӧрса дзоридз — Сыктывкар.
 +
Некор, некор пыран туй он томнав,
 +
Виччан йӧзӧс тӧв кӧть, гожӧм-ар.
 +
 
 +
Сӧвмӧдін да велӧдін тан менӧ,
 +
Сетін козин, муслун ӧзтысь ныв.
 +
Ошкыны мед ас ног талун тэнӧ,
 +
Сы вӧсна и гижи сьыланкыв.
 +
 
 +
1. Тӧдмав кывбурысь, кутшӧм воӧ гижӧма поэт тайӧ кывбурсӧ?
 +
2. Кутшӧм кывъясӧн поэт нимӧдӧ Сыктывкарсӧ?
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Театр : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 96-106.>'''
 +
 
 +
 
 +
103 удж. Фотографияяс серти висьтав, кӧні сулалӧны Сыктывкарын театръяс.
 +
 
 +
В. Савин нима академическӧй драма театр
 +
 
 +
Первомай улича
 +
 
 +
Коми Республикаса вужвойтырлӧн шылада-драмаа театр
 +
 
 +
Бабушкин улича
 +
 
 +
Коми Республикаса опера да балет театр
 +
 
 +
Коммунистическӧй улича
 +
 
 +
Коми Республикаса филармония
 +
 
 +
Ленин улича
 +
 
 +
«Парма-2» кинотеатр
 +
 
 +
Бабушкин улича
 +
 
 +
ВАЙ ТШӦКТАНА КЫВТОР.
 +
 
 +
Вай тшӧктана кывтор кутӧ ӧтувъя вежӧртас — сёрнитысьыслысь кӧсйӧмсӧ, вӧзйӧмсӧ либӧ тшӧктӧмсӧ петкӧдлӧм. Сёрникузяын сійӧ векджык сулалӧ юӧрпас бердын.
 +
Пример вылӧ: Вай пуксьыв пызан дорас. Вай сёрнитыштам. Вай ветлам киноӧ!
 +
 
 +
Вай ветлам театрӧ!
 +
 
 +
Велӧдысь урок вылын юаліс:
 +
— Челядь, тӧданныд-ӧ ті, кутшӧм театръяс эмӧсь юркарын?
 +
— Сыктывкарын эм В.А. Савин нима драма театр, Вужвойтырлӧн шылада-драмаа театр, Опера да балет театр да мукӧд.
 +
— Ёртъяс, вай ветлам театрӧ! Мый кӧсъянныд видзӧдны?
 +
— Кӧсъям видзӧдны «Яг Морт» балет. Сійӧ мунӧ Опера да балет театрын.
 +
— Тӧданныд, кӧні сійӧ?
 +
— Опера да балет театр Сыктывкар шӧрын, Коммунистическӧй улича вылын, Коми пединститутлы паныд, Коми наука шӧринкӧд орччӧн. Сэтчӧ позьӧ мунны 5-ӧд, 15-ӧд, 17-ӧд, 46-ӧд номера автобусӧн либӧ подӧн.
 +
— Билет доныс 50 шайт. Вай аддзысям аски водзджык, 17 час да джынйын, фонтан дорын.
 +
 
 +
104 удж. Лӧсьӧд да гиж 5 сёрникузя вай кывторйӧн.
 +
 
 +
Воддза удж отсӧгӧн ачыд лӧсьӧд ёрта сёрни.
 +
 
 +
Тӧдмав юржугӧдансӧ.
 +
 
 +
1. Кутшӧм войтыр лӧсьӧдіс Яг Морт йылысь предание?
 +
2. Коді вермис Яг Мортӧс?
 +
3. Коді гижис «Яг Морт» медводдза коми балетлысь шыладсӧ?
 +
4. Кодӧс гусяліс Яг Морт?
 +
5. Коді вӧчис серпасъяс «Яг Морт» постановка дорӧ?
 +
6. Коді серпасаліс челядьлы гижӧм «Яг Морт» небӧгсӧ?
 +
7. Кӧні олӧма Яг Морт коми предание серти?
 +
 
 +
НОГА УРЧИТАНЪЯС.
 +
 
 +
105 удж. Кывбердъясысь артмӧд нога урчитанъяс. Лӧсьӧд некымын сёрникузя.
 +
 
 +
106 удж. Лыддьы да гӧгӧрво газет гижӧдсӧ. Лӧсьӧд план да дасьтысь висьтавны дженьыда. Бӧрйы да гиж нога урчитанъяса сёрникузяяс.
 +
 
 +
Ставыс налӧн артмӧ.
 +
 
 +
Усинск карын воссис «Дилижанс» нима театр. Артиставны ёнджыка окотитӧны велӧдчысь ныв-зон. Верстьӧыдлӧн пыр кадыс оз тырмы. Театрнас веськӧдлӧ А.Ю. Житлухиныс. Тайӧ мортыс радейтӧ ассьыс уджсӧ, театр искусствонас зільӧ мичмӧдны йӧзлысь олӧмсӧ.
 +
Спектакльяс пуктӧ Н. В. Мамонтова. Сійӧ таӧдз уджалӧма Тула карса драма театрын. «Дилижансӧ» репетицияяс вылӧ волӧны ӧкмыс нывка да ӧти зон. Мыйлакӧ детинкаяс оз ёна кӧсйыны сцена вылад петкӧдчыны. Дасьтӧм спектакльяссӧ йӧз видзӧдӧны Культура дворечын. Челядьлӧн ворсӧмыс сьӧлӧм вылас воӧ оз сӧмын том войтырлы, но и верстьӧлы. Ӧд ныв-зон лӧсьыда артисталӧны. Ставыс налӧн артмӧ бура.
 +
 
 +
107 удж. Лыддьы текстсӧ. Дженьыда висьтав, код йылысь гижӧма. Лӧсьӧд текст сертиыс юалӧмъяс.
 +
 
 +
Театр — тайӧ олӧм.
 +
 
 +
Глафира Петровна Сидорова — нималана актриса. Сійӧс тӧдӧны оз сӧмын миян республика пасьтала, но и россияса уна карын да сиктын, кытчӧ В. Савин нима драма театр ветліс гастрольясӧн.
 +
Г. Сидорова чужис 1922-ӧд вося ӧшым тӧлысь мӧд лунӧ Сыктывдін районса Паль сиктын. Школа помалӧм бӧрын пырис велӧдчыны ГИТИС-са коми студияӧ да 1942-ӧд воын помаліс сійӧс. Институтын велӧдчигӧн на заводитіс ворсны сцена вылын. Медводдзаысь сійӧ ворсіс «Домна Каликова» спектакльын. Глафира Сидоровалы сетісны шӧр героинялысь рольсӧ. Сійӧ стӧча кужис петкӧдлыны Домналысь сьӧлӧмкылӧмъяссӧ да восьтыны видзӧдысьяслы сылысь морттуйсӧ.
 +
ГИТИС помалӧм бӧрын Г. П. Сидорова пырис уджавны В. Савин нима драма театрӧ. Сэні уджаліс квайтымын воысь унджык. Тайӧ кадколастнас ворсіс 200 унджык роль.
 +
Глафира Петровна тшӧкыда шулывліс: «Дерт, эмӧсь и ыджыд, сьӧкыд рольяс, эмӧсь и ичӧтджыкъяс, кӧні ме муртса кежлӧ и петавла сцена вылӧ, но став рольыс меным ӧткодя дона да матыс. Чайта, мый збыльвывса артистлӧн олӧмас абуӧсь сэтшӧм рольясыс, кодъясӧс сійӧ оз сьӧлӧмсяньыс ворс».
 +
Ачыс Г. Сидорова быд роль ворсігӧн олӧ герой олӧмнас. Сцена вылысь видзӧдысьяслы пыр тыдовтчӧ торъя мортлӧн этшыс, оласногыс. Спектакльяс пӧвстысь пасъям медся нималанаяссӧ: «Домна Каликова», «Кыськӧ тай эмӧсь», «Тундраса бияс», «Сиктса рытъяс», «Пиян», «На дне», «Васса Железнова», «Гроза», «Бесприданница», «Отверженные», «Ричард ІІІ».
 +
Театрын уджалӧм йылысь, олӧмын лоӧмторъяс йылысь Глафира Петровна Сидорова гижис «Театр — .... это жизнь» нима небӧгын.
 +
 
 +
Корсь да лӧсьӧд юӧр коми ворсысь йылысь план отсӧгӧн.
 +
 
 +
1. Ворсысьлӧн ним, вич, ов, уджаланін.
 +
2. Сылӧн ортсы, этш.
 +
3. Театрын удж.
 +
4. Радейтана рольяс.
 +
5. Ворсысьӧс донъялӧм.
 +
 
 +
108 удж. Лыддьы, гӧгӧрво, мый йылысь юӧртӧма. Кыдзи шусьӧ татшӧм гижӧдыс?
 +
 
 +
109 удж. Видзӧдлы юӧртӧмъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
1. Мый эм быд юӧртӧмын?
 +
2. Мыйӧн найӧ торъялӧны?
 +
3. Мыйла торъялӧны?
 +
4. Мыйтӧг оз вермы лоны юӧртӧмыс?
 +
 
 +
Коми Республикаса культура министерство.
 +
Коми Республикаса вужвойтырлӧн шылада-драмаа театр.
 +
Кос му тӧлысь 15-ӧд лун.
 +
Керча-ю кӧзяин.
 +
Спектакльсӧ пуктіс С. Г. Горчакова.
 +
Шыладсӧ лӧсьӧдіс М. Н. Бурдин.
 +
Шӧр рольяссӧ ворсӧны Сергей Туркин, Александр Кузнецов.
 +
Заводитчӧ 18 часын.
 +
Билет доныс 100 шайт.
 +
Пример отсӧгӧн ачыд лӧсьӧд да серпасав юӧртӧм.
 +
Дасьтысь дорйыны уджтӧ.
 +
 
 +
110 удж. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн гиж сёрникузяяс.
 +
 
 +
Заводит тадзи:
 +
1. Театрын позьӧ ... .
 +
2. Театрын оз позь ... .
 +
3. Театрын позьӧ ..., но сӧмын ... (ворсысьяслы, видзӧдысьяслы, кост дырйи, спектакльӧдз, спектакль бӧрын, тшай юанінын, ворсанінын ...).
 +
 
 +
ТЕАТРЫН ПОЗЬӦ
 +
 
 +
кывзыны шылад
 +
 
 +
видзӧдны серпасъяс
 +
 
 +
козьнавны дзоридзьяс
 +
 
 +
аттьӧавны ворсысьясӧс
 +
 
 +
паныдавны нималана йӧзӧс
 +
 
 +
чӧскыда сёйны
 +
 
 +
кывзыны лэбачьяслысь сьылӧмсӧ
 +
 
 +
111 удж. Лӧсьӧд «Театрын» ас гижӧд.
 +
 
 +
1. Кутшӧм театръяс эмӧсь тіян карын (сиктын)?
 +
2. Кор тэ ветлін театрӧ?
 +
3. Мый видзӧдін?
 +
4. Мый медся ёна воис сьӧлӧм вылад?
 +
5. Коді пуктӧма спектакльсӧ?
 +
6. Кодъяс ворсісны шӧр рольяссӧ?
 +
7. Кодъяс ёнджыкасӧ волывлӧны театрӧ?
 +
8. Мый тэныд окота нӧшта видзӧдны?
 +
 
 +
Комиӧд текстсӧ. Помав сійӧс.
 +
 
 +
1. Кымын театр эм Сыктывкарын?
 +
2. Кутшӧм театр Коми Республикаын вӧлі восьтӧма медводз?
 +
3. Кор вӧлі восьтӧма В. Савин нима драма театр.
 +
4. Кутшӧм тӧдчана ворсысьясӧс драма театрысь тэ тӧдан?
 +
 
 +
Дасьты ёртъясыдкӧд петкӧдчӧм да сы йылысь юӧртӧм.
 +
 
 +
Позьӧ босьтны неыджыд коми мойд, висьт либӧ комиӧдны рочысь да пуктыны сійӧс уна ног, шуам, теш ног.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Содтӧд уджъяс : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 107-119.>
 +
'''
 +
 
 +
СОДТӦД УДЖЪЯС
 +
 
 +
112 удж. Лыддьы арся приметаяс. Аддзы кадакывъяс, инды налысь кад формасӧ.
 +
 
 +
1) Шыр поздысьӧма кӧ му вылӧ, арыс лоӧ кос, турун вылӧ кӧ — арнас зэрны кутас. 2) Арын кӧ пӧткаяс лэбӧны выліті, тӧв лоӧ шоныд; уліті кӧ — кӧдзыд. 3) Арнас кӧ лун тӧв пӧльтӧ, тулыснас вой тӧв кутас пӧльтны. 4) Медводдза лым бӧрын сывтӧм вылӧ лымъялас тӧлысь мысти.
 +
 
 +
113 удж. Лыддьы текстсӧ. Аддзы шӧркывъяс да мӧд колян када кадакывъяс, гӧгӧрвоӧд налысь артмӧмсӧ.
 +
 
 +
Арся тӧждъяс.
 +
 
 +
Дыр мӧдіс нюжавны ар пом, шоныд да мича. Лои вартыштӧма няньтор, босьтӧма картупель. Сӧмын галан-капуста кольӧма градъяс вылын. Муяс вылын юммӧ сёркни. Мед найӧ быдмӧны да кызӧны на!
 +
Став прӧстджык кадсӧ йӧзыс чукӧртісны тшак да вотӧс. Марпалӧн найӧс чукӧртӧма тӧвйымӧн нин. Жытникас косьтӧм льӧм да чӧд, ыджыд тшанын кӧтӧдӧм пув, мешӧкын кынтӧм турипув, косьтӧм и солалӧм быдсикас тшак. Весиг войвылын медчӧскыд вотӧсъяс, ӧмидз да мырпом, Марпа кӧтӧдыштӧма праздникъяс кежлӧ.
 +
«Кузь тӧлыд да тулысыд азым мӧсъяс кодьӧсь, ставсӧ изӧдасны», — шулывліс Марпа суседкаясыслы.
 +
 
 +
114 удж. Лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Содтав кольӧм шыпасъяс.
 +
 
 +
Мыйӧн ме кӧсъя лоны.
 +
 
 +
Ог на ӧні висьтав
 +
Ассьым ӧти мӧвп,
 +
Коді юрӧ волӧ
 +
Меным уна пӧв.
 +
 
 +
Думайта сы йылысь,
 +
Мыйӧн лоны мем.
 +
Уна югыд туй вож
 +
Миян водзын эм.
 +
 
 +
Позьӧ лоны врачӧн —
 +
Быдӧнсянь почёт.
 +
Лэбзя небесаӧ,
 +
Лоа кӧ пилот.
 +
 
 +
Саридз вылӧ кыскӧ
 +
Том мечталӧн борд.
 +
Ставсӧ ӧмӧй лыддян,
 +
Вӧчлывлӧ мый морт?
 +
 
 +
Уна пӧлӧс уджъяс
 +
Чужан муын эм.
 +
Колӧ сӧмын бура
 +
Велӧдчыны мем.
 +
 
 +
1. Кодӧн тэ кӧсъян лоны?
 +
2. Мыйӧн тэныд кажитчӧ тайӧ уджыс?
 +
3. Кодлӧн тэнад рӧдвужысь тайӧ уджыс?
 +
4. Мый сійӧ висьтавлӧ удж йывсьыс?
 +
 
 +
115 удж. Висьтав аслад ёрт йылысь, пырт висьтад сетӧм кывбердъяс.
 +
 
 +
116 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.
 +
 
 +
Вевт улын быдмӧ увлань юрӧн.
 +
Вылісянь кодзув усис, а киын сыліс.
 +
Пӧрысь дед пос посйӧма чертӧг и пурттӧг.
 +
 
 +
117 удж. Лӧсьӧд да гиж «Ньӧжйӧ мунан — ылӧджык воан» ас гижӧд.
 +
 
 +
118 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ. Содтав кольӧм шыпасъяссӧ.
 +
 
 +
Ыджыд кӧдзыдъяснад ныртӧ дзеб.
 +
Кӧдзыднад ӧдйӧ унмовсян, а садьмыны сьӧкыдджык.
 +
Ӧшым тӧлысьын воыс помасьӧ, а тӧв сӧмын заводитчӧ.
 +
 
 +
119 удж. Юклы текстсӧ сёрникузяяс вылӧ.
 +
 
 +
Коми йӧз тӧдісны и кужисны, кыдзи позьӧ уна ногӧн вӧчны-видзны вӧлӧгасӧ быдлунъя сёйӧм вылӧ пулісны яя шыд эз кӧ вӧв яйыс, пулісны азя либӧ нуръя шыд ёна радейтісны комияс черинянь ни ӧти гажлун эз коль сытӧг зӧр пызьысь пуисны кисель ид нянь уджалысь мортлы сетіс вын йӧлысь дасьтылісны рысь, нӧк, вый, вылльӧв войвылын уна сикас быдмӧг эз паныдасьлы но кушман, лук, сёркни, кӧчан озырмӧдісны коми мортлысь пызан выв да видзисны висьӧмъясысь.
 +
 
 +
120 удж. Лыддьы да содтав кадакывъясӧ колана кольӧм суффиксъяс.
 +
 
 +
«Кисель» кывйыс воис коми кывйӧ рочысь. Ёнджыкасӧ кисельяссӧ шуӧны пызь либӧ шыдӧс ним сертиыс: шома кисель, няня кисель, зӧръя кисель, рудзӧг кисель, анькытша кисель.
 +
Бур кисельыс сук желе кодь. Вӧчӧны сійӧс сю либӧ зӧр кыдйысь, кодӧс кӧтӧдӧны пу тасьтіясын да сулӧдӧны лун-кык шоныдінын. Артмӧмторсӧ бура гудралӧны. Сэсся ставсӧ пожналӧны, содтӧны ва да пуӧдӧны гудралігмоз.
 +
Кисельтӧ сёйӧны пӧсьнас и кӧдзыднас, содтылӧны вый, вотӧсъяс.
 +
 
 +
121 удж. Лыддьы да вуджӧд висьтсӧ роч кыв вылӧ.
 +
 
 +
Куття лунӧ.
 +
 
 +
Рӧштвоӧдзса лунсӧ шуӧны куття лунӧн. Куття лун кежлӧ дасьтӧны куття рок. Куття роксӧ вӧчӧны шабді выйысь да шыдӧсысь. Помасьӧ кослунъя, заводитчӧ ульлунъя. Пызан вылӧ лэптӧны рысь, йӧв, нӧк, яя шыд, нӧкъя шаньгаяс, пирӧгъяс.
 +
Кӧзяйкаяс сю пызьысь кӧтӧны сук шомӧс. Сыысь вӧчалӧны быдсяма чачаяс — вӧлӧс, мӧскӧс, порсьӧс, межӧс, петукӧс. Тайӧ пӧжассӧ шуӧны «чибиӧн». Фигураяссӧ пӧжалӧны пачын, сэсся сетӧны ворсны челядьлы. Наӧн челядь ворсӧны Ва вежӧдан лунӧдз, сэсся сёйӧны чибисӧ.
 +
 
 +
122 удж. Кадакывъяссӧ гиж мӧд колян кадын.
 +
 
 +
Енмӧс славитӧм.
 +
 
 +
Водз асывсянь челядь, пӧрысь йӧз ветлӧдлӧмаӧсь керкаысь керкаӧ Енмӧс славитны. Мукӧддырйи найӧ аскӧдныс новлӧдлӧмаӧсь «кодзув» — бедь йылӧ ӧшӧдӧм гӧгыль, кодӧс мичмӧдӧмаӧсь уна рӧма кабалаӧн.
 +
Керкаӧ пырӧм бӧрын славитысьяс пӧрччылӧмаӧсь шапка, чӧвтлӧмаӧсь пернапас да вӧзйысьлӧмаӧсь Енмӧс славитны. Та бӧрын лыддьӧдлӧмаӧсь Исус Кристос чужӧм йылысь молитва: «[...]».
 +
 
 +
123 удж. Лыддьы да инды мӧд колян када када кывъяс.
 +
 
 +
Важӧн уна ног гадайтчылӧмаӧсь. Василей асылӧ пӧжавлӧмаӧсь сӧчӧн, гартыштлӧмаӧсь дӧраӧ да котӧртлӧмаӧсь ывлаӧ. Нывъяс юавлӧмаӧсь нимсӧ медводдза паныдасьысь зонлысь (мужичӧйлысь), а зонъяс — нывлысь (нывбабалысь). Кутшӧм сылӧн нимыс, сэтшӧм нима жӧ лоӧ верӧсыс либӧ гӧтырыс.
 +
Вой шӧрын пуксьывлӧмаӧсь пач водзӧ, восьтывлӧмаӧсь пач труба. Блюд вылӧ пуктывлӧмны пӧим, сы вылӧ сувтӧдлӧмны ва тыра стӧкан. Стӧканӧ чӧвтлӧмны зарни чунькытш. Ва вылӧ видзӧдігӧн тыдовтчылӧма жӧниклӧн (невесталӧн) чужӧмыс.
 +
 
 +
124 удж. Комиӧд рочысь воӧм кывъяс.
 +
 
 +
125 удж. Комиӧд иннимъяссӧ. Тӧдмав, кутшӧм районъясын сулалӧны тайӧ сиктъясыс.
 +
 
 +
126 удж. Гиж сёрникузяяссӧ тетрадьӧ, содты лӧсялана суффиксъяс, инды вежлӧгсӧ.
 +
 
 +
1) Катялӧн пӧль-пӧчыс олӧны Ухтаын. 2) Печора ю озыр чериӧн. 3) Ме радейта чужан карӧс. 4) Интаын перйӧны из шом. 5) Усинсклӧн да Вуктыллӧн озырлуныс — мусир да биару. 6) Сыктывкарысь кабала нуӧны уна канмуӧ. 7) Бӧръя воясӧ Илля Вась оліс Москваын, но некор эз вунӧдлы чужан мусӧ. 8) Воркутасянь позьӧ мунны сӧмын поездӧн либӧ лэбны самолётӧн. 9) Микуньлӧн кӧрт туй гӧрӧд пыр мунӧны став поездыс. 10) Сосногорсклӧн нимыс вежӧртӧ «пожӧма кар».
 +
 
 +
127 удж. Текстӧ содты кар нимъяс, эмакывъяссӧ сувтӧд лӧсялана вежлӧг формаӧ, инды вежлӧгъяссӧ.
 +
 
 +
Коми Республикаса каръяс.
 +
 
 +
Инта да Воркута — медся войвыв каръяс. Тані перйӧны из шом. Тайӧ каръясысь лунвылӧджык паськӧдчӧмаӧсь Усинск, Вуктыл да Ухта, кодъяс озырӧсь мусирӧн да биаруӧн. Пожӧма кар — тайӧ Сосногорск. Печора гӧгӧр эм мупытшса озырлун, а юысь кыйӧны уна сикас дона чери. ... вӧчӧны фанера да пу кӧлуй. Коми мулӧн озырлуныс веськалӧ став страна пасьта Микуньлӧн кӧрт туй гӧрӧд пыр. А медваж кар — Сыктывкар. Сійӧ миян юркар. Сыктывкарын вӧчӧны вывті бур кабала да картон.
 +
 
 +
128 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Гиж, содты эмакывъяс дорӧ колана суффиксъяс, инды вежлӧгсӧ.
 +
 
 +
Сыктывкарса вӧр комплекс.
 +
 
 +
Сыктывкар — Коми Республикалӧн юркар, административнӧй шӧрин. Сыктывкарлӧн Эжваын паськӧдчӧма вӧр переработайтан комплекс. Комплексын лэдзӧны став мир пасьта тӧдса кабала да картон.
 +
Сыктывкарысь тайӧ вӧчӧмторсӧ нуӧны поездӧн и машинаӧн Россиялӧн став регионӧ, Белоруссияӧ, Италияӧ, Англияӧ, Турцияӧ, весиг Вьетнамӧ да Филиппиныӧ.
 +
 
 +
129 удж. Комиӧд да помав текстсӧ. Лыддьӧй ёртыдкӧд ӧта-мӧдлы, донъялӧй.
 +
 
 +
130 удж. Сетӧм шӧркывъясӧн лӧсьӧд чужан сикт (кар) йылысь сёрникузяяс.
 +
 
 +
131 удж. Гиж текстсӧ роч кывъяс комиӧдӧмӧн.
 +
 
 +
Кыдзи мунны до гостиницы?
 +
 
 +
Сыктывкарса железнодорожный вокзалӧ матыстчис поезд. Из вагонов петіс уна йӧз. Ме дорӧ шыӧдчис том ань:
 +
— Бур лун! Ме туристъяслӧн веськӧдлысь. Висьталӧй, кыдзи мунны до Стефановской площади?
 +
— Висьтала, — вочавидзи ме. — А кытчӧ стӧчджыка тіянлы колӧ?
 +
— Сэні неылын пӧ эм гостиница «Пелысь».
 +
— Эм, но тіянлы оз ков мунны до площади. Ті сейчас пуксьӧй 46-ӧд номера автобусӧ.
 +
— А долго колӧ мунны автобуснас? Гашкӧ, позьӧ пешком?
 +
— Автобуснас абу долго, а пешком сумкаяснад абу кивыв. И сідз, мунӧй до остановки «Музей».
 +
Петӧй туда, кежӧй направо. Мунӧй до перекрёстка, вуджӧй улицу, кежӧй налево. Мунӧй прямо некымын метра. Там и тіянлы колана гостиница.
 +
— Аттьӧ, бур морт! — шуис ань.
 +
— Рад вӧлі отсавны. Карті ветлӧдлӧй осторожно, энӧ торкӧй правила дорожного движения.
 +
 
 +
132 удж. Гиж ӧти состава сёрникузяяс, инды грамматика подувсӧ.
 +
 
 +
Ме дас куим во ола Сыктывкарын. Со менам керкаӧй. Сы гӧгӧр вель уна веж пу, уна сикас мича дзоридз. Гожся рытъясӧ ӧшинь улын ворсӧны челядь, лабичьяс вылын шойччӧны олӧма йӧз. Меным тані пыр лӧсьыд. Ме радейта ассьым чужанінӧс. Кӧть кытчӧ волан, а чужан муын медъёна колан.
 +
 
 +
133 удж. Гиж эмакывъяссӧ уна лыдын.
 +
 
 +
134 удж. Содты колана шыпасъяс.
 +
 
 +
135 удж. Лыддьы да вуджӧд текстсӧ.
 +
 
 +
Чери кыйӧм.
 +
 
 +
Чери кыйигӧн оз позь лёка сёрнитны кыйдӧс йылысь. Оз позь матькыны, видны-пинявны юсӧ, сьӧлавны ваӧ, шензьыны кыйӧм чери лыдыслы.
 +
Юӧ тыв шыбитӧм водзын чери кыйысьяс тшынӧдӧны асьнысӧ. Бипурӧ шыбитӧны тусяпу и мунӧны тшын пыр. Сэсся тыв чӧвттӧдз налы оз позь сёрнитны. Чери кӧ оз шед — чайтӧны тшыкӧдӧм. Сэки сідзжӧ вӧзйӧны тшынӧдны асьтӧ. Бипурӧ шыбитӧны кӧмкотысь да паськӧмысь сунисторсӧ, ваысь нюйтсӧ, увторъяс. Сотігӧн шуӧны: «Ваысь кӧ — ваӧ, вӧрысь кӧ — вӧрӧ, мортысь кӧ — биӧ!»
 +
 
 +
«Коми календар» небӧгысь
 +
 
 +
Тӧдмав да гиж вӧралысьяслысь обычайяс.
 +
 
 +
136 удж. Лыддьы да комиӧд висьтсӧ.
 +
 
 +
137 удж. Роч шусьӧгъяслы корсь коми пӧвсӧ.
 +
 
 +
Коктӧ кӧ кӧтӧдан, и чуньтӧ нюлыштан.
 +
Тулысын кӧ узян, арын шогӧ усян.
 +
Пышйис зэрысь, веськаліс шер улӧ.
 +
Коді кыакӧд чеччӧ, сылӧн олӧмыс судзсьӧ.
 +
 
 +
138 удж. Лыддьы кывъяссӧ. Лӧсьӧд кывтэчасъяс да гиж.
 +
 
 +
139 удж. Шусьӧгъясӧ содты антонимъяс.
 +
 
 +
Сьӧлӧмыд кӧ ыджыд, быд удж ичӧт.
 +
Босьтан киыд кузь, сетан киыд дженьыд.
 +
Тулыс гажа да гӧль, ар гажьӧм да озыр.
 +
 
 +
140 удж. Кывтэчасъясысь артмӧд сёрникузяяс, медым артмис неыджыд висьт. Висьтлы сет ним.
 +
 
 +
Кыпӧдчисны кымӧръяс. Ёна тӧвзис. Мурӧстіс гым. Заводитіс чардавны. Кутіс зэрны. Зэр лӧнис. Мыччысис шонді. Сынӧдыс лоис сӧстӧм. Дзользьӧны лэбачьяс.
 +
 
 +
141 удж. Лыддьы текстсӧ, содтав колана соссяна кывторъяс да гиж.
 +
 
 +
Некор эн вунӧдӧй, мый вӧр мичмӧдӧ да сӧстӧммӧдӧ ывлавыв. Вӧрын колӧ ас син моз жӧ видзны быд пу, куст да дзоридз. Ӧд найӧ весалӧны сынӧдысь бус, ковтӧм микробъясӧс, озырмӧдӧны ывлавывсӧ кислородӧн, сетӧны йӧзлы дзоньвидзалун да збодерлун. Вӧрын ковтӧг биасьны оз ков.
 +
Ӧд ичӧтик бикинь вермас вӧчны ыджыд пӧжар. Энӧ кералӧй том пуяс. Оз позь нетшкыны моздоръясӧн пу вожъяс да дзоридзьяс. Оз позь нетшкыны вужъяснас озлысь, чӧдлысь да мукӧд вотӧслысь кустъяс. Эн нетшкӧй тшак вужъяснас. Эн талялӧй да чужъялӧй сісьмыны заводитӧм да пон тшакъяс. Наӧн чӧсмасьӧны уна пӧтка да пемӧс. Эн тыртӧй да няйтчӧдӧй ывлавывсӧ сёян колясъясӧн.
 +
«Югыд туй» газетысь
 +
 
 +
142 удж. Комиӧд текстсӧ.
 +
 
 +
143 удж. Сетӧм кыв параясӧн лӧсьӧд сёрникузяяс, медым артмис неыджыд висьт.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Содтӧд : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 120-124.>'''
 +
 
 +
 
 +
велӧдчысьлӧн удж
 +
 
 +
босьті батьлысь
 +
 
 +
ворса канькӧд
 +
 
 +
сёя паньӧн
 +
 
 +
муна автобусӧн
 +
 
 +
локтіс уджтӧг
 +
 
 +
муна няньла
 +
 
 +
велӧдча школаын
 +
 
 +
муна гортӧ
 +
 
 +
пета классысь
 +
 
 +
вӧчис пуысь
 +
 
 +
ворсам футболысь
 +
 
 +
муна музейлань
 +
 
 +
воис воксянь
 +
 
 +
мунам Кировӧдз
 +
 
 +
кывтӧ юті
 +
 
 +
мунӧ туйӧд
 +
 
 +
коми кывйысь тетрадь
 +
 
 +
Кадакывлӧн кадъяс серти вежласьӧм
 +
 
 +
==КОМИ КЫВ. 8 КЛАСС. 2 ПЕТАС. 2013==
 +
 
 +
— матын вежӧртаса кыв (синоним)
 +
 
 +
— ӧткодя юргысь кыв (омоним)
 +
 
 +
— велӧд наизусьт
 +
 
 +
— босьт тӧд вылад
 +
 
 +
— вӧчам содтӧд удж
 +
 
 +
— грамматика тема
 +
 
 +
— гортса удж
 +
 
 +
— енби пестан (творчествоа) удж
 +
 
 +
— туялана удж
 +
 
 +
— вочавидз юалӧм вылӧ
 +
 
 +
ДОНА ЧЕЛЯДЬ!
 +
 
 +
Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн!
 +
8-ӧд класса велӧдчан небӧгысь ті тӧдмаланныд коми йӧзлӧн традицияяс, Коми Республикаын сӧвмысь спорт сикасъяс да туризм, нималана композиторъяс да сьылысьяс, Гӧрд небӧгӧ пыртӧм пемӧс-быдмӧгъяс да бурдӧдчан турунъяс йылысь. Лыддянныд коми преданиеяс.
 +
Вӧзъям тіянлы сӧвмӧдны сёрни сям выль кыввор отсӧгӧн.
 +
Сиам тіянлы выль велӧдчан воын ыджыд вермӧмъяс коми кыв велӧдӧмын!
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Выль велӧдчан воӧн : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 5-14.>'''
 +
 
 +
 
 +
ВЫЛЬ ВЕЛӦДЧАН ВОӦН!
 +
 
 +
1 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Гӧгӧрвоӧд торйӧдӧм кывтэчасъяссӧ да сёрникузяяссӧ.
 +
 
 +
Арся серпас.
 +
 
 +
Юыс ланьтӧма, вӧрыс сотчӧ...
 +
Гӧгӧр видзӧдлан — сэн и тан —
 +
Быттьӧ сӧмын на
 +
(Здукӧн водзджык)
 +
Тані мунӧма Левитан.
 +
Сылӧн лов шыыс век на кылӧ...
 +
Корсӧ гылӧдӧ пипу рас —
 +
Быттьӧ тӧдтӧм на серпас вылӧ
 +
Мастер пас бӧрся чӧвтӧ пас.
 +
 
 +
2 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Гажным быри, школа, тэысь!
 +
 
 +
1. Кутшӧм оланінпас тіян велӧдчанінлӧн?
 +
2. Кымын судтаа тіян школаныд?
 +
3. Кымын велӧдчан вежӧс тіян велӧдчанінын?
 +
4. Кымынӧд судтаын тіян классныд?
 +
5. Кутшӧм рӧма стенъясыс коми кыв вежӧсын, физкультура залын?
 +
6. Кыдзи шуӧны классӧн веськӧдлысьтӧ?
 +
7. Кодлӧн урок вылын ті пукаланныд шы ни тӧв?
 +
8. Кутшӧм велӧдысьлы окота козьнавны дзоридзьяс?
 +
 
 +
3 удж. Лӧсьӧд тест нога удж ас велӧдчанін, класс йылысь.
 +
 
 +
1. Кутшӧм выль предметъяс ми кутам велӧдны 8-ӧд классын?
 +
 
 +
2. Мый гижӧма миян класслӧн ӧдзӧс вылын?
 +
 
 +
Лӧсьӧд да гиж челядьлы да велӧдысьяслы выль велӧдчан воӧн чолӧмалӧм.
 +
 
 +
4 удж. «Коми-роч кывчукӧр» отсӧгӧн вуджӧд кывъяссӧ. Вӧдитчы наӧн «Гожӧм» кывбур вылын уджалігӧн.
 +
 
 +
Дасьтысь мичаа лыддьыны кывбурсӧ. Бӧрйы гожся серпасъясысь либӧ фотографияясысь кывбур дорӧ лӧсяланаясӧс, гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ кывбур юкӧнӧн.
 +
 
 +
Мазіыс дзоридзлы шӧпкӧдӧ: гож-ж-жӧм!
 +
Быттьӧкӧ дзоридз оз тӧд.
 +
Ачыс со чужӧмсӧ вежон нин пӧжӧ,
 +
Сотчӧмысь оз тай пов рӧд.
 +
 
 +
Зонпосни вадорын лунтырӧн жӧдзӧ,
 +
Гильзьӧмысь — енэж ув тыр.
 +
Оз повны кульпиян номйысь ни лӧддзысь,
 +
Пемдытӧдз уличын пыр.
 +
 
 +
Челядьлы гажысла вашъялӧ шонді,
 +
Уджавны шойччытӧг дась.
 +
Тӧдӧ ӧд: арыс мый жарлунсӧ кондас,
 +
Ковмас мый ар бӧрад пась.
 +
 
 +
Кутшӧм вежӧртасыс кульпиян кывлӧн?
 +
 
 +
Мӧвпышт да лӧсьӧд ас гижӧд «Восьса ӧшинь дорын гожӧмнас».
 +
 
 +
5 удж. Фотографияяс серти видлы лӧсьӧдны «Колана да кыпыд удж» текстлысь темасӧ.
 +
 
 +
6 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Мӧвпышт, кутшӧм ним нӧшта позьӧ сетны сылы. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Колана да кыпыд удж.
 +
 
 +
Зіль да водзмӧстчысь мортыд гортас пукавны оз вермы. Торйӧн нин гожӧмнад. Окота мунны водзӧ, пыр мыйкӧ вӧчны, дасьтыны. Унаӧн ӧнія кадӧ радейтӧны туризм, вӧр-ва.
 +
Гожӧмбыд миян республикаын уджалӧны быдсяма шойччан лагеръяс, кӧні нуӧдӧны спортивно-патриотическӧй ворсӧмъяс да ордйысьӧмъяс. Шуам, «Мечта» челядь лагерын котыртӧны вын-эбӧс да вежӧрлун петкӧдлан ордйысьӧмъяс. Татшӧм ӧтув ордйысьӧмъяс дырйи челядь котралӧны эстафетаын, петкӧдлӧны тӧдӧмлунъяс мортӧс неминучаысь мездӧмын, велӧдчӧны аддзыны колана нырвизь вӧрын ветлігӧн. Гажаа котыртӧма и рытъяссӧ: челядь тӧдмасьӧны ӧта-мӧдныскӧд, йӧктӧны да сьылӧны бипур дорын, шмонитӧны да сералӧны. Командаяс ёртасьӧны, отсасьӧны ӧта-мӧдлы.
 +
 
 +
 
 +
1. Мый вӧчӧны зіль да водзмӧстчысь челядь гожӧмнас?
 +
2. Мый нуӧдӧны гожся лагеръясын?
 +
3. Мый вӧчӧны сэні?
 +
4. Мыйла колӧны татшӧм ордйысьӧмъясыс?
 +
 
 +
7 удж. «Колана да кыпыд удж» текст отсӧгӧн висьтав, кутшӧм интереснӧйтор вӧлі тэкӧд гожӧмын.
 +
 
 +
8 удж. 5-ӧд уджысь фотографияяс серти лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.
 +
 
 +
Вӧлін-ӧ тэ либӧ тэнад ёртыд спортивно-патриотическӧй ворсӧмъяс либӧ ордйысьӧмъяс вылын? Гиж та йылысь неыджыд юӧр.
 +
 
 +
9 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Коми муын гожӧм.
 +
 
 +
Помасьӧ июнь —
 +
Лӧддза-номъя тӧлысь.
 +
Шоныд гыма-зэра
 +
Пыр на сійӧ вӧлі.
 +
 
 +
И со потшӧс дорын
 +
Июль тӧлысь — сора.
 +
Регыд косаясӧн
 +
Видзьяс вылӧ корас.
 +
 
 +
Вуграсьны на слӧйма,
 +
Шедас зарни чери.
 +
Кисьмас вотӧс — вотча,
 +
Унатор на кера.
 +
 
 +
Чужан Коми муын,
 +
Видз вылын и вӧрын,
 +
Ставыс сэтшӧм муса,
 +
Мича, чӧскыд кӧра.
 +
 
 +
Катшасинма видзьяс
 +
Купальнича сорӧн,
 +
Льӧм пуяс да кыдзьяс
 +
Чукльӧдлысь ёль дорын.
 +
 
 +
Кӧч бӧж кузьта гожӧм
 +
Он и тӧдлы коляс.
 +
Но оз вун нин некор
 +
Синва кодь сӧдз ёльыс.
 +
 
 +
1. Кутшӧмӧн петкӧдлӧ гожӧмсӧ А. П. Мишарина?
 +
2. Кутшӧм гожся тӧлысьяс йылысь мунӧ сёрниыс кывбурын?
 +
3. Кутшӧм шусьӧг паныдасьӧ кывбурын?
 +
4. Мыйла авторыс тадзи гижӧма гожӧм йылысь?
 +
5. Кутшӧм гожӧмыс миян войвылын?
 +
6. Мый вӧчӧ кывбур тэчысь гожӧмнас?
 +
7. Мый тэ вӧчин гожӧмнас?
 +
8. Кутшӧм приметаяс тэ тӧдан гожӧм йылысь?
 +
 
 +
10 удж. Лыддьы Николай Алексеевич Тюрнинлысь кывбурсӧ, вуджӧд роч кыв вылӧ.
 +
 
 +
Гожӧмыд нимкодя
 +
Сывъясьӧ дзоридзкӧд.
 +
Гожӧмын рамджыка
 +
Визувтӧ ю.
 +
Ворсӧдчӧ асывнас
 +
Енэжлӧн саридзкӧд
 +
Ю весьтӧ йӧвваӧн
 +
Кенясьӧм ру.
 +
 
 +
11 удж. Лыддьы текстсӧ, вуджӧд роч кыв вылӧ. Сет текстыслы ним. Лӧсьӧд план.
 +
 
 +
Таво ме ветлі Сочиӧ. Сочи — тайӧ Россияса кар-курорт, нюжӧдчӧ Сьӧд саридз дорті 145 километра. Ӧти лунӧн Сочитӧ он кытшовт.
 +
Быд лун купайтчи саридзын да гожйӧдчи. Ветлі дельфинарийӧ да «Амфибиус» аквапаркӧ. «Три Софии» фермаысь аддзылі африканскӧй страусъясӧс да австралийскӧй эмуясӧс. Окотапырысь шойччи «Южные Культуры» паркын.
 +
Ветлі экскурсияӧн Ахун нима гӧра вылӧ. Сылӧн судтаыс саридзсяньыс 663 метра вылнаын. Гӧра йылас сувтӧдӧма 30 метра судтаа смотрӧвӧй башня. Сэтчӧ окотапырысь волывлӧны кӧлысясьысьяс. Башнясяньыс зэв бура тыдалӧ Сочи кар да Сьӧд саридзыс.
 +
Мӧд во ме бара на ветла Сочиӧ.
 +
 
 +
12 удж. Вайӧдӧм приметаяслы аддзы лӧсялана роч приметаяс.
 +
 
 +
Мазі лэбавны кутіс — шондӧдас. Джыдж позъялӧма вылӧ — зэра гожӧм лоӧ. Кыдзи тӧлыс мунӧма, сідзи и гожӧмыс лоӧ.
 +
 
 +
ВУДЖАН ВЕЖЛӦГ.
 +
 
 +
Эмакыв да нимвежтас вуджан вежлӧгын вочавидзӧны мыйӧд? мыйті? юалӧмъяс вылӧ. Роч кывйын лӧсялӧ по чему? Юалӧмлы.
 +
 
 +
Челядь котралісны паркті. Ме восьлалі гажа раскӧд. Енэжӧд шлывгисны рудоват кымӧръяс.
 +
 
 +
13 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Содты эмакывъясӧ колана суффиксъяс. Гӧгӧрвоӧд текстлысь нимсӧ.
 +
 
 +
Коми саридз.
 +
 
 +
Кулӧмдін районса Керчомъя сиктсянь неылын эм Кадам ты. Сэтчӧдз позьӧ воӧдчыны вӧрӧд подӧн либӧ юті пыжӧн. Кадам ты зэв ыджыд — нёль километр пасьта да вит километр кузьта. Тылӧн джудждаыс нёль метр гӧгӧр. Ваыс зэв сӧстӧм.
 +
Тыыс озыр уна пӧлӧс чериӧн. Ты гӧгӧрыс вӧр да нюр. Сэні быдмӧ уна сикас тшак-вотӧс. Челядь котралӧны вӧрті, ветлӧдлӧны нюрті, корсьӧны кисьмӧм вотӧс.
 +
Немдінса челядь быд во волывлӧны Кадам ты дорад. Некутшӧм геб-номйысь оз повны. Оз шӧйӧвошны подӧн вӧрӧд мунігӧн. Зонкаяс зіля сувтӧдалӧны палаткаяс, дасьтӧны пес да ӧзтӧны бипур. А нывкаяс дасьтӧны сёян. Кадам ты дорын челядь зэв бура шойччӧны: купайтчӧны, вуграсьӧны, ворсӧны, ордйысьӧны, ветлӧны тыті пыжӧн! Вӧрті котралігӧн пӧттӧдз чӧсмасьӧны мырпом-чӧдлачӧн.
 +
Челядьлы ёна кажитчӧ татшӧм ногӧн шойччынытӧ. Весиг гортаныс абу окота мунны.
 +
 
 +
Лыддьы ёрта сёрни да ачыд лӧсьӧд висьт гожся каникул коллялӧм йылысь.
 +
 
 +
Кирӧ эз и казяв, кыдзи помасис гожся каникул. Воис кад мунны школаӧ. Школа йӧрын тырыс нин чукӧртчӧмаӧсь челядь. Ставныс зэв ёна гожъялӧмаӧсь, быдмӧмаӧсь. Медся ёна гожъялӧма Глеб.
 +
— Глеб, кӧні татшӧмасӧ гожъялін? — юасисны ёртъясыс.
 +
— Бать-мамкӧд ветлім шойччыны Крымӧ.
 +
— Саридзсӧ аддзылін? Кутшӧм сійӧ? — юаліс Кирӧ.
 +
— Саридзыс зэв ыджыд, помтӧм-дортӧм. Ваыс сола. Саридз весьтӧд лэбалӧны каляяс. Саридзын эмӧсь медузаяс. Берег дорысь позьӧ аддзыны ракпаньяс, — висьталіс ёртыс.
 +
— А ме ветлі походӧ. Печора ю кузя резина пыжӧн кывтім. Мӧд во бара на мӧда,— тшӧтш ошйысис Кирӧ.
 +
 
 +
14 удж. Лӧсьӧдӧй ёрта сёрни саридз, ю либӧ ты дорын шойччӧм йылысь.
 +
 
 +
15 удж. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ.
 +
 
 +
Ваті-муті ветлыны, ватӧм ваӧ вӧйны, ва шыр кодь кӧтасьӧма.
 +
 
 +
16 удж. Лыддьы текстсӧ, мӧвпышт да помав сійӧс. Сет ним.
 +
 
 +
Немдінса челядь зэв ёна радейтӧны ветлыны быдсяма походӧ. Радпырысь виччысьӧны гожӧм пуксьӧмсӧ.
 +
Со и таво июнь тӧлысь помын гырысь класса велӧдчысьяс ӧти вой кежлӧ ветлісны Кулӧмдін районса Красноярӧ. Тайӧ грездас ӧні некод нин оз ов. Но сэтчӧс местаясыс сэтшӧм мичаӧсь! Тані вӧрзьӧдлытӧм вӧр-ва, крут берег, уліас визувтӧ Нем ю. Вадорсянь неылын быдмӧны мича сус пуяс. Ю шӧрын эм кось, а изъяс вомӧныс ваыс бузгӧмӧн визувтӧ.
 +
Красноярсянь неылын эм карьер. Коркӧ сэтысь босьтлӧмаӧсь туй вӧчӧм вылӧ из.
 +
Красноярын челядь ... .
 +
 
 +
Лӧсьӧд гожся шойччӧм йылысь презентация, дасьтысь петкӧдчыны ёртъяс водзын.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Гожся шойччӧм. Ю дорын шойччӧм. Коми республикаса юяс : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 15-31.>'''
 +
 
 +
 
 +
ГОЖСЯ ШОЙЧЧӦМ. Ю ДОРЫН ШОЙЧЧӦМ. КОМИ РЕСПУБЛИКАСА ЮЯС
 +
 
 +
17 удж. Серпас серти лӧсьӧд неыджыд висьт ю дорын гожӧмын шойччӧм йылысь.
 +
 
 +
ВЕСЬКЫД ДА КОСВЕННӦЙ СЁРНИ.
 +
 
 +
Веськыд сёрни — сёрнитысьлысь кывъяссӧ вежлавтӧг гижӧдын вайӧдӧм.
 +
 
 +
Веськыд сёрниа сёрникузя
 +
 
 +
Веськыд сёрни
 +
 
 +
Авторлӧн кывъяс
 +
 
 +
Веськыд сёрни вермас сулавны авторлӧн кывъяс водзын либӧ бӧрын. Веськыд сёрни гижсьӧ ыджыд шыпассянь да босьтсьӧ кавычкаясӧ.
 +
 
 +
Веськыд сёрниа сёрникузяяслӧн схемаяс
 +
 
 +
«Печора — Коми муын медыджыд ю», — юӧртіс велӧдысь.
 +
«Гожӧмнас ми ветлім Из гӧраӧдз!» — ошйысис ёртъяс водзын Кирӧ.
 +
«Мунан аски мекӧд вуграсьны?» — юаліс рытнас вокӧй.
 +
Батьӧй шуис: «Окота чӧскыд юква сёйыштны».
 +
Челядь радлісны: «Регыд кывтам байдаркаясӧн Эжваті!»
 +
Миша юаліс: «Мый колӧ босьтны аскӧд походӧ?»
 +
 
 +
Косвеннӧй сёрни — кодлыськӧ сёрни ас кывйӧн висьталӧм.
 +
 
 +
Кирӧ ошйысис ёртъяс водзын, мый гожӧмнас ветліс Из гӧраӧдз. Рытнас вокӧй юаліс, муна-ӧ ме аски сыкӧд вуграсьны. Челядь радлісны, сы вӧсна мый кывтасны байдаркаясӧн Эжваті.
 +
 
 +
18 удж. Гижӧй сёрникузяяссӧ гижан пасъяс содталӧмӧн.
 +
 
 +
1) Ниналы чойыс шуис Ме гижи кывбур чужан сикт йылысь, видзӧдлы. 2) Чойыс вочавидзис Позьӧ ыстыны «Йӧлӧга» газетӧ. 3) Ме сэтшӧма нимкодяся тіян вермӧмъясӧн нюмъяліс мамныс. 4) Челядь, корсьӧй юӧр Коми Республикаса юяс йылысь корис велӧдысь. 5) Наста юаліс Кӧні тэ велӧдчин татшӧм бура вартчыны? 6) Гожся университетын уджалысьяс вӧзйисны Бӧрйӧй ас кӧсйӧм серти нырвизь: проза либӧ поэзия. 7) География урокъяс вылын ті тӧдмаланныд уна выльтор висьталіс классӧн веськӧдлысь.
 +
 
 +
19 удж. Лыддьы да веськыд сёрниа сёрникузяяссӧ веж косвеннӧйясӧн.
 +
 
 +
Кодлы шедӧ, кодлы оз.
 +
 
 +
Ваня воккӧд ми радейтлім вуграсьны. Ӧтчыд вуграсим сыкӧд дзик орччӧн. Сійӧ кельчи-мыктӧ сӧмын лэпталӧ, а меным оз шед. Скӧрми да кори: «Вай вежсям местаясӧн!» И бара — сылы шедӧ, меным оз. Бара вежсим. Сылы шедӧ, меным оз.
 +
Скӧрми сы выйӧдз, платтьӧӧн и бузгыси ваас да став черисӧ повзьӧді. Ваня дӧзмис ме вылӧ: «Но и тӧлктӧм жӧ тэ, нидзувсӧ ӧд оз шӧрӧдыс пысавны вугырас, а тэнад вугыр йылыд аршин кузя тыдалӧ. Чериыд ӧд абу тэ кодь йӧй!». «Быттьӧ водзджык эз позь висьтавны та йылысь!» — горӧді ме.
 +
 
 +
Му шар юкӧнъяс
 +
 
 +
рытыв-войвыв
 +
 
 +
рытыв-лунвыв
 +
 
 +
асыв-войвыв
 +
 
 +
асыв-лунвыв
 +
 
 +
20 удж. Тӧдмась му шар юкӧнъясӧн. Комиӧд текстысь кывъяссӧ, гиж.
 +
 
 +
Коми Республика паськӧдчӧма Европаса Россиялӧн асыв-войвылын. Миян чужан муным аслыспӧлӧс: войвылын нэмӧвӧйся кынйир, а лунвылын быдмӧны яблӧг пуяс. Асыввывсянь войвылӧ визувтӧ медся ыджыд ю — Печора. Рытыввылын визувтӧ Мезень ю, асыв-лунвывсянь рытыв-войвылӧ шлывгӧ Эжва ю.
 +
 
 +
Коми Республикалӧн мусерпас
 +
 
 +
21 удж. Аддзы Коми Республикалӧн мусерпас вылысь юяс. Висьтав, кутшӧм юяс визувтӧны лунвылын, войвылын, асыввылын да рытыввылын.
 +
 
 +
ӦТУВТАН ЛЫДАКЫВЪЯС.
 +
 
 +
22 удж. Тӧдмась таблицаын сетӧм юӧрӧн да вочавидз юалӧм вылӧ.
 +
 
 +
Медшӧр коми юяс.
 +
 
 +
Кутшӧм юяс визувтӧны сӧмын Коми муті?
 +
 
 +
23 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ сёрникузяяссӧ. Тӧдмав, кутшӧм юяс йылысь висьтавсьӧ. Инды ӧтувтан лыдакывъяссӧ. Лӧсьӧд 2—3 сёрникузя, гиж.
 +
 
 +
1. Тайӧ кыкнан юыс усьӧны Эжваӧ.
 +
2. Куимнан юыслӧн кузьтаыс витсё километрысь унджык.
 +
3. Витнан юыс нуӧны васӧ Печораӧ.
 +
4. Куимнан медся ыджыд юыслӧн ӧтув кузьтаыс куим сюрс ӧкмыссё вит километр.
 +
5. Квайтнан юыс визувтӧны сӧмын Коми муті.
 +
 
 +
Вӧдитчы 22-ӧд уджын сетӧм таблицаӧн.
 +
 
 +
24 удж. Содты лӧсялана суффиксъяс. Нёль кывтэчасӧн лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.
 +
 
 +
куйлӧ асыв-войвылын
 +
 
 +
визувтӧ Из гӧрасянь
 +
 
 +
усьӧны Печораӧ
 +
 
 +
кыкнан берегыс
 +
 
 +
олӧ сиктын
 +
 
 +
катӧны Эжваті
 +
 
 +
нёльнан юыс
 +
 
 +
петӧ нюрысь
 +
 
 +
квайтнан районыс
 +
 
 +
кывтӧ Коми муті
 +
 
 +
кывтӧ Войвыв Двинаті
 +
 
 +
даснан вожыс
 +
 
 +
локтіс войвылӧ
 +
 
 +
вуджны пості
 +
 
 +
25 удж. Лӧсьӧд схемаяс отсӧгӧн текст. Дасьтысь висьтавны юяс йылысь.
 +
 
 +
Войвыв Двина — Эжва — Сыктыв, Висер, Емва
 +
 
 +
Баренцев саридз — Печора — Уса, Тшугӧр, Изьва
 +
 
 +
Коми муын куим ыджыд ю — Печора, Эжва, Мозын. Печора — Европаса медыджыд юясысь ӧти. Сійӧ петӧ ... да усьӧ Баренцев саридзӧ. Печораӧ усьӧны Уса, Тшугӧр, Изьва.
 +
Эжва неуна ичӧтджык Печораысь, но зэв жӧ вына да паськыд ю. Эжваӧ усьӧны Сыктыв, Висер, Емва. А ачыс усьӧ Войвыв Двинаӧ.
 +
Коймӧд ыджыд ю — Мозын. ...
 +
 
 +
Тӧдмав Мозын ю йылысь. Гиж неыджыд юӧр план серти.
 +
 
 +
1. Кысянь заводитчӧ да кытчӧ усьӧ Мозын ю?
 +
2. Кыті сійӧ кывтӧ?
 +
3. Кутшӧм юяс усьӧны Мозынӧ?
 +
4. Мыйӧн озыр Мозын ю?
 +
 
 +
26 удж. Гиж аслад кар (сикт) дорті визувтысь юяс йылысь.
 +
 
 +
Ме ола ... . Сы дорті визувтӧ(ны) ... . Менам пӧль-пӧч олӧны ... . Сэні визувтӧ(ны) ... . Гожӧмнас ме ветлі ... . Орччӧн эм ... .
 +
 
 +
Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, дасьтысь сёрнитны ёртыдкӧд.
 +
 
 +
1) Кӧні тэ олан?
 +
2) Кӧні шылькнитчӧма Коми Республика?
 +
3) Кутшӧм ыджыд юяс визувтӧны Коми муті?
 +
4) Мый верман висьтавны на пиысь ӧти йылысь?
 +
5) Кутшӧм ичӧт юяс тэ тӧдан?
 +
6) Кутшӧмӧсь миян юяс?
 +
7) Кутшӧм ю визувтӧ тіян сикт (кар) дорті?
 +
 
 +
Тӧдмав кывъяслысь вежӧртассӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс.
 +
Лӧсьӧд тайӧ кывъясӧн сёрникузяяс.
 +
 
 +
27 удж. Кыввор отсӧгӧн тӧдмав, мый йылысь «Мунӧны» поэмалӧн юкӧныс.
 +
 
 +
28 удж. Лыддьы да гӧгӧрво поэма юкӧнсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
(Поэмаысь юкӧн.)
 +
 
 +
Видзӧдлӧй: лӧзалан Сыктывным нюмъялӧ,
 +
Гож водзӧ, луд вылӧ водӧма Эжваным.
 +
Видзӧдлы, став Коми му,
 +
Шлывгӧ кыдз Печора ю,
 +
Из вомӧн чеччалӧ Изьва,
 +
Сӧдз выйӧн визувтӧ Емва,
 +
Шуньгӧны ворсігтыр рама
 +
Мезень, и Луза, и Кама.
 +
Коми му сӧнъясӧд, енэж лӧз ю кузя
 +
Пыжаяс лыд ни тшӧт кывтӧны-катӧны.
 +
Тільсъялӧ ӧпаснӧй шы,
 +
Сералӧ посньыдик гы.
 +
 
 +
1. Кутшӧм ю нимъяс паныдасьӧны «Мунӧны» поэма юкӧнын?
 +
2. Кутшӧм кывъяс отсӧгӧн автор серпасалӧма юяссӧ?
 +
3. Кутшӧм художествоа средствоӧн сійӧ вӧдитчӧ?
 +
4. Мый позьӧ тӧдмавны тайӧ юяс йывсьыс?
 +
5. Кутшӧмӧсь найӧ?
 +
6. Мӧвпышт, позьӧ-ӧ поэма юкӧныслы сетны торъя ним. Кутшӧм ним лӧсялас?
 +
 
 +
Тӧдмав Василий Ильич Лыткин йылысь да дасьты ёртъясыдкӧд юӧр. Юӧрсӧ позьӧ вӧчны Power Poіnt программа отсӧгӧн.
 +
 
 +
КЫВБЕРДЪЯСЛӦН КАДАКЫВЙЫСЬ -СА СУФФИКСӦН АРТМӦМ.
 +
 
 +
29 удж. Артмӧд кадакывъясысь кывбердъяс, гиж сёрникузяяссӧ.
 +
 
 +
1. Восьса ӧшинь пыр тыдалӧ юсайса вӧр.
 +
2. Купайтчыны колӧ тӧдса местаын.
 +
3. Тупкыса пляжын гожйӧдчыны да купайтчыны оз позь.
 +
4. Тайӧ зонкаыс сувтса синма. (Зумыд кывтэчас.)
 +
5. Пӧдса ӧдзӧс дорын ковмис дыр сулавны.
 +
 
 +
30 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ, артмӧд текст, сет ним да гиж.
 +
 
 +
31 удж. Лыддьы, содтав кольӧм суффиксъяссӧ. Лыдпасъяссӧ гиж кывъясӧн.
 +
 
 +
Эжва — Коми муын Печора бӧрын мӧд ыджыд ю. Сійӧ заводитчӧ кык ичӧтик вожсянь. Ӧтиыс босьтӧ васӧ Дзурнюрысь, а мӧдыс заводитчӧ Мылва дорын пукалысь Нальӧг керӧссянь. Ыджыд ӧдӧн нуӧ Эжва ассьыс сӧстӧм васӧ Войвыв Двинаӧдз. Кузьтаыс Эжвалӧн 1130 километр. Коми му кузя визувтӧ ыджыдджык юкӧныс — 915 километр. Эжваӧ усьӧ 200 сайӧ ыджыд да ичӧт ю.
 +
 
 +
Мичаа лыддьы кывбурсӧ, аддзы кывбердъяс, вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Эжва, Эжва, визув Эжва,
 +
Коми парма юӧй!
 +
Уна ёльлысь сӧстӧм васӧ
 +
Саридзӧ тэ нуан.
 +
 
 +
Уджын лун-вой тэнад кольӧ,
 +
Эбӧссьыд он петав.
 +
Пуръяс кылӧдан мыш вылад,
 +
Мича чери сетан.
 +
 
 +
Тэнад кыркӧтш йылын быдми,
 +
Кольлі челядь вояс.
 +
Унаысь ме ветки пыжӧн
 +
Кывтлі тувсов войӧ.
 +
 
 +
Эжва, Эжва, визув Эжва,
 +
Коми парма юӧй!
 +
Тэнсьыд чӧскыд сӧстӧм ватӧ
 +
Олӧм помӧдз юа.
 +
 
 +
1. Кутшӧм тӧдчанлуныс Эжва юлӧн?
 +
2. Тӧдмав, кутшӧм юяс усьӧны Эжваӧ.
 +
 
 +
32 удж. Лыддьы да вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.
 +
 
 +
Емва — Эжвалӧн медся ыджыд вож. Сылӧн кузьтаыс 499 километр. Вымь — тадзи шуӧны Емвасӧ рочӧн. Заводитчӧ Емва Шӧр Тиман гӧраясын да визувтӧ лунвывлань. Юыс то лӧнь, то визув. Увланьыс юлӧн пасьтаыс 200—300 метр.
 +
Емвалӧн медся гырысь вожъясыс — Весыва, Вӧрыква, Йӧлва, Коин да Пожӧг.
 +
Ӧткымынъяс Емва нимсӧ йитлісны ем кывкӧд. Ваыс пӧ юас сэтшӧм сӧдз, мый весиг ва пыдӧссьыс ем тыдалӧ. Мукӧдъяс аддзылісны татысь ен кыв. Перымса Степан пӧ уна роч ен вайлӧма. Коймӧдъяс зілисны ӧткодявны юыслысь нимсӧ вомкӧд (устьекӧд). Эжваас усигас пӧ вомыс (устьеыс) паськыд.
 +
Но ем кыв паныдасьлӧ и мукӧд нимъясын, шуам, Емваль, Емгорт. Тайӧ нимъясыс йитчӧмаӧсь йӧгра кывкӧд. Хант сёрниын ем кывлӧн вежӧртасыс «вежа». Сідзкӧ, Емва — вежа ва, вежа ю.
 +
 
 +
33 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.
 +
 
 +
1) Ойдысь ютӧ он потш. 2) Визув ю лӧнинті оз визувт. 3) Гудыр ваад чериыд абу. 4) Ю вылын абу вӧрын, шӧпкӧдчӧмыд гора.
 +
 
 +
34 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд зумыд кывтэчасъяслысь вежӧртассӧ.
 +
 
 +
Ваыс вомас кынмӧма.
 +
Ва вывті котӧртӧма.
 +
Ва пыр видзӧдысь.
 +
Вадор берба кодь.
 +
Ваувса кодь.
 +
Ва вундӧ сёрнитӧ.
 +
 
 +
Ставсӧ аддзӧ.
 +
Ланьтӧмӧн олӧ.
 +
Статя, мичаник ныв.
 +
Лӧсьыда, гӧгӧрвоана сёрнитӧ.
 +
Кокньыдик.
 +
Мудер, наян.
 +
 
 +
35 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис висьт. Сет ним, гиж.
 +
 
 +
1. Кутшӧм ю визувтӧ тіян сикт (кар) дорті?
 +
2. Кыдзи артмӧма ю нимыс?
 +
3. Ыджыд-ӧ пасьтаыс да кузьтаыс тіян сиктдорса (кардорса) юлӧн?
 +
4. Мыйӧн нималӧ тіян сиктдорса (кардорса) юыс?
 +
5. Кыдзи тэ шойччан ю дорын?
 +
 
 +
36 удж. Лыддьы текстсӧ да сет ним. Вуджӧд роч кыв вылӧ да лӧсьӧд юалӧмъяс.
 +
 
 +
Финн кыв туялысь Даниэль Европеус гӧгӧрвоӧдіс, мый Вычегда — йӧгра ним, вежӧртӧ «виддза вож». Мӧд финн кыв туялысь Юрьё Вихман, коді 1901—1902 воясӧ воліс Комиӧ, гижліс, мый Вычегда нимсӧ важ комияс вуджӧдӧмаӧсь Эжваӧн. «Выч» юкӧнсӧ Юрьё Вихман йитліс хант «ванжи, ванча» — «турун, эжа» да манси «вансин, вансен» — «быдмӧма, тырӧма турунӧн» кывъяскӧд.
 +
Роч профессор Б. А. Серебренников шуӧма, мый «выч» юкӧныс важ манси кывйысь, вежӧртасыс — «васӧд места».
 +
Сідзкӧ, Вычегда да Эжва нимъяслӧн вежӧртасыс ӧти — «виддза ю, видзьяс пӧлӧн визувтысь ю».
 +
 
 +
37 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.
 +
 
 +
Ваын чужис, а ваысь полӧ. Китӧм-коктӧм, а став мирсӧ кытшовтӧ — юӧр вайӧ.
 +
 
 +
Тӧдмав, кутшӧм ю йылысь мунӧ сёрниыс текстын.
 +
 
 +
Войвыв Урал шӧрсянь гырысь изъяс костӧд шор моз заводитӧ писькӧдчыны миян республикаса медыджыд ю. Кузьтаыс сылӧн 1809 километр, усьӧ Баренцев саридзӧ. Юыслысь нимсӧ новлӧ кар.
 +
Туялысьяс гижлісны, мый тайӧ кывйыс индӧ «пещера» кыв вылӧ. Нимсӧ йитлісны финн «петая» — «пожӧм» да хант «пеши» — «кӧрпи» кывъяскӧд. Нӧшта чайтлісны, мый тайӧ юыслӧн нимыс артмӧма «петшӧр» кывйысь.
 +
Но збыльвылас юыслӧн нимыс артмӧма «войтыр» нимысь. Самодийскӧй кывйын пэ, пэа — «вӧр, вӧрса» да чер, чера — «олысь».
 +
 
 +
38 удж. Ребус отсӧгӧн тӧдмав, кутшӧм войвыв ю петкӧдлӧма серпас вылын. Ӧткодяв серпасъяссӧ, пасйы юыслысь аслыспӧлӧслунсӧ.
 +
 
 +
39 удж. Гиж диктант колана кывбердъяс содталӧмӧн.
 +
 
 +
Ылыдз вожын.
 +
 
 +
Неважӧн ме бара вӧлі Ылыдз вожын. Ылыдз ю пансьӧ Из гӧра бердын да усьӧ Печораӧ. Тайӧ вель ыджыд да сӧстӧм ю.
 +
Ӧні быдӧн нин мотора пыжӧн ветлӧны, а важӧн зібъясьӧмӧн ветлісны. Визув юсӧ Ылӧдзӧн шуисны, сы вӧсна мый ылӧдз катлісны вӧравны да видз пуктыны.
 +
Ӧні Ылыдз вожын медся ... сиктыс Еремей. Ылыдз юлӧн веськыдладорыс пырӧ заповедникӧ. Сэтысь нинӧм оз позь вӧрӧдны. Шуйгаладорсӧ вичмӧдӧма ... вӧралысьяслы.
 +
 
 +
40 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Серпасав класса ёртыдкӧд плакат, бӧрйы текстысь лӧсялана кывъяс. Классын дасьтӧй плакатъясысь выставка.
 +
 
 +
Видзчысьӧй ваысь!
 +
 
 +
Матыстчӧ гожӧм. Унджыкыслӧн син водзас — саридз, берег, ю дор. Вартчӧм отсалӧ мынтӧдчыны ковтӧм сьӧктаысь, ӧткымын висьӧмысь, бурмӧдӧ сьӧлӧмкылӧмтӧ.
 +
Медся ёна йӧз радейтӧны вавывса спорт сикасъяс: мотора пыжӧн, вавывса лыжиӧн, вавывса велосипедӧн, «Водолёт» самокатӧн да бананӧн шлывъялӧм. Томджыкъяслы сьӧлӧм вылӧ воӧ сёрфинг (ва вывті пӧвйӧн катайтчӧм), виндсёрфинг (паруса пӧв вылын катайтчӧм), вейкбординг (буксовочнӧй катерӧ кутчысьӧмӧн пӧв вылын катайтчӧм).
 +
Энӧ вунӧдӧй: ва вылӧ петігӧн колӧ пасьтавны спасательнӧй жилет. Видзчысьӧй тӧдтӧминъясын да визулаинъясын купайтчӧмысь. Энӧ пырӧй вывті ылӧ. Оз позь ёна эскыны пӧльтӧм матрацъяслы. Тіянкӧд кӧ лоис неминуча, медшӧрыс — энӧ повзьӧй, пыдіа лолыштӧй, водӧй мышнад, энӧ шӧйӧвошӧй.
 +
 
 +
41 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вуджӧд текстсӧ.
 +
 
 +
Ва нимлун.
 +
 
 +
Йӧз костын ва нимлун индӧм серти абу ӧткодь видзӧдласыс. Кӧнсюрӧ шуӧны, мый ва нимлун Трӧича бӧрын лун кост мысти. А мӧдъяс шуӧны — коймӧд лунас пӧ. Ва нимлунӧ оз позь мыськасьны-пожъясьны, ветлыны пыжӧн. И вала ю дорӧ либӧ шор дорӧ лэччигӧн, колӧ пӧ гӧститӧдны васӧ — гумовттӧдзыс лэдзны ва вылас няньтор либӧ сакартор.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Коми муын вӧр-ва видзӧм. Коми гижысьяс вӧр-ва видзӧм йылысь : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 32-50.>'''
 +
 
 +
 
 +
КОМИ МУЫН ВӦР-ВА ВИДЗӦМ. КОМИ ГИЖЫСЬЯС ВӦР-ВА ВИДЗӦМ ЙЫЛЫСЬ
 +
 
 +
КӦ ДА ЭСЬКӦ КЫВТОРЪЯС.
 +
 
 +
Кӧ да эськӧ вермӧны лоны кывторйӧн и кывйитӧдӧн. Найӧ асшӧр кывсикасъяскӧд гижсьӧны торйӧн.
 +
Ветлам кӧ вотчыны-а.
 +
Тэ кӧ радейтан чужан мутӧ, век кутан тӧждысьны сылӧн сӧстӧмлун вӧсна.
 +
Ме эськӧ висьталі ставныслы войвывса вӧр-валӧн мичлун йылысь.
 +
 
 +
42 удж. Лӧсьӧд да петкӧдчы ёртъяс водзын вӧр-ва нимсянь шыӧдчӧмӧн.
 +
 
 +
Ме гут кулан тшак, мича да тшап. Менам гӧрд рӧма еджыд чутъяса шляпаӧй тыдалӧ ылісянь. Но мыйлакӧ тшак вотысьяс пырджык нӧрӧвитӧны менӧ чужйыны либӧ талявны. Йӧз, ме кӧ ог ков тіянлы, йӧраяслы зэв колана бурдӧдчантор. Энӧ чужъялӧй да талялӧй менӧ, кольӧй вӧрпаяслы!
 +
 
 +
43 удж. Аддзы быд гажлунлы лӧсялана кадпас.
 +
 
 +
Пӧкрӧв лун йирым тӧлысь дас нёльӧд лун
 +
 
 +
Илля лун моз тӧлысь мӧд лун
 +
 
 +
Семен лун кӧч тӧлысь дас нёльӧд лун
 +
 
 +
Митрей лун вӧльгым тӧлысь витӧд лун
 +
 
 +
44 удж. Гӧгӧрвоӧд приметаяс. Мӧвпышт, кывторйӧн либӧ кывйитӧдӧн лоӧ кӧ-ыс.
 +
 
 +
1) Илля лунӧ кӧ мича, арбыд мича лоӧ. 2) Арыд кӧ лун тӧла, тулысыд лоӧ вой тӧла. 3) Пӧкрӧв субӧта кӧ кушӧн воас, и Митрей субӧтаӧдз оз лымъяв. 4) Лымйыс кӧ кок улын дзуртӧ, сывлас на. 5) Арся видз (пост) дырйи кӧ куим лун шондіа, воыд бур лоӧ. 6) Семен лун кӧ зэра, ар пом зэра. 7) Турияс кӧ ёна горзӧны — пужъялас. 8) Пелысьыс кӧ уна, тӧлыс кӧдзыд лоӧ.
 +
 
 +
45 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Со кардорса неыджыд ты. Водзті ваыс сэні вӧлі сӧстӧм, кельыдлӧз рӧма. Тыын олісны черияс, ты весьтын лэбалісны тэрыб юрсигусьяс. Челядь сэтчӧ волывлісны купайтчыны.
 +
Но орччӧн сувтӧдісны завод. Уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна, заводысь шыбласъяс веськалӧны ваӧ. Ӧні сійӧ няйт, мусир кӧра. Абу ни черияс, ни юрсигусьяс. Некод оз волы шойччыны ты дорӧ. Мый эськӧ водзӧ лоӧ?
 +
 
 +
1. Кутшӧм вӧлі кардорса тыыс?
 +
2. Кутшӧм омӧльтор артмис йӧз киӧн?
 +
3. Мый вӧсна лоис татшӧм неминучаыс? Гӧгӧрвоӧд вочакывтӧ серпас да текст отсӧгӧн.
 +
4. Мый лоӧ, нинӧм кӧ оз вежсьы заводса удж котыртӧмын?
 +
5. Мый эськӧ колӧ вӧчны, медым сӧстӧммӧдны тыысь васӧ?
 +
6. Кыдзи сэки вежсяс тыгӧгӧрса вӧр-ваыс?
 +
 
 +
1. Мӧвпышт да висьтав:
 +
 
 +
• Эм-ӧ тіян сикт-кар дорын тшыкӧдӧм вӧр-ва?
 +
• Эм-ӧ сылӧн инним? Мый сійӧ вежӧртӧ?
 +
• Кутшӧм неминуча лоис сэні?
 +
• Кыдзи тэ чайтан, мыйла тадзи артмис?
 +
 
 +
2. Дасьты сиктса (карса) олысьяс дорӧ вӧр-ва видзӧм йылысь шыӧдчӧм.
 +
3. Бӧрйӧй медся бур шыӧдчӧмсӧ да ыстӧй сиктса (карса) веськӧдлысьлы.
 +
 
 +
46 удж. Помав сёрникузяяссӧ.
 +
 
 +
1) Ме кӧ вӧлі вӧр-ва дӧзьӧритан министерствоса веськӧдлысьӧн, сэки эськӧ ... . 2) Ме кӧ вӧлі вӧралысьӧн, сэки эськӧ ... . 3) Ме кӧ вӧлі чери видзӧм-кыйӧм вӧсна кывкутысь инспекторӧн, сэки эськӧ ... . 4) Ме кӧ вӧлі Вӧрсаӧн, сэки эськӧ ... . 5) Ме кӧ вӧлі Пера-багатырӧн, сэки эськӧ ... . 6) Ме кӧ вӧлі «Гринпис» котырын, сэки эськӧ... .
 +
 
 +
Юалана да йитӧса нимвежтасъяс.
 +
 
 +
Коді вермас висьтавны, мый поводдяыскӧд лоӧма?
 +
Энӧ кералӧй пожӧма яг, коді быдмӧма нэмъяс чӧж!
 +
Кутшӧм мича зэрӧн мыссьӧм рас!
 +
Мыйта озырлуныс коми пармаын!
 +
Кымын вӧр-ва видзанін Коми Республикаын?
 +
 
 +
Гӧгӧрвоӧдтӧм нимвежтасъяс.
 +
 
 +
Кодкӧ висьталіс, мый шондӧдас.
 +
Вӧчин-ӧ тэ талун кутшӧмкӧ буртор?
 +
Кодсюрӧ эскӧны быдмӧгъяслӧн бурдӧдчан вынӧ.
 +
«Югыд ва» вужвойтыр парк йылысь мыйсюрӧ тӧдмалім география урок вылын.
 +
Некымын лун ми идралім школадорса парк.
 +
 
 +
47 удж. Содты текстӧ лӧсялана нимвежтасъяс да кывйитӧдъяс. Инды налысь сикассӧ.
 +
 
 +
Вок пыдди.
 +
 
 +
Зэра арыс быттьӧкӧ казяліс, мый вунӧдіс прӧщайтчыны жар гожӧмыскӧд. Кодкӧ быттьӧ вештіс кымӧръяссӧ. Лунтыръясӧн кутіс дзирдавны шонді.
 +
Ӧти татшӧм асылӧ ми, челядь, ветлім ягӧ пувла. Друг кутісны кывны нора кливксан шыяс.
 +
— Юсьяс лэбӧны, — ышловзис Веня ёртӧй. — Некымын лун мысти лымъялас. Пӧльӧй шулывлӧ, мый юсьяс бордъяс выланыс вайӧны тӧв.
 +
— Юсьяс лэбисны уліті. Кутшӧм мича, лым еджыд лэбачьяс! Но мый тайӧ? Кельӧб помын лэбис кутшӧмкӧ сьӧдруд ичӧтджык пӧтка.
 +
 
 +
48 удж. Серпас серти тӧдмав Серафим Алексеевич Поповлӧн «Кыдз пулы морӧс вылас» кывбурлысь темасӧ.
 +
 
 +
49 удж. Лыддьы, гӧгӧрво кывбурсӧ да висьт юкӧнсӧ. Аддзы наысь нимвежтасъяс, тӧдмав сикассӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Кыдз пулы морӧс вылас.
 +
 
 +
Кыдз пулы морӧс вылас
 +
Вӧчӧма кодкӧ пас:
 +
Пурт либӧ ӧжын йылӧн
 +
Кольӧма кырымпас.
 +
 
 +
Бурдӧма пулӧн дойыс,
 +
Важӧн нин сійӧ кос.
 +
Вежӧдысь чалльӧн лои
 +
Мыччысьӧм сэтысь рос.
 +
 
 +
Уна на морт нэм олас
 +
Юсайса кыддза рас...
 +
Мыйла нӧ ми огӧ полӧй,
 +
Му вылас кодыр олам,
 +
Колявны мисьтӧм пас?
 +
 
 +
Чукыль сайын вӧлі кузь да векни ты. Сы гӧгӧр быдмис вӧр. Кодлыкӧ юрас воӧма «сюсь» мӧвп: вӧчны татчӧ видз. Вайисны вына техника, кералісны пуяссӧ, шыльӧдісны пӧрӧдӧминсӧ. А коз-пожӧмсӧ, кыдз-пипусӧ тракторӧн йӧткалісны-дзебисны орчча неыджыд тыӧ.
 +
Но вӧр-ватӧ он ылӧдлы. Быдмас ӧмӧй турун кос сёй вылын! Увтасінас жӧ муыс вывті небыд. Гожся медся жар луннас трактор сибдӧ. Ставсӧ жугӧдісны, а тӧлкыс сідзи эз и ло. Ӧні тані коктӧ позьӧ чегны: то морӧсӧдз кӧлея, то джуджыд мыльк. Лёкинын ыджыдалӧны бадь, пипу, ловпу, сэтӧр да нинӧмысь повтӧм лежнӧг.
 +
 
 +
1. Кутшӧм морт дойдіс кыдзсӧ? Кыдзи чайтан, позьӧ-ӧ тадзи вӧчны?
 +
2. А тэ дойдалан пуяссӧ?
 +
3. Мыйла висьт юкӧнын «сюсь» кывсӧ босьтӧма кавычкаясӧ? Кутшӧм кывйӧн позьӧ вежны сійӧс текстын?
 +
4. Кутшӧм ним позьӧ сетны висьт юкӧныслы?
 +
5. Мыйӧн ӧткодьӧсь кывбурыс да висьт юкӧныс?
 +
6. Мыйӧн вермӧ отсавны вӧр-ваыслы морт?
 +
7. Кыдзи тэ видзан вӧр-васӧ?
 +
 
 +
Бӧрйы лӧсялана серпас (фото) кывбур либӧ текст дорӧ. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.
 +
 
 +
50 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ, гӧгӧрвоӧд найӧс. Бӧрйы 49-ӧд уджса висьт юкӧн да кывбур дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.
 +
 
 +
1) Заводитны бурӧн, а помавны дурӧн. 2) Кор отсавны кӧсйӧны, оз юасьны. 3) Бур заводитӧм — удж джын. 4) Он кӧ уджав, он и сёй. 5) Век ов да век велӧдчы. 6) Мый кӧдзан, сійӧс и вундан.
 +
 
 +
Дасьты «Вӧр-ва видзӧм» тема вылӧ 10—12 кывъя юржуглан (кроссворд). Вӧзйы тӧдмавны ёртъясыдлы.
 +
 
 +
51 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст сертиыс.
 +
 
 +
Экология — греческӧй кыв, вежӧртӧ «ас керка, асгӧгӧрса овмӧс». Быдӧн гӧгӧрвоӧ, мый ас оланін колӧ видзны сӧстӧма, дзоньтавны-бурмӧдны сійӧс. Кодсюрӧ нӧшта и мичмӧдӧны олан керкасӧ, йӧрсӧ. Дерт, тадзи жӧ велӧдӧны овны и челядьсӧ. Но та кындзи, колӧ видзны-дӧзьӧритны вӧр-васӧ, сынӧдсӧ. Ӧд сӧстӧм оланіныс, сынӧдыс, вӧр-ваыс топыда йитчӧма мортлӧн дзоньвидзалункӧд.
 +
Тшӧкыда овлӧ, мый йӧз асьныс тшыкӧдӧны вӧр-васӧ. Уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна юясӧ, саридзьясӧ киссьӧ мусир. Тшӧкыда ковтӧг кералӧны вӧр. Быдсикас шыбласъяс пежалӧны сынӧдсӧ, мусӧ, васӧ. Кусӧдтӧм бипуръясысь заводитчӧны ыджыд пӧжаръяс. Вошӧны гежӧд быдмӧгъяс да пемӧсъяс.
 +
Сӧмын экология наука тӧдӧм да пыдди пуктӧм отсалас бырӧдны лёкторъяс, бурдӧдны мувывса дойяс. Та вылӧ колӧны ас му радейтысь, мывкыд да киподтуя йӧз.
 +
 
 +
Тӧдмав, мый велӧдӧ экология наука. Висьтав ас кывйӧн.
 +
 
 +
ӦТВЫВТАН НИМВЕЖТАСЪЯС.
 +
 
 +
Быд морт радейтӧ чужанінсӧ. — Каждый человек любит Родину.
 +
Быдӧн радейтӧ чужанінсӧ. — Каждый любит Родину.
 +
 
 +
Парма-вӧр, ю-тыяс — ставыс тайӧ миян озырлун.
 +
Став йӧзлы колӧ тӧждысьны чужан вӧр-ва вӧсна.
 +
Ставныслы колӧ дӧзьӧритны Гӧрд небӧгӧ пыртӧм быдмӧгъяс. — Всем нужно охранять растения, занесённые в Красную книгу.
 +
 
 +
Мукӧд йӧзыс оз мӧвпавны вӧр-ва видзӧм йылысь.
 +
В. Чисталёв, И. Коданёв, С. Раевский да мукӧд гижисны коми вӧр-ва йылысь.
 +
 
 +
52 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Аддзы да вуджӧд роч кыв вылӧ ӧтвывтан нимвежтаса сёрникузяяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Миян вӧр.
 +
 
 +
Вӧр сетӧ стрӧитчӧм да быд коланторсӧ вӧчӧм вылӧ пу. Сійӧ нӧшта видзӧ ставныслысь дзоньвидзалун. Быдӧн тӧдӧ, мый вӧр сӧстӧммӧдӧ сынӧдсӧ. Вӧрыс мича вогӧгӧрся став кадӧ: и тӧвся лунъясӧ, и веж тулысын, и жар гожӧмын.
 +
Но торйӧн нин мича вӧрыс арын. Быд мортлы воӧны сьӧлӧм вылас зарни коръяс, сӧдз енэж, тшак-вотӧс кӧра сынӧд.
 +
Вӧр — миян озырлун. Сӧмын мукӧд йӧзыс оз видзны-дӧзьӧритны сійӧс.
 +
Ёртъяс, ставнымлы колӧ гӧгӧрвоны, вӧр — ыджыд да дона колантор.
 +
 
 +
1. Мый тэ тӧдмалін вӧр йылысь?
 +
2. Мыйла колӧ видзны вӧр?
 +
3. Кыдзи тэ верман дӧзьӧритны вӧрсӧ?
 +
 
 +
53 удж. Лӧсьӧд да гиж 4—5 сёрникузя ӧтвывтан нимвежтасъясӧн.
 +
 
 +
54 удж. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ.
 +
 
 +
Быд бурыс эм, быдлаӧ киыс сибалӧ, став дышсӧ лэдзис, ставыс тышкӧн-мышкӧн лои.
 +
 
 +
ВӦРЫН, Ю-ТЫ ДОРЫН
 +
 
 +
55 удж. Уськӧд тӧд вылад соссяна кадакывъяс артмӧм. Комиӧд кывтэчасъяссӧ. Содты 3—4 кывтэчас.
 +
 
 +
56 удж. 55-ӧд удж отсӧгӧн лӧсьӧд да гиж, кыдзи тэ дӧзьӧритан вӧр-ва.
 +
 
 +
Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Сёрнит ёртыдкӧд.
 +
 
 +
1) Мый вежӧртӧ экология кыв?
 +
2) Мыйӧ велӧдӧ экология наука?
 +
3) Кодлы колӧ дӧзьӧритны вӧр-васӧ?
 +
4) Мый овлӧ мортлысь уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна?
 +
5) Кыдзи тэ видзан вӧр-васӧ?
 +
6) Мый вӧзъян ёртъясыдлы?
 +
 
 +
Дасьты «Вӧр-ва» тема вылӧ 10 юалӧма тест. Быд юалӧм дорӧ лӧсьӧд 3—4 вочакыв, медым ӧти на пиысь вӧлі лӧсялана.
 +
 
 +
Коми Республикаын медыджыд ю — тайӧ Печора.
 +
 
 +
57 удж. Вежсьы ёртыдкӧд гортын дасьтӧм тестӧн. Прӧверитӧй ӧта-мӧдныдлысь уджтӧ, донъялӧй.
 +
 
 +
Комиӧд плакатъяс вылысь гижӧдъяс. Вӧзйы ас нимъяс. Дасьты ёртъясыдкӧд вӧр-ва дӧзьӧритӧм йылысь плакат. Классын (ас велӧдчанінын) лӧсьӧдӧй выставка.
 +
 
 +
58 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Содтав кадакывъясӧ колана суффиксъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Мый лоас водзӧ?
 +
 
 +
То куш му дырйи вӧрыс, ваыс кынмас,
 +
То войтва виялӧ, кор коскӧдзыд нин лымъя.
 +
То тулыс нюжалӧ да гожӧм шӧрӧдз кыссьӧ,
 +
А гожӧм бӧрын шляча зэрӧн мыссьӧ.
 +
 
 +
Ӧд енэжным нин косяссьӧма, розя,
 +
А сынӧдтӧгыд овнытӧ мӧй позьӧ?
 +
Вӧр-ваыс оз нин лолав аслас лолӧн.
 +
И морт нэм чинӧ, слабмӧ рӧд и олӧм.
 +
 
 +
И палявнысӧ некыдзи ог кӧсйӧ,
 +
И бур олӧмсӧ челядьлы ог вӧзйӧ.
 +
Став ловъя ловсӧ вайӧдім нин пикӧдз.
 +
Ми вежӧрсялам коркӧ? Йӧймам дзикӧдз?
 +
 
 +
Ӧд Му шарыслӧн талун лолыс пӧдӧ,
 +
Мый лоас водзӧ, сӧмын Енмыс тӧдӧ.
 +
 
 +
1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс?
 +
2. Тэ думысь, мый лоас водзӧ?
 +
 
 +
59 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.
 +
 
 +
Арся луныд кӧч бӧж кузя.
 +
Арын кӧ узян — тӧлын шогӧ усян.
 +
 
 +
Тӧдмалӧй, кыдзи дасьтыны да нуӧдны социальнӧй проект. Дасьтӧй да нуӧдӧй сійӧс.
 +
 
 +
1. «Сӧстӧм шойччанін».
 +
2. «Сӧдз ю».
 +
3. «Веж улича».
 +
4. «Школалы дзоридз».
 +
5. «Лэбачьяслы сёянін».
 +
6. «Ичӧтъяслы ворсанін».
 +
 
 +
Корсь роч либӧ мукӧд кывъя литератураысь вӧр-ва йылысь кывбуръяс. Орччӧд найӧс коми гижысьяслӧн кывбуръяскӧд.
 +
 
 +
Пример вылӧ:
 +
 
 +
М. Лермонтовлӧн «На севере диком» да В. Чисталёвлӧн «Ниа» кывбуръяс.
 +
 
 +
Джуджыд изъя слуда йылын
 +
Быдмис ыджыд ниа пу...
 +
Йылыс кымӧр пӧвстын, вылын,
 +
Вужйыс — корсис пыдысь му.
 +
 
 +
Вӧлі тыдалӧ зэв ылӧ
 +
Сылӧн ёсьмӧм туган йыв,
 +
Юрсӧ кыпӧдӧма вылӧ,
 +
Быд пу вылын вӧлі вев.
 +
 
 +
1. Мыйӧн ӧткодьӧсь тайӧ кывбуръясыс?
 +
2. Мыйӧн найӧ торъялӧны?
 +
3. Кутшӧм серпасъяс сувтісны син водзад кывбуръяс лыддьӧм бӧрын?
 +
4. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧмъяс чужтӧны кывбуръясыс?
 +
 
 +
60 удж. Лыддьы да комиӧд висьтсӧ.
 +
 
 +
Кутшӧм лёктор вӧчисны йӧзыс пелысьлы?
 +
 
 +
61 удж. Лыддьы да вуджӧд приметаяссӧ. Висьтав, мый йылысь найӧ юӧртӧны.
 +
 
 +
Вӧрын уна пелысь — зэра арлӧн пас.
 +
Аръявыв нин выльысь петісны тшакъяс — дыр на оз усь лым.
 +
Лунвылӧ лэбачьяс мӧдӧдчисны выліті — шоныд тӧв лоӧ, уліті — кӧдзыд.
 +
Уна вотӧс вӧрын — кӧдзыд тӧв водзын.
 +
Турияс лэбӧны ньӧжйӧ, чуксасигмоз — мича ар туналӧны.
 +
 
 +
Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Энӧ лыйлӧй еджыд юсьясӧс,
 +
Рудов уткаясӧс, эн!
 +
Дзодзӧгъясӧс энӧ уськӧдӧй,
 +
Виӧмысь мед видзас Ен!
 +
 
 +
Энӧ лыйсьӧй югыд вӧр-ваын,
 +
Энӧ торкӧй асъя ун.
 +
Медым сэсся воас бӧрвылас
 +
Югыд шондіа на лун.
 +
 
 +
Лэбач шыыс мунас лунвылӧ,
 +
Нуас миянсянь привет.
 +
Тулысӧдзыс сэсся вунлывлас,
 +
И бӧр воас татчӧ мед.
 +
 
 +
1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс?
 +
2. Мыйӧ сійӧ велӧдӧ?
 +
3. Кутшӧм ним позьӧ сетны кывбурыслы?
 +
4. Кутшӧм тэнад видзӧдласыд кывбурын кыпӧдӧм мытшӧд вылӧ?
 +
 
 +
Тӧдмав, нӧшта кутшӧм художествоа гижӧдъясын кыпӧдсьӧ вӧр-ва дӧзьӧритӧм тема.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Мортлӧн дзоньвидзалун : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 51-62.>'''
 +
 
 +
 
 +
МОРТЛӦН ДЗОНЬВИДЗАЛУН
 +
 
 +
62 удж. Лыддьы текстсӧ, сет ним да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Вина юӧм вайӧ мортлы зэв ыджыд шог. Учёнӧйяс лыддьӧны, мый весиг сурын эм алкоголь. Сурӧ да винаӧ мортлӧн вир-яйыс зэв ӧдйӧ велалӧ. Юысь мортлӧн пыкталӧ чужӧмыс, тіралӧ ки-кокыс. Сур вӧтлӧ морт организмысь В1 витамин. Юысь мортлӧн тшӧкыда висьӧ сьӧлӧмыс, мускыс, слабмӧ вежӧрыс, паметьыс, торксьӧны вей клеткаясыс. Сійӧ ӧдйӧ скӧрмӧ, пырӧдчӧ венӧ, вермӧ вӧчны уна лёктор.
 +
 
 +
1. Кутшӧм лёктор виччысьӧ юысь мортӧс?
 +
2. Кыті висьӧ татшӧм мортлӧн?
 +
 
 +
63 удж. Аддзы шусьӧгъяслысь да кывйӧзъяслысь помсӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс.
 +
 
 +
Сурыд эбӧстӧ ньылалӧ.
 +
Код морт и ю вомӧн воськовтас.
 +
Вомад оз кисьтны, он кӧ ю.
 +
Юӧмнад керкаыд оз кыпты.
 +
Тагъя сур дурмӧдӧ юр.
 +
Коді юӧ вина, сылӧн доныс чинӧ.
 +
Винатӧ он помав, морттӧ винаыд помалас.
 +
 
 +
Вӧдитчы Фёдор Васильевич Плесовскийлӧн «Коми шусьӧгъяс да кывйӧзъяс» небӧгӧн.
 +
 
 +
Корсь роч кывйысь лӧсялана шусьӧгъяс да кывйӧзъяс.
 +
 
 +
64 удж. Комиӧд шусьӧгсӧ.
 +
 
 +
ЛЫДА КЫВБӦРЪЯС.
 +
 
 +
Лыда кывбӧръяс сулалӧны эмакывъяс, лыдакывъяс, нимвежтасъяс бӧрын. Сёрникузяын оз лоны торъя юкӧдӧн, стӧчмӧдӧны асшӧр кывсикасъяссӧ.
 +
 
 +
Пример вылӧ:
 +
 
 +
дас гӧгӧр морт
 +
 
 +
вит кымын час
 +
 
 +
нёль пӧв унджык
 +
 
 +
кык пельӧ юкис
 +
 
 +
сы мында тӧдӧ
 +
 
 +
чуман тыр вотіс
 +
 
 +
65 удж. Лыддьы текстсӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ. Аддзы лыда кывбӧра сёрникузяяссӧ. Вочавидз текст помын юалӧм вылӧ.
 +
 
 +
Медводдза папирос Россияӧ веськаліс XVІІ-ӧд нэмын. Табак тшынын куим сюрс сайӧ лёк яд. Медлёк ядыс — сир (смола). Сійӧ пуксьӧ мортлы тыас, бронхъясас. Сэки мортсӧ зэв ёна кызӧдӧ. Мӧд лёк яд — никотин, сійӧ пырӧ наркотикъяс лыдӧ. Кор никотин веськалӧ морт пытшкӧ, мортыслӧн дурмӧ юр вежӧрыс. Табакын эм и коймӧд яд — кольмӧдысь (токсическӧй) газъяс. Тайӧ лёк газъясыс чинтӧны вирысь гемоглобин. Мортыс сэки слабмӧ, лёка велӧдчӧ, вунӧдчӧ.
 +
Куритчысь морт ӧдйӧ скӧрмӧ, мудзӧ уджысь, сьӧкыда ветлӧ-котралӧ, пӧдӧ, кык пӧв ӧдйӧджык тырӧ сылӧн лолыс. Куритчӧм дженьдӧдӧ мортлысь олӧмсӧ. Куритчысь мортлӧн оз сӧвмыны мускулъяс, вошӧ аппетит, вижӧдӧны да гылалӧны пиньясыс.
 +
Сы мында лёктор вайӧ куритчӧм! Колӧ-ӧ тайӧ мортлы?
 +
 
 +
66 удж. Видзӧдлы серпассӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ кывтэчасъяс отсӧгӧн.
 +
 
 +
1. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм лёкторйӧ велалӧма зонкаыс?
 +
2. Мыйла тэ тадзи чайтан?
 +
3. Кутшӧмӧн сійӧ лоӧ, ӧтдортчас кӧ тайӧ лёкторсьыс?
 +
 
 +
• Лёк дука юрсиа.
 +
• Чукырӧсь вом дора.
 +
• Чӧскыдтӧм лов шыа.
 +
• Виж пиньяса да чуньяса.
 +
• Гӧрдӧдӧм синма.
 +
• Слаб сьӧлӧма.
 +
• Дзӧрысь киа.
 +
• Тыясын тшын.
 +
• Дугдывтӧг кызӧ.
 +
• Омӧля ветлӧ вирыс.
 +
 
 +
67 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ. Тэч найӧс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Артмӧм текстыслы сет ним.
 +
 
 +
68 удж. Мӧвпышт да висьтав, мый йылысь юӧртӧ тайӧ плакатыс.
 +
 
 +
Серпасав плакат. Сет ним.
 +
 
 +
Шуам, «Ми куритчӧмлы паныд!», «Куритчӧм — тайӧ лёктор!», «Тэныд тайӧ колӧ?».
 +
 
 +
Дасьтысь гӧгӧрвоӧдны уджтӧ:
 +
 
 +
1. Мый серпасалӧма тэнад плакат вылын?
 +
2. Мыйысь коран видзчысьны йӧзӧс?
 +
3. Мый тэ вӧзъян ёртъясыдлы?
 +
4. Мый сиан налы?
 +
 
 +
69 удж. Лыддьы, вуджӧд да тэч текстсӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Морт да наркотикъяс.
 +
 
 +
А) Дурмӧдчанторйысь мортлӧн дугдӧны уджавны мус, вӧрк, юр вем. Сӧнын артмӧны тромбъяс, лёкмӧ вирыс. Вермӧ сувтны сьӧлӧмыс. Наркоманъяс олӧны зэв этша.
 +
Б) Став наркотикыс — яд. Найӧ дурмӧдӧны мортлысь вежӧрсӧ. Татшӧм йӧзыслӧн вежсьӧ оланногыс, вошӧ морттуйыс, олан нырвизьыс.
 +
В) Мортыслы колӧ аслыс гӧгӧрвоны да ас кадӧ бурдӧдчыны-мынтӧдчыны тайӧ лёкторсьыс. Сэки сійӧ, дерт, вермас нюжӧдны олан нэмсӧ.
 +
Г) Наркотик дорӧ мортыс ӧдйӧ велалӧ. Сылы быд пӧрйӧ колӧ пыр унджык дурмӧдчантор. Медым судзӧдны сійӧс, гортсьыс нуӧ медбӧръясӧ либӧ гусясьӧ да вузалӧ наркотик ньӧбӧм могысь. Наркоман яндысьтӧг ылӧдлӧ весиг медматысса йӧзсӧ, оз вӧч кӧсйысьӧмторсӧ.
 +
 
 +
1. Кутшӧм лёктор вайӧны наркотикъяс?
 +
2. Кыдзи вежсьӧ дурмӧдчанторйӧн вӧдитчысь мортлӧн оласногыс?
 +
 
 +
Ёртыдкӧд дасьты серпас да лӧсьӧд наркотиклы паныд листовка.
 +
 
 +
70 удж. Видзӧдлы серпассӧ да лӧсьӧд ёрта сёрни витаминъяс йылысь.
 +
 
 +
Бӧрйы витамин либӧ минерал. Дасьты сы йылысь юӧр сетӧм план серти. Лӧсьӧд презентация да дорйысь ёртъяс водзын.
 +
 
 +
«Витаминъяс да минералъяс мортлӧн олӧмын» проект.
 +
 
 +
Проектлӧн юкӧнъяс:
 +
 
 +
1 лист бок — Титульнӧй (велӧдчанін; проект ним; позьӧ серпас; вӧчысьлӧн ним да ов, класс; ин, во).
 +
 
 +
2 лист бок — Витаминлӧн либӧ минераллӧн коланлун йылысь висьт:
 +
 
 +
А) Мый йылысь проектыс?
 +
Б) Мыйла витаминыс (минералыс) колӧ мортлы (бурдӧдӧ, ёнмӧдӧ, отсалӧ, содтӧ, ...)?
 +
В) Кӧні сійӧ эм (сёянын, юанын, быдмӧгъясын да с.в.)?
 +
Г) Мый лоӧ, сійӧ кӧ оз тырмы вир-яйын?
 +
Д) Ёртъяслы вӧзйӧм (юӧй, сёйӧй, видзӧй, ёнмӧдӧй, ...).
 +
3 лист бок — Серпасъяс (кутшӧм вӧлӧгаын, препаратъясын эм тайӧ витаминыс либӧ минералыс).
 +
4 лист бок — «Дзоньвидзалун» тема вылӧ лӧсьӧдӧм юржуглан(ъяс) (кроссворд, ребус, нӧдкывъяс).
 +
5 лист бок — Ӧшмӧс (автор; небӧг ним; ин, во).
 +
 
 +
«Витаминъяс да минералъяс мортлӧн олӧмын» проект дорӧ пример:
 +
 
 +
Уджсӧ вӧчисны Коми национальнӧй гимназияысь 7-ӧд класса велӧдчысьяс Рудакова Анастасия да Лоскутов Александр
 +
 
 +
*D витамин — зэв колана вир-яйын. Тайӧ витамин колӧ мортлы, медым лыяс лоисны крепыдӧсь. Ичӧт челядьлы D витамин колӧ, медым найӧ эз висьны рахитӧн.
 +
*Кор D витамин оз тырмы вир-яйын, морт висьӧ, лёка узьӧ, усьӧны пиньяс, яй чиг лоӧ омӧль. Сёянторъяс, кӧні эм тайӧ витаминыс, колӧ зэв уна сёйны тӧлын.
 +
*Морт босьтӧ D витамин шонді пыр. Колӧ унджык гуляйтны ывлаын, бура сёйны да юны витаминъяс!
 +
 
 +
Сійӧ эм йӧла сёянторъясын, чери госын, пӧкйын, тшакын, петшӧрын. D витамин сёян колӧ зэв уна сёйны тӧлын.
 +
 
 +
71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво, кыдзи дасьтыны картупеля тшак.
 +
 
 +
Мыськалӧй да весавтӧг пуӧй куим картупель, сэсся кульӧй да вундалӧй. Рудзӧдӧм сола тшак пиас вундалӧй ичӧтик лук джын. Ставсӧ гудралӧй кӧнтусь выйӧн. Позьӧ содтыны пув да град выв турун.
 +
 
 +
72 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ текстсӧ. Сет ним.
 +
 
 +
Кӧсъян кӧ лоны дзоньвидзаӧн — сёй град выв пуктас свежӧйнас, наын уна витамин. Лук, чеснӧк, укроп, сельдерей да вотӧсъяслӧн сок бурмӧдӧны сёянлысь кӧрсӧ да содтӧны витаминъяс. Тшӧкыдджыка колӧ сёйны фруктъясысь да вотӧсъясысь юмовторъяс. Медым вӧлі этшаджык калорий, пуӧй кисельяс, вӧчӧй юмйӧла сорасъяс. Пуӧй шомкорйысь, петшӧрысь шыд. Юӧй душник турунысь, сэтӧр корйысь чайяс. Найӧ чӧскыд кӧраӧсь, бура веськӧдӧны горштӧ.
 +
Туялысьяс тшӧктӧны сёйны фолиевӧй кислотаа сёян. Сійӧ эм веж анькытшын, фасольын, салатын, кӧчанын, лук турунын, морковын, гречаын да зӧрйын, мускын, сырын, чери пӧкйын да чипан кольк вижын.
 +
 
 +
73 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Тӧдмав, кутшӧм град выв пуктас йылысь висьтавсьӧ текстын.
 +
 
 +
Медколана град выв пуктас.
 +
 
 +
Картупельын уна С витамин. 400 грамм пуӧм картупель сетас мортлы аскорбинка да калий суткися пай. Том картупельын эм белок, жиръяс, магний, кальций, цинк, кӧрт, витаминъяс, каротин. Картупельлӧн крахмалыс зэв бура отсалӧ сёян изӧмлы, чинтӧ холестерин.
 +
Сьӧкта бӧрся видзӧдысьяс чайтӧны, мый картупельын уна калорий. Но тайӧ абу сідз. 100 грамм весалӧм пуӧм картупельын 75 калорий, а корнас пуӧм картупельын — сӧмын 60. Медся колана печенча, пӧжӧм, грильын жаритӧм да ру вылын пуӧм картупель.
 +
Бурджык том картупель пуны корнас, сы вӧсна мый сэні уна коланатор. А томӧн картупель лыддьыссьӧ вӧльгым тӧлысьӧдз.
 +
Картупель сетӧ оз сӧмын кынӧмпӧт, но и бурдӧдӧ. Ставлы тӧдса картупель руа ингаляцияяс. Корнас картупель колӧ сёйны вӧрк висигӧн. Юр висигӧн плешкӧ пуктӧны вӧсньыда чӧлалӧм картупель да гартыштӧны бинтӧн орӧсь доймӧминъяс. Кызігӧн да прӧстуда дырйи вӧчӧны картупельысь шонтысянтор: корнас пуӧм картупель нырӧны, гартыштӧны марляӧ да пуктӧны морӧс вылӧ.
 +
 
 +
74 удж. 73-ӧд удж отсӧгӧн лӧсьӧд схема картупельлӧн коланлун йылысь. Дасьтысь висьтасьны схема серти.
 +
 
 +
Лӧсьӧд схема град выв пуктас йылысь ас бӧрйӧм серти. Дасьтысь сы серти висьтавны.
 +
 
 +
75 удж. Лыддьы текстсӧ да дасьты юӧр бурдӧдчан вотӧс либӧ турун йылысь ас бӧрйӧм серти.
 +
 
 +
Бурдӧдчы чӧдйӧн.
 +
 
 +
Чӧд абу сӧмын чӧскыд, но и бурдӧдчан вотӧс. Тӧлысь чӧж кӧ быд лун сёйны стӧкан джын свежӧй чӧд, позьӧ чинтыны ковтӧм сьӧкта. Син бурдӧдӧм могысь зэв бур юны чӧд корйысь чай.
 +
Быдӧн окотапырысь чӧсмасяс чӧдъя варенньӧӧн, пирӧгӧн, лязйӧн. Чӧдсӧ позьӧ кынтыны либӧ косьтыны, медым бурдӧдчыны тӧвнас.
 +
Чӧдъя ва вӧчӧны тадзи: 4 ичӧт пань кос чӧдйӧ кисьтӧй кык стӧкан пуан ва да сулӧдӧй 5 час. Мылӧд висьӧм бурдӧдігӧн юӧй чӧдъя васӧ луннас витысь.
 +
 
 +
76 удж. Лыддьы текстсӧ, содты лӧсялана суффиксъяс. Гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ.
 +
 
 +
Ёнмӧд дзоньвидзалунтӧ!
 +
 
 +
Быд ныв-зон кӧсйӧ лоны повтӧмӧн да вынаӧн. Но медым лоны татшӧмнас, колӧ видзны дзоньвидзалунтӧ. Колӧ мыссьыны кӧдзыд ваӧн. Ваӧн киськасьны заводитӧны 30 градусӧдз шоналӧм ваӧн, вочасӧн чинтӧны 15 градусӧдз. Позьӧ купайтчыны кӧдзыд ваын. Вартчигӧн став вир-яйыд вӧрӧ. Позьӧ зырасьны ваӧн кӧтӧдӧм ки чышкӧдӧн. Унаӧн закаляйтчӧны кӧдзыд сынӧдӧн. Сэк колӧ пӧрччыны вылыс паськӧм, медым вир-яйыд велалас кӧдзыд дінас. Колӧ гуляйтны кӧдзыд поводдя дырйи ывлаын, узьны восьса форточкаӧн.
 +
 
 +
1. Кыдзи позьӧ ёнмӧдны дзоньвидзалун?
 +
2. Кыдзи тэ ёнмӧдан ассьыд дзоньвидзалунтӧ?
 +
 
 +
77 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрвоӧд сылысь нимсӧ. Инды темасӧ да шӧр мӧвпсӧ.
 +
 
 +
И синъясыд шуасны тіянлы аттьӧ.
 +
 
 +
Некымын час чӧж кӧ тэ пилитан пес, сэк мудзасны киыд, коскыд. Ылӧдз кӧ котӧртан, мудзас кокыд.
 +
А кыдз нӧ шойччывтӧг быдса лун уджалӧны синъяс? Кодсюрӧ оз видзны ассьыныс синнысӧ: лыддьысьӧны водсӧн, пемыдын. Некымын час чӧж видзӧдӧны телевизор.
 +
Колӧ, медым урок вӧчигӧн пызанвывса лампалӧн югыдыс усис шуйгавывсянь. Энӧ вунӧдӧй прӧверитны, колана ылнаын-ӧ синсяньыд небӧгыс. Вӧчӧй тадзи: пуктӧй гырддзатӧ пызан вылӧ, чунь йывнад инмӧдчӧй кӧсичаад. Та ылнаын колӧ кутны небӧгсӧ. Энӧ лыддьысьӧй омӧль биӧн, водсӧн. И синъясыд шуасны тіянлы аттьӧ.
 +
 
 +
78 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Сет ним. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.
 +
 
 +
Наркотикъяскӧд тыш мунӧ став мир пасьтала. Тайӧ дурмӧдчанторйыс — зэв ыджыд мытшӧд. Сійӧ босьтӧ аслас крепыд кабырӧ миянлысь тӧдсаясӧс, рӧдвужӧс, а бӧрсӧ найӧс сэтысь он перйы. Тэ кӧ казялін, мый ёртыдлӧн тшӧкыда вежсьӧ аскылӧмыс, сійӧ быдторйысь ӧдйӧ скӧрмӧ, оз сёй, пыр кӧсйӧ узьны, сылы нинӧм оз ков, лоӧ веськодьӧн вӧвлӧм ворсӧмъяс, хобби дорӧ, заводитіс ылӧдчыны-гусясьны, керкаын кылӧ кутшӧмкӧ лёк дук, киын эмӧсь укол туйяс, эн виччысь, шыӧдчы психолог дорӧ. Сёрнит ёртыдкӧд зумыда, стрӧга, но эн горзы. Эн ӧтдортчы ёртсьыд, ставсӧ позяс венны сӧмын ӧтвылысь.
 +
Республикаын быд во нуӧдӧны «Скажи, где торгуют смертью» акция. И унаӧн звӧнитчӧны да висьтасьӧны. Тэ кӧ казялін тайӧ лёкторсӧ, висьтав верстьӧяслы. Ӧтвылысь звӧнитӧй телефон пыр.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Коми преданиеяс : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 63-77.>'''
 +
 
 +
 
 +
КОМИ ПРЕДАНИЕЯС
 +
 
 +
79 удж. Мӧвпышт да висьтав, сетӧм І колян када кадакывъяссьыс ставсӧ-ӧ позьӧ сувтӧдны ІІ колян када формаӧ. Гиж кадакывъяссӧ мӧд колян кадын. Бӧрйы 4—5 кыв да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.
 +
 
 +
80 удж. Серпасав кывъясӧн преданиеясса геройяссӧ план серти.
 +
 
 +
1. Геройяслӧн ортсы.
 +
2. Геройяслӧн паськӧм.
 +
3. Чужӧм мыччӧдлӧм да мыгӧр кутанног серти этшыс.
 +
4. Геройяс вылӧ аслад видзӧдласыд.
 +
 
 +
81 удж. Сёрникузяясӧ содтав преданиеясса геройяслысь нимъяссӧ. Гиж сетӧм сёрникузяяссӧ ІІ колян када кадакывъяс пыртӧмӧн.
 +
 
 +
1. ... кыйсис Емва вожын.
 +
2. ...-багатыр чужис Лупья ю дорын.
 +
3. Скӧр ... полісны Изьва вожын олысьяс.
 +
4. ... вӧлі мудер тӧдысьӧн.
 +
5. ... чепӧн потшліс Эжва ю да корліс пыжаяслысь вот.
 +
6. ... атаманӧс лёк йӧзысь видзис уна рӧма вӧньыс.
 +
7. Вынйӧра ... отсасис Маджа сиктса став олысьыслы.
 +
 
 +
82 удж. Корсь юӧр Тювӧ йылысь. Дасьты план, план серти лӧсьӧд неыджыд висьт. Висьтӧ пырт ІІ колян када кадакывъяс. Вӧдитчы «Мифология коми» небӧгӧн либӧ Д. Г. Костылевӧн, В. Э. Шараповӧн, О. И. Уляшевӧн дасьтӧм тайӧ небӧгыслӧн Ӧтуввезйысь (Интернетысь) электроннӧй версияӧн.
 +
 
 +
83 удж. Комиӧд преданиесӧ. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ. Кадакывъяссӧ гиж ІІ колян кадын.
 +
 
 +
Пера-богатырь.
 +
 
 +
Паличӧн кыскысьӧм.
 +
 
 +
Кык ворсысь пуксьӧны воча, мыджсьӧны кокнаныс, кутчысьӧны паличӧ шӧрӧдыс да заводитӧны кыскыны паличсӧ быдӧн асланьыс. Коді кыскас паличсӧ ворсысьыскӧд асланьыс, сійӧ лоӧ вермысьӧн да кутас лыддьысьны багатырӧн.
 +
 
 +
84 удж. Серпас отсӧгӧн вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
1. Мыйла геройсӧ шуӧмаӧсь Яг Мортӧн?
 +
2. Кутшӧм вӧвлӧмтор йылысь гижӧма Михаил Николаевич Лебедев «Яг Морт» преданиесӧ?
 +
 
 +
85 удж. Лыддьы да гӧгӧрво преданиеысь юкӧнсӧ, вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны.
 +
 
 +
Яг Морт.
 +
(Преданиеысь юкӧнъяс.)
 +
 
 +
Уна тӧдліс коми войтыр
 +
Шудтӧм лун да гажтӧм кад.
 +
Коркӧ важӧн сылы вӧлі
 +
Парма шӧрын веськыд мат.
 +
 
 +
Ветліс сэні, пашкыр ош моз,
 +
Гундыр сяма гӧна морт.
 +
Гашкӧ, вакуль пӧвстысь петысь,
 +
Гашкӧ, вӧрсаяслӧн ёрт.
 +
 
 +
Туша сылӧн вӧлі ыджыд —
 +
Быттьӧ увтӧм пожӧм пу.
 +
Паськӧм пыдди сійӧ новліс
 +
Куим вуртӧм йӧра ку.
 +
 
 +
Вой шӧр войын быдтор аддзис
 +
Сылӧн мисьтӧм гӧрдов син.
 +
Кӧнкӧ шуштӧм, пемыд вӧрын
 +
Вӧлі сылӧн оланін.
 +
 
 +
Мукӧддырйи ӧти киӧн
 +
Сійӧ шыбитліс кыз кер.
 +
Татшӧм вӧлі Яг Морт нима
 +
Вӧрса гундыр нисьӧ звер.
 +
 
 +
Йӧзыс садьтӧг сыысь поліс,
 +
Дзоргис гӧгӧр лун и вой:
 +
Оз-ӧ кыськӧ пуяс костысь
 +
Мыччысь сылӧн гӧна сой?..
 +
 
 +
Изьва дорын, Кыпыд сиктын,
 +
Оліс сэки пӧрысь пӧль.
 +
Бура сёйис, бура юис,
 +
Эз вӧв озыр, эз вӧв гӧль.
 +
 
 +
Сылӧн вӧлі шань да мича
 +
Райда нима ӧтка ныв.
 +
Регыд сылы удал зонкӧд
 +
Воис чунькытшасян лун.
 +
 
 +
Свадьба лунлы паныд Райда
 +
Муніс вотны чӧскыд оз.
 +
Сьӧрсьыс босьтіс вугъя чуман —
 +
Вотанторлы ичӧт доз.
 +
 
 +
Вӧрсьыс петіс ыджыд шыӧн,
 +
Быттьӧ тӧв ныр, гӧна морт,
 +
Ош кодь мисьтӧм, гашкӧ, збыльысь
 +
Вӧрса мутияслӧн ёрт.
 +
 
 +
Ош моз равӧстіс лёк гундыр.
 +
Уси Райда сы ни садь,
 +
Кыдзи кералігӧн усьӧ
 +
Небыд коръя вӧсни бадь.
 +
 
 +
Матігӧгӧрса том йӧзӧс
 +
Туган чукӧртіс дзик пыр...
 +
Муӧ водалісны зонъяс.
 +
Гӧгӧр лои шы ни тӧв.
 +
 
 +
Вӧрсьыс мыччысис лёк гундыр,
 +
Вылас куим йӧра ку.
 +
Аслас туйӧд сійӧ муніс,
 +
Киас нинӧмтор эз ну.
 +
 
 +
Рытӧдз косясисны найӧ.
 +
Воис шонді лэччандор.
 +
Веськыд бугыляс Яг Мортлы
 +
Пырис ёсьтӧм кыдз пу зор.
 +
 
 +
Эбӧс быри, эбӧс абу.
 +
Кокыс водзӧ эз нин ну.
 +
Коръяс костӧ сійӧ усис,
 +
Быттьӧ ыджыд пожӧм пу.
 +
 
 +
Сюри зонлы мича Райда.
 +
Яг Морт сійӧс эз на сёй.
 +
Вевта гуын сійӧ оліс
 +
Сизим лун да сизим вой.
 +
 
 +
Предание юкӧнысь корсь сетӧм кывъяслы синонимъяс.
 +
 
 +
1. Кодъяс шӧр геройясыс М. Н. Лебедевлӧн «Яг Морт» преданиеын?
 +
2. Кутшӧмӧн Михаил Николаевич Лебедев петкӧдлӧма Яг Мортӧс? Кодкӧд сійӧс орччӧдӧма?
 +
3. Мыйла коми войтыр полӧмаӧсь Яг Мортысь?
 +
4. Мый позьӧ висьтавны Райда да Туган йылысь?
 +
5. Кутшӧм герой тэныд медъёна кажитчис? Мыйла?
 +
 
 +
МӦД КОЛЯН КАДА СОССЯНА КАДАКЫВЪЯС.
 +
 
 +
Мӧд колян када соссяна кадакывъяс артмӧны абу соссяна кывтор отсӧгӧн.
 +
 
 +
87 удж. Вежлав кадакывъяссӧ мӧд колян кадын соссяна формаын.
 +
 
 +
88 удж. Лыддьы преданиесӧ, содтав кадакывъясӧ ІІ колян када суффиксъяс. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ.
 +
 
 +
Йиркап.
 +
 
 +
Предание серти Йиркап овлӧма Емдін районса Кони сиктын. Нималӧма бур вӧралысьӧн. Ӧтчыд Йиркап аддзӧма Синдор ты дорын Васалысь Вӧрсакӧд тышкасьӧмсӧ. Отсалӧма Вӧрсалы вермыны Васаӧс: лыйӧма Васалы ньӧввужйысь. Вӧрса аттьӧалӧма Йиркапӧс, тшӧктӧма аддзыны вӧрысь шуд вайысь Ас пу. Тайӧ шуда пусьыс Йиркап лӧсалӧма аслыс лызь гоз. Лызьыс вӧлӧма ӧдйӧ котралысь. Йӧзыс шулӧмаӧсь, мый пач абу на ваймылӧма, а Йиркап пӧ вӧраланінысь нин бӧр воӧ. Сӧмын маті сиктса вӧралысьяслы абу кольлӧма кыйдӧссӧ. Скӧрмӧмаӧсь найӧ Йиркап вылӧ. Ӧтчыд Йиркаплӧн гӧтырыс мудерлунӧн тӧдмалӧмаӧсь верӧсыслысь гусяторсӧ. Юкталӧмаӧсь Йиркапӧс пожйӧг ваӧн да ыстылӧмаӧсь вӧравны. Синдор ты вуджигӧн Йиркап кутӧма вӧйны, вундӧма лызь кутӧдсӧ да мый вынсьыс шыбитӧма берегланьыс. Абу кывзӧма лызьлысь корӧмсӧ. Йӧзыс шуӧны, мый ӧти лызьыс пӧ весигтӧ берег дорын сулалысь пожӧм пуӧ сатшӧма.
 +
 
 +
«Коми легендаяс да преданиеяс» небӧгысь
 +
 
 +
Тӧдмав, мый йылысь корӧма Йиркапӧс лызьыс.
 +
 
 +
Лыддьы да гӧгӧрво преданиесӧ, кадакывъяссӧ лӧсьӧд мӧд колян кадын. Мӧвпышт, кӧні мӧд колян када кадакывйыс лоӧ соссянаӧн.
 +
 
 +
Кӧрткерӧс районса Маджа сиктын олӧма нималана вӧралысь Юрка. Пыр отсалӧма вермытӧм пӧрысь йӧзлы, дзеблӧма вӧрысь вайӧм кыйдӧс, юксьылӧма сыӧн. Юрка вӧлӧма вывті ён, некор абу ӧткажитлӧма лэптыны сиктсаяслы керка-карта.
 +
Ӧтчыд Юрка чорыда висьмис. Суседъясыс некод эз видлыны Юркаӧс. Гортас абу кольӧма некутшӧм сёян. Дыр висьӧм бӧрын тшыг Юркалӧн дзикӧдз бырис эбӧсыс. Петіс ывла вылӧ да гусяліс ӧти ыжӧс.
 +
Кокни кыйдӧсӧ велаліс Юрка, дугдіс вӧравны. Пондіс гусявлыны суседъясыслысь подаяссӧ. Скӧрмисны суседъясыс да вӧйтісны Юркаӧс.
 +
Но гӧгӧрвоисны маджасаяс, мый вӧчисны лёктор. Чукӧртчисны ты дорӧ, пуисны рок да корисны прӧща Юркалысь. Сӧмын локтӧмаӧсь абу ставӧн. А виччысигас рокыс кӧдзаліс. Ӧнӧдз на маджасаясӧс шуӧны «кӧдзыд рок сёйысьясӧн».
 +
 
 +
«Коми легендаяс да преданиеяс» небӧгысь
 +
 
 +
89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво преданиесӧ. Содты геройлысь нимсӧ.
 +
 
 +
Кӧртайка вӧлӧма вына тунӧн, овлӧма Кӧрткерӧсын. Сылӧн пӧ керкаыс и паськӧмыс вӧлӧмаӧсь кӧртысь.
 +
Кӧртайка нюжӧдӧма Эжва ю вомӧн кӧрт чеп, ю кузя кывтысь-катысьяслысь мырддьывлӧма став эмбурсӧ. А коді абу сетӧма — вӧйтлӧма юас.
 +
Кӧртайкалӧн тшӧктӧм серти пӧ шонді да тӧлысь дзебсьылӧмаӧсь. Лун вежсьылӧма войӧн, вой — лунӧн.
 +
Ёна дӧсадитчӧма йӧзлы. Сӧмын Пама тун абу полӧма Кӧртайкаысь.
 +
 
 +
90 удж. Юкӧнъясысь чукӧрт преданиесӧ. Гиж кадакывъяссӧ комиӧдӧмӧн.
 +
 
 +
Кирьян-Варьян.
 +
 
 +
Кӧрт дӧрӧма, булатнӧй сабляа Кирьян-Варьян шыбитчис дорйыны Роч му. Ӧтарӧ-мӧдарӧ шенасьӧ саблянас, лёк вӧрӧгӧс кералӧ. Мездіс Роч му лёк вӧрӧгысь.
 +
Збыль висьтасьысь катша да рака Левоник сарлы вайисны шог юӧр: Роч государство вылӧ уськӧдчис лёк вӧрӧг. Левоник сар мӧдӧдіс слугаяссӧ корны отсӧг вылӧ Кирьян-Варьян багатырӧс.
 +
Левоник сар вӧчис пир, вӧзйис Кирьян-Варьянлы зарни да эзысь. Но багатыр ӧткажитчис сарӧн вӧзйӧм козинъясысь.
 +
Кирьян-Варьян багатыр оліс Емдін районса Ыб сиктын.
 +
 
 +
Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ да вочавидз юалӧм вылӧ.
 +
 
 +
Ёма Баба да Яга-Баба — чойяс?
 +
 
 +
Яга-Баба артмӧма «баба» (пӧч) да «яга» (скӧр) кывъясысь. Ёма кывйыс В. И. Лыткинлӧн «Коми кывйысь краткӧй этимологическӧй словар» серти и эм ведьма, вӧрса пӧч-кӧлдуння, вӧр-валӧн кӧзяйка, вына да ловъя ва видзысь. Кывйыс вуджӧма прибалтийско-финскӧй кывъясысь: вепсъяслӧн — юма, эстъяслӧн — юмал, финнъяслӧн — юмала.
 +
Яга-Бабалӧн да Ёмалӧн важся вужъяс. Кыкнанныс водзынсӧ вӧлӧмаӧсь лёкысь видзысь Енъясӧн. Христианизация бӧрын шуӧмаӧсь кӧлдунняясӧн да повзьӧдлӧмаӧсь наӧн ичӧт челядьӧс. Кыкнанныслӧн косясьлӧм важ паськӧм, дзор лёзь юрси, няйт ки да крука ныр. Ёма да Яга-Бабалӧн оланіныс курӧг кока керка. Баба гусявлӧ челядьӧс, лэбалӧ гӧлик вылын либӧ гырйын. Ёма ёртасьӧ Вӧрсакӧд да Васакӧд, повзьӧдлӧ йӧзӧс да гусявлӧ челядьӧс.
 +
Яга-Баба да Ёма Баба костын эм топыд йитӧд, уна ӧткодьлун. Вермас лоны, роч Яга-Баба персонаж вуджӧдӧма роч мойдъясӧ буретш коми либӧ нӧшта кутшӧмкӧ финн-угор войтырсянь.
 +
 
 +
Лыддьы коми да роч мойдъяс Ёма Баба да Яга-Баба йылысь. Лӧсьӧд ӧткодялан донъялӧм.
 +
 
 +
91 удж. Содтав текстӧ колана кадакывъяс, отсӧг вылӧ босьт сетӧм кадакывъяссӧ.
 +
 
 +
Александр Александрович Доронин чужлӧма Сыктывдін районса Шыладор сиктын. Выльгортын шӧр школа помалӧм бӧрын сійӧ велӧдчылӧма Сыктывкарса государственнӧй университетлӧн химия да биология факультетын. Велӧдліс первой номера школа-интернатын. Сэсся уджавліс Сыктывкарса 18-ӧд номера школаын рисуйтчӧм да физкультура велӧдысьӧн. Бӧрынджык уджавліс Коми Республикаса краеведческӧй музейын художник-реставраторӧн. Веськӧдліс Юннатъяслӧн республикаса станцияын декоративно-прикладнӧй искусство кружокӧн. Уджавлӧма Материаловедение кузя научно-исследовательскӧй институтлӧн Коми юкӧнын инженер-художникӧн, «Шыладор» асшӧр предприятиеса директорӧн.
 +
Серпасасьны А. Доронин босьтчывлӧма вит арӧссянь. Сылӧн серпасъясыс да пуысь вӧчӧмторъясыс талун тӧдсаӧсь абу сӧмын Комиын, но и Россиялӧн мукӧд пельӧсын. Ассьыс серпасъяссӧ да пуысь вӧчӧмторъяссӧ сійӧ петкӧдліс Выльгортса история да культура музейын, Сыктывкарын Финн-угор да Коми культура шӧринъясын да мукӧдлаын.
 +
 
 +
92 удж. Сетӧм кывъясысь да кывтэчасъясысь лӧсьӧд сёрникузяяс, медым артмис висьт. Гӧгӧрвоӧд висьтыслысь нимсӧ.
 +
 
 +
Енбиа серпасалысь.
 +
 
 +
1. Аркадий Васильевич Мошев чужлӧма Перым-Коми кытшса юркарын, Кудымкарын, 1936-ӧд вося кӧч тӧлысь 29-ӧд лунӧ.
 +
2. Ичӧтдырсяньыс радейтлӧма серпасасьны.
 +
3. Школаас велӧдчигас на сылысь уджъяссӧ казялӧмаӧсь, ошкӧмаӧсь.
 +
4. Батьтӧг сьӧкыд олӧмыс тшӧктӧма том мортлы бӧрйыны сьӧмаджык профессия.
 +
5. Водзӧ велӧдчыны пырӧма Кудымкарса вӧр техникумӧ.
 +
6. Недыр уджавлӧма Перым-Коми кытшса краеведческӧй музейын, десятникӧн Леспромхозын, вӧлӧма мастерӧн Кудымкарса вӧр техникумын.
 +
7. Ёртъясыс чуйдӧдӧмаӧсь сійӧс вӧчны некымын небӧглы серпасъяс.
 +
8. Артмӧма зэв бура, да лоӧма художественнӧй редакторӧн Кудымкарса небӧг лэдзанінын.
 +
9. Тӧдӧмлунсӧ содтӧм могысь велӧдчӧма Москваын, помалӧма Полиграфия институт.
 +
10. Локтӧма Коми муӧ, овмӧдчӧма Сыктывкарын.
 +
11. Уджъяссӧ серпасавлӧма Перымса зверинӧй стильын.
 +
12. Зільӧма петкӧдлыны аслас серпасъясын став мичсӧ.
 +
13. Лыддьысьысьяслы воӧны сьӧлӧм вылас «Ёма да Чача», «Иван — крестьянинлӧн пи», «Пам да руч», «Кӧчлӧн во» да уна мукӧд мойд.
 +
14. Аркадий Васильевич, пыртӧма мифысь, аслас быд серпасӧ, мойдысь да преданиеысь персонажӧс.
 +
15. Аслыснога серпасалӧма ловтӧмсӧ ловъяӧн.
 +
16. Сылӧн ловъя ставыс: шонді, кымӧр, ӧшкамӧшка.
 +
17. Коми Республикаса нимйӧза серпасалысь, вӧлі художественнӧй редакторӧн Коми небӧг лэдзанінын.
 +
 
 +
93 удж. Лыддьы, гӧгӧрво текстсӧ да сувтӧд кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.
 +
 
 +
Гӧрд гача.
 +
 
 +
Керкаын олысьӧс уна ног шулӧмаӧсь: гӧрд гача, олыся, пипитои, суседко, домовӧй. Гожӧмъяснас, кор верстьӧ войтыр мунлӧмаӧсь уджавны, а ичӧт челядь кольлӧмаӧсь ӧтнаныс гортаныс, найӧ корлӧмаӧсь олысяӧс. Медводз челядь тупкылӧмаӧсь ӧшиньяссӧ, медым керкаас вӧлі пемыд. Гӧбӧч ӧдзӧс порог вылӧ пуктылӧмаӧсь няньтор, сов да ва тыра дозмук. Сэсся ставныс кайлӧмаӧсь паччӧр вылӧ да сэсянь корлӧмаӧсь:
 +
 
 +
Гӧбӧч айка, петав, петав,
 +
Нянь дінӧ да сов дінӧ,
 +
Кӧдзыд юмов ва дінӧ.
 +
 
 +
Медым видзчысьны сыысь, аскӧдыс босьтлӧмаӧсь коколюка, кодӧс паччӧр вывсянь шыбитлӧмаӧсь гӧбӧчас. Челядь чайтӧмаӧсь, сёян-юаныс кӧ вӧрзьылӧма, сідзкӧ, олысяыс волӧма.
 +
 
 +
1. Юркалӧн чужан сикт. 2. Изьваса повзьӧдчысь. 3. Тайӧ ю дорын чужис Пера-багатыр. 4. Коми преданиеса геройясӧс серпасалысь. 5. «Яг Морт» литературнӧй мойд гижысь. 6. Быдӧнлы тӧдса герой. 7. Мудер тун.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Спорт : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 78-88.>'''
 +
 
 +
 
 +
94 удж. «Ыджыдвиддзын ыджыд гаж» ним серти мӧвпышт, мый йылысь лоӧ гижӧма текстын.
 +
 
 +
95 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд текст серти юалӧмъяс, сёрнит ёртыдкӧд.
 +
 
 +
Ыджыдвиддзын ыджыд гаж.
 +
 
 +
Кӧрткерӧс районса Ыджыдвидз сиктын быд во рака тӧлысьын овлӧ лызьӧн котралысьяслӧн ыджыд гаж. Лызьысь ӧтдор, ордйысьӧны и лямпаӧн. Воысь воӧ содӧ котралысьлӧн лыдыс.
 +
Медводз котӧртӧны челядь. Сэсся лызь туй вылӧ петӧны верстьӧ: аньяс, мужичӧйяс, том йӧз. Наысь кындзи, ордйысьӧны и олӧмаяс. Быдӧн бӧрйӧ котралан туй костсӧ ас вынъяс серти.
 +
Лямпаӧн котралысьяслы туйсӧ абу лӧсьӧдӧма, ӧд вӧралысьяслы пармаын аслыныс колӧ дасьтыны ордымсӧ. Дерт, медводдзаӧн мунысьлы век медся сьӧкыд.
 +
Гажыс и збыльысь овлӧ кыпыд. Став вермысьыслы вичмӧ дона козин: и лызь, и велосипед, и гортса техника. Унаӧн тайӧ гажсӧ шуӧны лызьӧн котралысьяслӧн фестивальӧн. Локтан воӧ быдӧн кӧсйӧ бара на волыны Ыджыдвиддзӧ. Волы и тэ!
 +
 
 +
Помав ёрта сёрнисӧ.
 +
 
 +
Ыджыдвидзса ордйысьӧм дырйи паныдасисны Кӧрткерӧсысь Ӧльӧксан да сыктывкарса том йӧз. Найӧ мӧдысь нин воӧмаӧсь татчӧ, тӧдсаӧсь.
 +
— Чолӧм, ёртъяс!— нимкодьпырысь шыасис Ӧльӧксан.
 +
— Чолӧм! — вочавидзисны зонъяс.
 +
— Таво бара на кӧсъянныд босьтны став козинсӧ?
 +
— Окота эськӧ да! Ёна дасьтысим. А ті?
 +
— Миянлы колӧны жӧ вермӧмъясыд!
 +
— Сідзкӧ, ставнымлы кокни лызь туй!
 +
Колис куим час
 +
 
 +
ТОРЙӦДАНА КЫВБӦРЪЯС.
 +
 
 +
велӧдчӧмысь ӧтдор
 +
 
 +
таысь ӧтдор
 +
 
 +
сыысь ӧтдор
 +
 
 +
уджавны дӧрӧм кежысь
 +
 
 +
кольны ас кежысь
 +
 
 +
кольны нинӧм кежысь
 +
 
 +
кык мортысь кындзи
 +
 
 +
меысь кындзи
 +
 
 +
96 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Бӧрйы текстыслы ним, гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы да гиж торйӧдана кывбӧръяса сёрникузяяс.
 +
 
 +
Асывнас быдӧнлы колӧ вӧчны гимнастика. Войнас мортыс шойччӧ, сӧнӧдыс слабитӧ, та кындзи сьӧлӧм да мукӧд вир-яй юкӧн уджалӧны оз тыр вынӧн.
 +
Медым ӧдйӧджык садьмыны, быдӧнлы колӧ вӧчны асъя гимнастика. Сэки тэрыба кутас ветлыны вир, вынсялас сӧнӧд, сыысь ӧтдор, ты кутас босьтны унджык сынӧд. Оз ӧд прӧста шуны асъя гимнастикасӧ зарядкаӧн. Асывнас кӧ вӧчны дас — дас вит минут чӧж упражнениеяс, лунтыр лоан збодер да зіль. Зарядкасӧ колӧ вӧчны кокни паськӧм кежысь.
 +
Асъя гимнастика — дзоньвидзалунӧ медводдза воськов, спорт — мӧд воськов. Велӧдчӧмысь да уджысь кындзи, быдӧн вермас бӧрйыны кажитчана спорт сикас. Таысь ӧтдор, ывлавывса удж тшӧтш ёнмӧдӧ дзоньвидзалун.
 +
 
 +
Бӧрйӧм вылӧ нимъяс:
 +
 
 +
1. Колана зарядка.
 +
2. Асъя гимнастика.
 +
3. Радейтана удж.
 +
4. Быдлунъя удж.
 +
5. Луныс заводитчӧ асывсянь.
 +
6. Дзоньвидзалунӧ воськов.
 +
7. Кажитчана спорт сикас.
 +
8. Збодер асыв.
 +
 
 +
Мӧвпышт да вӧзйы текстлы ас ним.
 +
 
 +
1. Мыйла быд мортлы асывнас колӧ вӧчны гимнастика?
 +
2. Мыйла гимнастикасӧ шуӧны зарядкаӧн?
 +
3. Мый колӧ вӧчны дзоньвидзалун ёнмӧдӧм могысь?
 +
4. Вӧчан-ӧ тэ асъя зарядка?
 +
5. Нуӧдӧны-ӧ асъя зарядка тіян велӧдчанінын?
 +
6. Кутшӧм спортӧн тэ занимайтчан?
 +
7. Кутшӧм ывлавывса удж тэ радейтан вӧчны?
 +
8. Мый сійӧ сӧвмӧдӧ?
 +
 
 +
97 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво да сет ним. Лӧсьӧд да гиж текстлысь бӧръя абзацсӧ.
 +
 
 +
Нималана теннисистка Динара Сафина чужӧма Москваын. Теннисӧн ворсны босьтчӧма кӧкъямыс арӧссянь. Но таӧдз тӧдӧма нин, кыдзи ворсӧны сылӧн мамыс да вокыс. Мамыс, Рауза Исланова, — сылӧн медводдза тренер. Марат вокыс квайт арӧссянь нин тренируйтчӧма «Спартак» нима тенниснӧй клубын, кодӧн веськӧдлӧ Михаил батьыс.
 +
Том спортсменка, Россияын кындзи, тренируйтчис Испанияын. 2001-ӧд воын Динара Сафина пырис теннисӧн ворсысь нывбабаяслӧн ассоциацияӧ. 2002-ӧд воын Польшаса Сопот карын сійӧ лои профессиональнӧй турнирын медтом вермысьӧн. 2003-ӧд воын Италияын да 2005-ӧд воын Францияын бара на лоис вермысьӧн. 2005-ӧд воын жӧ Динара Сафина вермис Мария Шараповаӧс, коді сэки вӧлі мирса «медводдза ракеткаӧн». А 2009-ӧд воын ачыс лоис мирса «медводдза ракеткаӧн».
 +
 
 +
Быдлунъя олӧмын Динара — нюмбана да шань ныв.
 +
Радейтӧ футбол да «висьӧ» Мадридса «Реал» команда понда.
 +
Прӧст кадӧ радейтӧ кывзыны музыка, уна лыддьысьӧ, ветлӧ киноӧ.
 +
Роч вӧлӧгаысь ӧтдор, радейтӧ итальянскӧй да японскӧй кухня.
 +
Динаралӧн девиз: «Вӧча ставсӧ, мый вылӧ тырмас вынӧй».
 +
 
 +
Коми Республикалӧн мусерпас
 +
 
 +
98 удж. Тӧдмав, кыдзи шусьӧ мусерпас вылын тӧдчӧдӧм иныс.
 +
 
 +
Фотографияяс да план серти дасьты юӧр.
 +
 
 +
1. 2007-ӧд воын Россияын пансис проект...
 +
2. Коми Республика пырӧдчис уджӧ.
 +
3. Комиысь ин лоис став Россияса сизим чуймӧданатор лыдын.
 +
4. Нималана инлӧн аслыспӧлӧслун.
 +
5. Шойччӧй да ёнмӧдчӧй Чужан муын!
 +
 
 +
99 удж. Ас бӧрйӧм серти вуджӧд роч кыв вылӧ ӧти легенда.
 +
 
 +
Из бӧлбанъяс йылысь легендаяс.
 +
 
 +
Маньпупунёр бӧлбанъяс йылысь эм некымын легенда.
 +
 
 +
І.
 +
 
 +
Ӧти легендаын висьтавсьӧ, мый тайӧ сизим гӧраыс вӧлӧмаӧсь великан-самоедъясӧн. Мӧдӧдчӧмаӧсь найӧ Сибирӧ бырӧдны вогул войтырӧс. Кор найӧ кайӧмаӧсь Маньпупунёр вылӧ, юрнуӧдысьыслы син улас усьӧма вогулъяслӧн Ялпингнёр вежа гӧра. Аддзӧмторсьыс повзьӧмысла сизимнанныс измӧмаӧсь.
 +
Сэксянь и сулалӧны великанъяс сійӧ местаас, кодӧс йӧзыс нимтісны Маньпупунёрӧн (Из бӧлбанъяслӧн гӧраӧн).
 +
 
 +
ІІ.
 +
 
 +
Мӧд легендаын висьтавсьӧ, мый уна сюрс во сайын сизим ыджыдсьыс-ыджыд туша-мыгӧра морт уськӧдчисны манси войтыр вылӧ. Йӧзыс наысь пондасны пышйыны Из гӧраяслӧн кытш сайӧ. Печора ю дорын шойччигӧн найӧс суӧдасны великанъясыд да кӧсъясны нин вины. Но кыськӧ налы паныд петас дзор тӧдысь да пӧртас великанъяссӧ изйӧ. Сэксянь пӧ мансилӧн быд тӧдысь быть кайлӧ изъяс дорас содтыны вынсӧ.
 +
 
 +
Вогул — войвывса войтыр. Тадзи рочьяс важӧн шулісны ӧнія мансиӧс. Манси пырӧны финн-угор кывъя рӧдвуж котырӧ. Олӧны Тюмень обласьтса Югра (Ханты-Мансийскӧй) кытшын. Манси — кӧр видзысьяс.
 +
 
 +
Ӧтуввез отсӧгӧн тӧдмав, кыдзи воӧдчыны Маньпупунёрӧдз. Бӧрйы сэтысь фотографияяс, на отсӧгӧн лӧсьӧд виртуальнӧй экскурсия.
 +
 
 +
100 удж. Лыддьы текстъяссӧ. Мӧвпышт, кутшӧм жанрын гижӧма найӧс, гӧгӧрвоӧд.
 +
 
 +
Туристъяслӧн ордым корӧ.
 +
 
 +
1. Изьва районса Сизябск сикт нималӧ этнотуризмӧн. Тані висьталасны изьватаслӧн культура, обычайяс да традицияяс йылысь. «Войвыв сикт» туркомплекс базаын позьӧ тӧдмасьны изьваса кӧр видзысьяслӧн оласногӧн.
 +
Шыасьны позьӧ Вокуева Зинаида Павловна дорӧ 89125625228 телефон пыр. Оланінпасыс: Коми Республика, Изьва район, Сизябск сикт.
 +
2. Сыктыв районса Межадор сиктын нималӧ Иван Павлович Морозов нима музей. Тані позьӧ тӧдмавны Коми Республикаса тӧдчана государствоса деятельлӧн олан туй да удж йылысь, этнография залын велӧдчыны быдсяма важ ворсӧмъясӧ. Музейын уджалысьяс нуӧдласны вежа ключьяс дорӧ, вайӧдласны вӧр керкаӧ, кӧні виччысьӧны коми мойдъясысь геройяс: Вӧрса, Васа, мича Ёма. Та кындзи чӧсмӧдласны бипур вылын пузьӧдӧм пӧсь чайӧн, пӧжалӧм картупельӧн, чӧскыд шаньгаясӧн да кӧвдумъясӧн.
 +
Шыӧдчыны позьӧ 8(2131)95-2-16, 89091232730, 89129638061 телефонъяс пыр. Оланінпасыс: Коми Республика, Сыктыв район, Межадор сикт.
 +
 
 +
Дасьты да дорйы «Миян районын (сиктын) экотуризм сӧвмӧдӧм» проект.
 +
 
 +
Проектлӧн план:
 +
 
 +
І.
 +
 
 +
1. Мӧвпышт да бӧрйы ас районысь экотуризм вылӧ лӧсялана ин.
 +
2. Лӧсьӧд тайӧ ин дорӧ воӧдчан маршрут (шуам, районса юрсиктсянь).
 +
3. Дасьты турбазалысь плансӧ, бӧрйы серпасъяс сы дорӧ.
 +
4. Лӧсьӧд туристъяслы маршрутъяс, корсь юӧр налӧн аслыспӧлӧслун йылысь.
 +
5. Артышт путёвкалысь донсӧ, вӧзйы дон лэдзӧмъяс.
 +
6. Инды юӧр йитчӧм йылысь.
 +
 
 +
ІІ.
 +
 
 +
Дасьты «Power Poіnt» компьютер программа отсӧгӧн презентация либӧ «Publіsher» компьютер программа отсӧгӧн буклет.
 +
 
 +
ІІІ.
 +
 
 +
Лӧсьӧдчы дорйыны уджтӧ.
 +
 
 +
Проектсӧ позьӧ вӧчны ӧткӧн, ёртыдкӧд ӧтвылысь либӧ 3—4 морта чукӧрӧн.
 +
 
 +
*Неылын гортсянь дзоньвидза шойччӧм
 +
 
 +
*Аддзывны вӧрзьӧдлытӧм вӧръяс
 +
 
 +
*Ветлӧдлыны медыджыд коми юті катамаранӧн
 +
 
 +
*Вуграсьны мича инъясын
 +
 
 +
*Пывсьыны коми пывсянын
 +
 
 +
*Олыштны коми керкаын
 +
 
 +
*Ветлыны коми вӧрті велосипедӧн
 +
 
 +
Группакӧд мунӧны куим велӧдӧм гид (кык нуӧдысь да бурдӧдысь)
 +
 
 +
Аскӧд колӧ босьтны резина сапӧг, поводдя серти паськӧм, термос, колана бурдӧдчантор, фотоаппарат, сьӧм, вежан паськӧм.
 +
 
 +
Туйыс мунӧ вӧрті, та понда вермас мунны оз быд морт.
 +
 
 +
101 удж. Гӧгӧрвоӧд коми шусьӧгъяссӧ.
 +
 
 +
Мортыд уджын мортъяммӧ, мортӧс удж мичмӧдӧ. Гортын — кыдз колӧ, а йӧзын — кыдз тшӧктасны. Быд пӧтка локтӧ аслас позйӧ.
 +
 
 +
102 удж. Комиӧд текстсӧ.
 +
 
 +
103 удж. Лӧсьӧд путешественниклысь паспорт.
 +
 
 +
104 удж. Комиӧд шусьӧгъяссӧ.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Коми йӧзлӧн шылад : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 89-105.>'''
 +
 
 +
 
 +
КОМИ ЙӦЗЛӦН ШЫЛАД
 +
 
 +
105 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Дасьты сы серти юалӧмъяс. Корсь содтӧд юӧр Семён Налимов йылысь.
 +
 
 +
Сигудӧк вӧчысь мастер.
 +
 
 +
Семён Иванович Налимов — сигудӧк вӧчысь тӧдчана мастер. Сійӧ чужӧма Сыктывдін районса Выльгорт сиктын. Семён Ивановичлы батьсяньыс вуджӧма киподтуйыс. Сійӧ тшӧкыда отсасьлӧма батьыслы тшупсьыны, вӧчавны пызан, улӧс, лабич, ӧшинь, ӧдзӧс да уна мукӧдтор.
 +
Сар армияын служитігӧн Семёнлы киас сюрас жугалӧм гитара. Вежон чӧж ноксяс сійӧ жугалӧмторнас да дзоньталас сідз, мый гитараыс кутас юргыны важсьыс ёна бурджыка.
 +
С. И. Налимовлӧн ки помысь петаліс 300 гӧгӧр ворсан сигудӧк. Наӧн ворсісны профессиональнӧй да самодеятельнӧй ворсысьяс. 1900-ӧд воын сылысь сигудӧкъяссӧ петкӧдлісны Парижын ставмирса выставка вылын. А 1915-ӧд воын сигудӧкъяс вӧчӧмысь Семён Ивановичӧс донъялісны «За усердие» зарни медальӧн. Роч йӧз шулісны сійӧс коми Страдивариӧн.
 +
 
 +
Тӧдмав, коді сійӧ Страдивариыс. Мыйӧн сійӧ нимавлӧма?
 +
 
 +
Лыддьы да гӧгӧрво Виктор Алексеевич Савинлӧн кывбурысь юкӧн. Гӧгӧрвоӧд кывбурлысь нимсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Кывзӧй классад тайӧ кывбур вылӧ лӧсьӧдӧм сьыланкывсӧ.
 +
 
 +
Сьӧлӧм сьылӧм.
 +
(Кывбурысь юкӧн.)
 +
 
 +
Унаысь ме сьывлывлі,
 +
Йӧзсянь «аттьӧ!» кывлывлі;
 +
Пӧлянӧн моз чипсася,
 +
Йӧз сьӧлӧмӧ чуксася
 +
Коми сьыланкывйӧн.
 +
 
 +
Менам сэтшӧм оланног:
 +
Овлӧ гажа, овлӧ шог.
 +
Гажа дырйи — ворсышта,
 +
Гаж кӧ бырӧ — шогсьышта
 +
Коми сьыланкывйӧн.
 +
 
 +
Сё майбырӧй, олӧмӧй,
 +
Гажа муын дзольгӧмӧй!
 +
Пӧрысьма кӧ — ланьтышта,
 +
Олӧм жальӧн казьтышта
 +
Коми сьыланкывйӧн.
 +
 
 +
1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс?
 +
2. Кыдзи гӧгӧрвоан: «Пӧлянӧн моз чипсася, йӧз сьӧлӧмӧ чуксася коми сьыланкывйӧн»?
 +
3. Мыйысь йӧзыс аттьӧалӧны авторсӧ?
 +
 
 +
Тӧдмав, нӧшта кутшӧм сьыланкывъяс лӧсьӧдіс Виктор Савин.
 +
 
 +
КАДАКЫВЛӦН ФОРМА АРТМӦДЫСЬ СУФФИКСЪЯС.
 +
 
 +
106 удж. «Сьӧлӧм сьылӧм» кывбурысь аддзы форма артмӧдысь суффикса кадакывъяс. Вуджӧд кадакывъяссӧ роч кыв вылӧ.
 +
 
 +
Кывтэчас артмӧ кык либӧ унджык кывйысь, кодъяс йитчӧны вежӧртас да грамматика боксянь. Кывтэчасын ӧти кывйыс сюрӧс (главнӧй), мӧдыс зависитысь. Сюрӧс кывсӧ пасъям Ч пасӧн, сысянь зависитысь кыв дорӧ сувтӧдам юалӧм.
 +
Кывтэчасын кывъясыс йитчӧны веськӧдлӧм либӧ сибӧдчӧм йитӧд отсӧгӧн.
 +
 
 +
Кыдзи йитчӧны
 +
 
 +
Сюрӧса кывйыс корӧ зависитысь кывлысь колана падеж форма либӧ кывбӧр. Сюрӧса кывйыс пырджык петкӧдлӧма кадакывйӧн, зависитысьыс — эмакывйӧн, нимвежтасӧн, лыдакывйӧн.
 +
 
 +
Юала мамлысь, ворсі пӧлянӧн, сёрнитӧ мекӧд, висьталі сёысь.
 +
НО: сылӧн вокыс, велӧдысьлӧн пызан, дзебсис лым улӧ.
 +
 
 +
Зависитысь кывйыс оз вежлась, йитчӧ сюрӧса кыв дорӧ.
 +
1. Сюрӧса кывйыс петкӧдлӧма эмакывйӧн, зависитысьыс — эмакывйӧн, кывбердӧн, лыдакывйӧн, нимвежтасӧн, шӧркывйӧн.
 +
 
 +
пу керка
 +
 
 +
мича ныв
 +
 
 +
дас морт
 +
 
 +
менам бать
 +
 
 +
усьӧм лым
 +
 
 +
2. Сюрӧса кывйыс петкӧдлӧма кадакывйӧн, зависитысьыс — кадакывбердӧн, инфинитивӧн.
 +
 
 +
Водз чечча, велӧдча сьывны.
 +
 
 +
107 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ кывтэчасъяссӧ. Уджав ӧтлаын класса ёртыдкӧд. Отсӧг вылӧ босьт «Коми-роч кывчукӧр».
 +
 
 +
кужысь пӧль
 +
 
 +
бадь пу пӧлян
 +
 
 +
ылӧдз кылӧ
 +
 
 +
колип ногӧн сьылӧ
 +
 
 +
лэчыд гор
 +
 
 +
вуджӧ мӧдлапӧлӧ
 +
 
 +
лэбзьӧ ылӧ
 +
 
 +
качӧ вылӧ
 +
 
 +
108 удж. 107-ӧд уджын сетӧм кывтэчасъясысь инды сюрӧса да зависитысь кывъяссӧ, налысь йитӧдсӧ.
 +
 
 +
109 удж. Мичаа лыддьы да гӧгӧрво. Кӧсйӧм серти велӧдчы сьывны сьыланкывсӧ шылад урок вылын ӧти класса велӧдчысьясыдкӧд.
 +
 
 +
Бадь пу пӧлян.
 +
 
 +
Быдтор кужысь пӧльӧй
 +
Вӧчис бадь пу пӧлян.
 +
Шыыс ылӧдз кылӧ,
 +
Колип ногӧн сьылӧ:
 +
Чив-чив-чив да
 +
Ту-ту-ту,
 +
Садьмы вӧр-ва,
 +
Садьмы му.
 +
 
 +
Асывнас ме чечча,
 +
Эжва дорӧ лэчча.
 +
Лэчыд пӧлян горсьыс
 +
Аслам лолӧй ворсӧ:
 +
Чив-чив-чив да
 +
Ту-ту-ту,
 +
Садьмы вӧр-ва,
 +
Садьмы му.
 +
 
 +
Пӧлянӧйлӧн гӧлӧс
 +
Вуджӧ мӧдлапӧлӧдз,
 +
Лэбзьӧ ылӧ-ылӧ,
 +
Качӧ вылӧ-вылӧ:
 +
Чив-чив-чив да
 +
Ту-ту-ту,
 +
Садьмы вӧр-ва,
 +
Садьмы му.
 +
 
 +
110 удж. Велӧдчы вӧчны гум пӧлян. Гиж текстсӧ шыпасъяс тэчӧмӧн да скобкаяс восьтӧмӧн. Торйӧдӧм кывтэчасъяслысь пасйы йитӧдсӧ. Вочавидз юалӧм вылӧ.
 +
 
 +
Пӧлянъяс вылӧ гум чукӧртлӧны арнас. Сэки гумыс воӧм да чорыд. Кымын тшупӧд гум вылас, сымында и пӧлян позьӧ вӧчны.
 +
Гӧрӧд улӧ кольлӧны сантиметр гӧгӧр да вундыштӧны лэчыд пуртӧн. Быд гӧрӧд кутӧ пӧлянлыслысь шысӧ. Быд гӧрӧдлӧн аслыспӧлӧс шы. Гум пӧлян вевдортіыс вӧлыштӧны пуртӧн, медым пӧляныс лӧсьыда пуксяс вомдорад.
 +
 
 +
Грамматикаысь кутшӧм кесйӧгъяс уськӧдін тӧд вылӧ, медым колана ногӧн гижны текстсӧ?
 +
 
 +
111 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да тӧдмав, кутшӧм нималана музыковед да композитор йылысь мунӧ сёрниыс.
 +
 
 +
Тайӧ мортыс — РСФСР-са культураын да Коми АССР-са искусствоын нимӧдана уджалысь, Коми Республикаса Государственнӧй премияа лауреат.
 +
Сійӧ чужӧма 1921-ӧд вося урасьӧм 27-ӧд лунӧ Сыктывдін районса Нювчим посёлокын. Войнаӧдз Визин школаын велӧдӧма математика. 1944—1945-ӧд воясӧ дорйӧма вӧрӧгъясысь Айму. Война бӧрын сійӧ помалӧма Коми государственнӧй пединститут. Сэсся веськӧдлӧма Сыктывкарса музыкальнӧй училищеӧн, кӧні абу сӧмын велӧдӧма математика да физика, но и ачыс велӧдчӧма музыкальнӧй искусствоӧ.
 +
Уна во чӧж сійӧ уджалӧма Наука академиялӧн Коми филиалын, ветлӧма фольклор экспедицияясӧ, чукӧртӧма важ коми сьыланкывъяс да ворсан инструментъяс. Нималана фольклорист Анатолий Константинович Микушевкӧд да Юрий Герасимович Рочевкӧд сійӧ дасьтӧма куим тома «Коми йӧзкостса сьыланкывъяс» небӧг. Тайӧ уджсӧ 1972-ӧд воын пасйӧмаӧсь Коми АССР-са Государственнӧй премияӧн.
 +
Сійӧ йӧзӧдӧма йӧзкостса шылада инструментъяс йылысь 50 сайӧ научнӧй удж. Вӧлӧма йӧзкостса смотръяс да фестивальяс котыртысьӧн, пырлӧма СССР-са композиторъяс котырӧ.
 +
 
 +
113 удж. Мичаа лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Кадакывъяссӧ сувтӧд колана кадын.
 +
 
 +
Александр Гениевич Горчаков чужис 1951-ӧд вося урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лунӧ. Вит арӧссянь сійӧ заводитіс велӧдчыны ворсны баянӧн. Нёль во А. Горчаков велӧдчис Сыктывкарса музыкальнӧй школаын. Помаліс Сыктывкарса музыкальнӧй училище. Уджаліс чужан сиктса музыкальнӧй школаын баянӧн ворсны велӧдысьӧн. Сэсся помаліс консерватория.
 +
А. Г. Горчаков лӧсьӧдіс шылад уна сьыланкывлы, гижис П.Вегин кывъяс вылӧ вит романс.
 +
 
 +
114 удж. Аддзы шылад инструментлысь нимсӧ.
 +
 
 +
Тӧдмав нӧшта коми шылад инструмент ним, корсь сылысь серпассӧ, тӧдмӧд ёртъястӧ.
 +
 
 +
115 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Содты лӧсялана кывъяс.
 +
 
 +
Коми йӧз важысянь нин вӧдитчылісны шылада инструментъясӧн: сюмӧд килльӧн, каля пӧлянӧн, чипсанӧн, сюмӧд буксанӧн, сигудӧкӧн, брунганӧн, балалайкаӧн, пу барабанӧн, тотшкӧдчанӧн, жыннянӧн, торганӧн, сярганӧн, гудӧкӧн, гырничӧн.
 +
Коми йӧзлӧн унджык шылада инструментыс артмис гортгӧгӧрса олӧмысь. Пу барабанӧн чуксавлісны йирсьыны мӧсъясӧс луд вылӧ. Пу барабанӧ тотшкӧдчӧмӧн повзьӧдлісны ошъясӧс, медым эз петны вӧрысь да эз косявлыны подаясӧс. Пӧлянъясӧн повзьӧдлісны лэбачьясӧс кӧдзас кокалӧмысь. Сярганӧн, тотшкӧдчанӧн да шур-шарӧн бурӧдлісны бӧрдысь кагаӧс. Вӧралысьяс кыйсигӧн чуксалісны чипсанӧн сьӧлаясӧс. Жыннян ӧшӧдлісны подалы сьыліас. Вошас кӧ сійӧ, ӧдйӧджык жыннян шы улас аддзасны. Гырничьясын видзлісны йӧла вӧлӧга.
 +
 
 +
Тӧдмав, кутшӧм шылада инструментъяс воисны гортгӧгӧрса олӧмысь.
 +
 
 +
116 удж. Лыддьы да гӧгӧрво.
 +
 
 +
Илля лунӧдз челядьлы эз лэдзлыны пӧлясьны. Шулісны, мый пӧлясян кӧ — сюыд кынмас. А Илля лунсянь позьӧ вӧлі ворсны чипсанӧн заргумысь.
 +
 
 +
важся сигудӧк
 +
 
 +
ӧнія сигудӧк
 +
 
 +
117 удж. Мичаа лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Дасьтысь колана ногӧн лыддьыны лыдакывъяссӧ.
 +
 
 +
Войдӧр сигудӧк вӧлі медся нималана, радейтана да тшӧкыда паныдасьлана коми йӧзкостса шылада инструментӧн. Сигудӧк — пуысь да вӧв бӧжысь вундӧм куим-ӧ-нёль сиысь скрипка моз вӧчӧм ворсан инструмент. Вуджыс ньӧв кодь, вӧчӧма льӧмйысь либӧ тусяпуысь. Сигудӧк кӧрӧб вӧчлісны пипуысь, пожӧмысь, ловпуысь, ньывйысь.
 +
Сигудӧклӧн кузьтаыс 60—75 сантиметр, пасьтаыс 14—20 сантиметр. Ворсӧны сигудӧкӧн пукалӧмӧн.
 +
 
 +
118 удж. Велӧдчам вӧчны сёй пӧлян.
 +
 
 +
Медым вӧчны пӧлян, медводз кӧтӧдӧны сёй. Кӧтӧдӧм ёкмыльысь вӧчӧны петук мыгӧр. Ёсь бедьторйӧн мыгӧрсӧ ӧтар-мӧдарсяньыс розьӧдӧны. Сёйысь вӧчӧм петук юрӧ сідз жӧ вӧчӧны пӧлясян розь. Сёй пӧлян косьтӧны, а сэсся калитӧны пачын.
 +
 
 +
119 удж. Лыддьы текстсӧ да аддзы кадакывъяссӧ, инды налысь суффиксъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Выльгортын, Сыктывдін районса юрсиктын, олӧ енбиа морт, самодеятельнӧй композитор Михаил Иванович Оверин. Челядьдырйиыс, школаын кындзи, велӧдчис тшӧтш Сыктывкарса музыкальнӧй школаын.
 +
Шӧр школа помалӧм бӧрын пырис велӧдчыны ворсны баянӧн Сыктывкарса музыкальнӧй училищеӧ. Велӧдысьнас вӧлі Коми муын пыдди пуктана, нималана морт, шылад тэчысь Яков Сергеевич Перепелица. Училище бӧрын Михаил Оверин локтіс уджавны ас чужан сиктса культура керкаӧ. Уджалігӧн нин помаліс Перымса культура институт.
 +
1994-ӧд восянь Михаил Иванович босьтчис лӧсьӧдны сьыланкывъяслы шылад. Медводз гижис челядьлы сьыланкывъяс, а сэсся вокальнӧй ансамбльяслы да хоръяслы. Сійӧ гижӧ сьыланкывъяс и йӧзкостса театрын ворсысьяслы.
 +
М. И. Оверин петкӧдчывлӧ аслас сьыланкывъясӧн «Василей» гаж дырйи Кулӧмдін сиктын. Эз ӧтчыдысь нин сійӧ босьтлы медводдза места да «Видзӧдысьяслы сьӧлӧм вылӧ воӧм сьыланкыв» призъяс.
 +
 
 +
1. Олӧ-ӧ тіян сиктын (карын, районын) шылад тэчысь?
 +
2. Кутшӧм произведение (шылад, сьыланкыв) сылысь тэ кывзылін?
 +
3. Кажитчис-ӧ сійӧ тэныд?
 +
 
 +
120 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс.
 +
 
 +
Александр Георгиевич Осиповлысь нимсӧ бура тӧдӧны миян республикаын. Сылысь сьыланкывъяссӧ радейтӧны да сьылӧны оз сӧмын профессиональнӧй артистъяс, но и художественнӧй самодеятельносьтса сьылысь-йӧктысьяс. Александр Георгиевич уна вын сетіс коми национальнӧй музыка велӧдӧмлы да туялӧмлы: ветлӧдліс республика пасьта, чукӧртавліс коми йӧзкостса сьыланкывъяс.
 +
Чужӧма Александр Осипов 1923-ӧд вося рака тӧлысь 15-ӧд лунӧ Кӧрткерӧс районса Шойнаты сиктын. Водз кольӧма бать-мамтӧг да быдмӧма челядь керкаын. Ичӧтсяньыс сійӧ радейтӧма ворсны балалайкаӧн, ас кежысь велӧдӧма нотаяс.
 +
Великӧй Отечественнӧй война кадӧ 19 арӧсӧн доброволечӧн мунӧма фронт вылӧ. Война нэм кежлӧ вӧчис музыкантӧс инвалидӧн, сылы быть ковмис эновтны скрипкаӧн ворсӧм. Госпитальысь воӧм бӧрын сійӧ пырис уджавны Коми АССР-са государственнӧй ансамбльса хорӧ. Ансамбльын уджалігӧн чужис мӧвп — велӧдчыны хорӧн веськӧдлысьӧ да лоны композиторӧн. Ӧнӧдз на юргӧны сылӧн «Луныс коли важӧн», «Пӧпутчик», «Менам Отчизна», «Кор ми аддзысьлам тэкӧд» да мукӧд сьыланкыв.
 +
Уна кӧсйис вӧчны композитор йӧзлы, но 1973-ӧд воӧ сьӧкыда висьӧм бӧрын кувсис Москваын.
 +
 
 +
121 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво да вуджӧд роч кыв вылӧ. Сет текстыслы ним.
 +
 
 +
Ирина Ивановна Чувьюроваӧс бура тӧдӧны Выльгортса олысьяс. Сійӧ уджалӧ юрсиктса культура керкаын.
 +
Чужӧма Ирина Ивановна Печора районса Соколов сиктын. Олӧма бабыскӧд да ичӧтсяньыс ёна отсасьӧма сылы гортгӧгӧрса уджын. Рытъяснас Ирина Ивановна ветлӧдлӧма Соколовса народнӧй хорӧ сьывны. Ёна радейтӧма видзӧдны гудӧкасьысьлӧн тэрыба ворсысь чуньяс бӧрся. Аслыс окота лоӧма велӧдчыны ворсны сідз жӧ. Ирина Чувьюрова локтӧма Сыктывкарӧ да пырӧма 2-ӧд номера педучилищелӧн музыкальнӧй юкӧнӧ. Сёрӧнджык вуджӧма велӧдчыны ӧтиӧд номера педучилищеӧ да лоӧма велӧдысьӧн.
 +
Кык во Ирина Ивановна велӧдӧма Изьва районын Мокчой сиктса школаын ичӧт класса челядьӧс. Уджалӧма ӧттшӧтш и сиктса клубын. Музыкаысь содтӧд тӧдӧмлунъяс шедӧдӧм могысь сійӧ нӧшта помалӧма Сыктывкарса культура колледж.
 +
1997-ӧд восянь Ирина Чувьюрова веськӧдлӧ хорӧн Выльгорт сиктса культура керкаын. Сійӧ уджалӧ кык коллективкӧд: ветеранъяслӧн «Мастерицы» ансамблькӧд да томджыкъяслӧн «Зӧнзӧвӧй» котыркӧд. Налысь репертуарсӧ озырмӧдӧ ас сьыланкывъясӧн, ачыс жӧ ворсӧ баянӧн. Ирина Чувьюрова аслас кывъяс вылӧ лӧсьӧдӧ сьыланкывъяс. Унаӧн радейтӧны кывзыны да сьывны сылысь сьыланкывъяссӧ.
 +
 
 +
122 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд текст серти юалӧмъяс.
 +
 
 +
«Пелысь мольяс» ансамбль — вермысьяс лыдын.
 +
 
 +
Коми Республикаса В. Т. Чисталёв нима культура колледжса «Пелысь мольяс» ансамбль уналаын тӧдӧны. 2010-ӧд воын ансамбльса сьылысь-йӧктысьяс ветлӧмаӧсь Санкт-Петербургӧ Войтыркостса хореографическӧй творчество донъялан витӧд фестиваль-конкурс вылӧ да лоӧмаӧсь мӧд степеня лауреатъясӧн. «Пелысь мольяс» ансамбль пасйӧмаӧсь «За самобытность и бережное сохранение фольклорного наследия» нима дипломӧн, кодӧс сетӧмаӧсь сӧмын ӧти котырлы. А фестиваль вылӧ волӧмаӧсь абу сӧмын Комиысь, но и Белоруссияысь, Татарстанысь, Карелияысь, Тюменьысь, Великий Новгородысь, Тольяттиысь, Мурманскысь, Краснодарысь, Курскысь да мукӧдлаысь. Став коллективас енбиа артистъяс, зэв мичаа сьылӧны-йӧктӧны, уна рӧма костюмъясныс гажӧдӧны син, но став котыр пӧвстысь медбурӧн лоис «Пелысь мольяс» ансамбль.
 +
 
 +
123 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Гиж кадакывъяссӧ да инды налысь суффиксъяссӧ.
 +
 
 +
«Зарни Ань» ансамбль котыртчис Сыктывкарын 1996-ӧд вося моз тӧлысьӧ. Сьылан котырыс петкӧдчылӧ уна пӧлӧс конкурсын да фестивальын, тӧдса йӧзкостса сьылан радейтысьяслы Коми муын да Россия пасьтала. Найӧ петкӧдчыны ветлӧны и суйӧр сайӧ: Финляндияӧ, Эстонияӧ да мукӧдлаӧ.
 +
Ансамбльын медводз вӧлӧма вит морт. А ӧні сьылӧны да йӧктӧны куимӧн: Михаил Бурдин — Коми Республикаса нимйӧза артист; сылӧн гӧтырыс — Коми Республикаса нимйӧза артистка Любовь Бурдина, да сьылысь Наталья Тимушева. Котырыслӧн репертуарыс йитӧ ӧнія да важ коми йӧзлысь традиционнӧй культурасӧ. Быд произведениеын кылӧны сигудӧклӧн, брунганлӧн, зэр шылӧн, пӧлянлӧн, чипсанлӧн шыяс. Нывъяслы дыркодь ковмывлӧма велӧдчыны ворсны коми инструментъяснас, мед эськӧ ставыс лӧсяліс ӧта-мӧдыскӧд: и шыладыс, и сьыланкывлӧн кывъясыс, и йӧктӧмыс, и ворсанъяслӧн юргӧмыс. «Зарни Ань» ансамбльын сьылысьяс быд петкӧдчӧм кежлӧ дасьтӧны аслыспӧлӧс мича паськӧм.
 +
Ансамбль дасьтыліс нин некымын компакт-диск.
 +
 
 +
Чукӧрт юӧр да гиж аслад карса (сиктса) сьылысь-йӧктысь котыр йылысь неыджыд висьт.
 +
 
 +
124 удж. Комиӧд текстсӧ.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Миян лыддьысянін : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 106-114.>'''
 +
 
 +
 
 +
МИЯН ЛЫДДЬЫСЯНІН
 +
 
 +
125 удж. Фотосерпасысь тӧдмав небӧгкудлысь нимсӧ. Кутшӧм карын сійӧ сулалӧ?
 +
 
 +
126 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ да гӧгӧрвоӧд француз гижысь Даниэль Пеннаклысь кывъяссӧ.
 +
 
 +
«Небӧгъяс отсӧгӧн челядь велӧдчӧны гӧгӧрвоны мӧд мортӧс, радлыны сы понда — сӧмын тадз позьӧ тӧдмавны мӧд мортлысь дойсӧ да сылысь шудсӧ».
 +
 
 +
127 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Миян лыддьысянін.
 +
 
 +
Миян карын эм уна лыддьысянін. Тайӧ Коми Республикаса национальнӧй небӧгкуд, Сыктывкарса шӧр лыддьысянін, С. Я. Маршак нима челядьлы лыддьысянін, Коми Республикаса том йӧзлӧн лыддьысянін да уна мукӧд.
 +
Ме кӧсъя висьтавны велӧдчанінса лыддьысянін йылысь. Миян школаын эм неыджыд, но бур небӧгкуд. Кор сэтчӧ пыран, веськыдвылас сулалӧны небӧг джаджъяс, а шуйгавылас — челядьлы лӧсьӧдӧм пельӧс. Веськыда сулалӧ ыджыд лыддьысян пызан. Веськыдвылас да шуйгавылас эм научнӧй, художественнӧй да публицистическӧй литератураа джаджъяс. Сідз жӧ небӧг джаджъяскӧд орччӧн эм небӧгъяс видзанін.
 +
Лыддьысянінас уджалӧ Светлана Ивановна. Сійӧ радпырысь миянлы отсалӧ корсьны колана небӧг. Светлана Ивановна котыртӧ фестивальяс, литературнӧй гажъяс, гижысьяскӧд аддзысьлӧмъяс. Ставыс тайӧ отсалӧ сӧвмӧдны челядьлысь тӧдӧмлунъяс, велӧдӧ колана ногӧн коллявны прӧст кад.
 +
Медбӧръяысь миян лыддьысянінын ме вӧлі куим лун сайын, лыдди Галина Бутыревалысь выль гижӧдъяс да Фёдор Тютчевлысь кывбуръяс.
 +
 
 +
1. Кутшӧм небӧгкудъяс йылысь мунӧ сёрниыс?
 +
2. Кутшӧм велӧдчанінса небӧгкудйыс?
 +
3. Мый сэні эм?
 +
4. Коді сэні уджалӧ? Кыдзи отсалӧ корсьны колана небӧг?
 +
5. Кутшӧм лыддьысянінъяс эмӧсь тіян карын (сиктын)?
 +
7. Радейтан-ӧ тэ ветлыны лыддьысянінӧ?
 +
 
 +
128 удж. Мичаа лыддьы текстсӧ да аддзы шусьӧгъяссӧ. Нӧшта кутшӧм шусьӧгъяс тӧдан нянь йылысь?
 +
 
