Ӧтувъяин2

• Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв: 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. — Сыктывкар: ООО «Анбур», 2013.

КОМИ КЫВ. 8 КЛАСС. 2 ПЕТАС. 2013

— матын вежӧртаса кыв (синоним)

— ӧткодя юргысь кыв (омоним)

— велӧд наизусьт

— босьт тӧд вылад

— вӧчам содтӧд удж

— грамматика тема

— гортса удж

— енби пестан (творчествоа) удж

— туялана удж

— вочавидз юалӧм вылӧ

ДОНА ЧЕЛЯДЬ!

Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн!
8-ӧд класса велӧдчан небӧгысь ті тӧдмаланныд коми йӧзлӧн традицияяс, Коми Республикаын сӧвмысь спорт сикасъяс да туризм, нималана композиторъяс да сьылысьяс, Гӧрд небӧгӧ пыртӧм пемӧс-быдмӧгъяс да бурдӧдчан турунъяс йылысь. Лыддянныд коми преданиеяс.
Вӧзъям тіянлы сӧвмӧдны сёрни сям выль кыввор отсӧгӧн.
Сиам тіянлы выль велӧдчан воын ыджыд вермӧмъяс коми кыв велӧдӧмын!

ВЫЛЬ ВЕЛӦДЧАН ВОӦН!

1 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Гӧгӧрвоӧд торйӧдӧм кывтэчасъяссӧ да сёрникузяяссӧ.

Арся серпас.

Юыс ланьтӧма, вӧрыс сотчӧ...
Гӧгӧр видзӧдлан — сэн и тан —
Быттьӧ сӧмын на
          (Здукӧн водзджык)
Тані мунӧма Левитан.
Сылӧн лов шыыс век на кылӧ...
Корсӧ гылӧдӧ пипу рас —
Быттьӧ тӧдтӧм на серпас вылӧ
Мастер пас бӧрся чӧвтӧ пас.

2 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Гажным быри, школа, тэысь!

1. Кутшӧм оланінпас тіян велӧдчанінлӧн?
2. Кымын судтаа тіян школаныд?
3. Кымын велӧдчан вежӧс тіян велӧдчанінын?
4. Кымынӧд судтаын тіян классныд?
5. Кутшӧм рӧма стенъясыс коми кыв вежӧсын, физкультура залын?
6. Кыдзи шуӧны классӧн веськӧдлысьтӧ?
7. Кодлӧн урок вылын ті пукаланныд шы ни тӧв?
8. Кутшӧм велӧдысьлы окота козьнавны дзоридзьяс?

3 удж. Лӧсьӧд тест нога удж ас велӧдчанін, класс йылысь.

1. Кутшӧм выль предметъяс ми кутам велӧдны 8-ӧд классын?

2. Мый гижӧма миян класслӧн ӧдзӧс вылын?

Лӧсьӧд да гиж челядьлы да велӧдысьяслы выль велӧдчан воӧн чолӧмалӧм.

4 удж. «Коми-роч кывчукӧр» отсӧгӧн вуджӧд кывъяссӧ. Вӧдитчы наӧн «Гожӧм» кывбур вылын уджалігӧн.

Дасьтысь мичаа лыддьыны кывбурсӧ. Бӧрйы гожся серпасъясысь либӧ фотографияясысь кывбур дорӧ лӧсяланаясӧс, гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ кывбур юкӧнӧн.

Мазіыс дзоридзлы шӧпкӧдӧ: гож-ж-жӧм!
Быттьӧкӧ дзоридз оз тӧд.
Ачыс со чужӧмсӧ вежон нин пӧжӧ,
Сотчӧмысь оз тай пов рӧд.

Зонпосни вадорын лунтырӧн жӧдзӧ,
Гильзьӧмысь — енэж ув тыр.
Оз повны кульпиян номйысь ни лӧддзысь,
Пемдытӧдз уличын пыр.

Челядьлы гажысла вашъялӧ шонді,
Уджавны шойччытӧг дась.
Тӧдӧ ӧд: арыс мый жарлунсӧ кондас,
Ковмас мый ар бӧрад пась.

Кутшӧм вежӧртасыс кульпиян кывлӧн?

Мӧвпышт да лӧсьӧд ас гижӧд «Восьса ӧшинь дорын гожӧмнас».

5 удж. Фотографияяс серти видлы лӧсьӧдны «Колана да кыпыд удж» текстлысь темасӧ.

6 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Мӧвпышт, кутшӧм ним нӧшта позьӧ сетны сылы. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Колана да кыпыд удж.

Зіль да водзмӧстчысь мортыд гортас пукавны оз вермы. Торйӧн нин гожӧмнад. Окота мунны водзӧ, пыр мыйкӧ вӧчны, дасьтыны. Унаӧн ӧнія кадӧ радейтӧны туризм, вӧр-ва.
Гожӧмбыд миян республикаын уджалӧны быдсяма шойччан лагеръяс, кӧні нуӧдӧны спортивно-патриотическӧй ворсӧмъяс да ордйысьӧмъяс. Шуам, «Мечта» челядь лагерын котыртӧны вын-эбӧс да вежӧрлун петкӧдлан ордйысьӧмъяс. Татшӧм ӧтув ордйысьӧмъяс дырйи челядь котралӧны эстафетаын, петкӧдлӧны тӧдӧмлунъяс мортӧс неминучаысь мездӧмын, велӧдчӧны аддзыны колана нырвизь вӧрын ветлігӧн. Гажаа котыртӧма и рытъяссӧ: челядь тӧдмасьӧны ӧта-мӧдныскӧд, йӧктӧны да сьылӧны бипур дорын, шмонитӧны да сералӧны. Командаяс ёртасьӧны, отсасьӧны ӧта-мӧдлы.

1. Мый вӧчӧны зіль да водзмӧстчысь челядь гожӧмнас?
2. Мый нуӧдӧны гожся лагеръясын?
3. Мый вӧчӧны сэні?
4. Мыйла колӧны татшӧм ордйысьӧмъясыс?

7 удж. «Колана да кыпыд удж» текст отсӧгӧн висьтав, кутшӧм интереснӧйтор вӧлі тэкӧд гожӧмын.

8 удж. 5-ӧд уджысь фотографияяс серти лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

Вӧлін-ӧ тэ либӧ тэнад ёртыд спортивно-патриотическӧй ворсӧмъяс либӧ ордйысьӧмъяс вылын? Гиж та йылысь неыджыд юӧр.

9 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Коми муын гожӧм.

Помасьӧ июнь —	
Лӧддза-номъя тӧлысь.
Шоныд гыма-зэра
Пыр на сійӧ вӧлі.

И со потшӧс дорын	
Июль тӧлысь — сора.	
Регыд косаясӧн	
Видзьяс вылӧ корас.	

Вуграсьны на слӧйма,
Шедас зарни чери.	
Кисьмас вотӧс — вотча,
Унатор на кера.

Чужан Коми муын,
Видз вылын и вӧрын,
Ставыс сэтшӧм муса,
Мича, чӧскыд кӧра.

Катшасинма видзьяс
Купальнича сорӧн,
Льӧм пуяс да кыдзьяс
Чукльӧдлысь ёль дорын.

Кӧч бӧж кузьта гожӧм
Он и тӧдлы коляс.
Но оз вун нин некор
Синва кодь сӧдз ёльыс.

1. Кутшӧмӧн петкӧдлӧ гожӧмсӧ А. П. Мишарина?
2. Кутшӧм гожся тӧлысьяс йылысь мунӧ сёрниыс кывбурын?
3. Кутшӧм шусьӧг паныдасьӧ кывбурын?
4. Мыйла авторыс тадзи гижӧма гожӧм йылысь?
5. Кутшӧм гожӧмыс миян войвылын?
6. Мый вӧчӧ кывбур тэчысь гожӧмнас?
7. Мый тэ вӧчин гожӧмнас?
8. Кутшӧм приметаяс тэ тӧдан гожӧм йылысь?

10 удж. Лыддьы Николай Алексеевич Тюрнинлысь кывбурсӧ, вуджӧд роч кыв вылӧ.

Гожӧмыд нимкодя 		
Сывъясьӧ дзоридзкӧд.	
Гожӧмын рамджыка	
Визувтӧ ю.			
Ворсӧдчӧ асывнас
Енэжлӧн саридзкӧд
Ю весьтӧ йӧвваӧн
Кенясьӧм ру.

11 удж. Лыддьы текстсӧ, вуджӧд роч кыв вылӧ. Сет текстыслы ним. Лӧсьӧд план.

Таво ме ветлі Сочиӧ. Сочи — тайӧ Россияса кар-курорт, нюжӧдчӧ Сьӧд саридз дорті 145 километра. Ӧти лунӧн Сочитӧ он кытшовт.
Быд лун купайтчи саридзын да гожйӧдчи. Ветлі дельфинарийӧ да «Амфибиус» аквапаркӧ. «Три Софии» фермаысь аддзылі африканскӧй страусъясӧс да австралийскӧй эмуясӧс. Окотапырысь шойччи «Южные Культуры» паркын.
Ветлі экскурсияӧн Ахун нима гӧра вылӧ. Сылӧн судтаыс саридзсяньыс 663 метра вылнаын. Гӧра йылас сувтӧдӧма 30 метра судтаа смотрӧвӧй башня. Сэтчӧ окотапырысь волывлӧны кӧлысясьысьяс. Башнясяньыс зэв бура тыдалӧ Сочи кар да Сьӧд саридзыс.
Мӧд во ме бара на ветла Сочиӧ.

12 удж. Вайӧдӧм приметаяслы аддзы лӧсялана роч приметаяс.

Мазі лэбавны кутіс — шондӧдас. Джыдж позъялӧма вылӧ — зэра гожӧм лоӧ. Кыдзи тӧлыс мунӧма, сідзи и гожӧмыс лоӧ.

ВУДЖАН ВЕЖЛӦГ.

Эмакыв да нимвежтас вуджан вежлӧгын вочавидзӧны мыйӧд? мыйті? юалӧмъяс вылӧ. Роч кывйын лӧсялӧ по чему? Юалӧмлы.

Челядь котралісны паркті. Ме восьлалі гажа раскӧд. Енэжӧд шлывгисны рудоват кымӧръяс.

13 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Содты эмакывъясӧ колана суффиксъяс. Гӧгӧрвоӧд текстлысь нимсӧ.

Коми саридз.

Кулӧмдін районса Керчомъя сиктсянь неылын эм Кадам ты. Сэтчӧдз позьӧ воӧдчыны вӧрӧд подӧн либӧ юті пыжӧн. Кадам ты зэв ыджыд — нёль километр пасьта да вит километр кузьта. Тылӧн джудждаыс нёль метр гӧгӧр. Ваыс зэв сӧстӧм.
Тыыс озыр уна пӧлӧс чериӧн. Ты гӧгӧрыс вӧр да нюр. Сэні быдмӧ уна сикас тшак-вотӧс. Челядь котралӧны вӧрті, ветлӧдлӧны нюрті, корсьӧны кисьмӧм вотӧс.
Немдінса челядь быд во волывлӧны Кадам ты дорад. Некутшӧм геб-номйысь оз повны. Оз шӧйӧвошны подӧн вӧрӧд мунігӧн. Зонкаяс зіля сувтӧдалӧны палаткаяс, дасьтӧны пес да ӧзтӧны бипур. А нывкаяс дасьтӧны сёян. Кадам ты дорын челядь зэв бура шойччӧны: купайтчӧны, вуграсьӧны, ворсӧны, ордйысьӧны, ветлӧны тыті пыжӧн! Вӧрті котралігӧн пӧттӧдз чӧсмасьӧны мырпом-чӧдлачӧн.
Челядьлы ёна кажитчӧ татшӧм ногӧн шойччынытӧ. Весиг гортаныс абу окота мунны.