 +
Шондібанӧй, небыд няньӧй!
 +
 
 +
Нянь эм нянь. Нинӧмӧн сійӧс он веж. Нинӧмкӧд он ӧткодяв. Ставӧн тӧдӧны, мый олӧм абу шань, кор абу нянь. Йӧз паметьӧ весиг кольӧма шусьӧг «Кутшӧм няньтӧгыд куш да вильыд».
 +
«Шондібанӧй, небыд няньӧй, мамӧлӧн пӧжалӧмӧй!»— сьывсьӧ йӧзкостса сьыланкывйын. Чолӧмасигӧн йӧз нэмсӧ силісны ӧта-мӧдыслы нянь да сов. Кӧзяинӧс, семья кутысьӧс, бать-мамлысь надеясӧ, шулісны эз прӧстӧ вердысьӧн — няньӧн вердысьӧн.
 +
Эм кӧ пӧ кӧрӧвай, сэк и коз улын рай — сы вӧсна мый оз пась шонты, а нянь.
 +
Уджалысь мортлӧн пызан вылысь нянь оз шыбитсьы. Тшыг сьӧд вояс тӧдлысь арлыдаджык йӧз бура тӧдӧны, мый нянь — сійӧ олӧм. Мед эськӧ и талунъя том войтыр гӧгӧрвоисны, мый «ваыд — матушка, а няньыд — батюшка».
 +
 
 +
129 удж. Скобкаын сетӧм кывъяссӧ сувтӧд колана вежлӧг формаын.
 +
 
 +
1) Удж мортсӧ мичмӧдӧ. 2) (Ас) некод абу йӧй. 3) Мудеркӧд эн тӧдмась, ас кодь ёртӧс корсь. 4) Быд мортлӧн ӧти мам, ӧти сылӧн и чужан му. 5) Чужан позйыд быдӧнлы дона. 6) Чер тыш плешкӧн он жугӧд. 7) Скуп мортыд тӧвнас весиг лым он босьт. 8) Позтӧг сӧмын кӧк олӧ.
 +
 
 +
130 удж. Лӧсьӧд висьтсӧ колана ногӧн.
 +
 
 +
Менам радейтана гижысь.
 +
 
 +
Елена Габова — тӧдчана вуджӧдчысь, вуджӧдіс роч кыв вылӧ Геннадий Юшковлысь мойдъяс, Елена Козловалысь гижӧдъяс, Алексей Поповлысь «Аддзысьлӧмъяс» повесьт, Владимир Тиминлысь «Эжва Перымса зонка» повесьт.
 +
 
 +
Е. В. Габовалысь гижӧдъяссӧ вуджӧдӧма уна мукӧд кыв вылӧ.
 +
 
 +
Елена Габова сетӧ аслас геройяслы озыр пытшкӧслун. Петкӧдлӧ том йӧзлысь олӧмын сьӧкыдлунъяс венӧм, ошкӧ буртор вӧчӧмысь да бура велӧдчӧмысь.
 +
 
 +
Менам радейтана гижысь — Габова Елена Васильевна. Сійӧ тӧдчана гижысь Коми Республикаын. Чужис лӧддза-номъя сизимӧд лунӧ сюрс ӧкмыссё ветымын кыкӧд воын юркарын. Помаліс Союзса кинематография институтын сценарнӧй факультет. Уджаліс газетъясын, телевидениеын.
 +
 
 +
Гижӧмӧ пырӧдчан туйсӧ Елена Габова заводитіс Вӧркута карын, гижис аканьяс театрлы пьесаяс. Челядьлы медводдза небӧгыс петіс сюрс ӧкмыссё кӧкъямысдасӧд воын, шусис «Гришуня на планете Лохматиков». Сідз жӧ петісны «Двойка по поведению», «Тайкина тайна», «Варёная сосулька» да мукӧд. Небӧгъясас гижӧма челядьлӧн велӧдчӧм да олӧм йылысь. Геройясыс ёнджыкасӧ гырысь классын велӧдчысьяс, олӧмӧ пырӧдчысьяс.
 +
 
 +
131 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да юалӧмъяс серти лӧсьӧд ас гижӧд.
 +
 
 +
Гортса небӧгкуд.
 +
 
 +
Гортын менам эм неыджыд небӧгкуд. Сэні уна пӧлӧс интереснӧй небӧг: энциклопедияяс, фантастика, челядьлы гижӧдъяс. Небӧгкудсӧ котырын заводитісны чукӧртны менам чужтӧдз на. Ӧні сэні чукӧрмӧма уна небӧг. Миян котырын радейтӧны лыддьысьны, ышӧдӧны та вылӧ и менӧ. Бать-мам тшӧкыда ньӧбӧны выль небӧгъяс. Ме аттьӧала найӧс таысь.
 +
 
 +
1. Эм-ӧ тэнад гортса небӧгкуд?
 +
2. Кутшӧм сійӧ?
 +
3. Мый сэні эм?
 +
4. Тшӧкыда-ӧ ньӧбанныд выль небӧгъяс?
 +
5. Гортса небӧгкудйысь кутшӧм небӧгӧн медъёна вӧдитчан тэ, бать-мамыд?
 +
6. Коді гортад медъёна радейтӧ лыддьысьны?
 +
7. Кутшӧм небӧг тэ неважӧн лыддин?
 +
8. Кутшӧм лыддьӧм небӧг медся ёна воис сьӧлӧм вылад?
 +
 
 +
132 удж. Содты лӧсялана антоним.
 +
 
 +
1) Кӧн уна сёрни, сэн этша удж. 2) Сьӧлӧмыд кӧ ыджыд, быд удж ичӧт. 3) Шудыд да шогыд ӧти доддьын ветлӧны.
 +
 
 +
133 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ. Аддзы нимвежтасъяс, инды налысь вежлӧгсӧ.
 +
 
 +
Менам радейтана гижӧд.
 +
 
 +
Менам радейтана гижӧд — Елена Габовалӧн «Беличья шкурка» повесьт. Шӧр геройясыс тайӧ повесьтын Натка да сылӧн ёртъясыс. Наташа батьыскӧд муніс ур кыйны. Сійӧ кӧсйис ур ку пась вурӧдны. Ёртъясыс тӧдмалісны да дивитісны сійӧс. Весиг радейтана мортыс эз гӧгӧрво, мыйла колӧ виавны пемӧсъяссӧ. Медбӧрын Натка гӧгӧрвоис, мый оз ков сӧмын ас йывсьыд мӧвпавны. Меным кажитчӧ тайӧ гижӧдыс сійӧн, мый том йӧз кужӧмӧн корсьӧны сьӧкыдлунъясысь петан туйсӧ. Повесьтсӧ гижӧма кокни кывйӧн.
 +
 
 +
Челядь гижӧдысь
 +
 
 +
134 удж. Лӧсьӧд висьт аслад радейтана гижӧд йылысь план серти.
 +
 
 +
1. Радейтана гижӧд.
 +
2. Автор йылысь.
 +
3. Гижӧдлӧн тема.
 +
4. Шӧр герой(яс)ӧс серпасалӧм да донъялӧм.
 +
5. Ас мӧвпъяс тайӧ гижӧд йывсьыс.
 +
 
 +
Лыддьы Е. Габовалысь «Зануда Дёма» да «Беличья шкурка» повесьтъяс да тӧдмав юржуглансӧ.
 +
 
 +
Сувтсаног: 7. Мый вунӧдіс Маша вӧрӧ походӧ мунігӧн да мыйла сійӧ бӧр бергӧдчыліс? 3. Висьталӧй нимсӧ Зануда Дёмалысь. 4. «Зануда Дёма» повесьтын челядь ворсісны стадион вылын. Висьталӧй спортсменкалысь овсӧ, код нимӧн шусьӧ стадионыс. 8. Роч литератураысь кутшӧм героинякӧд орччӧдӧ Наткаӧс Юра?
 +
Вомӧнног: 1. Кыдзи шуӧны шӧр геройсӧ «Беличья шкурка» повесьтын? 6. Мый козьналіс Машалы Дёма «Зануда Дёма» повесьтын? 2. Кыдзи шуӧны медбур ёртсӧ Наткалысь? 5. Роч литератураса «Война и Мир» романысь кутшӧм героиня кодьӧн кӧсйӧ лоны Натка?
 +
 
 +
135 удж. Лыдакывъяссӧ гиж кывъясӧн да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.
 +
 
 +
Нёль пеля да кык кынӧма. Коді тайӧ?
 +
Кык вок орччӧн олӧны, а ӧта-мӧдсӧ оз аддзыны.
 +
 
 +
136 удж. Висьтав, мыйӧн лоӧны тӧдчӧдӧм кывъясыс: синонимӧн, антонимӧн, омонимӧн.
 +
 
 +
Мый кӧть сёрнит,
 +
Мый кӧть висьтав,
 +
Мый кӧть гарав,
 +
Мый кӧть шу,
 +
Сӧмын лёк кывйӧн эн лысьт тэ
 +
Видны ассьыд чужан му.
 +
 
 +
137 удж. Комиӧд текстсӧ.
 +
 
 +
138 удж. Содты лӧсялана морта суффиксъяс
 +
 
 +
1. Кутшӧм паськыд миян Коми муным,
 +
Мыйта колӧ помсянь помӧдз мунны.
 +
 
 +
2. Зарни пиӧ, узь нин, узь,
 +
Сьӧлӧмшӧрӧй, узь нин, узь.
 +
Батьыд муніс вӧравны,
 +
Мамыд муніс уджавны.
 +
 
 +
139 удж. Комиӧд социальнӧй акция нимъяс. Вӧчӧй ӧтувъя удж (фестиваль, выставка, гаж, небӧг чукӧртӧм да козьналӧм).
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Тшӧтшъяяс. Ёртъяс : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 115-121.>'''
 +
 
 +
 
 +
140 удж. Комиӧд сетӧм кывъяссӧ. Вӧдитчы выль кывъясӧн да кывчукӧръясӧн. Тэч кывъяссӧ юржугланӧ. Инды на пиысь синонимъяс. 3—4 кывйӧн лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.
 +
 
 +
Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.
 +
 
 +
1) Гажӧдчан ёртыд джын ёрт на: воан кӧ шогӧ, югзьӧдас бокӧ. 2) Ӧти чаг вылын олӧны.
 +
 
 +
141 удж. Лыддьы да гӧгӧрво нывкалысь гижӧдсӧ. Корсь текстысь тэныд лӧсялана да лӧсявтӧм мӧвпъяс, содты таблицаӧ. Дасьтысь гӧгӧрвоӧдны бӧрйӧмтӧ.
 +
 
 +
Нывкаяслӧн, зонкаяслӧн, верстьӧяслӧн эм ӧти либӧ унджык ёрт. Ӧтияскӧд ми важӧн нин ёртасям, мӧдъяскӧд сӧмын на тӧдмасим. Кодкӧ чайтӧ, мый налӧн зэв уна бур ёрт, а кодкӧ оз вермы бӧрйыны ӧтикӧс. Но ставлӧн-ӧ эм прамӧй ёрт, кодлы абу веськодьӧсь тэнад вермӧмъяс, гаж да шог? Ме ногӧн, мортыслӧн став тӧдсаыс оз вермы лоны ёртӧн.
 +
Эмӧсь сэтшӧм йӧз, кодъяс оз эскыны ёртасьӧмӧ. Найӧ чайтӧны, мый весиг медся матыс морт вермас вузавны сьӧкыд кадӧ. Гашкӧ, тайӧ и збыль тадзи? Сӧмын меным оз эскыссьы таӧ. Сідз кӧ нин артмис, чайта, и ёртасьӧмыс эз вӧв. Ёртасьнытӧ ӧд колӧ на кужны!
 +
Унджыкӧн оз вермыны бур ёрттӧг. Сьӧкыд овны, кор некодкӧд юксьыны не сӧмын шогӧн, но и радлунӧн, некодлы звӧнитлыны да некодкӧд гуляйтны. А медся бур ёрткӧд позьӧ шӧпкӧдчыштны, висьтавны ӧта-мӧдлы гусяторъяс. И тӧдан, мый некод тэ вылын оз серав, а став висьталанторйыс коляс ті костын.
 +
Но и аддзыны татшӧм ёрттӧ сьӧкыд. Оз ӧд прӧста шуны, мый ёртасьӧмыд — сьӧкыд удж. Ставлӧн ас видзӧдлас ёртасьӧм вылӧ. Быд морт аддзӧ мирсӧ аслыспӧлӧса. Ме чайта, мый быд мортлы зэв ёна колӧ бур ёрт. Ӧд сійӧ — олӧмын мытшӧд. И тэнад кӧ эм татшӧмыс, пыдди пукты сійӧс, вылӧ донъяв ёртасьӧмтӧ!
 +
 
 +
Весиг медся матыс морт вермас вузавны сьӧкыд кадӧ.
 +
 
 +
ЙЫЛЫСЬ КЫВБӦР.
 +
 
 +
Йылысь кывбӧр сулалӧ эмакыв да нимвежтас бӧрын, гижсьӧ торйӧн.
 +
 
 +
Коми кыв урок вылын ми сёрнитім тшӧтшъяяс йылысь.
 +
Экскурсия дырйи ми унатор тӧдмалім йӧзӧс дорйысьяслӧн удж йылысь.
 +
Конкурс кежлӧ ме дасьті ас йылысь висьт.
 +
На йылысь ми лыддим «Йӧлӧга» газетысь.
 +
 
 +
142 удж. Комиӧд скобкаын сетӧм кывъяссӧ. Лыддьы сёрникузяяссӧ.
 +
 
 +
1) Ме кӧсъя висьтавны ёртъяс йылысь. 2) Ми дасьтам юӧр Ижевскӧ ветлӧм йылысь. 3) Кытысь позьӧ тӧдмавны та йылысь? 4) Тіян йылысь гижӧмаӧсь районса газетын. 5) Коми литература урок вылын ми сёрнитім Б. Шаховлӧн «Тшӧтшъяяс» роман йылысь. 6) Висьтыштӧй миянлы ас йылысь. 7) Коми наука шӧринын 8-ӧд класса велӧдчысьяс унатор тӧдмалісны Коми Республика йылысь.
 +
 
 +
143 удж. Помав сёрникузяяссӧ. Аддзы лӧсявтӧм сёрникузя.
 +
 
 +
144 удж. Лыддьы, гӧгӧрво висьт юкӧнсӧ, сет ним. Лӧсьӧд юалӧмъяс.
 +
 
 +
Менӧ шуӧны Юра Пыстинӧн. Менсьым ёртӧс шуӧны Женя Синицынӧн. Миян йылысь шуӧны, мый миян ӧткодь овным. Вуджӧдны кӧ роч кыв вылӧ Пыстинсӧ — лоӧ Синицын, Синицынсӧ кӧ комиӧдны — лоӧ Пыстин.
 +
Женя да ме йылысь шуӧны, мый миянӧс пӧ кӧдзыд йиа ваӧн он вермы торйӧдны.
 +
Женя — менам медбур ёрт. Ме уна буртор верма сы йылысь висьтавны. Сійӧ лӧсьыдик чолкаторйӧн шырӧм юра. Сылӧн ставыс лючки-бура артмӧ. Гижӧ зэв мичаа. Школаын бура велӧдчысьяс лыдын. Бура котралӧ лызьӧн. Сы йылысь тшӧкыда гижӧны школаса стенгазетын. А ӧтчыд ми Женякӧд вундалім менам бабӧлӧн небӧгысь геройясӧс да школаын лэдзим стенгазет. Та йылысь тӧдмаліс менам бабӧ да ёна и видіс небӧг вундалӧмысь.
 +
 
 +
145 удж. Текст дорӧ лӧсьӧд план да гиж изложение.
 +
 
 +
Кык ёрт.
 +
 
 +
Мунісны вӧрӧд кык ёрт. Налы друг паныдасис ош. Ӧтиыс уськӧдчис пышйыны, кайис пу вылӧ да дзебсис. А мӧдыс коли туй вылас. Вӧчны нинӧм — сійӧ водіс муас да лэдзчысис кулӧм улӧ. Ош матыстчис сы дорӧ да кутіс исавны. Сійӧ и лолавнысӧ дугдіс. Ош исалыштіс сылысь чужӧмсӧ. Чайтіс, мый кулӧма, да вешйис. Кор ош муніс, пу вылысь лэччис ёртыс да кутіс серавны:
 +
— Мый ошкыс тэныд пеляд вашкӧдіс?
 +
— Ошкыс шуис меным, мый омӧльӧсь сійӧ йӧзыс, кодъяс эновтӧны ёртсӧ сьӧкыд здукӧ.
 +
 
 +
146 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ да гӧгӧрвоӧд.
 +
 
 +
1) Ёртыд аддзысьӧ шог дырйи. 2) Висьтав, коді тэнад ёртыд, и ме висьтала, коді тэ. 3) Выль ёртъястӧ аддзы, а важсӧ эн вунӧд. 4) Налӧн гӧныс ӧтилаӧ йитчӧма, оз торйӧдчывны.
 +
 
 +
147 удж. Лыддьы висьтсӧ, гӧгӧрво да вуджӧд роч кыв вылӧ.
 +
 
 +
Ӧньӧлы батьыс вайис Ленинградысь апельсин: уна-уна, ыджыд сетка тыр.
 +
— Батюк, позьӧ ме гоз-мӧд апельсин нуа школаӧ? — ӧшйис батьыслы сьыліас Ӧньӧ.
 +
— Да, босьт, — нюммуніс батьыс.
 +
Ӧньӧ тыртіс зепъяссӧ батьыслӧн гӧснечӧн.
 +
Мӧд луннас урокъяс бӧрын Ӧньӧ локтіс жугыль чужӧма, син дорыс вазьӧма.
 +
— Мый нӧ лоис? — юаліс батьыс.
 +
— Мекӧд некод оз сёрнит, — бӧрддзис Ӧньӧ. — Хоккейысь ворсны весиг эз босьтны. Мун пӧ апельсиннад мачась.
 +
— А тэ ӧмӧй ёртъясыдкӧд эн юксьы?
 +
— Эг. Сӧмын петкӧдлі, а некодлы эг сет.
 +
— Ёртъясыдкӧд век колӧ юксьыны. Горш морттӧ некор эз радейтлыны, — шуис батьыс.
 +
 
 +
148 удж. Комиӧд висьтсӧ.
 +
 
 +
149 удж. «Коми-роч кывчукӧрысь» бӧрйы тш шыпаса кывъяс. Тӧдмав, кымын кыв тайӧ шыпас вылас.
 +
 
 +
150 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд коми шусьӧгъяссӧ. Вайӧд лӧсялана роч шусьӧгъяс.
 +
 
 +
Бур керӧмысь омӧль оз ло.
 +
Лёк вылӧ оз ков велӧдны, омӧль вылӧ оз ков сетчыны.
 +
Сизимӧн пӧ ӧтиӧс оз виччысьлыны.
 +
Ӧтувъя вынӧн быд лёкысь мынам.
 +
Кымын юр, сымын и тӧлк.
 +
Ачыд асьтӧ эн ошкы, йӧзыс мед ошкасны.
 +
Мый аслыд он кӧсйы, сійӧс и мӧдлы эн кӧсйы.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Йӧзӧдчана-юӧртана котыръяс : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 122-126.>'''
 +
 
 +
 
 +
ЙӦЗӦДЧАНА-ЮӦРТАНА КОТЫРЪЯС
 +
 
 +
151 удж. Тӧдмась Коми Республикаса некымын газет-журналӧн. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Уджав ёртъясыдкӧд.
 +
 
 +
1. Кыдзи тэ чайтан, мый лоӧ газетӧн, а мый журналӧн?
 +
2. Кутшӧм газет-журнал республикаса, а кутшӧм районса?
 +
3. Кутшӧм газет-журнал петӧ коми кыв вылын, кутшӧм — рочӧн?
 +
4. Кутшӧм газет-журнал лэдзӧны тіян карын, районын?
 +
5. Мый лыддянныд газет-журналысь тэ, бать-мамыд, пӧль-пӧчыд?
 +
6. Эм-ӧ тіян велӧдчанінын ас газет? Эм кӧ, кыдзи шусьӧ?
 +
 
 +
152 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.
 +
 
 +
153 удж. Аддзы «Коми гор» телерадиокомпаниялӧн уджтас нимъяслысь роч пӧвсӧ.
 +
 
 +
154 удж. Юклы текстсӧ сёрникузяяс вылӧ.
 +
 
 +
«Финно-угорский мир» тележурнал.
 +
 
 +
«Коми гор» телерадиокомпания ассьыс уджтасъяссӧ дасьтӧ кык кывйӧн: комиӧн да рочӧн 20 во петӧ аслыссяма тележурнал — «Финно-угорский мир» тайӧ Россия регионъяскостса программа тележурнал дасьтӧмӧ пуктӧны пай «Удмуртия», «Марий Эл», «Карелия», «Югория», «Мордовия», «Перым» телерадиокомпанияяс телевизор видзӧдысьяслы петкӧдлӧма 180 гӧгӧр уджтас тележурнал юӧртӧ финн-угор войтырлӧн культура сӧвмӧм йылысь, тӧдмӧдӧ тӧдчана йӧзкӧд да вужвойтырлӧн оланногӧн, традицияясӧн.
 +
 
 +
155 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.
 +
 
 +
156 удж. Тӧдмав да гиж юӧр «Юрган» телерадиокомпания йылысь сетӧм план серти.
 +
 
 +
1. Кор чужис «Юрган» телерадиокомпания?
 +
2. Вӧлі-ӧ сылӧн татшӧм ним котыртчӧмсяньыс?
 +
3. Кутшӧм уджтасъяс сійӧ дасьтӧ?
 +
4. Кутшӧм уджтасъяс «Юрган» дасьтӧ челядьлы?
 +
5. Кутшӧм уджтасъяс видзӧдан тэ, бать-мамыд, пӧль-пӧчыд?
 +
6. Кажитчӧны-ӧ найӧ тіян котырлы? Мыйӧн?
 +
7. Кутшӧм журналистъяслӧн уджыс медъёна воӧ сьӧлӧм выланыд?
 +
8. Мый эськӧ вӧзъян вежны «Юрган» уджын?
 +
9. Мый сиан тайӧ телерадиокомпанияыслы?
 +
 
 +
1. Сетӧм темаясысь бӧрйы ӧтиӧс. Дасьтысь да гиж неыджыд юӧр школаса газетӧ.
 +
 
 +
• Миян класс.
 +
• Менам ёрт (нывъёрт).
 +
• Радейтана сьылысь (спортсмен).
 +
• Сиктлӧн историяысь лист бок.
 +
• Школаса (сиктса, карса) тӧдчана морт.
 +
• Школаса выльторъяс.
 +
• Енбиа челядь.
 +
• Бӧръя юӧръяс.
 +
• Чужан лунӧн!
 +
• Кодӧн лоны?
 +
 
 +
2. Бӧрйы юӧрыдлы лӧсялана серпасъяс либӧ фотографияяс.
 +
3. Мичаа да колана ногӧн лӧсьӧд уджтӧ.
 +
4. Ёртъясыдкӧд дасьтӧй ас газет, пыртӧй сэтчӧ уджъястӧ.
 +
 
 +
 
 +
'''<Kodko @ Содтӧд уджъяс : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 127-150.>'''
 +
 
 +
 
 +
СОДТӦД УДЖЪЯС
 +
 
 +
157 удж. Содтав колана вежлӧг суффиксъяс да висьтав, мыйӧн торъялӧны роч да коми вежлӧгъяс.
 +
 
 +
1) Зонка муніс школаӧ ӧкмыс часын. 2) Мамлӧн киясыс зэв небыдӧсь. 3) Ме кори ёртлысь выль небӧг. 4) Ваня козьналіс муса нывлы мича дзоридзьяс. 5) Таво гожӧмнас ме аддзывлі Сьӧд саридзсӧ. 6) Талун миянӧс вердісны чӧскыд пӧжасӧн. 7) Кӧрт Айка вӧлі тунӧн. 8) Вӧралысь пармаын паныдасис ошкӧд. 9) Вера Ивановна олӧ да уджалӧ сиктын. 10) Нывка кыскис зептысь кампет. 11) Костя дыр видзӧдіс туй вылӧ, думсьыс виччысис батьсӧ. 12) Автобус локтӧ карсянь Визинӧ. 13) Челядь котралісны вӧрті да чукӧртісны вижовгӧрд коръяс. 14) Рытъяснас менам пӧч юӧ тшай бурдӧдчан турунъясӧн, ӧмидзӧн да сэтӧрӧн.
 +
 
 +
158 удж. Гиж сёрникузяяссӧ соссяна кадакывъяс пыртӧмӧн.
 +
 
 +
Кор ті ветланныд вӧрӧ, ковтӧг эн чегъялӧй пуяс. Биасьлан кӧ, бипурсӧ бура кусӧд, мед сэтчӧ эз коль ӧгыртор. Вотӧс ӧктігӧн эн нетшкӧй вотӧс розъяссӧ. Сьӧрад кӧ эм пурт, тшактӧ эн нетшкӧй вужнас, а чепӧльтӧй вуж дінтіыс. Ас бӧрад вӧрын некутшӧм ёг энӧ кольӧй. Челядь, видзӧй вӧр-ва! Вӧрыд — миян войвылын ыджыд озырлун.
 +
 
 +
159 удж. Висьтав, кутшӧм кывсикасъяс дорӧ позьӧ содтыны абу кывтор. Вайӧд примеръяс. Абу кывтор содталӧмӧн помалӧй сёрникузяяссӧ.
 +
 
 +
Чай юны, абу пес керавны.
 +
Сакартӧ нёнявны абу из керавны.
 +
Енмыс кӧ мичлунсӧ абу сетлӧма, баситчы кӧть эн.
 +
Сямыд кӧ пӧжасьны абу, эн кутчысь.
 +
Зептад кӧ сьӧмыд абу, лавкаӧ эн мун.
 +
 
 +
160 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содты колана кывбӧръяс.
 +
 
 +
1) Джуджыд вӧра пармаяс дорӧд, мича ягъяс пӧлӧн, расъяс вомӧн, веж туруна видзьяс пӧвстӧд, посньыдик коми сиктъяс пыр войвывсянь лунвылӧ визувтӧ Висер ю. 2) Енэжыс быттьӧ скӧрмӧма му вылын олысьяс вылӧ: кымӧр чир абу. 3) Купайтчӧм бӧрын кынӧмыд ёна сюмавлӧ. 4) Кык лун мысти пӧльыс Коляӧс кӧсйысьліс нулыны циркӧ. 5) Дарӧм тай ичӧтик пыста, а мыйта мичлуныс ас пытшкас.
 +
 
 +
161 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс сетӧм омонимъяснас.
 +
 
 +
162 удж. Лыддьы да гӧгӧрво, содты кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.
 +
 
 +
Уна предание тӧдліс коми йӧз тунъяс йылысь. Став туныслӧн пӧ вӧлі аслыспӧлӧс ыджыд вын.
 +
Эмӧсь легендаяс Перымса Степанлӧн тункӧд вермасьӧм, тунъяслӧн ӧта-мӧд костын вермасьӧм йылысь.
 +
Коми йӧз шулӧмаӧсь, мый тунӧс оз позь вины пуртӧн ни пищальӧн. Тунъяс вермывлӧмаӧсь висьтавны водзӧ лоӧмтор йылысь.
 +
Паляйка, Тунныръяк, Шыпича, Тювӧ тунъяс вермылӧмаӧсь вель дыр овны ва улын, уна километр уйлывлӧмаӧсь ва увті.
 +
Ошлапей да Кӧрт Айка ас вынӧн кыпӧдлӧмаӧсь ва вылын зэв ыджыд гыяс.
 +
Мелейка да Паляйка ойдӧдлӧмаӧсь видз-муяс да сиктъяс.
 +
Тунъяс пӧртсьывлӧмаӧсь пемӧсӧ, пуӧ. Ошлапей пӧртсьывлӧма ошкӧ, сирӧ. Лупаръя — кӧинӧ.
 +
Лупаръя да Кыска тунъяс вермывлӧмаӧсь чукӧртны ӧти инӧ зэв уна чери.
 +
 
 +
163 удж. Бӧрйы текст да вуджӧд роч кыв вылӧ.
 +
 
 +
Чорыд морт.
 +
 
 +
Тайӧ мортыс аслыспӧлӧс, абу бур вына, шулӧмаӧсь: сьӧд вира. Татшӧм морт дырйи пыр мыйкӧ жугавлӧ, некутшӧм удж оз артмы. Стеклӧ вӧчысьлӧн пазавлӧ стеклӧыс уна пельӧ, кузнечлӧн дугдывлӧ донавны кӧртыс. Чорыд мортлысь ньӧбӧм гортса пемӧс висьмӧ да регыд кулӧ. Инмӧдчылас кӧ чорыд морт кутшӧмкӧ пемӧс дорӧ — сійӧ дугдӧ быдмыны. Кыйӧны кӧ артельӧн ӧтвылысь чери — пыр нин кутшӧмкӧ неминуча вермӧ лоны, либӧ чериыс оз шед. Чорыд йӧзыс пӧ сьӧд синмаӧсь, скӧрӧсь, абу уна сёрниаӧсь, скупӧсь, вежӧгтысьӧсь, ставсӧ кутӧны ас пытшкас, оз сёрнитны веськыда.
 +
 
 +
Шурыд морт.
 +
 
 +
Тайӧ зэв небыд, шань, восьса сьӧлӧма морт. Юрсиыс югыд рӧма. Шурыд морт кӧ эм орччӧн, ставыслы кокни, сьӧлӧм вылас долыд. Босьтас кӧ, шуам, лавкаысь шурыд мортыс дӧратор, кодӧс некод ньӧбны оз кӧсйы, — йӧзыс уськӧдчӧны ньӧбны кольӧм дӧрасӧ дзоньнас. Босьтас кӧ васӧ юкмӧсысь, ваыс лоӧ вынаӧн, чӧскыдӧн. И юкмӧсыс некор оз косьмыв. А босьтчылас кӧ кыйны чери — став чериыс ачыс быттьӧ пырӧ тывъяс.
 +
Шурыд мортсянь сӧмын шуд да радлун овлӧ.
 +
 
 +
164 удж. Гӧгӧрвоӧд кадакывъяслысь вежӧртассӧ.
 +
 
 +
165 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Текст дорӧ лӧсьӧд юалӧмъяс. Кадакывъяслысь инды суффиксъяссӧ, тӧдмав кадсӧ да лыдсӧ.
 +
 
 +
Пантелеймон Онуфриевич Мысов чужӧма 1914-ӧд воӧ Помӧсдін сиктын. Начальнӧй школа помалӧм бӧрын сійӧ уджавлӧма типографияын. Уджалігӧн П. Мысов пырӧма актёръяслӧн курсъяс вылӧ.
 +
Велӧдчӧм бӧрас коми спектакльясын сійӧ кутӧма ворсны медшӧр рольяс.
 +
Пантелеймон Онуфриевич ворсліс Муравьёвӧс Н. Дьяконовлӧн «Свадьба приданнӧйӧн», Гира Митрейӧс В. Лекановлӧн «Сиктса рытъяс», Перминовӧс И. Пыстинлӧн «Бушкола вояс» спектакльясын.
 +
Пантелеймон Онуфриевич Мысовӧс тӧдісны Коми Республикаса быд карын, сиктын да посёлокын. Сылысь гӧлӧссӧ радио пыр кывзыліс уна сюрс морт.
 +
Пантелеймон Онуфриевич Мысов — Коми АССР-са нимйӧза да РСФСР-са нимӧдана артист. Сылысь уджсӧ пыдди пуктісны да вылӧ донъялісны «Трудӧвӧй Гӧрд Знамя» орденӧн. 1941—1945-ӧд воясся война кадӧ бура уджалӧмысь сетісны медаль.
 +
 
 +
166 удж. Лӧсьӧд сёян-юан рецепт сетӧм кадакывъяс пыртӧмӧн.
 +
 
 +
167 удж. Кывъяс дорӧ вайӧд зумыд кывтэчасъяс (фразеологическӧй оборотъяс).
 +
 
 +
168 удж. Лыддьы да гиж сёрникузяяссӧ, скобкаын сетӧм нимвежтасъяссӧ комиӧд.
 +
 
 +
1) Ёна и мича тэ да дона миян, тулысӧй. 2) Радейтӧны тэнӧ олӧма йӧз да челядь. 3) Мыйдыра ми виччысим тэнӧ, лун-войсӧ лыддим, казьтывлім мичлунтӧ. 4) Тэ бӧрся тэрмасьӧны миян дорӧ войвылӧ ыджыд и ичӧт лэбачьяс. 5) Гажыс бырӧма налӧн чужан мусьыс. 6) Вӧрса туй бокын сулалӧ ыджыд да кыз пожӧм. Кымын арӧс сылы, некод оз тӧд. Сійӧ некодлы нинӧм оз висьтав.
 +
 
 +
169 удж. Чутъяс пыддиыс гиж колана вежлӧг суффиксъяс.
 +
 
 +
Сетны воклы, мунны автобусӧн, овны выль керкаын, гуляйтны быд рыт ичӧт чойкӧд, ошкыны ёртӧс, ветлыны вӧрӧ тшакла, радейтны мам-батьӧс, кывзыны колипкайлысь сьылӧмсӧ, ывлаыс гажа да лӧсьыд, петны класссысь.
 +
 
 +
170 удж. Эмакывъясысь артмӧд кывбердъяс да лӧсьӧд кывтэчасъяс.
 +
 
 +
171 удж. Бӧрйы сетӧм сёрникузялы лӧсялана юалӧм.
 +
 
 +
1. Пузьӧдтӧм ва юны оз позь.
 +
Мыйӧн оз позь юны?
 +
Мый оз позь юны?
 +
Мыйысь оз позь юны?
 +
 
 +
2. Тайӧ кывбурсӧ ог вермы велӧдны.
 +
Мый йылысь ог вермы велӧдны?
 +
Мыйла ог вермы велӧдны?
 +
Мый ог вермы велӧдны?
 +
 
 +
3. Колӧ велӧдны коми кыв.
 +
Мый колӧ велӧдны?
 +
Мыйӧ колӧ велӧдны?
 +
Мыйӧдз колӧ велӧдны?
 +
 
 +
172 удж. Лыддьы да гиж сёрникузяяссӧ колана кывбӧръяс бӧрйӧмӧн.
 +
 
 +
1) Керка весьтӧд лэбӧны юсьяс. 2) Туй пӧлӧн восьлалӧ морт. 3) Школа дорын ворсісны челядь.
 +
 
 +
173 удж. Бӧрйы колана нога кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ да лӧсьӧд сёрникузяяс.
 +
 
 +
174 удж. Лыддьы текстсӧ. Инды сложнӧй сёрникузяяс. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ.
 +
 
 +
Кӧр зэв винёв. Во гӧгӧр сійӧ ачыс перйӧ аслыс кӧрым: яла, турун, кустарник коръяс, тшакъяс, вотӧс. Сук гӧныс сійӧс бура видзӧ войвывса кӧдзыдъясысь да тӧвъясысь. Кӧр оз вӧйлась лымйӧ да оз сибды нюръясӧ, сы вӧсна мый кок гыжъясыс ветлігас ёна паськалӧны.
 +
Кӧр стада оз вермы дыр сулавны ӧти местаын. Кӧръяс ӧдйӧ сёйӧны став быдмӧгсӧ, и кӧр видзысьяс вӧтлӧны найӧс выльлаӧ, кӧні эм унджык кӧрым. Йӧзлы отсасьӧны понъяс: найӧ видзӧны стадасӧ кӧинъясысь, оз лэдзны кӧръяслы разӧдчыны.
 +
Гожӧмнас кӧръясӧс ёна сёйӧ лӧдз-ном. Йиа саридз дорын пӧльтӧны ён тӧвъяс, да лӧдз-номйыс этшаджык. Татчӧ и вайӧдлывлӧны кӧръясӧс. Тӧв кежлӧ стадаяс локтӧны тундра лунвылӧ, вӧръяс дорӧ матӧджык. Тані йӧзыслы кокниджык корсьны пес да дзебсьыны войвывса кӧдзыд тӧвъясысь.
 +
Тундраын туйыс этша. Нюраинъясті он вермы мунны сьӧкыд телегаясӧн. Та вӧсна во гӧгӧр ветлӧны кокньыдик додь-нартъясӧн. Найӧ бура исковтӧны кыдзи лым вывті, сідзи и нитш вывті.
 +
Ненечьяс, кӧр видзӧм кындзи, кыйсьӧны.
 +
 
 +
175 удж. Лыддьы да бӧрйы лӧсялана кадакывъяс.
 +
 
 +
Асывнас ме мысся, пасьтася, шыльӧдча, лӧсьӧдча да муна школаӧ. Луннас ме велӧдча, лыддьыся, артася, вуджӧдча. Рытнас вӧча гортса удж, велӧда роч кывйысь правилӧяс, артася математикаысь, бура дасьтыся быд урок кежлӧ.
 +
 
 +
176 удж. Лыддьы да бӧрйы грамматика боксянь колана ногӧн лӧсьӧдӧм кывтэчасъяс.
 +
 
 +
1. Серпасавны дзоридз.
 +
Серпасавны дзоридзӧс.
 +
2. Мунны вӧрын.
 +
Мунны вӧрӧ.
 +
3. Радейтны И. А. Куратовлӧн кывбуръяс.
 +
Радейтны И. А. Куратовлысь кывбуръяс.
 +
4. Уджавны черкӧд.
 +
Уджавны черӧн.
 +
5. Висьтавны ёртлы.
 +
Висьтавны ёртлысь.
 +
 
 +
177 удж. Комиӧд нимвежтасъяссӧ да тӧдмав нӧдкывъяссӧ.
 +
 
 +
1) Менӧ корӧны, виччысьӧны, а кор воа ставыс дзебсьӧны. 2) Менӧ оз сёйны и метӧг оз сёйны. 3) Ме ачым ог сёй, а быдӧнӧс верда.
 +
 
 +
178 удж. Лыддьы текстсӧ, юклы абзацъяс вылӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
 
 +
Из гӧраясын.
 +
 
 +
Из гӧраяслӧн джудждаыс 1500—1800 метра. Войвыв Уралын шуштӧм: быдлаын чурвидзӧны Из гӧра йывъяс да скалаяс, кӧні быдмӧ ӧти нитш. Волӧн унджык кадас тані куйлӧ лым. Лунвывланьын гожӧмыс лоӧ шоныдджык, и гӧраыс тані вевттьысьӧма сук пемыд вӧрӧн. Сэні быдмӧны пожӧм, коз, ньыв пу, сус пу, ниа, а лунвылынджык — нинпу, тупу, клён. Пемыд сук вӧрын олӧны ошъяс. Найӧ сёйӧны вотӧс, тшак, куталӧны гагъясӧс, нидзувъясӧс, радейтӧны чӧсмасьны мазі маӧн. Посни пемӧсъясысь Уралса вӧръясын олӧны ур да дона куа низь. Из гӧраясысь перйӧны рудаяс, сов, зарни, дона изъяс.
 +
 
 +
1. Кутшӧмӧсь гӧраясыс Войвыв Уралын?
 +
2. Кыдзи вежсьӧны Из гӧраясыс войвывсянь лунвылӧ мунігӧн?
 +
3. Мый перйӧны сэні?
 +
4. Джуджыдӧсь-ӧ Из гӧраясыс?
 +
5. Мый торйӧдӧны Из гӧраяс?
 +
 
 +
179 удж. Содты колана кывбӧръяс да лӧсьӧд кывтэчасъясӧн некымын сёрникузя.
 +
 
 +
Видзӧдны ӧшинь вылӧ, котравны пу вывті, вартчыны ю вомӧн, матыстчыны дӧска дорӧ, восьлавны керка дорӧ, ворсны сикт , вӧтчыны ме бӧрся, лэбны енэж , дзебсьыны пуяс костӧ, пуксьыны улӧс вылӧ, велӧдчыны школа ... .
 +
 
 +
181 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содтав колана кывбӧръяс.
 +
 
 +
1) Быд сёйигӧн пызан вылын эм пуӧм либӧ жаритӧм ком, сиг, гӧрд чигъя голец да мукӧд пӧлӧс чери. 2) Мишалӧн батьыс либӧ Илья дядьыс здук кежлӧ и ветласны ты дорӧ, а мешӧк джын черитӧг оз волыны. 3) Утка-дзодзӧгъяс, тыдалӧ, ставныс нин лэбӧмаӧсь шоныд местаясӧ, эз нин петкӧдчывны грезд весьтын. 4) Вӧртас сайысь шонді петӧ, медводдза югӧръяссӧ сетӧ. 5) Майӧг вылын катша китшкӧ, лысва усьтӧдзыс пӧ ытшкӧ. 6) Анна вуджис шорсӧ пу пос вывті да котӧрӧн кайис кыркӧтш вылӧ. 7) Ок, и лӧсьыд вӧлі тӧвзьыны еджыд купол улын, карыс ставнас тэнад ки пыдӧс вылын куйлӧ. 8) Валентина Терешкова нелямын кӧкъямысысь кытшовтіс Му шар гӧгӧр.
 +
 
 +
182 удж. Сувтӧд кадакывъяссӧ колана кадын.
 +
 
 +
Помасясны урокъяс, и ми ставӧн мунам театрӧ. Талун сэні петкӧдласны «Иван Куратов» опера. Тайӧ операсӧ пуктӧмаӧсь Альберт Егорович Ванеев поэма серти. Операсӧ видзӧдӧм бӧрын ме муна гортӧ да аддзылӧмтор йывсьыс висьтала бать-мамлы.
 +
 
 +
183 удж. Содтав сёрникузяясӧ колана кадакывъяс.
 +
 
 +
1) Меным окота ветлыны тіян семинар вылӧ. 2) Ме кӧсъя шуны тіян веськӧдлысьлы ыджыд аттьӧ. 3) Йӧз сёрнитӧны Ульянаӧ ветлӧм йылысь. 4) Висьталӧй, пӧжалуйста, кытысь позьӧ аддзывны Анна Михайловнаӧс. 5) Миян гимназияӧ локтісны гӧсьтъяс. 6) Регыд ми мунам культура керкаӧ сьывны.
 +
 
 +
184 удж. Содтав сёрникузяясӧ колана вежлӧг суффиксъяс.
 +
 
 +
Тӧрыт Ваня ёртӧй школаысь воис сёрӧн, шапкатӧг и кепысьтӧг. Сійӧ кольӧма найӧс школаӧ. А поводдяыс вӧлі лёк. Ваня ёртъясыскӧд урокъяс вӧчӧм бӧрын мунӧма исласьны лызьӧн. Сылӧн кӧмкотас пырӧма лым. Тадзи сійӧ ва кӧмкотнас гуляйтӧма кӧкъямыс час рытӧдз. Ваня дыр висис, эз велӧдчы. Сылӧн ёна бырис гажыс школаысь. Сійӧ гӧгӧрвоис, мый тӧлын гуляйтны шапкатӧг да кепысьтӧг оз позь.
 +
 
 +
185 удж. Гӧгӧрвоӧд омонимъяссӧ.
 +
 
 +
186 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содтав колана кывбӧръяс.
 +
 
 +
1) Уркай жбыркнитіс коз вылысь. 2) Праздникъяс дырйи мам пӧжавліс торт. 3) Ми туй пӧлӧн чукӧртім оз да чӧд. 4) Сувтны эськӧ пелысьӧн тэнад ӧшинь улын. 5) Микайлӧ садьмис номлӧн дзизган шы улӧ. 7) Керка дорын быдмӧ сад.
 +
 
 +
187 удж. Лӧсьӧд неыджыд висьт сетӧм кадакывъясӧн да сет висьтыслы ним.
 +
 
 +
190 удж. Аддзы сёрникузяяс, кӧні грамматика боксянь эмӧсь торксьӧмъяс.
 +
 
 +
1) Паськыда нималӧ Коми муыд сьыланкывъяслӧн. 2) Ордйысьӧмъясас петкӧдчисны Абъячойса вит спортсмен. 3) Велӧдысь миянӧс корис бипур дорӧ юны сэтӧра пӧсь тшай. 4) Аттьӧалам батьлы, мый сетіс позянлун велӧдчыны.
 +
 
 +
191 удж. Кутшӧм визьын паныдасьлӧ лӧсявтӧм кыв?
 +
 
 +
192 удж. Кутшӧм кыв лоӧ паныд вежӧртасаӧн ӧтувъя кывлы.
  
-кӧд содтам ловъя эмакывъяс дорӧ; ловтӧм эмакывъяс дорӧ содтам сэк, кор эм орччӧн кывбӧр.
+
193 удж. Корсь сёрникузяяс, кӧні паныдасьӧны зумыд кывтэчасъяс.
Пример вылӧ:
 
 
гуляйта понкӧд
 
сулалӧ шкапкӧд орччӧн
 
ёртася нывкакӧд
 
куйлӧ небӧгкӧд орччӧн
 
 
40 удж. Бӧрйы лӧсялана вежлӧг суффикс.
 
 
Талун ме ордӧ локтасны класса ёртъяс. Асывсянь ми пӧчкӧд пӧжасим. Сэсся мамкӧд дасьтім лымвый. Батьӧ ветліс лавкаӧ сокла да лимонла.
 
Пуксим пызан сайӧ. Ме веськалі Настуккӧд. Сійӧ радейтӧ чай лимонӧн, а лымвый кольтусьӧн.
 
Кутшӧм лӧсьыд коллявны прӧст кад котыркӧд да ёртъяскӧд!
 
 
41 удж. Комиӧд колана ногӧн.
 
 
Лӧсьӧд асшӧр удж «Менам радейтана сёян-юан».
 
 
 
1. Сёян-юанлӧн ним.
 
2. Дасьтӧм вылӧ вӧлӧга.
 
3. Дасьтӧм.
 
4. Этш петкӧдлан кывъяс. (Нянь да сов! Чай-сакар! Чӧскыда сёйны! Кывтӧ эн ньылышт!)
 
 
42 удж. Лыддьы текстсӧ да аддзы нянь йылысь шусьӧгъяс.
 
 
Нянь эм нянь. Нинӧмӧн сійӧс он веж. Нинӧмкӧд он ӧткодяв. Олӧм абу шань, кор абу нянь. Няньтӧгыд куш да вильыд.
 
Йӧз нэмсӧ силісны ӧта-мӧдныслы нянь да сов. Семья кутысьӧс, кӧзяинӧс, шулісны эз прӧста вердысьӧн — няньӧн вердысьӧн. Эм кӧ кӧрӧвай, сэки и коз улын рай, сы вӧсна мый оз пась шонты, а нянь.
 
Нянь — сійӧ олӧм. Йӧз костын шуӧны: ваыд пӧ матушка, няньыд — батюшка.
 
 
43 удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
Кузь пызан сайын пукалісны нин унаӧн. Мужикъяс праздник лун кузя ситеч либӧ сатин дӧрӧмаӧсь, тугъя вӧняӧсь, сыналӧм тошкаӧсь, выялӧм юрсиаӧсь. Нывбабаяс сикӧтшъяс, исергаяс да мича рӧма лентаяс ӧшлӧмаӧсь. Олӧма нывбабаяс гӧрд, виж бабаюраӧсь. Томджыкъяс мича шӧвк сунисӧн да бисерӧн вышивайтӧм кокошникаӧсь, мукӧдыс сыръя дора мича чышъянаӧсь пельпомъясныс вылын. Ас кыӧм сера чулкиаӧсь, кокньыдик гожся кӧмаӧсь. Мича видз выв бобувъяс кодьӧсь.
 
 
1. Мый важӧн новлісны коми аньяс да мужичӧйяс?
 
2. Мыйӧн торъяліс аньяслӧн да нывъяслӧн паськӧмыс?
 
 
Тӧдмась коми серъясӧн. Комиӧд нимъяссӧ.
 
 
44 удж. Тӧдмав, мый серпасалӧма да мичмӧд коми серъясӧн.
 
Вӧдитчы отсӧг вылӧ сетӧм таблицаӧн.
 
Аддзы небӧгъясысь содтӧд серъяс.
 
 
Тӧдмав юржуглан коми серъяс отсӧгӧн.
 
 
ЛЫДАКЫВ.
 
 
Сложнӧй лыдакывъяс гижсьӧны ӧтлаын.
 
 
Составнӧй лыдакывъяс гижсьӧны торйӧн, артмӧны кык либӧ унджык кывйысь.
 
 
кыксё нелямын ӧти
 
сюрс сё сизимдас кык
 
кык сюрс кӧкъямыс
 
 
45 удж. Гиж ас йывсьыд, содтав лыдакывъяс.
 
 
46 удж. Лыддьы да гӧгӧрво.
 
 
Мый тэнад юр вылад?
 
 
Психологъяс казялӧмаӧсь, пасьталан кӧ юр вылад кутшӧмкӧ шапка, тшӧкыдджыка видзӧдчан рӧмпӧштанӧ. Юркышӧд унатор вермас висьтавны тэ йылысь.
 
Ӧти рӧма либӧ прӧстӧй гижӧда шапка новлӧны спортивнӧй йӧз. Тайӧ юркышӧдсӧ новлысьяс тэрыбӧсь, кокни руаӧсь, радейтӧны компанияяс да кыпыд шылад.
 
Берет новлысьяс кыпыд лолаӧсь. Тайӧ юркышӧдсӧ радейтӧны новлыны енбиа йӧз, найӧ кужӧны аддзыны мичлун, кывны сьӧлӧмӧн.
 
Колпак новлысь йӧз зэв шаньӧсь, радейтӧны сёйыштны. Мукӧддырйи найӧ вывті меліӧсь да нэрӧсь.
 
Вылӧ кӧрталӧм пеля гӧна шапка новлӧны вежӧра йӧз, шуам, политикъяс, бизнесменъяс, наукаын уджалысьяс. Найӧ радейтӧны вензьыны, кужӧны веськӧдлыны.
 
Кепка позьӧ новлыны уна ног: бокӧн, бӧрӧн, веськыда. Тайӧ юркышӧдыс петкӧдлӧ власьт дорӧ сибыдлун, выльтор дорӧ кыскӧм, асьтӧ петкӧдлӧм.
 
Шляпаяс новлӧны аньяс да нывъяс, кодъяс кужӧны лӧсьыда пасьтасьны. Найӧ зэв мичаӧсь да стильнӧйӧсь, кыскӧны ас дорас йӧзӧс.
 
 
1. Позьӧ-ӧ шапка серти донъявны мортӧс?
 
2. Кутшӧм юркышӧд радейтан новлыны тэ?
 
3. Кутшӧм тэ морт юркышӧд серти?
 
 
Серпасав вӧвлытӧм юркышӧд. Лӧсьӧд юӧртор.
 
 
1. Кыдзи шусьӧ юркышӧдыд?
 
2. Кутшӧм сійӧ?
 
3. Коді сійӧс новлӧ?
 
4. Кытчӧ сійӧс пасьтавлӧны?
 
 
47 удж. Комиӧд юргижӧдъяс.
 
 
Сёрнит ёртыдкӧд лавкаын паськӧм бӧрйӧм йылысь.
 
 
— Видза оланныд! Мый ті кӧсъянныд ньӧбны?
 
— Видза оланныд! Ме кӧсъя ньӧбны пӧчӧлы козин вылӧ мича чышъян.
 
— Матыстчӧй татчӧ да бӧрйӧй. Кутшӧмджык тіянлы колӧ?
 
— Ме эськӧ босьті шоныд, но кокни чышъян.
 
— Кутшӧм рӧм тіянлы кажитчӧ?
 
— Кажитчӧны гӧрдов рӧмъяс.
 
— Со видзӧдлӧй тайӧ чышъянъяссӧ: шоныдӧсь да кокниӧсь, югыдгӧрд, пемыдгӧрд, алӧйгӧрд рӧмаӧсь.
 
— Ме босьта со тайӧ югыдгӧрд чышъянсӧ. Аттьӧ отсӧгысь!
 
— Бур вылӧ! Мынтӧй кассаӧ 375 шайт.
 
— Аддзысьлытӧдз!
 
— Став бурсӧ! Волӧй нӧшта!
 
Лӧсьӧд ёртыдкӧд сёрни козин бӧрйӧм йылысь.
 
 
48 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.
 
 
1) Морт серти и паськӧм. 2) Кутшӧм поводдя, сэтшӧм и паськӧм. 3) Удж серти и паськӧм пасьталан. 4) Паськӧм серти он на тӧдмав мортлысь пытшкӧссӧ.
 
 
49 удж. Вузасянін нимъяс серти тӧдмав, мый сэні вузалӧны.
 
 
1. Кутшӧм вузасянінъяс эмӧсь тіян карын (сиктын)?
 
2. Мый сэтысь позьӧ ньӧбны?
 
 
СОССЯНА КАДАКЫВЪЯС
 
 
Соссяна кадакывъяс артмӧны соссяна кывторъяс отсӧгӧн.
 
 
Ӧнія да локтан кад. Настоящее и будущее время
 
 
ме ог новлы
 
тэ он новлы
 
сійӧ оз новлы
 
ми огӧ новлӧй
 
ті онӧ новлӧй
 
найӧ оз новлыны
 
 
51 удж. Вежлав кадакывъяссӧ соссяна формаын.
 
 
52 удж. Комиӧд кадакывъяссӧ. Лӧсьӧд 3 сёрникузя.
 
 
53 удж. Бӧрйы да содты соссяна кывтор.
 
 
1. Ме ог новлы пемыд рӧма паськӧм.
 
2. Ичӧт-ичӧт, а керкаӧ оз лэдз. (Нӧдкыв.)
 
3. Менам ёртъяс оз паныдавны йӧзӧс паськӧм серти.
 
4. Кутшӧм паськӧм тэ он радейт?
 
5. Ми огӧ торкалӧй уличвывса кесйӧгъяс (правилӧяс).
 
6. Ті онӧ тӧдӧй, кытысь позьӧ ньӧбны козин?
 
 
54 удж. Комиӧд кадакывъяссӧ да куимӧс на пиысь вежлав соссяна формалӧн ӧнія кадын. Лӧсьӧд 3 сёрникузя.
 
 
ПАСЬКӦМӦН ВУЗАСЯНІНЫН.
 
 
 
55 удж. Лӧсьӧд висьтасьӧм «Паськӧм лавкаын». Вӧдитчы соссяна кадакывъясӧн. Заводит тадзи:
 
 
Шойччан лунӧ ме муна спектакль вылӧ. Меным колӧ выль платтьӧ да мичмӧдчанторъяс. И со ме «Паськӧм» лавкаын...
 
 
56 удж. Корсь коми зумыд кывтэчаслы роч пӧв.
 
 
Пасьтӧм рака кодь.
 
Пасьтасьӧма да чер ни пурт оз мӧрччы.
 
Пась ни кӧм.
 
Гач зыртны.
 
Сарапана пошта.
 
 
Штаны протирать.
 
Ни одежды, ни обуви, беден.
 
Гол как сокол, не богат одеждой.
 
Оделся красиво и аккуратно.
 
Сплетница.
 
 
Серпасав 1–2 зумыд кывтэчас.
 
 
57 удж. Корсь серпасъясысь сорсьӧм.
 
 
Лӧсьӧд ёртъясыдкӧд «Вузасянінын» петкӧдчӧм.
 
 
58 удж. Комиӧд вузасянінлысь уджалан кад.
 
 
РЕЖИМ РАБОТЫ МАГАЗИНА «ИГРУШКИ»
 
 
59 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ.
 
 
Классическӧй джинсы материал — кык рӧма. Ортсысяньыс сійӧ лӧз, пытшкӧссяньыс — дзик еджыд. Но ӧні эмӧсь сьӧд, лӧз, гӧрдовлӧз, югыдгӧрд, вижовгӧрд рӧма материалъяс.
 
Выль гачтӧ ньӧбигӧн медводз, дерт жӧ, видзӧд модель вылас. Джинсылы колӧ лоны дзик туша сертиыд: дзебны тырмытӧмторъяс да нӧшта на мичмӧдны новлысьсӧ.
 
Ньӧбӧм водзад сюся видзӧд, медым материалыс гачыдлӧн вӧлі ӧткодя краситӧма. Колӧ тӧдны и сійӧс, мый фирменнӧй джинсылӧн вурысас эм гӧрд сунис.
 
 
Серпасав да вӧзйы ӧнія том йӧзлы ассьыд паськӧм. Позьӧ уджавны ёртыдкӧд.
 
 
ЧУЖАН ЛУН
 
 
61 удж. Лыддьы висьтсӧ да гӧгӧрво. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Лӧсьӧд ассьыд юалӧмъяс.
 
 
Чужан лунӧ пыр нин ӧта-мӧдлы козинъяс вайлӧ ны. Со и Максимлӧн талун чужан лун. Кор гӧсьтъяс разӧдчисны, Максим босьтчис видлавны козинъяс. Медъёна зонкалы воис сьӧлӧм вылас Витялӧн клюшкаыс. Павлик вайӧма «Опасные повороты» ворсантор. Абу жӧ лёк. А Нина вайӧма козин — небӧг. «Мӧдысь Павликӧс да Витяӧс бара кора, а Нинаӧс ог кор, — думыштіс Максим. — Мед бур козин вайис дай».
 
  
1. Мыйла Максимлы вайисны козинъяс?
+
1) Ӧтка ньӧртӧ кокни чегны, а видлы корӧсь чегны. 2) Арся луныд кӧч бӧж кузя. 3) Кодкӧ сэтшӧм гораа равӧстіс, мый, дивитӧ кӧть эн, а ме юр садьӧс воштылі. 4) Садь вылам вои ас керка дорын нин, горшӧй курзьӧма, морӧсӧй сотчӧ, лолӧй чеччӧ.
2. Мый зонкалы медъёна воис сьӧлӧм вылас?
 
 
62 удж. Дасьтысь да гиж изложение «Козин» висьт серти.
 
 
КАДАКЫВЛӦН ТШӦКТАНА ФОРМА АРТМӦМ.
 
 
63 удж. Лыддьы ёртъясыдкӧд рольяс серти. Аддзы тшӧктана формаа кадакывъяс.
 
 
Талун Юралӧн чужан лун. Сы дорӧ локтісны гӧсьтъяс. Найӧ вайисны ёртлы козинъяс: Вова — машина модель, Катя — уна рӧма фломастеръяс да альбом, Маша — бур небӧг, Коля — шоколад кампет кӧрӧб.
 
Ставӧн сетісны козинъяс Юралы.
 
— Пуксьӧй пызан сайӧ, дона гӧсьтъяс. Чӧсмасьӧй, энӧ яндысьӧй! — корис ыджыд вежӧсӧ Юралӧн мамыс.
 
Чӧсмасьӧм бӧрын Юра кутіс ворсны ёртъяскӧд. Сэсся воис Вася. Юралы лоис нимкодь. Сійӧ думыштіс: со нӧшта гӧсьт, нӧшта ӧти козин.
 
Но Вася локтӧма козинтӧг.
 
— А кӧні нӧ козиныд? — юаліс Юра Васялысь.
 
— Кутшӧм козин? — чуймис Вася.
 
— Менам ӧд чужан лун! — дӧзмис Юра.
 
— Ме эг тӧд, — ньӧжйӧ висьталіс Вася.
 
— А ӧні тӧдмалін? Сідзкӧ, ветлы козинла!
 
Тайӧ кыліс Юралӧн мамыс. Сійӧ шуис:
 
— Некытчӧ эн мун, Вася. Ми тэнӧ виччысим, а эгӧ тэнсьыд козинтӧ.
 
Юра кыліс мамлысь кывъяссӧ, гӧрдӧдіс да лэдзис юрсӧ. Кыдзи тэ чайтан, мыйла?
 
 
64 удж. Сетӧм кадакывъясысь лӧсьӧд тшӧктана формаа кадакывъяс ӧтка да уна лыдын.
 
 
65 удж. Лыддьы да гӧгӧрво. Висьтав аслад праздник пызан йылысь.
 
 
Праздник пызан.
 
 
Тайӧ менам праздник пызан. Сэні эм черинянь, рыська шаньга, яя да град выв пуктаса сорасъяс, пражитӧм чипан да картупеля рок, пувва да лимонад, юмовторъяс, яблӧг да апельсин. Пызан шӧрын — чӧскыд торт.
 
Велӧд да сьыв сьыланкывсӧ.
 
 
Крокодил Геналӧн сьыланкыв.
 
 
1. Медым гӧпъясті мунӧ
 
Пода ветлысь зэв уна,
 
Асфальт туй кузя визувтӧ ю.
 
И оз тӧд ветлысь-мунысь
 
Тайӧ бушкола луннас,
 
Мыйла чужӧмӧс югзьӧдӧ нюм.
 
 
2. Локтас виччысьтӧг тӧдысь
 
Кельыдлӧз вертолётӧн,
 
Донсӧ босьттӧг мен вӧчас кино.
 
— Чужан лунӧн! — мен шуас,
 
Сэсся кытчӧкӧ мунас.
 
Коляс меным сё вит эскимо.
 
 
А ме ворса-гудӧкася
 
Ветлысь-мунысьяс водзын.
 
И зэв жаль, мый чужан луныд
 
Ӧтчыд во пытшкын.
 
 
66 удж. Комиӧд текстсӧ.
 
 
Чужан лун пасйӧм.
 
 
67 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Пуктӧй рольяс серти.
 
 
Кӧчлӧн праздник.
 
 
Талун Кӧчлӧн чужан лун ӧд.
 
Воас гӧсьт и гӧстя уна.
 
Кильчӧ вылӧ сувтіс Кӧч —
 
Гӧсьтъяс воасны вот стӧч.
 
Ма со кыскӧ Ош — дзонь бӧчка —
 
Колӧ козинавны Кӧчтӧ!
 
Ичӧт Ур со, щӧть кодь уска,
 
Вайӧ телега тыр сус коль.
 
Шедіс ручлы уна мык —
 
Нуӧ Кӧчыдлы пуд кык.
 
Кань со кыскӧ, ружтӧ-кашкӧ
 
Нӧкйӧн ыджыд-ыджыд кашник.
 
Кӧза нӧбъялӧма морков,
 
Воис Кӧч керкаӧ коркӧ.
 
Козин эз вай Ваткыль миян,
 
Но оз тӧждысь зонмыд сійӧ;
 
Эм кӧ Ваткыль, оз босьт шог:
 
Гудӧкӧн йӧктӧдас кок.
 
Веж луд вылын чужан лунӧ
 
Гажа праздник Кӧчлӧн мунӧ,
 
Гажыс ыджыд, гажыс ён —
 
Йӧктӧ Ош и Руч, и Пон.
 
 
 
68 удж. Дасьтӧй проект «Талун менам чужан лун».
 
 
1. Бӧрйӧй именникӧс. Лӧсьӧдӧй гажлунся пызан. Дасьтӧй сылы чолӧмалан открытка да козинъяс. Сьылӧй сьыланкывъяс. Пасйӧй чужан лун.
 
 
2. Кор гӧсьтъясӧс тадзи:
 
 
— Чолӧм, Настук!
 
— Видза олан!
 
— Аски менам чужан лун. Волы ме дорӧ гӧститны.
 
— Аттьӧ. Вола.
 
 
3. Паныдав гӧсьтъясӧс да пуксьӧд пызан сайӧ.
 
 
— Чолӧм, дона гӧсьтъяс! Пырӧй, пӧрччысьӧй. Пуксьӧй пызан сайӧ. Чӧсмасьӧй. Со картупеля шаньга, пувъя пирӧг, льӧмъя ляз, нӧкъя ельдӧг, пражитӧм чери, яя картупель, яблӧга сок, шоколад кампет.
 
 
4. Бур кывъясӧн козьналӧй именниклы козинъяс, сьылӧй сьыланкыв, ворсӧй.
 
Пример вылӧ ворсӧм: именник нимысь быд шыпас вылӧ корсьӧй мича кывъяс.
 
 
5. Сёрнитӧй кодзула пасъяс йылысь.
 
 
— Кутшӧм кодзула пас улын тэ чужин?
 
— Ме чужи ... пас улын. А тэ?
 
— Кутшӧм йӧз чужӧны тайӧ пас улын?
 
— Тайӧ пас улын чужӧм йӧз шаньӧсь да веськыдӧсь, но мукӧддырйи дышӧсь.
 
 
6. Ыдждӧдлӧй именникӧс.
 
 
Тупӧсь нянь.
 
 
— Кыдзи Мишук чужан лунӧ
 
Пӧжалім ми тупӧсь нянь.
 
Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь,
 
Пӧжалім ми тупӧсь нянь.
 
Эта судта, эта ляпта,
 
Эта пасьта, эта векня.
 
Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь,
 
Бӧрйы, кодӧс радейтан!
 
— Радейта ме ставнысӧ,
 
А медъёна ...ӧс!
 
 
7. Аттьӧалӧй кӧзяйкаӧс.
 
 
— Ыджыд аттьӧ, ставыс вӧлі зэв чӧскыд. Ёна и гажӧдчим. Став бурсӧ тэныд!
 
 
8. Колльӧд гӧсьтъясӧс:
 
 
— Дона гӧсьтъяс! Аттьӧ волӧмсьыд да козинъяссьыд. Мӧдысь на пыралӧй-волӧй.
 
 
69 удж. Визьяс местаӧ бӧрйы да содты колана суффиксъяс да кывбӧръяс.
 
 
Дашалӧн чужан лун вылын Шойччан лунӧ ме ветлі Дашаясӧ. Дашалӧн вӧлі чужан лун. Сійӧ корис гӧсьтъясӧс. Нывка мамыскӧд дасьтісны праздниквывса пызан. Гӧсьтъяс йӧктісны, сьылісны, чӧсмасисны уна пӧлӧс сёян-юанӧн, чолӧмалісны, козьналісны козинъяс. Коми радио кузя весиг сьыланкыв Дашалы сьылісны. Вӧлі зэв гажа. И зэв жаль, мый чужан луныд ӧтчыд во пытшкын. Сиа Дашалы бур ёртъясӧс, дзоньвидзалун, радлун, бура велӧдчыны.
 
 
70 удж. 69 удж вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд ас текст.
 
 
МЕНАМ РАДЕЙТАНА УДЖ, ВОРСӦМЪЯС
 
 
сьӧкыдтор лэпталӧм — поднятие тяжести
 
 
ПЕТАН ВЕЖЛӦГ.
 
 
Коми кывйын петан вежлӧг вермӧ индыны действие вӧчанног вылӧ.
 
 
Пример вылӧ: ворсны футболысь, компьютер ворсӧмысь.
 
  
+
194 удж. Тӧдмав сёрникузяяс, кӧні паныдасьлӧ шӧркыв.
71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
Быд во Коми республикаса олысьяс кыпыда да паськыда пасйӧны юркар лун. Быдлаын позьӧ пырӧдчыны конкурсъясӧ, вочавидзны викторинаяс юалӧм вылӧ, кывзыны да видзӧдны сьылӧм-йӧктӧм, ворсны.
 
Ставныслы сюрӧ гажӧдчӧмыд. Ичӧтъяслы котыртӧны асфальт вылын серпасасян конкурс. Шӧр арлыда челядьлы вӧзйӧны спортивнӧй ворсӧмъяс: коді ылӧджык чеччыштас, стӧча веськалас мишеньӧ, ӧдйӧджык котӧртас. Томъяс Киров нима паркын ворсӧны волейболысь, футболысь. Мужичӧйяс ордйысьӧны сьӧкыдтор лэпталӧмын, киӧн вермасьӧмын. Аньяс петкӧдлӧны киподтуйсӧ: чӧсмӧдлӧны пӧжасъясӧн, чуймӧдӧны ас киӧн вӧчӧмторъясӧн. Олӧмаяслы котыртлӧны шахматысь ворсӧм.
 
 
1. Кор Коми Республикаын пасйӧны юркар лун?
 
2. Кыдзи войтыр гажӧдчӧ тайӧ лунӧ?
 
3. Овлӧ-ӧ тіян сикт (кар) лун? Кыдзи ті гажӧдчанныд?
 
 
72 удж. Содты лӧсялана вежлӧг суффикс.
 
 
1) Ми ёртъяскӧд быд лун ворсам волейболысь.
 
2) Коми культура шӧринын овлӧны шегйӧн ордйысьӧмъяс. 3) Детинкаяс радейтӧны ворсны машинаӧн, а нывкаяс аканьӧн. 4) Миян школаын котыртісны футболысь ордйысьӧм. 5) Шойччан лунӧ став котырӧн ворсам лотоысь. 6) Тӧвнас физкультура урок вылын ми котралам лызьӧн. 7) Карса стадион вылын рытъяснас том йӧз исласьӧны конькиӧн. 8) Йӧввыв дырйи комияс важысянь нин ворсӧны кыр босьтӧмысь.
 
 
— Миша, тіян школаын эм баскетболысь да футболысь секцияяс?
 
— Эм, дерт. Но ме ёнджыка радейта ворсны волейболысь. Тайӧ секцияӧ и ветла.
 
— А меным кажитчӧ вӧчасьны ас киӧн. Миян «Мойдвывса сёй» кружокын зэв лӧсьыд. Ми унатор нин кужам вӧчны сёйысь.
 
— Миян команда неважӧн вермис районса ордйысьӧмын. А ті кӧнкӧ петкӧдчанныд?
 
— Миянлысь уджъяс быд во вылӧ донъялӧны оз сӧмын районын, но и республикаса «Кужысь кияс» вермасьӧм вылын.
 
— Меным нимкодь тіян понда. Став бурсӧ!
 
— Аттьӧ! Тіян вермӧмъясыд водзын на. Аддзысьлытӧдз!
 
 
73 удж. Лыддьы да гӧгӧрво пудъясянкывъяс. Велӧд да вӧдитчы ворсігӧн.
 
 
Тірс-торс,
 
Куим стӧкан морс.
 
Он кӧ вӧдит,
 
Он и ворс!
 
 
Ӧтчыд мамӧ ньӧбис боті.
 
Кык лун видзи, сійӧ поті,
 
А мӧдсӧ — ачым соті.
 
 
74 удж. Комиӧд ворсӧмсӧ. Вӧдитчы «Роча-комиа кывчукӧрӧн».
 
 
Ворс ёртъясыдкӧд «Тэрыб кӧр» ворсӧмысь.
 
 
75 удж. Лыддьы ичӧтик висьтсӧ. Мыйӧн сійӧ аслыспӧлӧс?
 
 
Ваня Валякӧд ворсісны волейболысь.
 
— Вай ветлам вадйӧ вуграсьны, вӧрӧ вотчыны, — вӧзйис Ваня.
 
— Ветлам-ветлам, вокӧй, — варова Ваньӧлы вочавидзис Валя.
 
Ваня вуграсис, Валя вотіс ведраӧ вотӧс. Вотчис вывті визула. Водз воисны вӧрысь. Вотӧссӧ весалісны, вӧчисны варенньӧ.
 
Лӧсьӧд ичӧтик висьт ӧти шыпас вылӧ. Ордйысь класса ёртъясыдкӧд, кодлӧн висьтыс лоас кузьджык.
 
Классӧн лӧсьӧдӧй неыджыд серпаса небӧг.
 
 
76 удж. Аддзы, кутшӧм визьын коми овъяс тэчӧма стӧч алфавит серти.
 
 
Ф.Плесовскийлӧн «Коми овъяс» небӧг отсӧгӧн тӧдмав, кыдзи артмӧмаӧсь коми овъясыс.
 
 
77 удж. Гиж куим шыпаса кывъяс чепӧн. Ордйысь ёртъясыдкӧд.
 
 
78 удж. Содты слог, медым артмис кык кыв.
 
 
78-ӧд удж серти лӧсьӧд да вӧзйы ёртъясыдлы кык-куим кыв гоз.
 
 
79 удж. Юксьӧй командаяс вылӧ. Бӧрйӧй уна шыпаса коми кыв. Сетӧм кывйысь шыпасъясӧн лӧсьӧдӧй выль кывъяс. Ордйысьӧй.
 
 
Тӧдмась коми ворсӧмъясӧн. Ворс ёртъясыдкӧд.
 
 
 
Ворсӧм водзын бӧрйӧны кык ыджыдджык да ёнджык мортӧс. Ӧтиыс лоӧ варышӧн, а мӧдыс мамӧн. Мукӧд ворсысьыс сувтӧ мам сайӧ. Варыш пондас котравны да кыйӧдны челядьӧс. А мам кисӧ шевкнитӧмӧн видзӧ пышйӧдӧмысь. Вермас кӧ варыш пышйӧдны мамлысь став челядьсӧ, сэк мам нин пышйӧ варышысь. Варыш кутас мамсӧ да сэсся ворсӧны выльысь.
 
 
Ёмаысь ворсӧны 8–12 морт. Пудъясянкывйӧн бӧрйӧны Ёмаӧс да Кӧзяйкаӧс. Мукӧд ворсысьыс — ыжъяс. Кӧзяйка сетӧ быд ыжлы ним (шуам, вотӧс, дзоридз, пу, пемӧс нимъяс). Кӧзяйка «йирсьӧдӧ» ыжъясӧс видз вылын да унмовсьӧ. Локтӧ Ёма да гусялӧ ыжъяссӧ. Кӧзяйка садьмӧ да корӧ ыжъясӧс нимъяснас. Ыжъяс да Кӧзяйка костын сулалӧ Ёма, оз лэдз, куталӧ ыжъясӧс. Ворсӧм помын колӧ лыддьыны, кымын ыж воӧдчис Кӧзяйкаӧдз, а кымынӧс кутіс Ёма. Кодлӧн унджык — сійӧ и вермис. Тӧдмась коми ворсӧмъясӧн Ю.Г. Рочевлӧн «Коми челядьлы важъя ворсӧмъяс» небӧгысь.
 
 
МИЯН ВЕЛӦДЧАНІН
 
 
  
велӧдчан вежӧс — учебный кабинет
+
1) Тшак вотігӧн Ӧльӧ аддзис кос коръяс пиӧ дзебсьӧм ельдӧгӧс. 2) Сибирысь коми йӧз восьтісны паськыд гыясӧн визувтысь юяс. 3) Дзоридзалан льӧмлӧн мичлуныс да чӧскыд дукыс век шемӧсмӧдӧ миянӧс. 4) Велӧдчӧм мортлы быд туй восьса.
  
веськӧдлысьлӧн вежӧс — кабинет директора, руководителя
+
195 удж. Мӧвпышт, кутшӧм визьясын эм лӧсявтӧм кывъяс.
коми кыв вежӧс — кабинет коми языка
 
  
спортивнӧй зал — спортивный зал
+
196 удж. Лӧсьӧд висьт «Менам радейтана улича».
  
урок лыддьӧг — расписание уроков
+
197 удж. Вӧч тест нога удж.
 
КАДАКЫВЙЫСЬ ЭМАКЫВ АРТМӦМ.
 
 
80 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ.
 
 
Миян школа.
 
 
Ме велӧдча сиктса школаын. Сійӧ кык судтаа, ыджыд ӧшиньяса. Миян велӧдчанінын век сӧстӧм да кыпыд. Медводдза судтаын пӧрччысянін, веськӧдлысьлӧн вежӧс, сёянін да ичӧт класса челядьлӧн велӧдчан вежӧсъяс. Шуйгавылын — ыджыд спортивнӧй зал. Мӧд судтаын коми да роч кыв, математика, химия, биология да менам радейтана информатика вежӧсъяс. Кыкнан судтасӧ мичмӧдӧма серпасъясӧн, ӧшиньяс вылын сулалӧны мича дзоридзьяс. Таво миян школалы тырис 20 во.
 
 
81 удж. Лыддьы да вуджӧд.
 
 
Менӧ шуӧны Миша Расовӧн. Велӧдча ме Искусствояс гимназияын. Гимназия — искусствояслӧн ді.
 
Енбиа челядь, локтӧй велӧдчыны гимназияӧ! Ті велаланныд бура сьывны, йӧктыны да ворсны шылада инструментъясӧн!
 
 
82 удж. План серти гиж ас висьт. Дасьтысь висьтавны аслад велӧдчанін йылысь.
 
 
1. Кӧні тэ велӧдчан?
 
2. Кутшӧм тэнад школаыд? Кымын судтаа?
 
3. Мый сэні эм?
 
4. Кымын во тіян велӧдчанінлы?
 
 
83 удж. Нуӧд экскурсия радейтана судтаӧд. Дасьты план серти висьтасьӧм.
 
 
1. Велӧдчанінын кутшӧм судта тэныд кажитчӧ?
 
2. Мый сэні эм?
 
3. Мыйӧн сійӧ тэныд кажитчӧ?
 
4. Кутшӧм ин тайӧ судтаын тэнад радейтана?
 
 
Лӧсьӧд реклама аслад велӧдчанінлы.
 
 
Коми Республикаса Юралысь бердын искусствояс гимназиялӧн канпас да дӧрапас.
 
 
84 удж. Быд школалӧн эм аслас символъяс: дӧрапас, канпас да кып. Лӧсьӧд и тэ.
 
 
85 удж. Сьыв ёртъясыдкӧд школа йылысь сьыланкыв.
 
 
Школа йылысь сьыланкыв.
 
 
(А.Островскийлӧн «Солнечный круг» сьыланкыв шылад улӧ)
 
Кывъяссӧ лӧсьӧдісны Выльгортса шӧр школаын велӧдчысьяс
 
 
1
 
Велӧдчысь ёрт, тэ водзын мог —
 
Тӧдӧмлун школаын босьтны.
 
Лоан мед тэ бур мортӧн, дерт,
 
Нималан ылӧдз мед век.
 
 
Медым пыр лоас школа
 
Кыпыд, югыд, зэв колан.
 
Челядь гӧлӧс пыр кылас,
 
Челядь серамӧн тырас.
 
 
2
 
Му вылын мед некор оз ло
 
Война да шогалан лунъяс.
 
Мед вӧлі мир, эз киссьы вир,
 
Ёртасян гаж юргис дыр.
 
 
Видлы лӧсьӧдны велӧдчӧм либӧ школа йылысь сьыланкыв.
 
 
86 удж. Велӧдчы колана ногӧн лыддьыны кывпесанъяс.
 
 
Ӧтчыд Ӧньӧ ӧмидз ӧктіс,
 
Ӧдва ӧкмис ӧти кӧш.
 
Ӧвад ӧдӧлитіс-вӧтліс,
 
Ӧньӧ скӧрмис — корсьӧ нӧш.
 
Ӧдзӧс бокысь, ӧшинь улысь
 
Нӧшсӧ корсьӧ, Ӧньӧ скӧр.
 
Ӧгрӧ тьӧтыс шуӧ: «Ӧвсьы,
 
Ӧпӧть ӧмӧй колӧ ньӧр?»
 
 
Ыджыд мыджӧд
 
Джыджыд вуджис,
 
Джуджыд кӧджын
 
Джыджлӧн поз.
 
Джыджыд гыджгӧ —
 
Ыджыд уджыс,
 
Джыджлы уджавтӧг
 
Оз позь.
 
 
Казьтыв 5-ӧд класса небӧгысь кывпесанъяс. Артмас кӧ, лӧсьӧд ачыд.
 
 
Лыддьӧй рольяс серти.
 
 
Юрӧбтіс звӧнок. Классӧ пырис Ольга Николаевна. Сійӧ пыр и казяліс стенын серпасалӧм морячокӧс. Чужӧмыс велӧдысьлӧн лои стрӧг.
 
— Коді тайӧс серпасаліс?
 
Ставныс пукалісны шы ни тӧв. Некод эз чеччы да эз висьтась.
 
— Ті ӧмӧй онӧ тӧдӧй, мый класс колӧ видзны сӧстӧма? Мый лоӧ, быдӧн кӧ кутас серпасасьны стенӧ?
 
Бӧръя урок вылас классӧ воис директор Игорь Александрович. Сійӧ чӧла висьталіс миянлы, мыйта сьӧм видзӧ государство быд велӧдчысь вылӧ, кутшӧма колӧ видзны школаса эмбур.
 
— Сійӧ, коді серпасаліс стенас, дерт, оз кӧсйы вӧчны омӧльтор школалы. Сійӧ кӧ ачыс висьтасяс, то петкӧдлас, мый сійӧ честнӧй морт.
 
Урокъяс бӧрын Толя Дёжкин матыстчис Игорь Грачёв дінӧ да шуис:
 
— Эк, тэ! Мыйла стенас рисуйтін? Тэ вӧсна став классыс лои мыжа!
 
— Ог тӧд, но ме сэсся ог кут, — кӧсйысис Игорь.
 
Игорь босьтіс ветьӧк да чышкаліс стенысь морячоксӧ, но сы местаӧ колис ыджыд чут.
 
 
1. Мый вӧчис Игорь? Буртор али лёктор?
 
2. Вӧліс-ӧ татшӧмторйыс тэкӧд?
 
3. Кыдзи ті видзанныд школаса эмбур?
 
 
87 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
Аттӧ дивӧ.
 
 
Ваня Пипуныров медводдзаысь муніс школаӧ. Том велӧдысьсӧ шуисны Татьяна Николаевнаӧн. Сійӧ неважӧн воис Катыдпомӧ да челядькӧд эз вӧв тӧдса. И медводдза урок дырйи велӧдысь сувтӧдліс быд первоклассникӧс, юавліс ним-овсӧ. Ковмис и Ванялы ассьыс ним-овсӧ висьтавны.
 
— Пипуныров Иван, — вель ярскӧба висьталіс Ваня.
 
Ӧртьӧм Коля, парта сайсьыс чеччывтӧг, гораа юӧртіс:
 
— Татьяна Николаевна, абу сійӧ Иван. Аттӧдивӧӧн шуӧны.
 
Ваня гӧрдӧдіс пельӧдзыс, весиг синваыс пондіс доршасьны. А Татьяна Николаевна меліа нюммуніс да юаліс:
 
— Коді нӧ, Ваня, сетіс тэныд татшӧм тешкодь мӧд нимсӧ?
 
И Ваня висьталіс аслас ыджыдджык вок Мишка йылысь. Кывлӧма сійӧ кыськӧ кывбур, коді заводитчӧ тадзи: «Аттӧ-дивӧ, миян Ивӧ...» И ляскис ичӧтджык вокыслы выль ним — Аттӧ дивӧ.
 
Татьяна Николаевна кывзіс детинкалысь шог висьтсӧ, сэсся пуксьӧдіс Ваняӧс да шыӧдчис став класс дорӧ:
 
— Челядь, тіянлы быдӧнлы мам-батьныд бӧрйӧмаӧсь зэв мича нимъяс. Радейтӧй нимтӧ ассьыныд и ёртъясыдлысь. Энӧ вежлалӧй найӧс нерсян кывъяс вылӧ. А то ӧд и збыль коркӧ вермасны чужны Аттӧ-дивӧ Миша либо Ӧртьӧ-брӧтьӧ Маша.
 
Класс серӧктіс. А ичӧтик Ваня Пипуныровлӧн сьӧлӧм вылас кокняммис.
 
  
1. Кыдзи Иванлы сюрис Аттӧдивӧ ним?
+
1. Кутшӧм ворсанторйӧн кыйсьысь корӧ сьӧлаӧс?
2. Кажитчӧ-ӧ Иванлы мӧд нимыс?
 
3. Мыйла нимтысьӧмыд омӧльтор?
 
 
88 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.
 
 
1. Велӧдчӧм морт — синма, велӧдчытӧм — синтӧм.
 
2. Быдтор дорӧ колӧ велӧдчыны.
 
3. Велӧдчытӧгыд мортӧ он во.
 
 
Аддзы велӧдчӧм йылысь 2–3 шусьӧг.
 
 
89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво ичӧт серамбана висьтъяс. Дасьты ёртъясыдкӧд петкӧдчӧм.
 
 
 
Гожӧмбыд Светук лӧсьӧдчис мунны первой классӧ. И со тайӧ луныс воис. Нывка весиг мудзис сымында выльторсьыс.
 
Кӧч тӧлысь мӧд лунӧ мамыс садьмӧдӧ нывсӧ:
 
— Чеччы, Светук, школаӧ колӧ мунны!
 
— Ме сэні тӧрыт вӧлі нин! — чуймис нывка.
 
 
Математика вежӧсын.
 
— Висьтав, Коля, коді арталіс тэныд тайӧ задачасӧ, батьыд али мамыд? — юалӧ велӧдысь.
 
— Ог тӧд. Ме сэки ывлаын ворсі.
 
 
Велӧдысь эз эскы, мый ӧти морт вермас вӧчны та
 
мында ӧшыбка.
 
— Мыйла ӧтнам, батьӧкӧд вӧчим, — шуис Ӧньӧ.
 
 
КОМИ РЕСПУБЛИКАСА КАНАЛАН ПАСЪЯС
 
  
каналан пасъяс — государственные символы
+
2. Кутшӧм театрлы сетӧма Нёбдінса Витторлысь нимсӧ?
  
перымса пемӧсъяслӧн сер — пермский звериный стиль
+
3. Коді лӧсьӧдіс медводдза коми анбур?
 
90 удж. Мӧвпышт, кутшӧм шыпасъяс оз тырмыны да артмӧд кывъяс.
 
 
НИМВЕЖТАСЫСЬ КЫВБЕРД АРТМӦМ.
 
 
 
Ӧтвывтӧм кывбердъяс петкӧдлӧны мортлысь да предметлысь качествосӧ ас, аслыс нимвежтасъяс дорӧ нога, сяма, сикас, руа, ныра, пӧлӧс кывъяс содтӧмӧн.
 
 
91 удж. Содтав сёрникузяясӧ лӧсялана кывбердъяс.
 
 
1) Коми Республикаса быд районын аслыссикас сёрни. 2) Менам ёртӧй асныра. 3) Коми Республикалӧн ... каналан пасъяс. 4) Войвывса йӧзыд ... . 5) Тӧвся поводдяыд аслыспӧлӧс.
 
 
92 удж. Мый серпасалӧма Коми Республикаса канпасӧ? Аддзы колана вочакывъяс.
 
 
1
 
  
Б) коми ань
+
4. Бӧрйы лызьӧн котралысь тӧдчана спортсменлысь ним.
В) зарни ань
 
 
3
 
А) йӧра юръяс
 
Б) кӧр юръяс
 
В) ош юръяс
 
 
93 удж. Лыддьы да кут тӧд вылын.
 
 
Коми Республикаса каналан пасъяс — дӧрапас, канпас да кып.
 
Миян кып аслыспӧлӧс: юргӧ коми да роч кывъяс вылын. Ӧд Коми Республикаын кыккывъялун. Медводз кып лӧсьӧдан комиссия бӧрйис Нёбдінса Витторлысь «Варыш поз» сьыланкыв. Сэсся дыр уджалісны кывъяс вылын, медым кыпыс вӧлі ӧнія кадся да республикаын быдӧнлы гӧгӧрвоана. 2007-ӧд восянь кыпыс юргӧ тадзи:
 
 
Коми Республикаса каналан кып.
 
 
Ылын-ылын Войвылын
 
Джуджыд парма сулалӧ.
 
Парма шӧрын варыш поз
 
Кыпыд горӧн шыалӧ.
 
 
Лэбзьӧй, повтӧм варышъяс,
 
Вына бордъяс шеныштлӧй,
 
Веськыд туйӧд нуӧдӧй,
 
Коми мусӧ югдӧдӧй!
 
 
Север, наш родимый край,
 
Глубоки твои снега,
 
Холодны твои ветра,
 
Высока твоя тайга!
 
 
Нас несут через века
 
Соколиные крыла.
 
Коми край, твоя судьба
 
Благодатна и светла!
 
 
94 удж. Лыддьы да кут тӧд вылын.
 
 
Коми Республикаса каналан канпассӧ вӧчӧма пермскӧй зверинӧй стиль серти. Гӧрд геральдическӧй пӧв вылӧ серпасалӧма варышӧс.
 
Варыш петкӧдлӧ государство да власьт.
 
Лэбачлӧн морӧсас аньлӧн чужӧмыс петкӧдлӧ «Зарни аньӧс» — олӧм радейтысь шондіа ань енмӧс, мир кутысь мамӧс.
 
Йӧра — ёнлун, веськыдлун, мичлун петкӧдлысь пас.
 
Коми войтырлӧн фольклорын зарни да гӧрд рӧмъяс петкӧдлӧны асъя шонді да шаньлун, коми войтырлысь да власьтлысь удж-зільӧм.
 
 
95 удж. Содты кывбурӧ рӧм вылӧ индысь кывбердъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
Куим рӧма дӧрапас.
 
 
Степан нима изэрд весьтын
 
Куим рӧма дӧрапас.
 
Татчӧ, кодыр кӧть ог веськав
 
Паськыд эрдыс меным ас.
 
 
... рӧм — тайӧ миян енэж
 
... — парма-вӧр
 
... рӧмыс казьтӧ меным
 
Лымъя войвыв — сьӧлӧмшӧр.
 
 
1. Коді ӧні Коми Республикаса Юралысьыс?
 
2. Кутшӧм кывъяс лоӧны миян республикаын каналанаӧн?
 
3. Мый серпасалӧма канпасӧ?
 
4. Мый вежӧртӧны дӧрапас рӧмъяс?
 
5. Мый тӧдмалін кып йылысь?
 
 
96 удж. Вӧзйы да дорйы ас сиктлы (карлы, школалы, класслы, котырлы) лӧсьӧдӧм дӧрапас.
 
 
КОМИ РЕСПУБЛИКАСА НИМАЛАНА ЙӦЗ
 
 
УРЧИТАНЛӦН ӦТКОДЯЛАН ДА МЕДВЫЛЫС ТШУПӦД.
 
 
97 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ. Лӧсьӧд дженьыд висьт.
 
 
 
Е. А. Игушев — коми кыв туялысь, филология доктор, велӧдысь. Евгений Александрович чужлӧма Сосногорск бердса Пожня грездын. Велӧдчӧма Ухтаса горно-нефтянӧй (биару-мусир) техникумын, сэсся Коми пединститутын. Армия бӧрын уджалӧма сиктса велӧдысьӧн. Уджалігмоз помалӧма аспирантура.
 
1973-ӧд восянь Евгений Александрович уджаліс Сыктывкарса канму университетын. Сійӧ гижис коми кывйысь вель уна велӧдчан пособие. Шуам, «Коми диалектология», «Коми кыв да йӧзкостса поэзия», «Введение в финно-угроведение», «Ӧнія коми кыв» да мукӧд. Та кындзи Евгений Александрович гижӧ неыджыд висьт-тешъяс. Вуджӧдӧ финн-угор кывъясысь челядьлы мойдъяс, шусьӧгъяс, нӧдкывъяс.
 
Евгений Александрович Игушевӧс тӧдӧны да пыдди пуктӧны оз сӧмын Россияын, но и суйӧр сайын: Венгрияын, Финляндияын, Эстонияын. Тайӧ шань да серамбана учёнӧйсӧ, велӧдысьсӧ зэв ёна радейтӧны студентъяс.
 
 
98 удж. Содты коланаинӧ отсӧг вылӧ сетӧм кывъяс да вочавидз юалӧм вылӧ.
 
 
Водз чеччӧ да этша печкӧ.
 
 
Миян сиктын олӧ Дарья тьӧт, дзоляник, косіник, зэв тэрыб кока да сёрниа пӧрысь нывбаба. Дарья тьӧт луннас быдлаӧ волӧ, ставсӧ тӧдӧ, быдтор удитӧ медся водз висьтавны. Лавкаӧ да поштаӧ витысь унджык пыралас. И клубад медводз на удитас волыны. Керкаыс Дарья тьӧтлӧн сикт шӧрас, медся важиник да лёкиник. Картупельсӧ сёрӧнджык заводитӧ керны да лымъявтӧдзыс некор оз вермы эштӧдны. Вӧрысь локтысьясӧс пыр паныдалӧ Дарья тьӧт. Тӧдӧ, коді этшаджык чукӧртӧма тшак-вотӧссӧ, коді сюсьджыка вотчӧ. Тадзи и олӧ Дарья тьӧт, прамӧя оз узьлы, а вӧчны нинӧм оз удит, овмӧсыс эндӧма.
 
 
Кутшӧм Дарья тьӧтыс?
 
 
Гӧгӧрвоӧд висьтлысь нимсӧ, аддзы текстысь вочакыв.
 
 
99 удж. Корсь лыддьысянінысь удж йылысь шусьӧгъяс. Дзеб ӧти шусьӧг ребусӧ.
 
 
100 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд финн шусьӧгъяссӧ.
 
 
Финн шусьӧгъяс.
 
 
Бур морт сетӧ этшасьыс, лёк мортлӧн оз вичмы и унасьыс.
 
Важсӧ эн лёкӧд водзвыв, кытчӧдз выльсӧ бура он тӧдмав.
 
 
 
101 удж. Лыддьы да тӧдмав финн нӧдкывъяссӧ.
 
 
Кутшӧм серпасъяс лӧсялӧны нӧдкывъяслы.
 
 
Финн нӧдкывъяс.
 
 
Коктӧг котӧртӧ, бордтӧг лэбӧ, ӧти
 
луннас дас сиктӧ волӧ.
 
Вужйыс вылын, юрыс улын.
 
Ыджыд лэбач надзӧникӧн ӧвтчӧ, бордъяссьыс ва виялӧ.
 
 
102 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Висьтав Иван Ильич Белых йылысь III морт нимсянь.
 
 
Чужлі ме Сыктывдін районса Паль сиктын 1946-ӧд вося кӧч 23-ӧд лунӧ.
 
Ичӧтдырйи ёна радейтлі кывзыны баблысь мойдъяссӧ. Мукӧд мойдсьыс весиг юрсиыд сувтлывліс. Нӧшта кажитчис вадорын вуграсьны да вӧрын вотчыны. Эг ӧтчыдысь ичӧтнад ылавлы вӧрӧ. Пармаыс нӧшта ёнджыка кутіс кыскыны менӧ ас дінас.
 
Коми пединститут помалӧм бӧрын пыр уджалі «Югыд туй» (ӧні «Коми му») газет редакцияын. Сӧмын некымын во кежлӧ вуджлі Коми небӧг лэдзанінӧ да «Йӧлӧга» газет редакцияӧ. Республика пасьта ветлігъясӧ йӧзкӧд аддзысьлӧмъясыс да накӧд сёрниясыс и лоисны менам висьтъяслы сюрӧсъясӧн.
 
Петалісны «Ӧзйы, бипурӧй менам», «Челядьдырся пароходъяс» да «Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн» небӧгъяс. Сэні зіли петкӧдлыны, кутшӧм ёна радейта ассьым чужанінӧс, ас войтырӧс, ас пармаӧс. Наын и менам олӧмыс.
 
 
Лыддьы И. И. Белыхлысь ас бӧрйӧм серти гижӧд. Серпасав да висьтав сы йылысь коми кыв урок вылын.
 
 
103 удж. Лыддьы висьтлысь юкӧнъяссӧ, гӧгӧрво да тэч найӧс колана ногӧн.
 
 
Выль пась.
 
 
Меным ньӧбисны выль пась. Зэв мича, кельыдгӧрд. Кор ме муна уличті, нывкаяс кындзи, зонкаяс ме вылӧ видзӧдӧны. Ӧтчыд весиг Вадик Блинов видзӧдліс, дерт, эз ме вылӧ, а менам пась вылӧ. Но век жӧ нимкодь. Со кутшӧм менам пасьӧй. Медся бур!
 
 
— Кытчӧдз оз быдмы выль кизь, — шуис мам, коді пукаліс диван вылын да кыис моднӧй шапка. Меным лои тешкодь. Син водзӧ сувтіс серпас: со чужӧ выль кизь. Медводз сійӧ ичӧтик, сэсся ыджыдджык, медбӧрын 5 шайт ыджда.
 
 
 
— Кытчӧдз он велав колана ногӧн новлыны паськӧм, — кывкӧрталіс бать.
 
— Кыдзи ме велала сійӧс новлыны? — шемӧсми ме.
 
— Мӧвпнад, — шуис мам и серӧктіс.
 
Мамӧ вурис кизьсӧ, и батьӧ ӧшӧдіс пасьсӧ шкапӧ. Кутшӧм сылы гажтӧм сэні ӧшавнысӧ, некод сы вылӧ оз видзӧд.
 
 
Но лоис виччысьтӧмтор. Пасьысь орис кизьыс. Гашкӧ, пӧрччысигӧн кыскышті ёнджыка. Бать казяліс орӧм кизя пасьӧс. Дыркодь пиняліс менӧ, ӧд пасьыс выль на:
 
— Кутан ветлыны пальтоӧн, кытчӧдз..., кытчӧдз...
 
 
1. Мыйла радліс нывка?
 
2. Кутшӧм сылӧн пасьыс?
 
3. Мыйысь скӧрмис батьыс?
 
4. Мыйла пасьыслы шкапас гажтӧм?
 
 
Корсь материал Елена Васильевна Габова йылысь. Дасьты неыджыд юӧр.
 
Юӧрсӧ позьӧ вӧчны презентация ногӧн компьютер отсӧгӧн PowerPoіnt программаын.
 
 
ТУВСОВЪЯ ТӦЖДЪЯС
 
 
ЛОКТАН КАД
 
  
Ме аски пукта дзоридзьяс.
+
5. Кутшӧм коми багатыр дорйис Роч му вӧрӧгъясысь?
Вок лӧсьӧдас дзоридз градъяс.
 
Регыд петасны медводдза дзоридзьяс.
 
А ті мый пуктанныд керка водзӧ?
 
 
104 удж. Лыддьы да вуджӧд Иван Коданёвлӧн «Нёль вок» мойдысь юкӧн.
 
 
Нёль вок.
 
 
Олӧны-вылӧны нёль вок. Ёнысь-ёнӧсь, мичаысьмичаӧсь. Некор оз пӧрысьмыны. Зэв шаньӧсь. Пыр старайтчӧны му вылын да вӧр-ваын олысьяслы вӧчны кыдз позьӧ унджык буртор.
 
Первой воксӧ шуӧны Тулысӧн.
 
Воас кадыс да кузь туйӧ медводз петас Тулыс. Кыті мунас сійӧ, кутшӧм муясӧ тувччылас сылӧн кокыс, быдлаын шондӧдас, ставыс ловзяс. Садьмӧдас шоръясӧс, йи улын шойччысь юясӧс. Тшӧктас мича паськӧмӧн вӧччыны пуяслы. Шоныд муясысь, саридзьяс бердысь аскӧдыс вайӧдас и быдсикас лэбачӧс. Тулыс вок тэрмӧдлас быдӧнӧс, медым быд удж вӧлі вӧчӧма ас кадӧ да бура.
 
Кыпыд Тулыс ёна и гажӧдас йӧзӧс да пемӧсъясӧс. Челядьӧс ворсӧдас, вӧрпаяслысь паськӧмсӧ вежас, пӧткаясӧс тшӧктас сьывны-гажӧдчыны, вын-эбӧс сетас юяслы да шоръяслы.
 
Тулыс уджалас лун и вой. Уна буртор коляс ас йывсьыс му вылӧ. Кор вель ёна мудзас, отсӧг вылӧ чукӧстас ассьыс воксӧ — Гожӧмсӧ.
 
 
Содты ассьыд кывъяс.
 
 
воис гажа тулыс
 
 
105 удж. Лыддьы приметаяс. Содты кадакывъясӧ локтан када суффиксъяс.
 
 
1) Кузь йинёньяс ӧшъясны керка вевт дорышӧ — тулыс нюжалас. 2) Сьӧд рака воис — кызь лун мысти йи вӧрзяс, тӧлысь мысти лым сылас. 3) Тулыснас кӧ лымйыс сылас ӧдйӧ, а ытваыс исковтас тэрыба — виччысь васӧд гожӧм. 4) Кыдзлӧн кӧ водзджык воссясны коръясыс ловпуысь — гожӧмыс лоас зэра. 5) Чикыш воас — гым ваяс . 6) Май дас коймӧд лунӧ кӧ войыс шоныд да кодзула — гожӧмыс лоас кос.
 
 
106 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Инды локтан када кадакывъяс.
 
 
Бара воас гажа тулыс,
 
Гӧгӧр ставыс лоас веж!
 
Бокад тэсӧ эн жӧ сулав,
 
Аслад муса бать-мам мулань,
 
Дона пиӧй, зіля кеж!..
 
Тувсов асылӧ тэ петан
 
Гӧрны-кӧдзны паськыд йӧр
 
Сэк, кор шонді кисӧ сетас
 
Зарниавны му и вӧр.
 
Сьӧлӧм вылад долыд-долыд!
 
Сьылӧ тракторъяслӧн гор.
 
Шуднад збыльысь тырас лолыд,
 
Вӧчӧмтортӧ аддзан кор.
 
 
Гӧгӧрвоӧд омонимъяссӧ, лӧсьӧд наӧн кывтэчасъяс.
 
  
«Омонимъяс кывчукӧр» небӧгысь аддзы тӧдса омоним гоз да серпасав.
+
198 удж. Лыддьы текстсӧ да содтав кывъясас колана суффиксъяс.
 
107 удж. Мичаа лыддьӧй текстсӧ.
 
 
Виричын сёрнитӧны капуста да свеклӧ рӧсада.
 
— Кор нин шондӧдас да миянӧс петкӧдасны шоныд муӧ? — шогсьӧ свеклӧ.
 
— Воас кад и петкӧдасны. Таысь эн шогсьы. Воысь воӧ миянӧс пыр этшаджык пуктӧны, надейтчӧны дась вылас, — шогсьӧ капуста.
 
— Да-а. Водзті вӧлі ми кодьтӧ мыйта пуктасны! Ӧні ставыс ёгӧн тырӧма. Регыд кыкӧн и колям.
 
 
Мыйла шогсьӧ свеклӧ?
 
 
108 удж. Сетӧм кывтэчасъясӧн лӧсьӧд юӧр тувсовъя уджъяс йылысь.
 
 
 
гӧрӧны муяс, градъяс
 
пелькӧдӧны ӧшинь ув
 
киськалӧны пуктасъяс
 
пукталӧны дзоридзьяс
 
мыськӧны ӧшиньяс
 
кералӧны пуяс вылысь кос увъяс
 
идралӧны йӧръяс
 
шыблалӧны лым
 
сотӧны колян вося турун
 
парникӧ пуктӧны ӧгуреч
 
лӧсьӧдӧны парник
 
пуктӧны картупель
 
кӧдзӧны кӧйдыс рӧсада вылӧ
 
дасьтӧны кӧйдысъяс
 
небзьӧдӧны му
 
 
109 удж. Дасьтысь да гиж «Тувсовъя уджъяс» творческӧй диктант.
 
 
Со и воис дыр виччысяна тулыс. Кыз эшкын улысь мыччис ассьыс чужӧмбансӧ му. Чургӧдіс юрсӧ медводдза дзоридз — вижъюр. Тулыс воӧмкӧд и воасны тувсовъя тӧжд-уджъяс. Ковмас гӧрны му, ...
 
 
110 удж. Гиж висьтсӧ локтан кадын. Сет висьтыслы ним.
 
 
Ми ёрткӧд вӧчим лэбач поз и тувъялім сійӧс ӧшинювса джуджыд коз йылӧ. Медводдза ябыръяс зэв зіля поздысисны сэтчӧ. Лунтыръясӧн найӧ ваялісны гӧнторъяс, кос турун. Недыр мысти лэбачьяс пӧжисны пиянӧс. Уджыс ябыръяслӧн лоис унджык.
 
 
1
 
 
Витаминыс сыын уна,
 
Курччан — синва пычкас друг.
 
Уна вӧлӧгаӧ мунӧ,
 
Тайӧ, дерт жӧ, град выв ...
 
 
2
 
 
— Дуньӧ! Дуньӧ! — горзӧм кылӧ,
 
Роскӧн вӧтлысям бур здук.
 
Шоныд рытӧ ывла вылын
 
Тадзи кыям майскӧй ...
 
 
3
 
 
Ичӧт керка вӧчис дедӧ,
 
Ме тшӧтш отсаси и бабӧй.
 
Лэптім зіб вылӧ, сэн медым
 
Олас-вылас сьылысь ...
 
 
4
 
 
Зэрӧм бӧрын енэжтасӧдз
 
Ӧшъяс джынъя мича асык
 
Сизим рӧма ыджыд кӧшӧн
 
Васӧ юӧ ...
 
 
111 удж. Паськӧд сёрникузяяссӧ.
 
 
Воис тулыс. Сыліс лым. Ӧшалӧны йинёньяс. Артмӧны гӧпъяс. Бузгӧны шоръяс.
 
Мыччысьӧны кушинъяс. Польдӧны гаръяс. Дзоридзалӧны вижъюръяс. Воӧны лэбачьяс. Ловзьӧ вӧр-ва.
 
 
112 удж. Лыддьы кывбурсӧ да велӧд.
 
 
Тулысӧс кыдзи он радейт,
 
Сы йылысь кыдзи он сьыв?
 
Кор весиг дзор тошка дядьлӧн
 
Дзордзалӧ чужӧм выв?
 
Кор сынӧдас сьыланкыв сьылӧ,
 
Муслунӧн ӧвтӧ тӧв,
 
И меліа кышакылӧ
 
Бадьясӧн мӧдлапӧв.
 
 
 
113 удж. Аддзы А. Саврасовлӧн «Грачи прилетели» серпас дорӧ лӧсялана сёрникузяяс.
 
 
Воисны сьӧд ракаяс.
 
 
Медводз миян войвылӧ воисны сьӧд ракаяс. Гӧгӧр на лымъя, а найӧ танӧсь нин. Шойччыштасны кузь туй бӧрын и заводитасны позъяс вӧчавны. Позъяссӧ найӧ вӧчӧны паркъясын, расъясын. Водз асывсянь сёр рытӧдз найӧ кравзасны, позъяснысӧ вӧчӧм вылӧ увъяс чегъяласны да ваяласны. Ӧтияс важ познысӧ дзоньталасны, мӧдъяс — выльысь вӧчасны. Лунтыр ракаяс ноксясны-уджаласны. А кор воас рыт, пуксясны асланыс позъяс дорӧ да узьӧны асылӧдз.
 
Асывнас садьмасны водз да бара уджӧ кутчысясны. Сьӧд ракаяс пӧжсьӧны медводз. Оз на удит пуяс вылын кор потны, а пияныс горзӧны нин — сёйны корӧны.
 
 
Кутшӧм кадын сетӧма унджык кадакывсӧ? Мыйла?
 
 
ТУВСОВЪЯ ГАЖЛУНЪЯС
 
 
114 удж. Лыддьы висьтлысь юкӧнъяссӧ, гӧгӧрво да тэч найӧс колана ногӧн.
 
 
Берба лун.
 
 
 
Коми йӧз лыддьӧны, мый берба отсалӧ босьтны бур урожай, вермӧ сетны йӧзлы да гортса пемӧсъяслы дзоньвидзалун. Берба видзӧ пемӧсъясӧс вомидзысь. Берба вожъясӧн комияс инмӧдчылісны ӧта-мӧдӧ да гортса пемӧсъясӧ, шуалісны нимкыв: «Юр вывсянь кок улӧдз берба дзоньвидзалун мед сетас».
 
 
Тайӧ лунсянь Ыджыд лунӧдз бербалӧн быдманінысь эз вӧрӧдны васӧ. Чайтісны, бадьясувса ваас пӧ тайӧ кадӧ уна мути. Эм эскӧм, мый биӧ шыбитӧм берба видзӧ пӧжаръясысь. А тӧвлы паныд шыбитӧм берба лӧньӧдӧ бушков. Шуӧны, Берба лунӧ кӧ шондіа — гожӧмыс лоӧ бур, озыр урожай артмас.
 
 
Ыджыд лунӧдз вежонӧн водзджык эскысь йӧз пасйӧны Иисус Кристослысь Иерусалимӧ пырӧмсӧ. Сэні Господьӧс кыпыда паныдалісны, чолӧмалісны пальма вожъясӧн, чолӧмалісны мӧда-мӧдсӧ Кристос воӧмӧн. Миянлы тайӧ гажыс ёнджыка тӧдса, кыдзи Берба лун, сы вӧсна мый миян пальмаяс оз быдмыны. Сы пыдди вичкоын вежӧдӧны медводдзаӧн дзоридзалысь берба.
 
 
Берба вожнас инмӧдчылісны керкалӧн быд пельӧсӧ. Сэсся пуктылісны ен ув пельӧсӧ. Сэні берба оліс мӧд воӧдз. Лыддьӧны, мый бербаыс вына сӧмын ӧти во. Биа висьӧмысь пӧ мездылӧма бербалӧн 9 гар.
 
 
 
115 удж. Лыддьы текстсӧ, аддзы выль кывъяс да гӧгӧрво. Сет текстлы ним.
 
 
Сьӧлӧм и лов личӧдысь да гажӧдысь тайӧ праздникыс быдӧнлӧн: олӧмаяслӧн, томъяслӧн, челядьлӧн. Быд керкаын пелькӧдчӧны, рытсяньыс пусьӧны-пӧжасьӧны. Медся дзескыда олысьяслӧн тайӧ лунӧ пызан вылас быдтор лоӧ: и яя шыд, и чӧскыд черинянь, и проса рок, и нӧкъя рысь, и выйӧн мавтӧм пирӧг-шаньга. Быдсяма чӧскыдторсӧ на видзыштӧны Кристос ловзян лун кежлӧ, мед вунӧдлыны сьӧкыдсӧ да сьӧлӧм бурмымӧн радлыны-гажӧдчыны.
 
 
1. Кутшӧм гажлун йылысь висьтавсьӧ текстын?
 
2. Мыйла тэ тадзи чайтан?
 
 
116 удж. Лыддьы да гӧгӧрво рецептсӧ.
 
 
Кулич вӧчан рецепт.
 
 
Босьтам 1 кг пызь, 100 г вый, 150–200 г сакар, 50–100 г изюм, 400 г йӧв, дрожжи да сов.
 
Шоныд йӧлӧ пуктыны дрожжи, содтыны 500 г пызь и 2–3 час кежлӧ кольны кыптыны. Кор няньшомыс лоӧ дась, пуктыны мукӧдторсӧ да бура гудравны. Пӧжалӧм бӧрас мичмӧдны кольтусьӧн да уна рӧма сакарӧн.
 
 
1. Вуджӧд рецептсӧ да пӧжав кулич.
 
2. Мичмӧд куличсӧ да пасхасӧ коми серъясӧн.
 
 
МОРТ-МОРТА НИМВЕЖТАСЪЯС.
 
 
 
Ӧта-мӧд, мӧда-мӧд (друг друга) нимвежтасъяс шусьӧны морт-мортаӧн. Найӧ вежласьӧны вежлӧгъяс серти.
 
 
Гажлун дырйи ми козьналім ӧта-мӧдлы мича серпасъяс.
 
  
Мӧда-мӧдӧс кыпыда чолӧмалім Ыджыд лунӧн.
+
Коми кывйӧн мӧвпалӧ, сёрнитӧ да гижӧ миллион джын гӧгӧр морт. Коми кыв кылӧ Мурманск обласьтса Кола кӧджын, Урал сайса да Сибирса муясын. Коми крестьяна колян нэмын мунлӧмаӧсь корсьны няняинъяс. Комиӧн сёрнитӧны оз сӧмын комияс, но и накӧд олысь ненечьяс да йӧгра.
 
117 удж. Гиж морт-морта нимвежтасъяссӧ колана вежлӧгын. Лӧсьӧд 2–3 сёрникузя.
 
 
Друг с другом, друг у друга, друг без друга, друг от друга, друг друга, друг другом, друг другу.
 
 
ПОДЧИНИТЕЛЬНӦЙ КЫВЙИТӦДЪЯС.
 
 
Подчинительнӧй кывйитӧдъяс йитӧны сёрникузяяс. На водзын пуктӧны чутік.
 
та вӧсна, та понда — потому, поэтому
 
 
Ыджыд лун водзын мунӧ Ыджыд видз, та вӧсна колӧ сёйны кослунъя вӧлӧга.
 
Аски Троича, та понда ми ветлам вичкоӧ.
 
 
118 удж. Лыддьы да гиж изложение план серти.
 
 
Троичаса кыдз.
 
 
Троича пасйӧны Ыджыд лун бӧрын 50-ӧд лунӧ — 7-ӧд вӧскресенньӧӧ. Медъёна тайӧ лунӧ пыдди пуктӧны кыдз пу, та вӧсна сійӧс вежӧдӧны вичкоын. Кыдз — шонділӧн да томлунлӧн пас.
 
Кыдзсӧ лыддьӧны шуда пуӧн, сійӧ вайӧ бурлун. Та понда коми йӧз чайтӧны, мый сійӧ видзӧ неминучаысь. Сідз жӧ кыдз лыддьыссьӧ бурдӧдчан пуӧн, та вӧсна инмӧдчылісны ӧта-мӧдӧ вичкоын вежӧдӧм вожъясӧн.
 
Уличаяс, керка вевтъяс, ен ув пельӧсъяс тайӧ лунӧ мичмӧдӧны кыдз пу росъясӧн. Важӧн сикт-грездъясын медся мича кыдзсӧ мичмӧдлісны уна рӧма лентаясӧн. Сы гӧгӧр том йӧз сьылісны-йӧктісны, ворсісны.
 
 
«Йӧлӧга» газетысь
 
 
1. Кыдз пу — Троичалӧн вежа пас.
 
2. Троичаса кыдзлӧн вын.
 
3. Кыдз пу гӧгӧр гаж.
 
 
119 удж. Комиӧд кослунъя сёянлысь рецептсӧ.
 
 
120 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ.
 
 
Витамина салат.
 
 
Колӧ: 300 г гӧрд кӧчан, 200 г помидор, 200 г ӧгуреч, 200 г болгарскӧй переч, 100 г редис, лук, укроп, салат, сов, кӧнтусь вый.
 
Став град выв пуктассӧ колӧ медводз мичаа мыськавны. Та бӧрын вундавны кӧчан, редис да лук — гӧгыльясӧн, ӧгуреч — бедьясӧн, помидор — кубикъясӧн. Перечысь перъявны кӧйдыссӧ да вундавны бедьясӧн, укроп-салат посньыдика вундавны. Медбӧрын став вундалӧмторсӧ ӧтлаавны, солыштны да содтыны сэтчӧ кӧнтусь вый.
 
 
Корсь да гиж кослунъя сёянлысь рецепт, мичаа оформит.
 
 
Став класснад дасьтӧй небӧг (буклет, презентация) «Кослунъя вӧлӧга». Позьӧ вӧчны компьютерӧн «Publіsher» либӧ «PowerPoіnt» программаяс отсӧгӧн.
 
 
ВӦР-ВАЛӦН БУРДӦДЧАН КОЗИНЪЯС
 
 
121 удж. Лыддьы мойдсӧ. Гӧгӧрвоӧд маръямоль кывлысь артмӧмсӧ.
 
 
Коркӧ важӧн ӧти сиктын олӧмны пӧрысь гозъя. Налӧн вӧлӧма мичаник авъя Марья нима ныв. Радейтӧма сійӧ сиктса ӧти гӧль зонмӧс. Но бать-мамыс Машукӧс мырдӧн кутӧмны сетны верӧс сайӧ озыр семьяӧ. Дыр бӧрдӧма-корӧма Марья бать-мамыслысь, медым эз сетны сійӧс пӧрысь озыр морт сайӧ. Но эз кывны бать-мамыс нылыслысь корӧмсӧ. Крут берег дорын, кӧні бӧрдіс Марья, мыччысис гӧрд рӧма мича дзоридз. Йӧзыс шуисны тайӧ дзоридзсӧ маръямольӧн. «Марья» — ныв ним серти, «моль» — дзоридзыслӧн быд ар артмӧ сьӧд рӧма моль кодь кӧйдыс.
 
 
«Легенды о лекарственных растениях» небӧгысь
 
 
122 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ.
 
 
Пион артмӧма греческӧй paіonіos кывйысь. Вежӧртӧ ‘бурдӧдысь, дзоньвидзалун сетысь’. Пионӧн шулӧмаӧсь бурдӧдысьӧс. Грецияын вӧлӧма Пион нима тӧдчана бурдӧдысь, Асклепий енлӧн велӧдчысь.
 
 
Асклепий — Грецияын бурдӧдчӧмлӧн ен.
 
 
СТЕПЕНЬ ПЕТКӦДЛЫСЬ УРЧИТАНЪЯС.
 
 
Маръямоль — зэв мича дзоридз.
 
Катшасинъяс ёна мичмӧдӧны Коми мусӧ.
 
 
123 удж. Содты сёрникузяясӧ колана степень петкӧдлысь урчитанъяс.
 
 
1) Ичӧт челядь купайтчӧны дзик берег дорын. 2) Школаса рыт колис зэв кыпыда. 3) Ми ёна радлім гожся каникул матысмӧмлы. 4) Кӧч тӧлысьын пувйыд дзик нин гӧрд. 5) Уразнӧй турун зэв колана быдӧнлы. 6) Велӧдчысьяс зэв бура гижисны тӧдӧмлун донъялан удж. 7) Тулыснас школа гӧгӧр челядь пелькӧдчисны вель дыр.
 
 
124 удж. Лыддьы да аддзы бурдӧдчан турун нимъяс. Корсь небӧгъясысь, мыйысь найӧ бурдӧдӧны.
 
 
Висьма кӧ, ме дінӧ врачӧс энӧ корӧй,
 
Бурдӧдчанторла эн котӧртӧй пыр,
 
Ачымӧс лэччӧдлӧй Кунес ю дорӧ,
 
Кӧні быд видз лыдтӧм дзоридзӧн тыр!
 
 
Лапкорйӧн шонтыштӧй позялӧм морӧс,
 
Кӧчвӧньӧн кӧртыштӧй калганлысь вуж,
 
Шонді мед жалиттӧг синъясӧс ёрӧ,
 
Кӧтӧдлас синваӧс лысва и пуж.
 
 
Ог кӧ на бурд, ладан турун сэк пуӧй,
 
Кӧкакань шырӧй да вотыштӧй оз,
 
Чай пыдди медбур лекарство моз юа
 
Ю весьтӧ ӧшӧдчӧм сьӧд сэтӧр роз.
 
 
Шудӧй кӧ яндысьтӧг эновтас дзикӧдз,
 
Сэки на эскӧмӧй аслам оз кус...
 
Егырысь корсьӧй, ме воа кӧ пикӧ,
 
Мырпом, кӧть некымын бурдӧдан тусь.
 
 
125 удж. Содты колана вотӧс нимъяс.
 
 
Нюр вылын вотчигӧн.
 
 
Туйыд вутш пӧвстас кӧ пыртас,
 
Он на, другӧ, кув.
 
Аддзан сэтысь чӧскыд ...,
 
Шома ...
 
 
Меным муса сэтшӧм вотӧс,
 
Коді важӧн сыв,
 
Нюр выв вотӧс висьӧм сотӧ,
 
Кыдзи шонді кыв.
 
 
Корсь да лӧсьӧд юӧр нюрвывса быдмӧглӧн бурдӧдчан вын йылысь.
 
 
126 удж. Бӧрйы ӧти серпас. Гиж сы серти неыджыд мӧвпалана висьт.
 
 
127 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.
 
 
Ӧтчыд гожӧмнас ме ордӧ гӧститны локтіс Ӧньӧ другӧй. Ми мӧдӧдчим Мизин йылӧ ком вугравны. Сиктсянь неылын миянлы паныдасисны челядь чукӧр. Шуйга кианыс быдӧнлӧн вӧлі бидон либӧ туис. Быдӧнлӧн дозъясныс дзик тыр. Веськыд кианыс ки тырыс кабыртӧмаӧсь чӧд розъяс, да мунігмозныс вомнас ӧктӧны тусьяссӧ. Вель ёна вомныс лякӧссьӧма чӧдйӧн. Ӧньӧ юаліс челядьлысь:
 
— Вотчыны ветлінныд? Вывті бур!
 
Сэсся ӧти зонкалысь корис ӧти чӧд роз да юаліс:
 
— Мича ӧд? А дыр-ӧ чайтан тайӧ розъясыс олӧны?
 
Челядь ёна шӧйӧвошисны.
 
— Ӧти во, кӧнкӧ.
 
— Тайӧ розъяссьыс, гашкӧ, тіян пӧль-пӧчьясыд на вотлісны чӧдсӧ. А чӧд кустъясыс олӧны кыксё воысь дырджык. Ӧні думыштӧй, мыйта чӧд на вермисны сетны йӧзыслы тайӧ розъясыс, а найӧс ті нетшкинныд дзик мӧвпавтӧг.
 
 
128 удж. 127-ӧд уджын сетӧм висьтысь аддзы да вуджӧд урчитан кывъяса сёрникузяяс. Лӧсьӧд аддзӧм урчитанъясӧн ас сёрникузяяс.
 
 
1. Шома, лӧз рӧма кузьмӧс вотӧс.
 
2. Еджыд синлыса дзоридз.
 
3. Кольквиж вотӧс, быдмӧ нюрын.
 
4. Шома вотӧса пу.
 
5. Содтӧны курччалан сирӧ.
 
6. Сыысь пуӧны шыд.
 
7. Тайӧ туруныс сувтӧдӧ вир.
 
8. Лӧньӧдан турун.
 
9. Тайӧ вотӧссьыс вӧчӧны ляз.
 
 
129 удж. Лыддьы текстъяссӧ. Лӧсьӧд юӧр бурдӧдчан быдмӧг йылысь.
 
 
Пелысь пу.
 
 
Миян вӧръясын быдмӧ пелысь пу. Сійӧс садитлӧны и керкаяс дорӧ.
 
Пелысь зэв колана абу сӧмын йӧзлы, но и пемӧсъяслы. Сылӧн розйын пӧшти ветымын гӧгӧр ичӧтик вотӧс. Тайӧ вотӧсъясас эм яблӧг да лимон кислотаяс, вель уна С витамин.
 
Кынмалӧм пелысьысь пуӧны варенньӧ. Пелысь сувтӧдӧ вир, та понда пинь ан висигӧн бур пожъявны вомтӧ пелыся ваӧн. Пелысьыд вывті бур кӧрым гортса пӧткаяслы, мӧсъяслы, порсьяслы. Косьтӧм коръясын уна дубильнӧй вещество, та вӧсна найӧс пуктӧны соласигӧн град выв пуктас пиӧ.
 
 
Ыжнёньлӧн вотӧсыс бурдӧдчан вына. Сійӧ бурдӧдӧ язва, лишай. Важӧн коми йӧз ыжнёньлысь чукӧртлісны медмича коръяссӧ, косьтывлісны да пузьӧдлісны чай. Тайӧ чайнас бурдӧдлісны горш висьӧм да орӧсь син. А вотӧсыс зэв бур цингаысь. Сыын зэв уна С да В витамин. Ыжнёнь весигтӧ юр висьӧмысь бурдӧдӧ.
 
 
Катшасин позьӧ чукӧртны кӧч тӧлысьӧдз. Бурдӧдчан вынсӧ кутӧ сӧмын аптечнӧй катшасин. Быдмӧ сійӧ луд вылын, корйыс мунӧ морков корлань. Чукӧртӧны сылысь сӧмын юръяссӧ. Косьтӧны, пӧжӧны пӧсь ваын да юӧны. Пӧжӧм катшасин бурдӧдӧ орӧсь син, чирей, сӧп висьӧм, горш висьӧм, орӧсь дойяс, бырӧдӧ юрысь киль.
 
 
Вуджӧд текстсӧ.
 
 
Бурдӧдчан быдмӧгъяс.
 
 
Вӧр-ва кытшалӧ мортӧс, сетӧ сылы сёян-юан, мичмӧдӧ сылысь олӧмсӧ да тӧждысьӧ дзоньвидзалун вӧсна. Вель уна бурдӧдчантор вӧчӧны уна пӧлӧс быдмӧгысь. Сӧмын Россияын тӧдса куимсё сайӧ татшӧм быдмӧг. Озыр наӧн и миян Коми му. Тайӧ быдмӧгъясыс: пелысь, сэтӧр, льӧм, ӧмидз, лежнӧг, чӧд, турипув, петшӧр, пув кор, лапкор, пожӧм да кыдз гаръяс, пакула да уна мукӧд. Чукӧртны бурдӧдчан быдмӧгъяс абу сэтшӧм сьӧкыд, сӧмын колӧ тӧдны, кор да кыдзи чукӧртны.
 
 
130 удж. Висьтсӧ юклы сёрникузяяс вылӧ. Гиж.
 
 
Ті аддзылінныд лежнӧг гожӧмын кутшӧм мичаа сійӧ дзоридзалӧ асьсӧ дорйӧ ёсь жельяснас лежнӧгйылыс арнас лоӧ небыд сэні эм уна витамин йӧз вотӧны лежнӧгйывсӧ да пуӧны сыысь варенньӧ фармацевтъяс вӧчӧны бурдӧдчантор.
 
 
Мыйла лежнӧгсӧ нӧшта шуӧны жельнӧгӧн?
 
 
Сёрнит ёртыдкӧд. Вӧдитчы сетӧм юалӧмъясӧн.
 
 
1. Тӧдан-ӧ тэ бурдӧдчан быдмӧгъяс?
 
2. Мыйысь найӧ бурдӧдӧны?
 
 
ВЕЛӦДӦМ МАТЕРИАЛ ВЫНСЬӦДӦМ
 
 
131 удж. Аддзы пара. Лӧсьӧд 3 паськӧдӧм сёрникузя.
 
 
132 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.
 
 
Арын пуяс.
 
 
Арся кӧдзыдъяс воӧм бӧрын пу вылын коръяс лоасны гӧрдоввижӧсь. Медся мичаӧн овлӧ арся пипу. Турунвиж да виж паськӧма пуяс пӧвстын ышнясьӧ сійӧ аслас пемыдгӧрд да югыдгӧрд сарапаннас.
 
Коді оз радейт арся вӧртӧ? Кымын пӧлӧс паськӧмаӧсь пуясыс! Сёр арын сэсся паськӧмъяссӧ надзӧникӧн заводитӧны пӧрччавны. Сӧмын ловпу ӧтнас кӧдзыд арын гылӧдӧ дзик веж коръяс. Тайӧ пуыс торъялӧ мукӧдысь аслас сьӧмӧснас да быдманногнас. Керыштан кӧ сьӧмӧссӧ, пыр жӧ сійӧ лоӧ сьӧдвиж, петӧ сэтысь дубитчан кислота. Ловпу быдмӧ васӧдінын.
 
 
133 удж. Корсь лӧсявтӧм кыв. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.
 
 
134 удж. Содты асалан либӧ босьтан вежлӧга суффиксъяс.
 
 
1) Светалӧн чужан луныс моз тӧлысь кызьӧд лунӧ. 2) Ми гажаа пасйим Светалысь чужан лунсӧ. 3) Мам лыддис батьлысь локтан вежон вылӧ гороскоп. 4) Батьлӧн гороскопӧ гижӧма шуда олӧм йылысь. 5) Лыйсьысьлӧн менюын оз вермы лоны госа сёян. 6) Газетысь ме аддзи Лыйсьысьлысь меню. 7) Пызан вылын куйлӧ пӧчлӧн козин. 8) Пӧчлысь козинсӧ, шоныд кепысьсӧ, ме кута новлыны тӧвнас.
 
 
135 удж. Содты лӧсялана вежлӧг суффиксъяс.
 
 
1) Гожӧмнас да тӧвнас ме ветла пӧч дорӧ Ухтаӧ. 2) Печораын олӧны батьлӧн рӧдвужыс. 3) Воркутаӧ позьӧ мунны поездӧн либӧ лэбны самолётӧн. 4) Мамлӧн вокыс ветлӧ уджавны Усинскӧ. 5) Ёртлӧн бать-мамыс локтісны Сыктывкарӧ Емвасянь. 6) Шондіа лунъясӧ ме нимкодяся Опера да балет театр водзын ва бусӧн.
 
 
136 удж. Содты лӧсялана кывъяс, медым артмис радейтана велӧдысь йылысь висьт.
 
 
Менам радейтана велӧдысь.
 
 
Менсьым радейтана велӧдысьӧс шуӧны ... . Сійӧ велӧдӧ ... . Миян школаын ... велӧдӧ нин ... во. ... урок вылын ми тӧдмасям ... . Урок вылын босьтӧм тӧдӧмлунъясыс миянлы зэв ёна ковмасны водзӧ олӧмын. Сы вӧсна ми пыдди пуктам ... да ... урок. Миян радейтана велӧдысь ... тушаа, ... юрсиа, ... синъяса. ... урокъяссӧ нуӧдӧ стрӧга, а збыльвылас сійӧ зэв шань, мелі, нюмсера. Кор урок вылын мыйкӧ оз артмы, ... пыр и воас отсӧг вылӧ. Некор оз вид, кор мыйкӧ он гӧгӧрво. А выль пӧв ставсӧ висьталас. Вот кутшӧм миян радейтана велӧдысь.
 
 
137 удж. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд школа йылысь текст.
 
 
Миян школа.
 
 
Вель ыджыд, сулалӧ сикт шӧрын, джуджыд гӧра вылын, веж сад пиын, медыджыд керка, ыджыдысь-ыджыд ӧшиньяса, стенъясын ӧшалӧны, велӧдчан вежӧсъяс, лыддьысян жырйын, нуӧдсьӧны кружокъяс.
 
 
138 удж. Лыддьы да вуджӧд. Висьтыслы сет ним. Содтав лӧсялана кывбердъяс.
 
 
Быттьӧ дзик на неважӧн воисны войвылӧ ыджыд да мича лэбачьяс — турияс. А со найӧ бӧр нин лэбӧны шоныд муясӧ.
 
Видзӧдан турияслысь лэбӧмсӧ, кылан тӧдса местаяскӧд прӧщайтчӧмсӧ, и сьӧлӧмыд вӧрзьылӧ.
 
Турияс лэбӧны выліті. Вӧсньыдик голяяссӧ нюжӧдӧмаӧсь водзӧ. Кымын лун да вежон налы ковмас шенасьны бордъяснас, венласьны вына тӧвъяскӧд, терпитны кӧдзыд зэр. Кымын кар да сикт вомӧн лэбзясны турияс. Уна сикас вӧръяс, юяс, степъяс аддзыласны кузь туй вуджигӧн. Унаысь ковмылас шойччыны, коллявны пемыд войяссӧ.
 
Аддзысьлытӧдз, турияс!
 
 
139 удж. Кадакывъясӧ содтав колана суффиксъяс тшӧктан формаын.
 
 
Шоныд ваӧ гудрал... дрожжи. Содт... сов, стӧкан джын сакар. Кисьт... пызь кык кило гӧгӧр, бура гудрал... . Сэсся содт... стӧкан тыр сывдӧм вый и коль... шоныдінӧ 3–4 час кежлӧ, медым кыптас. Артмӧм нянь-шомсӧ юк... кык пельӧ, а сэсся вӧсньӧд... ӧти сантиметр кызта сӧчӧнӧдз. Сӧчӧн шӧрас пуктал... водзвыв дасьтӧм чери, солал..., резышт... сывдӧм выйӧн. Сӧчӧн бокъяссӧ ӧтлаӧд... чери вывтіыс. Черинянь вермас лоны и восьсаӧн. Пӧжал... пачын либӧ духовкаын. Пачысь кыскӧм бӧрас чериняньсӧ мавт... выйӧн.
 
 
140 удж. Гиж текстсӧ, комиӧд кадакывъяссӧ.
 
 
Ті онӧ тӧдӧй Кукрыниксы художникъяс йылысь? Найӧс шуисны Михаил Васильевич Куприянов, Порфирий Никитич Крылов да Николай Александрович Соколов. Тайӧ куим художникыс уджалісны ӧтлаын 60 во сайӧ. Налӧн сатирическӧй серпасъясыс стӧча да веськыда петкӧдлӧны быд лёктор. Та кындзи художникъяс серпасалісны и вӧр-ва, и йӧзӧс.
 
 
141 удж. Гиж кадакывъяссӧ кольӧм шыпасъяс содталӧмӧн. Гӧгӧрвоӧд кадакывъяслысь гижанногсӧ.
 
 
Прӧщайтчыны, пилитчыны, мичмӧдчыны, шойччыны, вотчыны, сотчыны, кольччыны, бергӧдчыны, воӧдчыны, мӧрччыны, мыччысьны, вӧтчыны, курччыны, велӧдчыны.
 
 
Аддзы кадакыв, коді гижсьӧ кык ногӧн. Стӧчмӧд вежӧртасъяссӧ. Лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.
 
 
142 удж. Гиж текстсӧ скобкаяс восьтӧмӧн.
 
 
Небыд тӧв лунвывсянь пӧльтӧ. Шонді яръюгыда дзирдалӧ. Лым ляпкалӧ чинӧ. Шоръяс визувтӧны туйӧд. Мыччысьӧны медводдза коръяс. Гӧгӧр ставыс ловзьӧ. Ми лолалам сӧстӧм сынӧдӧн, нимкодясям тувсовъя лунӧн.
 
 
143 удж. Сет соссяна вочакыв.
 
 
1. Ме ола сиктын (карын).
 
2. Тэ радейтан дыр узьны.
 
3. Талун ывлаын зэрӧ.
 
4. Ми ворсам йӧрын.
 
5. Ті мунанныд вӧрӧ.
 
6. Ёртъясыд мунӧны Из гӧраясӧ.
 
7. Челядь бура тӧдӧны правилӧяс.
 
8. Велӧдысьяс гӧгӧрвоӧны миянӧс.
 
 
144 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Гиж локтан када кадакывъяс.
 
 
Тувсов луныд во чӧж вердас. Сырчик вӧсни кокнас ю вылысь йисӧ чегъялас. Тулысын вежон зэрас, да лунӧн косьмас. Ракаяс кравзӧны — шондӧдас. Шонді выліті ветлӧ — регыд ю воссяс. Тулысын кӧ узян, арын шогӧ усян.
 
 
1. Тайӧ шусьӧгъяс, казялӧмторъяс али нӧдкывъяс?
 
2. Мыйла тэ тадзи чайтан?
 
 
145 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ.
 
 
Саридз сайысь воис варов тулыс. Кутіс сійӧ вӧтлыны дзор юрсиа тӧлӧс. Лым толаяс заводитісны ляпкавны, топавны. Керка вевтъяс вылысь тёпкӧ-виялӧ эзысь войтва.
 
Но виччысьтӧг войвывсянь уськӧдчис кӧдзыд тӧв, шеныштіс паськыд борднас. Повзисны войтъяс, топӧдчисны ӧта-мӧд бердас, и артмисны йинёньяс.
 
 
146 удж. Лыддьы кывбур юкӧнсӧ да висьтав, мыйӧн лоӧны тӧдчӧдӧм кывъясыс: синонимӧн, антонимӧн, омонимӧн.
 
 
Мый кӧть сёрнит,
 
Мый кӧть висьтав,
 
Мый кӧть гарав,
 
Мый кӧть шу,
 
Сӧмын лёк кывйӧн эн лысьт тэ
 
Видны ассьыд чужан му.
 
  
— велӧд наизусьт
+
199 удж. Лыддьы текстсӧ да гиж. Мӧвпышт, кутшӧм нимвежтасъяс колӧ содтыны.
— босьт тӧд вылад
 
— вӧчам содтӧд удж
 
— грамматика тема
 
— выль тема
 
— гортса удж
 
— кыв артмӧм
 
— енби пестан (творчествоа) удж
 
— туялана удж
 
— вочавидз юалӧм вылӧ
 
  
ДОНА ЁРТЪЯС!
+
Ӧшинь улын быдмис кыдз. Быдмис сійӧ дыр. Ӧксинь пӧч вунӧдіс нин, кор пуктыліс тайӧ еджыд кока пусӧ. Кыдз сӧвмис-нюжаліс, а Ӧксинь пыр пӧрысьмис. Пӧч радейтіс аслас киясӧн садитӧм пусӧ. Пуксяс сійӧ ляпкыдик улӧс вылӧ, шойччӧдыштас ассьыс мудзӧм лысьӧмсӧ, казьтыштас ассьыс ныв-пиянсӧ, кодъяс лэбачьяс моз разӧдчисны чужан позйысь.
 +
Дивъя ӧні пӧчлы шойччыны. Челядьыс быдмисны. Почтальон быд тӧлысь сылӧн гортӧдзыс вайӧ пенсия. Кургӧ-олӧ, пӧт да шуда сылы. Да и посёлокса том йӧз радейтӧны гажӧдчыны тайӧ кыдз улын. Мукӧддырйи вой шӧрӧдз пукаласны-сьыласны найӧ. Пӧрысь морт оз дӧзмы, ачыс коркӧ вӧлі том.
  
Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн!
+
200 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ сетӧм нимвежтасъяссӧ.
7-ӧд класса велӧдчан небӧгысь ті паськыдджыка тӧдмаланныд Коми му, тані олысь йӧз, коми войтырлӧн аслыспӧлӧслун йылысь. Ми вӧзъям тіянлы сӧвмӧдны сёрни сям выль кыввор отсӧгӧн. Велӧдчан небӧгысь ті лыддянныд чужан му йылысь висьтъяс, кывбуръяс, шусьӧгъяс, кывйӧзъяс.
 
Ми эскам, мый и ті туяланныд да дасьтанныд чужанін йылысь уджъяс, юксянныд выль тӧдӧмлунъясӧн ёртъясыдкӧд.
 
Миян ӧтувъя уджным отсалас бурджыка гӧгӧрвоны ӧта-мӧднымӧс да ёртасьны.
 
Сиам тіянлы ыджыд вермӧмъяс коми кыв велӧдӧмын!
 
  
ЧОЛӦМ, ЁРТӦЙ!
+
201 удж. Лӧсьӧд неыджыд висьт аслад радейтана пу йылысь.
  
1 удж. Лыддьы кывбурсӧ, мӧвпышт, волӧн кутшӧм кад йылысь кывбурыс.
+
202 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ. Сет ним.
 
Ой, гожӧм, гожӧм!
 
Тэрмасян, он ов
 
Тэ лунӧн дырджык.
 
Пышъян, сьӧлӧмшӧрӧй!
 
Со ыргӧн биӧн ыпмунӧма вӧрыс —
 
Вай ветлам сэтчӧ пальӧдыштны лов.
 
 
Кӧть миян весьтын енэж гожся лӧз,
 
Но миян гӧгӧр ар нин бара, ар нин!
 
Ми восьлалам, а кок уланым зарни,
 
Ми талун тэкӧд — медся озыр йӧз.
 
 
1. Кутшӧм серпас лӧсялӧ кывбурыслы?
 
2. Мый серти тӧдмалін?
 
3. Кыдзи авторыс донъялӧ гожӧмсӧ да арсӧ?
 
4. Кутшӧм кывъяс отсалӧны гӧгӧрвоны гожӧм да ар йылысь? Аддзы тайӧ кывъяссӧ, висьтав комиӧн да рочӧн.
 
 
1. Вайӧд кывбур темаыслы лӧсялана шусьӧгъяс да приметаяс, гӧгӧрвоӧд на пиысь ӧтиӧс.
 
2. Вӧдитчы Ф. Плесовскийлӧн «Коми пословицы и поговорки», В.Кудряшовалӧн «Коми календар» небӧгъясӧн.
 
  
2 удж. Лыддьы висьтсӧ, висьтав дженьыда, мый йылысь гижӧма. Помав текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
203 удж. Гиж комиӧн.
 
Гаждорад и збыльысь гажа. Гожӧмнас Олег ветліс Гаждор сиктӧ Парась пӧч да Петыр пӧль ордӧ. Тані Олег тӧдмасис Шуриккӧд. Сэтшӧма кутісны лӧсявны. Лунтыръясӧн ризъялісны ывлаын. То Эжва дорӧ купайтчыны лэччыласны, то самӧвар пузьӧдны кос коль чукӧртасны, то раскӧ пӧлян гумла пыраласны.
 
Петыр пӧль кык ёртлы вӧчис ичӧтик шатинъяс да водз асывнас нуӧдіс вадорӧ. Зонкаяслы ёнджыкасӧ мык да гурина шедаліс. А Петыр пӧль мича сынъяс да ляпаяс кыскаліс. А сэсся судак шедіс.
 
Уна и кыйдӧс катісны гортаныс куим чери кыйысь. Зонкаяслы сэтшӧма воис сьӧлӧм выланыс вуграсьӧмыс, мый лун-лун кутісны вошласьны вадорын.
 
 
1. Кыдзи тэ чайтан, мыйла сиктсӧ шуӧмаӧсь Гаждорӧн?
 
2. Лӧсялӧ-ӧ висьтлы нимыс?
 
3. Мыйла Олеглы вӧлі гажа?
 
4. Кӧні тэ олан?
 
5. Мыйла сідзи нимтӧны картӧ (сикттӧ)?
 
 
Вӧдитчы А.И. Туркинлӧн «Топонимический словарь Коми АССР» небӧгӧн.
 
  
Бӧрйы удж сикасъяс да вӧч гожӧм йылысь буклет. Бӧрйы сетӧм темаясысь ӧтиӧс либӧ лӧсьӧд ачыд.
+
204 удж. Лыддьы да комиӧд сёрникузяяссӧ.
Дорйы ассьыд уджтӧ ёртъяс водзын.
 
 
1. Гожся шойччӧм.
 
2. Гожся лунӧ.
 
3. Вӧр-валӧн козинъяс.
 
4. Гожся вӧр-ва.
 
5. Майбырӧй, гожӧмӧй!
 
 
Буклетын вермасны лоны:
 
уджлӧн ним;
 
ас ов, ним, класс, школа;
 
гожся серпасъяс, фотографияяс;
 
гожӧм йылысь кывбур;
 
гожӧм йылысь неыджыд ас гижӧд;
 
гожся рецептъяс;
 
гожся ворсӧмъяс;
 
гожӧм йылысь приметаяс, шусьӧгъяс, нӧдкывъяс;
 
гожӧм йылысь ас лӧсьӧдӧм юржугланъяс (кроссворд, сканворд, ребус).
 
 
Буклет верман вӧчны компьютерӧн «Publіsher» уджтас отсӧгӧн. Вӧдитчы «Би кинь», «Войвыв кодзув» журналъясӧн, «Йӧлӧга», «Коми му» да мукӧд газетъясӧн.
 
 
Пример вылӧ:
 
 
Буклет лӧсьӧдысьяс йылысь юӧр
 
  
Удж ним
+
205 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да аддзы тырмытӧмторъяссӧ. Гиж коми кывлы лӧсялана ногӧн.
Удж вӧчан кад
 
  
Шӧр юкӧн
+
1) Зэрӧм бӧрын петісны уна ягсер. 2) Тури олӧ нюр вылын. 3) Коми урок вылын ми гижим тшак нимъяс. 4) Вася пасьталіс пальто, кӧмаліс сапӧг да петіс ывлаӧ. 5) Ю нимъясыс гижсьӧны ыджыд шыпассянь. 6) Ёна кӧ кӧдздӧдас, лызьӧн иславны ог мунӧй.
Шӧр юкӧн
 
  
3 удж. Корсь шусьӧгъяслысь помсӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс. Ӧти шусьӧг серти лӧсьӧд ребус.
+
206 удж. Гиж кывъяссӧ правилӧяс серти.
 
Ар бӧрын гожӧм оз пуксьывлы.
 
Арнад и пышкай сур юӧ.
 
Эн ов арсяньыс озыра тӧлыс зэв кузь.
 
Арын и ракалӧн быдса кольта.
 
Арыд тыра пыж кодь.
 
Арнад катша и рака пӧт.
 
 
4 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Гижав на пиысь приметаяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
1) Илля лунӧ кӧ мича, арбыд мича лоӧ. 2) Илля лун пасйӧны моз тӧлысь мӧд лунӧ. 3) Таво арыс озыр пелысьӧн. 4) Таво арыс зэра лоас, пелысьыс уна. 5) Асывнас турияс ёна горзӧны — пужъявны вермас. 6) Асывнас сикт весьтӧд лэбисны турияс. 7) Ёна кӧ поводдяыс вежласьӧ, дыр на оз лымъяв. 8) Поводдяыс ёна вежласис: то зэрис, то лымъяліс.
 
 
1. Мый серти тэ гӧгӧрвоин, мый тайӧ примета?
 
2. Мый йылысь позьӧ тӧдмавны тайӧ приметаяс сертиыс?
 
 
Артмӧд ӧтвужъя кывъяс (однокоренные слова). Вӧдитчы «Коми-роч кывчукӧрӧн».
 
  
МИЯН ВЕЛӦДЧАНІН
+
207 удж. Висьтав, кыдзи юргӧны вайӧдӧм кывъясыс комиӧн.
  
5 удж. Лыддьы текстсӧ. Гӧгӧрво да лӧсьӧд сы серти план. План отсӧгӧн дасьтысь висьтавны аслад велӧдчанін йылысь.
+
208 удж. Артмӧд -ышт суффикс отсӧгӧн выль кадакывъяс да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.
 
Немдін школалӧн историяысь.
 
 
Немдін школа аслыспӧлӧс. 2010-ӧд воын сиктын пасйисны сылысь 150 во. Сійӧ кӧть и важ, но югыд, мича, сӧстӧм. Быд предметысь эм торъя вежӧс.
 
Немдінын медводдза велӧдчаніныс воссьӧма вичко бердын 1860-ӧд воын. Велӧдысьяснас вӧлӧмаӧсь вичкоса уджалысьяс: Николай Сапожников, а сэсся Дмитрий Спасский. 1943-ӧд воын велӧдчаніныс лоӧма шӧр школаӧн.
 
Ӧні Немдінса шӧр школа новлӧ Ревир Григорьевич Кармановлысь нимсӧ. Тайӧ россияса нималана разведчик, СССР-са Госпремияа лауреат.
 
Талун Немдінса шӧр школаын уджалӧны вежӧра да водзмӧстчысь велӧдысьяс. Найӧ сетӧны челядьлы бур тӧдӧмлунъяс. Школа пыр зільӧ сӧвмыны. Челядьлӧн да велӧдысьяслӧн эм позянлун вӧдитчыны медиатекаӧн, петавны ӧтуввезӧ.
 
Немдін школаса быдтасъяс: Сӧветскӧй Союзса Герой Георгий Фёдорович Тимушев, коми поэтъяс Эдуард Алексеевич Тимушев да Вячеслав Леонидович Бабин, Коми Республикаса заслуженнӧй артистка Вера Витальевна Булышева, Эжва районын хирург Николай Иванович Игнатов да уна мукӧд нимӧдӧны миянлысь чужан му.
 
  
КАДАКЫВЙЫСЬ АРТМӦМ ЭМАКЫВЪЯС.
+
209 удж. Вайӧд скобкаын сетӧм кывъяс дорӧ паныд вежӧртаса кывъяс. Гиж.
 
Кадакывйысь артмӧм эмакывъяс петкӧдлӧны удж да действие нимъяс.
 
 
Велӧдчы артмӧдны кадакывйысь эмакыв
 
 
126 удж. Лыддьы висьтсӧ. Точкаяс местаӧ бӧрйы да содты лӧсялана эмакывъяс.
 
 
Медся колана школа.
 
 
Толя велӧдчӧ сизимӧд классын. Нёль во мысти ковмас торйӧдчыны школакӧд, веськӧдчыны техникумӧ либӧ институтӧ. Батьыс тӧрыт на шуліс, мый крестьянин пилы медся бур помавны сельскохозяйственнӧй техникум либӧ институт.
 
— Колантор. Бурджык авиационнӧйӧ муна, самолётӧн лэбавны кута.
 
— Коді тэнӧ сэтчӧ босьтас? Велӧдчан лёка, — шуис батьыс.
 
— ... велӧдчы. Быдӧн аттьӧ кутас висьтавны, — кайтіс мамыс.
 
— Лекарство дуксӧ терпитны ог вермы, — вочавидзис Толя.
 
— Помав медводз медся колана школа, сэсся нинӧм оз ков мортыдлы.
 
— Кутшӧм колана школа? — чуймис Толя.
 
— Эм сэтшӧм школаыс муын. Тайӧ ..., шань йӧз, небӧгъяс, ... . Найӧ велӧдӧны, кыдзи лоны вежӧра, уджач да прамӧй мортӧн, радейтны ассьыд чужан му. Мӧвпышт да вӧч ... .
 
 
Отсӧг вылӧ: вузасьысь — бурдӧдысь, олӧм — сьылӧм, велӧдысьяс — велӧдчысьяс, пасйӧд — кывкӧртӧд.
 
 
Гӧгӧрвоӧд, донъяв мамыслысь кывъяссӧ тӧдчӧдӧм сёрникузяяс сертиыс.
 
 
Сикт шӧрын сулалӧ школа.
 
Тані велӧдчӧны тӧлка челядь.
 
Со менам школа.
 
Ывлаын кӧдздӧдіс.
 
Век ов да век велӧдчы.
 
 
Кык состава сёрникузяын эм подувпас да юӧрпас. Ӧти состава сёрникузяын эм сӧмын ӧти сюрӧса юкӧд: подувпас либӧ юӧрпас.
 
  
7 удж. Лыддьы текстсӧ. Аддзы ӧти состава сёрникузяяс, инды подувпассӧ либӧ юӧрпассӧ.
+
1) Талун поводдяыс бур. 2) Талун енэжыс кельыдлӧз. 3) Тайӧ керкаыс выль. 4) Ода-кора 14-ӧд лунӧ шондӧдіс. 5) Меным зэв нин окота шойччыштны. 6) Тайӧ уджыс вывті кокни. 7) Гожӧмын войясыс кузьӧсь. 8) Водз тулысын ставыс дзоридзалӧ. 9) Кадыс этша колис.
 
Сикт шӧрын сулалӧ миян школа. Сійӧ кык судтаа, мугӧм рӧма. Школаын уна велӧдчан вежӧс. Медводдза судтаын спортивнӧй зал. Сэні ми котралам, чеччалам, ворсам футболысь да волейболысь. Мӧд судтаын актӧвӧй зал. Гажлунъяс дырйи сэні сьылам, йӧктам, висьталам кывбуръяс, петкӧдлам сценкаяс. Медся интереснӧй вежӧсыс — физика кабинет. Татысь аддзан быдсяма опыт вӧчан дозъяс, микроскопъяс, приборъяс.
 
Школа гӧгӧр быдмӧны кыдзьяс да пелысьяс. Ӧшинь улӧ тулыснас пуктім мича дзоридзьяс, ӧні наӧн нимкодясям. Миянлы школаын гажа да лӧсьыд.
 
  
8 удж. Комиӧд текстсӧ. Инды ӧти состава сёрникузяяс.
+
210 удж. Лыддьы, гӧгӧрво текстсӧ да бӧрйы эмакывъяс дорӧ лӧсялана кывбӧръяс.
 
Корсь содтӧд юӧр мукӧд канмуса школаяс йылысь.
 
  
9 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис неыджыд текст аслад велӧдчанін йылысь.
+
Велӧдчы пӧжавны шыдӧса пирӧг.
 
1. Кӧні тэ велӧдчан?
 
2. Кутшӧм оланінпас (адрес) велӧдчаніныдлӧн?
 
3. Кутшӧм тэнад велӧдчаніныд?
 
4. Мый сэні эм?
 
5. Мыйӧн аслыспӧлӧс тэнад велӧдчаніныд?
 
6. Мый тэныд сэні кажитчӧ?
 
7. Мый тэ эськӧ вермин вежны аслад школаын?
 
  
Лӧсьӧд реклама выль аслыспӧлӧс велӧдчанінлы. Вӧдитчы «Аскиа школа» планӧн либӧ уджсӧ вӧч аслад видзӧдлас серти.
+
Кизьӧр нӧк пиӧ кисьт ид шыдӧс да коль дас кык час кежлӧ. Дас пирӧг вылӧ колӧ кык стӧкан шыдӧс. Няньшом кӧтӧдӧм вылӧ колӧ литра да джын ва. Ваӧ сорлав литра джын кӧнтусь вый да кык стӧкан сывдӧм вый. Содты сов да куим кило сю пызь. Няньшом бура гудрав да коль час джын кежлӧ. Сы бӧрын вӧсньӧд ӧти-кык сантиметр кызта кузьмӧс сӧчӧнъяс.
+
Сӧчӧнъяс вылас пуктав нӧк пиын видзӧм ид шыдӧс да песокалышт. Бокъяссӧ сӧчӧнъяслысь кусняв чуньнад. Артмӧм пирӧгсӧ сюй пачӧ.
Аскиа школа.
+
Пӧжалӧм пирӧгсӧ мавтышт сывдӧм выйӧн.
 
Отсӧг вылӧ план :
 
1. Кӧні сулалӧ тайӧ велӧдчаніныс?
 
2. Кутшӧм сійӧ ортсысяньыс?
 
3. Коді сэні велӧдчӧ, кодъяс велӧдӧны? Кутшӧмӧсь найӧ?
 
4. Мыйӧ велӧдӧны сӧмын тані?
 
 
Уджсӧ позьӧ вӧчны буклет, презентация, листовка, баннер ногӧн.
 
  
10 удж. Видзӧдлы серпасъяссӧ. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм нэмын новлісны тайӧ велӧдчан паськӧмсӧ? Мый серти тӧдмалін?
+
211 удж. Лыддьы да содтав эмакывъяс дорӧ колана вежлӧг суффиксъяс.
 
1. Серпасав ассьыд велӧдчан паськӧмтӧ. Кут тӧд вылын рӧмсӧ, фасонсӧ, дӧра сикассӧ.
 
2. Дасьтысь дорйыны уджтӧ.
 
  
11 удж. Лыддьы, вуджӧд да гӧгӧрво.
+
Намырысь ырӧш.
 
Колӧ-ӧ школаса форма?
 
 
Ичӧт классъясын школаса форма быть колӧ. Ичӧтъясыдлы зэв нимкодь, кор пасьтӧдӧны школаын велӧдчан паськӧмтӧ. Ӧд сійӧ выль, аслыспӧлӧс да мича.
 
Россияын унджык олысьыс лыддьӧ, мый колӧ лӧсьӧдны школаясын челядьлы ӧткодь паськӧм. Найӧ воӧны ӧти кывйӧ, мый школа паськӧмыс ӧткодялӧ челядьсӧ да кутӧ лэдзчысьӧмысь. Бать-мам тӧдчӧдӧны, мый зонпосни ӧдйӧджык аддзӧны ёртъяснысӧ, бурджыка велӧдчӧны. Но асьныс челядь оз кӧсйыны сійӧс новлыны. Ӧнія том войтыр вӧччӧны мода серти, зільӧны ӧдйӧджык верстяммыны, торъявны ӧта-мӧдсьыс.
 
Лоӧ бурджык, бать-мам, велӧдчысьяс да велӧдысьяс кӧ сёрнитчасны школаӧ ветлан паськӧм йылысь. Колӧ шуны, бӧръя воясӧ уна велӧдчанін зільӧ вурӧдны аслас быдтасъяслы торъялана паськӧм.
 
  
12 удж. Мӧвпышт, сёрнит ёртъясыдкӧд, бать-мамыдкӧд да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
Тайӧ изьваса войтырлӧн радейтана юан. Колӧ нырны нёль стӧкан намыр, кисьтны куим литра ва да пуны вит минут гӧгӧр. Сэсся сысъявны вотӧсысь васӧ. Ваӧ кисьтны стӧкан сакар да гудравны. Кӧдзӧдӧм бӧрын ваӧ содтыны вит либӧ дас грамм дрожжи да кольны шоммыштны кык лун кежлӧ. Со и ырӧш дась.
 
1. Эм-ӧ тіян школаын форма?
 
2. Колӧ-ӧ школаын формаыс? Мыйла тэ тадзи чайтан?
 
3. Колӧ-ӧ пасьтасьны школаӧ мода серти?
 
4. Мый оз позь пасьтавны школаӧ?
 
4. Мый та йылысь мӧвпалӧны тэнад ёртъясыд?
 
5. Кутшӧм паськӧмӧн найӧ волӧны школаӧ?
 
6. Мый шуӧны школаын форма йылысь тэнад бать-мамыд?
 
7. Мый новлӧмаӧсь найӧ?
 
  
МЕНАМ ЛУНӦЙ
+
212 удж. Лыддьы да тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Содтав эмакывъясӧ колана вежлӧг суффиксъяс.
 
ВЫНСЬӦДАН-МОРТА НИМВЕЖТАСЪЯС
 
 
Вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс овлӧны эмакывъяс да нимвежтасъяс дорын.
 
 
Ме ачым вӧча гортса удж.
 
 
Челядь асьныс дасьтысисны диктант кежлӧ.
 
  
13 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Инды сэтысь вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс.
+
Ывлаын — Петыр лун, керкаын — Рӧштво.
+
Быд керкаын юртӧм Педӧсь.
Домна радейтіс Ксюшаӧс гажа серамбаныс вӧсна. Некор сійӧс он аддзыв жугыльӧн да бӧрдысьӧн, пыр варов да збой, ур кодь визув, мыйкӧ век ачыс висьталӧ да сералӧ. Но медсясӧ Домна кутіс ёртасьны да лӧсявны Ксюшакӧд сы понда, мый тайӧ нылыс вӧлі бур сьӧлӧма. Абу лэптысьысь ни ышнясьысь веськыд морт. Мый эм сьӧлӧм вылас, сійӧс и висьталас, нинӧм оз дзеб. Сэтшӧм сяма жӧ вӧлі и ачыс Домна. Та вӧсна найӧ ӧдйӧ тӧдмасисны, кутісны лӧсявны чойяс моз.
+
Юкмӧс дорын пукалӧны еджыд юсьяс.
+
Тӧлын узьӧ, а гожӧмын бӧрдӧ.
14 удж. Содты лӧсялана вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс.
 
 
1) Ме ачым артала медсьӧкыд задачаяс. 2) Челядь асьныс дасьтісны концерт. 3) Ми асьным бӧрйим кружокъяс да секцияяс. 4) Тэ ачыд велӧдчин ворсны гитараӧн? 5) Маша ачыс нин кужӧ чӧскыда пусьыны. 6) Ті асьныд дӧзьӧританныд классысь дзоридзьяс?
 
  
Аддзы да гиж сетӧм кывъяслы лӧсялана антонимъяс.
+
213 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.
  
КАДА КЫВБӦРЪЯС
+
214 удж. Лыддьы текстсӧ да дасьты ас бӧрйӧм бурдӧдчан турун йылысь буклет.
 
Кад петкӧдлысь кывбӧръяс сулалӧны эмакывъяс бӧрын
 
 
15 удж. Лыддьы. Инды када кывбӧръяс да вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс.
 
 
Мишалӧн велӧдчан лун.
 
 
Асывнас Миша чеччӧ ачыс 6 час да 30 минутын. 5 минут гӧгӧр вӧчӧ зарядка, а та бӧрын мыссьӧ да весалӧ пинь. Сэсся сёйӧ да мӧдӧдчӧ школаӧ.
 
Миша медся ёна радейтӧ выльлун. Сэки сылӧн кык удж урок. Медводдза урокыс роч кывйысь. Урок дырйи сійӧ велӧдӧ правилӧяс, сёрнитӧ да вӧчӧ асшӧр гижан уджъяс. Мӧдыс — артасян урок. Урок чӧж сійӧ вӧчӧ примеръяс да задачаяс. Коймӧдыс — история. Историятӧ Миша радейтӧ жӧ. Талун урок чӧж сёрнитісны Айму вӧсна тыш йылысь. Урок вылын бура уджалӧмысь сылы пуктісны «вит».
 
И со радейтана удж урок. Сэні челядь асьныс вӧчӧны кипом уджъяс. Талун урок чӧж вӧчисны пу зыръяс. Мишалы ёна кажитчӧ вӧчасьны ас киӧн. Пажын дырйи зонка чӧскыда нуръясьӧ. Сёйӧм бӧрын сійӧ мунӧ «Зарни кияс» кружокӧ. Ӧні дасьтӧ выставка кежлӧ сюмӧдысь вӧчӧм дозмукъяс. Рытнас локтӧ гортас квайт час бӧрын, сёйыштӧ да вӧчӧ гортса удж. Узьны водӧ дас час гӧгӧр.
 
  
16 удж. Орччӧд ассьыд велӧдчан лунтӧ Мишалӧн лункӧд. Лӧсьӧд та йылысь юӧртӧм.
+
Уль да косьтӧм петшӧр коръясысь компресс отсалӧ ревматизмысь, лысьӧм висьӧмысь. Петшӧр корӧсьӧн пывсьӧм отсалӧ кынмӧм висьӧмысь. Петшӧр ва юӧны гырк пытшкӧсса вир петӧм дырйи. Петшӧр ваӧн пожъялӧны орӧсь дойяс. Том петшӧр коръясысь пуӧны чӧскыд шыд.
  
17 удж. Бӧрйы колана кывъяс да помав сёрникузяяссӧ. Вӧч ачыд татшӧмсяма удж.
+
215 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.
 
Урокъяс бӧрын:
 
 
прӧста кад коллявны
 
вӧчны гортса удж
 
отсавны бать-мамлы
 
ветлыны кружок либӧ секция вылӧ
 
мачӧн ворсны
 
  
18 удж. Содты сёрникузяясӧ лӧсялана кад петкӧдлысь кывбӧръяс.
+
216 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ, эмакывъяс дорӧ содтав колана вежлӧг суффиксъяс.
 
1) Гортӧ воим вой шӧр гӧгӧр 2) Здук мысти ме босьтлі киӧ мачсӧ. 3) Час кежлӧ ме муна карӧ. 4) Урок дырйи ми велӧдім эмакывъяс. 5) Ассьым асшӧр уджӧс ме вӧчи кык лун чӧж.
 
  
19 удж. Помав сёрникузяяссӧ, медым артмис висьт.
+
Ӧнія комияс олӧны григорианскӧй календар серти. Воын 365 лун (кассяна воӧ 366 лун). Воыс пансьӧ тӧвшӧр ӧтиӧд лунсянь. Воас 12 тӧлысь, 52 вежон, быд вежонын 7 лун.
+
Но водзынсӧ комияс вӧліны вӧралысьясӧн да овлісны вӧралан календар серти. Та йылысь вермас эскӧдны Шойнаты сиктсянь неылын сюрӧм бронза кытш, кӧні тӧдчӧдӧма 9 пемӧслӧн серпас. Тайӧ кытш сертиыс воыс пансьӧ тувсовъя лун-вой сулалӧмӧн, кор лун да войыс ӧткузяӧсь.
Велӧдчан лунӧй.
+
Сэксянь лунсӧ арталӧны шонді паныд. Кытш вылас 90 гӧгӧр пас, сідзкӧ, «вежоныс» нёль лун кузя вӧлӧма.
+
Во пансьӧмыс тӧдчӧдӧма шонді пасӧн. Сэні серпасалӧма ош. Сы бӧрын пасйӧма кӧр, сьӧдбӧж (либӧ чожмӧр) да сана мыгӧръясыс.
Менам велӧдчан лунӧй заводитчӧ ... . Быд лун ме садьма ... . Зарядка бӧрын ме ... . Школаын медводдза урокыс ... . Быд лун миян ... . Урокъяс бӧрын ме ... . Гортын тэрыба вежся да ... . Шойччӧм бӧрын ... . Вода узьны ... .
+
Мӧд шонді пас веськалӧ ар вылӧ да пансьӧ йӧракӧд, код бӧрын гижтӧма чув (вурд), руч, ур да тулан (либӧ чожмӧр).
 
Сёрникузяясысь артмӧд Мишалӧн мамыскӧд сёрни.
 
 
— Ог на, дас вит минут мысти менам футбол секция.
 
— Чолӧм, мамӧ! Сӧмын на помасис медбӧръя урокыс.
 
— Оз на, нёльӧд урок бӧрын сёйим.
 
— Сідзи и вӧча. Мамук, удж бӧрад ньӧб кутшӧмкӧ чӧскыдтор.
 
— Гортӧ мӧдӧдчан?
 
— Секция бӧрад пыр жӧ лок гортӧ. Сёйышт да вӧч гортса уджтӧ.
 
— Чолӧм, пиук! Урокъясыд помасисны нин?
 
— Ньӧба, дерт. Регыд аддзысям!
 
— Кынӧмыд оз сюмав?
 
Ачыд лӧсьӧд ёрта сёрни урокбӧрса кад коллялӧм йылысь.
 
  
20 удж. Содты лӧсялана кывъяс, медым артмисны кывтэчасъяс «Шойччан лунӧ» тема вылӧ.
+
217 удж. Лыддьы текстсӧ, сет ним да содтав эмакывъяс дорӧ лӧсялана вежлӧг суффиксъяс. Лӧсьӧд план да гиж неыджыд изложение.
  
21 удж. Лӧсьӧд «Шойччан лунӧй» висьт. Вӧдитчы 20-ӧд уджысь кывтэчасъясӧн.
+
«Нянь» кыв воис иран кывйысь комиӧ вель нин важӧн. Сідзкӧ, комияс ёна дыр кад чӧж нин гӧрӧны-кӧдзӧны да быдтӧны няньсӧ. Нянь пӧжалӧны вӧлі сюысь, идйысь, гежӧдджыка зӧрйысь да шобдіысь. Быд лун водз асывнас вӧлі пӧжалӧны сю пызьысь нянь. Сійӧс пачысь перйӧны нянь зырйӧн, пуктӧны пӧв вылӧ да вевттьӧны нянь дӧраӧн. Ыркӧдны чӧскыд пӧжассӧ лэптӧны сёръяс вылӧ. Кӧзяйкаяс эскӧны, мый ӧта-мӧд вылас няньсӧ оз позь пуктыны, сы вӧсна мый сыысь ыджыдджыкыс нинӧм абу. Шуӧны, мый няньсӧ оз позь лыддьыны-артавны.
 +
Оз позь сідзжӧ увланьюрӧдны нянь тупӧсьсӧ, вундавны няньсӧ ассяньыд. Пызан сайӧ пуксьӧм бӧрын водзынсӧ нянь медводз вӧлі сетӧны медпӧрысьыслы. Кӧзяйкаяс эскӧны, мый нянь оз позь пӧжавны Рӧштво да Василей лун водзын.
 +
Пачысь сӧмын на перйӧм пӧсь нянь чегыштӧны да век пуктӧны ен ув пельӧсӧ, вошйӧдӧны кулӧмаясӧс (рӧдительясӧс). Ен ув пельӧсӧ жӧ нянь да сов пуктӧны Ыджыд четвергӧ. Луд вылӧ медводдзаысь лэдзигӧн сетӧны нянь шӧрӧм скӧтлы.
  
Вӧч серпаса удж «Менам вежон». Висьтав ӧти сёрникузяӧн, мый коли вежӧрад быд вежон лун йылысь.
+
218 удж. Лыддьы текстсӧ да велӧдчы ворсны. Кадакывъяссӧ пукты ӧнія кадын, колана мортын да лыдын.
 
Выльлунӧ ме ветлі йӧктан кружокӧ. Середаӧ роч кыв урок вылын ме гижи диктант. Субӧтаӧ ме исласи лызьӧн.
 
  
КОМИ ГИЖЫСЬЯС АР ЙЫЛЫСЬ
+
Шыр да пельӧс.
  
СЛОЖНӦЙ ЭМАКЫВЪЯС ДА КЫВБЕРДЪЯС АРТМӦМ ДА ГИЖӦМ.
+
Бӧрйӧ ворсысьяс пӧвстысь куталысьясӧс, коді лоӧ «каньӧн», мукӧдыс — «шыръяс». Ворсӧ керка пытшкын. «Шыръяс» сувталӧны пельӧсъясӧ, а бӧрйӧм «кань» ветлӧдлӧ на водзын да шуалӧ: «Шырӧ, шырӧ, вай мен пельӧс!»
+
Кутшӧмкӧ здукӧ «шыръяс» вежсьӧны пельӧсъяснас. А «каньлы» сійӧ каднас колӧ удитны сувтны тыртӧм пельӧсӧ. Кодлы оз сюр пельӧсыс, лоӧ куталысьӧн.
Сложнӧй эмакывъяс да кывбердъяс артмӧны кык кыввужйысь да вермӧны гижсьыны ӧтлаын либӧ визьтор пыр.
 
 
Сложнӧй эмакывъяс гижӧм.
 
 
Сложнӧй кывбердъяс гижӧм.
 
 
22 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд текст нимсӧ. Мӧвпышт, мый йылысь вермас лоны текстыс.
 
 
Эжваса колип.
 
 
Тима Вень чужис эжвайывса Помӧсдін сиктын. Велӧдчис ас сиктын, сэсся Дереваннӧйса второкласснӧй школаын. Уджаліс Пожӧг школаын велӧдысьӧн. Ёна радейтіс челядьӧс. Гижис налы лыддьысян небӧг, роча-комиа кывкуд.
 
В.Т. Чисталёв зэв пыдісянь гӧгӧрвоис да казяліс вӧр-ваыслысь мичлунсӧ. Та йылысь гижис сьӧлӧмӧ йиджан аслыспӧлӧс кывбуръяс да висьтъяс. Ассьыс гижӧдъяссӧ кырымавліс Тима Вень псевдонимӧн. Унаӧн тӧдӧны сылысь «Трипан Вась» висьт, «Во гӧгӧр кытшӧвтӧм» да «Менам кывъясӧй» кывбуръяс. Йӧз костын нималӧны Тима Веньлӧн «Тувсовъя» да «Пышкай» кывбуръяс вылӧ лӧсьӧдӧм сьыланкывъяс.
 
 
Гӧгӧрвоӧд, кутшӧм лэбач колипыс.
 
 
1. Кодӧс шуӧмаӧсь Эжваса колипӧн?
 
2. Мыйла Тима Веньӧс тадзи шуӧмаӧсь?
 
 
Лӧсьӧд юалӧмъяс «Эжваса колип» текст серти.
 
  
23 удж. Гиж «Эжваса колип» текстысь сложнӧй эмакывъяс да кывбердъяс. Лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.
+
Мичаа лыддьы Владимир Васильевич Тиминлысь кывбурсӧ.
  
24 удж. Лыддьы Тима Веньлысь кывбур юкӧнъяссӧ, аддзы сложнӧй кывбердъяс да эмакывъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
Чужан кыв.
 
Гожӧм пом.
 
 
Кисьмӧма, гӧрдӧдӧ
 
Вӧр дорын пелысь...
 
Воӧма быдсяматор.
 
Ыркыдӧн лолыштлӧ
 
Корсюрӧ тӧлыс, —
 
Ывлаас кылӧ
 
Ассяма кӧр...,
 
Чим гӧрдӧн пӧртмасьӧ,
 
Тіралӧ пипу,
 
Быд лолыштӧм тӧвруысь
 
Шпаргысьӧ-вӧрӧ.
 
 
Тӧвланьӧ.
 
  
Расъяс дзик нин пасьтӧм коли,
+
Зарни бордъяса,
киссис кыдзлӧн кор...
+
Медся мыла,
Регыд, регыд мӧдас усьны
+
Чужан кыв — менам олӧм да вӧт.
еджыд килля кор.
+
Позьӧ сёрнитны
Вевттяс гӧгӧр шобді пызьӧн
+
Любӧй кылӧн,
видзьяс, муяс, вӧр.
+
Сӧмын ӧтдортны ассьым
Дорас юяс клянча поскӧн,
+
Ог мӧд.
камгас-кынтас нюр.
 
Челядь петіс лямпа-даддьӧн,
 
гӧгыль оз нин дзурт.
 
Кӧмав, пиӧ, кокад тюни,
 
исласьнытӧ тюр!
 
 
1. Орччӧд, мый поэт гижӧ ывлавыв да поводдя вежсьӧм йылысь?
 
2. Водз ар либӧ сёр ар йылысь висьтавсьӧ кывбурас? Мый серти тӧдмалін?
 
3. Ывлаысь нӧшта кутшӧм вежсьӧмъяс ті казялінныд водз арын да сёр арын?
 
  
25 удж. Лыддьы кывъяссӧ. Гижанног сертиыс юклы кывъяссӧ кык чукӧр вылӧ. Гиж колана ногӧн. Вӧдитчы орфографическӧй словарӧн.
+
Войвыв эрдъяслӧн
 +
Повтӧм лэбач, —
 +
Сетіс вын сылы
 +
Коми му,
 +
Но, а сӧстӧмлун сетіс,
 +
Дерт жӧ,
 +
Сылы матушка Эжва ю.
  
26 удж. Лыддьы текстсӧ. Дасьтысь гижны изложение.
+
Сійӧ тіянлӧн,
+
Пӧльяс, пӧчьяс,
Тӧдчана коми гижысь.
+
Сійӧ тіянлӧн,
+
Ныв да зон.
Василий Васильевич Юхнин (Луздор Вась) чужис Луздорын Занулье сиктын 1907-ӧд воын. Семьяын вӧлі медыджыд пиӧн. Ичӧтсянь велӧдчис вӧчны быдсяма удж: вӧравны, чери кыйны, керка тшупны, гӧрны-кӧдзны. Школа бӧрын помаліс Коми пединститут.
+
Мӧвпыд ас кывйӧн
В.В. Юхнин гижис романъяс, повесьтъяс, висьтъяс, поэмаяс, очеркъяс. Медводдза гижӧдъясыс петісны студентъяслӧн журналын. Медся нималанаӧсь «Алӧй лента» роман, «Биа нюр» повесьт, Сӧветскӧй Союзса Геройяс йылысь серпаскывъяс, висьтъяс.
+
Кык пӧв стӧчмӧ,
Тӧдчана прозаиклысь гижӧдъяссӧ велӧдӧны школаын, педколледжын, университетын.
+
Мортыд ас кывйӧн —
+
Кык пӧв ён.
Дасьтысь изложение кежлӧ да гиж тадзи.
 