Лыддьы ёрта сёрни да ачыд лӧсьӧд висьт гожся каникул коллялӧм йылысь.

Кирӧ эз и казяв, кыдзи помасис гожся каникул. Воис кад мунны школаӧ. Школа йӧрын тырыс нин чукӧртчӧмаӧсь челядь. Ставныс зэв ёна гожъялӧмаӧсь, быдмӧмаӧсь. Медся ёна гожъялӧма Глеб.
— Глеб, кӧні татшӧмасӧ гожъялін? — юасисны ёртъясыс.
— Бать-мамкӧд ветлім шойччыны Крымӧ.
— Саридзсӧ аддзылін? Кутшӧм сійӧ? — юаліс Кирӧ.
— Саридзыс зэв ыджыд, помтӧм-дортӧм. Ваыс сола. Саридз весьтӧд лэбалӧны каляяс. Саридзын эмӧсь медузаяс. Берег дорысь позьӧ аддзыны ракпаньяс, — висьталіс ёртыс.
— А ме ветлі походӧ. Печора ю кузя резина пыжӧн кывтім. Мӧд во бара на мӧда,— тшӧтш ошйысис Кирӧ.

14 удж. Лӧсьӧдӧй ёрта сёрни саридз, ю либӧ ты дорын шойччӧм йылысь.

15 удж. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ.

Ваті-муті ветлыны, ватӧм ваӧ вӧйны, ва шыр кодь кӧтасьӧма.

16 удж. Лыддьы текстсӧ, мӧвпышт да помав сійӧс. Сет ним.

Немдінса челядь зэв ёна радейтӧны ветлыны быдсяма походӧ. Радпырысь виччысьӧны гожӧм пуксьӧмсӧ.
Со и таво июнь тӧлысь помын гырысь класса велӧдчысьяс ӧти вой кежлӧ ветлісны Кулӧмдін районса Красноярӧ. Тайӧ грездас ӧні некод нин оз ов. Но сэтчӧс местаясыс сэтшӧм мичаӧсь! Тані вӧрзьӧдлытӧм вӧр-ва, крут берег, уліас визувтӧ Нем ю. Вадорсянь неылын быдмӧны мича сус пуяс. Ю шӧрын эм кось, а изъяс вомӧныс ваыс бузгӧмӧн визувтӧ.
Красноярсянь неылын эм карьер. Коркӧ сэтысь босьтлӧмаӧсь туй вӧчӧм вылӧ из.
Красноярын челядь ... .

Лӧсьӧд гожся шойччӧм йылысь презентация, дасьтысь петкӧдчыны ёртъяс водзын.

ГОЖСЯ ШОЙЧЧӦМ. Ю ДОРЫН ШОЙЧЧӦМ. КОМИ РЕСПУБЛИКАСА ЮЯС

17 удж. Серпас серти лӧсьӧд неыджыд висьт ю дорын гожӧмын шойччӧм йылысь.

ВЕСЬКЫД ДА КОСВЕННӦЙ СЁРНИ.

Веськыд сёрни — сёрнитысьлысь кывъяссӧ вежлавтӧг гижӧдын вайӧдӧм.

Веськыд сёрниа сёрникузя

Веськыд сёрни

Авторлӧн кывъяс

Веськыд сёрни вермас сулавны авторлӧн кывъяс водзын либӧ бӧрын. Веськыд сёрни гижсьӧ ыджыд шыпассянь да босьтсьӧ кавычкаясӧ.

Веськыд сёрниа сёрникузяяслӧн схемаяс

«Печора — Коми муын медыджыд ю», — юӧртіс велӧдысь.
«Гожӧмнас ми ветлім Из гӧраӧдз!» — ошйысис ёртъяс водзын Кирӧ.
«Мунан аски мекӧд вуграсьны?» — юаліс рытнас вокӧй.
Батьӧй шуис: «Окота чӧскыд юква сёйыштны».
Челядь радлісны: «Регыд кывтам байдаркаясӧн Эжваті!»
Миша юаліс: «Мый колӧ босьтны аскӧд походӧ?»

Косвеннӧй сёрни — кодлыськӧ сёрни ас кывйӧн висьталӧм.

Кирӧ ошйысис ёртъяс водзын, мый гожӧмнас ветліс Из гӧраӧдз. Рытнас вокӧй юаліс, муна-ӧ ме аски сыкӧд вуграсьны. Челядь радлісны, сы вӧсна мый кывтасны байдаркаясӧн Эжваті.

18 удж. Гижӧй сёрникузяяссӧ гижан пасъяс содталӧмӧн.

1) Ниналы чойыс шуис Ме гижи кывбур чужан сикт йылысь, видзӧдлы. 2) Чойыс вочавидзис Позьӧ ыстыны «Йӧлӧга» газетӧ. 3) Ме сэтшӧма нимкодяся тіян вермӧмъясӧн нюмъяліс мамныс. 4) Челядь, корсьӧй юӧр Коми Республикаса юяс йылысь корис велӧдысь. 5) Наста юаліс Кӧні тэ велӧдчин татшӧм бура вартчыны? 6) Гожся университетын уджалысьяс вӧзйисны Бӧрйӧй ас кӧсйӧм серти нырвизь: проза либӧ поэзия. 7) География урокъяс вылын ті тӧдмаланныд уна выльтор висьталіс классӧн веськӧдлысь.

19 удж. Лыддьы да веськыд сёрниа сёрникузяяссӧ веж косвеннӧйясӧн.

Кодлы шедӧ, кодлы оз.

Ваня воккӧд ми радейтлім вуграсьны. Ӧтчыд вуграсим сыкӧд дзик орччӧн. Сійӧ кельчи-мыктӧ сӧмын лэпталӧ, а меным оз шед. Скӧрми да кори: «Вай вежсям местаясӧн!» И бара — сылы шедӧ, меным оз. Бара вежсим. Сылы шедӧ, меным оз.
Скӧрми сы выйӧдз, платтьӧӧн и бузгыси ваас да став черисӧ повзьӧді. Ваня дӧзмис ме вылӧ: «Но и тӧлктӧм жӧ тэ, нидзувсӧ ӧд оз шӧрӧдыс пысавны вугырас, а тэнад вугыр йылыд аршин кузя тыдалӧ. Чериыд ӧд абу тэ кодь йӧй!». «Быттьӧ водзджык эз позь висьтавны та йылысь!» — горӧді ме.

Му шар юкӧнъяс

рытыв-войвыв

рытыв-лунвыв

асыв-войвыв

асыв-лунвыв

20 удж. Тӧдмась му шар юкӧнъясӧн. Комиӧд текстысь кывъяссӧ, гиж.

Коми Республика паськӧдчӧма Европаса Россиялӧн асыв-войвылын. Миян чужан муным аслыспӧлӧс: войвылын нэмӧвӧйся кынйир, а лунвылын быдмӧны яблӧг пуяс. Асыввывсянь войвылӧ визувтӧ медся ыджыд ю — Печора. Рытыввылын визувтӧ Мезень ю, асыв-лунвывсянь рытыв-войвылӧ шлывгӧ Эжва ю.

Коми Республикалӧн мусерпас

21 удж. Аддзы Коми Республикалӧн мусерпас вылысь юяс. Висьтав, кутшӧм юяс визувтӧны лунвылын, войвылын, асыввылын да рытыввылын.

ӦТУВТАН ЛЫДАКЫВЪЯС.

22 удж. Тӧдмась таблицаын сетӧм юӧрӧн да вочавидз юалӧм вылӧ.

Медшӧр коми юяс.

Кутшӧм юяс визувтӧны сӧмын Коми муті?

23 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ сёрникузяяссӧ. Тӧдмав, кутшӧм юяс йылысь висьтавсьӧ. Инды ӧтувтан лыдакывъяссӧ. Лӧсьӧд 2—3 сёрникузя, гиж.

1. Тайӧ кыкнан юыс усьӧны Эжваӧ.
2. Куимнан юыслӧн кузьтаыс витсё километрысь унджык.
3. Витнан юыс нуӧны васӧ Печораӧ.
4. Куимнан медся ыджыд юыслӧн ӧтув кузьтаыс куим сюрс ӧкмыссё вит километр.
5. Квайтнан юыс визувтӧны сӧмын Коми муті.

Вӧдитчы 22-ӧд уджын сетӧм таблицаӧн.

24 удж. Содты лӧсялана суффиксъяс. Нёль кывтэчасӧн лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

куйлӧ асыв-войвылын

визувтӧ Из гӧрасянь

усьӧны Печораӧ

кыкнан берегыс

олӧ сиктын

катӧны Эжваті

нёльнан юыс

петӧ нюрысь

квайтнан районыс

кывтӧ Коми муті

кывтӧ Войвыв Двинаті

даснан вожыс

локтіс войвылӧ

вуджны пості

25 удж. Лӧсьӧд схемаяс отсӧгӧн текст. Дасьтысь висьтавны юяс йылысь.

Войвыв Двина — Эжва — Сыктыв, Висер, Емва

Баренцев саридз — Печора — Уса, Тшугӧр, Изьва

Коми муын куим ыджыд ю — Печора, Эжва, Мозын. Печора — Европаса медыджыд юясысь ӧти. Сійӧ петӧ ... да усьӧ Баренцев саридзӧ. Печораӧ усьӧны Уса, Тшугӧр, Изьва.
Эжва неуна ичӧтджык Печораысь, но зэв жӧ вына да паськыд ю. Эжваӧ усьӧны Сыктыв, Висер, Емва. А ачыс усьӧ Войвыв Двинаӧ.
Коймӧд ыджыд ю — Мозын. ...

Тӧдмав Мозын ю йылысь. Гиж неыджыд юӧр план серти.

1. Кысянь заводитчӧ да кытчӧ усьӧ Мозын ю?
2. Кыті сійӧ кывтӧ?
3. Кутшӧм юяс усьӧны Мозынӧ?
4. Мыйӧн озыр Мозын ю?

26 удж. Гиж аслад кар (сикт) дорті визувтысь юяс йылысь.

Ме ола ... . Сы дорті визувтӧ(ны) ... . Менам пӧль-пӧч олӧны ... . Сэні визувтӧ(ны) ... . Гожӧмнас ме ветлі ... . Орччӧн эм ... .

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, дасьтысь сёрнитны ёртыдкӧд.