 
1. Лыддьы изложение текстсӧ, гӧгӧрво сійӧс.
 
2. Лӧсьӧд сы дорӧ план.
 
3. План серти асшӧра висьтав текстсӧ.
 
4. Лыддьы текстсӧ нӧшта ӧтчыдысь.
 
5. Гиж изложениесӧ.
 
6. Донъяв асьтӧ.
 
  
27 удж. Бӧрйы да содты текстӧ отсӧг вылӧ сетӧм сложнӧй эмакывъяс да кывбердъяс. Кывъяссӧ гиж колана ногӧн.
+
==КОМИ КЫВ. 9 КЛАСС. 2014==
 
 
Арся поводдяыс таво вӧлі мича, пӧшти эз зэрлы. Вӧрӧ каян вотчыны — сьӧлӧмыдлы нимкодь. Нюрын сярвидзӧ турипув, чӧдлач. Вӧрын паныдасьлӧны уртшакъяс, ньывтшакъяс, гӧрд гобъяс, мича сарапана гут кулан тшакъяс, ягсеръяс. Зэв ылӧдз тыдалӧны пелысьлӧн пемыдгӧрд розъясыс. Пелысьтӧ медся ёна радейтӧны пелыськайяс.
 
  
28 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ, корсь ачыд ар йылысь шусьӧгъяс.
+
'''<Kodko @ Челядьдырӧй, сё майбырӧй! : велӧдан гижӧд // Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014. Лб. 3-14.>'''
 
Семен лун (кӧч тӧлысь 14-ӧд лун) зэра — ар пом зэра.
 
Семен лун мича — нывбаба гожӧм мича и мӧд во гожӧм мича лоӧ.
 
Семен луныс кӧ пужъя да кӧдзыд, водз ар лоӧ.
 
  
29 удж. Лӧсьӧд приметаяс.
+
1. ЧЕЛЯДЬДЫРӦЙ, СЁ МАЙБЫРӦЙ!
  
уна пелысь зэра ар водзын
+
1. Тӧдмав перйыны, вешйыштны, шогӧ усьны, азыма кывъяслысь вежӧртассӧ.
этша пелысь лэбачьяслы тшыг во
+
2. Чутъяс местаӧ колана шыпасъяс содтӧмӧн лыддьы текстсӧ.
абу пелысьыс кӧдзыд тӧв водзын
 
  
ЁНА РАДЕЙТАНА МОРТ
+
КӦЧ ГӦСНЕЧ
  
Лыддьы, сет текстлы ним. Лӧсьӧд ёрта сёрни.
+
Бать кайліс вӧрӧ. Локтіс гортӧ да пуксис лабичӧ. Нинаӧс корис кӧмсӧ коксьыс перйыны. А Нина вешйыштіс бать дорысь. Киӧс пӧ нин мыськи. Бать шогӧ усис. Оз пӧ тай нылӧй менӧ радейт. Нина чунь йывнас кутчысис батьлы сапӧгас. Бать ошкис сійӧс. Сэсся перйис нопсьыс нянь шӧрӧм да сетіс Ниналы, кӧч гӧснеч пӧ. Сэтшӧм азыма сёйис Нинаыд!
 
Рытнас ыджыд вежӧсын чукӧртчис Томовъяслӧн котыр. Телевизор пыр петкӧдлісны субӧта рытся концерт. Кыптіс сёрни, кодлы кутшӧм сьылысь воӧ сьӧлӧм вылас. Вера пӧчлы кажитчӧ Валерий Леонтьевлӧн сьылӧмыс. Сійӧ ас морт, чужлӧма Чилимдінын.
 
— Меным кажитчӧ Андрей Державин. Ми сыкӧд ӧтлаын Ухтаын велӧдчим. Сійӧ сэки сьыліс «Сталкер» ансамбльын, а ӧні ворсӧ «Машина времени» котырын, — шуис батьыс.
 
— Нылук, тэныд коді кажитчӧ? — юалісны нылыслысь бать-мамыс.
 
— Ме радейта кывзыны Дима Биланӧс. Сійӧ енбиа, уджач да сибыд том морт. 2008-ӧд вося Евровидениеын сійӧ лоис вермысьӧн. Дима лыддьӧ, мый сьылысьлы колӧ кужны сёрнитны йӧзкӧд, гӧгӧрвоны налысь тӧждъяссӧ. Сійӧ пыдди пуктӧ бать-мамсӧ, ёна радейтӧ ассьыс чойсӧ.
 
 
Коді сьылысьяс пиысь кажитчӧ тэныд? Висьталышт сы йылысь.
 
  
АСАЛАН ДА ИНДАН НИМВЕЖТАСЪЯС.
+
Н. Куратова серти
 
ас му вылын
 
ас чужанін
 
ас видзӧдласъяс
 
 
тайӧ зонмыс
 
сійӧ нылыс
 
татшӧм сьылысьяс
 
сэтшӧм уджыс
 
 
Асалан да индан нимвежтасъяс сулалӧны эмакыв либӧ кывберд водзын да оз вежласьны.
 
 
тайӧ мортыс
 
сійӧ воясӧ
 
  
30 удж. Содты лӧсялана эмакыв.
+
1) Мыйла Нина вешйис бать дорсьыс?
+
2) Мыйла батьыс шогӧ усис?
1. Ас вӧр-ваын быд пу нюмъёвтӧ. (Шусьӧг)
+
3) Кыдзи Нина отсаліс батьыслы?
2. Тӧдчана гижысьлы ми козьналім ас киӧн вӧчӧмтор.
 
3. Ме видзӧдлі нин тайӧ киносӧ.
 
4. Татшӧм вӧрын тшакыс эм, татшӧм вӧрын тшакыс тшем. (Кывпесан)
 
5. Ас муыд — рӧднӧй мам.
 
6. Сійӧ ворсысьыс медводдзаысь петкӧдчис «Но-о, биа-бордаяс!» спектакльын.
 
7. Сӧмын сэтшӧм спортсменъясӧс босьтӧны Россияса ӧтувъя командаӧ.
 
8. Татшӧм серпасъяс ті аддзанныд Национальнӧй галереяысь.
 
  
31 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.
+
4. Содты юалӧмъяс.
 +
1) Кытчӧ кайліс бать?
 +
2) Мыйысь ошкис Нинаӧс батьыс?
 +
3) Кутшӧм гӧснеч сетіс батьыс нылыслы?
  
32 удж. Юкӧнъясысь артмӧд текстсӧ. Уджав класса ёртъясыдкӧд. Лыддьы артмӧм текстсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
5. Гӧгӧрвоӧд кӧч гӧснеч кывтэчаслысь вежӧртассӧ. Бӧрйы лӧсялана вочавидзӧм юалӧм вылӧ.
+
Мыйла Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ?
Кык Рочев.
+
а) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, медым батьыс шогӧ эз усь.
+
б) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, медым батьыс аддзис, мый нылыс сійӧс радейтӧ.
Ӧні В.П. Рочевыс — лызьӧн котралӧмысь Коми Республикаса ӧтувъя командаса тренер. Тренируйтӧ Анатолий да Василий пиянсӧ, Ольга нывсӧ да Анатолийыслысь Ольга гӧтырсӧ.
+
в) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, сы вӧсна мый Нина эскис, мый тайӧ збыль кӧчлӧн гӧснеч.
Василий Павлович Рочев котӧртліс кык Олимпиадаын: 1976-ӧд воын Инсбрук карын, а 1980-ӧд воын Лейк-Плэсидын. Лейк-Плэсидын котӧртіс 30 километр да босьтіс эзысь медаль, а нёль морта 10 километра ордйысьӧмын лоис олимпиадаса чемпионӧн.
+
г) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, сы вӧсна мый батьыс ошкис сійӧс.
Рочевъяслӧн котырыс аслыспӧлӧс. Тайӧ котырас ӧтпыр квайтӧн участвуйтісны тӧвся Олимпиадаясын.
 
Некымын во чӧж Василий вӧлі зонъяслӧн Россияса ӧтувъя командаын капитанӧн. Но командаысь петіс. Ӧні тренируйтчӧ батьыс дорын. Гӧтырыскӧд, олимпиадаса куимысь чемпионка Юлия Чепаловакӧд, быдтӧны Василина нылӧс.
 
2004-ӧд воын физкультураын да спортын ыджыд вермӧмъясысь Россияса Президент В.В. Путин Василий Павловичлы сетіс Почёт орден.
 
Василий Рочев пиыс батьыс моз жӧ шедӧдіс спортын ыджыд вермӧмъяс. Сійӧ Россияса чемпион. 2000-ӧд воын лызьӧн котралысь мирса том войтыр пӧвстын лоис вермысьӧн да эзысь призёрӧн. Участвуйтіс кык тӧвся Олимпиадаын: 2002-ӧд воын Солт-Лейк-Ситиын да 2006-ӧд воын Туринын. 2007-ӧд вося мирса чемпионатын шедӧдіс кык эзысь медаль.
 
1974-ӧд да 1978-ӧд воясӧ Василий Павлович участвуйтіс мирса кык чемпионатын. 1974-ӧд воын Лахти карын 15 километра котӧртӧмын босьтіс ыргӧн медаль.
 
 
1. Мыйӧн нималӧ Рочевъяслӧн котырыс?
 
2. Олимпиадаса кымын чемпион тайӧ котырын?
 
3. Мый отсаліс Рочевъяслы шедӧдны ыджыд вермӧмъяссӧ? Тӧдмав, кымын медаль Рочев котырлӧн кудйын.
 
  
33 удж. Лӧсьӧд «Ёна радейтана морт» нима проект. Дасьтысь дорйыны уджтӧ. Проектсӧ позьӧ вӧчны презентация ногӧн компьютер отсӧгӧн Power Poіnt программаын.
+
1. Лыддьы текст улын отсӧг вылӧ сетӧм кывъяссӧ да висьтав, мый йылысь вермас мунны сёрниыс текстас.
 +
2. Лыддьы текстсӧ чутъяс местаӧ колана кывъяс содтӧмӧн.
  
34 удж. Тӧдмась нималана спортсменъяс йылысь юӧрӧн. Помав таблицасӧ. Содты ас сиктса (карса, районса) спортсмен йылысь юӧр.
+
Тӧдлытӧг и матысмис Выль воыс. Быдӧн лӧсьӧдчис сійӧс пасйыны аслысногӧн: ӧтияс сулалісны ӧчередын козъясла, мӧдъяс вузасянінысь ньӧбалісны кампет да чача.
+
Выль вокӧд став лун-вой йитчӧма и Шуриклӧн. Сійӧ вундаліс ыджыдджык чой-вокыскӧд кабала вылӧ серпасалӧм ошъясӧс, ручьясӧс, кӧчьясӧс. Но шогӧдіс детинкаӧс сыысь, мый аслас козйыс эз ёна во сьӧлӧм вылас. Тӧрыт Шурик воліс Вовик ёрт ордӧ да аддзыліс, кутшӧм мичаа югъялӧ-ворсӧ сылӧн козйыс. Батьыс Вовикыслӧн ветлӧма карӧ да вайӧма тшӧтш и коз йылас югыд стеклӧысь вӧчӧм чачаяс да югыд кабалаысь вӧчӧм зэр войтъяс. Торйӧн нин тайӧ гӧрд кодзув гажӧдісны козсӧ. Сійӧ сявкйис-югъяліс, сулаліс быттьӧ зэр бӧрын да шонді улын. А коз улас дзебсьӧма гӧрд шапкаа лым еджыд Войпель.
Спортсменлӧн ним, вич да ов
 
Спорт сикас
 
Спортын вермӧмъяс
 
Спортсменлӧн чужанін
 
 
Василий Павлович Рочев
 
лыжиӧн котралӧм
 
спортса нимӧдана мастер, Россияса нимӧдана тренер, олимпийскӧй чемпион
 
Изьва районса Бакур сикт
 
 
Ирина Анатольевна Мальцева
 
пуляясӧн лыйсьӧм
 
Европаса чемпионка, войтыркостса спорт мастер
 
Сыктывкар
 
 
Виктор Витальевич Фуражкин
 
Николай Серафимович Бажуков
 
Аркадий Аркадьевич Вятчанин
 
Эдуард Фёдорович Захаров
 
Марина Леонидовна Пылаева
 
  
ВОЗВРАТНӦЙ КАДАКЫВЪЯС.
+
А. Некрасов серти
  
35 удж. Артмӧд возвратнӧй кадакывъяс. Вӧдитчы «Коми-роч кывчукӧр» небӧгӧн. 3 — 4 возвратнӧйкадакывйӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.
+
3. Аддзы текстсьыс шӧркывъяс (причастиеяс). Кутшӧм суффиксъяс отсӧгӧн нӧшта артмӧны шӧркывъясыс? Артмӧд шӧркывъяс югъявны, ворсны, сявкйыны кадакывъясысь, гиж кывтэчасъяс.
+
4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
Спортсменъяс бура дасьтысьӧны быд ордйысьӧм кежлӧ.
+
1) Кыдзи челядь дасьтысисны Выль во кежлӧ?
 +
2) Мыйла детинкалы эз во сьӧлӧм вылас аслас козйыс?
 +
3) Мыйӧн торъяліс Вовиклӧн козйыс?
  
36 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво. Лӧсьӧд план да дженьыда висьтав Раиса Сметанина йылысь.
+
5. Бӧрйы текст дорӧ лӧсялана юалӧм да вочавидз.
+
1) Кыдзи? матысмис Выль во?
Нимӧдіс Коми му.
+
2) Кутшӧм? чачаяс вӧчис Шурик коз вылас?
+
3) Мыйла? Вовиклӧн козйыс югъяліс-ворсіс?
Миян нималана олимпийскӧй чемпионка Раиса Сметанина чужӧма 1952-ӧд кассяна воӧ, урасьӧм 29-ӧд лунӧ Изьва районса Мокчой сиктын. Дерт, сэки Раиса Петровналӧн мамыс эз вермы мӧвпыштны, мый нылыс лоас енбиа спортсменкаӧн, став мир пасьтала нимӧдас асьсӧ да Коми мусӧ.
+
4) Кодкӧд? Шурик вундаліс кабалаысь чачаяс?
Раиса Сметанина — тӧвся Олимпиадаясын нёльысь чемпионка, унаысь вермыліс мирса ордйысьӧмъясын, ӧкмысысь вӧлі СССР-са чемпионкаӧн.
 
Тентюков уличаса ас керкаын лызьӧн котралысь ань лӧсьӧдӧма музей. Татысь позьӧ тӧдмавны Комиын лызьӧн ордйысян спорт сӧвмӧм йылысь. Музейын эм зэв уна фотография, документ, кубок-медаль. Музейыс воысь воӧ паськалӧ-ыдждӧ, содӧны выль экспонатъяс. Татчӧ пыралысьыд век эм.
 
1992-ӧд восянь Раиса Петровна уджалӧ тренерӧн. Тӧдчана спортсменка нимӧн шуӧма республикаса лыжнӧй комплекс. Раиса Сметанина — миян республикаын пыдди пуктана морт.
 
  
37 удж. План серти дасьты юӧр радейтана спортсмен йылысь.
+
6. Кыдзи ті дасьтысянныд Выль во кежлӧ? Лӧсьӧд вочакыв план серти.
 
І. Спортсменлӧн ичӧтдыр.
 
1) Сылӧн котыр.
 
3) Спортын медводдза воськовъяс.
 
ІІ. Спортын вермӧмъяс.
 
1) Тайӧ сэтшӧм сьӧкыд удж.
 
2) Медся тӧдчана вермӧм.
 
ІІІ. Аскиа лунӧ видзӧдлас.
 
1) Выль ворсӧмъяс.
 
2) Челядьӧс велӧдӧм.
 
3) Олӧм вылӧ видзӧдлас.
 
  
38 удж. Лыддьы. Гӧгӧрво. Висьтав ас сиктын (карын) спорт сӧвмӧм йылысь.
+
1. Патера мичмӧдӧм.
+
2. Коз сувтӧдӧм. (Лавкаысь ньӧбӧм, вӧрысь вайӧм?)
Печораын спорт сӧвмӧм.
+
3. Коз пу мичмӧдӧм.
+
4. Козинъяс дасьтӧм. (Кутшӧм козинъяс?)
Печораын ёна сӧвмӧ спорт. Торйӧн нин челядь пӧвстын. Эмӧсь нин гырысь вермӧмъяс рукопашнӧй да асшодйӧн венласьӧмын, каратэ вермасьӧмын, мини-футболын. Бура сӧвмӧма самбо, бокс, теннис, вартчӧм да лызьӧн котралӧм.
+
5. Гажӧдчӧм.
Россияса ӧтувъя командаӧ пырӧ Печораысь лызьӧн котралысь Диана Сафронова. Печораса олысьяс нимкодясьӧны, мый том спортсменка лоис вермысьӧн тӧвся Олимпиадаяс вылын.
 
 
«Коми му» газетысь
 
 
Пыртана кывъяс, кывтэчасъяс, сёрникузяяс петкӧдлӧны сёрнитысьлысь висьталанторсӧ донъялӧм. Вермӧны сулавны сёрникузя водзас, шӧрас либӧ помас. Гижигӧн торйӧдӧны чутікӧн.
 
 
Пыртана кывъяслӧн вежӧртас
 
Пыртана кывъяс
 
 
Лоны чемпионӧн, дерт, абу кокни. Тӧдӧмысь, унаӧн радейтӧ ны видзӧдны футбол.
 
 
ме ногӧн
 
ме думысь
 
ме чайта
 
 
Мӧвпъяслӧн йитчӧм
 
  
ӧти кывйӧн кӧ
+
1. Тӧдан-ӧ тэ, кутшӧм шылада инструмент серпас вылын? Кыдзи тэ чайтан, мыйысь коми йӧз вӧчлісны тайӧ инструментсӧ?
веськыда кӧ шуны
+
2. Комиӧд тӧдчӧдӧм нимвежтасъяссӧ. Лыддьы текстсӧ да аддзы вочавидзӧмъяс юалӧмъяс вылӧ.
+
3. Аддзы гижӧдысь роч кывъяслы лӧсялысь коми кывъяс.
Гашкӧ, тайӧ шойччан лунӧ ми ветлам вартчанінӧ.
+
4. Вайӧд сьывны кыв дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс, висьтав вежӧртассӧ.
Ме ногӧн, тӧвнас медся лӧсьыд иславны лызьӧн. Ме думысь, спорт ёнмӧдӧ дзоньвидзалун.
+
5. Аддзы локтан када кадакывъяс да гӧгӧрвоӧд найӧс.
Веськыда кӧ шуны, оз ставӧн кужны иславны конькиӧн.
 
Сідзкӧ, колӧ лӧсьӧдны унджык исласянін.
 
 
шуд вылӧ
 
шог вылӧ
 
 
Шуд вылӧ, миян фигуристъяс бара вермисны.
 
 
Ӧти-кӧ, тӧвся ворсӧмъяс зэв кыпыдӧсь, мӧд-кӧ, найӧ сӧвмӧдӧны вын-эбӧс.
 
  
Лыддьы. Сёрнит ёртыдкӧд. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
Коркӧ зэв нин важӧн мамӧ вӧчліс меным бадь вожысь чипсан. Пӧльышті ме — и дивӧ! — путорсьыс петіс сэтшӧм лӧсьыд шы... И тайӧ шыыс, буракӧ, нэм чӧж кежлӧ мыйкӧ вӧрзьӧдіс сьӧлӧмысь... Сійӧ жӧ вайӧдіс менӧ шылада училищеӧ. Сэні ми и тӧдмасим Валяыскӧд. Ме баянӧн ворсны велӧдчи. А сійӧ сьыліс. Сэсся тай и сьывсим... Валя мыйлакӧ чайтіс, мый ме — «великӧй музыкант». Мый талун-аски меным сетасны Ыджыд премия, миян быдторйыс лоӧ, и ми сьылігтырйи овмӧдчам пан-баронъяс моз. А главнӧйыс миянӧс кутасны ёна нимӧдны, быдӧн кутас тӧдны миян йылысь. (И. Торопов серти)
 
Гриша да Миша велӧдчӧны сизимӧд классын. Коми кыв урок вылын сёрнитісны спорт йылысь. Велӧдысь сетіс челядьлы асшӧр удж.
 
— Миша, кутшӧм радейтана спорт сикас йылысь тэ кутан гижны?
 
— Ме гижа мача хоккей йылысь. Но кытысь босьтны юӧрсӧ, ог на тӧд, — майшасьӧ Миша.
 
Ме кӧсъя корсьны Интернетысь юӧрсӧ да гижны футбол йылысь. Ме ногӧн, позьӧ корсьны материалсӧ и лыддьысянінысь. Ӧти-кӧ, неважӧн на петіс Елена Шомысовалӧн «Спорт в Республике Коми: история и современность» выль небӧг. Мӧд-кӧ, спорт сӧвмӧм йылысь позьӧ лыддьыны газет-журналъясысь.
 
— И збыль, ветла лыддьысянінӧ да босьта сійӧ небӧгсӧ, а сідзжӧ видзӧдла газет-журнал. Аттьӧ тэныд вӧзйӧмысь! — радпырысь шуис Миша.
 
Бур вылӧ! Эн вунӧд пасйыны бӧрйӧм спорт сикаслысь сӧвмӧмсӧ, гижны енбиа спортсменъяс йылысь, — тӧдчӧдіс Гриша.
 
  
39 удж. Сёрникузяясӧ содты лӧсялана пыртана кыв либӧ кывтэчас.
+
6. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
1) Мыйысь вӧчлісны чипсанъяс?
1) Лызьӧн котралӧм, тӧдӧмысь, сӧвмӧдӧ вын-эбӧс да ӧд. 2) Гашкӧ, Сыктывкар коркӧ лоас тӧвся Олимпиадалӧн юркар. 3) Миян школаын, ме ногӧн, вель уна спортивнӧй секция. 4) Ӧньӧ классын медъён: ӧти-кӧ, сійӧ быд асыв вӧчӧ зарядка, мӧд-кӧ, ветлӧ тренажёрзалӧ, медбӧрын, котралӧ. 5) Веськыда кӧ шуны, меным зэв окота велӧдчыны иславны конькиӧн.
+
2) Кутшӧм шы петіс чипсанысь?
+
3) Кыдзи чипсанлӧн шыыс отсаліс том мортлы бӧрйыны олӧмас туйсӧ?
1. Кутшӧм спорт сикас тэ радейтан?
 
2. Кытысь тӧдмалан радейтана спорт сикас йылысь юӧръяс?
 
3. Дасьты юӧртор.
 
  
40 удж. Комиӧд текстсӧ.
+
7. Лыддьы сёрникузяяссӧ да гиж найӧс колана ногӧн.
+
а) Том зон велӧдчис училищеын сьывны.
«Твоя параллель» газетысь
+
б) Зонлы бура сьылӧмысь сетісны Ыджыд премия.
+
в) Валя велӧдчис ворсны баянӧн.
1. Аддзы тӧдчана спортсменъяслысь портретъяс.
+
г) Том йӧз нималісны республика пасьта.
2. Дасьты ӧти спортсмен йылысь юӧртӧм.
 
  
41 удж. Гӧгӧрво текстсӧ да содты лӧсялана вежлӧг суффиксъяс. Сет текстыслы ним.
+
8. Серпасав коми йӧзлысь шылада инструментъяс. Вӧдитчы интернетӧн либӧ справочникъясӧн, а сідзжӧ татшӧм небӧгӧн.
 
Россияын спорт кутіс сӧвмыны Иван Грознӧйсянь. Сійӧ ёна радейтлӧма шахматасьны. Пётр І окотапырысь ворсіс шашкиӧн. Николай ІІ ворсіс теннисӧн, занимайтчис гимнастикаӧн, сынӧмӧн, конькиӧн. Владимир Ильич Ленин пыдди пуктіс каръясьӧм. Михаил Сергеевич Горбачёвлӧн радейтана спорт сикасыс — вӧлі ветлӧм. Борис Николаевич Ельцин вӧлі волейболистӧн да теннисистӧн. Владимир Владимирович Путин — дзюдоысь мастер. Дмитрий Анатольевич Медведев радейтӧ вартчыны да ветлыны байдаркаӧн.
 
Коми Республикаӧн Юралысьяс тшӧтш жӧ пыдди пуктӧны спорт. Иван Павлович Морозов асывъяснас котраліс паркын, Юрий Алексеевич Спиридонов радейтліс хоккей. Владимир Александрович Торлопов тшӧкыда исласьӧ лызьӧн, Вячеслав Михайлович Гайзер ёнмӧдӧ дзоньвидзалунсӧ вартчанінӧн.
 
  
Аддзы да гиж сетӧм кывъяслы лӧсялана синонимъяс.
+
1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстын?
+
2. Лыддьы текстсӧ. Висьтав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм ногакывъяслысь.
Медым кывйитӧд йитӧ сложнӧй сёрникузяясын торъя юкӧнъяс.
+
3. Текст вылӧ мыджсьӧмӧн артмӧд кывтэчасъяс да сёрникузяяс. Гӧгӧрвоӧд.
 
Ми вӧчим йиа чой, медым исласьны шойччан лунӧ. Медым лоны ёнӧн да дзоньвидзаӧн, колӧ сӧвмӧдны вын-эбӧс.
 
  
42 удж. Лыддьы, гӧгӧрвоӧд, мый йылысь гижӧма. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
эз шед налькйысь кӧч
+
эз гӧгӧрво мыйӧн мыжа
Отсалім выль ёртлы.
+
оз кут босьтны
+
эз эскы ёртыслы
Ми ислалім лызьӧн крут чойсянь. Миян дорӧ матыстчис Сергей. Тайӧ роч детинкаыс локтӧма бабыс ордӧ карысь, медым каникул дырйи шойччыны.
+
оз позь вӧрзьӧдны шедӧм звер-пӧтка
Сергейлӧн вӧлі выль лыжи. Детинка кыкысь исковтіс чой шӧрсяньыс. Коймӧдысь смелмӧдчис исковтны чой йывсянь, но сунгысис джуджыд толаӧ. Лызь пӧлыс чегис.
 
Тадзи эськӧ гажтӧма и помасис карса детинкалӧн исласьӧмыс, но ми сійӧс ышӧдім. Менам вокӧй сетіс сылы ассьыс важ лызьсӧ, медым Сергей велӧдчис исласьны. Сергей лои зэв рад. Сиктысь детинка аддзис выль ёртъясӧс.
 
Некымын лун мысти Сергейӧс ставным колльӧдім карӧ.
 
 
1. Мыйла Сергей локтіс сиктӧ?
 
2. Мый сыкӧд лоис чой вылын?
 
3. Кыдзи выль ёртъяс отсалісны Сергейлы?
 
4. Кутшӧм нӧшта ним позьӧ сетны тайӧ текстлы?
 
  
43 удж. «Отсалім выль ёртлы» текстысь аддзы медым кывйитӧда сложнӧй сёрникузяяс.
+
СЕНЯ ВЕЛӦДӦ ЁРТСӦ
 
Дасьтысь гортад да гиж велӧдан изложение.
 
 
Видзӧдлы 29-ӧд лист бок. Уськӧд тӧд вылӧ, кыдзи дасьтысьны да гижны изложение.
 
  
Тӧдмав нималана спортсменъяслысь овъяссӧ сетӧм пасъяс серти.
+
Ӧти шойччан лунӧ Сеня да Митя мӧдӧдчисны вӧравны. Туй вылӧ петігӧн найӧ аддзисны налькйӧ шедӧм кӧчӧс. Митя радпырысь уськӧдчис босьтны кӧчсӧ, но эз вермы шедӧдны. Сеня шензьӧмӧн видзӧдіс ёрт вылас да быттьӧ эз эскы аслас синлы. Митя аддзис ёртыслысь дивитана чужӧмсӧ. Кӧчыс усис кисьыс муӧ. Зонка эз гӧгӧрво, мыйысь сійӧ мыжа. И Сеня висьталіс ёртыслы, мый эм вӧралысьяслӧн закон — налькйӧ шедӧм звер-пӧткаӧс оз позь вӧрзьӧдны, а колӧ видзны мукӧд зверысь. Тайӧ кыйсьысьыс, гашкӧ, вежон чӧж нин ветлӧдліс вӧрӧд, надейтчис кыйны кӧчӧс. Локтас и аддзас, мый татчӧ волӧмаӧсь лёк йӧз, гусясьысьяс. Митя гӧгӧрвоис ассьыс мыжсӧ, сылы лои сэтшӧм ӧбиднӧ, мый сійӧс шуисны гусясьысьӧн. Бӧрдігтыр Митя висьталіс Сенялы, мый некор на некодлысь нинӧм эз босьтлы и водзӧ оз кут босьтны. Сэсся кӧчсӧ ӧшӧдіс пу вылӧ, мед зверъяс эз сёйны.
 
ЧУЖАН МУ
 
  
ТӦВСЯ СЕРПАС
+
В. Юхнинлӧн «Биа нюр» висьт серти
 
Шӧркывъяс оз ков сорлавны кывбердъяскӧд.
 
Шӧркывъяслӧн шӧр вежӧртасыс действие.
 
 
мича коз
 
мичмӧдӧм коз
 
еджыд му
 
едждӧдӧм му
 
  
44 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы текстысь шӧркывъяс.
+
4. Юклы текстсӧ юкӧнъяс вылӧ. Быд юкӧнлы сет ним.
+
5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ соссяна кадакывъяс пыртӧмӧн.
Тӧвся вӧрын.
+
1) Кутшӧм вӧралысьяслысь закон тӧдӧ Сеня?
+
2) Мыйла Сеня шензис ёрт вылас?
Едждӧдісны муяс да керка вевтъяс. Вӧсньыдик йиӧн вевттьысис лӧньӧм ю, унмовсис мойдын моз. Лым шапкаясӧн пасьтасьӧм пожӧмъяс да козъяс шойччӧны. Лӧсьыд видзӧдны шаллясьӧм пушыд кыдзьяс вылӧ. Лӧньӧмаӧсь лым улӧ дзебсьӧм ичӧтик кустъяс да томиник пуяс. Пелысь пу вылӧ павгӧм еджыд эшкын улысь быттьӧ гӧрд исергаяс тыдалӧны яръюгыд розъяс. Лым вылын тыдалысь кок туйяс серти позьӧ тӧдмавны вӧрса олысьясӧс.
 
 
1. Кыдзи вежсис тӧвся вӧр?
 
2. Кутшӧмӧсь пуясыс да кустъясыс тӧвнас?
 
3. Мый позьӧ тӧдмавны лым вылын тыдалысь кок туйяс серти?
 
4. Кутшӧм рӧмъясӧн позьӧ серпасавны «Тӧвся вӧрын» висьт?
 
 
Серпасав «Тӧвся вӧрын» висьт.
 
  
45 удж. Бӧрйы да гиж приметаяс, кӧні эмӧсь шӧркывъяс.
+
6. Кутшӧм вочакыв оз лӧсяв?
+
Мыйла бӧрдіс Митя?
1) Лымйыс кӧ ёна усьӧ — гожӧмыс зэра лоӧ.
+
1) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый некор на некодлысь нинӧм эз босьтлы.
2) Сывдӧм му вылӧ лым усьӧ — йӧзлы сьӧкыд лоӧ.
+
2) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый кӧч некыдз эз шед налькйысь.
3) Тӧлыс кӧ кӧдзыд да мича, гожӧмыс лоас бур.
+
3) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый сійӧс шуисны гусясьысьӧн.
4) Трачкакылан кӧдзыд кӧ лоӧ тӧвнас — бур урожай лоӧ.
+
4) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый гӧгӧрвоис ассьыс мыжсӧ.
5) Пашляк лыйсьӧ — дженьыд кӧдздӧдлӧм водзӧ.
+
5) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый сылы лои ӧбиднӧ.
6) Василей паныдалан войӧ сэзь — пув да чӧд лоӧ уна.
 
 
Мый йылысь позьӧ тӧдмавны тайӧ приметаяс серти?
 
  
46 удж. Скобкаӧ босьтӧм кадакывъясысь артмӧд шӧркывъяс. Гиж текстсӧ. Лыддьӧй артмӧм текстсӧ ӧта-мӧдлы класса ёртыдкӧд, донъялӧй.
+
7. Аддзы да лыддьы текстлысь ним гӧгӧрвоӧдысь сёрникузя.
+
8. Лыддьы текстысь сёрникузя либӧ юкӧн, коді тэнӧ чуймӧдіс.
Тӧлын сійӧ оз тыдав, дзебсьӧма (усьны) лым улӧ. Шоныд сэні, оз ков повны (трачкакывны) кӧдзыдысь, скӧра (пӧльтны) вой тӧлысь. Со ӧтилаын лымйыс вижӧдыштӧма (кыпӧдчыны) шоныд руысь. Копыртчылӧй сы весьтӧ, и ті кыланныд (сёльгыны) шы. Тыдалӧ, тані йиыс абу удитӧма кызны, а выліас усьӧма нин лым. Со и дзольгӧ нинӧмысь (повны) шорыс.
 
 
47 удж. Серпас серти лӧсьӧд висьт. Вӧдитчы сетӧм шӧркывъясӧн.
 
 
сералысь челядь
 
йизьӧм чой
 
гыӧртӧм пуяс
 
повтӧм зонка
 
чегӧм лыжи
 
шойччан лун
 
радейтана ворсӧм
 
нюмъялысь шонді
 
дзирдалысь лым
 
тыдавтӧм мыльк
 
  
МОРТТӦМ КАДАКЫВЪЯС.
+
1. Лыддьы текстсӧ. Гиж текстсӧ эмакывъяс дорӧ колана суффиксъяс содталӧмӧн.
 +
2. Визьнит кадакывъяссӧ. Лыддьы кадакывъяссӧ мӧд колян кадӧ пуктӧмӧн.
  
48 удж. Лыддьы висьтсӧ. Аддзы да гиж морттӧм кадакывъяса сёрникузяяс.
+
Важӧн сиктса челядьлӧн вӧлӧма зэв этша кад ворсны-шойччыны. Найӧс водз велӧдлӧмаӧсь уджавны. Квайт арӧса зонкаясӧс пуксьӧдлӧмаӧсь нин вӧв вылӧ. Дас-дас кык арӧсаясӧс новлӧдлӧмаӧсь турун пуктыны. Зонкаясӧс велӧдлӧмаӧсь пуктавны лэчьяс, найӧ отсавлісны батьясыслы вӧравны да чери кыйны. Бать-мам уджалӧмаӧсь сёр рытӧдз. Ыджыдджык челядь видзӧмаӧсь ичӧтджык чой-воксӧ. Дӧзьӧритӧмаӧсь гортса пемӧсъясӧс, вердӧмаӧсь-юкталӧмаӧсь найӧс, лысьтӧмаӧсь мӧс, весалӧмаӧсь гид. Юкмӧсысь ваялӧмаӧсь ва, поткӧдлӧмаӧсь пес, ломтӧмаӧсь пач, дӧзьӧритӧмаӧсь пуктасъяс, пелькӧдчӧмаӧсь керкаас. Ичӧтсяньыс нин челядь велӧдчӧмаӧсь видзны ыджыд овмӧс.
 
Тӧвся рыт.
 
 
Рӧмдӧ. Быттьӧ кельыдлӧз тшынӧн вевттьысьӧ гӧгӧр. Ывлаын шы ни тӧв. Кокниа лолавсьӧ тӧвся сӧдз сынӧдӧн. Лымъя эшкын улын узьӧны сёнъяс да видзьяс. Вугралӧны гыӧртӧм кыдзьяс. Ичӧтик козъяс кӧдзыдысла йӧжгыльтчисны пышкайяс моз. Вочасӧн ӧшиньясын ӧзйӧны бияс. Тшынасьӧны пач трубаяс. Надзӧникӧн заводитӧ лымъявны. Сідзкӧ, регыд шондӧдас.
 
 
Вуджӧд роч кыв вылӧ тӧдчӧдӧм кывъяссӧ да кывтэчасъяссӧ.
 
  
49 удж. Гиж «Тӧвся асыв» висьт. Пырт морттӧм кадакывъяс.
+
Мыйла челядьлӧн вӧлі зэв этша кад ворсны-шойччыны?
 
50 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
Выльвося вӧвлӧмтор.
 
 
Вӧрын, лесничӧйлӧн керкасянь неылын, чужис ичӧтик коз пу. Джуджыд пожӧмъяс да козъяс ылісянь нимкодясисны быдмысь козйӧн. Тӧвнас лымъя эшкын шебраліс козсӧ, гожӧмнас сійӧс мыссьӧдіс шоныд зэр.
 
Воис ӧшым тӧлысь. Ёна кӧдздӧдіс. Лунысь-лун лымъяліс. Коз вевттьысис усьӧм лымйӧн дзик туган йылӧдзыс.
 
— Вот и бур! — мӧвпаліс сійӧ. — Шоныд, и некод оз казяв менӧ.
 
Лӧсьыда и узьсис ичӧтик козлы лымъя эшкын улын.
 
Ӧти асылӧ коз аддзис сылань матыстчысь мортӧс. Морт кватитіс пулысь тугансӧ да чорыда пыркнитіс.
 
— Ме тэнӧ и корси! — шуис сійӧ.
 
Татшӧм кывъяс кылӧм бӧрын коньӧр коз воштіс садьсӧ. Ас садьӧ воӧм бӧрын нинӧм эз гӧгӧрво: сійӧ вӧлі ловъя, сулаліс важинын. Козлы эз эскыссьы, мый сійӧс эз керыштны. Кокньыдик шаръяс да эзысь сунисъяс мичмӧдісны сійӧс. Туган йылас дзирдаліс ыджыд гӧрд кодзув.
 
Выль во асылӧ петісны лесничӧй керкаысь челядь. Лызьӧн матыстчисны козлань. Чоя-вока бӧрся мӧдӧдчис и батьыс.
 
— Тэ буртор думыштін, батьӧ! Тайӧ лоӧ миян выльвося коз. И ми кутам мичмӧдны сійӧс быд во!
 
 
1. Кыдзи оліс ичӧтик коз?
 
2. Мыйысь повзис коз Выль во водзын?
 
3. Керыштісны-ӧ козсӧ Выль во кежлӧ? Мыйла тадзи чайтан?
 
 
1. Серпасав висьт юкӧнъяссӧ. Быд юкӧнлы сет ним.
 
2. Серпасъяс отсӧгӧн дасьтысь висьтавны коз йылысь.
 
  
51 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны.
+
4. Мыйла важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны? Бӧрйы колана вочакыв:
+
1) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый найӧ нажӧвитісны сьӧм.
Турӧба войӧ.
+
2) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый вӧлі зэв уна горт гӧгӧр удж.
+
3) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый батьяс уна кад вӧралісны да кыйисны чери.
Парма шӧрын турӧб
+
4) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый отсасисны бать-мамлы, велӧдчисны асшӧра овны, уджавны.
Тӧвся войӧ дурӧ,
 
Пожӧмъяскӧд бертӧ ассьыс вын.
 
Вӧсньыдик том пелысь
 
Тайӧ дурмӧм тӧлысь
 
Песовтчӧ, но некыдзи оз мын.
 
Ичӧт вӧрса лолӧс
 
Шымыртӧма полӧм:
 
Коньӧр кӧчлӧн вевтыс коз пу лап.
 
Раммӧдӧма мудзӧм
 
Зіля кыйсьысь ручӧс,
 
Нюгыльвидзӧ позъяс, абу тшап.
 
Шувгӧ-увгӧ вӧрыс,
 
Роймӧм пуыс вӧрӧ,
 
Горсъяс бӧжнас шебрасьӧма ур.
 
Ош гу вылын тола,
 
Сылы быть ӧд колӧ
 
Узьны — тӧлын сёяныд оз сюр.
 
 
1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс?
 
2. Кутшӧм мӧвпъяс чужтӧ кывбурлӧн нимыс?
 
3. Кыдзи автор серпасалӧма тӧвся вӧр-васӧ?
 
4. Мый автор гижӧ пемӧсъяс йылысь?
 
 
Вуджӧд роч кыв вылӧ тӧдчӧдӧм кывъяссӧ.
 
  
52 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм кывъяссӧ, мыйӧн найӧ лоӧны.
+
5. Лыддьы Иван Григорьевич Тороповлысь «Шуриклы шыд» висьт. Висьтав, кыдзи видзисны ыджыд овмӧссӧ бать-мамтӧг кольӧм куим вок.
 
Ӧшинь улын круткодь чой,
 
Петам, исковтам сэт, чой.
 
Оз и ков тай тэрыб вӧв,
 
Тӧвзям, полӧмным эз вӧв.
 
Пӧрам лымйӧ, чеччам бӧр —
 
Дадьлӧн крепыд льӧм пу бӧр.
 
 
Омонимъяс — ӧткодя юргысь, но вежӧртаснас торъялысь кывъяс.
 
 
Гӧгӧрвоӧд омонимъяслысь вежӧртассӧ.
 
 
53 удж. Аддзы да гиж Е. А. Айбабиналӧн, Л. М. Безносиковалӧн «Словарь омонимов коми языка» небӧгысь 5 — 6 омоним гоз. Лӧсьӧд некымын сёрникузя.
 
  
54 удж. Лыддьы да гӧгӧрво ыджыд кывъяслысь вежӧртассӧ.
+
1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Мӧвпышт, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстын.
+
2. Уджав ёртыдкӧд. Уськӧдӧй тӧд вылад чери, быдмӧг, гут-гаг нимъяс; гижӧй некымынӧс.
Ыджыд айӧ вӧрӧ кайӧ,
+
3. Лыддьы текстсӧ. Аддзы чери, быдмӧг, гут-гаг нимъяс да гиж найӧс стӧчмӧдысь кывъяс да кывтэчасъяс. Мый могысь автор пыртӧ найӧс текстӧ?
Ыджыд нопйӧн мыйкӧ вайӧ.
+
4. Кыдзи тэ чайтан, мый медводдзаысь аддзис карса зонка сиктын гӧститігӧн? Аддзы вочавидзӧмсӧ текстысь.
Ыджыд мамӧ разьӧ ноп,
+
5. Лыддьы текстсӧ колана интонацияӧн.
А сэн ыджыд-ыджыд гоб.
 
  
55 удж. Тӧдмав, кутшӧм омонимъяс серпасалӧма.
+
Кӧсьта локтіс сиктӧ пӧльыс дорӧ. Аскинас жӧ тӧдмасис сиктса зонкаяскӧд — Коля, Миша, Полякӧд. Найӧ вӧліны гожъялӧм чужӧмаӧсь, крепыдӧсь.
+
— Аски мунам видз вылӧ. Кутшӧм сэні лӧсьыд! Луннас раскӧ пыралам. Мыйта сэні озйыс! Гырысь! — шуис Коля Кӧсьталы.
Серпасав кык омоним гоз.
+
— Тыас ваыс кутшӧм шоныд! Луннас сизимысь купайтчылам да вуграсьлам, — ошйысисны сиктса челядь.
 +
Аски асывнас сиктса челядь гӧсьткӧд мунісны видз вылӧ. Карса зонка медводдзаысь аддзис помтӧм-дортӧм видзьяс. Чӧскыд кӧра дзоридзыс мыйта! Со лӧз платтьӧа пӧлӧзничаяс, еджыд синборда катшасинъяс, юрнысӧ копыртӧмаӧсь вӧсни кока понтільгунъяс, но медся тшап гӧрд рӧма маръямоль. Жуӧны-уджалӧны зіль мазіяс, налы медся чӧскыд югыдгӧрд бобӧнянь.
 +
А туруныс, туруныс мыйта: джуджыд, сук! Зонка дыр любуйтчис тайӧ мичлуннас.
 +
А рытъяснас зонкаяс шатинъясӧн ветлывлісны вуграсьны. Прӧмыстӧг эз волыны гортас: то горш сир шедас, то паськыд ляпа, а то и йӧршыд пысасяс вугырӧ.
  
МӦД КОЛЯН КАД.
+
6. Содты лӧсялана юалан кывъяс да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
1) Кытчӧ локтіс Кӧсьта гожӧмнас?
Коми кывйын торйӧдӧны аслыспӧлӧс колян кад: мӧд либӧ аддзывтӧм. Мӧд колян када кадакыв юӧртӧ помасьӧм действие йылысь кодлӧнкӧ кывлӧм либӧ висьталӧм серти, а сідзжӧ тыдалана результат серти. Сёрнитысьыс действие йывсьыс тӧдӧ оз веськыда, а кодкӧ либӧ мыйкӧ пыр.
+
2) Кутшӧм вӧліны сиктса челядь?
Роч кыв вылӧ вермас вуджӧдсьыны оказывается пыртана кыв отсӧгӧн.
+
3) Кор челядь мунісны видз вылӧ?
+
4) Кутшӧм дзоридзьясӧн нимкодясис карса гӧсьт?
Важӧн нывъяс войпуклӧмаӧсь.
+
5) Мыйӧн дыр любуйтчис карса зонка?
Тэ тӧрыт кимӧститчӧмыд.
+
6) Кытчӧ ветлывлісны челядь рытъяснас?
  
56 удж. Вежлав кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.
+
7. Сет текстыслы ним.
  
57 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы мӧд колян када кадакывъяс.
+
1. Текст ним серти висьтав, мый йылысь сійӧ.
 
+
2. Лыддьы текст юкӧнъяссӧ. Сувтӧд найӧс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн.
Рӧштво гаж пасйӧны тӧвшӧр тӧлысь 7-ӧд лунӧ. Тайӧ лунӧ чужӧма Исус Кристос, йӧзӧс мездысь. Рӧштвоӧ помасьӧ видз. Йӧзыс заводитӧны гажӧдчыны, гадайтчыны, ворсны.
 
Важӧн комияс чайтлӧмаӧсь, Рӧштво лунсянь пӧ ваысь петӧны куттяяс. Наӧн повзьӧдлӧмаӧсь челядьӧс. Шулӧмаӧсь, куттяыс пӧ ваӧ кыскас. Йӧзыс эскылӧмаӧсь, мый лёк вынъяс вермӧны тшыкӧдны мӧстӧ. Быд кӧзяйка пернапасалӧма керка-карта ӧдзӧссӧ, лыддьӧма молитва.
 
Том йӧз чукӧртчылӧмаӧсь войпукъяс вылӧ: сьылӧмаӧсь, йӧктӧмаӧсь, тунасьӧмаӧсь. Зонъяс сёр рытын повзьӧдлӧмаӧсь ветлысь-мунысьӧс, кимӧститчӧмаӧсь.
 
 
1. Кор да мыйла пасйӧны Рӧштво?
 
2. Мыйла тайӧ лунсянь позьӧ гажӧдчыны?
 
3. Мыйла йӧзыс полӧмаӧсь куттяясысь?
 
 
Тӧдмав, кыдзи важӧн кимӧститчӧмаӧсь том йӧз.
 
 
Вӧдитчы А. Рассыхаевлӧн «Коми календар», В. Кудряшовалӧн «Коми народные приметы» да мукӧд небӧгъясӧн, юась бать-мамыдлысь да пӧль-пӧчыдлысь.
 
  
58 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Гиж скобкаысь кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.
+
САРИДЗ ГЫЯСЫН
 
1) Паньын ваыс кынмӧма кӧ мылькйӧн, кага чужас. 2) Рӧштво дырйи челядь да пӧрысь йӧз славитӧмаӧсь Енмӧс. 3) Славитысьяслы керка кӧзяин сетӧмаӧсь пирӧг-шаньга, кампет, сьӧмтор. 4) Сёр рытын том нывъяс кывзысьӧмаӧсь йӧз ӧшинь улын. 5) Важӧн гадайтчӧмаӧсь Рӧштвосянь Крещенньӧӧдз. 6) Пызан улысь челядь корсьӧмаӧсь нянь крӧшки либӧ ид тусь, тӧдмалӧмаӧсь локтан урожай йылысь.
 
 
 
Шыӧдчӧм пасйӧ, коді либӧ мый дінӧ шыӧдчӧны сёрниын. Гижигӧн торйӧдӧны чутікӧн, сёрниын — шуанногӧн.
 
 
Пырӧй керкаӧ, дона гӧсьтъяс!
 
Нывъяс, ветлам миянӧ войпукны.
 
Энӧ вунӧдӧй, зонъяс, гудӧктӧ босьтны.
 
  
Лыддьы. Гӧгӧрво, мый йылысь висьтавсьӧ текстын. Сёрнит ёртыдкӧд.
+
1) Воисны купайтчанінӧ. Лыаыс берег пӧлӧныс паччӧр кодь пӧсь. Васьӧ тэрыба пӧрччис паськӧмсӧ да котӧртіс ваӧ. Зонка нимкодясис: збыльысь купайтчӧ саридзын! Васьӧ видзӧдліс ва пыдӧсӧ: тыдалӧ бура.
+
Ваыс лӧзовтурунвиж, сӧдз. Босьтіс васӧ киас, видзӧдліс мыйлакӧ абу сьӧд!?
Заводитчис тӧвся каникул. Челядь чукӧр паныдасисны чой йылын.
+
2) Со Васьӧ мам-батьыскӧд и саридз дорын. Кутшӧм сійӧ мича! Ва веркӧсыс ворсӧ. Шонді нюмъялӧ. Быдӧнлы сетӧ ассьыс шоныдсӧ, сьӧдӧдз гожйӧдӧ шойччысь йӧзӧс. Шоныдыд быд мортлы колӧ. Оз ӧд прӧста кыскы лунвыв саридзыд ас дорас: «Локтӧй, шонтысьӧй, гожйӧдчӧй! Кузь кӧдзыд тӧвнад ӧд кынминныд...»
— Ёртъяс, петаламӧй рытнас кимӧститчыны, — вӧзйис Ӧльӧксан.
+
3) Сэсся суныштіс да ныр пырыс сола ваыс локтіс вомас. Мамыс висьталіс, мый сола ваыс — йӧзлы бурдӧдчантор.
— Вай петалам! — кӧсйысисны ставӧн.
+
4) «Мыйла нӧ Сьӧд саридзӧн шуӧны? Миян Эжваын кодь жӧ ваыс сӧдз!» дивуйтчис зонка.
— Мед оз тӧдны, чужӧмтӧ колӧ дзебны, — шыасис Марина.
 
— Миянлы падейяс (маскаяс) тшӧтш вӧчӧй, нывъяс, — корис Ёгор.
 
— Важӧн тай чужӧмъяссӧ саӧн мавтлӧмаӧсь, — шуис Катя.
 
— Пӧчӧ висьтавліс, найӧ пӧ пасьтавлӧмаӧсь гуга пасьяс, — юӧртіс Ӧльӧксан.
 
— А кыдзи зонъяс кимӧститчӧны? — юаліс Семӧ. — Ме тай ог куж.
 
— Тані некутшӧм торъя кужӧмлун оз ков, Семӧ. Шмоньпырысь пакӧститчам: керка ӧдзӧс пыкам, сёрӧн мунысьӧс повзьӧдам, пач труба сиптам.
 
— Огӧ жӧ сэтшӧма дӧсадитчӧй, зонъяс, — повзис Катя.
 
— Огӧ, дерт, эн пов. Гажӧдчыштам, гуляйтыштам, и гортӧ! — эскӧдіс Ёгор.
 
  
59 удж. Лыддьы гадайтчӧмъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
Э. Полякова серти
 
Рӧштво вечернясянь Крещенньӧӧдз (тӧвшӧр 7-ӧд лунсянь 12-ӧд лунӧдз) том йӧз вӧрӧжитчӧны-тунасьӧны уна ногӧн.
 
Нывъяс чукӧртчӧны туйвежын. Пасйӧны шомӧн (позьӧ пуртӧн, беддьӧн) ыджыд кытш. Пуксьӧны кытш шӧрас мӧс ку вылӧ да кывзысьӧны. Коді нывъяс пиысь кылас жыннян шы либӧ додь дзуртӧм, локтан воас петас верӧс сайӧ.
 
Водз асывнас ныв петӧ ывлаӧ нянь шӧрӧмӧн. Кутшӧм нима мужичӧй медводз паныдасяс, сэтшӧм нима и лоӧ верӧсыс.
 
Ныв куньса синмӧн туйвежын куимысь бергӧдчӧ да шыбитӧ мышкас сапӧг пӧв. Кодарлаӧ кутас индыны усьӧм сапӧг ныр, сысянь и локтасны корасьысьяс.
 
Пӧимӧн киськалӧны туйвеж. Асывнас видзӧдӧны пӧимсьыс кок туйяс. Гын сапӧг туй — верӧсыс лоӧ пӧрысь, кӧті туй — шӧр арлыда лоӧ верӧсыс, сапӧг туй — том зон сайӧ петас.
 
 
1. Кор позьӧ гадайтчыны?
 
2. Кыдзи тунасисны том йӧз?
 
3. Мый кӧсйисны тӧдмавны нывъяс гадайтчигӧн?
 
 
Тӧдмав да висьтав рӧштвоса гадайтчӧм йылысь ёртъясыдлы.
 
  
60 удж. Гиж текстсӧ, содты колана эмакывъяс.
+
3. Гиж текстысь саридзсӧ серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс. Содты ассьыд мичкывъяс либӧ кывтэчасъяс саридз йылысь.
+
Пример пыдди: пыдӧсыс изъяса.
Вежа ва.
+
4. Аддзы, кыдзи авторыс серпасалӧ шондісӧ.
+
5. Аддзы текстысь орччӧдӧмъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс. Мӧвпышт да гиж саридз либӧ ю йылысь орччӧдӧмъяс.
Ва вежӧдан лун пасйӧны тӧвшӧр тӧлысь дас ӧкмысӧд лунӧ. Тайӧ лунӧ ӧбразъясӧн лэччӧны ю дорӧ. Вӧчӧны йӧрдан. Ва вежӧдӧм бӧрын сэні купайтчӧны. Йӧзыс йӧрданын купайтчӧм бӧрын бурдӧны.
+
Пример пыдди: енэж кодь кельыдлӧз саридз.
Унаӧн босьтӧны вежа васӧ гортаныс. Сыӧн резӧны керка-карта, пывсян-амбар, гортса пемӧсъясӧс. Чайтӧны, тайӧ ваыс вермӧ вӧтлыны ... . Вежӧдӧм васӧ позьӧ видзны во чӧж да вӧдитчыны бурдӧдчантор пыдди.
+
6. Мыйла йӧзӧс кыскӧ лунвыв саридз дорӧ? Вочавидз.
 +
7. Тӧдмав саридз валӧн бурдӧдчан вын йылысь. Вӧдитчы интернетӧн.
 +
Пример пыдди: Сола ваын уна минерал да микроэлемент. Найӧ ёнмӧдӧны вир сӧнъяс.
  
61 удж. Лыддьы 62-ӧд лист бокысь кывворсӧ.
+
1. Лыддьы текстсӧ да висьтав, кутшӧм челядь йылысь гижӧ авторыс.
 
Кывъяс да ним серти мӧвпышт, мый йылысь вермас лоны кывбурыс.
 
  
62 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны. Висьтав тӧдчӧдӧм кывъяссӧ рочӧн.
+
Сиктын олысьясыдлӧн гортгӧгӧрса уджыд пыр эм. Зонкаясӧс пӧльыс асывсяньыс нин садьмӧдӧ:
+
— Ивӧ, Дима, Катьӧ тьӧткаыдлы колӧ отсавны. Кӧсъянныд тай вӧлі тувъясьны. Чипан йӧрсӧ колӧ рейкаясӧн выльмӧдны.
Ва вежӧдан лун.
+
Зонкаяслы тайӧ и колӧ. Босьтісны кӧрт тув тыра доз, мӧлӧт да ножовка, мӧдӧдчисны сикт помлань. Со и Катьӧ тьӧтлӧн керкаыс.
+
Зонкаяс зіля босьтчисны уджӧ. Ӧтиыс кутӧ, мӧдыс тувъясьӧ. Синсьыс би петӧ уджалӧны.
Выль во гажлун бара бӧрӧ колис,
+
— Со ӧд нин кутшӧм киподтуяӧсь Таттян чойӧлӧн внукъясыс! — ошкис челядьӧс Катьӧ тьӧт.
Талун Ва вежӧдан лунӧй воис.
 
Тавой шемӧсмӧдан тӧвся войыс,
 
Коръя лымйӧн лунтыр век на койис.
 
 
Рытнас водла — вугралышта. Чечча,
 
Босьта дозмук — ӧшмӧс дорӧ лэчча.
 
Йӧрдан васӧ видла ... Ок и чӧскыд!
 
Таво тӧлыс шоныд — йиыс вӧсньыд.
 
 
Сӧстӧм васӧ юа, чужӧм мыська,
 
Йӧрдан дорас лымйыс быттьӧ рыська.
 
Пидзӧс вылӧ пукся — перна чӧвта,
 
Сӧстӧм шоныд тӧлыс мыйкӧ шӧпкас.
 
 
Вежа ваӧн дозмукӧс ме тырта,
 
Катӧда да гортӧ сійӧс пырта.
 
Сьӧлӧм вылын лоӧ сэтшӧм лӧсьыд!
 
Татшӧм войыс вонас сӧмын ӧтчыд...
 
 
1. Кутшӧм гажлун йылысь висьтавсьӧ кывбурын? Мый серти гӧгӧрвоин?
 
2. Кор пасйӧны тайӧ гажлунсӧ?
 
3. Мыйӧн шемӧсмӧдӧ тайӧ тӧвся войыс?
 
4. Мыйӧн аслыспӧлӧс вежа ваыс?
 
  
63 удж. Комиӧд роч кывъяссӧ. Сет висьтыслы ним.
+
Э. Полякова серти
 
Лӧсьӧд план.
 
 
Воис кӧдзыд тӧв. Ывлаын гӧгӧр куйліс лым. Вӧлі шойччан лун. Катя, Лена да Вова чукӧртісны лым, вӧчисны чой. Ведраясӧн новлісны ва да киськалісны чойсӧ ваӧн.
 
Чой лои дась. Йи кыр эновтісны чорзьыны-йизьыны. Челядь ёна кынмисны и пырисны гортас шонтысьны. Витя видзӧдіс ӧшиньӧд ёртъяслӧн удж вылӧ. Но отсавны эз пет. Кор ёртъясыс пырисны гортӧ шонтысьны, Витя петіс ывла вылӧ. Воис кыр дорӧ да кутіс иславны даддьӧн. Кыр эз на кынмы бура и колис даддь туйыс.
 
— Витя, тэ эн уджав, эн вӧч чойсӧ. Мыйла ислалан? — юалісны челядь.
 
— Жаль али мый? — броткис Витя.
 
— Абу жаль. Но тэ эн вӧч чойсӧ, эн и ислав.
 
Витялы лои яндзим.
 
 
64 удж. Сетӧм план серти лӧсьӧд «Тӧлын шойччӧм» нима висьт.
 
 
1. Кор тайӧ вӧлі?
 
2. Кӧні ті вӧлінныд шойччан лунӧ?
 
3. Кодъяс шойччисны тэкӧд тшӧтш?
 
4. Мый ті вӧчинныд?
 
5. Мый тэныд медъёна кажитчис?
 
6. Кыдзи казьтылан тайӧ шойччан лунсӧ?
 
7. Вӧзйы ёртъясыдлы, кыдзи бурджыка коллявны шойччан лун.
 
  
КОМИ ВОЙТЫРЛӦН ВӦЛӦГА
+
2. Бӧрйы текстлы лӧсялана сёрникузяяс.
 +
1) Ивӧ да Дима — карса олысьяс.
 +
2) Челядь окотапырысь отсалісны Катьӧ тьӧтыслы.
 +
3) Зонкаяс выльмӧдісны рейкаясӧн кукань йӧр.
 +
4) Ивӧ да Дима уджалісны зэв дыша.
 +
5) Катьӧ тьӧт ошкис киподтуя челядьӧс.
  
65 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
3. Аддзы текстысь фразеологическӧй оборот да гӧгӧрвоӧд.
+
4. Мӧвпышт да гиж юалӧмъяс.
Коми йӧзлӧн вӧлӧга.
+
1) Кодлы отсасисны Ивӧ да Дима?
+
2) Кутшӧм челядь Катьӧ тьӧт ордын?
Коми йӧзлӧн быдлунъя вӧлӧгаыс вӧлі яй, чери, град выв пуктас. Солалӧм да косьтӧм чери да яй позис дыр видзны. Тшӧкыда пулісны яя, азя либӧ нуръя шыд, юква. Чӧсмасисны пражитӧм да солалӧм чериӧн. Ёна радейтана сёянӧн вӧлі черинянь.
+
3) Зіля уджалісны челядь?
Пызьтӧг да шыдӧстӧг комияс эз жӧ овны. Суктісны шыдъяс, пуисны рокъяс, пӧжасисны. Зӧр пызьысь пуӧм кисель вӧлі зэв пӧтӧса. А ид няньыд уджалысь мортлы сетліс эбӧс. Йӧв да сыысь дасьтӧм вӧлӧга (рысь, вый, нӧк) мичмӧдісны семьялысь пызан вывсӧ.
 
Войвывса войтырлӧн уна сикас град выв пуктас эз вӧв. Но кушман, сёркни, кӧчан да лук озырмӧдісны налысь сёянсӧ. Звер-пӧтка яй эз бырлы вӧралысьлӧн пызан вылысь. Косьтӧм чӧд, ӧмидз да льӧм, кӧтӧдӧм турипув, пӧжӧм мырпом да пув — аньясӧн заптӧм вотӧсъяс тырмылісны тӧвбыд.
 
Татшӧм вӧлӧгаыс сетіс кынӧмпӧт да вын-эбӧс, бурдӧдіс да видзис висьӧмъясысь.
 
 
 
1. Кутшӧм вӧлӧга йылысь висьтавсьӧ текстын?
 
2. Мый выльторсӧ тӧдмалін текстысь?
 
 
Тӧдмав, кутшӧм вӧлӧга коми йӧз дасьтісны гажлунъяс кежлӧ.
 
 
Урчитанъяс сёрникузяын йитчӧны кадакывъяскӧд. Оз вежласьны.
 
  
66 удж. Лыддьы текстсӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ тӧдчӧдӧм кывъяссӧ. Аддзы ина урчитанъяс сёрникузяясысь. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.
 
 
Куття лун.
 
 
Рӧштвоӧдзса лунсӧ шуисны куття лунӧн. Сійӧ рытӧ помасис видз. Тайӧ лунӧ быдлаын дасьтісны куття рок. Кӧзяйкаяс кисьтісны тасьтіӧ шабді вый, сэтчӧ содтісны шыдӧс да бура гудралісны. Пызан вылӧ лэптісны став чӧскыдторсӧ. Тані рысь и вый, яй и чери, ляз и юм, нӧкъя шаньгаяс, вотӧса пирӧгъяс. Водзвыв пуисны сур да ырӧш.
 
 
«Коми календар» небӧгысь
 
  
67 удж. Лыддьы текстсӧ, велӧдчы пуны ляз.
+
'''<Kodko @ Ӧтик-мӧтик, кык-мык : велӧдан гижӧд // Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014. Лб. 15-23.>'''
 
Колӧ пызьӧдз изны стӧкан джын кос льӧм либӧ чӧд, кӧтӧдны ваӧ, содтыны сэтчӧ стӧкан джын песок. Бура гудравны да пуктыны пӧжсьыны пачӧ либӧ духовкаӧ 150 жарын 2–3 час кежлӧ. Сэсся содтыны кык стӧкан да джын чуж пызь да пӧжны 30 минут 170 жарын. Лязсӧ сёйны кӧдзӧдӧмӧн. Позьӧ содтыны суктӧм йӧв выв либӧ нӧк.
 
  
68 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Содты ина урчитанъяс.
 
 
1) Коми мужичӧйяс ылӧдз вӧравны мунігӧн босьтлісны косьтӧм яй да нянь. 2) Рӧштво кежлӧ быдлаын пӧжавлісны уна сикас шаньга-пирӧг. 3) Кӧзяйкаяслӧн пач водзын став дозмукыс вӧлі матын. 4) Рӧштво кежлӧ сёян-юанӧн заптысисны водзвыв, ньӧбны ставсӧ пырысьтӧм-пыр вӧлі некытысь. 5) Ылӧдз нимавлісны коми пӧжасъяс: черинянь, тупӧсь-сӧчӧн, пирӧг-шаньга.
 
  
69 удж. Лӧсьӧд да гиж ина урчитанъясӧн 4 сёрникузя. Серпасав рӧштвоса пызан.
+
2. ӦТИК-МӦТИК, КЫК-МЫК
  
70 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис висьт.
+
1. Бӧрйы фольклорлы лӧсялана жанръяс.
+
2. Кутшӧм нӧшта фольклорнӧй жанръяс тӧдан?
1) Кутшӧм вӧлӧга дасьтісны коми йӧз быд лун да гажлунъяс кежлӧ? 2) Мый вӧчлісны яйысь да чериысь? 3) Мый пӧжавлісны коми аньяс? 4) Кутшӧм йӧла сёян-юан вӧлі коми йӧзлӧн? 5) Мый быдтылісны комияс град йӧрын? 6) Мый босьтлісны вӧрысь, ю-тыысь? 7) Мыйӧн вӧлі бур татшӧм вӧлӧгаыс?
+
3. Лыддьы да гӧгӧрво, кутшӧм жанрлы лӧсялӧны сёрникузяясыс.
 +
1) Киссьӧм ватӧ он курав. 2) Уджавтӧгыд и чаг оз чукты. 3) Правдаыд биын оз сотчы, ваын оз вӧй. 4) Куш кинад лежнӧгтӧ он босьт. 5) Паччӧрад куйлігӧн кынӧмыд оз пӧт. 6) Эн корсь кокньыд туй. 7) Нэм ов да нэм велӧдчы. 8) Сизимысь мерайт да ӧтчыдысь вунды. 9) Коді оз уджав, сійӧ оз сёй. 10) Уджтӧгыд васьыд черитӧ он кый.
 +
Вочавидз, кутшӧм формаа кадакывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны коми шусьӧгъясын.
  
71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд прӧстӧй план, дасьтысь висьтавны Коми му йылысь.
+
5. Гиж кадакывъяссӧ, пасйы кад, лыд, морт формасӧ.
+
6. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ.
Ми олам Коми Республикаын. Важӧн миян чужанін шусис Пермь Вычегодская, а сэсся Зыряна муӧн. Коми Республикаын вужвойтырыс комияс. Найӧ уна нэм сайын волісны татчӧ Кама да Волга юяс дорысь. «Коми» этноним серти республика шусьӧ Коми муӧн. Чужан мулӧн эмӧсь каналан пасъяс: дӧрапас, канпас, кып.
+
7. Корсь да гиж «Коми шусьӧгъяс да кывйӧзъяс» небӧгысь 2-3 шусьӧг.
Канпасным гӧрд да зарни рӧма. Варыш, Зарни Аньлӧн чужӧм да йӧра юръяс петкӧдлӧны Коми Республикалысь асшӧрлунсӧ да вынсӧ. Дӧрапасным куим рӧма: лӧз, турунвиж да еджыд. Рӧмъясыс тӧдчӧдӧны Коми мулысь помтӧм-дортӧмлунсӧ. Кыпсӧ лӧсьӧдӧма В.А. Савинлӧн «Варыш поз» сьыланкыв серти. 2007-ӧд восянь сійӧ юргӧ комиӧн да рочӧн.
 
Коми Республикалысь чужан лунсӧ пасъям моз тӧлысь кызь кыкӧд лунӧ. Паськыда да кыпыда Сыктывкарын нуӧдӧны «Шондібан» гаж.
 
Комияскӧд ӧтсӧгласӧн олӧны мукӧд кывъя войтыр, сё гӧгӧр национальностя йӧз. Чужан мунымӧс став мир пасьта нимӧдӧны гижысьяс, сьылысьяс, спортсменъяс, политикъяс, туялысьяс.
 
Республикалӧн вӧр-ваыс аслыспӧлӧс. Эмӧсь Печоро-Илычскӧй заповедник да «Югыд ва» национальнӧй парк. Печора ю Европаын медыджыдъяс лыдын. Коми му озыр из шомӧн, мусирӧн, биаруӧн, зарниӧн, кӧрт рудаӧн, бокситъясӧн, дона изъясӧн.
 
Миян медшӧр могыс — кужӧмӧн видзны чужан мулысь мичлунсӧ да озырлунсӧ.
 
 
1. Мыйла Коми Республикалӧн кыпыс юргӧ комиӧн да рочӧн?
 
2. Кутшӧм войтыръяс олӧны Коми муын?
 
3. Кымын район Коми Республикаын?
 
4. Кымын кар да юрсикт?
 
5. Кымын во тырис таво Коми Республикалы?
 
6. Кымын во тырис тэнад чужан сиктлы (карлы)?
 
  
72 удж. Гиж кар да юрсикт нимъяссӧ анбур серти. Ордйысь класса ёртъясыдкӧд.
+
1. Лыддьы медводдза сёрникузясӧ да гӧгӧрвоӧд, кутшӧм фольклорнӧй жанрлы сійӧ лӧсялӧ.
+
2. Вочавидз, кутшӧм кывсикасъяса кывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны тайӧ жанрын.
73 удж. Мусерпас отсӧгӧн помав таблица.
 
  
74 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы кывбурсьыс шыӧдчӧмъяс.
+
1) Кык сулалӧ, кык куйлӧ, витӧд ветлӧдлӧ, квайтӧд новлӧдлӧ, сизимӧд сьыланкыв сьылӧ. 2) Вит вок керка вӧчӧны: ӧти керкасӧ гӧгрӧдлӧ, а мукӧдыс пукалӧны. 3) Ичӧтик-ичӧтик гӧрд юра мужик да быдӧнӧс бӧрдӧдӧ. 4) Пу кока, лӧз платтьӧа, еджыд юра. 5) Комын вок ӧти кӧртӧдӧ кӧртасьӧмаӧсь. 6) Кык пом, кык гӧгыль, а шӧрас тув. 7) Сё кока, а сувтны оз вермы. 8) Нёль чоя-вока ӧти шляпа улын сулалӧны. 9) Куим пиньӧн турун ӧктӧ, а ачыс оз сёй. 10) Кык вок туй пӧлӧн олӧны, ӧта-мӧднысӧ оз аддзыны.
 
Менам чужан сикт.
 
 
Чужан сиктӧй! Видза олан!
 
Менам сьӧлӧмлы век колан.
 
Тӧв кӧть гожӧм, тулыс, ар,
 
Олан гыыд тэнад яр!
 
 
Сӧстӧм, паськыд уличьясыд,
 
Абу джуджыд керкаясыд,
 
Сиктын олысьяслӧн сям,
 
Ставыс муса меным тан.
 
 
Кыдзлӧн корйыс — эзысь войт,
 
Ичӧт лэбачьяслӧн койт.
 
Ставыс синмӧ шыбитчана,
 
Быдӧн гажтӧ кыпӧдана.
 
 
Видза олан, Уса юӧй!
 
Джуджыд крежъяс, олан туйӧй!
 
Олӧм сетысь, гажлун сиысь,
 
Он и мудзлы некор сыысь.
 
 
Видза олан, помтӧм тундра!
 
Еджыд яла, паськыд эрд.
 
Коми йӧзлысь олан туйсӧ
 
Некор бырӧдны эн сет!
 
 
1. Кутшӧм кывъясӧн серпасалӧ ассьыс чужанінсӧ автор?
 
2. Кутшӧм мичкывъяс (эпитетъяс) автор пыртӧма кывбурас?
 
  
75 удж. Лыддьы да кут тӧд вылын.
+
Отсӧг вылӧ вочакывъяс: кысян емъяс.
 
Коми Республика лыдпасъясын.
 
  
75-ӧд удж вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд презентация «Менам кар, сикт либӧ район лыдпасъясын». Вӧдитчы Power Poіnt программаӧн.
+
4. Аддзы лыдакывъяс. Мый серти найӧс позьӧ торйӧдны?
 +
5. Мӧвпышт да гиж ассьыд нӧдкыв. Нӧдкывъяд пырт лыдакывъяс.
  
Лӧсьӧд 6 юалӧм «Коми Республика» тема вылӧ, нуӧд ёртъясыдкӧд интервью.
+
1. Лыддьы текстыслысь нимсӧ да тӧдмав гижӧд жанрсӧ.
 +
2. Вочавидз, коді сэтшӧмыс визяорда. Видзӧдлы кывйыслысь артманногсӧ.
 +
3. Уджав ёртыдкӧд. Лыддьӧй текстсӧ рольяс серти.
  
Велӧдӧй кывбур.
+
ОШ ДА ВИЗЯОРДА
 
Ме ола сэн, кӧн визув ю
 
Друг ыджыд чукыль вӧчӧ.
 
Тан менам дона чужан му,
 
Тан бать, и мам, и пӧчӧ.
 
 
Тан быдмӧ менам ичӧт вок,
 
Век гажӧй сыысь бырӧ.
 
Тан корӧ школаӧ звӧнок,
 
Сэн ёртыд менам тырыс.
 
 
Кӧть овлӧ, шондіыс оз пет,
 
Зэв гажа овны гортын.
 
Кыдз батьӧ шуӧ, лоа мед
 
Тан йӧзлы колан мортӧн.
 
  
76 удж. Лыддьы да гӧгӧрво. Комиӧд текстысь роч юкӧнсӧ.
+
Уна во сайын, кор тэ да ме эгӧ на вӧлӧй свет вылас, визяордаӧс корӧма гӧститны ош. Мӧдӧдчас визяорда Топтыгин ордӧ. Ош пуктас пызан вылас ставсӧ, мый сылӧн вӧлі: дозмӧр, йӧра яй, кодзувкот колькъяс.
+
Радейта ме тэнӧ, дона визя гач. Вывті нин мичаа чипсасян, миянӧс гажӧдан. Сёй да ю!
Кыдзи серпасавны канпас.
+
Но гӧсьт нинӧм эз сёй.
+
Ме ӧд, Микайлӧ дядь, яйтӧ ог сёй. Вот эськӧ кӧйдысъяс кӧ, либӧ зӧр да анькытш.
Ӧнія кадӧ вель уна сикт-карлӧн эм аслас канпас. Канпас лӧсьӧдан наукалӧн нимыс геральдика.
+
Сідзкӧ, омӧльтан менӧ? А но, весась менам гуысь, татшӧм гӧсьтыд оз ков!
Большое место в геральдике играет цвет. В изображении герба можно использовать не более семи цветов: золотой, серебряный, красный, пурпурный, голубой, зелёный, чёрный. Каждый цвет имеет своё значение: золотой величие, нравственность, богатство; серебряный — .... чистота, ум, счастье; красный — .... сила, любовь, смелость; пурпурный — достоинство, власть, красота; голубой слава, уважение, честность; зелёный — свобода, радость, здоровье; чёрный — постоянство, скромность.
+
И ош шыбитіс ичӧтик визяордаӧс ывлаӧ. Мышкас сылӧн лэчыд гыж туйяс колисны. Со и ӧнӧдз тӧдчӧны найӧ визяордалӧн мышку вылас.
Сыктыв районса канпас вылын уджалісны «Шонді» клубӧ ветлысь челядь. Канпассӧ вӧчӧмаӧсь перымса зверинӧй стиль серти. Сійӧ петкӧдлӧ Сыктыв районлысь аслыспӧлӧслунсӧ. Канпасыс нёль рӧма: зарни, эзысь, кельыдлӧз да турунвиж. Шӧрас серпасалӧма ошкӧс, мый петкӧдлӧ районлысь вынсӧ. Ошлӧн юр весьтас шонді Зарни Ань, коді став мусӧ югзьӧдӧ да шонтӧ. Небӧг серпас индӧ сы вылӧ, мый районын чужис медводдза коми поэт Иван Алексеевич Куратов. Пуяс да чери петкӧдлӧны вӧр да сиктса овмӧс сӧвмӧм. Вотӧсъяс петкӧдлӧны районса вӧръяслысь озырлунсӧ. Канпас шӧрын серпасалӧма туй, быттьӧ йитӧ районсӧ миян республикакӧд да став Россиякӧд.
 
 
77 удж. Нуӧд неыджыд туялӧм юалӧмъяс вылӧ мыджсьӧмӧн.
 
 
1. Мыйӧн аслыспӧлӧс Сыктыв районлӧн канпасыс?
 
2. Коми Республикаса кар-сиктлӧн кутшӧм канпасъясын паныдасьлӧны Сыктыв районлӧн канпасысь юкӧнъяс?
 
  
78 удж. Лыддьы гижӧдсӧ. Мӧвпышт, позьӧ-ӧ шуны сійӧс текстӧн да мыйла? Гиж сёрникузяяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн, медым артмис висьт.
+
И. Коданёв серти
 
Коркӧ важӧн Шошка сикт дорын вӧлӧма кар-гӧра (городище). Сыктывдін районса шӧрин — Выльгорт сикт. Новгородса князь Дмитрий Шемяка тшӧктӧма вяткаса олысьясӧс грабитны да сотны сійӧс. Выльгорт артмӧма «выль» — «новый» да «горт» — «сикт» кывъясысь (удмурт кывйын «гурт» — сикт). Ловйӧн кольӧм йӧз дзебсьӧмаӧсь пыді вӧрӧ, кӧні и лэптӧмаӧсь аслыныс выль оланін да шуӧмаӧсь Выльгортӧн. Муыс тані вӧлӧма бур, вӧрын олӧма уна звер-пӧтка, юын — чери.
 
  
79 удж. А.И. Туркинлӧн «Топонимический словарь Коми АССР» небӧг либӧ «Где ты живёшь» гипермедиаэнциклопедия отсӧгӧн туяв аслад кар-сиктлысь ним артмӧмсӧ.
+
4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
1) Мыйла визяорда эз сёй ошлысь сёянсӧ?
Дасьты юӧр да тӧдмӧд ёртъястӧ.
+
2) Мыйла ӧнӧдз визяордалӧн мышку вылас тӧдчӧны визьяс?
+
3) Кыдзи тэ чайтан, тайӧ мойд, висьт либӧ предание? Мыйла?
Тӧдмав, кутшӧм районлӧн канпасыс. Вӧдитчы 2011-ӧд вося 34 No-а «Йӧлӧга» газетӧн. Позьӧ шыӧдчывны тайӧ газетлӧн сайт дорӧ: www.komіmu.com
+
4) Позьӧ-ӧ шуны, мый тайӧ йӧзкостса мойд? Мыйла?
 
Лӧсьӧд юӧр ас районса канпас йылысь.
 
  
80 удж. Бӧрйы серпасъяс дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.
+
5. Кодлы лӧсялӧны тайӧ кывъясыс? Мыйла?
+
Полысь кӧч
Ас вӧр-ваад быд пу нюмъёвтӧ.
+
скӧр ош
Чужан позйыд быдӧнлы дона.
+
мудер руч
Гортад олігӧн быттьӧ кык мам да кык бать дінын олан.
+
шань кань
 +
горш кӧин
 +
пельк ур
 +
гажа вӧр
 +
Лӧсьӧд кывтэчасъяс.
  
81 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ. Бӧрйы ӧтиӧс, гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ да серпасав. Серпас дорӧ лӧсьӧд висьт план серти.
+
6. Аддзы текстысь серпаслы лӧсялана сёрникузяяс. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.
 
Ас муыд мам, йӧз муыд — тьӧтка.
 
Кӧть кытчӧ лэбач оз лэблы, а ассьыс позсӧ тӧдӧ.
 
Мортыслӧн ӧти мам, ӧти сылӧн и чужан му.
 
Ӧти чаг вылын олам.
 
Гортлань туйыс дженьыдджык.
 
Йӧз муын и ас рака вылӧ рад.
 
Саридз сайын шоныдджык, а чужан муын гажаджык.
 
Кӧть кутшӧм шань, век жӧ абу гортын.
 
Гортыд тай век горт, весиг вӧлыд тӧдӧ и мӧскыд тӧдӧ.
 
 
1. Кутшӧм шусьӧг тэ бӧрйин?
 
2. Мый серпасалін?
 
3. Кыдзи гӧгӧрвоӧдан серпастӧ?
 
  
82 удж. Сетӧм кадакывъясысь артмӧд шӧркывъяс. Шӧркывъясӧн лӧсьӧд кывтэчасъяс.
+
7. Сетӧм план серти лӧсьӧд текстса ӧти герой йылысь висьт.
+
1) Коді тайӧ?
КОМИ ГИЖЫСЬЯС ЧУЖАН МУ ЙЫЛЫСЬ
+
2) Мый радейтӧ сёйны (вӧчны)?
 +
3) Кутшӧм сійӧ?
  
ӧдзӧс вуг
+
1. Лыддьы текстлысь нимсӧ. Кыдзи тэ сійӧс гӧгӧрвоан?
 +
2. Висьтав, важ коми йӧзлысь кутшӧм енъясӧс тэ тӧдан.
 +
3. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм фольклор жанрысь позьӧ тӧдмавны енъяс йылысь?
 +
4. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав важ коми йӧзлӧн енъяс йылысь.
  
83 удж. Лыддьы текстсӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.
+
ВАЖ КОМИ ЙӦЗЛӦН ЕНЪЯС
 
Александра Петровна Мишарина чужис 1946-ӧд воын Кӧрткерӧс районса Ыджыдвидз сиктын. Педучилище помалӧм бӧрын уджаліс чужанінас велӧдысьӧн. Сыктывкарын олігӧн уджаліс «Войвыв кодзув» журналын, республикаса газетъясын да радиоын.
 
А. Мишарина сьӧлӧмсяньыс радейтӧ Коми му, вӧр-ва, челядьӧс. Гижӧ кывбуръяс да серамбана висьтъяс. Сылӧн кывбуръясыс югыдӧсь, сӧстӧмӧсь, мылаӧсь, ставныслы гӧгӧрвоанаӧсь. Висьтъясас сійӧ петкӧдлӧ ассьыс челядьдырсӧ. Уна кывбур сиӧ томъяслы.
 
Александра Петровна Мишариналысь гижӧдъяссӧ окотапырысь лыддьӧны и челядь, и верстьӧ йӧз.
 
 
Мичкыв — художествоа гижӧдын серпаса кыв, кывтэчас.
 
Пример вылӧ: пемыд вӧр, эзысь тӧв, югыд шонді, мича ныв.
 
  
84 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Аддзы кывбурысь мичкывъяс.
+
Важ коми йӧз чайтісны, мый му вылын быд месталӧн эм аслас ен, но йӧзыс найӧс оз аддзыны. Медся ыджыд Ен олӧ енэжын. Вӧрын медыджыдыс — Вӧрса, а Васа — ваын медся вынйӧра ен. Керкаын, пывсянын олӧ Олыся. Ёна пыдди пуктывлісны енъясӧс, кодъяс отсавлісны кыйсьыны да вӧравны. Ен мыгӧръяссӧ вӧчлісны пуысь либӧ изйысь. Видзлісны найӧс вӧрын да керкаын. Налы кевмысьлісны ас кежсьыс, семьяясӧн, сиктъясӧн. Енъяслы вайлывлісны козинъяс: низьяс, туланъяс, ур куяс, а сідзжӧ зарниысь, эзысьысь, ыргӧнысь, кӧртысь вӧчӧмторъяс, а нӧшта кыйдӧс, сёян-юан. Кевмысьлісны, мед бура удайтчас чери кыйны да вӧравны.
 
Коми муӧй менам дженьыд гожӧмъяса,
 
Но и сійӧ менам сӧстӧм пожӧмъяса.
 
Коми муӧй менам веж морозъяса,
 
Но и сійӧ менам мича козъяса.
 
Коми муӧй менам зэра аръяса,
 
Но и сійӧ менам байдӧг-таръяса.
 
Коми муӧй менам зыбуч нюръяса,
 
Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса.
 
Коми муӧй менам кӧдзыд вой тӧла,
 
Шуда да быд уджысь повтӧм войтыра.
 
 
 
1. Кутшӧм мичкывъяс отсӧгӧн А. Мишарина серпасалӧ Коми мусӧ?
 
2. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧм петкӧдчӧ кывбурын? Мыйла тэ тадзи мӧвпалан?
 
 
Корсь сетӧм кывъяс дорӧ синонимъяс.
 
 
уджысь повтӧм —
 
 
Кывбурысь корсь сетӧм кывъяс дорӧ антонимъяс.
 
  
85 удж. Кывбур отсӧгӧн помав сёрникузясӧ.
+
«Йӧлӧга» газетысь
 
Коми му озыр
 
 
Серпасав кывбурсӧ.
 
  
86 удж. Лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
5. Корсь текстсьыс кывтэчасъяс.
+
6. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
Зарниӧй менам.
+
1) Кутшӧм енъясӧс пыдди пуктывлісны комияс?
+
2) Мыйысь вӧчлісны енъяссӧ (ен мыгӧръяссӧ)?
Зарниӧй менам,
+
3) Кӧні найӧс видзлісны?
Донаӧй менам,
+
4) Кутшӧм козинъяс вайлісны енъяслы?
Меным тэ помасьтӧм бур.
+
5) Мыйла коми йӧз кевмысьлісны енъяслы да вайлісны налы козинъяс?
Муна кӧть ылӧ,
+
7. Кодъяс тайӧ? Помав сёрникузяяссӧ.
Сьӧлӧмӧй кылӧ —
+
Ен — енэжын медся ыджыд.
Мусаджык тэысь оз сюр.
+
Вӧрса — вӧрын медыджыдыс.
+
Васа — ваын медся вынйӧра ен.
Этшаысь шаньӧн
+
Олыся — олӧ пывсянын да керкаын.
Овлан кӧть, аньӧй,
 
Лёкӧн ме некор ог шу.
 
Мичаӧй менам,
 
Сьӧлӧмшӧр менам,
 
Муса тэ мен, Коми му.
 
 
1. Кутшӧм кывъясӧн автор шыасьӧ Коми му дорӧ?
 
2. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧмъяс петкӧдчӧны тайӧ шыӧдчӧмъясын?
 
3. Кыдзи гӧгӧрвоан кывбурысь татшӧм кывъяс: «Муна кӧть ылӧ, сьӧлӧмӧй кылӧ — бурджыкыс тэысь оз сюр»? Бӧрйы вочакыв:
 
1) Авторыс радейтӧ чужанінсӧ и ылі муясын гажтӧмтчӧ сыысь.
 
2) Авторлы кажитчӧ овны Коми муын, но сійӧ кӧсйӧ аддзывны ылі муяс.
 
3) Автор чайтӧ, мый ылі муясын овны лӧсьыдджык.
 
4) Саридз сайын шоныдджык, а чужан муын гажаджык.
 
 
Аддзы А.П. Мишариналӧн кывбур дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.
 
 
Орччӧд А.Мишариналысь «Коми муӧй менам...» да «Зарниӧй менам» кывбуръяссӧ.
 
 
1. Мыйӧн ӧткодьӧсь тайӧ кывбуръясыс (темаӧн, шӧр мӧвпӧн, образъясӧн)?
 
2. Мыйӧн найӧ торъялӧны?
 
  3. Кутшӧм художествоа средствоясӧн вӧдитчӧма авторыс тайӧ кывбуръясын?
 
   
 
Ас бӧрйӧм серти велӧд А. Мишариналысь ӧти кывбур.
 
  
87 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ.
+
8. Содты нӧшта 2-3 пример. Вӧдитчы «Мифология коми» небӧгӧн (изд-во «ДИК», 1999).
 
Тӧдчана коми гижысь, кывбур тэчысь, драматург Геннадий Анатольевич Юшков чужис 1932-ӧд воын Сыктывдін районса Час сиктын. Школа помалӧм бӧрын велӧдчис Москваса Горький нима литературнӧй институтын. Уджаліс Радиокомитетын, «Войвыв кодзув» журналын редактораліс. Уна во чӧж Геннадий Анатольевич веськӧдліс Коми гижысьяслӧн котырӧн.
 
Геннадий Юшков босьтчис гижны кывбуръяс да висьтъяс школаын велӧдчигас на. Аслас гижӧдъясын сійӧ чуксалӧ радейтны чужан му да вӧр-ва, коми кыв, пыдди пуктыны бать-мамӧс.
 
Г. А. Юшковлысь пьесаяс окотапырысь пуктӧны Коми Республикаын карса да сиктса театръясын.
 
 
Содтӧд литератураысь аддзы юалӧмъяс вылӧ вочакывъяс.
 
 
1. Кутшӧмӧсь медшӧр темаясыс Г. А. Юшковлӧн гижӧдъясын?
 
2. Кутшӧм жанръясын гижысь восьтӧ мам йылысь тема?
 
3. Мыйла тайӧ темаыс Г. А. Юшковлы матыс?
 
  
88 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кутшӧм тайӧ текст? Мыйла сідз чайтан?
 
Ми — комияс!
 
Ми — пармашӧрса козъяс,
 
И некор огӧ куснясьлӧй,
 
Кыдз росъяс.
 
Ми — комияс!
 
Ми — пармашӧрса чомъяс,
 
Век восьсаӧсь бур мортлы:
 
Лок, эн донъясь.
 
Ми — комияс!
 
Ми — пармашӧрса юяс.
 
А юясыдлы
 
Сӧстӧмлун и туян.
 
Ми — комияс!
 
Ми — пармашӧрса вӧрыс,
 
И ӧттшӧтш меліӧсь,
 
И зумышӧсь, и скӧрӧсь!
 
 
1. Кутшӧмӧн коми йӧзӧс петкӧдлӧма кывбуралысь?
 
2. Мыйкӧд орччӧдӧ Г. Юшков коми йӧзӧс?
 
 
Велӧд кывбурсӧ наизусьт.
 
  
89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны сійӧс.
+
2. Лыддьы текстысь медводдза абзацсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
1) Кутшӧм роч мойдкыв моз заводитчӧ тайӧ мойдыс?
Ӧти сиктын.
+
2) Кыдзи шуӧны геройяссӧ?
+
3) Кутшӧмӧсь найӧ?
Пырим ӧти сиктӧ
+
4) Торъялӧны-ӧ найӧ роч мойдкывса геройясысь?
Мича гожся лунӧ.
 
Морт эз лолы паныд,
 
Кузяла кӧть мунім.
 
Абуӧсь мый гортас,
 
Кольӧмаӧсь пасъяс —
 
Кильчӧ ӧдзӧс вугъяс
 
Сюйӧмаӧсь тасъяс.
 
Кӧні зыр, кӧн палич,
 
Вӧсни ньӧртор кӧні.
 
Пырӧмысь оз кутны,
 
Мода вылас сӧмын.
 
Ӧшинь пырыс тӧдчӧ:
 
Олӧны оз гӧля.
 
Гусясис кӧ кодкӧ,
 
Тані сылы вӧля.
 
Сэтшӧмыс тан абу,
 
Оз кӧ кыськӧ волы.
 
Ӧтитӧг став йӧзыс
 
Уджӧн тані олӧ.
 
Та вӧсна и сиктас
 
Мича гожся лунӧ
 
Морт эз лолы паныд,
 
Кузяла кӧть мунім.
 
 
1. Кутшӧм бур традиция йылысь висьталӧ поэт кывбурын?
 
2. Тӧдмав коми йӧзлӧн традицияяс йылысь. Дасьтысь висьтавны ӧти традиция йылысь паськыдджыка.
 
  
90 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Ёртыдкӧд лӧсьӧд текст серти план. Дасьтысь висьтавны гижысь йылысь.
+
3. Мойдкывъяс овлӧны: волшебнӧй, бытӧвӧй, пемӧсъяс йылысь, мойдкыв-анекдотъяс, докучнӧй да мукӧд пӧлӧс. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм сикаса тайӧ мойдыс? Мыйла?
 
Владимир Васильевич Тимин чужис 1937-ӧд вося сора 2-ӧд лунӧ Сыктывдін районса Гаръя сиктын. Велӧдчис ювыв техникумын, а сэсся Коми пединститутын. Уджаліс Коми небӧг лэдзанінын да «Войвыв кодзув» журналын шӧр редакторӧн.
 
В. В. Тимин — Коми Республикаса нимйӧза гижысь. Поэтлӧн петіс чужан мулӧн мичлун, коми сиктъяс, орччӧн олысь йӧз, муслун йылысь квайт гижӧд чукӧр. В. Тиминлысь «Мича Ёма» кывбур чукӧрсӧ вылӧ донъялісны, сетісны Кастрен котырлысь премия. «Эжва Перымса зонка» повесьт лоис челядьлы радейтана небӧгӧн. Тайӧ небӧгсьыс Владимир Тиминлы сетісны Коми Республикаса каналан премия. В. В. Тиминлысь кывбуръяссӧ вуджӧдӧма роч, украина, эст, венгр да мукӧд кывъяс вылӧ.
 
  
91 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс кывбур серти, юась класса ёртъястӧ.
+
4. Лыддьы текстсӧ.
 
Мыйла муса мем Коми муыс —
 
Джуджыд пармаыс, Сыктыв юыс?..
 
 
Гашкӧ, сы вӧсна, мый тан чужи,
 
Муӧс ыдждӧдла, кыдзи кужа.
 
 
Кӧмтӧг котравлі зарни вӧрӧд,
 
Тӧді, Ёма кӧ эм, оз вӧрӧд.
 
 
Вӧвлі бать-мамлы муса пиӧн...
 
Гашкӧ, муыс мем дона сійӧн?
 
 
Асьным петім кӧть тӧдтӧм шӧрӧ,
 
Оз вун сиктсайса гажа нӧрыс.
 
 
Гортса пывсянысь чугун горйыс,
 
Чӧскыд туруна векни борйыс,
 
 
Куття войясыс, Сыктыв юыс,
 
Небыд сьӧлӧма Коми муыс.
 
 
92 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
Коми нимъяс йылысь.
 
 
Ак, кыдзи коми нимъяс дзугам!
 
Ми быттьӧ йӧз муын нин нач:
 
Туй мортлы керка —
 
Лыддям «Югэр»,
 
Сьӧдкыркӧтш пыдди — Седкыркач.
 
Озъёль —
 
Озёлӧн лои важӧн,
 
Помоздиноӧн — Помӧсдін...
 
И татшӧм вежсьӧмыс оз гажӧд,
 
Оз нимкодьтӧд ни пель, ни син.
 
Коськ пӧри каньӧ —
 
Лои Кошки,
 
Чедьюӧн шуӧны Чӧд ю...
 
Ми огӧ нимъяс сӧмын воштӧй —
 
Ми ньӧжйӧ воштам чужан му.
 
 
1. Мый йылысь тӧждысьӧ В.В. Тимин?
 
2. Кутшӧм коми нимъяс йылысь висьтавсьӧ кывбурын?
 
3. Кыдзи тэ чайтан, мыйла найӧс дзугӧмаӧсь?
 
4. Кыдзи гӧгӧрвоан авторлысь кывъяссӧ: «Ми огӧ нимъяс сӧмын воштӧй — ми ньӧжйӧ воштам чужан му»?
 
 
Тӧдмав, кутшӧм нӧшта коми иннимъяс дзугӧмаӧсь.
 
  
1. Тӧдмав, кутшӧм кывбуралысьяс тшӧтш гижисны чужан му йылысь.
+
Олісны-вылісны гозъя. Налӧн вӧлі куим пи. Кыкыс тӧлкаӧсь, а коймӧдыс дзик йӧй — Иван-дурак.
2. Вӧч буклет сяма удж (гижысь йылысь юӧр, кывбур, серпасъяс, юржугӧд).
+
Керка гӧгӧр видзӧдліс Иван и кылӧ: кодкӧ зымӧдӧ-локтӧ. И воис, другӧ, квайт вӧлӧн квайт юра Гундыр.
+
— Ак, — шуас, — Иван-царевич менам овмӧсӧ воӧма, менсьым вокӧс виӧма. Ноко пӧ, пуксьы кыв йылӧ. Давай пӧ пондам тышкасьны, шуӧ Иван. Давай пӧ. Пӧльышт пӧ квайт верст пасьта да квайт верст кузьта кӧрт гумла. Ачыд пӧ пӧльышт, тэнад пӧ квайт лов да ставыс пӧганӧй, а менам пӧ ӧти лов да чистӧй.
Кыдзи вӧчны буклет, уськӧд тӧд вылӧ «Чолӧм, ёртӧй» темаысь (9-ӧд лист бок).
+
Пӧльыштіс квайт юра Гундыр квайт верст пасьта да квайт верст кузя гумла. Пондісны тышкасьны. Иван и саблянас сӧтыштіс Гундырлы, да сылӧн квайтнан юрыс тутнитіс-усис. Сэсся сійӧ юръяссӧ шыбитіс сарай пос улӧ.
 
Видлы гижны кывбур чужан му йылысь. Верман вӧдитчыны сетӧм рифмаясӧн.
 
  
93 удж. Артмӧд выль кывъяс сетӧм иннимъясысь.
+
5. Сувтӧд юалӧмъяс да вочавидз.
 +
1) Кымын пи вӧлі гозъялӧн?
 +
2) Кыдзи шуисны коймӧд писӧ?
 +
3) Кымын юр вӧлі Гундырлӧн?
  
94 удж. Содты текстӧ лыдакывъяс, гиж. Бӧръя сёрникузяӧ содты лыдакывъяссӧ ачыд.
+
6. Гиж коймӧд абзацсӧ диалогӧн.
+
7. Корсь текстысь лыдакывъяс. Кутшӧм лыдакывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны мойдкывъясын?
Усть-Сысольск погост йылысь медводдза пасйӧдъяс вӧлі аддзӧма ... вося писцӧвӧй небӧгын.
+
8. Лыддьы мойдсӧ сайт вылысь.
А ... воын Екатерина ІІ-лӧн Указ серти погостлы сетӧма кар ним. Сэки карын вӧлӧма сӧмын ... овмӧс.
 
... воын Усть-Сысольсклы тырӧма ... во. Сэки кар нимсӧ вежӧмаӧсь Сыктывкар вылӧ. ... воын Сыктывкар лоӧма юркарӧн. Кыпыда да гажаа ... воын ми пасйим юркарлысь ... вося тшупӧда пас.
 
 
Тӧдмав, кутшӧм ӧні уличалӧн нимыс. Важӧн уличалӧн нимыс вӧлӧма Трёхсвятительскӧй.
 
  
95 удж. Фотояс отсӧгӧн орччӧд важ да ӧнія уличаяс план серти.
+
1. Видзӧдлін-ӧ тэ коркӧ «[...]» мойд? Эн кӧ, корам видзӧдлыны!
+
Комиӧд мойдкыв нимсӧ.
1. Уличалӧн ывла серпас (туй, моски, пу-быдмӧг).
 
2. Уличвыв керкаяс.
 
3. Уличалӧн аслыспӧлӧслун.
 
  
96 удж. Сетӧм фотояс да серпас-схема отсӧгӧн лӧсьӧд ёрта сёрни «Сыктывкарса шӧр улича вылын».
+
2. Лыддьы сетӧм коми мойдкывлысь нимсӧ да тӧдмав сылысь сикассӧ (бытӧвӧй, волшебнӧй, пемӧсъяс йылысь да с.в.). Мый серти тӧдмалін?
  
97 удж. Текстӧ содты ина кывбӧръяс да урчитанъяс.
+
3. Лыддьы текстсӧ. Скобкаын сетӧм кадакывсӧ веж локтан када кадакывйӧн.
 
Ме радейта ветлӧдлыны Коммунистическӧй уличаті. Пыравла карса шӧр вузасянінӧ, сэні век уна йӧз. Сэсся кая Куслытӧм би дорӧдз. Татчӧ тшӧкыда волӧны том йӧз. Опера да балет театр водзын ыркыд. Сэні позьӧ нимкодясьны фонтанӧн. Улича пӧлӧн эмӧсь вузасянінъяс. Пыравла сэтчӧ. Кӧрт туй вокзал уна йӧза. Гуляйтӧм бӧрын шойчча кафеын, юа чай да сёя пӧсь блин. Татысь ме муна долыд сьӧлӧмӧн.
 
 
Лӧсьӧд виртуальнӧй экскурсия «Менам радейтана улича». Мыджсьы 96-ӧд да 97-ӧд уджъяс вылӧ.
 
Виртуальнӧй экскурсия позьӧ лӧсьӧдны компьютер программаяс отсӧгӧн.
 
  
98 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
ШЫР ДА ГАДЬ
 
Тэ меным муса, Сыктывкар,
 
Кор паркын шаракылӧ ар
 
Да кыӧ сер.
 
Кор мича лунсӧ вежӧ зэр.
 
Тэ меным муса, Сыктывкар,
 
Кор шонді тӧвся, абу яр,
 
Кор юсьлӧн гӧн кодь усьӧ лым,
 
Кор карса туйыс вольк да кын.
 
Тэ — меным быттьӧ чужанін,
 
И пытшкӧс гаж, и олӧм вын!
 
 
1. Мыйӧн мусмӧма авторлы Сыктывкарыс?
 
2. Кутшӧм миян юркарным гожӧмнас?
 
  
99 удж. Комиӧд текстсӧ.
+
Шыр да гадь мунасны пес керавны. Мунасны, мунасны, да ёль воас. Ёльсӧ вуджны колӧ. Вӧчасны найӧ идзасысь пос да пондасны вензьыны, кодлы водзджык вуджны. Шыр шуӧ: «Ме сьӧкыд да поссӧ чега, тэ вудж». Гадь шуӧ: «Ме кокни, да тӧлыс пӧльыштас, и ме вӧя, тэ вудж». Вензясны, вензясны, да медбӧрын шыр кутас вуджны. Шӧрӧдзыс воас, идзас пос чегасны, и шыр вӧйӧ. А гадь сералас, сералас— и потӧ.
 +
Колӧ вӧлі ӧтлаын вуджны.
  
100 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Чутъяс местаӧ содты колана кывъяс.
+
1) Кытчӧ мунісны шыр да гадь?
+
2) Мый ковмис вуджны?
Юркарса тӧдчанаинъяс.
+
3) Мый лоис шыркӧд?
+
4) Мый лоис гадькӧд?
Воысь во Сыктывкар сӧвмӧ да паськалӧ. Памятникъяс содтӧны юркарлы культуралысь сям. Ставыс тані 31 памятник.
+
5) Вӧч кывкӧртӧд.
Медся тӧдчана усьӧм воинъяслы «Вечная слава» мемориальнӧй комплекс. Сы водзын — Куслытӧм би, гӧгӧрыс — Геройяслӧн аллея. Коммунистическӧй улича да Октябрь шӧртуйлысь туйвеж мичмӧдӧ «Уджлы слава» монумент.
 
Нималана йӧзлы сувтӧдӧм памятникъясысь да бюстъясысь быдӧнлы тӧдсаӧсь И. А. Куратовлы, В. А. Савинлы, Д. Каликовалы, В. И. Ленинлы, А. А. Католиковлы памятникъяс, М. С. Бабушкинлӧн, В. А. Малышевлӧн, С. Орджоникидзелӧн, Г. Димитровлӧн бюстъяс. Юркарса уличаясті ветлӧдлігӧн унатор на позьӧ аддзывны.
 
 
Тӧдмав, кодлы тайӧ памятникъясыс. Мый тӧдан тайӧ йӧз йывсьыс?
 
  
101 удж. Дасьтысь гижны ӧлӧдана диктант: гижтӧдз гӧгӧрвоӧд тӧдса орфограммаяслысь гижанногсӧ, уськӧд тӧд вылӧ гижан пасъяс.
+
5. Комиӧд [...] мойд.
+
6. Вӧч кывкӧртӧд: Мыйын ӧткодьлуныс да торъялӧмыс коми да роч мойдкывъясыслӧн?
Ӧнія Сыктывкар.
 
 
Ӧнія Сыктывкар — том, но ыджыд кар. Тані паськыд уличаяс. Вель уна выль керка. Кар шӧрыс мича да пельк.
 
Сыктывкарлӧн эм торъя юкӧнъяс: Давпон, Дырнос, Кырув, Изкар, Тентюков, Улыс да Вылыс Чов, Чит, Орбита, Эжва да мукӧд. Медся аслыспӧлӧс Париж нима юкӧн. Тані овлӧмаӧсь пленӧ веськалӧм французъяс. Важӧн Парижын вӧліны векни уличаяс, пу керкаяс. Ӧні кыпалӧны джуджыд оланінъяс, воссьӧны вузасян шӧринъяс.
 
Эжва юкӧн нималӧ ыджыд вӧр комбинатӧн. Сэні лэдзӧм кабала да картон мӧдӧдӧны уна канмуӧ.
 
Талун Сыктывкарын уджалӧны театръяс, филармония, вылыс тшупӧда велӧдчанінъяс, наука шӧрин. Ёнмӧдны дзоньвидзалун позьӧ вартчанінын, стадионын, «Скала» шӧринын.
 
Водзӧ сӧвмы да озырмы, миян дона юркарным!
 
 
Аддзы да визьнит «Ӧнія Сыктывкар» текстысь урчитанъяс.
 
 
Лӧсьӧд ёрта сёрни.
 
 
Отсӧг вылӧ юалӧмъяс
 
 
1. Висьталӧй, пӧжалуйста, кыдзи мунны вартчанінӧдз?
 
2. Кӧні сулалӧ Иван Куратовлы памятник?
 
3. Кутшӧм керкаяс сулалӧны тайӧ улича вылын?
 
4. Мый эм Опера да балет театр водзын?
 
5. Кӧні заводитчӧ да помасьӧ Коммунистическӧй улича?
 
6. Кутшӧм вузасянінъяс эмӧсь улича пӧлӧн?
 
7. Мый эм Вежа Стефан изэрд вылын?
 
8. Кӧні позьӧ шойччыны юркарса шӧр уличаын?
 
9. Кӧні позьӧ сӧвмӧдны вын-эбӧс?
 
10. Мый эськӧ тэ петкӧдлан юркарса гӧсьтъяслы Коммунистическӧй уличаысь?
 
11. Мыйӧн тэныд кажитчӧ юркарса шӧр улича?
 
  
102 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Корсь кывбурысь мичкывъяс.
+
1. Тӧдмав фольклор жанрсӧ (нӧдкыв, шусьӧг либӧ примета).
+
1) Бать-мамӧс кӧ вунӧдан — нэмыд дженьдаммас. 2) Нэм олӧм абу ва вуджӧм. 3) Кывйыд абу утка, лэбзяс — он кут. 4) Ваын чужӧ, а ваысь полӧ. 5) Китӧм-коктӧм, а мунӧ. 6) Биын оз сотчы, ваын оз вӧй. 7) Паньыд кӧ усьӧ — кодкӧ тэрмасьӧ. 8) Шом чеччыштас пачысь — гӧсьт воас.
Нимкодясьӧ менам сьӧлӧм ёна
 
Тэӧн талун, муса Сыктывкар.
 
Сьӧлӧмшӧрӧй, зарни кодь тэ дона,
 
Коми йӧзлӧн медся мича кар.
 
 
Быдман, сӧвман, войвыв кодзув миян,
 
Сыктыв Эжва пӧлӧн воысь-во.
 
Вӧччӧдӧны тэнӧ уджач пиян,
 
Дона муса карӧй, быд лун со.
 
 
Кыксё кызь, а ичмонь кодь ӧд том на,
 
Пармашӧрса дзоридз — Сыктывкар.
 
Некор, некор пыран туй он томнав,
 
Виччан йӧзӧс тӧв кӧть, гожӧм-ар.
 
 
Сӧвмӧдін да велӧдін тан менӧ,
 
Сетін козин, муслун ӧзтысь ныв.
 
Ошкыны мед ас ног талун тэнӧ,
 
Сы вӧсна и гижи сьыланкыв.
 
 
1. Тӧдмав кывбурысь, кутшӧм воӧ гижӧма поэт тайӧ кывбурсӧ?
 
2. Кутшӧм кывъясӧн поэт нимӧдӧ Сыктывкарсӧ?
 
  
103 удж. Фотографияяс серти висьтав, кӧні сулалӧны Сыктывкарын театръяс.
+
1. Дасьты проект сетӧм план серти.
+
1) Бӧрйы тема (нӧдкыв, шусьӧг, мойд, потандорса сьыланкыв да с.в.), мед вӧлі йитчӧма фольклоркӧд.
В. Савин нима академическӧй драма театр
+
2) Аддзы жанрлысь определение.
Первомай улича
+
3) Инды аслыспӧлӧслунсӧ (сикасъяс, тематика, мыйӧн торъялӧ рочысь да с.в.)
+
4) Вайӧд примеръяс.
Коми Республикаса вужвойтырлӧн шылада-драмаа театр
+
5) Вӧч кывкӧртӧд.
Бабушкин улича
 
 
Коми Республикаса опера да балет театр
 
Коммунистическӧй улича
 
 
Коми Республикаса филармония
 
Ленин улича
 
 
«Парма-2» кинотеатр
 
Бабушкин улича
 
  
ВАЙ ТШӦКТАНА КЫВТОР.
+
2. Дорйы проекттӧ классын.
 
Вай тшӧктана кывтор кутӧ ӧтувъя вежӧртас — сёрнитысьыслысь кӧсйӧмсӧ, вӧзйӧмсӧ либӧ тшӧктӧмсӧ петкӧдлӧм. Сёрникузяын сійӧ векджык сулалӧ юӧрпас бердын.
 
Пример вылӧ: Вай пуксьыв пызан дорас. Вай сёрнитыштам. Вай ветлам киноӧ!
 
 
Вай ветлам театрӧ!
 
 
Велӧдысь урок вылын юаліс:
 
— Челядь, тӧданныд-ӧ ті, кутшӧм театръяс эмӧсь юркарын?
 
— Сыктывкарын эм В.А. Савин нима драма театр, Вужвойтырлӧн шылада-драмаа театр, Опера да балет театр да мукӧд.
 
— Ёртъяс, вай ветлам театрӧ! Мый кӧсъянныд видзӧдны?
 
— Кӧсъям видзӧдны «Яг Морт» балет. Сійӧ мунӧ Опера да балет театрын.
 
— Тӧданныд, кӧні сійӧ?
 
— Опера да балет театр Сыктывкар шӧрын, Коммунистическӧй улича вылын, Коми пединститутлы паныд, Коми наука шӧринкӧд орччӧн. Сэтчӧ позьӧ мунны 5-ӧд, 15-ӧд, 17-ӧд, 46-ӧд номера автобусӧн либӧ подӧн.
 
— Билет доныс 50 шайт. Вай аддзысям аски водзджык, 17 час да джынйын, фонтан дорын.
 
  
104 удж. Лӧсьӧд да гиж 5 сёрникузя вай кывторйӧн.
 
 
Воддза удж отсӧгӧн ачыд лӧсьӧд ёрта сёрни.
 
  
Тӧдмав юржугӧдансӧ.
+
'''<Kodko @ Морт. Сылӧн ортсы да сям : велӧдан гижӧд // Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014. Лб. 24-33.>'''
 
1. Кутшӧм войтыр лӧсьӧдіс Яг Морт йылысь предание?
 
2. Коді вермис Яг Мортӧс?
 
3. Коді гижис «Яг Морт» медводдза коми балетлысь шыладсӧ?
 
4. Кодӧс гусяліс Яг Морт?
 
5. Коді вӧчис серпасъяс «Яг Морт» постановка дорӧ?
 
6. Коді серпасаліс челядьлы гижӧм «Яг Морт» небӧгсӧ?
 
7. Кӧні олӧма Яг Морт коми предание серти?
 
  
НОГА УРЧИТАНЪЯС.
 
  
105 удж. Кывбердъясысь артмӧд нога урчитанъяс. Лӧсьӧд некымын сёрникузя.
+
3. МОРТ. СЫЛӦН ОРТСЫ ДА СЯМ
 
106 удж. Лыддьы да гӧгӧрво газет гижӧдсӧ. Лӧсьӧд план да дасьтысь висьтавны дженьыда. Бӧрйы да гиж нога урчитанъяса сёрникузяяс.
 
 
Ставыс налӧн артмӧ.
 
 
Усинск карын воссис «Дилижанс» нима театр. Артиставны ёнджыка окотитӧны велӧдчысь ныв-зон. Верстьӧыдлӧн пыр кадыс оз тырмы. Театрнас веськӧдлӧ А.Ю. Житлухиныс. Тайӧ мортыс радейтӧ ассьыс уджсӧ, театр искусствонас зільӧ мичмӧдны йӧзлысь олӧмсӧ.
 
Спектакльяс пуктӧ Н. В. Мамонтова. Сійӧ таӧдз уджалӧма Тула карса драма театрын. «Дилижансӧ» репетицияяс вылӧ волӧны ӧкмыс нывка да ӧти зон. Мыйлакӧ детинкаяс оз ёна кӧсйыны сцена вылад петкӧдчыны. Дасьтӧм спектакльяссӧ йӧз видзӧдӧны Культура дворечын. Челядьлӧн ворсӧмыс сьӧлӧм вылас воӧ оз сӧмын том войтырлы, но и верстьӧлы. Ӧд ныв-зон лӧсьыда артисталӧны. Ставыс налӧн артмӧ бура.
 
  
107 удж. Лыддьы текстсӧ. Дженьыда висьтав, код йылысь гижӧма. Лӧсьӧд текст сертиыс юалӧмъяс.
+
1. Лыддьы кывъяссӧ. Тӧдмав тӧдтӧм кывъяслысь вежӧртассӧ кывчукӧр серти.
+
2. Сетӧм кывъяс вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд асшӧр гижӧд.
Театр — тайӧ олӧм.
 
 
Глафира Петровна Сидорова — нималана актриса. Сійӧс тӧдӧны оз сӧмын миян республика пасьтала, но и россияса уна карын да сиктын, кытчӧ В. Савин нима драма театр ветліс гастрольясӧн.
 
Г. Сидорова чужис 1922-ӧд вося ӧшым тӧлысь мӧд лунӧ Сыктывдін районса Паль сиктын. Школа помалӧм бӧрын пырис велӧдчыны ГИТИС-са коми студияӧ да 1942-ӧд воын помаліс сійӧс. Институтын велӧдчигӧн на заводитіс ворсны сцена вылын. Медводдзаысь сійӧ ворсіс «Домна Каликова» спектакльын. Глафира Сидоровалы сетісны шӧр героинялысь рольсӧ. Сійӧ стӧча кужис петкӧдлыны Домналысь сьӧлӧмкылӧмъяссӧ да восьтыны видзӧдысьяслы сылысь морттуйсӧ.
 
ГИТИС помалӧм бӧрын Г. П. Сидорова пырис уджавны В. Савин нима драма театрӧ. Сэні уджаліс квайтымын воысь унджык. Тайӧ кадколастнас ворсіс 200 унджык роль.
 
Глафира Петровна тшӧкыда шулывліс: «Дерт, эмӧсь и ыджыд, сьӧкыд рольяс, эмӧсь и ичӧтджыкъяс, кӧні ме муртса кежлӧ и петавла сцена вылӧ, но став рольыс меным ӧткодя дона да матыс. Чайта, мый збыльвывса артистлӧн олӧмас абуӧсь сэтшӧм рольясыс, кодъясӧс сійӧ оз сьӧлӧмсяньыс ворс».
 
Ачыс Г. Сидорова быд роль ворсігӧн олӧ герой олӧмнас. Сцена вылысь видзӧдысьяслы пыр тыдовтчӧ торъя мортлӧн этшыс, оласногыс. Спектакльяс пӧвстысь пасъям медся нималанаяссӧ: «Домна Каликова», «Кыськӧ тай эмӧсь», «Тундраса бияс», «Сиктса рытъяс», «Пиян», «На дне», «Васса Железнова», «Гроза», «Бесприданница», «Отверженные», «Ричард ІІІ».
 
Театрын уджалӧм йылысь, олӧмын лоӧмторъяс йылысь Глафира Петровна Сидорова гижис «Театр — .... это жизнь» нима небӧгын.
 
 
 
Корсь да лӧсьӧд юӧр коми ворсысь йылысь план отсӧгӧн.
 
 
1. Ворсысьлӧн ним, вич, ов, уджаланін.
 
2. Сылӧн ортсы, этш.
 
3. Театрын удж.
 
4. Радейтана рольяс.
 
5. Ворсысьӧс донъялӧм.
 
  
108 удж. Лыддьы, гӧгӧрво, мый йылысь юӧртӧма. Кыдзи шусьӧ татшӧм гижӧдыс?
+
Асшӧр гижӧдлӧн план.
  
109 удж. Видзӧдлы юӧртӧмъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
І. ... йылысь юӧр.
+
1) Кыдзи шуӧны?
1. Мый эм быд юӧртӧмын?
+
2) Кымын арӧс?
2. Мыйӧн найӧ торъялӧны?
+
3) Кӧні чужис (олӧ)?
3. Мыйла торъялӧны?
+
4) Кӧні уджалӧ (велӧдчӧ)?
4. Мыйтӧг оз вермы лоны юӧртӧмыс?
+
ІІ. Шӧр юкӧн.
+
1) ... ортсы.
Коми Республикаса культура министерство
+
2) ... сям.
Коми Республикаса вужвойтырлӧн шылада-драмаа театр
+
3) ... радейтана удж
Кос му тӧлысь 15-ӧд лун
+
ІІІ. Кывкӧртӧд.
Керча-ю кӧзяин
+
Мыйысь тэ радейтан ... ?
Спектакльсӧ пуктіс С. Г. Горчакова
 
Шыладсӧ лӧсьӧдіс М. Н. Бурдин
 
Шӧр рольяссӧ ворсӧны Сергей Туркин, Александр Кузнецов
 
Заводитчӧ 18 часын
 
Билет доныс 100 шайт
 
Пример отсӧгӧн ачыд лӧсьӧд да серпасав юӧртӧм.
 
Дасьтысь дорйыны уджтӧ.
 
  
110 удж. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн гиж сёрникузяяс.
+
1. Лыддьы текстсӧ. Висьтав тӧдчӧдӧм кывтэчасъяслысь вежӧртассӧ.
+
2. Кутшӧм олысьяс йылысь гижӧ авторыс? Мыйла тадзи чайтан?
Заводит тадзи:
 
1. Театрын позьӧ ... .
 
2. Театрын оз позь ... .
 
3. Театрын позьӧ ..., но сӧмын ... (ворсысьяслы, видзӧдысьяслы, кост дырйи, спектакльӧдз, спектакль бӧрын, тшай юанінын, ворсанінын ...).
 
 
ТЕАТРЫН ПОЗЬӦ
 
 
кывзыны шылад
 
  
видзӧдны серпасъяс
+
Дадь бӧжын пукалӧ шоныд паркаа том нывбаба. Ыджыдкодь ныра чужӧмыс гажа да вильыш. Нывбабаыс кутӧ арӧса кымын кагаӧс. Кагасӧ пасьтӧдӧмаӧсь еджыд маличаӧ. Мӧд кага, ар нёль-ӧ-вита, сэтшӧм жӧ еджыд маличаа, пукалӧ орччӧн. Лым пытшкӧ пырӧма ар дас кыка зонка, кышӧда маличаа. Сыкӧд орччӧн сулалӧ ыджыд тушаа мужичӧй. Киас сійӧ кутӧ кузь бедь, мӧд ногӧн кӧ, харей, мыйӧн веськӧдлӧны доддялӧм кӧръясӧн.
козьнавны дзоридзьяс
 
аттьӧавны ворсысьясӧс
 
паныдавны нималана йӧзӧс
 
чӧскыда сёйны
 
  
кывзыны лэбачьяслысь сьылӧмсӧ
+
И. Торопов серти
  
111 удж. Лӧсьӧд «Театрын» ас гижӧд.
+
3. Кымын мортӧс серпасалӧма авторыс? Гӧгӧрвоӧд вочавидзӧмтӧ.
 
1. Кутшӧм театръяс эмӧсь тіян карын (сиктын)?
 
2. Кор тэ ветлін театрӧ?
 
3. Мый видзӧдін?
 
4. Мый медся ёна воис сьӧлӧм вылад?
 
5. Коді пуктӧма спектакльсӧ?
 
6. Кодъяс ворсісны шӧр рольяссӧ?
 
7. Кодъяс ёнджыкасӧ волывлӧны театрӧ?
 
8. Мый тэныд окота нӧшта видзӧдны?
 
  
Комиӧд текстсӧ. Помав сійӧс.
+
Харей — тайӧ кузь бедь. Малича — тайӧ паськӧм.
 
1. Кымын театр эм Сыктывкарын?
 
2. Кутшӧм театр Коми Республикаын вӧлі восьтӧма медводз?
 
3. Кор вӧлі восьтӧма В. Савин нима драма театр.
 
4. Кутшӧм тӧдчана ворсысьясӧс драма театрысь тэ тӧдан?
 
  
Дасьты ёртъясыдкӧд петкӧдчӧм да сы йылысь юӧртӧм.
+
5. Кыдзи артмӧмаӧсь ар нёль-ӧ-вита, арӧса кымын кывтэчасъясын лыдакывъяс? Содты 2-3 татшӧм пример да думышт накӧд сёрникузяяс.
 
Позьӧ босьтны неыджыд коми мойд, висьт либӧ комиӧдны рочысь да пуктыны сійӧс уна ног, шуам, теш ног.
 
  
СОДТӦД УДЖЪЯС
+
1. Лыддьы текстсӧ. Кыдзи тэ чайтан, тайӧ текст-описание либӧ текст-повествование?
  
112 удж. Лыддьы арся приметаяс. Аддзы кадакывъяс, инды налысь кад формасӧ.
+
Константин Фёдорович — аслыссяма сюсь морт. Сылы вӧлі 50 арӧс гӧгӧр. Топыд тушаа, паськыд пельпомъяса, зумыд восьласа ён морт. Чукырӧсь чужӧмыс чорзьӧма, сёрнитӧ киргана гӧлӧсӧн. Сямлуныс крут: мыйкӧ кӧ шуас кыв вежӧм бӧр эз вӧв.
+
Ӧні на аддза сійӧс син улын: виж рӧма курткаас зэв уна зеп — бокъясас, морӧсас, пытшкӧсас. Быд зептысь тыдалісны уна рӧма карандашъяс. Пӧлаяссӧ шевкнитӧма, ветлӧдлӧ ӧдйӧ... Татшӧм вӧлі миян главнӧй инженер.
1) Шыр поздысьӧма кӧ му вылӧ, арыс лоӧ кос, турун вылӧ кӧ — арнас зэрны кутас. 2) Арын кӧ пӧткаяс лэбӧны выліті, тӧв лоӧ шоныд; уліті кӧ — кӧдзыд. 3) Арнас кӧ лун тӧв пӧльтӧ, тулыснас вой тӧв кутас пӧльтны. 4) Медводдза лым бӧрын сывтӧм вылӧ лымъялас тӧлысь мысти.
 
  
113 удж. Лыддьы текстсӧ. Аддзы шӧркывъяс да мӧд колян када кадакывъяс, гӧгӧрвоӧд налысь артмӧмсӧ.
+
А. Дёмин серти
 
Арся тӧждъяс.
 
 
Дыр мӧдіс нюжавны ар пом, шоныд да мича. Лои вартыштӧма няньтор, босьтӧма картупель. Сӧмын галан-капуста кольӧма градъяс вылын. Муяс вылын юммӧ сёркни. Мед найӧ быдмӧны да кызӧны на!
 
Став прӧстджык кадсӧ йӧзыс чукӧртісны тшак да вотӧс. Марпалӧн найӧс чукӧртӧма тӧвйымӧн нин. Жытникас косьтӧм льӧм да чӧд, ыджыд тшанын кӧтӧдӧм пув, мешӧкын кынтӧм турипув, косьтӧм и солалӧм быдсикас тшак. Весиг войвылын медчӧскыд вотӧсъяс, ӧмидз да мырпом, Марпа кӧтӧдыштӧма праздникъяс кежлӧ.
 
«Кузь тӧлыд да тулысыд азым мӧсъяс кодьӧсь, ставсӧ изӧдасны», — шулывліс Марпа суседкаясыслы.
 
 
114 удж. Лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Содтав кольӧм шыпасъяс.
 
 
Мыйӧн ме кӧсъя лоны.
 
 
Ог на ӧні висьтав
 
Ассьым ӧти мӧвп,
 
Коді юрӧ волӧ
 
Меным уна пӧв.
 
 
Думайта сы йылысь,
 
Мыйӧн лоны мем.
 
Уна югыд туй вож
 
Миян водзын эм.
 
 
Позьӧ лоны врачӧн —
 
Быдӧнсянь почёт.
 
Лэбзя небесаӧ,
 
Лоа кӧ пилот.
 
 
Саридз вылӧ кыскӧ
 
Том мечталӧн борд.
 
Ставсӧ ӧмӧй лыддян,
 
Вӧчлывлӧ мый морт?
 
 
Уна пӧлӧс уджъяс
 
Чужан муын эм.
 
Колӧ сӧмын бура
 
Велӧдчыны мем.
 
 
1. Кодӧн тэ кӧсъян лоны?
 
2. Мыйӧн тэныд кажитчӧ тайӧ уджыс?
 
3. Кодлӧн тэнад рӧдвужысь тайӧ уджыс?
 
4. Мый сійӧ висьтавлӧ удж йывсьыс?
 
  
115 удж. Висьтав аслад ёрт йылысь, пырт висьтад сетӧм кывбердъяс.
+
2. Гиж текстсьыс характер да ортсы петкӧдлысь кывъяс. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.
 +
3. Кыдзи вежсяс геройыслӧн портретыс, вежны кӧ текстсьыс тӧдчӧдӧм кывъяссӧ антонимъясӧн?
  
116 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.
+
1. Лыддьы текстсӧ. Тӧдмав сикассӧ. Веж тӧдчӧдӧм кадакывъяссӧ соссяна формаӧн.
 
Вевт улын быдмӧ увлань юрӧн.
 
Вылісянь кодзув усис, а киын сыліс.
 
Пӧрысь дед пос посйӧма чертӧг и пурттӧг.
 
  
117 удж. Лӧсьӧд да гиж «Ньӧжйӧ мунан — ылӧджык воан» ас гижӧд.
+
ЗІЛЬ ЙЫЛЫСЬ
  
118 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ. Содтав кольӧм шыпасъяссӧ.
+
— Пиӧй, пиӧй, чеччы!
+
— Чечча да ог мыссьы.
Ыджыд кӧдзыдъяснад ныртӧ дзеб.
+
— Пиӧй, пиӧй, мыссьы, мыссьы!
Кӧдзыднад ӧдйӧ унмовсян, а садьмыны сьӧкыдджык.
+
— Мысся да ог пасьтась!
Ӧшым тӧлысьын воыс помасьӧ, а тӧв сӧмын заводитчӧ.
+
— Пиӧй, пиӧй, пасьтась, пасьтась!
 +
— Пасьтася да ог кӧмась!
 +
— Пиӧй, пиӧй, кӧмась, кӧмась!
 +
— Кӧмася да ог мун!
 +
— Пиӧй, пиӧй, мун, мун!
 +
— Муна да ог уджав!
  
119 удж. Юклы текстсӧ сёрникузяяс вылӧ.
+
2. Вайӧд зіль кывлы антоним. Гиж 2 сёрникузя тайӧ кывъяссӧ пыртӧмӧн.
+
3. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм ним бурджыка лӧсялӧ чуксасян сьыланкывйыслы — «Зіль йылысь» либӧ «Дыш йылысь»?
Коми йӧз тӧдісны и кужисны, кыдзи позьӧ уна ногӧн вӧчны-видзны вӧлӧгасӧ быдлунъя сёйӧм вылӧ пулісны яя шыд эз кӧ вӧв яйыс, пулісны азя либӧ нуръя шыд ёна радейтісны комияс черинянь ни ӧти гажлун эз коль сытӧг зӧр пызьысь пуисны кисель ид нянь уджалысь мортлы сетіс вын йӧлысь дасьтылісны рысь, нӧк, вый, вылльӧв войвылын уна сикас быдмӧг эз паныдасьлы но кушман, лук, сёркни, кӧчан озырмӧдісны коми мортлысь пызан выв да видзисны висьӧмъясысь.
 
  
120 удж. Лыддьы да содтав кадакывъясӧ колана кольӧм суффиксъяс.
+
1) Кор тэ чеччан? — Ме чечча сизим часын.
 
+
2) Кор тэ мунан школаӧ?
«Кисель» кывйыс воис коми кывйӧ рочысь. Ёнджыкасӧ кисельяссӧ шуӧны пызь либӧ шыдӧс ним сертиыс: шома кисель, няня кисель, зӧръя кисель, рудзӧг кисель, анькытша кисель.
+
3) Кор тэнад помасьӧны урокъяс?
Бур кисельыс сук желе кодь. Вӧчӧны сійӧс сю либӧ зӧр кыдйысь, кодӧс кӧтӧдӧны пу тасьтіясын да сулӧдӧны лун-кык шоныдінын. Артмӧмторсӧ бура гудралӧны. Сэсся ставсӧ пожналӧны, содтӧны ва да пуӧдӧны гудралігмоз.
+
4) Кор тэ локтан гортӧ?
Кисельтӧ сёйӧны пӧсьнас и кӧдзыднас, содтылӧны вый, вотӧсъяс.
+
5) Кор тэ водан узьны?
 +
6) Тэ уджалан? — Ог, ме ог уджав.
 +
7) Тэ сьылан?
 +
8) Тэ йӧктан?
 +
9) Тэ ворсан гитараӧн?
 +
10) Тэ зіль либӧ дыш морт?
  
121 удж. Лыддьы да вуджӧд висьтсӧ роч кыв вылӧ.
+
1. Лыддьы текстсӧ. Скобкаын сетӧм кадакывъяссӧ веж ӧнія када формаӧн.
+
2. Аддзы текстысь кокни, тэрмасьны, ордйысьны, кужны, отсавны, уджавны, водзмӧстчыны, вӧдитны, котыр, сёрни кывъяс дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм тайӧ кывсикасъяс? Мый серти тӧдмалін?
Куття лунӧ.
 
 
Рӧштвоӧдзса лунсӧ шуӧны куття лунӧн. Куття лун кежлӧ дасьтӧны куття рок. Куття роксӧ вӧчӧны шабді выйысь да шыдӧсысь. Помасьӧ кослунъя, заводитчӧ ульлунъя. Пызан вылӧ лэптӧны рысь, йӧв, нӧк, яя шыд, нӧкъя шаньгаяс, пирӧгъяс.
 
Кӧзяйкаяс сю пызьысь кӧтӧны сук шомӧс. Сыысь вӧчалӧны быдсяма чачаяс — вӧлӧс, мӧскӧс, порсьӧс, межӧс, петукӧс. Тайӧ пӧжассӧ шуӧны «чибиӧн». Фигураяссӧ пӧжалӧны пачын, сэсся сетӧны ворсны челядьлы. Наӧн челядь ворсӧны Ва вежӧдан лунӧдз, сэсся сёйӧны чибисӧ.
 
  
122 удж. Кадакывъяссӧ гиж мӧд колян кадын.
+
Ольга — водзмӧстчысь морт, быдмӧ творческӧй уджын: окотапырысь ноксьӧ лабораторияын, лыддьӧ видз-му вӧдитӧм йылысь литература. Збой ныв кужӧ котыртны йӧзӧс, пӧртӧ олӧмӧ ас водзӧ пуктӧм могъяс.
+
Максим — этша сёрниа, оз радейт кокниасьӧм да тэрмасьӧм. Оз пыр гӧгӧрво и шмонь. Ольгалӧн ёсь серамыс дойдӧ том мортӧс. Ӧтвылысь уджалігӧн, ордйысигӧн Ольга да Максим озырмӧдӧны) ӧта-мӧдыслысь вежӧр-сямсӧ.
Енмӧс славитӧм.
+
Николай — гажӧдчыны да серам петкӧдлыны кужысь, отсӧг вылӧ воысь морт.
 
Водз асывсянь челядь, пӧрысь йӧз ветлӧдлӧмаӧсь керкаысь керкаӧ Енмӧс славитны. Мукӧддырйи найӧ аскӧдныс новлӧдлӧмаӧсь «кодзув» — бедь йылӧ ӧшӧдӧм гӧгыль, кодӧс мичмӧдӧмаӧсь уна рӧма кабалаӧн.
 
Керкаӧ пырӧм бӧрын славитысьяс пӧрччылӧмаӧсь шапка, чӧвтлӧмаӧсь пернапас да вӧзйысьлӧмаӧсь Енмӧс славитны. Та бӧрын лыддьӧдлӧмаӧсь Исус Кристос чужӧм йылысь молитва: «Рождество твое, Христе Боже наш, воссиял над миром свет разума...».
 
  
123 удж. Лыддьы да инды мӧд колян када када кывъяс.
+
Н. Дьяконовлӧн «Свадьба приданнӧйӧн» драма серти
 
Важӧн уна ног гадайтчылӧмаӧсь. Василей асылӧ пӧжавлӧмаӧсь сӧчӧн, гартыштлӧмаӧсь дӧраӧ да котӧртлӧмаӧсь ывлаӧ. Нывъяс юавлӧмаӧсь нимсӧ медводдза паныдасьысь зонлысь (мужичӧйлысь), а зонъяс — нывлысь (нывбабалысь). Кутшӧм сылӧн нимыс, сэтшӧм нима жӧ лоӧ верӧсыс либӧ гӧтырыс.
 
Вой шӧрын пуксьывлӧмаӧсь пач водзӧ, восьтывлӧмаӧсь пач труба. Блюд вылӧ пуктывлӧмны пӧим, сы вылӧ сувтӧдлӧмны ва тыра стӧкан. Стӧканӧ чӧвтлӧмны зарни чунькытш. Ва вылӧ видзӧдігӧн тыдовтчылӧма жӧниклӧн (невесталӧн) чужӧмыс.
 
  
124 удж. Комиӧд рочысь воӧм кывъяс.
+
1) Кутшӧмӧн автор петкӧдлӧ Ольгаӧс?
 +
2) Мый оз радейт Максим?
 +
3) Мый кужӧ Николай?
  
125 удж. Комиӧд иннимъяссӧ. Тӧдмав, кутшӧм районъясын сулалӧны тайӧ сиктъясыс.
+
4. Текст серти лӧсьӧд кывкуд мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс пыртӧмӧн.
 +
5. Лыддьы шусьӧгсӧ да висьтав, кутшӧм геройлы сійӧ лӧсялӧ. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.
  
126 удж. Гиж сёрникузяяссӧ тетрадьӧ, содты лӧсялана суффиксъяс, инды вежлӧгсӧ.
+
Сьылігтырйи уджыд мунӧджык.
 
1) Катялӧн пӧль-пӧчыс олӧны Ухтаын. 2) Печора ю озыр чериӧн. 3) Ме радейта чужан карӧс. 4) Интаын перйӧны из шом. 5) Усинсклӧн да Вуктыллӧн озырлуныс — мусир да биару. 6) Сыктывкарысь кабала нуӧны уна канмуӧ. 7) Бӧръя воясӧ Илля Вась оліс Москваын, но некор эз вунӧдлы чужан мусӧ. 8) Воркутасянь позьӧ мунны сӧмын поездӧн либӧ лэбны самолётӧн. 9) Микуньлӧн кӧрт туй гӧрӧд пыр мунӧны став поездыс. 10) Сосногорсклӧн нимыс вежӧртӧ «пожӧма кар».
 
  
127 удж. Текстӧ содты кар нимъяс, эмакывъяссӧ сувтӧд лӧсялана вежлӧг формаӧ, инды вежлӧгъяссӧ.
+
1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Мый йылысь, тэ думысь, тайӧ текстыс?
+
2. Тӧдмав вежӧртассӧ чуймыны, бурсины, лӧсявны кывъяслысь. Висьтав, кыдзи гӧгӧрвоин тайӧ кывъяса сёрникузяяссӧ.
Коми Республикаса каръяс.
 
 
Инта да Воркута — медся войвыв каръяс. Тані перйӧны из шом. Тайӧ каръясысь лунвылӧджык паськӧдчӧмаӧсь Усинск, Вуктыл да Ухта, кодъяс озырӧсь мусирӧн да биаруӧн. Пожӧма кар — тайӧ Сосногорск. Печора гӧгӧр эм мупытшса озырлун, а юысь кыйӧны уна сикас дона чери. ... вӧчӧны фанера да пу кӧлуй. Коми мулӧн озырлуныс веськалӧ став страна пасьта Микуньлӧн кӧрт туй гӧрӧд пыр. А медваж кар — Сыктывкар. Сійӧ миян юркар. Сыктывкарын вӧчӧны вывті бур кабала да картон.
 
  
128 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Гиж, содты эмакывъяс дорӧ колана суффиксъяс, инды вежлӧгсӧ.
+
Йӧвгень гусьӧник видзӧдлывліс орччӧн пукалысь нывка вылӧ. И кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс чуймӧм чужис сылӧн сьӧлӧмын. Тайӧ нывкаыс, кодӧс Юляӧн шуисны, вӧлі дженьыдик гӧрдов юрсиа да лӧзов синъяса. А видзӧдласыс кӧрт тув кодь ёсь. Сідзи и югзисны сылӧн синъясыс да быттьӧ нарошнӧ корисны Йӧвгеньӧс восьсӧн видзӧдлыны на вылӧ да нимкодясьыштны тайӧ сӧстӧмсьыс-сӧстӧм видзӧдласнас. Со пӧ ме кутшӧм аслыснога мича да восьса сьӧлӧма. И некодлы лёк ог кӧсйы, сӧмын быдӧнлы бурсиа. И друг Йӧвгень аслыс тӧдлытӧг нюммуніс, и быдсӧн шонавліс сылӧн сьӧлӧм бердтіыс. Гӧгӧрвоис сійӧ, мый выль нывкаыскӧд лӧсявны кутас, да найӧ бур ёртъясӧн лоасны. И пыр жӧ шӧпнитіс сылы:
+
— А менӧ Йӧвгеньӧн шуӧны.
Сыктывкарса вӧр комплекс.
+
— Ме тӧда нин, — сідз жӧ воча вашнитіс нывка.
 
Сыктывкар Коми Республикалӧн юркар, административнӧй шӧрин. Сыктывкарлӧн Эжваын паськӧдчӧма вӧр переработайтан комплекс. Комплексын лэдзӧны став мир пасьта тӧдса кабала да картон.
 
Сыктывкарысь тайӧ вӧчӧмторсӧ нуӧны поездӧн и машинаӧн Россиялӧн став регионӧ, Белоруссияӧ, Италияӧ, Англияӧ, Турцияӧ, весиг Вьетнамӧ да Филиппиныӧ.
 
  
129 удж. Комиӧд да помав текстсӧ. Лыддьӧй ёртыдкӧд ӧта-мӧдлы, донъялӧй.
+
И. Белых серти
  
130 удж. Сетӧм шӧркывъясӧн лӧсьӧд чужан сикт (кар) йылысь сёрникузяяс.
+
3. Аддзы да гиж Юляӧс серпасалысь кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд.
 
131 удж. Гиж текстсӧ роч кывъяс комиӧдӧмӧн.
 
 
Кыдзи мунны до гостиницы?
 
 
Сыктывкарса железнодорожный вокзалӧ матыстчис поезд. Из вагонов петіс уна йӧз. Ме дорӧ шыӧдчис том ань:
 
— Бур лун! Ме туристъяслӧн веськӧдлысь. Висьталӧй, кыдзи мунны до Стефановской площади?
 
— Висьтала, — вочавидзи ме. — А кытчӧ стӧчджыка тіянлы колӧ?
 
— Сэні неылын пӧ эм гостиница «Пелысь».
 
— Эм, но тіянлы оз ков мунны до площади. Ті сейчас пуксьӧй 46-ӧд номера автобусӧ.
 
— А долго колӧ мунны автобуснас? Гашкӧ, позьӧ пешком?
 
— Автобуснас абу долго, а пешком сумкаяснад абу кивыв. И сідз, мунӧй до остановки «Музей».
 
Петӧй туда, кежӧй направо. Мунӧй до перекрёстка, вуджӧй улицу, кежӧй налево. Мунӧй прямо некымын метра. Там и тіянлы колана гостиница.
 
— Аттьӧ, бур морт! — шуис ань.
 
— Рад вӧлі отсавны. Карті ветлӧдлӧй осторожно, энӧ торкӧй правила дорожного движения.
 
  
132 удж. Гиж ӧти состава сёрникузяяс, инды грамматика подувсӧ.
+
1) Кутшӧмӧн петкӧдлӧ Юляӧс автор?
+
2) Мыйла нюммуніс Йӧвгень тӧдтӧм нывкалы?
Ме дас куим во ола Сыктывкарын. Со менам керкаӧй. Сы гӧгӧр вель уна веж пу, уна сикас мича дзоридз. Гожся рытъясӧ ӧшинь улын ворсӧны челядь, лабичьяс вылын шойччӧны олӧма йӧз. Меным тані пыр лӧсьыд. Ме радейта ассьым чужанінӧс. Кӧть кытчӧ волан, а чужан муын медъёна колан.
 
  
133 удж. Гиж эмакывъяссӧ уна лыдын.
+
5. Сет текстыслы ним.
 +
6. Содты аслад кывкудйӧ мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс.
  
134 удж. Содты колана шыпасъяс.
+
1. Син пырыд нуӧд текстсӧ да мӧвпышт, кутшӧм кыв колӧ содтыны медводдза сёрникузяын.
 +
2. Тӧдмав тӧдчӧдӧм кывъяслысь вежӧртассӧ.
 +
3. Аддзы текстсьыс ним да паськыд кывъяс дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм тайӧ кывсикасъяс? Гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ.
 +
4. Лыддьы текстсӧ. Аддзы орччӧдӧмъяс. Кутшӧм вежӧртас найӧ кутӧны текстын? Гӧгӧрвоӧд моз да кодь кывбӧръяслысь вежӧртассӧ.
 +
5. Бӧрйы да гиж текстысь кузнечлысь ортсысӧ петкӧдлысь кывъяс да кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс.
  
135 удж. Лыддьы да вуджӧд текстсӧ.
+
Батьӧй менам кузнеч вӧлі. Рыжӧймӧм да кытсюрӧ розявлӧм палитчӧм кучик партука да шапкатӧм — дзик мойдвывса багатыр кодь, сійӧ вӧлі ыджыд да ён. Сувтас кокъяссӧ паськӧдӧмӧн тувсов тӧлыслы воча, куньтыралӧ синсӧ да нюмъялӧ. Пиньясыс крепыдӧсь, еджыд лым моз дзирдалӧны. Вильыш тӧв летйӧ сылысь смоль сьӧд юрсисӧ, и батьӧ радысла мурзыштӧ. Сійӧ миян мугов, буракӧ, та вӧсна сиктса нывбабаяс нимтылісны сійӧс чиганӧн. А гашкӧ, и визув да гажа сям вӧснаыс. Батьӧ кӧть мугов ачыс, а синъясыс лӧзӧсь, югыдӧсь. И сэтшӧм визулӧсь!
+
Коді оз мун кузнеча бокті, век пыраласны бать дорӧ. И менӧ кыскис батьӧ дінӧ магнит дінӧ моз. Мыйӧн сійӧ вӧлі петас тшына кузнечасьыс, ме котӧрта сы дорӧ. Батьӧ вына кияснас качӧдлас менӧ вылӧ-вылӧ. Вит-ӧ-квайтысь качнитӧм бӧрын лэдзас менӧ муас да сарӧга сьӧд чуньяснас малыштас бандзибӧс, шуас: «Ветлам, буди, пыстапи, пажнайтыштам-а».
Чери кыйӧм.
 
 
Чери кыйигӧн оз позь лёка сёрнитны кыйдӧс йылысь. Оз позь матькыны, видны-пинявны юсӧ, сьӧлавны ваӧ, шензьыны кыйӧм чери лыдыслы.
 
Юӧ тыв шыбитӧм водзын чери кыйысьяс тшынӧдӧны асьнысӧ. Бипурӧ шыбитӧны тусяпу и мунӧны тшын пыр. Сэсся тыв чӧвттӧдз налы оз позь сёрнитны. Чери кӧ оз шед — чайтӧны тшыкӧдӧм. Сэки сідзжӧ вӧзйӧны тшынӧдны асьтӧ. Бипурӧ шыбитӧны кӧмкотысь да паськӧмысь сунисторсӧ, ваысь нюйтсӧ, увторъяс. Сотігӧн шуӧны: «Ваысь кӧ — ваӧ, вӧрысь кӧ — вӧрӧ, мортысь кӧ — биӧ!»
 
 
«Коми календар» небӧгысь
 
 
Тӧдмав да гиж вӧралысьяслысь обычайяс.
 
  
136 удж. Лыддьы да комиӧд висьтсӧ.
+
Н. Куратовалӧн «Батьяс йылысь висьт» серти
  
137 удж. Роч шусьӧгъяслы корсь коми пӧвсӧ.
+
1) Кутшӧм кузнечлӧн сямыс?
+
2) Мыйла сиктса нывбабаяс нимтылісны нывкалысь батьсӧ чиганӧн?
Коктӧ кӧ кӧтӧдан, и чуньтӧ нюлыштан.
+
3) Мый йылысь висьталӧ тіянлы кузнечлӧн паськӧмыс?
Тулысын кӧ узян, арын шогӧ усян.
 
Пышйис зэрысь, веськаліс шер улӧ.
 
Коді кыакӧд чеччӧ, сылӧн олӧмыс судзсьӧ.
 
  
138 удж. Лыддьы кывъяссӧ. Лӧсьӧд кывтэчасъяс да гиж.
+
7. Бӧрйы сетӧм кывъясысь кывбердъяс, кодъяс петкӧдлӧны кузнечлысь сямсӧ. Аддзы текстысь сёрникузяяс, кодъяс гӧгӧрвоӧдӧны найӧс.
  
139 удж. Шусьӧгъясӧ содты антонимъяс.
+
8. Висьтав ас кывйӧн медшӧр герой йылысь. Вӧдитчы гижӧдъяснад.
 
Сьӧлӧмыд кӧ ыджыд, быд удж ичӧт.
 
Босьтан киыд кузь, сетан киыд дженьыд.
 
Тулыс гажа да гӧль, ар гажьӧм да озыр.
 
  
140 удж. Кывтэчасъясысь артмӧд сёрникузяяс, медым артмис неыджыд висьт. Висьтлы сет ним.
+
9. Содты аслад кывкудйӧ мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс.
 
Кыпӧдчисны кымӧръяс. Ёна тӧвзис. Мурӧстіс гым. Заводитіс чардавны. Кутіс зэрны. Зэр лӧнис. Мыччысис шонді. Сынӧдыс лоис сӧстӧм. Дзользьӧны лэбачьяс.
 
  
141 удж. Лыддьы текстсӧ, содтав колана соссяна кывторъяс да гиж.
+
1. Тӧдмав мат, садьтӧг, дзоргис кывъяслысь вежӧртассӧ.
+
2. Лыддьы текстсӧ. Медводдза юкӧнысь аддзы кывтэчасъяс (эмакыв да кывберд). Гӧгӧрвоӧд найӧс.
Некор эн вунӧдӧй, мый вӧр мичмӧдӧ да сӧстӧммӧдӧ ывлавыв. Вӧрын колӧ ас син моз жӧ видзны быд пу, куст да дзоридз. Ӧд найӧ весалӧны сынӧдысь бус, ковтӧм микробъясӧс, озырмӧдӧны ывлавывсӧ кислородӧн, сетӧны йӧзлы дзоньвидзалун да збодерлун. Вӧрын ковтӧг биасьны оз ков.
+
3. Лыддьы мӧд юкӧнсӧ. Висьтав, код йылысь мунӧ сёрниыс.
Ӧд ичӧтик бикинь вермас вӧчны ыджыд пӧжар. Энӧ кералӧй том пуяс. Оз позь нетшкыны моздоръясӧн пу вожъяс да дзоридзьяс. Оз позь нетшкыны вужъяснас озлысь, чӧдлысь да мукӧд вотӧслысь кустъяс. Эн нетшкӧй тшак вужъяснас. Эн талялӧй да чужъялӧй сісьмыны заводитӧм да пон тшакъяс. Наӧн чӧсмасьӧны уна пӧтка да пемӧс. Эн тыртӧй да няйтчӧдӧй ывлавывсӧ сёян колясъясӧн.
+
а) Кӧрт Айка йылысь.
«Югыд туй» газетысь
+
б) Йиркап йылысь.
 +
в) Яг Морт йылысь.
 +
г) Юрка йылысь.
 +
Мыйла тэ тадзи чайтан?
  
142 удж. Комиӧд текстсӧ.
+
4. Аддзы да гиж шӧр геройлысь ортсысӧ серпасалысь кывтэчасъяс.
  
143 удж. Сетӧм кыв параясӧн лӧсьӧд сёрникузяяс, медым артмис неыджыд висьт.
+
Уна тӧдліс коми войтыр
 +
Шуштӧм лун да гажтӧм кад.
 +
Коркӧ важӧн сылы вӧлі
 +
Парма пытшкын веськыд мат.
  
велӧдчысьлӧн удж
+
Ветліс сэні пашкыр ош моз
босьті батьлысь
+
Гундыр сяма гӧна морт,
ворса канькӧд
+
Гашкӧ, вакуль пӧвстысь петысь,
сёя паньӧн
+
Гашкӧ, вӧрсаяслӧн ёрт.
муна автобусӧн
 
локтіс уджтӧг
 
муна няньла
 
велӧдча школаын
 
муна гортӧ
 
пета классысь, вӧчис пуысь, ворсам футболысь
 
муна музейлань
 
воис воксянь
 
мунам Кировӧдз
 
кывтӧ юті
 
мунӧ туйӧд
 
коми кывйысь тетрадь
 
 
Кадакывлӧн кадъяс серти вежласьӧм
 
  
— матын вежӧртаса кыв (синоним)
+
Туша сылӧн вӧлі ыджыд -
— ӧткодя юргысь кыв (омоним)
+
Быттьӧ увтӧм пожӧм пу.
— велӧд наизусьт
+
Паськӧм пыдди сійӧ новліс
— босьт тӧд вылад
+
Куим вуртӧм йӧра ку.
— вӧчам содтӧд удж
 
— грамматика тема
 
— гортса удж
 
— енби пестан (творчествоа) удж
 
— туялана удж
 
— вочавидз юалӧм вылӧ
 
  
ДОНА ЧЕЛЯДЬ!
+
Вой шӧр войын быдтор аддзис
+
Сылӧн мисьтӧм гӧрдов син.
Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн!
+
Кӧнкӧ шуштӧм пемыд вӧрын
8-ӧд класса велӧдчан небӧгысь ті тӧдмаланныд коми йӧзлӧн традицияяс, Коми Республикаын сӧвмысь спорт сикасъяс да туризм, нималана композиторъяс да сьылысьяс, Гӧрд небӧгӧ пыртӧм пемӧс-быдмӧгъяс да бурдӧдчан турунъяс йылысь. Лыддянныд коми преданиеяс.
+
Вӧлі сылӧн оланін.
Вӧзъям тіянлы сӧвмӧдны сёрни сям выль кыввор отсӧгӧн.
 
Сиам тіянлы выль велӧдчан воын ыджыд вермӧмъяс коми кыв велӧдӧмын!
 
  
ВЫЛЬ ВЕЛӦДЧАН ВОӦН!
+
...Йӧзыс садьтӧг сыысь поліс,
 +
Дзоргис гӧгӧр лун и вой:
 +
Оз-ӧ кыськӧ пуяс костысь
 +
Мыччысь сылӧн гӧна сой...
  
1 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Гӧгӧрвоӧд торйӧдӧм кывтэчасъяссӧ да сёрникузяяссӧ.
+
5. Аддзы да гиж орччӧдӧмъяс. Гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ.
 
Арся серпас.
 
 
Юыс ланьтӧма, вӧрыс сотчӧ...
 
Гӧгӧр видзӧдлан — сэн и тан —
 
Быттьӧ сӧмын на
 
          (Здукӧн водзджык)
 
Тані мунӧма Левитан.
 
Сылӧн лов шыыс век на кылӧ...
 
Корсӧ гылӧдӧ пипу рас —
 
Быттьӧ тӧдтӧм на серпас вылӧ
 
Мастер пас бӧрся чӧвтӧ пас.
 
 
2 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 
 
Гажным быри, школа, тэысь!
 
 
1. Кутшӧм оланінпас тіян велӧдчанінлӧн?
 
2. Кымын судтаа тіян школаныд?
 
3. Кымын велӧдчан вежӧс тіян велӧдчанінын?
 
4. Кымынӧд судтаын тіян классныд?
 
5. Кутшӧм рӧма стенъясыс коми кыв вежӧсын, физкультура залын?
 
6. Кыдзи шуӧны классӧн веськӧдлысьтӧ?
 
7. Кодлӧн урок вылын ті пукаланныд шы ни тӧв?
 
8. Кутшӧм велӧдысьлы окота козьнавны дзоридзьяс?
 
  
3 удж. Лӧсьӧд тест нога удж ас велӧдчанін, класс йылысь.
+
6. Висьтав ас кывйӧн Яг Морт йылысь.
 
1. Кутшӧм выль предметъяс ми кутам велӧдны 8-ӧд классын?
 
 
2. Мый гижӧма миян класслӧн ӧдзӧс вылын?
 
 
Лӧсьӧд да гиж челядьлы да велӧдысьяслы выль велӧдчан воӧн чолӧмалӧм.
 
  
4 удж. «Коми-роч кывчукӧр» отсӧгӧн вуджӧд кывъяссӧ. Вӧдитчы наӧн «Гожӧм» кывбур вылын уджалігӧн.
+
1) Кутшӧм мифическӧй персонажъяс йылысь гижӧ авторыс? Мый тэ тӧдан на йылысь?
 +
2) Коді гижис поэмасӧ? Кыдзи сійӧ шусьӧ?
 +
3) Лыддьы да тӧдмав, коді вермис Яг Мортӧс.
  
Дасьтысь мичаа лыддьыны кывбурсӧ. Бӧрйы гожся серпасъясысь либӧ фотографияясысь кывбур дорӧ лӧсяланаясӧс, гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ кывбур юкӧнӧн.
+
8. Тӧдмав, кутшӧм театрын позьӧ видзӧдны «Яг Морт» спектакль.
 
Мазіыс дзоридзлы шӧпкӧдӧ: гож-ж-жӧм!
 
Быттьӧкӧ дзоридз оз тӧд.
 
Ачыс со чужӧмсӧ вежон нин пӧжӧ,
 
Сотчӧмысь оз тай пов рӧд.
 
 
Зонпосни вадорын лунтырӧн жӧдзӧ,
 
Гильзьӧмысь — енэж ув тыр.
 
Оз повны кульпиян номйысь ни лӧддзысь,
 
Пемдытӧдз уличын пыр.
 
 
Челядьлы гажысла вашъялӧ шонді,
 
Уджавны шойччытӧг дась.
 
Тӧдӧ ӧд: арыс мый жарлунсӧ кондас,
 
Ковмас мый ар бӧрад пась.
 
 
Кутшӧм вежӧртасыс кульпиян кывлӧн?
 
  
Мӧвпышт да лӧсьӧд ас гижӧд «Восьса ӧшинь дорын гожӧмнас».
+
1. Лыддьы челядьлысь висьтъяссӧ.
  
5 удж. Фотографияяс серти видлы лӧсьӧдны «Колана да кыпыд удж» текстлысь темасӧ.
+
2. Тӧдмав, кодъяс йылысь мунӧ сёрниыс.
  
6 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Мӧвпышт, кутшӧм ним нӧшта позьӧ сетны сылы. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
1. Микулай — менам медбур ёрт. Сійӧ велӧдчӧ 8-ӧд классын. Микулай кузь тушаа, еджыд юрсиа, лӧз синма зон. Школаӧ сійӧ ветлӧ сӧстӧм паськӧмӧн: сьӧд гачӧн да югыд дӧрӧмӧн. Урокъяс бӧрын ми ёнмӧдам дзоньвидзалун «Скала» шӧринын, радейтам ворсны футболысь. Нӧшта Коля ветлӧ шылад велӧдан школаӧ, велӧдчӧ ворсны гудӧкӧн. Менам ёртӧй — шмонитысь морт, сыкӧд пыр гажа. Микулай век дась сетны отсӧг.
+
2. Анна Ивановна — абу сӧмын миян медрадейтана велӧдысь, но и бур ёрт. Сійӧ — миян классӧн веськӧдлысь. Тайӧ латшкӧс тушаа, чӧдлач синма, читкыль юрсиа, мусаник чужӧма аньыс пыр дась миянлы отсавны. Анна Ивановнакӧд ми ветлам походӧ, петкӧдчам школаса гажъяс вылын, участвуйтам быдпӧлӧс конкурсын. Анна Ивановна — зіль, авъя да сибыд морт. 2013 воын Анна Ивановна лоис «[...]» конкурсын вермысьӧн.
Колана да кыпыд удж.
 
 
Зіль да водзмӧстчысь мортыд гортас пукавны оз вермы. Торйӧн нин гожӧмнад. Окота мунны водзӧ, пыр мыйкӧ вӧчны, дасьтыны. Унаӧн ӧнія кадӧ радейтӧны туризм, вӧр-ва.
 
Гожӧмбыд миян республикаын уджалӧны быдсяма шойччан лагеръяс, кӧні нуӧдӧны спортивно-патриотическӧй ворсӧмъяс да ордйысьӧмъяс. Шуам, «Мечта» челядь лагерын котыртӧны вын-эбӧс да вежӧрлун петкӧдлан ордйысьӧмъяс. Татшӧм ӧтув ордйысьӧмъяс дырйи челядь котралӧны эстафетаын, петкӧдлӧны тӧдӧмлунъяс мортӧс неминучаысь мездӧмын, велӧдчӧны аддзыны колана нырвизь вӧрын ветлігӧн. Гажаа котыртӧма и рытъяссӧ: челядь тӧдмасьӧны ӧта-мӧдныскӧд, йӧктӧны да сьылӧны бипур дорын, шмонитӧны да сералӧны. Командаяс ёртасьӧны, отсасьӧны ӧта-мӧдлы.
 
 
 
1. Мый вӧчӧны зіль да водзмӧстчысь челядь гожӧмнас?
 
2. Мый нуӧдӧны гожся лагеръясын?
 
3. Мый вӧчӧны сэні?
 
4. Мыйла колӧны татшӧм ордйысьӧмъясыс?
 
  
7 удж. «Колана да кыпыд удж» текст отсӧгӧн висьтав, кутшӧм интереснӧйтор вӧлі тэкӧд гожӧмын.
+
1. 17-ӧд удж да кывкуд вылӧ мыджсьӧмӧн гиж серпаса текст сетӧм темаясысь ӧти вылӧ.
 +
1) Менам радейтана мортӧй.
 +
2) Медбур ёрт.
 +
3) Радейтана велӧдысь.
 +
4) Аслад тема.
  
8 удж. 5-ӧд уджысь фотографияяс серти лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.
 
 
Вӧлін-ӧ тэ либӧ тэнад ёртыд спортивно-патриотическӧй ворсӧмъяс либӧ ордйысьӧмъяс вылын? Гиж та йылысь неыджыд юӧр.
 
  
9 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
'''<Kodko @ Коми му кузя ме муна... : велӧдан гижӧд // Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014. Лб. 34-48.>'''
 
Коми муын гожӧм.
 
 
Помасьӧ июнь —
 
Лӧддза-номъя тӧлысь.
 
Шоныд гыма-зэра
 
Пыр на сійӧ вӧлі.
 
 
И со потшӧс дорын
 
Июль тӧлысь — сора.
 
Регыд косаясӧн
 
Видзьяс вылӧ корас.
 
 
Вуграсьны на слӧйма,
 
Шедас зарни чери.
 
Кисьмас вотӧс — вотча,
 
Унатор на кера.
 
 
Чужан Коми муын,
 
Видз вылын и вӧрын,
 
Ставыс сэтшӧм муса,
 
Мича, чӧскыд кӧра.
 
 
Катшасинма видзьяс
 
Купальнича сорӧн,
 
Льӧм пуяс да кыдзьяс
 
Чукльӧдлысь ёль дорын.
 
 
Кӧч бӧж кузьта гожӧм
 
Он и тӧдлы коляс.
 
Но оз вун нин некор
 
Синва кодь сӧдз ёльыс.
 
 
1. Кутшӧмӧн петкӧдлӧ гожӧмсӧ А. П. Мишарина?
 
2. Кутшӧм гожся тӧлысьяс йылысь мунӧ сёрниыс кывбурын?
 
3. Кутшӧм шусьӧг паныдасьӧ кывбурын?
 
4. Мыйла авторыс тадзи гижӧма гожӧм йылысь?
 
5. Кутшӧм гожӧмыс миян войвылын?
 
6. Мый вӧчӧ кывбур тэчысь гожӧмнас?
 
7. Мый тэ вӧчин гожӧмнас?
 
8. Кутшӧм приметаяс тэ тӧдан гожӧм йылысь?
 
  
10 удж. Лыддьы Николай Алексеевич Тюрнинлысь кывбурсӧ, вуджӧд роч кыв вылӧ.
 
 
Гожӧмыд нимкодя
 
Сывъясьӧ дзоридзкӧд.
 
Гожӧмын рамджыка
 
Визувтӧ ю.
 
Ворсӧдчӧ асывнас
 
Енэжлӧн саридзкӧд
 
Ю весьтӧ йӧвваӧн
 
Кенясьӧм ру.
 
  
11 удж. Лыддьы текстсӧ, вуджӧд роч кыв вылӧ. Сет текстыслы ним. Лӧсьӧд план.
+
4. КОМИ МУ КУЗЯ МЕ МУНА...
 
Таво ме ветлі Сочиӧ. Сочи — тайӧ Россияса кар-курорт, нюжӧдчӧ Сьӧд саридз дорті 145 километра. Ӧти лунӧн Сочитӧ он кытшовт.
 
Быд лун купайтчи саридзын да гожйӧдчи. Ветлі дельфинарийӧ да «Амфибиус» аквапаркӧ. «Три Софии» фермаысь аддзылі африканскӧй страусъясӧс да австралийскӧй эмуясӧс. Окотапырысь шойччи «Южные Культуры» паркын.
 
Ветлі экскурсияӧн Ахун нима гӧра вылӧ. Сылӧн судтаыс саридзсяньыс 663 метра вылнаын. Гӧра йылас сувтӧдӧма 30 метра судтаа смотрӧвӧй башня. Сэтчӧ окотапырысь волывлӧны кӧлысясьысьяс. Башнясяньыс зэв бура тыдалӧ Сочи кар да Сьӧд саридзыс.
 
Мӧд во ме бара на ветла Сочиӧ.
 
 
12 удж. Вайӧдӧм приметаяслы аддзы лӧсялана роч приметаяс.
 
 
Мазі лэбавны кутіс — шондӧдас. Джыдж позъялӧма вылӧ — зэра гожӧм лоӧ. Кыдзи тӧлыс мунӧма, сідзи и гожӧмыс лоӧ.
 
  
ВУДЖАН ВЕЖЛӦГ.
+
1. Лыддьы выразительнӧя кывбурсӧ да висьтав, кыдзи поэтыс петкӧдлӧ Коми мулысь ыдждасӧ да озырлунсӧ.
 
Эмакыв да нимвежтас вуджан вежлӧгын вочавидзӧны мыйӧд? мыйті? юалӧмъяс вылӧ. Роч кывйын лӧсялӧ по чему? Юалӧмлы.
 
  
Челядь котралісны паркті. Ме восьлалі гажа раскӧд. Енэжӧд шлывгисны рудоват кымӧръяс.
+
Коми му кузя ме муна,
 +
Гӧгӧр сулалӧ сьӧд вӧр.
 +
Вӧрыс вывті-вывті уна,
 +
Сыысь унаыс оз тӧр.
  
13 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Содты эмакывъясӧ колана суффиксъяс. Гӧгӧрвоӧд текстлысь нимсӧ.
+
Аддза: сэні шыльыд пожӧм
+
Вылӧ лэптӧ ассьыс юр.
Коми саридз.
+
Сылы ӧткодь тӧв кӧть гожӧм,
+
Сэтшӧм пуыс тайӧ бур.
Кулӧмдін районса Керчомъя сиктсянь неылын эм Кадам ты. Сэтчӧдз позьӧ воӧдчыны вӧрӧд подӧн либӧ юті пыжӧн. Кадам ты зэв ыджыд — нёль километр пасьта да вит километр кузьта. Тылӧн джудждаыс нёль метр гӧгӧр. Ваыс зэв сӧстӧм.
 
Тыыс озыр уна пӧлӧс чериӧн. Ты гӧгӧрыс вӧр да нюр. Сэні быдмӧ уна сикас тшак-вотӧс. Челядь котралӧны вӧрті, ветлӧдлӧны нюрті, корсьӧны кисьмӧм вотӧс.
 
Немдінса челядь быд во волывлӧны Кадам ты дорад. Некутшӧм геб-номйысь оз повны. Оз шӧйӧвошны подӧн вӧрӧд мунігӧн. Зонкаяс зіля сувтӧдалӧны палаткаяс, дасьтӧны пес да ӧзтӧны бипур. А нывкаяс дасьтӧны сёян. Кадам ты дорын челядь зэв бура шойччӧны: купайтчӧны, вуграсьӧны, ворсӧны, ордйысьӧны, ветлӧны тыті пыжӧн! Вӧрті котралігӧн пӧттӧдз чӧсмасьӧны мырпом-чӧдлачӧн.
 
Челядьлы ёна кажитчӧ татшӧм ногӧн шойччынытӧ. Весиг гортаныс абу окота мунны.
 
 
Лыддьы ёрта сёрни да ачыд лӧсьӧд висьт гожся каникул коллялӧм йылысь.
 
 
Кирӧ эз и казяв, кыдзи помасис гожся каникул. Воис кад мунны школаӧ. Школа йӧрын тырыс нин чукӧртчӧмаӧсь челядь. Ставныс зэв ёна гожъялӧмаӧсь, быдмӧмаӧсь. Медся ёна гожъялӧма Глеб.
 
— Глеб, кӧні татшӧмасӧ гожъялін? — юасисны ёртъясыс.
 
— Бать-мамкӧд ветлім шойччыны Крымӧ.
 
— Саридзсӧ аддзылін? Кутшӧм сійӧ? — юаліс Кирӧ.
 
— Саридзыс зэв ыджыд, помтӧм-дортӧм. Ваыс сола. Саридз весьтӧд лэбалӧны каляяс. Саридзын эмӧсь медузаяс. Берег дорысь позьӧ аддзыны ракпаньяс, — висьталіс ёртыс.
 
— А ме ветлі походӧ. Печора ю кузя резина пыжӧн кывтім. Мӧд во бара на мӧда,— тшӧтш ошйысис Кирӧ.
 
  
14 удж. Лӧсьӧдӧй ёрта сёрни саридз, ю либӧ ты дорын шойччӧм йылысь.
+
Сэні, быттьӧ пӧрысь пӧчӧ,
 +
Дзормӧм кыпӧдчӧма коз.
 +
Сійӧ увъяс костын вӧчӧ
 +
Вӧрса пӧтка шоныд поз.
  
15 удж. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ.
+
Сэні вашкӧдчӧны гора
+
Пипу чойкӧд еджыд кыдз.
Ваті-муті ветлыны, ватӧм ваӧ вӧйны, ва шыр кодь кӧтасьӧма.
+
Мыйкӧ сёрнитӧны нора,
 +
Корнас шенасьӧны сідз.
  
16 удж. Лыддьы текстсӧ, мӧвпышт да помав сійӧс. Сет ним.
+
2. Аддзы текстысь йӧзкодялӧмъяс, мичкывъяс, орччӧдӧм.
 
Немдінса челядь зэв ёна радейтӧны ветлыны быдсяма походӧ. Радпырысь виччысьӧны гожӧм пуксьӧмсӧ.
 
Со и таво июнь тӧлысь помын гырысь класса велӧдчысьяс ӧти вой кежлӧ ветлісны Кулӧмдін районса Красноярӧ. Тайӧ грездас ӧні некод нин оз ов. Но сэтчӧс местаясыс сэтшӧм мичаӧсь! Тані вӧрзьӧдлытӧм вӧр-ва, крут берег, уліас визувтӧ Нем ю. Вадорсянь неылын быдмӧны мича сус пуяс. Ю шӧрын эм кось, а изъяс вомӧныс ваыс бузгӧмӧн визувтӧ.
 
Красноярсянь неылын эм карьер. Коркӧ сэтысь босьтлӧмаӧсь туй вӧчӧм вылӧ из.
 
Красноярын челядь ... .
 
 
Лӧсьӧд гожся шойччӧм йылысь презентация, дасьтысь петкӧдчыны ёртъяс водзын.
 
  
ГОЖСЯ ШОЙЧЧӦМ. Ю ДОРЫН ШОЙЧЧӦМ. КОМИ РЕСПУБЛИКАСА ЮЯС
+
1. Лыддьы. Аддзы текстысь квайт сорсьӧм.
 
17 удж. Серпас серти лӧсьӧд неыджыд висьт ю дорын гожӧмын шойччӧм йылысь.
 
  
ВЕСЬКЫД ДА КОСВЕННӦЙ СЁРНИ.
+
КОМИ РЕСПУБЛИКА ЙЫЛЫСЬ
 
Веськыд сёрни — сёрнитысьлысь кывъяссӧ вежлавтӧг гижӧдын вайӧдӧм.
 
 
Веськыд сёрниа сёрникузя
 
 
Веськыд сёрни
 
Авторлӧн кывъяс
 
 
Веськыд сёрни вермас сулавны авторлӧн кывъяс водзын либӧ бӧрын. Веськыд сёрни гижсьӧ ыджыд шыпассянь да босьтсьӧ кавычкаясӧ.
 
 
Веськыд сёрниа сёрникузяяслӧн схемаяс
 
 
«Печора — Коми муын медыджыд ю», — юӧртіс велӧдысь.
 
«Гожӧмнас ми ветлім Из гӧраӧдз!» — ошйысис ёртъяс водзын Кирӧ.
 
«Мунан аски мекӧд вуграсьны?» — юаліс рытнас вокӧй.
 
Батьӧй шуис: «Окота чӧскыд юква сёйыштны».
 
Челядь радлісны: «Регыд кывтам байдаркаясӧн Эжваті!»
 
Миша юаліс: «Мый колӧ босьтны аскӧд походӧ?»
 
 
Косвеннӧй сёрни — кодлыськӧ сёрни ас кывйӧн висьталӧм.
 
 
Кирӧ ошйысис ёртъяс водзын, мый гожӧмнас ветліс Из гӧраӧдз. Рытнас вокӧй юаліс, муна-ӧ ме аски сыкӧд вуграсьны. Челядь радлісны, сы вӧсна мый кывтасны байдаркаясӧн Эжваті.
 
  
18 удж. Гижӧй сёрникузяяссӧ гижан пасъяс содталӧмӧн.
+
Коми Республика — Россияса Федерация пытшкын торъя администрацияа тэчас. Сюрс ӧкмыссё ӧкмысдасӧд воӧдз нимыс вӧлі Коми Автономияа республика. Коми йӧз сёрниын эм нэмӧвӧйся ним — Коми му. Юркарыс сылӧн — Сыктывкар, нимыслӧн вежӧртасыс «Сыктыв ю дорын кар». Республикалӧн пасьтаыс — нёльсё дас вит сюрс квадратнӧй километр. Вӧрыс став му пасьтаысь босьтӧ квайтымын ӧкмыс прӧчент. Олысь лыдыс кык сюрс квайтӧд воын вӧлі ӧкмыссё сизимдас ӧти сюрс витсё морт. Чужан луныс — сюрс ӧкмыссё кызь ӧтиӧд вося моз тӧлысь кызь кыкӧд лун. Республикалӧн веськӧдлысьыс — Юралысь. Республикаса каналан пасъяс: канпас, дӧрапас да кып. Кып лӧсьӧдӧма Виктор Савинлӧн «Варыш поз» сьыланкыв серти. Каналан кывъяс — роч да коми.
 
1) Ниналы чойыс шуис Ме гижи кывбур чужан сикт йылысь, видзӧдлы. 2) Чойыс вочавидзис Позьӧ ыстыны «Йӧлӧга» газетӧ. 3) Ме сэтшӧма нимкодяся тіян вермӧмъясӧн нюмъяліс мамныс. 4) Челядь, корсьӧй юӧр Коми Республикаса юяс йылысь корис велӧдысь. 5) Наста юаліс Кӧні тэ велӧдчин татшӧм бура вартчыны? 6) Гожся университетын уджалысьяс вӧзйисны Бӧрйӧй ас кӧсйӧм серти нырвизь: проза либӧ поэзия. 7) География урокъяс вылын ті тӧдмаланныд уна выльтор висьталіс классӧн веськӧдлысь.
 
  
19 удж. Лыддьы да веськыд сёрниа сёрникузяяссӧ веж косвеннӧйясӧн.
+
Е. Цыпанов серти
 
Кодлы шедӧ, кодлы оз.
 
 
Ваня воккӧд ми радейтлім вуграсьны. Ӧтчыд вуграсим сыкӧд дзик орччӧн. Сійӧ кельчи-мыктӧ сӧмын лэпталӧ, а меным оз шед. Скӧрми да кори: «Вай вежсям местаясӧн!» И бара — сылы шедӧ, меным оз. Бара вежсим. Сылы шедӧ, меным оз.
 
Скӧрми сы выйӧдз, платтьӧӧн и бузгыси ваас да став черисӧ повзьӧді. Ваня дӧзмис ме вылӧ: «Но и тӧлктӧм жӧ тэ, нидзувсӧ ӧд оз шӧрӧдыс пысавны вугырас, а тэнад вугыр йылыд аршин кузя тыдалӧ. Чериыд ӧд абу тэ кодь йӧй!». «Быттьӧ водзджык эз позь висьтавны та йылысь!» — горӧді ме.
 
 
Му шар юкӧнъяс
 
 
 
рытыв-войвыв
 
северо-запад
 
рытыв-лунвыв
 
юго-запад
 
асыв-войвыв
 
северо-восток
 
асыв-лунвыв
 
юго-восток
 
  
20 удж. Тӧдмась му шар юкӧнъясӧн. Комиӧд текстысь кывъяссӧ, гиж.
+
2. Корсь текстсьыс лыдакывъяс да гиж найӧс лыдпасъясӧн.
+
3. Лӧсьӧд юалӧмъяс.
Коми Республика паськӧдчӧма Европаса Россиялӧн асыв-войвылын. Миян чужан муным аслыспӧлӧс: войвылын нэмӧвӧйся кынйир, а лунвылын быдмӧны яблӧг пуяс. Асыввывсянь войвылӧ визувтӧ медся ыджыд ю — Печора. Рытыввылын визувтӧ Мезень ю, асыв-лунвывсянь рытыв-войвылӧ шлывгӧ Эжва ю.
+
1) Уна-ӧ олысь Коми муын?
+
2) Коді лӧсьӧдіс кып?
Коми Республикалӧн мусерпас
+
3) Кутшӧм каналан кывъяс?
  
21 удж. Аддзы Коми Республикалӧн мусерпас вылысь юяс. Висьтав, кутшӧм юяс визувтӧны лунвылын, войвылын, асыввылын да рытыввылын.
+
4. Помав сёрникузяяссӧ.
 +
Коми Республикалӧн юркар — Сыктывкар.
 +
Юралысь — Сергей Гапликов.
 +
Каналан пасъяс — канпас, дӧрапас да кып.
 +
Каналан кывъяс — коми да роч.
  
ӦТУВТАН ЛЫДАКЫВЪЯС.
+
5. Тӧдмав да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Кор вӧлі примитӧма республикалысь выль Оланподув?
 +
2) Коді серпасаліс Коми Республикалысь канпассӧ?
 +
3) Уна-ӧ коми йӧзыс миян республикаын?
 +
4) Мыйӧн озыр Коми муным?
  
22 удж. Тӧдмась таблицаын сетӧм юӧрӧн да вочавидз юалӧм вылӧ.
 
 
Медшӧр коми юяс.
 
 
Кутшӧм юяс визувтӧны сӧмын Коми муті?
 
  
23 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ сёрникузяяссӧ. Тӧдмав, кутшӧм юяс йылысь висьтавсьӧ. Инды ӧтувтан лыдакывъяссӧ. Лӧсьӧд 2—3 сёрникузя, гиж.
+
1. Вӧч уджъяс сетӧм текст серти.
+
1) Помав сёрникузяяссӧ скобкаын сетӧм юалӧмъяс вылӧ вочавидзӧмӧн.
1. Тайӧ кыкнан юыс усьӧны Эжваӧ.
 
2. Куимнан юыслӧн кузьтаыс витсё километрысь унджык.
 
3. Витнан юыс нуӧны васӧ Печораӧ.
 
4. Куимнан медся ыджыд юыслӧн ӧтув кузьтаыс куим сюрс ӧкмыссё вит километр.
 
5. Квайтнан юыс визувтӧны сӧмын Коми муті.
 
 
Вӧдитчы 22-ӧд уджын сетӧм таблицаӧн.
 
  
24 удж. Содты лӧсялана суффиксъяс. Нёль кывтэчасӧн лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.
+
Ми олам Коми му вылын. Миян муным зэв мича да озыр. Паськыд юяс визувтӧны лунвывсянь войвылӧ. Республикаын ӧкмыс кар. Медся важ кар — тайӧ Сыктывкар. Сюрс сизимсё кӧкъямысдасӧд воын Екатерина ІІ сетіс Усть-Сысольск погостлы кар ним. Ӧні Сыктывкар — республикалӧн юркар. Карын эм уна театр, библиотека, бурдӧдчанін; уджалӧ ыджыд вӧр комбинат.
 
Куйлӧ асыв-войвылын, визувтӧ Из гӧрасянь, усьӧны Печораӧ, кыкнан берегыс, олӧ сиктын, катӧны Эжваті, нёльнан юыс, петӧ нюрысь, квайтнан районыс, кывтӧ Коми муті, кывтӧ Войвыв Двинаті, даснан вожыс, локтіс войвылӧ, вуджны пості.
 
  
25 удж. Лӧсьӧд схемаяс отсӧгӧн текст. Дасьтысь висьтавны юяс йылысь.
+
2) Лыддьы текстлысь мӧд юкӧнсӧ ӧнія када кадакыв суффиксъяс содтӧмӧн.
 
Войвыв Двина — Эжва — Сыктыв, Висер, Емва
 
Баренцев саридз — Печора — Уса, Тшугӧр, Изьва
 
 
Коми муын куим ыджыд ю — Печора, Эжва, Мозын. Печора — Европаса медыджыд юясысь ӧти. Сійӧ петӧ ... да усьӧ Баренцев саридзӧ. Печораӧ усьӧны Уса, Тшугӧр, Изьва.
 
Эжва неуна ичӧтджык Печораысь, но зэв жӧ вына да паськыд ю. Эжваӧ усьӧны Сыктыв, Висер, Емва. А ачыс усьӧ Войвыв Двинаӧ.
 
Коймӧд ыджыд ю — Мозын. ...
 
  
Тӧдмав Мозын ю йылысь. Гиж неыджыд юӧр план серти.
+
Сыктывкарсянь неылын эм Микунь кар. Тайӧ тӧдчана кӧрт туй гӧрӧд. Микунь карсянь быдлаӧ мунӧны поездъяс.
+
Емва кар. Нимыс артмӧма Емва ю серти. Емва — «югыд ва».
1. Кысянь заводитчӧ да кытчӧ усьӧ Мозын ю?
+
Сосногорск карлы нимсӧ сетісны роч йӧз. Тайӧ кар гӧгӧрыс мича пожӧма яг. Карлӧн канпас вылын серпасалӧма тарӧс.
2. Кыті сійӧ кывтӧ?
+
Ю ним серти шуӧмаӧсь Печора кар. Кар сулалӧ республикаын медся паськыд, вына да ыджыд ю вылын. Печора юысь кыйӧны чӧскыд чери.
3. Кутшӧм юяс усьӧны Мозынӧ?
 
4. Мыйӧн озыр Мозын ю?
 
  
26 удж. Гиж аслад кар (сикт) дорті визувтысь юяс йылысь.
+
3) Лыддьы текстлысь коймӧд юкӧнсӧ эмакыв суффиксъяс содтӧмӧн.
 
Ме ола ... . Сы дорті визувтӧ(ны) ... . Менам пӧль-пӧч олӧны ... . Сэні визувтӧ(ны) ... . Гожӧмнас ме ветлі ... . Орччӧн эм ... .
 
 
Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, дасьтысь сёрнитны ёртыдкӧд.
 
 
1) Кӧні тэ олан?
 
2) Кӧні шылькнитчӧма Коми Республика?
 
3) Кутшӧм ыджыд юяс визувтӧны Коми муті?
 
4) Мый верман висьтавны на пиысь ӧти йылысь?
 
5) Кутшӧм ичӧт юяс тэ тӧдан?
 
6) Кутшӧмӧсь миян юяс?
 
7) Кутшӧм ю визувтӧ тіян сикт (кар) дорті?
 
  
Тӧдмав кывъяслысь вежӧртассӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс.
+
Ёна нималӧ Европаын Ухта кар. Дас сизимӧд нэмын нин татчӧс муын перйисны мусир. Мусирӧн озыр и Усинск кар. Уна из шом перйӧны ыджыд войвыв каръясын — Интаын да Воркутаын. А медся бур биару республикаын перйӧны войвывса том карын — Вуктылын.
Лӧсьӧд тайӧ кывъясӧн сёрникузяяс.
 
  
27 удж. Кыввор отсӧгӧн тӧдмав, мый йылысь «Мунӧны» поэмалӧн юкӧныс.
+
2. Лыддьы текстсӧ ставнас да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
1) Кутшӧм каръяс йылысь тэ тӧдмалін?
28 удж. Лыддьы да гӧгӧрво поэма юкӧнсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
2) Мый тэ тӧдмалін Ухта кар йылысь?
+
3) Кутшӧм войвыв каръяс нималӧны мупытшса озырлунъясӧн?
(Поэмаысь юкӧн.)
 
 
Видзӧдлӧй: лӧзалан Сыктывным нюмъялӧ,
 
Гож водзӧ, луд вылӧ водӧма Эжваным.
 
Видзӧдлы, став Коми му,
 
Шлывгӧ кыдз Печора ю,
 
Из вомӧн чеччалӧ Изьва,
 
Сӧдз выйӧн визувтӧ Емва,
 
Шуньгӧны ворсігтыр рама
 
Мезень, и Луза, и Кама.
 
Коми му сӧнъясӧд, енэж лӧз ю кузя
 
Пыжаяс лыд ни тшӧт кывтӧны-катӧны.
 
Тільсъялӧ ӧпаснӧй шы,
 
Сералӧ посньыдик гы.
 
 
1. Кутшӧм ю нимъяс паныдасьӧны «Мунӧны» поэма юкӧнын?
 
2. Кутшӧм кывъяс отсӧгӧн автор серпасалӧма юяссӧ?
 
3. Кутшӧм художествоа средствоӧн сійӧ вӧдитчӧ?
 
4. Мый позьӧ тӧдмавны тайӧ юяс йывсьыс?
 
5. Кутшӧмӧсь найӧ?
 
6. Мӧвпышт, позьӧ-ӧ поэма юкӧныслы сетны торъя ним. Кутшӧм ним лӧсялас?
 
  
Тӧдмав Василий Ильич Лыткин йылысь да дасьты ёртъясыдкӧд юӧр. Юӧрсӧ позьӧ вӧчны Power Poіnt программа отсӧгӧн.
+
3. Содты юалӧмъясӧ колана кывъяс да вочавидз.
 +
1) Кутшӧм ю дорын сулалӧ Печора кар?
 +
2) Кӧні перйӧны уна биару?
 +
3) Мыйӧн нималӧ Вуктыл кар?
  
КЫВБЕРДЪЯСЛӦН КАДАКЫВЙЫСЬ -СА СУФФИКСӦН АРТМӦМ.
+
4. Сетӧм канпасъясысь бӧрйы, кутшӧм йылысь висьтавсьӧ текстын. Кутшӧм каръяслӧн мукӧд канпасыс?
 +
5. Сетӧм канпасъясысь бӧрйы ӧтикӧс да пример серти гиж неыджыд текст.
  
29 удж. Артмӧд кадакывъясысь кывбердъяс, гиж сёрникузяяссӧ.
+
Пример пыдди:
+
Тайӧ Воркута карлӧн канпас. Карын перйӧны из шом. Канпас вылын серпасалӧма войвыв кӧрӧс, из шом кыр да из шом перъян юкмӧс.
1. Восьса ӧшинь пыр тыдалӧ юсайса вӧр.
 
2. Купайтчыны колӧ тӧдса местаын.
 
3. Тупкыса пляжын гожйӧдчыны да купайтчыны оз позь.
 
4. Тайӧ зонкаыс сувтса синма. (Зумыд кывтэчас.)
 
5. Пӧдса ӧдзӧс дорын ковмис дыр сулавны.
 
  
30 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ, артмӧд текст, сет ним да гиж.
+
1. Лыддьы таблицаясын сетӧм сёрникузяяссӧ. Бӧрйы колана вочакыв да гиж сылы лӧсялана шыпас.
 +
Стӧча кӧ вочавидзанныд, медводдза таблицаын артмас кывйӧз, мӧдын — нӧдкыв. Тӧдчӧдӧм шыпасъяс петкӧдлӧны кыв помасьӧм. Вӧдитчы мусерпасӧн да «[...]» атласӧн.
  
31 удж. Лыддьы, содтав кольӧм суффиксъяссӧ. Лыдпасъяссӧ гиж кывъясӧн.
+
2. Висьтав да гиж.
+
Мый тӧдмалін Коми республикаса каръяс йылысь?
Эжва — Коми муын Печора бӧрын мӧд ыджыд ю. Сійӧ заводитчӧ кык ичӧтик вожсянь. Ӧтиыс босьтӧ васӧ Дзурнюрысь, а мӧдыс заводитчӧ Мылва дорын пукалысь Нальӧг керӧссянь. Ыджыд ӧдӧн нуӧ Эжва ассьыс сӧстӧм васӧ Войвыв Двинаӧдз. Кузьтаыс Эжвалӧн 1130 километр. Коми му кузя визувтӧ ыджыдджык юкӧныс — 915 километр. Эжваӧ усьӧ 200 сайӧ ыджыд да ичӧт ю.
 
  
Мичаа лыддьы кывбурсӧ, аддзы кывбердъяс, вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
3. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
1) Кӧні ми олам?
Эжва, Эжва, визув Эжва,
+
2) Кымын кар Коми Республикаын?
Коми парма юӧй!
+
3) Кутшӧм каръяс тэ тӧдан?
Уна ёльлысь сӧстӧм васӧ
+
4) Кутшӧм юяс визувтӧны Коми муті?
Саридзӧ тэ нуан.
+
5) Кутшӧм ю Комиын медыджыд?
+
6) Кытысь петӧ да кытчӧ визувтӧ Печора ю? Кутшӧм тайӧ юыс?
Уджын лун-вой тэнад кольӧ,
+
7) Кутшӧм войвыв юяс тэ тӧдан?
Эбӧссьыд он петав.
+
8) Кутшӧм сиктъяс тэ тӧдан?
Пуръяс кылӧдан мыш вылад,
+
9) Кутшӧм тыяс эмӧсь Комиын?
Мича чери сетан.
+
10) Мыйӧн озыр Коми му?
 
Тэнад кыркӧтш йылын быдми,
 
Кольлі челядь вояс.
 
Унаысь ме ветки пыжӧн
 
Кывтлі тувсов войӧ.
 
 
Эжва, Эжва, визув Эжва,
 
Коми парма юӧй!
 
Тэнсьыд чӧскыд сӧстӧм ватӧ
 
Олӧм помӧдз юа.
 
 
1. Кутшӧм тӧдчанлуныс Эжва юлӧн?
 
2. Тӧдмав, кутшӧм юяс усьӧны Эжваӧ.
 
  
32 удж. Лыддьы да вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.
+
4. Сёрнит ёртыдкӧд Коми му йылысь.
 
Емва — Эжвалӧн медся ыджыд вож. Сылӧн кузьтаыс 499 километр. Вымь — тадзи шуӧны Емвасӧ рочӧн. Заводитчӧ Емва Шӧр Тиман гӧраясын да визувтӧ лунвывлань. Юыс то лӧнь, то визув. Увланьыс юлӧн пасьтаыс 200—300 метр.
 
Емвалӧн медся гырысь вожъясыс — Весыва, Вӧрыква, Йӧлва, Коин да Пожӧг.
 
Ӧткымынъяс Емва нимсӧ йитлісны ем кывкӧд. Ваыс пӧ юас сэтшӧм сӧдз, мый весиг ва пыдӧссьыс ем тыдалӧ. Мукӧдъяс аддзылісны татысь ен кыв. Перымса Степан пӧ уна роч ен вайлӧма. Коймӧдъяс зілисны ӧткодявны юыслысь нимсӧ вомкӧд (устьекӧд). Эжваас усигас пӧ вомыс (устьеыс) паськыд.
 
Но ем кыв паныдасьлӧ и мукӧд нимъясын, шуам, Емваль, Емгорт. Тайӧ нимъясыс йитчӧмаӧсь йӧгра кывкӧд. Хант сёрниын ем кывлӧн вежӧртасыс «вежа». Сідзкӧ, Емва — вежа ва, вежа ю.
 
  
33 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.
+
1. Лыддьы текст нимсӧ. Мый тэ тӧдан Изьва да изьватас йылысь?
+
2. Аддзы текстысь роч кывъяслы лӧсялана коми кывъяс.
1) Ойдысь ютӧ он потш. 2) Визув ю лӧнинті оз визувт. 3) Гудыр ваад чериыд абу. 4) Ю вылын абу вӧрын, шӧпкӧдчӧмыд гора.
+
3. Лыддьы текстсӧ.
  
34 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд зумыд кывтэчасъяслысь вежӧртассӧ.
+
Изьва юлӧн крут кыръя нӧрыс вылын сулалӧ сикт. Сійӧ ылысянь тыдалӧ. Олӧны тані изьватас. Найӧ торъялӧны аслыссикас паськӧмӧн да сёрнитанногӧн. Тані сёрнитӧны, быттьӧ сьылӧны.
+
Сиктсӧ кык пельӧ юкӧ джуджыд сён. Сён пыдӧсӧдыс визувтӧ шор. Тулыснас лым сылігӧн сійӧ зэв ӧдӧба бузгӧ. А гожӧм шӧрын лӧня сяльгӧ шыльыд изъяс костӧд.
Ваыс вомас кынмӧма.
 
Ва вывті котӧртӧма.
 
Ва пыр видзӧдысь.
 
Вадор берба кодь.
 
Ваувса кодь.
 
Ва вундӧ сёрнитӧ.
 
 
Ставсӧ аддзӧ.
 
Ланьтӧмӧн олӧ.
 
Статя, мичаник ныв.
 
Лӧсьыда, гӧгӧрвоана сёрнитӧ.
 
Кокньыдик.
 
Мудер, наян.
 
  
35 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис висьт. Сет ним, гиж.
+
А. Ануфриева серти
 
1. Кутшӧм ю визувтӧ тіян сикт (кар) дорті?
 
2. Кыдзи артмӧма ю нимыс?
 
3. Ыджыд-ӧ пасьтаыс да кузьтаыс тіян сиктдорса (кардорса) юлӧн?
 
4. Мыйӧн нималӧ тіян сиктдорса (кардорса) юыс?
 
5. Кыдзи тэ шойччан ю дорын?
 
  
36 удж. Лыддьы текстсӧ да сет ним. Вуджӧд роч кыв вылӧ да лӧсьӧд юалӧмъяс.
+
4. Аддзы текстысь паныд вежӧртаса кывъяс.
+
5. Аддзы кывбӧра эмакывъяс, гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ.
Финн кыв туялысь Даниэль Европеус гӧгӧрвоӧдіс, мый Вычегда — йӧгра ним, вежӧртӧ «виддза вож». Мӧд финн кыв туялысь Юрьё Вихман, коді 1901—1902 воясӧ воліс Комиӧ, гижліс, мый Вычегда нимсӧ важ комияс вуджӧдӧмаӧсь Эжваӧн. «Выч» юкӧнсӧ Юрьё Вихман йитліс хант «ванжи, ванча» — «турун, эжа» да манси «вансин, вансен» — «быдмӧма, тырӧма турунӧн» кывъяскӧд.
+
6. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн лӧсьӧд юалӧмъяс да вочавидз.
Роч профессор Б. А. Серебренников шуӧма, мый «выч» юкӧныс важ манси кывйысь, вежӧртасыс — «васӧд места».
+
1) Кӧні сулалӧ Изьва сикт? 2) Кодъяс олӧны Изьва сиктын? 3) Мыйӧн торъялӧ изьватас? 4) Кыдзи сёрнитӧ изьватас? 5) Кор ӧдӧба бузгӧ сикт шӧрын шор?
Сідзкӧ, Вычегда да Эжва нимъяслӧн вежӧртасыс ӧти — «виддза ю, видзьяс пӧлӧн визувтысь ю».
 
  
37 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.
+
7. Аддзы мусерпас вылысь Изьва сикт. Гиж неыджыд юӧр план серти.
+
1. Кӧні сулалӧ Изьва сикт (кутшӧм районын)?
Ваын чужис, а ваысь полӧ. Китӧм-коктӧм, а став мирсӧ кытшовтӧ — юӧр вайӧ.
+
2. Кор артмӧма сиктыс (кутшӧм воын)?
 +
3. Кутшӧм ю визувтӧ сикткӧд орччӧн?
 +
4. Кыдзи пасьтасьӧны изьватас?
 +
5. Кутшӧм ыджыд гажлун пасйӧны найӧ гожӧмын?
  
Тӧдмав, кутшӧм ю йылысь мунӧ сёрниыс текстын.
+
1. Гиж текстсӧ лӧсялана кывъяс содталӧмӧн. Лыдакывъяссӧ гиж кывъясӧн. Лыддьы да тӧдмав, ыджыд-ӧ Эжва юным.
 
Войвыв Урал шӧрсянь гырысь изъяс костӧд шор моз заводитӧ писькӧдчыны миян республикаса медыджыд ю. Кузьтаыс сылӧн 1809 километр, усьӧ Баренцев саридзӧ. Юыслысь нимсӧ новлӧ кар.
 
Туялысьяс гижлісны, мый тайӧ кывйыс индӧ «пещера» кыв вылӧ. Нимсӧ йитлісны финн «петая» — «пожӧм» да хант «пеши» — «кӧрпи» кывъяскӧд. Нӧшта чайтлісны, мый тайӧ юыслӧн нимыс артмӧма «петшӧр» кывйысь.
 
Но збыльвылас юыслӧн нимыс артмӧма «войтыр» нимысь. Самодийскӧй кывйын пэ, пэа — «вӧр, вӧрса» да чер, чера — «олысь».
 
  
38 удж. Ребус отсӧгӧн тӧдмав, кутшӧм войвыв ю петкӧдлӧма серпас вылын. Ӧткодяв серпасъяссӧ, пасйы юыслысь аслыспӧлӧслунсӧ.
+
Эжва — Коми муын Печора бӧрын мӧд ыджыд ю. Сійӧ заводитчӧ кык ичӧтик вожсянь. Ӧтиыс босьтӧ васӧ Дзурнюрсянь, а мӧдыс заводитчӧ Мылва дорын. Сиктъяс да грездъяс, вӧръяс да видзьяс пӧлӧн ыджыд ӧдӧн Эжва нуӧ ассьыс сӧстӧм васӧ Еджыд саридзӧ. Кузьтаыс Эжвалӧн — 1130 километр. Коми му кузя визувтӧ ыджыдджык юкӧныс — 870 верст. Эжваӧ усьӧ 200 унджык ыджыд да ичӧт ю.
  
39 удж. Гиж диктант колана кывбердъяс содталӧмӧн.
+
А. Туркин серти
 
Ылыдз вожын.
 
 
Неважӧн ме бара вӧлі Ылыдз вожын. Ылыдз ю пансьӧ Из гӧра бердын да усьӧ Печораӧ. Тайӧ вель ыджыд да сӧстӧм ю.
 
Ӧні быдӧн нин мотора пыжӧн ветлӧны, а важӧн зібъясьӧмӧн ветлісны. Визув юсӧ Ылӧдзӧн шуисны, сы вӧсна мый ылӧдз катлісны вӧравны да видз пуктыны.
 
Ӧні Ылыдз вожын медся ... сиктыс Еремей. Ылыдз юлӧн веськыдладорыс пырӧ заповедникӧ. Сэтысь нинӧм оз позь вӧрӧдны. Шуйгаладорсӧ вичмӧдӧма ... вӧралысьяслы.
 
  
40 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Серпасав класса ёртыдкӧд плакат, бӧрйы текстысь лӧсялана кывъяс. Классын дасьтӧй плакатъясысь выставка.
+
2. Аддзы текст содержаниелы лӧсявтӧм кывтэчасъяс:
+
3. Пукты колана юалӧм да вочавидз.
Видзчысьӧй ваысь!
+
1) Кысянь заводитчӧ Эжва ю?
+
2) Кытчӧ нуӧ ассьыс васӧ Эжва?
Матыстчӧ гожӧм. Унджыкыслӧн син водзас — саридз, берег, ю дор. Вартчӧм отсалӧ мынтӧдчыны ковтӧм сьӧктаысь, ӧткымын висьӧмысь, бурмӧдӧ сьӧлӧмкылӧмтӧ.
+
3) Кутшӧм ю усьӧ Эжваӧ?
Медся ёна йӧз радейтӧны вавывса спорт сикасъяс: мотора пыжӧн, вавывса лыжиӧн, вавывса велосипедӧн, «Водолёт» самокатӧн да бананӧн шлывъялӧм. Томджыкъяслы сьӧлӧм вылӧ воӧ сёрфинг (ва вывті пӧвйӧн катайтчӧм), виндсёрфинг (паруса пӧв вылын катайтчӧм), вейкбординг (буксовочнӧй катерӧ кутчысьӧмӧн пӧв вылын катайтчӧм).
 
Энӧ вунӧдӧй: ва вылӧ петігӧн колӧ пасьтавны спасательнӧй жилет. Видзчысьӧй тӧдтӧминъясын да визулаинъясын купайтчӧмысь. Энӧ пырӧй вывті ылӧ. Оз позь ёна эскыны пӧльтӧм матрацъяслы. Тіянкӧд кӧ лоис неминуча, медшӧрыс — энӧ повзьӧй, пыдіа лолыштӧй, водӧй мышнад, энӧ шӧйӧвошӧй.
 
 
41 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вуджӧд текстсӧ.
 
 
Ва нимлун.
 
 
Йӧз костын ва нимлун индӧм серти абу ӧткодь видзӧдласыс. Кӧнсюрӧ шуӧны, мый ва нимлун Трӧича бӧрын лун кост мысти. А мӧдъяс шуӧны — коймӧд лунас пӧ. Ва нимлунӧ оз позь мыськасьны-пожъясьны, ветлыны пыжӧн. И вала ю дорӧ либӧ шор дорӧ лэччигӧн, колӧ пӧ гӧститӧдны васӧ — гумовттӧдзыс лэдзны ва вылас няньтор либӧ сакартор.
 
  
КОМИ МУЫН ВӦР-ВА ВИДЗӦМ. КОМИ ГИЖЫСЬЯС ВӦР-ВА ВИДЗӦМ ЙЫЛЫСЬ
+
4. Содты Коми Республикаса гырысь ю нимъяс: Печора, Эжва, Сыктыв, Вашка, Мозым, Висер, Уса.
 +
5. Мыйын ӧткодьлуныс Эжва, Мылва, Москва кывъяслӧн? Содты некымын пример.
 +
6. Тӧдан-ӧ тэ, мый коми йӧз овмӧдчылісны юяс дорӧ? Туяв Коми Республикаса мусерпас да гиж кар да сикт нимъяс, кодъяс артмисны ю нимъяс сертиыс. Орччӧд уджтӧ ёртыдкӧд.
 +
7. План серти гиж неыджыд текст Коми Республикаса ю йылысь.
  
КӦ ДА ЭСЬКӦ КЫВТОРЪЯС.
+
1. Ю ним.
+
2. Кутшӧм тайӧ юыс?
Кӧ да эськӧ вермӧны лоны кывторйӧн и кывйитӧдӧн. Найӧ асшӧр кывсикасъяскӧд гижсьӧны торйӧн.
+
3. Кысянь сійӧ заводитчӧ да кытчӧ визувтӧ?
Ветлам кӧ вотчыны-а.
+
4. Юлӧн кузьтаыс да пасьтаыс.
Тэ кӧ радейтан чужан мутӧ, век кутан тӧждысьны сылӧн сӧстӧмлун вӧсна.
+
5. Кутшӧм юяс усьӧны татчӧ?
Ме эськӧ висьталі ставныслы войвывса вӧр-валӧн мичлун йылысь.
+
6. Кутшӧм каръяс, сиктъяс сулалӧны ю пӧлӧн?
 +
7. Мыйӧн озыр юыс?
  
42 удж. Лӧсьӧд да петкӧдчы ёртъяс водзын вӧр-ва нимсянь шыӧдчӧмӧн.
+
Видзӧдлы фотографияяс вылӧ. Сыктывкарлысь кутшӧм юкӧн петкӧдлӧма? Аддзы вочакывсӧ текстысь.
 
Ме гут кулан тшак, мича да тшап. Менам гӧрд рӧма еджыд чутъяса шляпаӧй тыдалӧ ылісянь. Но мыйлакӧ тшак вотысьяс пырджык нӧрӧвитӧны менӧ чужйыны либӧ талявны. Йӧз, ме кӧ ог ков тіянлы, йӧраяслы зэв колана бурдӧдчантор. Энӧ чужъялӧй да талялӧй менӧ, кольӧй вӧрпаяслы!
 
  
43 удж. Аддзы быд гажлунлы лӧсялана кадпас.
+
2. Висьтав, мый тэ тӧдан тайӧ парк йывсьыс.
+
3. Лыддьы текстсӧ абзацъясӧн, гӧгӧрво медшӧр мӧвпсӧ да гиж.
Пӧкрӧв лун йирым тӧлысь дас нёльӧд лун
 
Илля лун моз тӧлысь мӧд лун
 
Семен лун кӧч тӧлысь дас нёльӧд лун
 
Митрей лун вӧльгым тӧлысь витӧд лун
 
 
44 удж. Гӧгӧрвоӧд приметаяс. Мӧвпышт, кывторйӧн либӧ кывйитӧдӧн лоӧ кӧ-ыс.
 
 
1) Илля лунӧ кӧ мича, арбыд мича лоӧ. 2) Арыд кӧ лун тӧла, тулысыд лоӧ вой тӧла. 3) Пӧкрӧв субӧта кӧ кушӧн воас, и Митрей субӧтаӧдз оз лымъяв. 4) Лымйыс кӧ кок улын дзуртӧ, сывлас на. 5) Арся видз (пост) дырйи кӧ куим лун шондіа, воыд бур лоӧ. 6) Семен лун кӧ зэра, ар пом зэра. 7) Турияс кӧ ёна горзӧны — пужъялас. 8) Пелысьыс кӧ уна, тӧлыс кӧдзыд лоӧ.
 
  
45 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
Сыктывкарса Киров нима парклӧн историяыс заводитчис 1890 воын. Тайӧ вонас Усть-Сысольскын виччысисны зэв тӧдчана мортӧс, москваса князь Сергей Александровичӧс. Карса управа тшӧктӧм серти ӧнія парк местаӧ садитісны пуяс, сувтӧдісны мича беседка, кӧні паныдалісны князьӧс.
+
Но карса олысьяслы тайӧ садйыс эз ло шойччанінӧн. Тані йирсисны пӧжарнӧй командалӧн вӧвъяс.
Со кардорса неыджыд ты. Водзті ваыс сэні вӧлі сӧстӧм, кельыдлӧз рӧма. Тыын олісны черияс, ты весьтын лэбалісны тэрыб юрсигусьяс. Челядь сэтчӧ волывлісны купайтчыны.
+
Парк лӧсьӧдӧмӧ выльысь босьтчисны 1933 воӧ. Кык воӧн садитісны ӧти да джын сюрсысь унджык пу. Тані восьтісны спортивнӧй площадка, кинотеатр, кӧні быд рыт кино заводитчытӧдз ворсісны струннӧй инструментъяс вылын 8-14 арӧса ныв-зон. Парксӧ видзысь-дӧзьӧритысь Фёдор Павлов быдтыліс оз, парникын — ӧгуреч. Дзоридзьяслӧн лыдыс кайліс нелямын сюрсӧдз. Сы дырйи жӧ паркын лӧсьӧдісны ньыв пу аллея. Парклы сетісны Сергей Миронович Кировлысь ним.
Но орччӧн сувтӧдісны завод. Уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна, заводысь шыбласъяс веськалӧны ваӧ. Ӧні сійӧ няйт, мусир кӧра. Абу ни черияс, ни юрсигусьяс. Некод оз волы шойччыны ты дорӧ. Мый эськӧ водзӧ лоӧ?
 
 
1. Кутшӧм вӧлі кардорса тыыс?
 
2. Кутшӧм омӧльтор артмис йӧз киӧн?
 
3. Мый вӧсна лоис татшӧм неминучаыс? Гӧгӧрвоӧд вочакывтӧ серпас да текст отсӧгӧн.
 
4. Мый лоӧ, нинӧм кӧ оз вежсьы заводса удж котыртӧмын?
 
5. Мый эськӧ колӧ вӧчны, медым сӧстӧммӧдны тыысь васӧ?
 
6. Кыдзи сэки вежсяс тыгӧгӧрса вӧр-ваыс?
 
  
1. Мӧвпышт да висьтав:
+
4. Висьтав, мый выльторсӧ тӧдмалін. Мый тэнӧ чуймӧдіс?
• Эм-ӧ тіян сикт-кар дорын тшыкӧдӧм вӧр-ва?
+
5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
• Эм-ӧ сылӧн инним? Мый сійӧ вежӧртӧ?
+
1) Кор заводитчис С. М. Киров нима парклӧн историяыс?
• Кутшӧм неминуча лоис сэні?
+
2) Кутшӧм тӧдчана морт воліс Усть-Сысольскӧ? Кыдзи сылӧн нимыс йитчӧма парккӧд?
• Кыдзи тэ чайтан, мыйла тадзи артмис?
+
3) Мыйӧн торъялӧ 1933 вося парк ӧніяысь?
 
2. Дасьты сиктса (карса) олысьяс дорӧ вӧр-ва видзӧм йылысь шыӧдчӧм.
 
3. Бӧрйӧй медся бур шыӧдчӧмсӧ да ыстӧй сиктса (карса) веськӧдлысьлы.
 
  
46 удж. Помав сёрникузяяссӧ.
+
6. Аддзы фотографияяслы лӧсялысь сёрникузяяс.
+
7. Конкурс «А тэ тӧдан Сыктывкар?». Вочавидз да содты ассьыд юалӧмъяс.
1) Ме кӧ вӧлі вӧр-ва дӧзьӧритан министерствоса веськӧдлысьӧн, сэки эськӧ ... . 2) Ме кӧ вӧлі вӧралысьӧн, сэки эськӧ ... . 3) Ме кӧ вӧлі чери видзӧм-кыйӧм вӧсна кывкутысь инспекторӧн, сэки эськӧ ... . 4) Ме кӧ вӧлі Вӧрсаӧн, сэки эськӧ ... . 5) Ме кӧ вӧлі Пера-багатырӧн, сэки эськӧ ... . 6) Ме кӧ вӧлі «Гринпис» котырын, сэки эськӧ... .
+
1) Кутшӧм памятникъяс эмӧсь Сыктывкарын?
 +
2) Кутшӧм музейяс тэ тӧдан?
 +
3) Кымын театр Сыктывкарын? Лыддьӧдлы.
  
Юалана да йитӧса нимвежтасъяс.
+
1. Висьтав, мый тэ тӧдан коми вӧралысьлӧн кыйсьӧм йылысь.
  
Коді вермас висьтавны, мый поводдяыскӧд лоӧма?
+
Арся вӧрын коми кыйсьысьлӧн сьӧлӧмыс шойччӧ, нимкодясьӧ. Та вӧсна сійӧ вермӧ овны сэні тӧлысьясӧн. Вӧралан керкаыс сылӧн пырджык кутшӧмкӧ ю, ёль либӧ ты дорын, пуяс костын. Кыйсьысь тӧдӧ татысь быд шор, нюр, козъя вӧр да пожӧма яг. Кыйсьысь олӧ тані медбур ёртыскӧд — ур-пӧтка кыйны отсалысь понмыскӧд.
Энӧ кералӧй пожӧма яг, коді быдмӧма нэмъяс чӧж!
+
Вӧралысь асылын чеччас водз, посньыдик кос пескӧн ломтас пачсӧ, пӧсьӧдас рытнас пуӧм яя шыдсӧ, юас пӧсь тшай. Сэсся босьтас пистонкасӧ да югыдӧн петас сьӧд пывсян кодь вӧр керкаысь.
Кутшӧм мича зэрӧн мыссьӧм рас!
 
Мыйта озырлуныс коми пармаын!
 
Кымын вӧр-ва видзанін Коми Республикаын?
 
  
Гӧгӧрвоӧдтӧм нимвежтасъяс.
+
Я. Рочев серти
 
Кодкӧ висьталіс, мый шондӧдас.
 
Вӧчин-ӧ тэ талун кутшӧмкӧ буртор?
 
Кодсюрӧ эскӧны быдмӧгъяслӧн бурдӧдчан вынӧ.
 
«Югыд ва» вужвойтыр парк йылысь мыйсюрӧ тӧдмалім география урок вылын.
 
Некымын лун ми идралім школадорса парк.
 
  
47 удж. Содты текстӧ лӧсялана нимвежтасъяс да кывйитӧдъяс. Инды налысь сикассӧ.
+
3. Аддзы да гиж текстысь эмакывъяс кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяскӧд. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ.
+
4. Аддзы да гӧгӧрвоӧд орччӧдӧм. Кыдзи гӧгӧрвоан тайӧ орччӧдӧмсӧ?
Вок пыдди.
 
 
Зэра арыс быттьӧкӧ казяліс, мый вунӧдіс прӧщайтчыны жар гожӧмыскӧд. Кодкӧ быттьӧ вештіс кымӧръяссӧ. Лунтыръясӧн кутіс дзирдавны шонді.
 
Ӧти татшӧм асылӧ ми, челядь, ветлім ягӧ пувла. Друг кутісны кывны нора кливксан шыяс.
 
— Юсьяс лэбӧны, — ышловзис Веня ёртӧй. — Некымын лун мысти лымъялас. Пӧльӧй шулывлӧ, мый юсьяс бордъяс выланыс вайӧны тӧв.
 
— Юсьяс лэбисны уліті. Кутшӧм мича, лым еджыд лэбачьяс! Но мый тайӧ? Кельӧб помын лэбис кутшӧмкӧ сьӧдруд ичӧтджык пӧтка.
 
  
48 удж. Серпас серти тӧдмав Серафим Алексеевич Поповлӧн «Кыдз пулы морӧс вылас» кывбурлысь темасӧ.
+
5. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст дорӧ да вочавидз на вылӧ.
 +
1) Кӧні шойччӧ вӧралысь?
 +
2) Кӧні сулалӧ вӧралан керка?
 +
3) Кутшӧмӧн вӧлі кыйсьысь?
 +
4) Кодкӧд олӧ вӧралысь?
 +
5) Мый вӧчлывліс водз асывнас вӧралысь?
  
49 удж. Лыддьы, гӧгӧрво кывбурсӧ да висьт юкӧнсӧ. Аддзы наысь нимвежтасъяс, тӧдмав сикассӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
6. Тӧдмав да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Лӧсьӧд юӧртӧм.
+
1) Кутшӧм кадӧ да дыркыйсьыліс коми вӧралысь?
Кыдз пулы морӧс вылас.
+
2) Кутшӧм кыйсян кӧлуй вӧлі вӧралысьлӧн?
+
3) Кутшӧм прӧмыс кыйсьысь вайліс гортас?
Кыдз пулы морӧс вылас
+
4) Кутшӧм вӧлі вӧралысьлӧн паськӧмыс?
Вӧчӧма кодкӧ пас:
+
5) Мый вӧлі век заптӧма вӧралан керкаас?
Пурт либӧ ӧжын йылӧн
 
Кольӧма кырымпас.
 
 
Бурдӧма пулӧн дойыс,
 
Важӧн нин сійӧ кос.
 
Вежӧдысь чалльӧн лои
 
Мыччысьӧм сэтысь рос.
 
 
Уна на морт нэм олас
 
Юсайса кыддза рас...
 
Мыйла нӧ ми огӧ полӧй,
 
Му вылас кодыр олам,
 
Колявны мисьтӧм пас?
 
 
Чукыль сайын вӧлі кузь да векни ты. Сы гӧгӧр быдмис вӧр. Кодлыкӧ юрас воӧма «сюсь» мӧвп: вӧчны татчӧ видз. Вайисны вына техника, кералісны пуяссӧ, шыльӧдісны пӧрӧдӧминсӧ. А коз-пожӧмсӧ, кыдз-пипусӧ тракторӧн йӧткалісны-дзебисны орчча неыджыд тыӧ.
 
Но вӧр-ватӧ он ылӧдлы. Быдмас ӧмӧй турун кос сёй вылын! Увтасінас жӧ муыс вывті небыд. Гожся медся жар луннас трактор сибдӧ. Ставсӧ жугӧдісны, а тӧлкыс сідзи эз и ло. Ӧні тані коктӧ позьӧ чегны: то морӧсӧдз кӧлея, то джуджыд мыльк. Лёкинын ыджыдалӧны бадь, пипу, ловпу, сэтӧр да нинӧмысь повтӧм лежнӧг.
 
 
1. Кутшӧм морт дойдіс кыдзсӧ? Кыдзи чайтан, позьӧтадзи вӧчны?
 
2. А тэ дойдалан пуяссӧ?
 
3. Мыйла висьт юкӧнын «сюсь» кывсӧ босьтӧма кавычкаясӧ? Кутшӧм кывйӧн позьӧ вежны сійӧс текстын?
 
4. Кутшӧм ним позьӧ сетны висьт юкӧныслы?
 
5. Мыйӧн ӧткодьӧсь кывбурыс да висьт юкӧныс?
 
6. Мыйӧн вермӧ отсавны вӧр-ваыслы морт?
 
7. Кыдзи тэ видзан вӧр-васӧ?
 
 
Бӧрйы лӧсялана серпас (фото) кывбур либӧ текст дорӧ. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.
 
  
50 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ, гӧгӧрвоӧд найӧс. Бӧрйы 49-ӧд уджса висьт юкӧн да кывбур дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.
+
Удж вӧчигӧн вӧдитчы «[...]» небӧгӧн. (Сыктывкар, 1994, 53-59 л.б.)
 
1) Заводитны бурӧн, а помавны дурӧн. 2) Кор отсавны кӧсйӧны, оз юасьны. 3) Бур заводитӧм — удж джын. 4) Он кӧ уджав, он и сёй. 5) Век ов да век велӧдчы. 6) Мый кӧдзан, сійӧс и вундан.
 
 
Дасьты «Вӧр-ва видзӧм» тема вылӧ 10—12 кывъя юржуглан (кроссворд). Вӧзйы тӧдмавны ёртъясыдлы.
 
  
51 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст сертиыс.
+
1. Гиж текстсӧ скобкаяс восьтӧмӧн да юкӧнъяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн пуктӧмӧн.
+
2. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав Коми Республикаса бурдӧдчанін йылысь.
Экология — греческӧй кыв, вежӧртӧ «ас керка, асгӧгӧрса овмӧс». Быдӧн гӧгӧрвоӧ, мый ас оланін колӧ видзны сӧстӧма, дзоньтавны-бурмӧдны сійӧс. Кодсюрӧ нӧшта и мичмӧдӧны олан керкасӧ, йӧрсӧ. Дерт, тадзи жӧ велӧдӧны овны и челядьсӧ. Но та кындзи, колӧ видзны-дӧзьӧритны вӧр-васӧ, сынӧдсӧ. Ӧд сӧстӧм оланіныс, сынӧдыс, вӧр-ваыс топыда йитчӧма мортлӧн дзоньвидзалункӧд.
 
Тшӧкыда овлӧ, мый йӧз асьныс тшыкӧдӧны вӧр-васӧ. Уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна юясӧ, саридзьясӧ киссьӧ мусир. Тшӧкыда ковтӧг кералӧны вӧр. Быдсикас шыбласъяс пежалӧны сынӧдсӧ, мусӧ, васӧ. Кусӧдтӧм бипуръясысь заводитчӧны ыджыд пӧжаръяс. Вошӧны гежӧд быдмӧгъяс да пемӧсъяс.
 
Сӧмын экология наука тӧдӧм да пыдди пуктӧм отсалас бырӧдны лёкторъяс, бурдӧдны мувывса дойяс. Та вылӧ колӧны ас му радейтысь, мывкыд да киподтуя йӧз.
 
 
Тӧдмав, мый велӧдӧ экология наука. Висьтав ас кывйӧн.
 
  
ӦТВЫВТАН НИМВЕЖТАСЪЯС.
+
ВОЙВЫВСА КУРОРТ
 
Быд морт радейтӧ чужанінсӧ. — Каждый человек любит Родину.
 
Быдӧн радейтӧ чужанінсӧ. — Каждый любит Родину.
 
  
Парма-вӧр, ю-тыяс — ставыс тайӧ миян озырлун.
+
1. Курортлысь парксӧ мичмӧдӧны уна пӧлӧс пу да куст. На лыдын сус пу, нинпу, ниа, льӧм, пелысь пу, сирень да боярышник.
Став йӧзлы колӧ тӧждысьны чужан вӧр-ва вӧсна.
+
2. Серегов курорт лӧсьӧдӧма мича местаын. Сійӧ Емва юлӧн веськыд берег вылын кык ді костын.
Ставныслы колӧ дӧзьӧритны Гӧрд небӧгӧ пыртӧм быдмӧгъяс. — Всем нужно охранять растения, занесённые в Красную книгу.
+
3. Бурдӧдчан васӧ кыпӧдӧны зэв пыдысь му пытшсьыс. Тайӧ ваыс бурдӧдӧ уна висьӧмысь.
 +
4. Талун Серегов курорт йылысь тӧдӧны миян республикаса быд сиктын, посёлокын да карын.
  
Мукӧд йӧзыс оз мӧвпавны вӧр-ва видзӧм йылысь.
+
С. Морозов серти
В. Чисталёв, И. Коданёв, С. Раевский да мукӧд гижисны коми вӧр-ва йылысь.
 
  
52 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Аддзы да вуджӧд роч кыв вылӧ ӧтвывтан нимвежтаса сёрникузяяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
3. Лӧсьӧд юалӧмъяс да вочавидз.
+
1) Кӧні сулалӧ Серегов курорт?
Миян вӧр.
+
2) Кутшӧм пуяс мичмӧдӧны курортлысь парксӧ?
+
3) Кутшӧм ва перйӧны му пытшкысь?
Вӧр сетӧ стрӧитчӧм да быд коланторсӧ вӧчӧм вылӧ пу. Сійӧ нӧшта видзӧ ставныслысь дзоньвидзалун. Быдӧн тӧдӧ, мый вӧр сӧстӧммӧдӧ сынӧдсӧ. Вӧрыс мича вогӧгӧрся став кадӧ: и тӧвся лунъясӧ, и веж тулысын, и жар гожӧмын.
 
Но торйӧн нин мича вӧрыс арын. Быд мортлы воӧны сьӧлӧм вылас зарни коръяс, сӧдз енэж, тшак-вотӧс кӧра сынӧд.
 
Вӧр — миян озырлун. Сӧмын мукӧд йӧзыс оз видзны-дӧзьӧритны сійӧс.
 
Ёртъяс, ставнымлы колӧ гӧгӧрвоны, вӧр — ыджыд да дона колантор.
 
  
1. Мый тэ тӧдмалін вӧр йылысь?
+
4. План серти висьтав лунвывса либӧ Киров кардорса курорт йылысь.
2. Мыйла колӧ видзны вӧр?
+
1) Кӧні сулалӧ курортыс? (Кутшӧм карын? Кутшӧм саридз дорын?)
3. Кыдзи тэ верман дӧзьӧритны вӧрсӧ?
+
2) Мыйӧн сійӧ нималӧ? Кутшӧм висьӧмъяс сэні бурдӧдӧны?
 +
3) Кыдзи позьӧ шойччыны бурдӧдчысьяслы?
 +
4) Мыйӧн мичмӧдӧма курортлысь территориясӧ? (Кутшӧм пу-дзоридзьяс быдмӧны?)
  
53 удж. Лӧсьӧд да гиж 4—5 сёрникузя ӧтвывтан нимвежтасъясӧн.
+
1. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав Емдін сиктлысь историясӧ.
  
54 удж. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ.
+
Емдін сулалӧ Емва да Эжва ӧтлаасянінын, зэв мичаинын. Комияслӧн сійӧ вӧлӧма юркарӧн. Важӧн сэтчӧ сӧмын ва туйӧд вермылӧмаӧсь воӧдчыны. Сэкся кадӧ Емдін гӧгӧрыс вӧлі кыпӧдӧма стен. Гӧгӧрыс нӧшта джуджыд кырӧм кодйӧма. Уна вӧрӧг видлӧма босьтны мичаинтӧ. Сӧмын коми йӧзыд абу сетчылӧмаӧсь.
+
Перымса Степаныд Емдінас кыпӧдлӧма медводдза вичко. Сэсся восьтӧма школа да велӧдӧма коми йӧзӧс аслас анбур серти.
Быд бурыс эм, быдлаӧ киыс сибалӧ, став дышсӧ лэдзис, ставыс тышкӧн-мышкӧн лои.
 
  
ВӦРЫН, Ю-ТЫ ДОРЫН
+
1) Кор да кӧні чужлӧма Перымса Степан?
 +
2) Кӧні сійӧ велӧдчӧма?
 +
3) Кутшӧм ыджыд каръясын нуӧдӧма ен нога уджсӧ?
  
55 удж. Уськӧд тӧд вылад соссяна кадакывъяс артмӧм. Комиӧд кывтэчасъяссӧ. Содты 3—4 кывтэчас.
+
3. Аддзы Перымса Степанӧн гижӧм анбур. Анбур пасъясӧн гиж ассьыд нимтӧ.
  
56 удж. 55-ӧд удж отсӧгӧн лӧсьӧд да гиж, кыдзи тэ дӧзьӧритан вӧр-ва.
 
 
Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Сёрнит ёртыдкӧд.
 
 
1) Мый вежӧртӧ экология кыв?
 
2) Мыйӧ велӧдӧ экология наука?
 
3) Кодлы колӧ дӧзьӧритны вӧр-васӧ?
 
4) Мый овлӧ мортлысь уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна?
 
5) Кыдзи тэ видзан вӧр-васӧ?
 
6) Мый вӧзъян ёртъясыдлы?
 
 
Дасьты «Вӧр-ва» тема вылӧ 10 юалӧма тест. Быд юалӧм дорӧ лӧсьӧд 3—4 вочакыв, медым ӧти на пиысь вӧлі лӧсялана.
 
 
Коми Республикаын медыджыд ю — тайӧ Печора.
 
  
57 удж. Вежсьы ёртыдкӧд гортын дасьтӧм тестӧн. Прӧверитӧй ӧта-мӧдныдлысь уджтӧ, донъялӧй.
+
'''<Kodko @ Видзам, доръям чужан вӧр-ва! : велӧдан гижӧд // Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014. Лб. 49-65.>'''
  
Комиӧд плакатъяс вылысь гижӧдъяс. Вӧзйы ас нимъяс. Дасьты ёртъясыдкӧд вӧр-ва дӧзьӧритӧм йылысь плакат. Классын (ас велӧдчанінын) лӧсьӧдӧй выставка.
 
  
58 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Содтав кадакывъясӧ колана суффиксъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
5. ВИДЗАМ, ДОРЪЯМ ЧУЖАН ВӦР-ВА!
 
Мый лоас водзӧ?
 
 
То куш му дырйи вӧрыс, ваыс кынмас,
 
То войтва виялӧ, кор коскӧдзыд нин лымъя.
 
То тулыс нюжалӧ да гожӧм шӧрӧдз кыссьӧ,
 
А гожӧм бӧрын шляча зэрӧн мыссьӧ.
 
 
Ӧд енэжным нин косяссьӧма, розя,
 
А сынӧдтӧгыд овнытӧ мӧй позьӧ?
 
Вӧр-ваыс оз нин лолав аслас лолӧн.
 
И морт нэм чинӧ, слабмӧ рӧд и олӧм.
 
 
И палявнысӧ некыдзи ог кӧсйӧ,
 
И бур олӧмсӧ челядьлы ог вӧзйӧ.
 
Став ловъя ловсӧ вайӧдім нин пикӧдз.
 
Ми вежӧрсялам коркӧ? Йӧймам дзикӧдз?
 
 
Ӧд Му шарыслӧн талун лолыс пӧдӧ,
 
Мый лоас водзӧ, сӧмын Енмыс тӧдӧ.
 
 
1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс?
 
2. Тэ думысь, мый лоас водзӧ?
 
  
59 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.
+
1. Лыддьы текстсьыс медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстас?
+
2. Аддзы текстсьыс, код йылысь гижӧдыс. Кыдзи чайтан, сійӧ коді — том морт, олӧма али пӧрысь?
Арся луныд кӧч бӧж кузя.
+
3. Лыддьы текстсӧ. Быд абзацлы сет ним.
Арын кӧ узян — тӧлын шогӧ усян.
 
  
Тӧдмалӧй, кыдзи дасьтыны да нуӧдны социальнӧй проект. Дасьтӧй да нуӧдӧй сійӧс.
+
Ӧшинь улын зэв нин дыр быдмис кыдз пу. Ӧксинь тьӧт вунӧдіс нин, кор садитліс тайӧ еджыд кока пашкыр пусӧ. Ӧксинь пӧч век пӧрысьмис, а кыдз пу воысь-во мичаммис.
+
Пӧрысь морт радейтіс аслас киӧн садитӧм пусӧ. Гажа тувсов рытъясӧ пукавліс неыджыд улӧс вылын, шойччӧдліс мудзӧм ки-коксӧ, казьтывліс ныв-пиянсӧ, кодъяс радейтлісны жӧ пукавны тайӧ пу улас. А ӧні разӧдчисны лэбачьяс моз чужан позйысь.
1. «Сӧстӧм шойччанін».
+
Да и посёлокса том йӧз волывлӧны татчӧ. Мукӧддырйи вой шӧрӧдз пукаласны, сьыласны да гажӧдчасны.
2. «Сӧдз ю».
+
Со и талун пӧч петіс шойччыны пу улӧ. Но мый тайӧ? Кыдзлысь чорыд кучиксӧ кодкӧ вундалӧма, розьӧдлӧма. Бӧрдіс кыдз, бӧрдіс и Ӧксинь тьӧт. Эз, нинӧмӧн эз вермы отсавны пулы пӧч. Сійӧ эз тӧд, коді ӧти лунӧн вӧчис кык дой: чӧла сулалысь кыдзлы да пӧрысь Ӧксинь тьӧт сьӧлӧмлы.
3. «Веж улича».
 
4. «Школалы дзоридз».
 
5. «Лэбачьяслы сёянін».
 
6. «Ичӧтъяслы ворсанін».
 
  
Корсь роч либӧ мукӧд кывъя литератураысь вӧр-ва йылысь кывбуръяс. Орччӧд найӧс коми гижысьяслӧн кывбуръяскӧд.
+
И. Коданёв серти
 
Пример вылӧ: М. Лермонтовлӧн «На севере диком» да В. Чисталёвлӧн «Ниа» кывбуръяс.
 
 
Джуджыд изъя слуда йылын
 
Быдмис ыджыд ниа пу...
 
Йылыс кымӧр пӧвстын, вылын,
 
Вужйыс — корсис пыдысь му.
 
 
Вӧлі тыдалӧ зэв ылӧ
 
Сылӧн ёсьмӧм туган йыв,
 
Юрсӧ кыпӧдӧма вылӧ,
 
Быд пу вылын вӧлі вев.
 
 
1. Мыйӧн ӧткодьӧсь тайӧ кывбуръясыс?
 
2. Мыйӧн найӧ торъялӧны?
 
3. Кутшӧм серпасъяс сувтісны син водзад кывбуръяс лыддьӧм бӧрын?
 
4. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧмъяс чужтӧны кывбуръясыс?
 
  
60 удж. Лыддьы да комиӧд висьтсӧ.
+
1) Кыдзи автор серпасалӧ кыдз пусӧ? Аддзы мичкывъяс.
+
2) Коді садитліс кыдз пусӧ?
Кутшӧм лёктор вӧчисны йӧзыс пелысьлы?
+
3) Мый йитӧ Ӧксинь тьӧтӧс кыдз пуыскӧд?
  
61 удж. Лыддьы да вуджӧд приметаяссӧ. Висьтав, мый йылысь найӧ юӧртӧны.
+
5. Мӧд абзацысь гиж кадакывъяс, гӧгӧрвоӧд налысь вежӧртассӧ.
+
6. Нёльӧд абзацысь аддзы лыдакыв + эмакыв кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс.
Вӧрын уна пелысь — зэра арлӧн пас.
+
7. Мӧвпышт да вочавидз, мыйла бӧрдісны кыдз пу да пӧрысь морт.
Аръявыв нин выльысь петісны тшакъяс — дыр на оз усь лым.
 
Лунвылӧ лэбачьяс мӧдӧдчисны выліті — шоныд тӧв лоӧ, уліті — кӧдзыд.
 
Уна вотӧс вӧрын — кӧдзыд тӧв водзын.
 
Турияс лэбӧны ньӧжйӧ, чуксасигмоз — мича ар туналӧны.
 
  
Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
1. Син пырыд нуӧд текстсӧ да висьтав, кутшӧм лэбачьяс йылысь текстыс.
+
2. Вочавидз, код нимсянь гижӧдыс. Кӧні мунӧ действиеыс?
Энӧ лыйлӧй еджыд юсьясӧс,
+
3. Лыддьы ас кежысь медводдза абзацсӧ. Кыдзи чайтан, кутшӧм проблема восьтӧма текстас?
Рудов уткаясӧс, эн!
+
4. Кутшӧм шыяс кылісны ты вылын? Вочавидзӧмсӧ аддзы текстсьыс.
Дзодзӧгъясӧс энӧ уськӧдӧй,
+
5. Лыддьы текстсӧ ставнас.
Виӧмысь мед видзас Ен!
 
 
Энӧ лыйсьӧй югыд вӧр-ваын,
 
Энӧ торкӧй асъя ун.
 
Медым сэсся воас бӧрвылас
 
Югыд шондіа на лун.
 
 
Лэбач шыыс мунас лунвылӧ,
 
Нуас миянсянь привет.
 
Тулысӧдзыс сэсся вунлывлас,
 
И бӧр воас татчӧ мед.
 
 
1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс?
 
2. Мыйӧ сійӧ велӧдӧ?
 
3. Кутшӧм ним позьӧ сетны кывбурыслы?
 
4. Кутшӧм тэнад видзӧдласыд кывбурын кыпӧдӧм мытшӧд вылӧ?
 
 
Тӧдмав, нӧшта кутшӧм художествоа гижӧдъясын кыпӧдсьӧ вӧр-ва дӧзьӧритӧм тема.
 
  
МОРТЛӦН ДЗОНЬВИДЗАЛУН
+
Ӧтчыд ме локті Вадыб ты дорӧ. Местаӧдз вои пемыднас, узьмӧдчи тыдорса керкаӧ. Асывнас садьми лыйсьӧм шыясысь. Тыдалӧ, утка кыйысьяс войнас воӧмаӧсь. Ты вылын кылісны кутшӧмкӧ чилзӧм шыяс. Лым еджыд гырысь лэбачьяс, гашкӧ, дасысь унджык, кытшлалӧны-лэбалӧны ва весьтті, зэв нора горзӧны...
+
Час-мӧд-коймӧд вуграси. А юсьяс оз и думайтны эновтны ты вывсӧ, пыр лэбалӧны сы весьтті. Меным шуштӧм лои лов вылын. Мӧвпала: эз-ӧ нин лыйны-вины тайӧ ён лэбачсӧ, миянлысь вӧр-васӧ мичмӧдысьсӧ.
62 удж. Лыддьы текстсӧ, сет ним да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
Кытшовті тысӧ, нинӧм эг казяв. Некод эз уяв. Петі берегӧ. Ылісянь на видз шӧрсьыс казялі еджыд тубрас. Юсь пласьтвидзӧ-куйлӧ. Бордъяссӧ оз вӧрзьӧд ни. Вот мый вӧсна, вӧлӧм, горзӧны-бӧрдӧны ёртъясыс, чой-вокыс, бать-мамыс. Бордъясыс коньӧрлӧн шевкнитчӧмаӧсь ӧтарӧ-мӧдарӧ, юрыс мышвыв чатӧртчӧма. Тыдалӧ, муӧ усьӧм бӧрын, кувтӧдзыс, видзӧдлӧма енэжӧ, прӧщайтчӧма нэм кежлас.
+
Сьӧлӧм дойӧн ме эновті тысӧ. А юсьяс пыр на кытшлалісны енэжас.
Вина юӧм вайӧ мортлы зэв ыджыд шог. Учёнӧйяс лыддьӧны, мый весиг сурын эм алкоголь. Сурӧ да винаӧ мортлӧн вир-яйыс зэв ӧдйӧ велалӧ. Юысь мортлӧн пыкталӧ чужӧмыс, тіралӧ ки-кокыс. Сур вӧтлӧ морт организмысь В1 витамин. Юысь мортлӧн тшӧкыда висьӧ сьӧлӧмыс, мускыс, слабмӧ вежӧрыс, паметьыс, торксьӧны вей клеткаясыс. Сійӧ ӧдйӧ скӧрмӧ, пырӧдчӧ венӧ, вермӧ вӧчны уна лёктор.
 
 
1. Кутшӧм лёктор виччысьӧ юысь мортӧс?
 
2. Кыті висьӧ татшӧм мортлӧн?
 
  
63 удж. Аддзы шусьӧгъяслысь да кывйӧзъяслысь помсӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс.
+
В. Торопов серти
 
Сурыд эбӧстӧ
 
Код морт
 
Вомад оз кисьтны,
 
Юӧмнад керкаыд
 
Тагъя сур
 
Коді юӧ вина,
 
Винатӧ он помав,
 
 
он кӧ ю.
 
дурмӧдӧ юр.
 
ньылалӧ.
 
морттӧ винаыд помалас.
 
и ю вомӧн воськовтас.
 
оз кыпты.
 
сылӧн доныс чинӧ.
 
 
Вӧдитчы Фёдор Васильевич Плесовскийлӧн «Коми шусьӧгъяс да кывйӧзъяс» небӧгӧн.
 
 
Корсь роч кывйысь лӧсялана шусьӧгъяс да кывйӧзъяс.
 
  
64 удж. Комиӧд шусьӧгсӧ.
+
6. Аддзы серпас дорӧ лӧсялысь юкӧн. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.
+
7. Медводдза да мӧд абзацысь аддзы юсьясӧс серпасалысь кывтэчасъяс.
ЛЫДА КЫВБӦРЪЯС.
+
8. Коймӧд абзацысь аддзы соссяна формаа да изобразительнӧй кадакывъяс. Гӧгӧрвоӧд налысь вежӧртассӧ. Мӧвпышт да лӧсьӧд тайӧ кадакывъяснас 1-2 юалӧм.
 
Лыда кывбӧръяс сулалӧны эмакывъяс, лыдакывъяс, нимвежтасъяс бӧрын. Сёрникузяын оз лоны торъя юкӧдӧн, стӧчмӧдӧны асшӧр кывсикасъяссӧ.
 
 
Пример вылӧ: дас гӧгӧр морт, вит кымын час, нёль пӧв унджык, кык пельӧ юкис, сы мында тӧдӧ, чуман тыр вотіс.
 
  
65 удж. Лыддьы текстсӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ. Аддзы лыда кывбӧра сёрникузяяссӧ. Вочавидз текст помын юалӧм вылӧ.
+
Пример пыдди: Мыйла горзӧны-бӧрдӧны юсьяс?
+
Кыдзи тайӧ юалӧмсӧ позьӧ йитны ты вылын кылана шыяскӧд? Вочавидз юалӧм вылӧ.
Медводдза папирос Россияӧ веськаліс XVІІ-ӧд нэмын. Табак тшынын куим сюрс сайӧ лёк яд. Медлёк ядыс — сир (смола). Сійӧ пуксьӧ мортлы тыас, бронхъясас. Сэки мортсӧ зэв ёна кызӧдӧ. Мӧд лёк яд — никотин, сійӧ пырӧ наркотикъяс лыдӧ. Кор никотин веськалӧ морт пытшкӧ, мортыслӧн дурмӧ юр вежӧрыс. Табакын эм и коймӧд яд — кольмӧдысь (токсическӧй) газъяс. Тайӧ лёк газъясыс чинтӧны вирысь гемоглобин. Мортыс сэки слабмӧ, лёка велӧдчӧ, вунӧдчӧ.
+
9. Кутшӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн автор серпасалӧ кулӧм юсьӧс? Гӧгӧрвоӧд найӧс. Мыйла автор сьӧлӧм дойӧн эновтіс тысӧ?
Куритчысь морт ӧдйӧ скӧрмӧ, мудзӧ уджысь, сьӧкыда ветлӧ-котралӧ, пӧдӧ, кык пӧв ӧдйӧджык тырӧ сылӧн лолыс. Куритчӧм дженьдӧдӧ мортлысь олӧмсӧ. Куритчысь мортлӧн оз сӧвмыны мускулъяс, вошӧ аппетит, вижӧдӧны да гылалӧны пиньясыс.
+
10. Вӧч кывкӧртӧдъяс.
Сы мында лёктор вайӧ куритчӧм! Колӧ-ӧ тайӧ мортлы?
 
  
66 удж. Видзӧдлы серпассӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ кывтэчасъяс отсӧгӧн.
+
1) Колӧ-ӧ бырӧдны му вылысь вӧр-ва мичмӧдысь ён лэбачьяссӧ, гежӧда паныдасьлысь пемӧсъяссӧ, быдмӧгъяссӧ?
+
2) Мый колӧ вӧчны, медым найӧ эз бырны му вылысь?
1. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм лёкторйӧ велалӧма зонкаыс?
+
3) Кыдзи тэ верман видзны чужанінлысь озырлунсӧ — коми парма?
2. Мыйла тэ тадзи чайтан?
 
3. Кутшӧмӧн сійӧ лоӧ, ӧтдортчас кӧ тайӧ лёкторсьыс?
 
 
• Лёк дука юрсиа.
 
• Чукырӧсь вом дора.
 
• Чӧскыдтӧм лов шыа.
 
• Виж пиньяса да чуньяса.
 
• Гӧрдӧдӧм синма.
 
• Слаб сьӧлӧма.
 
• Дзӧрысь киа.
 
• Тыясын тшын.
 
• Дугдывтӧг кызӧ.
 
• Омӧля ветлӧ вирыс.
 
  
67 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ. Тэч найӧс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Артмӧм текстыслы сет ним.
+
1. Лыддьы текстсӧ да висьтав, тӧвйысь али лунвылӧ лэбысь лэбач йылысь висьтавсьӧ. Мыйла тэ тадзи чайтан?
 +
Тӧдмав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм кывъясыслысь. Вӧдитчы кывчукӧрӧн.
  
68 удж. Мӧвпышт да висьтав, мый йылысь юӧртӧ тайӧ плакатыс.
+
Ті аддзывлінныд уркайлысь сёйӧмсӧ? Ме аддзывлі. Уркай — зэв аслыспӧлӧс лэбач. Пиянсӧ кӧдзыд тӧлын чужтӧ. А нырыс сылӧн тешкодь, шыран кодь. Лэчыд. Видзӧдім, да здук-мӧдӧн коз пу кольтӧ орӧдіс. Пу вожӧ мыджсис, кокъяснас кольсӧ кутӧ, а нырнас чашкӧдӧ да кывнас кыскалӧ кӧйдыссӧ.
+
Боксянь кӧ видзӧдан, он и пыр гӧгӧрво — ворсӧдчӧ лэбачыс али нуръясьӧ. Киллис кольсӧ да муӧ шыбитіс.
Серпасав плакат. Сет ним.
+
Усьӧм коль дорас воласны на уръяс да шыръяс, сизь на, гашкӧ, чӧсмасяс.
 
Шуам, «Ми куритчӧмлы паныд!», «Куритчӧм — тайӧ лёктор!», «Тэныд тайӧ колӧ?».
 
Дасьтысь гӧгӧрвоӧдны уджтӧ:
 
1. Мый серпасалӧма тэнад плакат вылын?
 
2. Мыйысь коран видзчысьны йӧзӧс?
 
3. Мый тэ вӧзъян ёртъясыдлы?
 
4. Мый сиан налы?
 
  
69 удж. Лыддьы, вуджӧд да тэч текстсӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
Г. Турьев серти
 
Морт да наркотикъяс.
 
 
А) Дурмӧдчанторйысь мортлӧн дугдӧны уджавны мус, вӧрк, юр вем. Сӧнын артмӧны тромбъяс, лёкмӧ вирыс. Вермӧ сувтны сьӧлӧмыс. Наркоманъяс олӧны зэв этша.
 
Б) Став наркотикыс — яд. Найӧ дурмӧдӧны мортлысь вежӧрсӧ. Татшӧм йӧзыслӧн вежсьӧ оланногыс, вошӧ морттуйыс, олан нырвизьыс.
 
В) Мортыслы колӧ аслыс гӧгӧрвоны да ас кадӧ бурдӧдчыны-мынтӧдчыны тайӧ лёкторсьыс. Сэки сійӧ, дерт, вермас нюжӧдны олан нэмсӧ.
 
Г) Наркотик дорӧ мортыс ӧдйӧ велалӧ. Сылы быд пӧрйӧ колӧ пыр унджык дурмӧдчантор. Медым судзӧдны сійӧс, гортсьыс нуӧ медбӧръясӧ либӧ гусясьӧ да вузалӧ наркотик ньӧбӧм могысь. Наркоман яндысьтӧг ылӧдлӧ весиг медматысса йӧзсӧ, оз вӧч кӧсйысьӧмторсӧ.
 
 
1. Кутшӧм лёктор вайӧны наркотикъяс?
 
2. Кыдзи вежсьӧ дурмӧдчанторйӧн вӧдитчысь мортлӧн оласногыс?
 
 
Ёртыдкӧд дасьты серпас да лӧсьӧд наркотиклы паныд листовка.
 
  
70 удж. Видзӧдлы серпассӧ да лӧсьӧд ёрта сёрни витаминъяс йылысь.
+
3. Гӧгӧрвоӧд текстыслысь сикассӧ — повествование, описание либӧ рассуждение. Мыйла тадзи чайтан?
 +
4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Кыдзи нуръясьӧ уркай?
 +
2) Кутшӧм тайӧ лэбачыс?
 +
3) Кодъяс чӧсмасьӧны уркайӧн килльӧм кольнас? Кутшӧм серпасъяс позьӧ лӧсьӧдны текст дорӧ?
 +
6. Гиж неыджыд юӧр план серти.
 +
1) Кутшӧм лэбачьяс тӧвйӧны Коми муын?
 +
2) Мый сёйӧны тӧвйысь лэбачьяс?
 +
3) Кыдзи позьӧ отсавны лэбалысь ёртъяслы коллявны кӧдзыд тӧв?
  
Бӧрйы витамин либӧ минерал. Дасьты сы йылысь юӧр сетӧм план серти. Лӧсьӧд презентация да дорйысь ёртъяс водзын.
+
1. Син пырыд нуӧд текстсӧ. Тӧдмав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм кывъясыслысь.
+
2. Корсь текстсьыс вӧрса пемӧс да лэбач нимъяс.
«Витаминъяс да минералъяс мортлӧн олӧмын» проект.
+
3. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав шӧр геройсӧ.
 
Проектлӧн юкӧнъяс:
 
1 лист бок — Титульнӧй (велӧдчанін; проект ним; позьӧ серпас; вӧчысьлӧн ним да ов, класс; ин, во).
 
2 лист бок — Витаминлӧн либӧ минераллӧн коланлун йылысь висьт:
 
А) Мый йылысь проектыс?
 
Б) Мыйла витаминыс (минералыс) колӧ мортлы (бурдӧдӧ, ёнмӧдӧ, отсалӧ, содтӧ, ...)?
 
В) Кӧні сійӧ эм (сёянын, юанын, быдмӧгъясын да с.в.)?
 
Г) Мый лоӧ, сійӧ кӧ оз тырмы вир-яйын?
 
Д) Ёртъяслы вӧзйӧм (юӧй, сёйӧй, видзӧй, ёнмӧдӧй, ...).
 
3 лист бок — Серпасъяс (кутшӧм вӧлӧгаын, препаратъясын эм тайӧ витаминыс либӧ минералыс).
 
4 лист бок — «Дзоньвидзалун» тема вылӧ лӧсьӧдӧм юржуглан(ъяс) (кроссворд, ребус, нӧдкывъяс).
 
5 лист бок — Ӧшмӧс (автор; небӧг ним; ин, во).
 
 
«Витаминъяс да минералъяс мортлӧн олӧмын» проект дорӧ пример:
 
 
Уджсӧ вӧчисны Коми национальнӧй гимназияысь 7-ӧд класса велӧдчысьяс Рудакова Анастасия да Лоскутов Александр
 
 
*D витамин — зэв колана вир-яйын. Тайӧ витамин колӧ мортлы, медым лыяс лоисны крепыдӧсь. Ичӧт челядьлы D витамин колӧ, медым найӧ эз висьны рахитӧн.
 
*Кор D витамин оз тырмы вир-яйын, морт висьӧ, лёка узьӧ, усьӧны пиньяс, яй чиг лоӧ омӧль. Сёянторъяс, кӧні эм тайӧ витаминыс, колӧ зэв уна сёйны тӧлын.
 
*Морт босьтӧ D витамин шонді пыр. Колӧ унджык гуляйтны ывлаын, бура сёйны да юны витаминъяс!
 
  
Сійӧ эм йӧла сёянторъясын, чери госын, пӧкйын, тшакын, петшӧрын. D витамин сёян колӧ зэв уна сёйны тӧлын.
+
Со ӧти пусянь мӧдӧ котралӧ еджыд кӧч. Сійӧ корсьӧ нур. Сы бӧрся важӧн кыйӧдчӧ руч. Дзебсьӧма паськыд лапъяса коз улӧ да виччысьӧ кӧчлысь матысмӧм. Легӧдыштіс кӧч кузь пельяссӧ, котӧртіс веськыда ручлань. Ручыд кӧсйис уськӧдчыны.
 +
Друг кыліс ув чегӧм шы. Ыджыд шыӧн кыпӧдчис дозмӧр. Руч дозмӧрлань уськӧдчис. Пӧткаыд лэбзис коз йылӧ. А кӧчыд быттьӧ эз и вӧвлы! Коньӧр руч нуръясьтӧг колис.
  
71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво, кыдзи дасьтыны картупеля тшак.
+
4. Лӧсьӧд текст дорӧ юалӧмъяс да вочавидз на вылӧ.
   
+
1) Коді корсьӧ нур?
Мыськалӧй да весавтӧг пуӧй куим картупель, сэсся кульӧй да вундалӧй. Рудзӧдӧм сола тшак пиас вундалӧй ичӧтик лук джын. Ставсӧ гудралӧй кӧнтусь выйӧн. Позьӧ содтыны пув да град выв турун.
+
2) Кытчӧ дзебсьӧма кӧч?
 +
3) Кыдзи кыпӧдчис дозмӧр коз йылӧ?
 +
4) Мыйла руч колис нуръясьтӧг?
 +
5. Веж кывтэчассӧ ӧти кывйӧн.
 +
«быттьӧ эз и вӧвлы» — тайӧ: пышйис.
 +
6. Гиж геройяслысь действиеяссӧ серпасалысь ӧнія када кадакывъяс. Кутшӧм герой йылысь энӧ висьталӧй? Мыйла?
 +
7. Бӧрйы текстыслы ним да подулав ассьыд бӧрйӧмтӧ.
 +
Коньӧр кӧч. Руч кыйсьӧ. Ыджыд дозмӧр.
  
72 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ текстсӧ. Сет ним.
+
1. Текстлӧн быд абзацысь гиж ӧти-кык тӧдса кыв. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.
+
2. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь тайӧ текстыс?
Кӧсъян кӧ лоны дзоньвидзаӧн — сёй град выв пуктас свежӧйнас, наын уна витамин. Лук, чеснӧк, укроп, сельдерей да вотӧсъяслӧн сок бурмӧдӧны сёянлысь кӧрсӧ да содтӧны витаминъяс. Тшӧкыдджыка колӧ сёйны фруктъясысь да вотӧсъясысь юмовторъяс. Медым вӧлі этшаджык калорий, пуӧй кисельяс, вӧчӧй юмйӧла сорасъяс. Пуӧй шомкорйысь, петшӧрысь шыд. Юӧй душник турунысь, сэтӧр корйысь чайяс. Найӧ чӧскыд кӧраӧсь, бура веськӧдӧны горштӧ.
+
3. Лыддьы текстсӧ. Гиж гӧгӧрвотӧм кывъяссӧ, гӧгӧрвоӧд кывкуд серти.
Туялысьяс тшӧктӧны сёйны фолиевӧй кислотаа сёян. Сійӧ эм веж анькытшын, фасольын, салатын, кӧчанын, лук турунын, морковын, гречаын да зӧрйын, мускын, сырын, чери пӧкйын да чипан кольк вижын.
+
4. Быд абзацлы сет ним.
  
73 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Тӧдмав, кутшӧм град выв пуктас йылысь висьтавсьӧ текстын.
+
Шоныд зэр бӧрын мыччысис яръюгыд шонді.
+
Неыджыд мыр вылӧ пуксис ичӧтик-ичӧтик лэбач, пемыдвиж юра королёк. Сісьмӧм мыр пытшкысь сійӧ тэрыба кутіс кокавны гагъясӧс.
Медколана град выв пуктас.
+
Миян вӧръясын олысь лэбачьяс пиысь королёк медся ичӧт, некымын грамм сьӧкта и эм. Кӧть и ичӧт, а сёйнысӧ ён. Во чӧжӧн вӧръясысь сійӧ бырӧдӧ миллионысь унджык гагйӧс да пучӧйӧс, видзӧ пуяссӧ сісьмӧмысь.
+
Королёк вӧчӧ позсӧ пожӧм да коз пуяс вылӧ. Ассьыс резина мач кодь гӧгрӧс позсӧ сійӧ ӧшӧдас пу лапъяс костӧ — мунан орччӧн, а он аддзы. Колькъясыс анькытш тусь кодь посниӧсь.
...ын уна С витамин. 400 грамм пуӧм ... сетас мортлы аскорбинка да калий суткися пай. Том ...ын эм белок, жиръяс, магний, кальций, цинк, кӧрт, витаминъяс, каротин. ...лӧн крахмалыс зэв бура отсалӧ сёян изӧмлы, чинтӧ холестерин.
+
Тайӧ ичӧтик лэбачсӧ аддзыны сьӧкыд. Сійӧ олӧ ёнджыка ылі вӧръясын. Ӧтлаавны кӧ коми пармаса медся ыджыд пӧткакӧд — чукчикӧд, королёк кажитчас «лилипутӧн». Пӧрысь чукчи сьӧкыдджык королёкысь матӧ сюрс пӧв.
Сьӧкта бӧрся видзӧдысьяс чайтӧны, мый ...ын уна калорий. Но тайӧ абу сідз. 100 грамм весалӧм пуӧм ...ын 75 калорий, а корнас пуӧм ...ын — сӧмын 60. Медся колана печенча, пӧжӧм, грильын жаритӧм да ру вылын пуӧм ... .
 
Бурджык том ... пуны корнас, сы вӧсна мый сэні уна коланатор. А томӧн ... лыддьыссьӧ вӧльгым тӧлысьӧдз.
 
... сетӧ оз сӧмын кынӧмпӧт, но и бурдӧдӧ. Ставлы тӧдса ... руа ингаляцияяс. Корнас ... колӧ сёйны вӧрк висигӧн. Юр висигӧн плешкӧ пуктӧны вӧсньыда чӧлалӧм ... да гартыштӧны бинтӧн орӧсь доймӧминъяс. Кызігӧн да прӧстуда дырйи вӧчӧны ...ысь шонтысянтор: корнас пуӧм ... нырӧны, гартыштӧны марляӧ да пуктӧны морӧс вылӧ.
 
  
74 удж. 73-ӧд удж отсӧгӧн лӧсьӧд схема картупельлӧн коланлун йылысь. Дасьтысь висьтасьны схема серти.
+
И. Коданёв серти
 
Лӧсьӧд схема град выв пуктас йылысь ас бӧрйӧм серти. Дасьтысь сы серти висьтавны.
 
  
75 удж. Лыддьы текстсӧ да дасьты юӧр бурдӧдчан вотӧс либӧ турун йылысь ас бӧрйӧм серти.
+
5. Текст вылӧ мыджсьӧмӧн сувтӧд кывтэчасъяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн.
+
Кутіс кокавны гагъясӧс; сьӧкыд аддзыны; во чӧжӧн бырӧдӧны; пу лапъяс костӧ.
Бурдӧдчы чӧдйӧн.
+
6. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд юалӧмъяс.
+
7. Бӧрйы текстлы лӧсялана юалӧм. Вочавидз юалӧм вылас.
Чӧд абу сӧмын чӧскыд, но и бурдӧдчан вотӧс. Тӧлысь чӧж кӧ быд лун сёйны стӧкан джын свежӧй чӧд, позьӧ чинтыны ковтӧм сьӧкта. Син бурдӧдӧм могысь зэв бур юны чӧд корйысь чай.
+
а) Кор королёк вӧчӧ позсӧ?
Быдӧн окотапырысь чӧсмасяс чӧдъя варенньӧӧн, пирӧгӧн, лязйӧн. Чӧдсӧ позьӧ кынтыны либӧ косьтыны, медым бурдӧдчыны тӧвнас.
+
б) Кутшӧм гагъясӧс кокалӧ ичӧтик лэбач?
Чӧдъя ва вӧчӧны тадзи: 4 ичӧт пань кос чӧдйӧ кисьтӧй кык стӧкан пуан ва да сулӧдӧй 5 час. Мылӧд висьӧм бурдӧдігӧн юӧй чӧдъя васӧ луннас витысь.
+
в) Кӧні мыччысис яръюгыд шонді?
+
г) Мыйла он аддзы королёклысь позсӧ?
76 удж. Лыддьы текстсӧ, содты лӧсялана суффиксъяс. Гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ.
+
8. Гиж кывтэчасъяс; кывберд + сложнӧй эмакыв; эмакыв + превосходнӧй степеня кывберд; эмакыв + сравнительнӧй степеня кывберд.
+
9. Висьтав королёк йылысь гижӧм кывтэчасъяс вылӧ мыджсьӧмӧн.
Ёнмӧд дзоньвидзалунтӧ!
+
10 Корсь текстсьыс орччӧдан оборотъяс, лыдакывъяс. Мый могысь найӧс сетӧма авторыс?
 
Быд ныв-зон кӧсйӧ лоны повтӧмӧн да вынаӧн. Но медым лоны татшӧмнас, колӧ видзны дзоньвидзалунтӧ. Колӧ мыссьыны кӧдзыд ваӧн. Ваӧн киськасьны заводитӧны 30 градусӧдз шоналӧм ваӧн, вочасӧн чинтӧны 15 градусӧдз. Позьӧ купайтчыны кӧдзыд ваын. Вартчигӧн став вир-яйыд вӧрӧ. Позьӧ зырасьны ваӧн кӧтӧдӧм ки чышкӧдӧн. Унаӧн закаляйтчӧны кӧдзыд сынӧдӧн. Сэк колӧ пӧрччыны вылыс паськӧм, медым вир-яйыд велалас кӧдзыд дінас. Колӧ гуляйтны кӧдзыд поводдя дырйи ывлаын, узьны восьса форточкаӧн.
 
 
1. Кыдзи позьӧ ёнмӧдны дзоньвидзалун?
 
2. Кыдзи тэ ёнмӧдан ассьыд дзоньвидзалунтӧ?
 
  
77 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрвоӧд сылысь нимсӧ. Инды темасӧ да шӧр мӧвпсӧ.
+
1. Лыддьы текстысь медводдза да бӧръя абзацъяссӧ. Мый йылысь, тэ ногӧн, висьтавсьӧ текстын?
+
2. Аддзы текстысь сложнӧй кадакывъяс, пукты кывпод формаӧ, тӧдмав вежӧртассӧ.
И синъясыд шуасны тіянлы аттьӧ.
+
3. Лыддьы текстсӧ юкӧнъясӧн. Быд юкӧнлы сет ним. Гӧгӧрвоӧд.
 
Некымын час чӧж кӧ тэ пилитан пес, сэк мудзасны киыд, коскыд. Ылӧдз кӧ котӧртан, мудзас кокыд.
 
А кыдз нӧ шойччывтӧг быдса лун уджалӧны синъяс? Кодсюрӧ оз видзны ассьыныс синнысӧ: лыддьысьӧны водсӧн, пемыдын. Некымын час чӧж видзӧдӧны телевизор.
 
Колӧ, медым урок вӧчигӧн пызанвывса лампалӧн югыдыс усис шуйгавывсянь. Энӧ вунӧдӧй прӧверитны, колана ылнаын-ӧ синсяньыд небӧгыс. Вӧчӧй тадзи: пуктӧй гырддзатӧ пызан вылӧ, чунь йывнад инмӧдчӧй кӧсичаад. Та ылнаын колӧ кутны небӧгсӧ. Энӧ лыддьысьӧй омӧль биӧн, водсӧн. И синъясыд шуасны тіянлы аттьӧ.
 
 
78 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Сет ним. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.
 
 
Наркотикъяскӧд тыш мунӧ став мир пасьтала. Тайӧ дурмӧдчанторйыс — зэв ыджыд мытшӧд. Сійӧ босьтӧ аслас крепыд кабырӧ миянлысь тӧдсаясӧс, рӧдвужӧс, а бӧрсӧ найӧс сэтысь он перйы. Тэ кӧ казялін, мый ёртыдлӧн тшӧкыда вежсьӧ аскылӧмыс, сійӧ быдторйысь ӧдйӧ скӧрмӧ, оз сёй, пыр кӧсйӧ узьны, сылы нинӧм оз ков, лоӧ веськодьӧн вӧвлӧм ворсӧмъяс, хобби дорӧ, заводитіс ылӧдчыны-гусясьны, керкаын кылӧ кутшӧмкӧ лёк дук, киын эмӧсь укол туйяс, эн виччысь, шыӧдчы психолог дорӧ. Сёрнит ёртыдкӧд зумыда, стрӧга, но эн горзы. Эн ӧтдортчы ёртсьыд, ставсӧ позяс венны сӧмын ӧтвылысь.
 
Республикаын быд во нуӧдӧны «Скажи, где торгуют смертью» акция. И унаӧн звӧнитчӧны да висьтасьӧны. Тэ кӧ казялін тайӧ лёкторсӧ, висьтав верстьӧяслы. Ӧтвылысь звӧнитӧй телефон пыр.
 
 
КОМИ ПРЕДАНИЕЯС
 
 
79 удж. Мӧвпышт да висьтав, сетӧм І колян када кадакывъяссьыс ставсӧ-ӧ позьӧ сувтӧдны ІІ колян када формаӧ. Гиж кадакывъяссӧ мӧд колян кадын. Бӧрйы 4—5 кыв да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.
 
  
80 удж. Серпасав кывъясӧн преданиеясса геройяссӧ план серти.
+
Гажа тувсов лун! Кымӧртӧм кельыдлӧз енэжын дзирдалӧ яръюгыд шонді. Лунвывсянь пӧльтӧ небыдик тӧв. Кокньыда лолавсьӧ сӧстӧм сынӧднас. Гӧгӧр дзользьӧны лэбачьяс, кодъяс радлӧны-нимкодясьӧны ас чужан мулы.
+
А со ичӧтик сырчик! Важӧн коми йӧз шулӧмаӧсь, мый сійӧ аслас ичӧтик нырнас чегӧ ю вылысь йисӧ. Регыд йиыс потласяс-жугласяс да кылалас саридзлань. Юлань бузгӧны-визувтӧны гора варов шоръяс.
1. Геройяслӧн ортсы.
+
А кутшӧм мича берег дорын быдмысь бербаыс! Сійӧ миян войвывса мимоза. Регыд заводитас быдмыны видзьяс вылын турун. Ловзяс сиктъяс да каръяс гӧгӧрын вӧр-ва.
2. Геройяслӧн паськӧм.
+
Тулыс! Видза олан, шань да мелі тулыс! Видза олан, гажа кад!
3. Чужӧм мыччӧдлӧм да мыгӧр кутанног серти этшыс.
 
4. Геройяс вылӧ аслад видзӧдласыд.
 
  
81 удж. Сёрникузяясӧ содтав преданиеясса геройяслысь нимъяссӧ. Гиж сетӧм сёрникузяяссӧ ІІ колян када кадакывъяс пыртӧмӧн.
+
И. Коданёв серти
 
1. ... кыйсис Емва вожын.
 
2. ...-багатыр чужис Лупья ю дорын.
 
3. Скӧр ... полісны Изьва вожын олысьяс.
 
4. ... вӧлі мудер тӧдысьӧн.
 
5. ... чепӧн потшліс Эжва ю да корліс пыжаяслысь вот.
 
6. ... атаманӧс лёк йӧзысь видзис уна рӧма вӧньыс.
 
7. Вынйӧра ... отсасис Маджа сиктса став олысьыслы.
 
  
82 удж. Корсь юӧр Тювӧ йылысь. Дасьты план, план серти лӧсьӧд неыджыд висьт. Висьтӧ пырт ІІ колян када кадакывъяс. Вӧдитчы «Мифология коми» небӧгӧн либӧ Д. Г. Костылевӧн, В. Э. Шараповӧн, О. И. Уляшевӧн дасьтӧм тайӧ небӧгыслӧн Ӧтуввезйысь (Интернетысь) электроннӧй версияӧн.
+
4. Аддзы текстсьыс кывтэчасъяс: кывберд + косвеннӧй вежлӧга эмакыв и, или относительнӧй кывберд + эмакыв. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.
 +
5. Корсь текстысь мӧд колян кад формаа кадакывъяс. Мыйла кадакывсӧ сетӧма татшӧм формаын?
 +
6. Гиж текстсӧ ӧнія кадын сулалысь кадакывъяссӧ I колян кадаӧн вежӧмӧн.
 +
7. Мыйла радлісны лэбачьяс? Бӧрйы колана вочакыв.
 +
а) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый заводитіс быдмыны видзьяс вылын турун.
 +
б) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый зэв мича берег дорын быдмысь берба.
 +
в) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый регыд потласяс-жугласяс юяс вылысь йиыс.
 +
г) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый чужан муӧ локтіс тулыс.
 +
д) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый лунвывсянь пӧльтіс небыдик тӧв.
  
83 удж. Комиӧд преданиесӧ. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ. Кадакывъяссӧ гиж ІІ колян кадын.
+
8. Лӧсьӧд 1-2 юалӧм сӧмын сійӧ сёрникузяяс дорӧ, кӧні кадакывйыс сетӧма локтан када формаын.
+
9. Сет текстыслы ним.
Пера-богатырь.
 
 
Паличӧн кыскысьӧм.
 
 
Кык ворсысь пуксьӧны воча, мыджсьӧны кокнаныс, кутчысьӧны паличӧ шӧрӧдыс да заводитӧны кыскыны паличсӧ быдӧн асланьыс. Коді кыскас паличсӧ ворсысьыскӧд асланьыс, сійӧ лоӧ вермысьӧн да кутас лыддьысьны багатырӧн.
 
  
84 удж. Серпас отсӧгӧн вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
1. Лыддьы текстсӧ чутъяс местаӧ колана кывъяс содталӧмӧн. Висьтав, кутшӧм еджыд бобувъяс йылысь гижӧ авторыс. Мыйла тэ тадзи чайтан?
 
1. Мыйла геройсӧ шуӧмаӧсь Яг Мортӧн?
 
2. Кутшӧм вӧвлӧмтор йылысь гижӧма Михаил Николаевич Лебедев «Яг Морт» преданиесӧ?
 
  
85 удж. Лыддьы да гӧгӧрво преданиеысь юкӧнсӧ, вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны.
+
Кор Надя водіс узьны, ывлаыс вӧлі букыш. А кор чеччис асывнас, ӧшиньӧд аддзис лэбалысь бобувъясӧс: зэв уна и ставыс еджыдӧсь. Тайӧ бобувъясыс став мусӧ шебралӧмаӧсь небыд эшкынӧн.
+
«Мамӧ, лым усьӧ!» — горӧдіс Надя да кутіс йӧктыны ӧшинь водзын.
Яг Морт.
+
Бобувъяс лэбисны и лэбисны мулань. Надя пасьтасис да петіс ывлаӧ. Нюжӧдіс кисӧ. Ичӧтик ки пыдӧс вылас пыр жӧ усисны лым чир. Надя эз на удит прамӧя видзӧдлыны, а лым чирйыд исковтіс чуньяс костӧд.
(Преданиеысь юкӧнъяс.)
+
Колисны лунъяс. Ӧтчыд ыджыд вӧр сайысь ... бушков. Котӧртігмоз сійӧ тэчис джуджыд лым толаяс. Надя кӧсйис кутавны лэбалысь лым чиръяссӧ, но нинӧм эз артмы: найӧ емъяс моз сутшкалісны нывкалысь чужӧмбансӧ, а киас эз сюрны. . Палкин серти)
 
Уна тӧдліс коми войтыр
 
Шудтӧм лун да гажтӧм кад.
 
Коркӧ важӧн сылы вӧлі
 
Парма шӧрын веськыд мат.
 
 
Ветліс сэні, пашкыр ош моз,
 
Гундыр сяма гӧна морт.
 
Гашкӧ, вакуль пӧвстысь петысь,
 
Гашкӧ, вӧрсаяслӧн ёрт.
 
 
Туша сылӧн вӧлі ыджыд —
 
Быттьӧ увтӧм пожӧм пу.
 
Паськӧм пыдди сійӧ новліс
 
Куим вуртӧм йӧра ку.
 
 
Вой шӧр войын быдтор аддзис
 
Сылӧн мисьтӧм гӧрдов син.
 
Кӧнкӧ шуштӧм, пемыд вӧрын
 
Вӧлі сылӧн оланін.
 
 
Мукӧддырйи ӧти киӧн
 
Сійӧ шыбитліс кыз кер.
 
Татшӧм вӧлі Яг Морт нима
 
Вӧрса гундыр нисьӧ звер.
 
 
Йӧзыс садьтӧг сыысь поліс,
 
Дзоргис гӧгӧр лун и вой:
 
Оз-ӧ кыськӧ пуяс костысь
 
Мыччысь сылӧн гӧна сой?..
 
 
Изьва дорын, Кыпыд сиктын,
 
Оліс сэки пӧрысь пӧль.
 
Бура сёйис, бура юис,
 
Эз вӧв озыр, эз вӧв гӧль.
 
 
Сылӧн вӧлі шань да мича
 
Райда нима ӧтка ныв.
 
Регыд сылы удал зонкӧд
 
Воис чунькытшасян лун.
 
 
Свадьба лунлы паныд Райда
 
Муніс вотны чӧскыд оз.
 
Сьӧрсьыс босьтіс вугъя чуман —
 
Вотанторлы ичӧт доз.
 
 
Вӧрсьыс петіс ыджыд шыӧн,
 
Быттьӧ тӧв ныр, гӧна морт,
 
Ош кодь мисьтӧм, гашкӧ, збыльысь
 
Вӧрса мутияслӧн ёрт.
 
 
Ош моз равӧстіс лёк гундыр.
 
Уси Райда сы ни садь,
 
Кыдзи кералігӧн усьӧ
 
Небыд коръя вӧсни бадь.
 
 
Матігӧгӧрса том йӧзӧс
 
Туган чукӧртіс дзик пыр...
 
Муӧ водалісны зонъяс.
 
Гӧгӧр лои шы ни тӧв.
 
 
Вӧрсьыс мыччысис лёк гундыр,
 
Вылас куим йӧра ку.
 
Аслас туйӧд сійӧ муніс,
 
Киас нинӧмтор эз ну.
 
 
Рытӧдз косясисны найӧ.
 
Воис шонді лэччандор.
 
Веськыд бугыляс Яг Мортлы
 
Пырис ёсьтӧм кыдз пу зор.
 
 
Эбӧс быри, эбӧс абу.
 
Кокыс водзӧ эз нин ну.
 
Коръяс костӧ сійӧ усис,
 
Быттьӧ ыджыд пожӧм пу.
 
 
Сюри зонлы мича Райда.
 
Яг Морт сійӧс эз на сёй.
 
Вевта гуын сійӧ оліс
 
Сизим лун да сизим вой.
 
 
Предание юкӧнысь корсь сетӧм кывъяслы синонимъяс.
 
  
1. Кодъяс шӧр геройясыс М. Н. Лебедевлӧн «Яг Морт» преданиеын?
+
1) Кутшӧм серпас аддзис Надя асывнас ӧшиньӧдыс?
2. Кутшӧмӧн Михаил Николаевич Лебедев петкӧдлӧма Яг Мортӧс? Кодкӧд сійӧс орччӧдӧма?
+
2) Мыйла нывка кутіс йӧктыны ӧшинь дорас?
3. Мыйла коми войтыр полӧмаӧсь Яг Мортысь?
+
3) Мыйла лым чирйыс исковтіс Надялӧн чуньяс костӧдыс?
4. Мый позьӧ висьтавны Райда да Туган йылысь?
+
4) Кыдзи вежсис поводдя бушков воӧм бӧрын?
5. Кутшӧм герой тэныд медъёна кажитчис? Мыйла?
+
3. Уджав ёртыдкӧд. Аддзӧй текст мичмӧдысь кывъяс: мичкывъяс, орччӧдӧмъяс, йӧзкодялӧмъяс. Гӧгӧрвоӧдӧй налысь вежӧртассӧ.
  
МӦД КОЛЯН КАДА СОССЯНА КАДАКЫВЪЯС.
+
1. Лыддьы текстыслысь нимсӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ. Став кывсӧ-ӧ вуджӧдін? Мыйла?
+
2. Тӧдан-ӧ тэ, кӧні национальнӧй парк «Югыд ва»? Петкӧдлы мусерпас вылын.
Мӧд колян када соссяна кадакывъяс артмӧны абу соссяна кывтор отсӧгӧн.
+
3. Аддзы текстысь лыдакывъяс да гиж найӧс кывъясӧн.
 +
4. Бӧрйы колана вариант:
 +
5. Прӧверит асьтӧ кывчукӧр серти.
 +
6. Мичаа лыддьы текстсӧ, лӧсьӧд план.
  
87 удж. Вежлав кадакывъяссӧ мӧд колян кадын соссяна формаын.
+
«Югыд ва» национальнӧй парк йылысь
  
88 удж. Лыддьы преданиесӧ, содтав кадакывъясӧ ІІ колян када суффиксъяс. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ.
+
1994 вося апрель 14 лунӧ вӧлі котыртӧма «Югыд ва» национальнӧй парк. Сійӧ — Россияын медся ыджыд парк. Меститчӧма Печора, Вуктыл да Инта районъясын. Паркас абу ни ӧти сикт-грезд.
+
Парклӧн угоддьӧас уна ю. Найӧ зэв аслыспӧлӧсӧсь. Зэригӧн ваыс, овлӧ, ӧти лунӧн туӧ. И ямӧ ӧдйӧ жӧ. Медся гырысьяс лыдын — Косью, Тшугӧр, Ыджыд Сыня.
Йиркап.
+
Паркса пармаыс зэв озыр. Сэні олӧ 120 сайӧ поздысьысь лэбач. Тані уна дозмӧр, сьӧла, байдӧг. Весиг эм сьӧд аист, ичӧт юсь да соловей-красношейка. «Гӧрд книгаӧ» пырысьяс лыдын гӧрд зобъя казарка, скопа, кречет, сапсан, орлан-белохвост, беркут.
+
Уна и зверыс. Ош, кӧин, йӧра, кӧр, сан, руч, вӧркань... Дона куа зверъяс лыдысь паныдасьлӧны сьӧдбӧж, ур, тулан, низь да кидус — низьлӧн да туланлӧн пиыс. Европа юкӧнын сӧмын тані олӧ-вылӧ войвывса пищуха, Миддендрофлӧн полёвка...
Предание серти Йиркап овлӧма Емдін районса Кони сиктын. Нималӧма бур вӧралысьӧн. Ӧтчыд Йиркап аддзӧма Синдор ты дорын Васалысь Вӧрсакӧд тышкасьӧмсӧ. Отсалӧма Вӧрсалы вермыны Васаӧс: лыйӧма Васалы ньӧввужйысь. Вӧрса аттьӧалӧма Йиркапӧс, тшӧктӧма аддзыны вӧрысь шуд вайысь Ас пу. Тайӧ шуда пусьыс Йиркап лӧсалӧма аслыс лызь гоз. Лызьыс вӧлӧма ӧдйӧ котралысь. Йӧзыс шулӧмаӧсь, мый пач абу на ваймылӧма, а Йиркап пӧ вӧраланінысь нин бӧр воӧ. Сӧмын маті сиктса вӧралысьяслы абу кольлӧма кыйдӧссӧ. Скӧрмӧмаӧсь найӧ Йиркап вылӧ. Ӧтчыд Йиркаплӧн гӧтырыс мудерлунӧн тӧдмалӧмаӧсь верӧсыслысь гусяторсӧ. Юкталӧмаӧсь Йиркапӧс пожйӧг ваӧн да ыстылӧмаӧсь вӧравны. Синдор ты вуджигӧн Йиркап кутӧма вӧйны, вундӧма лызь кутӧдсӧ да мый вынсьыс шыбитӧма берегланьыс. Абу кывзӧма лызьлысь корӧмсӧ. Йӧзыс шуӧны, мый ӧти лызьыс пӧ весигтӧ берег дорын сулалысь пожӧм пуӧ сатшӧма.
+
«Югыд ва» нималӧ, дерт, и чериӧн. Ставыс 21 рӧд. Сэтчӧс ю-тыын вель уна дона чериыс: ком, кебӧс, пелядь, кумжа, чир, таймень да нималана чими.
+
Пасъям, «Югыд валӧн» визув юяс козьналӧны Печоралы сӧдз да сӧстӧм ва. Сійӧ збыльысь синва кодь югыд. И тайӧ зэв тӧдчана. Паркыслӧн нимыс — «Югыд ва» — рочӧн лоӧ «светлая вода».
«Коми легендаяс да преданиеяс» небӧгысь
 
 
Тӧдмав, мый йылысь корӧма Йиркапӧс лызьыс.
 
  
Лыддьы да гӧгӧрво преданиесӧ, кадакывъяссӧ лӧсьӧд мӧд колян кадын. Мӧвпышт, кӧні мӧд колян када кадакывйыс лоӧ соссянаӧн.
+
«Йӧлӧга» газетысь
 
Кӧрткерӧс районса Маджа сиктын олӧма нималана вӧралысь Юрка. Пыр отсалӧма вермытӧм пӧрысь йӧзлы, дзеблӧма вӧрысь вайӧм кыйдӧс, юксьылӧма сыӧн. Юрка вӧлӧма вывті ён, некор абу ӧткажитлӧма лэптыны сиктсаяслы керка-карта.
 
Ӧтчыд Юрка чорыда висьмис. Суседъясыс некод эз видлыны Юркаӧс. Гортас абу кольӧма некутшӧм сёян. Дыр висьӧм бӧрын тшыг Юркалӧн дзикӧдз бырис эбӧсыс. Петіс ывла вылӧ да гусяліс ӧти ыжӧс.
 
Кокни кыйдӧсӧ велаліс Юрка, дугдіс вӧравны. Пондіс гусявлыны суседъясыслысь подаяссӧ. Скӧрмисны суседъясыс да вӧйтісны Юркаӧс.
 
Но гӧгӧрвоисны маджасаяс, мый вӧчисны лёктор. Чукӧртчисны ты дорӧ, пуисны рок да корисны прӧща Юркалысь. Сӧмын локтӧмаӧсь абу ставӧн. А виччысигас рокыс кӧдзаліс. Ӧнӧдз на маджасаясӧс шуӧны «кӧдзыд рок сёйысьясӧн».
 
 
«Коми легендаяс да преданиеяс» небӧгысь
 
  
89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво преданиесӧ. Содты геройлысь нимсӧ.
+
7. Думышт да гиж текст дорӧ 2-3 юалӧм.
+
Пример вылӧ: Кымын поздысьысь лэбач олӧ паркын?
... вӧлӧма вына тунӧн, овлӧма Кӧрткерӧсын. Сылӧн пӧ керкаыс и паськӧмыс вӧлӧмаӧсь кӧртысь.
+
8. Аддзы да гиж текстсьыс наречиеяс. Лӧсьӧд на отсӧгӧн 2-3 сёрникузя «Вӧр-ва» тема вылӧ.
... нюжӧдӧма Эжва ю вомӧн кӧрт чеп, ю кузя кывтысь-катысьяслысь мырддьывлӧма став эмбурсӧ. А коді абу сетӧма — вӧйтлӧма юас.
+
9. Дасьты «Югыд ва» национальнӧй парк йылысь презентация.
...лӧн тшӧктӧм серти пӧ шонді да тӧлысь дзебсьылӧмаӧсь. Лун вежсьылӧма войӧн, вой — лунӧн.
 
Ёна дӧсадитчӧма йӧзлы. Сӧмын Пама тун абу полӧма ...ысь.
 
  
90 удж. Юкӧнъясысь чукӧрт преданиесӧ. Гиж кадакывъяссӧ комиӧдӧмӧн.
+
1. Тӧдан-ӧ тэ, кыдзи гут-гаг отсалӧны мортлы да вӧр-валы?
+
2. Висьтав, кутшӧм пӧльза вайӧны йӧзлы енгаг да юрсигусь.
Кирьян-Варьян.
+
3. Лыддьы текстсӧ да висьтав кодзувкотъяслӧн коланлун йылысь.
 
Кӧрт дӧрӧма, булатнӧй сабляа Кирьян-Варьян (кинулся) (защищать) Роч му. Ӧтарӧ-мӧдарӧ (машет) саблянас, лёк вӧрӧгӧс (рубит). (Освободил) Роч му лёк вӧрӧгысь.
 
Збыль висьтасьысь катша да рака Левоник сарлы (принесли) шог юӧр: Роч государство вылӧ (напал) лёк вӧрӧг. Левоник сар (отправил) слугаяссӧ (позвать) отсӧг вылӧ Кирьян-Варьян багатырӧс.
 
Левоник сар (устроил) пир, (предложил) Кирьян-Варьянлы зарни да эзысь. Но багатыр (отказался) сарӧн вӧзйӧм козинъясысь.
 
Кирьян-Варьян багатыр (жил) Емдін районса Ыб сиктын.
 
 
Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ да вочавидз юалӧм вылӧ.
 
  
Ёма Баба да Яга-Баба — чойяс?
+
Ваня пӧльыскӧд восьлаліс вӧр туйӧд. Пӧльыс индіс Ванялы лыскысь тэчӧм ыджыд чукӧр вылӧ.
+
Тайӧ кодзувкоткар, кодзувкотъяслӧн оланін, — шуис пӧльыс. — Ок и уджачӧсь жӧ кодзувкотъясыд! Видзӧд, кыдзи найӧ тэрмасьӧны весавны вӧрсӧ да бурдӧдны пуяссӧ. Найӧ бырӧдӧны вӧрсьыд уна гут-гагйӧс. Кӧні эм кодзувкот оланін, сэні вӧрыс сӧстӧм. Кодзувкотъясыд и морттӧ бурдӧдӧны.
Яга-Баба артмӧма «баба» (пӧч) да «яга» (скӧр) кывъясысь. Ёма кывйыс В. И. Лыткинлӧн «Коми кывйысь краткӧй этимологическӧй словар» серти и эм ведьма, вӧрса пӧч-кӧлдуння, вӧр-валӧн кӧзяйка, вына да ловъя ва видзысь. Кывйыс вуджӧма прибалтийско-финскӧй кывъясысь: вепсъяслӧн юма, эстъяслӧн — юмал, финнъяслӧн юмала.
 
Яга-Бабалӧн да Ёмалӧн важся вужъяс. Кыкнанныс водзынсӧ вӧлӧмаӧсь лёкысь видзысь Енъясӧн. Христианизация бӧрын шуӧмаӧсь кӧлдунняясӧн да повзьӧдлӧмаӧсь наӧн ичӧт челядьӧс. Кыкнанныслӧн косясьлӧм важ паськӧм, дзор лёзь юрси, няйт ки да крука ныр. Ёма да Яга-Бабалӧн оланіныс курӧг кока керка. Баба гусявлӧ челядьӧс, лэбалӧ гӧлик вылын либӧ гырйын. Ёма ёртасьӧ Вӧрсакӧд да Васакӧд, повзьӧдлӧ йӧзӧс да гусявлӧ челядьӧс.
 
Яга-Баба да Ёма Баба костын эм топыд йитӧд, уна ӧткодьлун. Вермас лоны, роч Яга-Баба персонаж вуджӧдӧма роч мойдъясӧ буретш коми либӧ нӧшта кутшӧмкӧ финн-угор войтырсянь.
 
 
Лыддьы коми да роч мойдъяс Ёма Баба да Яга-Баба йылысь. Лӧсьӧд ӧткодялан донъялӧм.
 
  
91 удж. Содтав текстӧ колана кадакывъяс, отсӧг вылӧ босьт сетӧм кадакывъяссӧ.
+
Э. Полякова серти
 
Александр Александрович Доронин чужлӧма Сыктывдін районса Шыладор сиктын. Выльгортын шӧр школа помалӧм бӧрын сійӧ велӧдчылӧма Сыктывкарса государственнӧй университетлӧн химия да биология факультетын. Велӧдліс первой номера школа-интернатын. Сэсся уджавліс Сыктывкарса 18-ӧд номера школаын рисуйтчӧм да физкультура велӧдысьӧн. Бӧрынджык уджавліс Коми Республикаса краеведческӧй музейын художник-реставраторӧн. Веськӧдліс Юннатъяслӧн республикаса станцияын декоративно-прикладнӧй искусство кружокӧн. Уджавлӧма Материаловедение кузя научно-исследовательскӧй институтлӧн Коми юкӧнын инженер-художникӧн, «Шыладор» асшӧр предприятиеса директорӧн.
 
Серпасасьны А. Доронин босьтчывлӧма вит арӧссянь. Сылӧн серпасъясыс да пуысь вӧчӧмторъясыс талун тӧдсаӧсь абу сӧмын Комиын, но и Россиялӧн мукӧд пельӧсын. Ассьыс серпасъяссӧ да пуысь вӧчӧмторъяссӧ сійӧ петкӧдліс Выльгортса история да культура музейын, Сыктывкарын Финн-угор да Коми культура шӧринъясын да мукӧдлаын.
 
  
92 удж. Сетӧм кывъясысь да кывтэчасъясысь лӧсьӧд сёрникузяяс, медым артмис висьт. Гӧгӧрвоӧд висьтыслысь нимсӧ.
+
4. Тӧдмав, кыдзи кодзувкотъяс отсӧгӧн позьӧ бурдӧдчыны.
+
5. Содты лӧсялана юалӧм да вочавидз.
Енбиа серпасалысь.
+
1) Кыдзи шусьӧ кодзувкотъяслӧн оланіныс?
+
2) Кутшӧмӧсь кодзувкотъясыд?
1. Аркадий Васильевич Мошев чужлӧма Перым-Коми кытшса юркарын, Кудымкарын, 1936-ӧд вося кӧч тӧлысь 29-ӧд лунӧ.
+
3) Позьӧ-ӧ бырӧдӧны вӧрысь кодзувкотъяс?
2. Ичӧтдырсяньыс радейтлӧма серпасасьны.
+
4) Кутшӧм вӧрыд век сӧстӧм?
3. Школаас велӧдчигас на сылысь уджъяссӧ казялӧмаӧсь, ошкӧмаӧсь.
 
4. Батьтӧг сьӧкыд олӧмыс тшӧктӧма том мортлы бӧрйыны сьӧмаджык профессия.
 
5. Водзӧ велӧдчыны пырӧма Кудымкарса вӧр техникумӧ.
 
6. Недыр уджавлӧма Перым-Коми кытшса краеведческӧй музейын, десятникӧн Леспромхозын, вӧлӧма мастерӧн Кудымкарса вӧр техникумын.
 
7. Ёртъясыс чуйдӧдӧмаӧсь сійӧс вӧчны некымын небӧглы серпасъяс.
 
8. Артмӧма зэв бура, да лоӧма художественнӧй редакторӧн Кудымкарса небӧг лэдзанінын.
 
9. Тӧдӧмлунсӧ содтӧм могысь велӧдчӧма Москваын, помалӧма Полиграфия институт.
 
10. Локтӧма Коми муӧ, овмӧдчӧма Сыктывкарын.
 
11. Уджъяссӧ серпасавлӧма Перымса зверинӧй стильын.
 
12. Зільӧма петкӧдлыны аслас серпасъясын став мичсӧ.
 
13. Лыддьысьысьяслы воӧны сьӧлӧм вылас «Ёма да Чача», «Иван — крестьянинлӧн пи», «Пам да руч», «Кӧчлӧн во» да уна мукӧд мойд.
 
14. Аркадий Васильевич, пыртӧма мифысь, аслас быд серпасӧ, мойдысь да преданиеысь персонажӧс.
 
15. Аслыснога серпасалӧма ловтӧмсӧ ловъяӧн.
 
16. Сылӧн ловъя ставыс: шонді, кымӧр, ӧшкамӧшка.
 
17. Коми Республикаса нимйӧза серпасалысь, вӧлі художественнӧй редакторӧн Коми небӧг лэдзанінын.
 
  
93 удж. Лыддьы, гӧгӧрво текстсӧ да сувтӧд кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.
+
1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
1) Тэ радейтан гожӧм?
Гӧрд гача.
+
2) Кутшӧм поводдя овлӧ гожӧмын?
+
2. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.
Керкаын олысьӧс уна ног шулӧмаӧсь: гӧрд гача, олыся, пипитои, суседко, домовӧй. Гожӧмъяснас, кор верстьӧ войтыр мунлӧмаӧсь уджавны, а ичӧт челядь кольлӧмаӧсь ӧтнаныс гортаныс, найӧ корлӧмаӧсь олысяӧс. Медводз челядь тупкылӧмаӧсь ӧшиньяссӧ, медым керкаас вӧлі пемыд. Гӧбӧч ӧдзӧс порог вылӧ пуктылӧмаӧсь няньтор, сов да ва тыра дозмук. Сэсся ставныс кайлӧмаӧсь паччӧр вылӧ да сэсянь корлӧмаӧсь:
 
 
Гӧбӧч айка, петав, петав,
 
Нянь дінӧ да сов дінӧ,
 
Кӧдзыд юмов ва дінӧ.
 
 
Медым видзчысьны сыысь, аскӧдыс босьтлӧмаӧсь коколюка, кодӧс паччӧр вывсянь шыбитлӧмаӧсь гӧбӧчас. Челядь чайтӧмаӧсь, сёян-юаныс кӧ вӧрзьылӧма, сідзкӧ, олысяыс волӧма.
 
 
1. Юркалӧн чужан сикт. 2. Изьваса повзьӧдчысь. 3. Тайӧ ю дорын чужис Пера-багатыр. 4. Коми преданиеса геройясӧс серпасалысь. 5. «Яг Морт» литературнӧй мойд гижысь. 6. Быдӧнлы тӧдса герой. 7. Мудер тун.
 
 
94 удж. «Ыджыдвиддзын ыджыд гаж» ним серти мӧвпышт, мый йылысь лоӧ гижӧма текстын.
 
  
95 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд текст серти юалӧмъяс, сёрнит ёртыдкӧд.
+
1) Мисьтӧм кымӧр шондісӧ ӧдйӧ сайӧдіс. 2) Друг яръюгыда чардыштіс. 3) Сэсся и йиркнитіс! 4) Кок улын муыс весиг сыркмунліс. 5) Бара чардыштіс да гымыштіс гораджыка. 6) Кыпӧдчис ыджыд бушков. 7) Коз да пожӧм пуяслӧн кузь туганъясыс ымӧстісны. 8) Льӧм да бадь нетшкысьӧны лёкысь. 9) Веж кыдзьяс кодлыкӧ шаргӧны-норасьӧны коръяснас.
 
Ыджыдвиддзын ыджыд гаж.
 
 
Кӧрткерӧс районса Ыджыдвидз сиктын быд во рака тӧлысьын овлӧ лызьӧн котралысьяслӧн ыджыд гаж. Лызьысь ӧтдор, ордйысьӧны и лямпаӧн. Воысь воӧ содӧ котралысьлӧн лыдыс.
 
Медводз котӧртӧны челядь. Сэсся лызь туй вылӧ петӧны верстьӧ: аньяс, мужичӧйяс, том йӧз. Наысь кындзи, ордйысьӧны и олӧмаяс. Быдӧн бӧрйӧ котралан туй костсӧ ас вынъяс серти.
 
Лямпаӧн котралысьяслы туйсӧ абу лӧсьӧдӧма, ӧд вӧралысьяслы пармаын аслыныс колӧ дасьтыны ордымсӧ. Дерт, медводдзаӧн мунысьлы век медся сьӧкыд.
 
  Гажыс и збыльысь овлӧ кыпыд. Став вермысьыслы вичмӧ дона козин: и лызь, и велосипед, и гортса техника. Унаӧн тайӧ гажсӧ шуӧны лызьӧн котралысьяслӧн фестивальӧн. Локтан воӧ быдӧн кӧсйӧ бара на волыны Ыджыдвиддзӧ. Волы и тэ!
 
  
Помав ёрта сёрнисӧ.
+
3. Сёрникузяяссьыс артмӧд текст. Сет ним.
+
4. Текстсьыс корсь да гиж пу нимъяс. Юклы найӧс кык чукӧрӧ — лыска пуяс да коръя пуяс. Содты 2-3 пу ним быд чукӧрӧ.
Ыджыдвидзса ордйысьӧм дырйи паныдасисны Кӧрткерӧсысь Ӧльӧксан да сыктывкарса том йӧз. Найӧ мӧдысь нин воӧмаӧсь татчӧ, тӧдсаӧсь.
+
5. Гиж текстсьыс сетӧм юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс.
— Чолӧм, ёртъяс!— нимкодьпырысь шыасис Ӧльӧксан.
+
3) Мый вӧчӧны? 4) Мый вӧчис?
— Чолӧм! — вочавидзисны зонъяс.
+
Вӧч кывкӧртӧд: Кутшӧм кывсикасъяс вочавидзӧны тайӧ юалӧмъяс вылас?
— Таво бара на кӧсъянныд босьтны став козинсӧ?
+
6. Аддзы йӧзкодялӧмъяс. Гиж медся мичаяссӧ.
— Окота эськӧ да! Ёна дасьтысим. А ті?
 
— Миянлы колӧны жӧ вермӧмъясыд!
 
— Сідзкӧ, ставнымлы кокни лызь туй!
 
Колис куим час
 
  
ТОРЙӦДАНА КЫВБӦРЪЯС.
+
1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь текстыс?
+
2. Кымын герой текстас? Кодъяс костын мунӧ сёрниыс?
велӧдчӧмысь ӧтдор
 
таысь ӧтдор
 
сыысь ӧтдор
 
уджавны дӧрӧм кежысь
 
кольны ас кежысь
 
кольны нинӧм кежысь
 
кык мортысь кындзи
 
меысь кындзи
 
  
96 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Бӧрйы текстыслы ним, гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы да гиж торйӧдана кывбӧръяса сёрникузяяс.
+
3. Лыддьы ас кежад да аддзы текстсьыс кывтэчасъяс.
+
4. Вуджӧд роч кыв вылӧ.
Асывнас быдӧнлы колӧ вӧчны гимнастика. Войнас мортыс шойччӧ, сӧнӧдыс слабитӧ, та кындзи сьӧлӧм да мукӧд вир-яй юкӧн уджалӧны оз тыр вынӧн.
 
Медым ӧдйӧджык садьмыны, быдӧнлы колӧ вӧчны асъя гимнастика. Сэки тэрыба кутас ветлыны вир, вынсялас сӧнӧд, сыысь ӧтдор, ты кутас босьтны унджык сынӧд. Оз ӧд прӧста шуны асъя гимнастикасӧ зарядкаӧн. Асывнас кӧ вӧчны дас — дас вит минут чӧж упражнениеяс, лунтыр лоан збодер да зіль. Зарядкасӧ колӧ вӧчны кокни паськӧм кежысь.
 
Асъя гимнастика — дзоньвидзалунӧ медводдза воськов, спорт — мӧд воськов. Велӧдчӧмысь да уджысь кындзи, быдӧн вермас бӧрйыны кажитчана спорт сикас. Таысь ӧтдор, ывлавывса удж тшӧтш ёнмӧдӧ дзоньвидзалун.
 
 
Бӧрйӧм вылӧ нимъяс:
 
 
1. Колана зарядка.
 
2. Асъя гимнастика.
 
3. Радейтана удж.
 
4. Быдлунъя удж.
 
5. Луныс заводитчӧ асывсянь.
 
6. Дзоньвидзалунӧ воськов.
 
7. Кажитчана спорт сикас.
 
8. Збодер асыв.
 
 
Мӧвпышт да вӧзйы текстлы ас ним.
 
 
1. Мыйла быд мортлы асывнас колӧ вӧчны гимнастика?
 
2. Мыйла гимнастикасӧ шуӧны зарядкаӧн?
 
3. Мый колӧ вӧчны дзоньвидзалун ёнмӧдӧм могысь?
 
4. Вӧчан-ӧ тэ асъя зарядка?
 
5. Нуӧдӧны-ӧ асъя зарядка тіян велӧдчанінын?
 
6. Кутшӧм спортӧн тэ занимайтчан?
 
7. Кутшӧм ывлавывса удж тэ радейтан вӧчны?
 
8. Мый сійӧ сӧвмӧдӧ?
 
  
97 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво да сет ним. Лӧсьӧд да гиж текстлысь бӧръя абзацсӧ.
+
ялаа эж
+
кусӧдтӧм чигарка
Нималана теннисистка Динара Сафина чужӧма Москваын. Теннисӧн ворсны босьтчӧма кӧкъямыс арӧссянь. Но таӧдз тӧдӧма нин, кыдзи ворсӧны сылӧн мамыс да вокыс. Мамыс, Рауза Исланова, — сылӧн медводдза тренер. Марат вокыс квайт арӧссянь нин тренируйтчӧма «Спартак» нима тенниснӧй клубын, кодӧн веськӧдлӧ Михаил батьыс.
 
Том спортсменка, Россияын кындзи, тренируйтчис Испанияын. 2001-ӧд воын Динара Сафина пырис теннисӧн ворсысь нывбабаяслӧн ассоциацияӧ. 2002-ӧд воын Польшаса Сопот карын сійӧ лои профессиональнӧй турнирын медтом вермысьӧн. 2003-ӧд воын Италияын да 2005-ӧд воын Францияын бара на лоис вермысьӧн. 2005-ӧд воын жӧ Динара Сафина вермис Мария Шараповаӧс, коді сэки вӧлі мирса «медводдза ракеткаӧн». А 2009-ӧд воын ачыс лоис мирса «медводдза ракеткаӧн».
 
 
Быдлунъя олӧмын Динара — нюмбана да шань ныв.
 
Радейтӧ футбол да «висьӧ» Мадридса «Реал» команда понда.
 
Прӧст кадӧ радейтӧ кывзыны музыка, уна лыддьысьӧ, ветлӧ киноӧ.
 
Роч вӧлӧгаысь ӧтдор, радейтӧ итальянскӧй да японскӧй кухня.
 
Динаралӧн девиз: «Вӧча ставсӧ, мый вылӧ тырмас вынӧй».
 
  
Коми Республикалӧн мусерпас
+
5. Лыддьӧй текстсӧ рольяс серти.
  
98 удж. Тӧдмав, кыдзи шусьӧ мусерпас вылын тӧдчӧдӧм иныс.
+
Питирим шемӧса горӧдіс:
 +
— Пожӧм дачаыд сотчӧма!
 +
И збыльысь, томиник, во кызь-комына, пожӧма ягторӧс кузяла и пасьтала чишнитӧма пӧжар. Биыс, буракӧ, абу и вывтісӧ жар вӧлӧма да ёнджыкасӧ сӧмын ялаа эжсӧ да пожӧм дінъяссӧ чишкалӧма, унджык пожӧмыс лыскаӧсь на сулалӧны. Но тайӧ нин абу веж небыд лыс, а косьмӧм-чорзьӧм гӧрд лыс, коді оз вермы ни шонді югӧр кыйны, ни зэр ва юны. А том пуясысь ньӧжйӧникӧн кусӧ медбӧръя лов шыыс...
 +
— Вот тэныд и Пожӧм дача! — шутёвтіс Степан Фёдорович.
 +
— Кодкӧ нӧ нарошнӧ али мый сотӧма?! — юаліс Райда.
 +
А Питиримлы кажитчис, мый сійӧ сулалӧ шойна дорын, кытчӧ дзебӧмаӧсь сылы медся дона йӧзсӧ.
 +
— Жар дырйиыд кос ягыдлы уна оз и ков, — жугыля шуис Питирим. — Кусӧдтӧм чигарка пом шыбитін, и — ыпнитіс... А тэныд мый — мед сотчӧ, абу тай аслад... Тэнад зептысь оз чин.
  
Фотографияяс да план серти дасьты юӧр.
+
И. Торопов серти
 
1. 2007-ӧд воын Россияын пансис проект...
 
2. Коми Республика пырӧдчис уджӧ.
 
3. Комиысь ин лоис став Россияса сизим чуймӧданатор лыдын.
 
4. Нималана инлӧн аслыспӧлӧслун.
 
5. Шойччӧй да ёнмӧдчӧй Чужан муын!
 
  
99 удж. Ас бӧрйӧм серти вуджӧд роч кыв вылӧ ӧти легенда.
+
1) Мый горӧдіс Питирим?
+
2) Мый лоис пожӧм ягторкӧд?
Из бӧлбанъяс йылысь легендаяс.
+
3) Мый вермис лоны помкаӧн (причинаӧн)?
+
4) Кыдзи гӧгӧрвоан Питиримлысь кывъяссӧ? Мый майшӧдлӧ сійӧс?
Маньпупунёр бӧлбанъяс йылысь эм некымын легенда.
+
7. Гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм кывъяслысь формасӧ.
+
8. Помав сёрникузяяссӧ.
І.
+
Вӧрын оз позь шыблавны ёг.
+
Вӧрын позьӧ вотчыны.
Ӧти легендаын висьтавсьӧ, мый тайӧ сизим гӧраыс вӧлӧмаӧсь великан-самоедъясӧн. Мӧдӧдчӧмаӧсь найӧ Сибирӧ бырӧдны вогул войтырӧс. Кор найӧ кайӧмаӧсь Маньпупунёр вылӧ, юрнуӧдысьыслы син улас усьӧма вогулъяслӧн Ялпингнёр вежа гӧра. Аддзӧмторсьыс повзьӧмысла сизимнанныс измӧмаӧсь.
 
Сэксянь и сулалӧны великанъяс сійӧ местаас, кодӧс йӧзыс нимтісны Маньпупунёрӧн (Из бӧлбанъяслӧн гӧраӧн).
 
 
ІІ.
 
 
Мӧд легендаын висьтавсьӧ, мый уна сюрс во сайын сизим ыджыдсьыс-ыджыд туша-мыгӧра морт уськӧдчисны манси войтыр вылӧ. Йӧзыс наысь пондасны пышйыны Из гӧраяслӧн кытш сайӧ. Печора ю дорын шойччигӧн найӧс суӧдасны великанъясыд да кӧсъясны нин вины. Но кыськӧ налы паныд петас дзор тӧдысь да пӧртас великанъяссӧ изйӧ. Сэксянь пӧ мансилӧн быд тӧдысь быть кайлӧ изъяс дорас содтыны вынсӧ.
 
  
Вогул войвывса войтыр. Тадзи рочьяс важӧн шулісны ӧнія мансиӧс. Манси пырӧны финн-угор кывъя рӧдвуж котырӧ. Олӧны Тюмень обласьтса Югра (Ханты-Мансийскӧй) кытшын. Манси — кӧр видзысьяс.
+
Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Мыйӧн озыр Коми му?
 +
2) Кутшӧм пуяс быдмӧны Комиын?
 +
3) Кутшӧм вӧрпа олӧ вӧрын?
 +
4) Кутшӧм лэбачьяс поздысьӧмаӧсь Комиӧ?
 +
5) Мыйӧн позьӧ чуймӧдны татчӧ волысьясӧс (гӧсьтъясӧс, туристъясӧс)?
 +
2. Лыддьы да вуджӧд. Инды соссяна формаа кадакывъяс. Содты ассьыд сёрникузя.
 +
1) Вӧр-ва — миян озырлун. Сійӧс оз позь дойдны!
 +
2) Вӧр-ва пемӧсъяслӧн оланін. Эн кедзовт найӧс!
 +
3. Помав сёрникузяяссӧ.
 +
1) Войвыв Излысь вӧр-ва памятникъяс видзӧм могысь котыртӧма “Югыд ва” национальнӧй парк.
 +
2) Сійӧ меститчӧ Печора, Вуктыл да Инта районъясын.
 +
3) Комиын нӧшта эмӧсь вӧр-ва видзан инъяс.
 +
4. Кутшӧм вогӧгӧрся кад тэныд медся ёна воӧ сьӧлӧм вылад? Мыйла?
 +
5. Мичаа лыддьы Александра Петровна Мишариналысь кывбурсӧ.
  
Ӧтуввез отсӧгӧн тӧдмав, кыдзи воӧдчыны Маньпупунёрӧдз. Бӧрйы сэтысь фотографияяс, на отсӧгӧн лӧсьӧд виртуальнӧй экскурсия.
+
Коми муӧй менам дженьыд гожӧмъяса,
 +
Но и сійӧ менам сӧстӧм пожӧмъяса.
 +
Коми муӧй менам веж морозъяса,
 +
Но и сійӧ менам мича козъяса.
  
100 удж. Лыддьы текстъяссӧ. Мӧвпышт, кутшӧм жанрын гижӧма найӧс, гӧгӧрвоӧд.
+
Коми муӧй менам зэра аръяса,
+
Но и сійӧ менам байдӧг-таръяса.
Туристъяслӧн ордым корӧ.
+
Коми муӧй менам зыбуч нюръяса,
+
Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса.
1. Изьва районса Сизябск сикт нималӧ этнотуризмӧн. Тані висьталасны изьватаслӧн культура, обычайяс да традицияяс йылысь. «Войвыв сикт» туркомплекс базаын позьӧ тӧдмасьны изьваса кӧр видзысьяслӧн оласногӧн.
 
Шыасьны позьӧ Вокуева Зинаида Павловна дорӧ 89125625228 телефон пыр. Оланінпасыс: Коми Республика, Изьва район, Сизябск сикт.
 
2. Сыктыв районса Межадор сиктын нималӧ Иван Павлович Морозов нима музей. Тані позьӧ тӧдмавны Коми Республикаса тӧдчана государствоса деятельлӧн олан туй да удж йылысь, этнография залын велӧдчыны быдсяма важ ворсӧмъясӧ. Музейын уджалысьяс нуӧдласны вежа ключьяс дорӧ, вайӧдласны вӧр керкаӧ, кӧні виччысьӧны коми мойдъясысь геройяс: Вӧрса, Васа, мича Ёма. Та кындзи чӧсмӧдласны бипур вылын пузьӧдӧм пӧсь чайӧн, пӧжалӧм картупельӧн, чӧскыд шаньгаясӧн да кӧвдумъясӧн.
 
Шыӧдчыны позьӧ 8(2131)95-2-16, 89091232730, 89129638061 телефонъяс пыр. Оланінпасыс: Коми Республика, Сыктыв район, Межадор сикт.
 
  
Дасьты да дорйы «Миян районын (сиктын) экотуризм сӧвмӧдӧм» проект.
+
Коми муӧй менам кӧдзыд вой тӧла,
+
Шуда да быд уджысь повтӧм войтыра.
Проектлӧн план:
 
 
І.
 
 
1. Мӧвпышт да бӧрйы ас районысь экотуризм вылӧ лӧсялана ин.
 
2. Лӧсьӧд тайӧ ин дорӧ воӧдчан маршрут (шуам, районса юрсиктсянь).
 
3. Дасьты турбазалысь плансӧ, бӧрйы серпасъяс сы дорӧ.
 
4. Лӧсьӧд туристъяслы маршрутъяс, корсь юӧр налӧн аслыспӧлӧслун йылысь.
 
5. Артышт путёвкалысь донсӧ, вӧзйы дон лэдзӧмъяс.
 
6. Инды юӧр йитчӧм йылысь.
 
 
ІІ.
 
 
Дасьты «Power Poіnt» компьютер программа отсӧгӧн презентация либӧ «Publіsher» компьютер программа отсӧгӧн буклет.
 
 
ІІІ.
 
 
Лӧсьӧдчы дорйыны уджтӧ.
 
 
Проектсӧ позьӧ вӧчны ӧткӧн, ёртыдкӧд ӧтвылысь либӧ 3—4 морта чукӧрӧн.
 
 
*Неылын гортсянь дзоньвидза шойччӧм
 
*Аддзывны вӧрзьӧдлытӧм вӧръяс
 
*Ветлӧдлыны медыджыд коми юті катамаранӧн
 
*Вуграсьны мича инъясын
 
*Пывсьыны коми пывсянын
 
*Олыштны коми керкаын
 
*Ветлыны коми вӧрті велосипедӧн
 
 
Группакӧд мунӧны куим велӧдӧм гид (кык нуӧдысь да бурдӧдысь)
 
Аскӧд колӧ босьтны резина сапӧг, поводдя серти паськӧм, термос, колана бурдӧдчантор, фотоаппарат, сьӧм, вежан паськӧм
 
Туйыс мунӧ вӧрті, та понда вермас мунны оз быд морт.
 
  
101 удж. Гӧгӧрвоӧд коми шусьӧгъяссӧ.
+
6. Кутшӧмӧн петкӧдлӧма Александра Мишарина Коми мусӧ? Кывбур сертиыс лӧсьӧд таблица.
 
Мортыд уджын мортъяммӧ, мортӧс удж мичмӧдӧ. Гортын — кыдз колӧ, а йӧзын — кыдз тшӧктасны. Быд пӧтка локтӧ аслас позйӧ.
 
  
102 удж. Комиӧд текстсӧ.
+
Мый кажитчӧ авторлы?
 +
сӧстӧм пожӧмъяса
  
103 удж. Лӧсьӧд путешественниклысь паспорт.
+
Мый майшӧдлӧ авторӧс?
 +
дженьыд гожӧмъяса
  
104 удж. Комиӧд шусьӧгъяссӧ.
+
7. Вӧч кывкӧртӧд. Радейтӧ-ӧ А. Мишарина Коми мусӧ? Радейтан-ӧ тэ? Мыйла?
 +
8. Содты: Коми муӧй менам зыбуч нюръяса.
 +
Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса.
 +
9. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ.
 +
1) Ас вӧр-ваад быд пу нюмъёвтӧ.
 +
2) Чужан муыд и ки тырын муса.
 +
3) Быд пӧтка локтӧ аслас позйӧ.
 +
4) Ас гортад ачыд ыджыд да паськыд.
 +
5) Бур ним-славатӧ куж видзнытӧ.
  
КОМИ ЙӦЗЛӦН ШЫЛАД
 
  
105 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Дасьты сы серти юалӧмъяс. Корсь содтӧд юӧр Семён Налимов йылысь.
+
'''<Kodko @ Мортӧс удж серти тӧдмалӧны : велӧдан гижӧд // Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014. Лб. 66-75.>'''
 
Сигудӧк вӧчысь мастер.
 
 
Семён Иванович Налимов — сигудӧк вӧчысь тӧдчана мастер. Сійӧ чужӧма Сыктывдін районса Выльгорт сиктын. Семён Ивановичлы батьсяньыс вуджӧма киподтуйыс. Сійӧ тшӧкыда отсасьлӧма батьыслы тшупсьыны, вӧчавны пызан, улӧс, лабич, ӧшинь, ӧдзӧс да уна мукӧдтор.
 
Сар армияын служитігӧн Семёнлы киас сюрас жугалӧм гитара. Вежон чӧж ноксяс сійӧ жугалӧмторнас да дзоньталас сідз, мый гитараыс кутас юргыны важсьыс ёна бурджыка.
 
С. И. Налимовлӧн ки помысь петаліс 300 гӧгӧр ворсан сигудӧк. Наӧн ворсісны профессиональнӧй да самодеятельнӧй ворсысьяс. 1900-ӧд воын сылысь сигудӧкъяссӧ петкӧдлісны Парижын ставмирса выставка вылын. А 1915-ӧд воын сигудӧкъяс вӧчӧмысь Семён Ивановичӧс донъялісны «За усердие» зарни медальӧн. Роч йӧз шулісны сійӧс коми Страдивариӧн.
 
 
Тӧдмав, коді сійӧ Страдивариыс. Мыйӧн сійӧ нимавлӧма?
 
  
Лыддьы да гӧгӧрво Виктор Алексеевич Савинлӧн кывбурысь юкӧн. Гӧгӧрвоӧд кывбурлысь нимсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Кывзӧй классад тайӧ кывбур вылӧ лӧсьӧдӧм сьыланкывсӧ.
 
 
Сьӧлӧм сьылӧм.
 
(Кывбурысь юкӧн.)
 
 
Унаысь ме сьывлывлі,
 
Йӧзсянь «аттьӧ!» кывлывлі;
 
Пӧлянӧн моз чипсася,
 
Йӧз сьӧлӧмӧ чуксася
 
Коми сьыланкывйӧн.
 
 
Менам сэтшӧм оланног:
 
Овлӧ гажа, овлӧ шог.
 
Гажа дырйи — ворсышта,
 
Гаж кӧ бырӧ — шогсьышта
 
Коми сьыланкывйӧн.
 
 
Сё майбырӧй, олӧмӧй,
 
Гажа муын дзольгӧмӧй!
 
Пӧрысьма кӧ — ланьтышта,
 
Олӧм жальӧн казьтышта
 
Коми сьыланкывйӧн.
 
 
1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс?
 
2. Кыдзи гӧгӧрвоан: «Пӧлянӧн моз чипсася, йӧз сьӧлӧмӧ чуксася коми сьыланкывйӧн»?
 
3. Мыйысь йӧзыс аттьӧалӧны авторсӧ?
 
 
Тӧдмав, нӧшта кутшӧм сьыланкывъяс лӧсьӧдіс Виктор Савин.
 
  
КАДАКЫВЛӦН ФОРМА АРТМӦДЫСЬ СУФФИКСЪЯС.
+
6. МОРТӦС УДЖ СЕРТИ ТӦДМАЛӦНЫ
  
106 удж. «Сьӧлӧм сьылӧм» кывбурысь аддзы форма артмӧдысь суффикса кадакывъяс. Вуджӧд кадакывъяссӧ роч кыв вылӧ.
+
1. Содтӧй диалогсӧ да лыддьӧй ёртыдкӧд.
  
Кывтэчас артмӧ кык либӧ унджык кывйысь, кодъяс йитчӧны вежӧртас да грамматика боксянь. Кывтэчасын ӧти кывйыс сюрӧс (главнӧй), мӧдыс зависитысь. Сюрӧс кывсӧ пасъям Ч пасӧн, сысянь зависитысь кыв дорӧ сувтӧдам юалӧм.
+
— Видза оланныд!
Кывтэчасын кывъясыс йитчӧны веськӧдлӧм либӧ сибӧдчӧм йитӧд отсӧгӧн.
+
— Висьтыштӧй ас йывсьыныд. Кӧні чужинныд? Кутшӧм котырын быдминныд?
+
— Чужи ме Канава грездын.
Кыдзи йитчӧны
+
— Кодӧн ӧні уджаланныд?
+
— Уджала лавкаын вузасьысьӧн.
Сюрӧса кывйыс корӧ зависитысь кывлысь колана падеж форма либӧ кывбӧр. Сюрӧса кывйыс пырджык петкӧдлӧма кадакывйӧн, зависитысьыс эмакывйӧн, нимвежтасӧн, лыдакывйӧн.
+
— Кӧні ті велӧдчинныд школа помалӧм бӧрын?
 +
— Ме помалі Сыктывкарса кооперативнӧй техникум.
 +
— Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, мед уджавны тані?
 +
Колӧ лоны вежавидзысьӧн, шаньӧн.
 +
— Аттьӧ тіянлы. Быд бурсӧ.
 +
— Аддзысьлытӧдз.
  
Юала мамлысь, ворсі пӧлянӧн, сёрнитӧ мекӧд, висьталі сёысь.
+
2. Вочавидз, кодъяс костын вермас мунны татшӧм сёрниыс. Позьӧ-ӧ шуны, мый тайӧ интервью? Кутшӧм профессияын колӧ кужны босьтны интервью?
НО: сылӧн вокыс, велӧдысьлӧн пызан, дзебсис лым улӧ.
+
3. Лыддьы текстсӧ.
 
Зависитысь кывйыс оз вежлась, йитчӧ сюрӧса кыв дорӧ.
 
1. Сюрӧса кывйыс петкӧдлӧма эмакывйӧн, зависитысьыс — эмакывйӧн, кывбердӧн, лыдакывйӧн, нимвежтасӧн, шӧркывйӧн.
 
 
Пу керка, мича ныв, дас морт, менам бать, усьӧм лым.
 
 
2. Сюрӧса кывйыс петкӧдлӧма кадакывйӧн, зависитысьыс — кадакывбердӧн, инфинитивӧн.
 
 
Водз чечча, велӧдча сьывны.
 
  
107 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ кывтэчасъяссӧ. Уджав ӧтлаын класса ёртыдкӧд. Отсӧг вылӧ босьт «Коми-роч кывчукӧр».
+
Алёна Терентьева уджалӧ журналистӧн «Юрган» телеканалын. 2005-ӧд воын сійӧ помаліс Сыктывкарса канму университет. Алёна велӧдчис филология факультетын. Тані сійӧ босьтіс зумыд тӧдӧмлунъяс. Алёна сьӧлӧмсянь велӧдіс чужан кыв да литература, радейтіс велӧдны и финн кыв. Сюсь да вежӧра нылӧс университет помалӧм бӧрын босьтісны уджавны телевидениеӧ. Алёна — тӧлка, авъя, вежавидзысь журналист. Том журналистлы тшӧкыда лоӧ петавлыны туйӧ, медым аддзысьлыны выль йӧзкӧд, тӧдмавны, кыдзи уджалӧны совхозын либӧ леспромхозын, шахтаын да кӧрт туй вылын. И став аддзылӧмтор йывсьыс колӧ висьтавны телевизор видзӧдысьяслы.
 
Кужысь пӧль, бадь пу пӧлян, ылӧдз кылӧ, колип ногӧн сьылӧ, лэчыд гор, вуджӧ мӧдлапӧлӧ, лэбзьӧ ылӧ, качӧ вылӧ.
 
  
108 удж. 107-ӧд уджын сетӧм кывтэчасъясысь инды сюрӧса да зависитысь кывъяссӧ, налысь йитӧдсӧ.
+
4. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст заводитчӧм сертиыс.
 +
1) Кӧні уджалӧ Алёна Терентьева?
 +
2) Кӧні велӧдчис Алёна Терентьева?
 +
3) Кыдзи велӧдіс чужан кыв да литература?
 +
4) Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, медым босьтісны уджавны телевидениеӧ?
 +
5. Кутшӧм уджыс журналистлӧн? Аддзы вочакывсӧ текстсьыс.
 +
6. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм мортӧн колӧ лоны журналистлы? Помав сёрникузясӧ.
 +
Журналистлы быть колӧ лоны вежавидзысьӧн, сибыдӧн.
 +
7. Кӧні колӧ велӧдчыны, медым лоны журналистӧн?
 +
8. Тӧдмав, кутшӧм нӧшта журналистъяс уджалӧны «Юрган» телеканалын. Кутшӧм передачаяс найӧ нуӧдӧны?
  
109 удж. Мичаа лыддьы да гӧгӧрво. Кӧсйӧм серти велӧдчы сьывны сьыланкывсӧ шылад урок вылын ӧти класса велӧдчысьясыдкӧд.
+
1. Мӧвпышт да висьтав, кодлӧн тайӧ нимъясыс: «Асъя кыа», «Пелысь мольяс», «Зильган турун», «Зарни ань». Мый тэ тӧдан на йылысь?
+
2. Аддзы текстысь, мый сэтшӧмыс зильган турун.
Бадь пу пӧлян.
+
3. Миян республикаысь кутшӧм нималана йӧзӧс тэ тӧдан? Кӧні найӧ чужисны, уджалӧны, олӧны? (Кутшӧм сикт-районын?)
+
4. Кодӧс петкӧдлӧма фотография вылын? Мый тэ тӧдан тайӧ мича коми ань йывсьыс?
Быдтор кужысь пӧльӧй
+
5. Лыддьы текстсӧ да висьтав Коми Республикаса нималана артисткалӧн олӧм йылысь.
Вӧчис бадь пу пӧлян.
 
Шыыс ылӧдз кылӧ,
 
Колип ногӧн сьылӧ:
 
Чив-чив-чив да
 
Ту-ту-ту,
 
Садьмы вӧр-ва,
 
Садьмы му.
 
 
Асывнас ме чечча,
 
Эжва дорӧ лэчча.
 
Лэчыд пӧлян горсьыс
 
Аслам лолӧй ворсӧ:
 
Чив-чив-чив да
 
Ту-ту-ту,
 
Садьмы вӧр-ва,
 
Садьмы му.
 
 
Пӧлянӧйлӧн гӧлӧс
 
Вуджӧ мӧдлапӧлӧдз,
 
Лэбзьӧ ылӧ-ылӧ,
 
Качӧ вылӧ-вылӧ:
 
Чив-чив-чив да
 
Ту-ту-ту,
 
Садьмы вӧр-ва,
 
Садьмы му.
 
  
110 удж. Велӧдчы вӧчны гум пӧлян. Гиж текстсӧ шыпасъяс тэчӧмӧн да скобкаяс восьтӧмӧн. Торйӧдӧм кывтэчасъяслысь пасйы йитӧдсӧ. Вочавидз юалӧм вылӧ.
+
Лидия Логинова чужис Кӧрткерӧс районса Висер сиктын. Ичӧтсяньыс сылӧн вӧлі гуся мӧвп — лоны трактористкаӧн. Но тайӧ кӧсйӧмыс эз збыльмы. Лидия Логинова лоис Коми Республикаса народнӧй артисткаӧн. Сьывны заводитӧма ичӧтсяньыс. Медводдзаысь сцена вылӧ петӧмсӧ казьтывлӧ татшӧм ногӧн:
+
«Кӧкъямыс арӧсӧн сьылі «Гайдар шагает впереди». Куимысь корлісны сцена вылӧ петавны.
Пӧлянъяс вылӧ гум чукӧртлӧны арнас. Сэки гумыс воӧм да чорыд. Кымын тшупӧд гум вылас, сымында и пӧлян позьӧ вӧчны.
+
Нёльӧдысьсӧ сэсся бӧрддзи да эг нин пет. Сэки и мӧвпышті лоны артисткаӧн. Но ме вӧлі зэв полысь мортӧн, сы вӧсна эг весиг лысьт думыштны, мый менам кӧсйӧмӧй коркӧ збыльмас».
Гӧрӧд улӧ кольлӧны сантиметр гӧгӧр да вундыштӧны лэчыд пуртӧн. Быд гӧрӧд кутӧ пӧлянлыслысь шысӧ. Быд гӧрӧдлӧн аслыспӧлӧс шы. Гум пӧлян вевдортіыс вӧлыштӧны пуртӧн, медым пӧляныс лӧсьыда пуксяс вомдорад.
+
1982 восянь Лидия Петровна Логинова сьылӧ «Эжваса дзоридзьяс» хорын, а 1992 восянь Коми Республикаса фольклор театрын. 2000 воын чужис «Зильган турун» ансамбль. «Мыйла татшӧм нимыс?» — юалім ми Лидия Петровналысь. Со мый сійӧ шуис: «Зильган турун — тайӧ турун ним. Сійӧ (туруныс) дзик морт кодь: кор петӧ — дзик вильыш кага кодь — оз лэдз босьтны киӧ; быдмыштас да кӧйдысасяс — челядя нывбаба кодь лоӧ, койӧ кӧйдыссӧ ас гӧгӧрыс; а ар помланьыс дзикӧдз руддзӧ — пӧрысь морт кодь лоӧ. А ансамбльным миян — тшӧтш ӧд олӧм жӧ...».
 
Грамматикаысь кутшӧм кесйӧгъяс уськӧдін тӧд вылӧ, медым колана ногӧн гижны текстсӧ?
 
  
111 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да тӧдмав, кутшӧм нималана музыковед да композитор йылысь мунӧ сёрниыс.
+
Велӧдчысьлӧн туялана уджысь
 
Тайӧ мортыс — РСФСР-са культураын да Коми АССР-са искусствоын нимӧдана уджалысь, Коми Республикаса Государственнӧй премияа лауреат.
 
Сійӧ чужӧма 1921-ӧд вося урасьӧм 27-ӧд лунӧ Сыктывдін районса Нювчим посёлокын. Войнаӧдз Визин школаын велӧдӧма математика. 1944—1945-ӧд воясӧ дорйӧма вӧрӧгъясысь Айму. Война бӧрын сійӧ помалӧма Коми государственнӧй пединститут. Сэсся веськӧдлӧма Сыктывкарса музыкальнӧй училищеӧн, кӧні абу сӧмын велӧдӧма математика да физика, но и ачыс велӧдчӧма музыкальнӧй искусствоӧ.
 
Уна во чӧж сійӧ уджалӧма Наука академиялӧн Коми филиалын, ветлӧма фольклор экспедицияясӧ, чукӧртӧма важ коми сьыланкывъяс да ворсан инструментъяс. Нималана фольклорист Анатолий Константинович Микушевкӧд да Юрий Герасимович Рочевкӧд сійӧ дасьтӧма куим тома «Коми йӧзкостса сьыланкывъяс» небӧг. Тайӧ уджсӧ 1972-ӧд воын пасйӧмаӧсь Коми АССР-са Государственнӧй премияӧн.
 
Сійӧ йӧзӧдӧма йӧзкостса шылада инструментъяс йылысь 50 сайӧ научнӧй удж. Вӧлӧма йӧзкостса смотръяс да фестивальяс котыртысьӧн, пырлӧма СССР-са композиторъяс котырӧ.
 
  
113 удж. Мичаа лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Кадакывъяссӧ сувтӧд колана кадын.
+
Бӧрйы юалан нимвежтас да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
1) Кӧні чужис Лидия Логинова?
Александр Гениевич Горчаков чужис 1951-ӧд вося урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лунӧ. Вит арӧссянь сійӧ заводитіс велӧдчыны ворсны баянӧн. Нёль во А. Горчаков велӧдчис Сыктывкарса музыкальнӧй школаын. Помаліс Сыктывкарса музыкальнӧй училище. Уджаліс чужан сиктса музыкальнӧй школаын баянӧн ворсны велӧдысьӧн. Сэсся помаліс консерватория.
+
2) Кодӧн? кӧсйис сійӧ лоны ичӧтнас?
А. Г. Горчаков лӧсьӧдіс шылад уна сьыланкывлы, гижис П.Вегин кывъяс вылӧ вит романс.
+
3) Кымын? арӧсын медводдзаысь петіс сцена вылӧ?
 +
4) Кыдзи? шусьӧ Лидия Логиновалӧн ансамбльыс?
 +
7. Аддзы тырмытӧмтор. (Кутшӧм сёрникузя оз лӧсяв? Веж сійӧс.)
 +
1) Лидия Логинова — Коми Республикаса народнӧй артистка.
 +
2) Чужис Богородскын.
 +
3) Дыр кад чӧж уджаліс шылада-драмаа театрын.
 +
4) Кӧсйис лоны трактористкаӧн.
 +
5) Котыртіс ассьыс ансамбль.
 +
6) Ансамбльыс шусьӧ «Зарни ань».
 +
8. Тӧдмав, кутшӧм сьыланкывъяс сьыліс Л. Логинова. Кывзы найӧс. Кутшӧм гӧлӧсыс Лидия Логиновалӧн?
 +
9. Гиж Лидия Петровна Логиновалысь 5-6 сьыланкыв ним, вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.
  
114 удж. Аддзы шылад инструментлысь нимсӧ.
+
10. Кыдзи тэ чайтан, артист — тайӧ профессия? Кӧні велӧдӧны артистӧ?
 
Тӧдмав нӧшта коми шылад инструмент ним, корсь сылысь серпассӧ, тӧдмӧд ёртъястӧ.
 
  
115 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Содты лӧсялана кывъяс.
+
1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
1) Учёнӧй — тайӧ профессия?
Коми йӧз важысянь нин вӧдитчылісны шылада инструментъясӧн: сюмӧд килльӧн, каля пӧлянӧн, чипсанӧн, сюмӧд буксанӧн, сигудӧкӧн, брунганӧн, балалайкаӧн, пу барабанӧн, тотшкӧдчанӧн, жыннянӧн, торганӧн, сярганӧн, гудӧкӧн, гырничӧн.
+
2) Кӧні позьӧ велӧдчыны учёнӧйӧ?
Коми йӧзлӧн унджык шылада инструментыс артмис гортгӧгӧрса олӧмысь. Пу барабанӧн чуксавлісны йирсьыны мӧсъясӧс луд вылӧ. Пу барабанӧ тотшкӧдчӧмӧн повзьӧдлісны ошъясӧс, медым эз петны вӧрысь да эз косявлыны подаясӧс. Пӧлянъясӧн повзьӧдлісны лэбачьясӧс кӧдзас кокалӧмысь. Сярганӧн, тотшкӧдчанӧн да шур-шарӧн бурӧдлісны бӧрдысь кагаӧс. Вӧралысьяс кыйсигӧн чуксалісны чипсанӧн сьӧлаясӧс. Жыннян ӧшӧдлісны подалы сьыліас. Вошас кӧ сійӧ, ӧдйӧджык жыннян шы улас аддзасны. Гырничьясын видзлісны йӧла вӧлӧга.
+
3) Тэ кӧсъян лоны учёнӧйӧн?
+
4) Кутшӧм коми учёнӧйясӧс тэ тӧдан? Кутшӧм удж найӧ вӧчӧны?
Тӧдмав, кутшӧм шылада инструментъяс воисны гортгӧгӧрса олӧмысь.
+
2. Корсь сетӧм текстысь рочысь пырӧм кывъяс. Позьӧ-ӧ шуны найӧс профессионализмъясӧн? Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм профессия йылысь текстыс?
 +
3. Аддзы текстысь ловзьӧдны, озырмӧдны кывъяскӧд ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм кывсикасъясӧн найӧ лоӧны?
 +
4. Лыддьы текстсӧ.
  
116 удж. Лыддьы да гӧгӧрво.
+
Евгений Тиманов — водзмӧстчысь учёнӧй, коді «висьӧ» войвыв вӧр-ва ловзьӧдан да озырмӧдан мӧвпъясӧн. Сійӧ — видз-му наукаса кандидат, институтын кафедраӧн веськӧдлысь. Тайӧ учёнӧйыс оз радейт пукавны кабинетын, сылӧн корсьысьӧмъяс йитчӧмаӧсь ӧнія олӧмкӧд. Тиманов радпырысь волывлӧ вӧрӧ, медым казявны став нелючкияссӧ аслас синмӧн да бырӧдны найӧс. Со сійӧ аддзӧ сус пулысь мича петасъяссӧ да сьӧлӧмсяньыс нимкодясьӧ наӧн: ӧд тайӧ абу сӧмын мичлун, но и озырлун. Лесничество — тайӧ быдса лаборатория! эскӧ сійӧ.
 
Илля лунӧдз челядьлы эз лэдзлыны пӧлясьны. Шулісны, мый пӧлясян кӧ сюыд кынмас. А Илля лунсянь позьӧ вӧлі ворсны чипсанӧн заргумысь.
 
  
важся сигудӧк
+
В. Лекановлӧн «Удоратинъяс» серти
ӧнія сигудӧк
 
  
117 удж. Мичаа лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Дасьтысь колана ногӧн лыддьыны лыдакывъяссӧ.
+
5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
1) Коді сійӧ Евгений Тимановыс?
Войдӧр сигудӧк вӧлі медся нималана, радейтана да тшӧкыда паныдасьлана коми йӧзкостса шылада инструментӧн. Сигудӧк пуысь да вӧв бӧжысь вундӧм куим-ӧ-нёль сиысь скрипка моз вӧчӧм ворсан инструмент. Вуджыс ньӧв кодь, вӧчӧма льӧмйысь либӧ тусяпуысь. Сигудӧк кӧрӧб вӧчлісны пипуысь, пожӧмысь, ловпуысь, ньывйысь.
+
2) Кутшӧм сійӧ морт?
Сигудӧклӧн кузьтаыс 60—75 сантиметр, пасьтаыс 14—20 сантиметр. Ворсӧны сигудӧкӧн пукалӧмӧн.
+
3) Мыйла сус пулӧн петасъяс озырлун?
 +
6. Кыдзи тэ чайтан, кӧні велӧдчис Евгений Тиманов школа помалӧм бӧрын? Мӧвпышт да вочавидз.
  
118 удж. Велӧдчам вӧчны сёй пӧлян.
+
1. Кутшӧм профессияяс Комиын вӧліны медводдзаяс лыдын? Мыйла? Мӧвпышт да вочавидз.
+
2. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан татшӧм кывъяс: «Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын...» (В. Савин); «Коми му кузя ме муна, гӧгӧр сулалӧ сьӧд вӧр, вӧрыс вывті-вывті уна, сыысь унаыс оз тӧр...» (М. Лебедев).
Медым вӧчны пӧлян, медводз кӧтӧдӧны сёй. Кӧтӧдӧм ёкмыльысь вӧчӧны петук мыгӧр. Ёсь бедьторйӧн мыгӧрсӧ ӧтар-мӧдарсяньыс розьӧдӧны. Сёйысь вӧчӧм петук юрӧ сідз жӧ вӧчӧны пӧлясян розь. Сёй пӧлян косьтӧны, а сэсся калитӧны пачын.
+
Мыйкӧд зэв топыда йитчӧма коми мортлӧн олӧмыс? Мыйла?
 +
3. Вуджӧд роч кыв вылӧ: «Вӧр-ваыс авъя морт кодь»; «Вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдз и шань мортӧс».
 +
4. Вӧч кывкӧртӧд. Позьӧ-ӧ шуны, мый морт да вӧр-ва коми мортлы век сулалісны ӧти тшупӧдын? Кутшӧм профессияяс йитчӧмаӧсь вӧр-вакӧд?
 +
5. Лыддьы текстсӧ.
  
119 удж. Лыддьы текстсӧ да аддзы кадакывъяссӧ, инды налысь суффиксъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
Том лесничӧй Геннадий Удоратинлы вӧр-ваыс кажитчӧ авъя морт кодь жӧ мусаӧн да коланаӧн. Геннадий став сьӧлӧмсяньыс эскӧ: вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдзи и шань мортӧс. Сійӧ велӧдчӧ лесотехническӧй академияын, медым вӧр-ва йылысь тӧдӧмлунъясыс джудждаммисны наука боксянь, да бурӧн-сямӧн нин мӧдіс водзӧ вылӧ содтыны-паськӧдны чужан мулысь озырлунсӧ. Аслас киӧн да вежӧрӧн том лесничӧй вӧчӧ сус пу рӧдмӧдан ыджыд удж, мый водзджынсӧ эз вермы вӧчны быдса институт. Евгений Тиманов весиг шуӧ, мый «институтлӧн питомникыс на дінын нинӧм оз сулав. Китыра вӧр ді...»
 
Выльгортын, Сыктывдін районса юрсиктын, олӧ енбиа морт, самодеятельнӧй композитор Михаил Иванович Оверин. Челядьдырйиыс, школаын кындзи, велӧдчис тшӧтш Сыктывкарса музыкальнӧй школаын.
 
Шӧр школа помалӧм бӧрын пырис велӧдчыны ворсны баянӧн Сыктывкарса музыкальнӧй училищеӧ. Велӧдысьнас вӧлі Коми муын пыдди пуктана, нималана морт, шылад тэчысь Яков Сергеевич Перепелица. Училище бӧрын Михаил Оверин локтіс уджавны ас чужан сиктса культура керкаӧ. Уджалігӧн нин помаліс Перымса культура институт.
 
1994-ӧд восянь Михаил Иванович босьтчис лӧсьӧдны сьыланкывъяслы шылад. Медводз гижис челядьлы сьыланкывъяс, а сэсся вокальнӧй ансамбльяслы да хоръяслы. Сійӧ гижӧ сьыланкывъяс и йӧзкостса театрын ворсысьяслы.
 
М. И. Оверин петкӧдчывлӧ аслас сьыланкывъясӧн «Василей» гаж дырйи Кулӧмдін сиктын. Эз ӧтчыдысь нин сійӧ босьтлы медводдза места да «Видзӧдысьяслы сьӧлӧм вылӧ воӧм сьыланкыв» призъяс.
 
 
1. Олӧ-ӧ тіян сиктын (карын, районын) шылад тэчысь?
 
2. Кутшӧм произведение (шылад, сьыланкыв) сылысь тэ кывзылін?
 
3. Кажитчис-ӧ сійӧ тэныд?
 
  
120 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс.
+
В. Лекановлӧн «Удоратинъяс» серти
 
Александр Георгиевич Осиповлысь нимсӧ бура тӧдӧны миян республикаын. Сылысь сьыланкывъяссӧ радейтӧны да сьылӧны оз сӧмын профессиональнӧй артистъяс, но и художественнӧй самодеятельносьтса сьылысь-йӧктысьяс. Александр Георгиевич уна вын сетіс коми национальнӧй музыка велӧдӧмлы да туялӧмлы: ветлӧдліс республика пасьта, чукӧртавліс коми йӧзкостса сьыланкывъяс.
 
Чужӧма Александр Осипов 1923-ӧд вося рака тӧлысь 15-ӧд лунӧ Кӧрткерӧс районса Шойнаты сиктын. Водз кольӧма бать-мамтӧг да быдмӧма челядь керкаын. Ичӧтсяньыс сійӧ радейтӧма ворсны балалайкаӧн, ас кежысь велӧдӧма нотаяс.
 
Великӧй Отечественнӧй война кадӧ 19 арӧсӧн доброволечӧн мунӧма фронт вылӧ. Война нэм кежлӧ вӧчис музыкантӧс инвалидӧн, сылы быть ковмис эновтны скрипкаӧн ворсӧм. Госпитальысь воӧм бӧрын сійӧ пырис уджавны Коми АССР-са государственнӧй ансамбльса хорӧ. Ансамбльын уджалігӧн чужис мӧвп — велӧдчыны хорӧн веськӧдлысьӧ да лоны композиторӧн. Ӧнӧдз на юргӧны сылӧн «Луныс коли важӧн», «Пӧпутчик», «Менам Отчизна», «Кор ми аддзысьлам тэкӧд» да мукӧд сьыланкыв.
 
Уна кӧсйис вӧчны композитор йӧзлы, но 1973-ӧд воӧ сьӧкыда висьӧм бӧрын кувсис Москваын.
 
 
121 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво да вуджӧд роч кыв вылӧ. Сет текстыслы ним.
 
 
Ирина Ивановна Чувьюроваӧс бура тӧдӧны Выльгортса олысьяс. Сійӧ уджалӧ юрсиктса культура керкаын.
 
Чужӧма Ирина Ивановна Печора районса Соколов сиктын. Олӧма бабыскӧд да ичӧтсяньыс ёна отсасьӧма сылы гортгӧгӧрса уджын. Рытъяснас Ирина Ивановна ветлӧдлӧма Соколовса народнӧй хорӧ сьывны. Ёна радейтӧма видзӧдны гудӧкасьысьлӧн тэрыба ворсысь чуньяс бӧрся. Аслыс окота лоӧма велӧдчыны ворсны сідз жӧ. Ирина Чувьюрова локтӧма Сыктывкарӧ да пырӧма 2-ӧд номера педучилищелӧн музыкальнӧй юкӧнӧ. Сёрӧнджык вуджӧма велӧдчыны ӧтиӧд номера педучилищеӧ да лоӧма велӧдысьӧн.
 
Кык во Ирина Ивановна велӧдӧма Изьва районын Мокчой сиктса школаын ичӧт класса челядьӧс. Уджалӧма ӧттшӧтш и сиктса клубын. Музыкаысь содтӧд тӧдӧмлунъяс шедӧдӧм могысь сійӧ нӧшта помалӧма Сыктывкарса культура колледж.
 
1997-ӧд восянь Ирина Чувьюрова веськӧдлӧ хорӧн Выльгорт сиктса культура керкаын. Сійӧ уджалӧ кык коллективкӧд: ветеранъяслӧн «Мастерицы» ансамблькӧд да томджыкъяслӧн «Зӧнзӧвӧй» котыркӧд. Налысь репертуарсӧ озырмӧдӧ ас сьыланкывъясӧн, ачыс жӧ ворсӧ баянӧн. Ирина Чувьюрова аслас кывъяс вылӧ лӧсьӧдӧ сьыланкывъяс. Унаӧн радейтӧны кывзыны да сьывны сылысь сьыланкывъяссӧ.
 
  
122 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд текст серти юалӧмъяс.
+
6. Гиж текст дорӧ юалӧмъяс да вочавидз.
+
1) Кӧні велӧдчӧ Геннадий Удоратин?
«Пелысь мольяс» ансамбль — вермысьяс лыдын.
+
2) Кутшӧм тӧдӧмлунъяс том лесничӧй босьтіс лесотехническӧй академияын?
+
3) Кутшӧм ыджыд удж сійӧ вӧчӧ?
Коми Республикаса В. Т. Чисталёв нима культура колледжса «Пелысь мольяс» ансамбль уналаын тӧдӧны. 2010-ӧд воын ансамбльса сьылысь-йӧктысьяс ветлӧмаӧсь Санкт-Петербургӧ Войтыркостса хореографическӧй творчество донъялан витӧд фестиваль-конкурс вылӧ да лоӧмаӧсь мӧд степеня лауреатъясӧн. «Пелысь мольяс» ансамбль пасйӧмаӧсь «За самобытность и бережное сохранение фольклорного наследия» нима дипломӧн, кодӧс сетӧмаӧсь сӧмын ӧти котырлы. А фестиваль вылӧ волӧмаӧсь абу сӧмын Комиысь, но и Белоруссияысь, Татарстанысь, Карелияысь, Тюменьысь, Великий Новгородысь, Тольяттиысь, Мурманскысь, Краснодарысь, Курскысь да мукӧдлаысь. Став коллективас енбиа артистъяс, зэв мичаа сьылӧны-йӧктӧны, уна рӧма костюмъясныс гажӧдӧны син, но став котыр пӧвстысь медбурӧн лоис «Пелысь мольяс» ансамбль.
+
7. Корсь текстсьыс сетӧм кывъяслы синонимъяс:
+
8. Кыдзи Евгений Тиманов донъялӧ том лесничӧйлысь уджсӧ?
123 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Гиж кадакывъяссӧ да инды налысь суффиксъяссӧ.
+
9. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан Геннадий Удоратинлысь кывъяссӧ: «...вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдзи и шань мортӧс»?
+
10. Вочавидз.
«Зарни Ань» ансамбль котыртчис Сыктывкарын 1996-ӧд вося моз тӧлысьӧ. Сьылан котырыс петкӧдчылӧ уна пӧлӧс конкурсын да фестивальын, тӧдса йӧзкостса сьылан радейтысьяслы Коми муын да Россия пасьтала. Найӧ петкӧдчыны ветлӧны и суйӧр сайӧ: Финляндияӧ, Эстонияӧ да мукӧдлаӧ.
+
1) Позьӧ-ӧ велӧдчыны лесничӧйӧ Сыктывкарын? Кӧні?
Ансамбльын медводз вӧлӧма вит морт. А ӧні сьылӧны да йӧктӧны куимӧн: Михаил Бурдин — Коми Республикаса нимйӧза артист; сылӧн гӧтырыс — Коми Республикаса нимйӧза артистка Любовь Бурдина, да сьылысь Наталья Тимушева. Котырыслӧн репертуарыс йитӧ ӧнія да важ коми йӧзлысь традиционнӧй культурасӧ. Быд произведениеын кылӧны сигудӧклӧн, брунганлӧн, зэр шылӧн, пӧлянлӧн, чипсанлӧн шыяс. Нывъяслы дыркодь ковмывлӧма велӧдчыны ворсны коми инструментъяснас, мед эськӧ ставыс лӧсяліс ӧта-мӧдыскӧд: и шыладыс, и сьыланкывлӧн кывъясыс, и йӧктӧмыс, и ворсанъяслӧн юргӧмыс. «Зарни Ань» ансамбльын сьылысьяс быд петкӧдчӧм кежлӧ дасьтӧны аслыспӧлӧс мича паськӧм.
+
2) Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, медым лоны лесничӧйӧн?
Ансамбль дасьтыліс нин некымын компакт-диск.
 
 
Чукӧрт юӧр да гиж аслад карса (сиктса) сьылысь-йӧктысь котыр йылысь неыджыд висьт.
 
  
124 удж. Комиӧд текстсӧ.
+
1. Кутшӧм газет-журналъяс петӧны миян республикаын? Кӧні лэдзӧны найӧс? Тӧдан-ӧ тэ, кутшӧм газет Комиын медся важ? Мӧвпышт да вочавидз.
 +
2. Тӧдмав да вочавидз, кутшӧм газет (журнал) судзӧдӧны тіян котырын. Кутшӧм юкӧнъяс (рубрикаяс) эмӧсь тайӧ газетас (журналас)?
 +
3. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав коми печатьлысь олан туйсӧ.
  
МИЯН ЛЫДДЬЫСЯНІН
+
Коми печатьлӧн олан туйыс пансис 1917 воын, «Зырянская жизнь» газет петтӧдз на. Сыӧдз йӧзӧдісны роч кыв вылын «Известия», «Яренская газета», «Известия Яренского уездного Совета крестьянских депутатов», «Коммунист», «Красный пахарь» газетъяс.
 +
«Зырянская жизньлӧн» медводдза номерыс петіс 1918 вося июнь 10 лунӧ. 1921 вося январсянь газетлы сетісны «Удж» ним. Коми автономнӧй обласьт котыртӧм бӧрын ковмис областнӧй газет да 1921 вося июль 15 лунӧ лыддьысьысьяслы медводдзаысь воис «Югыд туй». Редактораліс Виктор Алексеевич Савин. А газетлӧн «Югыд туй» нимыс выль олӧм тэчысь-лӧсьӧдысь коми войтырлы вӧлі зэв ышӧдана да матыса.
 +
1991 вося январь 1 лунсянь «Югыд туй» вежӧ ассьыс нимсӧ, лыддьысьысьяслы воӧ «Коми му» газет. 2004 вося февраль тӧлысьын республикаса правительстволӧн индӧд серти котыртчис «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса государственнӧй учреждение, коді ӧтувтіс «Коми му» да «Йӧлӧга» газетъяс, «Би кинь» да «Чушканзі» журналъяс.
  
125 удж. Фотосерпасысь тӧдмав небӧгкудлысь нимсӧ. Кутшӧм карын сійӧ сулалӧ?
+
«Коми му» газетлӧн сайтысь
  
126 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ да гӧгӧрвоӧд француз гижысь Даниэль Пеннаклысь кывъяссӧ.
+
4. Бӧрйы текстыслы лӧсялана ним.
+
1) «Коми му» тӧрыт да талун.
«Небӧгъяс отсӧгӧн челядь велӧдчӧны гӧгӧрвоны мӧд мортӧс, радлыны сы понда — сӧмын тадз позьӧ тӧдмавны мӧд мортлысь дойсӧ да сылысь шудсӧ».
+
3) Коми печатьлӧн олан туй.
 +
5. Текст сертиыс лӧсьӧд таблица.
  
127 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
Коми печатьлӧн олан туй
 
Миян лыддьысянін.
 
 
Миян карын эм уна лыддьысянін. Тайӧ Коми Республикаса национальнӧй небӧгкуд, Сыктывкарса шӧр лыддьысянін, С. Я. Маршак нима челядьлы лыддьысянін, Коми Республикаса том йӧзлӧн лыддьысянін да уна мукӧд.
 