1) Кӧні тэ олан?
2) Кӧні шылькнитчӧма Коми Республика?
3) Кутшӧм ыджыд юяс визувтӧны Коми муті?
4) Мый верман висьтавны на пиысь ӧти йылысь?
5) Кутшӧм ичӧт юяс тэ тӧдан?
6) Кутшӧмӧсь миян юяс?
7) Кутшӧм ю визувтӧ тіян сикт (кар) дорті?

Тӧдмав кывъяслысь вежӧртассӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс.
Лӧсьӧд тайӧ кывъясӧн сёрникузяяс.

27 удж. Кыввор отсӧгӧн тӧдмав, мый йылысь «Мунӧны» поэмалӧн юкӧныс.

28 удж. Лыддьы да гӧгӧрво поэма юкӧнсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

(Поэмаысь юкӧн.)

Видзӧдлӧй: лӧзалан Сыктывным нюмъялӧ,
Гож водзӧ, луд вылӧ водӧма Эжваным.
Видзӧдлы, став Коми му,
Шлывгӧ кыдз Печора ю,
Из вомӧн чеччалӧ Изьва,
Сӧдз выйӧн визувтӧ Емва,
Шуньгӧны ворсігтыр рама
Мезень, и Луза, и Кама.
Коми му сӧнъясӧд, енэж лӧз ю кузя
Пыжаяс лыд ни тшӧт кывтӧны-катӧны.
Тільсъялӧ ӧпаснӧй шы,
Сералӧ посньыдик гы.

1. Кутшӧм ю нимъяс паныдасьӧны «Мунӧны» поэма юкӧнын?
2. Кутшӧм кывъяс отсӧгӧн автор серпасалӧма юяссӧ?
3. Кутшӧм художествоа средствоӧн сійӧ вӧдитчӧ?
4. Мый позьӧ тӧдмавны тайӧ юяс йывсьыс?
5. Кутшӧмӧсь найӧ?
6. Мӧвпышт, позьӧ-ӧ поэма юкӧныслы сетны торъя ним. Кутшӧм ним лӧсялас?

Тӧдмав Василий Ильич Лыткин йылысь да дасьты ёртъясыдкӧд юӧр. Юӧрсӧ позьӧ вӧчны Power Poіnt программа отсӧгӧн.

КЫВБЕРДЪЯСЛӦН КАДАКЫВЙЫСЬ -СА СУФФИКСӦН АРТМӦМ.

29 удж. Артмӧд кадакывъясысь кывбердъяс, гиж сёрникузяяссӧ.

1. Восьса ӧшинь пыр тыдалӧ юсайса вӧр.
2. Купайтчыны колӧ тӧдса местаын.
3. Тупкыса пляжын гожйӧдчыны да купайтчыны оз позь.
4. Тайӧ зонкаыс сувтса синма. (Зумыд кывтэчас.)
5. Пӧдса ӧдзӧс дорын ковмис дыр сулавны.

30 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ, артмӧд текст, сет ним да гиж.

31 удж. Лыддьы, содтав кольӧм суффиксъяссӧ. Лыдпасъяссӧ гиж кывъясӧн.

Эжва — Коми муын Печора бӧрын мӧд ыджыд ю. Сійӧ заводитчӧ кык ичӧтик вожсянь. Ӧтиыс босьтӧ васӧ Дзурнюрысь, а мӧдыс заводитчӧ Мылва дорын пукалысь Нальӧг керӧссянь. Ыджыд ӧдӧн нуӧ Эжва ассьыс сӧстӧм васӧ Войвыв Двинаӧдз. Кузьтаыс Эжвалӧн 1130 километр. Коми му кузя визувтӧ ыджыдджык юкӧныс — 915 километр. Эжваӧ усьӧ 200 сайӧ ыджыд да ичӧт ю.

Мичаа лыддьы кывбурсӧ, аддзы кывбердъяс, вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Эжва, Эжва, визув Эжва,
Коми парма юӧй!
Уна ёльлысь сӧстӧм васӧ
Саридзӧ тэ нуан.

Уджын лун-вой тэнад кольӧ,
Эбӧссьыд он петав.
Пуръяс кылӧдан мыш вылад,
Мича чери сетан.

Тэнад кыркӧтш йылын быдми,
Кольлі челядь вояс.
Унаысь ме ветки пыжӧн
Кывтлі тувсов войӧ.

Эжва, Эжва, визув Эжва,
Коми парма юӧй!
Тэнсьыд чӧскыд сӧстӧм ватӧ
Олӧм помӧдз юа.

1. Кутшӧм тӧдчанлуныс Эжва юлӧн?
2. Тӧдмав, кутшӧм юяс усьӧны Эжваӧ.

32 удж. Лыддьы да вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.

Емва — Эжвалӧн медся ыджыд вож. Сылӧн кузьтаыс 499 километр. Вымь — тадзи шуӧны Емвасӧ рочӧн. Заводитчӧ Емва Шӧр Тиман гӧраясын да визувтӧ лунвывлань. Юыс то лӧнь, то визув. Увланьыс юлӧн пасьтаыс 200—300 метр.
Емвалӧн медся гырысь вожъясыс — Весыва, Вӧрыква, Йӧлва, Коин да Пожӧг.
Ӧткымынъяс Емва нимсӧ йитлісны ем кывкӧд. Ваыс пӧ юас сэтшӧм сӧдз, мый весиг ва пыдӧссьыс ем тыдалӧ. Мукӧдъяс аддзылісны татысь ен кыв. Перымса Степан пӧ уна роч ен вайлӧма. Коймӧдъяс зілисны ӧткодявны юыслысь нимсӧ вомкӧд (устьекӧд). Эжваас усигас пӧ вомыс (устьеыс) паськыд.
Но ем кыв паныдасьлӧ и мукӧд нимъясын, шуам, Емваль, Емгорт. Тайӧ нимъясыс йитчӧмаӧсь йӧгра кывкӧд. Хант сёрниын ем кывлӧн вежӧртасыс «вежа». Сідзкӧ, Емва — вежа ва, вежа ю.

33 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1) Ойдысь ютӧ он потш. 2) Визув ю лӧнинті оз визувт. 3) Гудыр ваад чериыд абу. 4) Ю вылын абу вӧрын, шӧпкӧдчӧмыд гора.

34 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд зумыд кывтэчасъяслысь вежӧртассӧ.

Ваыс вомас кынмӧма.
Ва вывті котӧртӧма.
Ва пыр видзӧдысь.
Вадор берба кодь.
Ваувса кодь.
Ва вундӧ сёрнитӧ.

Ставсӧ аддзӧ.
Ланьтӧмӧн олӧ.
Статя, мичаник ныв.
Лӧсьыда, гӧгӧрвоана сёрнитӧ.
Кокньыдик.
Мудер, наян.

35 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис висьт. Сет ним, гиж.

1. Кутшӧм ю визувтӧ тіян сикт (кар) дорті?
2. Кыдзи артмӧма ю нимыс?
3. Ыджыд-ӧ пасьтаыс да кузьтаыс тіян сиктдорса (кардорса) юлӧн?
4. Мыйӧн нималӧ тіян сиктдорса (кардорса) юыс?
5. Кыдзи тэ шойччан ю дорын?

36 удж. Лыддьы текстсӧ да сет ним. Вуджӧд роч кыв вылӧ да лӧсьӧд юалӧмъяс.

Финн кыв туялысь Даниэль Европеус гӧгӧрвоӧдіс, мый Вычегда — йӧгра ним, вежӧртӧ «виддза вож». Мӧд финн кыв туялысь Юрьё Вихман, коді 1901—1902 воясӧ воліс Комиӧ, гижліс, мый Вычегда нимсӧ важ комияс вуджӧдӧмаӧсь Эжваӧн. «Выч» юкӧнсӧ Юрьё Вихман йитліс хант «ванжи, ванча» — «турун, эжа» да манси «вансин, вансен» — «быдмӧма, тырӧма турунӧн» кывъяскӧд.
Роч профессор Б. А. Серебренников шуӧма, мый «выч» юкӧныс важ манси кывйысь, вежӧртасыс — «васӧд места».
Сідзкӧ, Вычегда да Эжва нимъяслӧн вежӧртасыс ӧти — «виддза ю, видзьяс пӧлӧн визувтысь ю».

37 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.

Ваын чужис, а ваысь полӧ. Китӧм-коктӧм, а став мирсӧ кытшовтӧ — юӧр вайӧ.

Тӧдмав, кутшӧм ю йылысь мунӧ сёрниыс текстын.

Войвыв Урал шӧрсянь гырысь изъяс костӧд шор моз заводитӧ писькӧдчыны миян республикаса медыджыд ю. Кузьтаыс сылӧн 1809 километр, усьӧ Баренцев саридзӧ. Юыслысь нимсӧ новлӧ кар.
Туялысьяс гижлісны, мый тайӧ кывйыс индӧ «пещера» кыв вылӧ. Нимсӧ йитлісны финн «петая» — «пожӧм» да хант «пеши» — «кӧрпи» кывъяскӧд. Нӧшта чайтлісны, мый тайӧ юыслӧн нимыс артмӧма «петшӧр» кывйысь.
Но збыльвылас юыслӧн нимыс артмӧма «войтыр» нимысь. Самодийскӧй кывйын пэ, пэа — «вӧр, вӧрса» да чер, чера — «олысь».

38 удж. Ребус отсӧгӧн тӧдмав, кутшӧм войвыв ю петкӧдлӧма серпас вылын. Ӧткодяв серпасъяссӧ, пасйы юыслысь аслыспӧлӧслунсӧ.

39 удж. Гиж диктант колана кывбердъяс содталӧмӧн.

Ылыдз вожын.

Неважӧн ме бара вӧлі Ылыдз вожын. Ылыдз ю пансьӧ Из гӧра бердын да усьӧ Печораӧ. Тайӧ вель ыджыд да сӧстӧм ю.
Ӧні быдӧн нин мотора пыжӧн ветлӧны, а важӧн зібъясьӧмӧн ветлісны. Визув юсӧ Ылӧдзӧн шуисны, сы вӧсна мый ылӧдз катлісны вӧравны да видз пуктыны.
Ӧні Ылыдз вожын медся ... сиктыс Еремей. Ылыдз юлӧн веськыдладорыс пырӧ заповедникӧ. Сэтысь нинӧм оз позь вӧрӧдны. Шуйгаладорсӧ вичмӧдӧма ... вӧралысьяслы.

40 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Серпасав класса ёртыдкӧд плакат, бӧрйы текстысь лӧсялана кывъяс. Классын дасьтӧй плакатъясысь выставка.

Видзчысьӧй ваысь!