Ме кӧсъя висьтавны велӧдчанінса лыддьысянін йылысь. Миян школаын эм неыджыд, но бур небӧгкуд. Кор сэтчӧ пыран, веськыдвылас сулалӧны небӧг джаджъяс, а шуйгавылас — челядьлы лӧсьӧдӧм пельӧс. Веськыда сулалӧ ыджыд лыддьысян пызан. Веськыдвылас да шуйгавылас эм научнӧй, художественнӧй да публицистическӧй литератураа джаджъяс. Сідз жӧ небӧг джаджъяскӧд орччӧн эм небӧгъяс видзанін.
 
Лыддьысянінас уджалӧ Светлана Ивановна. Сійӧ радпырысь миянлы отсалӧ корсьны колана небӧг. Светлана Ивановна котыртӧ фестивальяс, литературнӧй гажъяс, гижысьяскӧд аддзысьлӧмъяс. Ставыс тайӧ отсалӧ сӧвмӧдны челядьлысь тӧдӧмлунъяс, велӧдӧ колана ногӧн коллявны прӧст кад.
 
Медбӧръяысь миян лыддьысянінын ме вӧлі куим лун сайын, лыдди Галина Бутыревалысь выль гижӧдъяс да Фёдор Тютчевлысь кывбуръяс.
 
 
1. Кутшӧм небӧгкудъяс йылысь мунӧ сёрниыс?
 
2. Кутшӧм велӧдчанінса небӧгкудйыс?
 
3. Мый сэні эм?
 
4. Коді сэні уджалӧ? Кыдзи отсалӧ корсьны колана небӧг?
 
5. Кутшӧм лыддьысянінъяс эмӧсь тіян карын (сиктын)?
 
7. Радейтан-ӧ тэ ветлыны лыддьысянінӧ?
 
  
128 удж. Мичаа лыддьы текстсӧ да аддзы шусьӧгъяссӧ. Нӧшта кутшӧм шусьӧгъяс тӧдан нянь йылысь?
+
6. Лыддьы (видзӧдлы) «Коми му» газет да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
1) Кутшӧм восянь петӧ «Коми му» газет?
Шондібанӧй, небыд няньӧй!
+
2) Коді шӧр редакторыс?
+
3) Кутшӧм газетыслӧн тиражыс?
Нянь эм нянь. Нинӧмӧн сійӧс он веж. Нинӧмкӧд он ӧткодяв. Ставӧн тӧдӧны, мый олӧм абу шань, кор абу нянь. Йӧз паметьӧ весиг кольӧма шусьӧг «Кутшӧм няньтӧгыд куш да вильыд».
+
4) Кутшӧм гижӧдъяс (статьяяс) эмӧсь газетын? (Гиж да вуджӧд нимъяссӧ роч кыв вылӧ.)
«Шондібанӧй, небыд няньӧй, мамӧлӧн пӧжалӧмӧй!»— сьывсьӧ йӧзкостса сьыланкывйын. Чолӧмасигӧн йӧз нэмсӧ силісны ӧта-мӧдыслы нянь да сов. Кӧзяинӧс, семья кутысьӧс, бать-мамлысь надеясӧ, шулісны эз прӧстӧ вердысьӧн — няньӧн вердысьӧн.
+
5) Вуджӧд коми кыв вылӧ.
Эм кӧ пӧ кӧрӧвай, сэк и коз улын рай — сы вӧсна мый оз пась шонты, а нянь.
+
7. Тӧдмав, кутшӧм профессияа йӧз уджалӧны «Коми му» газетын.
Уджалысь мортлӧн пызан вылысь нянь оз шыбитсьы. Тшыг сьӧд вояс тӧдлысь арлыдаджык йӧз бура тӧдӧны, мый нянь — сійӧ олӧм. Мед эськӧ и талунъя том войтыр гӧгӧрвоисны, мый «ваыд — матушка, а няньыд — батюшка».
 
 
129 удж. Скобкаын сетӧм кывъяссӧ сувтӧд колана вежлӧг формаын.
 
 
1) Удж мортсӧ мичмӧдӧ. 2) (Ас) некод абу йӧй. 3) Мудеркӧд эн тӧдмась, ас кодь ёртӧс корсь. 4) Быд мортлӧн ӧти мам, ӧти сылӧн и чужан му. 5) Чужан позйыд быдӧнлы дона. 6) Чер тыш плешкӧн он жугӧд. 7) Скуп мортыд тӧвнас весиг лым он босьт. 8) Позтӧг сӧмын кӧк олӧ.
 
  
130 удж. Лӧсьӧд висьтсӧ колана ногӧн.
+
1. Сыктывкарса ӧти велӧдчанінын ми вӧзйим челядьлы татшӧм удж — гижны асшӧр гижӧд «Кодӧн тэ кӧсъян лоны, да ковмас-ӧ бӧрйӧм профессияад коми кыв тӧдӧм?» тема вылӧ. Лыддьы асшӧр гижӧдъяслысь юкӧнъяссӧ да тӧдмав челядьлысь мӧвпъяссӧ.
 
Менам радейтана гижысь.
 
 
Елена Габова тӧдчана вуджӧдчысь, вуджӧдіс роч кыв вылӧ Геннадий Юшковлысь мойдъяс, Елена Козловалысь гижӧдъяс, Алексей Поповлысь «Аддзысьлӧмъяс» повесьт, Владимир Тиминлысь «Эжва Перымса зонка» повесьт.
 
 
Е. В. Габовалысь гижӧдъяссӧ вуджӧдӧма уна мукӧд кыв вылӧ.
 
 
Елена Габова сетӧ аслас геройяслы озыр пытшкӧслун. Петкӧдлӧ том йӧзлысь олӧмын сьӧкыдлунъяс венӧм, ошкӧ буртор вӧчӧмысь да бура велӧдчӧмысь.
 
 
Менам радейтана гижысь — Габова Елена Васильевна. Сійӧ тӧдчана гижысь Коми Республикаын. Чужис лӧддза-номъя сизимӧд лунӧ сюрс ӧкмыссё ветымын кыкӧд воын юркарын. Помаліс Союзса кинематография институтын сценарнӧй факультет. Уджаліс газетъясын, телевидениеын.
 
 
Гижӧмӧ пырӧдчан туйсӧ Елена Габова заводитіс Вӧркута карын, гижис аканьяс театрлы пьесаяс. Челядьлы медводдза небӧгыс петіс сюрс ӧкмыссё кӧкъямысдасӧд воын, шусис «Гришуня на планете Лохматиков». Сідз жӧ петісны «Двойка по поведению», «Тайкина тайна», «Варёная сосулька» да мукӧд. Небӧгъясас гижӧма челядьлӧн велӧдчӧм да олӧм йылысь. Геройясыс ёнджыкасӧ гырысь классын велӧдчысьяс, олӧмӧ пырӧдчысьяс.
 
  
131 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да юалӧмъяс серти лӧсьӧд ас гижӧд.
+
а) Миян республикаын кык каналан кыв: коми да роч. Ме чужи роч семьяын, но менам пӧч олӧ сиктын да сёрнитӧ комиӧн. Ме чайта, мый коми кыв отсалас меным олӧмын. Ме кӧсъя лоны бурдӧдысьӧн. Локтас ме дорӧ пӧрысь пӧч, заводитас сёрнитны комиӧн, висьтавны аслас висьӧм йылысь, и ме сійӧс гӧгӧрвоа. Нимкодь!
 
Гортса небӧгкуд.
 
 
Гортын менам эм неыджыд небӧгкуд. Сэні уна пӧлӧс интереснӧй небӧг: энциклопедияяс, фантастика, челядьлы гижӧдъяс. Небӧгкудсӧ котырын заводитісны чукӧртны менам чужтӧдз на. Ӧні сэні чукӧрмӧма уна небӧг. Миян котырын радейтӧны лыддьысьны, ышӧдӧны та вылӧ и менӧ. Бать-мам тшӧкыда ньӧбӧны выль небӧгъяс. Ме аттьӧала найӧс таысь.
 
 
1. Эм-ӧ тэнад гортса небӧгкуд?
 
2. Кутшӧм сійӧ?
 
3. Мый сэні эм?
 
4. Тшӧкыда-ӧ ньӧбанныд выль небӧгъяс?
 
5. Гортса небӧгкудйысь кутшӧм небӧгӧн медъёна вӧдитчан тэ, бать-мамыд?
 
6. Коді гортад медъёна радейтӧ лыддьысьны?
 
7. Кутшӧм небӧг тэ неважӧн лыддин?
 
8. Кутшӧм лыддьӧм небӧг медся ёна воис сьӧлӧм вылад?
 
  
132 удж. Содты лӧсялана антоним.
+
Саша Морозова
 
1) Кӧн уна сёрни, сэн этша удж. 2) Сьӧлӧмыд кӧ ыджыд, быд удж ичӧт. 3) Шудыд да шогыд ӧти доддьын ветлӧны.
 
  
133 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ. Аддзы нимвежтасъяс, инды налысь вежлӧгсӧ.
+
б) Менам бать — Госсоветын депутат. Сійӧ абу велӧдлӧма коми кывсӧ, но уджалігас нин ветлӧдлӧма курсъяс вылӧ. Йӧзкӧд уджалігад быть пӧ колӧ гӧгӧрвоны тайӧ кывсӧ. Ме кӧсъя лоны юристӧн. Чайта, мый юристлы тшӧтш колӧ тӧдны коми кывсӧ. Да и олӧмын, гашкӧ, ковмас. Друг гӧтырӧй лоас коми сиктысь.
 
Менам радейтана гижӧд.
 
 
Менам радейтана гижӧд — Елена Габовалӧн «Беличья шкурка» повесьт. Шӧр геройясыс тайӧ повесьтын Натка да сылӧн ёртъясыс. Наташа батьыскӧд муніс ур кыйны. Сійӧ кӧсйис ур ку пась вурӧдны. Ёртъясыс тӧдмалісны да дивитісны сійӧс. Весиг радейтана мортыс эз гӧгӧрво, мыйла колӧ виавны пемӧсъяссӧ. Медбӧрын Натка гӧгӧрвоис, мый оз ков сӧмын ас йывсьыд мӧвпавны. Меным кажитчӧ тайӧ гижӧдыс сійӧн, мый том йӧз кужӧмӧн корсьӧны сьӧкыдлунъясысь петан туйсӧ. Повесьтсӧ гижӧма кокни кывйӧн.
 
 
Челядь гижӧдысь
 
  
134 удж. Лӧсьӧд висьт аслад радейтана гижӧд йылысь план серти.
+
Павел Соколов
 
1. Радейтана гижӧд.
 
2. Автор йылысь.
 
3. Гижӧдлӧн тема.
 
4. Шӧр герой(яс)ӧс серпасалӧм да донъялӧм.
 
5. Ас мӧвпъяс тайӧ гижӧд йывсьыс.
 
  
Лыддьы Е. Габовалысь «Зануда Дёма» да «Беличья шкурка» повесьтъяс да тӧдмав юржуглансӧ.
+
в) Ме кӧсъя лоны тренерӧн. Чайта, мый коми кыв меным оз ковмы менам уджын. Рочсӧ ӧд ставӧн гӧгӧрвоӧны. Кӧть олӧмын вермас и ковмыны. Ӧні коми кывсӧ быдлаысь кылан — телевизорысь, радиоысь, весиг автобусӧн мунігӧн. Нимкодь, кор кылан сёрнисӧ да гӧгӧрвоан ӧткымын кыв, а сы серти и мыйджык йылысь сёрнитӧны. Оз-ӧ тэ йылысь?
 
Сувтсаног: 7. Мый вунӧдіс Маша вӧрӧ походӧ мунігӧн да мыйла сійӧ бӧр бергӧдчыліс? 3. Висьталӧй нимсӧ Зануда Дёмалысь. 4. «Зануда Дёма» повесьтын челядь ворсісны стадион вылын. Висьталӧй спортсменкалысь овсӧ, код нимӧн шусьӧ стадионыс. 8. Роч литератураысь кутшӧм героинякӧд орччӧдӧ Наткаӧс Юра?
 
Вомӧнног: 1. Кыдзи шуӧны шӧр геройсӧ «Беличья шкурка» повесьтын? 6. Мый козьналіс Машалы Дёма «Зануда Дёма» повесьтын? 2. Кыдзи шуӧны медбур ёртсӧ Наткалысь? 5. Роч литератураса «Война и Мир» романысь кутшӧм героиня кодьӧн кӧсйӧ лоны Натка?
 
  
135 удж. Лыдакывъяссӧ гиж кывъясӧн да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.
+
Олег Костромин
 
Нёль пеля да кык кынӧма. Коді тайӧ?
 
Кык вок орччӧн олӧны, а ӧта-мӧдсӧ оз аддзыны.
 
  
136 удж. Висьтав, мыйӧн лоӧны тӧдчӧдӧм кывъясыс: синонимӧн, антонимӧн, омонимӧн.
+
г) Менам ыджыдджык чойӧй уджалӧ журналистӧн. Сылы колӧ тшӧкыда ветлыны ылі сиктъясӧ: то Изьваӧ мӧдӧдасны гижны репортаж, то Керчомъяӧ. Чойлы быть ковмис велӧдны коми кывтӧ, и менӧ тшӧтш ышӧдӧ: «Чужан кывтӧ пыдди пукты, бура велӧд, ковмас олӧмад да и бӧрйӧм уджад». Сідзи и эм. Ме кӧсъя лоны психологӧн, а чужан кыв вылад мортыдкӧд сёрнитан да бурджыка гӧгӧрвоан, бур кывйӧн отсӧг сетны верман.
 
Мый кӧть сёрнит,
 
Мый кӧть висьтав,
 
Мый кӧть гарав,
 
Мый кӧть шу,
 
Сӧмын лёк кывйӧн эн лысьт тэ
 
Видны ассьыд чужан му.
 
  
137 удж. Комиӧд текстсӧ.
+
Настя Морозова
  
138 удж. Содты лӧсялана морта суффиксъяс
+
2. Вӧч кывкӧртӧдъяс.
+
3. Дасьты проект «Коми кыв менам олӧмын» тема серти.
1. Кутшӧм паськыд миян Коми муным,
 
Мыйта колӧ помсянь помӧдз мунны.
 
 
2. Зарни пиӧ, узь нин, узь,
 
Сьӧлӧмшӧрӧй, узь нин, узь.
 
Батьыд муніс вӧравны,
 
Мамыд муніс уджавны.
 
  
139 удж. Комиӧд социальнӧй акция нимъяс. Вӧчӧй ӧтувъя удж (фестиваль, выставка, гаж, небӧг чукӧртӧм да козьналӧм).
+
1. Ме кӧсъя лоны ... (Кодӧн, кӧні босьтан профессиясӧ?)
 +
2. Коми кыв менам профессияын ... (Ковмас-ӧ, кӧні?)
 +
3. Коми кыв менам олӧмын.
  
140 удж. Комиӧд сетӧм кывъяссӧ. Вӧдитчы выль кывъясӧн да кывчукӧръясӧн. Тэч кывъяссӧ юржугланӧ. Инды на пиысь синонимъяс. 3—4 кывйӧн лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.
 
  
Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.
+
<Kodko @ Приложение. Тестъяс : велӧдан гижӧд // Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014. Лб. 76-89.>
 
1) Гажӧдчан ёртыд джын ёрт на: воан кӧ шогӧ, югзьӧдас бокӧ. 2) Ӧти чаг вылын олӧны.
 
  
141 удж. Лыддьы да гӧгӧрво нывкалысь гижӧдсӧ. Корсь текстысь тэныд лӧсялана да лӧсявтӧм мӧвпъяс, содты таблицаӧ. Дасьтысь гӧгӧрвоӧдны бӧрйӧмтӧ.
 
 
Нывкаяслӧн, зонкаяслӧн, верстьӧяслӧн эм ӧти либӧ унджык ёрт. Ӧтияскӧд ми важӧн нин ёртасям, мӧдъяскӧд сӧмын на тӧдмасим. Кодкӧ чайтӧ, мый налӧн зэв уна бур ёрт, а кодкӧ оз вермы бӧрйыны ӧтикӧс. Но ставлӧн-ӧ эм прамӧй ёрт, кодлы абу веськодьӧсь тэнад вермӧмъяс, гаж да шог? Ме ногӧн, мортыслӧн став тӧдсаыс оз вермы лоны ёртӧн.
 
Эмӧсь сэтшӧм йӧз, кодъяс оз эскыны ёртасьӧмӧ. Найӧ чайтӧны, мый весиг медся матыс морт вермас вузавны сьӧкыд кадӧ. Гашкӧ, тайӧ и збыль тадзи? Сӧмын меным оз эскыссьы таӧ. Сідз кӧ нин артмис, чайта, и ёртасьӧмыс эз вӧв. Ёртасьнытӧ ӧд колӧ на кужны!
 
Унджыкӧн оз вермыны бур ёрттӧг. Сьӧкыд овны, кор некодкӧд юксьыны не сӧмын шогӧн, но и радлунӧн, некодлы звӧнитлыны да некодкӧд гуляйтны. А медся бур ёрткӧд позьӧ шӧпкӧдчыштны, висьтавны ӧта-мӧдлы гусяторъяс. И тӧдан, мый некод тэ вылын оз серав, а став висьталанторйыс коляс ті костын.
 
Но и аддзыны татшӧм ёрттӧ сьӧкыд. Оз ӧд прӧста шуны, мый ёртасьӧмыд — сьӧкыд удж. Ставлӧн ас видзӧдлас ёртасьӧм вылӧ. Быд морт аддзӧ мирсӧ аслыспӧлӧса. Ме чайта, мый быд мортлы зэв ёна колӧ бур ёрт. Ӧд сійӧ — олӧмын мытшӧд. И тэнад кӧ эм татшӧмыс, пыдди пукты сійӧс, вылӧ донъяв ёртасьӧмтӧ!
 
 
Весиг медся матыс морт вермас вузавны сьӧкыд кадӧ.
 
...
 
  
ЙЫЛЫСЬ КЫВБӦР.
+
1. Кытчӧ мунны велӧдчыны?
 
Йылысь кывбӧр сулалӧ эмакыв да нимвежтас бӧрын, гижсьӧ торйӧн.
 
  
Коми кыв урок вылын ми сёрнитім тшӧтшъяяс йылысь.
+
1. Паша таво помаліс 9 класс.
Экскурсия дырйи ми унатор тӧдмалім йӧзӧс дорйысьяслӧн удж йылысь.
 
Конкурс кежлӧ ме дасьті ас йылысь висьт.
 
На йылысь ми лыддим «Йӧлӧга» газетысь.
 
  
142 удж. Комиӧд скобкаын сетӧм кывъяссӧ. Лыддьы сёрникузяяссӧ.
+
2. Медым босьтны бур профессия, колӧ бура велӧдчыны.
 
1) Ме кӧсъя висьтавны ёртъяс йылысь. 2) Ми дасьтам юӧр Ижевскӧ ветлӧм йылысь. 3) Кытысь позьӧ тӧдмавны та йылысь? 4) Тіян йылысь гижӧмаӧсь районса газетын. 5) Коми литература урок вылын ми сёрнитім Б. Шаховлӧн «Тшӧтшъяяс» роман йылысь. 6) Висьтыштӧй миянлы ас йылысь. 7) Коми наука шӧринын 8-ӧд класса велӧдчысьяс унатор тӧдмалісны Коми Республика йылысь.
 
  
143 удж. Помав сёрникузяяссӧ. Аддзы лӧсявтӧм сёрникузя.
+
бура велӧдчыны
 +
мичаа сёрнитны
 +
уна лыддьысьны
 +
унатор тӧдны
  
144 удж. Лыддьы, гӧгӧрво висьт юкӧнсӧ, сет ним. Лӧсьӧд юалӧмъяс.
+
Сыктывкарса канму университет тайӧ вылыс тшупӧда велӧдчанін.
 
Менӧ шуӧны Юра Пыстинӧн. Менсьым ёртӧс шуӧны Женя Синицынӧн. Миян йылысь шуӧны, мый миян ӧткодь овным. Вуджӧдны кӧ роч кыв вылӧ Пыстинсӧ лоӧ Синицын, Синицынсӧ кӧ комиӧдны — лоӧ Пыстин.
 
Женя да ме йылысь шуӧны, мый миянӧс пӧ кӧдзыд йиа ваӧн он вермы торйӧдны.
 
Женя — менам медбур ёрт. Ме уна буртор верма сы йылысь висьтавны. Сійӧ лӧсьыдик чолкаторйӧн шырӧм юра. Сылӧн ставыс лючки-бура артмӧ. Гижӧ зэв мичаа. Школаын бура велӧдчысьяс лыдын. Бура котралӧ лызьӧн. Сы йылысь тшӧкыда гижӧны школаса стенгазетын. А ӧтчыд ми Женякӧд вундалім менам бабӧлӧн небӧгысь геройясӧс да школаын лэдзим стенгазет. Та йылысь тӧдмаліс менам бабӧ да ёна и видіс небӧг вундалӧмысь.
 
 
145 удж. Текст дорӧ лӧсьӧд план да гиж изложение.
 
 
Кык ёрт.
 
 
Мунісны вӧрӧд кык ёрт. Налы друг паныдасис ош. Ӧтиыс уськӧдчис пышйыны, кайис пу вылӧ да дзебсис. А мӧдыс коли туй вылас. Вӧчны нинӧм — сійӧ водіс муас да лэдзчысис кулӧм улӧ. Ош матыстчис сы дорӧ да кутіс исавны. Сійӧ и лолавнысӧ дугдіс. Ош исалыштіс сылысь чужӧмсӧ. Чайтіс, мый кулӧма, да вешйис. Кор ош муніс, пу вылысь лэччис ёртыс да кутіс серавны:
 
— Мый ошкыс тэныд пеляд вашкӧдіс?
 
— Ошкыс шуис меным, мый омӧльӧсь сійӧ йӧзыс, кодъяс эновтӧны ёртсӧ сьӧкыд здукӧ.
 
 
146 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ да гӧгӧрвоӧд.
 
 
1) Ёртыд аддзысьӧ шог дырйи. 2) Висьтав, коді тэнад ёртыд, и ме висьтала, коді тэ. 3) Выль ёртъястӧ аддзы, а важсӧ эн вунӧд. 4) Налӧн гӧныс ӧтилаӧ йитчӧма, оз торйӧдчывны.
 
  
147 удж. Лыддьы висьтсӧ, гӧгӧрво да вуджӧд роч кыв вылӧ.
+
ыджыд школа
+
вылыс тшупӧда велӧдчанін
Ӧньӧлы батьыс вайис Ленинградысь апельсин: уна-уна, ыджыд сетка тыр.
+
улыс тшупӧда велӧдчанін
— Батюк, позьӧ ме гоз-мӧд апельсин нуа школаӧ? — ӧшйис батьыслы сьыліас Ӧньӧ.
+
шӧр тшупӧда велӧдчанін
— Да, босьт, — нюммуніс батьыс.
 
Ӧньӧ тыртіс зепъяссӧ батьыслӧн гӧснечӧн.
 
Мӧд луннас урокъяс бӧрын Ӧньӧ локтіс жугыль чужӧма, син дорыс вазьӧма.
 
— Мый нӧ лоис? — юаліс батьыс.
 
— Мекӧд некод оз сёрнит, — бӧрддзис Ӧньӧ. — Хоккейысь ворсны весиг эз босьтны. Мун пӧ апельсиннад мачась.
 
— А тэ ӧмӧй ёртъясыдкӧд эн юксьы?
 
— Эг. Сӧмын петкӧдлі, а некодлы эг сет.
 
— Ёртъясыдкӧд век колӧ юксьыны. Горш морттӧ некор эз радейтлыны, — шуис батьыс.
 
 
148 удж. Комиӧд висьтсӧ.
 
  
149 удж. «Коми-роч кывчукӧрысь» бӧрйы тш шыпаса кывъяс. Тӧдмав, кымын кыв тайӧ шыпас вылас.
+
4. Медым лоны журналистӧн, колӧ бура тӧдны кыв да литература, кужны бура сёрнитны.
  
150 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд коми шусьӧгъяссӧ. Вайӧд лӧсялана роч шусьӧгъяс.
+
Мед лоны бурдӧдысьӧн
+
Мед босьтны бур профессия
Бур керӧмысь омӧль оз ло.
+
Мед лоны гижысьӧн
Лёк вылӧ оз ков велӧдны, омӧль вылӧ оз ков сетчыны.
+
Медым лоны журналистӧн
Сизимӧн пӧ ӧтиӧс оз виччысьлыны.
 
Ӧтувъя вынӧн быд лёкысь мынам.
 
Кымын юр, сымын и тӧлк.
 
Ачыд асьтӧ эн ошкы, йӧзыс мед ошкасны.
 
Мый аслыд он кӧсйы, сійӧс и мӧдлы эн кӧсйы.
 
  
ЙӦЗӦДЧАНА-ЮӦРТАНА КОТЫРЪЯС
+
5. Велӧдчанінын ме тӧдмалі уна выльтор.
 +
6. Маша велӧдчӧ Коми Республикаса видз-му вӧдитан техникумын. Сійӧ лоас агрономӧн.
  
151 удж. Тӧдмась Коми Республикаса некымын газет-журналӧн. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Уджав ёртъясыдкӧд.
+
Бурдӧдысьӧн
+
сьӧм лыддьысьӧн
1. Кыдзи тэ чайтан, мый лоӧ газетӧн, а мый журналӧн?
+
пемӧсъясӧс бурдӧдысьӧн
2. Кутшӧм газет-журнал республикаса, а кутшӧм районса?
+
агрономӧн
3. Кутшӧм газет-журнал петӧ коми кыв вылын, кутшӧм — рочӧн?
 
4. Кутшӧм газет-журнал лэдзӧны тіян карын, районын?
 
5. Мый лыддянныд газет-журналысь тэ, бать-мамыд, пӧль-пӧчыд?
 
6. Эм-ӧ тіян велӧдчанінын ас газет? Эм кӧ, кыдзи шусьӧ?
 
  
152 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.
+
7. Виталик радейтӧ физика урок. Кутшӧм профессия сылы лӧсялас?
 +
8. Кутшӧм кыв лишнӧй?
 +
9. Кутшӧм профессияын колӧ бура кужны артасьны?
 +
10. Валя уджалӧ веськӧдлысьӧн Коми культура шӧринын. Сійӧ помаліс Сыктывкарса управление да каналан служба академия.
  
153 удж. Аддзы «Коми гор» телерадиокомпаниялӧн уджтас нимъяслысь роч пӧвсӧ.
+
Ярославскӧй медакадемия
+
Ухтаса мусир да биару институт
154 удж. Юклы текстсӧ сёрникузяяс вылӧ.
+
Сыктывкарса управление да каналан служба академия
+
Санкт-Петербургса вӧр институт
«Финно-угорский мир» тележурнал.
 
 
«Коми гор» телерадиокомпания ассьыс уджтасъяссӧ дасьтӧ кык кывйӧн: комиӧн да рочӧн 20 во петӧ аслыссяма тележурнал — «Финно-угорский мир» тайӧ Россия регионъяскостса программа тележурнал дасьтӧмӧ пуктӧны пай «Удмуртия», «Марий Эл», «Карелия», «Югория», «Мордовия», «Перым» телерадиокомпанияяс телевизор видзӧдысьяслы петкӧдлӧма 180 гӧгӧр уджтас тележурнал юӧртӧ финн-угор войтырлӧн культура сӧвмӧм йылысь, тӧдмӧдӧ тӧдчана йӧзкӧд да вужвойтырлӧн оланногӧн, традицияясӧн.
 
  
155 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.
+
2. Медматысса йӧз
  
156 удж. Тӧдмав да гиж юӧр «Юрган» телерадиокомпания йылысь сетӧм план серти.
+
1. Пӧль-пӧч — тайӧ менам батьлӧн бать-мамыс.
 
1. Кор чужис «Юрган» телерадиокомпания?
 
2. Вӧлі-ӧ сылӧн татшӧм ним котыртчӧмсяньыс?
 
3. Кутшӧм уджтасъяс сійӧ дасьтӧ?
 
4. Кутшӧм уджтасъяс «Юрган» дасьтӧ челядьлы?
 
5. Кутшӧм уджтасъяс видзӧдан тэ, бать-мамыд, пӧль-пӧчыд?
 
6. Кажитчӧны-ӧ найӧ тіян котырлы? Мыйӧн?
 
7. Кутшӧм журналистъяслӧн уджыс медъёна воӧ сьӧлӧм выланыд?
 
8. Мый эськӧ вӧзъян вежны «Юрган» уджын?
 
9. Мый сиан тайӧ телерадиокомпанияыслы?
 
  
1. Сетӧм темаясысь бӧрйы ӧтиӧс. Дасьтысь да гиж неыджыд юӧр школаса газетӧ.
+
мамлӧн бать-мамыс
+
батьлӧн бать-мамыс
• Миян класс.
+
бур тӧдсаяс
• Менам ёрт (нывъёрт).
+
медбур ёртъяс
• Радейтана сьылысь (спортсмен).
 
• Сиктлӧн историяысь лист бок.
 
• Школаса (сиктса, карса) тӧдчана морт.
 
• Школаса выльторъяс.
 
• Енбиа челядь.
 
• Бӧръя юӧръяс.
 
• Чужан лунӧн!
 
• Кодӧн лоны?
 
 
2. Бӧрйы юӧрыдлы лӧсялана серпасъяс либӧ фотографияяс.
 
3. Мичаа да колана ногӧн лӧсьӧд уджтӧ.
 
4. Ёртъясыдкӧд дасьтӧй ас газет, пыртӧй сэтчӧ уджъястӧ.
 
  
СОДТӦД УДЖЪЯС
+
2. Кутшӧм бать-мам, сэтшӧм и ныв-пи. Тайӧ — шусьӧг.
 +
3. Котырын колӧ овны ӧтсӧглас.
 +
4. «Родословная» кыв комиӧн — ордпу.
 +
5. Бать-мамыдлысь колӧ кывзысьны.
 +
6. Бать-мамтӧ колӧ пыдди пуктыны.
  
157 удж. Содтав колана вежлӧг суффиксъяс да висьтав, мыйӧн торъялӧны роч да коми вежлӧгъяс.
+
Олӧмыд абу мойд.
+
Олӧмыд ӧд ас саяд.
1) Зонка муніс школаӧ ӧкмыс часын. 2) Мамлӧн киясыс зэв небыдӧсь. 3) Ме кори ёртлысь выль небӧг. 4) Ваня козьналіс муса нывлы мича дзоридзьяс. 5) Таво гожӧмнас ме аддзывлі Сьӧд саридзсӧ. 6) Талун миянӧс вердісны чӧскыд пӧжасӧн. 7) Кӧрт Айка вӧлі тунӧн. 8) Вӧралысь пармаын паныдасис ошкӧд. 9) Вера Ивановна олӧ да уджалӧ сиктын. 10) Нывка кыскис зептысь кампет. 11) Костя дыр видзӧдіс туй вылӧ, думсьыс виччысис батьсӧ. 12) Автобус локтӧ карсянь Визинӧ. 13) Челядь котралісны вӧрті да чукӧртісны вижовгӧрд коръяс. 14) Рытъяснас менам пӧч юӧ тшай бурдӧдчан турунъясӧн, ӧмидзӧн да сэтӧрӧн.
+
Олӧмтӧ олӧм — абу потшӧс вуджӧм.
 +
Олӧмын уна вож да чукыль паныдасьлӧ.
  
158 удж. Гиж сёрникузяяссӧ соссяна кадакывъяс пыртӧмӧн.
+
8. Пӧрысь йӧзыс шулывлӧны: «Вӧчтӧм уджнад эн ошйысь, медводз уджтӧ вӧч да вӧлисти ошйысь».
+
9. Инды котыр йылысь шусьӧг.
Кор ті ветланныд вӧрӧ, ковтӧг эн чегъялӧй пуяс. Биасьлан кӧ, бипурсӧ бура кусӧд, мед сэтчӧ эз коль ӧгыртор. Вотӧс ӧктігӧн эн нетшкӧй вотӧс розъяссӧ. Сьӧрад кӧ эм пурт, тшактӧ эн нетшкӧй вужнас, а чепӧльтӧй вуж дінтіыс. Ас бӧрад вӧрын некутшӧм ёг энӧ кольӧй. Челядь, видзӧй вӧр-ва! Вӧрыд — миян войвылын ыджыд озырлун.
 
  
159 удж. Висьтав, кутшӧм кывсикасъяс дорӧ позьӧ содтыны абу кывтор. Вайӧд примеръяс. Абу кывтор содталӧмӧн помалӧй сёрникузяяссӧ.
+
а) Сетін кӧ кыв, мӧд ног эн сьыв.
+
б) Сёйигӧн ён, а уджалігӧн висьӧ.
Чай юны, абу пес керавны.
+
в) Мыйкӧ вӧчтӧдз медводз юась да кывзы бур йӧзлысь.
Сакартӧ нёнявны абу из керавны.
+
г) Ӧтвылысь олігӧн шыд-рокыд сукджык.
Енмыс кӧ мичлунсӧ абу сетлӧма, баситчы кӧть эн.
 
Сямыд кӧ пӧжасьны абу, эн кутчысь.
 
Зептад кӧ сьӧмыд абу, лавкаӧ эн мун.
 
  
160 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содты колана кывбӧръяс.
+
10. Код йылысь текстыс?
+
«Кутшӧм кыв медводз горӧдан, кор лоас тэкӧд кутшӧмкӧ неминуча? «Мам».
1) Джуджыд вӧра пармаяс дорӧд, мича ягъяс пӧлӧн, расъяс вомӧн, веж туруна видзьяс пӧвстӧд, посньыдик коми сиктъяс пыр войвывсянь лунвылӧ визувтӧ Висер ю. 2) Енэжыс быттьӧ скӧрмӧма му вылын олысьяс вылӧ: кымӧр чир абу. 3) Купайтчӧм бӧрын кынӧмыд ёна сюмавлӧ. 4) Кык лун мысти пӧльыс Коляӧс кӧсйысьліс нулыны циркӧ. 5) Дарӧм тай ичӧтик пыста, а мыйта мичлуныс ас пытшкас.
+
Мам гӧлӧс шыыс, видзӧдласыс, кинас инмӧдчылӧмыс нэм чӧжыд оз вун.
+
Ичӧтдырйиыд тэ он на куж сёрнитны, а мамыд гӧгӧрвоис нин, мый тэныд колӧ. Кор эн на куж ветлӧдлыны, сійӧ новлӧдліс тэнӧ моздорас. Сэсся велӧдіс тэнӧ сёрнитны, котравны...
161 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс сетӧм омонимъяснас.
 
  
162 удж. Лыддьы да гӧгӧрво, содты кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.
+
Ю. Яковлев серти
 
Уна предание тӧдліс коми йӧз тунъяс йылысь. Став туныслӧн пӧ вӧлі аслыспӧлӧс ыджыд вын.
 
Эмӧсь легендаяс Перымса Степанлӧн тункӧд вермасьӧм, тунъяслӧн ӧта-мӧд костын вермасьӧм йылысь.
 
Коми йӧз шулӧмаӧсь, мый тунӧс оз позь вины пуртӧн ни пищальӧн. Тунъяс вермывлӧмаӧсь висьтавны водзӧ лоӧмтор йылысь.
 
Паляйка, Тунныръяк, Шыпича, Тювӧ тунъяс вермылӧмаӧсь вель дыр овны ва улын, уна километр уйлывлӧмаӧсь ва увті.
 
Ошлапей да Кӧрт Айка ас вынӧн кыпӧдлӧмаӧсь ва вылын зэв ыджыд гыяс.
 
Мелейка да Паляйка ойдӧдлӧмаӧсь видз-муяс да сиктъяс.
 
Тунъяс пӧртсьывлӧмаӧсь пемӧсӧ, пуӧ. Ошлапей пӧртсьывлӧма ошкӧ, сирӧ. Лупаръя — кӧинӧ.
 
Лупаръя да Кыска тунъяс вермывлӧмаӧсь чукӧртны ӧти инӧ зэв уна чери.
 
  
163 удж. Бӧрйы текст да вуджӧд роч кыв вылӧ.
+
бать йылысь
+
чой йылысь
Чорыд морт.
+
мам йылысь
+
пӧч йылысь
Тайӧ мортыс аслыспӧлӧс, абу бур вына, шулӧмаӧсь: сьӧд вира. Татшӧм морт дырйи пыр мыйкӧ жугавлӧ, некутшӧм удж оз артмы. Стеклӧ вӧчысьлӧн пазавлӧ стеклӧыс уна пельӧ, кузнечлӧн дугдывлӧ донавны кӧртыс. Чорыд мортлысь ньӧбӧм гортса пемӧс висьмӧ да регыд кулӧ. Инмӧдчылас кӧ чорыд морт кутшӧмкӧ пемӧс дорӧ — сійӧ дугдӧ быдмыны. Кыйӧны кӧ артельӧн ӧтвылысь чери — пыр нин кутшӧмкӧ неминуча вермӧ лоны, либӧ чериыс оз шед. Чорыд йӧзыс пӧ сьӧд синмаӧсь, скӧрӧсь, абу уна сёрниаӧсь, скупӧсь, вежӧгтысьӧсь, ставсӧ кутӧны ас пытшкас, оз сёрнитны веськыда.
 
 
Шурыд морт.
 
 
Тайӧ зэв небыд, шань, восьса сьӧлӧма морт. Юрсиыс югыд рӧма. Шурыд морт кӧ эм орччӧн, ставыслы кокни, сьӧлӧм вылас долыд. Босьтас кӧ, шуам, лавкаысь шурыд мортыс дӧратор, кодӧс некод ньӧбны оз кӧсйы, — йӧзыс уськӧдчӧны ньӧбны кольӧм дӧрасӧ дзоньнас. Босьтас кӧ васӧ юкмӧсысь, ваыс лоӧ вынаӧн, чӧскыдӧн. И юкмӧсыс некор оз косьмыв. А босьтчылас кӧ кыйны чери — став чериыс ачыс быттьӧ пырӧ тывъяс.
 
Шурыд мортсянь сӧмын шуд да радлун овлӧ.
 
 
164 удж. Гӧгӧрвоӧд кадакывъяслысь вежӧртассӧ.
 
  
165 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Текст дорӧ лӧсьӧд юалӧмъяс. Кадакывъяслысь инды суффиксъяссӧ, тӧдмав кадсӧ да лыдсӧ.
+
3. Дзоньвидзалуныд ас саяд.
 
Пантелеймон Онуфриевич Мысов чужӧма 1914-ӧд воӧ Помӧсдін сиктын. Начальнӧй школа помалӧм бӧрын сійӧ уджавлӧма типографияын. Уджалігӧн П. Мысов пырӧма актёръяслӧн курсъяс вылӧ.
 
Велӧдчӧм бӧрас коми спектакльясын сійӧ кутӧма ворсны медшӧр рольяс.
 
Пантелеймон Онуфриевич ворсліс Муравьёвӧс Н. Дьяконовлӧн «Свадьба приданнӧйӧн», Гира Митрейӧс В. Лекановлӧн «Сиктса рытъяс», Перминовӧс И. Пыстинлӧн «Бушкола вояс» спектакльясын.
 
Пантелеймон Онуфриевич Мысовӧс тӧдісны Коми Республикаса быд карын, сиктын да посёлокын. Сылысь гӧлӧссӧ радио пыр кывзыліс уна сюрс морт.
 
Пантелеймон Онуфриевич Мысов — Коми АССР-са нимйӧза да РСФСР-са нимӧдана артист. Сылысь уджсӧ пыдди пуктісны да вылӧ донъялісны «Трудӧвӧй Гӧрд Знамя» орденӧн. 1941—1945-ӧд воясся война кадӧ бура уджалӧмысь сетісны медаль.
 
  
166 удж. Лӧсьӧд сёян-юан рецепт сетӧм кадакывъяс пыртӧмӧн.
+
1. Дзоньвидзалуныд ас саяд. Тайӧ — шусьӧг.
+
2. Кутшӧм турунысь комияс пуӧны тшай?
167 удж. Кывъяс дорӧ вайӧд зумыд кывтэчасъяс (фразеологическӧй оборотъяс).
+
3. Кутшӧм вотӧсысь варенньӧ отсалас горш висьӧмысь?
 +
4. Тулысын комияс радейтлісны юны зарава.
 +
5. Кутшӧм нянь сетас дзоньвидзалун?
  
168 удж. Лыддьы да гиж сёрникузяяссӧ, скобкаын сетӧм нимвежтасъяссӧ комиӧд.
+
сю нянь
+
сола нянь
1) Ёна и мича тэ да дона миян, тулысӧй. 2) Радейтӧны тэнӧ олӧма йӧз да челядь. 3) Мыйдыра ми виччысим тэнӧ, лун-войсӧ лыддим, казьтывлім мичлунтӧ. 4) Тэ бӧрся тэрмасьӧны миян дорӧ войвылӧ ыджыд и ичӧт лэбачьяс. 5) Гажыс бырӧма налӧн чужан мусьыс. 6) Вӧрса туй бокын сулалӧ ыджыд да кыз пожӧм. Кымын арӧс сылы, некод оз тӧд. Сійӧ некодлы нинӧм оз висьтав.
+
еджыд нянь
 +
небыд нянь
  
169 удж. Чутъяс пыддиыс гиж колана вежлӧг суффиксъяс.
+
6. Кутшӧм град выв пуктасьны медся уна С витамин?
+
7. Вывті выйӧн эн сёй, синмыд бердас. Тайӧ — шусьӧг.
Сетны воклы, мунны автобусӧн, овны выль керкаын, гуляйтны быд рыт ичӧт чойкӧд, ошкыны ёртӧс, ветлыны вӧрӧ тшакла, радейтны мам-батьӧс, кывзыны колипкайлысь сьылӧмсӧ, ывлаыс гажа да лӧсьыд, петны класссысь.
+
8. Медым лоны дзоньвидзаӧн, колӧ вӧчны зарядка.
  
170 удж. Эмакывъясысь артмӧд кывбердъяс да лӧсьӧд кывтэчасъяс.
+
уна узьны
 +
уна сёйны
 +
вӧчны зарядка
 +
уна уджавны
  
171 удж. Бӧрйы сетӧм сёрникузялы лӧсялана юалӧм.
+
9. Ваня висьмис. Сылӧн висьӧ кынӧмыс, кайис ыджыд температура. Кыдзи отсавны Ванялы?
 
1. Пузьӧдтӧм ва юны оз позь.
 
Мыйӧн оз позь юны?
 
Мый оз позь юны?
 
Мыйысь оз позь юны?
 
 
2. Тайӧ кывбурсӧ ог вермы велӧдны.
 
Мый йылысь ог вермы велӧдны?
 
Мыйла ог вермы велӧдны?
 
Мый ог вермы велӧдны?
 
 
3. Колӧ велӧдны коми кыв.
 
Мый колӧ велӧдны?
 
Мыйӧ колӧ велӧдны?
 
Мыйӧдз колӧ велӧдны?
 
  
172 удж. Лыддьы да гиж сёрникузяяссӧ колана кывбӧръяс бӧрйӧмӧн.
+
колӧ корны бурдӧдысьӧс
+
колӧ сетны льӧмъя ва
1) Керка весьтӧд лэбӧны юсьяс. 2) Туй пӧлӧн восьлалӧ морт. 3) Школа дорын ворсісны челядь.
+
колӧ петны гуляйтыштны
 +
колӧ юны сук чай
  
173 удж. Бӧрйы колана нога кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ да лӧсьӧд сёрникузяяс.
+
10. Маша оз кӧсйы кызны. Мый сылы оз позь вӧчны?
  
174 удж. Лыддьы текстсӧ. Инды сложнӧй сёрникузяяс. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ.
+
сёйны уна юмовтор
+
вӧчны зарядка
Кӧр зэв винёв. Во гӧгӧр сійӧ ачыс перйӧ аслыс кӧрым: яла, турун, кустарник коръяс, тшакъяс, вотӧс. Сук гӧныс сійӧс бура видзӧ войвывса кӧдзыдъясысь да тӧвъясысь. Кӧр оз вӧйлась лымйӧ да оз сибды нюръясӧ, сы вӧсна мый кок гыжъясыс ветлігас ёна паськалӧны.
+
сёйны уна нянь
Кӧр стада оз вермы дыр сулавны ӧти местаын. Кӧръяс ӧдйӧ сёйӧны став быдмӧгсӧ, и кӧр видзысьяс вӧтлӧны найӧс выльлаӧ, кӧні эм унджык кӧрым. Йӧзлы отсасьӧны понъяс: найӧ видзӧны стадасӧ кӧинъясысь, оз лэдзны кӧръяслы разӧдчыны.
+
сёйны яй
Гожӧмнас кӧръясӧс ёна сёйӧ лӧдз-ном. Йиа саридз дорын пӧльтӧны ён тӧвъяс, да лӧдз-номйыс этшаджык. Татчӧ и вайӧдлывлӧны кӧръясӧс. Тӧв кежлӧ стадаяс локтӧны тундра лунвылӧ, вӧръяс дорӧ матӧджык. Тані йӧзыслы кокниджык корсьны пес да дзебсьыны войвывса кӧдзыд тӧвъясысь.
 
Тундраын туйыс этша. Нюраинъясті он вермы мунны сьӧкыд телегаясӧн. Та вӧсна во гӧгӧр ветлӧны кокньыдик додь-нартъясӧн. Найӧ бура исковтӧны кыдзи лым вывті, сідзи и нитш вывті.
 
Ненечьяс, кӧр видзӧм кындзи, кыйсьӧны.
 
  
175 удж. Лыддьы да бӧрйы лӧсялана кадакывъяс.
+
4. Комияслӧн сямлун.
 
Асывнас ме мысся, пасьтася, шыльӧдча, лӧсьӧдча да муна школаӧ. Луннас ме велӧдча, лыддьыся, артася, вуджӧдча. Рытнас вӧча гортса удж, велӧда роч кывйысь правилӧяс, артася математикаысь, бура дасьтыся быд урок кежлӧ.
 
  
176 удж. Лыддьы да бӧрйы грамматика боксянь колана ногӧн лӧсьӧдӧм кывтэчасъяс.
+
1. Комияс важысянь кужӧны вӧчны пими.
+
2. Быд невесталы быть колӧ вӧлі кужны вурсьыны.
1. Серпасавны дзоридз.
+
3. Сюмӧдысь важӧн вӧчлісны дозмукъяс.
Серпасавны дзоридзӧс.
+
4. Стӧчмӧд, кӧні серпасъяс вылас.
2. Мунны вӧрын.
+
5. Кутшӧм пуысь вӧчлісны изки?
Мунны вӧрӧ.
+
6. Мый мичмӧдлісны орнаментӧн?
3. Радейтны И. А. Куратовлӧн кывбуръяс.
+
7. Кӧні ӧні вурӧны пими?
Радейтны И. А. Куратовлысь кывбуръяс.
 
4. Уджавны черкӧд.
 
Уджавны черӧн.
 
5. Висьтавны ёртлы.
 
Висьтавны ёртлысь.
 
  
177 удж. Комиӧд нимвежтасъяссӧ да тӧдмав нӧдкывъяссӧ.
+
войвыв районъясын
+
рытыввыв районъясын
1) Менӧ корӧны, виччысьӧны, а кор воа ставыс дзебсьӧны. 2) Менӧ оз сёйны и метӧг оз сёйны. 3) Ме ачым ог сёй, а быдӧнӧс верда.
+
лунвыв районъясын
 +
асыввыв районъясын
  
178 удж. Лыддьы текстсӧ, юклы абзацъяс вылӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
+
8. Мый сэтшӧмыс «квиллинг»?
 
Из гӧраясын.
 
 
Из гӧраяслӧн джудждаыс 1500—1800 метра. Войвыв Уралын шуштӧм: быдлаын чурвидзӧны Из гӧра йывъяс да скалаяс, кӧні быдмӧ ӧти нитш. Волӧн унджык кадас тані куйлӧ лым. Лунвывланьын гожӧмыс лоӧ шоныдджык, и гӧраыс тані вевттьысьӧма сук пемыд вӧрӧн. Сэні быдмӧны пожӧм, коз, ньыв пу, сус пу, ниа, а лунвылынджык — нинпу, тупу, клён. Пемыд сук вӧрын олӧны ошъяс. Найӧ сёйӧны вотӧс, тшак, куталӧны гагъясӧс, нидзувъясӧс, радейтӧны чӧсмасьны мазі маӧн. Посни пемӧсъясысь Уралса вӧръясын олӧны ур да дона куа низь. Из гӧраясысь перйӧны рудаяс, сов, зарни, дона изъяс.
 
 
1. Кутшӧмӧсь гӧраясыс Войвыв Уралын?
 
2. Кыдзи вежсьӧны Из гӧраясыс войвывсянь лунвылӧ мунігӧн?
 
3. Мый перйӧны сэні?
 
4. Джуджыдӧсь-ӧ Из гӧраясыс?
 
5. Мый торйӧдӧны Из гӧраяс?
 
  
179 удж. Содты колана кывбӧръяс да лӧсьӧд кывтэчасъясӧн некымын сёрникузя.
+
сюмӧдысь вӧчасьӧм
+
бисерысь вӧчасьӧм
Видзӧдны ӧшинь вылӧ, котравны пу вывті, вартчыны ю вомӧн, матыстчыны дӧска дорӧ, восьлавны керка дорӧ, ворсны сикт , вӧтчыны ме бӧрся, лэбны енэж , дзебсьыны пуяс костӧ, пуксьыны улӧс вылӧ, велӧдчыны школа ... .
+
сёйысь вӧчасьӧм
 +
гартӧм кабалаысь вӧчасьӧм
  
181 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содтав колана кывбӧръяс.
+
гынкӧм вӧчан стан
+
вурсян машинка
1) Быд сёйигӧн пызан вылын эм пуӧм либӧ жаритӧм ком, сиг, гӧрд чигъя голец да мукӧд пӧлӧс чери. 2) Мишалӧн батьыс либӧ Илья дядьыс здук кежлӧ и ветласны ты дорӧ, а мешӧк джын черитӧг оз волыны. 3) Утка-дзодзӧгъяс, тыдалӧ, ставныс нин лэбӧмаӧсь шоныд местаясӧ, эз нин петкӧдчывны грезд весьтын. 4) Вӧртас сайысь шонді петӧ, медводдза югӧръяссӧ сетӧ. 5) Майӧг вылын катша китшкӧ, лысва усьтӧдзыс пӧ ытшкӧ. 6) Анна вуджис шорсӧ пу пос вывті да котӧрӧн кайис кыркӧтш вылӧ. 7) Ок, и лӧсьыд вӧлі тӧвзьыны еджыд купол улын, карыс ставнас тэнад ки пыдӧс вылын куйлӧ. 8) Валентина Терешкова нелямын кӧкъямысысь кытшовтіс Му шар гӧгӧр.
+
кысян стан
 +
видз-му вӧдитан стан
  
182 удж. Сувтӧд кадакывъяссӧ колана кадын.
+
10. Мый новлісны юр выланыс луздорса нывбабаяс?
 
Помасясны урокъяс, и ми ставӧн мунам театрӧ. Талун сэні петкӧдласны «Иван Куратов» опера. Тайӧ операсӧ пуктӧмаӧсь Альберт Егорович Ванеев поэма серти. Операсӧ видзӧдӧм бӧрын ме муна гортӧ да аддзылӧмтор йывсьыс висьтала бать-мамлы.
 
  
183 удж. Содтав сёрникузяясӧ колана кадакывъяс.
+
5. Коми Республикалӧн озырлун.
 
1) Меным окота ветлыны тіян семинар вылӧ. 2) Ме кӧсъя шуны тіян веськӧдлысьлы ыджыд аттьӧ. 3) Йӧз сёрнитӧны Ульянаӧ ветлӧм йылысь. 4) Висьталӧй, пӧжалуйста, кытысь позьӧ аддзывны Анна Михайловнаӧс. 5) Миян гимназияӧ локтісны гӧсьтъяс. 6) Регыд ми мунам культура керкаӧ сьывны.
 
  
184 удж. Содтав сёрникузяясӧ колана вежлӧг суффиксъяс.
+
Ухтаын да Усинскын перйӧны мусир.
 
Тӧрыт Ваня ёртӧй школаысь воис сёрӧн, шапкатӧг и кепысьтӧг. Сійӧ кольӧма найӧс школаӧ. А поводдяыс вӧлі лёк. Ваня ёртъясыскӧд урокъяс вӧчӧм бӧрын мунӧма исласьны лызьӧн. Сылӧн кӧмкотас пырӧма лым. Тадзи сійӧ ва кӧмкотнас гуляйтӧма кӧкъямыс час рытӧдз. Ваня дыр висис, эз велӧдчы. Сылӧн ёна бырис гажыс школаысь. Сійӧ гӧгӧрвоис, мый тӧлын гуляйтны шапкатӧг да кепысьтӧг оз позь.
 
  
185 удж. Гӧгӧрвоӧд омонимъяссӧ.
+
2. Воркутаын да Интаын олӧны из шом перйысьяс.
  
186 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содтав колана кывбӧръяс.
+
мусир перйысьяс
+
биару перйысьяс
1) Уркай жбыркнитіс коз вылысь. 2) Праздникъяс дырйи мам пӧжавліс торт. 3) Ми туй пӧлӧн чукӧртім оз да чӧд. 4) Сувтны эськӧ пелысьӧн тэнад ӧшинь улын. 5) Микайлӧ садьмис номлӧн дзизган шы улӧ. 7) Керка дорын быдмӧ сад.
+
из шом перйысьяс
 +
алмаз перйысьяс
  
187 удж. Лӧсьӧд неыджыд висьт сетӧм кадакывъясӧн да сет висьтыслы ним.
+
3. Вуктыл — тайӧ биару перйысьяслӧн кар.
  
190 удж. Аддзы сёрникузяяс, кӧні грамматика боксянь эмӧсь торксьӧмъяс.
+
мусир перйысьяслӧн кар
+
из шом перйысьяслӧн кар
1) Паськыда нималӧ Коми муыд сьыланкывъяслӧн. 2) Ордйысьӧмъясас петкӧдчисны Абъячойса вит спортсмен. 3) Велӧдысь миянӧс корис бипур дорӧ юны сэтӧра пӧсь тшай. 4) Аттьӧалам батьлы, мый сетіс позянлун велӧдчыны.
+
вӧр пӧрӧдысьяслӧн кар
 +
биару перйысьяслӧн кар
  
191 удж. Кутшӧм визьын паныдасьлӧ лӧсявтӧм кыв?
+
4. Коми мулӧн медыджыд озырлуныс, кодӧс колӧ зэв ёна видзны бырӧмысь — вӧр.
 +
5. Кутшӧм вӧр-ва видзанін лӧсьӧдӧма Печора да Илыч юяс костын?
  
192 удж. Кутшӧм кыв лоӧ паныд вежӧртасаӧн ӧтувъя кывлы.
+
национальнӧй парк «Югыд ва»
+
Печоро-Илычскӧй заповедник
193 удж. Корсь сёрникузяяс, кӧні паныдасьӧны зумыд кывтэчасъяс.
+
Ильменскӧй заповедник
+
Вишерскӧй заповедник
1) Ӧтка ньӧртӧ кокни чегны, а видлы корӧсь чегны. 2) Арся луныд кӧч бӧж кузя. 3) Кодкӧ сэтшӧм гораа равӧстіс, мый, дивитӧ кӧть эн, а ме юр садьӧс воштылі. 4) Садь вылам вои ас керка дорын нин, горшӧй курзьӧма, морӧсӧй сотчӧ, лолӧй чеччӧ.
 
  
194 удж. Тӧдмав сёрникузяяс, кӧні паныдасьлӧ шӧркыв.
+
6. Мый могысь лӧсьӧдӧны заповедникъяс?
 
1) Тшак вотігӧн Ӧльӧ аддзис кос коръяс пиӧ дзебсьӧм ельдӧгӧс. 2) Сибирысь коми йӧз восьтісны паськыд гыясӧн визувтысь юяс. 3) Дзоридзалан льӧмлӧн мичлуныс да чӧскыд дукыс век шемӧсмӧдӧ миянӧс. 4) Велӧдчӧм мортлы быд туй восьса.
 
  
195 удж. Мӧвпышт, кутшӧм визьясын эм лӧсявтӧм кывъяс.
+
мед видзны вӧрзьӧдлытӧм вӧръяс
 +
мед быдтыны да рӧдмӧдны уна сикас звер-пӧтка
 +
мед лӧсьӧдны Гӧрд небӧг
 +
мед дорйыны бырысь звер-пӧтка да быдмӧгъяс
  
196 удж. Лӧсьӧд висьт «Менам радейтана улича».
+
7. Коми Республикаса Гӧрд небӧгӧ пырысь кутшӧм пемӧс йылысь висьтавсьӧ текстас?
 +
«Тайӧ дона пемыдмугӧм рӧма куа пемӧсыс олӧ вӧрса ёльяс да тыяс дорын. Зэв бура уялӧ ваын да ветлӧ пуяс вывті. Вӧр бырӧдӧм, тыяс да юяс няйтчӧдӧм да дона куа пемӧс кыйӧм вӧсна сылӧн лыдыс зэв ӧдйӧ чинӧ. Видзӧны Печоро-Илычскӧй заповедникын».
  
197 удж. Вӧч тест нога удж.
+
8. Коми Республикаса Гӧрд небӧгӧ пырысь кутшӧм лэбач йылысь висьтавсьӧ текстас?
+
«Тайӧ ичӧтик лэбачлӧн сьӧктаыс 80-150 грамм. Сійӧ рыжӧй да мугӧм-сера рӧма, кузьмӧс визьяса, юр шӧрас эм ӧтик югыд визь. Олӧ видзьяс вылын, Эжва да Сыктыв юяс дорын. Комиын паныдасьлӧ квадратнӧй километра вылӧ ӧти лэбач. Видзӧны Печоро-Илычскӧй заповедникын».
1. Кутшӧм ворсанторйӧн кыйсьысь корӧ сьӧлаӧс?
 
  
2. Кутшӧм театрлы сетӧма Нёбдінса Витторлысь нимсӧ?
+
9. Комиын юяс да тыяс озырӧсь чериӧн. Кутшӧм чери шоча паныдасьлӧ татчӧс юясын?
+
10. Экологическӧй мытшӧдъяс вӧсна бырӧны му вылысь звер-пӧткаяс, быдмӧгъяс.
3. Коді лӧсьӧдіс медводдза коми анбур?
 
 
4. Бӧрйы лызьӧн котралысь тӧдчана спортсменлысь ним.
 
 
5. Кутшӧм коми багатыр дорйис Роч му вӧрӧгъясысь?
 
  
198 удж. Лыддьы текстсӧ да содтав кывъясас колана суффиксъяс.
+
бурмӧ йӧзлӧн дзоньвидзалун
+
чинӧ сынӧдын кислород
Коми кывйӧн мӧвпалӧ, сёрнитӧ да гижӧ миллион джын гӧгӧр морт. Коми кыв кылӧ Мурманск обласьтса Кола кӧджын, Урал сайса да Сибирса муясын. Коми крестьяна колян нэмын мунлӧмаӧсь корсьны няняинъяс. Комиӧн сёрнитӧны оз сӧмын комияс, но и накӧд олысь ненечьяс да йӧгра.
+
бырӧны му вылысь звер-пӧткаяс, быдмӧгъяс
 +
мичаммӧ гӧгӧр олӧмыс
  
199 удж. Лыддьы текстсӧ да гиж. Мӧвпышт, кутшӧм нимвежтасъяс колӧ содтыны.
+
6. Коми Республикаса газет-журнал.
 
Ӧшинь улын быдмис кыдз. Быдмис сійӧ дыр. Ӧксинь пӧч вунӧдіс нин, кор пуктыліс тайӧ еджыд кока пусӧ. Кыдз сӧвмис-нюжаліс, а Ӧксинь пыр пӧрысьмис. Пӧч радейтіс аслас киясӧн садитӧм пусӧ. Пуксяс сійӧ ляпкыдик улӧс вылӧ, шойччӧдыштас ассьыс мудзӧм лысьӧмсӧ, казьтыштас ассьыс ныв-пиянсӧ, кодъяс лэбачьяс моз разӧдчисны чужан позйысь.
 
Дивъя ӧні пӧчлы шойччыны. Челядьыс быдмисны. Почтальон быд тӧлысь сылӧн гортӧдзыс вайӧ пенсия. Кургӧ-олӧ, пӧт да шуда сылы. Да и посёлокса том йӧз радейтӧны гажӧдчыны тайӧ кыдз улын. Мукӧддырйи вой шӧрӧдз пукаласны-сьыласны найӧ. Пӧрысь морт оз дӧзмы, ачыс коркӧ вӧлі том.
 
  
200 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ сетӧм нимвежтасъяссӧ.
+
1. Коми Республикаын петӧны газет-журналъяс роч да коми кывъяс вылын.
  
201 удж. Лӧсьӧд неыджыд висьт аслад радейтана пу йылысь.
+
роч да суйӧрсайса
 +
роч да перым-коми
 +
роч да коми
 +
коми да удмурт
  
202 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ. Сет ним.
+
2. Посни челядьлы петӧ коми журнал «Би кинь».
 +
3. Кутшӧм коми газет-журнал йӧзӧдсьӧ республикаса том войтырлы?
 +
4. Кутшӧм газет-журналын медводз йӧзӧдӧны Коми Республикаса гижысьяслысь выль гижӧдъяссӧ?
 +
5. Коми Республикаын медся важ газет. Нимыс сылӧн унаысь вежсьыліс: «Зырянская жизнь», «Удж», «Вӧр лэдзысь». Медводдза номеръясыс петісны роч кыв вылын, а бӧрынджык йӧзӧдчисны коми кыв вылын. Могыс газетлӧн: петкӧдлыны коми йӧзлысь олӧмсӧ, сиктса тӧждъяс, сикт-карса выльторъяс да лоӧмторъяс, видз-му овмӧс сӧвмӧм, бур йӧзӧс нимӧдӧм — уна во чӧжӧн эз вежсьы. Тайӧ — «Коми му» газет.
  
203 удж. Гиж комиӧн.
+
6. Кутшӧм йӧзӧдчан-юӧртана котыръяслӧн тайӧ уджтас нимъясыс: «Талун», «Миян йӧз», «Чолӧм, дзолюк», «Мультфильмъяс коми кыв вылын»?
  
204 удж. Лыддьы да комиӧд сёрникузяяссӧ.
+
«Финно-угорский мир» тележурналлӧн
 +
«Юрган» телеканаллӧн
 +
«Коми гор» телерадиокомпаниялӧн
 +
«Парма гор» газетлӧн
  
205 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да аддзы тырмытӧмторъяссӧ. Гиж коми кывлы лӧсялана ногӧн.
+
7. Кутшӧм йӧзӧдчан-юӧртана котыр йылысь висьтавсьӧ текстын?
+
Тайӧ телевизионнӧй котырыс Коми Республикаын медводдза. 2014-ӧд воын сылы тырис ветымын во. Тайӧ котырлӧн фондъясын видзӧны сюрсысь унджык передача да фильм миян республика йылысь. Медся нималана уджтасыс — «Ас му вылын».
1) Зэрӧм бӧрын петісны уна ягсер. 2) Тури олӧ нюр вылын. 3) Коми урок вылын ми гижим тшак нимъяс. 4) Вася пасьталіс пальто, кӧмаліс сапӧг да петіс ывлаӧ. 5) Ю нимъясыс гижсьӧны ыджыд шыпассянь. 6) Ёна кӧ кӧдздӧдас, лызьӧн иславны ог мунӧй.
 
  
206 удж. Гиж кывъяссӧ правилӧяс серти.
+
8. Кутшӧм профессияа йӧз оз уджавны газет-журналын?
 +
9. Кутшӧм профессияа йӧз уджалӧны телевидениеын?
 +
10. Кутшӧм профессия йылысь висьтавсьӧ текстас?
 +
Тайӧ профессияыс йитчӧма ставсикас йӧзӧдчан-юӧртана котыркӧд. Век тшӧкыдджыка ручка да блокнот пыдди найӧ вӧдитчӧны диктофонӧн да ноутбукӧн. Налӧн медшӧр могыс: чукӧртны, лӧсьӧдны, кужӧмӧн да гӧгӧрвоана гижны-висьтавны зэв тӧдчана юӧр.
 +
уджтас нуӧдысь
 +
гижысь оператор
 +
журналист
 +
компанияӧн веськӧдлысь
  
207 удж. Висьтав, кыдзи юргӧны вайӧдӧм кывъясыс комиӧн.
+
7. Финн-угор войтыр.
  
208 удж. Артмӧд -ышт суффикс отсӧгӧн выль кадакывъяс да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.
+
1. Коми гижан кыв Коми муӧ вайис Перымса Степан.
 +
2. Финн-угор войтыр лыдӧ оз пырны белорусъяс.
 +
3. «Калевала» тайӧ — карелъяслӧн йӧзкостса эпос.
 +
4. Финн-угор республикаяс лыдӧ пырӧны Карелия, Удмуртия, Венгрия.
 +
5. Кӧні уна нэм сайын олісны финн-угор кывъя войтыр?
  
209 удж. Вайӧд скобкаын сетӧм кывъяс дорӧ паныд вежӧртаса кывъяс. Гиж.
+
Балтика саридз дорын
+
Волга да Кама юяс костын
1) Талун поводдяыс бур. 2) Талун енэжыс кельыдлӧз. 3) Тайӧ керкаыс выль. 4) Ода-кора 14-ӧд лунӧ шондӧдіс. 5) Меным зэв нин окота шойччыштны. 6) Тайӧ уджыс вывті кокни. 7) Гожӧмын войясыс кузьӧсь. 8) Водз тулысын ставыс дзоридзалӧ. 9) Кадыс этша колис.
+
Урал Из гӧраяс сайын
 +
Печора да Илыч юяс дорын
  
210 удж. Лыддьы, гӧгӧрво текстсӧ да бӧрйы эмакывъяс дорӧ лӧсялана кывбӧръяс.
+
6. Кутшӧм финн-угор кыв нималӧ суйӧрсайса муясын? Сійӧс велӧдӧны университетъясын. Тайӧ кыв вылын сёрнитӧны учёнӧйяс конгрессъяс дырйи.
 
Велӧдчы пӧжавны шыдӧса пирӧг.
 
 
Кизьӧр нӧк пиӧ кисьт ид шыдӧс да коль дас кык час кежлӧ. Дас пирӧг вылӧ колӧ кык стӧкан шыдӧс. Няньшом кӧтӧдӧм вылӧ колӧ литра да джын ва. Ваӧ сорлав литра джын кӧнтусь вый да кык стӧкан сывдӧм вый. Содты сов да куим кило сю пызь. Няньшом бура гудрав да коль час джын кежлӧ. Сы бӧрын вӧсньӧд ӧти-кык сантиметр кызта кузьмӧс сӧчӧнъяс.
 
Сӧчӧнъяс вылас пуктав нӧк пиын видзӧм ид шыдӧс да песокалышт. Бокъяссӧ сӧчӧнъяслысь кусняв чуньнад. Артмӧм пирӧгсӧ сюй пачӧ.
 
Пӧжалӧм пирӧгсӧ мавтышт сывдӧм выйӧн.
 
  
211 удж. Лыддьы да содтав эмакывъяс дорӧ колана вежлӧг суффиксъяс.
+
манси кыв
+
коми кыв
Намырысь ырӧш.
+
венгр кыв
+
удмурт кыв
Тайӧ изьваса войтырлӧн радейтана юан. Колӧ нырны нёль стӧкан намыр, кисьтны куим литра ва да пуны вит минут гӧгӧр. Сэсся сысъявны вотӧсысь васӧ. Ваӧ кисьтны стӧкан сакар да гудравны. Кӧдзӧдӧм бӧрын ваӧ содтыны вит либӧ дас грамм дрожжи да кольны шоммыштны кык лун кежлӧ. Со и ырӧш дась.
 
  
212 удж. Лыддьы да тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Содтав эмакывъясӧ колана вежлӧг суффиксъяс.
+
7. Кутшӧм финн-угор кывъяс медматынӧсь коми кывлы?
 
Ывлаын — Петыр лун, керкаын — Рӧштво.
 
Быд керкаын юртӧм Педӧсь.
 
Юкмӧс дорын пукалӧны еджыд юсьяс.
 
Тӧлын узьӧ, а гожӧмын бӧрдӧ.
 
  
213 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.
+
коми-перым да удмурт кывъяс
 +
финн да мордва кывъяс
 +
эст да мари кывъяс
 +
ханты да манси кывъяс
  
214 удж. Лыддьы текстсӧ да дасьты ас бӧрйӧм бурдӧдчан турун йылысь буклет.
+
8. Кутшӧм финн-угор кыв медъёна торъялӧ коми кывйысь?
 
Уль да косьтӧм петшӧр коръясысь компресс отсалӧ ревматизмысь, лысьӧм висьӧмысь. Петшӧр корӧсьӧн пывсьӧм отсалӧ кынмӧм висьӧмысь. Петшӧр ва юӧны гырк пытшкӧсса вир петӧм дырйи. Петшӧр ваӧн пожъялӧны орӧсь дойяс. Том петшӧр коръясысь пуӧны чӧскыд шыд.
 
  
215 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.
+
карел кыв
 +
венгр кыв
 +
саам кыв
 +
удмурт кыв
  
216 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ, эмакывъяс дорӧ содтав колана вежлӧг суффиксъяс.
+
9 Кутшӧм кыв вылын сёрникузяыс?
 
Ӧнія комияс олӧны григорианскӧй календар серти. Воын 365 лун (кассяна воӧ 366 лун). Воыс пансьӧ тӧвшӧр ӧтиӧд лунсянь. Воас 12 тӧлысь, 52 вежон, быд вежонын 7 лун.
 
Но водзынсӧ комияс вӧліны вӧралысьясӧн да овлісны вӧралан календар серти. Та йылысь вермас эскӧдны Шойнаты сиктсянь неылын сюрӧм бронза кытш, кӧні тӧдчӧдӧма 9 пемӧслӧн серпас. Тайӧ кытш сертиыс воыс пансьӧ тувсовъя лун-вой сулалӧмӧн, кор лун да войыс ӧткузяӧсь.
 
Сэксянь лунсӧ арталӧны шонді паныд. Кытш вылас 90 гӧгӧр пас, сідзкӧ, «вежоныс» нёль лун кузя вӧлӧма.
 
Во пансьӧмыс тӧдчӧдӧма шонді пасӧн. Сэні серпасалӧма ош. Сы бӧрын пасйӧма кӧр, сьӧдбӧж (либӧ чожмӧр) да сана мыгӧръясыс.
 
Мӧд шонді пас веськалӧ ар вылӧ да пансьӧ йӧракӧд, код бӧрын гижтӧма чув (вурд), руч, ур да тулан (либӧ чожмӧр).
 
  
217 удж. Лыддьы текстсӧ, сет ним да содтав эмакывъяс дорӧ лӧсялана вежлӧг суффиксъяс. Лӧсьӧд план да гиж неыджыд изложение.
+
финн кыв вылын
+
венгр кыв вылын
«Нянь» кыв воис иран кывйысь комиӧ вель нин важӧн. Сідзкӧ, комияс ёна дыр кад чӧж нин гӧрӧны-кӧдзӧны да быдтӧны няньсӧ. Нянь пӧжалӧны вӧлі сюысь, идйысь, гежӧдджыка зӧрйысь да шобдіысь. Быд лун водз асывнас вӧлі пӧжалӧны сю пызьысь нянь. Сійӧс пачысь перйӧны нянь зырйӧн, пуктӧны пӧв вылӧ да вевттьӧны нянь дӧраӧн. Ыркӧдны чӧскыд пӧжассӧ лэптӧны сёръяс вылӧ. Кӧзяйкаяс эскӧны, мый ӧта-мӧд вылас няньсӧ оз позь пуктыны, сы вӧсна мый сыысь ыджыдджыкыс нинӧм абу. Шуӧны, мый няньсӧ оз позь лыддьыны-артавны.
+
коми-перым кыв вылын
Оз позь сідзжӧ увланьюрӧдны нянь тупӧсьсӧ, вундавны няньсӧ ассяньыд. Пызан сайӧ пуксьӧм бӧрын водзынсӧ нянь медводз вӧлі сетӧны медпӧрысьыслы. Кӧзяйкаяс эскӧны, мый нянь оз позь пӧжавны Рӧштво да Василей лун водзын.
+
удмурт кыв вылын
Пачысь сӧмын на перйӧм пӧсь нянь чегыштӧны да век пуктӧны ен ув пельӧсӧ, вошйӧдӧны кулӧмаясӧс (рӧдительясӧс). Ен ув пельӧсӧ жӧ нянь да сов пуктӧны Ыджыд четвергӧ. Луд вылӧ медводдзаысь лэдзигӧн сетӧны нянь шӧрӧм скӧтлы.
 
 
218 удж. Лыддьы текстсӧ да велӧдчы ворсны. Кадакывъяссӧ пукты ӧнія кадын, колана мортын да лыдын.
 
 
Шыр да пельӧс.
 
 
Бӧрйӧ ворсысьяс пӧвстысь куталысьясӧс, коді лоӧ «каньӧн», мукӧдыс — «шыръяс». Ворсӧ керка пытшкын. «Шыръяс» сувталӧны пельӧсъясӧ, а бӧрйӧм «кань» ветлӧдлӧ на водзын да шуалӧ: «Шырӧ, шырӧ, вай мен пельӧс!»
 
Кутшӧмкӧ здукӧ «шыръяс» вежсьӧны пельӧсъяснас. А «каньлы» сійӧ каднас колӧ удитны сувтны тыртӧм пельӧсӧ. Кодлы оз сюр пельӧсыс, лоӧ куталысьӧн.
 
  
Мичаа лыддьы Владимир Васильевич Тиминлысь кывбурсӧ.
+
10. Содты лӧсялана кыв.
 
Чужан кыв.
 
 
Зарни бордъяса,
 
Медся мыла,
 
Чужан кыв — менам олӧм да вӧт.
 
Позьӧ сёрнитны
 
Любӧй кылӧн,
 
Сӧмын ӧтдортны ассьым
 
Ог мӧд.
 
 
Войвыв эрдъяслӧн
 
Повтӧм лэбач, —
 
Сетіс вын сылы
 
Коми му,
 
Но, а сӧстӧмлун сетіс,
 
Дерт жӧ,
 
Сылы матушка Эжва ю.
 
 
Сійӧ тіянлӧн,
 
Пӧльяс, пӧчьяс,
 
Сійӧ тіянлӧн,
 
Ныв да зон.
 
Мӧвпыд ас кывйӧн
 
Кык пӧв стӧчмӧ,
 
Мортыд ас кывйӧн —
 
Кык пӧв ён.
 

Текущая версия на 12:37, 15 ӧшым 2017

  1. Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. 96 лб.
  2. Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. 128 лб.
  3. Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2011. 144 лб.
  4. Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2012. 176 лб.
  5. М. В. Коснырева, И. А. Чумакова. Коми кыв : 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. Сыктывкар: Анбур, 2014. 112 лб.


КОМИ КЫВ. 5 КЛАСС. 2 ПЕТАС. 2013

<Kodko @  : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. 96 лб.> ОТСАСЯН ПАСЪЯС

— велӧд наизусьт — вӧчам содтӧд удж — грамматика тема — выль тема — кыв артмӧм — босьт тӧд вылад — гортса удж — вочавидз юалӧм вылӧ ГРАММАТИКА ТЕРМИНЪЯС


<Kodko @ Выль велӧдчан во : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 5-6.>


ВЫЛЬ ВЕЛӦДЧАН ВО Чолӧм, школа! 1 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ.

Выль велӧдчан во. ...Эз узьсьы тай мен Талун асывнас дырсӧ, Водз чеччи да сумкаӧ Кутчыси пыр. А шондіыс вӧр сайысь Мыччӧ на нырсӧ. Мам шуӧ, мый Школаӧ мунтӧдз на дыр. И кыдз татшӧм асылӧ Узьны мен позьӧ, Ӧд школаысь сэтшӧма Бырӧма гаж! И важӧн нин дасьтӧма Менам бур козин — Зэв мича яр дзоридзьяс — Гажӧдны класс. 1. Кыдзи гӧгӧрвоан кывбурысь кывъяс: «Ӧд школаысь сэтшӧма бырӧма гаж»? 2. Бырис-ӧ тэнад гажыд школаысь? 3. Мый тэ дасьтін школаӧ мунны? — Видза олан, ... ! — Видза олан, ... ! — Кыдзи шойччин? — Ме шойччи бура, ветлі саридз дорӧ. А тэ кӧні вӧлін? — Ме вӧлі пӧч ордын сиктын. — Ме велӧдча витӧд классын нин. — Ме велӧдча нёльӧд классын на. А тэныд кымын арӧс? — Меным тырис 11 арӧс. Ме тэысь ыджыдджык. — Бура велӧдчы! Аддзысьлам на. 3 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс.

Талун медводдза велӧдчан лун. Выль велӧдчан воӧн, челядь! Мый тэ вайин сьӧрсьыд? Челядь, сюся кывзӧй велӧдысьӧс!


<Kodko @ Ме витӧд класса велӧдчысь : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 7-10.>


МЕ ВИТӦД КЛАССА ВЕЛӦДЧЫСЬ

Эмакыв — асшӧр кывсикас, коді петкӧдлӧ предмет, вочавидзӧ коді? да мый? юалӧмъяс вылӧ, вежласьӧ падежъяс (вежлӧгъяс) серти.

Ина вежлӧгъяс 4 удж. Серпасъяс серти лӧсьӧд сёрникузяяс. 5 удж. Содты лӧсялана падеж суффиксъяс.

Со бара ми локтім школаӧ. Тані кыпыд да сӧстӧм. Классӧн веськӧдлысьным нуӧдіс миянӧс классӧ. Сэні пызанъясыс турунвиж рӧмаӧсь, а улӧсъясыс кольквижӧсь. Стенын ӧшалӧ дӧска, сы вылын серпасъяс да уна рӧма коръяс. Классӧ мичмӧдӧны дзоридзьяс. Ставыс выль, мича, югыд. Миянӧс зэв ёна виччысьӧмаӧсь. 6 удж. Сетӧм кадакывъясӧн висьтав аслад класс йывсьыд.

7 удж. Лыддьы текстсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс.

Менам нимӧй Миша. Меным дас ӧти арӧс. Ме велӧдча витӧд классын. Миян классӧн веськӧдлысь — Елена Ивановна. Меным кажитчӧ велӧдны коми кыв, роч литература да история. А медся радейтана урок — физкультура. Урокъяс бӧрын ме ветла спортивнӧй шӧринӧ вермасьӧм секцияӧ. Вежоннас ӧтчыд вартча бассейнын. Радейта ворсны компьютерӧн. Менам уна ёрт. Шойччан лунъясӧ ми ветлам вуграсьны, ворсам мачӧн. 8 удж. Лӧсьӧд ас йывсьыд висьт воддза текст серти. 9 удж. Уджалӧй кыкӧн. Пыртӧй сёрниӧ отсӧг вылӧ сетӧм юалӧмъяс.

Кыдзи тэнӧ шуӧны? Кымын арӧс тэныд? Кутшӧм классын тэ велӧдчан? Кыдзи шуӧны классӧн веськӧдлысьтӧ? Кутшӧм предметъяс тэныд кажитчӧ велӧдны? Кутшӧм кружокӧ, секцияӧ ветлан? Мый радейтан вӧчны прӧст кадӧ да шойччан лунӧ? 10 удж. Висьтав аслад ёрт йылысь сетӧм план серти.

1. Кыдзи шуӧны ёрттӧ? 2. Кымын сылы арӧс? 3. Кутшӧм классын сійӧ велӧдчӧ? 4. Кутшӧм предмет сылы кажитчӧ велӧдны? 5. Мый сійӧ вӧчӧ прӧст кадӧ? Лыддьы. Вуджӧд да вайӧд лӧсялана роч нӧдкывъяс.

Ваясны рок — кӧть кымын морт панясьӧ, оз и чинлы. Коктӧм, а ӧтарӧ мунӧ. Еджыд луд вылын сьӧд ыжъяс йирсьӧны.


<Kodko @ Урок да перемена : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 11-16.>


УРОК ДА ПЕРЕМЕНА

Кывпод — кадакывлӧн вежласьтӧм форма. инфинитивлӧн суффикс. 11 удж. Урок лыддьӧг. Аддзы колана урок ним роч кыв вылын.

Коми кыв Роч кыв Артасян урок Серпасасян урок Вӧр-ва урок Удж урок

1. Кутшӧм урокъяс эмӧсь выльлунӧ? 2. Кутшӧм урокъяс тіян нӧшта эмӧсь? 3. Кутшӧм урок эм быд лун? 4. Кутшӧм урок вежоннас ӧтчыд?

Лӧсьӧд урок лыддьӧг воторник кежлӧ. 12 удж. Корсь пӧвсӧ. Лӧсьӧд сёрникузяяс ас йывсьыд. 1. Кутшӧм урокъяс тіян эмӧсь? 2. Мый ті сэні вӧчанныд? 3 удж. Лыддьы текстсӧ. Аддзы кадакывъяссӧ да гиж кывпод формаын.

Кодӧн ме лоа.

Быд мортлӧн ичӧтсяньыс эм кӧсйӧм. Ӧні ме велӧдча витӧд классын. Радейта литература урок. Менам бура артмӧны ас гижӧдъяс. Прӧст кадӧ лыддя мойдъяс да серпасала найӧс. Кор ме помала школа, муна велӧдчыны университетӧ. Гашкӧ, ме лоа журналистӧн. 14 удж. Бӧрйы кадакывъяс. Кутшӧм урок вылын мый позьӧ вӧчны?

Урок вылын позьӧ лыддьыны кывбур

Лӧсьӧд перемена йылысь «Шонді» нога гижӧд. 15 удж. Серпас серти висьтав, мый вӧчӧны челядь. Кадакыв — асшӧр кывсикас, петкӧдлӧ предметлысь действие, вочавидзӧ мый вӧчны? юалӧм вылӧ. 16 удж. Лыддьы висьтсӧ да вочавидз юалӧм вылӧ.

Перемена вылын. Коймӧд урок бӧрын миян школаын кузь перемена. Ме пета классысь да муна сёянінӧ. Дежурнӧйяс разӧдӧны сёян-юан. Ми пажнайтам. Пажын бӧрын кольӧ на кадыс. Ми ворсам, котралам, сёрнитам ӧта-мӧдкӧд, дасьтысям водзӧ урок кежлӧ. А мый ті вӧчанныд перемена дырйи? 17 удж. Гиж кадакывъяссӧ ӧнія кадын.

1. Коми кыв урок вылын ми лыддям висьтъяс, мойдъяс. 2. Ӧньӧ да Ӧльӧ колана ногӧн арталӧны) задачаяс. 3. Роч литература урок кежлӧ ме велӧді кывбур. 4. Перемена дырйи Настук чышкис дӧска. 5. Звӧнок бӧрын витӧд класса велӧдчысьяс петісны классысь. 6. «Тэ ӧні мунан сёянінӧ?» — юаліс Кирӧ. 7. Удж урок вылын ті пилитчанныд али пусянныд? 8. Велӧдчанінын ми тӧдмалім уна выльтор. 18 удж. Содты лӧсялана кадакывъяс.

Перемена дырйи ме шойчча.

Сёянінын дежурнӧйяс разӧдӧны тасьті-пань.

Урокъяс бӧрын ми пелькӧдам класс. 19 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ.

Велӧдчысьлы тӧд вылӧ.

«Единица» сюрӧ сылы, Коді медся дыш. Коді книга сайын некор Оз пӧсьӧдлы мыш. Кӧн ӧшыбка, сэтчӧ «двойка» Сюйӧ ассьыс ныр. Вайӧ, челядь, сійӧс классысь Вӧтлӧй пырысь-пыр. Абу лёк ни, абу бур ни, Шӧр отметка «три». Сэсянь «двойка» абу ылын — Эн вунӧдӧй ті. Со «четыре» классӧ пырӧ — Велӧдчысьлӧн ёрт. Дружнӧя кӧ сыкӧд олан, Лоан тэ бур морт. Бура лыддьысян да гижан, Сэсся он кӧ дур, Тайӧ «пятьыс» дневник пытшкад Ӧдйӧ пырас — гур.

1. Кывбурлӧн кутшӧм юкӧн тэныд медъёна кажитчис? 2. Кодъяслы пуктӧны лёк донъялан пас, а кодъяслы — бур донъялан пас? 3. Кыдзи тэ велӧдчан? Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

Велӧдчӧм морт синма, велӧдчытӧм — синтӧм. Зарни перйӧны муысь, тӧдӧмлунъяс — небӧгысь. Велӧдчан — мортӧн лоан. Мортыс кӧ бур, и славаыс бур. Ов да выв, да век велӧдчы. Корсь лӧсявтӧм шусьӧг.


<Kodko @ Ар : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 17-21.>


20 удж. Тӧдмась текстӧн да вуджӧд. Аддзы текстысь кывбердъяс.

Арын. Лӧсьыд водз арын! Енэжыс кельыдлӧз, шондіыс мелі на. Гӧгӧр зэв мича. Вӧрыс пӧртмасьӧ гӧрд, пемыдвеж, зарни рӧмъясӧн. Вӧрын быдмӧны тшакъяс, нюрын кисьмӧ турипув. Кокни лолавны арся сынӧдӧн. Дырджык окота нимкодясьны бӧръя шоныд лунъясӧн.

Кывберд — асшӧр кывсикас, коді петкӧдлӧ предметлысь признак, вочавидзӧ кутшӧм? юалӧм вылӧ. Эмакыв водзын оз вежлась.

Кывберд петкӧдлӧ признакъяс

Тӧдмав юржуглан.

1. Арся тӧлысь ним. 2. Водз арын вӧрыс ... . 3. Волӧн медся лышкыд кад. 4. Арнас катша и ... пӧт. 5. Моз тӧлысь рочӧн. 6. Медся шома арся вотӧс. 7. Арнас сійӧ пемыд да кузь. 21 удж. Серпас серти лӧсьӧд да гиж 3—4 сёрникузя.

Отсӧг вылӧ кывъяс: зарни ар веж козъяс уна рӧма коръяс зіль челядь арся енэж долыд челядь тыр чуман вотчӧны вӧрын аддзис гӧрд гоб кутӧ киас нимкодясьӧны мичлунӧн ваясны гортӧ Лӧсьӧд ас бӧрйӧм серти ар йылысь юржуглан (ребус, кроссворд, нӧдкыв). Арся поводдя

ЭМАКЫВЙЫСЬ КЫВБЕРД АРТМӦМ. 22 удж. Бӧрйы эмакывйысь артмӧм кывбердъяс, инды суффиксъяссӧ.

Арын лэбачьяс лэбӧны лунвылӧ, но и кӧдзыд войвылӧ унаӧн кольччӧны. Лэбачьяс оз сэтшӧма повны кӧдзыдысь, кыдзи тшыгъялӧмысь. Сы могысь букыд арсянь колӧ дасьтыны лэбачьяслы вердчанінъяс. Зэра, тӧла, шондітӧм поводдя дырйи лэбачьяслы шуштӧм, кӧдзыд. Сэки найӧ дзебсясьӧны пу вожъяс улӧ, керка вевт улӧ. Лэбачьяслы позьӧ вӧчны вевта, бокъястіыс тупкӧса сёянінъяс. Татшӧм вердчанінсӧ ӧшӧдӧны пуӧ, тэчӧны сэтчӧ вотӧсъяс, шыдӧс, нянь крӧшки, быдмӧг кӧйдысъяс. Тадзи позьӧ отсавны лэбачьяслы коллявны ар да кӧдзыд тӧв. 23 удж. Сетӧм эмакывъясысь артмӧд кывбердъяс.

24 удж. Содты сёрникузяясӧ эмакывъясысь артмӧм кывбердъяс.

1. ... йӧзлӧн арнас уджыс уна. 2. Ок и чӧскыд ... шыд! 3. Пӧчӧ пӧжаліс ... пирӧг. 4. Таво арыс ... . 5. ... пемӧсъяс дасьтысьӧны тӧв кежлӧ. 6. Сёр арын поводдяыс ... . 25 удж. Комиӧд телефонысь текстсӧ. Лӧсьӧд аскиа поводдя йылысь юӧр.


<Kodko @ Арся козинъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 22-28.>


АРСЯ КОЗИНЪЯС 26 удж. Лыддьы. Серпасъяссӧ веж эмакывъясӧн.

Быд тшак радейтӧ ассьыс места. 27 удж. Мичаа лыддьы висьтсӧ. Гиж висьтсӧ, эмакывъяссӧ да кывбердъяссӧ веж серпасъясӧн.

Арся вӧрын.

Колис моз тӧлысь. Гожся шоныд бӧрын пуксис зарни ар. Вӧрын быдмӧны на тшакъяс, сэні и тані паныдасьлӧны рыжикъяс, ягсеръяс, ельдӧгъяс, еджыд гобъяс. Шондіӧн югзьӧдӧм вӧр діяс вылын дзирдалӧны пелысь розъяс. Нюрын сярвидзӧ пемыдгӧрд турипув. Лӧня визувтӧ вӧрса шор. Пыдӧстӧм лӧз енэжті шлывгӧны кымӧръяс. — Тэ тӧдан, кутшӧм солалан тшак медся чӧскыд? — Ме ногӧн, медся чӧскыд тшакыс — выя ельдӧг. — А кытысь сійӧс вотны? — Кыддза-пипуа рас — сылӧн быдманін. Эм ӧд и ньыв ельдӧг. Тайӧ тшакыс быдмӧ лыска вӧрын. — Ёна жӧ нин озырӧсь коми вӧръясыд чӧскыд тшакъяснад!

Тӧдса тшак нимъясӧн лӧсьӧд юржугӧдлан. 29 удж. Ӧкты пелысь розйысь вотӧс нимъяс.

Шыпасъясӧн позьӧ вӧдитчыны унаысь. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ.

Сьӧд вӧр шӧрын сулалӧ гӧрд шляпаа молодеч. Мича-мича зон да ӧти кока. Гӧрд платтьӧа, еджыд чутъяса Таттян. Юра, да шапкатӧм; кока, да кӧмтӧм. Му пытштіыс ветлӧ, гӧрд шляпаа петлӧ. Вӧрын ичӧт зон. Сійӧс тӧдан он?

Корсь эмакывйысь артмӧм кывбердъяс. 30 удж. Велӧдчы бура лыддьыны [с’] шыа кывъяс.

Яша да Миша Ёльдорса вӧрысь Вотісны чуман тыр Гӧрд сьӧлаоз. Чӧскыдысь-чӧскыд Вотӧслӧн кӧрыс, Мыйла тадз шусьӧ: Сьӧла да оз?

Сьӧлаоз кыв артмӧма сьӧла да оз кывъясысь. Йӧз казявлӧмаӧсь, мый тайӧ вотӧссӧ радейтӧ кокавны сьӧла.

Гӧгӧрвоӧд турипув кывлысь артмӧмсӧ. 31 удж. Сетӧм кывъясӧн артмӧд кывтэчасъяс. 32 удж. Артмӧд сёрникузяяс.

1. Коми муын быдмӧ уна сикас пу. 2. Лыска коз пожӧм ньыв пуяс. 3. Жовлӧн вотӧсъяс бурдӧдӧны висьӧмъясысь. 4. Челядь чӧсмасьӧны сус ӧрекъясӧн. 5. Бать пывсьӧ кыдз корӧсьӧн. 6. Миян эм сюмӧдысь чуман. 7. Оржы, кыдз, тупу - тайӧ коръя пуяс. 33 удж. Лыддьы висьтсӧ. Сет юалӧмъяс ёртыдлы.

Пуяслӧн коланлун.

Миян вӧр-ва озыр уна сикас пуӧн да кустӧн. Лыска да коръя пуяс колӧны звер-пӧткалы, йӧзлы. Пашкыр лапъяса коз пу горсйын олӧны ур да визяорда. Небыд лыска ньыв пу улӧ кодйӧ аслыс гусӧ ош. Топыд ниа пуысь морт вӧчӧ керка подув. Сус пу кольясӧн чӧсмасьӧны челядь. Жов пу вотӧс бурдӧдӧ висьӧмъясысь. Льӧмйысь пуӧны юмов компот да варенньӧ. Йӧра сёйӧ бадь да кыдз коръяс. Пипу кырсьысь чӧскыдджыкыс кӧчлы немтор абу. Кыдз пу — зэв колана пу. Коді радейтӧ мыссьыны пывсянын, сійӧ водзвыв заптӧ корӧсь. Кыдз пу сюмӧдысь артмӧны мича дозмукъяс, сувениръяс, чачаяс. Важӧн кылісны сыысь кӧм. Уна буртор сетӧны миянлы пуяс. Челядь, видзӧй да радейтӧй вӧр-ва! 34 удж. Тӧдмав пуяс. 35 удж. Вуджӧд текстсӧ.

Усьӧм кор.

Гожӧмбыд уджалісны пулӧн коръясыс. Найӧ вердісны пусӧ. А ӧні лоисны ковтӧмӧсь, гылалісны муӧ. Веж гожӧм помасис. Корйыс ӧні усьӧма, куйлӧ му вылын. Но и тайӧ усьӧм корйыс дыр на шогмас вӧрса олысьяслы. Ёж вӧчас наысь шоныд поз, дзебсяс кӧдзыдысь. Пуяс улын куйлысь коръяс оз лэдзны быдмыны турунлы. Тӧв да зэр улын сісьмӧны коръяс, вынсьӧдӧны мусӧ.

Мый вылӧ шогмӧны усьӧм коръяс? 36 удж. Тӧдмав ребусъяс. Ребус — тайӧ серпаса нӧдкыв.

Радейтана пу нимӧн лӧсьӧд ребус. 37 удж. Гиж радейтана пу йылысь неыджыд висьт. Серпасав сійӧс. Лӧсьӧд ичӧтик небӧг.


<Kodko @ Мортлӧн ортсы да сям : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 29-35.>


МОРТЛӦН ОРТСЫ ДА СЯМ АСАЛАН ВЕЖЛӦГ.

Асалан вежлӧгын эмакыв вочавидзӧ кодлӧн? юалӧм вылӧ.

Тайӧ тетрадьыс Миша Расовлӧн. Менам мамлӧн зарни кияс. 38 удж. Кывтэчасъяс отсӧгӧн висьтав Мишалӧн ортсы йылысь.

руд синма ёсь ныра гӧгрӧс чужӧма смоль сьӧд юрсиа кузьмӧс чужӧма шабді юрсиа кузь синлыса паськыд ныра сьӧд сэтӧр синма векни чужӧма чангыль ныра гӧгрӧс бандзиба кельыдлӧз синма

Мишук шабді рӧма юрсиа. Настук чӧдлач рӧма синма.

Мишуклӧн шабді рӧма юрси. Настуклӧн чӧдлач рӧма син. 39 удж. Лыддьы В. И. Лыткинлӧн «Мунӧны» поэмаысь юкӧн.

Чеччы жӧ, Ӧльӧксан, Чеччы жӧ, ичӧт пи. Видзӧдлы ывлаӧ гыӧра ӧшиньті. Ывлаыс шемӧсӧн тыр — Чеччы жӧ пырысьтӧм-пыр. Шабді сӧдз юрсиа Ӧльӧ Чӧдлач лӧз синъяссӧ восьтіс, Тэрыба пӧлатьысь чеччис, Котӧрӧн ӧшиньлань лэччис.

1. Код йылысь тайӧ кывбурыс? 2. Кутшӧм Ӧльӧксаныс? 3. Тэ думысь, кымын арӧс зонкалы?

БАТЬ: Мишук, кӧні тэ вӧлін рытывбыд? Тэ дорӧ воліс гӧсьтя. МИШУК: Коді нӧ? БАТЬ: Нимсӧ эз висьтав. Здук кежлӧ и пыраліс. Неыджыд тушаа, сьӧд кузь юрсиа, гӧгрӧс чужӧма, сьӧд сэтӧр синма. Ачыс гӧрд курткаа, джинсы гача, сьӧд туплиа. МИШУК: А-а! Тайӧ миян классысь нывка — Юля Панева. Ме сылы звӧнитла.

1. Коді воліс Мишук дорӧ? 2. Кутшӧм сійӧ? 3. Казьтышт, кутшӧм Мишук? 41 удж. Серпасав кывъясӧн ёртыдлысь ортсысӧ да сямсӧ. Роч кывйын — предлог, а комиын — кывбӧр. Сійӧ век сулалӧ эмакыв бӧрын.

Тӧдмасям кодь да моз ӧткодялан кывбӧръясӧн. 42 удж. Содты лӧсялана кывбӧръяс.

1. Мишуклӧн синмыс чӧдлач кодь лӧз. Мишук батьыс моз бура уджалӧ. 2. Настук мамыс моз мичаа сьылӧ. Настуклӧн гӧлӧсыс колип кодь. 3. Пӧльлӧн юрсиыс лым кодь дзор. Пӧльӧ ме моз радейтӧ сёйны юмовторъяс. 43 удж. Лыддьы да гӧгӧрво сёрникузяяссӧ.

1. Сьӧд юрсиа, гӧгрӧс чужӧма, колип кодь гӧлӧса Маринаӧс лыддисны медся мичаа сьылысьӧн. 2. Вася — лӧсталысь сьӧд юрсиа, векньыдик синъяса, гырысь черлыяса детинка. 3. Саньӧ — бумага кодь еджыд чужӧма, еджгов юрсиа, ар дас сизима зон. 4. Невольский дзугсьӧм юрсиа, сэтшӧм жӧ сьӧд уска да ичӧтик тошка. 5. Рюрик вӧлі не арлыд серти дзор юрсиа, гӧгрӧс чужӧма, шензьӧдана лӧз синъяса мужичӧй. 44 удж. Кодь да моз кывбӧра тэчасъяс пыртӧмӧн гиж ас йывсьыд висьт, кутшӧмӧн тэ лоан вит во мысти.

Мортлысь признакъяссӧ (ортсысӧ и этшсӧ) позьӧ петкӧдлыны и зумыд кывтэчасъясӧн.

Кутшӧм зумыд кывтэчасъяс лӧсялӧны серпасъяслы? 45 удж. Зумыд кывтэчасъясӧн лӧсьӧд ас йывсьыд сёрникузяяс. 46 удж. Серпасав ӧти зумыд кывтэчас да куж висьтавны аслад удж йылысь. 47 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Аддзы зумыд кывтэчасъяс. Мый найӧ вежӧртӧны?

Колӧкӧ, асьнытӧ Некор эн ошкӧй. Онӧ и тӧдлӧй, Кыдз пӧранныд ошкӧ.

Му вылӧ небыд лым Кутас кор усьны, Исласьӧм пыдди сэк Воданныд узьны.

Садьман, да кынӧмыд Сюмалӧ зэв кӧть, Ковмас нин тулысӧдз Нёнявны певтӧ.

Ёртасьны ковмас сэк Пармаса ошкӧд. Колӧкӧ, асьнытӧ Некор эн ошкӧй!


<Kodko @ Миян рӧдвуж : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 36-38.>


МИЯН РӦДВУЖ 48 удж. Лыддьы висьтсӧ. Висьт серти лӧсьӧд юӧр аслад рӧдвуж йылысь.

Менӧ шуӧны Настаӧн. Овӧй менам Рочева. Ола сиктын. Велӧдча витӧд классын. Менам эм бать-мам, пӧль-пӧч, чой да ичӧт вок. Ми олам ас керкаын. Батьӧс шуӧны Иван Пашӧн, сылы 45 арӧс. Батьӧ уджалӧ шоперӧн. Мамӧс шуӧны Екатерина Александровнаӧн, сылы 42 арӧс. Мам уджалӧ велӧдысьӧн. Менсьым ыджыд чойӧс шуӧны Маринаӧн. Сійӧ велӧдчӧ пединститутын. Чой кӧсйӧ лоны велӧдысьӧн. Сійӧ бура тӧдӧ компьютер. Ичӧт вокӧс шуӧны Стёпукӧн. Сійӧ ветлӧ садйӧ, радейтӧ ворсны чачаясӧн. Миянкӧд олӧны пӧль-пӧч, найӧ пӧрысьӧсь нин. Ме радейта котырӧс. 49 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти сёрникузяяс. 50 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Ыджыд-ӧ тіян рӧдвужыд? 2. Кодъяс эмӧсь тіян рӧдвужын? 3. Кыдзи шуӧны бать-мамтӧ? 4.Кӧні да кодӧн найӧ уджалӧны? 5. Тэнад эм чой-вок? 51 удж. Серпас серти лӧсьӧд сёрникузяяс. 52 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Висьтав аслад бать йылысь.

Менам батьӧ быдтор кужӧ: Вермӧ пилаӧн да стружӧн Вӧчны улӧс, джадж и шкап. Батьӧ менам абу тшап.

Тшак и вотӧс вайӧ батьӧ, Чери кыйӧ вугыр шатьӧн, Мотоциклӧн гур да гур, Ӧдӧбаысджык оз сюр.

Физзарядка вӧчӧ пасьтӧг, Лыжи тӧв кежлӧ нин дасьтӧ, Эм походын узьлан вон, Менам батьӧ медся ён.

Кутшӧм батьыс тайӧ кывбурын? Мый кужӧ вӧчны?


<Kodko @ Миян рӧдвужлӧн шойччан лун : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 39-42.>


МИЯН РӦДВУЖЛӦН ШОЙЧЧАН ЛУН 53 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти сёрникузяяс, пырт медвылыс тшупӧда кывбердъяс. 54 удж. Лыддьы текстсӧ.

Талун шойччан лун. Ме ог велӧдчы. Мамӧ пӧчкӧд пӧжасьӧны. Дас часын ме ордӧ локтасны Миша да Коля ёртъяс. Ми мунам исласьны лызьӧн. Исласьӧм бӧрын ме отсася бать-мамлы пелькӧдны патера. Пӧль-пӧчкӧд ветла лавкаӧ. Луннас ӧтвылысь пажнайтам. Рытнас бать-мам ветлӧны театрӧ. Ми воккӧд видзӧдам телевизор. Пӧль лыддьӧ газет-журнал. Пӧч кыӧ прӧшви. Чой ворсӧ компьютерӧн. Тадзи ми коллялам шойччан лун.

1. Мый тэ вӧчан шойччан лунӧ? 2. Мый вӧчӧны шойччан лунӧ тэнад бать-мамыд, чой-вокыд, пӧль-пӧчыд? 55 удж. Серпасъяс вылӧ мыджсьӧмӧн гиж неыджыд висьт аслад шойччан лун йылысь.

Шойччан лунӧ.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, юась ёртыдлысь.

1. Кыдзи тэ коллялін шойччан лун? 2. Мый удитін вӧчны? 3. Отсасин-ӧ бать-мамлы, пӧль-пӧчлы? 4. Кытчӧ ветлін? Мый аддзылін? 5. Мый выльторсӧ тӧдмалін? Нимвежтас — асшӧр кывсикас, вежӧ сёрниын эмакыв, кывберд да лыдакыв.


<Kodko @ Менам медматысса морт : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 43-49.>


МЕНАМ МЕДМАТЫССА МОРТ

56 удж. Помав сёрникузяяссӧ, медым артмис мам йылысь висьт. 57 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ.

Мамыд — сійӧ шонді, Пӧсь сьӧлӧмнас шонтӧ, Мамыд — югыд кодзув, Туйтӧ индӧ водзӧ. Мамлысь мелі кывсӧ, Ныв-пи, шаня кывзӧй.

1. Кодкӧд орччӧдӧма поэт мамсӧ? 2. Мыйӧ велӧдӧ кывбурыс челядьӧс?

Донъяв мамтӧ медвылыс тшупӧда кывбердъяс пыртӧмӧн. 58 удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Муса мамук! Бур сьӧлӧма коми ань! Помнита, здук эн вермы весь пукавны: пуин-пӧжалін, вердін-юкталін, кӧмӧдін-пасьтӧдін, мыськин-пелькӧдін да вежӧрӧ вайӧдін. А кутшӧм лӧсьыда кужин мойдны! Вом паськӧдӧмӧн кывзім ми тэнӧ. Ӧнӧдз на кыла тэнсьыд небыд гӧлӧстӧ, аддза нюмъялысь чужӧмтӧ да мелі синъястӧ. Мамъяс дорӧ радейтӧмыс аслыссяма. Быдӧнлы мамыд — меддона морт. Аттьӧ тіянлы, мамъяс, став бурсьыс!

1. Мыйысь гижысьыс аттьӧалӧ мамъясӧс? 2. Кутшӧмӧн сійӧ аддзӧ ассьыс мамсӧ? 3. Мыйла быд мортлы мам — меддона морт? 59 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс серпасъяс да кывтэчасъяс отсӧгӧн.

Отсӧг вылӧ сетӧм кывтэчасъяс: чышкавны бус пелькӧдны джодж пӧжавны пувъя пирӧг мыськыны тасьті-пань козьнавны дзоридзьяс козьнавны ас киӧн вӧчӧмторъяс

1. Кутшӧм буртор тэ вӧчин мамыдлы Аньяс лунӧ? 2. Мый тэ козьналін мамыдлы Аньяс лунӧ? 60 удж. Лӧсьӧд мамыдлы (чойыдлы, пӧчыдлы, вежаньыдлы) чолӧмалӧм.

Отсӧг вылӧ кывъяс: пыдди пуктана сиа кузь нэм да бур шуд, дзоньвидзалун бур вермӧмъяс бура велӧдчыны медым пыдди пуктісны да радейтісны 61 удж. Лыддьы кывпесансӧ колана ногӧн. Ордйысь ёртыдкӧд ӧд вылӧ.

Пӧчӧлы пӧльӧ вӧчӧма гӧлик, Пӧльӧлы пӧчӧ вӧчӧма сӧчӧн.

Пӧрадок петкӧдлысь лыдакыв 62 удж. Содты текстӧ лыдакывъяс. 63 удж. Лыддьы да артав задачаяссӧ. Лӧсьӧд ачыд.

1. Гӧбӧчын олісны дас нёль шыр. Друг сэтчӧ пырис Васька кань да сёйис куим шырӧс. Кымын шыр колис гӧбӧчын? 2. Кык классысь велӧдчысьяс босьтісны дӧзьӧритны пуяс. Став удж челядь вӧчисны ӧткодя. Кымын пу вӧлі паркын, ӧти классас кӧ кызь нёль велӧдчысь, а мӧдас — кызь кык? 3. Миша ыджыдджык Димаысь куим арӧсӧн. Миша ичӧтджык Оляысь кык арӧсӧн. Кымын арӧсӧн ыджыдджык Оля Димаысь? 64 удж. Кутшӧм лыдпасъяс дзебсьӧмаӧсь серпасын?

Лӧсьӧд лыдпасъясӧн серпас. КАДАКЫВЪЯСЫСЬ АРТМӦМ ЭМАКЫВЪЯС. 65 удж. Артмӧд уджсикас нимъяс. Кодӧн уджалӧны тэнад бать-мамыд? 66 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс. Вӧдитчы профессия нимъясӧн.


<Kodko @ Тӧв : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 50-54.>


67 удж. Лыддьы текст. Аддзы колян када кадакывъяс.

Со и воис тӧв. Усис небыд лым. Гӧгӧр лоис еджыдысь-еджыд, сӧстӧм да мича. А челядьлы радлуныд мыйта! Кыр йылын исласьӧны даддьӧн, лызьӧн, ворсӧны лым мачӧн, вӧчӧны лыммортӧс. Нёль тӧлысь кежлӧ волӧ гӧститны миян войвылӧ тӧв.

Видлав кадакывъяссӧ образец серти. 68 удж. Лӧсьӧд план серти тӧв йылысь висьт.

1. Кыдзи шусьӧны тӧвся тӧлысьяс? 2. Кутшӧм лоис поводдяыс? 3. Кутшӧм лоис енэжыс? 4. Кутшӧмӧсь лоисны пуясыс? 5. Кутшӧмӧсь лоисны туйясыс? 6. Мый вӧчӧны тӧвнас челядь да верстьӧ йӧз? 69 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Чолӧм, тӧв!

Радейта ме тӧлын Гортысь петны лызьӧн. Быттьӧ рӧдта вӧлӧн, Гӧгӧр ставыс шызьӧ.

Ыбыс шуӧ «Чолӧм!» Ягыс шуӧ «Видза!» Быттьӧ няньӧн-солӧн Гӧсьтӧс гортас видзӧ.

Юковта кык визьӧн Вӧрсӧ лызьӧн-вӧлӧн. Морӧс кудйын сизьӧн Тотшкӧ менам сьӧлӧм.

Мый йылысь кывбурыс? Тӧдмав нӧдкывсӧ. Дзеб вочакывсӧ ребусӧ.

Мыйся кодзувъяс му вылын Да и пальто вылын, со! Босьті киӧ — пыр и сылі: Ваысь кындзи, нем эз ло. 70 удж. Лӧсьӧд тӧв йылысь нӧдкыв. 71 удж. Гиж диктант.

Ок и мича тӧвся лун!

Со и воис тӧв. Войнас кӧдздӧдіс. Асывнас усис небыд пушыд лым. Лымйыс вевттис небыд эшкынӧн мусӧ. Шоныд кепысьӧн тӧлыс пасьтӧдіс пу вожъяс. Кыдз пулы да пипулы козьналіс еджыд платтьӧ. Крепыд йиӧн топӧдіс юяс да тыяс. Гӧгӧр сӧстӧм да мича. 72 удж. Бӧрйы ӧти кадакыв да видлав тадзи: 73 удж. Содты кадакывъяс дорӧ колян када суффиксъяс.

Эз на виччысь некод тӧв, Узигкості сійӧ воис. Тӧрыт лымйыс эз на вӧв, Талун еджыд муыс лоис.

Выль во.

Луныс вывті дженьыд лоис, Чайтан, войлӧн пом оз во. Миян керкаӧ тшӧтш воис Озыр гӧснечӧн Выль во.

Ветлі вӧрӧ, вайи сьӧрысь Пашкыр лапъя мича коз. Регыд пырас тошка, пӧрысь, Сьӧкыд нопъя Дед Мороз. 74 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ. 75 удж. Висьтав, кутшӧм кыв оз лӧсяв. 76 удж. Лыддьы висьтсӧ.

Лым ёкмыль.

Мамыс Федяӧс пинялӧ лым сёйӧмысь. А лымйыс сэтшӧм чӧскыд: ыркыд, вомад сылыштас да нӧшта на чӧскыдджыкӧн кажитчӧ. Видзӧдӧ зонка мамыс вылӧ да оз гӧгӧрво, мыйысь сійӧс видӧны. — Мам, а тэ ачыд видлы, нюлышт кепысьтӧ, ок ӧд чӧскыд! Мамыс татчӧ нинӧм эз куж шуны. Сэсся босьтыштіс кепысяс неуна лымсӧ да нюлыштіс, вомас кутыштіс да бӧр сьӧлыштіс. — Мый нӧ сэн чӧскыдыс? — сэсся дум вылас мыйкӧ воис. — Босьт лым ёкмыльсӧ да гортӧ пырт. Федялы тешкодь лои, но кывзысис. — Пукты лымсӧ тасьтіӧ да виччысь сылӧмсӧ, — тшӧктіс мамыс. Федя пӧрччысис, пуксис улӧс вылӧ да кутіс виччысьны. Мудзис весиг. А лымйыс зэв надзӧн сылӧ. Аслыс тешкодь — мый водзӧ лоӧ? Коркӧ сэсся лымйыс сыліс жӧ. Татьяна Васильевна матыстіс тасьтісӧ югыдлань. — Волы, Федя, видзӧдлы, — корис писӧ. — Мый нӧ сэсь аддзан? — Сэні, сылӧм ваас, кутшӧмкӧ посни ёг да гӧнторъяс гӧвкъялӧны. Со ӧд мый, вӧлӧм, сёя! Кыдз сӧмын кынӧмӧй эз висьмы?!

1. Мыйысь пиняліс мамыс Федяӧс? 2. Мыйла оз позь сёйны лымсӧ? Классад нуӧдӧй туялӧм «Кӧні лымйыс сӧстӧмджык?»

1. Кытысь ті босьтінныд лымсӧ? 2. Мый эм сійӧ местаыскӧд орччӧн? 3. Ветлӧны-ӧ сэні машинаяс? 4. Кӧні лымйыс медся сӧстӧм? 5. Кӧні лымйыс медся няйт? Мыйла?


<Kodko @ Менам радейтана гортса пемӧс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 55-58.>


МЕНАМ РАДЕЙТАНА ГОРТСА ПЕМӦС

77 удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

— Чолӧм, Ӧльӧш. Кодӧс тэ киад новлӧдлан? — Чолӧм, Миш. Тайӧ менам Пушок каньпи. — Кутшӧм мусаник Пушокыд: лӧзов-еджыд гӧна, сьӧд лапаяса, быттьӧ туплиа. Кутшӧм пӧрӧдаа каньпиыд? — Персидскӧй. А тэнад эм кань? — Менам кань абу, но эм пон — лайка, шуӧны Лыскоӧн. Батькӧд Лыско коймӧд во нин ветлӧ кыйсьыны. Бур ныриса пон.

1. А тэнад кутшӧм гортса пемӧс эм? 2. Кыдзи сійӧс шуӧны? 78 удж. Лыддьы висьтсӧ.

Муркалӧн чужис Пушок нима каньпи. Сійӧ вӧлі турунвиж синма, кузь руд гӧна, лапаясыс еджыдӧсь. Пушок велаліс нин тасьтіысь сёйны йӧв. Ворсіс кудйын, котраліс шонді югӧр бӧрся. Ӧтчыд Пушоклӧн мамыс дыр эз лок кыйсянінысь. Дыр каньпи чуксаліс ассьыс мамсӧ. Петіс кильчӧ вылӧ. Кӧсйис юавны Шариклысь мам йывсьыс. Но пон эргӧмӧн уськӧдчис каньпи вылӧ. Пушок повзьӧмысла кавшасис забор вылӧ. Аддзӧ: забор дорын кодкӧ турун йирӧ, сюръяса, еджыд тошка. Пушок некор на эз аддзыв татшӧм дивӧсӧ да повзьӧмысла бӧрддзис. — Мамӧ! — горӧдіс сійӧ. — Кутшӧм тэнад мамыд? Висьталан кӧ, ме отсала тэныд сійӧс корсьны, — шуис сюра-тошка турун сёйысь.

1. Висьтав, кутшӧм Пушоклӧн мамыс? 2. Коді кӧсйис отсавны Пушоклы? 3. Кыдзи тэ чайтан, аддзисны-ӧ Пушоклысь мамсӧ? 79 удж. Лыддьы Нина Куратовалысь кывбурсӧ. Серпас отсӧгӧн вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Серпасав ассьыд гортса пемӧстӧ.

Тарасиккӧд ворсіс Барсик, Алёшакӧд ворсіс Марсик. А кодкӧд ворсіс Ӧльӧксан? Ыджыд, мича, дзик сьӧд рӧма, Сӧмын вӧччӧм еджыд кӧмӧн.

1. Петкӧдлы Барсикӧс да Марсикӧс. 2. Корсь Тарасикӧс да Алёшаӧс. 3. Кодкӧд ворсӧ Ӧльӧксан? 4. Кутшӧм нима вермас лоны понмыс? Тӧдмав нӧдкывъяс.

Ён, но оз вӧч уджтӧ. Оз вись, а век ружтӧ.

Гӧрд пилотка, кокыс кӧма, Бӧжыс югзьӧ сизим рӧмӧн.

Олӧ гидын, чукля сюра, Сетӧ уна небыд вурун, Нёльнан кокас вожа гыж, Тайӧ, дерт жӧ, лоӧ ыж.

Яй кӧ сетан — мурзӧ-сёйӧ. Сідзсӧ, мелі да зэв шань. Быдтор аддзӧ пемыд войӧ, Тайӧ зверыс гортса кань.

Сійӧс кӧ тэ вердан бура, Ваяс пес и ваяс турун. Он кӧ повзьы — вылас сӧв, Тэнӧ тӧвзьӧдас бур вӧв.

Вежӧ томан, видзӧ керка. Вӧралысьлӧн медбур ёрт. Котралігӧн тэрыб кока, Тайӧ лапъя пеля (...). 80 удж. Лыддьы да велӧдчы висьтавны аслад кывйӧн.

Выль во кежлӧ меным козьналісны кык вежонся мичаник каньпи. «Кыдз нӧ нимыд?» — юалі. «М-мля», — вӧлі сылӧн вочакывйыс. Но, мися, Миля кӧ и Миля. Лӧсьӧді сылы паспорт: Канева Миля Васильевна, рӧмыс сьӧда-еджыда-гӧрда, ворсанторйыс — кӧв, радейтана сёяныс — йӧв. Но йӧвсӧ Миля, вӧлӧмкӧ, оз радейт, а зэв азыма сёйӧ курӧг кольк. Ӧні Миля ыджыд да шыльыд кань. Тӧлка. Сёрнитӧ и! Ӧтчыд гартчӧ вӧлі кок улам, корӧ уль кольк. Дӧзми да шуи: «Мун татысь, вай покой, кутав шыръясӧс да сёй!». Шуи и вунӧді та йылысь. А недыр мысти, видзӧда да, Миля ывлавылысь пырӧ, а вомас — шыр! Пуктіс шырсӧ кок улӧ, чатӧртіс юрсӧ да шуӧ: «Мур-р. Ме тэныд вайи, мый корин». «Йӧй жӧ тэ, Миля, — шуи ме. — Коді нӧ миян каньыс: тэ али меӧ?» Сідз и корис кольктӧ. А шыръястӧ дыр на кыскаліс меным.

1. Мыйла каньпиыслы сетісны Миля ним? 2. Мый радейтӧ сёйны Миля? 3. Мыйла каньпи куталіс шыръясӧс?


<Kodko @ Керка. Патера. Вежӧс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 59-65.>


81 удж. Лыддьы текстсӧ. Быдӧнлӧн аслас оланін. Настук — сиктса олысь. Сійӧ олӧ бать-мамыскӧд пу керкаын. Налӧн ас овмӧс. Мишуклӧн котырыс олӧ карын вит судта керкаын кык вежӧса патераын. Ыджыдджык чойыс олӧ нин асшӧра ӧтуволанінын. Сылӧн вежӧсыс кӧть и неыджыд, но шоныд да пельк. А тэнад кутшӧм оланіныд?

Видзӧдлы серпасалӧм керкаяс да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кӧні Мишуклӧн керкаыс? 2. Кӧні Настуклӧн керкаыс? 3. Кутшӧм тэнад керкаыд? 82 удж. Гиж ассьыд оланінпастӧ.

Ина кадакывбердъяс. Ина кывбӧръяс.

83 удж. Серпас серти лӧсьӧд кывбӧра эмакывъяс.

Пример вылӧ: пызан вылын ӧшинь дорын 84 удж. Серпас отсӧгӧн содты сёрникузяясӧ ина кадакывбердъяс.

1. Креслӧ сулалӧ ичӧт пызанкӧд орччӧн. 2. ӧшалӧ мича серпас. 3. Ичӧт пызанлы паныд сулалӧ небыд диван. 85 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Юась ёртыдлысь.

1. Кӧні тэ олан? 2. Кымын судтаа тіян керканыд? 3. Кымын вежӧса тіян патераныд? 4. Кымын морт сэні олӧ? 5. Тэнад эм аслад вежӧс (пельӧс)? 6. Мый сэні эм? 7. Кыдзи тэ отсалан бать-мамыдлы пелькӧдны оланін? 86 удж. Серпасав ассьыд вежӧстӧ (пельӧстӧ). Висьтав сы йылысь аслад серпас серти. Пырт сёрниӧ ина кадакывбердъяс да кывбӧръяс. 87 удж. Нуӧдӧй «Ми — дизайнеръяс» ворсӧм. Юксьӧй чукӧръяс вылӧ да лӧсьӧдӧй ӧнія вежӧслысь модель. Кутшӧмӧн сійӧ вермас лоны? Дасьтысьӧй висьтавны сы йылысь. 88 удж. Сёрникузяясӧ содты колана кывбӧръяс.

1. Пызан ... куйлӧны небӧгъяс. 2. Керка ... быдмӧны пуяс. 3. Юр ... дзирдалӧ люстра. 4. Вежӧс ... мича джодждӧра. 5. Ӧшинь ... дзоридзалӧ льӧм. 6. Креслӧяс ... сулалӧ ичӧт пызан. 7. Быд асыв менам пӧч ноксьӧ пач ... . 89 удж. Серпасъяс серти лӧсьӧд висьт.

Заводит тадзи: Талун шойччан лун. Завтрак бӧрын Мишук да сылӧн бать-мам заводитісны пелькӧдны патера.


<Kodko @ Вӧр-ва видзӧм : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 66-75.>


ВӦР-ВА ВИДЗӦМ

90 удж. Аддзы вӧрпа нимъяссӧ юржугӧдлансьыс. 91 удж. Серпасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд кывтэчасъяс. Артмӧм 3–4 кывтэчасӧн лӧсьӧд сёрникузяяс. 92 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьысьӧм кежлӧ. Вочавидз кывбурын сетӧм юалӧм вылӧ.

Кытчӧ вошис ош?

Кытчӧ вошис Вӧрысь ошкыс, Кодыр усис еджыд лым? Гашкӧ, лэбач моз жӧ Лэбис Сэтчӧ, кӧні шонді пым? Либӧ, кӧнкӧ, Вежис гӧнсӧ, Лоис еджыд, быттьӧ кӧч? Кытчӧ вошис Вӧрысь ошкыс? Оз тай тыдав — мый кӧть вӧч! 93 удж. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм вӧрпа пыртӧма «Гӧрд небӧгӧ»? Тайӧ буртор али лёктор? Гӧгӧрвоӧд вочакывтӧ.

«Гӧрд небӧгӧ» гижӧны бырысь пемӧсъяс да быдмӧгъяс йылысь. КЫВБЕРДЪЯСЫСЬ АРТМӦМ ЭМАКЫВЪЯС. 94 удж. Артмӧд эмакывъяс. Лӧсьӧд 2—3 сёрникузя.

95 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ.

Мой — важ коми кыв. Сійӧ кӧть и эм словаръясын, но йӧзкостса сёрниын омӧля бергалӧ сы вӧсна, мый ваын олысь тайӧ пемӧсыс Коми муысь дзикӧдз бырліс. Важӧн мой овлӧма быдлаын. Та йылысь висьталӧны места нимъяс: Мояшор, Моявидз. Но мойлӧн дона куыс ковмис пыр унджык и унджык. Доныс сы вылӧ содіс, а пемӧсъяслӧн лыдыс чиніс. Коми республикаӧ мойясӧс вӧлі вайӧма Воронежса заповедникысь да лэдзӧма Печоро-Илычскӧй заповедникӧ, Печораӧ, Эжваӧ. А 1969-ӧд воын миян юясын мойыс вӧлі сюрс да джын лолӧдз.

Мый выльторсӧ тӧдмалін висьтысь? Лӧсьӧд юӧртор «Гӧрд небӧгӧ» гижӧм вӧрпа йылысь. 96 удж. Тӧдмав юржугӧдлансӧ.

1. Ур кодь ичӧтик вӧрпа. Куыс визя. 2. Зэв ичӧтик рудіник вӧрпа. Сёйӧ турун кӧйдыс. 3. Ыджыд сюра вӧрпа, олӧ тундраын. Сёйӧ яла нитш. 4. Яй сёйысь, дона куа, пемыдруд рӧма, мича вӧрпа. 5. Ичӧт вӧрпа. Бӧж йылыс — сьӧд. 6. Тайӧ вӧрпаыс ичӧтик ош кодь. Зэв ён, вермӧ кыйны йӧраӧс.

1. Пармаса медъён вӧрпа. 2. Ичӧтик, пашкыр бӧжа вӧрпа. 3. Олӧ ваын, зэв мича, ён, дона куа вӧрпа. 4. Зэв уджач вӧрпа. Олӧ ваын. Паськыд ёсь пиня. 5. Олӧ му пытшкын. Ачыс синтӧм. 6. Пармаса ыджыд вӧрпа. Сюра, гӧрба ныра. Сёйӧ пу коръяс, турун. 7. Яй сёйысь, ён вӧрпа. Олӧ пуяс вылын. Куыс гӧрдов рӧма.

Лӧсьӧд вӧрпаяс йылысь юржугӧдлан либӧ ребус. 97 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьысьӧм кежлӧ.

Меным жальӧсь.

Руч пӧ мудер, Кӧч пӧ полысь, Кӧин скӧр да вывті горш. Ур пӧ пельк зэв, Вӧркань — колысь, Гуын тӧвбыд узьӧ ош. Оз на дышла Пӧж сэн мышсӧ Вӧрса Мишка ньӧти войт. Йӧра мед кӧ Ыджыд ветлӧ, Посниясӧс оз на дойд. Парма вӧрас Быдӧн тӧрас: Скӧр и мудер, но и мед. Меным жальӧсь Ставныс найӧ, Мортлы некод мед оз шед.

1. Кутшӧм вӧрпаяс йылысь гижӧма А. Мишарина? 2. Кутшӧмӧсь найӧ? 3. Кыдзи тэ гӧгӧрвоин тайӧ кывъяссӧ: «Мортлы некод мед оз шед»? 98 удж. Лыддьы да вочавидз юалӧм вылӧ.

Мишук классыскӧд ветліс вӧр видзан музейӧ. Уна выльтор тӧдмаліс. Рытнас паніс сёрни батьыскӧд. — Батьӧ, тӧдан-ӧ тэ Коми республикалӧн «Гӧрд небӧгӧ» гижӧм пемӧсъясӧс? — Дерт, тӧда: мой, йӧра, низь, тулан, кӧр, енгаг, малязі, чими, ком, кутш. А мыйла найӧс сэтчӧ гижӧмаӧсь? — Музейын миянлы висьталісны, мый найӧ быран выйынӧсь. — Сідзкӧ, висьтав, кыдзи морт вермас налы отсавны? — Колӧ видзны вӧр-ва, весавны юяс, тыяс, вӧръяс лӧп-ёгысь, садитны пуяс. Ме тай сідзи чайта. А тэ кыдзи чайтан? КЕРАН ВЕЖЛӦГ 99 удж. Комиӧд висьтсӧ. Инды керан вежлӧга эмакывъяс. Лӧсьӧд висьт дорӧ юалӧмъяс. Уськӧдам тӧд вылӧ ъ да ь гижӧм. 100 удж. Корсь сёрникузя помсӧ. Содты лӧсялана ъ либӧ ь. Тэч гижан пасъяс. Мыйла ми найӧс пуктам?

Уръяс, кӧчьяс, сьӧдбӧжъяс вежӧны пасьыслысь рӧмсӧ. Йӧраяс, ошъяс да вӧрпорсьяс — медыджыд вӧрса пемӧсъяс. Ручьяслӧн, вӧрканьяслӧн, кӧинъяслӧн медъёсь пиньяс. Кыньяс, низьяс, туланъяс зэв сук да мича гӧнаӧсь. Вурдъяс да мойяс — вӧрпаяс пиын медбур вартчысьяс. Шыръяс, муошъяс да визяордаяс — вӧрын медся ичӧт олысьяс.

101 удж. Лыддьы да тӧдмав, кутшӧм вӧрса пемӧс йылысь гижӧма И. Коданёв. Мыйла тэ тадзи чайтан? Инды текстысь керан вежлӧга эмакывъяс.

Воськов кыксё сайын туй вылӧ петіс ... . Сійӧ лэптіс юрсӧ, кыскыштіс нырнас сынӧдсӧ да заводитіс кывзысьны. Ыджыд юра, кузь кокъяса, мича сюра, пельяссӧ чургӧдӧма водзлань. Ок, кутшӧм шыльыд да ён! Сійӧ вӧлі дзик сэтшӧмӧн, кутшӧмӧн Коля аддзыліс серпасъяс вылысь. 102 удж. Серпасав радейтана вӧрпатӧ. Лӧсьӧд сы йылысь план серти неыджыд висьт.

1. Кутшӧм сійӧ? 2. Кӧні олӧ? 3. Мый сёйӧ? 4. Мыйӧн тэныд кажитчӧ? 103 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.

Ветлӧ вӧрті, пиньсӧ йирӧ, Кодӧс аддзас, сійӧс пурӧ, Гӧныс сера, быттьӧ пӧим. Тайӧ лэчыд пиня кӧин.

Тайӧ сьӧда-еджыд визя Кӧть и пася, абу низя. Водас муас, оз и шебрась — Тайӧ шоныд муысь (...).

Гожӧмнас руд рӧма ветлӧ. Тӧлын еджыд гӧн петлӧ. Пельяс кузьӧсь, дженьыд бӧж. Полӧ быдторйысь нэм чӧж.

Гӧныс пушкыра, Бӧжыс пашкыра, Синъясыс — сьӧд моль Сёяныс — коз коль. Кутшӧм вӧрпа оз ов миян вӧрын?


<Kodko @ Тулыс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 76-80.>


104 удж. Лыддьы да аддзы уна лыда кывбердъяс.

Кутшӧм талун поводдяыс?

Ӧні тулыс. Поводдяыс бур, шоныд, абу зэра, абу тӧла. Лунъясыс шондіаӧсь, енэжыс пыдӧстӧм. Пуясыс вежкодьӧсь, коръясыс посниӧсь. Туйясыс няйтӧсь. Тайӧ волӧн бур да мича кад. 105 удж. Лӧсьӧд талунъя поводдя йылысь сёрникузяяс.

Текст — тайӧ кык либӧ унджык сёрникузя, йитчӧмаӧсь ӧта-мӧдныскӧд мӧвп да грамматика боксянь.

Быд текстлӧн эм тема да шӧр мӧвп.

Тема — мый йылысь висьтавсьӧ текстас. Шӧр мӧвп — мыйӧ велӧдӧ текстыс. 106 удж. Аддзы, кӧні текст, а кӧні сёрникузяяс.

Воис тулыс. Ывлаын кӧдздӧдіс. Ме велӧдча витӧд классын. Тайӧ менам ёрт.

Воис тулыс. Лунъясыс лоисны кузьӧсь. Шонді сывдӧ лымсӧ. Гӧгӧр жургӧны визув шоръяс. 107 удж. Лыддьы текстсӧ.

Тувсовъя гӧлӧсъяс.

1

Му вылын куйліс лым. Пуяс сулалісны кушӧсь на. Гаръяс пу вожъяс вылын вӧліны ичӧтӧсь. Но найӧ кӧсйисны быдмыны. — Позьӧ? — юаліс ӧти гарыс мӧдыслысь. — Оз на, — вочавидзис гар. — Муыс лымъя на. Сынӧдыс кӧдзыд. Шоныд тӧвруыс висьталас, кор позяс быдмыны. Муын лым улын куйлісны орччӧн кык кӧйдыс. Налы тшӧтш жӧ окота вӧлі быдмыны. — Позьӧ? — юаліс ӧти тусьыс мӧдыслысь. — Оз позь, — вочавидзис тусь. — Лымйыс эз на сыв. Ваыс висьталас, кор позяс быдмыны.

2

Ю вылын куйліс кыз да крепыд йи. Черияс ньӧжйӧник уялісны ю пыдӧсын. Сэні вӧлі пемыд да гажтӧм. — Позьӧ кайлыны вывлань? — юаліс ичӧтик чери ыджыдӧс. — Оз позь, — вочавидзис чери. — Йиыс крепыд да кыз на. Регыд нин воссяс ю, заводитчас йи кылалӧм. И со тайӧ луныс локтіс. Воис тулыс. Лоис зэв шоныд. Пӧльтіс шоныд тӧвру. Заводитісны жургыны шоръяс. Лунвылысь локтісны лэбачьяс. — Садьмы, — шуӧ гар мӧдыслы. — Кутшӧм шоныд тӧвруыс! Позьӧ быдмыны. — Кывзы, — шуӧ тусь мӧдыслы. — Шоръяс бузгӧны. Позьӧ быдмыны. Ыджыд йи пластъяс кывтісны ю вывті. Найӧ йӧткалісны ӧта-мӧдсӧ: Поз-з-зьӧ! Поз-з-зьӧ!

Роч мойд серти

1. Мыйла тайӧ гижӧдыс лоӧ текстӧн? 2. Мый йылысь висьтавсьӧ тайӧ текстас? 3. Мыйӧ сійӧ велӧдӧ?

Лыддьы мойдсӧ рольяс серти. 108 удж. Тӧвру, пуяс, гаръяс, йи, чери, тӧв, шоръяс, йи пластъяс кывъяс дорӧ мойдысь аддзы кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс. Гиж найӧс. 109 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

Шондіа лун пальӧдӧ ун. Шонді кӧть и ӧти, а оз быдӧнӧс ӧтмоза шонты. 110 удж. Комиӧд да висьтав шонді йылысь.

Мый вӧчӧ шонді? 111 удж. Серпасав да гиж план серти ас висьт «Менам шонді».

1. Кыдзи шуӧны тэнсьыд шондітӧ? 2. Кутшӧм сійӧ? 3. Мый радейтӧ вӧчны? 4. Мыйӧн кажитчӧ? 112 удж. Лыддьы висьтсӧ, юклы сёрникузяяс вылӧ. Юрнимав да гиж.

Колис косму тӧлысь кельыдлӧз енэжӧд шлывгӧны кымӧръяс петкӧдчис яръюгыд тувсовъя шонді сэні и тані сярвидзӧны вижъюръяс, югыдлӧз лым чачаяс. 113 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Гӧгрӧс чужӧма, шоныд лола, Соссӧ пуджӧма, мырсьӧ-олӧ. Оз куж шойччыны, оз куж шогсьыны, Син оз куньлывлы, оз тӧд ун; Му шар бергӧдлӧ, ставсӧ пелькӧдӧ. Некор нинӧмтор оз тай вун! Шонтӧ вӧр-васӧ, джуджыд гӧрасӧ, Видзьяс, кӧдзаяс, мувыв сад. «Аттьӧ шонділы пӧся шонтӧмысь!» — Быдӧн сьӧлӧмсянь шуны рад. Гӧгрӧс чужӧма, шоныд лола, Соссӧ пуджӧма, мырсьӧ-олӧ.

1. Кутшӧм шондіыс В. Власов серти? 2. Мый сійӧ вӧчӧ? 3. Кӧні сійӧ олӧ? 4. Мыйла сійӧс йӧзыс аттьӧалӧны?


<Kodko @ Тувсовъя гажлунъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 81-89.>


ТУВСОВЪЯ ГАЖЛУНЪЯС 114 удж. Лыддьы тувсов гажлун нимъяс. Кутшӧм гажлун нимъяс тэ ӧні тӧдмалін? Нӧшта кутшӧм праздникъяс пасйӧны тулысын? 115 удж. Лыддьы да аддзы текстъясысь приметаяс.

1. Евдокея лун пасйӧны рака тӧлысь 14-ӧд лунӧ. Тайӧ лунсяньыс важ календар серти заводитчӧ тулыс. Важӧн коми йӧз шулісны, мый Евдокея лунӧ кӧ войтваыс чипанлы юмӧн сылас, то и тулысыс водз воас. 2. Ӧльӧксея-божъя лунӧ войтваыс пӧ мед вӧлі ӧшлы юны тырмымӧн, сэк пӧ гожӧмыс лоӧ бур. Ӧльӧксея-божъя лун пасйӧны рака тӧлысь 30-ӧд лунӧ. 116 уж. Корсь да гиж 2—3 тувсов примета. КЕРАНТОРЪЯ ВЕЖЛӦГ. 117 удж. Лыддьы да корсь керанторъя вежлӧга эмакывъяс, рочӧд найӧс.

Йӧввыв — тӧв колльӧдан, тулыс паныдалан гажлун. Заводитчӧ Йӧввыв Ыджыд видзӧ пырӧмсянь вежонӧн водзвыв. Тайӧ лунӧ исласисны джуджыд кыр йывсянь даддьӧн. Исласьны петавлісны весиг олӧмаяс. Масленича лунӧ ветлӧдлісны уна рӧма лентаясӧн мичмӧдлӧм вӧвъясӧн. Сикт кузя гӧнитісны кӧшӧва доддьӧн да сьылісны «Шондібанӧй, гажа валяйӧй». Тайӧ лунӧ пузьӧдлісны самӧвар, пӧжалісны блин. Блинсӧ сёйисны нӧкйӧн, выйӧн. Йӧввывлӧн бӧръя лунӧ сотлісны идзасысь вӧчӧм чучела. Тадзи йӧз янсӧдчисны тӧвся лёкыскӧд, виччысисны тулыс воӧмкӧд бур олӧм. Рытнас аньяс ветлісны вичкоӧ служба вылӧ, а том йӧз гажӧдчисны, сьылісны да йӧктісны.

1. Кор коми йӧз пасйылісны Йӧввыв? 2. Мыйӧн торъялӧ Йӧввыв мукӧд гажъясысь? 3. Кыдзи пасйӧны Йӧввывсӧ тіян сиктын (карын)? 118 удж. Сёрнитӧй ӧта-мӧдныдкӧд.

— Бур лун, Ира. Мый вӧчан? — Чолӧм, Лена. Блин со пӧжала. Тайӧ вежоннас коми йӧз блин сёйӧны. Сы бӧрти заводитчӧ Ыджыд видз. — Ыджыд видз дырйи блинсӧ оз ӧмӧй сёйны? — Дерт, оз. Сэки ни йӧла, ни чериа-яя вӧлӧга оз сёйны. — Мый позьӧ, сідзкӧ, сёйны Ыджыд видз дырйи? — Ва вылын пуӧм рок, капуста, нянь, картупель, град выв пуктасъяс. Мӧд ногӧн кӧ — кослунъя сёян.

1. Ті кужанныд пӧжавны блин? 2. Коді тіян гортад пӧжасьӧ? 119 удж. Содтав кольӧм суффиксъяссӧ.

Торъя дозйӧ кисьтны литра джын йӧв. Йӧв пытшкӧ гудравны пызь. Няньшомыс медым вӧлі кизьӧриник нӧк кодь. Содтыны сов да сакар, кык-куим кольк. Няньшом бура гудравны пу паньӧн. Мавтны выйӧн рач да пуктыны плита вылӧ. Шоналӧм рачын позьӧ пӧжавны блин. 120 удж. Лыддьы текстсӧ.

Берба лун.

Берба лун — вӧр-валӧн ловзян пас, тулыслӧн воан кад. Коми йӧз важысянь нин бербаӧс лыддьывлісны вежа пуӧн. Шулісны, мый кутшӧм пӧ бербаыс артмас, сэтшӧм и воыс лоас. Бур розъя кӧ бербаыс — бур во водзын, кос бербаыс — лёк во водзын. Вичкоын вежӧдлісны берба вож. Пуктылісны сійӧс гортас ен ув пельӧсаныс. Аньяс берба вожнас кокньыдика шлачкӧдлісны челядьнысӧ да шуалісны нимкыв. Тадзи найӧ эскывлісны бербалӧн бурдӧдчан выныслы.

1. Мыйла бербасӧ коми йӧз шулісны вежаӧн? 2. Мый вӧчисны вежӧдӧм бербанас? 3. Тӧдмав, кор пасйӧны Благӧвещенньӧ, Йӧввыв, Ыджыд лун, Берба лун? 4. Найӧс нуӧдігӧн кутшӧм традицияяс вӧліны? 121 удж. Содты сёрникузяясӧ эмакывъяс.

1. Бербасӧ коми йӧз лыддьывлісны вежа ...ӧн. 2. Нывбабаяс кокньыдика шлачкӧдлісны ...ӧн челядьсӧ. 3. ...ӧн ветлісны вичкоӧ. Кутшӧм традицияяс вӧліны Ыджыд лунӧ? Вӧдитчы отсӧг вылӧ вайӧдӧм кывтэчасъясӧн.

Ыджыд лунӧ

пӧжавлісны кулич чеччалісны пӧв вылын тачкӧдчисны колькйӧн сёйисны мичмӧдӧм кольк ӧта-мӧд дорӧ ветлісны гӧститны пелькӧдісны керка зонъяс лыйсисны пищальысь (повзьӧдлісны омӧльясӧс) вичкоын нуӧдлісны служба гажӧдчисны, качайтчисны шуалісны: «Кристос ловзьӧма!» 122 удж. Серпасъяс серти вочавидз юалӧм вылӧ.

Кыдзи Настук котырын пасйӧны Ыджыд лун? 123 удж. Серпасав ыджыдлунся кольк. Лӧсьӧд ёртыдлы чолӧмалӧм Ыджыд лунӧн.

Дона ёрт!

Чолӧмала тэнӧ Ыджыд лунӧн! Сиа тэныд шуд, радлун, кыпыд лов шы!

Тэнад нывъёрт


<Kodko @ Вермӧм лун : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 90-93.>


ВЕРМӦМ ЛУН

124 удж. Лыддьы баллада юкӧн.

Сталинградскӧй баллада.

Коркӧ волан кӧ Волгалань тэ, — Братскӧй гу весьтас копыртчы чӧла ... Сійӧн му вылын ӧні ми олам, — Найӧ сетісны ассьыныс нэм!

Копырт юртӧ да пидзӧс выв сувт Братскӧй гу бердӧ ӧти здук чӧла, Мед салдатъяслысь палявтӧм ун Оз нин торк весиг котӧртысь тӧлыс ...

Дона быдӧнлы му вылын мир Да веж тулыс моз дзордзалысь томлун. Сэсся некор оз киссьы мед вир, Колӧ сы вӧсна тышкасьны, овны.

1. Мый йылысь тайӧ балладаыс? 2. Кодъяслы сійӧ сиӧма? 3. Мый тэ тӧдан Ыджыд тыш йылысь? 125 удж. Рочӧд салдатлысь письмӧсӧ.

Чолӧм, дона гӧтыр Александра Михайловна да Агния нылукӧй. Уна кад мысти босьтчи гижны тіянлы письмӧ. Меным сетісны зэв ыджыд награда. Быд лун мунам 100 километр водзӧ. Сідзкӧ, ме регыд воа гортӧ. Уна позьӧ висьтавны армейскӧй олӧм йылысь, воа да ставсӧ висьтала. Сэтшӧм окота асланым мӧслысь чӧскыд йӧвсӧ юыштны. Дерт, сьӧкыд тіянлы метӧг мӧстӧ видзны, но виччысьыштлӧй неуна, энӧ вузалӧй мӧстӧ, регыд воа.

1. Кутшӧм аскылӧм чужис, кор тэ лыддин письмӧсӧ? 2. Вӧлі-ӧ кодкӧ тіян рӧдвужысь Ыджыд тышын? 126 удж. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн вочавидз юалӧм вылӧ.

Мый вӧчисны йӧз, медым не вунӧдны Айму вӧсна Ыджыд тыш йылысь?

Отсӧг вылӧ кывтэчасъяс: сувтӧдісны мемориалъяс, памятникъяс, обелискъяс; гижисны Паметь небӧг; пасйӧны Вермӧм лун; чолӧмалӧны ветеранъясӧс; козьналӧны ветеранъяслы дзоридзьяс; паныдасьлӧны ветеранъяскӧд. 127 удж. Вермӧм лунӧ телевизор-радио пыр позьӧ кывны войналы сиӧм вель уна сьыланкыв. Велӧдам Лев Ошанинлысь «Война туйяс» сьыланкыв.

Война туйяс, бус да сьӧд ру, Взрывӧн кодйӧм гуяс, танкӧн лойӧм му. Кысь нӧ тӧдан, кор дзенгас — шков, Гашкӧ, тані-й пӧдан, пуктан ассьыд лов. Бусыс пырӧ морӧс пиад да эбӧстӧ виӧ. Гӧгӧр сотчӧ, кайӧ биӧн, а пуляыд йӧй.

Война туйяс, бус да сьӧд ру, Взрывӧн кодйӧм гуяс, танкӧн лойӧм му. Вӧр йыв сайын шонді зэв рам. Кильчӧ содйӧд кайӧ шогсьыс пӧрысь мам. Кымӧс весьтас кутӧ кисӧ, — Мам сьӧлӧмыд висьӧ, Быд лун виччысьӧ тан писӧ, А пи оз лок.

Война туйяс, бус да сьӧд ру, Взрывӧн кодйӧм гуяс, танкӧн лойӧм му. Вуджим мыйта вир кисьтан кось! Некор война туйтӧ вунӧдны оз позь.

Сьылӧй сьыланкывсӧ класснад Вермӧм лунлы сиӧм гажлун вылын.


<Kodko @ Велӧдӧм материал вынсьӧдӧм : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 5-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. Сыктывкар: Анбур, 2013. Лб. 94-95.>


ВЕЛӦДӦМ МАТЕРИАЛ ВЫНСЬӦДӦМ

128 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс. Нӧдкывъясысь аддзы да гиж эмакывйысь артмӧм кывбердъяс.

1. Абу ловъя, а мортӧс велӧдӧ. 2. Бордъя, а оз лэбав, коктӧм, а ветлӧ. 3. Ныра и бӧжа, а абу ловъя. 129 удж. Комиӧд висьтсӧ. 130 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ, содтав кадакывъясӧ колана суффиксъяс.

1. Гортын — кыдз колӧ, йӧзын — кыдз тшӧктӧны. 2. Быд пӧтка локтӧ аслас позйӧ. 3. Быдторйӧ колӧ велӧдчыны. 131 удж. Содтав колана кывбӧръяс.

Водз тулыснас лэбачьяс заводитӧны лӧсьӧдны позъяс. Быд лэбач вӧчӧ позсӧ ас местаӧ. Катшаяс, ракаяс, юрсикайяс, жоньяс, сьӧд ракаяс позсӧ вӧчӧны пуяс вылӧ. Юсьяс, дзодзӧгъяс, уткаяс, истанъяс да ваын уялысь мукӧд пӧткаяс вӧчӧны быдтысянінсӧ юяс да тыяс дорӧ. Дозмӧръяс, таръяс, сьӧлаяс, шоныд муысь воӧм мукӧд лэбачьяс позъялӧны вужля увъясӧ, пӧрӧм пуяс улӧ. Джыджъяслысь позсӧ позьӧ аддзыны юлӧн кыркӧтшъяс дорысь. Уна лэбач позъялӧны ӧшинь куричьяс бокӧ, кер бунтъяс костӧ. 132 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Содтав колана вежлӧг суффиксъяс.

Аддзысьлытӧдз, школа!

Классын, коридорын Весиг шы оз кыв. Школьникъясӧс корис Гожся ывлавыв. Миянлы яр шонді... Нюжӧдӧма сыв... . Майбыр, пӧттӧдз гожъяв, Котрав, серав, сьыв. И тэ, муса школа, Таысь он ло скӧр. Первой арся лунӧ Аддзысям ми бӧр.

1. Кӧні тэ кутан коллявны гожӧм? 2. Мый тэ радейтан вӧчны гожӧмын? 3. Волӧн кутшӧм кад тэныд медся ёна кажитчӧ?

КОМИ КЫВ. 6 КЛАСС. 2 ПЕТАС. 2013

<Kodko @ Гожся казьтылӧмъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 5-9.>


— велӧд наизусьт

— вӧчам содтӧд удж

— грамматика тема

— выль тема

— босьт тӧд вылад

— гортса удж

— вочавидз юалӧм вылӧ

— творческӧй удж

НЫВКАЯС ДА ЗОНКАЯС!

Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн! Таво ті тӧдмаланныд выль кывъяс, велаланныд бурджыка сёрнитны комиӧн, лыддянныд кывбуръяс, мойдъяс, висьтъяс, легендаяс. Войвыв дзоридз маръямоль йылысь паныдасьлас кык легенда да сьыланкыв. Тайӧ жӧ дзоридзыс лоӧ миян небӧглӧн пасӧн. Грамматика да выль тема пасйӧма маръямоль дзоридзӧн. Сиам тіянлы бура велӧдчыны, пыдди пуктыны коми кыв!

ГОЖСЯ КАЗЬТЫЛӦМЪЯС

5-ӧд класса материал мӧдпӧвъёвтӧм

1 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Корсь кывбурысь серпас дорӧ лӧсялана кывъяс.

Коми муын, Кор гожӧмыс бур, Шонді-дзоридзыс Лэптӧма юр.

Кыптӧм енэжас Кымӧрыс — юсь. Сэсь оз сӧдзӧдчы Зэрыслӧн тусь.

Шоныд ывлаыс Кыпӧдӧ лов. Дырджык миянкӧд, Гожӧмӧй, ов!

2 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз текст помын юалӧм вылӧ.

Гожся лунӧ.

Сашук бура колляліс шойччан лун. Асывбыд сійӧ узис, а сэсся сёйис веськыда вольпасяс. Лунтыр ворсіс ывлаын: котраліс зонкаяскӧд, дурис, туплясис турун вылын. Юасьтӧг ветліс ю дорӧ купайтчыны. Рытывбыд Сашӧ дӧзмӧдіс ичӧт чойсӧ. Войбыд кывзіс гора музыка да видзӧдіс телевизор. Сӧмын мыйла сэтшӧма мудзисны бать-мамыс?

Сёрнит ёртыдкӧд гожӧм йылысь.

— Кыдзи тэ коллялін гожӧм? — Кытчӧ таво ветлін? — Кутшӧм вӧлі поводдяыс гожӧмнас? — Кыдзи отсасин бать-мамыдлы? — Кутшӧм град выв пуктас быдтін гожӧмнас? — Кутшӧм вотӧс да тшак чукӧртін? — Мый заптінныд бать-мамыдкӧд тӧв кежлӧ? — Кутшӧм вӧвлӧмтор казьтывлан?

3 удж. Гиж текстсӧ, содты лӧсялана эмакывъяс.

Водз арын ме батькӧд ветлі тшакла. Ягысь ме аддзи дас кык еджыд гоб, а батьлы сюрис дас нёль. Ставныс вӧліны ёнӧсь, мичаӧсь. Сэсся вӧрысь сюрисны солалан тшакъяс: ягсер да ельдӧг. Ми локтім гортӧ тыр чуманӧн.

64 удж. Лыддьы да гӧгӧрво юӧрсӧ. Гиж кажитчана гут-гаг йылысь ас юӧр, серпасав.

Бобув — тайӧ медмича гут-гаг. Сійӧ быттьӧ уна рӧма дзоридз. Бобувъяс зэв бура лэбалӧны, кодсюрӧяс вермӧны лэбны Европаысь Африкаӧ. Сэні найӧ пуктӧны колькъяс. Выль бобувъяс сійӧ жӧ туйӧд локтӧны бӧр Европаӧ.

Аддзы коми шусьӧгъяслы да кывйӧзъяслы роч пӧв.

Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

Гожӧм заптӧ, тӧв дзимлялӧ. Гожся луныд йӧлӧн-выйӧн исковтӧ. Кӧка войяс дженьыдӧсь да югыдӧсь. И кӧдзыд гожӧм тӧлысь шоныдджык овлӧ.

5 удж. Вуджӧд текстсӧ.

Шоныд жӧ гожӧм! Лунтыръясӧн пӧжӧ шонді. Ставыс вежӧдӧ, дзоридзалӧ, сӧвмӧ да кисьмӧ. Ставыс пӧртмасьӧ аслас мичӧн-рӧмӧн, и быдӧнлӧн аслас кад.

Аддзы да гиж гожӧм йылысь 3–4 шусьӧг да кывйӧз. Куж найӧс гӧгӧрвоӧдны.

Ю вомӧн мича мегыр ӧшйӧма.

Кор ме кола — йӧзыс виччысьӧны, А кор ме локта — ставӧн дзебсясьӧны.

Гожся войын турун пӧвстын Уна югыд эзысь моль, Тӧлысь аддзӧ, но оз босьтав, А вот шондіыд оз коль.

Сытӧг эськӧ эз вӧв олӧм, Мусӧ, васӧ сійӧ шонтӧ. Сылӧн нюмысь тэныд долыд, Тайӧ миян зарни ...

6 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Аддзы эмакывйысь артмӧм кывбердъяс, ӧнія када кадакывъяс.

Радейтана дзоридз.

Гожӧм. Ме муна туруна видз вывті. Гӧгӧр зэв мича, синмӧ шыбитчӧны уна рӧма дзоридзьяс. Аддза тайӧ ловъя серпассӧ, и нимкодясьӧ сьӧлӧмӧй. А менам медся радейтана дзоридзыс — пӧлӧзнича. Быдмӧ сійӧ муяс вылын да шепта турун пӧвстын. За вылас кыпӧдчӧмаӧсь кузь, оттӧм коръяс. Сыръясыс воронка кодьӧсь, лӧз йылаӧсь. Шӧрас быттьӧ вижов гӧгрӧс моль. А сэтшӧм чӧскыд кӧра! Миянлы дзоридзьяс вайӧны радлун да мичлун. Мед найӧ дзоридзалӧны му вылас, нимкодьӧдӧны миянӧс.

Серпасав радейтана дзоридзтӧ да лӧсьӧд висьт.

1. Кутшӧм дзоридз тэныд кажитчӧ? 2. Кутшӧм сійӧ, кӧні быдмӧ? 3. Мый вайӧ йӧзлы?

7 удж. Лыддьы, гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Веж видз вывті муна, муна, Мича дзоридз сэні уна, Зарни дзоридз вывті уна. Меным гажа, сьыла-йӧкта, Мича дзоридз водзӧ ӧкта, Зарни дзоридз ӧдйӧ ӧкта. Муса зонлы юркытш кыа, Гортысь пета — рытъя кыа, Гортӧ локта — асъя кыа. Веж видз вывті муна, муна, Мича дзоридз сэні уна. Зарни дзоридз вывті уна.

1. Кутшӧм дзоридз йылысь гижӧ В. А. Савин? 2. Мыйӧн ӧткодьӧсь юркытш, анькытш, чунькытш кывъяс?


<Kodko @ Гожся шойччӧм : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 10-17.>


ГОЖСЯ ШОЙЧЧӦМ

пуктыны турун

Коми кывйын кыв шӧрын орччӧн вермӧ лоны кык согласнӧй: гора да гортӧм. Мӧд согласнӧйыс аскодялӧ орччӧн сулалысь воддза согласнӧйсӧ.

ПОЗЬӦ ПРӦВЕРИТНЫ

8 удж. Содты кывъясӧ колана шыпасъяс. Уджалӧй гозйӧн: прӧверитӧй ӧта-мӧдтӧ «Коми орфография кывкуд» отсӧгӧн, кадакывъяссӧ юклӧй чукӧръяс вылӧ.

9 удж. Бӧрйы воддза уджысь вит кадакыв да лӧсьӧд сёрникузяяс гожӧмын шойччӧм йылысь.

10 удж. Гиж текстсӧ лӧсялана шыпасъяс содтӧмӧн.

Мишук ветліс шойччыны сиктӧ. Сійӧ отсасис пӧчыслы, ветліс вӧрӧ вотӧсла, купайтчис да кыйис чери. Каникулъяс колляліс зэв бура.

11 удж. Лыддьы да гӧгӧрво Мишуклысь письмӧсӧ, вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Дона мамук!

Со ме и саридз дорын. Аддза сійӧс медводдзаысь да чуймала, кутшӧм сійӧ паськыд, помтӧм-дортӧм, а ваыс сола. Поводдяыс бур: пӧжӧ шонді, пӧльтӧ кокньыдик тӧвру, ставыс вежӧдӧ да дзоридзалӧ. Быд лун ми купайтчам, суналам, гожйӧдчам пӧсь лыа вылын. Тӧрыт ветлім экскурсияӧн Ботаническӧй садйӧ, нимкодясим лунвывса быдмӧгъясӧн. Татшӧмыд войвылын абу. Рытъяснас гажӧдчам дискотека вылын. Зэв бура ме шойчча. И век жӧ быд лун казьтыла тэнӧ, муса мамук. Регыд паныдасям. Тэнад Мишук пи.

1. Кытчӧ нӧшта ветліс гожӧмнас Мишук? 2. Мый зонка сэні вӧчис? 3. Кажитчис-ӧ Мишуклы шойччыны саридз дорын?

Вайӧд син водзад, мый тэ шойччан лагерын. Гиж письмӧ.

Керанторъя вежлӧг

Ылыстчан вежлӧг

Воан вежлӧг

Пример вылӧ:

Гожӧмнас сиктсянь карӧдз ветлӧ автобус. Саридз дорӧ ми мунім поездӧн. Сыктывкарсянь Москваӧдз позьӧ лэбзьыны самолётӧн.

12 удж. Уськӧд тӧд вылӧ ина вежлӧгъяс. Эмакывъяс дорӧ содты лӧсялана суффиксъяс. Гӧгӧрвоӧд суффиксъяс бӧрйӧмсӧ. Корсь торъялан кывтэчас.

ветлі сиктӧ

купайтчим юын

шойччисны лагерын

локті карӧ

лэбим Москваӧ

вотчис вӧрын

пуксисны поездӧ

муна поездӧн

пуксим машинаӧ

локтім машинаӧн

олінныд палаткаын

котӧртім туйті

13 удж. Помав сёрникузяяссӧ, бӧрйы да содты эмакывъяс дорӧ лӧсялана суффиксъяс. 1. Сыктывкарсянь Анапаӧдз позьӧ лэбзьыны самолётӧн. 2. Москвасянь Санкт-Петербургӧдз ветлӧ поезд. 3. Карсянь сиктӧдз ми ветлам ... . 4. Гортсянь школаӧдз ме муна ... . 5. Ыджыдджык воксянь воис ... . 6. Гожӧмнас ми ветлім Из гӧраӧ ... . 7. Ме гожӧмбыд чӧсмаси чӧдйӧн, озйӧн, мырпомӧн. 8. Ме таво виччыся Кӧдзыд Пӧльсянь бур козин.

14 удж. Сетӧм кывъяс да кывтэчасъяс отсӧгӧн вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кӧні тэ вӧлін гожся каникул дырйи? 2. Мый вӧчин гожӧмнас?

гожся каникул дырйи

некытчӧ эг ветлы, шойччы гортын

вӧлі карын

гожйӧдчи да купайтчи

батькӧд вӧралі

ветлі паркӧ

весалі град вылысь ёг турун

вуграси ва дорын

отсасян пӧль-пӧчлы

видзи мӧсъясӧс

уджалі, сьӧм нажӧвиті

ветлі вӧрӧ тшак-вотӧсла

отсаси турун пуктыны

шойччи саридз дорын

гӧститі пӧль-пӧч ордын

ветлі музейӧ

15 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.

16 удж. Содты кольӧм кадакывъяс, артмӧд да гиж сёрникузяяс.

... куим тӧлысь. ... пӧсь лыа вылын. ... Сьӧд (Азов) саридзын (юын). ... пӧль-пӧч ордӧ. ... уна выльтор. ... выль ёртъяскӧд.

Лӧсьӧд гожся шойччӧм йылысь ёрта сёрни.

Отсӧг вылӧ:

— Кӧні тэ коллялін гожся каникул? — Мый вӧчин каникул дырйи? — Мый выльторсӧ аддзылін гожӧмнас? — Кытчӧ тэ ветлін каникул дырйи? — Мый выльторсӧ тӧдмалін? — Тӧдмасин-ӧ выль ёртъяскӧд? — Ветлін-ӧ мукӧд каръясӧ (сиктъясӧ)? Мый сэтысь аддзылін? — Мыйӧн чӧсмасин гожӧмнас? — Кыдзи тэ казьтылан тайӧ каникулсӧ?

17 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Дасьты план серти гожся лоӧмтор йылысь ас висьт.

Медводдза чери.

Медводзӧн садьмис Степан: — Шондіыс енэж шӧрас нин, а ті узянныд! Сир-сыныд миян вылын вак-вакӧн сералӧны. Ӧтвылысь юим чай. Быдӧнлӧн ӧти гуся мӧвп — шеді-ӧ войнас чери. Виталей медводзын котӧртіс видлыны подольникъяссӧ. Вочасӧн ставӧн разӧдчим. Степанлы мича сын пысасьӧма. Радлӧ, дерт. Веськыда кӧ, быдӧнлы ичӧтика шедӧма. Ме жӧ эг тэрмась: кык подольниктӧ ӧдйӧ видлала. Степан шмонитӧ: — Енмыслы Ичӧт Миш кевмӧ. Ыджыд чери корӧ. Петь юаліс: — Ачыд лэптан али отсӧг виччысян? Весиг повзьышті. — Ачым, дерт. Ӧти подольникас прамӧй сир шедӧма, а мӧдас — налим. Ёртъяс мекӧд тшӧтш радлісны. Ошкисны и. Ӧні пӧ тэнӧ, Ичӧт Миш, сьӧрысь пыр кутам босьтны.

1. Кытчӧ ветлін гожӧмнас? 2. Мый аддзылін? 3. Мый выльторсӧ тӧдмалін?

18 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ.

Гожся салат.

Тасьті пыдӧсӧ пуктавны салат коръяс. Мыськавны град выв пуктасъяс. Та бӧрын вундавны редис нёль пельӧ, ӧгуреч гӧгыльясӧн, посньӧдлыштны оливки. Мичаа пуктыны тасьтіӧ. Дасьтыны соус: тертука пыр лэдзны сыр да гудравны сливкиӧн, выйӧн да уксусӧн, содтыны специяяс. Пуктыны салатӧ соус.

Вӧзйы ассьыд радейтана гожся сёянлысь рецепт.

Велӧдчы ёртъясыдкӧд ворсны «Пӧла-мачӧн» ворсӧмысь.

«Пӧла-мачӧн» ворсӧм.

Пудъясьӧмӧн бӧрйӧны мачӧ кучкалысьӧс, мукӧдыс — мач куталысьяс. Ворсны колӧ лӧсьӧдны ичӧтик резина мач, палич (метра кузьта кымын бедь) да неыджыд пӧв. Пӧвсӧ сувтӧдӧны. Мач куталысьяс мунӧны боклань, а кучкалысьыс пӧв дорсяньыс качӧдыштӧ мачсӧ вылӧ да кучкӧ паличнас. Мач куталысьяс зільӧны кутны лэбысь мачсӧ. Коді кутас, сійӧ лоӧ кучкалысьӧн. Некодлы кӧ оз удайтчы кутны, быдӧн тэрмасьӧ медводдзаӧн кыпӧдны мачсӧ му вылысь да шыбитны пӧвъяс. Инмас кӧ, сійӧ лоӧ кучкалысьнас, а оз кӧ инмы, кучкалысьыс кольӧ важыс. Мачсӧ куталысьясӧн шыбитігӧн кучкалысьыс ӧвтчӧ бедьнас, дорйӧ ассьыс пӧвсӧ инмӧмысь.

19 удж. Дасьтысь да гиж диктант.

Гожся лунӧ.

Гожся лунӧ Женя да Вова мунісны вотчыны. Пырисны найӧ тӧдса нюрӧ. Чеччалісны вутшкысь вутшкӧ. Друг кыпӧдчис сьӧд кымӧр да чорыда зэрмис. Паськӧмныс дзикӧдз кӧтасис. Но зонъяс ӧктісны уна мырпом. Дозъяс тырӧм бӧрын сёрнитчисны лэччыны бӧр гортӧ. Мӧдӧдчисны нюрысь. Прӧсек бокын пестісны бипур, пӧрччысисны да косьтысисны. Неуна шойччисны да котӧртісны гортлань.


<Kodko @ Арся кодзула пас улын : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 18-22.>


АРСЯ КОДЗУЛА ПАС УЛЫН

20 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Веськӧдлысь планетаыс — Меркурий. Дева — сюсь, яндысьысь, бур сьӧлӧма, вежавидзысь, тӧлка да уджач. Абу сёрниа. Велӧдчӧ олӧм чӧжыс. Олӧ дыр. Йӧзыс пыдди пуктӧны. Но тшӧкыда панӧ зык дзик нинӧм абусьыс. Радейтӧ индыны мортлысь тырмытӧмторъяс, но оз ошкы бурторйысь. Дева вермас лоны бур политикӧн, экономистӧн, велӧдысьӧн, библиотекарӧн.

Весы — вежӧра, небыд, кокни сяма морт. Оз радейт зыксьӧм, кӧть мукӧддырйиыс ачыс панӧ зыксӧ. Весы — веськыд морт, но оз тырмы повтӧмлун. Вермӧ ылӧдлыны, весиг медматыссаясӧс. Но йӧзыс Весыӧс пыдди пуктӧны мелі кывйысь. Радейтӧ музыка, вӧр-ва, окотапырысь путешествуйтӧ. Весы вермас лоны бур адвокатӧн, журналистӧн, дипломатӧн, вузасьысьӧн, актёрӧн либӧ администраторӧн.

Веськӧдлысь планетаяс — Марс, Плутон. Кыпыд сьӧлӧма, но чорыд сяма морт. Овлӧ скӧр, та вӧсна сылӧн этша ёртыс. Сылы пыр кажитчӧ, мый сійӧс ӧтдортӧны, критикуйтӧны. Скорпион пыдди пуктӧ асшӧр олӧм. Сыысь артмас бур хирург, юрист, веськӧдлысь.

1. Коді тэнад ёртъясысь чужӧма тайӧ кодзув чукӧр улын? 2. Кыдзи тэ чайтан, мый лӧсялӧ налӧн сямлы?

Аддзы да комиӧд ассьыд гороскоптӧ.

Сёрнит ёртыдкӧд. — Видза олан, ... ! — Видза олан, ... ! — Кор тэ чужин? — Ме чужи ... . — Коді тэ гороскоп серти? — Гороскоп серти ... . — Кутшӧм йӧз чужӧны тайӧ кодзула пас улын? — Тайӧ ... . — Аттьӧ, аддзысьлытӧдз! — Аддзысьлытӧдз!

ӦТКОДЯЛАН КЫВБӦРЪЯС.

Пример вылӧ:

Йирымын серти поводдяыс кӧч тӧлысьӧ косджык да шоныдджык. Гожся шондіыс арся дорысь меліджык.

21 удж. Чукӧрт сёрникузяяс. 1. Весы рамджык Скорпион дорысь. 2. Йирым тӧлысь кузьджык вӧльгым серти. 3. Ме ёнджыка радейта футбол баскетбол дорысь. 4. Ар помын войяс кузьджыкӧсь лунъяс дорысь. 5. Мам унджык вотіс пув бать серти. 6. Вокӧй смелджык ме дорысь. 7. Арся каникул дженьыдджык гожся серти. 8. Турипув шомаджык пув дорысь.

22 удж. Лыддьы да гӧгӧрво аслад кодзув паслы лӧсялана меню.

Мый вӧзйӧны сёйны кодзувъяс?

А ті тӧданныд, мый гороскоп оз сӧмын инды миянлы оласног, но и вӧлӧга? Кӧза сюрлы колӧны А, С, Е витаминъяс. Сылы оз лӧсяв госа да ёсь вӧлӧга, та пыдди колӧ тшӧкыдджыка сёйны кӧчан, спаржа, чернослив, шпинат да рысь. Ва кисьтысьлы быть колӧ сёйны быд пӧлӧс фрукты, а сідзжӧ морков, кӧчан, спаржа, инжир. Нӧшта колӧ сёйны быдсикас шыдӧс. Черияслы да Звӧннилы ёна лӧсялӧ протеина вӧлӧга: гостӧм яй, чипан кольк, чери, сыр, кольтусь, анькытш. Сідзжӧ налы лӧсялӧ град выв пуктас да изюм, мукӧд сёянын серти наын уна кӧрт. Ыжлы оз позь вунӧдны свеклӧ, морков, пӧкъя кӧчан, ӧгуреч, яблӧг, финик, банан, салат, лук, грецкӧй кольтусь йылысь. Ӧшлы колана А да Е витаминъяса вӧлӧга. Сылы колӧ сёйны тыква, редис, свеклӧ. Левлӧн сёян — миндаль, апельсин, лимон, мандарин, салат, яблӧг, слива, чӧдлач, ӧгуреч, чипан яй, сыр, саридзса вӧлӧга. Сылы лӧсялӧ крахмалтӧм да сакартӧм сёян-юан. Раклӧн тшӧкыда висьӧ кынӧмыс, та понда сылы колӧ сёйны рысь, цитрусъяс, юмов переч, чери. Вескилы медъёна лӧсялӧ быдлунъя сёян: быдсикас шыдӧс, кукуруза, морков, яблӧг. Оз ков сёйны лэчыд кӧра сёян. Ичмоньлы кофе пыдди колӧ юны чай, бӧрйыны белока сёян. Этшаджык сёйны юмовтор да пӧжас. Нӧшта сылы лӧсялӧны зӧр, салат, кабачок, груша да сыр. Скорпионлы медколана гостӧм яй, саридзса вӧлӧга, кольтусь да быдпӧлӧс град выв пуктас. Лыйсьысьлы бурджык дугӧдчыны госа вӧлӧгаысь, а сёйны кукань мус, кольк, инжир, чернослив, цитрусъяс, наын уна С да В витамин.

23 удж. Вуджӧд Вескилы лӧсялана сёянлысь рецепт.

Корсь аслад кодзула паслы лӧсялана сёянлысь рецепт.

Сетӧм кыв чукӧрысь аддзы синонимъяс.


<Kodko @ Велӧдысь лун : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 23-27.>


ВЕЛӦДЫСЬ ЛУН

24 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Мӧд мамъяс. Колӧ лоны стрӧгӧн, Колӧ лоны рамӧн, Колӧ асьтӧ сідзи кутны пыр, Медым тэнӧ быдӧн Шуисны мӧд мамӧн, Медым тэнӧ казьтылісны дыр.

Медводдза учитель, Том кӧть тэ, кӧть пӧрысь, Быдӧнлы тэ муса, Быдӧнлы тэ ас. Тэ йылысь бур мӧвпъяс Нэм чӧж видзам сьӧрын, Тэ ӧд медводз индан Олӧм туйӧ пас.

Овлӧ тэныд сьӧкыд, Овлӧ тэныд мустӧм. Пинявлан и быдӧн Коркӧ бӧрйӧм удж. Но мый ӧзтін мортын, Некор нин оз чусмы, Сы вӧсна мый тэнад Сьӧлӧмыд зэв нюдз.

Медым тэнӧ быдӧн Шуисны мӧд мамӧн — Тайӧ вывті сьӧкыд, Но и вывті бур! Колӧ лоны стрӧгӧн, Колӧ лоны рамӧн — Мӧд ног тайӧ нимыс Некодлы оз сюр.

Велӧд кывбурысь юкӧн ас бӧрйӧм серти.

1. Мыйла велӧдысьӧс кывбуралысь шуӧма «мӧд мамӧн»? 2. Тэнад эм «мӧд мам»? Кутшӧм сійӧ?

25 удж. Лыддьы да гӧгӧрво газет статьясӧ.

Нэм чӧжыс чужанінас.

Медводдза велӧдысь... Радейтана да пыдди пуктана морт. Сійӧ нэм кежлӧ кольӧ велӧдчысьлӧн паметьӧ. Ӧд буретш сы сайын, кыдзи зонпосни кутасны велӧдчыны водзӧ. Альбина Ивановна Поповалӧн зільӧмӧн челядь окотапырысь босьтӧны школаын тӧдӧмлун. Авъя, вежӧра ань сяммис ышӧдны зонпосниӧс став бурас. Нелямын во Альбина Ивановна велӧдіс Помӧсдін сиктса Выльгорт грездса начальнӧй школаын. Сылӧн борд улысь петісны чужан сиктын, Коми муын да весиг Россияын пыдди пуктана да нималана йӧз. Велӧдысь пыр ышӧдіс челядьӧс радейтны чужан му да кыв, дасьтіс серпаса-кывбура коми анбур. Олӧм чӧжыс гижӧ коми кывйӧн сиктса олӧм йылысь кывбуръяс да сьыланкывъяс. Ӧнӧдз на Альбина Ивановна быдтасъясыскӧд петкӧдчӧ сиктса клуб сцена вывсянь. Енбиа велӧдысь дорын велӧдчигӧн кокниджык корсьны водзӧ олӧмӧ туй.

«Коми му» газетысь

Дасьтысь ас гижӧд кежлӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс да босьт интервью радейтана велӧдысьлысь.

Отсӧг вылӧ юалӧмъяс: 1. Кутшӧм предмет кажитчис Тіянлы, кор велӧдчинныд школаын? 2. Кутшӧм йӧз воӧны сьӧлӧм выланыд? 3. Мый радейтанныд Ті вӧчны прӧст кадӧ? 4. Кутшӧм Тіян радейтана небӧг, кинофильм? 5. Кутшӧм паськӧм кажитчӧ Тіянлы новлыны? 6. Эм-ӧ Тіян девиз? Кутшӧм?

26 удж. Помав текстсӧ юалӧмъяс отсӧгӧн да велӧдчы гижны чолӧмалӧм.

Радейтана велӧдысь.