Матыстчӧ гожӧм. Унджыкыслӧн син водзас — саридз, берег, ю дор. Вартчӧм отсалӧ мынтӧдчыны ковтӧм сьӧктаысь, ӧткымын висьӧмысь, бурмӧдӧ сьӧлӧмкылӧмтӧ.
Медся ёна йӧз радейтӧны вавывса спорт сикасъяс: мотора пыжӧн, вавывса лыжиӧн, вавывса велосипедӧн, «Водолёт» самокатӧн да бананӧн шлывъялӧм. Томджыкъяслы сьӧлӧм вылӧ воӧ сёрфинг (ва вывті пӧвйӧн катайтчӧм), виндсёрфинг (паруса пӧв вылын катайтчӧм), вейкбординг (буксовочнӧй катерӧ кутчысьӧмӧн пӧв вылын катайтчӧм).
Энӧ вунӧдӧй: ва вылӧ петігӧн колӧ пасьтавны спасательнӧй жилет. Видзчысьӧй тӧдтӧминъясын да визулаинъясын купайтчӧмысь. Энӧ пырӧй вывті ылӧ. Оз позь ёна эскыны пӧльтӧм матрацъяслы. Тіянкӧд кӧ лоис неминуча, медшӧрыс — энӧ повзьӧй, пыдіа лолыштӧй, водӧй мышнад, энӧ шӧйӧвошӧй.

41 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вуджӧд текстсӧ.

Ва нимлун.

Йӧз костын ва нимлун индӧм серти абу ӧткодь видзӧдласыс. Кӧнсюрӧ шуӧны, мый ва нимлун Трӧича бӧрын лун кост мысти. А мӧдъяс шуӧны — коймӧд лунас пӧ. Ва нимлунӧ оз позь мыськасьны-пожъясьны, ветлыны пыжӧн. И вала ю дорӧ либӧ шор дорӧ лэччигӧн, колӧ пӧ гӧститӧдны васӧ — гумовттӧдзыс лэдзны ва вылас няньтор либӧ сакартор.

КОМИ МУЫН ВӦР-ВА ВИДЗӦМ. КОМИ ГИЖЫСЬЯС ВӦР-ВА ВИДЗӦМ ЙЫЛЫСЬ

КӦ ДА ЭСЬКӦ КЫВТОРЪЯС.

Кӧ да эськӧ вермӧны лоны кывторйӧн и кывйитӧдӧн. Найӧ асшӧр кывсикасъяскӧд гижсьӧны торйӧн.
Ветлам кӧ вотчыны-а.
Тэ кӧ радейтан чужан мутӧ, век кутан тӧждысьны сылӧн сӧстӧмлун вӧсна.
Ме эськӧ висьталі ставныслы войвывса вӧр-валӧн мичлун йылысь.

42 удж. Лӧсьӧд да петкӧдчы ёртъяс водзын вӧр-ва нимсянь шыӧдчӧмӧн.

Ме гут кулан тшак, мича да тшап. Менам гӧрд рӧма еджыд чутъяса шляпаӧй тыдалӧ ылісянь. Но мыйлакӧ тшак вотысьяс пырджык нӧрӧвитӧны менӧ чужйыны либӧ талявны. Йӧз, ме кӧ ог ков тіянлы, йӧраяслы зэв колана бурдӧдчантор. Энӧ чужъялӧй да талялӧй менӧ, кольӧй вӧрпаяслы!

43 удж. Аддзы быд гажлунлы лӧсялана кадпас.

Пӧкрӧв лун йирым тӧлысь дас нёльӧд лун

Илля лун моз тӧлысь мӧд лун

Семен лун кӧч тӧлысь дас нёльӧд лун

Митрей лун вӧльгым тӧлысь витӧд лун

44 удж. Гӧгӧрвоӧд приметаяс. Мӧвпышт, кывторйӧн либӧ кывйитӧдӧн лоӧ кӧ-ыс.

1) Илля лунӧ кӧ мича, арбыд мича лоӧ. 2) Арыд кӧ лун тӧла, тулысыд лоӧ вой тӧла. 3) Пӧкрӧв субӧта кӧ кушӧн воас, и Митрей субӧтаӧдз оз лымъяв. 4) Лымйыс кӧ кок улын дзуртӧ, сывлас на. 5) Арся видз (пост) дырйи кӧ куим лун шондіа, воыд бур лоӧ. 6) Семен лун кӧ зэра, ар пом зэра. 7) Турияс кӧ ёна горзӧны — пужъялас. 8) Пелысьыс кӧ уна, тӧлыс кӧдзыд лоӧ.

45 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Со кардорса неыджыд ты. Водзті ваыс сэні вӧлі сӧстӧм, кельыдлӧз рӧма. Тыын олісны черияс, ты весьтын лэбалісны тэрыб юрсигусьяс. Челядь сэтчӧ волывлісны купайтчыны.
Но орччӧн сувтӧдісны завод. Уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна, заводысь шыбласъяс веськалӧны ваӧ. Ӧні сійӧ няйт, мусир кӧра. Абу ни черияс, ни юрсигусьяс. Некод оз волы шойччыны ты дорӧ. Мый эськӧ водзӧ лоӧ?

1. Кутшӧм вӧлі кардорса тыыс?
2. Кутшӧм омӧльтор артмис йӧз киӧн?
3. Мый вӧсна лоис татшӧм неминучаыс? Гӧгӧрвоӧд вочакывтӧ серпас да текст отсӧгӧн.
4. Мый лоӧ, нинӧм кӧ оз вежсьы заводса удж котыртӧмын?
5. Мый эськӧ колӧ вӧчны, медым сӧстӧммӧдны тыысь васӧ?
6. Кыдзи сэки вежсяс тыгӧгӧрса вӧр-ваыс?

1. Мӧвпышт да висьтав:

• Эм-ӧ тіян сикт-кар дорын тшыкӧдӧм вӧр-ва?
• Эм-ӧ сылӧн инним? Мый сійӧ вежӧртӧ?
• Кутшӧм неминуча лоис сэні?
• Кыдзи тэ чайтан, мыйла тадзи артмис?

2. Дасьты сиктса (карса) олысьяс дорӧ вӧр-ва видзӧм йылысь шыӧдчӧм.
3. Бӧрйӧй медся бур шыӧдчӧмсӧ да ыстӧй сиктса (карса) веськӧдлысьлы.

46 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

1) Ме кӧ вӧлі вӧр-ва дӧзьӧритан министерствоса веськӧдлысьӧн, сэки эськӧ ... . 2) Ме кӧ вӧлі вӧралысьӧн, сэки эськӧ ... . 3) Ме кӧ вӧлі чери видзӧм-кыйӧм вӧсна кывкутысь инспекторӧн, сэки эськӧ ... . 4) Ме кӧ вӧлі Вӧрсаӧн, сэки эськӧ ... . 5) Ме кӧ вӧлі Пера-багатырӧн, сэки эськӧ ... . 6) Ме кӧ вӧлі «Гринпис» котырын, сэки эськӧ... .

Юалана да йитӧса нимвежтасъяс.

Коді вермас висьтавны, мый поводдяыскӧд лоӧма?
Энӧ кералӧй пожӧма яг, коді быдмӧма нэмъяс чӧж!
Кутшӧм мича зэрӧн мыссьӧм рас!
Мыйта озырлуныс коми пармаын!
Кымын вӧр-ва видзанін Коми Республикаын?

Гӧгӧрвоӧдтӧм нимвежтасъяс.

Кодкӧ висьталіс, мый шондӧдас.
Вӧчин-ӧ тэ талун кутшӧмкӧ буртор?
Кодсюрӧ эскӧны быдмӧгъяслӧн бурдӧдчан вынӧ.
«Югыд ва» вужвойтыр парк йылысь мыйсюрӧ тӧдмалім география урок вылын.
Некымын лун ми идралім школадорса парк.

47 удж. Содты текстӧ лӧсялана нимвежтасъяс да кывйитӧдъяс. Инды налысь сикассӧ.

Вок пыдди.

Зэра арыс быттьӧкӧ казяліс, мый вунӧдіс прӧщайтчыны жар гожӧмыскӧд. Кодкӧ быттьӧ вештіс кымӧръяссӧ. Лунтыръясӧн кутіс дзирдавны шонді.
Ӧти татшӧм асылӧ ми, челядь, ветлім ягӧ пувла. Друг кутісны кывны нора кливксан шыяс.
— Юсьяс лэбӧны, — ышловзис Веня ёртӧй. — Некымын лун мысти лымъялас. Пӧльӧй шулывлӧ, мый юсьяс бордъяс выланыс вайӧны тӧв.
— Юсьяс лэбисны уліті. Кутшӧм мича, лым еджыд лэбачьяс! Но мый тайӧ? Кельӧб помын лэбис кутшӧмкӧ сьӧдруд ичӧтджык пӧтка.

48 удж. Серпас серти тӧдмав Серафим Алексеевич Поповлӧн «Кыдз пулы морӧс вылас» кывбурлысь темасӧ.

49 удж. Лыддьы, гӧгӧрво кывбурсӧ да висьт юкӧнсӧ. Аддзы наысь нимвежтасъяс, тӧдмав сикассӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Кыдз пулы морӧс вылас.

Кыдз пулы морӧс вылас
Вӧчӧма кодкӧ пас:
Пурт либӧ ӧжын йылӧн
Кольӧма кырымпас.

Бурдӧма пулӧн дойыс,
Важӧн нин сійӧ кос.
Вежӧдысь чалльӧн лои
Мыччысьӧм сэтысь рос.

Уна на морт нэм олас
Юсайса кыддза рас...
Мыйла нӧ ми огӧ полӧй,
Му вылас кодыр олам,
Колявны мисьтӧм пас?

Чукыль сайын вӧлі кузь да векни ты. Сы гӧгӧр быдмис вӧр. Кодлыкӧ юрас воӧма «сюсь» мӧвп: вӧчны татчӧ видз. Вайисны вына техника, кералісны пуяссӧ, шыльӧдісны пӧрӧдӧминсӧ. А коз-пожӧмсӧ, кыдз-пипусӧ тракторӧн йӧткалісны-дзебисны орчча неыджыд тыӧ.
Но вӧр-ватӧ он ылӧдлы. Быдмас ӧмӧй турун кос сёй вылын! Увтасінас жӧ муыс вывті небыд. Гожся медся жар луннас трактор сибдӧ. Ставсӧ жугӧдісны, а тӧлкыс сідзи эз и ло. Ӧні тані коктӧ позьӧ чегны: то морӧсӧдз кӧлея, то джуджыд мыльк. Лёкинын ыджыдалӧны бадь, пипу, ловпу, сэтӧр да нинӧмысь повтӧм лежнӧг.

1. Кутшӧм морт дойдіс кыдзсӧ? Кыдзи чайтан, позьӧ-ӧ тадзи вӧчны?
2. А тэ дойдалан пуяссӧ?
3. Мыйла висьт юкӧнын «сюсь» кывсӧ босьтӧма кавычкаясӧ? Кутшӧм кывйӧн позьӧ вежны сійӧс текстын?
4. Кутшӧм ним позьӧ сетны висьт юкӧныслы?
5. Мыйӧн ӧткодьӧсь кывбурыс да висьт юкӧныс?
6. Мыйӧн вермӧ отсавны вӧр-ваыслы морт?
7. Кыдзи тэ видзан вӧр-васӧ?

Бӧрйы лӧсялана серпас (фото) кывбур либӧ текст дорӧ. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

50 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ, гӧгӧрвоӧд найӧс. Бӧрйы 49-ӧд уджса висьт юкӧн да кывбур дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.