Ме велӧдча 6-ӧд классын. Миян уна велӧдысь. Ставӧн найӧ вежӧраӧсь, тӧлкаӧсь, неуна стрӧгӧсь. Медъёна меным кажитчӧ ... 1. Кутшӧм предмет сійӧ велӧдӧ? 2. Мый верман висьтавны сы йылысь? 3. Мыйӧн сійӧ тэныд кажитчӧ? 4. Мый сылы сиан Велӧдысь лунӧ?

Дона, муса, радейтана, пыдди пуктана ... ! Чолӧмалам Тіянӧс Велӧдысь лунӧн! Сиам Тіянлы кузь нэм да бур шуд, дзоньвидзалун, муслун, вермӧмъяс уджын, бур олӧм, кыпыд аскылӧм, тӧлка да вежӧра велӧдчысьясӧс! Пыдди пуктӧмӧн ...

27 удж. Дасьты радейтана велӧдысьлы чолӧмалан открытка.

Чукӧртӧм материал серти дасьтӧй класснад презентация тіян школаса велӧдысьяс йылысь. Вӧдитчӧй PowerPoіnt программаӧн. Козьналӧй велӧдысьясыдлы ассьыныд уджнытӧ.

Сетӧм кывъяс дорӧ аддзы антонимъяс. Лӧсьӧд кык гозйӧн сёрникузяяс.

28 удж. Вуджӧд текстсӧ.

Гам сиктса школа.

1904-ӧд воӧ Гамса мӧд ступеня школа помаліс тӧдчана учёнӧй-социолог, философ, этнограф Питирим Александрович Сорокин. Сэні сійӧ велӧдіс Закон Божий, церковно-славянскӧй кыв, арифметика, роч кыв, природоведение, чистописание, пение, столярнӧй да переплётнӧй уджъяс. Школанас веськӧдліс И.С. Покровский — Гам вичкоса священник. Священникӧс чуймӧдіс зонкалӧн сюсьлуныс. Велӧдысьяс отсалісны Питирим Сорокинлы бур кывйӧн, сёян-юанӧн, кӧм-паськӧмӧн да сьӧмӧн. Сюсь зонкалы тырмис сямыс венны ыджыд сьӧкыдлунъяс да бура помавны школа.


<Kodko @ Сёян-юан. Сёян-юан лавкаын. Сёянінын : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 28-38.>апаськӧм


СЁЯН-ЮАН ЛАВКАЫН

29 удж. Серпасъяс отсӧгӧн уськӧд тӧд вылӧ «Сёян-юан» темаысь кывъяс. Юклы да гиж лӧсялана чукӧръясӧ. Вӧдитчы выль кывворӧн.

Ӧта-мӧд костын ворсӧй лавкаысь. Ӧти тіян пиысь — вузасьысь, мӧд — ньӧбасьысь.

— Видза оланныд! — Бур лун! Мый ті ньӧбанныд? — Мый тіян эм йӧла сёянысь? — Быдтор эм: йӧв и нӧк, вылльӧв и юмйӧв. — Меным, пӧжалуйста, литра джын йӧв, нӧк да рысь. А еджыд няньыс небыд? — Став няньыс небыд, эм уна сикас пӧжас. — Сідзкӧ, нӧшта еджыд тупӧсь да куим шаньга. — Пӧжалуйста! Тіянсянь 104 шайт 50 ур. — Со сьӧмыс. Аттьӧ! — Бур вылӧ. Волӧй на!

Дасьты ёртыдкӧд сёрни «Юмовторъяс лавкаын».

30 удж. Лыддьы Е. Козловлысь серамбана кывбурсӧ сьӧлӧмсянь. Серпасав.

Чӧскыд шыр.

Коркӧ ӧтчыд ичӧт шыр Веськаліс амбарӧ, Аддзис ыджыд тупӧсь сыр — О! Шуд пӧ уси бара!

Сёйис, сёйис, нӧшта сёйис, Весиг ичӧт мач кодь лоис.

Сёйис калбас, сёйис яй, Ассьыс пай дай мӧдлысь пай, Сёйис сизим пуӧм кольк — Татшӧм добра ог пӧ коль!

Со и нянь джадж дорӧ воис, Сӧмын кайныс дыш нин лоис.

Упкӧ — чӧскыда пӧ сёйи. Сэсся колӧ мунны бӧр! Ӧдва розь дорӧдзыс воис, Чивзіс-тӧрӧдчис — эз тӧр.

Кыськӧ воис Васька кань, Шыртӧ кутіс да и — ам!

МОГМАН ВЕЖЛӦГ

Эмакыв да нимвежтас могман вежлӧгын вочавидзӧны кодла? мыйла? юалӧмъяс вылӧ. Рочын лӧсялӧ за кем? за чем? юалӧмъяслы.

Могман вежлӧг

Пример вылӧ:

Батьӧ муніс челядь садйӧ ичӧт чойла. Ме ветлі лавкаӧ няньла да йӧвла. Тэла ми пыралам кино вылӧ мунтӧдз.

31 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.

ӧчередын сулала ань бӧрся

32 удж. Серпасъяс серти лӧсьӧд сёрникузяяс 31-ӧд лист бокын сетӧм схема отсӧгӧн.

33 удж. Бӧрйы да гиж сёрникузяяс, кӧні роч за предлог комиӧдам -ла суффиксӧн.

1. Рытнас ме ветла челядь садйӧ чойла. 2. Миян понпи пыр котралӧ мам бӧрся. 3. Пӧч пырис лавкаӧ йӧвла. 4. Мамӧ аттьӧаліс батьӧс дзоридзьясысь. 5. Талун ме лыддя кывбурсӧ тэ бӧрын. 6. Арнас ми ветлім вӧрӧ тшакла. 7. Зонка пырис лыддьысянінӧ небӧгла. 8. Небӧгъяс куйлӧны журналъяс сайын. 9. Аттьӧ тэныд бур кывъясысь. 10. Матыстчыв сы дорӧ отсӧгла.

34 удж. Вуджӧд роч мойд коми кыв вылӧ.

35 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ.

Ми пӧжасям.

Мамӧ талун няньшом вӧчис, Пуктіс лым кодь еджыд пызь. Мамӧ вӧчӧ вӧсни сӧчӧн, А ме тэча нӧкъя рысь.

Ӧдъя пачным регыд ваймас — Воис нянь пӧжалан кад. Рыська шаньга бура банъяс, Чӧскыд няньлы быдӧн рад.

36 удж. Лыддьы «Алӧй лента» романысь юкӧн. Висьтав, мыйӧн чӧсмӧдлісны гӧсьтъясӧс важӧн Пӧкрӧв лунӧ. Мыйӧн чӧсмӧдланныд ті гӧсьтъясӧс?

Пӧкрӧв лун — вӧралысьяслӧн праздник.

Марпа лӧсьӧдіс сёйны — вольсаліс еджыд пызандӧра, ваяліс пирӧгъяс да шаньгаяс, паськӧдіс пызан шӧрӧ черинянь. Дерт, эськӧ медводз чай юны бурджык, да самӧварыс абу, а йӧзлысь талун он босьт, аслыныс колӧ. — Пуксьӧй, гӧсьтъяс, сёйыштӧй няньӧн-солӧн. Марпа век котраліс пачводзсянь пызан дінӧ. Майбыр, сылӧн эм мыйӧн гӧститӧдны, ставсӧ чӧжӧма праздник кежлӧ: разнӧй яй — сьӧла, тар, дозмӧр, кӧч жаритӧма и пӧжалӧма, сэсся налим, кык пӧлӧс чомӧр, кык пӧлӧс ляз — льӧмйысь и чӧдйысь, мырпома да ӧмидза йӧв, йӧла кисель. Гӧсьтъяс сёйисны и шензисны: — Быдтор жӧ нин лӧсьӧдӧма Марпуш. Да ӧд ставыс сэтшӧм чӧскыд!

Сёрнит ёртыдкӧд.

— Видза оланныд! — Бур лун! Мый сёянныд? — А мый тіян эм? — Миян эм ... — Ме кӧсъя ... — Зэв бур! Со тіян сёян-юан. — Уна-ӧ месянь? — Тіянсянь ... шайт ... ур. Нянь да сов! — Аттьӧ!

37 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Кыдзи шусьӧны татшӧм сикас текстъясыс?

ЁРТЪЯС, НЬӦБӦЙ ЙӦВ!

Тайӧ медся колана вӧлӧга, сэні уна витамин да аминокислота. Йӧв колӧ юны кагаяслы, медым бура быдмыны, челядьлы, медым лоны сюсьӧн да тэрыбӧн, висьысьяслы, медым ӧдйӧ бурдны. Унатор вӧчӧны йӧлысь: вый, рысь, нӧк, шомйӧв, сыр, лымвый, юмйӧв. Йӧв колӧ юны, медым лоны дзоньвидзаӧн, сюсьӧн, крепыдӧн.

Лӧсьӧд ассьыд вӧзйӧм. Петкӧдчы ёртъяс водзын.

38 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ. Аддзы роч кывйысь лӧсялана пӧв.

1. Он кӧ уджав, он и сёй. 2. Гудралін рок, эн жалит и вый. 3. Ӧти уджалӧ, а сизимӧн нянь куд видзӧны. 4. Ыж яйысь юква он пу. 5. Кыйтӧм дозмӧрсьыд шыд он пу. 6. Шыд да рок — медбур вок.

Тӧдмав ребусъяс. Дзеб ребусӧ 2–3 сёян-юан ним.

39 удж. Лыддьы да вуджӧд.

Картупеля тшак.

Корйӧн пуӧм картупель весавны да вундавны торъяс вылӧ. Весавны сідзжӧ лук, мыськыны сійӧс да вундавны. Сэсся сэтчӧ жӧ содтыны вундалӧм сола тшак. Ставсӧ мичаа гудравны да кӧнтусь выявны.

Вотӧса йӧв.

Позьӧ вӧчны пувйысь, чӧдйысь, чӧдлачысь, озйысь, ӧмидзысь. Вотӧссӧ, ӧмидз кындзи, колӧ мыськыны, пуктыны тасьтіӧ. Сэсся кисьтны сэтчӧ кӧдзыд йӧв. Кӧр серти содтыны сакар.

Маа лымвый.

Пуктыны лымвый ичӧт дозъясӧ. Вылыссӧ кисьтавны маӧн. Мичмӧдны кольтусьӧн да зыртӧм шоколадӧн.

Дасьты гортад бӧрйӧм рецепт серти сёян.

ӦТВЫВТАН ДА ТОРЙӦДАН ВЕЖЛӦГЪЯС.

Ӧтвывтан вежлӧг

Торйӧдан вежлӧг

-кӧд содтам ловъя эмакывъяс дорӧ; ловтӧм эмакывъяс дорӧ содтам сэк, кор эм орччӧн кывбӧр.

Пример вылӧ:

гуляйта понкӧд

сулалӧ шкапкӧд орччӧн

ёртася нывкакӧд

куйлӧ небӧгкӧд орччӧн

40 удж. Бӧрйы лӧсялана вежлӧг суффикс.

Талун ме ордӧ локтасны класса ёртъяс. Асывсянь ми пӧчкӧд пӧжасим. Сэсся мамкӧд дасьтім лымвый. Батьӧ ветліс лавкаӧ сокла да лимонла. Пуксим пызан сайӧ. Ме веськалі Настуккӧд. Сійӧ радейтӧ чай лимонӧн, а лымвый кольтусьӧн. Кутшӧм лӧсьыд коллявны прӧст кад котыркӧд да ёртъяскӧд!

41 удж. Комиӧд колана ногӧн.

Лӧсьӧд асшӧр удж «Менам радейтана сёян-юан».

1. Сёян-юанлӧн ним. 2. Дасьтӧм вылӧ вӧлӧга. 3. Дасьтӧм. 4. Этш петкӧдлан кывъяс. (Нянь да сов! Чай-сакар! Чӧскыда сёйны! Кывтӧ эн ньылышт!)

42 удж. Лыддьы текстсӧ да аддзы нянь йылысь шусьӧгъяс.

Нянь эм нянь. Нинӧмӧн сійӧс он веж. Нинӧмкӧд он ӧткодяв. Олӧм абу шань, кор абу нянь. Няньтӧгыд куш да вильыд. Йӧз нэмсӧ силісны ӧта-мӧдныслы нянь да сов. Семья кутысьӧс, кӧзяинӧс, шулісны эз прӧста вердысьӧн — няньӧн вердысьӧн. Эм кӧ кӧрӧвай, сэки и коз улын рай, сы вӧсна мый оз пась шонты, а нянь. Нянь — сійӧ олӧм. Йӧз костын шуӧны: ваыд пӧ матушка, няньыд — батюшка.


<Kodko @ Паськӧм. Вузасянінын : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 39-49.>

43 удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Кузь пызан сайын пукалісны нин унаӧн. Мужикъяс праздник лун кузя ситеч либӧ сатин дӧрӧмаӧсь, тугъя вӧняӧсь, сыналӧм тошкаӧсь, выялӧм юрсиаӧсь. Нывбабаяс сикӧтшъяс, исергаяс да мича рӧма лентаяс ӧшлӧмаӧсь. Олӧма нывбабаяс гӧрд, виж бабаюраӧсь. Томджыкъяс мича шӧвк сунисӧн да бисерӧн вышивайтӧм кокошникаӧсь, мукӧдыс сыръя дора мича чышъянаӧсь пельпомъясныс вылын. Ас кыӧм сера чулкиаӧсь, кокньыдик гожся кӧмаӧсь. Мича видз выв бобувъяс кодьӧсь.

1. Мый важӧн новлісны коми аньяс да мужичӧйяс? 2. Мыйӧн торъяліс аньяслӧн да нывъяслӧн паськӧмыс?

Тӧдмась коми серъясӧн. Комиӧд нимъяссӧ.

44 удж. Тӧдмав, мый серпасалӧма да мичмӧд коми серъясӧн. Вӧдитчы отсӧг вылӧ сетӧм таблицаӧн. Аддзы небӧгъясысь содтӧд серъяс.

Тӧдмав юржуглан коми серъяс отсӧгӧн.

ЛЫДАКЫВ.

Сложнӧй лыдакывъяс гижсьӧны ӧтлаын.

Составнӧй лыдакывъяс гижсьӧны торйӧн, артмӧны кык либӧ унджык кывйысь.

кыксё нелямын ӧти

сюрс сё сизимдас кык

кык сюрс кӧкъямыс

45 удж. Гиж ас йывсьыд, содтав лыдакывъяс.

46 удж. Лыддьы да гӧгӧрво.

Мый тэнад юр вылад?

Психологъяс казялӧмаӧсь, пасьталан кӧ юр вылад кутшӧмкӧ шапка, тшӧкыдджыка видзӧдчан рӧмпӧштанӧ. Юркышӧд унатор вермас висьтавны тэ йылысь. Ӧти рӧма либӧ прӧстӧй гижӧда шапка новлӧны спортивнӧй йӧз. Тайӧ юркышӧдсӧ новлысьяс тэрыбӧсь, кокни руаӧсь, радейтӧны компанияяс да кыпыд шылад. Берет новлысьяс кыпыд лолаӧсь. Тайӧ юркышӧдсӧ радейтӧны новлыны енбиа йӧз, найӧ кужӧны аддзыны мичлун, кывны сьӧлӧмӧн. Колпак новлысь йӧз зэв шаньӧсь, радейтӧны сёйыштны. Мукӧддырйи найӧ вывті меліӧсь да нэрӧсь. Вылӧ кӧрталӧм пеля гӧна шапка новлӧны вежӧра йӧз, шуам, политикъяс, бизнесменъяс, наукаын уджалысьяс. Найӧ радейтӧны вензьыны, кужӧны веськӧдлыны. Кепка позьӧ новлыны уна ног: бокӧн, бӧрӧн, веськыда. Тайӧ юркышӧдыс петкӧдлӧ власьт дорӧ сибыдлун, выльтор дорӧ кыскӧм, асьтӧ петкӧдлӧм. Шляпаяс новлӧны аньяс да нывъяс, кодъяс кужӧны лӧсьыда пасьтасьны. Найӧ зэв мичаӧсь да стильнӧйӧсь, кыскӧны ас дорас йӧзӧс.

1. Позьӧ-ӧ шапка серти донъявны мортӧс? 2. Кутшӧм юркышӧд радейтан новлыны тэ? 3. Кутшӧм тэ морт юркышӧд серти?

Серпасав вӧвлытӧм юркышӧд. Лӧсьӧд юӧртор.

1. Кыдзи шусьӧ юркышӧдыд? 2. Кутшӧм сійӧ? 3. Коді сійӧс новлӧ? 4. Кытчӧ сійӧс пасьтавлӧны?

47 удж. Комиӧд юргижӧдъяс.

Сёрнит ёртыдкӧд лавкаын паськӧм бӧрйӧм йылысь.

— Видза оланныд! Мый ті кӧсъянныд ньӧбны? — Видза оланныд! Ме кӧсъя ньӧбны пӧчӧлы козин вылӧ мича чышъян. — Матыстчӧй татчӧ да бӧрйӧй. Кутшӧмджык тіянлы колӧ? — Ме эськӧ босьті шоныд, но кокни чышъян. — Кутшӧм рӧм тіянлы кажитчӧ? — Кажитчӧны гӧрдов рӧмъяс. — Со видзӧдлӧй тайӧ чышъянъяссӧ: шоныдӧсь да кокниӧсь, югыдгӧрд, пемыдгӧрд, алӧйгӧрд рӧмаӧсь. — Ме босьта со тайӧ югыдгӧрд чышъянсӧ. Аттьӧ отсӧгысь! — Бур вылӧ! Мынтӧй кассаӧ 375 шайт. — Аддзысьлытӧдз! — Став бурсӧ! Волӧй нӧшта! Лӧсьӧд ёртыдкӧд сёрни козин бӧрйӧм йылысь.

48 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1) Морт серти и паськӧм. 2) Кутшӧм поводдя, сэтшӧм и паськӧм. 3) Удж серти и паськӧм пасьталан. 4) Паськӧм серти он на тӧдмав мортлысь пытшкӧссӧ.

49 удж. Вузасянін нимъяс серти тӧдмав, мый сэні вузалӧны.

1. Кутшӧм вузасянінъяс эмӧсь тіян карын (сиктын)? 2. Мый сэтысь позьӧ ньӧбны?

СОССЯНА КАДАКЫВЪЯС

Соссяна кадакывъяс артмӧны соссяна кывторъяс отсӧгӧн.

Ӧнія да локтан кад.

ме ог новлы

тэ он новлы

сійӧ оз новлы

ми огӧ новлӧй

ті онӧ новлӧй

найӧ оз новлыны

51 удж. Вежлав кадакывъяссӧ соссяна формаын.

52 удж. Комиӧд кадакывъяссӧ. Лӧсьӧд 3 сёрникузя.

53 удж. Бӧрйы да содты соссяна кывтор.

1. Ме ог новлы пемыд рӧма паськӧм. 2. Ичӧт-ичӧт, а керкаӧ оз лэдз. (Нӧдкыв.) 3. Менам ёртъяс оз паныдавны йӧзӧс паськӧм серти. 4. Кутшӧм паськӧм тэ он радейт? 5. Ми огӧ торкалӧй уличвывса кесйӧгъяс (правилӧяс). 6. Ті онӧ тӧдӧй, кытысь позьӧ ньӧбны козин?

54 удж. Комиӧд кадакывъяссӧ да куимӧс на пиысь вежлав соссяна формалӧн ӧнія кадын. Лӧсьӧд 3 сёрникузя.

ПАСЬКӦМӦН ВУЗАСЯНІНЫН.

55 удж. Лӧсьӧд висьтасьӧм «Паськӧм лавкаын». Вӧдитчы соссяна кадакывъясӧн. Заводит тадзи:

Шойччан лунӧ ме муна спектакль вылӧ. Меным колӧ выль платтьӧ да мичмӧдчанторъяс. И со ме «Паськӧм» лавкаын...

56 удж. Корсь коми зумыд кывтэчаслы роч пӧв.

Пасьтӧм рака кодь. Пасьтасьӧма да чер ни пурт оз мӧрччы. Пась ни кӧм. Гач зыртны. Сарапана пошта.

Серпасав 1–2 зумыд кывтэчас.

57 удж. Корсь серпасъясысь сорсьӧм.

Лӧсьӧд ёртъясыдкӧд «Вузасянінын» петкӧдчӧм.

58 удж. Комиӧд вузасянінлысь уджалан кад.

59 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ.

Классическӧй джинсы материал — кык рӧма. Ортсысяньыс сійӧ лӧз, пытшкӧссяньыс — дзик еджыд. Но ӧні эмӧсь сьӧд, лӧз, гӧрдовлӧз, югыдгӧрд, вижовгӧрд рӧма материалъяс. Выль гачтӧ ньӧбигӧн медводз, дерт жӧ, видзӧд модель вылас. Джинсылы колӧ лоны дзик туша сертиыд: дзебны тырмытӧмторъяс да нӧшта на мичмӧдны новлысьсӧ. Ньӧбӧм водзад сюся видзӧд, медым материалыс гачыдлӧн вӧлі ӧткодя краситӧма. Колӧ тӧдны и сійӧс, мый фирменнӧй джинсылӧн вурысас эм гӧрд сунис.

Серпасав да вӧзйы ӧнія том йӧзлы ассьыд паськӧм. Позьӧ уджавны ёртыдкӧд.

<Kodko @ Чужан лун : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 50-57.>


ЧУЖАН ЛУН

61 удж. Лыддьы висьтсӧ да гӧгӧрво. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Лӧсьӧд ассьыд юалӧмъяс.

Чужан лунӧ пыр нин ӧта-мӧдлы козинъяс вайлӧ ны. Со и Максимлӧн талун чужан лун. Кор гӧсьтъяс разӧдчисны, Максим босьтчис видлавны козинъяс. Медъёна зонкалы воис сьӧлӧм вылас Витялӧн клюшкаыс. Павлик вайӧма «Опасные повороты» ворсантор. Абу жӧ лёк. А Нина вайӧма козин — небӧг. «Мӧдысь Павликӧс да Витяӧс бара кора, а Нинаӧс ог кор, — думыштіс Максим. — Мед бур козин вайис дай».

1. Мыйла Максимлы вайисны козинъяс? 2. Мый зонкалы медъёна воис сьӧлӧм вылас?

62 удж. Дасьтысь да гиж изложение «Козин» висьт серти.

КАДАКЫВЛӦН ТШӦКТАНА ФОРМА АРТМӦМ.

63 удж. Лыддьы ёртъясыдкӧд рольяс серти. Аддзы тшӧктана формаа кадакывъяс.

Талун Юралӧн чужан лун. Сы дорӧ локтісны гӧсьтъяс. Найӧ вайисны ёртлы козинъяс: Вова — машина модель, Катя — уна рӧма фломастеръяс да альбом, Маша — бур небӧг, Коля — шоколад кампет кӧрӧб. Ставӧн сетісны козинъяс Юралы. — Пуксьӧй пызан сайӧ, дона гӧсьтъяс. Чӧсмасьӧй, энӧ яндысьӧй! — корис ыджыд вежӧсӧ Юралӧн мамыс. Чӧсмасьӧм бӧрын Юра кутіс ворсны ёртъяскӧд. Сэсся воис Вася. Юралы лоис нимкодь. Сійӧ думыштіс: со нӧшта гӧсьт, нӧшта ӧти козин. Но Вася локтӧма козинтӧг. — А кӧні нӧ козиныд? — юаліс Юра Васялысь. — Кутшӧм козин? — чуймис Вася. — Менам ӧд чужан лун! — дӧзмис Юра. — Ме эг тӧд, — ньӧжйӧ висьталіс Вася. — А ӧні тӧдмалін? Сідзкӧ, ветлы козинла! Тайӧ кыліс Юралӧн мамыс. Сійӧ шуис: — Некытчӧ эн мун, Вася. Ми тэнӧ виччысим, а эгӧ тэнсьыд козинтӧ. Юра кыліс мамлысь кывъяссӧ, гӧрдӧдіс да лэдзис юрсӧ. Кыдзи тэ чайтан, мыйла?

64 удж. Сетӧм кадакывъясысь лӧсьӧд тшӧктана формаа кадакывъяс ӧтка да уна лыдын.

65 удж. Лыддьы да гӧгӧрво. Висьтав аслад праздник пызан йылысь.

Праздник пызан.

Тайӧ менам праздник пызан. Сэні эм черинянь, рыська шаньга, яя да град выв пуктаса сорасъяс, пражитӧм чипан да картупеля рок, пувва да лимонад, юмовторъяс, яблӧг да апельсин. Пызан шӧрын — чӧскыд торт. Велӧд да сьыв сьыланкывсӧ.

Крокодил Геналӧн сьыланкыв.

1. Медым гӧпъясті мунӧ Пода ветлысь зэв уна, Асфальт туй кузя визувтӧ ю. И оз тӧд ветлысь-мунысь Тайӧ бушкола луннас, Мыйла чужӧмӧс югзьӧдӧ нюм.

2. Локтас виччысьтӧг тӧдысь Кельыдлӧз вертолётӧн, Донсӧ босьттӧг мен вӧчас кино. — Чужан лунӧн! — мен шуас, Сэсся кытчӧкӧ мунас. Коляс меным сё вит эскимо.

А ме ворса-гудӧкася Ветлысь-мунысьяс водзын. И зэв жаль, мый чужан луныд Ӧтчыд во пытшкын.

66 удж. Комиӧд текстсӧ.

Чужан лун пасйӧм.

67 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Пуктӧй рольяс серти.

Кӧчлӧн праздник.

Талун Кӧчлӧн чужан лун ӧд. Воас гӧсьт и гӧстя уна. Кильчӧ вылӧ сувтіс Кӧч — Гӧсьтъяс воасны вот стӧч. Ма со кыскӧ Ош — дзонь бӧчка — Колӧ козинавны Кӧчтӧ! Ичӧт Ур со, щӧть кодь уска, Вайӧ телега тыр сус коль. Шедіс ручлы уна мык — Нуӧ Кӧчыдлы пуд кык. Кань со кыскӧ, ружтӧ-кашкӧ Нӧкйӧн ыджыд-ыджыд кашник. Кӧза нӧбъялӧма морков, Воис Кӧч керкаӧ коркӧ. Козин эз вай Ваткыль миян, Но оз тӧждысь зонмыд сійӧ; Эм кӧ Ваткыль, оз босьт шог: Гудӧкӧн йӧктӧдас кок. Веж луд вылын чужан лунӧ Гажа праздник Кӧчлӧн мунӧ, Гажыс ыджыд, гажыс ён — Йӧктӧ Ош и Руч, и Пон.

68 удж. Дасьтӧй проект «Талун менам чужан лун».

1. Бӧрйӧй именникӧс. Лӧсьӧдӧй гажлунся пызан. Дасьтӧй сылы чолӧмалан открытка да козинъяс. Сьылӧй сьыланкывъяс. Пасйӧй чужан лун.

2. Кор гӧсьтъясӧс тадзи:

— Чолӧм, Настук! — Видза олан! — Аски менам чужан лун. Волы ме дорӧ гӧститны. — Аттьӧ. Вола.

3. Паныдав гӧсьтъясӧс да пуксьӧд пызан сайӧ.

— Чолӧм, дона гӧсьтъяс! Пырӧй, пӧрччысьӧй. Пуксьӧй пызан сайӧ. Чӧсмасьӧй. Со картупеля шаньга, пувъя пирӧг, льӧмъя ляз, нӧкъя ельдӧг, пражитӧм чери, яя картупель, яблӧга сок, шоколад кампет.

4. Бур кывъясӧн козьналӧй именниклы козинъяс, сьылӧй сьыланкыв, ворсӧй. Пример вылӧ ворсӧм: именник нимысь быд шыпас вылӧ корсьӧй мича кывъяс.

5. Сёрнитӧй кодзула пасъяс йылысь.

— Кутшӧм кодзула пас улын тэ чужин? — Ме чужи ... пас улын. А тэ? — Кутшӧм йӧз чужӧны тайӧ пас улын? — Тайӧ пас улын чужӧм йӧз шаньӧсь да веськыдӧсь, но мукӧддырйи дышӧсь.

6. Ыдждӧдлӧй именникӧс.

Тупӧсь нянь.

— Кыдзи Мишук чужан лунӧ Пӧжалім ми тупӧсь нянь. Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь, Пӧжалім ми тупӧсь нянь. Эта судта, эта ляпта, Эта пасьта, эта векня. Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь, Бӧрйы, кодӧс радейтан! — Радейта ме ставнысӧ, А медъёна ...ӧс!

7. Аттьӧалӧй кӧзяйкаӧс.

— Ыджыд аттьӧ, ставыс вӧлі зэв чӧскыд. Ёна и гажӧдчим. Став бурсӧ тэныд!

8. Колльӧд гӧсьтъясӧс:

— Дона гӧсьтъяс! Аттьӧ волӧмсьыд да козинъяссьыд. Мӧдысь на пыралӧй-волӧй.

69 удж. Визьяс местаӧ бӧрйы да содты колана суффиксъяс да кывбӧръяс.

Дашалӧн чужан лун вылын Шойччан лунӧ ме ветлі Дашаясӧ. Дашалӧн вӧлі чужан лун. Сійӧ корис гӧсьтъясӧс. Нывка мамыскӧд дасьтісны праздниквывса пызан. Гӧсьтъяс йӧктісны, сьылісны, чӧсмасисны уна пӧлӧс сёян-юанӧн, чолӧмалісны, козьналісны козинъяс. Коми радио кузя весиг сьыланкыв Дашалы сьылісны. Вӧлі зэв гажа. И зэв жаль, мый чужан луныд ӧтчыд во пытшкын. Сиа Дашалы бур ёртъясӧс, дзоньвидзалун, радлун, бура велӧдчыны.

70 удж. 69 удж вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд ас текст.


<Kodko @ Менам радейтана удж. Ворсӧмъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 58-63.>


МЕНАМ РАДЕЙТАНА УДЖ, ВОРСӦМЪЯС

сьӧкыдтор лэпталӧм

ПЕТАН ВЕЖЛӦГ.

Коми кывйын петан вежлӧг вермӧ индыны действие вӧчанног вылӧ.

Пример вылӧ:

ворсны футболысь

компьютер ворсӧмысь

71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Быд во Коми республикаса олысьяс кыпыда да паськыда пасйӧны юркар лун. Быдлаын позьӧ пырӧдчыны конкурсъясӧ, вочавидзны викторинаяс юалӧм вылӧ, кывзыны да видзӧдны сьылӧм-йӧктӧм, ворсны. Ставныслы сюрӧ гажӧдчӧмыд. Ичӧтъяслы котыртӧны асфальт вылын серпасасян конкурс. Шӧр арлыда челядьлы вӧзйӧны спортивнӧй ворсӧмъяс: коді ылӧджык чеччыштас, стӧча веськалас мишеньӧ, ӧдйӧджык котӧртас. Томъяс Киров нима паркын ворсӧны волейболысь, футболысь. Мужичӧйяс ордйысьӧны сьӧкыдтор лэпталӧмын, киӧн вермасьӧмын. Аньяс петкӧдлӧны киподтуйсӧ: чӧсмӧдлӧны пӧжасъясӧн, чуймӧдӧны ас киӧн вӧчӧмторъясӧн. Олӧмаяслы котыртлӧны шахматысь ворсӧм.

1. Кор Коми Республикаын пасйӧны юркар лун? 2. Кыдзи войтыр гажӧдчӧ тайӧ лунӧ? 3. Овлӧ-ӧ тіян сикт (кар) лун? Кыдзи ті гажӧдчанныд?

72 удж. Содты лӧсялана вежлӧг суффикс.

1) Ми ёртъяскӧд быд лун ворсам волейболысь. 2) Коми культура шӧринын овлӧны шегйӧн ордйысьӧмъяс. 3) Детинкаяс радейтӧны ворсны машинаӧн, а нывкаяс аканьӧн. 4) Миян школаын котыртісны футболысь ордйысьӧм. 5) Шойччан лунӧ став котырӧн ворсам лотоысь. 6) Тӧвнас физкультура урок вылын ми котралам лызьӧн. 7) Карса стадион вылын рытъяснас том йӧз исласьӧны конькиӧн. 8) Йӧввыв дырйи комияс важысянь нин ворсӧны кыр босьтӧмысь.

— Миша, тіян школаын эм баскетболысь да футболысь секцияяс? — Эм, дерт. Но ме ёнджыка радейта ворсны волейболысь. Тайӧ секцияӧ и ветла. — А меным кажитчӧ вӧчасьны ас киӧн. Миян «Мойдвывса сёй» кружокын зэв лӧсьыд. Ми унатор нин кужам вӧчны сёйысь. — Миян команда неважӧн вермис районса ордйысьӧмын. А ті кӧнкӧ петкӧдчанныд? — Миянлысь уджъяс быд во вылӧ донъялӧны оз сӧмын районын, но и республикаса «Кужысь кияс» вермасьӧм вылын. — Меным нимкодь тіян понда. Став бурсӧ! — Аттьӧ! Тіян вермӧмъясыд водзын на. Аддзысьлытӧдз!

73 удж. Лыддьы да гӧгӧрво пудъясянкывъяс. Велӧд да вӧдитчы ворсігӧн.

Тірс-торс, Куим стӧкан морс. Он кӧ вӧдит, Он и ворс!

Ӧтчыд мамӧ ньӧбис боті. Кык лун видзи, сійӧ поті, А мӧдсӧ — ачым соті.

74 удж. Комиӧд ворсӧмсӧ. Вӧдитчы «Роча-комиа кывчукӧрӧн».

Ворс ёртъясыдкӧд «Тэрыб кӧр» ворсӧмысь.

75 удж. Лыддьы ичӧтик висьтсӧ. Мыйӧн сійӧ аслыспӧлӧс?

Ваня Валякӧд ворсісны волейболысь. — Вай ветлам вадйӧ вуграсьны, вӧрӧ вотчыны, — вӧзйис Ваня. — Ветлам-ветлам, вокӧй, — варова Ваньӧлы вочавидзис Валя. Ваня вуграсис, Валя вотіс ведраӧ вотӧс. Вотчис вывті визула. Водз воисны вӧрысь. Вотӧссӧ весалісны, вӧчисны варенньӧ. Лӧсьӧд ичӧтик висьт ӧти шыпас вылӧ. Ордйысь класса ёртъясыдкӧд, кодлӧн висьтыс лоас кузьджык. Классӧн лӧсьӧдӧй неыджыд серпаса небӧг.

76 удж. Аддзы, кутшӧм визьын коми овъяс тэчӧма стӧч алфавит серти.

Ф. Плесовскийлӧн «Коми овъяс» небӧг отсӧгӧн тӧдмав, кыдзи артмӧмаӧсь коми овъясыс.

77 удж. Гиж куим шыпаса кывъяс чепӧн. Ордйысь ёртъясыдкӧд.

78 удж. Содты слог, медым артмис кык кыв.

78-ӧд удж серти лӧсьӧд да вӧзйы ёртъясыдлы кык-куим кыв гоз.

79 удж. Юксьӧй командаяс вылӧ. Бӧрйӧй уна шыпаса коми кыв. Сетӧм кывйысь шыпасъясӧн лӧсьӧдӧй выль кывъяс. Ордйысьӧй.

Тӧдмась коми ворсӧмъясӧн. Ворс ёртъясыдкӧд.

Ворсӧм водзын бӧрйӧны кык ыджыдджык да ёнджык мортӧс. Ӧтиыс лоӧ варышӧн, а мӧдыс мамӧн. Мукӧд ворсысьыс сувтӧ мам сайӧ. Варыш пондас котравны да кыйӧдны челядьӧс. А мам кисӧ шевкнитӧмӧн видзӧ пышйӧдӧмысь. Вермас кӧ варыш пышйӧдны мамлысь став челядьсӧ, сэк мам нин пышйӧ варышысь. Варыш кутас мамсӧ да сэсся ворсӧны выльысь.

Ёмаысь ворсӧны 8–12 морт. Пудъясянкывйӧн бӧрйӧны Ёмаӧс да Кӧзяйкаӧс. Мукӧд ворсысьыс — ыжъяс. Кӧзяйка сетӧ быд ыжлы ним (шуам, вотӧс, дзоридз, пу, пемӧс нимъяс). Кӧзяйка «йирсьӧдӧ» ыжъясӧс видз вылын да унмовсьӧ. Локтӧ Ёма да гусялӧ ыжъяссӧ. Кӧзяйка садьмӧ да корӧ ыжъясӧс нимъяснас. Ыжъяс да Кӧзяйка костын сулалӧ Ёма, оз лэдз, куталӧ ыжъясӧс. Ворсӧм помын колӧ лыддьыны, кымын ыж воӧдчис Кӧзяйкаӧдз, а кымынӧс кутіс Ёма. Кодлӧн унджык — сійӧ и вермис. Тӧдмась коми ворсӧмъясӧн Ю.Г. Рочевлӧн «Коми челядьлы важъя ворсӧмъяс» небӧгысь.


<Kodko @ Миян велӧдчанін : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 64-70.>


МИЯН ВЕЛӦДЧАНІН

велӧдчан вежӧс

веськӧдлысьлӧн вежӧс

коми кыв вежӧс

спортивнӧй зал

урок лыддьӧг

КАДАКЫВЙЫСЬ ЭМАКЫВ АРТМӦМ.

80 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ.

Миян школа.

Ме велӧдча сиктса школаын. Сійӧ кык судтаа, ыджыд ӧшиньяса. Миян велӧдчанінын век сӧстӧм да кыпыд. Медводдза судтаын пӧрччысянін, веськӧдлысьлӧн вежӧс, сёянін да ичӧт класса челядьлӧн велӧдчан вежӧсъяс. Шуйгавылын — ыджыд спортивнӧй зал. Мӧд судтаын коми да роч кыв, математика, химия, биология да менам радейтана информатика вежӧсъяс. Кыкнан судтасӧ мичмӧдӧма серпасъясӧн, ӧшиньяс вылын сулалӧны мича дзоридзьяс. Таво миян школалы тырис 20 во.

81 удж. Лыддьы да вуджӧд.

Менӧ шуӧны Миша Расовӧн. Велӧдча ме Искусствояс гимназияын. Гимназия — искусствояслӧн ді. Енбиа челядь, локтӧй велӧдчыны гимназияӧ! Ті велаланныд бура сьывны, йӧктыны да ворсны шылада инструментъясӧн!

82 удж. План серти гиж ас висьт. Дасьтысь висьтавны аслад велӧдчанін йылысь.

1. Кӧні тэ велӧдчан? 2. Кутшӧм тэнад школаыд? Кымын судтаа? 3. Мый сэні эм? 4. Кымын во тіян велӧдчанінлы?

83 удж. Нуӧд экскурсия радейтана судтаӧд. Дасьты план серти висьтасьӧм.

1. Велӧдчанінын кутшӧм судта тэныд кажитчӧ? 2. Мый сэні эм? 3. Мыйӧн сійӧ тэныд кажитчӧ? 4. Кутшӧм ин тайӧ судтаын тэнад радейтана?

Лӧсьӧд реклама аслад велӧдчанінлы.

Коми Республикаса Юралысь бердын искусствояс гимназиялӧн канпас да дӧрапас.

84 удж. Быд школалӧн эм аслас символъяс: дӧрапас, канпас да кып. Лӧсьӧд и тэ.

85 удж. Сьыв ёртъясыдкӧд школа йылысь сьыланкыв.

Школа йылысь сьыланкыв.

(А. Островскийлӧн «Солнечный круг» сьыланкыв шылад улӧ)

Кывъяссӧ лӧсьӧдісны Выльгортса шӧр школаын велӧдчысьяс.

1 Велӧдчысь ёрт, тэ водзын мог — Тӧдӧмлун школаын босьтны. Лоан мед тэ бур мортӧн, дерт, Нималан ылӧдз мед век.

Медым пыр лоас школа Кыпыд, югыд, зэв колан. Челядь гӧлӧс пыр кылас, Челядь серамӧн тырас.

2 Му вылын мед некор оз ло Война да шогалан лунъяс. Мед вӧлі мир, эз киссьы вир, Ёртасян гаж юргис дыр.

Видлы лӧсьӧдны велӧдчӧм либӧ школа йылысь сьыланкыв.

86 удж. Велӧдчы колана ногӧн лыддьыны кывпесанъяс.

Ӧтчыд Ӧньӧ ӧмидз ӧктіс, Ӧдва ӧкмис ӧти кӧш. Ӧвад ӧдӧлитіс-вӧтліс, Ӧньӧ скӧрмис — корсьӧ нӧш. Ӧдзӧс бокысь, ӧшинь улысь Нӧшсӧ корсьӧ, Ӧньӧ скӧр. Ӧгрӧ тьӧтыс шуӧ: «Ӧвсьы, Ӧпӧть ӧмӧй колӧ ньӧр?»

Ыджыд мыджӧд Джыджыд вуджис, Джуджыд кӧджын Джыджлӧн поз. Джыджыд гыджгӧ — Ыджыд уджыс, Джыджлы уджавтӧг Оз позь.

Казьтыв 5-ӧд класса небӧгысь кывпесанъяс. Артмас кӧ, лӧсьӧд ачыд.

Лыддьӧй рольяс серти.

Юрӧбтіс звӧнок. Классӧ пырис Ольга Николаевна. Сійӧ пыр и казяліс стенын серпасалӧм морячокӧс. Чужӧмыс велӧдысьлӧн лои стрӧг. — Коді тайӧс серпасаліс? Ставныс пукалісны шы ни тӧв. Некод эз чеччы да эз висьтась. — Ті ӧмӧй онӧ тӧдӧй, мый класс колӧ видзны сӧстӧма? Мый лоӧ, быдӧн кӧ кутас серпасасьны стенӧ? Бӧръя урок вылас классӧ воис директор Игорь Александрович. Сійӧ чӧла висьталіс миянлы, мыйта сьӧм видзӧ государство быд велӧдчысь вылӧ, кутшӧма колӧ видзны школаса эмбур. — Сійӧ, коді серпасаліс стенас, дерт, оз кӧсйы вӧчны омӧльтор школалы. Сійӧ кӧ ачыс висьтасяс, то петкӧдлас, мый сійӧ честнӧй морт. Урокъяс бӧрын Толя Дёжкин матыстчис Игорь Грачёв дінӧ да шуис: — Эк, тэ! Мыйла стенас рисуйтін? Тэ вӧсна став классыс лои мыжа! — Ог тӧд, но ме сэсся ог кут, — кӧсйысис Игорь. Игорь босьтіс ветьӧк да чышкаліс стенысь морячоксӧ, но сы местаӧ колис ыджыд чут.

1. Мый вӧчис Игорь? Буртор али лёктор? 2. Вӧліс-ӧ татшӧмторйыс тэкӧд? 3. Кыдзи ті видзанныд школаса эмбур?

87 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Аттӧ дивӧ.

Ваня Пипуныров медводдзаысь муніс школаӧ. Том велӧдысьсӧ шуисны Татьяна Николаевнаӧн. Сійӧ неважӧн воис Катыдпомӧ да челядькӧд эз вӧв тӧдса. И медводдза урок дырйи велӧдысь сувтӧдліс быд первоклассникӧс, юавліс ним-овсӧ. Ковмис и Ванялы ассьыс ним-овсӧ висьтавны. — Пипуныров Иван, — вель ярскӧба висьталіс Ваня. Ӧртьӧм Коля, парта сайсьыс чеччывтӧг, гораа юӧртіс: — Татьяна Николаевна, абу сійӧ Иван. Аттӧ-дивӧӧн шуӧны. Ваня гӧрдӧдіс пельӧдзыс, весиг синваыс пондіс доршасьны. А Татьяна Николаевна меліа нюммуніс да юаліс: — Коді нӧ, Ваня, сетіс тэныд татшӧм тешкодь мӧд нимсӧ? И Ваня висьталіс аслас ыджыдджык вок Мишка йылысь. Кывлӧма сійӧ кыськӧ кывбур, коді заводитчӧ тадзи: «Аттӧ-дивӧ, миян Ивӧ...» И ляскис ичӧтджык вокыслы выль ним — Аттӧ дивӧ. Татьяна Николаевна кывзіс детинкалысь шог висьтсӧ, сэсся пуксьӧдіс Ваняӧс да шыӧдчис став класс дорӧ: — Челядь, тіянлы быдӧнлы мам-батьныд бӧрйӧмаӧсь зэв мича нимъяс. Радейтӧй нимтӧ ассьыныд и ёртъясыдлысь. Энӧ вежлалӧй найӧс нерсян кывъяс вылӧ. А то ӧд и збыль коркӧ вермасны чужны Аттӧ-дивӧ Миша либӧ Ӧртьӧ-брӧтьӧ Маша. Класс серӧктіс. А ичӧтик Ваня Пипуныровлӧн сьӧлӧм вылас кокняммис.

1. Кыдзи Иванлы сюрис Аттӧ-дивӧ ним? 2. Кажитчӧ-ӧ Иванлы мӧд нимыс? 3. Мыйла нимтысьӧмыд омӧльтор?

88 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1. Велӧдчӧм морт — синма, велӧдчытӧм — синтӧм. 2. Быдтор дорӧ колӧ велӧдчыны. 3. Велӧдчытӧгыд мортӧ он во.

Аддзы велӧдчӧм йылысь 2–3 шусьӧг.

89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво ичӧт серамбана висьтъяс. Дасьты ёртъясыдкӧд петкӧдчӧм.

Гожӧмбыд Светук лӧсьӧдчис мунны первой классӧ. И со тайӧ луныс воис. Нывка весиг мудзис сымында выльторсьыс. Кӧч тӧлысь мӧд лунӧ мамыс садьмӧдӧ нывсӧ: — Чеччы, Светук, школаӧ колӧ мунны! — Ме сэні тӧрыт вӧлі нин! — чуймис нывка.

Математика вежӧсын. — Висьтав, Коля, коді арталіс тэныд тайӧ задачасӧ, батьыд али мамыд? — юалӧ велӧдысь. — Ог тӧд. Ме сэки ывлаын ворсі.

Велӧдысь эз эскы, мый ӧти морт вермас вӧчны та мында ӧшыбка. — Мыйла ӧтнам, батьӧкӧд вӧчим, — шуис Ӧньӧ.


<Kodko @ Коми республикаса каналан пасъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 71-74.>


КОМИ РЕСПУБЛИКАСА КАНАЛАН ПАСЪЯС

каналан пасъяс

перымса пемӧсъяслӧн сер

90 удж. Мӧвпышт, кутшӧм шыпасъяс оз тырмыны да артмӧд кывъяс.

НИМВЕЖТАСЫСЬ КЫВБЕРД АРТМӦМ.

Ӧтвывтӧм кывбердъяс петкӧдлӧны мортлысь да предметлысь качествосӧ ас, аслыс нимвежтасъяс дорӧ нога, сяма, сикас, руа, ныра, пӧлӧс кывъяс содтӧмӧн.

91 удж. Содтав сёрникузяясӧ лӧсялана кывбердъяс.

1) Коми Республикаса быд районын аслыссикас сёрни. 2) Менам ёртӧй асныра. 3) Коми Республикалӧн ... каналан пасъяс. 4) Войвывса йӧзыд ... . 5) Тӧвся поводдяыд аслыспӧлӧс.

92 удж. Мый серпасалӧма Коми Республикаса канпасӧ? Аддзы колана вочакывъяс.

1

Б) коми ань

В) зарни ань

3 А) йӧра юръяс

Б) кӧр юръяс

В) ош юръяс

93 удж. Лыддьы да кут тӧд вылын.

Коми Республикаса каналан пасъяс — дӧрапас, канпас да кып. Миян кып аслыспӧлӧс: юргӧ коми да роч кывъяс вылын. Ӧд Коми Республикаын кыккывъялун. Медводз кып лӧсьӧдан комиссия бӧрйис Нёбдінса Витторлысь «Варыш поз» сьыланкыв. Сэсся дыр уджалісны кывъяс вылын, медым кыпыс вӧлі ӧнія кадся да республикаын быдӧнлы гӧгӧрвоана. 2007-ӧд восянь кыпыс юргӧ тадзи:

Коми Республикаса каналан кып.

Ылын-ылын Войвылын Джуджыд парма сулалӧ. Парма шӧрын варыш поз Кыпыд горӧн шыалӧ.

Лэбзьӧй, повтӧм варышъяс, Вына бордъяс шеныштлӧй, Веськыд туйӧд нуӧдӧй, Коми мусӧ югдӧдӧй!

94 удж. Лыддьы да кут тӧд вылын.

Коми Республикаса каналан канпассӧ вӧчӧма пермскӧй зверинӧй стиль серти. Гӧрд геральдическӧй пӧв вылӧ серпасалӧма варышӧс. Варыш петкӧдлӧ государство да власьт. Лэбачлӧн морӧсас аньлӧн чужӧмыс петкӧдлӧ «Зарни аньӧс» — олӧм радейтысь шондіа ань енмӧс, мир кутысь мамӧс. Йӧра — ёнлун, веськыдлун, мичлун петкӧдлысь пас. Коми войтырлӧн фольклорын зарни да гӧрд рӧмъяс петкӧдлӧны асъя шонді да шаньлун, коми войтырлысь да власьтлысь удж-зільӧм.

95 удж. Содты кывбурӧ рӧм вылӧ индысь кывбердъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Куим рӧма дӧрапас.

Степан нима изэрд весьтын Куим рӧма дӧрапас. Татчӧ, кодыр кӧть ог веськав Паськыд эрдыс меным ас.

... рӧм — тайӧ миян енэж ... — парма-вӧр ... рӧмыс казьтӧ меным Лымъя войвыв — сьӧлӧмшӧр.

1. Коді ӧні Коми Республикаса Юралысьыс? 2. Кутшӧм кывъяс лоӧны миян республикаын каналанаӧн? 3. Мый серпасалӧма канпасӧ? 4. Мый вежӧртӧны дӧрапас рӧмъяс? 5. Мый тӧдмалін кып йылысь?

96 удж. Вӧзйы да дорйы ас сиктлы (карлы, школалы, класслы, котырлы) лӧсьӧдӧм дӧрапас.


<Kodko @ Коми республикаса нималана йӧз : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 75-80.>


КОМИ РЕСПУБЛИКАСА НИМАЛАНА ЙӦЗ

УРЧИТАНЛӦН ӦТКОДЯЛАН ДА МЕДВЫЛЫС ТШУПӦД.

97 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ. Лӧсьӧд дженьыд висьт.

Е. А. Игушев — коми кыв туялысь, филология доктор, велӧдысь. Евгений Александрович чужлӧма Сосногорск бердса Пожня грездын. Велӧдчӧма Ухтаса горно-нефтянӧй (биару-мусир) техникумын, сэсся Коми пединститутын. Армия бӧрын уджалӧма сиктса велӧдысьӧн. Уджалігмоз помалӧма аспирантура. 1973-ӧд восянь Евгений Александрович уджаліс Сыктывкарса канму университетын. Сійӧ гижис коми кывйысь вель уна велӧдчан пособие. Шуам, «Коми диалектология», «Коми кыв да йӧзкостса поэзия», «Введение в финно-угроведение», «Ӧнія коми кыв» да мукӧд. Та кындзи Евгений Александрович гижӧ неыджыд висьт-тешъяс. Вуджӧдӧ финн-угор кывъясысь челядьлы мойдъяс, шусьӧгъяс, нӧдкывъяс. Евгений Александрович Игушевӧс тӧдӧны да пыдди пуктӧны оз сӧмын Россияын, но и суйӧр сайын: Венгрияын, Финляндияын, Эстонияын. Тайӧ шань да серамбана учёнӧйсӧ, велӧдысьсӧ зэв ёна радейтӧны студентъяс.

98 удж. Содты коланаинӧ отсӧг вылӧ сетӧм кывъяс да вочавидз юалӧм вылӧ.

Водз чеччӧ да этша печкӧ.

Миян сиктын олӧ Дарья тьӧт, дзоляник, косіник, зэв тэрыб кока да сёрниа пӧрысь нывбаба. Дарья тьӧт луннас быдлаӧ волӧ, ставсӧ тӧдӧ, быдтор удитӧ медся водз висьтавны. Лавкаӧ да поштаӧ витысь унджык пыралас. И клубад медводз на удитас волыны. Керкаыс Дарья тьӧтлӧн сикт шӧрас, медся важиник да лёкиник. Картупельсӧ сёрӧнджык заводитӧ керны да лымъявтӧдзыс некор оз вермы эштӧдны. Вӧрысь локтысьясӧс пыр паныдалӧ Дарья тьӧт. Тӧдӧ, коді этшаджык чукӧртӧма тшак-вотӧссӧ, коді сюсьджыка вотчӧ. Тадзи и олӧ Дарья тьӧт, прамӧя оз узьлы, а вӧчны нинӧм оз удит, овмӧсыс эндӧма.

Кутшӧм Дарья тьӧтыс?

Гӧгӧрвоӧд висьтлысь нимсӧ, аддзы текстысь вочакыв.

99 удж. Корсь лыддьысянінысь удж йылысь шусьӧгъяс. Дзеб ӧти шусьӧг ребусӧ.

100 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд финн шусьӧгъяссӧ.

Финн шусьӧгъяс.

Бур морт сетӧ этшасьыс, лёк мортлӧн оз вичмы и унасьыс. Важсӧ эн лёкӧд водзвыв, кытчӧдз выльсӧ бура он тӧдмав.

101 удж. Лыддьы да тӧдмав финн нӧдкывъяссӧ.

Кутшӧм серпасъяс лӧсялӧны нӧдкывъяслы.

Финн нӧдкывъяс.

Коктӧг котӧртӧ, бордтӧг лэбӧ, ӧти луннас дас сиктӧ волӧ. Вужйыс вылын, юрыс улын. Ыджыд лэбач надзӧникӧн ӧвтчӧ, бордъяссьыс ва виялӧ.

102 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Висьтав Иван Ильич Белых йылысь III морт нимсянь.

Чужлі ме Сыктывдін районса Паль сиктын 1946-ӧд вося кӧч 23-ӧд лунӧ. Ичӧтдырйи ёна радейтлі кывзыны баблысь мойдъяссӧ. Мукӧд мойдсьыс весиг юрсиыд сувтлывліс. Нӧшта кажитчис вадорын вуграсьны да вӧрын вотчыны. Эг ӧтчыдысь ичӧтнад ылавлы вӧрӧ. Пармаыс нӧшта ёнджыка кутіс кыскыны менӧ ас дінас. Коми пединститут помалӧм бӧрын пыр уджалі «Югыд туй» (ӧні «Коми му») газет редакцияын. Сӧмын некымын во кежлӧ вуджлі Коми небӧг лэдзанінӧ да «Йӧлӧга» газет редакцияӧ. Республика пасьта ветлігъясӧ йӧзкӧд аддзысьлӧмъясыс да накӧд сёрниясыс и лоисны менам висьтъяслы сюрӧсъясӧн. Петалісны «Ӧзйы, бипурӧй менам», «Челядьдырся пароходъяс» да «Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн» небӧгъяс. Сэні зіли петкӧдлыны, кутшӧм ёна радейта ассьым чужанінӧс, ас войтырӧс, ас пармаӧс. Наын и менам олӧмыс.

Лыддьы И. И. Белыхлысь ас бӧрйӧм серти гижӧд. Серпасав да висьтав сы йылысь коми кыв урок вылын.

103 удж. Лыддьы висьтлысь юкӧнъяссӧ, гӧгӧрво да тэч найӧс колана ногӧн.

Выль пась.

Меным ньӧбисны выль пась. Зэв мича, кельыдгӧрд. Кор ме муна уличті, нывкаяс кындзи, зонкаяс ме вылӧ видзӧдӧны. Ӧтчыд весиг Вадик Блинов видзӧдліс, дерт, эз ме вылӧ, а менам пась вылӧ. Но век жӧ нимкодь. Со кутшӧм менам пасьӧй. Медся бур!

— Кытчӧдз оз быдмы выль кизь, — шуис мам, коді пукаліс диван вылын да кыис моднӧй шапка. Меным лои тешкодь. Син водзӧ сувтіс серпас: со чужӧ выль кизь. Медводз сійӧ ичӧтик, сэсся ыджыдджык, медбӧрын 5 шайт ыджда.

— Кытчӧдз он велав колана ногӧн новлыны паськӧм, — кывкӧрталіс бать. — Кыдзи ме велала сійӧс новлыны? — шемӧсми ме. — Мӧвпнад, — шуис мам и серӧктіс. Мамӧ вурис кизьсӧ, и батьӧ ӧшӧдіс пасьсӧ шкапӧ. Кутшӧм сылы гажтӧм сэні ӧшавнысӧ, некод сы вылӧ оз видзӧд.

Но лоис виччысьтӧмтор. Пасьысь орис кизьыс. Гашкӧ, пӧрччысигӧн кыскышті ёнджыка. Бать казяліс орӧм кизя пасьӧс. Дыркодь пиняліс менӧ, ӧд пасьыс выль на: — Кутан ветлыны пальтоӧн, кытчӧдз..., кытчӧдз...

1. Мыйла радліс нывка? 2. Кутшӧм сылӧн пасьыс? 3. Мыйысь скӧрмис батьыс? 4. Мыйла пасьыслы шкапас гажтӧм?

Корсь материал Елена Васильевна Габова йылысь. Дасьты неыджыд юӧр. Юӧрсӧ позьӧ вӧчны презентация ногӧн компьютер отсӧгӧн PowerPoіnt программаын.


<Kodko @ Тувсовъя тӧждъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 81-88.>


ТУВСОВЪЯ ТӦЖДЪЯС

ЛОКТАН КАД

Ме аски пукта дзоридзьяс. Вок лӧсьӧдас дзоридз градъяс. Регыд петасны медводдза дзоридзьяс. А ті мый пуктанныд керка водзӧ?

104 удж. Лыддьы да вуджӧд Иван Коданёвлӧн «Нёль вок» мойдысь юкӧн.

Нёль вок.

Олӧны-вылӧны нёль вок. Ёнысь-ёнӧсь, мичаысь-мичаӧсь. Некор оз пӧрысьмыны. Зэв шаньӧсь. Пыр старайтчӧны му вылын да вӧр-ваын олысьяслы вӧчны кыдз позьӧ унджык буртор. Первой воксӧ шуӧны Тулысӧн. Воас кадыс да кузь туйӧ медводз петас Тулыс. Кыті мунас сійӧ, кутшӧм муясӧ тувччылас сылӧн кокыс, быдлаын шондӧдас, ставыс ловзяс. Садьмӧдас шоръясӧс, йи улын шойччысь юясӧс. Тшӧктас мича паськӧмӧн вӧччыны пуяслы. Шоныд муясысь, саридзьяс бердысь аскӧдыс вайӧдас и быдсикас лэбачӧс. Тулыс вок тэрмӧдлас быдӧнӧс, медым быд удж вӧлі вӧчӧма ас кадӧ да бура. Кыпыд Тулыс ёна и гажӧдас йӧзӧс да пемӧсъясӧс. Челядьӧс ворсӧдас, вӧрпаяслысь паськӧмсӧ вежас, пӧткаясӧс тшӧктас сьывны-гажӧдчыны, вын-эбӧс сетас юяслы да шоръяслы. Тулыс уджалас лун и вой. Уна буртор коляс ас йывсьыс му вылӧ. Кор вель ёна мудзас, отсӧг вылӧ чукӧстас ассьыс воксӧ — Гожӧмсӧ.

Содты ассьыд кывъяс.

воис гажа тулыс

105 удж. Лыддьы приметаяс. Содты кадакывъясӧ локтан када суффиксъяс.

1) Кузь йинёньяс ӧшъясны керка вевт дорышӧ — тулыс нюжалас. 2) Сьӧд рака воис — кызь лун мысти йи вӧрзяс, тӧлысь мысти лым сылас. 3) Тулыснас кӧ лымйыс сылас ӧдйӧ, а ытваыс исковтас тэрыба — виччысь васӧд гожӧм. 4) Кыдзлӧн кӧ водзджык воссясны коръясыс ловпуысь — гожӧмыс лоас зэра. 5) Чикыш воас — гым ваяс . 6) Май дас коймӧд лунӧ кӧ войыс шоныд да кодзула — гожӧмыс лоас кос.

106 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Инды локтан када кадакывъяс.

Бара воас гажа тулыс, Гӧгӧр ставыс лоас веж! Бокад тэсӧ эн жӧ сулав, Аслад муса бать-мам мулань, Дона пиӧй, зіля кеж!.. Тувсов асылӧ тэ петан Гӧрны-кӧдзны паськыд йӧр Сэк, кор шонді кисӧ сетас Зарниавны му и вӧр. Сьӧлӧм вылад долыд-долыд! Сьылӧ тракторъяслӧн гор. Шуднад збыльысь тырас лолыд, Вӧчӧмтортӧ аддзан кор.

Гӧгӧрвоӧд омонимъяссӧ, лӧсьӧд наӧн кывтэчасъяс.

«Омонимъяс кывчукӧр» небӧгысь аддзы тӧдса омоним гоз да серпасав.

107 удж. Мичаа лыддьӧй текстсӧ.

Виричын сёрнитӧны капуста да свеклӧ рӧсада. — Кор нин шондӧдас да миянӧс петкӧдасны шоныд муӧ? — шогсьӧ свеклӧ. — Воас кад и петкӧдасны. Таысь эн шогсьы. Воысь воӧ миянӧс пыр этшаджык пуктӧны, надейтчӧны дась вылас, — шогсьӧ капуста. — Да-а. Водзті вӧлі ми кодьтӧ мыйта пуктасны! Ӧні ставыс ёгӧн тырӧма. Регыд кыкӧн и колям.

Мыйла шогсьӧ свеклӧ?

108 удж. Сетӧм кывтэчасъясӧн лӧсьӧд юӧр тувсовъя уджъяс йылысь.

гӧрӧны муяс, градъяс

пелькӧдӧны ӧшинь ув

киськалӧны пуктасъяс

пукталӧны дзоридзьяс

мыськӧны ӧшиньяс

кералӧны пуяс вылысь кос увъяс

идралӧны йӧръяс

шыблалӧны лым

сотӧны колян вося турун

парникӧ пуктӧны ӧгуреч

лӧсьӧдӧны парник

пуктӧны картупель

кӧдзӧны кӧйдыс рӧсада вылӧ

дасьтӧны кӧйдысъяс

небзьӧдӧны му

109 удж. Дасьтысь да гиж «Тувсовъя уджъяс» творческӧй диктант.

Со и воис дыр виччысяна тулыс. Кыз эшкын улысь мыччис ассьыс чужӧмбансӧ му. Чургӧдіс юрсӧ медводдза дзоридз — вижъюр. Тулыс воӧмкӧд и воасны тувсовъя тӧжд-уджъяс. Ковмас гӧрны му..

110 удж. Гиж висьтсӧ локтан кадын. Сет висьтыслы ним.

Ми ёрткӧд вӧчим лэбач поз и тувъялім сійӧс ӧшинювса джуджыд коз йылӧ. Медводдза ябыръяс зэв зіля поздысисны сэтчӧ. Лунтыръясӧн найӧ ваялісны гӧнторъяс, кос турун. Недыр мысти лэбачьяс пӧжисны пиянӧс. Уджыс ябыръяслӧн лоис унджык.

1

Витаминыс сыын уна, Курччан — синва пычкас друг. Уна вӧлӧгаӧ мунӧ, Тайӧ, дерт жӧ, град выв ...

2

— Дуньӧ! Дуньӧ! — горзӧм кылӧ, Роскӧн вӧтлысям бур здук. Шоныд рытӧ ывла вылын Тадзи кыям майскӧй ...

3

Ичӧт керка вӧчис дедӧ, Ме тшӧтш отсаси и бабӧй. Лэптім зіб вылӧ, сэн медым Олас-вылас сьылысь ...

4

Зэрӧм бӧрын енэжтасӧдз Ӧшъяс джынъя мича асык Сизим рӧма ыджыд кӧшӧн Васӧ юӧ ...

111 удж. Паськӧд сёрникузяяссӧ.

Воис тулыс. Сыліс лым. Ӧшалӧны йинёньяс. Артмӧны гӧпъяс. Бузгӧны шоръяс. Мыччысьӧны кушинъяс. Польдӧны гаръяс. Дзоридзалӧны вижъюръяс. Воӧны лэбачьяс. Ловзьӧ вӧр-ва.

112 удж. Лыддьы кывбурсӧ да велӧд.

Тулысӧс кыдзи он радейт, Сы йылысь кыдзи он сьыв? Кор весиг дзор тошка дядьлӧн Дзордзалӧ чужӧм выв? Кор сынӧдас сьыланкыв сьылӧ, Муслунӧн ӧвтӧ тӧв, И меліа кышакылӧ Бадьясӧн мӧдлапӧв.

113 удж. Аддзы А. Саврасовлӧн «Грачи прилетели» серпас дорӧ лӧсялана сёрникузяяс.

Воисны сьӧд ракаяс.

Медводз миян войвылӧ воисны сьӧд ракаяс. Гӧгӧр на лымъя, а найӧ танӧсь нин. Шойччыштасны кузь туй бӧрын и заводитасны позъяс вӧчавны. Позъяссӧ найӧ вӧчӧны паркъясын, расъясын. Водз асывсянь сёр рытӧдз найӧ кравзасны, позъяснысӧ вӧчӧм вылӧ увъяс чегъяласны да ваяласны. Ӧтияс важ познысӧ дзоньталасны, мӧдъяс — выльысь вӧчасны. Лунтыр ракаяс ноксясны-уджаласны. А кор воас рыт, пуксясны асланыс позъяс дорӧ да узьӧны асылӧдз. Асывнас садьмасны водз да бара уджӧ кутчысясны. Сьӧд ракаяс пӧжсьӧны медводз. Оз на удит пуяс вылын кор потны, а пияныс горзӧны нин — сёйны корӧны.

Кутшӧм кадын сетӧма унджык кадакывсӧ? Мыйла?


<Kodko @ Тувсовъя гажлунъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 89-94.>


ТУВСОВЪЯ ГАЖЛУНЪЯС

114 удж. Лыддьы висьтлысь юкӧнъяссӧ, гӧгӧрво да тэч найӧс колана ногӧн.

Берба лун.

Коми йӧз лыддьӧны, мый берба отсалӧ босьтны бур урожай, вермӧ сетны йӧзлы да гортса пемӧсъяслы дзоньвидзалун. Берба видзӧ пемӧсъясӧс вомидзысь. Берба вожъясӧн комияс инмӧдчылісны ӧта-мӧдӧ да гортса пемӧсъясӧ, шуалісны нимкыв: «Юр вывсянь кок улӧдз берба дзоньвидзалун мед сетас».

Тайӧ лунсянь Ыджыд лунӧдз бербалӧн быдманінысь эз вӧрӧдны васӧ. Чайтісны, бадьясувса ваас пӧ тайӧ кадӧ уна мути. Эм эскӧм, мый биӧ шыбитӧм берба видзӧ пӧжаръясысь. А тӧвлы паныд шыбитӧм берба лӧньӧдӧ бушков. Шуӧны, Берба лунӧ кӧ шондіа — гожӧмыс лоӧ бур, озыр урожай артмас.

Ыджыд лунӧдз вежонӧн водзджык эскысь йӧз пасйӧны Иисус Кристослысь Иерусалимӧ пырӧмсӧ. Сэні Господьӧс кыпыда паныдалісны, чолӧмалісны пальма вожъясӧн, чолӧмалісны мӧда-мӧдсӧ Кристос воӧмӧн. Миянлы тайӧ гажыс ёнджыка тӧдса, кыдзи Берба лун, сы вӧсна мый миян пальмаяс оз быдмыны. Сы пыдди вичкоын вежӧдӧны медводдзаӧн дзоридзалысь берба.

Берба вожнас инмӧдчылісны керкалӧн быд пельӧсӧ. Сэсся пуктылісны ен ув пельӧсӧ. Сэні берба оліс мӧд воӧдз. Лыддьӧны, мый бербаыс вына сӧмын ӧти во. Биа висьӧмысь пӧ мездылӧма бербалӧн 9 гар.

115 удж. Лыддьы текстсӧ, аддзы выль кывъяс да гӧгӧрво. Сет текстлы ним.

Сьӧлӧм и лов личӧдысь да гажӧдысь тайӧ праздникыс быдӧнлӧн: олӧмаяслӧн, томъяслӧн, челядьлӧн. Быд керкаын пелькӧдчӧны, рытсяньыс пусьӧны-пӧжасьӧны. Медся дзескыда олысьяслӧн тайӧ лунӧ пызан вылас быдтор лоӧ: и яя шыд, и чӧскыд черинянь, и проса рок, и нӧкъя рысь, и выйӧн мавтӧм пирӧг-шаньга. Быдсяма чӧскыдторсӧ на видзыштӧны Кристос ловзян лун кежлӧ, мед вунӧдлыны сьӧкыдсӧ да сьӧлӧм бурмымӧн радлыны-гажӧдчыны.

1. Кутшӧм гажлун йылысь висьтавсьӧ текстын? 2. Мыйла тэ тадзи чайтан?

116 удж. Лыддьы да гӧгӧрво рецептсӧ.

Кулич вӧчан рецепт.

Босьтам 1 кг пызь, 100 г вый, 150–200 г сакар, 50–100 г изюм, 400 г йӧв, дрожжи да сов. Шоныд йӧлӧ пуктыны дрожжи, содтыны 500 г пызь и 2–3 час кежлӧ кольны кыптыны. Кор няньшомыс лоӧ дась, пуктыны мукӧдторсӧ да бура гудравны. Пӧжалӧм бӧрас мичмӧдны кольтусьӧн да уна рӧма сакарӧн.

1. Вуджӧд рецептсӧ да пӧжав кулич. 2. Мичмӧд куличсӧ да пасхасӧ коми серъясӧн.

МОРТ-МОРТА НИМВЕЖТАСЪЯС.

Ӧта-мӧд, мӧда-мӧд (друг друга) нимвежтасъяс шусьӧны морт-мортаӧн. Найӧ вежласьӧны вежлӧгъяс серти.

Гажлун дырйи ми козьналім ӧта-мӧдлы мича серпасъяс.

Мӧда-мӧдӧс кыпыда чолӧмалім Ыджыд лунӧн.

117 удж. Гиж морт-морта нимвежтасъяссӧ колана вежлӧгын. Лӧсьӧд 2–3 сёрникузя.

ПОДЧИНИТЕЛЬНӦЙ КЫВЙИТӦДЪЯС.

Подчинительнӧй кывйитӧдъяс йитӧны сёрникузяяс. На водзын пуктӧны чутік.

та вӧсна, та понда

Ыджыд лун водзын мунӧ Ыджыд видз, та вӧсна колӧ сёйны кослунъя вӧлӧга. Аски Троича, та понда ми ветлам вичкоӧ.

118 удж. Лыддьы да гиж изложение план серти.

Троичаса кыдз.

Троича пасйӧны Ыджыд лун бӧрын 50-ӧд лунӧ — 7-ӧд вӧскресенньӧӧ. Медъёна тайӧ лунӧ пыдди пуктӧны кыдз пу, та вӧсна сійӧс вежӧдӧны вичкоын. Кыдз — шонділӧн да томлунлӧн пас. Кыдзсӧ лыддьӧны шуда пуӧн, сійӧ вайӧ бурлун. Та понда коми йӧз чайтӧны, мый сійӧ видзӧ неминучаысь. Сідз жӧ кыдз лыддьыссьӧ бурдӧдчан пуӧн, та вӧсна инмӧдчылісны ӧта-мӧдӧ вичкоын вежӧдӧм вожъясӧн. Уличаяс, керка вевтъяс, ен ув пельӧсъяс тайӧ лунӧ мичмӧдӧны кыдз пу росъясӧн. Важӧн сикт-грездъясын медся мича кыдзсӧ мичмӧдлісны уна рӧма лентаясӧн. Сы гӧгӧр том йӧз сьылісны-йӧктісны, ворсісны.

«Йӧлӧга» газетысь

1. Кыдз пу — Троичалӧн вежа пас. 2. Троичаса кыдзлӧн вын. 3. Кыдз пу гӧгӧр гаж.

119 удж. Комиӧд кослунъя сёянлысь рецептсӧ.

120 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ.

Витамина салат.

Колӧ: 300 г гӧрд кӧчан, 200 г помидор, 200 г ӧгуреч, 200 г болгарскӧй переч, 100 г редис, лук, укроп, салат, сов, кӧнтусь вый. Став град выв пуктассӧ колӧ медводз мичаа мыськавны. Та бӧрын вундавны кӧчан, редис да лук — гӧгыльясӧн, ӧгуреч — бедьясӧн, помидор — кубикъясӧн. Перечысь перъявны кӧйдыссӧ да вундавны бедьясӧн, укроп-салат посньыдика вундавны. Медбӧрын став вундалӧмторсӧ ӧтлаавны, солыштны да содтыны сэтчӧ кӧнтусь вый.

Корсь да гиж кослунъя сёянлысь рецепт, мичаа оформит.

Став класснад дасьтӧй небӧг (буклет, презентация) «Кослунъя вӧлӧга». Позьӧ вӧчны компьютерӧн «Publіsher» либӧ «PowerPoіnt» программаяс отсӧгӧн.


<Kodko @ Вӧр-валӧн бурдӧдчан козинъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 95-102.>


ВӦР-ВАЛӦН БУРДӦДЧАН КОЗИНЪЯС

121 удж. Лыддьы мойдсӧ. Гӧгӧрвоӧд маръямоль кывлысь артмӧмсӧ.

Коркӧ важӧн ӧти сиктын олӧмны пӧрысь гозъя. Налӧн вӧлӧма мичаник авъя Марья нима ныв. Радейтӧма сійӧ сиктса ӧти гӧль зонмӧс. Но бать-мамыс Машукӧс мырдӧн кутӧмны сетны верӧс сайӧ озыр семьяӧ. Дыр бӧрдӧма-корӧма Марья бать-мамыслысь, медым эз сетны сійӧс пӧрысь озыр морт сайӧ. Но эз кывны бать-мамыс нылыслысь корӧмсӧ. Крут берег дорын, кӧні бӧрдіс Марья, мыччысис гӧрд рӧма мича дзоридз. Йӧзыс шуисны тайӧ дзоридзсӧ маръямольӧн. «Марья» — ныв ним серти, «моль» — дзоридзыслӧн быд ар артмӧ сьӧд рӧма моль кодь кӧйдыс.

122 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Пион артмӧма греческӧй paіonіos кывйысь. Вежӧртӧ ‘бурдӧдысь, дзоньвидзалун сетысь’. Пионӧн шулӧмаӧсь бурдӧдысьӧс. Грецияын вӧлӧма Пион нима тӧдчана бурдӧдысь, Асклепий енлӧн велӧдчысь.

Асклепий — Грецияын бурдӧдчӧмлӧн ен.

СТЕПЕНЬ ПЕТКӦДЛЫСЬ УРЧИТАНЪЯС.

Маръямоль — зэв мича дзоридз. Катшасинъяс ёна мичмӧдӧны Коми мусӧ.

123 удж. Содты сёрникузяясӧ колана степень петкӧдлысь урчитанъяс.

1) Ичӧт челядь купайтчӧны дзик берег дорын. 2) Школаса рыт колис зэв кыпыда. 3) Ми ёна радлім гожся каникул матысмӧмлы. 4) Кӧч тӧлысьын пувйыд дзик нин гӧрд. 5) Уразнӧй турун зэв колана быдӧнлы. 6) Велӧдчысьяс зэв бура гижисны тӧдӧмлун донъялан удж. 7) Тулыснас школа гӧгӧр челядь пелькӧдчисны вель дыр.

124 удж. Лыддьы да аддзы бурдӧдчан турун нимъяс. Корсь небӧгъясысь, мыйысь найӧ бурдӧдӧны.

Висьма кӧ, ме дінӧ врачӧс энӧ корӧй, Бурдӧдчанторла эн котӧртӧй пыр, Ачымӧс лэччӧдлӧй Кунес ю дорӧ, Кӧні быд видз лыдтӧм дзоридзӧн тыр!

Лапкорйӧн шонтыштӧй позялӧм морӧс, Кӧчвӧньӧн кӧртыштӧй калганлысь вуж, Шонді мед жалиттӧг синъясӧс ёрӧ, Кӧтӧдлас синваӧс лысва и пуж.

Ог кӧ на бурд, ладан турун сэк пуӧй, Кӧкакань шырӧй да вотыштӧй оз, Чай пыдди медбур лекарство моз юа Ю весьтӧ ӧшӧдчӧм сьӧд сэтӧр роз.

Шудӧй кӧ яндысьтӧг эновтас дзикӧдз, Сэки на эскӧмӧй аслам оз кус... Егырысь корсьӧй, ме воа кӧ пикӧ, Мырпом, кӧть некымын бурдӧдан тусь.

125 удж. Содты колана вотӧс нимъяс.

Нюр вылын вотчигӧн.

Туйыд вутш пӧвстас кӧ пыртас, Он на, другӧ, кув. Аддзан сэтысь чӧскыд ..., Шома ...

Меным муса сэтшӧм вотӧс, Коді важӧн сыв, Нюр выв вотӧс висьӧм сотӧ, Кыдзи шонді кыв.

Корсь да лӧсьӧд юӧр нюрвывса быдмӧглӧн бурдӧдчан вын йылысь.

126 удж. Бӧрйы ӧти серпас. Гиж сы серти неыджыд мӧвпалана висьт.

127 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.

Ӧтчыд гожӧмнас ме ордӧ гӧститны локтіс Ӧньӧ другӧй. Ми мӧдӧдчим Мизин йылӧ ком вугравны. Сиктсянь неылын миянлы паныдасисны челядь чукӧр. Шуйга кианыс быдӧнлӧн вӧлі бидон либӧ туис. Быдӧнлӧн дозъясныс дзик тыр. Веськыд кианыс ки тырыс кабыртӧмаӧсь чӧд розъяс, да мунігмозныс вомнас ӧктӧны тусьяссӧ. Вель ёна вомныс лякӧссьӧма чӧдйӧн. Ӧньӧ юаліс челядьлысь: — Вотчыны ветлінныд? Вывті бур! Сэсся ӧти зонкалысь корис ӧти чӧд роз да юаліс: — Мича ӧд? А дыр-ӧ чайтан тайӧ розъясыс олӧны? Челядь ёна шӧйӧвошисны. — Ӧти во, кӧнкӧ. — Тайӧ розъяссьыс, гашкӧ, тіян пӧль-пӧчьясыд на вотлісны чӧдсӧ. А чӧд кустъясыс олӧны кыксё воысь дырджык. Ӧні думыштӧй, мыйта чӧд на вермисны сетны йӧзыслы тайӧ розъясыс, а найӧс ті нетшкинныд дзик мӧвпавтӧг.

128 удж. 127-ӧд уджын сетӧм висьтысь аддзы да вуджӧд урчитан кывъяса сёрникузяяс. Лӧсьӧд аддзӧм урчитанъясӧн ас сёрникузяяс.

1. Шома, лӧз рӧма кузьмӧс вотӧс. 2. Еджыд синлыса дзоридз. 3. Кольквиж вотӧс, быдмӧ нюрын. 4. Шома вотӧса пу. 5. Содтӧны курччалан сирӧ. 6. Сыысь пуӧны шыд. 7. Тайӧ туруныс сувтӧдӧ вир. 8. Лӧньӧдан турун. 9. Тайӧ вотӧссьыс вӧчӧны ляз.

129 удж. Лыддьы текстъяссӧ. Лӧсьӧд юӧр бурдӧдчан быдмӧг йылысь.

Пелысь пу.

Миян вӧръясын быдмӧ пелысь пу. Сійӧс садитлӧны и керкаяс дорӧ. Пелысь зэв колана абу сӧмын йӧзлы, но и пемӧсъяслы. Сылӧн розйын пӧшти ветымын гӧгӧр ичӧтик вотӧс. Тайӧ вотӧсъясас эм яблӧг да лимон кислотаяс, вель уна С витамин. Кынмалӧм пелысьысь пуӧны варенньӧ. Пелысь сувтӧдӧ вир, та понда пинь ан висигӧн бур пожъявны вомтӧ пелыся ваӧн. Пелысьыд вывті бур кӧрым гортса пӧткаяслы, мӧсъяслы, порсьяслы. Косьтӧм коръясын уна дубильнӧй вещество, та вӧсна найӧс пуктӧны соласигӧн град выв пуктас пиӧ.

Ыжнёньлӧн вотӧсыс бурдӧдчан вына. Сійӧ бурдӧдӧ язва, лишай. Важӧн коми йӧз ыжнёньлысь чукӧртлісны медмича коръяссӧ, косьтывлісны да пузьӧдлісны чай. Тайӧ чайнас бурдӧдлісны горш висьӧм да орӧсь син. А вотӧсыс зэв бур цингаысь. Сыын зэв уна С да В витамин. Ыжнёнь весигтӧ юр висьӧмысь бурдӧдӧ.

Катшасин позьӧ чукӧртны кӧч тӧлысьӧдз. Бурдӧдчан вынсӧ кутӧ сӧмын аптечнӧй катшасин. Быдмӧ сійӧ луд вылын, корйыс мунӧ морков корлань. Чукӧртӧны сылысь сӧмын юръяссӧ. Косьтӧны, пӧжӧны пӧсь ваын да юӧны. Пӧжӧм катшасин бурдӧдӧ орӧсь син, чирей, сӧп висьӧм, горш висьӧм, орӧсь дойяс, бырӧдӧ юрысь киль.

Вуджӧд текстсӧ.

Бурдӧдчан быдмӧгъяс.

Вӧр-ва кытшалӧ мортӧс, сетӧ сылы сёян-юан, мичмӧдӧ сылысь олӧмсӧ да тӧждысьӧ дзоньвидзалун вӧсна. Вель уна бурдӧдчантор вӧчӧны уна пӧлӧс быдмӧгысь. Сӧмын Россияын тӧдса куимсё сайӧ татшӧм быдмӧг. Озыр наӧн и миян Коми му. Тайӧ быдмӧгъясыс: пелысь, сэтӧр, льӧм, ӧмидз, лежнӧг, чӧд, турипув, петшӧр, пув кор, лапкор, пожӧм да кыдз гаръяс, пакула да уна мукӧд. Чукӧртны бурдӧдчан быдмӧгъяс абу сэтшӧм сьӧкыд, сӧмын колӧ тӧдны, кор да кыдзи чукӧртны.

130 удж. Висьтсӧ юклы сёрникузяяс вылӧ. Гиж.

Ті аддзылінныд лежнӧг гожӧмын кутшӧм мичаа сійӧ дзоридзалӧ асьсӧ дорйӧ ёсь жельяснас лежнӧгйылыс арнас лоӧ небыд сэні эм уна витамин йӧз вотӧны лежнӧгйывсӧ да пуӧны сыысь варенньӧ фармацевтъяс вӧчӧны бурдӧдчантор.

Мыйла лежнӧгсӧ нӧшта шуӧны жельнӧгӧн?

Сёрнит ёртыдкӧд. Вӧдитчы сетӧм юалӧмъясӧн.

1. Тӧдан-ӧ тэ бурдӧдчан быдмӧгъяс? 2. Мыйысь найӧ бурдӧдӧны?


<Kodko @ Велӧдӧм материал вынсьӧдӧм : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 103-108.>


ВЕЛӦДӦМ МАТЕРИАЛ ВЫНСЬӦДӦМ

131 удж. Аддзы пара. Лӧсьӧд 3 паськӧдӧм сёрникузя.

132 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.

Арын пуяс.

Арся кӧдзыдъяс воӧм бӧрын пу вылын коръяс лоасны гӧрдоввижӧсь. Медся мичаӧн овлӧ арся пипу. Турунвиж да виж паськӧма пуяс пӧвстын ышнясьӧ сійӧ аслас пемыдгӧрд да югыдгӧрд сарапаннас. Коді оз радейт арся вӧртӧ? Кымын пӧлӧс паськӧмаӧсь пуясыс! Сёр арын сэсся паськӧмъяссӧ надзӧникӧн заводитӧны пӧрччавны. Сӧмын ловпу ӧтнас кӧдзыд арын гылӧдӧ дзик веж коръяс. Тайӧ пуыс торъялӧ мукӧдысь аслас сьӧмӧснас да быдманногнас. Керыштан кӧ сьӧмӧссӧ, пыр жӧ сійӧ лоӧ сьӧдвиж, петӧ сэтысь дубитчан кислота. Ловпу быдмӧ васӧдінын.

133 удж. Корсь лӧсявтӧм кыв. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

134 удж. Содты асалан либӧ босьтан вежлӧга суффиксъяс.

1) Светалӧн чужан луныс моз тӧлысь кызьӧд лунӧ. 2) Ми гажаа пасйим Светалысь чужан лунсӧ. 3) Мам лыддис батьлысь локтан вежон вылӧ гороскоп. 4) Батьлӧн гороскопӧ гижӧма шуда олӧм йылысь. 5) Лыйсьысьлӧн менюын оз вермы лоны госа сёян. 6) Газетысь ме аддзи Лыйсьысьлысь меню. 7) Пызан вылын куйлӧ пӧчлӧн козин. 8) Пӧчлысь козинсӧ, шоныд кепысьсӧ, ме кута новлыны тӧвнас.

135 удж. Содты лӧсялана вежлӧг суффиксъяс.

1) Гожӧмнас да тӧвнас ме ветла пӧч дорӧ Ухтаӧ. 2) Печораын олӧны батьлӧн рӧдвужыс. 3) Воркутаӧ позьӧ мунны поездӧн либӧ лэбны самолётӧн. 4) Мамлӧн вокыс ветлӧ уджавны Усинскӧ. 5) Ёртлӧн бать-мамыс локтісны Сыктывкарӧ Емвасянь. 6) Шондіа лунъясӧ ме нимкодяся Опера да балет театр водзын ва бусӧн.

136 удж. Содты лӧсялана кывъяс, медым артмис радейтана велӧдысь йылысь висьт.

Менам радейтана велӧдысь.

Менсьым радейтана велӧдысьӧс шуӧны ... . Сійӧ велӧдӧ ... . Миян школаын ... велӧдӧ нин ... во. ... урок вылын ми тӧдмасям ... . Урок вылын босьтӧм тӧдӧмлунъясыс миянлы зэв ёна ковмасны водзӧ олӧмын. Сы вӧсна ми пыдди пуктам ... да ... урок. Миян радейтана велӧдысь ... тушаа, ... юрсиа, ... синъяса. ... урокъяссӧ нуӧдӧ стрӧга, а збыльвылас сійӧ зэв шань, мелі, нюмсера. Кор урок вылын мыйкӧ оз артмы, ... пыр и воас отсӧг вылӧ. Некор оз вид, кор мыйкӧ он гӧгӧрво. А выль пӧв ставсӧ висьталас. Вот кутшӧм миян радейтана велӧдысь.

137 удж. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд школа йылысь текст.

Миян школа.

вель ыджыд

сулалӧ сикт шӧрын

джуджыд гӧра вылын

веж сад пиын

медыджыд керка

ыджыдысь-ыджыд ӧшиньяса

стенъясын ӧшалӧны

велӧдчан вежӧсъяс

лыддьысян жырйын

нуӧдсьӧны кружокъяс

138 удж. Лыддьы да вуджӧд. Висьтыслы сет ним. Содтав лӧсялана кывбердъяс.

Быттьӧ дзик на неважӧн воисны войвылӧ ыджыд да мича лэбачьяс — турияс. А со найӧ бӧр нин лэбӧны шоныд муясӧ. Видзӧдан турияслысь лэбӧмсӧ, кылан тӧдса местаяскӧд прӧщайтчӧмсӧ, и сьӧлӧмыд вӧрзьылӧ. Турияс лэбӧны выліті. Вӧсньыдик голяяссӧ нюжӧдӧмаӧсь водзӧ. Кымын лун да вежон налы ковмас шенасьны бордъяснас, венласьны вына тӧвъяскӧд, терпитны кӧдзыд зэр. Кымын кар да сикт вомӧн лэбзясны турияс. Уна сикас вӧръяс, юяс, степъяс аддзыласны кузь туй вуджигӧн. Унаысь ковмылас шойччыны, коллявны пемыд войяссӧ. Аддзысьлытӧдз, турияс!

139 удж. Кадакывъясӧ содтав колана суффиксъяс тшӧктан формаын.

Шоныд ваӧ гудрав дрожжи. Содты сов, стӧкан джын сакар. Кисьт пызь кык кило гӧгӧр, бура гудрав . Сэсся содты стӧкан тыр сывдӧм вый и коль шоныдінӧ 3–4 час кежлӧ, медым кыптас. Артмӧм нянь-шомсӧ юк кык пельӧ, а сэсся вӧсньӧд ӧти сантиметр кызта сӧчӧнӧдз. Сӧчӧн шӧрас пуктав водзвыв дасьтӧм чери, солав, резышт сывдӧм выйӧн. Сӧчӧн бокъяссӧ ӧтлаӧд чери вывтіыс. Черинянь вермас лоны и восьсаӧн. Пӧжав пачын либӧ духовкаын. Пачысь кыскӧм бӧрас чериняньсӧ мавт выйӧн.

140 удж. Гиж текстсӧ, комиӧд кадакывъяссӧ.

Ті онӧ тӧдӧй Кукрыниксы художникъяс йылысь? Найӧс шуисны Михаил Васильевич Куприянов, Порфирий Никитич Крылов да Николай Александрович Соколов. Тайӧ куим художникыс уджалісны ӧтлаын 60 во сайӧ. Налӧн сатирическӧй серпасъясыс стӧча да веськыда петкӧдлӧны быд лёктор. Та кындзи художникъяс серпасалісны и вӧр-ва, и йӧзӧс.

141 удж. Гиж кадакывъяссӧ кольӧм шыпасъяс содталӧмӧн. Гӧгӧрвоӧд кадакывъяслысь гижанногсӧ.

Аддзы кадакыв, коді гижсьӧ кык ногӧн. Стӧчмӧд вежӧртасъяссӧ. Лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

142 удж. Гиж текстсӧ скобкаяс восьтӧмӧн.

Небыд тӧв лунвывсянь пӧльтӧ. Шонді яръюгыда дзирдалӧ. Лым ляпкалӧ чинӧ. Шоръяс визувтӧны туйӧд. Мыччысьӧны медводдза коръяс. Гӧгӧр ставыс ловзьӧ. Ми лолалам сӧстӧм сынӧдӧн, нимкодясям тувсовъя лунӧн.

143 удж. Сет соссяна вочакыв.

1. Ме ола сиктын (карын). 2. Тэ радейтан дыр узьны. 3. Талун ывлаын зэрӧ. 4. Ми ворсам йӧрын. 5. Ті мунанныд вӧрӧ. 6. Ёртъясыд мунӧны Из гӧраясӧ. 7. Челядь бура тӧдӧны правилӧяс. 8. Велӧдысьяс гӧгӧрвоӧны миянӧс.

144 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Гиж локтан када кадакывъяс.

Тувсов луныд во чӧж вердас. Сырчик вӧсни кокнас ю вылысь йисӧ чегъялас. Тулысын вежон зэрас, да лунӧн косьмас. Ракаяс кравзӧны — шондӧдас. Шонді выліті ветлӧ — регыд ю воссяс. Тулысын кӧ узян, арын шогӧ усян.

1. Тайӧ шусьӧгъяс, казялӧмторъяс али нӧдкывъяс? 2. Мыйла тэ тадзи чайтан?

145 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ.

Саридз сайысь воис варов тулыс. Кутіс сійӧ вӧтлыны дзор юрсиа тӧлӧс. Лым толаяс заводитісны ляпкавны, топавны. Керка вевтъяс вылысь тёпкӧ-виялӧ эзысь войтва. Но виччысьтӧг войвывсянь уськӧдчис кӧдзыд тӧв, шеныштіс паськыд борднас. Повзисны войтъяс, топӧдчисны ӧта-мӧд бердас, и артмисны йинёньяс.

146 удж. Лыддьы кывбур юкӧнсӧ да висьтав, мыйӧн лоӧны тӧдчӧдӧм кывъясыс: синонимӧн, антонимӧн, омонимӧн.

Мый кӧть сёрнит, Мый кӧть висьтав, Мый кӧть гарав, Мый кӧть шу, Сӧмын лёк кывйӧн эн лысьт тэ Видны ассьыд чужан му.

КОМИ КЫВ. 7 КЛАСС. 2 ПЕТАС. 2013

— велӧд наизусьт

— босьт тӧд вылад

— вӧчам содтӧд удж

— грамматика тема

— выль тема

— гортса удж

— кыв артмӧм

— енби пестан (творчествоа) удж

— туялана удж

— вочавидз юалӧм вылӧ

ДОНА ЁРТЪЯС!

Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн! 7-ӧд класса велӧдчан небӧгысь ті паськыдджыка тӧдмаланныд Коми му, тані олысь йӧз, коми войтырлӧн аслыспӧлӧслун йылысь. Ми вӧзъям тіянлы сӧвмӧдны сёрни сям выль кыввор отсӧгӧн. Велӧдчан небӧгысь ті лыддянныд чужан му йылысь висьтъяс, кывбуръяс, шусьӧгъяс, кывйӧзъяс. Ми эскам, мый и ті туяланныд да дасьтанныд чужанін йылысь уджъяс, юксянныд выль тӧдӧмлунъясӧн ёртъясыдкӧд. Миян ӧтувъя уджным отсалас бурджыка гӧгӧрвоны ӧта-мӧднымӧс да ёртасьны. Сиам тіянлы ыджыд вермӧмъяс коми кыв велӧдӧмын!


<Kodko @ Чолӧм, ёртӧй! : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 5-10.>

ЧОЛӦМ, ЁРТӦЙ!

1 удж. Лыддьы кывбурсӧ, мӧвпышт, волӧн кутшӧм кад йылысь кывбурыс.

Ой, гожӧм, гожӧм! Тэрмасян, он ов Тэ лунӧн дырджык. Пышъян, сьӧлӧмшӧрӧй! Со ыргӧн биӧн ыпмунӧма вӧрыс — Вай ветлам сэтчӧ пальӧдыштны лов.

Кӧть миян весьтын енэж гожся лӧз, Но миян гӧгӧр ар нин бара, ар нин! Ми восьлалам, а кок уланым зарни, Ми талун тэкӧд — медся озыр йӧз.

1. Кутшӧм серпас лӧсялӧ кывбурыслы? 2. Мый серти тӧдмалін? 3. Кыдзи авторыс донъялӧ гожӧмсӧ да арсӧ? 4. Кутшӧм кывъяс отсалӧны гӧгӧрвоны гожӧм да ар йылысь? Аддзы тайӧ кывъяссӧ, висьтав комиӧн да рочӧн.

1. Вайӧд кывбур темаыслы лӧсялана шусьӧгъяс да приметаяс, гӧгӧрвоӧд на пиысь ӧтиӧс. 2. Вӧдитчы Ф. Плесовскийлӧн «Коми пословицы и поговорки», В.Кудряшовалӧн «Коми календар» небӧгъясӧн.

2 удж. Лыддьы висьтсӧ, висьтав дженьыда, мый йылысь гижӧма. Помав текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Гаждорад и збыльысь гажа. Гожӧмнас Олег ветліс Гаждор сиктӧ Парась пӧч да Петыр пӧль ордӧ. Тані Олег тӧдмасис Шуриккӧд. Сэтшӧма кутісны лӧсявны. Лунтыръясӧн ризъялісны ывлаын. То Эжва дорӧ купайтчыны лэччыласны, то самӧвар пузьӧдны кос коль чукӧртасны, то раскӧ пӧлян гумла пыраласны. Петыр пӧль кык ёртлы вӧчис ичӧтик шатинъяс да водз асывнас нуӧдіс вадорӧ. Зонкаяслы ёнджыкасӧ мык да гурина шедаліс. А Петыр пӧль мича сынъяс да ляпаяс кыскаліс. А сэсся судак шедіс. Уна и кыйдӧс катісны гортаныс куим чери кыйысь. Зонкаяслы сэтшӧма воис сьӧлӧм выланыс вуграсьӧмыс, мый лун-лун кутісны вошласьны вадорын.

1. Кыдзи тэ чайтан, мыйла сиктсӧ шуӧмаӧсь Гаждорӧн? 2. Лӧсялӧ-ӧ висьтлы нимыс? 3. Мыйла Олеглы вӧлі гажа? 4. Кӧні тэ олан? 5. Мыйла сідзи нимтӧны картӧ (сикттӧ)?

Вӧдитчы А.И. Туркинлӧн «Топонимический словарь Коми АССР» небӧгӧн.

Бӧрйы удж сикасъяс да вӧч гожӧм йылысь буклет. Бӧрйы сетӧм темаясысь ӧтиӧс либӧ лӧсьӧд ачыд. Дорйы ассьыд уджтӧ ёртъяс водзын.

1. Гожся шойччӧм. 2. Гожся лунӧ. 3. Вӧр-валӧн козинъяс. 4. Гожся вӧр-ва. 5. Майбырӧй, гожӧмӧй!

Буклетын вермасны лоны:

уджлӧн ним;

ас ов, ним, класс, школа;

гожся серпасъяс, фотографияяс;

гожӧм йылысь кывбур;

гожӧм йылысь неыджыд ас гижӧд;

гожся рецептъяс;

гожся ворсӧмъяс;

гожӧм йылысь приметаяс, шусьӧгъяс, нӧдкывъяс;

гожӧм йылысь ас лӧсьӧдӧм юржугланъяс (кроссворд, сканворд, ребус).

Буклет верман вӧчны компьютерӧн «Publіsher» уджтас отсӧгӧн. Вӧдитчы «Би кинь», «Войвыв кодзув» журналъясӧн, «Йӧлӧга», «Коми му» да мукӧд газетъясӧн.

Пример вылӧ:

Буклет лӧсьӧдысьяс йылысь юӧр

Удж ним

Удж вӧчан кад

Шӧр юкӧн

Шӧр юкӧн

3 удж. Корсь шусьӧгъяслысь помсӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс. Ӧти шусьӧг серти лӧсьӧд ребус.

Ар бӧрын гожӧм оз пуксьывлы. Арнад и пышкай сур юӧ. Эн ов арсяньыс озыра тӧлыс зэв кузь. Арын и ракалӧн быдса кольта. Арыд тыра пыж кодь. Арнад катша и рака пӧт.

4 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Гижав на пиысь приметаяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1) Илля лунӧ кӧ мича, арбыд мича лоӧ. 2) Илля лун пасйӧны моз тӧлысь мӧд лунӧ. 3) Таво арыс озыр пелысьӧн. 4) Таво арыс зэра лоас, пелысьыс уна. 5) Асывнас турияс ёна горзӧны — пужъявны вермас. 6) Асывнас сикт весьтӧд лэбисны турияс. 7) Ёна кӧ поводдяыс вежласьӧ, дыр на оз лымъяв. 8) Поводдяыс ёна вежласис: то зэрис, то лымъяліс.

1. Мый серти тэ гӧгӧрвоин, мый тайӧ примета? 2. Мый йылысь позьӧ тӧдмавны тайӧ приметаяс сертиыс?

Артмӧд ӧтвужъя кывъяс. Вӧдитчы «Коми-роч кывчукӧрӧн».

МИЯН ВЕЛӦДЧАНІН

5 удж. Лыддьы текстсӧ. Гӧгӧрво да лӧсьӧд сы серти план. План отсӧгӧн дасьтысь висьтавны аслад велӧдчанін йылысь.

Немдін школалӧн историяысь.

Немдін школа аслыспӧлӧс. 2010-ӧд воын сиктын пасйисны сылысь 150 во. Сійӧ кӧть и важ, но югыд, мича, сӧстӧм. Быд предметысь эм торъя вежӧс. Немдінын медводдза велӧдчаніныс воссьӧма вичко бердын 1860-ӧд воын. Велӧдысьяснас вӧлӧмаӧсь вичкоса уджалысьяс: Николай Сапожников, а сэсся Дмитрий Спасский. 1943-ӧд воын велӧдчаніныс лоӧма шӧр школаӧн. Ӧні Немдінса шӧр школа новлӧ Ревир Григорьевич Кармановлысь нимсӧ. Тайӧ россияса нималана разведчик, СССР-са Госпремияа лауреат. Талун Немдінса шӧр школаын уджалӧны вежӧра да водзмӧстчысь велӧдысьяс. Найӧ сетӧны челядьлы бур тӧдӧмлунъяс. Школа пыр зільӧ сӧвмыны. Челядьлӧн да велӧдысьяслӧн эм позянлун вӧдитчыны медиатекаӧн, петавны ӧтуввезӧ. Немдін школаса быдтасъяс: Сӧветскӧй Союзса Герой Георгий Фёдорович Тимушев, коми поэтъяс Эдуард Алексеевич Тимушев да Вячеслав Леонидович Бабин, Коми Республикаса заслуженнӧй артистка Вера Витальевна Булышева, Эжва районын хирург Николай Иванович Игнатов да уна мукӧд нимӧдӧны миянлысь чужан му.

КАДАКЫВЙЫСЬ АРТМӦМ ЭМАКЫВЪЯС.

Кадакывйысь артмӧм эмакывъяс петкӧдлӧны удж да действие нимъяс.

Велӧдчы артмӧдны кадакывйысь эмакыв

126 удж. Лыддьы висьтсӧ. Точкаяс местаӧ бӧрйы да содты лӧсялана эмакывъяс.

Медся колана школа.

Толя велӧдчӧ сизимӧд классын. Нёль во мысти ковмас торйӧдчыны школакӧд, веськӧдчыны техникумӧ либӧ институтӧ. Батьыс тӧрыт на шуліс, мый крестьянин пилы медся бур помавны сельскохозяйственнӧй техникум либӧ институт. — Колантор. Бурджык авиационнӧйӧ муна, самолётӧн лэбавны кута. — Коді тэнӧ сэтчӧ босьтас? Велӧдчан лёка, — шуис батьыс. — ... велӧдчы. Быдӧн аттьӧ кутас висьтавны, — кайтіс мамыс. — Лекарство дуксӧ терпитны ог вермы, — вочавидзис Толя. — Помав медводз медся колана школа, сэсся нинӧм оз ков мортыдлы. — Кутшӧм колана школа? — чуймис Толя. — Эм сэтшӧм школаыс муын. Тайӧ ..., шань йӧз, небӧгъяс, ... . Найӧ велӧдӧны, кыдзи лоны вежӧра, уджач да прамӧй мортӧн, радейтны ассьыд чужан му. Мӧвпышт да вӧч ... .

Гӧгӧрвоӧд, донъяв мамыслысь кывъяссӧ тӧдчӧдӧм сёрникузяяс сертиыс.

Сикт шӧрын сулалӧ школа. Тані велӧдчӧны тӧлка челядь. Со менам школа. Ывлаын кӧдздӧдіс. Век ов да век велӧдчы.

Кык состава сёрникузяын эм подувпас да юӧрпас. Ӧти состава сёрникузяын эм сӧмын ӧти сюрӧса юкӧд: подувпас либӧ юӧрпас.

7 удж. Лыддьы текстсӧ. Аддзы ӧти состава сёрникузяяс, инды подувпассӧ либӧ юӧрпассӧ.

Сикт шӧрын сулалӧ миян школа. Сійӧ кык судтаа, мугӧм рӧма. Школаын уна велӧдчан вежӧс. Медводдза судтаын спортивнӧй зал. Сэні ми котралам, чеччалам, ворсам футболысь да волейболысь. Мӧд судтаын актӧвӧй зал. Гажлунъяс дырйи сэні сьылам, йӧктам, висьталам кывбуръяс, петкӧдлам сценкаяс. Медся интереснӧй вежӧсыс — физика кабинет. Татысь аддзан быдсяма опыт вӧчан дозъяс, микроскопъяс, приборъяс. Школа гӧгӧр быдмӧны кыдзьяс да пелысьяс. Ӧшинь улӧ тулыснас пуктім мича дзоридзьяс, ӧні наӧн нимкодясям. Миянлы школаын гажа да лӧсьыд.

8 удж. Комиӧд текстсӧ. Инды ӧти состава сёрникузяяс.

Корсь содтӧд юӧр мукӧд канмуса школаяс йылысь.

9 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис неыджыд текст аслад велӧдчанін йылысь.

1. Кӧні тэ велӧдчан? 2. Кутшӧм оланінпас (адрес) велӧдчаніныдлӧн? 3. Кутшӧм тэнад велӧдчаніныд? 4. Мый сэні эм? 5. Мыйӧн аслыспӧлӧс тэнад велӧдчаніныд? 6. Мый тэныд сэні кажитчӧ? 7. Мый тэ эськӧ вермин вежны аслад школаын?

Лӧсьӧд реклама выль аслыспӧлӧс велӧдчанінлы. Вӧдитчы «Аскиа школа» планӧн либӧ уджсӧ вӧч аслад видзӧдлас серти.

Аскиа школа.

Отсӧг вылӧ план:

1. Кӧні сулалӧ тайӧ велӧдчаніныс? 2. Кутшӧм сійӧ ортсысяньыс? 3. Коді сэні велӧдчӧ, кодъяс велӧдӧны? Кутшӧмӧсь найӧ? 4. Мыйӧ велӧдӧны сӧмын тані?

Уджсӧ позьӧ вӧчны буклет, презентация, листовка, баннер ногӧн.

10 удж. Видзӧдлы серпасъяссӧ. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм нэмын новлісны тайӧ велӧдчан паськӧмсӧ? Мый серти тӧдмалін?

1. Серпасав ассьыд велӧдчан паськӧмтӧ. Кут тӧд вылын рӧмсӧ, фасонсӧ, дӧра сикассӧ. 2. Дасьтысь дорйыны уджтӧ.

11 удж. Лыддьы, вуджӧд да гӧгӧрво.

Колӧ-ӧ школаса форма?

Ичӧт классъясын школаса форма быть колӧ. Ичӧтъясыдлы зэв нимкодь, кор пасьтӧдӧны школаын велӧдчан паськӧмтӧ. Ӧд сійӧ выль, аслыспӧлӧс да мича. Россияын унджык олысьыс лыддьӧ, мый колӧ лӧсьӧдны школаясын челядьлы ӧткодь паськӧм. Найӧ воӧны ӧти кывйӧ, мый школа паськӧмыс ӧткодялӧ челядьсӧ да кутӧ лэдзчысьӧмысь. Бать-мам тӧдчӧдӧны, мый зонпосни ӧдйӧджык аддзӧны ёртъяснысӧ, бурджыка велӧдчӧны. Но асьныс челядь оз кӧсйыны сійӧс новлыны. Ӧнія том войтыр вӧччӧны мода серти, зільӧны ӧдйӧджык верстяммыны, торъявны ӧта-мӧдсьыс. Лоӧ бурджык, бать-мам, велӧдчысьяс да велӧдысьяс кӧ сёрнитчасны школаӧ ветлан паськӧм йылысь. Колӧ шуны, бӧръя воясӧ уна велӧдчанін зільӧ вурӧдны аслас быдтасъяслы торъялана паськӧм.

12 удж. Мӧвпышт, сёрнит ёртъясыдкӧд, бать-мамыдкӧд да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Эм-ӧ тіян школаын форма? 2. Колӧ-ӧ школаын формаыс? Мыйла тэ тадзи чайтан? 3. Колӧ-ӧ пасьтасьны школаӧ мода серти? 4. Мый оз позь пасьтавны школаӧ? 4. Мый та йылысь мӧвпалӧны тэнад ёртъясыд? 5. Кутшӧм паськӧмӧн найӧ волӧны школаӧ? 6. Мый шуӧны школаын форма йылысь тэнад бать-мамыд? 7. Мый новлӧмаӧсь найӧ?

<Kodko @ Менам лунӧй : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 18-23.>


МЕНАМ ЛУНӦЙ

ВЫНСЬӦДАН-МОРТА НИМВЕЖТАСЪЯС

Вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс овлӧны эмакывъяс да нимвежтасъяс дорын.

Ме ачым вӧча гортса удж.

Челядь асьныс дасьтысисны диктант кежлӧ.

13 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Инды сэтысь вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс.

Домна радейтіс Ксюшаӧс гажа серамбаныс вӧсна. Некор сійӧс он аддзыв жугыльӧн да бӧрдысьӧн, пыр варов да збой, ур кодь визув, мыйкӧ век ачыс висьталӧ да сералӧ. Но медсясӧ Домна кутіс ёртасьны да лӧсявны Ксюшакӧд сы понда, мый тайӧ нылыс вӧлі бур сьӧлӧма. Абу лэптысьысь ни ышнясьысь веськыд морт. Мый эм сьӧлӧм вылас, сійӧс и висьталас, нинӧм оз дзеб. Сэтшӧм сяма жӧ вӧлі и ачыс Домна. Та вӧсна найӧ ӧдйӧ тӧдмасисны, кутісны лӧсявны чойяс моз.

14 удж. Содты лӧсялана вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс.

1) Ме ачым артала медсьӧкыд задачаяс. 2) Челядь асьныс дасьтісны концерт. 3) Ми асьным бӧрйим кружокъяс да секцияяс. 4) Тэ ачыд велӧдчин ворсны гитараӧн? 5) Маша ачыс нин кужӧ чӧскыда пусьыны. 6) Ті асьныд дӧзьӧританныд классысь дзоридзьяс?

Аддзы да гиж сетӧм кывъяслы лӧсялана антонимъяс.

КАДА КЫВБӦРЪЯС

Кад петкӧдлысь кывбӧръяс сулалӧны эмакывъяс бӧрын

15 удж. Лыддьы. Инды када кывбӧръяс да вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс.

Мишалӧн велӧдчан лун.

Асывнас Миша чеччӧ ачыс 6 час да 30 минутын. 5 минут гӧгӧр вӧчӧ зарядка, а та бӧрын мыссьӧ да весалӧ пинь. Сэсся сёйӧ да мӧдӧдчӧ школаӧ. Миша медся ёна радейтӧ выльлун. Сэки сылӧн кык удж урок. Медводдза урокыс роч кывйысь. Урок дырйи сійӧ велӧдӧ правилӧяс, сёрнитӧ да вӧчӧ асшӧр гижан уджъяс. Мӧдыс — артасян урок. Урок чӧж сійӧ вӧчӧ примеръяс да задачаяс. Коймӧдыс — история. Историятӧ Миша радейтӧ жӧ. Талун урок чӧж сёрнитісны Айму вӧсна тыш йылысь. Урок вылын бура уджалӧмысь сылы пуктісны «вит». И со радейтана удж урок. Сэні челядь асьныс вӧчӧны кипом уджъяс. Талун урок чӧж вӧчисны пу зыръяс. Мишалы ёна кажитчӧ вӧчасьны ас киӧн. Пажын дырйи зонка чӧскыда нуръясьӧ. Сёйӧм бӧрын сійӧ мунӧ «Зарни кияс» кружокӧ. Ӧні дасьтӧ выставка кежлӧ сюмӧдысь вӧчӧм дозмукъяс. Рытнас локтӧ гортас квайт час бӧрын, сёйыштӧ да вӧчӧ гортса удж. Узьны водӧ дас час гӧгӧр.

16 удж. Орччӧд ассьыд велӧдчан лунтӧ Мишалӧн лункӧд. Лӧсьӧд та йылысь юӧртӧм.

17 удж. Бӧрйы колана кывъяс да помав сёрникузяяссӧ. Вӧч ачыд татшӧмсяма удж.

Урокъяс бӧрын:

прӧста кад коллявны

вӧчны гортса удж

отсавны бать-мамлы

ветлыны кружок либӧ секция вылӧ

мачӧн ворсны

18 удж. Содты сёрникузяясӧ лӧсялана кад петкӧдлысь кывбӧръяс.

1) Гортӧ воим вой шӧр гӧгӧр 2) Здук мысти ме босьтлі киӧ мачсӧ. 3) Час кежлӧ ме муна карӧ. 4) Урок дырйи ми велӧдім эмакывъяс. 5) Ассьым асшӧр уджӧс ме вӧчи кык лун чӧж.

19 удж. Помав сёрникузяяссӧ, медым артмис висьт.

Велӧдчан лунӧй.

Менам велӧдчан лунӧй заводитчӧ ... . Быд лун ме садьма ... . Зарядка бӧрын ме ... . Школаын медводдза урокыс ... . Быд лун миян ... . Урокъяс бӧрын ме ... . Гортын тэрыба вежся да ... . Шойччӧм бӧрын ... . Вода узьны ... .

Сёрникузяясысь артмӧд Мишалӧн мамыскӧд сёрни.

— Ог на, дас вит минут мысти менам футбол секция. — Чолӧм, мамӧ! Сӧмын на помасис медбӧръя урокыс. — Оз на, нёльӧд урок бӧрын сёйим. — Сідзи и вӧча. Мамук, удж бӧрад ньӧб кутшӧмкӧ чӧскыдтор. — Гортӧ мӧдӧдчан? — Секция бӧрад пыр жӧ лок гортӧ. Сёйышт да вӧч гортса уджтӧ. — Чолӧм, пиук! Урокъясыд помасисны нин? — Ньӧба, дерт. Регыд аддзысям! — Кынӧмыд оз сюмав? Ачыд лӧсьӧд ёрта сёрни урокбӧрса кад коллялӧм йылысь.

20 удж. Содты лӧсялана кывъяс, медым артмисны кывтэчасъяс «Шойччан лунӧ» тема вылӧ.

21 удж. Лӧсьӧд «Шойччан лунӧй» висьт. Вӧдитчы 20-ӧд уджысь кывтэчасъясӧн.

Вӧч серпаса удж «Менам вежон». Висьтав ӧти сёрникузяӧн, мый коли вежӧрад быд вежон лун йылысь.

Выльлунӧ ме ветлі йӧктан кружокӧ. Середаӧ роч кыв урок вылын ме гижи диктант. Субӧтаӧ ме исласи лызьӧн.

<Kodko @ Коми гижысьяс ар йылысь : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 24-30.>


КОМИ ГИЖЫСЬЯС АР ЙЫЛЫСЬ

СЛОЖНӦЙ ЭМАКЫВЪЯС ДА КЫВБЕРДЪЯС АРТМӦМ ДА ГИЖӦМ.

Сложнӧй эмакывъяс да кывбердъяс артмӧны кык кыввужйысь да вермӧны гижсьыны ӧтлаын либӧ визьтор пыр.

Сложнӧй эмакывъяс гижӧм.

Сложнӧй кывбердъяс гижӧм.

22 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд текст нимсӧ. Мӧвпышт, мый йылысь вермас лоны текстыс.

Эжваса колип.

Тима Вень чужис эжвайывса Помӧсдін сиктын. Велӧдчис ас сиктын, сэсся Дереваннӧйса второкласснӧй школаын. Уджаліс Пожӧг школаын велӧдысьӧн. Ёна радейтіс челядьӧс. Гижис налы лыддьысян небӧг, роча-комиа кывкуд. В.Т. Чисталёв зэв пыдісянь гӧгӧрвоис да казяліс вӧр-ваыслысь мичлунсӧ. Та йылысь гижис сьӧлӧмӧ йиджан аслыспӧлӧс кывбуръяс да висьтъяс. Ассьыс гижӧдъяссӧ кырымавліс Тима Вень псевдонимӧн. Унаӧн тӧдӧны сылысь «Трипан Вась» висьт, «Во гӧгӧр кытшӧвтӧм» да «Менам кывъясӧй» кывбуръяс. Йӧз костын нималӧны Тима Веньлӧн «Тувсовъя» да «Пышкай» кывбуръяс вылӧ лӧсьӧдӧм сьыланкывъяс.

Гӧгӧрвоӧд, кутшӧм лэбач колипыс.

1. Кодӧс шуӧмаӧсь Эжваса колипӧн? 2. Мыйла Тима Веньӧс тадзи шуӧмаӧсь?

Лӧсьӧд юалӧмъяс «Эжваса колип» текст серти.

23 удж. Гиж «Эжваса колип» текстысь сложнӧй эмакывъяс да кывбердъяс. Лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

24 удж. Лыддьы Тима Веньлысь кывбур юкӧнъяссӧ, аддзы сложнӧй кывбердъяс да эмакывъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Гожӧм пом.

Кисьмӧма, гӧрдӧдӧ Вӧр дорын пелысь... Воӧма быдсяматор. Ыркыдӧн лолыштлӧ Корсюрӧ тӧлыс, — Ывлаас кылӧ Ассяма кӧр..., Чим гӧрдӧн пӧртмасьӧ, Тіралӧ пипу, Быд лолыштӧм тӧвруысь Шпаргысьӧ-вӧрӧ.

Тӧвланьӧ.

Расъяс дзик нин пасьтӧм коли, киссис кыдзлӧн кор... Регыд, регыд мӧдас усьны еджыд килля кор. Вевттяс гӧгӧр шобді пызьӧн видзьяс, муяс, вӧр. Дорас юяс клянча поскӧн, камгас-кынтас нюр. Челядь петіс лямпа-даддьӧн, гӧгыль оз нин дзурт. Кӧмав, пиӧ, кокад тюни, исласьнытӧ тюр!

1. Орччӧд, мый поэт гижӧ ывлавыв да поводдя вежсьӧм йылысь? 2. Водз ар либӧ сёр ар йылысь висьтавсьӧ кывбурас? Мый серти тӧдмалін? 3. Ывлаысь нӧшта кутшӧм вежсьӧмъяс ті казялінныд водз арын да сёр арын?

25 удж. Лыддьы кывъяссӧ. Гижанног сертиыс юклы кывъяссӧ кык чукӧр вылӧ. Гиж колана ногӧн. Вӧдитчы орфографическӧй словарӧн.

26 удж. Лыддьы текстсӧ. Дасьтысь гижны изложение.

Тӧдчана коми гижысь.

Василий Васильевич Юхнин (Луздор Вась) чужис Луздорын Занулье сиктын 1907-ӧд воын. Семьяын вӧлі медыджыд пиӧн. Ичӧтсянь велӧдчис вӧчны быдсяма удж: вӧравны, чери кыйны, керка тшупны, гӧрны-кӧдзны. Школа бӧрын помаліс Коми пединститут. В.В. Юхнин гижис романъяс, повесьтъяс, висьтъяс, поэмаяс, очеркъяс. Медводдза гижӧдъясыс петісны студентъяслӧн журналын. Медся нималанаӧсь «Алӧй лента» роман, «Биа нюр» повесьт, Сӧветскӧй Союзса Геройяс йылысь серпаскывъяс, висьтъяс. Тӧдчана прозаиклысь гижӧдъяссӧ велӧдӧны школаын, педколледжын, университетын.

Дасьтысь изложение кежлӧ да гиж тадзи.

1. Лыддьы изложение текстсӧ, гӧгӧрво сійӧс. 2. Лӧсьӧд сы дорӧ план. 3. План серти асшӧра висьтав текстсӧ. 4. Лыддьы текстсӧ нӧшта ӧтчыдысь. 5. Гиж изложениесӧ. 6. Донъяв асьтӧ.

27 удж. Бӧрйы да содты текстӧ отсӧг вылӧ сетӧм сложнӧй эмакывъяс да кывбердъяс. Кывъяссӧ гиж колана ногӧн.

Арся поводдяыс таво вӧлі мича, пӧшти эз зэрлы. Вӧрӧ каян вотчыны — сьӧлӧмыдлы нимкодь. Нюрын сярвидзӧ турипув, чӧдлач. Вӧрын паныдасьлӧны уртшакъяс, ньывтшакъяс, гӧрд гобъяс, мича сарапана гут кулан тшакъяс, ягсеръяс. Зэв ылӧдз тыдалӧны пелысьлӧн пемыдгӧрд розъясыс. Пелысьтӧ медся ёна радейтӧны пелыськайяс.

28 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ, корсь ачыд ар йылысь шусьӧгъяс.

Семен лун (кӧч тӧлысь 14-ӧд лун) зэра — ар пом зэра. Семен лун мича — нывбаба гожӧм мича и мӧд во гожӧм мича лоӧ. Семен луныс кӧ пужъя да кӧдзыд, водз ар лоӧ.

29 удж. Лӧсьӧд приметаяс.

уна пелысь зэра ар водзын

этша пелысь лэбачьяслы тшыг во

абу пелысьыс кӧдзыд тӧв водзын


<Kodko @ Ёна радейтана морт : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 31-35.>


ЁНА РАДЕЙТАНА МОРТ

Лыддьы, сет текстлы ним. Лӧсьӧд ёрта сёрни.

Рытнас ыджыд вежӧсын чукӧртчис Томовъяслӧн котыр. Телевизор пыр петкӧдлісны субӧта рытся концерт. Кыптіс сёрни, кодлы кутшӧм сьылысь воӧ сьӧлӧм вылас. Вера пӧчлы кажитчӧ Валерий Леонтьевлӧн сьылӧмыс. Сійӧ ас морт, чужлӧма Чилимдінын. — Меным кажитчӧ Андрей Державин. Ми сыкӧд ӧтлаын Ухтаын велӧдчим. Сійӧ сэки сьыліс «Сталкер» ансамбльын, а ӧні ворсӧ «Машина времени» котырын, — шуис батьыс. — Нылук, тэныд коді кажитчӧ? — юалісны нылыслысь бать-мамыс. — Ме радейта кывзыны Дима Биланӧс. Сійӧ енбиа, уджач да сибыд том морт. 2008-ӧд вося Евровидениеын сійӧ лоис вермысьӧн. Дима лыддьӧ, мый сьылысьлы колӧ кужны сёрнитны йӧзкӧд, гӧгӧрвоны налысь тӧждъяссӧ. Сійӧ пыдди пуктӧ бать-мамсӧ, ёна радейтӧ ассьыс чойсӧ.

Коді сьылысьяс пиысь кажитчӧ тэныд? Висьталышт сы йылысь.

АСАЛАН ДА ИНДАН НИМВЕЖТАСЪЯС.

ас му вылын

ас чужанін

ас видзӧдласъяс

тайӧ зонмыс

сійӧ нылыс

татшӧм сьылысьяс

сэтшӧм уджыс

Асалан да индан нимвежтасъяс сулалӧны эмакыв либӧ кывберд водзын да оз вежласьны.

тайӧ мортыс

сійӧ воясӧ

30 удж. Содты лӧсялана эмакыв.

1. Ас вӧр-ваын быд пу нюмъёвтӧ. (Шусьӧг). 2. Тӧдчана гижысьлы ми козьналім ас киӧн вӧчӧмтор. 3. Ме видзӧдлі нин тайӧ киносӧ. 4. Татшӧм вӧрын тшакыс эм, татшӧм вӧрын тшакыс тшем. (Кывпесан). 5. Ас муыд — рӧднӧй мам. 6. Сійӧ ворсысьыс медводдзаысь петкӧдчис «Но-о, биа-бордаяс!» спектакльын. 7. Сӧмын сэтшӧм спортсменъясӧс босьтӧны Россияса ӧтувъя командаӧ. 8. Татшӧм серпасъяс ті аддзанныд Национальнӧй галереяысь.

31 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.

32 удж. Юкӧнъясысь артмӧд текстсӧ. Уджав класса ёртъясыдкӧд. Лыддьы артмӧм текстсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Кык Рочев.

Ӧні В.П. Рочевыс — лызьӧн котралӧмысь Коми Республикаса ӧтувъя командаса тренер. Тренируйтӧ Анатолий да Василий пиянсӧ, Ольга нывсӧ да Анатолийыслысь Ольга гӧтырсӧ. Василий Павлович Рочев котӧртліс кык Олимпиадаын: 1976-ӧд воын Инсбрук карын, а 1980-ӧд воын Лейк-Плэсидын. Лейк-Плэсидын котӧртіс 30 километр да босьтіс эзысь медаль, а нёль морта 10 километра ордйысьӧмын лоис олимпиадаса чемпионӧн. Рочевъяслӧн котырыс аслыспӧлӧс. Тайӧ котырас ӧтпыр квайтӧн участвуйтісны тӧвся Олимпиадаясын. Некымын во чӧж Василий вӧлі зонъяслӧн Россияса ӧтувъя командаын капитанӧн. Но командаысь петіс. Ӧні тренируйтчӧ батьыс дорын. Гӧтырыскӧд, олимпиадаса куимысь чемпионка Юлия Чепаловакӧд, быдтӧны Василина нылӧс. 2004-ӧд воын физкультураын да спортын ыджыд вермӧмъясысь Россияса Президент В.В. Путин Василий Павловичлы сетіс Почёт орден. Василий Рочев пиыс батьыс моз жӧ шедӧдіс спортын ыджыд вермӧмъяс. Сійӧ Россияса чемпион. 2000-ӧд воын лызьӧн котралысь мирса том войтыр пӧвстын лоис вермысьӧн да эзысь призёрӧн. Участвуйтіс кык тӧвся Олимпиадаын: 2002-ӧд воын Солт-Лейк-Ситиын да 2006-ӧд воын Туринын. 2007-ӧд вося мирса чемпионатын шедӧдіс кык эзысь медаль. 1974-ӧд да 1978-ӧд воясӧ Василий Павлович участвуйтіс мирса кык чемпионатын. 1974-ӧд воын Лахти карын 15 километра котӧртӧмын босьтіс ыргӧн медаль.

1. Мыйӧн нималӧ Рочевъяслӧн котырыс? 2. Олимпиадаса кымын чемпион тайӧ котырын? 3. Мый отсаліс Рочевъяслы шедӧдны ыджыд вермӧмъяссӧ? Тӧдмав, кымын медаль Рочев котырлӧн кудйын.

33 удж. Лӧсьӧд «Ёна радейтана морт» нима проект. Дасьтысь дорйыны уджтӧ. Проектсӧ позьӧ вӧчны презентация ногӧн компьютер отсӧгӧн Power Poіnt программаын.


<Kodko @ Спорт : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 36-46.>


34 удж. Тӧдмась нималана спортсменъяс йылысь юӧрӧн. Помав таблицасӧ. Содты ас сиктса (карса, районса) спортсмен йылысь юӧр.

Спортсменлӧн ним, вич да ов

Спорт сикас

Спортын вермӧмъяс

Спортсменлӧн чужанін

Василий Павлович Рочев

лыжиӧн котралӧм

спортса нимӧдана мастер

Россияса нимӧдана тренер

олимпийскӧй чемпион

Изьва районса Бакур сикт

Ирина Анатольевна Мальцева

пуляясӧн лыйсьӧм

Европаса чемпионка

войтыркостса спорт мастер

Виктор Витальевич Фуражкин

Николай Серафимович Бажуков

Аркадий Аркадьевич Вятчанин

Эдуард Фёдорович Захаров

Марина Леонидовна Пылаева

ВОЗВРАТНӦЙ КАДАКЫВЪЯС.

35 удж. Артмӧд возвратнӧй кадакывъяс. Вӧдитчы «Коми-роч кывчукӧр» небӧгӧн. 3 — 4 возвратнӧй кадакывйӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.

Спортсменъяс бура дасьтысьӧны быд ордйысьӧм кежлӧ.

36 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво. Лӧсьӧд план да дженьыда висьтав Раиса Сметанина йылысь.

Нимӧдіс Коми му.

Миян нималана олимпийскӧй чемпионка Раиса Сметанина чужӧма 1952-ӧд кассяна воӧ, урасьӧм 29-ӧд лунӧ Изьва районса Мокчой сиктын. Дерт, сэки Раиса Петровналӧн мамыс эз вермы мӧвпыштны, мый нылыс лоас енбиа спортсменкаӧн, став мир пасьтала нимӧдас асьсӧ да Коми мусӧ. Раиса Сметанина — тӧвся Олимпиадаясын нёльысь чемпионка, унаысь вермыліс мирса ордйысьӧмъясын, ӧкмысысь вӧлі СССР-са чемпионкаӧн. Тентюков уличаса ас керкаын лызьӧн котралысь ань лӧсьӧдӧма музей. Татысь позьӧ тӧдмавны Комиын лызьӧн ордйысян спорт сӧвмӧм йылысь. Музейын эм зэв уна фотография, документ, кубок-медаль. Музейыс воысь воӧ паськалӧ-ыдждӧ, содӧны выль экспонатъяс. Татчӧ пыралысьыд век эм. 1992-ӧд восянь Раиса Петровна уджалӧ тренерӧн. Тӧдчана спортсменка нимӧн шуӧма республикаса лыжнӧй комплекс. Раиса Сметанина — миян республикаын пыдди пуктана морт.

37 удж. План серти дасьты юӧр радейтана спортсмен йылысь.

І. Спортсменлӧн ичӧтдыр. 1) Сылӧн котыр. 3) Спортын медводдза воськовъяс. ІІ. Спортын вермӧмъяс. 1) Тайӧ сэтшӧм сьӧкыд удж. 2) Медся тӧдчана вермӧм. ІІІ. Аскиа лунӧ видзӧдлас. 1) Выль ворсӧмъяс. 2) Челядьӧс велӧдӧм. 3) Олӧм вылӧ видзӧдлас.

38 удж. Лыддьы. Гӧгӧрво. Висьтав ас сиктын (карын) спорт сӧвмӧм йылысь.

Печораын спорт сӧвмӧм.

Печораын ёна сӧвмӧ спорт. Торйӧн нин челядь пӧвстын. Эмӧсь нин гырысь вермӧмъяс рукопашнӧй да асшодйӧн венласьӧмын, каратэ вермасьӧмын, мини-футболын. Бура сӧвмӧма самбо, бокс, теннис, вартчӧм да лызьӧн котралӧм. Россияса ӧтувъя командаӧ пырӧ Печораысь лызьӧн котралысь Диана Сафронова. Печораса олысьяс нимкодясьӧны, мый том спортсменка лоис вермысьӧн тӧвся Олимпиадаяс вылын.

«Коми му» газетысь

Пыртана кывъяс, кывтэчасъяс, сёрникузяяс петкӧдлӧны сёрнитысьлысь висьталанторсӧ донъялӧм. Вермӧны сулавны сёрникузя водзас, шӧрас либӧ помас. Гижигӧн торйӧдӧны чутікӧн.

Пыртана кывъяслӧн вежӧртас

Пыртана кывъяс

Лоны чемпионӧн, дерт, абу кокни. Тӧдӧмысь, унаӧн радейтӧ ны видзӧдны футбол.

ме ногӧн

ме думысь

ме чайта

Мӧвпъяслӧн йитчӧм

ӧти кывйӧн кӧ

веськыда кӧ шуны

Гашкӧ, тайӧ шойччан лунӧ ми ветлам вартчанінӧ. Ме ногӧн, тӧвнас медся лӧсьыд иславны лызьӧн. Ме думысь, спорт ёнмӧдӧ дзоньвидзалун. Веськыда кӧ шуны, оз ставӧн кужны иславны конькиӧн. Сідзкӧ, колӧ лӧсьӧдны унджык исласянін.

шуд вылӧ

шог вылӧ

Шуд вылӧ, миян фигуристъяс бара вермисны.

Ӧти-кӧ, тӧвся ворсӧмъяс зэв кыпыдӧсь, мӧд-кӧ, найӧ сӧвмӧдӧны вын-эбӧс.

Лыддьы. Сёрнит ёртыдкӧд. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Гриша да Миша велӧдчӧны сизимӧд классын. Коми кыв урок вылын сёрнитісны спорт йылысь. Велӧдысь сетіс челядьлы асшӧр удж. — Миша, кутшӧм радейтана спорт сикас йылысь тэ кутан гижны? — Ме гижа мача хоккей йылысь. Но кытысь босьтны юӧрсӧ, ог на тӧд, — майшасьӧ Миша. — Ме кӧсъя корсьны Интернетысь юӧрсӧ да гижны футбол йылысь. Ме ногӧн, позьӧ корсьны материалсӧ и лыддьысянінысь. Ӧти-кӧ, неважӧн на петіс Елена Шомысовалӧн «Спорт в Республике Коми: история и современность» выль небӧг. Мӧд-кӧ, спорт сӧвмӧм йылысь позьӧ лыддьыны газет-журналъясысь. — И збыль, ветла лыддьысянінӧ да босьта сійӧ небӧгсӧ, а сідзжӧ видзӧдла газет-журнал. Аттьӧ тэныд вӧзйӧмысь! — радпырысь шуис Миша. — Бур вылӧ! Эн вунӧд пасйыны бӧрйӧм спорт сикаслысь сӧвмӧмсӧ, гижны енбиа спортсменъяс йылысь, — тӧдчӧдіс Гриша.

39 удж. Сёрникузяясӧ содты лӧсялана пыртана кыв либӧ кывтэчас.

1) Лызьӧн котралӧм, тӧдӧмысь, сӧвмӧдӧ вын-эбӧс да ӧд. 2) Гашкӧ, Сыктывкар коркӧ лоас тӧвся Олимпиадалӧн юркар. 3) Миян школаын, ме ногӧн, вель уна спортивнӧй секция. 4) Ӧньӧ классын медъён: ӧти-кӧ, сійӧ быд асыв вӧчӧ зарядка, мӧд-кӧ, ветлӧ тренажёрзалӧ, медбӧрын, котралӧ. 5) Веськыда кӧ шуны, меным зэв окота велӧдчыны иславны конькиӧн.

1. Кутшӧм спорт сикас тэ радейтан? 2. Кытысь тӧдмалан радейтана спорт сикас йылысь юӧръяс? 3. Дасьты юӧртор.

40 удж. Комиӧд текстсӧ.

«Твоя параллель» газетысь

1. Аддзы тӧдчана спортсменъяслысь портретъяс. 2. Дасьты ӧти спортсмен йылысь юӧртӧм.

41 удж. Гӧгӧрво текстсӧ да содты лӧсялана вежлӧг суффиксъяс. Сет текстыслы ним.

Россияын спорт кутіс сӧвмыны Иван Грознӧйсянь. Сійӧ ёна радейтлӧма шахматасьны. Пётр І окотапырысь ворсіс шашкиӧн. Николай ІІ ворсіс теннисӧн, занимайтчис гимнастикаӧн, сынӧмӧн, конькиӧн. Владимир Ильич Ленин пыдди пуктіс каръясьӧм. Михаил Сергеевич Горбачёвлӧн радейтана спорт сикасыс — вӧлі ветлӧм. Борис Николаевич Ельцин вӧлі волейболистӧн да теннисистӧн. Владимир Владимирович Путин — дзюдоысь мастер. Дмитрий Анатольевич Медведев радейтӧ вартчыны да ветлыны байдаркаӧн. Коми Республикаӧн Юралысьяс тшӧтш жӧ пыдди пуктӧны спорт. Иван Павлович Морозов асывъяснас котраліс паркын, Юрий Алексеевич Спиридонов радейтліс хоккей. Владимир Александрович Торлопов тшӧкыда исласьӧ лызьӧн, Вячеслав Михайлович Гайзер ёнмӧдӧ дзоньвидзалунсӧ вартчанінӧн.

Аддзы да гиж сетӧм кывъяслы лӧсялана синонимъяс.

Медым кывйитӧд йитӧ сложнӧй сёрникузяясын торъя юкӧнъяс.

Ми вӧчим йиа чой, медым исласьны шойччан лунӧ. Медым лоны ёнӧн да дзоньвидзаӧн, колӧ сӧвмӧдны вын-эбӧс.

42 удж. Лыддьы, гӧгӧрвоӧд, мый йылысь гижӧма. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Отсалім выль ёртлы.

Ми ислалім лызьӧн крут чойсянь. Миян дорӧ матыстчис Сергей. Тайӧ роч детинкаыс локтӧма бабыс ордӧ карысь, медым каникул дырйи шойччыны. Сергейлӧн вӧлі выль лыжи. Детинка кыкысь исковтіс чой шӧрсяньыс. Коймӧдысь смелмӧдчис исковтны чой йывсянь, но сунгысис джуджыд толаӧ. Лызь пӧлыс чегис. Тадзи эськӧ гажтӧма и помасис карса детинкалӧн исласьӧмыс, но ми сійӧс ышӧдім. Менам вокӧй сетіс сылы ассьыс важ лызьсӧ, медым Сергей велӧдчис исласьны. Сергей лои зэв рад. Сиктысь детинка аддзис выль ёртъясӧс. Некымын лун мысти Сергейӧс ставным колльӧдім карӧ.

1. Мыйла Сергей локтіс сиктӧ? 2. Мый сыкӧд лоис чой вылын? 3. Кыдзи выль ёртъяс отсалісны Сергейлы? 4. Кутшӧм нӧшта ним позьӧ сетны тайӧ текстлы?

43 удж. «Отсалім выль ёртлы» текстысь аддзы медым кывйитӧда сложнӧй сёрникузяяс.

Дасьтысь гортад да гиж велӧдан изложение.

Видзӧдлы 29-ӧд лист бок. Уськӧд тӧд вылӧ, кыдзи дасьтысьны да гижны изложение.

Тӧдмав нималана спортсменъяслысь овъяссӧ сетӧм пасъяс серти.

ЧУЖАН МУ

<Kodko @ Тӧвся серпас : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 47-55.>


ТӦВСЯ СЕРПАС

Шӧркывъяс оз ков сорлавны кывбердъяскӧд. Шӧркывъяслӧн шӧр вежӧртасыс действие.

мича коз

мичмӧдӧм коз

еджыд му

едждӧдӧм му

44 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы текстысь шӧркывъяс.

Тӧвся вӧрын.

Едждӧдісны муяс да керка вевтъяс. Вӧсньыдик йиӧн вевттьысис лӧньӧм ю, унмовсис мойдын моз. Лым шапкаясӧн пасьтасьӧм пожӧмъяс да козъяс шойччӧны. Лӧсьыд видзӧдны шаллясьӧм пушыд кыдзьяс вылӧ. Лӧньӧмаӧсь лым улӧ дзебсьӧм ичӧтик кустъяс да томиник пуяс. Пелысь пу вылӧ павгӧм еджыд эшкын улысь быттьӧ гӧрд исергаяс тыдалӧны яръюгыд розъяс. Лым вылын тыдалысь кок туйяс серти позьӧ тӧдмавны вӧрса олысьясӧс.

1. Кыдзи вежсис тӧвся вӧр? 2. Кутшӧмӧсь пуясыс да кустъясыс тӧвнас? 3. Мый позьӧ тӧдмавны лым вылын тыдалысь кок туйяс серти? 4. Кутшӧм рӧмъясӧн позьӧ серпасавны «Тӧвся вӧрын» висьт?

Серпасав «Тӧвся вӧрын» висьт.

45 удж. Бӧрйы да гиж приметаяс, кӧні эмӧсь шӧркывъяс.

1) Лымйыс кӧ ёна усьӧ — гожӧмыс зэра лоӧ. 2) Сывдӧм му вылӧ лым усьӧ — йӧзлы сьӧкыд лоӧ. 3) Тӧлыс кӧ кӧдзыд да мича, гожӧмыс лоас бур. 4) Трачкакылан кӧдзыд кӧ лоӧ тӧвнас — бур урожай лоӧ. 5) Пашляк лыйсьӧ — дженьыд кӧдздӧдлӧм водзӧ. 6) Василей паныдалан войӧ сэзь — пув да чӧд лоӧ уна.

Мый йылысь позьӧ тӧдмавны тайӧ приметаяс серти?

46 удж. Скобкаӧ босьтӧм кадакывъясысь артмӧд шӧркывъяс. Гиж текстсӧ. Лыддьӧй артмӧм текстсӧ ӧта-мӧдлы класса ёртыдкӧд, донъялӧй.

Тӧлын сійӧ оз тыдав, дзебсьӧма усьӧм лым улӧ. Шоныд сэні, оз ков повны трачкакылысь кӧдзыдысь, скӧра пӧльтысьвой тӧлысь. Со ӧтилаын лымйыс вижӧдыштӧма кыпӧдчӧм шоныд руысь. Копыртчылӧй сы весьтӧ, и ті кыланныд сёльгысь шы. Тыдалӧ, тані йиыс абу удитӧма кызны, а выліас усьӧма нин лым. Со и дзольгӧ нинӧмысь повтӧм шорыс.

47 удж. Серпас серти лӧсьӧд висьт. Вӧдитчы сетӧм шӧркывъясӧн.

сералысь челядь

йизьӧм чой

гыӧртӧм пуяс

повтӧм зонка

чегӧм лыжи

шойччан лун

радейтана ворсӧм

нюмъялысь шонді

дзирдалысь лым

тыдавтӧм мыльк

МОРТТӦМ КАДАКЫВЪЯС.

48 удж. Лыддьы висьтсӧ. Аддзы да гиж морттӧм кадакывъяса сёрникузяяс.

Тӧвся рыт.

Рӧмдӧ. Быттьӧ кельыдлӧз тшынӧн вевттьысьӧ гӧгӧр. Ывлаын шы ни тӧв. Кокниа лолавсьӧ тӧвся сӧдз сынӧдӧн. Лымъя эшкын улын узьӧны сёнъяс да видзьяс. Вугралӧны гыӧртӧм кыдзьяс. Ичӧтик козъяс кӧдзыдысла йӧжгыльтчисны пышкайяс моз. Вочасӧн ӧшиньясын ӧзйӧны бияс. Тшынасьӧны пач трубаяс. Надзӧникӧн заводитӧ лымъявны. Сідзкӧ, регыд шондӧдас.

Вуджӧд роч кыв вылӧ тӧдчӧдӧм кывъяссӧ да кывтэчасъяссӧ.

49 удж. Гиж «Тӧвся асыв» висьт. Пырт морттӧм кадакывъяс.

50 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Выльвося вӧвлӧмтор.

Вӧрын, лесничӧйлӧн керкасянь неылын, чужис ичӧтик коз пу. Джуджыд пожӧмъяс да козъяс ылісянь нимкодясисны быдмысь козйӧн. Тӧвнас лымъя эшкын шебраліс козсӧ, гожӧмнас сійӧс мыссьӧдіс шоныд зэр. Воис ӧшым тӧлысь. Ёна кӧдздӧдіс. Лунысь-лун лымъяліс. Коз вевттьысис усьӧм лымйӧн дзик туган йылӧдзыс. — Вот и бур! — мӧвпаліс сійӧ. — Шоныд, и некод оз казяв менӧ. Лӧсьыда и узьсис ичӧтик козлы лымъя эшкын улын. Ӧти асылӧ коз аддзис сылань матыстчысь мортӧс. Морт кватитіс пулысь тугансӧ да чорыда пыркнитіс. — Ме тэнӧ и корси! — шуис сійӧ. Татшӧм кывъяс кылӧм бӧрын коньӧр коз воштіс садьсӧ. Ас садьӧ воӧм бӧрын нинӧм эз гӧгӧрво: сійӧ вӧлі ловъя, сулаліс важинын. Козлы эз эскыссьы, мый сійӧс эз керыштны. Кокньыдик шаръяс да эзысь сунисъяс мичмӧдісны сійӧс. Туган йылас дзирдаліс ыджыд гӧрд кодзув. Выль во асылӧ петісны лесничӧй керкаысь челядь. Лызьӧн матыстчисны козлань. Чоя-вока бӧрся мӧдӧдчис и батьыс. — Тэ буртор думыштін, батьӧ! Тайӧ лоӧ миян выльвося коз. И ми кутам мичмӧдны сійӧс быд во!

1. Кыдзи оліс ичӧтик коз? 2. Мыйысь повзис коз Выль во водзын? 3. Керыштісны-ӧ козсӧ Выль во кежлӧ? Мыйла тадзи чайтан?

1. Серпасав висьт юкӧнъяссӧ. Быд юкӧнлы сет ним. 2. Серпасъяс отсӧгӧн дасьтысь висьтавны коз йылысь.

51 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны.

Турӧба войӧ.

Парма шӧрын турӧб Тӧвся войӧ дурӧ, Пожӧмъяскӧд бертӧ ассьыс вын. Вӧсньыдик том пелысь Тайӧ дурмӧм тӧлысь Песовтчӧ, но некыдзи оз мын. Ичӧт вӧрса лолӧс Шымыртӧма полӧм: Коньӧр кӧчлӧн вевтыс коз пу лап. Раммӧдӧма мудзӧм Зіля кыйсьысь ручӧс, Нюгыльвидзӧ позъяс, абу тшап. Шувгӧ-увгӧ вӧрыс, Роймӧм пуыс вӧрӧ, Горсъяс бӧжнас шебрасьӧма ур. Ош гу вылын тола, Сылы быть ӧд колӧ Узьны — тӧлын сёяныд оз сюр.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс? 2. Кутшӧм мӧвпъяс чужтӧ кывбурлӧн нимыс? 3. Кыдзи автор серпасалӧма тӧвся вӧр-васӧ? 4. Мый автор гижӧ пемӧсъяс йылысь?

Вуджӧд роч кыв вылӧ тӧдчӧдӧм кывъяссӧ.

52 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм кывъяссӧ, мыйӧн найӧ лоӧны.

Ӧшинь улын круткодь чой, Петам, исковтам сэт, чой. Оз и ков тай тэрыб вӧв, Тӧвзям, полӧмным эз вӧв. Пӧрам лымйӧ, чеччам бӧр — Дадьлӧн крепыд льӧм пу бӧр.

Омонимъяс — ӧткодя юргысь, но вежӧртаснас торъялысь кывъяс.

Гӧгӧрвоӧд омонимъяслысь вежӧртассӧ.

53 удж. Аддзы да гиж Е. А. Айбабиналӧн, Л. М. Безносиковалӧн «Словарь омонимов коми языка» небӧгысь 5 — 6 омоним гоз. Лӧсьӧд некымын сёрникузя.

54 удж. Лыддьы да гӧгӧрво ыджыд кывъяслысь вежӧртассӧ.

Ыджыд айӧ вӧрӧ кайӧ, Ыджыд нопйӧн мыйкӧ вайӧ. Ыджыд мамӧ разьӧ ноп, А сэн ыджыд-ыджыд гоб.

55 удж. Тӧдмав, кутшӧм омонимъяс серпасалӧма.

Серпасав кык омоним гоз.


<Kodko @ Рӧштво : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 56-63.>


МӦД КОЛЯН КАД.

Коми кывйын торйӧдӧны аслыспӧлӧс колян кад: мӧд либӧ аддзывтӧм. Мӧд колян када кадакыв юӧртӧ помасьӧм действие йылысь кодлӧнкӧ кывлӧм либӧ висьталӧм серти, а сідзжӧ тыдалана результат серти. Сёрнитысьыс действие йывсьыс тӧдӧ оз веськыда, а кодкӧ либӧ мыйкӧ пыр. Роч кыв вылӧ вермас вуджӧдсьыны оказывается пыртана кыв отсӧгӧн.

Важӧн нывъяс войпуклӧмаӧсь. Тэ тӧрыт кимӧститчӧмыд.

56 удж. Вежлав кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.

57 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы мӧд колян када кадакывъяс.

Рӧштво гаж пасйӧны тӧвшӧр тӧлысь 7-ӧд лунӧ. Тайӧ лунӧ чужӧма Исус Кристос, йӧзӧс мездысь. Рӧштвоӧ помасьӧ видз. Йӧзыс заводитӧны гажӧдчыны, гадайтчыны, ворсны. Важӧн комияс чайтлӧмаӧсь, Рӧштво лунсянь пӧ ваысь петӧны куттяяс. Наӧн повзьӧдлӧмаӧсь челядьӧс. Шулӧмаӧсь, куттяыс пӧ ваӧ кыскас. Йӧзыс эскылӧмаӧсь, мый лёк вынъяс вермӧны тшыкӧдны мӧстӧ. Быд кӧзяйка пернапасалӧма керка-карта ӧдзӧссӧ, лыддьӧма молитва. Том йӧз чукӧртчылӧмаӧсь войпукъяс вылӧ: сьылӧмаӧсь, йӧктӧмаӧсь, тунасьӧмаӧсь. Зонъяс сёр рытын повзьӧдлӧмаӧсь ветлысь-мунысьӧс, кимӧститчӧмаӧсь.

1. Кор да мыйла пасйӧны Рӧштво? 2. Мыйла тайӧ лунсянь позьӧ гажӧдчыны? 3. Мыйла йӧзыс полӧмаӧсь куттяясысь?

Тӧдмав, кыдзи важӧн кимӧститчӧмаӧсь том йӧз.

Вӧдитчы А. Рассыхаевлӧн «Коми календар», В. Кудряшовалӧн «Коми народные приметы» да мукӧд небӧгъясӧн, юась бать-мамыдлысь да пӧль-пӧчыдлысь.

58 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Гиж скобкаысь кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.

1) Паньын ваыс кынмӧма кӧ мылькйӧн, кага чужас. 2) Рӧштво дырйи челядь да пӧрысь йӧз славитӧмаӧсь Енмӧс. 3) Славитысьяслы керка кӧзяин сетӧмаӧсь пирӧг-шаньга, кампет, сьӧмтор. 4) Сёр рытын том нывъяс кывзысьӧмаӧсь йӧз ӧшинь улын. 5) Важӧн гадайтчӧмаӧсь Рӧштвосянь Крещенньӧӧдз. 6) Пызан улысь челядь корсьӧмаӧсь нянь крӧшки либӧ ид тусь, тӧдмалӧмаӧсь локтан урожай йылысь.

Шыӧдчӧм пасйӧ, коді либӧ мый дінӧ шыӧдчӧны сёрниын. Гижигӧн торйӧдӧны чутікӧн, сёрниын — шуанногӧн.

Пырӧй керкаӧ, дона гӧсьтъяс! Нывъяс, ветлам миянӧ войпукны. Энӧ вунӧдӧй, зонъяс, гудӧктӧ босьтны.

Лыддьы. Гӧгӧрво, мый йылысь висьтавсьӧ текстын. Сёрнит ёртыдкӧд.

Заводитчис тӧвся каникул. Челядь чукӧр паныдасисны чой йылын. — Ёртъяс, петаламӧй рытнас кимӧститчыны, — вӧзйис Ӧльӧксан. — Вай петалам! — кӧсйысисны ставӧн. — Мед оз тӧдны, чужӧмтӧ колӧ дзебны, — шыасис Марина. — Миянлы падейяс (маскаяс) тшӧтш вӧчӧй, нывъяс, — корис Ёгор. — Важӧн тай чужӧмъяссӧ саӧн мавтлӧмаӧсь, — шуис Катя. — Пӧчӧ висьтавліс, найӧ пӧ пасьтавлӧмаӧсь гуга пасьяс, — юӧртіс Ӧльӧксан. — А кыдзи зонъяс кимӧститчӧны? — юаліс Семӧ. — Ме тай ог куж. — Тані некутшӧм торъя кужӧмлун оз ков, Семӧ. Шмоньпырысь пакӧститчам: керка ӧдзӧс пыкам, сёрӧн мунысьӧс повзьӧдам, пач труба сиптам. — Огӧ жӧ сэтшӧма дӧсадитчӧй, зонъяс, — повзис Катя. — Огӧ, дерт, эн пов. Гажӧдчыштам, гуляйтыштам, и гортӧ! — эскӧдіс Ёгор.

59 удж. Лыддьы гадайтчӧмъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Рӧштво вечернясянь Крещенньӧӧдз (тӧвшӧр 7-ӧд лунсянь 12-ӧд лунӧдз) том йӧз вӧрӧжитчӧны-тунасьӧны уна ногӧн. Нывъяс чукӧртчӧны туйвежын. Пасйӧны шомӧн (позьӧ пуртӧн, беддьӧн) ыджыд кытш. Пуксьӧны кытш шӧрас мӧс ку вылӧ да кывзысьӧны. Коді нывъяс пиысь кылас жыннян шы либӧ додь дзуртӧм, локтан воас петас верӧс сайӧ. Водз асывнас ныв петӧ ывлаӧ нянь шӧрӧмӧн. Кутшӧм нима мужичӧй медводз паныдасяс, сэтшӧм нима и лоӧ верӧсыс. Ныв куньса синмӧн туйвежын куимысь бергӧдчӧ да шыбитӧ мышкас сапӧг пӧв. Кодарлаӧ кутас индыны усьӧм сапӧг ныр, сысянь и локтасны корасьысьяс. Пӧимӧн киськалӧны туйвеж. Асывнас видзӧдӧны пӧимсьыс кок туйяс. Гын сапӧг туй — верӧсыс лоӧ пӧрысь, кӧті туй — шӧр арлыда лоӧ верӧсыс, сапӧг туй — том зон сайӧ петас.

1. Кор позьӧ гадайтчыны? 2. Кыдзи тунасисны том йӧз? 3. Мый кӧсйисны тӧдмавны нывъяс гадайтчигӧн?

Тӧдмав да висьтав рӧштвоса гадайтчӧм йылысь ёртъясыдлы.

60 удж. Гиж текстсӧ, содты колана эмакывъяс.

Вежа ва.

Ва вежӧдан лун пасйӧны тӧвшӧр тӧлысь дас ӧкмысӧд лунӧ. Тайӧ лунӧ ӧбразъясӧн лэччӧны ю дорӧ. Вӧчӧны йӧрдан. Ва вежӧдӧм бӧрын сэні купайтчӧны. Йӧзыс йӧрданын купайтчӧм бӧрын бурдӧны. Унаӧн босьтӧны вежа васӧ гортаныс. Сыӧн резӧны керка-карта, пывсян-амбар, гортса пемӧсъясӧс. Чайтӧны, тайӧ ваыс вермӧ вӧтлыны ... . Вежӧдӧм васӧ позьӧ видзны во чӧж да вӧдитчыны бурдӧдчантор пыдди.

61 удж. Лыддьы 62-ӧд лист бокысь кывворсӧ.

Кывъяс да ним серти мӧвпышт, мый йылысь вермас лоны кывбурыс.

62 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны. Висьтав тӧдчӧдӧм кывъяссӧ рочӧн.

Ва вежӧдан лун.

Выль во гажлун бара бӧрӧ колис, Талун Ва вежӧдан лунӧй воис. Тавой шемӧсмӧдан тӧвся войыс, Коръя лымйӧн лунтыр век на койис.

Рытнас водла — вугралышта. Чечча, Босьта дозмук — ӧшмӧс дорӧ лэчча. Йӧрдан васӧ видла ... Ок и чӧскыд! Таво тӧлыс шоныд — йиыс вӧсньыд.

Сӧстӧм васӧ юа, чужӧм мыська, Йӧрдан дорас лымйыс быттьӧ рыська. Пидзӧс вылӧ пукся — перна чӧвта, Сӧстӧм шоныд тӧлыс мыйкӧ шӧпкас.

Вежа ваӧн дозмукӧс ме тырта, Катӧда да гортӧ сійӧс пырта. Сьӧлӧм вылын лоӧ сэтшӧм лӧсьыд! Татшӧм войыс вонас сӧмын ӧтчыд...

1. Кутшӧм гажлун йылысь висьтавсьӧ кывбурын? Мый серти гӧгӧрвоин? 2. Кор пасйӧны тайӧ гажлунсӧ? 3. Мыйӧн шемӧсмӧдӧ тайӧ тӧвся войыс? 4. Мыйӧн аслыспӧлӧс вежа ваыс?

63 удж. Комиӧд роч кывъяссӧ. Сет висьтыслы ним.

Лӧсьӧд план.

Воис кӧдзыд тӧв. Ывлаын гӧгӧр куйліс лым. Вӧлі шойччан лун. Катя, Лена да Вова чукӧртісны лым, вӧчисны чой. Ведраясӧн новлісны ва да киськалісны чойсӧ ваӧн. Чой лои дась. Йи кыр эновтісны чорзьыны-йизьыны. Челядь ёна кынмисны и пырисны гортас шонтысьны. Витя видзӧдіс ӧшиньӧд ёртъяслӧн удж вылӧ. Но отсавны эз пет. Кор ёртъясыс пырисны гортӧ шонтысьны, Витя петіс ывла вылӧ. Воис кыр дорӧ да кутіс иславны даддьӧн. Кыр эз на кынмы бура и колис дадь туйыс. — Витя, тэ эн уджав, эн вӧч чойсӧ. Мыйла ислалан? — юалісны челядь. — Жаль али мый? — броткис Витя. — Абу жаль. Но тэ эн вӧч чойсӧ, эн и ислав. Витялы лои яндзим.

64 удж. Сетӧм план серти лӧсьӧд «Тӧлын шойччӧм» нима висьт.

1. Кор тайӧ вӧлі? 2. Кӧні ті вӧлінныд шойччан лунӧ? 3. Кодъяс шойччисны тэкӧд тшӧтш? 4. Мый ті вӧчинныд? 5. Мый тэныд медъёна кажитчис? 6. Кыдзи казьтылан тайӧ шойччан лунсӧ? 7. Вӧзйы ёртъясыдлы, кыдзи бурджыка коллявны шойччан лун.


<Kodko @ Коми войтырлӧн вӧлӧга : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 64-67.>


КОМИ ВОЙТЫРЛӦН ВӦЛӦГА

65 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Коми йӧзлӧн вӧлӧга.

Коми йӧзлӧн быдлунъя вӧлӧгаыс вӧлі яй, чери, град выв пуктас. Солалӧм да косьтӧм чери да яй позис дыр видзны. Тшӧкыда пулісны яя, азя либӧ нуръя шыд, юква. Чӧсмасисны пражитӧм да солалӧм чериӧн. Ёна радейтана сёянӧн вӧлі черинянь. Пызьтӧг да шыдӧстӧг комияс эз жӧ овны. Суктісны шыдъяс, пуисны рокъяс, пӧжасисны. Зӧр пызьысь пуӧм кисель вӧлі зэв пӧтӧса. А ид няньыд уджалысь мортлы сетліс эбӧс. Йӧв да сыысь дасьтӧм вӧлӧга (рысь, вый, нӧк) мичмӧдісны семьялысь пызан вывсӧ. Войвывса войтырлӧн уна сикас град выв пуктас эз вӧв. Но кушман, сёркни, кӧчан да лук озырмӧдісны налысь сёянсӧ. Звер-пӧтка яй эз бырлы вӧралысьлӧн пызан вылысь. Косьтӧм чӧд, ӧмидз да льӧм, кӧтӧдӧм турипув, пӧжӧм мырпом да пув — аньясӧн заптӧм вотӧсъяс тырмылісны тӧвбыд. Татшӧм вӧлӧгаыс сетіс кынӧмпӧт да вын-эбӧс, бурдӧдіс да видзис висьӧмъясысь.

1. Кутшӧм вӧлӧга йылысь висьтавсьӧ текстын? 2. Мый выльторсӧ тӧдмалін текстысь?

Тӧдмав, кутшӧм вӧлӧга коми йӧз дасьтісны гажлунъяс кежлӧ.

Урчитанъяс сёрникузяын йитчӧны кадакывъяскӧд. Оз вежласьны.

66 удж. Лыддьы текстсӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ тӧдчӧдӧм кывъяссӧ. Аддзы ина урчитанъяс сёрникузяясысь. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.

Куття лун.

Рӧштвоӧдзса лунсӧ шуисны куття лунӧн. Сійӧ рытӧ помасис видз. Тайӧ лунӧ быдлаын дасьтісны куття рок. Кӧзяйкаяс кисьтісны тасьтіӧ шабді вый, сэтчӧ содтісны шыдӧс да бура гудралісны. Пызан вылӧ лэптісны став чӧскыдторсӧ. Тані рысь и вый, яй и чери, ляз и юм, нӧкъя шаньгаяс, вотӧса пирӧгъяс. Водзвыв пуисны сур да ырӧш.

«Коми календар» небӧгысь

67 удж. Лыддьы текстсӧ, велӧдчы пуны ляз.

Колӧ пызьӧдз изны стӧкан джын кос льӧм либӧ чӧд, кӧтӧдны ваӧ, содтыны сэтчӧ стӧкан джын песок. Бура гудравны да пуктыны пӧжсьыны пачӧ либӧ духовкаӧ 150 жарын 2–3 час кежлӧ. Сэсся содтыны кык стӧкан да джын чуж пызь да пӧжны 30 минут 170 жарын. Лязсӧ сёйны кӧдзӧдӧмӧн. Позьӧ содтыны суктӧм йӧв выв либӧ нӧк.

68 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Содты ина урчитанъяс.

1) Коми мужичӧйяс ылӧдз вӧравны мунігӧн босьтлісны косьтӧм яй да нянь. 2) Рӧштво кежлӧ быдлаын пӧжавлісны уна сикас шаньга-пирӧг. 3) Кӧзяйкаяслӧн пач водзын став дозмукыс вӧлі матын. 4) Рӧштво кежлӧ сёян-юанӧн заптысисны водзвыв, ньӧбны ставсӧ пырысьтӧм-пыр вӧлі некытысь. 5) Ылӧдз нимавлісны коми пӧжасъяс: черинянь, тупӧсь-сӧчӧн, пирӧг-шаньга.

69 удж. Лӧсьӧд да гиж ина урчитанъясӧн 4 сёрникузя. Серпасав рӧштвоса пызан.

70 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис висьт.

1) Кутшӧм вӧлӧга дасьтісны коми йӧз быд лун да гажлунъяс кежлӧ? 2) Мый вӧчлісны яйысь да чериысь? 3) Мый пӧжавлісны коми аньяс? 4) Кутшӧм йӧла сёян-юан вӧлі коми йӧзлӧн? 5) Мый быдтылісны комияс град йӧрын? 6) Мый босьтлісны вӧрысь, ю-тыысь? 7) Мыйӧн вӧлі бур татшӧм вӧлӧгаыс?


<Kodko @ Чужан му : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 68-77.>


71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд прӧстӧй план, дасьтысь висьтавны Коми му йылысь.

Ми олам Коми Республикаын. Важӧн миян чужанін шусис Пермь Вычегодская, а сэсся Зыряна муӧн. Коми Республикаын вужвойтырыс комияс. Найӧ уна нэм сайын волісны татчӧ Кама да Волга юяс дорысь. «Коми» этноним серти республика шусьӧ Коми муӧн. Чужан мулӧн эмӧсь каналан пасъяс: дӧрапас, канпас, кып. Канпасным гӧрд да зарни рӧма. Варыш, Зарни Аньлӧн чужӧм да йӧра юръяс петкӧдлӧны Коми Республикалысь асшӧрлунсӧ да вынсӧ. Дӧрапасным куим рӧма: лӧз, турунвиж да еджыд. Рӧмъясыс тӧдчӧдӧны Коми мулысь помтӧм-дортӧмлунсӧ. Кыпсӧ лӧсьӧдӧма В.А. Савинлӧн «Варыш поз» сьыланкыв серти. 2007-ӧд восянь сійӧ юргӧ комиӧн да рочӧн. Коми Республикалысь чужан лунсӧ пасъям моз тӧлысь кызь кыкӧд лунӧ. Паськыда да кыпыда Сыктывкарын нуӧдӧны «Шондібан» гаж. Комияскӧд ӧтсӧгласӧн олӧны мукӧд кывъя войтыр, сё гӧгӧр национальностя йӧз. Чужан мунымӧс став мир пасьта нимӧдӧны гижысьяс, сьылысьяс, спортсменъяс, политикъяс, туялысьяс. Республикалӧн вӧр-ваыс аслыспӧлӧс. Эмӧсь Печоро-Илычскӧй заповедник да «Югыд ва» национальнӧй парк. Печора ю Европаын медыджыдъяс лыдын. Коми му озыр из шомӧн, мусирӧн, биаруӧн, зарниӧн, кӧрт рудаӧн, бокситъясӧн, дона изъясӧн. Миян медшӧр могыс — кужӧмӧн видзны чужан мулысь мичлунсӧ да озырлунсӧ.

1. Мыйла Коми Республикалӧн кыпыс юргӧ комиӧн да рочӧн? 2. Кутшӧм войтыръяс олӧны Коми муын? 3. Кымын район Коми Республикаын? 4. Кымын кар да юрсикт? 5. Кымын во тырис таво Коми Республикалы? 6. Кымын во тырис тэнад чужан сиктлы (карлы)?

72 удж. Гиж кар да юрсикт нимъяссӧ анбур серти. Ордйысь класса ёртъясыдкӧд.

73 удж. Мусерпас отсӧгӧн помав таблица.

74 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы кывбурсьыс шыӧдчӧмъяс.

Менам чужан сикт.

Чужан сиктӧй! Видза олан! Менам сьӧлӧмлы век колан. Тӧв кӧть гожӧм, тулыс, ар, Олан гыыд тэнад яр!

Сӧстӧм, паськыд уличьясыд, Абу джуджыд керкаясыд, Сиктын олысьяслӧн сям, Ставыс муса меным тан.

Кыдзлӧн корйыс — эзысь войт, Ичӧт лэбачьяслӧн койт. Ставыс синмӧ шыбитчана, Быдӧн гажтӧ кыпӧдана.

Видза олан, Уса юӧй! Джуджыд крежъяс, олан туйӧй! Олӧм сетысь, гажлун сиысь, Он и мудзлы некор сыысь.

Видза олан, помтӧм тундра! Еджыд яла, паськыд эрд. Коми йӧзлысь олан туйсӧ Некор бырӧдны эн сет!

1. Кутшӧм кывъясӧн серпасалӧ ассьыс чужанінсӧ автор? 2. Кутшӧм мичкывъяс (эпитетъяс) автор пыртӧма кывбурас?

75 удж. Лыддьы да кут тӧд вылын.

Коми Республика лыдпасъясын.

75-ӧд удж вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд презентация «Менам кар, сикт либӧ район лыдпасъясын». Вӧдитчы Power Poіnt программаӧн.

Лӧсьӧд 6 юалӧм «Коми Республика» тема вылӧ, нуӧд ёртъясыдкӧд интервью.

Велӧдӧй кывбур.

Ме ола сэн, кӧн визув ю Друг ыджыд чукыль вӧчӧ. Тан менам дона чужан му, Тан бать, и мам, и пӧчӧ.

Тан быдмӧ менам ичӧт вок, Век гажӧй сыысь бырӧ. Тан корӧ школаӧ звӧнок, Сэн ёртыд менам тырыс.

Кӧть овлӧ, шондіыс оз пет, Зэв гажа овны гортын. Кыдз батьӧ шуӧ, лоа мед Тан йӧзлы колан мортӧн.

76 удж. Лыддьы да гӧгӧрво. Комиӧд текстысь роч юкӧнсӧ.

Кыдзи серпасавны канпас.

Ӧнія кадӧ вель уна сикт-карлӧн эм аслас канпас. Канпас лӧсьӧдан наукалӧн нимыс геральдика. Сыктыв районса канпас вылын уджалісны «Шонді» клубӧ ветлысь челядь. Канпассӧ вӧчӧмаӧсь перымса зверинӧй стиль серти. Сійӧ петкӧдлӧ Сыктыв районлысь аслыспӧлӧслунсӧ. Канпасыс нёль рӧма: зарни, эзысь, кельыдлӧз да турунвиж. Шӧрас серпасалӧма ошкӧс, мый петкӧдлӧ районлысь вынсӧ. Ошлӧн юр весьтас шонді — Зарни Ань, коді став мусӧ югзьӧдӧ да шонтӧ. Небӧг серпас индӧ сы вылӧ, мый районын чужис медводдза коми поэт Иван Алексеевич Куратов. Пуяс да чери петкӧдлӧны вӧр да сиктса овмӧс сӧвмӧм. Вотӧсъяс петкӧдлӧны районса вӧръяслысь озырлунсӧ. Канпас шӧрын серпасалӧма туй, быттьӧ йитӧ районсӧ миян республикакӧд да став Россиякӧд.

77 удж. Нуӧд неыджыд туялӧм юалӧмъяс вылӧ мыджсьӧмӧн.

1. Мыйӧн аслыспӧлӧс Сыктыв районлӧн канпасыс? 2. Коми Республикаса кар-сиктлӧн кутшӧм канпасъясын паныдасьлӧны Сыктыв районлӧн канпасысь юкӧнъяс?

78 удж. Лыддьы гижӧдсӧ. Мӧвпышт, позьӧ-ӧ шуны сійӧс текстӧн да мыйла? Гиж сёрникузяяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн, медым артмис висьт.

Коркӧ важӧн Шошка сикт дорын вӧлӧма кар-гӧра (городище). Сыктывдін районса шӧрин — Выльгорт сикт. Новгородса князь Дмитрий Шемяка тшӧктӧма вяткаса олысьясӧс грабитны да сотны сійӧс. Выльгорт артмӧма «выль» — «новый» да «горт» — «сикт» кывъясысь (удмурт кывйын «гурт» — сикт). Ловйӧн кольӧм йӧз дзебсьӧмаӧсь пыді вӧрӧ, кӧні и лэптӧмаӧсь аслыныс выль оланін да шуӧмаӧсь Выльгортӧн. Муыс тані вӧлӧма бур, вӧрын олӧма уна звер-пӧтка, юын — чери.

79 удж. А.И. Туркинлӧн «Топонимический словарь Коми АССР» небӧг либӧ «Где ты живёшь» гипермедиаэнциклопедия отсӧгӧн туяв аслад кар-сиктлысь ним артмӧмсӧ.

Дасьты юӧр да тӧдмӧд ёртъястӧ.

Тӧдмав, кутшӧм районлӧн канпасыс. Вӧдитчы 2011-ӧд вося 34 No-а «Йӧлӧга» газетӧн. Позьӧ шыӧдчывны тайӧ газетлӧн сайт дорӧ: www.komіmu.com

Лӧсьӧд юӧр ас районса канпас йылысь.

80 удж. Бӧрйы серпасъяс дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.

Ас вӧр-ваад быд пу нюмъёвтӧ. Чужан позйыд быдӧнлы дона. Гортад олігӧн быттьӧ кык мам да кык бать дінын олан.

81 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ. Бӧрйы ӧтиӧс, гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ да серпасав. Серпас дорӧ лӧсьӧд висьт план серти.

Ас муыд мам, йӧз муыд — тьӧтка. Кӧть кытчӧ лэбач оз лэблы, а ассьыс позсӧ тӧдӧ. Мортыслӧн ӧти мам, ӧти сылӧн и чужан му. Ӧти чаг вылын олам. Гортлань туйыс дженьыдджык. Йӧз муын и ас рака вылӧ рад. Саридз сайын шоныдджык, а чужан муын гажаджык. Кӧть кутшӧм шань, век жӧ абу гортын. Гортыд тай век горт, весиг вӧлыд тӧдӧ и мӧскыд тӧдӧ.

1. Кутшӧм шусьӧг тэ бӧрйин? 2. Мый серпасалін? 3. Кыдзи гӧгӧрвоӧдан серпастӧ?

82 удж. Сетӧм кадакывъясысь артмӧд шӧркывъяс. Шӧркывъясӧн лӧсьӧд кывтэчасъяс.


<Kodko @ Коми гижысьяс чужан му йылысь : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 78-87.>


КОМИ ГИЖЫСЬЯС ЧУЖАН МУ ЙЫЛЫСЬ

ӧдзӧс вуг

83 удж. Лыддьы текстсӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.

Александра Петровна Мишарина чужис 1946-ӧд воын Кӧрткерӧс районса Ыджыдвидз сиктын. Педучилище помалӧм бӧрын уджаліс чужанінас велӧдысьӧн. Сыктывкарын олігӧн уджаліс «Войвыв кодзув» журналын, республикаса газетъясын да радиоын. А. Мишарина сьӧлӧмсяньыс радейтӧ Коми му, вӧр-ва, челядьӧс. Гижӧ кывбуръяс да серамбана висьтъяс. Сылӧн кывбуръясыс югыдӧсь, сӧстӧмӧсь, мылаӧсь, ставныслы гӧгӧрвоанаӧсь. Висьтъясас сійӧ петкӧдлӧ ассьыс челядьдырсӧ. Уна кывбур сиӧ томъяслы. Александра Петровна Мишариналысь гижӧдъяссӧ окотапырысь лыддьӧны и челядь, и верстьӧ йӧз.

Мичкыв — художествоа гижӧдын серпаса кыв, кывтэчас.

Пример вылӧ:

пемыд вӧр

эзысь тӧв

югыд шонді

мича ныв

84 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Аддзы кывбурысь мичкывъяс.

Коми муӧй менам дженьыд гожӧмъяса, Но и сійӧ менам сӧстӧм пожӧмъяса. Коми муӧй менам веж морозъяса, Но и сійӧ менам мича козъяса. Коми муӧй менам зэра аръяса, Но и сійӧ менам байдӧг-таръяса. Коми муӧй менам зыбуч нюръяса, Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса. Коми муӧй менам кӧдзыд вой тӧла, Шуда да быд уджысь повтӧм войтыра.

1. Кутшӧм мичкывъяс отсӧгӧн А. Мишарина серпасалӧ Коми мусӧ? 2. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧм петкӧдчӧ кывбурын? Мыйла тэ тадзи мӧвпалан?

Корсь сетӧм кывъяс дорӧ синонимъяс.

уджысь повтӧм

Кывбурысь корсь сетӧм кывъяс дорӧ антонимъяс.

85 удж. Кывбур отсӧгӧн помав сёрникузясӧ.

Коми му озыр

Серпасав кывбурсӧ.

86 удж. Лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Зарниӧй менам.

Зарниӧй менам, Донаӧй менам, Меным тэ помасьтӧм бур. Муна кӧть ылӧ, Сьӧлӧмӧй кылӧ — Мусаджык тэысь оз сюр.