1) Заводитны бурӧн, а помавны дурӧн. 2) Кор отсавны кӧсйӧны, оз юасьны. 3) Бур заводитӧм — удж джын. 4) Он кӧ уджав, он и сёй. 5) Век ов да век велӧдчы. 6) Мый кӧдзан, сійӧс и вундан.

Дасьты «Вӧр-ва видзӧм» тема вылӧ 10—12 кывъя юржуглан (кроссворд). Вӧзйы тӧдмавны ёртъясыдлы.

51 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст сертиыс.

Экология — греческӧй кыв, вежӧртӧ «ас керка, асгӧгӧрса овмӧс». Быдӧн гӧгӧрвоӧ, мый ас оланін колӧ видзны сӧстӧма, дзоньтавны-бурмӧдны сійӧс. Кодсюрӧ нӧшта и мичмӧдӧны олан керкасӧ, йӧрсӧ. Дерт, тадзи жӧ велӧдӧны овны и челядьсӧ. Но та кындзи, колӧ видзны-дӧзьӧритны вӧр-васӧ, сынӧдсӧ. Ӧд сӧстӧм оланіныс, сынӧдыс, вӧр-ваыс топыда йитчӧма мортлӧн дзоньвидзалункӧд.
Тшӧкыда овлӧ, мый йӧз асьныс тшыкӧдӧны вӧр-васӧ. Уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна юясӧ, саридзьясӧ киссьӧ мусир. Тшӧкыда ковтӧг кералӧны вӧр. Быдсикас шыбласъяс пежалӧны сынӧдсӧ, мусӧ, васӧ. Кусӧдтӧм бипуръясысь заводитчӧны ыджыд пӧжаръяс. Вошӧны гежӧд быдмӧгъяс да пемӧсъяс.
Сӧмын экология наука тӧдӧм да пыдди пуктӧм отсалас бырӧдны лёкторъяс, бурдӧдны мувывса дойяс. Та вылӧ колӧны ас му радейтысь, мывкыд да киподтуя йӧз.

Тӧдмав, мый велӧдӧ экология наука. Висьтав ас кывйӧн.

ӦТВЫВТАН НИМВЕЖТАСЪЯС.

Быд морт радейтӧ чужанінсӧ. — Каждый человек любит Родину.
Быдӧн радейтӧ чужанінсӧ. — Каждый любит Родину.

Парма-вӧр, ю-тыяс — ставыс тайӧ миян озырлун.
Став йӧзлы колӧ тӧждысьны чужан вӧр-ва вӧсна.
Ставныслы колӧ дӧзьӧритны Гӧрд небӧгӧ пыртӧм быдмӧгъяс. — Всем нужно охранять растения, занесённые в Красную книгу.

Мукӧд йӧзыс оз мӧвпавны вӧр-ва видзӧм йылысь.
В. Чисталёв, И. Коданёв, С. Раевский да мукӧд гижисны коми вӧр-ва йылысь.

52 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Аддзы да вуджӧд роч кыв вылӧ ӧтвывтан нимвежтаса сёрникузяяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Миян вӧр.

Вӧр сетӧ стрӧитчӧм да быд коланторсӧ вӧчӧм вылӧ пу. Сійӧ нӧшта видзӧ ставныслысь дзоньвидзалун. Быдӧн тӧдӧ, мый вӧр сӧстӧммӧдӧ сынӧдсӧ. Вӧрыс мича вогӧгӧрся став кадӧ: и тӧвся лунъясӧ, и веж тулысын, и жар гожӧмын.
Но торйӧн нин мича вӧрыс арын. Быд мортлы воӧны сьӧлӧм вылас зарни коръяс, сӧдз енэж, тшак-вотӧс кӧра сынӧд.
Вӧр — миян озырлун. Сӧмын мукӧд йӧзыс оз видзны-дӧзьӧритны сійӧс.
Ёртъяс, ставнымлы колӧ гӧгӧрвоны, вӧр — ыджыд да дона колантор.

1. Мый тэ тӧдмалін вӧр йылысь?
2. Мыйла колӧ видзны вӧр?
3. Кыдзи тэ верман дӧзьӧритны вӧрсӧ?

53 удж. Лӧсьӧд да гиж 4—5 сёрникузя ӧтвывтан нимвежтасъясӧн.

54 удж. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ.

Быд бурыс эм, быдлаӧ киыс сибалӧ, став дышсӧ лэдзис, ставыс тышкӧн-мышкӧн лои.

ВӦРЫН, Ю-ТЫ ДОРЫН

55 удж. Уськӧд тӧд вылад соссяна кадакывъяс артмӧм. Комиӧд кывтэчасъяссӧ. Содты 3—4 кывтэчас.

56 удж. 55-ӧд удж отсӧгӧн лӧсьӧд да гиж, кыдзи тэ дӧзьӧритан вӧр-ва.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Сёрнит ёртыдкӧд.

1) Мый вежӧртӧ экология кыв?
2) Мыйӧ велӧдӧ экология наука?
3) Кодлы колӧ дӧзьӧритны вӧр-васӧ?
4) Мый овлӧ мортлысь уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна?
5) Кыдзи тэ видзан вӧр-васӧ?
6) Мый вӧзъян ёртъясыдлы?

Дасьты «Вӧр-ва» тема вылӧ 10 юалӧма тест. Быд юалӧм дорӧ лӧсьӧд 3—4 вочакыв, медым ӧти на пиысь вӧлі лӧсялана.

Коми Республикаын медыджыд ю — тайӧ Печора.

57 удж. Вежсьы ёртыдкӧд гортын дасьтӧм тестӧн. Прӧверитӧй ӧта-мӧдныдлысь уджтӧ, донъялӧй.

Комиӧд плакатъяс вылысь гижӧдъяс. Вӧзйы ас нимъяс. Дасьты ёртъясыдкӧд вӧр-ва дӧзьӧритӧм йылысь плакат. Классын (ас велӧдчанінын) лӧсьӧдӧй выставка.

58 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Содтав кадакывъясӧ колана суффиксъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Мый лоас водзӧ?

То куш му дырйи вӧрыс, ваыс кынмас,
То войтва виялӧ, кор коскӧдзыд нин лымъя.
То тулыс нюжалӧ да гожӧм шӧрӧдз кыссьӧ,
А гожӧм бӧрын шляча зэрӧн мыссьӧ.

Ӧд енэжным нин косяссьӧма, розя,
А сынӧдтӧгыд овнытӧ мӧй позьӧ?
Вӧр-ваыс оз нин лолав аслас лолӧн.
И морт нэм чинӧ, слабмӧ рӧд и олӧм.

И палявнысӧ некыдзи ог кӧсйӧ,
И бур олӧмсӧ челядьлы ог вӧзйӧ.
Став ловъя ловсӧ вайӧдім нин пикӧдз.
Ми вежӧрсялам коркӧ? Йӧймам дзикӧдз?

Ӧд Му шарыслӧн талун лолыс пӧдӧ,
Мый лоас водзӧ, сӧмын Енмыс тӧдӧ.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс?
2. Тэ думысь, мый лоас водзӧ?

59 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

Арся луныд кӧч бӧж кузя.
Арын кӧ узян — тӧлын шогӧ усян.

Тӧдмалӧй, кыдзи дасьтыны да нуӧдны социальнӧй проект. Дасьтӧй да нуӧдӧй сійӧс.

1. «Сӧстӧм шойччанін».
2. «Сӧдз ю».
3. «Веж улича».
4. «Школалы дзоридз».
5. «Лэбачьяслы сёянін».
6. «Ичӧтъяслы ворсанін».

Корсь роч либӧ мукӧд кывъя литератураысь вӧр-ва йылысь кывбуръяс. Орччӧд найӧс коми гижысьяслӧн кывбуръяскӧд.

Пример вылӧ: 

М. Лермонтовлӧн «На севере диком» да В. Чисталёвлӧн «Ниа» кывбуръяс.

Джуджыд изъя слуда йылын
Быдмис ыджыд ниа пу...
Йылыс кымӧр пӧвстын, вылын,
Вужйыс — корсис пыдысь му.

Вӧлі тыдалӧ зэв ылӧ
Сылӧн ёсьмӧм туган йыв,
Юрсӧ кыпӧдӧма вылӧ,
Быд пу вылын вӧлі вев.

1. Мыйӧн ӧткодьӧсь тайӧ кывбуръясыс?
2. Мыйӧн найӧ торъялӧны?
3. Кутшӧм серпасъяс сувтісны син водзад кывбуръяс лыддьӧм бӧрын?
4. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧмъяс чужтӧны кывбуръясыс?

60 удж. Лыддьы да комиӧд висьтсӧ.

Кутшӧм лёктор вӧчисны йӧзыс пелысьлы?

61 удж. Лыддьы да вуджӧд приметаяссӧ. Висьтав, мый йылысь найӧ юӧртӧны.

Вӧрын уна пелысь — зэра арлӧн пас.
Аръявыв нин выльысь петісны тшакъяс — дыр на оз усь лым.
Лунвылӧ лэбачьяс мӧдӧдчисны выліті — шоныд тӧв лоӧ, уліті — кӧдзыд.
Уна вотӧс вӧрын — кӧдзыд тӧв водзын.
Турияс лэбӧны ньӧжйӧ, чуксасигмоз — мича ар туналӧны.

Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Энӧ лыйлӧй еджыд юсьясӧс,
Рудов уткаясӧс, эн!
Дзодзӧгъясӧс энӧ уськӧдӧй,
Виӧмысь мед видзас Ен!

Энӧ лыйсьӧй югыд вӧр-ваын,
Энӧ торкӧй асъя ун.
Медым сэсся воас бӧрвылас
Югыд шондіа на лун.

Лэбач шыыс мунас лунвылӧ,
Нуас миянсянь привет.
Тулысӧдзыс сэсся вунлывлас,
И бӧр воас татчӧ мед.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс?
2. Мыйӧ сійӧ велӧдӧ?
3. Кутшӧм ним позьӧ сетны кывбурыслы?
4. Кутшӧм тэнад видзӧдласыд кывбурын кыпӧдӧм мытшӧд вылӧ?

Тӧдмав, нӧшта кутшӧм художествоа гижӧдъясын кыпӧдсьӧ вӧр-ва дӧзьӧритӧм тема.

МОРТЛӦН ДЗОНЬВИДЗАЛУН

62 удж. Лыддьы текстсӧ, сет ним да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Вина юӧм вайӧ мортлы зэв ыджыд шог. Учёнӧйяс лыддьӧны, мый весиг сурын эм алкоголь. Сурӧ да винаӧ мортлӧн вир-яйыс зэв ӧдйӧ велалӧ. Юысь мортлӧн пыкталӧ чужӧмыс, тіралӧ ки-кокыс. Сур вӧтлӧ морт организмысь В1 витамин. Юысь мортлӧн тшӧкыда висьӧ сьӧлӧмыс, мускыс, слабмӧ вежӧрыс, паметьыс, торксьӧны вей клеткаясыс. Сійӧ ӧдйӧ скӧрмӧ, пырӧдчӧ венӧ, вермӧ вӧчны уна лёктор.

1. Кутшӧм лёктор виччысьӧ юысь мортӧс?
2. Кыті висьӧ татшӧм мортлӧн?