Этшаысь шаньӧн Овлан кӧть, аньӧй, Лёкӧн ме некор ог шу. Мичаӧй менам, Сьӧлӧмшӧр менам, Муса тэ мен, Коми му.

1. Кутшӧм кывъясӧн автор шыасьӧ Коми му дорӧ? 2. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧмъяс петкӧдчӧны тайӧ шыӧдчӧмъясын? 3. Кыдзи гӧгӧрвоан кывбурысь татшӧм кывъяс: «Муна кӧть ылӧ, сьӧлӧмӧй кылӧ — бурджыкыс тэысь оз сюр»? Бӧрйы вочакыв: 1) Авторыс радейтӧ чужанінсӧ и ылі муясын гажтӧмтчӧ сыысь. 2) Авторлы кажитчӧ овны Коми муын, но сійӧ кӧсйӧ аддзывны ылі муяс. 3) Автор чайтӧ, мый ылі муясын овны лӧсьыдджык. 4) Саридз сайын шоныдджык, а чужан муын гажаджык.

Аддзы А.П. Мишариналӧн кывбур дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.

Орччӧд А.Мишариналысь «Коми муӧй менам...» да «Зарниӧй менам» кывбуръяссӧ.

1. Мыйӧн ӧткодьӧсь тайӧ кывбуръясыс (темаӧн, шӧр мӧвпӧн, образъясӧн)? 2. Мыйӧн найӧ торъялӧны? 3. Кутшӧм художествоа средствоясӧн вӧдитчӧма авторыс тайӧ кывбуръясын?

Ас бӧрйӧм серти велӧд А. Мишариналысь ӧти кывбур.

87 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ.

Тӧдчана коми гижысь, кывбур тэчысь, драматург Геннадий Анатольевич Юшков чужис 1932-ӧд воын Сыктывдін районса Час сиктын. Школа помалӧм бӧрын велӧдчис Москваса Горький нима литературнӧй институтын. Уджаліс Радиокомитетын, «Войвыв кодзув» журналын редактораліс. Уна во чӧж Геннадий Анатольевич веськӧдліс Коми гижысьяслӧн котырӧн. Геннадий Юшков босьтчис гижны кывбуръяс да висьтъяс школаын велӧдчигас на. Аслас гижӧдъясын сійӧ чуксалӧ радейтны чужан му да вӧр-ва, коми кыв, пыдди пуктыны бать-мамӧс. Г. А. Юшковлысь пьесаяс окотапырысь пуктӧны Коми Республикаын карса да сиктса театръясын.

Содтӧд литератураысь аддзы юалӧмъяс вылӧ вочакывъяс.

1. Кутшӧмӧсь медшӧр темаясыс Г. А. Юшковлӧн гижӧдъясын? 2. Кутшӧм жанръясын гижысь восьтӧ мам йылысь тема? 3. Мыйла тайӧ темаыс Г. А. Юшковлы матыс?

88 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Ми — комияс! Ми — пармашӧрса козъяс, И некор огӧ куснясьлӧй, Кыдз росъяс. Ми — комияс! Ми — пармашӧрса чомъяс, Век восьсаӧсь бур мортлы: Лок, эн донъясь. Ми — комияс! Ми — пармашӧрса юяс. А юясыдлы Сӧстӧмлун и туян. Ми — комияс! Ми — пармашӧрса вӧрыс, И ӧттшӧтш меліӧсь, И зумышӧсь, и скӧрӧсь!

1. Кутшӧмӧн коми йӧзӧс петкӧдлӧма кывбуралысь? 2. Мыйкӧд орччӧдӧ Г. Юшков коми йӧзӧс?

Велӧд кывбурсӧ наизусьт.

89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны сійӧс.

Ӧти сиктын.

Пырим ӧти сиктӧ Мича гожся лунӧ. Морт эз лолы паныд, Кузяла кӧть мунім. Абуӧсь мый гортас, Кольӧмаӧсь пасъяс — Кильчӧ ӧдзӧс вугъяс Сюйӧмаӧсь тасъяс. Кӧні зыр, кӧн палич, Вӧсни ньӧртор кӧні. Пырӧмысь оз кутны, Мода вылас сӧмын. Ӧшинь пырыс тӧдчӧ: Олӧны оз гӧля. Гусясис кӧ кодкӧ, Тані сылы вӧля. Сэтшӧмыс тан абу, Оз кӧ кыськӧ волы. Ӧтитӧг став йӧзыс Уджӧн тані олӧ. Та вӧсна и сиктас Мича гожся лунӧ Морт эз лолы паныд, Кузяла кӧть мунім.

1. Кутшӧм бур традиция йылысь висьталӧ поэт кывбурын? 2. Тӧдмав коми йӧзлӧн традицияяс йылысь. Дасьтысь висьтавны ӧти традиция йылысь паськыдджыка.

90 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Ёртыдкӧд лӧсьӧд текст серти план. Дасьтысь висьтавны гижысь йылысь.

Владимир Васильевич Тимин чужис 1937-ӧд вося сора 2-ӧд лунӧ Сыктывдін районса Гаръя сиктын. Велӧдчис ювыв техникумын, а сэсся Коми пединститутын. Уджаліс Коми небӧг лэдзанінын да «Войвыв кодзув» журналын шӧр редакторӧн. В. В. Тимин — Коми Республикаса нимйӧза гижысь. Поэтлӧн петіс чужан мулӧн мичлун, коми сиктъяс, орччӧн олысь йӧз, муслун йылысь квайт гижӧд чукӧр. В. Тиминлысь «Мича Ёма» кывбур чукӧрсӧ вылӧ донъялісны, сетісны Кастрен котырлысь премия. «Эжва Перымса зонка» повесьт лоис челядьлы радейтана небӧгӧн. Тайӧ небӧгсьыс Владимир Тиминлы сетісны Коми Республикаса каналан премия. В. В. Тиминлысь кывбуръяссӧ вуджӧдӧма роч, украина, эст, венгр да мукӧд кывъяс вылӧ.

91 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс кывбур серти, юась класса ёртъястӧ.

Мыйла муса мем Коми муыс — Джуджыд пармаыс, Сыктыв юыс?..

Гашкӧ, сы вӧсна, мый тан чужи, Муӧс ыдждӧдла, кыдзи кужа.

Кӧмтӧг котравлі зарни вӧрӧд, Тӧді, Ёма кӧ эм, оз вӧрӧд.

Вӧвлі бать-мамлы муса пиӧн... Гашкӧ, муыс мем дона сійӧн?

Асьным петім кӧть тӧдтӧм шӧрӧ, Оз вун сиктсайса гажа нӧрыс.

Гортса пывсянысь чугун горйыс, Чӧскыд туруна векни борйыс,

Куття войясыс, Сыктыв юыс, Небыд сьӧлӧма Коми муыс.

92 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Коми нимъяс йылысь.

Ак, кыдзи коми нимъяс дзугам! Ми быттьӧ йӧз муын нин нач: Туй мортлы керка — Лыддям «Югэр», Сьӧдкыркӧтш пыдди — Седкыркач. Озъёль — Озёлӧн лои важӧн, Помоздиноӧн — Помӧсдін... И татшӧм вежсьӧмыс оз гажӧд, Оз нимкодьтӧд ни пель, ни син. Коськ пӧри каньӧ — Лои Кошки, Чедьюӧн шуӧны Чӧд ю... Ми огӧ нимъяс сӧмын воштӧй — Ми ньӧжйӧ воштам чужан му.

1. Мый йылысь тӧждысьӧ В.В. Тимин? 2. Кутшӧм коми нимъяс йылысь висьтавсьӧ кывбурын? 3. Кыдзи тэ чайтан, мыйла найӧс дзугӧмаӧсь? 4. Кыдзи гӧгӧрвоан авторлысь кывъяссӧ: «Ми огӧ нимъяс сӧмын воштӧй — ми ньӧжйӧ воштам чужан му»?

Тӧдмав, кутшӧм нӧшта коми иннимъяс дзугӧмаӧсь.

1. Тӧдмав, кутшӧм кывбуралысьяс тшӧтш гижисны чужан му йылысь. 2. Вӧч буклет сяма удж (гижысь йылысь юӧр, кывбур, серпасъяс, юржугӧд).

Кыдзи вӧчны буклет, уськӧд тӧд вылӧ «Чолӧм, ёртӧй» темаысь (9-ӧд лист бок).

Видлы гижны кывбур чужан му йылысь. Верман вӧдитчыны сетӧм рифмаясӧн.

93 удж. Артмӧд выль кывъяс сетӧм иннимъясысь.


<Kodko @ Ӧнія Сыктывкар : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 88-95.>


94 удж. Содты текстӧ лыдакывъяс, гиж. Бӧръя сёрникузяӧ содты лыдакывъяссӧ ачыд.

Усть-Сысольск погост йылысь медводдза пасйӧдъяс вӧлі аддзӧма ... вося писцӧвӧй небӧгын. А ... воын Екатерина ІІ-лӧн Указ серти погостлы сетӧма кар ним. Сэки карын вӧлӧма сӧмын ... овмӧс. ... воын Усть-Сысольсклы тырӧма ... во. Сэки кар нимсӧ вежӧмаӧсь Сыктывкар вылӧ. ... воын Сыктывкар лоӧма юркарӧн. Кыпыда да гажаа ... воын ми пасйим юркарлысь ... вося тшупӧда пас.

Тӧдмав, кутшӧм ӧні уличалӧн нимыс. Важӧн уличалӧн нимыс вӧлӧма Трёхсвятительскӧй.

95 удж. Фотояс отсӧгӧн орччӧд важ да ӧнія уличаяс план серти.

1. Уличалӧн ывла серпас (туй, моски, пу-быдмӧг). 2. Уличвыв керкаяс. 3. Уличалӧн аслыспӧлӧслун.

96 удж. Сетӧм фотояс да серпас-схема отсӧгӧн лӧсьӧд ёрта сёрни «Сыктывкарса шӧр улича вылын».

97 удж. Текстӧ содты ина кывбӧръяс да урчитанъяс.

Ме радейта ветлӧдлыны Коммунистическӧй уличаті. Пыравла карса шӧр вузасянінӧ, сэні век уна йӧз. Сэсся кая Куслытӧм би дорӧдз. Татчӧ тшӧкыда волӧны том йӧз. Опера да балет театр водзын ыркыд. Сэні позьӧ нимкодясьны фонтанӧн. Улича пӧлӧн эмӧсь вузасянінъяс. Пыравла сэтчӧ. Кӧрт туй вокзал уна йӧза. Гуляйтӧм бӧрын шойчча кафеын, юа чай да сёя пӧсь блин. Татысь ме муна долыд сьӧлӧмӧн.

Лӧсьӧд виртуальнӧй экскурсия «Менам радейтана улича». Мыджсьы 96-ӧд да 97-ӧд уджъяс вылӧ. Виртуальнӧй экскурсия позьӧ лӧсьӧдны компьютер программаяс отсӧгӧн.

98 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Тэ меным муса, Сыктывкар, Кор паркын шаракылӧ ар Да кыӧ сер. Кор мича лунсӧ вежӧ зэр. Тэ меным муса, Сыктывкар, Кор шонді тӧвся, абу яр, Кор юсьлӧн гӧн кодь усьӧ лым, Кор карса туйыс вольк да кын. Тэ — меным быттьӧ чужанін, И пытшкӧс гаж, и олӧм вын!

1. Мыйӧн мусмӧма авторлы Сыктывкарыс? 2. Кутшӧм миян юркарным гожӧмнас?

99 удж. Комиӧд текстсӧ.

100 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Чутъяс местаӧ содты колана кывъяс.

Юркарса тӧдчанаинъяс.

Воысь во Сыктывкар сӧвмӧ да паськалӧ. Памятникъяс содтӧны юркарлы культуралысь сям. Ставыс тані 31 памятник. Медся тӧдчана усьӧм воинъяслы «Вечная слава» мемориальнӧй комплекс. Сы водзын — Куслытӧм би, гӧгӧрыс — Геройяслӧн аллея. Коммунистическӧй улича да Октябрь шӧртуйлысь туйвеж мичмӧдӧ «Уджлы слава» монумент. Нималана йӧзлы сувтӧдӧм памятникъясысь да бюстъясысь быдӧнлы тӧдсаӧсь И. А. Куратовлы, В. А. Савинлы, Д. Каликовалы, В. И. Ленинлы, А. А. Католиковлы памятникъяс, М. С. Бабушкинлӧн, В. А. Малышевлӧн, С. Орджоникидзелӧн, Г. Димитровлӧн бюстъяс. Юркарса уличаясті ветлӧдлігӧн унатор на позьӧ аддзывны.

Тӧдмав, кодлы тайӧ памятникъясыс. Мый тӧдан тайӧ йӧз йывсьыс?

101 удж. Дасьтысь гижны ӧлӧдана диктант: гижтӧдз гӧгӧрвоӧд тӧдса орфограммаяслысь гижанногсӧ, уськӧд тӧд вылӧ гижан пасъяс.

Ӧнія Сыктывкар.

Ӧнія Сыктывкар — том, но ыджыд кар. Тані паськыд уличаяс. Вель уна выль керка. Кар шӧрыс мича да пельк. Сыктывкарлӧн эм торъя юкӧнъяс: Давпон, Дырнос, Кырув, Изкар, Тентюков, Улыс да Вылыс Чов, Чит, Орбита, Эжва да мукӧд. Медся аслыспӧлӧс Париж нима юкӧн. Тані овлӧмаӧсь пленӧ веськалӧм французъяс. Важӧн Парижын вӧліны векни уличаяс, пу керкаяс. Ӧні кыпалӧны джуджыд оланінъяс, воссьӧны вузасян шӧринъяс. Эжва юкӧн нималӧ ыджыд вӧр комбинатӧн. Сэні лэдзӧм кабала да картон мӧдӧдӧны уна канмуӧ. Талун Сыктывкарын уджалӧны театръяс, филармония, вылыс тшупӧда велӧдчанінъяс, наука шӧрин. Ёнмӧдны дзоньвидзалун позьӧ вартчанінын, стадионын, «Скала» шӧринын. Водзӧ сӧвмы да озырмы, миян дона юркарным!

Аддзы да визьнит «Ӧнія Сыктывкар» текстысь урчитанъяс.

Лӧсьӧд ёрта сёрни.

Отсӧг вылӧ юалӧмъяс

1. Висьталӧй, пӧжалуйста, кыдзи мунны вартчанінӧдз? 2. Кӧні сулалӧ Иван Куратовлы памятник? 3. Кутшӧм керкаяс сулалӧны тайӧ улича вылын? 4. Мый эм Опера да балет театр водзын? 5. Кӧні заводитчӧ да помасьӧ Коммунистическӧй улича? 6. Кутшӧм вузасянінъяс эмӧсь улича пӧлӧн? 7. Мый эм Вежа Стефан изэрд вылын? 8. Кӧні позьӧ шойччыны юркарса шӧр уличаын? 9. Кӧні позьӧ сӧвмӧдны вын-эбӧс? 10. Мый эськӧ тэ петкӧдлан юркарса гӧсьтъяслы Коммунистическӧй уличаысь? 11. Мыйӧн тэныд кажитчӧ юркарса шӧр улича?

102 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Корсь кывбурысь мичкывъяс.

Нимкодясьӧ менам сьӧлӧм ёна Тэӧн талун, муса Сыктывкар. Сьӧлӧмшӧрӧй, зарни кодь тэ дона, Коми йӧзлӧн медся мича кар.

Быдман, сӧвман, войвыв кодзув миян, Сыктыв — Эжва пӧлӧн воысь-во. Вӧччӧдӧны тэнӧ уджач пиян, Дона муса карӧй, быд лун со.

Кыксё кызь, а ичмонь кодь ӧд том на, Пармашӧрса дзоридз — Сыктывкар. Некор, некор пыран туй он томнав, Виччан йӧзӧс тӧв кӧть, гожӧм-ар.

Сӧвмӧдін да велӧдін тан менӧ, Сетін козин, муслун ӧзтысь ныв. Ошкыны мед ас ног талун тэнӧ, Сы вӧсна и гижи сьыланкыв.

1. Тӧдмав кывбурысь, кутшӧм воӧ гижӧма поэт тайӧ кывбурсӧ? 2. Кутшӧм кывъясӧн поэт нимӧдӧ Сыктывкарсӧ?


<Kodko @ Театр : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 96-106.>


103 удж. Фотографияяс серти висьтав, кӧні сулалӧны Сыктывкарын театръяс.

В. Савин нима академическӧй драма театр

Первомай улича

Коми Республикаса вужвойтырлӧн шылада-драмаа театр

Бабушкин улича

Коми Республикаса опера да балет театр

Коммунистическӧй улича

Коми Республикаса филармония

Ленин улича

«Парма-2» кинотеатр

Бабушкин улича

ВАЙ ТШӦКТАНА КЫВТОР.

Вай тшӧктана кывтор кутӧ ӧтувъя вежӧртас — сёрнитысьыслысь кӧсйӧмсӧ, вӧзйӧмсӧ либӧ тшӧктӧмсӧ петкӧдлӧм. Сёрникузяын сійӧ векджык сулалӧ юӧрпас бердын. Пример вылӧ: Вай пуксьыв пызан дорас. Вай сёрнитыштам. Вай ветлам киноӧ!

Вай ветлам театрӧ!

Велӧдысь урок вылын юаліс: — Челядь, тӧданныд-ӧ ті, кутшӧм театръяс эмӧсь юркарын? — Сыктывкарын эм В.А. Савин нима драма театр, Вужвойтырлӧн шылада-драмаа театр, Опера да балет театр да мукӧд. — Ёртъяс, вай ветлам театрӧ! Мый кӧсъянныд видзӧдны? — Кӧсъям видзӧдны «Яг Морт» балет. Сійӧ мунӧ Опера да балет театрын. — Тӧданныд, кӧні сійӧ? — Опера да балет театр Сыктывкар шӧрын, Коммунистическӧй улича вылын, Коми пединститутлы паныд, Коми наука шӧринкӧд орччӧн. Сэтчӧ позьӧ мунны 5-ӧд, 15-ӧд, 17-ӧд, 46-ӧд номера автобусӧн либӧ подӧн. — Билет доныс 50 шайт. Вай аддзысям аски водзджык, 17 час да джынйын, фонтан дорын.

104 удж. Лӧсьӧд да гиж 5 сёрникузя вай кывторйӧн.

Воддза удж отсӧгӧн ачыд лӧсьӧд ёрта сёрни.

Тӧдмав юржугӧдансӧ.

1. Кутшӧм войтыр лӧсьӧдіс Яг Морт йылысь предание? 2. Коді вермис Яг Мортӧс? 3. Коді гижис «Яг Морт» медводдза коми балетлысь шыладсӧ? 4. Кодӧс гусяліс Яг Морт? 5. Коді вӧчис серпасъяс «Яг Морт» постановка дорӧ? 6. Коді серпасаліс челядьлы гижӧм «Яг Морт» небӧгсӧ? 7. Кӧні олӧма Яг Морт коми предание серти?

НОГА УРЧИТАНЪЯС.

105 удж. Кывбердъясысь артмӧд нога урчитанъяс. Лӧсьӧд некымын сёрникузя.

106 удж. Лыддьы да гӧгӧрво газет гижӧдсӧ. Лӧсьӧд план да дасьтысь висьтавны дженьыда. Бӧрйы да гиж нога урчитанъяса сёрникузяяс.

Ставыс налӧн артмӧ.

Усинск карын воссис «Дилижанс» нима театр. Артиставны ёнджыка окотитӧны велӧдчысь ныв-зон. Верстьӧыдлӧн пыр кадыс оз тырмы. Театрнас веськӧдлӧ А.Ю. Житлухиныс. Тайӧ мортыс радейтӧ ассьыс уджсӧ, театр искусствонас зільӧ мичмӧдны йӧзлысь олӧмсӧ. Спектакльяс пуктӧ Н. В. Мамонтова. Сійӧ таӧдз уджалӧма Тула карса драма театрын. «Дилижансӧ» репетицияяс вылӧ волӧны ӧкмыс нывка да ӧти зон. Мыйлакӧ детинкаяс оз ёна кӧсйыны сцена вылад петкӧдчыны. Дасьтӧм спектакльяссӧ йӧз видзӧдӧны Культура дворечын. Челядьлӧн ворсӧмыс сьӧлӧм вылас воӧ оз сӧмын том войтырлы, но и верстьӧлы. Ӧд ныв-зон лӧсьыда артисталӧны. Ставыс налӧн артмӧ бура.

107 удж. Лыддьы текстсӧ. Дженьыда висьтав, код йылысь гижӧма. Лӧсьӧд текст сертиыс юалӧмъяс.

Театр — тайӧ олӧм.

Глафира Петровна Сидорова — нималана актриса. Сійӧс тӧдӧны оз сӧмын миян республика пасьтала, но и россияса уна карын да сиктын, кытчӧ В. Савин нима драма театр ветліс гастрольясӧн. Г. Сидорова чужис 1922-ӧд вося ӧшым тӧлысь мӧд лунӧ Сыктывдін районса Паль сиктын. Школа помалӧм бӧрын пырис велӧдчыны ГИТИС-са коми студияӧ да 1942-ӧд воын помаліс сійӧс. Институтын велӧдчигӧн на заводитіс ворсны сцена вылын. Медводдзаысь сійӧ ворсіс «Домна Каликова» спектакльын. Глафира Сидоровалы сетісны шӧр героинялысь рольсӧ. Сійӧ стӧча кужис петкӧдлыны Домналысь сьӧлӧмкылӧмъяссӧ да восьтыны видзӧдысьяслы сылысь морттуйсӧ. ГИТИС помалӧм бӧрын Г. П. Сидорова пырис уджавны В. Савин нима драма театрӧ. Сэні уджаліс квайтымын воысь унджык. Тайӧ кадколастнас ворсіс 200 унджык роль. Глафира Петровна тшӧкыда шулывліс: «Дерт, эмӧсь и ыджыд, сьӧкыд рольяс, эмӧсь и ичӧтджыкъяс, кӧні ме муртса кежлӧ и петавла сцена вылӧ, но став рольыс меным ӧткодя дона да матыс. Чайта, мый збыльвывса артистлӧн олӧмас абуӧсь сэтшӧм рольясыс, кодъясӧс сійӧ оз сьӧлӧмсяньыс ворс». Ачыс Г. Сидорова быд роль ворсігӧн олӧ герой олӧмнас. Сцена вылысь видзӧдысьяслы пыр тыдовтчӧ торъя мортлӧн этшыс, оласногыс. Спектакльяс пӧвстысь пасъям медся нималанаяссӧ: «Домна Каликова», «Кыськӧ тай эмӧсь», «Тундраса бияс», «Сиктса рытъяс», «Пиян», «На дне», «Васса Железнова», «Гроза», «Бесприданница», «Отверженные», «Ричард ІІІ». Театрын уджалӧм йылысь, олӧмын лоӧмторъяс йылысь Глафира Петровна Сидорова гижис «Театр — .... это жизнь» нима небӧгын.

Корсь да лӧсьӧд юӧр коми ворсысь йылысь план отсӧгӧн.

1. Ворсысьлӧн ним, вич, ов, уджаланін. 2. Сылӧн ортсы, этш. 3. Театрын удж. 4. Радейтана рольяс. 5. Ворсысьӧс донъялӧм.

108 удж. Лыддьы, гӧгӧрво, мый йылысь юӧртӧма. Кыдзи шусьӧ татшӧм гижӧдыс?

109 удж. Видзӧдлы юӧртӧмъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мый эм быд юӧртӧмын? 2. Мыйӧн найӧ торъялӧны? 3. Мыйла торъялӧны? 4. Мыйтӧг оз вермы лоны юӧртӧмыс?

Коми Республикаса культура министерство. Коми Республикаса вужвойтырлӧн шылада-драмаа театр. Кос му тӧлысь 15-ӧд лун. Керча-ю кӧзяин. Спектакльсӧ пуктіс С. Г. Горчакова. Шыладсӧ лӧсьӧдіс М. Н. Бурдин. Шӧр рольяссӧ ворсӧны Сергей Туркин, Александр Кузнецов. Заводитчӧ 18 часын. Билет доныс 100 шайт. Пример отсӧгӧн ачыд лӧсьӧд да серпасав юӧртӧм. Дасьтысь дорйыны уджтӧ.

110 удж. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн гиж сёрникузяяс.

Заводит тадзи: 1. Театрын позьӧ ... . 2. Театрын оз позь ... . 3. Театрын позьӧ ..., но сӧмын ... (ворсысьяслы, видзӧдысьяслы, кост дырйи, спектакльӧдз, спектакль бӧрын, тшай юанінын, ворсанінын ...).

ТЕАТРЫН ПОЗЬӦ

кывзыны шылад

видзӧдны серпасъяс

козьнавны дзоридзьяс

аттьӧавны ворсысьясӧс

паныдавны нималана йӧзӧс

чӧскыда сёйны

кывзыны лэбачьяслысь сьылӧмсӧ

111 удж. Лӧсьӧд «Театрын» ас гижӧд.

1. Кутшӧм театръяс эмӧсь тіян карын (сиктын)? 2. Кор тэ ветлін театрӧ? 3. Мый видзӧдін? 4. Мый медся ёна воис сьӧлӧм вылад? 5. Коді пуктӧма спектакльсӧ? 6. Кодъяс ворсісны шӧр рольяссӧ? 7. Кодъяс ёнджыкасӧ волывлӧны театрӧ? 8. Мый тэныд окота нӧшта видзӧдны?

Комиӧд текстсӧ. Помав сійӧс.

1. Кымын театр эм Сыктывкарын? 2. Кутшӧм театр Коми Республикаын вӧлі восьтӧма медводз? 3. Кор вӧлі восьтӧма В. Савин нима драма театр. 4. Кутшӧм тӧдчана ворсысьясӧс драма театрысь тэ тӧдан?

Дасьты ёртъясыдкӧд петкӧдчӧм да сы йылысь юӧртӧм.

Позьӧ босьтны неыджыд коми мойд, висьт либӧ комиӧдны рочысь да пуктыны сійӧс уна ног, шуам, теш ног.


<Kodko @ Содтӧд уджъяс : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 107-119.>

СОДТӦД УДЖЪЯС

112 удж. Лыддьы арся приметаяс. Аддзы кадакывъяс, инды налысь кад формасӧ.

1) Шыр поздысьӧма кӧ му вылӧ, арыс лоӧ кос, турун вылӧ кӧ — арнас зэрны кутас. 2) Арын кӧ пӧткаяс лэбӧны выліті, тӧв лоӧ шоныд; уліті кӧ — кӧдзыд. 3) Арнас кӧ лун тӧв пӧльтӧ, тулыснас вой тӧв кутас пӧльтны. 4) Медводдза лым бӧрын сывтӧм вылӧ лымъялас тӧлысь мысти.

113 удж. Лыддьы текстсӧ. Аддзы шӧркывъяс да мӧд колян када кадакывъяс, гӧгӧрвоӧд налысь артмӧмсӧ.

Арся тӧждъяс.

Дыр мӧдіс нюжавны ар пом, шоныд да мича. Лои вартыштӧма няньтор, босьтӧма картупель. Сӧмын галан-капуста кольӧма градъяс вылын. Муяс вылын юммӧ сёркни. Мед найӧ быдмӧны да кызӧны на! Став прӧстджык кадсӧ йӧзыс чукӧртісны тшак да вотӧс. Марпалӧн найӧс чукӧртӧма тӧвйымӧн нин. Жытникас косьтӧм льӧм да чӧд, ыджыд тшанын кӧтӧдӧм пув, мешӧкын кынтӧм турипув, косьтӧм и солалӧм быдсикас тшак. Весиг войвылын медчӧскыд вотӧсъяс, ӧмидз да мырпом, Марпа кӧтӧдыштӧма праздникъяс кежлӧ. «Кузь тӧлыд да тулысыд азым мӧсъяс кодьӧсь, ставсӧ изӧдасны», — шулывліс Марпа суседкаясыслы.

114 удж. Лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Содтав кольӧм шыпасъяс.

Мыйӧн ме кӧсъя лоны.

Ог на ӧні висьтав Ассьым ӧти мӧвп, Коді юрӧ волӧ Меным уна пӧв.

Думайта сы йылысь, Мыйӧн лоны мем. Уна югыд туй вож Миян водзын эм.

Позьӧ лоны врачӧн — Быдӧнсянь почёт. Лэбзя небесаӧ, Лоа кӧ пилот.

Саридз вылӧ кыскӧ Том мечталӧн борд. Ставсӧ ӧмӧй лыддян, Вӧчлывлӧ мый морт?

Уна пӧлӧс уджъяс Чужан муын эм. Колӧ сӧмын бура Велӧдчыны мем.

1. Кодӧн тэ кӧсъян лоны? 2. Мыйӧн тэныд кажитчӧ тайӧ уджыс? 3. Кодлӧн тэнад рӧдвужысь тайӧ уджыс? 4. Мый сійӧ висьтавлӧ удж йывсьыс?

115 удж. Висьтав аслад ёрт йылысь, пырт висьтад сетӧм кывбердъяс.

116 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.

Вевт улын быдмӧ увлань юрӧн. Вылісянь кодзув усис, а киын сыліс. Пӧрысь дед пос посйӧма чертӧг и пурттӧг.

117 удж. Лӧсьӧд да гиж «Ньӧжйӧ мунан — ылӧджык воан» ас гижӧд.

118 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ. Содтав кольӧм шыпасъяссӧ.

Ыджыд кӧдзыдъяснад ныртӧ дзеб. Кӧдзыднад ӧдйӧ унмовсян, а садьмыны сьӧкыдджык. Ӧшым тӧлысьын воыс помасьӧ, а тӧв сӧмын заводитчӧ.

119 удж. Юклы текстсӧ сёрникузяяс вылӧ.

Коми йӧз тӧдісны и кужисны, кыдзи позьӧ уна ногӧн вӧчны-видзны вӧлӧгасӧ быдлунъя сёйӧм вылӧ пулісны яя шыд эз кӧ вӧв яйыс, пулісны азя либӧ нуръя шыд ёна радейтісны комияс черинянь ни ӧти гажлун эз коль сытӧг зӧр пызьысь пуисны кисель ид нянь уджалысь мортлы сетіс вын йӧлысь дасьтылісны рысь, нӧк, вый, вылльӧв войвылын уна сикас быдмӧг эз паныдасьлы но кушман, лук, сёркни, кӧчан озырмӧдісны коми мортлысь пызан выв да видзисны висьӧмъясысь.

120 удж. Лыддьы да содтав кадакывъясӧ колана кольӧм суффиксъяс.

«Кисель» кывйыс воис коми кывйӧ рочысь. Ёнджыкасӧ кисельяссӧ шуӧны пызь либӧ шыдӧс ним сертиыс: шома кисель, няня кисель, зӧръя кисель, рудзӧг кисель, анькытша кисель. Бур кисельыс сук желе кодь. Вӧчӧны сійӧс сю либӧ зӧр кыдйысь, кодӧс кӧтӧдӧны пу тасьтіясын да сулӧдӧны лун-кык шоныдінын. Артмӧмторсӧ бура гудралӧны. Сэсся ставсӧ пожналӧны, содтӧны ва да пуӧдӧны гудралігмоз. Кисельтӧ сёйӧны пӧсьнас и кӧдзыднас, содтылӧны вый, вотӧсъяс.

121 удж. Лыддьы да вуджӧд висьтсӧ роч кыв вылӧ.

Куття лунӧ.

Рӧштвоӧдзса лунсӧ шуӧны куття лунӧн. Куття лун кежлӧ дасьтӧны куття рок. Куття роксӧ вӧчӧны шабді выйысь да шыдӧсысь. Помасьӧ кослунъя, заводитчӧ ульлунъя. Пызан вылӧ лэптӧны рысь, йӧв, нӧк, яя шыд, нӧкъя шаньгаяс, пирӧгъяс. Кӧзяйкаяс сю пызьысь кӧтӧны сук шомӧс. Сыысь вӧчалӧны быдсяма чачаяс — вӧлӧс, мӧскӧс, порсьӧс, межӧс, петукӧс. Тайӧ пӧжассӧ шуӧны «чибиӧн». Фигураяссӧ пӧжалӧны пачын, сэсся сетӧны ворсны челядьлы. Наӧн челядь ворсӧны Ва вежӧдан лунӧдз, сэсся сёйӧны чибисӧ.

122 удж. Кадакывъяссӧ гиж мӧд колян кадын.

Енмӧс славитӧм.

Водз асывсянь челядь, пӧрысь йӧз ветлӧдлӧмаӧсь керкаысь керкаӧ Енмӧс славитны. Мукӧддырйи найӧ аскӧдныс новлӧдлӧмаӧсь «кодзув» — бедь йылӧ ӧшӧдӧм гӧгыль, кодӧс мичмӧдӧмаӧсь уна рӧма кабалаӧн. Керкаӧ пырӧм бӧрын славитысьяс пӧрччылӧмаӧсь шапка, чӧвтлӧмаӧсь пернапас да вӧзйысьлӧмаӧсь Енмӧс славитны. Та бӧрын лыддьӧдлӧмаӧсь Исус Кристос чужӧм йылысь молитва: «[...]».

123 удж. Лыддьы да инды мӧд колян када када кывъяс.

Важӧн уна ног гадайтчылӧмаӧсь. Василей асылӧ пӧжавлӧмаӧсь сӧчӧн, гартыштлӧмаӧсь дӧраӧ да котӧртлӧмаӧсь ывлаӧ. Нывъяс юавлӧмаӧсь нимсӧ медводдза паныдасьысь зонлысь (мужичӧйлысь), а зонъяс — нывлысь (нывбабалысь). Кутшӧм сылӧн нимыс, сэтшӧм нима жӧ лоӧ верӧсыс либӧ гӧтырыс. Вой шӧрын пуксьывлӧмаӧсь пач водзӧ, восьтывлӧмаӧсь пач труба. Блюд вылӧ пуктывлӧмны пӧим, сы вылӧ сувтӧдлӧмны ва тыра стӧкан. Стӧканӧ чӧвтлӧмны зарни чунькытш. Ва вылӧ видзӧдігӧн тыдовтчылӧма жӧниклӧн (невесталӧн) чужӧмыс.

124 удж. Комиӧд рочысь воӧм кывъяс.

125 удж. Комиӧд иннимъяссӧ. Тӧдмав, кутшӧм районъясын сулалӧны тайӧ сиктъясыс.

126 удж. Гиж сёрникузяяссӧ тетрадьӧ, содты лӧсялана суффиксъяс, инды вежлӧгсӧ.

1) Катялӧн пӧль-пӧчыс олӧны Ухтаын. 2) Печора ю озыр чериӧн. 3) Ме радейта чужан карӧс. 4) Интаын перйӧны из шом. 5) Усинсклӧн да Вуктыллӧн озырлуныс — мусир да биару. 6) Сыктывкарысь кабала нуӧны уна канмуӧ. 7) Бӧръя воясӧ Илля Вась оліс Москваын, но некор эз вунӧдлы чужан мусӧ. 8) Воркутасянь позьӧ мунны сӧмын поездӧн либӧ лэбны самолётӧн. 9) Микуньлӧн кӧрт туй гӧрӧд пыр мунӧны став поездыс. 10) Сосногорсклӧн нимыс вежӧртӧ «пожӧма кар».

127 удж. Текстӧ содты кар нимъяс, эмакывъяссӧ сувтӧд лӧсялана вежлӧг формаӧ, инды вежлӧгъяссӧ.

Коми Республикаса каръяс.

Инта да Воркута — медся войвыв каръяс. Тані перйӧны из шом. Тайӧ каръясысь лунвылӧджык паськӧдчӧмаӧсь Усинск, Вуктыл да Ухта, кодъяс озырӧсь мусирӧн да биаруӧн. Пожӧма кар — тайӧ Сосногорск. Печора гӧгӧр эм мупытшса озырлун, а юысь кыйӧны уна сикас дона чери. ... вӧчӧны фанера да пу кӧлуй. Коми мулӧн озырлуныс веськалӧ став страна пасьта Микуньлӧн кӧрт туй гӧрӧд пыр. А медваж кар — Сыктывкар. Сійӧ миян юркар. Сыктывкарын вӧчӧны вывті бур кабала да картон.

128 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Гиж, содты эмакывъяс дорӧ колана суффиксъяс, инды вежлӧгсӧ.

Сыктывкарса вӧр комплекс.

Сыктывкар — Коми Республикалӧн юркар, административнӧй шӧрин. Сыктывкарлӧн Эжваын паськӧдчӧма вӧр переработайтан комплекс. Комплексын лэдзӧны став мир пасьта тӧдса кабала да картон. Сыктывкарысь тайӧ вӧчӧмторсӧ нуӧны поездӧн и машинаӧн Россиялӧн став регионӧ, Белоруссияӧ, Италияӧ, Англияӧ, Турцияӧ, весиг Вьетнамӧ да Филиппиныӧ.

129 удж. Комиӧд да помав текстсӧ. Лыддьӧй ёртыдкӧд ӧта-мӧдлы, донъялӧй.

130 удж. Сетӧм шӧркывъясӧн лӧсьӧд чужан сикт (кар) йылысь сёрникузяяс.

131 удж. Гиж текстсӧ роч кывъяс комиӧдӧмӧн.

Кыдзи мунны до гостиницы?

Сыктывкарса железнодорожный вокзалӧ матыстчис поезд. Из вагонов петіс уна йӧз. Ме дорӧ шыӧдчис том ань: — Бур лун! Ме туристъяслӧн веськӧдлысь. Висьталӧй, кыдзи мунны до Стефановской площади? — Висьтала, — вочавидзи ме. — А кытчӧ стӧчджыка тіянлы колӧ? — Сэні неылын пӧ эм гостиница «Пелысь». — Эм, но тіянлы оз ков мунны до площади. Ті сейчас пуксьӧй 46-ӧд номера автобусӧ. — А долго колӧ мунны автобуснас? Гашкӧ, позьӧ пешком? — Автобуснас абу долго, а пешком сумкаяснад абу кивыв. И сідз, мунӧй до остановки «Музей». Петӧй туда, кежӧй направо. Мунӧй до перекрёстка, вуджӧй улицу, кежӧй налево. Мунӧй прямо некымын метра. Там и тіянлы колана гостиница. — Аттьӧ, бур морт! — шуис ань. — Рад вӧлі отсавны. Карті ветлӧдлӧй осторожно, энӧ торкӧй правила дорожного движения.

132 удж. Гиж ӧти состава сёрникузяяс, инды грамматика подувсӧ.

Ме дас куим во ола Сыктывкарын. Со менам керкаӧй. Сы гӧгӧр вель уна веж пу, уна сикас мича дзоридз. Гожся рытъясӧ ӧшинь улын ворсӧны челядь, лабичьяс вылын шойччӧны олӧма йӧз. Меным тані пыр лӧсьыд. Ме радейта ассьым чужанінӧс. Кӧть кытчӧ волан, а чужан муын медъёна колан.

133 удж. Гиж эмакывъяссӧ уна лыдын.

134 удж. Содты колана шыпасъяс.

135 удж. Лыддьы да вуджӧд текстсӧ.

Чери кыйӧм.

Чери кыйигӧн оз позь лёка сёрнитны кыйдӧс йылысь. Оз позь матькыны, видны-пинявны юсӧ, сьӧлавны ваӧ, шензьыны кыйӧм чери лыдыслы. Юӧ тыв шыбитӧм водзын чери кыйысьяс тшынӧдӧны асьнысӧ. Бипурӧ шыбитӧны тусяпу и мунӧны тшын пыр. Сэсся тыв чӧвттӧдз налы оз позь сёрнитны. Чери кӧ оз шед — чайтӧны тшыкӧдӧм. Сэки сідзжӧ вӧзйӧны тшынӧдны асьтӧ. Бипурӧ шыбитӧны кӧмкотысь да паськӧмысь сунисторсӧ, ваысь нюйтсӧ, увторъяс. Сотігӧн шуӧны: «Ваысь кӧ — ваӧ, вӧрысь кӧ — вӧрӧ, мортысь кӧ — биӧ!»

«Коми календар» небӧгысь

Тӧдмав да гиж вӧралысьяслысь обычайяс.

136 удж. Лыддьы да комиӧд висьтсӧ.

137 удж. Роч шусьӧгъяслы корсь коми пӧвсӧ.

Коктӧ кӧ кӧтӧдан, и чуньтӧ нюлыштан. Тулысын кӧ узян, арын шогӧ усян. Пышйис зэрысь, веськаліс шер улӧ. Коді кыакӧд чеччӧ, сылӧн олӧмыс судзсьӧ.

138 удж. Лыддьы кывъяссӧ. Лӧсьӧд кывтэчасъяс да гиж.

139 удж. Шусьӧгъясӧ содты антонимъяс.

Сьӧлӧмыд кӧ ыджыд, быд удж ичӧт. Босьтан киыд кузь, сетан киыд дженьыд. Тулыс гажа да гӧль, ар гажьӧм да озыр.

140 удж. Кывтэчасъясысь артмӧд сёрникузяяс, медым артмис неыджыд висьт. Висьтлы сет ним.

Кыпӧдчисны кымӧръяс. Ёна тӧвзис. Мурӧстіс гым. Заводитіс чардавны. Кутіс зэрны. Зэр лӧнис. Мыччысис шонді. Сынӧдыс лоис сӧстӧм. Дзользьӧны лэбачьяс.

141 удж. Лыддьы текстсӧ, содтав колана соссяна кывторъяс да гиж.

Некор эн вунӧдӧй, мый вӧр мичмӧдӧ да сӧстӧммӧдӧ ывлавыв. Вӧрын колӧ ас син моз жӧ видзны быд пу, куст да дзоридз. Ӧд найӧ весалӧны сынӧдысь бус, ковтӧм микробъясӧс, озырмӧдӧны ывлавывсӧ кислородӧн, сетӧны йӧзлы дзоньвидзалун да збодерлун. Вӧрын ковтӧг биасьны оз ков. Ӧд ичӧтик бикинь вермас вӧчны ыджыд пӧжар. Энӧ кералӧй том пуяс. Оз позь нетшкыны моздоръясӧн пу вожъяс да дзоридзьяс. Оз позь нетшкыны вужъяснас озлысь, чӧдлысь да мукӧд вотӧслысь кустъяс. Эн нетшкӧй тшак вужъяснас. Эн талялӧй да чужъялӧй сісьмыны заводитӧм да пон тшакъяс. Наӧн чӧсмасьӧны уна пӧтка да пемӧс. Эн тыртӧй да няйтчӧдӧй ывлавывсӧ сёян колясъясӧн. «Югыд туй» газетысь

142 удж. Комиӧд текстсӧ.

143 удж. Сетӧм кыв параясӧн лӧсьӧд сёрникузяяс, медым артмис неыджыд висьт.


<Kodko @ Содтӧд : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 120-124.>


велӧдчысьлӧн удж

босьті батьлысь

ворса канькӧд

сёя паньӧн

муна автобусӧн

локтіс уджтӧг

муна няньла

велӧдча школаын

муна гортӧ

пета классысь

вӧчис пуысь

ворсам футболысь

муна музейлань

воис воксянь

мунам Кировӧдз

кывтӧ юті

мунӧ туйӧд

коми кывйысь тетрадь

Кадакывлӧн кадъяс серти вежласьӧм

КОМИ КЫВ. 8 КЛАСС. 2 ПЕТАС. 2013

— матын вежӧртаса кыв (синоним)

— ӧткодя юргысь кыв (омоним)

— велӧд наизусьт

— босьт тӧд вылад

— вӧчам содтӧд удж

— грамматика тема

— гортса удж

— енби пестан (творчествоа) удж

— туялана удж

— вочавидз юалӧм вылӧ

ДОНА ЧЕЛЯДЬ!

Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн! 8-ӧд класса велӧдчан небӧгысь ті тӧдмаланныд коми йӧзлӧн традицияяс, Коми Республикаын сӧвмысь спорт сикасъяс да туризм, нималана композиторъяс да сьылысьяс, Гӧрд небӧгӧ пыртӧм пемӧс-быдмӧгъяс да бурдӧдчан турунъяс йылысь. Лыддянныд коми преданиеяс. Вӧзъям тіянлы сӧвмӧдны сёрни сям выль кыввор отсӧгӧн. Сиам тіянлы выль велӧдчан воын ыджыд вермӧмъяс коми кыв велӧдӧмын!


<Kodko @ Выль велӧдчан воӧн : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 5-14.>


ВЫЛЬ ВЕЛӦДЧАН ВОӦН!

1 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Гӧгӧрвоӧд торйӧдӧм кывтэчасъяссӧ да сёрникузяяссӧ.

Арся серпас.

Юыс ланьтӧма, вӧрыс сотчӧ... Гӧгӧр видзӧдлан — сэн и тан — Быттьӧ сӧмын на (Здукӧн водзджык) Тані мунӧма Левитан. Сылӧн лов шыыс век на кылӧ... Корсӧ гылӧдӧ пипу рас — Быттьӧ тӧдтӧм на серпас вылӧ Мастер пас бӧрся чӧвтӧ пас.

2 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Гажным быри, школа, тэысь!

1. Кутшӧм оланінпас тіян велӧдчанінлӧн? 2. Кымын судтаа тіян школаныд? 3. Кымын велӧдчан вежӧс тіян велӧдчанінын? 4. Кымынӧд судтаын тіян классныд? 5. Кутшӧм рӧма стенъясыс коми кыв вежӧсын, физкультура залын? 6. Кыдзи шуӧны классӧн веськӧдлысьтӧ? 7. Кодлӧн урок вылын ті пукаланныд шы ни тӧв? 8. Кутшӧм велӧдысьлы окота козьнавны дзоридзьяс?

3 удж. Лӧсьӧд тест нога удж ас велӧдчанін, класс йылысь.

1. Кутшӧм выль предметъяс ми кутам велӧдны 8-ӧд классын?

2. Мый гижӧма миян класслӧн ӧдзӧс вылын?

Лӧсьӧд да гиж челядьлы да велӧдысьяслы выль велӧдчан воӧн чолӧмалӧм.

4 удж. «Коми-роч кывчукӧр» отсӧгӧн вуджӧд кывъяссӧ. Вӧдитчы наӧн «Гожӧм» кывбур вылын уджалігӧн.

Дасьтысь мичаа лыддьыны кывбурсӧ. Бӧрйы гожся серпасъясысь либӧ фотографияясысь кывбур дорӧ лӧсяланаясӧс, гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ кывбур юкӧнӧн.

Мазіыс дзоридзлы шӧпкӧдӧ: гож-ж-жӧм! Быттьӧкӧ дзоридз оз тӧд. Ачыс со чужӧмсӧ вежон нин пӧжӧ, Сотчӧмысь оз тай пов рӧд.

Зонпосни вадорын лунтырӧн жӧдзӧ, Гильзьӧмысь — енэж ув тыр. Оз повны кульпиян номйысь ни лӧддзысь, Пемдытӧдз уличын пыр.

Челядьлы гажысла вашъялӧ шонді, Уджавны шойччытӧг дась. Тӧдӧ ӧд: арыс мый жарлунсӧ кондас, Ковмас мый ар бӧрад пась.

Кутшӧм вежӧртасыс кульпиян кывлӧн?

Мӧвпышт да лӧсьӧд ас гижӧд «Восьса ӧшинь дорын гожӧмнас».

5 удж. Фотографияяс серти видлы лӧсьӧдны «Колана да кыпыд удж» текстлысь темасӧ.

6 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Мӧвпышт, кутшӧм ним нӧшта позьӧ сетны сылы. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Колана да кыпыд удж.

Зіль да водзмӧстчысь мортыд гортас пукавны оз вермы. Торйӧн нин гожӧмнад. Окота мунны водзӧ, пыр мыйкӧ вӧчны, дасьтыны. Унаӧн ӧнія кадӧ радейтӧны туризм, вӧр-ва. Гожӧмбыд миян республикаын уджалӧны быдсяма шойччан лагеръяс, кӧні нуӧдӧны спортивно-патриотическӧй ворсӧмъяс да ордйысьӧмъяс. Шуам, «Мечта» челядь лагерын котыртӧны вын-эбӧс да вежӧрлун петкӧдлан ордйысьӧмъяс. Татшӧм ӧтув ордйысьӧмъяс дырйи челядь котралӧны эстафетаын, петкӧдлӧны тӧдӧмлунъяс мортӧс неминучаысь мездӧмын, велӧдчӧны аддзыны колана нырвизь вӧрын ветлігӧн. Гажаа котыртӧма и рытъяссӧ: челядь тӧдмасьӧны ӧта-мӧдныскӧд, йӧктӧны да сьылӧны бипур дорын, шмонитӧны да сералӧны. Командаяс ёртасьӧны, отсасьӧны ӧта-мӧдлы.


1. Мый вӧчӧны зіль да водзмӧстчысь челядь гожӧмнас? 2. Мый нуӧдӧны гожся лагеръясын? 3. Мый вӧчӧны сэні? 4. Мыйла колӧны татшӧм ордйысьӧмъясыс?

7 удж. «Колана да кыпыд удж» текст отсӧгӧн висьтав, кутшӧм интереснӧйтор вӧлі тэкӧд гожӧмын.

8 удж. 5-ӧд уджысь фотографияяс серти лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

Вӧлін-ӧ тэ либӧ тэнад ёртыд спортивно-патриотическӧй ворсӧмъяс либӧ ордйысьӧмъяс вылын? Гиж та йылысь неыджыд юӧр.

9 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Коми муын гожӧм.

Помасьӧ июнь — Лӧддза-номъя тӧлысь. Шоныд гыма-зэра Пыр на сійӧ вӧлі.

И со потшӧс дорын Июль тӧлысь — сора. Регыд косаясӧн Видзьяс вылӧ корас.

Вуграсьны на слӧйма, Шедас зарни чери. Кисьмас вотӧс — вотча, Унатор на кера.

Чужан Коми муын, Видз вылын и вӧрын, Ставыс сэтшӧм муса, Мича, чӧскыд кӧра.

Катшасинма видзьяс Купальнича сорӧн, Льӧм пуяс да кыдзьяс Чукльӧдлысь ёль дорын.

Кӧч бӧж кузьта гожӧм Он и тӧдлы коляс. Но оз вун нин некор Синва кодь сӧдз ёльыс.

1. Кутшӧмӧн петкӧдлӧ гожӧмсӧ А. П. Мишарина? 2. Кутшӧм гожся тӧлысьяс йылысь мунӧ сёрниыс кывбурын? 3. Кутшӧм шусьӧг паныдасьӧ кывбурын? 4. Мыйла авторыс тадзи гижӧма гожӧм йылысь? 5. Кутшӧм гожӧмыс миян войвылын? 6. Мый вӧчӧ кывбур тэчысь гожӧмнас? 7. Мый тэ вӧчин гожӧмнас? 8. Кутшӧм приметаяс тэ тӧдан гожӧм йылысь?

10 удж. Лыддьы Николай Алексеевич Тюрнинлысь кывбурсӧ, вуджӧд роч кыв вылӧ.

Гожӧмыд нимкодя Сывъясьӧ дзоридзкӧд. Гожӧмын рамджыка Визувтӧ ю. Ворсӧдчӧ асывнас Енэжлӧн саридзкӧд Ю весьтӧ йӧвваӧн Кенясьӧм ру.

11 удж. Лыддьы текстсӧ, вуджӧд роч кыв вылӧ. Сет текстыслы ним. Лӧсьӧд план.

Таво ме ветлі Сочиӧ. Сочи — тайӧ Россияса кар-курорт, нюжӧдчӧ Сьӧд саридз дорті 145 километра. Ӧти лунӧн Сочитӧ он кытшовт. Быд лун купайтчи саридзын да гожйӧдчи. Ветлі дельфинарийӧ да «Амфибиус» аквапаркӧ. «Три Софии» фермаысь аддзылі африканскӧй страусъясӧс да австралийскӧй эмуясӧс. Окотапырысь шойччи «Южные Культуры» паркын. Ветлі экскурсияӧн Ахун нима гӧра вылӧ. Сылӧн судтаыс саридзсяньыс 663 метра вылнаын. Гӧра йылас сувтӧдӧма 30 метра судтаа смотрӧвӧй башня. Сэтчӧ окотапырысь волывлӧны кӧлысясьысьяс. Башнясяньыс зэв бура тыдалӧ Сочи кар да Сьӧд саридзыс. Мӧд во ме бара на ветла Сочиӧ.

12 удж. Вайӧдӧм приметаяслы аддзы лӧсялана роч приметаяс.

Мазі лэбавны кутіс — шондӧдас. Джыдж позъялӧма вылӧ — зэра гожӧм лоӧ. Кыдзи тӧлыс мунӧма, сідзи и гожӧмыс лоӧ.

ВУДЖАН ВЕЖЛӦГ.

Эмакыв да нимвежтас вуджан вежлӧгын вочавидзӧны мыйӧд? мыйті? юалӧмъяс вылӧ. Роч кывйын лӧсялӧ по чему? Юалӧмлы.

Челядь котралісны паркті. Ме восьлалі гажа раскӧд. Енэжӧд шлывгисны рудоват кымӧръяс.

13 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Содты эмакывъясӧ колана суффиксъяс. Гӧгӧрвоӧд текстлысь нимсӧ.

Коми саридз.

Кулӧмдін районса Керчомъя сиктсянь неылын эм Кадам ты. Сэтчӧдз позьӧ воӧдчыны вӧрӧд подӧн либӧ юті пыжӧн. Кадам ты зэв ыджыд — нёль километр пасьта да вит километр кузьта. Тылӧн джудждаыс нёль метр гӧгӧр. Ваыс зэв сӧстӧм. Тыыс озыр уна пӧлӧс чериӧн. Ты гӧгӧрыс вӧр да нюр. Сэні быдмӧ уна сикас тшак-вотӧс. Челядь котралӧны вӧрті, ветлӧдлӧны нюрті, корсьӧны кисьмӧм вотӧс. Немдінса челядь быд во волывлӧны Кадам ты дорад. Некутшӧм геб-номйысь оз повны. Оз шӧйӧвошны подӧн вӧрӧд мунігӧн. Зонкаяс зіля сувтӧдалӧны палаткаяс, дасьтӧны пес да ӧзтӧны бипур. А нывкаяс дасьтӧны сёян. Кадам ты дорын челядь зэв бура шойччӧны: купайтчӧны, вуграсьӧны, ворсӧны, ордйысьӧны, ветлӧны тыті пыжӧн! Вӧрті котралігӧн пӧттӧдз чӧсмасьӧны мырпом-чӧдлачӧн. Челядьлы ёна кажитчӧ татшӧм ногӧн шойччынытӧ. Весиг гортаныс абу окота мунны.

Лыддьы ёрта сёрни да ачыд лӧсьӧд висьт гожся каникул коллялӧм йылысь.

Кирӧ эз и казяв, кыдзи помасис гожся каникул. Воис кад мунны школаӧ. Школа йӧрын тырыс нин чукӧртчӧмаӧсь челядь. Ставныс зэв ёна гожъялӧмаӧсь, быдмӧмаӧсь. Медся ёна гожъялӧма Глеб. — Глеб, кӧні татшӧмасӧ гожъялін? — юасисны ёртъясыс. — Бать-мамкӧд ветлім шойччыны Крымӧ. — Саридзсӧ аддзылін? Кутшӧм сійӧ? — юаліс Кирӧ. — Саридзыс зэв ыджыд, помтӧм-дортӧм. Ваыс сола. Саридз весьтӧд лэбалӧны каляяс. Саридзын эмӧсь медузаяс. Берег дорысь позьӧ аддзыны ракпаньяс, — висьталіс ёртыс. — А ме ветлі походӧ. Печора ю кузя резина пыжӧн кывтім. Мӧд во бара на мӧда,— тшӧтш ошйысис Кирӧ.

14 удж. Лӧсьӧдӧй ёрта сёрни саридз, ю либӧ ты дорын шойччӧм йылысь.

15 удж. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ.

Ваті-муті ветлыны, ватӧм ваӧ вӧйны, ва шыр кодь кӧтасьӧма.

16 удж. Лыддьы текстсӧ, мӧвпышт да помав сійӧс. Сет ним.

Немдінса челядь зэв ёна радейтӧны ветлыны быдсяма походӧ. Радпырысь виччысьӧны гожӧм пуксьӧмсӧ. Со и таво июнь тӧлысь помын гырысь класса велӧдчысьяс ӧти вой кежлӧ ветлісны Кулӧмдін районса Красноярӧ. Тайӧ грездас ӧні некод нин оз ов. Но сэтчӧс местаясыс сэтшӧм мичаӧсь! Тані вӧрзьӧдлытӧм вӧр-ва, крут берег, уліас визувтӧ Нем ю. Вадорсянь неылын быдмӧны мича сус пуяс. Ю шӧрын эм кось, а изъяс вомӧныс ваыс бузгӧмӧн визувтӧ. Красноярсянь неылын эм карьер. Коркӧ сэтысь босьтлӧмаӧсь туй вӧчӧм вылӧ из. Красноярын челядь ... .

Лӧсьӧд гожся шойччӧм йылысь презентация, дасьтысь петкӧдчыны ёртъяс водзын.


<Kodko @ Гожся шойччӧм. Ю дорын шойччӧм. Коми республикаса юяс : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 15-31.>


ГОЖСЯ ШОЙЧЧӦМ. Ю ДОРЫН ШОЙЧЧӦМ. КОМИ РЕСПУБЛИКАСА ЮЯС

17 удж. Серпас серти лӧсьӧд неыджыд висьт ю дорын гожӧмын шойччӧм йылысь.

ВЕСЬКЫД ДА КОСВЕННӦЙ СЁРНИ.

Веськыд сёрни — сёрнитысьлысь кывъяссӧ вежлавтӧг гижӧдын вайӧдӧм.

Веськыд сёрниа сёрникузя

Веськыд сёрни

Авторлӧн кывъяс

Веськыд сёрни вермас сулавны авторлӧн кывъяс водзын либӧ бӧрын. Веськыд сёрни гижсьӧ ыджыд шыпассянь да босьтсьӧ кавычкаясӧ.

Веськыд сёрниа сёрникузяяслӧн схемаяс

«Печора — Коми муын медыджыд ю», — юӧртіс велӧдысь. «Гожӧмнас ми ветлім Из гӧраӧдз!» — ошйысис ёртъяс водзын Кирӧ. «Мунан аски мекӧд вуграсьны?» — юаліс рытнас вокӧй. Батьӧй шуис: «Окота чӧскыд юква сёйыштны». Челядь радлісны: «Регыд кывтам байдаркаясӧн Эжваті!» Миша юаліс: «Мый колӧ босьтны аскӧд походӧ?»

Косвеннӧй сёрни — кодлыськӧ сёрни ас кывйӧн висьталӧм.

Кирӧ ошйысис ёртъяс водзын, мый гожӧмнас ветліс Из гӧраӧдз. Рытнас вокӧй юаліс, муна-ӧ ме аски сыкӧд вуграсьны. Челядь радлісны, сы вӧсна мый кывтасны байдаркаясӧн Эжваті.

18 удж. Гижӧй сёрникузяяссӧ гижан пасъяс содталӧмӧн.

1) Ниналы чойыс шуис Ме гижи кывбур чужан сикт йылысь, видзӧдлы. 2) Чойыс вочавидзис Позьӧ ыстыны «Йӧлӧга» газетӧ. 3) Ме сэтшӧма нимкодяся тіян вермӧмъясӧн нюмъяліс мамныс. 4) Челядь, корсьӧй юӧр Коми Республикаса юяс йылысь корис велӧдысь. 5) Наста юаліс Кӧні тэ велӧдчин татшӧм бура вартчыны? 6) Гожся университетын уджалысьяс вӧзйисны Бӧрйӧй ас кӧсйӧм серти нырвизь: проза либӧ поэзия. 7) География урокъяс вылын ті тӧдмаланныд уна выльтор висьталіс классӧн веськӧдлысь.

19 удж. Лыддьы да веськыд сёрниа сёрникузяяссӧ веж косвеннӧйясӧн.

Кодлы шедӧ, кодлы оз.

Ваня воккӧд ми радейтлім вуграсьны. Ӧтчыд вуграсим сыкӧд дзик орччӧн. Сійӧ кельчи-мыктӧ сӧмын лэпталӧ, а меным оз шед. Скӧрми да кори: «Вай вежсям местаясӧн!» И бара — сылы шедӧ, меным оз. Бара вежсим. Сылы шедӧ, меным оз. Скӧрми сы выйӧдз, платтьӧӧн и бузгыси ваас да став черисӧ повзьӧді. Ваня дӧзмис ме вылӧ: «Но и тӧлктӧм жӧ тэ, нидзувсӧ ӧд оз шӧрӧдыс пысавны вугырас, а тэнад вугыр йылыд аршин кузя тыдалӧ. Чериыд ӧд абу тэ кодь йӧй!». «Быттьӧ водзджык эз позь висьтавны та йылысь!» — горӧді ме.

Му шар юкӧнъяс

рытыв-войвыв

рытыв-лунвыв

асыв-войвыв

асыв-лунвыв

20 удж. Тӧдмась му шар юкӧнъясӧн. Комиӧд текстысь кывъяссӧ, гиж.

Коми Республика паськӧдчӧма Европаса Россиялӧн асыв-войвылын. Миян чужан муным аслыспӧлӧс: войвылын нэмӧвӧйся кынйир, а лунвылын быдмӧны яблӧг пуяс. Асыввывсянь войвылӧ визувтӧ медся ыджыд ю — Печора. Рытыввылын визувтӧ Мезень ю, асыв-лунвывсянь рытыв-войвылӧ шлывгӧ Эжва ю.

Коми Республикалӧн мусерпас

21 удж. Аддзы Коми Республикалӧн мусерпас вылысь юяс. Висьтав, кутшӧм юяс визувтӧны лунвылын, войвылын, асыввылын да рытыввылын.

ӦТУВТАН ЛЫДАКЫВЪЯС.

22 удж. Тӧдмась таблицаын сетӧм юӧрӧн да вочавидз юалӧм вылӧ.

Медшӧр коми юяс.

Кутшӧм юяс визувтӧны сӧмын Коми муті?

23 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ сёрникузяяссӧ. Тӧдмав, кутшӧм юяс йылысь висьтавсьӧ. Инды ӧтувтан лыдакывъяссӧ. Лӧсьӧд 2—3 сёрникузя, гиж.

1. Тайӧ кыкнан юыс усьӧны Эжваӧ. 2. Куимнан юыслӧн кузьтаыс витсё километрысь унджык. 3. Витнан юыс нуӧны васӧ Печораӧ. 4. Куимнан медся ыджыд юыслӧн ӧтув кузьтаыс куим сюрс ӧкмыссё вит километр. 5. Квайтнан юыс визувтӧны сӧмын Коми муті.

Вӧдитчы 22-ӧд уджын сетӧм таблицаӧн.

24 удж. Содты лӧсялана суффиксъяс. Нёль кывтэчасӧн лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

куйлӧ асыв-войвылын

визувтӧ Из гӧрасянь

усьӧны Печораӧ

кыкнан берегыс

олӧ сиктын

катӧны Эжваті

нёльнан юыс

петӧ нюрысь

квайтнан районыс

кывтӧ Коми муті

кывтӧ Войвыв Двинаті

даснан вожыс

локтіс войвылӧ

вуджны пості

25 удж. Лӧсьӧд схемаяс отсӧгӧн текст. Дасьтысь висьтавны юяс йылысь.

Войвыв Двина — Эжва — Сыктыв, Висер, Емва

Баренцев саридз — Печора — Уса, Тшугӧр, Изьва

Коми муын куим ыджыд ю — Печора, Эжва, Мозын. Печора — Европаса медыджыд юясысь ӧти. Сійӧ петӧ ... да усьӧ Баренцев саридзӧ. Печораӧ усьӧны Уса, Тшугӧр, Изьва. Эжва неуна ичӧтджык Печораысь, но зэв жӧ вына да паськыд ю. Эжваӧ усьӧны Сыктыв, Висер, Емва. А ачыс усьӧ Войвыв Двинаӧ. Коймӧд ыджыд ю — Мозын. ...

Тӧдмав Мозын ю йылысь. Гиж неыджыд юӧр план серти.

1. Кысянь заводитчӧ да кытчӧ усьӧ Мозын ю? 2. Кыті сійӧ кывтӧ? 3. Кутшӧм юяс усьӧны Мозынӧ? 4. Мыйӧн озыр Мозын ю?

26 удж. Гиж аслад кар (сикт) дорті визувтысь юяс йылысь.

Ме ола ... . Сы дорті визувтӧ(ны) ... . Менам пӧль-пӧч олӧны ... . Сэні визувтӧ(ны) ... . Гожӧмнас ме ветлі ... . Орччӧн эм ... .

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, дасьтысь сёрнитны ёртыдкӧд.

1) Кӧні тэ олан? 2) Кӧні шылькнитчӧма Коми Республика? 3) Кутшӧм ыджыд юяс визувтӧны Коми муті? 4) Мый верман висьтавны на пиысь ӧти йылысь? 5) Кутшӧм ичӧт юяс тэ тӧдан? 6) Кутшӧмӧсь миян юяс? 7) Кутшӧм ю визувтӧ тіян сикт (кар) дорті?

Тӧдмав кывъяслысь вежӧртассӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс. Лӧсьӧд тайӧ кывъясӧн сёрникузяяс.

27 удж. Кыввор отсӧгӧн тӧдмав, мый йылысь «Мунӧны» поэмалӧн юкӧныс.

28 удж. Лыддьы да гӧгӧрво поэма юкӧнсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

(Поэмаысь юкӧн.)

Видзӧдлӧй: лӧзалан Сыктывным нюмъялӧ, Гож водзӧ, луд вылӧ водӧма Эжваным. Видзӧдлы, став Коми му, Шлывгӧ кыдз Печора ю, Из вомӧн чеччалӧ Изьва, Сӧдз выйӧн визувтӧ Емва, Шуньгӧны ворсігтыр рама Мезень, и Луза, и Кама. Коми му сӧнъясӧд, енэж лӧз ю кузя Пыжаяс лыд ни тшӧт кывтӧны-катӧны. Тільсъялӧ ӧпаснӧй шы, Сералӧ посньыдик гы.

1. Кутшӧм ю нимъяс паныдасьӧны «Мунӧны» поэма юкӧнын? 2. Кутшӧм кывъяс отсӧгӧн автор серпасалӧма юяссӧ? 3. Кутшӧм художествоа средствоӧн сійӧ вӧдитчӧ? 4. Мый позьӧ тӧдмавны тайӧ юяс йывсьыс? 5. Кутшӧмӧсь найӧ? 6. Мӧвпышт, позьӧ-ӧ поэма юкӧныслы сетны торъя ним. Кутшӧм ним лӧсялас?

Тӧдмав Василий Ильич Лыткин йылысь да дасьты ёртъясыдкӧд юӧр. Юӧрсӧ позьӧ вӧчны Power Poіnt программа отсӧгӧн.

КЫВБЕРДЪЯСЛӦН КАДАКЫВЙЫСЬ -СА СУФФИКСӦН АРТМӦМ.

29 удж. Артмӧд кадакывъясысь кывбердъяс, гиж сёрникузяяссӧ.

1. Восьса ӧшинь пыр тыдалӧ юсайса вӧр. 2. Купайтчыны колӧ тӧдса местаын. 3. Тупкыса пляжын гожйӧдчыны да купайтчыны оз позь. 4. Тайӧ зонкаыс сувтса синма. (Зумыд кывтэчас.) 5. Пӧдса ӧдзӧс дорын ковмис дыр сулавны.

30 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ, артмӧд текст, сет ним да гиж.

31 удж. Лыддьы, содтав кольӧм суффиксъяссӧ. Лыдпасъяссӧ гиж кывъясӧн.

Эжва — Коми муын Печора бӧрын мӧд ыджыд ю. Сійӧ заводитчӧ кык ичӧтик вожсянь. Ӧтиыс босьтӧ васӧ Дзурнюрысь, а мӧдыс заводитчӧ Мылва дорын пукалысь Нальӧг керӧссянь. Ыджыд ӧдӧн нуӧ Эжва ассьыс сӧстӧм васӧ Войвыв Двинаӧдз. Кузьтаыс Эжвалӧн 1130 километр. Коми му кузя визувтӧ ыджыдджык юкӧныс — 915 километр. Эжваӧ усьӧ 200 сайӧ ыджыд да ичӧт ю.

Мичаа лыддьы кывбурсӧ, аддзы кывбердъяс, вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Эжва, Эжва, визув Эжва, Коми парма юӧй! Уна ёльлысь сӧстӧм васӧ Саридзӧ тэ нуан.

Уджын лун-вой тэнад кольӧ, Эбӧссьыд он петав. Пуръяс кылӧдан мыш вылад, Мича чери сетан.

Тэнад кыркӧтш йылын быдми, Кольлі челядь вояс. Унаысь ме ветки пыжӧн Кывтлі тувсов войӧ.

Эжва, Эжва, визув Эжва, Коми парма юӧй! Тэнсьыд чӧскыд сӧстӧм ватӧ Олӧм помӧдз юа.

1. Кутшӧм тӧдчанлуныс Эжва юлӧн? 2. Тӧдмав, кутшӧм юяс усьӧны Эжваӧ.

32 удж. Лыддьы да вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.

Емва — Эжвалӧн медся ыджыд вож. Сылӧн кузьтаыс 499 километр. Вымь — тадзи шуӧны Емвасӧ рочӧн. Заводитчӧ Емва Шӧр Тиман гӧраясын да визувтӧ лунвывлань. Юыс то лӧнь, то визув. Увланьыс юлӧн пасьтаыс 200—300 метр. Емвалӧн медся гырысь вожъясыс — Весыва, Вӧрыква, Йӧлва, Коин да Пожӧг. Ӧткымынъяс Емва нимсӧ йитлісны ем кывкӧд. Ваыс пӧ юас сэтшӧм сӧдз, мый весиг ва пыдӧссьыс ем тыдалӧ. Мукӧдъяс аддзылісны татысь ен кыв. Перымса Степан пӧ уна роч ен вайлӧма. Коймӧдъяс зілисны ӧткодявны юыслысь нимсӧ вомкӧд (устьекӧд). Эжваас усигас пӧ вомыс (устьеыс) паськыд. Но ем кыв паныдасьлӧ и мукӧд нимъясын, шуам, Емваль, Емгорт. Тайӧ нимъясыс йитчӧмаӧсь йӧгра кывкӧд. Хант сёрниын ем кывлӧн вежӧртасыс «вежа». Сідзкӧ, Емва — вежа ва, вежа ю.

33 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1) Ойдысь ютӧ он потш. 2) Визув ю лӧнинті оз визувт. 3) Гудыр ваад чериыд абу. 4) Ю вылын абу вӧрын, шӧпкӧдчӧмыд гора.

34 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд зумыд кывтэчасъяслысь вежӧртассӧ.

Ваыс вомас кынмӧма. Ва вывті котӧртӧма. Ва пыр видзӧдысь. Вадор берба кодь. Ваувса кодь. Ва вундӧ сёрнитӧ.

Ставсӧ аддзӧ. Ланьтӧмӧн олӧ. Статя, мичаник ныв. Лӧсьыда, гӧгӧрвоана сёрнитӧ. Кокньыдик. Мудер, наян.

35 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис висьт. Сет ним, гиж.

1. Кутшӧм ю визувтӧ тіян сикт (кар) дорті? 2. Кыдзи артмӧма ю нимыс? 3. Ыджыд-ӧ пасьтаыс да кузьтаыс тіян сиктдорса (кардорса) юлӧн? 4. Мыйӧн нималӧ тіян сиктдорса (кардорса) юыс? 5. Кыдзи тэ шойччан ю дорын?

36 удж. Лыддьы текстсӧ да сет ним. Вуджӧд роч кыв вылӧ да лӧсьӧд юалӧмъяс.

Финн кыв туялысь Даниэль Европеус гӧгӧрвоӧдіс, мый Вычегда — йӧгра ним, вежӧртӧ «виддза вож». Мӧд финн кыв туялысь Юрьё Вихман, коді 1901—1902 воясӧ воліс Комиӧ, гижліс, мый Вычегда нимсӧ важ комияс вуджӧдӧмаӧсь Эжваӧн. «Выч» юкӧнсӧ Юрьё Вихман йитліс хант «ванжи, ванча» — «турун, эжа» да манси «вансин, вансен» — «быдмӧма, тырӧма турунӧн» кывъяскӧд. Роч профессор Б. А. Серебренников шуӧма, мый «выч» юкӧныс важ манси кывйысь, вежӧртасыс — «васӧд места». Сідзкӧ, Вычегда да Эжва нимъяслӧн вежӧртасыс ӧти — «виддза ю, видзьяс пӧлӧн визувтысь ю».

37 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.

Ваын чужис, а ваысь полӧ. Китӧм-коктӧм, а став мирсӧ кытшовтӧ — юӧр вайӧ.

Тӧдмав, кутшӧм ю йылысь мунӧ сёрниыс текстын.

Войвыв Урал шӧрсянь гырысь изъяс костӧд шор моз заводитӧ писькӧдчыны миян республикаса медыджыд ю. Кузьтаыс сылӧн 1809 километр, усьӧ Баренцев саридзӧ. Юыслысь нимсӧ новлӧ кар. Туялысьяс гижлісны, мый тайӧ кывйыс индӧ «пещера» кыв вылӧ. Нимсӧ йитлісны финн «петая» — «пожӧм» да хант «пеши» — «кӧрпи» кывъяскӧд. Нӧшта чайтлісны, мый тайӧ юыслӧн нимыс артмӧма «петшӧр» кывйысь. Но збыльвылас юыслӧн нимыс артмӧма «войтыр» нимысь. Самодийскӧй кывйын пэ, пэа — «вӧр, вӧрса» да чер, чера — «олысь».

38 удж. Ребус отсӧгӧн тӧдмав, кутшӧм войвыв ю петкӧдлӧма серпас вылын. Ӧткодяв серпасъяссӧ, пасйы юыслысь аслыспӧлӧслунсӧ.

39 удж. Гиж диктант колана кывбердъяс содталӧмӧн.

Ылыдз вожын.

Неважӧн ме бара вӧлі Ылыдз вожын. Ылыдз ю пансьӧ Из гӧра бердын да усьӧ Печораӧ. Тайӧ вель ыджыд да сӧстӧм ю. Ӧні быдӧн нин мотора пыжӧн ветлӧны, а важӧн зібъясьӧмӧн ветлісны. Визув юсӧ Ылӧдзӧн шуисны, сы вӧсна мый ылӧдз катлісны вӧравны да видз пуктыны. Ӧні Ылыдз вожын медся ... сиктыс Еремей. Ылыдз юлӧн веськыдладорыс пырӧ заповедникӧ. Сэтысь нинӧм оз позь вӧрӧдны. Шуйгаладорсӧ вичмӧдӧма ... вӧралысьяслы.

40 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Серпасав класса ёртыдкӧд плакат, бӧрйы текстысь лӧсялана кывъяс. Классын дасьтӧй плакатъясысь выставка.

Видзчысьӧй ваысь!

Матыстчӧ гожӧм. Унджыкыслӧн син водзас — саридз, берег, ю дор. Вартчӧм отсалӧ мынтӧдчыны ковтӧм сьӧктаысь, ӧткымын висьӧмысь, бурмӧдӧ сьӧлӧмкылӧмтӧ. Медся ёна йӧз радейтӧны вавывса спорт сикасъяс: мотора пыжӧн, вавывса лыжиӧн, вавывса велосипедӧн, «Водолёт» самокатӧн да бананӧн шлывъялӧм. Томджыкъяслы сьӧлӧм вылӧ воӧ сёрфинг (ва вывті пӧвйӧн катайтчӧм), виндсёрфинг (паруса пӧв вылын катайтчӧм), вейкбординг (буксовочнӧй катерӧ кутчысьӧмӧн пӧв вылын катайтчӧм). Энӧ вунӧдӧй: ва вылӧ петігӧн колӧ пасьтавны спасательнӧй жилет. Видзчысьӧй тӧдтӧминъясын да визулаинъясын купайтчӧмысь. Энӧ пырӧй вывті ылӧ. Оз позь ёна эскыны пӧльтӧм матрацъяслы. Тіянкӧд кӧ лоис неминуча, медшӧрыс — энӧ повзьӧй, пыдіа лолыштӧй, водӧй мышнад, энӧ шӧйӧвошӧй.

41 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вуджӧд текстсӧ.

Ва нимлун.

Йӧз костын ва нимлун индӧм серти абу ӧткодь видзӧдласыс. Кӧнсюрӧ шуӧны, мый ва нимлун Трӧича бӧрын лун кост мысти. А мӧдъяс шуӧны — коймӧд лунас пӧ. Ва нимлунӧ оз позь мыськасьны-пожъясьны, ветлыны пыжӧн. И вала ю дорӧ либӧ шор дорӧ лэччигӧн, колӧ пӧ гӧститӧдны васӧ — гумовттӧдзыс лэдзны ва вылас няньтор либӧ сакартор.


<Kodko @ Коми муын вӧр-ва видзӧм. Коми гижысьяс вӧр-ва видзӧм йылысь : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 32-50.>


КОМИ МУЫН ВӦР-ВА ВИДЗӦМ. КОМИ ГИЖЫСЬЯС ВӦР-ВА ВИДЗӦМ ЙЫЛЫСЬ

КӦ ДА ЭСЬКӦ КЫВТОРЪЯС.

Кӧ да эськӧ вермӧны лоны кывторйӧн и кывйитӧдӧн. Найӧ асшӧр кывсикасъяскӧд гижсьӧны торйӧн. Ветлам кӧ вотчыны-а. Тэ кӧ радейтан чужан мутӧ, век кутан тӧждысьны сылӧн сӧстӧмлун вӧсна. Ме эськӧ висьталі ставныслы войвывса вӧр-валӧн мичлун йылысь.

42 удж. Лӧсьӧд да петкӧдчы ёртъяс водзын вӧр-ва нимсянь шыӧдчӧмӧн.

Ме гут кулан тшак, мича да тшап. Менам гӧрд рӧма еджыд чутъяса шляпаӧй тыдалӧ ылісянь. Но мыйлакӧ тшак вотысьяс пырджык нӧрӧвитӧны менӧ чужйыны либӧ талявны. Йӧз, ме кӧ ог ков тіянлы, йӧраяслы зэв колана бурдӧдчантор. Энӧ чужъялӧй да талялӧй менӧ, кольӧй вӧрпаяслы!

43 удж. Аддзы быд гажлунлы лӧсялана кадпас.

Пӧкрӧв лун йирым тӧлысь дас нёльӧд лун

Илля лун моз тӧлысь мӧд лун

Семен лун кӧч тӧлысь дас нёльӧд лун

Митрей лун вӧльгым тӧлысь витӧд лун

44 удж. Гӧгӧрвоӧд приметаяс. Мӧвпышт, кывторйӧн либӧ кывйитӧдӧн лоӧ кӧ-ыс.

1) Илля лунӧ кӧ мича, арбыд мича лоӧ. 2) Арыд кӧ лун тӧла, тулысыд лоӧ вой тӧла. 3) Пӧкрӧв субӧта кӧ кушӧн воас, и Митрей субӧтаӧдз оз лымъяв. 4) Лымйыс кӧ кок улын дзуртӧ, сывлас на. 5) Арся видз (пост) дырйи кӧ куим лун шондіа, воыд бур лоӧ. 6) Семен лун кӧ зэра, ар пом зэра. 7) Турияс кӧ ёна горзӧны — пужъялас. 8) Пелысьыс кӧ уна, тӧлыс кӧдзыд лоӧ.

45 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Со кардорса неыджыд ты. Водзті ваыс сэні вӧлі сӧстӧм, кельыдлӧз рӧма. Тыын олісны черияс, ты весьтын лэбалісны тэрыб юрсигусьяс. Челядь сэтчӧ волывлісны купайтчыны. Но орччӧн сувтӧдісны завод. Уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна, заводысь шыбласъяс веськалӧны ваӧ. Ӧні сійӧ няйт, мусир кӧра. Абу ни черияс, ни юрсигусьяс. Некод оз волы шойччыны ты дорӧ. Мый эськӧ водзӧ лоӧ?

1. Кутшӧм вӧлі кардорса тыыс? 2. Кутшӧм омӧльтор артмис йӧз киӧн? 3. Мый вӧсна лоис татшӧм неминучаыс? Гӧгӧрвоӧд вочакывтӧ серпас да текст отсӧгӧн. 4. Мый лоӧ, нинӧм кӧ оз вежсьы заводса удж котыртӧмын? 5. Мый эськӧ колӧ вӧчны, медым сӧстӧммӧдны тыысь васӧ? 6. Кыдзи сэки вежсяс тыгӧгӧрса вӧр-ваыс?

1. Мӧвпышт да висьтав:

• Эм-ӧ тіян сикт-кар дорын тшыкӧдӧм вӧр-ва? • Эм-ӧ сылӧн инним? Мый сійӧ вежӧртӧ? • Кутшӧм неминуча лоис сэні? • Кыдзи тэ чайтан, мыйла тадзи артмис?

2. Дасьты сиктса (карса) олысьяс дорӧ вӧр-ва видзӧм йылысь шыӧдчӧм. 3. Бӧрйӧй медся бур шыӧдчӧмсӧ да ыстӧй сиктса (карса) веськӧдлысьлы.

46 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

1) Ме кӧ вӧлі вӧр-ва дӧзьӧритан министерствоса веськӧдлысьӧн, сэки эськӧ ... . 2) Ме кӧ вӧлі вӧралысьӧн, сэки эськӧ ... . 3) Ме кӧ вӧлі чери видзӧм-кыйӧм вӧсна кывкутысь инспекторӧн, сэки эськӧ ... . 4) Ме кӧ вӧлі Вӧрсаӧн, сэки эськӧ ... . 5) Ме кӧ вӧлі Пера-багатырӧн, сэки эськӧ ... . 6) Ме кӧ вӧлі «Гринпис» котырын, сэки эськӧ... .

Юалана да йитӧса нимвежтасъяс.

Коді вермас висьтавны, мый поводдяыскӧд лоӧма? Энӧ кералӧй пожӧма яг, коді быдмӧма нэмъяс чӧж! Кутшӧм мича зэрӧн мыссьӧм рас! Мыйта озырлуныс коми пармаын! Кымын вӧр-ва видзанін Коми Республикаын?

Гӧгӧрвоӧдтӧм нимвежтасъяс.

Кодкӧ висьталіс, мый шондӧдас. Вӧчин-ӧ тэ талун кутшӧмкӧ буртор? Кодсюрӧ эскӧны быдмӧгъяслӧн бурдӧдчан вынӧ. «Югыд ва» вужвойтыр парк йылысь мыйсюрӧ тӧдмалім география урок вылын. Некымын лун ми идралім школадорса парк.

47 удж. Содты текстӧ лӧсялана нимвежтасъяс да кывйитӧдъяс. Инды налысь сикассӧ.

Вок пыдди.

Зэра арыс быттьӧкӧ казяліс, мый вунӧдіс прӧщайтчыны жар гожӧмыскӧд. Кодкӧ быттьӧ вештіс кымӧръяссӧ. Лунтыръясӧн кутіс дзирдавны шонді. Ӧти татшӧм асылӧ ми, челядь, ветлім ягӧ пувла. Друг кутісны кывны нора кливксан шыяс. — Юсьяс лэбӧны, — ышловзис Веня ёртӧй. — Некымын лун мысти лымъялас. Пӧльӧй шулывлӧ, мый юсьяс бордъяс выланыс вайӧны тӧв. — Юсьяс лэбисны уліті. Кутшӧм мича, лым еджыд лэбачьяс! Но мый тайӧ? Кельӧб помын лэбис кутшӧмкӧ сьӧдруд ичӧтджык пӧтка.

48 удж. Серпас серти тӧдмав Серафим Алексеевич Поповлӧн «Кыдз пулы морӧс вылас» кывбурлысь темасӧ.

49 удж. Лыддьы, гӧгӧрво кывбурсӧ да висьт юкӧнсӧ. Аддзы наысь нимвежтасъяс, тӧдмав сикассӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Кыдз пулы морӧс вылас.

Кыдз пулы морӧс вылас Вӧчӧма кодкӧ пас: Пурт либӧ ӧжын йылӧн Кольӧма кырымпас.

Бурдӧма пулӧн дойыс, Важӧн нин сійӧ кос. Вежӧдысь чалльӧн лои Мыччысьӧм сэтысь рос.

Уна на морт нэм олас Юсайса кыддза рас... Мыйла нӧ ми огӧ полӧй, Му вылас кодыр олам, Колявны мисьтӧм пас?

Чукыль сайын вӧлі кузь да векни ты. Сы гӧгӧр быдмис вӧр. Кодлыкӧ юрас воӧма «сюсь» мӧвп: вӧчны татчӧ видз. Вайисны вына техника, кералісны пуяссӧ, шыльӧдісны пӧрӧдӧминсӧ. А коз-пожӧмсӧ, кыдз-пипусӧ тракторӧн йӧткалісны-дзебисны орчча неыджыд тыӧ. Но вӧр-ватӧ он ылӧдлы. Быдмас ӧмӧй турун кос сёй вылын! Увтасінас жӧ муыс вывті небыд. Гожся медся жар луннас трактор сибдӧ. Ставсӧ жугӧдісны, а тӧлкыс сідзи эз и ло. Ӧні тані коктӧ позьӧ чегны: то морӧсӧдз кӧлея, то джуджыд мыльк. Лёкинын ыджыдалӧны бадь, пипу, ловпу, сэтӧр да нинӧмысь повтӧм лежнӧг.

1. Кутшӧм морт дойдіс кыдзсӧ? Кыдзи чайтан, позьӧ-ӧ тадзи вӧчны? 2. А тэ дойдалан пуяссӧ? 3. Мыйла висьт юкӧнын «сюсь» кывсӧ босьтӧма кавычкаясӧ? Кутшӧм кывйӧн позьӧ вежны сійӧс текстын? 4. Кутшӧм ним позьӧ сетны висьт юкӧныслы? 5. Мыйӧн ӧткодьӧсь кывбурыс да висьт юкӧныс? 6. Мыйӧн вермӧ отсавны вӧр-ваыслы морт? 7. Кыдзи тэ видзан вӧр-васӧ?

Бӧрйы лӧсялана серпас (фото) кывбур либӧ текст дорӧ. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

50 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ, гӧгӧрвоӧд найӧс. Бӧрйы 49-ӧд уджса висьт юкӧн да кывбур дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.

1) Заводитны бурӧн, а помавны дурӧн. 2) Кор отсавны кӧсйӧны, оз юасьны. 3) Бур заводитӧм — удж джын. 4) Он кӧ уджав, он и сёй. 5) Век ов да век велӧдчы. 6) Мый кӧдзан, сійӧс и вундан.

Дасьты «Вӧр-ва видзӧм» тема вылӧ 10—12 кывъя юржуглан (кроссворд). Вӧзйы тӧдмавны ёртъясыдлы.

51 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст сертиыс.

Экология — греческӧй кыв, вежӧртӧ «ас керка, асгӧгӧрса овмӧс». Быдӧн гӧгӧрвоӧ, мый ас оланін колӧ видзны сӧстӧма, дзоньтавны-бурмӧдны сійӧс. Кодсюрӧ нӧшта и мичмӧдӧны олан керкасӧ, йӧрсӧ. Дерт, тадзи жӧ велӧдӧны овны и челядьсӧ. Но та кындзи, колӧ видзны-дӧзьӧритны вӧр-васӧ, сынӧдсӧ. Ӧд сӧстӧм оланіныс, сынӧдыс, вӧр-ваыс топыда йитчӧма мортлӧн дзоньвидзалункӧд. Тшӧкыда овлӧ, мый йӧз асьныс тшыкӧдӧны вӧр-васӧ. Уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна юясӧ, саридзьясӧ киссьӧ мусир. Тшӧкыда ковтӧг кералӧны вӧр. Быдсикас шыбласъяс пежалӧны сынӧдсӧ, мусӧ, васӧ. Кусӧдтӧм бипуръясысь заводитчӧны ыджыд пӧжаръяс. Вошӧны гежӧд быдмӧгъяс да пемӧсъяс. Сӧмын экология наука тӧдӧм да пыдди пуктӧм отсалас бырӧдны лёкторъяс, бурдӧдны мувывса дойяс. Та вылӧ колӧны ас му радейтысь, мывкыд да киподтуя йӧз.

Тӧдмав, мый велӧдӧ экология наука. Висьтав ас кывйӧн.

ӦТВЫВТАН НИМВЕЖТАСЪЯС.

Быд морт радейтӧ чужанінсӧ. — Каждый человек любит Родину. Быдӧн радейтӧ чужанінсӧ. — Каждый любит Родину.

Парма-вӧр, ю-тыяс — ставыс тайӧ миян озырлун. Став йӧзлы колӧ тӧждысьны чужан вӧр-ва вӧсна. Ставныслы колӧ дӧзьӧритны Гӧрд небӧгӧ пыртӧм быдмӧгъяс. — Всем нужно охранять растения, занесённые в Красную книгу.

Мукӧд йӧзыс оз мӧвпавны вӧр-ва видзӧм йылысь. В. Чисталёв, И. Коданёв, С. Раевский да мукӧд гижисны коми вӧр-ва йылысь.

52 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Аддзы да вуджӧд роч кыв вылӧ ӧтвывтан нимвежтаса сёрникузяяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Миян вӧр.

Вӧр сетӧ стрӧитчӧм да быд коланторсӧ вӧчӧм вылӧ пу. Сійӧ нӧшта видзӧ ставныслысь дзоньвидзалун. Быдӧн тӧдӧ, мый вӧр сӧстӧммӧдӧ сынӧдсӧ. Вӧрыс мича вогӧгӧрся став кадӧ: и тӧвся лунъясӧ, и веж тулысын, и жар гожӧмын. Но торйӧн нин мича вӧрыс арын. Быд мортлы воӧны сьӧлӧм вылас зарни коръяс, сӧдз енэж, тшак-вотӧс кӧра сынӧд. Вӧр — миян озырлун. Сӧмын мукӧд йӧзыс оз видзны-дӧзьӧритны сійӧс. Ёртъяс, ставнымлы колӧ гӧгӧрвоны, вӧр — ыджыд да дона колантор.

1. Мый тэ тӧдмалін вӧр йылысь? 2. Мыйла колӧ видзны вӧр? 3. Кыдзи тэ верман дӧзьӧритны вӧрсӧ?

53 удж. Лӧсьӧд да гиж 4—5 сёрникузя ӧтвывтан нимвежтасъясӧн.

54 удж. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ.

Быд бурыс эм, быдлаӧ киыс сибалӧ, став дышсӧ лэдзис, ставыс тышкӧн-мышкӧн лои.

ВӦРЫН, Ю-ТЫ ДОРЫН

55 удж. Уськӧд тӧд вылад соссяна кадакывъяс артмӧм. Комиӧд кывтэчасъяссӧ. Содты 3—4 кывтэчас.

56 удж. 55-ӧд удж отсӧгӧн лӧсьӧд да гиж, кыдзи тэ дӧзьӧритан вӧр-ва.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Сёрнит ёртыдкӧд.

1) Мый вежӧртӧ экология кыв? 2) Мыйӧ велӧдӧ экология наука? 3) Кодлы колӧ дӧзьӧритны вӧр-васӧ? 4) Мый овлӧ мортлысь уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна? 5) Кыдзи тэ видзан вӧр-васӧ? 6) Мый вӧзъян ёртъясыдлы?

Дасьты «Вӧр-ва» тема вылӧ 10 юалӧма тест. Быд юалӧм дорӧ лӧсьӧд 3—4 вочакыв, медым ӧти на пиысь вӧлі лӧсялана.

Коми Республикаын медыджыд ю — тайӧ Печора.

57 удж. Вежсьы ёртыдкӧд гортын дасьтӧм тестӧн. Прӧверитӧй ӧта-мӧдныдлысь уджтӧ, донъялӧй.

Комиӧд плакатъяс вылысь гижӧдъяс. Вӧзйы ас нимъяс. Дасьты ёртъясыдкӧд вӧр-ва дӧзьӧритӧм йылысь плакат. Классын (ас велӧдчанінын) лӧсьӧдӧй выставка.

58 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Содтав кадакывъясӧ колана суффиксъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Мый лоас водзӧ?

То куш му дырйи вӧрыс, ваыс кынмас, То войтва виялӧ, кор коскӧдзыд нин лымъя. То тулыс нюжалӧ да гожӧм шӧрӧдз кыссьӧ, А гожӧм бӧрын шляча зэрӧн мыссьӧ.

Ӧд енэжным нин косяссьӧма, розя, А сынӧдтӧгыд овнытӧ мӧй позьӧ? Вӧр-ваыс оз нин лолав аслас лолӧн. И морт нэм чинӧ, слабмӧ рӧд и олӧм.

И палявнысӧ некыдзи ог кӧсйӧ, И бур олӧмсӧ челядьлы ог вӧзйӧ. Став ловъя ловсӧ вайӧдім нин пикӧдз. Ми вежӧрсялам коркӧ? Йӧймам дзикӧдз?

Ӧд Му шарыслӧн талун лолыс пӧдӧ, Мый лоас водзӧ, сӧмын Енмыс тӧдӧ.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс? 2. Тэ думысь, мый лоас водзӧ?

59 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

Арся луныд кӧч бӧж кузя. Арын кӧ узян — тӧлын шогӧ усян.

Тӧдмалӧй, кыдзи дасьтыны да нуӧдны социальнӧй проект. Дасьтӧй да нуӧдӧй сійӧс.

1. «Сӧстӧм шойччанін». 2. «Сӧдз ю». 3. «Веж улича». 4. «Школалы дзоридз». 5. «Лэбачьяслы сёянін». 6. «Ичӧтъяслы ворсанін».

Корсь роч либӧ мукӧд кывъя литератураысь вӧр-ва йылысь кывбуръяс. Орччӧд найӧс коми гижысьяслӧн кывбуръяскӧд.

Пример вылӧ:

М. Лермонтовлӧн «На севере диком» да В. Чисталёвлӧн «Ниа» кывбуръяс.

Джуджыд изъя слуда йылын Быдмис ыджыд ниа пу... Йылыс кымӧр пӧвстын, вылын, Вужйыс — корсис пыдысь му.

Вӧлі тыдалӧ зэв ылӧ Сылӧн ёсьмӧм туган йыв, Юрсӧ кыпӧдӧма вылӧ, Быд пу вылын вӧлі вев.

1. Мыйӧн ӧткодьӧсь тайӧ кывбуръясыс? 2. Мыйӧн найӧ торъялӧны? 3. Кутшӧм серпасъяс сувтісны син водзад кывбуръяс лыддьӧм бӧрын? 4. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧмъяс чужтӧны кывбуръясыс?

60 удж. Лыддьы да комиӧд висьтсӧ.

Кутшӧм лёктор вӧчисны йӧзыс пелысьлы?

61 удж. Лыддьы да вуджӧд приметаяссӧ. Висьтав, мый йылысь найӧ юӧртӧны.

Вӧрын уна пелысь — зэра арлӧн пас. Аръявыв нин выльысь петісны тшакъяс — дыр на оз усь лым. Лунвылӧ лэбачьяс мӧдӧдчисны выліті — шоныд тӧв лоӧ, уліті — кӧдзыд. Уна вотӧс вӧрын — кӧдзыд тӧв водзын. Турияс лэбӧны ньӧжйӧ, чуксасигмоз — мича ар туналӧны.

Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Энӧ лыйлӧй еджыд юсьясӧс, Рудов уткаясӧс, эн! Дзодзӧгъясӧс энӧ уськӧдӧй, Виӧмысь мед видзас Ен!

Энӧ лыйсьӧй югыд вӧр-ваын, Энӧ торкӧй асъя ун. Медым сэсся воас бӧрвылас Югыд шондіа на лун.

Лэбач шыыс мунас лунвылӧ, Нуас миянсянь привет. Тулысӧдзыс сэсся вунлывлас, И бӧр воас татчӧ мед.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс? 2. Мыйӧ сійӧ велӧдӧ? 3. Кутшӧм ним позьӧ сетны кывбурыслы? 4. Кутшӧм тэнад видзӧдласыд кывбурын кыпӧдӧм мытшӧд вылӧ?

Тӧдмав, нӧшта кутшӧм художествоа гижӧдъясын кыпӧдсьӧ вӧр-ва дӧзьӧритӧм тема.


<Kodko @ Мортлӧн дзоньвидзалун : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 51-62.>


МОРТЛӦН ДЗОНЬВИДЗАЛУН

62 удж. Лыддьы текстсӧ, сет ним да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Вина юӧм вайӧ мортлы зэв ыджыд шог. Учёнӧйяс лыддьӧны, мый весиг сурын эм алкоголь. Сурӧ да винаӧ мортлӧн вир-яйыс зэв ӧдйӧ велалӧ. Юысь мортлӧн пыкталӧ чужӧмыс, тіралӧ ки-кокыс. Сур вӧтлӧ морт организмысь В1 витамин. Юысь мортлӧн тшӧкыда висьӧ сьӧлӧмыс, мускыс, слабмӧ вежӧрыс, паметьыс, торксьӧны вей клеткаясыс. Сійӧ ӧдйӧ скӧрмӧ, пырӧдчӧ венӧ, вермӧ вӧчны уна лёктор.

1. Кутшӧм лёктор виччысьӧ юысь мортӧс? 2. Кыті висьӧ татшӧм мортлӧн?

63 удж. Аддзы шусьӧгъяслысь да кывйӧзъяслысь помсӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс.

Сурыд эбӧстӧ ньылалӧ. Код морт и ю вомӧн воськовтас. Вомад оз кисьтны, он кӧ ю. Юӧмнад керкаыд оз кыпты. Тагъя сур дурмӧдӧ юр. Коді юӧ вина, сылӧн доныс чинӧ. Винатӧ он помав, морттӧ винаыд помалас.

Вӧдитчы Фёдор Васильевич Плесовскийлӧн «Коми шусьӧгъяс да кывйӧзъяс» небӧгӧн.

Корсь роч кывйысь лӧсялана шусьӧгъяс да кывйӧзъяс.

64 удж. Комиӧд шусьӧгсӧ.

ЛЫДА КЫВБӦРЪЯС.

Лыда кывбӧръяс сулалӧны эмакывъяс, лыдакывъяс, нимвежтасъяс бӧрын. Сёрникузяын оз лоны торъя юкӧдӧн, стӧчмӧдӧны асшӧр кывсикасъяссӧ.

Пример вылӧ:

дас гӧгӧр морт

вит кымын час

нёль пӧв унджык

кык пельӧ юкис

сы мында тӧдӧ

чуман тыр вотіс

65 удж. Лыддьы текстсӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ. Аддзы лыда кывбӧра сёрникузяяссӧ. Вочавидз текст помын юалӧм вылӧ.

Медводдза папирос Россияӧ веськаліс XVІІ-ӧд нэмын. Табак тшынын куим сюрс сайӧ лёк яд. Медлёк ядыс — сир (смола). Сійӧ пуксьӧ мортлы тыас, бронхъясас. Сэки мортсӧ зэв ёна кызӧдӧ. Мӧд лёк яд — никотин, сійӧ пырӧ наркотикъяс лыдӧ. Кор никотин веськалӧ морт пытшкӧ, мортыслӧн дурмӧ юр вежӧрыс. Табакын эм и коймӧд яд — кольмӧдысь (токсическӧй) газъяс. Тайӧ лёк газъясыс чинтӧны вирысь гемоглобин. Мортыс сэки слабмӧ, лёка велӧдчӧ, вунӧдчӧ. Куритчысь морт ӧдйӧ скӧрмӧ, мудзӧ уджысь, сьӧкыда ветлӧ-котралӧ, пӧдӧ, кык пӧв ӧдйӧджык тырӧ сылӧн лолыс. Куритчӧм дженьдӧдӧ мортлысь олӧмсӧ. Куритчысь мортлӧн оз сӧвмыны мускулъяс, вошӧ аппетит, вижӧдӧны да гылалӧны пиньясыс. Сы мында лёктор вайӧ куритчӧм! Колӧ-ӧ тайӧ мортлы?

66 удж. Видзӧдлы серпассӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ кывтэчасъяс отсӧгӧн.

1. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм лёкторйӧ велалӧма зонкаыс? 2. Мыйла тэ тадзи чайтан? 3. Кутшӧмӧн сійӧ лоӧ, ӧтдортчас кӧ тайӧ лёкторсьыс?

• Лёк дука юрсиа. • Чукырӧсь вом дора. • Чӧскыдтӧм лов шыа. • Виж пиньяса да чуньяса. • Гӧрдӧдӧм синма. • Слаб сьӧлӧма. • Дзӧрысь киа. • Тыясын тшын. • Дугдывтӧг кызӧ. • Омӧля ветлӧ вирыс.

67 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ. Тэч найӧс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Артмӧм текстыслы сет ним.

68 удж. Мӧвпышт да висьтав, мый йылысь юӧртӧ тайӧ плакатыс.

Серпасав плакат. Сет ним.

Шуам, «Ми куритчӧмлы паныд!», «Куритчӧм — тайӧ лёктор!», «Тэныд тайӧ колӧ?».

Дасьтысь гӧгӧрвоӧдны уджтӧ:

1. Мый серпасалӧма тэнад плакат вылын? 2. Мыйысь коран видзчысьны йӧзӧс? 3. Мый тэ вӧзъян ёртъясыдлы? 4. Мый сиан налы?

69 удж. Лыддьы, вуджӧд да тэч текстсӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Морт да наркотикъяс.

А) Дурмӧдчанторйысь мортлӧн дугдӧны уджавны мус, вӧрк, юр вем. Сӧнын артмӧны тромбъяс, лёкмӧ вирыс. Вермӧ сувтны сьӧлӧмыс. Наркоманъяс олӧны зэв этша. Б) Став наркотикыс — яд. Найӧ дурмӧдӧны мортлысь вежӧрсӧ. Татшӧм йӧзыслӧн вежсьӧ оланногыс, вошӧ морттуйыс, олан нырвизьыс. В) Мортыслы колӧ аслыс гӧгӧрвоны да ас кадӧ бурдӧдчыны-мынтӧдчыны тайӧ лёкторсьыс. Сэки сійӧ, дерт, вермас нюжӧдны олан нэмсӧ. Г) Наркотик дорӧ мортыс ӧдйӧ велалӧ. Сылы быд пӧрйӧ колӧ пыр унджык дурмӧдчантор. Медым судзӧдны сійӧс, гортсьыс нуӧ медбӧръясӧ либӧ гусясьӧ да вузалӧ наркотик ньӧбӧм могысь. Наркоман яндысьтӧг ылӧдлӧ весиг медматысса йӧзсӧ, оз вӧч кӧсйысьӧмторсӧ.

1. Кутшӧм лёктор вайӧны наркотикъяс? 2. Кыдзи вежсьӧ дурмӧдчанторйӧн вӧдитчысь мортлӧн оласногыс?

Ёртыдкӧд дасьты серпас да лӧсьӧд наркотиклы паныд листовка.

70 удж. Видзӧдлы серпассӧ да лӧсьӧд ёрта сёрни витаминъяс йылысь.

Бӧрйы витамин либӧ минерал. Дасьты сы йылысь юӧр сетӧм план серти. Лӧсьӧд презентация да дорйысь ёртъяс водзын.

«Витаминъяс да минералъяс мортлӧн олӧмын» проект.

Проектлӧн юкӧнъяс:

1 лист бок — Титульнӧй (велӧдчанін; проект ним; позьӧ серпас; вӧчысьлӧн ним да ов, класс; ин, во).

2 лист бок — Витаминлӧн либӧ минераллӧн коланлун йылысь висьт:

А) Мый йылысь проектыс? Б) Мыйла витаминыс (минералыс) колӧ мортлы (бурдӧдӧ, ёнмӧдӧ, отсалӧ, содтӧ, ...)? В) Кӧні сійӧ эм (сёянын, юанын, быдмӧгъясын да с.в.)? Г) Мый лоӧ, сійӧ кӧ оз тырмы вир-яйын? Д) Ёртъяслы вӧзйӧм (юӧй, сёйӧй, видзӧй, ёнмӧдӧй, ...). 3 лист бок — Серпасъяс (кутшӧм вӧлӧгаын, препаратъясын эм тайӧ витаминыс либӧ минералыс). 4 лист бок — «Дзоньвидзалун» тема вылӧ лӧсьӧдӧм юржуглан(ъяс) (кроссворд, ребус, нӧдкывъяс). 5 лист бок — Ӧшмӧс (автор; небӧг ним; ин, во).

«Витаминъяс да минералъяс мортлӧн олӧмын» проект дорӧ пример:

Уджсӧ вӧчисны Коми национальнӧй гимназияысь 7-ӧд класса велӧдчысьяс Рудакова Анастасия да Лоскутов Александр

  • D витамин — зэв колана вир-яйын. Тайӧ витамин колӧ мортлы, медым лыяс лоисны крепыдӧсь. Ичӧт челядьлы D витамин колӧ, медым найӧ эз висьны рахитӧн.
  • Кор D витамин оз тырмы вир-яйын, морт висьӧ, лёка узьӧ, усьӧны пиньяс, яй чиг лоӧ омӧль. Сёянторъяс, кӧні эм тайӧ витаминыс, колӧ зэв уна сёйны тӧлын.
  • Морт босьтӧ D витамин шонді пыр. Колӧ унджык гуляйтны ывлаын, бура сёйны да юны витаминъяс!

Сійӧ эм йӧла сёянторъясын, чери госын, пӧкйын, тшакын, петшӧрын. D витамин сёян колӧ зэв уна сёйны тӧлын.

71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво, кыдзи дасьтыны картупеля тшак.

Мыськалӧй да весавтӧг пуӧй куим картупель, сэсся кульӧй да вундалӧй. Рудзӧдӧм сола тшак пиас вундалӧй ичӧтик лук джын. Ставсӧ гудралӧй кӧнтусь выйӧн. Позьӧ содтыны пув да град выв турун.

72 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ текстсӧ. Сет ним.

Кӧсъян кӧ лоны дзоньвидзаӧн — сёй град выв пуктас свежӧйнас, наын уна витамин. Лук, чеснӧк, укроп, сельдерей да вотӧсъяслӧн сок бурмӧдӧны сёянлысь кӧрсӧ да содтӧны витаминъяс. Тшӧкыдджыка колӧ сёйны фруктъясысь да вотӧсъясысь юмовторъяс. Медым вӧлі этшаджык калорий, пуӧй кисельяс, вӧчӧй юмйӧла сорасъяс. Пуӧй шомкорйысь, петшӧрысь шыд. Юӧй душник турунысь, сэтӧр корйысь чайяс. Найӧ чӧскыд кӧраӧсь, бура веськӧдӧны горштӧ. Туялысьяс тшӧктӧны сёйны фолиевӧй кислотаа сёян. Сійӧ эм веж анькытшын, фасольын, салатын, кӧчанын, лук турунын, морковын, гречаын да зӧрйын, мускын, сырын, чери пӧкйын да чипан кольк вижын.

73 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Тӧдмав, кутшӧм град выв пуктас йылысь висьтавсьӧ текстын.

Медколана град выв пуктас.

Картупельын уна С витамин. 400 грамм пуӧм картупель сетас мортлы аскорбинка да калий суткися пай. Том картупельын эм белок, жиръяс, магний, кальций, цинк, кӧрт, витаминъяс, каротин. Картупельлӧн крахмалыс зэв бура отсалӧ сёян изӧмлы, чинтӧ холестерин. Сьӧкта бӧрся видзӧдысьяс чайтӧны, мый картупельын уна калорий. Но тайӧ абу сідз. 100 грамм весалӧм пуӧм картупельын 75 калорий, а корнас пуӧм картупельын — сӧмын 60. Медся колана печенча, пӧжӧм, грильын жаритӧм да ру вылын пуӧм картупель. Бурджык том картупель пуны корнас, сы вӧсна мый сэні уна коланатор. А томӧн картупель лыддьыссьӧ вӧльгым тӧлысьӧдз. Картупель сетӧ оз сӧмын кынӧмпӧт, но и бурдӧдӧ. Ставлы тӧдса картупель руа ингаляцияяс. Корнас картупель колӧ сёйны вӧрк висигӧн. Юр висигӧн плешкӧ пуктӧны вӧсньыда чӧлалӧм картупель да гартыштӧны бинтӧн орӧсь доймӧминъяс. Кызігӧн да прӧстуда дырйи вӧчӧны картупельысь шонтысянтор: корнас пуӧм картупель нырӧны, гартыштӧны марляӧ да пуктӧны морӧс вылӧ.

74 удж. 73-ӧд удж отсӧгӧн лӧсьӧд схема картупельлӧн коланлун йылысь. Дасьтысь висьтасьны схема серти.

Лӧсьӧд схема град выв пуктас йылысь ас бӧрйӧм серти. Дасьтысь сы серти висьтавны.

75 удж. Лыддьы текстсӧ да дасьты юӧр бурдӧдчан вотӧс либӧ турун йылысь ас бӧрйӧм серти.

Бурдӧдчы чӧдйӧн.

Чӧд абу сӧмын чӧскыд, но и бурдӧдчан вотӧс. Тӧлысь чӧж кӧ быд лун сёйны стӧкан джын свежӧй чӧд, позьӧ чинтыны ковтӧм сьӧкта. Син бурдӧдӧм могысь зэв бур юны чӧд корйысь чай. Быдӧн окотапырысь чӧсмасяс чӧдъя варенньӧӧн, пирӧгӧн, лязйӧн. Чӧдсӧ позьӧ кынтыны либӧ косьтыны, медым бурдӧдчыны тӧвнас. Чӧдъя ва вӧчӧны тадзи: 4 ичӧт пань кос чӧдйӧ кисьтӧй кык стӧкан пуан ва да сулӧдӧй 5 час. Мылӧд висьӧм бурдӧдігӧн юӧй чӧдъя васӧ луннас витысь.

76 удж. Лыддьы текстсӧ, содты лӧсялана суффиксъяс. Гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ.

Ёнмӧд дзоньвидзалунтӧ!

Быд ныв-зон кӧсйӧ лоны повтӧмӧн да вынаӧн. Но медым лоны татшӧмнас, колӧ видзны дзоньвидзалунтӧ. Колӧ мыссьыны кӧдзыд ваӧн. Ваӧн киськасьны заводитӧны 30 градусӧдз шоналӧм ваӧн, вочасӧн чинтӧны 15 градусӧдз. Позьӧ купайтчыны кӧдзыд ваын. Вартчигӧн став вир-яйыд вӧрӧ. Позьӧ зырасьны ваӧн кӧтӧдӧм ки чышкӧдӧн. Унаӧн закаляйтчӧны кӧдзыд сынӧдӧн. Сэк колӧ пӧрччыны вылыс паськӧм, медым вир-яйыд велалас кӧдзыд дінас. Колӧ гуляйтны кӧдзыд поводдя дырйи ывлаын, узьны восьса форточкаӧн.

1. Кыдзи позьӧ ёнмӧдны дзоньвидзалун? 2. Кыдзи тэ ёнмӧдан ассьыд дзоньвидзалунтӧ?

77 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрвоӧд сылысь нимсӧ. Инды темасӧ да шӧр мӧвпсӧ.

И синъясыд шуасны тіянлы аттьӧ.

Некымын час чӧж кӧ тэ пилитан пес, сэк мудзасны киыд, коскыд. Ылӧдз кӧ котӧртан, мудзас кокыд. А кыдз нӧ шойччывтӧг быдса лун уджалӧны синъяс? Кодсюрӧ оз видзны ассьыныс синнысӧ: лыддьысьӧны водсӧн, пемыдын. Некымын час чӧж видзӧдӧны телевизор. Колӧ, медым урок вӧчигӧн пызанвывса лампалӧн югыдыс усис шуйгавывсянь. Энӧ вунӧдӧй прӧверитны, колана ылнаын-ӧ синсяньыд небӧгыс. Вӧчӧй тадзи: пуктӧй гырддзатӧ пызан вылӧ, чунь йывнад инмӧдчӧй кӧсичаад. Та ылнаын колӧ кутны небӧгсӧ. Энӧ лыддьысьӧй омӧль биӧн, водсӧн. И синъясыд шуасны тіянлы аттьӧ.

78 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Сет ним. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.

Наркотикъяскӧд тыш мунӧ став мир пасьтала. Тайӧ дурмӧдчанторйыс — зэв ыджыд мытшӧд. Сійӧ босьтӧ аслас крепыд кабырӧ миянлысь тӧдсаясӧс, рӧдвужӧс, а бӧрсӧ найӧс сэтысь он перйы. Тэ кӧ казялін, мый ёртыдлӧн тшӧкыда вежсьӧ аскылӧмыс, сійӧ быдторйысь ӧдйӧ скӧрмӧ, оз сёй, пыр кӧсйӧ узьны, сылы нинӧм оз ков, лоӧ веськодьӧн вӧвлӧм ворсӧмъяс, хобби дорӧ, заводитіс ылӧдчыны-гусясьны, керкаын кылӧ кутшӧмкӧ лёк дук, киын эмӧсь укол туйяс, эн виччысь, шыӧдчы психолог дорӧ. Сёрнит ёртыдкӧд зумыда, стрӧга, но эн горзы. Эн ӧтдортчы ёртсьыд, ставсӧ позяс венны сӧмын ӧтвылысь. Республикаын быд во нуӧдӧны «Скажи, где торгуют смертью» акция. И унаӧн звӧнитчӧны да висьтасьӧны. Тэ кӧ казялін тайӧ лёкторсӧ, висьтав верстьӧяслы. Ӧтвылысь звӧнитӧй телефон пыр.


<Kodko @ Коми преданиеяс : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 63-77.>


КОМИ ПРЕДАНИЕЯС

79 удж. Мӧвпышт да висьтав, сетӧм І колян када кадакывъяссьыс ставсӧ-ӧ позьӧ сувтӧдны ІІ колян када формаӧ. Гиж кадакывъяссӧ мӧд колян кадын. Бӧрйы 4—5 кыв да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

80 удж. Серпасав кывъясӧн преданиеясса геройяссӧ план серти.

1. Геройяслӧн ортсы. 2. Геройяслӧн паськӧм. 3. Чужӧм мыччӧдлӧм да мыгӧр кутанног серти этшыс. 4. Геройяс вылӧ аслад видзӧдласыд.

81 удж. Сёрникузяясӧ содтав преданиеясса геройяслысь нимъяссӧ. Гиж сетӧм сёрникузяяссӧ ІІ колян када кадакывъяс пыртӧмӧн.

1. ... кыйсис Емва вожын. 2. ...-багатыр чужис Лупья ю дорын. 3. Скӧр ... полісны Изьва вожын олысьяс. 4. ... вӧлі мудер тӧдысьӧн. 5. ... чепӧн потшліс Эжва ю да корліс пыжаяслысь вот. 6. ... атаманӧс лёк йӧзысь видзис уна рӧма вӧньыс. 7. Вынйӧра ... отсасис Маджа сиктса став олысьыслы.

82 удж. Корсь юӧр Тювӧ йылысь. Дасьты план, план серти лӧсьӧд неыджыд висьт. Висьтӧ пырт ІІ колян када кадакывъяс. Вӧдитчы «Мифология коми» небӧгӧн либӧ Д. Г. Костылевӧн, В. Э. Шараповӧн, О. И. Уляшевӧн дасьтӧм тайӧ небӧгыслӧн Ӧтуввезйысь (Интернетысь) электроннӧй версияӧн.

83 удж. Комиӧд преданиесӧ. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ. Кадакывъяссӧ гиж ІІ колян кадын.

Пера-богатырь.

Паличӧн кыскысьӧм.

Кык ворсысь пуксьӧны воча, мыджсьӧны кокнаныс, кутчысьӧны паличӧ шӧрӧдыс да заводитӧны кыскыны паличсӧ быдӧн асланьыс. Коді кыскас паличсӧ ворсысьыскӧд асланьыс, сійӧ лоӧ вермысьӧн да кутас лыддьысьны багатырӧн.

84 удж. Серпас отсӧгӧн вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мыйла геройсӧ шуӧмаӧсь Яг Мортӧн? 2. Кутшӧм вӧвлӧмтор йылысь гижӧма Михаил Николаевич Лебедев «Яг Морт» преданиесӧ?

85 удж. Лыддьы да гӧгӧрво преданиеысь юкӧнсӧ, вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны.

Яг Морт. (Преданиеысь юкӧнъяс.)

Уна тӧдліс коми войтыр Шудтӧм лун да гажтӧм кад. Коркӧ важӧн сылы вӧлі Парма шӧрын веськыд мат.

Ветліс сэні, пашкыр ош моз, Гундыр сяма гӧна морт. Гашкӧ, вакуль пӧвстысь петысь, Гашкӧ, вӧрсаяслӧн ёрт.

Туша сылӧн вӧлі ыджыд — Быттьӧ увтӧм пожӧм пу. Паськӧм пыдди сійӧ новліс Куим вуртӧм йӧра ку.

Вой шӧр войын быдтор аддзис Сылӧн мисьтӧм гӧрдов син. Кӧнкӧ шуштӧм, пемыд вӧрын Вӧлі сылӧн оланін.

Мукӧддырйи ӧти киӧн Сійӧ шыбитліс кыз кер. Татшӧм вӧлі Яг Морт нима Вӧрса гундыр нисьӧ звер.

Йӧзыс садьтӧг сыысь поліс, Дзоргис гӧгӧр лун и вой: Оз-ӧ кыськӧ пуяс костысь Мыччысь сылӧн гӧна сой?..

Изьва дорын, Кыпыд сиктын, Оліс сэки пӧрысь пӧль. Бура сёйис, бура юис, Эз вӧв озыр, эз вӧв гӧль.

Сылӧн вӧлі шань да мича Райда нима ӧтка ныв. Регыд сылы удал зонкӧд Воис чунькытшасян лун.

Свадьба лунлы паныд Райда Муніс вотны чӧскыд оз. Сьӧрсьыс босьтіс вугъя чуман — Вотанторлы ичӧт доз.

Вӧрсьыс петіс ыджыд шыӧн, Быттьӧ тӧв ныр, гӧна морт, Ош кодь мисьтӧм, гашкӧ, збыльысь Вӧрса мутияслӧн ёрт.

Ош моз равӧстіс лёк гундыр. Уси Райда сы ни садь, Кыдзи кералігӧн усьӧ Небыд коръя вӧсни бадь.

Матігӧгӧрса том йӧзӧс Туган чукӧртіс дзик пыр... Муӧ водалісны зонъяс. Гӧгӧр лои шы ни тӧв.

Вӧрсьыс мыччысис лёк гундыр, Вылас куим йӧра ку. Аслас туйӧд сійӧ муніс, Киас нинӧмтор эз ну.

Рытӧдз косясисны найӧ. Воис шонді лэччандор. Веськыд бугыляс Яг Мортлы Пырис ёсьтӧм кыдз пу зор.

Эбӧс быри, эбӧс абу. Кокыс водзӧ эз нин ну. Коръяс костӧ сійӧ усис, Быттьӧ ыджыд пожӧм пу.

Сюри зонлы мича Райда. Яг Морт сійӧс эз на сёй. Вевта гуын сійӧ оліс Сизим лун да сизим вой.

Предание юкӧнысь корсь сетӧм кывъяслы синонимъяс.

1. Кодъяс шӧр геройясыс М. Н. Лебедевлӧн «Яг Морт» преданиеын? 2. Кутшӧмӧн Михаил Николаевич Лебедев петкӧдлӧма Яг Мортӧс? Кодкӧд сійӧс орччӧдӧма? 3. Мыйла коми войтыр полӧмаӧсь Яг Мортысь? 4. Мый позьӧ висьтавны Райда да Туган йылысь? 5. Кутшӧм герой тэныд медъёна кажитчис? Мыйла?

МӦД КОЛЯН КАДА СОССЯНА КАДАКЫВЪЯС.

Мӧд колян када соссяна кадакывъяс артмӧны абу соссяна кывтор отсӧгӧн.

87 удж. Вежлав кадакывъяссӧ мӧд колян кадын соссяна формаын.

88 удж. Лыддьы преданиесӧ, содтав кадакывъясӧ ІІ колян када суффиксъяс. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ.

Йиркап.

Предание серти Йиркап овлӧма Емдін районса Кони сиктын. Нималӧма бур вӧралысьӧн. Ӧтчыд Йиркап аддзӧма Синдор ты дорын Васалысь Вӧрсакӧд тышкасьӧмсӧ. Отсалӧма Вӧрсалы вермыны Васаӧс: лыйӧма Васалы ньӧввужйысь. Вӧрса аттьӧалӧма Йиркапӧс, тшӧктӧма аддзыны вӧрысь шуд вайысь Ас пу. Тайӧ шуда пусьыс Йиркап лӧсалӧма аслыс лызь гоз. Лызьыс вӧлӧма ӧдйӧ котралысь. Йӧзыс шулӧмаӧсь, мый пач абу на ваймылӧма, а Йиркап пӧ вӧраланінысь нин бӧр воӧ. Сӧмын маті сиктса вӧралысьяслы абу кольлӧма кыйдӧссӧ. Скӧрмӧмаӧсь найӧ Йиркап вылӧ. Ӧтчыд Йиркаплӧн гӧтырыс мудерлунӧн тӧдмалӧмаӧсь верӧсыслысь гусяторсӧ. Юкталӧмаӧсь Йиркапӧс пожйӧг ваӧн да ыстылӧмаӧсь вӧравны. Синдор ты вуджигӧн Йиркап кутӧма вӧйны, вундӧма лызь кутӧдсӧ да мый вынсьыс шыбитӧма берегланьыс. Абу кывзӧма лызьлысь корӧмсӧ. Йӧзыс шуӧны, мый ӧти лызьыс пӧ весигтӧ берег дорын сулалысь пожӧм пуӧ сатшӧма.

«Коми легендаяс да преданиеяс» небӧгысь

Тӧдмав, мый йылысь корӧма Йиркапӧс лызьыс.

Лыддьы да гӧгӧрво преданиесӧ, кадакывъяссӧ лӧсьӧд мӧд колян кадын. Мӧвпышт, кӧні мӧд колян када кадакывйыс лоӧ соссянаӧн.

Кӧрткерӧс районса Маджа сиктын олӧма нималана вӧралысь Юрка. Пыр отсалӧма вермытӧм пӧрысь йӧзлы, дзеблӧма вӧрысь вайӧм кыйдӧс, юксьылӧма сыӧн. Юрка вӧлӧма вывті ён, некор абу ӧткажитлӧма лэптыны сиктсаяслы керка-карта. Ӧтчыд Юрка чорыда висьмис. Суседъясыс некод эз видлыны Юркаӧс. Гортас абу кольӧма некутшӧм сёян. Дыр висьӧм бӧрын тшыг Юркалӧн дзикӧдз бырис эбӧсыс. Петіс ывла вылӧ да гусяліс ӧти ыжӧс. Кокни кыйдӧсӧ велаліс Юрка, дугдіс вӧравны. Пондіс гусявлыны суседъясыслысь подаяссӧ. Скӧрмисны суседъясыс да вӧйтісны Юркаӧс. Но гӧгӧрвоисны маджасаяс, мый вӧчисны лёктор. Чукӧртчисны ты дорӧ, пуисны рок да корисны прӧща Юркалысь. Сӧмын локтӧмаӧсь абу ставӧн. А виччысигас рокыс кӧдзаліс. Ӧнӧдз на маджасаясӧс шуӧны «кӧдзыд рок сёйысьясӧн».

«Коми легендаяс да преданиеяс» небӧгысь

89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво преданиесӧ. Содты геройлысь нимсӧ.

Кӧртайка вӧлӧма вына тунӧн, овлӧма Кӧрткерӧсын. Сылӧн пӧ керкаыс и паськӧмыс вӧлӧмаӧсь кӧртысь. Кӧртайка нюжӧдӧма Эжва ю вомӧн кӧрт чеп, ю кузя кывтысь-катысьяслысь мырддьывлӧма став эмбурсӧ. А коді абу сетӧма — вӧйтлӧма юас. Кӧртайкалӧн тшӧктӧм серти пӧ шонді да тӧлысь дзебсьылӧмаӧсь. Лун вежсьылӧма войӧн, вой — лунӧн. Ёна дӧсадитчӧма йӧзлы. Сӧмын Пама тун абу полӧма Кӧртайкаысь.

90 удж. Юкӧнъясысь чукӧрт преданиесӧ. Гиж кадакывъяссӧ комиӧдӧмӧн.

Кирьян-Варьян.

Кӧрт дӧрӧма, булатнӧй сабляа Кирьян-Варьян шыбитчис дорйыны Роч му. Ӧтарӧ-мӧдарӧ шенасьӧ саблянас, лёк вӧрӧгӧс кералӧ. Мездіс Роч му лёк вӧрӧгысь. Збыль висьтасьысь катша да рака Левоник сарлы вайисны шог юӧр: Роч государство вылӧ уськӧдчис лёк вӧрӧг. Левоник сар мӧдӧдіс слугаяссӧ корны отсӧг вылӧ Кирьян-Варьян багатырӧс. Левоник сар вӧчис пир, вӧзйис Кирьян-Варьянлы зарни да эзысь. Но багатыр ӧткажитчис сарӧн вӧзйӧм козинъясысь. Кирьян-Варьян багатыр оліс Емдін районса Ыб сиктын.

Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ да вочавидз юалӧм вылӧ.

Ёма Баба да Яга-Баба — чойяс?

Яга-Баба артмӧма «баба» (пӧч) да «яга» (скӧр) кывъясысь. Ёма кывйыс В. И. Лыткинлӧн «Коми кывйысь краткӧй этимологическӧй словар» серти и эм ведьма, вӧрса пӧч-кӧлдуння, вӧр-валӧн кӧзяйка, вына да ловъя ва видзысь. Кывйыс вуджӧма прибалтийско-финскӧй кывъясысь: вепсъяслӧн — юма, эстъяслӧн — юмал, финнъяслӧн — юмала. Яга-Бабалӧн да Ёмалӧн важся вужъяс. Кыкнанныс водзынсӧ вӧлӧмаӧсь лёкысь видзысь Енъясӧн. Христианизация бӧрын шуӧмаӧсь кӧлдунняясӧн да повзьӧдлӧмаӧсь наӧн ичӧт челядьӧс. Кыкнанныслӧн косясьлӧм важ паськӧм, дзор лёзь юрси, няйт ки да крука ныр. Ёма да Яга-Бабалӧн оланіныс курӧг кока керка. Баба гусявлӧ челядьӧс, лэбалӧ гӧлик вылын либӧ гырйын. Ёма ёртасьӧ Вӧрсакӧд да Васакӧд, повзьӧдлӧ йӧзӧс да гусявлӧ челядьӧс. Яга-Баба да Ёма Баба костын эм топыд йитӧд, уна ӧткодьлун. Вермас лоны, роч Яга-Баба персонаж вуджӧдӧма роч мойдъясӧ буретш коми либӧ нӧшта кутшӧмкӧ финн-угор войтырсянь.

Лыддьы коми да роч мойдъяс Ёма Баба да Яга-Баба йылысь. Лӧсьӧд ӧткодялан донъялӧм.

91 удж. Содтав текстӧ колана кадакывъяс, отсӧг вылӧ босьт сетӧм кадакывъяссӧ.

Александр Александрович Доронин чужлӧма Сыктывдін районса Шыладор сиктын. Выльгортын шӧр школа помалӧм бӧрын сійӧ велӧдчылӧма Сыктывкарса государственнӧй университетлӧн химия да биология факультетын. Велӧдліс первой номера школа-интернатын. Сэсся уджавліс Сыктывкарса 18-ӧд номера школаын рисуйтчӧм да физкультура велӧдысьӧн. Бӧрынджык уджавліс Коми Республикаса краеведческӧй музейын художник-реставраторӧн. Веськӧдліс Юннатъяслӧн республикаса станцияын декоративно-прикладнӧй искусство кружокӧн. Уджавлӧма Материаловедение кузя научно-исследовательскӧй институтлӧн Коми юкӧнын инженер-художникӧн, «Шыладор» асшӧр предприятиеса директорӧн. Серпасасьны А. Доронин босьтчывлӧма вит арӧссянь. Сылӧн серпасъясыс да пуысь вӧчӧмторъясыс талун тӧдсаӧсь абу сӧмын Комиын, но и Россиялӧн мукӧд пельӧсын. Ассьыс серпасъяссӧ да пуысь вӧчӧмторъяссӧ сійӧ петкӧдліс Выльгортса история да культура музейын, Сыктывкарын Финн-угор да Коми культура шӧринъясын да мукӧдлаын.

92 удж. Сетӧм кывъясысь да кывтэчасъясысь лӧсьӧд сёрникузяяс, медым артмис висьт. Гӧгӧрвоӧд висьтыслысь нимсӧ.

Енбиа серпасалысь.

1. Аркадий Васильевич Мошев чужлӧма Перым-Коми кытшса юркарын, Кудымкарын, 1936-ӧд вося кӧч тӧлысь 29-ӧд лунӧ. 2. Ичӧтдырсяньыс радейтлӧма серпасасьны. 3. Школаас велӧдчигас на сылысь уджъяссӧ казялӧмаӧсь, ошкӧмаӧсь. 4. Батьтӧг сьӧкыд олӧмыс тшӧктӧма том мортлы бӧрйыны сьӧмаджык профессия. 5. Водзӧ велӧдчыны пырӧма Кудымкарса вӧр техникумӧ. 6. Недыр уджавлӧма Перым-Коми кытшса краеведческӧй музейын, десятникӧн Леспромхозын, вӧлӧма мастерӧн Кудымкарса вӧр техникумын. 7. Ёртъясыс чуйдӧдӧмаӧсь сійӧс вӧчны некымын небӧглы серпасъяс. 8. Артмӧма зэв бура, да лоӧма художественнӧй редакторӧн Кудымкарса небӧг лэдзанінын. 9. Тӧдӧмлунсӧ содтӧм могысь велӧдчӧма Москваын, помалӧма Полиграфия институт. 10. Локтӧма Коми муӧ, овмӧдчӧма Сыктывкарын. 11. Уджъяссӧ серпасавлӧма Перымса зверинӧй стильын. 12. Зільӧма петкӧдлыны аслас серпасъясын став мичсӧ. 13. Лыддьысьысьяслы воӧны сьӧлӧм вылас «Ёма да Чача», «Иван — крестьянинлӧн пи», «Пам да руч», «Кӧчлӧн во» да уна мукӧд мойд. 14. Аркадий Васильевич, пыртӧма мифысь, аслас быд серпасӧ, мойдысь да преданиеысь персонажӧс. 15. Аслыснога серпасалӧма ловтӧмсӧ ловъяӧн. 16. Сылӧн ловъя ставыс: шонді, кымӧр, ӧшкамӧшка. 17. Коми Республикаса нимйӧза серпасалысь, вӧлі художественнӧй редакторӧн Коми небӧг лэдзанінын.

93 удж. Лыддьы, гӧгӧрво текстсӧ да сувтӧд кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.

Гӧрд гача.

Керкаын олысьӧс уна ног шулӧмаӧсь: гӧрд гача, олыся, пипитои, суседко, домовӧй. Гожӧмъяснас, кор верстьӧ войтыр мунлӧмаӧсь уджавны, а ичӧт челядь кольлӧмаӧсь ӧтнаныс гортаныс, найӧ корлӧмаӧсь олысяӧс. Медводз челядь тупкылӧмаӧсь ӧшиньяссӧ, медым керкаас вӧлі пемыд. Гӧбӧч ӧдзӧс порог вылӧ пуктылӧмаӧсь няньтор, сов да ва тыра дозмук. Сэсся ставныс кайлӧмаӧсь паччӧр вылӧ да сэсянь корлӧмаӧсь:

Гӧбӧч айка, петав, петав, Нянь дінӧ да сов дінӧ, Кӧдзыд юмов ва дінӧ.

Медым видзчысьны сыысь, аскӧдыс босьтлӧмаӧсь коколюка, кодӧс паччӧр вывсянь шыбитлӧмаӧсь гӧбӧчас. Челядь чайтӧмаӧсь, сёян-юаныс кӧ вӧрзьылӧма, сідзкӧ, олысяыс волӧма.

1. Юркалӧн чужан сикт. 2. Изьваса повзьӧдчысь. 3. Тайӧ ю дорын чужис Пера-багатыр. 4. Коми преданиеса геройясӧс серпасалысь. 5. «Яг Морт» литературнӧй мойд гижысь. 6. Быдӧнлы тӧдса герой. 7. Мудер тун.


<Kodko @ Спорт : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 78-88.>


94 удж. «Ыджыдвиддзын ыджыд гаж» ним серти мӧвпышт, мый йылысь лоӧ гижӧма текстын.

95 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд текст серти юалӧмъяс, сёрнит ёртыдкӧд.

Ыджыдвиддзын ыджыд гаж.

Кӧрткерӧс районса Ыджыдвидз сиктын быд во рака тӧлысьын овлӧ лызьӧн котралысьяслӧн ыджыд гаж. Лызьысь ӧтдор, ордйысьӧны и лямпаӧн. Воысь воӧ содӧ котралысьлӧн лыдыс. Медводз котӧртӧны челядь. Сэсся лызь туй вылӧ петӧны верстьӧ: аньяс, мужичӧйяс, том йӧз. Наысь кындзи, ордйысьӧны и олӧмаяс. Быдӧн бӧрйӧ котралан туй костсӧ ас вынъяс серти. Лямпаӧн котралысьяслы туйсӧ абу лӧсьӧдӧма, ӧд вӧралысьяслы пармаын аслыныс колӧ дасьтыны ордымсӧ. Дерт, медводдзаӧн мунысьлы век медся сьӧкыд. Гажыс и збыльысь овлӧ кыпыд. Став вермысьыслы вичмӧ дона козин: и лызь, и велосипед, и гортса техника. Унаӧн тайӧ гажсӧ шуӧны лызьӧн котралысьяслӧн фестивальӧн. Локтан воӧ быдӧн кӧсйӧ бара на волыны Ыджыдвиддзӧ. Волы и тэ!

Помав ёрта сёрнисӧ.

Ыджыдвидзса ордйысьӧм дырйи паныдасисны Кӧрткерӧсысь Ӧльӧксан да сыктывкарса том йӧз. Найӧ мӧдысь нин воӧмаӧсь татчӧ, тӧдсаӧсь. — Чолӧм, ёртъяс!— нимкодьпырысь шыасис Ӧльӧксан. — Чолӧм! — вочавидзисны зонъяс. — Таво бара на кӧсъянныд босьтны став козинсӧ? — Окота эськӧ да! Ёна дасьтысим. А ті? — Миянлы колӧны жӧ вермӧмъясыд! — Сідзкӧ, ставнымлы кокни лызь туй! Колис куим час

ТОРЙӦДАНА КЫВБӦРЪЯС.

велӧдчӧмысь ӧтдор

таысь ӧтдор

сыысь ӧтдор

уджавны дӧрӧм кежысь

кольны ас кежысь

кольны нинӧм кежысь

кык мортысь кындзи

меысь кындзи

96 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Бӧрйы текстыслы ним, гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы да гиж торйӧдана кывбӧръяса сёрникузяяс.

Асывнас быдӧнлы колӧ вӧчны гимнастика. Войнас мортыс шойччӧ, сӧнӧдыс слабитӧ, та кындзи сьӧлӧм да мукӧд вир-яй юкӧн уджалӧны оз тыр вынӧн. Медым ӧдйӧджык садьмыны, быдӧнлы колӧ вӧчны асъя гимнастика. Сэки тэрыба кутас ветлыны вир, вынсялас сӧнӧд, сыысь ӧтдор, ты кутас босьтны унджык сынӧд. Оз ӧд прӧста шуны асъя гимнастикасӧ зарядкаӧн. Асывнас кӧ вӧчны дас — дас вит минут чӧж упражнениеяс, лунтыр лоан збодер да зіль. Зарядкасӧ колӧ вӧчны кокни паськӧм кежысь. Асъя гимнастика — дзоньвидзалунӧ медводдза воськов, спорт — мӧд воськов. Велӧдчӧмысь да уджысь кындзи, быдӧн вермас бӧрйыны кажитчана спорт сикас. Таысь ӧтдор, ывлавывса удж тшӧтш ёнмӧдӧ дзоньвидзалун.

Бӧрйӧм вылӧ нимъяс:

1. Колана зарядка. 2. Асъя гимнастика. 3. Радейтана удж. 4. Быдлунъя удж. 5. Луныс заводитчӧ асывсянь. 6. Дзоньвидзалунӧ воськов. 7. Кажитчана спорт сикас. 8. Збодер асыв.

Мӧвпышт да вӧзйы текстлы ас ним.

1. Мыйла быд мортлы асывнас колӧ вӧчны гимнастика? 2. Мыйла гимнастикасӧ шуӧны зарядкаӧн? 3. Мый колӧ вӧчны дзоньвидзалун ёнмӧдӧм могысь? 4. Вӧчан-ӧ тэ асъя зарядка? 5. Нуӧдӧны-ӧ асъя зарядка тіян велӧдчанінын? 6. Кутшӧм спортӧн тэ занимайтчан? 7. Кутшӧм ывлавывса удж тэ радейтан вӧчны? 8. Мый сійӧ сӧвмӧдӧ?

97 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво да сет ним. Лӧсьӧд да гиж текстлысь бӧръя абзацсӧ.

Нималана теннисистка Динара Сафина чужӧма Москваын. Теннисӧн ворсны босьтчӧма кӧкъямыс арӧссянь. Но таӧдз тӧдӧма нин, кыдзи ворсӧны сылӧн мамыс да вокыс. Мамыс, Рауза Исланова, — сылӧн медводдза тренер. Марат вокыс квайт арӧссянь нин тренируйтчӧма «Спартак» нима тенниснӧй клубын, кодӧн веськӧдлӧ Михаил батьыс. Том спортсменка, Россияын кындзи, тренируйтчис Испанияын. 2001-ӧд воын Динара Сафина пырис теннисӧн ворсысь нывбабаяслӧн ассоциацияӧ. 2002-ӧд воын Польшаса Сопот карын сійӧ лои профессиональнӧй турнирын медтом вермысьӧн. 2003-ӧд воын Италияын да 2005-ӧд воын Францияын бара на лоис вермысьӧн. 2005-ӧд воын жӧ Динара Сафина вермис Мария Шараповаӧс, коді сэки вӧлі мирса «медводдза ракеткаӧн». А 2009-ӧд воын ачыс лоис мирса «медводдза ракеткаӧн».

Быдлунъя олӧмын Динара — нюмбана да шань ныв. Радейтӧ футбол да «висьӧ» Мадридса «Реал» команда понда. Прӧст кадӧ радейтӧ кывзыны музыка, уна лыддьысьӧ, ветлӧ киноӧ. Роч вӧлӧгаысь ӧтдор, радейтӧ итальянскӧй да японскӧй кухня. Динаралӧн девиз: «Вӧча ставсӧ, мый вылӧ тырмас вынӧй».

Коми Республикалӧн мусерпас

98 удж. Тӧдмав, кыдзи шусьӧ мусерпас вылын тӧдчӧдӧм иныс.

Фотографияяс да план серти дасьты юӧр.

1. 2007-ӧд воын Россияын пансис проект... 2. Коми Республика пырӧдчис уджӧ. 3. Комиысь ин лоис став Россияса сизим чуймӧданатор лыдын. 4. Нималана инлӧн аслыспӧлӧслун. 5. Шойччӧй да ёнмӧдчӧй Чужан муын!

99 удж. Ас бӧрйӧм серти вуджӧд роч кыв вылӧ ӧти легенда.

Из бӧлбанъяс йылысь легендаяс.

Маньпупунёр бӧлбанъяс йылысь эм некымын легенда.

І.

Ӧти легендаын висьтавсьӧ, мый тайӧ сизим гӧраыс вӧлӧмаӧсь великан-самоедъясӧн. Мӧдӧдчӧмаӧсь найӧ Сибирӧ бырӧдны вогул войтырӧс. Кор найӧ кайӧмаӧсь Маньпупунёр вылӧ, юрнуӧдысьыслы син улас усьӧма вогулъяслӧн Ялпингнёр вежа гӧра. Аддзӧмторсьыс повзьӧмысла сизимнанныс измӧмаӧсь. Сэксянь и сулалӧны великанъяс сійӧ местаас, кодӧс йӧзыс нимтісны Маньпупунёрӧн (Из бӧлбанъяслӧн гӧраӧн).

ІІ.

Мӧд легендаын висьтавсьӧ, мый уна сюрс во сайын сизим ыджыдсьыс-ыджыд туша-мыгӧра морт уськӧдчисны манси войтыр вылӧ. Йӧзыс наысь пондасны пышйыны Из гӧраяслӧн кытш сайӧ. Печора ю дорын шойччигӧн найӧс суӧдасны великанъясыд да кӧсъясны нин вины. Но кыськӧ налы паныд петас дзор тӧдысь да пӧртас великанъяссӧ изйӧ. Сэксянь пӧ мансилӧн быд тӧдысь быть кайлӧ изъяс дорас содтыны вынсӧ.

Вогул — войвывса войтыр. Тадзи рочьяс важӧн шулісны ӧнія мансиӧс. Манси пырӧны финн-угор кывъя рӧдвуж котырӧ. Олӧны Тюмень обласьтса Югра (Ханты-Мансийскӧй) кытшын. Манси — кӧр видзысьяс.

Ӧтуввез отсӧгӧн тӧдмав, кыдзи воӧдчыны Маньпупунёрӧдз. Бӧрйы сэтысь фотографияяс, на отсӧгӧн лӧсьӧд виртуальнӧй экскурсия.

100 удж. Лыддьы текстъяссӧ. Мӧвпышт, кутшӧм жанрын гижӧма найӧс, гӧгӧрвоӧд.

Туристъяслӧн ордым корӧ.

1. Изьва районса Сизябск сикт нималӧ этнотуризмӧн. Тані висьталасны изьватаслӧн культура, обычайяс да традицияяс йылысь. «Войвыв сикт» туркомплекс базаын позьӧ тӧдмасьны изьваса кӧр видзысьяслӧн оласногӧн. Шыасьны позьӧ Вокуева Зинаида Павловна дорӧ 89125625228 телефон пыр. Оланінпасыс: Коми Республика, Изьва район, Сизябск сикт. 2. Сыктыв районса Межадор сиктын нималӧ Иван Павлович Морозов нима музей. Тані позьӧ тӧдмавны Коми Республикаса тӧдчана государствоса деятельлӧн олан туй да удж йылысь, этнография залын велӧдчыны быдсяма важ ворсӧмъясӧ. Музейын уджалысьяс нуӧдласны вежа ключьяс дорӧ, вайӧдласны вӧр керкаӧ, кӧні виччысьӧны коми мойдъясысь геройяс: Вӧрса, Васа, мича Ёма. Та кындзи чӧсмӧдласны бипур вылын пузьӧдӧм пӧсь чайӧн, пӧжалӧм картупельӧн, чӧскыд шаньгаясӧн да кӧвдумъясӧн. Шыӧдчыны позьӧ 8(2131)95-2-16, 89091232730, 89129638061 телефонъяс пыр. Оланінпасыс: Коми Республика, Сыктыв район, Межадор сикт.

Дасьты да дорйы «Миян районын (сиктын) экотуризм сӧвмӧдӧм» проект.

Проектлӧн план:

І.

1. Мӧвпышт да бӧрйы ас районысь экотуризм вылӧ лӧсялана ин. 2. Лӧсьӧд тайӧ ин дорӧ воӧдчан маршрут (шуам, районса юрсиктсянь). 3. Дасьты турбазалысь плансӧ, бӧрйы серпасъяс сы дорӧ. 4. Лӧсьӧд туристъяслы маршрутъяс, корсь юӧр налӧн аслыспӧлӧслун йылысь. 5. Артышт путёвкалысь донсӧ, вӧзйы дон лэдзӧмъяс. 6. Инды юӧр йитчӧм йылысь.

ІІ.

Дасьты «Power Poіnt» компьютер программа отсӧгӧн презентация либӧ «Publіsher» компьютер программа отсӧгӧн буклет.

ІІІ.

Лӧсьӧдчы дорйыны уджтӧ.

Проектсӧ позьӧ вӧчны ӧткӧн, ёртыдкӧд ӧтвылысь либӧ 3—4 морта чукӧрӧн.

  • Неылын гортсянь дзоньвидза шойччӧм
  • Аддзывны вӧрзьӧдлытӧм вӧръяс
  • Ветлӧдлыны медыджыд коми юті катамаранӧн
  • Вуграсьны мича инъясын
  • Пывсьыны коми пывсянын
  • Олыштны коми керкаын
  • Ветлыны коми вӧрті велосипедӧн

Группакӧд мунӧны куим велӧдӧм гид (кык нуӧдысь да бурдӧдысь)

Аскӧд колӧ босьтны резина сапӧг, поводдя серти паськӧм, термос, колана бурдӧдчантор, фотоаппарат, сьӧм, вежан паськӧм.

Туйыс мунӧ вӧрті, та понда вермас мунны оз быд морт.

101 удж. Гӧгӧрвоӧд коми шусьӧгъяссӧ.

Мортыд уджын мортъяммӧ, мортӧс удж мичмӧдӧ. Гортын — кыдз колӧ, а йӧзын — кыдз тшӧктасны. Быд пӧтка локтӧ аслас позйӧ.

102 удж. Комиӧд текстсӧ.

103 удж. Лӧсьӧд путешественниклысь паспорт.

104 удж. Комиӧд шусьӧгъяссӧ.


<Kodko @ Коми йӧзлӧн шылад : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 89-105.>


КОМИ ЙӦЗЛӦН ШЫЛАД

105 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Дасьты сы серти юалӧмъяс. Корсь содтӧд юӧр Семён Налимов йылысь.

Сигудӧк вӧчысь мастер.

Семён Иванович Налимов — сигудӧк вӧчысь тӧдчана мастер. Сійӧ чужӧма Сыктывдін районса Выльгорт сиктын. Семён Ивановичлы батьсяньыс вуджӧма киподтуйыс. Сійӧ тшӧкыда отсасьлӧма батьыслы тшупсьыны, вӧчавны пызан, улӧс, лабич, ӧшинь, ӧдзӧс да уна мукӧдтор. Сар армияын служитігӧн Семёнлы киас сюрас жугалӧм гитара. Вежон чӧж ноксяс сійӧ жугалӧмторнас да дзоньталас сідз, мый гитараыс кутас юргыны важсьыс ёна бурджыка. С. И. Налимовлӧн ки помысь петаліс 300 гӧгӧр ворсан сигудӧк. Наӧн ворсісны профессиональнӧй да самодеятельнӧй ворсысьяс. 1900-ӧд воын сылысь сигудӧкъяссӧ петкӧдлісны Парижын ставмирса выставка вылын. А 1915-ӧд воын сигудӧкъяс вӧчӧмысь Семён Ивановичӧс донъялісны «За усердие» зарни медальӧн. Роч йӧз шулісны сійӧс коми Страдивариӧн.

Тӧдмав, коді сійӧ Страдивариыс. Мыйӧн сійӧ нимавлӧма?

Лыддьы да гӧгӧрво Виктор Алексеевич Савинлӧн кывбурысь юкӧн. Гӧгӧрвоӧд кывбурлысь нимсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Кывзӧй классад тайӧ кывбур вылӧ лӧсьӧдӧм сьыланкывсӧ.

Сьӧлӧм сьылӧм. (Кывбурысь юкӧн.)

Унаысь ме сьывлывлі, Йӧзсянь «аттьӧ!» кывлывлі; Пӧлянӧн моз чипсася, Йӧз сьӧлӧмӧ чуксася Коми сьыланкывйӧн.

Менам сэтшӧм оланног: Овлӧ гажа, овлӧ шог. Гажа дырйи — ворсышта, Гаж кӧ бырӧ — шогсьышта Коми сьыланкывйӧн.

Сё майбырӧй, олӧмӧй, Гажа муын дзольгӧмӧй! Пӧрысьма кӧ — ланьтышта, Олӧм жальӧн казьтышта Коми сьыланкывйӧн.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс? 2. Кыдзи гӧгӧрвоан: «Пӧлянӧн моз чипсася, йӧз сьӧлӧмӧ чуксася коми сьыланкывйӧн»? 3. Мыйысь йӧзыс аттьӧалӧны авторсӧ?

Тӧдмав, нӧшта кутшӧм сьыланкывъяс лӧсьӧдіс Виктор Савин.

КАДАКЫВЛӦН ФОРМА АРТМӦДЫСЬ СУФФИКСЪЯС.

106 удж. «Сьӧлӧм сьылӧм» кывбурысь аддзы форма артмӧдысь суффикса кадакывъяс. Вуджӧд кадакывъяссӧ роч кыв вылӧ.

Кывтэчас артмӧ кык либӧ унджык кывйысь, кодъяс йитчӧны вежӧртас да грамматика боксянь. Кывтэчасын ӧти кывйыс сюрӧс (главнӧй), мӧдыс зависитысь. Сюрӧс кывсӧ пасъям Ч пасӧн, сысянь зависитысь кыв дорӧ сувтӧдам юалӧм. Кывтэчасын кывъясыс йитчӧны веськӧдлӧм либӧ сибӧдчӧм йитӧд отсӧгӧн.

Кыдзи йитчӧны

Сюрӧса кывйыс корӧ зависитысь кывлысь колана падеж форма либӧ кывбӧр. Сюрӧса кывйыс пырджык петкӧдлӧма кадакывйӧн, зависитысьыс — эмакывйӧн, нимвежтасӧн, лыдакывйӧн.

Юала мамлысь, ворсі пӧлянӧн, сёрнитӧ мекӧд, висьталі сёысь. НО: сылӧн вокыс, велӧдысьлӧн пызан, дзебсис лым улӧ.

Зависитысь кывйыс оз вежлась, йитчӧ сюрӧса кыв дорӧ. 1. Сюрӧса кывйыс петкӧдлӧма эмакывйӧн, зависитысьыс — эмакывйӧн, кывбердӧн, лыдакывйӧн, нимвежтасӧн, шӧркывйӧн.

пу керка

мича ныв

дас морт

менам бать

усьӧм лым

2. Сюрӧса кывйыс петкӧдлӧма кадакывйӧн, зависитысьыс — кадакывбердӧн, инфинитивӧн.

Водз чечча, велӧдча сьывны.

107 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ кывтэчасъяссӧ. Уджав ӧтлаын класса ёртыдкӧд. Отсӧг вылӧ босьт «Коми-роч кывчукӧр».

кужысь пӧль

бадь пу пӧлян

ылӧдз кылӧ

колип ногӧн сьылӧ

лэчыд гор

вуджӧ мӧдлапӧлӧ

лэбзьӧ ылӧ

качӧ вылӧ

108 удж. 107-ӧд уджын сетӧм кывтэчасъясысь инды сюрӧса да зависитысь кывъяссӧ, налысь йитӧдсӧ.

109 удж. Мичаа лыддьы да гӧгӧрво. Кӧсйӧм серти велӧдчы сьывны сьыланкывсӧ шылад урок вылын ӧти класса велӧдчысьясыдкӧд.

Бадь пу пӧлян.

Быдтор кужысь пӧльӧй Вӧчис бадь пу пӧлян. Шыыс ылӧдз кылӧ, Колип ногӧн сьылӧ: Чив-чив-чив да Ту-ту-ту, Садьмы вӧр-ва, Садьмы му.

Асывнас ме чечча, Эжва дорӧ лэчча. Лэчыд пӧлян горсьыс Аслам лолӧй ворсӧ: Чив-чив-чив да Ту-ту-ту, Садьмы вӧр-ва, Садьмы му.

Пӧлянӧйлӧн гӧлӧс Вуджӧ мӧдлапӧлӧдз, Лэбзьӧ ылӧ-ылӧ, Качӧ вылӧ-вылӧ: Чив-чив-чив да Ту-ту-ту, Садьмы вӧр-ва, Садьмы му.

110 удж. Велӧдчы вӧчны гум пӧлян. Гиж текстсӧ шыпасъяс тэчӧмӧн да скобкаяс восьтӧмӧн. Торйӧдӧм кывтэчасъяслысь пасйы йитӧдсӧ. Вочавидз юалӧм вылӧ.

Пӧлянъяс вылӧ гум чукӧртлӧны арнас. Сэки гумыс воӧм да чорыд. Кымын тшупӧд гум вылас, сымында и пӧлян позьӧ вӧчны. Гӧрӧд улӧ кольлӧны сантиметр гӧгӧр да вундыштӧны лэчыд пуртӧн. Быд гӧрӧд кутӧ пӧлянлыслысь шысӧ. Быд гӧрӧдлӧн аслыспӧлӧс шы. Гум пӧлян вевдортіыс вӧлыштӧны пуртӧн, медым пӧляныс лӧсьыда пуксяс вомдорад.

Грамматикаысь кутшӧм кесйӧгъяс уськӧдін тӧд вылӧ, медым колана ногӧн гижны текстсӧ?

111 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да тӧдмав, кутшӧм нималана музыковед да композитор йылысь мунӧ сёрниыс.

Тайӧ мортыс — РСФСР-са культураын да Коми АССР-са искусствоын нимӧдана уджалысь, Коми Республикаса Государственнӧй премияа лауреат. Сійӧ чужӧма 1921-ӧд вося урасьӧм 27-ӧд лунӧ Сыктывдін районса Нювчим посёлокын. Войнаӧдз Визин школаын велӧдӧма математика. 1944—1945-ӧд воясӧ дорйӧма вӧрӧгъясысь Айму. Война бӧрын сійӧ помалӧма Коми государственнӧй пединститут. Сэсся веськӧдлӧма Сыктывкарса музыкальнӧй училищеӧн, кӧні абу сӧмын велӧдӧма математика да физика, но и ачыс велӧдчӧма музыкальнӧй искусствоӧ. Уна во чӧж сійӧ уджалӧма Наука академиялӧн Коми филиалын, ветлӧма фольклор экспедицияясӧ, чукӧртӧма важ коми сьыланкывъяс да ворсан инструментъяс. Нималана фольклорист Анатолий Константинович Микушевкӧд да Юрий Герасимович Рочевкӧд сійӧ дасьтӧма куим тома «Коми йӧзкостса сьыланкывъяс» небӧг. Тайӧ уджсӧ 1972-ӧд воын пасйӧмаӧсь Коми АССР-са Государственнӧй премияӧн. Сійӧ йӧзӧдӧма йӧзкостса шылада инструментъяс йылысь 50 сайӧ научнӧй удж. Вӧлӧма йӧзкостса смотръяс да фестивальяс котыртысьӧн, пырлӧма СССР-са композиторъяс котырӧ.

113 удж. Мичаа лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Кадакывъяссӧ сувтӧд колана кадын.

Александр Гениевич Горчаков чужис 1951-ӧд вося урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лунӧ. Вит арӧссянь сійӧ заводитіс велӧдчыны ворсны баянӧн. Нёль во А. Горчаков велӧдчис Сыктывкарса музыкальнӧй школаын. Помаліс Сыктывкарса музыкальнӧй училище. Уджаліс чужан сиктса музыкальнӧй школаын баянӧн ворсны велӧдысьӧн. Сэсся помаліс консерватория. А. Г. Горчаков лӧсьӧдіс шылад уна сьыланкывлы, гижис П.Вегин кывъяс вылӧ вит романс.

114 удж. Аддзы шылад инструментлысь нимсӧ.

Тӧдмав нӧшта коми шылад инструмент ним, корсь сылысь серпассӧ, тӧдмӧд ёртъястӧ.

115 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Содты лӧсялана кывъяс.

Коми йӧз важысянь нин вӧдитчылісны шылада инструментъясӧн: сюмӧд килльӧн, каля пӧлянӧн, чипсанӧн, сюмӧд буксанӧн, сигудӧкӧн, брунганӧн, балалайкаӧн, пу барабанӧн, тотшкӧдчанӧн, жыннянӧн, торганӧн, сярганӧн, гудӧкӧн, гырничӧн. Коми йӧзлӧн унджык шылада инструментыс артмис гортгӧгӧрса олӧмысь. Пу барабанӧн чуксавлісны йирсьыны мӧсъясӧс луд вылӧ. Пу барабанӧ тотшкӧдчӧмӧн повзьӧдлісны ошъясӧс, медым эз петны вӧрысь да эз косявлыны подаясӧс. Пӧлянъясӧн повзьӧдлісны лэбачьясӧс кӧдзас кокалӧмысь. Сярганӧн, тотшкӧдчанӧн да шур-шарӧн бурӧдлісны бӧрдысь кагаӧс. Вӧралысьяс кыйсигӧн чуксалісны чипсанӧн сьӧлаясӧс. Жыннян ӧшӧдлісны подалы сьыліас. Вошас кӧ сійӧ, ӧдйӧджык жыннян шы улас аддзасны. Гырничьясын видзлісны йӧла вӧлӧга.

Тӧдмав, кутшӧм шылада инструментъяс воисны гортгӧгӧрса олӧмысь.

116 удж. Лыддьы да гӧгӧрво.

Илля лунӧдз челядьлы эз лэдзлыны пӧлясьны. Шулісны, мый пӧлясян кӧ — сюыд кынмас. А Илля лунсянь позьӧ вӧлі ворсны чипсанӧн заргумысь.

важся сигудӧк

ӧнія сигудӧк

117 удж. Мичаа лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Дасьтысь колана ногӧн лыддьыны лыдакывъяссӧ.

Войдӧр сигудӧк вӧлі медся нималана, радейтана да тшӧкыда паныдасьлана коми йӧзкостса шылада инструментӧн. Сигудӧк — пуысь да вӧв бӧжысь вундӧм куим-ӧ-нёль сиысь скрипка моз вӧчӧм ворсан инструмент. Вуджыс ньӧв кодь, вӧчӧма льӧмйысь либӧ тусяпуысь. Сигудӧк кӧрӧб вӧчлісны пипуысь, пожӧмысь, ловпуысь, ньывйысь. Сигудӧклӧн кузьтаыс 60—75 сантиметр, пасьтаыс 14—20 сантиметр. Ворсӧны сигудӧкӧн пукалӧмӧн.

118 удж. Велӧдчам вӧчны сёй пӧлян.

Медым вӧчны пӧлян, медводз кӧтӧдӧны сёй. Кӧтӧдӧм ёкмыльысь вӧчӧны петук мыгӧр. Ёсь бедьторйӧн мыгӧрсӧ ӧтар-мӧдарсяньыс розьӧдӧны. Сёйысь вӧчӧм петук юрӧ сідз жӧ вӧчӧны пӧлясян розь. Сёй пӧлян косьтӧны, а сэсся калитӧны пачын.

119 удж. Лыддьы текстсӧ да аддзы кадакывъяссӧ, инды налысь суффиксъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Выльгортын, Сыктывдін районса юрсиктын, олӧ енбиа морт, самодеятельнӧй композитор Михаил Иванович Оверин. Челядьдырйиыс, школаын кындзи, велӧдчис тшӧтш Сыктывкарса музыкальнӧй школаын. Шӧр школа помалӧм бӧрын пырис велӧдчыны ворсны баянӧн Сыктывкарса музыкальнӧй училищеӧ. Велӧдысьнас вӧлі Коми муын пыдди пуктана, нималана морт, шылад тэчысь Яков Сергеевич Перепелица. Училище бӧрын Михаил Оверин локтіс уджавны ас чужан сиктса культура керкаӧ. Уджалігӧн нин помаліс Перымса культура институт. 1994-ӧд восянь Михаил Иванович босьтчис лӧсьӧдны сьыланкывъяслы шылад. Медводз гижис челядьлы сьыланкывъяс, а сэсся вокальнӧй ансамбльяслы да хоръяслы. Сійӧ гижӧ сьыланкывъяс и йӧзкостса театрын ворсысьяслы. М. И. Оверин петкӧдчывлӧ аслас сьыланкывъясӧн «Василей» гаж дырйи Кулӧмдін сиктын. Эз ӧтчыдысь нин сійӧ босьтлы медводдза места да «Видзӧдысьяслы сьӧлӧм вылӧ воӧм сьыланкыв» призъяс.

1. Олӧ-ӧ тіян сиктын (карын, районын) шылад тэчысь? 2. Кутшӧм произведение (шылад, сьыланкыв) сылысь тэ кывзылін? 3. Кажитчис-ӧ сійӧ тэныд?

120 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс.

Александр Георгиевич Осиповлысь нимсӧ бура тӧдӧны миян республикаын. Сылысь сьыланкывъяссӧ радейтӧны да сьылӧны оз сӧмын профессиональнӧй артистъяс, но и художественнӧй самодеятельносьтса сьылысь-йӧктысьяс. Александр Георгиевич уна вын сетіс коми национальнӧй музыка велӧдӧмлы да туялӧмлы: ветлӧдліс республика пасьта, чукӧртавліс коми йӧзкостса сьыланкывъяс. Чужӧма Александр Осипов 1923-ӧд вося рака тӧлысь 15-ӧд лунӧ Кӧрткерӧс районса Шойнаты сиктын. Водз кольӧма бать-мамтӧг да быдмӧма челядь керкаын. Ичӧтсяньыс сійӧ радейтӧма ворсны балалайкаӧн, ас кежысь велӧдӧма нотаяс. Великӧй Отечественнӧй война кадӧ 19 арӧсӧн доброволечӧн мунӧма фронт вылӧ. Война нэм кежлӧ вӧчис музыкантӧс инвалидӧн, сылы быть ковмис эновтны скрипкаӧн ворсӧм. Госпитальысь воӧм бӧрын сійӧ пырис уджавны Коми АССР-са государственнӧй ансамбльса хорӧ. Ансамбльын уджалігӧн чужис мӧвп — велӧдчыны хорӧн веськӧдлысьӧ да лоны композиторӧн. Ӧнӧдз на юргӧны сылӧн «Луныс коли важӧн», «Пӧпутчик», «Менам Отчизна», «Кор ми аддзысьлам тэкӧд» да мукӧд сьыланкыв. Уна кӧсйис вӧчны композитор йӧзлы, но 1973-ӧд воӧ сьӧкыда висьӧм бӧрын кувсис Москваын.

121 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво да вуджӧд роч кыв вылӧ. Сет текстыслы ним.

Ирина Ивановна Чувьюроваӧс бура тӧдӧны Выльгортса олысьяс. Сійӧ уджалӧ юрсиктса культура керкаын. Чужӧма Ирина Ивановна Печора районса Соколов сиктын. Олӧма бабыскӧд да ичӧтсяньыс ёна отсасьӧма сылы гортгӧгӧрса уджын. Рытъяснас Ирина Ивановна ветлӧдлӧма Соколовса народнӧй хорӧ сьывны. Ёна радейтӧма видзӧдны гудӧкасьысьлӧн тэрыба ворсысь чуньяс бӧрся. Аслыс окота лоӧма велӧдчыны ворсны сідз жӧ. Ирина Чувьюрова локтӧма Сыктывкарӧ да пырӧма 2-ӧд номера педучилищелӧн музыкальнӧй юкӧнӧ. Сёрӧнджык вуджӧма велӧдчыны ӧтиӧд номера педучилищеӧ да лоӧма велӧдысьӧн. Кык во Ирина Ивановна велӧдӧма Изьва районын Мокчой сиктса школаын ичӧт класса челядьӧс. Уджалӧма ӧттшӧтш и сиктса клубын. Музыкаысь содтӧд тӧдӧмлунъяс шедӧдӧм могысь сійӧ нӧшта помалӧма Сыктывкарса культура колледж. 1997-ӧд восянь Ирина Чувьюрова веськӧдлӧ хорӧн Выльгорт сиктса культура керкаын. Сійӧ уджалӧ кык коллективкӧд: ветеранъяслӧн «Мастерицы» ансамблькӧд да томджыкъяслӧн «Зӧнзӧвӧй» котыркӧд. Налысь репертуарсӧ озырмӧдӧ ас сьыланкывъясӧн, ачыс жӧ ворсӧ баянӧн. Ирина Чувьюрова аслас кывъяс вылӧ лӧсьӧдӧ сьыланкывъяс. Унаӧн радейтӧны кывзыны да сьывны сылысь сьыланкывъяссӧ.

122 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд текст серти юалӧмъяс.

«Пелысь мольяс» ансамбль — вермысьяс лыдын.

Коми Республикаса В. Т. Чисталёв нима культура колледжса «Пелысь мольяс» ансамбль уналаын тӧдӧны. 2010-ӧд воын ансамбльса сьылысь-йӧктысьяс ветлӧмаӧсь Санкт-Петербургӧ Войтыркостса хореографическӧй творчество донъялан витӧд фестиваль-конкурс вылӧ да лоӧмаӧсь мӧд степеня лауреатъясӧн. «Пелысь мольяс» ансамбль пасйӧмаӧсь «За самобытность и бережное сохранение фольклорного наследия» нима дипломӧн, кодӧс сетӧмаӧсь сӧмын ӧти котырлы. А фестиваль вылӧ волӧмаӧсь абу сӧмын Комиысь, но и Белоруссияысь, Татарстанысь, Карелияысь, Тюменьысь, Великий Новгородысь, Тольяттиысь, Мурманскысь, Краснодарысь, Курскысь да мукӧдлаысь. Став коллективас енбиа артистъяс, зэв мичаа сьылӧны-йӧктӧны, уна рӧма костюмъясныс гажӧдӧны син, но став котыр пӧвстысь медбурӧн лоис «Пелысь мольяс» ансамбль.

123 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Гиж кадакывъяссӧ да инды налысь суффиксъяссӧ.

«Зарни Ань» ансамбль котыртчис Сыктывкарын 1996-ӧд вося моз тӧлысьӧ. Сьылан котырыс петкӧдчылӧ уна пӧлӧс конкурсын да фестивальын, тӧдса йӧзкостса сьылан радейтысьяслы Коми муын да Россия пасьтала. Найӧ петкӧдчыны ветлӧны и суйӧр сайӧ: Финляндияӧ, Эстонияӧ да мукӧдлаӧ. Ансамбльын медводз вӧлӧма вит морт. А ӧні сьылӧны да йӧктӧны куимӧн: Михаил Бурдин — Коми Республикаса нимйӧза артист; сылӧн гӧтырыс — Коми Республикаса нимйӧза артистка Любовь Бурдина, да сьылысь Наталья Тимушева. Котырыслӧн репертуарыс йитӧ ӧнія да важ коми йӧзлысь традиционнӧй культурасӧ. Быд произведениеын кылӧны сигудӧклӧн, брунганлӧн, зэр шылӧн, пӧлянлӧн, чипсанлӧн шыяс. Нывъяслы дыркодь ковмывлӧма велӧдчыны ворсны коми инструментъяснас, мед эськӧ ставыс лӧсяліс ӧта-мӧдыскӧд: и шыладыс, и сьыланкывлӧн кывъясыс, и йӧктӧмыс, и ворсанъяслӧн юргӧмыс. «Зарни Ань» ансамбльын сьылысьяс быд петкӧдчӧм кежлӧ дасьтӧны аслыспӧлӧс мича паськӧм. Ансамбль дасьтыліс нин некымын компакт-диск.

Чукӧрт юӧр да гиж аслад карса (сиктса) сьылысь-йӧктысь котыр йылысь неыджыд висьт.

124 удж. Комиӧд текстсӧ.


<Kodko @ Миян лыддьысянін : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 106-114.>


МИЯН ЛЫДДЬЫСЯНІН

125 удж. Фотосерпасысь тӧдмав небӧгкудлысь нимсӧ. Кутшӧм карын сійӧ сулалӧ?

126 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ да гӧгӧрвоӧд француз гижысь Даниэль Пеннаклысь кывъяссӧ.

«Небӧгъяс отсӧгӧн челядь велӧдчӧны гӧгӧрвоны мӧд мортӧс, радлыны сы понда — сӧмын тадз позьӧ тӧдмавны мӧд мортлысь дойсӧ да сылысь шудсӧ».

127 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Миян лыддьысянін.

Миян карын эм уна лыддьысянін. Тайӧ Коми Республикаса национальнӧй небӧгкуд, Сыктывкарса шӧр лыддьысянін, С. Я. Маршак нима челядьлы лыддьысянін, Коми Республикаса том йӧзлӧн лыддьысянін да уна мукӧд. Ме кӧсъя висьтавны велӧдчанінса лыддьысянін йылысь. Миян школаын эм неыджыд, но бур небӧгкуд. Кор сэтчӧ пыран, веськыдвылас сулалӧны небӧг джаджъяс, а шуйгавылас — челядьлы лӧсьӧдӧм пельӧс. Веськыда сулалӧ ыджыд лыддьысян пызан. Веськыдвылас да шуйгавылас эм научнӧй, художественнӧй да публицистическӧй литератураа джаджъяс. Сідз жӧ небӧг джаджъяскӧд орччӧн эм небӧгъяс видзанін. Лыддьысянінас уджалӧ Светлана Ивановна. Сійӧ радпырысь миянлы отсалӧ корсьны колана небӧг. Светлана Ивановна котыртӧ фестивальяс, литературнӧй гажъяс, гижысьяскӧд аддзысьлӧмъяс. Ставыс тайӧ отсалӧ сӧвмӧдны челядьлысь тӧдӧмлунъяс, велӧдӧ колана ногӧн коллявны прӧст кад. Медбӧръяысь миян лыддьысянінын ме вӧлі куим лун сайын, лыдди Галина Бутыревалысь выль гижӧдъяс да Фёдор Тютчевлысь кывбуръяс.

1. Кутшӧм небӧгкудъяс йылысь мунӧ сёрниыс? 2. Кутшӧм велӧдчанінса небӧгкудйыс? 3. Мый сэні эм? 4. Коді сэні уджалӧ? Кыдзи отсалӧ корсьны колана небӧг? 5. Кутшӧм лыддьысянінъяс эмӧсь тіян карын (сиктын)? 7. Радейтан-ӧ тэ ветлыны лыддьысянінӧ?

128 удж. Мичаа лыддьы текстсӧ да аддзы шусьӧгъяссӧ. Нӧшта кутшӧм шусьӧгъяс тӧдан нянь йылысь?

Шондібанӧй, небыд няньӧй!

Нянь эм нянь. Нинӧмӧн сійӧс он веж. Нинӧмкӧд он ӧткодяв. Ставӧн тӧдӧны, мый олӧм абу шань, кор абу нянь. Йӧз паметьӧ весиг кольӧма шусьӧг «Кутшӧм няньтӧгыд куш да вильыд». «Шондібанӧй, небыд няньӧй, мамӧлӧн пӧжалӧмӧй!»— сьывсьӧ йӧзкостса сьыланкывйын. Чолӧмасигӧн йӧз нэмсӧ силісны ӧта-мӧдыслы нянь да сов. Кӧзяинӧс, семья кутысьӧс, бать-мамлысь надеясӧ, шулісны эз прӧстӧ вердысьӧн — няньӧн вердысьӧн. Эм кӧ пӧ кӧрӧвай, сэк и коз улын рай — сы вӧсна мый оз пась шонты, а нянь. Уджалысь мортлӧн пызан вылысь нянь оз шыбитсьы. Тшыг сьӧд вояс тӧдлысь арлыдаджык йӧз бура тӧдӧны, мый нянь — сійӧ олӧм. Мед эськӧ и талунъя том войтыр гӧгӧрвоисны, мый «ваыд — матушка, а няньыд — батюшка».

129 удж. Скобкаын сетӧм кывъяссӧ сувтӧд колана вежлӧг формаын.

1) Удж мортсӧ мичмӧдӧ. 2) (Ас) некод абу йӧй. 3) Мудеркӧд эн тӧдмась, ас кодь ёртӧс корсь. 4) Быд мортлӧн ӧти мам, ӧти сылӧн и чужан му. 5) Чужан позйыд быдӧнлы дона. 6) Чер тыш плешкӧн он жугӧд. 7) Скуп мортыд тӧвнас весиг лым он босьт. 8) Позтӧг сӧмын кӧк олӧ.

130 удж. Лӧсьӧд висьтсӧ колана ногӧн.

Менам радейтана гижысь.

Елена Габова — тӧдчана вуджӧдчысь, вуджӧдіс роч кыв вылӧ Геннадий Юшковлысь мойдъяс, Елена Козловалысь гижӧдъяс, Алексей Поповлысь «Аддзысьлӧмъяс» повесьт, Владимир Тиминлысь «Эжва Перымса зонка» повесьт.

Е. В. Габовалысь гижӧдъяссӧ вуджӧдӧма уна мукӧд кыв вылӧ.

Елена Габова сетӧ аслас геройяслы озыр пытшкӧслун. Петкӧдлӧ том йӧзлысь олӧмын сьӧкыдлунъяс венӧм, ошкӧ буртор вӧчӧмысь да бура велӧдчӧмысь.

Менам радейтана гижысь — Габова Елена Васильевна. Сійӧ тӧдчана гижысь Коми Республикаын. Чужис лӧддза-номъя сизимӧд лунӧ сюрс ӧкмыссё ветымын кыкӧд воын юркарын. Помаліс Союзса кинематография институтын сценарнӧй факультет. Уджаліс газетъясын, телевидениеын.

Гижӧмӧ пырӧдчан туйсӧ Елена Габова заводитіс Вӧркута карын, гижис аканьяс театрлы пьесаяс. Челядьлы медводдза небӧгыс петіс сюрс ӧкмыссё кӧкъямысдасӧд воын, шусис «Гришуня на планете Лохматиков». Сідз жӧ петісны «Двойка по поведению», «Тайкина тайна», «Варёная сосулька» да мукӧд. Небӧгъясас гижӧма челядьлӧн велӧдчӧм да олӧм йылысь. Геройясыс ёнджыкасӧ гырысь классын велӧдчысьяс, олӧмӧ пырӧдчысьяс.

131 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да юалӧмъяс серти лӧсьӧд ас гижӧд.

Гортса небӧгкуд.

Гортын менам эм неыджыд небӧгкуд. Сэні уна пӧлӧс интереснӧй небӧг: энциклопедияяс, фантастика, челядьлы гижӧдъяс. Небӧгкудсӧ котырын заводитісны чукӧртны менам чужтӧдз на. Ӧні сэні чукӧрмӧма уна небӧг. Миян котырын радейтӧны лыддьысьны, ышӧдӧны та вылӧ и менӧ. Бать-мам тшӧкыда ньӧбӧны выль небӧгъяс. Ме аттьӧала найӧс таысь.

1. Эм-ӧ тэнад гортса небӧгкуд? 2. Кутшӧм сійӧ? 3. Мый сэні эм? 4. Тшӧкыда-ӧ ньӧбанныд выль небӧгъяс? 5. Гортса небӧгкудйысь кутшӧм небӧгӧн медъёна вӧдитчан тэ, бать-мамыд? 6. Коді гортад медъёна радейтӧ лыддьысьны? 7. Кутшӧм небӧг тэ неважӧн лыддин? 8. Кутшӧм лыддьӧм небӧг медся ёна воис сьӧлӧм вылад?

132 удж. Содты лӧсялана антоним.

1) Кӧн уна сёрни, сэн этша удж. 2) Сьӧлӧмыд кӧ ыджыд, быд удж ичӧт. 3) Шудыд да шогыд ӧти доддьын ветлӧны.

133 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ. Аддзы нимвежтасъяс, инды налысь вежлӧгсӧ.

Менам радейтана гижӧд.

Менам радейтана гижӧд — Елена Габовалӧн «Беличья шкурка» повесьт. Шӧр геройясыс тайӧ повесьтын Натка да сылӧн ёртъясыс. Наташа батьыскӧд муніс ур кыйны. Сійӧ кӧсйис ур ку пась вурӧдны. Ёртъясыс тӧдмалісны да дивитісны сійӧс. Весиг радейтана мортыс эз гӧгӧрво, мыйла колӧ виавны пемӧсъяссӧ. Медбӧрын Натка гӧгӧрвоис, мый оз ков сӧмын ас йывсьыд мӧвпавны. Меным кажитчӧ тайӧ гижӧдыс сійӧн, мый том йӧз кужӧмӧн корсьӧны сьӧкыдлунъясысь петан туйсӧ. Повесьтсӧ гижӧма кокни кывйӧн.

Челядь гижӧдысь

134 удж. Лӧсьӧд висьт аслад радейтана гижӧд йылысь план серти.

1. Радейтана гижӧд. 2. Автор йылысь. 3. Гижӧдлӧн тема. 4. Шӧр герой(яс)ӧс серпасалӧм да донъялӧм. 5. Ас мӧвпъяс тайӧ гижӧд йывсьыс.

Лыддьы Е. Габовалысь «Зануда Дёма» да «Беличья шкурка» повесьтъяс да тӧдмав юржуглансӧ.

Сувтсаног: 7. Мый вунӧдіс Маша вӧрӧ походӧ мунігӧн да мыйла сійӧ бӧр бергӧдчыліс? 3. Висьталӧй нимсӧ Зануда Дёмалысь. 4. «Зануда Дёма» повесьтын челядь ворсісны стадион вылын. Висьталӧй спортсменкалысь овсӧ, код нимӧн шусьӧ стадионыс. 8. Роч литератураысь кутшӧм героинякӧд орччӧдӧ Наткаӧс Юра? Вомӧнног: 1. Кыдзи шуӧны шӧр геройсӧ «Беличья шкурка» повесьтын? 6. Мый козьналіс Машалы Дёма «Зануда Дёма» повесьтын? 2. Кыдзи шуӧны медбур ёртсӧ Наткалысь? 5. Роч литератураса «Война и Мир» романысь кутшӧм героиня кодьӧн кӧсйӧ лоны Натка?

135 удж. Лыдакывъяссӧ гиж кывъясӧн да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

Нёль пеля да кык кынӧма. Коді тайӧ? Кык вок орччӧн олӧны, а ӧта-мӧдсӧ оз аддзыны.

136 удж. Висьтав, мыйӧн лоӧны тӧдчӧдӧм кывъясыс: синонимӧн, антонимӧн, омонимӧн.

Мый кӧть сёрнит, Мый кӧть висьтав, Мый кӧть гарав, Мый кӧть шу, Сӧмын лёк кывйӧн эн лысьт тэ Видны ассьыд чужан му.

137 удж. Комиӧд текстсӧ.

138 удж. Содты лӧсялана морта суффиксъяс

1. Кутшӧм паськыд миян Коми муным, Мыйта колӧ помсянь помӧдз мунны.

2. Зарни пиӧ, узь нин, узь, Сьӧлӧмшӧрӧй, узь нин, узь. Батьыд муніс вӧравны, Мамыд муніс уджавны.

139 удж. Комиӧд социальнӧй акция нимъяс. Вӧчӧй ӧтувъя удж (фестиваль, выставка, гаж, небӧг чукӧртӧм да козьналӧм).


<Kodko @ Тшӧтшъяяс. Ёртъяс : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 115-121.>


140 удж. Комиӧд сетӧм кывъяссӧ. Вӧдитчы выль кывъясӧн да кывчукӧръясӧн. Тэч кывъяссӧ юржугланӧ. Инды на пиысь синонимъяс. 3—4 кывйӧн лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1) Гажӧдчан ёртыд джын ёрт на: воан кӧ шогӧ, югзьӧдас бокӧ. 2) Ӧти чаг вылын олӧны.

141 удж. Лыддьы да гӧгӧрво нывкалысь гижӧдсӧ. Корсь текстысь тэныд лӧсялана да лӧсявтӧм мӧвпъяс, содты таблицаӧ. Дасьтысь гӧгӧрвоӧдны бӧрйӧмтӧ.

Нывкаяслӧн, зонкаяслӧн, верстьӧяслӧн эм ӧти либӧ унджык ёрт. Ӧтияскӧд ми важӧн нин ёртасям, мӧдъяскӧд сӧмын на тӧдмасим. Кодкӧ чайтӧ, мый налӧн зэв уна бур ёрт, а кодкӧ оз вермы бӧрйыны ӧтикӧс. Но ставлӧн-ӧ эм прамӧй ёрт, кодлы абу веськодьӧсь тэнад вермӧмъяс, гаж да шог? Ме ногӧн, мортыслӧн став тӧдсаыс оз вермы лоны ёртӧн. Эмӧсь сэтшӧм йӧз, кодъяс оз эскыны ёртасьӧмӧ. Найӧ чайтӧны, мый весиг медся матыс морт вермас вузавны сьӧкыд кадӧ. Гашкӧ, тайӧ и збыль тадзи? Сӧмын меным оз эскыссьы таӧ. Сідз кӧ нин артмис, чайта, и ёртасьӧмыс эз вӧв. Ёртасьнытӧ ӧд колӧ на кужны! Унджыкӧн оз вермыны бур ёрттӧг. Сьӧкыд овны, кор некодкӧд юксьыны не сӧмын шогӧн, но и радлунӧн, некодлы звӧнитлыны да некодкӧд гуляйтны. А медся бур ёрткӧд позьӧ шӧпкӧдчыштны, висьтавны ӧта-мӧдлы гусяторъяс. И тӧдан, мый некод тэ вылын оз серав, а став висьталанторйыс коляс ті костын. Но и аддзыны татшӧм ёрттӧ сьӧкыд. Оз ӧд прӧста шуны, мый ёртасьӧмыд — сьӧкыд удж. Ставлӧн ас видзӧдлас ёртасьӧм вылӧ. Быд морт аддзӧ мирсӧ аслыспӧлӧса. Ме чайта, мый быд мортлы зэв ёна колӧ бур ёрт. Ӧд сійӧ — олӧмын мытшӧд. И тэнад кӧ эм татшӧмыс, пыдди пукты сійӧс, вылӧ донъяв ёртасьӧмтӧ!

Весиг медся матыс морт вермас вузавны сьӧкыд кадӧ.

ЙЫЛЫСЬ КЫВБӦР.

Йылысь кывбӧр сулалӧ эмакыв да нимвежтас бӧрын, гижсьӧ торйӧн.

Коми кыв урок вылын ми сёрнитім тшӧтшъяяс йылысь. Экскурсия дырйи ми унатор тӧдмалім йӧзӧс дорйысьяслӧн удж йылысь. Конкурс кежлӧ ме дасьті ас йылысь висьт. На йылысь ми лыддим «Йӧлӧга» газетысь.

142 удж. Комиӧд скобкаын сетӧм кывъяссӧ. Лыддьы сёрникузяяссӧ.

1) Ме кӧсъя висьтавны ёртъяс йылысь. 2) Ми дасьтам юӧр Ижевскӧ ветлӧм йылысь. 3) Кытысь позьӧ тӧдмавны та йылысь? 4) Тіян йылысь гижӧмаӧсь районса газетын. 5) Коми литература урок вылын ми сёрнитім Б. Шаховлӧн «Тшӧтшъяяс» роман йылысь. 6) Висьтыштӧй миянлы ас йылысь. 7) Коми наука шӧринын 8-ӧд класса велӧдчысьяс унатор тӧдмалісны Коми Республика йылысь.

143 удж. Помав сёрникузяяссӧ. Аддзы лӧсявтӧм сёрникузя.

144 удж. Лыддьы, гӧгӧрво висьт юкӧнсӧ, сет ним. Лӧсьӧд юалӧмъяс.

Менӧ шуӧны Юра Пыстинӧн. Менсьым ёртӧс шуӧны Женя Синицынӧн. Миян йылысь шуӧны, мый миян ӧткодь овным. Вуджӧдны кӧ роч кыв вылӧ Пыстинсӧ — лоӧ Синицын, Синицынсӧ кӧ комиӧдны — лоӧ Пыстин. Женя да ме йылысь шуӧны, мый миянӧс пӧ кӧдзыд йиа ваӧн он вермы торйӧдны. Женя — менам медбур ёрт. Ме уна буртор верма сы йылысь висьтавны. Сійӧ лӧсьыдик чолкаторйӧн шырӧм юра. Сылӧн ставыс лючки-бура артмӧ. Гижӧ зэв мичаа. Школаын бура велӧдчысьяс лыдын. Бура котралӧ лызьӧн. Сы йылысь тшӧкыда гижӧны школаса стенгазетын. А ӧтчыд ми Женякӧд вундалім менам бабӧлӧн небӧгысь геройясӧс да школаын лэдзим стенгазет. Та йылысь тӧдмаліс менам бабӧ да ёна и видіс небӧг вундалӧмысь.

145 удж. Текст дорӧ лӧсьӧд план да гиж изложение.

Кык ёрт.

Мунісны вӧрӧд кык ёрт. Налы друг паныдасис ош. Ӧтиыс уськӧдчис пышйыны, кайис пу вылӧ да дзебсис. А мӧдыс коли туй вылас. Вӧчны нинӧм — сійӧ водіс муас да лэдзчысис кулӧм улӧ. Ош матыстчис сы дорӧ да кутіс исавны. Сійӧ и лолавнысӧ дугдіс. Ош исалыштіс сылысь чужӧмсӧ. Чайтіс, мый кулӧма, да вешйис. Кор ош муніс, пу вылысь лэччис ёртыс да кутіс серавны: — Мый ошкыс тэныд пеляд вашкӧдіс? — Ошкыс шуис меным, мый омӧльӧсь сійӧ йӧзыс, кодъяс эновтӧны ёртсӧ сьӧкыд здукӧ.

146 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ да гӧгӧрвоӧд.

1) Ёртыд аддзысьӧ шог дырйи. 2) Висьтав, коді тэнад ёртыд, и ме висьтала, коді тэ. 3) Выль ёртъястӧ аддзы, а важсӧ эн вунӧд. 4) Налӧн гӧныс ӧтилаӧ йитчӧма, оз торйӧдчывны.

147 удж. Лыддьы висьтсӧ, гӧгӧрво да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Ӧньӧлы батьыс вайис Ленинградысь апельсин: уна-уна, ыджыд сетка тыр. — Батюк, позьӧ ме гоз-мӧд апельсин нуа школаӧ? — ӧшйис батьыслы сьыліас Ӧньӧ. — Да, босьт, — нюммуніс батьыс. Ӧньӧ тыртіс зепъяссӧ батьыслӧн гӧснечӧн. Мӧд луннас урокъяс бӧрын Ӧньӧ локтіс жугыль чужӧма, син дорыс вазьӧма. — Мый нӧ лоис? — юаліс батьыс. — Мекӧд некод оз сёрнит, — бӧрддзис Ӧньӧ. — Хоккейысь ворсны весиг эз босьтны. Мун пӧ апельсиннад мачась. — А тэ ӧмӧй ёртъясыдкӧд эн юксьы? — Эг. Сӧмын петкӧдлі, а некодлы эг сет. — Ёртъясыдкӧд век колӧ юксьыны. Горш морттӧ некор эз радейтлыны, — шуис батьыс.

148 удж. Комиӧд висьтсӧ.

149 удж. «Коми-роч кывчукӧрысь» бӧрйы тш шыпаса кывъяс. Тӧдмав, кымын кыв тайӧ шыпас вылас.

150 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд коми шусьӧгъяссӧ. Вайӧд лӧсялана роч шусьӧгъяс.

Бур керӧмысь омӧль оз ло. Лёк вылӧ оз ков велӧдны, омӧль вылӧ оз ков сетчыны. Сизимӧн пӧ ӧтиӧс оз виччысьлыны. Ӧтувъя вынӧн быд лёкысь мынам. Кымын юр, сымын и тӧлк. Ачыд асьтӧ эн ошкы, йӧзыс мед ошкасны. Мый аслыд он кӧсйы, сійӧс и мӧдлы эн кӧсйы.


<Kodko @ Йӧзӧдчана-юӧртана котыръяс : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 122-126.>


ЙӦЗӦДЧАНА-ЮӦРТАНА КОТЫРЪЯС

151 удж. Тӧдмась Коми Республикаса некымын газет-журналӧн. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Уджав ёртъясыдкӧд.

1. Кыдзи тэ чайтан, мый лоӧ газетӧн, а мый журналӧн? 2. Кутшӧм газет-журнал республикаса, а кутшӧм районса? 3. Кутшӧм газет-журнал петӧ коми кыв вылын, кутшӧм — рочӧн? 4. Кутшӧм газет-журнал лэдзӧны тіян карын, районын? 5. Мый лыддянныд газет-журналысь тэ, бать-мамыд, пӧль-пӧчыд? 6. Эм-ӧ тіян велӧдчанінын ас газет? Эм кӧ, кыдзи шусьӧ?

152 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.

153 удж. Аддзы «Коми гор» телерадиокомпаниялӧн уджтас нимъяслысь роч пӧвсӧ.

154 удж. Юклы текстсӧ сёрникузяяс вылӧ.

«Финно-угорский мир» тележурнал.

«Коми гор» телерадиокомпания ассьыс уджтасъяссӧ дасьтӧ кык кывйӧн: комиӧн да рочӧн 20 во петӧ аслыссяма тележурнал — «Финно-угорский мир» тайӧ Россия регионъяскостса программа тележурнал дасьтӧмӧ пуктӧны пай «Удмуртия», «Марий Эл», «Карелия», «Югория», «Мордовия», «Перым» телерадиокомпанияяс телевизор видзӧдысьяслы петкӧдлӧма 180 гӧгӧр уджтас тележурнал юӧртӧ финн-угор войтырлӧн культура сӧвмӧм йылысь, тӧдмӧдӧ тӧдчана йӧзкӧд да вужвойтырлӧн оланногӧн, традицияясӧн.

155 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.

156 удж. Тӧдмав да гиж юӧр «Юрган» телерадиокомпания йылысь сетӧм план серти.

1. Кор чужис «Юрган» телерадиокомпания? 2. Вӧлі-ӧ сылӧн татшӧм ним котыртчӧмсяньыс? 3. Кутшӧм уджтасъяс сійӧ дасьтӧ? 4. Кутшӧм уджтасъяс «Юрган» дасьтӧ челядьлы? 5. Кутшӧм уджтасъяс видзӧдан тэ, бать-мамыд, пӧль-пӧчыд? 6. Кажитчӧны-ӧ найӧ тіян котырлы? Мыйӧн? 7. Кутшӧм журналистъяслӧн уджыс медъёна воӧ сьӧлӧм выланыд? 8. Мый эськӧ вӧзъян вежны «Юрган» уджын? 9. Мый сиан тайӧ телерадиокомпанияыслы?

1. Сетӧм темаясысь бӧрйы ӧтиӧс. Дасьтысь да гиж неыджыд юӧр школаса газетӧ.

• Миян класс. • Менам ёрт (нывъёрт). • Радейтана сьылысь (спортсмен). • Сиктлӧн историяысь лист бок. • Школаса (сиктса, карса) тӧдчана морт. • Школаса выльторъяс. • Енбиа челядь. • Бӧръя юӧръяс. • Чужан лунӧн! • Кодӧн лоны?

2. Бӧрйы юӧрыдлы лӧсялана серпасъяс либӧ фотографияяс. 3. Мичаа да колана ногӧн лӧсьӧд уджтӧ. 4. Ёртъясыдкӧд дасьтӧй ас газет, пыртӧй сэтчӧ уджъястӧ.


<Kodko @ Содтӧд уджъяс : велӧдан гижӧд // Г. И. Ватаманова, Ж. Г. Сизева, Е. Н. Ярошенко. Коми кыв : 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2011. Лб. 127-150.>


СОДТӦД УДЖЪЯС

157 удж. Содтав колана вежлӧг суффиксъяс да висьтав, мыйӧн торъялӧны роч да коми вежлӧгъяс.

1) Зонка муніс школаӧ ӧкмыс часын. 2) Мамлӧн киясыс зэв небыдӧсь. 3) Ме кори ёртлысь выль небӧг. 4) Ваня козьналіс муса нывлы мича дзоридзьяс. 5) Таво гожӧмнас ме аддзывлі Сьӧд саридзсӧ. 6) Талун миянӧс вердісны чӧскыд пӧжасӧн. 7) Кӧрт Айка вӧлі тунӧн. 8) Вӧралысь пармаын паныдасис ошкӧд. 9) Вера Ивановна олӧ да уджалӧ сиктын. 10) Нывка кыскис зептысь кампет. 11) Костя дыр видзӧдіс туй вылӧ, думсьыс виччысис батьсӧ. 12) Автобус локтӧ карсянь Визинӧ. 13) Челядь котралісны вӧрті да чукӧртісны вижовгӧрд коръяс. 14) Рытъяснас менам пӧч юӧ тшай бурдӧдчан турунъясӧн, ӧмидзӧн да сэтӧрӧн.

158 удж. Гиж сёрникузяяссӧ соссяна кадакывъяс пыртӧмӧн.

Кор ті ветланныд вӧрӧ, ковтӧг эн чегъялӧй пуяс. Биасьлан кӧ, бипурсӧ бура кусӧд, мед сэтчӧ эз коль ӧгыртор. Вотӧс ӧктігӧн эн нетшкӧй вотӧс розъяссӧ. Сьӧрад кӧ эм пурт, тшактӧ эн нетшкӧй вужнас, а чепӧльтӧй вуж дінтіыс. Ас бӧрад вӧрын некутшӧм ёг энӧ кольӧй. Челядь, видзӧй вӧр-ва! Вӧрыд — миян войвылын ыджыд озырлун.

159 удж. Висьтав, кутшӧм кывсикасъяс дорӧ позьӧ содтыны абу кывтор. Вайӧд примеръяс. Абу кывтор содталӧмӧн помалӧй сёрникузяяссӧ.

Чай юны, абу пес керавны. Сакартӧ нёнявны абу из керавны. Енмыс кӧ мичлунсӧ абу сетлӧма, баситчы кӧть эн. Сямыд кӧ пӧжасьны абу, эн кутчысь. Зептад кӧ сьӧмыд абу, лавкаӧ эн мун.

160 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содты колана кывбӧръяс.

1) Джуджыд вӧра пармаяс дорӧд, мича ягъяс пӧлӧн, расъяс вомӧн, веж туруна видзьяс пӧвстӧд, посньыдик коми сиктъяс пыр войвывсянь лунвылӧ визувтӧ Висер ю. 2) Енэжыс быттьӧ скӧрмӧма му вылын олысьяс вылӧ: кымӧр чир абу. 3) Купайтчӧм бӧрын кынӧмыд ёна сюмавлӧ. 4) Кык лун мысти пӧльыс Коляӧс кӧсйысьліс нулыны циркӧ. 5) Дарӧм тай ичӧтик пыста, а мыйта мичлуныс ас пытшкас.

161 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс сетӧм омонимъяснас.

162 удж. Лыддьы да гӧгӧрво, содты кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.

Уна предание тӧдліс коми йӧз тунъяс йылысь. Став туныслӧн пӧ вӧлі аслыспӧлӧс ыджыд вын. Эмӧсь легендаяс Перымса Степанлӧн тункӧд вермасьӧм, тунъяслӧн ӧта-мӧд костын вермасьӧм йылысь. Коми йӧз шулӧмаӧсь, мый тунӧс оз позь вины пуртӧн ни пищальӧн. Тунъяс вермывлӧмаӧсь висьтавны водзӧ лоӧмтор йылысь. Паляйка, Тунныръяк, Шыпича, Тювӧ тунъяс вермылӧмаӧсь вель дыр овны ва улын, уна километр уйлывлӧмаӧсь ва увті. Ошлапей да Кӧрт Айка ас вынӧн кыпӧдлӧмаӧсь ва вылын зэв ыджыд гыяс. Мелейка да Паляйка ойдӧдлӧмаӧсь видз-муяс да сиктъяс. Тунъяс пӧртсьывлӧмаӧсь пемӧсӧ, пуӧ. Ошлапей пӧртсьывлӧма ошкӧ, сирӧ. Лупаръя — кӧинӧ. Лупаръя да Кыска тунъяс вермывлӧмаӧсь чукӧртны ӧти инӧ зэв уна чери.

163 удж. Бӧрйы текст да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Чорыд морт.

Тайӧ мортыс аслыспӧлӧс, абу бур вына, шулӧмаӧсь: сьӧд вира. Татшӧм морт дырйи пыр мыйкӧ жугавлӧ, некутшӧм удж оз артмы. Стеклӧ вӧчысьлӧн пазавлӧ стеклӧыс уна пельӧ, кузнечлӧн дугдывлӧ донавны кӧртыс. Чорыд мортлысь ньӧбӧм гортса пемӧс висьмӧ да регыд кулӧ. Инмӧдчылас кӧ чорыд морт кутшӧмкӧ пемӧс дорӧ — сійӧ дугдӧ быдмыны. Кыйӧны кӧ артельӧн ӧтвылысь чери — пыр нин кутшӧмкӧ неминуча вермӧ лоны, либӧ чериыс оз шед. Чорыд йӧзыс пӧ сьӧд синмаӧсь, скӧрӧсь, абу уна сёрниаӧсь, скупӧсь, вежӧгтысьӧсь, ставсӧ кутӧны ас пытшкас, оз сёрнитны веськыда.

Шурыд морт.

Тайӧ зэв небыд, шань, восьса сьӧлӧма морт. Юрсиыс югыд рӧма. Шурыд морт кӧ эм орччӧн, ставыслы кокни, сьӧлӧм вылас долыд. Босьтас кӧ, шуам, лавкаысь шурыд мортыс дӧратор, кодӧс некод ньӧбны оз кӧсйы, — йӧзыс уськӧдчӧны ньӧбны кольӧм дӧрасӧ дзоньнас. Босьтас кӧ васӧ юкмӧсысь, ваыс лоӧ вынаӧн, чӧскыдӧн. И юкмӧсыс некор оз косьмыв. А босьтчылас кӧ кыйны чери — став чериыс ачыс быттьӧ пырӧ тывъяс. Шурыд мортсянь сӧмын шуд да радлун овлӧ.

164 удж. Гӧгӧрвоӧд кадакывъяслысь вежӧртассӧ.

165 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Текст дорӧ лӧсьӧд юалӧмъяс. Кадакывъяслысь инды суффиксъяссӧ, тӧдмав кадсӧ да лыдсӧ.

Пантелеймон Онуфриевич Мысов чужӧма 1914-ӧд воӧ Помӧсдін сиктын. Начальнӧй школа помалӧм бӧрын сійӧ уджавлӧма типографияын. Уджалігӧн П. Мысов пырӧма актёръяслӧн курсъяс вылӧ. Велӧдчӧм бӧрас коми спектакльясын сійӧ кутӧма ворсны медшӧр рольяс. Пантелеймон Онуфриевич ворсліс Муравьёвӧс Н. Дьяконовлӧн «Свадьба приданнӧйӧн», Гира Митрейӧс В. Лекановлӧн «Сиктса рытъяс», Перминовӧс И. Пыстинлӧн «Бушкола вояс» спектакльясын. Пантелеймон Онуфриевич Мысовӧс тӧдісны Коми Республикаса быд карын, сиктын да посёлокын. Сылысь гӧлӧссӧ радио пыр кывзыліс уна сюрс морт. Пантелеймон Онуфриевич Мысов — Коми АССР-са нимйӧза да РСФСР-са нимӧдана артист. Сылысь уджсӧ пыдди пуктісны да вылӧ донъялісны «Трудӧвӧй Гӧрд Знамя» орденӧн. 1941—1945-ӧд воясся война кадӧ бура уджалӧмысь сетісны медаль.

166 удж. Лӧсьӧд сёян-юан рецепт сетӧм кадакывъяс пыртӧмӧн.

167 удж. Кывъяс дорӧ вайӧд зумыд кывтэчасъяс (фразеологическӧй оборотъяс).

168 удж. Лыддьы да гиж сёрникузяяссӧ, скобкаын сетӧм нимвежтасъяссӧ комиӧд.

1) Ёна и мича тэ да дона миян, тулысӧй. 2) Радейтӧны тэнӧ олӧма йӧз да челядь. 3) Мыйдыра ми виччысим тэнӧ, лун-войсӧ лыддим, казьтывлім мичлунтӧ. 4) Тэ бӧрся тэрмасьӧны миян дорӧ войвылӧ ыджыд и ичӧт лэбачьяс. 5) Гажыс бырӧма налӧн чужан мусьыс. 6) Вӧрса туй бокын сулалӧ ыджыд да кыз пожӧм. Кымын арӧс сылы, некод оз тӧд. Сійӧ некодлы нинӧм оз висьтав.

169 удж. Чутъяс пыддиыс гиж колана вежлӧг суффиксъяс.

Сетны воклы, мунны автобусӧн, овны выль керкаын, гуляйтны быд рыт ичӧт чойкӧд, ошкыны ёртӧс, ветлыны вӧрӧ тшакла, радейтны мам-батьӧс, кывзыны колипкайлысь сьылӧмсӧ, ывлаыс гажа да лӧсьыд, петны класссысь.

170 удж. Эмакывъясысь артмӧд кывбердъяс да лӧсьӧд кывтэчасъяс.

171 удж. Бӧрйы сетӧм сёрникузялы лӧсялана юалӧм.

1. Пузьӧдтӧм ва юны оз позь. Мыйӧн оз позь юны? Мый оз позь юны? Мыйысь оз позь юны?

2. Тайӧ кывбурсӧ ог вермы велӧдны. Мый йылысь ог вермы велӧдны? Мыйла ог вермы велӧдны? Мый ог вермы велӧдны?

3. Колӧ велӧдны коми кыв. Мый колӧ велӧдны? Мыйӧ колӧ велӧдны? Мыйӧдз колӧ велӧдны?

172 удж. Лыддьы да гиж сёрникузяяссӧ колана кывбӧръяс бӧрйӧмӧн.

1) Керка весьтӧд лэбӧны юсьяс. 2) Туй пӧлӧн восьлалӧ морт. 3) Школа дорын ворсісны челядь.

173 удж. Бӧрйы колана нога кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ да лӧсьӧд сёрникузяяс.

174 удж. Лыддьы текстсӧ. Инды сложнӧй сёрникузяяс. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ.

Кӧр зэв винёв. Во гӧгӧр сійӧ ачыс перйӧ аслыс кӧрым: яла, турун, кустарник коръяс, тшакъяс, вотӧс. Сук гӧныс сійӧс бура видзӧ войвывса кӧдзыдъясысь да тӧвъясысь. Кӧр оз вӧйлась лымйӧ да оз сибды нюръясӧ, сы вӧсна мый кок гыжъясыс ветлігас ёна паськалӧны. Кӧр стада оз вермы дыр сулавны ӧти местаын. Кӧръяс ӧдйӧ сёйӧны став быдмӧгсӧ, и кӧр видзысьяс вӧтлӧны найӧс выльлаӧ, кӧні эм унджык кӧрым. Йӧзлы отсасьӧны понъяс: найӧ видзӧны стадасӧ кӧинъясысь, оз лэдзны кӧръяслы разӧдчыны. Гожӧмнас кӧръясӧс ёна сёйӧ лӧдз-ном. Йиа саридз дорын пӧльтӧны ён тӧвъяс, да лӧдз-номйыс этшаджык. Татчӧ и вайӧдлывлӧны кӧръясӧс. Тӧв кежлӧ стадаяс локтӧны тундра лунвылӧ, вӧръяс дорӧ матӧджык. Тані йӧзыслы кокниджык корсьны пес да дзебсьыны войвывса кӧдзыд тӧвъясысь. Тундраын туйыс этша. Нюраинъясті он вермы мунны сьӧкыд телегаясӧн. Та вӧсна во гӧгӧр ветлӧны кокньыдик додь-нартъясӧн. Найӧ бура исковтӧны кыдзи лым вывті, сідзи и нитш вывті. Ненечьяс, кӧр видзӧм кындзи, кыйсьӧны.

175 удж. Лыддьы да бӧрйы лӧсялана кадакывъяс.

Асывнас ме мысся, пасьтася, шыльӧдча, лӧсьӧдча да муна школаӧ. Луннас ме велӧдча, лыддьыся, артася, вуджӧдча. Рытнас вӧча гортса удж, велӧда роч кывйысь правилӧяс, артася математикаысь, бура дасьтыся быд урок кежлӧ.

176 удж. Лыддьы да бӧрйы грамматика боксянь колана ногӧн лӧсьӧдӧм кывтэчасъяс.

1. Серпасавны дзоридз. Серпасавны дзоридзӧс. 2. Мунны вӧрын. Мунны вӧрӧ. 3. Радейтны И. А. Куратовлӧн кывбуръяс. Радейтны И. А. Куратовлысь кывбуръяс. 4. Уджавны черкӧд. Уджавны черӧн. 5. Висьтавны ёртлы. Висьтавны ёртлысь.

177 удж. Комиӧд нимвежтасъяссӧ да тӧдмав нӧдкывъяссӧ.

1) Менӧ корӧны, виччысьӧны, а кор воа ставыс дзебсьӧны. 2) Менӧ оз сёйны и метӧг оз сёйны. 3) Ме ачым ог сёй, а быдӧнӧс верда.

178 удж. Лыддьы текстсӧ, юклы абзацъяс вылӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Из гӧраясын.

Из гӧраяслӧн джудждаыс 1500—1800 метра. Войвыв Уралын шуштӧм: быдлаын чурвидзӧны Из гӧра йывъяс да скалаяс, кӧні быдмӧ ӧти нитш. Волӧн унджык кадас тані куйлӧ лым. Лунвывланьын гожӧмыс лоӧ шоныдджык, и гӧраыс тані вевттьысьӧма сук пемыд вӧрӧн. Сэні быдмӧны пожӧм, коз, ньыв пу, сус пу, ниа, а лунвылынджык — нинпу, тупу, клён. Пемыд сук вӧрын олӧны ошъяс. Найӧ сёйӧны вотӧс, тшак, куталӧны гагъясӧс, нидзувъясӧс, радейтӧны чӧсмасьны мазі маӧн. Посни пемӧсъясысь Уралса вӧръясын олӧны ур да дона куа низь. Из гӧраясысь перйӧны рудаяс, сов, зарни, дона изъяс.

1. Кутшӧмӧсь гӧраясыс Войвыв Уралын? 2. Кыдзи вежсьӧны Из гӧраясыс войвывсянь лунвылӧ мунігӧн? 3. Мый перйӧны сэні? 4. Джуджыдӧсь-ӧ Из гӧраясыс? 5. Мый торйӧдӧны Из гӧраяс?

179 удж. Содты колана кывбӧръяс да лӧсьӧд кывтэчасъясӧн некымын сёрникузя.

Видзӧдны ӧшинь вылӧ, котравны пу вывті, вартчыны ю вомӧн, матыстчыны дӧска дорӧ, восьлавны керка дорӧ, ворсны сикт , вӧтчыны ме бӧрся, лэбны енэж , дзебсьыны пуяс костӧ, пуксьыны улӧс вылӧ, велӧдчыны школа ... .

181 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содтав колана кывбӧръяс.

1) Быд сёйигӧн пызан вылын эм пуӧм либӧ жаритӧм ком, сиг, гӧрд чигъя голец да мукӧд пӧлӧс чери. 2) Мишалӧн батьыс либӧ Илья дядьыс здук кежлӧ и ветласны ты дорӧ, а мешӧк джын черитӧг оз волыны. 3) Утка-дзодзӧгъяс, тыдалӧ, ставныс нин лэбӧмаӧсь шоныд местаясӧ, эз нин петкӧдчывны грезд весьтын. 4) Вӧртас сайысь шонді петӧ, медводдза югӧръяссӧ сетӧ. 5) Майӧг вылын катша китшкӧ, лысва усьтӧдзыс пӧ ытшкӧ. 6) Анна вуджис шорсӧ пу пос вывті да котӧрӧн кайис кыркӧтш вылӧ. 7) Ок, и лӧсьыд вӧлі тӧвзьыны еджыд купол улын, карыс ставнас тэнад ки пыдӧс вылын куйлӧ. 8) Валентина Терешкова нелямын кӧкъямысысь кытшовтіс Му шар гӧгӧр.

182 удж. Сувтӧд кадакывъяссӧ колана кадын.

Помасясны урокъяс, и ми ставӧн мунам театрӧ. Талун сэні петкӧдласны «Иван Куратов» опера. Тайӧ операсӧ пуктӧмаӧсь Альберт Егорович Ванеев поэма серти. Операсӧ видзӧдӧм бӧрын ме муна гортӧ да аддзылӧмтор йывсьыс висьтала бать-мамлы.

183 удж. Содтав сёрникузяясӧ колана кадакывъяс.

1) Меным окота ветлыны тіян семинар вылӧ. 2) Ме кӧсъя шуны тіян веськӧдлысьлы ыджыд аттьӧ. 3) Йӧз сёрнитӧны Ульянаӧ ветлӧм йылысь. 4) Висьталӧй, пӧжалуйста, кытысь позьӧ аддзывны Анна Михайловнаӧс. 5) Миян гимназияӧ локтісны гӧсьтъяс. 6) Регыд ми мунам культура керкаӧ сьывны.

184 удж. Содтав сёрникузяясӧ колана вежлӧг суффиксъяс.

Тӧрыт Ваня ёртӧй школаысь воис сёрӧн, шапкатӧг и кепысьтӧг. Сійӧ кольӧма найӧс школаӧ. А поводдяыс вӧлі лёк. Ваня ёртъясыскӧд урокъяс вӧчӧм бӧрын мунӧма исласьны лызьӧн. Сылӧн кӧмкотас пырӧма лым. Тадзи сійӧ ва кӧмкотнас гуляйтӧма кӧкъямыс час рытӧдз. Ваня дыр висис, эз велӧдчы. Сылӧн ёна бырис гажыс школаысь. Сійӧ гӧгӧрвоис, мый тӧлын гуляйтны шапкатӧг да кепысьтӧг оз позь.

185 удж. Гӧгӧрвоӧд омонимъяссӧ.

186 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содтав колана кывбӧръяс.

1) Уркай жбыркнитіс коз вылысь. 2) Праздникъяс дырйи мам пӧжавліс торт. 3) Ми туй пӧлӧн чукӧртім оз да чӧд. 4) Сувтны эськӧ пелысьӧн тэнад ӧшинь улын. 5) Микайлӧ садьмис номлӧн дзизган шы улӧ. 7) Керка дорын быдмӧ сад.

187 удж. Лӧсьӧд неыджыд висьт сетӧм кадакывъясӧн да сет висьтыслы ним.

190 удж. Аддзы сёрникузяяс, кӧні грамматика боксянь эмӧсь торксьӧмъяс.

1) Паськыда нималӧ Коми муыд сьыланкывъяслӧн. 2) Ордйысьӧмъясас петкӧдчисны Абъячойса вит спортсмен. 3) Велӧдысь миянӧс корис бипур дорӧ юны сэтӧра пӧсь тшай. 4) Аттьӧалам батьлы, мый сетіс позянлун велӧдчыны.

191 удж. Кутшӧм визьын паныдасьлӧ лӧсявтӧм кыв?

192 удж. Кутшӧм кыв лоӧ паныд вежӧртасаӧн ӧтувъя кывлы.

193 удж. Корсь сёрникузяяс, кӧні паныдасьӧны зумыд кывтэчасъяс.

1) Ӧтка ньӧртӧ кокни чегны, а видлы корӧсь чегны. 2) Арся луныд кӧч бӧж кузя. 3) Кодкӧ сэтшӧм гораа равӧстіс, мый, дивитӧ кӧть эн, а ме юр садьӧс воштылі. 4) Садь вылам вои ас керка дорын нин, горшӧй курзьӧма, морӧсӧй сотчӧ, лолӧй чеччӧ.

194 удж. Тӧдмав сёрникузяяс, кӧні паныдасьлӧ шӧркыв.

1) Тшак вотігӧн Ӧльӧ аддзис кос коръяс пиӧ дзебсьӧм ельдӧгӧс. 2) Сибирысь коми йӧз восьтісны паськыд гыясӧн визувтысь юяс. 3) Дзоридзалан льӧмлӧн мичлуныс да чӧскыд дукыс век шемӧсмӧдӧ миянӧс. 4) Велӧдчӧм мортлы быд туй восьса.

195 удж. Мӧвпышт, кутшӧм визьясын эм лӧсявтӧм кывъяс.

196 удж. Лӧсьӧд висьт «Менам радейтана улича».

197 удж. Вӧч тест нога удж.

1. Кутшӧм ворсанторйӧн кыйсьысь корӧ сьӧлаӧс?

2. Кутшӧм театрлы сетӧма Нёбдінса Витторлысь нимсӧ?

3. Коді лӧсьӧдіс медводдза коми анбур?

4. Бӧрйы лызьӧн котралысь тӧдчана спортсменлысь ним.

5. Кутшӧм коми багатыр дорйис Роч му вӧрӧгъясысь?

198 удж. Лыддьы текстсӧ да содтав кывъясас колана суффиксъяс.

Коми кывйӧн мӧвпалӧ, сёрнитӧ да гижӧ миллион джын гӧгӧр морт. Коми кыв кылӧ Мурманск обласьтса Кола кӧджын, Урал сайса да Сибирса муясын. Коми крестьяна колян нэмын мунлӧмаӧсь корсьны няняинъяс. Комиӧн сёрнитӧны оз сӧмын комияс, но и накӧд олысь ненечьяс да йӧгра.

199 удж. Лыддьы текстсӧ да гиж. Мӧвпышт, кутшӧм нимвежтасъяс колӧ содтыны.

Ӧшинь улын быдмис кыдз. Быдмис сійӧ дыр. Ӧксинь пӧч вунӧдіс нин, кор пуктыліс тайӧ еджыд кока пусӧ. Кыдз сӧвмис-нюжаліс, а Ӧксинь пыр пӧрысьмис. Пӧч радейтіс аслас киясӧн садитӧм пусӧ. Пуксяс сійӧ ляпкыдик улӧс вылӧ, шойччӧдыштас ассьыс мудзӧм лысьӧмсӧ, казьтыштас ассьыс ныв-пиянсӧ, кодъяс лэбачьяс моз разӧдчисны чужан позйысь. Дивъя ӧні пӧчлы шойччыны. Челядьыс быдмисны. Почтальон быд тӧлысь сылӧн гортӧдзыс вайӧ пенсия. Кургӧ-олӧ, пӧт да шуда сылы. Да и посёлокса том йӧз радейтӧны гажӧдчыны тайӧ кыдз улын. Мукӧддырйи вой шӧрӧдз пукаласны-сьыласны найӧ. Пӧрысь морт оз дӧзмы, ачыс коркӧ вӧлі том.

200 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ сетӧм нимвежтасъяссӧ.

201 удж. Лӧсьӧд неыджыд висьт аслад радейтана пу йылысь.

202 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ. Сет ним.

203 удж. Гиж комиӧн.

204 удж. Лыддьы да комиӧд сёрникузяяссӧ.

205 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да аддзы тырмытӧмторъяссӧ. Гиж коми кывлы лӧсялана ногӧн.

1) Зэрӧм бӧрын петісны уна ягсер. 2) Тури олӧ нюр вылын. 3) Коми урок вылын ми гижим тшак нимъяс. 4) Вася пасьталіс пальто, кӧмаліс сапӧг да петіс ывлаӧ. 5) Ю нимъясыс гижсьӧны ыджыд шыпассянь. 6) Ёна кӧ кӧдздӧдас, лызьӧн иславны ог мунӧй.

206 удж. Гиж кывъяссӧ правилӧяс серти.

207 удж. Висьтав, кыдзи юргӧны вайӧдӧм кывъясыс комиӧн.

208 удж. Артмӧд -ышт суффикс отсӧгӧн выль кадакывъяс да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

209 удж. Вайӧд скобкаын сетӧм кывъяс дорӧ паныд вежӧртаса кывъяс. Гиж.

1) Талун поводдяыс бур. 2) Талун енэжыс кельыдлӧз. 3) Тайӧ керкаыс выль. 4) Ода-кора 14-ӧд лунӧ шондӧдіс. 5) Меным зэв нин окота шойччыштны. 6) Тайӧ уджыс вывті кокни. 7) Гожӧмын войясыс кузьӧсь. 8) Водз тулысын ставыс дзоридзалӧ. 9) Кадыс этша колис.

210 удж. Лыддьы, гӧгӧрво текстсӧ да бӧрйы эмакывъяс дорӧ лӧсялана кывбӧръяс.

Велӧдчы пӧжавны шыдӧса пирӧг.

Кизьӧр нӧк пиӧ кисьт ид шыдӧс да коль дас кык час кежлӧ. Дас пирӧг вылӧ колӧ кык стӧкан шыдӧс. Няньшом кӧтӧдӧм вылӧ колӧ литра да джын ва. Ваӧ сорлав литра джын кӧнтусь вый да кык стӧкан сывдӧм вый. Содты сов да куим кило сю пызь. Няньшом бура гудрав да коль час джын кежлӧ. Сы бӧрын вӧсньӧд ӧти-кык сантиметр кызта кузьмӧс сӧчӧнъяс. Сӧчӧнъяс вылас пуктав нӧк пиын видзӧм ид шыдӧс да песокалышт. Бокъяссӧ сӧчӧнъяслысь кусняв чуньнад. Артмӧм пирӧгсӧ сюй пачӧ. Пӧжалӧм пирӧгсӧ мавтышт сывдӧм выйӧн.

211 удж. Лыддьы да содтав эмакывъяс дорӧ колана вежлӧг суффиксъяс.

Намырысь ырӧш.

Тайӧ изьваса войтырлӧн радейтана юан. Колӧ нырны нёль стӧкан намыр, кисьтны куим литра ва да пуны вит минут гӧгӧр. Сэсся сысъявны вотӧсысь васӧ. Ваӧ кисьтны стӧкан сакар да гудравны. Кӧдзӧдӧм бӧрын ваӧ содтыны вит либӧ дас грамм дрожжи да кольны шоммыштны кык лун кежлӧ. Со и ырӧш дась.

212 удж. Лыддьы да тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Содтав эмакывъясӧ колана вежлӧг суффиксъяс.

Ывлаын — Петыр лун, керкаын — Рӧштво. Быд керкаын юртӧм Педӧсь. Юкмӧс дорын пукалӧны еджыд юсьяс. Тӧлын узьӧ, а гожӧмын бӧрдӧ.

213 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.

214 удж. Лыддьы текстсӧ да дасьты ас бӧрйӧм бурдӧдчан турун йылысь буклет.

Уль да косьтӧм петшӧр коръясысь компресс отсалӧ ревматизмысь, лысьӧм висьӧмысь. Петшӧр корӧсьӧн пывсьӧм отсалӧ кынмӧм висьӧмысь. Петшӧр ва юӧны гырк пытшкӧсса вир петӧм дырйи. Петшӧр ваӧн пожъялӧны орӧсь дойяс. Том петшӧр коръясысь пуӧны чӧскыд шыд.

215 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.

216 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ, эмакывъяс дорӧ содтав колана вежлӧг суффиксъяс.

Ӧнія комияс олӧны григорианскӧй календар серти. Воын 365 лун (кассяна воӧ 366 лун). Воыс пансьӧ тӧвшӧр ӧтиӧд лунсянь. Воас 12 тӧлысь, 52 вежон, быд вежонын 7 лун. Но водзынсӧ комияс вӧліны вӧралысьясӧн да овлісны вӧралан календар серти. Та йылысь вермас эскӧдны Шойнаты сиктсянь неылын сюрӧм бронза кытш, кӧні тӧдчӧдӧма 9 пемӧслӧн серпас. Тайӧ кытш сертиыс воыс пансьӧ тувсовъя лун-вой сулалӧмӧн, кор лун да войыс ӧткузяӧсь. Сэксянь лунсӧ арталӧны шонді паныд. Кытш вылас 90 гӧгӧр пас, сідзкӧ, «вежоныс» нёль лун кузя вӧлӧма. Во пансьӧмыс тӧдчӧдӧма шонді пасӧн. Сэні серпасалӧма ош. Сы бӧрын пасйӧма кӧр, сьӧдбӧж (либӧ чожмӧр) да сана мыгӧръясыс. Мӧд шонді пас веськалӧ ар вылӧ да пансьӧ йӧракӧд, код бӧрын гижтӧма чув (вурд), руч, ур да тулан (либӧ чожмӧр).

217 удж. Лыддьы текстсӧ, сет ним да содтав эмакывъяс дорӧ лӧсялана вежлӧг суффиксъяс. Лӧсьӧд план да гиж неыджыд изложение.

«Нянь» кыв воис иран кывйысь комиӧ вель нин важӧн. Сідзкӧ, комияс ёна дыр кад чӧж нин гӧрӧны-кӧдзӧны да быдтӧны няньсӧ. Нянь пӧжалӧны вӧлі сюысь, идйысь, гежӧдджыка зӧрйысь да шобдіысь. Быд лун водз асывнас вӧлі пӧжалӧны сю пызьысь нянь. Сійӧс пачысь перйӧны нянь зырйӧн, пуктӧны пӧв вылӧ да вевттьӧны нянь дӧраӧн. Ыркӧдны чӧскыд пӧжассӧ лэптӧны сёръяс вылӧ. Кӧзяйкаяс эскӧны, мый ӧта-мӧд вылас няньсӧ оз позь пуктыны, сы вӧсна мый сыысь ыджыдджыкыс нинӧм абу. Шуӧны, мый няньсӧ оз позь лыддьыны-артавны. Оз позь сідзжӧ увланьюрӧдны нянь тупӧсьсӧ, вундавны няньсӧ ассяньыд. Пызан сайӧ пуксьӧм бӧрын водзынсӧ нянь медводз вӧлі сетӧны медпӧрысьыслы. Кӧзяйкаяс эскӧны, мый нянь оз позь пӧжавны Рӧштво да Василей лун водзын. Пачысь сӧмын на перйӧм пӧсь нянь чегыштӧны да век пуктӧны ен ув пельӧсӧ, вошйӧдӧны кулӧмаясӧс (рӧдительясӧс). Ен ув пельӧсӧ жӧ нянь да сов пуктӧны Ыджыд четвергӧ. Луд вылӧ медводдзаысь лэдзигӧн сетӧны нянь шӧрӧм скӧтлы.

218 удж. Лыддьы текстсӧ да велӧдчы ворсны. Кадакывъяссӧ пукты ӧнія кадын, колана мортын да лыдын.

Шыр да пельӧс.

Бӧрйӧ ворсысьяс пӧвстысь куталысьясӧс, коді лоӧ «каньӧн», мукӧдыс — «шыръяс». Ворсӧ керка пытшкын. «Шыръяс» сувталӧны пельӧсъясӧ, а бӧрйӧм «кань» ветлӧдлӧ на водзын да шуалӧ: «Шырӧ, шырӧ, вай мен пельӧс!» Кутшӧмкӧ здукӧ «шыръяс» вежсьӧны пельӧсъяснас. А «каньлы» сійӧ каднас колӧ удитны сувтны тыртӧм пельӧсӧ. Кодлы оз сюр пельӧсыс, лоӧ куталысьӧн.

Мичаа лыддьы Владимир Васильевич Тиминлысь кывбурсӧ.

Чужан кыв.

Зарни бордъяса, Медся мыла, Чужан кыв — менам олӧм да вӧт. Позьӧ сёрнитны Любӧй кылӧн, Сӧмын ӧтдортны ассьым Ог мӧд.

Войвыв эрдъяслӧн Повтӧм лэбач, — Сетіс вын сылы Коми му, Но, а сӧстӧмлун сетіс, Дерт жӧ, Сылы матушка Эжва ю.

Сійӧ тіянлӧн, Пӧльяс, пӧчьяс, Сійӧ тіянлӧн, Ныв да зон. Мӧвпыд ас кывйӧн Кык пӧв стӧчмӧ, Мортыд ас кывйӧн — Кык пӧв ён.

КОМИ КЫВ. 9 КЛАСС. 2014

<Kodko @ Челядьдырӧй, сё майбырӧй! : велӧдан гижӧд // Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014. Лб. 3-14.>

1. ЧЕЛЯДЬДЫРӦЙ, СЁ МАЙБЫРӦЙ!

1. Тӧдмав перйыны, вешйыштны, шогӧ усьны, азыма кывъяслысь вежӧртассӧ. 2. Чутъяс местаӧ колана шыпасъяс содтӧмӧн лыддьы текстсӧ.

КӦЧ ГӦСНЕЧ

Бать кайліс вӧрӧ. Локтіс гортӧ да пуксис лабичӧ. Нинаӧс корис кӧмсӧ коксьыс перйыны. А Нина вешйыштіс бать дорысь. Киӧс пӧ нин мыськи. Бать шогӧ усис. Оз пӧ тай нылӧй менӧ радейт. Нина чунь йывнас кутчысис батьлы сапӧгас. Бать ошкис сійӧс. Сэсся перйис нопсьыс нянь шӧрӧм да сетіс Ниналы, кӧч гӧснеч пӧ. Сэтшӧм азыма сёйис Нинаыд!

Н. Куратова серти

1) Мыйла Нина вешйис бать дорсьыс? 2) Мыйла батьыс шогӧ усис? 3) Кыдзи Нина отсаліс батьыслы?

4. Содты юалӧмъяс. 1) Кытчӧ кайліс бать? 2) Мыйысь ошкис Нинаӧс батьыс? 3) Кутшӧм гӧснеч сетіс батьыс нылыслы?

5. Гӧгӧрвоӧд кӧч гӧснеч кывтэчаслысь вежӧртассӧ. Бӧрйы лӧсялана вочавидзӧм юалӧм вылӧ. Мыйла Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ? а) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, медым батьыс шогӧ эз усь. б) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, медым батьыс аддзис, мый нылыс сійӧс радейтӧ. в) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, сы вӧсна мый Нина эскис, мый тайӧ збыль кӧчлӧн гӧснеч. г) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, сы вӧсна мый батьыс ошкис сійӧс.

1. Лыддьы текст улын отсӧг вылӧ сетӧм кывъяссӧ да висьтав, мый йылысь вермас мунны сёрниыс текстас. 2. Лыддьы текстсӧ чутъяс местаӧ колана кывъяс содтӧмӧн.

Тӧдлытӧг и матысмис Выль воыс. Быдӧн лӧсьӧдчис сійӧс пасйыны аслысногӧн: ӧтияс сулалісны ӧчередын козъясла, мӧдъяс вузасянінысь ньӧбалісны кампет да чача. Выль вокӧд став лун-вой йитчӧма и Шуриклӧн. Сійӧ вундаліс ыджыдджык чой-вокыскӧд кабала вылӧ серпасалӧм ошъясӧс, ручьясӧс, кӧчьясӧс. Но шогӧдіс детинкаӧс сыысь, мый аслас козйыс эз ёна во сьӧлӧм вылас. Тӧрыт Шурик воліс Вовик ёрт ордӧ да аддзыліс, кутшӧм мичаа югъялӧ-ворсӧ сылӧн козйыс. Батьыс Вовикыслӧн ветлӧма карӧ да вайӧма тшӧтш и коз йылас югыд стеклӧысь вӧчӧм чачаяс да югыд кабалаысь вӧчӧм зэр войтъяс. Торйӧн нин тайӧ гӧрд кодзув гажӧдісны козсӧ. Сійӧ сявкйис-югъяліс, сулаліс быттьӧ зэр бӧрын да шонді улын. А коз улас дзебсьӧма гӧрд шапкаа лым еджыд Войпель.

А. Некрасов серти

3. Аддзы текстсьыс шӧркывъяс (причастиеяс). Кутшӧм суффиксъяс отсӧгӧн нӧшта артмӧны шӧркывъясыс? Артмӧд шӧркывъяс югъявны, ворсны, сявкйыны кадакывъясысь, гиж кывтэчасъяс. 4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кыдзи челядь дасьтысисны Выль во кежлӧ? 2) Мыйла детинкалы эз во сьӧлӧм вылас аслас козйыс? 3) Мыйӧн торъяліс Вовиклӧн козйыс?

5. Бӧрйы текст дорӧ лӧсялана юалӧм да вочавидз. 1) Кыдзи? матысмис Выль во? 2) Кутшӧм? чачаяс вӧчис Шурик коз вылас? 3) Мыйла? Вовиклӧн козйыс югъяліс-ворсіс? 4) Кодкӧд? Шурик вундаліс кабалаысь чачаяс?

6. Кыдзи ті дасьтысянныд Выль во кежлӧ? Лӧсьӧд вочакыв план серти.

1. Патера мичмӧдӧм. 2. Коз сувтӧдӧм. (Лавкаысь ньӧбӧм, вӧрысь вайӧм?) 3. Коз пу мичмӧдӧм. 4. Козинъяс дасьтӧм. (Кутшӧм козинъяс?) 5. Гажӧдчӧм.

1. Тӧдан-ӧ тэ, кутшӧм шылада инструмент серпас вылын? Кыдзи тэ чайтан, мыйысь коми йӧз вӧчлісны тайӧ инструментсӧ? 2. Комиӧд тӧдчӧдӧм нимвежтасъяссӧ. Лыддьы текстсӧ да аддзы вочавидзӧмъяс юалӧмъяс вылӧ. 3. Аддзы гижӧдысь роч кывъяслы лӧсялысь коми кывъяс. 4. Вайӧд сьывны кыв дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс, висьтав вежӧртассӧ. 5. Аддзы локтан када кадакывъяс да гӧгӧрвоӧд найӧс.

Коркӧ зэв нин важӧн мамӧ вӧчліс меным бадь вожысь чипсан. Пӧльышті ме — и дивӧ! — путорсьыс петіс сэтшӧм лӧсьыд шы... И тайӧ шыыс, буракӧ, нэм чӧж кежлӧ мыйкӧ вӧрзьӧдіс сьӧлӧмысь... Сійӧ жӧ вайӧдіс менӧ шылада училищеӧ. Сэні ми и тӧдмасим Валяыскӧд. Ме баянӧн ворсны велӧдчи. А сійӧ сьыліс. Сэсся тай и сьывсим... Валя мыйлакӧ чайтіс, мый ме — «великӧй музыкант». Мый талун-аски меным сетасны Ыджыд премия, миян быдторйыс лоӧ, и ми сьылігтырйи овмӧдчам пан-баронъяс моз. А главнӧйыс — миянӧс кутасны ёна нимӧдны, быдӧн кутас тӧдны миян йылысь. (И. Торопов серти)

6. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Мыйысь вӧчлісны чипсанъяс? 2) Кутшӧм шы петіс чипсанысь? 3) Кыдзи чипсанлӧн шыыс отсаліс том мортлы бӧрйыны олӧмас туйсӧ?

7. Лыддьы сёрникузяяссӧ да гиж найӧс колана ногӧн. а) Том зон велӧдчис училищеын сьывны. б) Зонлы бура сьылӧмысь сетісны Ыджыд премия. в) Валя велӧдчис ворсны баянӧн. г) Том йӧз нималісны республика пасьта.

8. Серпасав коми йӧзлысь шылада инструментъяс. Вӧдитчы интернетӧн либӧ справочникъясӧн, а сідзжӧ татшӧм небӧгӧн.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстын? 2. Лыддьы текстсӧ. Висьтав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм ногакывъяслысь. 3. Текст вылӧ мыджсьӧмӧн артмӧд кывтэчасъяс да сёрникузяяс. Гӧгӧрвоӧд.

эз шед налькйысь кӧч эз гӧгӧрво мыйӧн мыжа оз кут босьтны эз эскы ёртыслы оз позь вӧрзьӧдны шедӧм звер-пӧтка

СЕНЯ ВЕЛӦДӦ ЁРТСӦ

Ӧти шойччан лунӧ Сеня да Митя мӧдӧдчисны вӧравны. Туй вылӧ петігӧн найӧ аддзисны налькйӧ шедӧм кӧчӧс. Митя радпырысь уськӧдчис босьтны кӧчсӧ, но эз вермы шедӧдны. Сеня шензьӧмӧн видзӧдіс ёрт вылас да быттьӧ эз эскы аслас синлы. Митя аддзис ёртыслысь дивитана чужӧмсӧ. Кӧчыс усис кисьыс муӧ. Зонка эз гӧгӧрво, мыйысь сійӧ мыжа. И Сеня висьталіс ёртыслы, мый эм вӧралысьяслӧн закон — налькйӧ шедӧм звер-пӧткаӧс оз позь вӧрзьӧдны, а колӧ видзны мукӧд зверысь. Тайӧ кыйсьысьыс, гашкӧ, вежон чӧж нин ветлӧдліс вӧрӧд, надейтчис кыйны кӧчӧс. Локтас и аддзас, мый татчӧ волӧмаӧсь лёк йӧз, гусясьысьяс. Митя гӧгӧрвоис ассьыс мыжсӧ, сылы лои сэтшӧм ӧбиднӧ, мый сійӧс шуисны гусясьысьӧн. Бӧрдігтыр Митя висьталіс Сенялы, мый некор на некодлысь нинӧм эз босьтлы и водзӧ оз кут босьтны. Сэсся кӧчсӧ ӧшӧдіс пу вылӧ, мед зверъяс эз сёйны.

В. Юхнинлӧн «Биа нюр» висьт серти

4. Юклы текстсӧ юкӧнъяс вылӧ. Быд юкӧнлы сет ним. 5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ соссяна кадакывъяс пыртӧмӧн. 1) Кутшӧм вӧралысьяслысь закон тӧдӧ Сеня? 2) Мыйла Сеня шензис ёрт вылас?

6. Кутшӧм вочакыв оз лӧсяв? Мыйла бӧрдіс Митя? 1) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый некор на некодлысь нинӧм эз босьтлы. 2) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый кӧч некыдз эз шед налькйысь. 3) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый сійӧс шуисны гусясьысьӧн. 4) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый гӧгӧрвоис ассьыс мыжсӧ. 5) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый сылы лои ӧбиднӧ.

7. Аддзы да лыддьы текстлысь ним гӧгӧрвоӧдысь сёрникузя. 8. Лыддьы текстысь сёрникузя либӧ юкӧн, коді тэнӧ чуймӧдіс.

1. Лыддьы текстсӧ. Гиж текстсӧ эмакывъяс дорӧ колана суффиксъяс содталӧмӧн. 2. Визьнит кадакывъяссӧ. Лыддьы кадакывъяссӧ мӧд колян кадӧ пуктӧмӧн.

Важӧн сиктса челядьлӧн вӧлӧма зэв этша кад ворсны-шойччыны. Найӧс водз велӧдлӧмаӧсь уджавны. Квайт арӧса зонкаясӧс пуксьӧдлӧмаӧсь нин вӧв вылӧ. Дас-дас кык арӧсаясӧс новлӧдлӧмаӧсь турун пуктыны. Зонкаясӧс велӧдлӧмаӧсь пуктавны лэчьяс, найӧ отсавлісны батьясыслы вӧравны да чери кыйны. Бать-мам уджалӧмаӧсь сёр рытӧдз. Ыджыдджык челядь видзӧмаӧсь ичӧтджык чой-воксӧ. Дӧзьӧритӧмаӧсь гортса пемӧсъясӧс, вердӧмаӧсь-юкталӧмаӧсь найӧс, лысьтӧмаӧсь мӧс, весалӧмаӧсь гид. Юкмӧсысь ваялӧмаӧсь ва, поткӧдлӧмаӧсь пес, ломтӧмаӧсь пач, дӧзьӧритӧмаӧсь пуктасъяс, пелькӧдчӧмаӧсь керкаас. Ичӧтсяньыс нин челядь велӧдчӧмаӧсь видзны ыджыд овмӧс.

Мыйла челядьлӧн вӧлі зэв этша кад ворсны-шойччыны?

4. Мыйла важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны? Бӧрйы колана вочакыв: 1) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый найӧ нажӧвитісны сьӧм. 2) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый вӧлі зэв уна горт гӧгӧр удж. 3) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый батьяс уна кад вӧралісны да кыйисны чери. 4) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый отсасисны бать-мамлы, велӧдчисны асшӧра овны, уджавны.

5. Лыддьы Иван Григорьевич Тороповлысь «Шуриклы шыд» висьт. Висьтав, кыдзи видзисны ыджыд овмӧссӧ бать-мамтӧг кольӧм куим вок.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Мӧвпышт, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстын. 2. Уджав ёртыдкӧд. Уськӧдӧй тӧд вылад чери, быдмӧг, гут-гаг нимъяс; гижӧй некымынӧс. 3. Лыддьы текстсӧ. Аддзы чери, быдмӧг, гут-гаг нимъяс да гиж найӧс стӧчмӧдысь кывъяс да кывтэчасъяс. Мый могысь автор пыртӧ найӧс текстӧ? 4. Кыдзи тэ чайтан, мый медводдзаысь аддзис карса зонка сиктын гӧститігӧн? Аддзы вочавидзӧмсӧ текстысь. 5. Лыддьы текстсӧ колана интонацияӧн.

Кӧсьта локтіс сиктӧ пӧльыс дорӧ. Аскинас жӧ тӧдмасис сиктса зонкаяскӧд — Коля, Миша, Полякӧд. Найӧ вӧліны гожъялӧм чужӧмаӧсь, крепыдӧсь. — Аски мунам видз вылӧ. Кутшӧм сэні лӧсьыд! Луннас раскӧ пыралам. Мыйта сэні озйыс! Гырысь! — шуис Коля Кӧсьталы. — Тыас ваыс кутшӧм шоныд! Луннас сизимысь купайтчылам да вуграсьлам, — ошйысисны сиктса челядь. Аски асывнас сиктса челядь гӧсьткӧд мунісны видз вылӧ. Карса зонка медводдзаысь аддзис помтӧм-дортӧм видзьяс. Чӧскыд кӧра дзоридзыс мыйта! Со лӧз платтьӧа пӧлӧзничаяс, еджыд синборда катшасинъяс, юрнысӧ копыртӧмаӧсь вӧсни кока понтільгунъяс, но медся тшап гӧрд рӧма маръямоль. Жуӧны-уджалӧны зіль мазіяс, налы медся чӧскыд югыдгӧрд бобӧнянь. А туруныс, туруныс мыйта: джуджыд, сук! Зонка дыр любуйтчис тайӧ мичлуннас. А рытъяснас зонкаяс шатинъясӧн ветлывлісны вуграсьны. Прӧмыстӧг эз волыны гортас: то горш сир шедас, то паськыд ляпа, а то и йӧршыд пысасяс вугырӧ.

6. Содты лӧсялана юалан кывъяс да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кытчӧ локтіс Кӧсьта гожӧмнас? 2) Кутшӧм вӧліны сиктса челядь? 3) Кор челядь мунісны видз вылӧ? 4) Кутшӧм дзоридзьясӧн нимкодясис карса гӧсьт? 5) Мыйӧн дыр любуйтчис карса зонка? 6) Кытчӧ ветлывлісны челядь рытъяснас?

7. Сет текстыслы ним.

1. Текст ним серти висьтав, мый йылысь сійӧ. 2. Лыддьы текст юкӧнъяссӧ. Сувтӧд найӧс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн.

САРИДЗ ГЫЯСЫН

1) Воисны купайтчанінӧ. Лыаыс берег пӧлӧныс паччӧр кодь пӧсь. Васьӧ тэрыба пӧрччис паськӧмсӧ да котӧртіс ваӧ. Зонка нимкодясис: збыльысь купайтчӧ саридзын! Васьӧ видзӧдліс ва пыдӧсӧ: тыдалӧ бура. Ваыс лӧзовтурунвиж, сӧдз. Босьтіс васӧ киас, видзӧдліс — мыйлакӧ абу сьӧд!? 2) Со Васьӧ мам-батьыскӧд и саридз дорын. Кутшӧм сійӧ мича! Ва веркӧсыс ворсӧ. Шонді нюмъялӧ. Быдӧнлы сетӧ ассьыс шоныдсӧ, сьӧдӧдз гожйӧдӧ шойччысь йӧзӧс. Шоныдыд быд мортлы колӧ. Оз ӧд прӧста кыскы лунвыв саридзыд ас дорас: «Локтӧй, шонтысьӧй, гожйӧдчӧй! Кузь кӧдзыд тӧвнад ӧд кынминныд...» 3) Сэсся суныштіс да ныр пырыс сола ваыс локтіс вомас. Мамыс висьталіс, мый сола ваыс — йӧзлы бурдӧдчантор. 4) «Мыйла нӧ Сьӧд саридзӧн шуӧны? Миян Эжваын кодь жӧ ваыс сӧдз!» — дивуйтчис зонка.

Э. Полякова серти

3. Гиж текстысь саридзсӧ серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс. Содты ассьыд мичкывъяс либӧ кывтэчасъяс саридз йылысь. Пример пыдди: пыдӧсыс изъяса. 4. Аддзы, кыдзи авторыс серпасалӧ шондісӧ. 5. Аддзы текстысь орччӧдӧмъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс. Мӧвпышт да гиж саридз либӧ ю йылысь орччӧдӧмъяс. Пример пыдди: енэж кодь кельыдлӧз саридз. 6. Мыйла йӧзӧс кыскӧ лунвыв саридз дорӧ? Вочавидз. 7. Тӧдмав саридз валӧн бурдӧдчан вын йылысь. Вӧдитчы интернетӧн. Пример пыдди: Сола ваын уна минерал да микроэлемент. Найӧ ёнмӧдӧны вир сӧнъяс.

1. Лыддьы текстсӧ да висьтав, кутшӧм челядь йылысь гижӧ авторыс.

Сиктын олысьясыдлӧн гортгӧгӧрса уджыд пыр эм. Зонкаясӧс пӧльыс асывсяньыс нин садьмӧдӧ: — Ивӧ, Дима, Катьӧ тьӧткаыдлы колӧ отсавны. Кӧсъянныд тай вӧлі тувъясьны. Чипан йӧрсӧ колӧ рейкаясӧн выльмӧдны. Зонкаяслы тайӧ и колӧ. Босьтісны кӧрт тув тыра доз, мӧлӧт да ножовка, мӧдӧдчисны сикт помлань. Со и Катьӧ тьӧтлӧн керкаыс. Зонкаяс зіля босьтчисны уджӧ. Ӧтиыс кутӧ, мӧдыс тувъясьӧ. Синсьыс би петӧ уджалӧны. — Со ӧд нин кутшӧм киподтуяӧсь Таттян чойӧлӧн внукъясыс! — ошкис челядьӧс Катьӧ тьӧт.

Э. Полякова серти

2. Бӧрйы текстлы лӧсялана сёрникузяяс. 1) Ивӧ да Дима — карса олысьяс. 2) Челядь окотапырысь отсалісны Катьӧ тьӧтыслы. 3) Зонкаяс выльмӧдісны рейкаясӧн кукань йӧр. 4) Ивӧ да Дима уджалісны зэв дыша. 5) Катьӧ тьӧт ошкис киподтуя челядьӧс.

3. Аддзы текстысь фразеологическӧй оборот да гӧгӧрвоӧд. 4. Мӧвпышт да гиж юалӧмъяс. 1) Кодлы отсасисны Ивӧ да Дима? 2) Кутшӧм челядь Катьӧ тьӧт ордын? 3) Зіля уджалісны челядь?


<Kodko @ Ӧтик-мӧтик, кык-мык : велӧдан гижӧд // Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014. Лб. 15-23.>


2. ӦТИК-МӦТИК, КЫК-МЫК

1. Бӧрйы фольклорлы лӧсялана жанръяс. 2. Кутшӧм нӧшта фольклорнӧй жанръяс тӧдан? 3. Лыддьы да гӧгӧрво, кутшӧм жанрлы лӧсялӧны сёрникузяясыс. 1) Киссьӧм ватӧ он курав. 2) Уджавтӧгыд и чаг оз чукты. 3) Правдаыд биын оз сотчы, ваын оз вӧй. 4) Куш кинад лежнӧгтӧ он босьт. 5) Паччӧрад куйлігӧн кынӧмыд оз пӧт. 6) Эн корсь кокньыд туй. 7) Нэм ов да нэм велӧдчы. 8) Сизимысь мерайт да ӧтчыдысь вунды. 9) Коді оз уджав, сійӧ оз сёй. 10) Уджтӧгыд васьыд черитӧ он кый. Вочавидз, кутшӧм формаа кадакывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны коми шусьӧгъясын.

5. Гиж кадакывъяссӧ, пасйы кад, лыд, морт формасӧ. 6. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ. 7. Корсь да гиж «Коми шусьӧгъяс да кывйӧзъяс» небӧгысь 2-3 шусьӧг.

1. Лыддьы медводдза сёрникузясӧ да гӧгӧрвоӧд, кутшӧм фольклорнӧй жанрлы сійӧ лӧсялӧ. 2. Вочавидз, кутшӧм кывсикасъяса кывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны тайӧ жанрын.

1) Кык сулалӧ, кык куйлӧ, витӧд ветлӧдлӧ, квайтӧд новлӧдлӧ, сизимӧд сьыланкыв сьылӧ. 2) Вит вок керка вӧчӧны: ӧти керкасӧ гӧгрӧдлӧ, а мукӧдыс пукалӧны. 3) Ичӧтик-ичӧтик гӧрд юра мужик да быдӧнӧс бӧрдӧдӧ. 4) Пу кока, лӧз платтьӧа, еджыд юра. 5) Комын вок ӧти кӧртӧдӧ кӧртасьӧмаӧсь. 6) Кык пом, кык гӧгыль, а шӧрас тув. 7) Сё кока, а сувтны оз вермы. 8) Нёль чоя-вока ӧти шляпа улын сулалӧны. 9) Куим пиньӧн турун ӧктӧ, а ачыс оз сёй. 10) Кык вок туй пӧлӧн олӧны, ӧта-мӧднысӧ оз аддзыны.

Отсӧг вылӧ вочакывъяс: кысян емъяс.

4. Аддзы лыдакывъяс. Мый серти найӧс позьӧ торйӧдны? 5. Мӧвпышт да гиж ассьыд нӧдкыв. Нӧдкывъяд пырт лыдакывъяс.

1. Лыддьы текстыслысь нимсӧ да тӧдмав гижӧд жанрсӧ. 2. Вочавидз, коді сэтшӧмыс визяорда. Видзӧдлы кывйыслысь артманногсӧ. 3. Уджав ёртыдкӧд. Лыддьӧй текстсӧ рольяс серти.

ОШ ДА ВИЗЯОРДА

Уна во сайын, кор тэ да ме эгӧ на вӧлӧй свет вылас, визяордаӧс корӧма гӧститны ош. Мӧдӧдчас визяорда Топтыгин ордӧ. Ош пуктас пызан вылас ставсӧ, мый сылӧн вӧлі: дозмӧр, йӧра яй, кодзувкот колькъяс. — Радейта ме тэнӧ, дона визя гач. Вывті нин мичаа чипсасян, миянӧс гажӧдан. Сёй да ю! Но гӧсьт нинӧм эз сёй. — Ме ӧд, Микайлӧ дядь, яйтӧ ог сёй. Вот эськӧ кӧйдысъяс кӧ, либӧ зӧр да анькытш. — Сідзкӧ, омӧльтан менӧ? А но, весась менам гуысь, татшӧм гӧсьтыд оз ков! И ош шыбитіс ичӧтик визяордаӧс ывлаӧ. Мышкас сылӧн лэчыд гыж туйяс колисны. Со и ӧнӧдз тӧдчӧны найӧ визяордалӧн мышку вылас.

И. Коданёв серти

4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Мыйла визяорда эз сёй ошлысь сёянсӧ? 2) Мыйла ӧнӧдз визяордалӧн мышку вылас тӧдчӧны визьяс? 3) Кыдзи тэ чайтан, тайӧ мойд, висьт либӧ предание? Мыйла? 4) Позьӧ-ӧ шуны, мый тайӧ йӧзкостса мойд? Мыйла?

5. Кодлы лӧсялӧны тайӧ кывъясыс? Мыйла? Полысь кӧч скӧр ош мудер руч шань кань горш кӧин пельк ур гажа вӧр Лӧсьӧд кывтэчасъяс.

6. Аддзы текстысь серпаслы лӧсялана сёрникузяяс. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

7. Сетӧм план серти лӧсьӧд текстса ӧти герой йылысь висьт. 1) Коді тайӧ? 2) Мый радейтӧ сёйны (вӧчны)? 3) Кутшӧм сійӧ?

1. Лыддьы текстлысь нимсӧ. Кыдзи тэ сійӧс гӧгӧрвоан? 2. Висьтав, важ коми йӧзлысь кутшӧм енъясӧс тэ тӧдан. 3. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм фольклор жанрысь позьӧ тӧдмавны енъяс йылысь? 4. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав важ коми йӧзлӧн енъяс йылысь.

ВАЖ КОМИ ЙӦЗЛӦН ЕНЪЯС

Важ коми йӧз чайтісны, мый му вылын быд месталӧн эм аслас ен, но йӧзыс найӧс оз аддзыны. Медся ыджыд Ен олӧ енэжын. Вӧрын медыджыдыс — Вӧрса, а Васа — ваын медся вынйӧра ен. Керкаын, пывсянын олӧ Олыся. Ёна пыдди пуктывлісны енъясӧс, кодъяс отсавлісны кыйсьыны да вӧравны. Ен мыгӧръяссӧ вӧчлісны пуысь либӧ изйысь. Видзлісны найӧс вӧрын да керкаын. Налы кевмысьлісны ас кежсьыс, семьяясӧн, сиктъясӧн. Енъяслы вайлывлісны козинъяс: низьяс, туланъяс, ур куяс, а сідзжӧ зарниысь, эзысьысь, ыргӧнысь, кӧртысь вӧчӧмторъяс, а нӧшта кыйдӧс, сёян-юан. Кевмысьлісны, мед бура удайтчас чери кыйны да вӧравны.

«Йӧлӧга» газетысь

5. Корсь текстсьыс кывтэчасъяс. 6. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кутшӧм енъясӧс пыдди пуктывлісны комияс? 2) Мыйысь вӧчлісны енъяссӧ (ен мыгӧръяссӧ)? 3) Кӧні найӧс видзлісны? 4) Кутшӧм козинъяс вайлісны енъяслы? 5) Мыйла коми йӧз кевмысьлісны енъяслы да вайлісны налы козинъяс? 7. Кодъяс тайӧ? Помав сёрникузяяссӧ. Ен — енэжын медся ыджыд. Вӧрса — вӧрын медыджыдыс. Васа — ваын медся вынйӧра ен. Олыся — олӧ пывсянын да керкаын.

8. Содты нӧшта 2-3 пример. Вӧдитчы «Мифология коми» небӧгӧн (изд-во «ДИК», 1999).

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кутшӧм тайӧ текст? Мыйла сідз чайтан?

2. Лыддьы текстысь медводдза абзацсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кутшӧм роч мойдкыв моз заводитчӧ тайӧ мойдыс? 2) Кыдзи шуӧны геройяссӧ? 3) Кутшӧмӧсь найӧ? 4) Торъялӧны-ӧ найӧ роч мойдкывса геройясысь?

3. Мойдкывъяс овлӧны: волшебнӧй, бытӧвӧй, пемӧсъяс йылысь, мойдкыв-анекдотъяс, докучнӧй да мукӧд пӧлӧс. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм сикаса тайӧ мойдыс? Мыйла?

4. Лыддьы текстсӧ.

Олісны-вылісны гозъя. Налӧн вӧлі куим пи. Кыкыс тӧлкаӧсь, а коймӧдыс дзик йӧй — Иван-дурак. Керка гӧгӧр видзӧдліс Иван и кылӧ: кодкӧ зымӧдӧ-локтӧ. И воис, другӧ, квайт вӧлӧн квайт юра Гундыр. — Ак, — шуас, — Иван-царевич менам овмӧсӧ воӧма, менсьым вокӧс виӧма. Ноко пӧ, пуксьы кыв йылӧ. Давай пӧ пондам тышкасьны, шуӧ Иван. Давай пӧ. Пӧльышт пӧ квайт верст пасьта да квайт верст кузьта кӧрт гумла. Ачыд пӧ пӧльышт, тэнад пӧ квайт лов да ставыс пӧганӧй, а менам пӧ ӧти лов да чистӧй. Пӧльыштіс квайт юра Гундыр квайт верст пасьта да квайт верст кузя гумла. Пондісны тышкасьны. Иван и саблянас сӧтыштіс Гундырлы, да сылӧн квайтнан юрыс тутнитіс-усис. Сэсся сійӧ юръяссӧ шыбитіс сарай пос улӧ.

5. Сувтӧд юалӧмъяс да вочавидз. 1) Кымын пи вӧлі гозъялӧн? 2) Кыдзи шуисны коймӧд писӧ? 3) Кымын юр вӧлі Гундырлӧн?

6. Гиж коймӧд абзацсӧ диалогӧн. 7. Корсь текстысь лыдакывъяс. Кутшӧм лыдакывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны мойдкывъясын? 8. Лыддьы мойдсӧ сайт вылысь.

1. Видзӧдлін-ӧ тэ коркӧ «[...]» мойд? Эн кӧ, корам видзӧдлыны! Комиӧд мойдкыв нимсӧ.

2. Лыддьы сетӧм коми мойдкывлысь нимсӧ да тӧдмав сылысь сикассӧ (бытӧвӧй, волшебнӧй, пемӧсъяс йылысь да с.в.). Мый серти тӧдмалін?

3. Лыддьы текстсӧ. Скобкаын сетӧм кадакывсӧ веж локтан када кадакывйӧн.

ШЫР ДА ГАДЬ

Шыр да гадь мунасны пес керавны. Мунасны, мунасны, да ёль воас. Ёльсӧ вуджны колӧ. Вӧчасны найӧ идзасысь пос да пондасны вензьыны, кодлы водзджык вуджны. Шыр шуӧ: «Ме сьӧкыд да поссӧ чега, тэ вудж». Гадь шуӧ: «Ме кокни, да тӧлыс пӧльыштас, и ме вӧя, тэ вудж». Вензясны, вензясны, да медбӧрын шыр кутас вуджны. Шӧрӧдзыс воас, идзас пос чегасны, и шыр вӧйӧ. А гадь сералас, сералас— и потӧ. Колӧ вӧлі ӧтлаын вуджны.

1) Кытчӧ мунісны шыр да гадь? 2) Мый ковмис вуджны? 3) Мый лоис шыркӧд? 4) Мый лоис гадькӧд? 5) Вӧч кывкӧртӧд.

5. Комиӧд [...] мойд. 6. Вӧч кывкӧртӧд: Мыйын ӧткодьлуныс да торъялӧмыс коми да роч мойдкывъясыслӧн?

1. Тӧдмав фольклор жанрсӧ (нӧдкыв, шусьӧг либӧ примета). 1) Бать-мамӧс кӧ вунӧдан — нэмыд дженьдаммас. 2) Нэм олӧм — абу ва вуджӧм. 3) Кывйыд абу утка, лэбзяс — он кут. 4) Ваын чужӧ, а ваысь полӧ. 5) Китӧм-коктӧм, а мунӧ. 6) Биын оз сотчы, ваын оз вӧй. 7) Паньыд кӧ усьӧ — кодкӧ тэрмасьӧ. 8) Шом чеччыштас пачысь — гӧсьт воас.

1. Дасьты проект сетӧм план серти. 1) Бӧрйы тема (нӧдкыв, шусьӧг, мойд, потандорса сьыланкыв да с.в.), мед вӧлі йитчӧма фольклоркӧд. 2) Аддзы жанрлысь определение. 3) Инды аслыспӧлӧслунсӧ (сикасъяс, тематика, мыйӧн торъялӧ рочысь да с.в.) 4) Вайӧд примеръяс. 5) Вӧч кывкӧртӧд.

2. Дорйы проекттӧ классын.


<Kodko @ Морт. Сылӧн ортсы да сям : велӧдан гижӧд // Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014. Лб. 24-33.>


3. МОРТ. СЫЛӦН ОРТСЫ ДА СЯМ

1. Лыддьы кывъяссӧ. Тӧдмав тӧдтӧм кывъяслысь вежӧртассӧ кывчукӧр серти. 2. Сетӧм кывъяс вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд асшӧр гижӧд.

Асшӧр гижӧдлӧн план.

І. ... йылысь юӧр. 1) Кыдзи шуӧны? 2) Кымын арӧс? 3) Кӧні чужис (олӧ)? 4) Кӧні уджалӧ (велӧдчӧ)? ІІ. Шӧр юкӧн. 1) ... ортсы. 2) ... сям. 3) ... радейтана удж ІІІ. Кывкӧртӧд. Мыйысь тэ радейтан ... ?

1. Лыддьы текстсӧ. Висьтав тӧдчӧдӧм кывтэчасъяслысь вежӧртассӧ. 2. Кутшӧм олысьяс йылысь гижӧ авторыс? Мыйла тадзи чайтан?

Дадь бӧжын пукалӧ шоныд паркаа том нывбаба. Ыджыдкодь ныра чужӧмыс гажа да вильыш. Нывбабаыс кутӧ арӧса кымын кагаӧс. Кагасӧ пасьтӧдӧмаӧсь еджыд маличаӧ. Мӧд кага, ар нёль-ӧ-вита, сэтшӧм жӧ еджыд маличаа, пукалӧ орччӧн. Лым пытшкӧ пырӧма ар дас кыка зонка, кышӧда маличаа. Сыкӧд орччӧн сулалӧ ыджыд тушаа мужичӧй. Киас сійӧ кутӧ кузь бедь, мӧд ногӧн кӧ, харей, мыйӧн веськӧдлӧны доддялӧм кӧръясӧн.

И. Торопов серти

3. Кымын мортӧс серпасалӧма авторыс? Гӧгӧрвоӧд вочавидзӧмтӧ.

Харей — тайӧ кузь бедь. Малича — тайӧ паськӧм.

5. Кыдзи артмӧмаӧсь ар нёль-ӧ-вита, арӧса кымын кывтэчасъясын лыдакывъяс? Содты 2-3 татшӧм пример да думышт накӧд сёрникузяяс.

1. Лыддьы текстсӧ. Кыдзи тэ чайтан, тайӧ текст-описание либӧ текст-повествование?

Константин Фёдорович — аслыссяма сюсь морт. Сылы вӧлі 50 арӧс гӧгӧр. Топыд тушаа, паськыд пельпомъяса, зумыд восьласа ён морт. Чукырӧсь чужӧмыс чорзьӧма, сёрнитӧ киргана гӧлӧсӧн. Сямлуныс крут: мыйкӧ кӧ шуас — кыв вежӧм бӧр эз вӧв. Ӧні на аддза сійӧс син улын: виж рӧма курткаас зэв уна зеп — бокъясас, морӧсас, пытшкӧсас. Быд зептысь тыдалісны уна рӧма карандашъяс. Пӧлаяссӧ шевкнитӧма, ветлӧдлӧ ӧдйӧ... Татшӧм вӧлі миян главнӧй инженер.

А. Дёмин серти

2. Гиж текстсьыс характер да ортсы петкӧдлысь кывъяс. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ. 3. Кыдзи вежсяс геройыслӧн портретыс, вежны кӧ текстсьыс тӧдчӧдӧм кывъяссӧ антонимъясӧн?

1. Лыддьы текстсӧ. Тӧдмав сикассӧ. Веж тӧдчӧдӧм кадакывъяссӧ соссяна формаӧн.

ЗІЛЬ ЙЫЛЫСЬ

— Пиӧй, пиӧй, чеччы! — Чечча да ог мыссьы. — Пиӧй, пиӧй, мыссьы, мыссьы! — Мысся да ог пасьтась! — Пиӧй, пиӧй, пасьтась, пасьтась! — Пасьтася да ог кӧмась! — Пиӧй, пиӧй, кӧмась, кӧмась! — Кӧмася да ог мун! — Пиӧй, пиӧй, мун, мун! — Муна да ог уджав!

2. Вайӧд зіль кывлы антоним. Гиж 2 сёрникузя тайӧ кывъяссӧ пыртӧмӧн. 3. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм ним бурджыка лӧсялӧ чуксасян сьыланкывйыслы — «Зіль йылысь» либӧ «Дыш йылысь»?

1) Кор тэ чеччан? — Ме чечча сизим часын. 2) Кор тэ мунан школаӧ? 3) Кор тэнад помасьӧны урокъяс? 4) Кор тэ локтан гортӧ? 5) Кор тэ водан узьны? 6) Тэ уджалан? — Ог, ме ог уджав. 7) Тэ сьылан? 8) Тэ йӧктан? 9) Тэ ворсан гитараӧн? 10) Тэ зіль либӧ дыш морт?

1. Лыддьы текстсӧ. Скобкаын сетӧм кадакывъяссӧ веж ӧнія када формаӧн. 2. Аддзы текстысь кокни, тэрмасьны, ордйысьны, кужны, отсавны, уджавны, водзмӧстчыны, вӧдитны, котыр, сёрни кывъяс дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм тайӧ кывсикасъяс? Мый серти тӧдмалін?

Ольга — водзмӧстчысь морт, быдмӧ творческӧй уджын: окотапырысь ноксьӧ лабораторияын, лыддьӧ видз-му вӧдитӧм йылысь литература. Збой ныв кужӧ котыртны йӧзӧс, пӧртӧ олӧмӧ ас водзӧ пуктӧм могъяс. Максим — этша сёрниа, оз радейт кокниасьӧм да тэрмасьӧм. Оз пыр гӧгӧрво и шмонь. Ольгалӧн ёсь серамыс дойдӧ том мортӧс. Ӧтвылысь уджалігӧн, ордйысигӧн Ольга да Максим озырмӧдӧны) ӧта-мӧдыслысь вежӧр-сямсӧ. Николай — гажӧдчыны да серам петкӧдлыны кужысь, отсӧг вылӧ воысь морт.

Н. Дьяконовлӧн «Свадьба приданнӧйӧн» драма серти

1) Кутшӧмӧн автор петкӧдлӧ Ольгаӧс? 2) Мый оз радейт Максим? 3) Мый кужӧ Николай?

4. Текст серти лӧсьӧд кывкуд мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс пыртӧмӧн. 5. Лыддьы шусьӧгсӧ да висьтав, кутшӧм геройлы сійӧ лӧсялӧ. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

Сьылігтырйи уджыд мунӧджык.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Мый йылысь, тэ думысь, тайӧ текстыс? 2. Тӧдмав вежӧртассӧ чуймыны, бурсины, лӧсявны кывъяслысь. Висьтав, кыдзи гӧгӧрвоин тайӧ кывъяса сёрникузяяссӧ.

Йӧвгень гусьӧник видзӧдлывліс орччӧн пукалысь нывка вылӧ. И кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс чуймӧм чужис сылӧн сьӧлӧмын. Тайӧ нывкаыс, кодӧс Юляӧн шуисны, вӧлі дженьыдик гӧрдов юрсиа да лӧзов синъяса. А видзӧдласыс — кӧрт тув кодь ёсь. Сідзи и югзисны сылӧн синъясыс да быттьӧ нарошнӧ корисны Йӧвгеньӧс восьсӧн видзӧдлыны на вылӧ да нимкодясьыштны тайӧ сӧстӧмсьыс-сӧстӧм видзӧдласнас. Со пӧ ме кутшӧм аслыснога мича да восьса сьӧлӧма. И некодлы лёк ог кӧсйы, сӧмын быдӧнлы бурсиа. И друг Йӧвгень аслыс тӧдлытӧг нюммуніс, и быдсӧн шонавліс сылӧн сьӧлӧм бердтіыс. Гӧгӧрвоис сійӧ, мый выль нывкаыскӧд лӧсявны кутас, да найӧ бур ёртъясӧн лоасны. И пыр жӧ шӧпнитіс сылы: — А менӧ Йӧвгеньӧн шуӧны. — Ме тӧда нин, — сідз жӧ воча вашнитіс нывка.

И. Белых серти

3. Аддзы да гиж Юляӧс серпасалысь кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд.

1) Кутшӧмӧн петкӧдлӧ Юляӧс автор? 2) Мыйла нюммуніс Йӧвгень тӧдтӧм нывкалы?

5. Сет текстыслы ним. 6. Содты аслад кывкудйӧ мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс.

1. Син пырыд нуӧд текстсӧ да мӧвпышт, кутшӧм кыв колӧ содтыны медводдза сёрникузяын. 2. Тӧдмав тӧдчӧдӧм кывъяслысь вежӧртассӧ. 3. Аддзы текстсьыс ним да паськыд кывъяс дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм тайӧ кывсикасъяс? Гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ. 4. Лыддьы текстсӧ. Аддзы орччӧдӧмъяс. Кутшӧм вежӧртас найӧ кутӧны текстын? Гӧгӧрвоӧд моз да кодь кывбӧръяслысь вежӧртассӧ. 5. Бӧрйы да гиж текстысь кузнечлысь ортсысӧ петкӧдлысь кывъяс да кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс.

Батьӧй менам кузнеч вӧлі. Рыжӧймӧм да кытсюрӧ розявлӧм палитчӧм кучик партука да шапкатӧм — дзик мойдвывса багатыр кодь, сійӧ вӧлі ыджыд да ён. Сувтас кокъяссӧ паськӧдӧмӧн тувсов тӧлыслы воча, куньтыралӧ синсӧ да нюмъялӧ. Пиньясыс крепыдӧсь, еджыд лым моз дзирдалӧны. Вильыш тӧв летйӧ сылысь смоль сьӧд юрсисӧ, и батьӧ радысла мурзыштӧ. Сійӧ миян мугов, буракӧ, та вӧсна сиктса нывбабаяс нимтылісны сійӧс чиганӧн. А гашкӧ, и визув да гажа сям вӧснаыс. Батьӧ кӧть мугов ачыс, а синъясыс лӧзӧсь, югыдӧсь. И сэтшӧм визулӧсь! Коді оз мун кузнеча бокті, век пыраласны бать дорӧ. И менӧ кыскис батьӧ дінӧ магнит дінӧ моз. Мыйӧн сійӧ вӧлі петас тшына кузнечасьыс, ме котӧрта сы дорӧ. Батьӧ вына кияснас качӧдлас менӧ вылӧ-вылӧ. Вит-ӧ-квайтысь качнитӧм бӧрын лэдзас менӧ муас да сарӧга сьӧд чуньяснас малыштас бандзибӧс, шуас: «Ветлам, буди, пыстапи, пажнайтыштам-а».

Н. Куратовалӧн «Батьяс йылысь висьт» серти

1) Кутшӧм кузнечлӧн сямыс? 2) Мыйла сиктса нывбабаяс нимтылісны нывкалысь батьсӧ чиганӧн? 3) Мый йылысь висьталӧ тіянлы кузнечлӧн паськӧмыс?

7. Бӧрйы сетӧм кывъясысь кывбердъяс, кодъяс петкӧдлӧны кузнечлысь сямсӧ. Аддзы текстысь сёрникузяяс, кодъяс гӧгӧрвоӧдӧны найӧс.

8. Висьтав ас кывйӧн медшӧр герой йылысь. Вӧдитчы гижӧдъяснад.

9. Содты аслад кывкудйӧ мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс.

1. Тӧдмав мат, садьтӧг, дзоргис кывъяслысь вежӧртассӧ. 2. Лыддьы текстсӧ. Медводдза юкӧнысь аддзы кывтэчасъяс (эмакыв да кывберд). Гӧгӧрвоӧд найӧс. 3. Лыддьы мӧд юкӧнсӧ. Висьтав, код йылысь мунӧ сёрниыс. а) Кӧрт Айка йылысь. б) Йиркап йылысь. в) Яг Морт йылысь. г) Юрка йылысь. Мыйла тэ тадзи чайтан?

4. Аддзы да гиж шӧр геройлысь ортсысӧ серпасалысь кывтэчасъяс.

Уна тӧдліс коми войтыр Шуштӧм лун да гажтӧм кад. Коркӧ важӧн сылы вӧлі Парма пытшкын веськыд мат.

Ветліс сэні пашкыр ош моз Гундыр сяма гӧна морт, Гашкӧ, вакуль пӧвстысь петысь, Гашкӧ, вӧрсаяслӧн ёрт.

Туша сылӧн вӧлі ыджыд - Быттьӧ увтӧм пожӧм пу. Паськӧм пыдди сійӧ новліс Куим вуртӧм йӧра ку.

Вой шӧр войын быдтор аддзис Сылӧн мисьтӧм гӧрдов син. Кӧнкӧ шуштӧм пемыд вӧрын Вӧлі сылӧн оланін.

...Йӧзыс садьтӧг сыысь поліс, Дзоргис гӧгӧр лун и вой: Оз-ӧ кыськӧ пуяс костысь Мыччысь сылӧн гӧна сой...

5. Аддзы да гиж орччӧдӧмъяс. Гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ.

6. Висьтав ас кывйӧн Яг Морт йылысь.

1) Кутшӧм мифическӧй персонажъяс йылысь гижӧ авторыс? Мый тэ тӧдан на йылысь? 2) Коді гижис поэмасӧ? Кыдзи сійӧ шусьӧ? 3) Лыддьы да тӧдмав, коді вермис Яг Мортӧс.

8. Тӧдмав, кутшӧм театрын позьӧ видзӧдны «Яг Морт» спектакль.

1. Лыддьы челядьлысь висьтъяссӧ.

2. Тӧдмав, кодъяс йылысь мунӧ сёрниыс.

1. Микулай — менам медбур ёрт. Сійӧ велӧдчӧ 8-ӧд классын. Микулай кузь тушаа, еджыд юрсиа, лӧз синма зон. Школаӧ сійӧ ветлӧ сӧстӧм паськӧмӧн: сьӧд гачӧн да югыд дӧрӧмӧн. Урокъяс бӧрын ми ёнмӧдам дзоньвидзалун «Скала» шӧринын, радейтам ворсны футболысь. Нӧшта Коля ветлӧ шылад велӧдан школаӧ, велӧдчӧ ворсны гудӧкӧн. Менам ёртӧй — шмонитысь морт, сыкӧд пыр гажа. Микулай век дась сетны отсӧг. 2. Анна Ивановна — абу сӧмын миян медрадейтана велӧдысь, но и бур ёрт. Сійӧ — миян классӧн веськӧдлысь. Тайӧ латшкӧс тушаа, чӧдлач синма, читкыль юрсиа, мусаник чужӧма аньыс пыр дась миянлы отсавны. Анна Ивановнакӧд ми ветлам походӧ, петкӧдчам школаса гажъяс вылын, участвуйтам быдпӧлӧс конкурсын. Анна Ивановна — зіль, авъя да сибыд морт. 2013 воын Анна Ивановна лоис «[...]» конкурсын вермысьӧн.

1. 17-ӧд удж да кывкуд вылӧ мыджсьӧмӧн гиж серпаса текст сетӧм темаясысь ӧти вылӧ. 1) Менам радейтана мортӧй. 2) Медбур ёрт. 3) Радейтана велӧдысь. 4) Аслад тема.


<Kodko @ Коми му кузя ме муна... : велӧдан гижӧд // Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014. Лб. 34-48.>


4. КОМИ МУ КУЗЯ МЕ МУНА...

1. Лыддьы выразительнӧя кывбурсӧ да висьтав, кыдзи поэтыс петкӧдлӧ Коми мулысь ыдждасӧ да озырлунсӧ.

Коми му кузя ме муна, Гӧгӧр сулалӧ сьӧд вӧр. Вӧрыс вывті-вывті уна, Сыысь унаыс оз тӧр.

Аддза: сэні шыльыд пожӧм Вылӧ лэптӧ ассьыс юр. Сылы ӧткодь тӧв кӧть гожӧм, Сэтшӧм пуыс тайӧ бур.

Сэні, быттьӧ пӧрысь пӧчӧ, Дзормӧм кыпӧдчӧма коз. Сійӧ увъяс костын вӧчӧ Вӧрса пӧтка шоныд поз.

Сэні вашкӧдчӧны гора Пипу чойкӧд еджыд кыдз. Мыйкӧ сёрнитӧны нора, Корнас шенасьӧны сідз.

2. Аддзы текстысь йӧзкодялӧмъяс, мичкывъяс, орччӧдӧм.

1. Лыддьы. Аддзы текстысь квайт сорсьӧм.

КОМИ РЕСПУБЛИКА ЙЫЛЫСЬ

Коми Республика — Россияса Федерация пытшкын торъя администрацияа тэчас. Сюрс ӧкмыссё ӧкмысдасӧд воӧдз нимыс вӧлі Коми Автономияа республика. Коми йӧз сёрниын эм нэмӧвӧйся ним — Коми му. Юркарыс сылӧн — Сыктывкар, нимыслӧн вежӧртасыс «Сыктыв ю дорын кар». Республикалӧн пасьтаыс — нёльсё дас вит сюрс квадратнӧй километр. Вӧрыс став му пасьтаысь босьтӧ квайтымын ӧкмыс прӧчент. Олысь лыдыс кык сюрс квайтӧд воын вӧлі ӧкмыссё сизимдас ӧти сюрс витсё морт. Чужан луныс — сюрс ӧкмыссё кызь ӧтиӧд вося моз тӧлысь кызь кыкӧд лун. Республикалӧн веськӧдлысьыс — Юралысь. Республикаса каналан пасъяс: канпас, дӧрапас да кып. Кып лӧсьӧдӧма Виктор Савинлӧн «Варыш поз» сьыланкыв серти. Каналан кывъяс — роч да коми.

Е. Цыпанов серти

2. Корсь текстсьыс лыдакывъяс да гиж найӧс лыдпасъясӧн. 3. Лӧсьӧд юалӧмъяс. 1) Уна-ӧ олысь Коми муын? 2) Коді лӧсьӧдіс кып? 3) Кутшӧм каналан кывъяс?

4. Помав сёрникузяяссӧ. Коми Республикалӧн юркар — Сыктывкар. Юралысь — Сергей Гапликов. Каналан пасъяс — канпас, дӧрапас да кып. Каналан кывъяс — коми да роч.

5. Тӧдмав да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кор вӧлі примитӧма республикалысь выль Оланподув? 2) Коді серпасаліс Коми Республикалысь канпассӧ? 3) Уна-ӧ коми йӧзыс миян республикаын? 4) Мыйӧн озыр Коми муным?


1. Вӧч уджъяс сетӧм текст серти. 1) Помав сёрникузяяссӧ скобкаын сетӧм юалӧмъяс вылӧ вочавидзӧмӧн.

Ми олам Коми му вылын. Миян муным зэв мича да озыр. Паськыд юяс визувтӧны лунвывсянь войвылӧ. Республикаын ӧкмыс кар. Медся важ кар — тайӧ Сыктывкар. Сюрс сизимсё кӧкъямысдасӧд воын Екатерина ІІ сетіс Усть-Сысольск погостлы кар ним. Ӧні Сыктывкар — республикалӧн юркар. Карын эм уна театр, библиотека, бурдӧдчанін; уджалӧ ыджыд вӧр комбинат.

2) Лыддьы текстлысь мӧд юкӧнсӧ ӧнія када кадакыв суффиксъяс содтӧмӧн.

Сыктывкарсянь неылын эм Микунь кар. Тайӧ тӧдчана кӧрт туй гӧрӧд. Микунь карсянь быдлаӧ мунӧны поездъяс. Емва кар. Нимыс артмӧма Емва ю серти. Емва — «югыд ва». Сосногорск карлы нимсӧ сетісны роч йӧз. Тайӧ кар гӧгӧрыс мича пожӧма яг. Карлӧн канпас вылын серпасалӧма тарӧс. Ю ним серти шуӧмаӧсь Печора кар. Кар сулалӧ республикаын медся паськыд, вына да ыджыд ю вылын. Печора юысь кыйӧны чӧскыд чери.

3) Лыддьы текстлысь коймӧд юкӧнсӧ эмакыв суффиксъяс содтӧмӧн.

Ёна нималӧ Европаын Ухта кар. Дас сизимӧд нэмын нин татчӧс муын перйисны мусир. Мусирӧн озыр и Усинск кар. Уна из шом перйӧны ыджыд войвыв каръясын — Интаын да Воркутаын. А медся бур биару республикаын перйӧны войвывса том карын — Вуктылын.

2. Лыддьы текстсӧ ставнас да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кутшӧм каръяс йылысь тэ тӧдмалін? 2) Мый тэ тӧдмалін Ухта кар йылысь? 3) Кутшӧм войвыв каръяс нималӧны мупытшса озырлунъясӧн?

3. Содты юалӧмъясӧ колана кывъяс да вочавидз. 1) Кутшӧм ю дорын сулалӧ Печора кар? 2) Кӧні перйӧны уна биару? 3) Мыйӧн нималӧ Вуктыл кар?

4. Сетӧм канпасъясысь бӧрйы, кутшӧм йылысь висьтавсьӧ текстын. Кутшӧм каръяслӧн мукӧд канпасыс? 5. Сетӧм канпасъясысь бӧрйы ӧтикӧс да пример серти гиж неыджыд текст.

Пример пыдди: Тайӧ Воркута карлӧн канпас. Карын перйӧны из шом. Канпас вылын серпасалӧма войвыв кӧрӧс, из шом кыр да из шом перъян юкмӧс.

1. Лыддьы таблицаясын сетӧм сёрникузяяссӧ. Бӧрйы колана вочакыв да гиж сылы лӧсялана шыпас. Стӧча кӧ вочавидзанныд, медводдза таблицаын артмас кывйӧз, мӧдын — нӧдкыв. Тӧдчӧдӧм шыпасъяс петкӧдлӧны кыв помасьӧм. Вӧдитчы мусерпасӧн да «[...]» атласӧн.

2. Висьтав да гиж. Мый тӧдмалін Коми республикаса каръяс йылысь?

3. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кӧні ми олам? 2) Кымын кар Коми Республикаын? 3) Кутшӧм каръяс тэ тӧдан? 4) Кутшӧм юяс визувтӧны Коми муті? 5) Кутшӧм ю Комиын медыджыд? 6) Кытысь петӧ да кытчӧ визувтӧ Печора ю? Кутшӧм тайӧ юыс? 7) Кутшӧм войвыв юяс тэ тӧдан? 8) Кутшӧм сиктъяс тэ тӧдан? 9) Кутшӧм тыяс эмӧсь Комиын? 10) Мыйӧн озыр Коми му?

4. Сёрнит ёртыдкӧд Коми му йылысь.

1. Лыддьы текст нимсӧ. Мый тэ тӧдан Изьва да изьватас йылысь? 2. Аддзы текстысь роч кывъяслы лӧсялана коми кывъяс. 3. Лыддьы текстсӧ.

Изьва юлӧн крут кыръя нӧрыс вылын сулалӧ сикт. Сійӧ ылысянь тыдалӧ. Олӧны тані изьватас. Найӧ торъялӧны аслыссикас паськӧмӧн да сёрнитанногӧн. Тані сёрнитӧны, быттьӧ сьылӧны. Сиктсӧ кык пельӧ юкӧ джуджыд сён. Сён пыдӧсӧдыс визувтӧ шор. Тулыснас лым сылігӧн сійӧ зэв ӧдӧба бузгӧ. А гожӧм шӧрын лӧня сяльгӧ шыльыд изъяс костӧд.

А. Ануфриева серти

4. Аддзы текстысь паныд вежӧртаса кывъяс. 5. Аддзы кывбӧра эмакывъяс, гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ. 6. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн лӧсьӧд юалӧмъяс да вочавидз. 1) Кӧні сулалӧ Изьва сикт? 2) Кодъяс олӧны Изьва сиктын? 3) Мыйӧн торъялӧ изьватас? 4) Кыдзи сёрнитӧ изьватас? 5) Кор ӧдӧба бузгӧ сикт шӧрын шор?

7. Аддзы мусерпас вылысь Изьва сикт. Гиж неыджыд юӧр план серти. 1. Кӧні сулалӧ Изьва сикт (кутшӧм районын)? 2. Кор артмӧма сиктыс (кутшӧм воын)? 3. Кутшӧм ю визувтӧ сикткӧд орччӧн? 4. Кыдзи пасьтасьӧны изьватас? 5. Кутшӧм ыджыд гажлун пасйӧны найӧ гожӧмын?

1. Гиж текстсӧ лӧсялана кывъяс содталӧмӧн. Лыдакывъяссӧ гиж кывъясӧн. Лыддьы да тӧдмав, ыджыд-ӧ Эжва юным.

Эжва — Коми муын Печора бӧрын мӧд ыджыд ю. Сійӧ заводитчӧ кык ичӧтик вожсянь. Ӧтиыс босьтӧ васӧ Дзурнюрсянь, а мӧдыс заводитчӧ Мылва дорын. Сиктъяс да грездъяс, вӧръяс да видзьяс пӧлӧн ыджыд ӧдӧн Эжва нуӧ ассьыс сӧстӧм васӧ Еджыд саридзӧ. Кузьтаыс Эжвалӧн — 1130 километр. Коми му кузя визувтӧ ыджыдджык юкӧныс — 870 верст. Эжваӧ усьӧ 200 унджык ыджыд да ичӧт ю.

А. Туркин серти

2. Аддзы текст содержаниелы лӧсявтӧм кывтэчасъяс: 3. Пукты колана юалӧм да вочавидз. 1) Кысянь заводитчӧ Эжва ю? 2) Кытчӧ нуӧ ассьыс васӧ Эжва? 3) Кутшӧм ю усьӧ Эжваӧ?

4. Содты Коми Республикаса гырысь ю нимъяс: Печора, Эжва, Сыктыв, Вашка, Мозым, Висер, Уса. 5. Мыйын ӧткодьлуныс Эжва, Мылва, Москва кывъяслӧн? Содты некымын пример. 6. Тӧдан-ӧ тэ, мый коми йӧз овмӧдчылісны юяс дорӧ? Туяв Коми Республикаса мусерпас да гиж кар да сикт нимъяс, кодъяс артмисны ю нимъяс сертиыс. Орччӧд уджтӧ ёртыдкӧд. 7. План серти гиж неыджыд текст Коми Республикаса ю йылысь.

1. Ю ним. 2. Кутшӧм тайӧ юыс? 3. Кысянь сійӧ заводитчӧ да кытчӧ визувтӧ? 4. Юлӧн кузьтаыс да пасьтаыс. 5. Кутшӧм юяс усьӧны татчӧ? 6. Кутшӧм каръяс, сиктъяс сулалӧны ю пӧлӧн? 7. Мыйӧн озыр юыс?

Видзӧдлы фотографияяс вылӧ. Сыктывкарлысь кутшӧм юкӧн петкӧдлӧма? Аддзы вочакывсӧ текстысь.

2. Висьтав, мый тэ тӧдан тайӧ парк йывсьыс. 3. Лыддьы текстсӧ абзацъясӧн, гӧгӧрво медшӧр мӧвпсӧ да гиж.

Сыктывкарса Киров нима парклӧн историяыс заводитчис 1890 воын. Тайӧ вонас Усть-Сысольскын виччысисны зэв тӧдчана мортӧс, москваса князь Сергей Александровичӧс. Карса управа тшӧктӧм серти ӧнія парк местаӧ садитісны пуяс, сувтӧдісны мича беседка, кӧні паныдалісны князьӧс. Но карса олысьяслы тайӧ садйыс эз ло шойччанінӧн. Тані йирсисны пӧжарнӧй командалӧн вӧвъяс. Парк лӧсьӧдӧмӧ выльысь босьтчисны 1933 воӧ. Кык воӧн садитісны ӧти да джын сюрсысь унджык пу. Тані восьтісны спортивнӧй площадка, кинотеатр, кӧні быд рыт кино заводитчытӧдз ворсісны струннӧй инструментъяс вылын 8-14 арӧса ныв-зон. Парксӧ видзысь-дӧзьӧритысь Фёдор Павлов быдтыліс оз, парникын — ӧгуреч. Дзоридзьяслӧн лыдыс кайліс нелямын сюрсӧдз. Сы дырйи жӧ паркын лӧсьӧдісны ньыв пу аллея. Парклы сетісны Сергей Миронович Кировлысь ним.

4. Висьтав, мый выльторсӧ тӧдмалін. Мый тэнӧ чуймӧдіс? 5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кор заводитчис С. М. Киров нима парклӧн историяыс? 2) Кутшӧм тӧдчана морт воліс Усть-Сысольскӧ? Кыдзи сылӧн нимыс йитчӧма парккӧд? 3) Мыйӧн торъялӧ 1933 вося парк ӧніяысь?

6. Аддзы фотографияяслы лӧсялысь сёрникузяяс. 7. Конкурс «А тэ тӧдан Сыктывкар?». Вочавидз да содты ассьыд юалӧмъяс. 1) Кутшӧм памятникъяс эмӧсь Сыктывкарын? 2) Кутшӧм музейяс тэ тӧдан? 3) Кымын театр Сыктывкарын? Лыддьӧдлы.

1. Висьтав, мый тэ тӧдан коми вӧралысьлӧн кыйсьӧм йылысь.

Арся вӧрын коми кыйсьысьлӧн сьӧлӧмыс шойччӧ, нимкодясьӧ. Та вӧсна сійӧ вермӧ овны сэні тӧлысьясӧн. Вӧралан керкаыс сылӧн пырджык кутшӧмкӧ ю, ёль либӧ ты дорын, пуяс костын. Кыйсьысь тӧдӧ татысь быд шор, нюр, козъя вӧр да пожӧма яг. Кыйсьысь олӧ тані медбур ёртыскӧд — ур-пӧтка кыйны отсалысь понмыскӧд. Вӧралысь асылын чеччас водз, посньыдик кос пескӧн ломтас пачсӧ, пӧсьӧдас рытнас пуӧм яя шыдсӧ, юас пӧсь тшай. Сэсся босьтас пистонкасӧ да югыдӧн петас сьӧд пывсян кодь вӧр керкаысь.

Я. Рочев серти

3. Аддзы да гиж текстысь эмакывъяс кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяскӧд. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ. 4. Аддзы да гӧгӧрвоӧд орччӧдӧм. Кыдзи гӧгӧрвоан тайӧ орччӧдӧмсӧ?

5. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст дорӧ да вочавидз на вылӧ. 1) Кӧні шойччӧ вӧралысь? 2) Кӧні сулалӧ вӧралан керка? 3) Кутшӧмӧн вӧлі кыйсьысь? 4) Кодкӧд олӧ вӧралысь? 5) Мый вӧчлывліс водз асывнас вӧралысь?

6. Тӧдмав да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Лӧсьӧд юӧртӧм. 1) Кутшӧм кадӧ да дыр-ӧ кыйсьыліс коми вӧралысь? 2) Кутшӧм кыйсян кӧлуй вӧлі вӧралысьлӧн? 3) Кутшӧм прӧмыс кыйсьысь вайліс гортас? 4) Кутшӧм вӧлі вӧралысьлӧн паськӧмыс? 5) Мый вӧлі век заптӧма вӧралан керкаас?

Удж вӧчигӧн вӧдитчы «[...]» небӧгӧн. (Сыктывкар, 1994, 53-59 л.б.)

1. Гиж текстсӧ скобкаяс восьтӧмӧн да юкӧнъяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн пуктӧмӧн. 2. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав Коми Республикаса бурдӧдчанін йылысь.

ВОЙВЫВСА КУРОРТ

1. Курортлысь парксӧ мичмӧдӧны уна пӧлӧс пу да куст. На лыдын сус пу, нинпу, ниа, льӧм, пелысь пу, сирень да боярышник. 2. Серегов курорт лӧсьӧдӧма мича местаын. Сійӧ Емва юлӧн веськыд берег вылын кык ді костын. 3. Бурдӧдчан васӧ кыпӧдӧны зэв пыдысь му пытшсьыс. Тайӧ ваыс бурдӧдӧ уна висьӧмысь. 4. Талун Серегов курорт йылысь тӧдӧны миян республикаса быд сиктын, посёлокын да карын.

С. Морозов серти

3. Лӧсьӧд юалӧмъяс да вочавидз. 1) Кӧні сулалӧ Серегов курорт? 2) Кутшӧм пуяс мичмӧдӧны курортлысь парксӧ? 3) Кутшӧм ва перйӧны му пытшкысь?

4. План серти висьтав лунвывса либӧ Киров кардорса курорт йылысь. 1) Кӧні сулалӧ курортыс? (Кутшӧм карын? Кутшӧм саридз дорын?) 2) Мыйӧн сійӧ нималӧ? Кутшӧм висьӧмъяс сэні бурдӧдӧны? 3) Кыдзи позьӧ шойччыны бурдӧдчысьяслы? 4) Мыйӧн мичмӧдӧма курортлысь территориясӧ? (Кутшӧм пу-дзоридзьяс быдмӧны?)

1. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав Емдін сиктлысь историясӧ.

Емдін сулалӧ Емва да Эжва ӧтлаасянінын, зэв мичаинын. Комияслӧн сійӧ вӧлӧма юркарӧн. Важӧн сэтчӧ сӧмын ва туйӧд вермылӧмаӧсь воӧдчыны. Сэкся кадӧ Емдін гӧгӧрыс вӧлі кыпӧдӧма стен. Гӧгӧрыс нӧшта джуджыд кырӧм кодйӧма. Уна вӧрӧг видлӧма босьтны мичаинтӧ. Сӧмын коми йӧзыд абу сетчылӧмаӧсь. Перымса Степаныд Емдінас кыпӧдлӧма медводдза вичко. Сэсся восьтӧма школа да велӧдӧма коми йӧзӧс аслас анбур серти.

1) Кор да кӧні чужлӧма Перымса Степан? 2) Кӧні сійӧ велӧдчӧма? 3) Кутшӧм ыджыд каръясын нуӧдӧма ен нога уджсӧ?

3. Аддзы Перымса Степанӧн гижӧм анбур. Анбур пасъясӧн гиж ассьыд нимтӧ.


<Kodko @ Видзам, доръям чужан вӧр-ва! : велӧдан гижӧд // Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014. Лб. 49-65.>


5. ВИДЗАМ, ДОРЪЯМ ЧУЖАН ВӦР-ВА!

1. Лыддьы текстсьыс медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстас? 2. Аддзы текстсьыс, код йылысь гижӧдыс. Кыдзи чайтан, сійӧ коді — том морт, олӧма али пӧрысь? 3. Лыддьы текстсӧ. Быд абзацлы сет ним.

Ӧшинь улын зэв нин дыр быдмис кыдз пу. Ӧксинь тьӧт вунӧдіс нин, кор садитліс тайӧ еджыд кока пашкыр пусӧ. Ӧксинь пӧч век пӧрысьмис, а кыдз пу воысь-во мичаммис. Пӧрысь морт радейтіс аслас киӧн садитӧм пусӧ. Гажа тувсов рытъясӧ пукавліс неыджыд улӧс вылын, шойччӧдліс мудзӧм ки-коксӧ, казьтывліс ныв-пиянсӧ, кодъяс радейтлісны жӧ пукавны тайӧ пу улас. А ӧні разӧдчисны лэбачьяс моз чужан позйысь. Да и посёлокса том йӧз волывлӧны татчӧ. Мукӧддырйи вой шӧрӧдз пукаласны, сьыласны да гажӧдчасны. Со и талун пӧч петіс шойччыны пу улӧ. Но мый тайӧ? Кыдзлысь чорыд кучиксӧ кодкӧ вундалӧма, розьӧдлӧма. Бӧрдіс кыдз, бӧрдіс и Ӧксинь тьӧт. Эз, нинӧмӧн эз вермы отсавны пулы пӧч. Сійӧ эз тӧд, коді ӧти лунӧн вӧчис кык дой: чӧла сулалысь кыдзлы да пӧрысь Ӧксинь тьӧт сьӧлӧмлы.

И. Коданёв серти

1) Кыдзи автор серпасалӧ кыдз пусӧ? Аддзы мичкывъяс. 2) Коді садитліс кыдз пусӧ? 3) Мый йитӧ Ӧксинь тьӧтӧс кыдз пуыскӧд?

5. Мӧд абзацысь гиж кадакывъяс, гӧгӧрвоӧд налысь вежӧртассӧ. 6. Нёльӧд абзацысь аддзы лыдакыв + эмакыв кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс. 7. Мӧвпышт да вочавидз, мыйла бӧрдісны кыдз пу да пӧрысь морт.

1. Син пырыд нуӧд текстсӧ да висьтав, кутшӧм лэбачьяс йылысь текстыс. 2. Вочавидз, код нимсянь гижӧдыс. Кӧні мунӧ действиеыс? 3. Лыддьы ас кежысь медводдза абзацсӧ. Кыдзи чайтан, кутшӧм проблема восьтӧма текстас? 4. Кутшӧм шыяс кылісны ты вылын? Вочавидзӧмсӧ аддзы текстсьыс. 5. Лыддьы текстсӧ ставнас.

Ӧтчыд ме локті Вадыб ты дорӧ. Местаӧдз вои пемыднас, узьмӧдчи тыдорса керкаӧ. Асывнас садьми лыйсьӧм шыясысь. Тыдалӧ, утка кыйысьяс войнас воӧмаӧсь. Ты вылын кылісны кутшӧмкӧ чилзӧм шыяс. Лым еджыд гырысь лэбачьяс, гашкӧ, дасысь унджык, кытшлалӧны-лэбалӧны ва весьтті, зэв нора горзӧны... Час-мӧд-коймӧд вуграси. А юсьяс оз и думайтны эновтны ты вывсӧ, пыр лэбалӧны сы весьтті. Меным шуштӧм лои лов вылын. Мӧвпала: эз-ӧ нин лыйны-вины тайӧ ён лэбачсӧ, миянлысь вӧр-васӧ мичмӧдысьсӧ. Кытшовті тысӧ, нинӧм эг казяв. Некод эз уяв. Петі берегӧ. Ылісянь на видз шӧрсьыс казялі еджыд тубрас. Юсь пласьтвидзӧ-куйлӧ. Бордъяссӧ оз вӧрзьӧд ни. Вот мый вӧсна, вӧлӧм, горзӧны-бӧрдӧны ёртъясыс, чой-вокыс, бать-мамыс. Бордъясыс коньӧрлӧн шевкнитчӧмаӧсь ӧтарӧ-мӧдарӧ, юрыс мышвыв чатӧртчӧма. Тыдалӧ, муӧ усьӧм бӧрын, кувтӧдзыс, видзӧдлӧма енэжӧ, прӧщайтчӧма нэм кежлас. Сьӧлӧм дойӧн ме эновті тысӧ. А юсьяс пыр на кытшлалісны енэжас.

В. Торопов серти

6. Аддзы серпас дорӧ лӧсялысь юкӧн. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ. 7. Медводдза да мӧд абзацысь аддзы юсьясӧс серпасалысь кывтэчасъяс. 8. Коймӧд абзацысь аддзы соссяна формаа да изобразительнӧй кадакывъяс. Гӧгӧрвоӧд налысь вежӧртассӧ. Мӧвпышт да лӧсьӧд тайӧ кадакывъяснас 1-2 юалӧм.

Пример пыдди: Мыйла горзӧны-бӧрдӧны юсьяс? Кыдзи тайӧ юалӧмсӧ позьӧ йитны ты вылын кылана шыяскӧд? Вочавидз юалӧм вылӧ. 9. Кутшӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн автор серпасалӧ кулӧм юсьӧс? Гӧгӧрвоӧд найӧс. Мыйла автор сьӧлӧм дойӧн эновтіс тысӧ? 10. Вӧч кывкӧртӧдъяс.

1) Колӧ-ӧ бырӧдны му вылысь вӧр-ва мичмӧдысь ён лэбачьяссӧ, гежӧда паныдасьлысь пемӧсъяссӧ, быдмӧгъяссӧ? 2) Мый колӧ вӧчны, медым найӧ эз бырны му вылысь? 3) Кыдзи тэ верман видзны чужанінлысь озырлунсӧ — коми парма?

1. Лыддьы текстсӧ да висьтав, тӧвйысь али лунвылӧ лэбысь лэбач йылысь висьтавсьӧ. Мыйла тэ тадзи чайтан? Тӧдмав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм кывъясыслысь. Вӧдитчы кывчукӧрӧн.

Ті аддзывлінныд уркайлысь сёйӧмсӧ? Ме аддзывлі. Уркай — зэв аслыспӧлӧс лэбач. Пиянсӧ кӧдзыд тӧлын чужтӧ. А нырыс сылӧн тешкодь, шыран кодь. Лэчыд. Видзӧдім, да здук-мӧдӧн коз пу кольтӧ орӧдіс. Пу вожӧ мыджсис, кокъяснас кольсӧ кутӧ, а нырнас чашкӧдӧ да кывнас кыскалӧ кӧйдыссӧ. Боксянь кӧ видзӧдан, он и пыр гӧгӧрво — ворсӧдчӧ лэбачыс али нуръясьӧ. Киллис кольсӧ да муӧ шыбитіс. Усьӧм коль дорас воласны на уръяс да шыръяс, сизь на, гашкӧ, чӧсмасяс.

Г. Турьев серти

3. Гӧгӧрвоӧд текстыслысь сикассӧ — повествование, описание либӧ рассуждение. Мыйла тадзи чайтан? 4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кыдзи нуръясьӧ уркай? 2) Кутшӧм тайӧ лэбачыс? 3) Кодъяс чӧсмасьӧны уркайӧн килльӧм кольнас? Кутшӧм серпасъяс позьӧ лӧсьӧдны текст дорӧ? 6. Гиж неыджыд юӧр план серти. 1) Кутшӧм лэбачьяс тӧвйӧны Коми муын? 2) Мый сёйӧны тӧвйысь лэбачьяс? 3) Кыдзи позьӧ отсавны лэбалысь ёртъяслы коллявны кӧдзыд тӧв?

1. Син пырыд нуӧд текстсӧ. Тӧдмав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм кывъясыслысь. 2. Корсь текстсьыс вӧрса пемӧс да лэбач нимъяс. 3. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав шӧр геройсӧ.

Со ӧти пусянь мӧдӧ котралӧ еджыд кӧч. Сійӧ корсьӧ нур. Сы бӧрся важӧн кыйӧдчӧ руч. Дзебсьӧма паськыд лапъяса коз улӧ да виччысьӧ кӧчлысь матысмӧм. Легӧдыштіс кӧч кузь пельяссӧ, котӧртіс веськыда ручлань. Ручыд кӧсйис уськӧдчыны. Друг кыліс ув чегӧм шы. Ыджыд шыӧн кыпӧдчис дозмӧр. Руч дозмӧрлань уськӧдчис. Пӧткаыд лэбзис коз йылӧ. А кӧчыд быттьӧ эз и вӧвлы! Коньӧр руч нуръясьтӧг колис.

4. Лӧсьӧд текст дорӧ юалӧмъяс да вочавидз на вылӧ. 1) Коді корсьӧ нур? 2) Кытчӧ дзебсьӧма кӧч? 3) Кыдзи кыпӧдчис дозмӧр коз йылӧ? 4) Мыйла руч колис нуръясьтӧг? 5. Веж кывтэчассӧ ӧти кывйӧн. «быттьӧ эз и вӧвлы» — тайӧ: пышйис. 6. Гиж геройяслысь действиеяссӧ серпасалысь ӧнія када кадакывъяс. Кутшӧм герой йылысь энӧ висьталӧй? Мыйла? 7. Бӧрйы текстыслы ним да подулав ассьыд бӧрйӧмтӧ. Коньӧр кӧч. Руч кыйсьӧ. Ыджыд дозмӧр.

1. Текстлӧн быд абзацысь гиж ӧти-кык тӧдса кыв. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ. 2. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь тайӧ текстыс? 3. Лыддьы текстсӧ. Гиж гӧгӧрвотӧм кывъяссӧ, гӧгӧрвоӧд кывкуд серти. 4. Быд абзацлы сет ним.

Шоныд зэр бӧрын мыччысис яръюгыд шонді. Неыджыд мыр вылӧ пуксис ичӧтик-ичӧтик лэбач, пемыдвиж юра королёк. Сісьмӧм мыр пытшкысь сійӧ тэрыба кутіс кокавны гагъясӧс. Миян вӧръясын олысь лэбачьяс пиысь королёк медся ичӧт, некымын грамм сьӧкта и эм. Кӧть и ичӧт, а сёйнысӧ ён. Во чӧжӧн вӧръясысь сійӧ бырӧдӧ миллионысь унджык гагйӧс да пучӧйӧс, видзӧ пуяссӧ сісьмӧмысь. Королёк вӧчӧ позсӧ пожӧм да коз пуяс вылӧ. Ассьыс резина мач кодь гӧгрӧс позсӧ сійӧ ӧшӧдас пу лапъяс костӧ — мунан орччӧн, а он аддзы. Колькъясыс анькытш тусь кодь посниӧсь. Тайӧ ичӧтик лэбачсӧ аддзыны сьӧкыд. Сійӧ олӧ ёнджыка ылі вӧръясын. Ӧтлаавны кӧ коми пармаса медся ыджыд пӧткакӧд — чукчикӧд, королёк кажитчас «лилипутӧн». Пӧрысь чукчи сьӧкыдджык королёкысь матӧ сюрс пӧв.

И. Коданёв серти

5. Текст вылӧ мыджсьӧмӧн сувтӧд кывтэчасъяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Кутіс кокавны гагъясӧс; сьӧкыд аддзыны; во чӧжӧн бырӧдӧны; пу лапъяс костӧ. 6. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд юалӧмъяс. 7. Бӧрйы текстлы лӧсялана юалӧм. Вочавидз юалӧм вылас. а) Кор королёк вӧчӧ позсӧ? б) Кутшӧм гагъясӧс кокалӧ ичӧтик лэбач? в) Кӧні мыччысис яръюгыд шонді? г) Мыйла он аддзы королёклысь позсӧ? 8. Гиж кывтэчасъяс; кывберд + сложнӧй эмакыв; эмакыв + превосходнӧй степеня кывберд; эмакыв + сравнительнӧй степеня кывберд. 9. Висьтав королёк йылысь гижӧм кывтэчасъяс вылӧ мыджсьӧмӧн. 10 Корсь текстсьыс орччӧдан оборотъяс, лыдакывъяс. Мый могысь найӧс сетӧма авторыс?

1. Лыддьы текстысь медводдза да бӧръя абзацъяссӧ. Мый йылысь, тэ ногӧн, висьтавсьӧ текстын? 2. Аддзы текстысь сложнӧй кадакывъяс, пукты кывпод формаӧ, тӧдмав вежӧртассӧ. 3. Лыддьы текстсӧ юкӧнъясӧн. Быд юкӧнлы сет ним. Гӧгӧрвоӧд.

Гажа тувсов лун! Кымӧртӧм кельыдлӧз енэжын дзирдалӧ яръюгыд шонді. Лунвывсянь пӧльтӧ небыдик тӧв. Кокньыда лолавсьӧ сӧстӧм сынӧднас. Гӧгӧр дзользьӧны лэбачьяс, кодъяс радлӧны-нимкодясьӧны ас чужан мулы. А со ичӧтик сырчик! Важӧн коми йӧз шулӧмаӧсь, мый сійӧ аслас ичӧтик нырнас чегӧ ю вылысь йисӧ. Регыд йиыс потласяс-жугласяс да кылалас саридзлань. Юлань бузгӧны-визувтӧны гора варов шоръяс. А кутшӧм мича берег дорын быдмысь бербаыс! Сійӧ миян войвывса мимоза. Регыд заводитас быдмыны видзьяс вылын турун. Ловзяс сиктъяс да каръяс гӧгӧрын вӧр-ва. Тулыс! Видза олан, шань да мелі тулыс! Видза олан, гажа кад!

И. Коданёв серти

4. Аддзы текстсьыс кывтэчасъяс: кывберд + косвеннӧй вежлӧга эмакыв и, или относительнӧй кывберд + эмакыв. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ. 5. Корсь текстысь мӧд колян кад формаа кадакывъяс. Мыйла кадакывсӧ сетӧма татшӧм формаын? 6. Гиж текстсӧ ӧнія кадын сулалысь кадакывъяссӧ I колян кадаӧн вежӧмӧн. 7. Мыйла радлісны лэбачьяс? Бӧрйы колана вочакыв. а) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый заводитіс быдмыны видзьяс вылын турун. б) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый зэв мича берег дорын быдмысь берба. в) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый регыд потласяс-жугласяс юяс вылысь йиыс. г) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый чужан муӧ локтіс тулыс. д) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый лунвывсянь пӧльтіс небыдик тӧв.

8. Лӧсьӧд 1-2 юалӧм сӧмын сійӧ сёрникузяяс дорӧ, кӧні кадакывйыс сетӧма локтан када формаын. 9. Сет текстыслы ним.

1. Лыддьы текстсӧ чутъяс местаӧ колана кывъяс содталӧмӧн. Висьтав, кутшӧм еджыд бобувъяс йылысь гижӧ авторыс. Мыйла тэ тадзи чайтан?

Кор Надя водіс узьны, ывлаыс вӧлі букыш. А кор чеччис асывнас, ӧшиньӧд аддзис лэбалысь бобувъясӧс: зэв уна и ставыс еджыдӧсь. Тайӧ бобувъясыс став мусӧ шебралӧмаӧсь небыд эшкынӧн. «Мамӧ, лым усьӧ!» — горӧдіс Надя да кутіс йӧктыны ӧшинь водзын. Бобувъяс лэбисны и лэбисны мулань. Надя пасьтасис да петіс ывлаӧ. Нюжӧдіс кисӧ. Ичӧтик ки пыдӧс вылас пыр жӧ усисны лым чир. Надя эз на удит прамӧя видзӧдлыны, а лым чирйыд исковтіс чуньяс костӧд. Колисны лунъяс. Ӧтчыд ыджыд вӧр сайысь ... бушков. Котӧртігмоз сійӧ тэчис джуджыд лым толаяс. Надя кӧсйис кутавны лэбалысь лым чиръяссӧ, но нинӧм эз артмы: найӧ емъяс моз сутшкалісны нывкалысь чужӧмбансӧ, а киас эз сюрны. (Л. Палкин серти)

1) Кутшӧм серпас аддзис Надя асывнас ӧшиньӧдыс? 2) Мыйла нывка кутіс йӧктыны ӧшинь дорас? 3) Мыйла лым чирйыс исковтіс Надялӧн чуньяс костӧдыс? 4) Кыдзи вежсис поводдя бушков воӧм бӧрын? 3. Уджав ёртыдкӧд. Аддзӧй текст мичмӧдысь кывъяс: мичкывъяс, орччӧдӧмъяс, йӧзкодялӧмъяс. Гӧгӧрвоӧдӧй налысь вежӧртассӧ.

1. Лыддьы текстыслысь нимсӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ. Став кывсӧ-ӧ вуджӧдін? Мыйла? 2. Тӧдан-ӧ тэ, кӧні национальнӧй парк «Югыд ва»? Петкӧдлы мусерпас вылын. 3. Аддзы текстысь лыдакывъяс да гиж найӧс кывъясӧн. 4. Бӧрйы колана вариант: 5. Прӧверит асьтӧ кывчукӧр серти. 6. Мичаа лыддьы текстсӧ, лӧсьӧд план.

«Югыд ва» национальнӧй парк йылысь

1994 вося апрель 14 лунӧ вӧлі котыртӧма «Югыд ва» национальнӧй парк. Сійӧ — Россияын медся ыджыд парк. Меститчӧма Печора, Вуктыл да Инта районъясын. Паркас абу ни ӧти сикт-грезд. Парклӧн угоддьӧас уна ю. Найӧ зэв аслыспӧлӧсӧсь. Зэригӧн ваыс, овлӧ, ӧти лунӧн туӧ. И ямӧ ӧдйӧ жӧ. Медся гырысьяс лыдын — Косью, Тшугӧр, Ыджыд Сыня. Паркса пармаыс зэв озыр. Сэні олӧ 120 сайӧ поздысьысь лэбач. Тані уна дозмӧр, сьӧла, байдӧг. Весиг эм сьӧд аист, ичӧт юсь да соловей-красношейка. «Гӧрд книгаӧ» пырысьяс лыдын гӧрд зобъя казарка, скопа, кречет, сапсан, орлан-белохвост, беркут. Уна и зверыс. Ош, кӧин, йӧра, кӧр, сан, руч, вӧркань... Дона куа зверъяс лыдысь паныдасьлӧны сьӧдбӧж, ур, тулан, низь да кидус — низьлӧн да туланлӧн пиыс. Европа юкӧнын сӧмын тані олӧ-вылӧ войвывса пищуха, Миддендрофлӧн полёвка... «Югыд ва» нималӧ, дерт, и чериӧн. Ставыс 21 рӧд. Сэтчӧс ю-тыын вель уна дона чериыс: ком, кебӧс, пелядь, кумжа, чир, таймень да нималана чими. Пасъям, «Югыд валӧн» визув юяс козьналӧны Печоралы сӧдз да сӧстӧм ва. Сійӧ збыльысь синва кодь югыд. И тайӧ зэв тӧдчана. Паркыслӧн нимыс — «Югыд ва» — рочӧн лоӧ «светлая вода».

«Йӧлӧга» газетысь

7. Думышт да гиж текст дорӧ 2-3 юалӧм. Пример вылӧ: Кымын поздысьысь лэбач олӧ паркын? 8. Аддзы да гиж текстсьыс наречиеяс. Лӧсьӧд на отсӧгӧн 2-3 сёрникузя «Вӧр-ва» тема вылӧ. 9. Дасьты «Югыд ва» национальнӧй парк йылысь презентация.

1. Тӧдан-ӧ тэ, кыдзи гут-гаг отсалӧны мортлы да вӧр-валы? 2. Висьтав, кутшӧм пӧльза вайӧны йӧзлы енгаг да юрсигусь. 3. Лыддьы текстсӧ да висьтав кодзувкотъяслӧн коланлун йылысь.

Ваня пӧльыскӧд восьлаліс вӧр туйӧд. Пӧльыс индіс Ванялы лыскысь тэчӧм ыджыд чукӧр вылӧ. — Тайӧ кодзувкоткар, кодзувкотъяслӧн оланін, — шуис пӧльыс. — Ок и уджачӧсь жӧ кодзувкотъясыд! Видзӧд, кыдзи найӧ тэрмасьӧны весавны вӧрсӧ да бурдӧдны пуяссӧ. Найӧ бырӧдӧны вӧрсьыд уна гут-гагйӧс. Кӧні эм кодзувкот оланін, сэні вӧрыс сӧстӧм. Кодзувкотъясыд и морттӧ бурдӧдӧны.

Э. Полякова серти

4. Тӧдмав, кыдзи кодзувкотъяс отсӧгӧн позьӧ бурдӧдчыны. 5. Содты лӧсялана юалӧм да вочавидз. 1) Кыдзи шусьӧ кодзувкотъяслӧн оланіныс? 2) Кутшӧмӧсь кодзувкотъясыд? 3) Позьӧ-ӧ бырӧдӧны вӧрысь кодзувкотъяс? 4) Кутшӧм вӧрыд век сӧстӧм?

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Тэ радейтан гожӧм? 2) Кутшӧм поводдя овлӧ гожӧмын? 2. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.

1) Мисьтӧм кымӧр шондісӧ ӧдйӧ сайӧдіс. 2) Друг яръюгыда чардыштіс. 3) Сэсся и йиркнитіс! 4) Кок улын муыс весиг сыркмунліс. 5) Бара чардыштіс да гымыштіс гораджыка. 6) Кыпӧдчис ыджыд бушков. 7) Коз да пожӧм пуяслӧн кузь туганъясыс ымӧстісны. 8) Льӧм да бадь нетшкысьӧны лёкысь. 9) Веж кыдзьяс кодлыкӧ шаргӧны-норасьӧны коръяснас.

3. Сёрникузяяссьыс артмӧд текст. Сет ним. 4. Текстсьыс корсь да гиж пу нимъяс. Юклы найӧс кык чукӧрӧ — лыска пуяс да коръя пуяс. Содты 2-3 пу ним быд чукӧрӧ. 5. Гиж текстсьыс сетӧм юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс. 3) Мый вӧчӧны? 4) Мый вӧчис? Вӧч кывкӧртӧд: Кутшӧм кывсикасъяс вочавидзӧны тайӧ юалӧмъяс вылас? 6. Аддзы йӧзкодялӧмъяс. Гиж медся мичаяссӧ.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь текстыс? 2. Кымын герой текстас? Кодъяс костын мунӧ сёрниыс?

3. Лыддьы ас кежад да аддзы текстсьыс кывтэчасъяс. 4. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

ялаа эж кусӧдтӧм чигарка

5. Лыддьӧй текстсӧ рольяс серти.

Питирим шемӧса горӧдіс: — Пожӧм дачаыд сотчӧма! И збыльысь, томиник, во кызь-комына, пожӧма ягторӧс кузяла и пасьтала чишнитӧма пӧжар. Биыс, буракӧ, абу и вывтісӧ жар вӧлӧма да ёнджыкасӧ сӧмын ялаа эжсӧ да пожӧм дінъяссӧ чишкалӧма, унджык пожӧмыс лыскаӧсь на сулалӧны. Но тайӧ нин абу веж небыд лыс, а косьмӧм-чорзьӧм гӧрд лыс, коді оз вермы ни шонді югӧр кыйны, ни зэр ва юны. А том пуясысь ньӧжйӧникӧн кусӧ медбӧръя лов шыыс... — Вот тэныд и Пожӧм дача! — шутёвтіс Степан Фёдорович. — Кодкӧ нӧ нарошнӧ али мый сотӧма?! — юаліс Райда. А Питиримлы кажитчис, мый сійӧ сулалӧ шойна дорын, кытчӧ дзебӧмаӧсь сылы медся дона йӧзсӧ. — Жар дырйиыд кос ягыдлы уна оз и ков, — жугыля шуис Питирим. — Кусӧдтӧм чигарка пом шыбитін, и — ыпнитіс... А тэныд мый — мед сотчӧ, абу тай аслад... Тэнад зептысь оз чин.

И. Торопов серти

1) Мый горӧдіс Питирим? 2) Мый лоис пожӧм ягторкӧд? 3) Мый вермис лоны помкаӧн (причинаӧн)? 4) Кыдзи гӧгӧрвоан Питиримлысь кывъяссӧ? Мый майшӧдлӧ сійӧс? 7. Гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм кывъяслысь формасӧ. 8. Помав сёрникузяяссӧ. Вӧрын оз позь шыблавны ёг. Вӧрын позьӧ вотчыны.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Мыйӧн озыр Коми му? 2) Кутшӧм пуяс быдмӧны Комиын? 3) Кутшӧм вӧрпа олӧ вӧрын? 4) Кутшӧм лэбачьяс поздысьӧмаӧсь Комиӧ? 5) Мыйӧн позьӧ чуймӧдны татчӧ волысьясӧс (гӧсьтъясӧс, туристъясӧс)? 2. Лыддьы да вуджӧд. Инды соссяна формаа кадакывъяс. Содты ассьыд сёрникузя. 1) Вӧр-ва — миян озырлун. Сійӧс оз позь дойдны! 2) Вӧр-ва — пемӧсъяслӧн оланін. Эн кедзовт найӧс! 3. Помав сёрникузяяссӧ. 1) Войвыв Излысь вӧр-ва памятникъяс видзӧм могысь котыртӧма “Югыд ва” национальнӧй парк. 2) Сійӧ меститчӧ Печора, Вуктыл да Инта районъясын. 3) Комиын нӧшта эмӧсь вӧр-ва видзан инъяс. 4. Кутшӧм вогӧгӧрся кад тэныд медся ёна воӧ сьӧлӧм вылад? Мыйла? 5. Мичаа лыддьы Александра Петровна Мишариналысь кывбурсӧ.

Коми муӧй менам дженьыд гожӧмъяса, Но и сійӧ менам сӧстӧм пожӧмъяса. Коми муӧй менам веж морозъяса, Но и сійӧ менам мича козъяса.

Коми муӧй менам зэра аръяса, Но и сійӧ менам байдӧг-таръяса. Коми муӧй менам зыбуч нюръяса, Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса.

Коми муӧй менам кӧдзыд вой тӧла, Шуда да быд уджысь повтӧм войтыра.

6. Кутшӧмӧн петкӧдлӧма Александра Мишарина Коми мусӧ? Кывбур сертиыс лӧсьӧд таблица.

Мый кажитчӧ авторлы? сӧстӧм пожӧмъяса

Мый майшӧдлӧ авторӧс? дженьыд гожӧмъяса

7. Вӧч кывкӧртӧд. Радейтӧ-ӧ А. Мишарина Коми мусӧ? Радейтан-ӧ тэ? Мыйла? 8. Содты: Коми муӧй менам зыбуч нюръяса. Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса. 9. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ. 1) Ас вӧр-ваад быд пу нюмъёвтӧ. 2) Чужан муыд и ки тырын муса. 3) Быд пӧтка локтӧ аслас позйӧ. 4) Ас гортад ачыд ыджыд да паськыд. 5) Бур ним-славатӧ куж видзнытӧ.


<Kodko @ Мортӧс удж серти тӧдмалӧны : велӧдан гижӧд // Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014. Лб. 66-75.>


6. МОРТӦС УДЖ СЕРТИ ТӦДМАЛӦНЫ

1. Содтӧй диалогсӧ да лыддьӧй ёртыдкӧд.

— Видза оланныд! — Висьтыштӧй ас йывсьыныд. Кӧні чужинныд? Кутшӧм котырын быдминныд? — Чужи ме Канава грездын. — Кодӧн ӧні уджаланныд? — Уджала лавкаын вузасьысьӧн. — Кӧні ті велӧдчинныд школа помалӧм бӧрын? — Ме помалі Сыктывкарса кооперативнӧй техникум. — Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, мед уджавны тані? — Колӧ лоны вежавидзысьӧн, шаньӧн. — Аттьӧ тіянлы. Быд бурсӧ. — Аддзысьлытӧдз.

2. Вочавидз, кодъяс костын вермас мунны татшӧм сёрниыс. Позьӧ-ӧ шуны, мый тайӧ интервью? Кутшӧм профессияын колӧ кужны босьтны интервью? 3. Лыддьы текстсӧ.

Алёна Терентьева уджалӧ журналистӧн «Юрган» телеканалын. 2005-ӧд воын сійӧ помаліс Сыктывкарса канму университет. Алёна велӧдчис филология факультетын. Тані сійӧ босьтіс зумыд тӧдӧмлунъяс. Алёна сьӧлӧмсянь велӧдіс чужан кыв да литература, радейтіс велӧдны и финн кыв. Сюсь да вежӧра нылӧс университет помалӧм бӧрын босьтісны уджавны телевидениеӧ. Алёна — тӧлка, авъя, вежавидзысь журналист. Том журналистлы тшӧкыда лоӧ петавлыны туйӧ, медым аддзысьлыны выль йӧзкӧд, тӧдмавны, кыдзи уджалӧны совхозын либӧ леспромхозын, шахтаын да кӧрт туй вылын. И став аддзылӧмтор йывсьыс колӧ висьтавны телевизор видзӧдысьяслы.

4. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст заводитчӧм сертиыс. 1) Кӧні уджалӧ Алёна Терентьева? 2) Кӧні велӧдчис Алёна Терентьева? 3) Кыдзи велӧдіс чужан кыв да литература? 4) Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, медым босьтісны уджавны телевидениеӧ? 5. Кутшӧм уджыс журналистлӧн? Аддзы вочакывсӧ текстсьыс. 6. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм мортӧн колӧ лоны журналистлы? Помав сёрникузясӧ. Журналистлы быть колӧ лоны вежавидзысьӧн, сибыдӧн. 7. Кӧні колӧ велӧдчыны, медым лоны журналистӧн? 8. Тӧдмав, кутшӧм нӧшта журналистъяс уджалӧны «Юрган» телеканалын. Кутшӧм передачаяс найӧ нуӧдӧны?

1. Мӧвпышт да висьтав, кодлӧн тайӧ нимъясыс: «Асъя кыа», «Пелысь мольяс», «Зильган турун», «Зарни ань». Мый тэ тӧдан на йылысь? 2. Аддзы текстысь, мый сэтшӧмыс зильган турун. 3. Миян республикаысь кутшӧм нималана йӧзӧс тэ тӧдан? Кӧні найӧ чужисны, уджалӧны, олӧны? (Кутшӧм сикт-районын?) 4. Кодӧс петкӧдлӧма фотография вылын? Мый тэ тӧдан тайӧ мича коми ань йывсьыс? 5. Лыддьы текстсӧ да висьтав Коми Республикаса нималана артисткалӧн олӧм йылысь.

Лидия Логинова чужис Кӧрткерӧс районса Висер сиктын. Ичӧтсяньыс сылӧн вӧлі гуся мӧвп — лоны трактористкаӧн. Но тайӧ кӧсйӧмыс эз збыльмы. Лидия Логинова лоис Коми Республикаса народнӧй артисткаӧн. Сьывны заводитӧма ичӧтсяньыс. Медводдзаысь сцена вылӧ петӧмсӧ казьтывлӧ татшӧм ногӧн: «Кӧкъямыс арӧсӧн сьылі «Гайдар шагает впереди». Куимысь корлісны сцена вылӧ петавны. Нёльӧдысьсӧ сэсся бӧрддзи да эг нин пет. Сэки и мӧвпышті лоны артисткаӧн. Но ме вӧлі зэв полысь мортӧн, сы вӧсна эг весиг лысьт думыштны, мый менам кӧсйӧмӧй коркӧ збыльмас». 1982 восянь Лидия Петровна Логинова сьылӧ «Эжваса дзоридзьяс» хорын, а 1992 восянь Коми Республикаса фольклор театрын. 2000 воын чужис «Зильган турун» ансамбль. «Мыйла татшӧм нимыс?» — юалім ми Лидия Петровналысь. Со мый сійӧ шуис: «Зильган турун — тайӧ турун ним. Сійӧ (туруныс) дзик морт кодь: кор петӧ — дзик вильыш кага кодь — оз лэдз босьтны киӧ; быдмыштас да кӧйдысасяс — челядя нывбаба кодь лоӧ, койӧ кӧйдыссӧ ас гӧгӧрыс; а ар помланьыс дзикӧдз руддзӧ — пӧрысь морт кодь лоӧ. А ансамбльным миян — тшӧтш ӧд олӧм жӧ...».

Велӧдчысьлӧн туялана уджысь

Бӧрйы юалан нимвежтас да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кӧні чужис Лидия Логинова? 2) Кодӧн? кӧсйис сійӧ лоны ичӧтнас? 3) Кымын? арӧсын медводдзаысь петіс сцена вылӧ? 4) Кыдзи? шусьӧ Лидия Логиновалӧн ансамбльыс? 7. Аддзы тырмытӧмтор. (Кутшӧм сёрникузя оз лӧсяв? Веж сійӧс.) 1) Лидия Логинова — Коми Республикаса народнӧй артистка. 2) Чужис Богородскын. 3) Дыр кад чӧж уджаліс шылада-драмаа театрын. 4) Кӧсйис лоны трактористкаӧн. 5) Котыртіс ассьыс ансамбль. 6) Ансамбльыс шусьӧ «Зарни ань». 8. Тӧдмав, кутшӧм сьыланкывъяс сьыліс Л. Логинова. Кывзы найӧс. Кутшӧм гӧлӧсыс Лидия Логиновалӧн? 9. Гиж Лидия Петровна Логиновалысь 5-6 сьыланкыв ним, вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.

10. Кыдзи тэ чайтан, артист — тайӧ профессия? Кӧні велӧдӧны артистӧ?

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Учёнӧй — тайӧ профессия? 2) Кӧні позьӧ велӧдчыны учёнӧйӧ? 3) Тэ кӧсъян лоны учёнӧйӧн? 4) Кутшӧм коми учёнӧйясӧс тэ тӧдан? Кутшӧм удж найӧ вӧчӧны? 2. Корсь сетӧм текстысь рочысь пырӧм кывъяс. Позьӧ-ӧ шуны найӧс профессионализмъясӧн? Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм профессия йылысь текстыс? 3. Аддзы текстысь ловзьӧдны, озырмӧдны кывъяскӧд ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм кывсикасъясӧн найӧ лоӧны? 4. Лыддьы текстсӧ.

Евгений Тиманов — водзмӧстчысь учёнӧй, коді «висьӧ» войвыв вӧр-ва ловзьӧдан да озырмӧдан мӧвпъясӧн. Сійӧ — видз-му наукаса кандидат, институтын кафедраӧн веськӧдлысь. Тайӧ учёнӧйыс оз радейт пукавны кабинетын, сылӧн корсьысьӧмъяс йитчӧмаӧсь ӧнія олӧмкӧд. Тиманов радпырысь волывлӧ вӧрӧ, медым казявны став нелючкияссӧ аслас синмӧн да бырӧдны найӧс. Со сійӧ аддзӧ сус пулысь мича петасъяссӧ да сьӧлӧмсяньыс нимкодясьӧ наӧн: ӧд тайӧ абу сӧмын мичлун, но и озырлун. Лесничество — тайӧ быдса лаборатория! — эскӧ сійӧ.

В. Лекановлӧн «Удоратинъяс» серти

5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Коді сійӧ Евгений Тимановыс? 2) Кутшӧм сійӧ морт? 3) Мыйла сус пулӧн петасъяс — озырлун? 6. Кыдзи тэ чайтан, кӧні велӧдчис Евгений Тиманов школа помалӧм бӧрын? Мӧвпышт да вочавидз.

1. Кутшӧм профессияяс Комиын вӧліны медводдзаяс лыдын? Мыйла? Мӧвпышт да вочавидз. 2. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан татшӧм кывъяс: «Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын...» (В. Савин); «Коми му кузя ме муна, гӧгӧр сулалӧ сьӧд вӧр, вӧрыс вывті-вывті уна, сыысь унаыс оз тӧр...» (М. Лебедев). Мыйкӧд зэв топыда йитчӧма коми мортлӧн олӧмыс? Мыйла? 3. Вуджӧд роч кыв вылӧ: «Вӧр-ваыс авъя морт кодь»; «Вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдз и шань мортӧс». 4. Вӧч кывкӧртӧд. Позьӧ-ӧ шуны, мый морт да вӧр-ва коми мортлы век сулалісны ӧти тшупӧдын? Кутшӧм профессияяс йитчӧмаӧсь вӧр-вакӧд? 5. Лыддьы текстсӧ.

Том лесничӧй Геннадий Удоратинлы вӧр-ваыс кажитчӧ авъя морт кодь жӧ мусаӧн да коланаӧн. Геннадий став сьӧлӧмсяньыс эскӧ: вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдзи и шань мортӧс. Сійӧ велӧдчӧ лесотехническӧй академияын, медым вӧр-ва йылысь тӧдӧмлунъясыс джудждаммисны наука боксянь, да бурӧн-сямӧн нин мӧдіс водзӧ вылӧ содтыны-паськӧдны чужан мулысь озырлунсӧ. Аслас киӧн да вежӧрӧн том лесничӧй вӧчӧ сус пу рӧдмӧдан ыджыд удж, мый водзджынсӧ эз вермы вӧчны быдса институт. Евгений Тиманов весиг шуӧ, мый «институтлӧн питомникыс на дінын нинӧм оз сулав. Китыра вӧр ді...»

В. Лекановлӧн «Удоратинъяс» серти

6. Гиж текст дорӧ юалӧмъяс да вочавидз. 1) Кӧні велӧдчӧ Геннадий Удоратин? 2) Кутшӧм тӧдӧмлунъяс том лесничӧй босьтіс лесотехническӧй академияын? 3) Кутшӧм ыджыд удж сійӧ вӧчӧ? 7. Корсь текстсьыс сетӧм кывъяслы синонимъяс: 8. Кыдзи Евгений Тиманов донъялӧ том лесничӧйлысь уджсӧ? 9. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан Геннадий Удоратинлысь кывъяссӧ: «...вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдзи и шань мортӧс»? 10. Вочавидз. 1) Позьӧ-ӧ велӧдчыны лесничӧйӧ Сыктывкарын? Кӧні? 2) Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, медым лоны лесничӧйӧн?

1. Кутшӧм газет-журналъяс петӧны миян республикаын? Кӧні лэдзӧны найӧс? Тӧдан-ӧ тэ, кутшӧм газет Комиын медся важ? Мӧвпышт да вочавидз. 2. Тӧдмав да вочавидз, кутшӧм газет (журнал) судзӧдӧны тіян котырын. Кутшӧм юкӧнъяс (рубрикаяс) эмӧсь тайӧ газетас (журналас)? 3. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав коми печатьлысь олан туйсӧ.

Коми печатьлӧн олан туйыс пансис 1917 воын, «Зырянская жизнь» газет петтӧдз на. Сыӧдз йӧзӧдісны роч кыв вылын «Известия», «Яренская газета», «Известия Яренского уездного Совета крестьянских депутатов», «Коммунист», «Красный пахарь» газетъяс. «Зырянская жизньлӧн» медводдза номерыс петіс 1918 вося июнь 10 лунӧ. 1921 вося январсянь газетлы сетісны «Удж» ним. Коми автономнӧй обласьт котыртӧм бӧрын ковмис областнӧй газет да 1921 вося июль 15 лунӧ лыддьысьысьяслы медводдзаысь воис «Югыд туй». Редактораліс Виктор Алексеевич Савин. А газетлӧн «Югыд туй» нимыс выль олӧм тэчысь-лӧсьӧдысь коми войтырлы вӧлі зэв ышӧдана да матыса. 1991 вося январь 1 лунсянь «Югыд туй» вежӧ ассьыс нимсӧ, лыддьысьысьяслы воӧ «Коми му» газет. 2004 вося февраль тӧлысьын республикаса правительстволӧн индӧд серти котыртчис «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса государственнӧй учреждение, коді ӧтувтіс «Коми му» да «Йӧлӧга» газетъяс, «Би кинь» да «Чушканзі» журналъяс.

«Коми му» газетлӧн сайтысь

4. Бӧрйы текстыслы лӧсялана ним. 1) «Коми му» тӧрыт да талун. 3) Коми печатьлӧн олан туй. 5. Текст сертиыс лӧсьӧд таблица.

Коми печатьлӧн олан туй

6. Лыддьы (видзӧдлы) «Коми му» газет да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кутшӧм восянь петӧ «Коми му» газет? 2) Коді шӧр редакторыс? 3) Кутшӧм газетыслӧн тиражыс? 4) Кутшӧм гижӧдъяс (статьяяс) эмӧсь газетын? (Гиж да вуджӧд нимъяссӧ роч кыв вылӧ.) 5) Вуджӧд коми кыв вылӧ. 7. Тӧдмав, кутшӧм профессияа йӧз уджалӧны «Коми му» газетын.

1. Сыктывкарса ӧти велӧдчанінын ми вӧзйим челядьлы татшӧм удж — гижны асшӧр гижӧд «Кодӧн тэ кӧсъян лоны, да ковмас-ӧ бӧрйӧм профессияад коми кыв тӧдӧм?» тема вылӧ. Лыддьы асшӧр гижӧдъяслысь юкӧнъяссӧ да тӧдмав челядьлысь мӧвпъяссӧ.

а) Миян республикаын кык каналан кыв: коми да роч. Ме чужи роч семьяын, но менам пӧч олӧ сиктын да сёрнитӧ комиӧн. Ме чайта, мый коми кыв отсалас меным олӧмын. Ме кӧсъя лоны бурдӧдысьӧн. Локтас ме дорӧ пӧрысь пӧч, заводитас сёрнитны комиӧн, висьтавны аслас висьӧм йылысь, и ме сійӧс гӧгӧрвоа. Нимкодь!

Саша Морозова

б) Менам бать — Госсоветын депутат. Сійӧ абу велӧдлӧма коми кывсӧ, но уджалігас нин ветлӧдлӧма курсъяс вылӧ. Йӧзкӧд уджалігад быть пӧ колӧ гӧгӧрвоны тайӧ кывсӧ. Ме кӧсъя лоны юристӧн. Чайта, мый юристлы тшӧтш колӧ тӧдны коми кывсӧ. Да и олӧмын, гашкӧ, ковмас. Друг гӧтырӧй лоас коми сиктысь.

Павел Соколов

в) Ме кӧсъя лоны тренерӧн. Чайта, мый коми кыв меным оз ковмы менам уджын. Рочсӧ ӧд ставӧн гӧгӧрвоӧны. Кӧть олӧмын вермас и ковмыны. Ӧні коми кывсӧ быдлаысь кылан — телевизорысь, радиоысь, весиг автобусӧн мунігӧн. Нимкодь, кор кылан сёрнисӧ да гӧгӧрвоан ӧткымын кыв, а сы серти и мыйджык йылысь сёрнитӧны. Оз-ӧ тэ йылысь?

Олег Костромин

г) Менам ыджыдджык чойӧй уджалӧ журналистӧн. Сылы колӧ тшӧкыда ветлыны ылі сиктъясӧ: то Изьваӧ мӧдӧдасны гижны репортаж, то Керчомъяӧ. Чойлы быть ковмис велӧдны коми кывтӧ, и менӧ тшӧтш ышӧдӧ: «Чужан кывтӧ пыдди пукты, бура велӧд, ковмас олӧмад да и бӧрйӧм уджад». Сідзи и эм. Ме кӧсъя лоны психологӧн, а чужан кыв вылад мортыдкӧд сёрнитан да бурджыка гӧгӧрвоан, бур кывйӧн отсӧг сетны верман.

Настя Морозова

2. Вӧч кывкӧртӧдъяс. 3. Дасьты проект «Коми кыв менам олӧмын» тема серти.

1. Ме кӧсъя лоны ... (Кодӧн, кӧні босьтан профессиясӧ?) 2. Коми кыв менам профессияын ... (Ковмас-ӧ, кӧні?) 3. Коми кыв менам олӧмын.


<Kodko @ Приложение. Тестъяс : велӧдан гижӧд // Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014. Лб. 76-89.>


1. Кытчӧ мунны велӧдчыны?

1. Паша таво помаліс 9 класс.

2. Медым босьтны бур профессия, колӧ бура велӧдчыны.

бура велӧдчыны мичаа сёрнитны уна лыддьысьны унатор тӧдны

Сыктывкарса канму университет — тайӧ вылыс тшупӧда велӧдчанін.

ыджыд школа вылыс тшупӧда велӧдчанін улыс тшупӧда велӧдчанін шӧр тшупӧда велӧдчанін

4. Медым лоны журналистӧн, колӧ бура тӧдны кыв да литература, кужны бура сёрнитны.

Мед лоны бурдӧдысьӧн Мед босьтны бур профессия Мед лоны гижысьӧн Медым лоны журналистӧн

5. Велӧдчанінын ме тӧдмалі уна выльтор. 6. Маша велӧдчӧ Коми Республикаса видз-му вӧдитан техникумын. Сійӧ лоас агрономӧн.

Бурдӧдысьӧн сьӧм лыддьысьӧн пемӧсъясӧс бурдӧдысьӧн агрономӧн

7. Виталик радейтӧ физика урок. Кутшӧм профессия сылы лӧсялас? 8. Кутшӧм кыв лишнӧй? 9. Кутшӧм профессияын колӧ бура кужны артасьны? 10. Валя уджалӧ веськӧдлысьӧн Коми культура шӧринын. Сійӧ помаліс Сыктывкарса управление да каналан служба академия.

Ярославскӧй медакадемия Ухтаса мусир да биару институт Сыктывкарса управление да каналан служба академия Санкт-Петербургса вӧр институт

2. Медматысса йӧз

1. Пӧль-пӧч — тайӧ менам батьлӧн бать-мамыс.

мамлӧн бать-мамыс батьлӧн бать-мамыс бур тӧдсаяс медбур ёртъяс

2. Кутшӧм бать-мам, сэтшӧм и ныв-пи. Тайӧ — шусьӧг. 3. Котырын колӧ овны ӧтсӧглас. 4. «Родословная» кыв комиӧн — ордпу. 5. Бать-мамыдлысь колӧ кывзысьны. 6. Бать-мамтӧ колӧ пыдди пуктыны.

Олӧмыд абу мойд. Олӧмыд ӧд ас саяд. Олӧмтӧ олӧм — абу потшӧс вуджӧм. Олӧмын уна вож да чукыль паныдасьлӧ.

8. Пӧрысь йӧзыс шулывлӧны: «Вӧчтӧм уджнад эн ошйысь, медводз уджтӧ вӧч да вӧлисти ошйысь». 9. Инды котыр йылысь шусьӧг.

а) Сетін кӧ кыв, мӧд ног эн сьыв. б) Сёйигӧн ён, а уджалігӧн висьӧ. в) Мыйкӧ вӧчтӧдз медводз юась да кывзы бур йӧзлысь. г) Ӧтвылысь олігӧн шыд-рокыд сукджык.

10. Код йылысь текстыс? «Кутшӧм кыв медводз горӧдан, кор лоас тэкӧд кутшӧмкӧ неминуча? «Мам». Мам гӧлӧс шыыс, видзӧдласыс, кинас инмӧдчылӧмыс нэм чӧжыд оз вун. Ичӧтдырйиыд тэ он на куж сёрнитны, а мамыд гӧгӧрвоис нин, мый тэныд колӧ. Кор эн на куж ветлӧдлыны, сійӧ новлӧдліс тэнӧ моздорас. Сэсся велӧдіс тэнӧ сёрнитны, котравны...

Ю. Яковлев серти

бать йылысь чой йылысь мам йылысь пӧч йылысь

3. Дзоньвидзалуныд ас саяд.

1. Дзоньвидзалуныд ас саяд. Тайӧ — шусьӧг. 2. Кутшӧм турунысь комияс пуӧны тшай? 3. Кутшӧм вотӧсысь варенньӧ отсалас горш висьӧмысь? 4. Тулысын комияс радейтлісны юны зарава. 5. Кутшӧм нянь сетас дзоньвидзалун?

сю нянь сола нянь еджыд нянь небыд нянь

6. Кутшӧм град выв пуктасьны медся уна С витамин? 7. Вывті выйӧн эн сёй, синмыд бердас. Тайӧ — шусьӧг. 8. Медым лоны дзоньвидзаӧн, колӧ вӧчны зарядка.

уна узьны уна сёйны вӧчны зарядка уна уджавны

9. Ваня висьмис. Сылӧн висьӧ кынӧмыс, кайис ыджыд температура. Кыдзи отсавны Ванялы?

колӧ корны бурдӧдысьӧс колӧ сетны льӧмъя ва колӧ петны гуляйтыштны колӧ юны сук чай

10. Маша оз кӧсйы кызны. Мый сылы оз позь вӧчны?

сёйны уна юмовтор вӧчны зарядка сёйны уна нянь сёйны яй

4. Комияслӧн сямлун.

1. Комияс важысянь кужӧны вӧчны пими. 2. Быд невесталы быть колӧ вӧлі кужны вурсьыны. 3. Сюмӧдысь важӧн вӧчлісны дозмукъяс. 4. Стӧчмӧд, кӧні серпасъяс вылас. 5. Кутшӧм пуысь вӧчлісны изки? 6. Мый мичмӧдлісны орнаментӧн? 7. Кӧні ӧні вурӧны пими?

войвыв районъясын рытыввыв районъясын лунвыв районъясын асыввыв районъясын

8. Мый сэтшӧмыс «квиллинг»?

сюмӧдысь вӧчасьӧм бисерысь вӧчасьӧм сёйысь вӧчасьӧм гартӧм кабалаысь вӧчасьӧм

гынкӧм вӧчан стан вурсян машинка кысян стан видз-му вӧдитан стан

10. Мый новлісны юр выланыс луздорса нывбабаяс?

5. Коми Республикалӧн озырлун.

Ухтаын да Усинскын перйӧны мусир.

2. Воркутаын да Интаын олӧны из шом перйысьяс.

мусир перйысьяс биару перйысьяс из шом перйысьяс алмаз перйысьяс

3. Вуктыл — тайӧ биару перйысьяслӧн кар.

мусир перйысьяслӧн кар из шом перйысьяслӧн кар вӧр пӧрӧдысьяслӧн кар биару перйысьяслӧн кар

4. Коми мулӧн медыджыд озырлуныс, кодӧс колӧ зэв ёна видзны бырӧмысь — вӧр. 5. Кутшӧм вӧр-ва видзанін лӧсьӧдӧма Печора да Илыч юяс костын?

национальнӧй парк «Югыд ва» Печоро-Илычскӧй заповедник Ильменскӧй заповедник Вишерскӧй заповедник

6. Мый могысь лӧсьӧдӧны заповедникъяс?

мед видзны вӧрзьӧдлытӧм вӧръяс мед быдтыны да рӧдмӧдны уна сикас звер-пӧтка мед лӧсьӧдны Гӧрд небӧг мед дорйыны бырысь звер-пӧтка да быдмӧгъяс

7. Коми Республикаса Гӧрд небӧгӧ пырысь кутшӧм пемӧс йылысь висьтавсьӧ текстас? «Тайӧ дона пемыдмугӧм рӧма куа пемӧсыс олӧ вӧрса ёльяс да тыяс дорын. Зэв бура уялӧ ваын да ветлӧ пуяс вывті. Вӧр бырӧдӧм, тыяс да юяс няйтчӧдӧм да дона куа пемӧс кыйӧм вӧсна сылӧн лыдыс зэв ӧдйӧ чинӧ. Видзӧны Печоро-Илычскӧй заповедникын».

8. Коми Республикаса Гӧрд небӧгӧ пырысь кутшӧм лэбач йылысь висьтавсьӧ текстас? «Тайӧ ичӧтик лэбачлӧн сьӧктаыс 80-150 грамм. Сійӧ рыжӧй да мугӧм-сера рӧма, кузьмӧс визьяса, юр шӧрас эм ӧтик югыд визь. Олӧ видзьяс вылын, Эжва да Сыктыв юяс дорын. Комиын паныдасьлӧ квадратнӧй километра вылӧ ӧти лэбач. Видзӧны Печоро-Илычскӧй заповедникын».

9. Комиын юяс да тыяс озырӧсь чериӧн. Кутшӧм чери шоча паныдасьлӧ татчӧс юясын? 10. Экологическӧй мытшӧдъяс вӧсна бырӧны му вылысь звер-пӧткаяс, быдмӧгъяс.

бурмӧ йӧзлӧн дзоньвидзалун чинӧ сынӧдын кислород бырӧны му вылысь звер-пӧткаяс, быдмӧгъяс мичаммӧ гӧгӧр олӧмыс

6. Коми Республикаса газет-журнал.

1. Коми Республикаын петӧны газет-журналъяс роч да коми кывъяс вылын.

роч да суйӧрсайса роч да перым-коми роч да коми коми да удмурт

2. Посни челядьлы петӧ коми журнал «Би кинь». 3. Кутшӧм коми газет-журнал йӧзӧдсьӧ республикаса том войтырлы? 4. Кутшӧм газет-журналын медводз йӧзӧдӧны Коми Республикаса гижысьяслысь выль гижӧдъяссӧ? 5. Коми Республикаын медся важ газет. Нимыс сылӧн унаысь вежсьыліс: «Зырянская жизнь», «Удж», «Вӧр лэдзысь». Медводдза номеръясыс петісны роч кыв вылын, а бӧрынджык йӧзӧдчисны коми кыв вылын. Могыс газетлӧн: петкӧдлыны коми йӧзлысь олӧмсӧ, сиктса тӧждъяс, сикт-карса выльторъяс да лоӧмторъяс, видз-му овмӧс сӧвмӧм, бур йӧзӧс нимӧдӧм — уна во чӧжӧн эз вежсьы. Тайӧ — «Коми му» газет.

6. Кутшӧм йӧзӧдчан-юӧртана котыръяслӧн тайӧ уджтас нимъясыс: «Талун», «Миян йӧз», «Чолӧм, дзолюк», «Мультфильмъяс коми кыв вылын»?

«Финно-угорский мир» тележурналлӧн «Юрган» телеканаллӧн «Коми гор» телерадиокомпаниялӧн «Парма гор» газетлӧн

7. Кутшӧм йӧзӧдчан-юӧртана котыр йылысь висьтавсьӧ текстын? Тайӧ телевизионнӧй котырыс Коми Республикаын медводдза. 2014-ӧд воын сылы тырис ветымын во. Тайӧ котырлӧн фондъясын видзӧны сюрсысь унджык передача да фильм миян республика йылысь. Медся нималана уджтасыс — «Ас му вылын».

8. Кутшӧм профессияа йӧз оз уджавны газет-журналын? 9. Кутшӧм профессияа йӧз уджалӧны телевидениеын? 10. Кутшӧм профессия йылысь висьтавсьӧ текстас? Тайӧ профессияыс йитчӧма ставсикас йӧзӧдчан-юӧртана котыркӧд. Век тшӧкыдджыка ручка да блокнот пыдди найӧ вӧдитчӧны диктофонӧн да ноутбукӧн. Налӧн медшӧр могыс: чукӧртны, лӧсьӧдны, кужӧмӧн да гӧгӧрвоана гижны-висьтавны зэв тӧдчана юӧр. уджтас нуӧдысь гижысь оператор журналист компанияӧн веськӧдлысь

7. Финн-угор войтыр.

1. Коми гижан кыв Коми муӧ вайис Перымса Степан. 2. Финн-угор войтыр лыдӧ оз пырны белорусъяс. 3. «Калевала» тайӧ — карелъяслӧн йӧзкостса эпос. 4. Финн-угор республикаяс лыдӧ пырӧны Карелия, Удмуртия, Венгрия. 5. Кӧні уна нэм сайын олісны финн-угор кывъя войтыр?

Балтика саридз дорын Волга да Кама юяс костын Урал Из гӧраяс сайын Печора да Илыч юяс дорын

6. Кутшӧм финн-угор кыв нималӧ суйӧрсайса муясын? Сійӧс велӧдӧны университетъясын. Тайӧ кыв вылын сёрнитӧны учёнӧйяс конгрессъяс дырйи.

манси кыв коми кыв венгр кыв удмурт кыв

7. Кутшӧм финн-угор кывъяс медматынӧсь коми кывлы?

коми-перым да удмурт кывъяс финн да мордва кывъяс эст да мари кывъяс ханты да манси кывъяс

8. Кутшӧм финн-угор кыв медъёна торъялӧ коми кывйысь?

карел кыв венгр кыв саам кыв удмурт кыв

9 Кутшӧм кыв вылын сёрникузяыс?

финн кыв вылын венгр кыв вылын коми-перым кыв вылын удмурт кыв вылын

10. Содты лӧсялана кыв.