63 удж. Аддзы шусьӧгъяслысь да кывйӧзъяслысь помсӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс.

Сурыд эбӧстӧ ньылалӧ.
Код морт и ю вомӧн воськовтас.
Вомад оз кисьтны, он кӧ ю.
Юӧмнад керкаыд оз кыпты.
Тагъя сур дурмӧдӧ юр.
Коді юӧ вина, сылӧн доныс чинӧ.
Винатӧ он помав, морттӧ винаыд помалас.

Вӧдитчы Фёдор Васильевич Плесовскийлӧн «Коми шусьӧгъяс да кывйӧзъяс» небӧгӧн.

Корсь роч кывйысь лӧсялана шусьӧгъяс да кывйӧзъяс.

64 удж. Комиӧд шусьӧгсӧ.

ЛЫДА КЫВБӦРЪЯС.

Лыда кывбӧръяс сулалӧны эмакывъяс, лыдакывъяс, нимвежтасъяс бӧрын. Сёрникузяын оз лоны торъя юкӧдӧн, стӧчмӧдӧны асшӧр кывсикасъяссӧ.

Пример вылӧ:

дас гӧгӧр морт

вит кымын час

нёль пӧв унджык

кык пельӧ юкис

сы мында тӧдӧ

чуман тыр вотіс

65 удж. Лыддьы текстсӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ. Аддзы лыда кывбӧра сёрникузяяссӧ. Вочавидз текст помын юалӧм вылӧ.

Медводдза папирос Россияӧ веськаліс XVІІ-ӧд нэмын. Табак тшынын куим сюрс сайӧ лёк яд. Медлёк ядыс — сир (смола). Сійӧ пуксьӧ мортлы тыас, бронхъясас. Сэки мортсӧ зэв ёна кызӧдӧ. Мӧд лёк яд — никотин, сійӧ пырӧ наркотикъяс лыдӧ. Кор никотин веськалӧ морт пытшкӧ, мортыслӧн дурмӧ юр вежӧрыс. Табакын эм и коймӧд яд — кольмӧдысь (токсическӧй) газъяс. Тайӧ лёк газъясыс чинтӧны вирысь гемоглобин. Мортыс сэки слабмӧ, лёка велӧдчӧ, вунӧдчӧ.
Куритчысь морт ӧдйӧ скӧрмӧ, мудзӧ уджысь, сьӧкыда ветлӧ-котралӧ, пӧдӧ, кык пӧв ӧдйӧджык тырӧ сылӧн лолыс. Куритчӧм дженьдӧдӧ мортлысь олӧмсӧ. Куритчысь мортлӧн оз сӧвмыны мускулъяс, вошӧ аппетит, вижӧдӧны да гылалӧны пиньясыс.
Сы мында лёктор вайӧ куритчӧм! Колӧ-ӧ тайӧ мортлы?

66 удж. Видзӧдлы серпассӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ кывтэчасъяс отсӧгӧн.

1. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм лёкторйӧ велалӧма зонкаыс?
2. Мыйла тэ тадзи чайтан?
3. Кутшӧмӧн сійӧ лоӧ, ӧтдортчас кӧ тайӧ лёкторсьыс?

• Лёк дука юрсиа.
• Чукырӧсь вом дора.
• Чӧскыдтӧм лов шыа.
• Виж пиньяса да чуньяса.
• Гӧрдӧдӧм синма.
• Слаб сьӧлӧма.
• Дзӧрысь киа.
• Тыясын тшын.
• Дугдывтӧг кызӧ.
• Омӧля ветлӧ вирыс.

67 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ. Тэч найӧс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Артмӧм текстыслы сет ним.

68 удж. Мӧвпышт да висьтав, мый йылысь юӧртӧ тайӧ плакатыс.

Серпасав плакат. Сет ним.

Шуам, «Ми куритчӧмлы паныд!», «Куритчӧм — тайӧ лёктор!», «Тэныд тайӧ колӧ?».

Дасьтысь гӧгӧрвоӧдны уджтӧ:

1. Мый серпасалӧма тэнад плакат вылын?
2. Мыйысь коран видзчысьны йӧзӧс?
3. Мый тэ вӧзъян ёртъясыдлы?
4. Мый сиан налы?

69 удж. Лыддьы, вуджӧд да тэч текстсӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Морт да наркотикъяс.

А) Дурмӧдчанторйысь мортлӧн дугдӧны уджавны мус, вӧрк, юр вем. Сӧнын артмӧны тромбъяс, лёкмӧ вирыс. Вермӧ сувтны сьӧлӧмыс. Наркоманъяс олӧны зэв этша.
Б) Став наркотикыс — яд. Найӧ дурмӧдӧны мортлысь вежӧрсӧ. Татшӧм йӧзыслӧн вежсьӧ оланногыс, вошӧ морттуйыс, олан нырвизьыс.
В) Мортыслы колӧ аслыс гӧгӧрвоны да ас кадӧ бурдӧдчыны-мынтӧдчыны тайӧ лёкторсьыс. Сэки сійӧ, дерт, вермас нюжӧдны олан нэмсӧ.
Г) Наркотик дорӧ мортыс ӧдйӧ велалӧ. Сылы быд пӧрйӧ колӧ пыр унджык дурмӧдчантор. Медым судзӧдны сійӧс, гортсьыс нуӧ медбӧръясӧ либӧ гусясьӧ да вузалӧ наркотик ньӧбӧм могысь. Наркоман яндысьтӧг ылӧдлӧ весиг медматысса йӧзсӧ, оз вӧч кӧсйысьӧмторсӧ.

1. Кутшӧм лёктор вайӧны наркотикъяс?
2. Кыдзи вежсьӧ дурмӧдчанторйӧн вӧдитчысь мортлӧн оласногыс?

Ёртыдкӧд дасьты серпас да лӧсьӧд наркотиклы паныд листовка.

70 удж. Видзӧдлы серпассӧ да лӧсьӧд ёрта сёрни витаминъяс йылысь.

Бӧрйы витамин либӧ минерал. Дасьты сы йылысь юӧр сетӧм план серти. Лӧсьӧд презентация да дорйысь ёртъяс водзын.

«Витаминъяс да минералъяс мортлӧн олӧмын» проект.

Проектлӧн юкӧнъяс:

1 лист бок — Титульнӧй (велӧдчанін; проект ним; позьӧ серпас; вӧчысьлӧн ним да ов, класс; ин, во).

2 лист бок — Витаминлӧн либӧ минераллӧн коланлун йылысь висьт:

А) Мый йылысь проектыс?
Б) Мыйла витаминыс (минералыс) колӧ мортлы (бурдӧдӧ, ёнмӧдӧ, отсалӧ, содтӧ, ...)?
В) Кӧні сійӧ эм (сёянын, юанын, быдмӧгъясын да с.в.)?
Г) Мый лоӧ, сійӧ кӧ оз тырмы вир-яйын?
Д) Ёртъяслы вӧзйӧм (юӧй, сёйӧй, видзӧй, ёнмӧдӧй, ...).
3 лист бок — Серпасъяс (кутшӧм вӧлӧгаын, препаратъясын эм тайӧ витаминыс либӧ минералыс).
4 лист бок — «Дзоньвидзалун» тема вылӧ лӧсьӧдӧм юржуглан(ъяс) (кроссворд, ребус, нӧдкывъяс).
5 лист бок — Ӧшмӧс (автор; небӧг ним; ин, во).

«Витаминъяс да минералъяс мортлӧн олӧмын» проект дорӧ пример:

Уджсӧ вӧчисны Коми национальнӧй гимназияысь 7-ӧд класса велӧдчысьяс Рудакова Анастасия да Лоскутов Александр

*D витамин — зэв колана вир-яйын. Тайӧ витамин колӧ мортлы, медым лыяс лоисны крепыдӧсь. Ичӧт челядьлы D витамин колӧ, медым найӧ эз висьны рахитӧн.
*Кор D витамин оз тырмы вир-яйын, морт висьӧ, лёка узьӧ, усьӧны пиньяс, яй чиг лоӧ омӧль. Сёянторъяс, кӧні эм тайӧ витаминыс, колӧ зэв уна сёйны тӧлын.
*Морт босьтӧ D витамин шонді пыр. Колӧ унджык гуляйтны ывлаын, бура сёйны да юны витаминъяс!

Сійӧ эм йӧла сёянторъясын, чери госын, пӧкйын, тшакын, петшӧрын. D витамин сёян колӧ зэв уна сёйны тӧлын.

71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво, кыдзи дасьтыны картупеля тшак.

Мыськалӧй да весавтӧг пуӧй куим картупель, сэсся кульӧй да вундалӧй. Рудзӧдӧм сола тшак пиас вундалӧй ичӧтик лук джын. Ставсӧ гудралӧй кӧнтусь выйӧн. Позьӧ содтыны пув да град выв турун.

72 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ текстсӧ. Сет ним.

Кӧсъян кӧ лоны дзоньвидзаӧн — сёй град выв пуктас свежӧйнас, наын уна витамин. Лук, чеснӧк, укроп, сельдерей да вотӧсъяслӧн сок бурмӧдӧны сёянлысь кӧрсӧ да содтӧны витаминъяс. Тшӧкыдджыка колӧ сёйны фруктъясысь да вотӧсъясысь юмовторъяс. Медым вӧлі этшаджык калорий, пуӧй кисельяс, вӧчӧй юмйӧла сорасъяс. Пуӧй шомкорйысь, петшӧрысь шыд. Юӧй душник турунысь, сэтӧр корйысь чайяс. Найӧ чӧскыд кӧраӧсь, бура веськӧдӧны горштӧ.
Туялысьяс тшӧктӧны сёйны фолиевӧй кислотаа сёян. Сійӧ эм веж анькытшын, фасольын, салатын, кӧчанын, лук турунын, морковын, гречаын да зӧрйын, мускын, сырын, чери пӧкйын да чипан кольк вижын.

73 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Тӧдмав, кутшӧм град выв пуктас йылысь висьтавсьӧ текстын.

Медколана град выв пуктас.

Картупельын уна С витамин. 400 грамм пуӧм картупель сетас мортлы аскорбинка да калий суткися пай. Том картупельын эм белок, жиръяс, магний, кальций, цинк, кӧрт, витаминъяс, каротин. Картупельлӧн крахмалыс зэв бура отсалӧ сёян изӧмлы, чинтӧ холестерин.
Сьӧкта бӧрся видзӧдысьяс чайтӧны, мый картупельын уна калорий. Но тайӧ абу сідз. 100 грамм весалӧм пуӧм картупельын 75 калорий, а корнас пуӧм картупельын — сӧмын 60. Медся колана печенча, пӧжӧм, грильын жаритӧм да ру вылын пуӧм картупель.
Бурджык том картупель пуны корнас, сы вӧсна мый сэні уна коланатор. А томӧн картупель лыддьыссьӧ вӧльгым тӧлысьӧдз.
Картупель сетӧ оз сӧмын кынӧмпӧт, но и бурдӧдӧ. Ставлы тӧдса картупель руа ингаляцияяс. Корнас картупель колӧ сёйны вӧрк висигӧн. Юр висигӧн плешкӧ пуктӧны вӧсньыда чӧлалӧм картупель да гартыштӧны бинтӧн орӧсь доймӧминъяс. Кызігӧн да прӧстуда дырйи вӧчӧны картупельысь шонтысянтор: корнас пуӧм картупель нырӧны, гартыштӧны марляӧ да пуктӧны морӧс вылӧ.

74 удж. 73-ӧд удж отсӧгӧн лӧсьӧд схема картупельлӧн коланлун йылысь. Дасьтысь висьтасьны схема серти.

Лӧсьӧд схема град выв пуктас йылысь ас бӧрйӧм серти. Дасьтысь сы серти висьтавны.

75 удж. Лыддьы текстсӧ да дасьты юӧр бурдӧдчан вотӧс либӧ турун йылысь ас бӧрйӧм серти.

Бурдӧдчы чӧдйӧн.

Чӧд абу сӧмын чӧскыд, но и бурдӧдчан вотӧс. Тӧлысь чӧж кӧ быд лун сёйны стӧкан джын свежӧй чӧд, позьӧ чинтыны ковтӧм сьӧкта. Син бурдӧдӧм могысь зэв бур юны чӧд корйысь чай.
Быдӧн окотапырысь чӧсмасяс чӧдъя варенньӧӧн, пирӧгӧн, лязйӧн. Чӧдсӧ позьӧ кынтыны либӧ косьтыны, медым бурдӧдчыны тӧвнас.
Чӧдъя ва вӧчӧны тадзи: 4 ичӧт пань кос чӧдйӧ кисьтӧй кык стӧкан пуан ва да сулӧдӧй 5 час. Мылӧд висьӧм бурдӧдігӧн юӧй чӧдъя васӧ луннас витысь.

76 удж. Лыддьы текстсӧ, содты лӧсялана суффиксъяс. Гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ.

Ёнмӧд дзоньвидзалунтӧ!

Быд ныв-зон кӧсйӧ лоны повтӧмӧн да вынаӧн. Но медым лоны татшӧмнас, колӧ видзны дзоньвидзалунтӧ. Колӧ мыссьыны кӧдзыд ваӧн. Ваӧн киськасьны заводитӧны 30 градусӧдз шоналӧм ваӧн, вочасӧн чинтӧны 15 градусӧдз. Позьӧ купайтчыны кӧдзыд ваын. Вартчигӧн став вир-яйыд вӧрӧ. Позьӧ зырасьны ваӧн кӧтӧдӧм ки чышкӧдӧн. Унаӧн закаляйтчӧны кӧдзыд сынӧдӧн. Сэк колӧ пӧрччыны вылыс паськӧм, медым вир-яйыд велалас кӧдзыд дінас. Колӧ гуляйтны кӧдзыд поводдя дырйи ывлаын, узьны восьса форточкаӧн.

1. Кыдзи позьӧ ёнмӧдны дзоньвидзалун?
2. Кыдзи тэ ёнмӧдан ассьыд дзоньвидзалунтӧ?

77 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрвоӧд сылысь нимсӧ. Инды темасӧ да шӧр мӧвпсӧ.

И синъясыд шуасны тіянлы аттьӧ.

Некымын час чӧж кӧ тэ пилитан пес, сэк мудзасны киыд, коскыд. Ылӧдз кӧ котӧртан, мудзас кокыд.
А кыдз нӧ шойччывтӧг быдса лун уджалӧны синъяс? Кодсюрӧ оз видзны ассьыныс синнысӧ: лыддьысьӧны водсӧн, пемыдын. Некымын час чӧж видзӧдӧны телевизор.
Колӧ, медым урок вӧчигӧн пызанвывса лампалӧн югыдыс усис шуйгавывсянь. Энӧ вунӧдӧй прӧверитны, колана ылнаын-ӧ синсяньыд небӧгыс. Вӧчӧй тадзи: пуктӧй гырддзатӧ пызан вылӧ, чунь йывнад инмӧдчӧй кӧсичаад. Та ылнаын колӧ кутны небӧгсӧ. Энӧ лыддьысьӧй омӧль биӧн, водсӧн. И синъясыд шуасны тіянлы аттьӧ.

78 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Сет ним. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.

Наркотикъяскӧд тыш мунӧ став мир пасьтала. Тайӧ дурмӧдчанторйыс — зэв ыджыд мытшӧд. Сійӧ босьтӧ аслас крепыд кабырӧ миянлысь тӧдсаясӧс, рӧдвужӧс, а бӧрсӧ найӧс сэтысь он перйы. Тэ кӧ казялін, мый ёртыдлӧн тшӧкыда вежсьӧ аскылӧмыс, сійӧ быдторйысь ӧдйӧ скӧрмӧ, оз сёй, пыр кӧсйӧ узьны, сылы нинӧм оз ков, лоӧ веськодьӧн вӧвлӧм ворсӧмъяс, хобби дорӧ, заводитіс ылӧдчыны-гусясьны, керкаын кылӧ кутшӧмкӧ лёк дук, киын эмӧсь укол туйяс, эн виччысь, шыӧдчы психолог дорӧ. Сёрнит ёртыдкӧд зумыда, стрӧга, но эн горзы. Эн ӧтдортчы ёртсьыд, ставсӧ позяс венны сӧмын ӧтвылысь.
Республикаын быд во нуӧдӧны «Скажи, где торгуют смертью» акция. И унаӧн звӧнитчӧны да висьтасьӧны. Тэ кӧ казялін тайӧ лёкторсӧ, висьтав верстьӧяслы. Ӧтвылысь звӧнитӧй телефон пыр.

КОМИ ПРЕДАНИЕЯС

79 удж. Мӧвпышт да висьтав, сетӧм І колян када кадакывъяссьыс ставсӧ-ӧ позьӧ сувтӧдны ІІ колян када формаӧ. Гиж кадакывъяссӧ мӧд колян кадын. Бӧрйы 4—5 кыв да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

80 удж. Серпасав кывъясӧн преданиеясса геройяссӧ план серти.

1. Геройяслӧн ортсы.
2. Геройяслӧн паськӧм.
3. Чужӧм мыччӧдлӧм да мыгӧр кутанног серти этшыс.
4. Геройяс вылӧ аслад видзӧдласыд.

81 удж. Сёрникузяясӧ содтав преданиеясса геройяслысь нимъяссӧ. Гиж сетӧм сёрникузяяссӧ ІІ колян када кадакывъяс пыртӧмӧн.

1. ... кыйсис Емва вожын.
2. ...-багатыр чужис Лупья ю дорын.
3. Скӧр ... полісны Изьва вожын олысьяс.
4. ... вӧлі мудер тӧдысьӧн.
5. ... чепӧн потшліс Эжва ю да корліс пыжаяслысь вот.
6. ... атаманӧс лёк йӧзысь видзис уна рӧма вӧньыс.
7. Вынйӧра ... отсасис Маджа сиктса став олысьыслы.

82 удж. Корсь юӧр Тювӧ йылысь. Дасьты план, план серти лӧсьӧд неыджыд висьт. Висьтӧ пырт ІІ колян када кадакывъяс. Вӧдитчы «Мифология коми» небӧгӧн либӧ Д. Г. Костылевӧн, В. Э. Шараповӧн, О. И. Уляшевӧн дасьтӧм тайӧ небӧгыслӧн Ӧтуввезйысь (Интернетысь) электроннӧй версияӧн.

83 удж. Комиӧд преданиесӧ. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ. Кадакывъяссӧ гиж ІІ колян кадын.

Пера-богатырь.

Паличӧн кыскысьӧм.

Кык ворсысь пуксьӧны воча, мыджсьӧны кокнаныс, кутчысьӧны паличӧ шӧрӧдыс да заводитӧны кыскыны паличсӧ быдӧн асланьыс. Коді кыскас паличсӧ ворсысьыскӧд асланьыс, сійӧ лоӧ вермысьӧн да кутас лыддьысьны багатырӧн.

84 удж. Серпас отсӧгӧн вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мыйла геройсӧ шуӧмаӧсь Яг Мортӧн?
2. Кутшӧм вӧвлӧмтор йылысь гижӧма Михаил Николаевич Лебедев «Яг Морт» преданиесӧ?

85 удж. Лыддьы да гӧгӧрво преданиеысь юкӧнсӧ, вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны.

Яг Морт.
(Преданиеысь юкӧнъяс.)

Уна тӧдліс коми войтыр
Шудтӧм лун да гажтӧм кад.
Коркӧ важӧн сылы вӧлі
Парма шӧрын веськыд мат.

Ветліс сэні, пашкыр ош моз,
Гундыр сяма гӧна морт.
Гашкӧ, вакуль пӧвстысь петысь,
Гашкӧ, вӧрсаяслӧн ёрт.

Туша сылӧн вӧлі ыджыд —
Быттьӧ увтӧм пожӧм пу.
Паськӧм пыдди сійӧ новліс
Куим вуртӧм йӧра ку.

Вой шӧр войын быдтор аддзис
Сылӧн мисьтӧм гӧрдов син.
Кӧнкӧ шуштӧм, пемыд вӧрын
Вӧлі сылӧн оланін.

Мукӧддырйи ӧти киӧн
Сійӧ шыбитліс кыз кер.
Татшӧм вӧлі Яг Морт нима
Вӧрса гундыр нисьӧ звер.

Йӧзыс садьтӧг сыысь поліс,
Дзоргис гӧгӧр лун и вой:
Оз-ӧ кыськӧ пуяс костысь
Мыччысь сылӧн гӧна сой?..

Изьва дорын, Кыпыд сиктын,
Оліс сэки пӧрысь пӧль.
Бура сёйис, бура юис,
Эз вӧв озыр, эз вӧв гӧль.

Сылӧн вӧлі шань да мича
Райда нима ӧтка ныв.
Регыд сылы удал зонкӧд
Воис чунькытшасян лун.

Свадьба лунлы паныд Райда
Муніс вотны чӧскыд оз.
Сьӧрсьыс босьтіс вугъя чуман —
Вотанторлы ичӧт доз.

Вӧрсьыс петіс ыджыд шыӧн,
Быттьӧ тӧв ныр, гӧна морт,
Ош кодь мисьтӧм, гашкӧ, збыльысь
Вӧрса мутияслӧн ёрт.

Ош моз равӧстіс лёк гундыр.
Уси Райда сы ни садь,
Кыдзи кералігӧн усьӧ
Небыд коръя вӧсни бадь.

Матігӧгӧрса том йӧзӧс
Туган чукӧртіс дзик пыр...
Муӧ водалісны зонъяс.
Гӧгӧр лои шы ни тӧв.

Вӧрсьыс мыччысис лёк гундыр,
Вылас куим йӧра ку.
Аслас туйӧд сійӧ муніс,
Киас нинӧмтор эз ну.

Рытӧдз косясисны найӧ.
Воис шонді лэччандор.
Веськыд бугыляс Яг Мортлы
Пырис ёсьтӧм кыдз пу зор.

Эбӧс быри, эбӧс абу.
Кокыс водзӧ эз нин ну.
Коръяс костӧ сійӧ усис,
Быттьӧ ыджыд пожӧм пу.

Сюри зонлы мича Райда.
Яг Морт сійӧс эз на сёй.
Вевта гуын сійӧ оліс
Сизим лун да сизим вой.

Предание юкӧнысь корсь сетӧм кывъяслы синонимъяс.

1. Кодъяс шӧр геройясыс М. Н. Лебедевлӧн «Яг Морт» преданиеын?
2. Кутшӧмӧн Михаил Николаевич Лебедев петкӧдлӧма Яг Мортӧс? Кодкӧд сійӧс орччӧдӧма?
3. Мыйла коми войтыр полӧмаӧсь Яг Мортысь?
4. Мый позьӧ висьтавны Райда да Туган йылысь?
5. Кутшӧм герой тэныд медъёна кажитчис? Мыйла?

МӦД КОЛЯН КАДА СОССЯНА КАДАКЫВЪЯС.

Мӧд колян када соссяна кадакывъяс артмӧны абу соссяна кывтор отсӧгӧн.

87 удж. Вежлав кадакывъяссӧ мӧд колян кадын соссяна формаын.

88 удж. Лыддьы преданиесӧ, содтав кадакывъясӧ ІІ колян када суффиксъяс. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ.

Йиркап.

Предание серти Йиркап овлӧма Емдін районса Кони сиктын. Нималӧма бур вӧралысьӧн. Ӧтчыд Йиркап аддзӧма Синдор ты дорын Васалысь Вӧрсакӧд тышкасьӧмсӧ. Отсалӧма Вӧрсалы вермыны Васаӧс: лыйӧма Васалы ньӧввужйысь. Вӧрса аттьӧалӧма Йиркапӧс, тшӧктӧма аддзыны вӧрысь шуд вайысь Ас пу. Тайӧ шуда пусьыс Йиркап лӧсалӧма аслыс лызь гоз. Лызьыс вӧлӧма ӧдйӧ котралысь. Йӧзыс шулӧмаӧсь, мый пач абу на ваймылӧма, а Йиркап пӧ вӧраланінысь нин бӧр воӧ. Сӧмын маті сиктса вӧралысьяслы абу кольлӧма кыйдӧссӧ. Скӧрмӧмаӧсь найӧ Йиркап вылӧ. Ӧтчыд Йиркаплӧн гӧтырыс мудерлунӧн тӧдмалӧмаӧсь верӧсыслысь гусяторсӧ. Юкталӧмаӧсь Йиркапӧс пожйӧг ваӧн да ыстылӧмаӧсь вӧравны. Синдор ты вуджигӧн Йиркап кутӧма вӧйны, вундӧма лызь кутӧдсӧ да мый вынсьыс шыбитӧма берегланьыс. Абу кывзӧма лызьлысь корӧмсӧ. Йӧзыс шуӧны, мый ӧти лызьыс пӧ весигтӧ берег дорын сулалысь пожӧм пуӧ сатшӧма.

«Коми легендаяс да преданиеяс» небӧгысь

Тӧдмав, мый йылысь корӧма Йиркапӧс лызьыс.

Лыддьы да гӧгӧрво преданиесӧ, кадакывъяссӧ лӧсьӧд мӧд колян кадын. Мӧвпышт, кӧні мӧд колян када кадакывйыс лоӧ соссянаӧн.

Кӧрткерӧс районса Маджа сиктын олӧма нималана вӧралысь Юрка. Пыр отсалӧма вермытӧм пӧрысь йӧзлы, дзеблӧма вӧрысь вайӧм кыйдӧс, юксьылӧма сыӧн. Юрка вӧлӧма вывті ён, некор абу ӧткажитлӧма лэптыны сиктсаяслы керка-карта.
Ӧтчыд Юрка чорыда висьмис. Суседъясыс некод эз видлыны Юркаӧс. Гортас абу кольӧма некутшӧм сёян. Дыр висьӧм бӧрын тшыг Юркалӧн дзикӧдз бырис эбӧсыс. Петіс ывла вылӧ да гусяліс ӧти ыжӧс.
Кокни кыйдӧсӧ велаліс Юрка, дугдіс вӧравны. Пондіс гусявлыны суседъясыслысь подаяссӧ. Скӧрмисны суседъясыс да вӧйтісны Юркаӧс.
Но гӧгӧрвоисны маджасаяс, мый вӧчисны лёктор. Чукӧртчисны ты дорӧ, пуисны рок да корисны прӧща Юркалысь. Сӧмын локтӧмаӧсь абу ставӧн. А виччысигас рокыс кӧдзаліс. Ӧнӧдз на маджасаясӧс шуӧны «кӧдзыд рок сёйысьясӧн».

«Коми легендаяс да преданиеяс» небӧгысь

89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво преданиесӧ. Содты геройлысь нимсӧ.

Кӧртайка вӧлӧма вына тунӧн, овлӧма Кӧрткерӧсын. Сылӧн пӧ керкаыс и паськӧмыс вӧлӧмаӧсь кӧртысь.
Кӧртайка нюжӧдӧма Эжва ю вомӧн кӧрт чеп, ю кузя кывтысь-катысьяслысь мырддьывлӧма став эмбурсӧ. А коді абу сетӧма — вӧйтлӧма юас.
Кӧртайкалӧн тшӧктӧм серти пӧ шонді да тӧлысь дзебсьылӧмаӧсь. Лун вежсьылӧма войӧн, вой — лунӧн.
Ёна дӧсадитчӧма йӧзлы. Сӧмын Пама тун абу полӧма Кӧртайкаысь.

90 удж. Юкӧнъясысь чукӧрт преданиесӧ. Гиж кадакывъяссӧ комиӧдӧмӧн.

Кирьян-Варьян.

Кӧрт дӧрӧма, булатнӧй сабляа Кирьян-Варьян шыбитчис дорйыны Роч му. Ӧтарӧ-мӧдарӧ шенасьӧ саблянас, лёк вӧрӧгӧс кералӧ. Мездіс Роч му лёк вӧрӧгысь.
Збыль висьтасьысь катша да рака Левоник сарлы вайисны шог юӧр: Роч государство вылӧ уськӧдчис лёк вӧрӧг. Левоник сар мӧдӧдіс слугаяссӧ корны отсӧг вылӧ Кирьян-Варьян багатырӧс.
Левоник сар вӧчис пир, вӧзйис Кирьян-Варьянлы зарни да эзысь. Но багатыр ӧткажитчис сарӧн вӧзйӧм козинъясысь.
Кирьян-Варьян багатыр оліс Емдін районса Ыб сиктын.

Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ да вочавидз юалӧм вылӧ.

Ёма Баба да Яга-Баба — чойяс?

Яга-Баба артмӧма «баба» (пӧч) да «яга» (скӧр) кывъясысь. Ёма кывйыс В. И. Лыткинлӧн «Коми кывйысь краткӧй этимологическӧй словар» серти и эм ведьма, вӧрса пӧч-кӧлдуння, вӧр-валӧн кӧзяйка, вына да ловъя ва видзысь. Кывйыс вуджӧма прибалтийско-финскӧй кывъясысь: вепсъяслӧн — юма, эстъяслӧн — юмал, финнъяслӧн — юмала.
Яга-Бабалӧн да Ёмалӧн важся вужъяс. Кыкнанныс водзынсӧ вӧлӧмаӧсь лёкысь видзысь Енъясӧн. Христианизация бӧрын шуӧмаӧсь кӧлдунняясӧн да повзьӧдлӧмаӧсь наӧн ичӧт челядьӧс. Кыкнанныслӧн косясьлӧм важ паськӧм, дзор лёзь юрси, няйт ки да крука ныр. Ёма да Яга-Бабалӧн оланіныс курӧг кока керка. Баба гусявлӧ челядьӧс, лэбалӧ гӧлик вылын либӧ гырйын. Ёма ёртасьӧ Вӧрсакӧд да Васакӧд, повзьӧдлӧ йӧзӧс да гусявлӧ челядьӧс.
Яга-Баба да Ёма Баба костын эм топыд йитӧд, уна ӧткодьлун. Вермас лоны, роч Яга-Баба персонаж вуджӧдӧма роч мойдъясӧ буретш коми либӧ нӧшта кутшӧмкӧ финн-угор войтырсянь.

Лыддьы коми да роч мойдъяс Ёма Баба да Яга-Баба йылысь. Лӧсьӧд ӧткодялан донъялӧм.

91 удж. Содтав текстӧ колана кадакывъяс, отсӧг вылӧ босьт сетӧм кадакывъяссӧ.

Александр Александрович Доронин чужлӧма Сыктывдін районса Шыладор сиктын. Выльгортын шӧр школа помалӧм бӧрын сійӧ велӧдчылӧма Сыктывкарса государственнӧй университетлӧн химия да биология факультетын. Велӧдліс первой номера школа-интернатын. Сэсся уджавліс Сыктывкарса 18-ӧд номера школаын рисуйтчӧм да физкультура велӧдысьӧн. Бӧрынджык уджавліс Коми Республикаса краеведческӧй музейын художник-реставраторӧн. Веськӧдліс Юннатъяслӧн республикаса станцияын декоративно-прикладнӧй искусство кружокӧн. Уджавлӧма Материаловедение кузя научно-исследовательскӧй институтлӧн Коми юкӧнын инженер-художникӧн, «Шыладор» асшӧр предприятиеса директорӧн.
Серпасасьны А. Доронин босьтчывлӧма вит арӧссянь. Сылӧн серпасъясыс да пуысь вӧчӧмторъясыс талун тӧдсаӧсь абу сӧмын Комиын, но и Россиялӧн мукӧд пельӧсын. Ассьыс серпасъяссӧ да пуысь вӧчӧмторъяссӧ сійӧ петкӧдліс Выльгортса история да культура музейын, Сыктывкарын Финн-угор да Коми культура шӧринъясын да мукӧдлаын.

92 удж. Сетӧм кывъясысь да кывтэчасъясысь лӧсьӧд сёрникузяяс, медым артмис висьт. Гӧгӧрвоӧд висьтыслысь нимсӧ.

Енбиа серпасалысь.

1. Аркадий Васильевич Мошев чужлӧма Перым-Коми кытшса юркарын, Кудымкарын, 1936-ӧд вося кӧч тӧлысь 29-ӧд лунӧ.
2. Ичӧтдырсяньыс радейтлӧма серпасасьны.
3. Школаас велӧдчигас на сылысь уджъяссӧ казялӧмаӧсь, ошкӧмаӧсь.
4. Батьтӧг сьӧкыд олӧмыс тшӧктӧма том мортлы бӧрйыны сьӧмаджык профессия.
5. Водзӧ велӧдчыны пырӧма Кудымкарса вӧр техникумӧ.
6. Недыр уджавлӧма Перым-Коми кытшса краеведческӧй музейын, десятникӧн Леспромхозын, вӧлӧма мастерӧн Кудымкарса вӧр техникумын.
7. Ёртъясыс чуйдӧдӧмаӧсь сійӧс вӧчны некымын небӧглы серпасъяс.
8. Артмӧма зэв бура, да лоӧма художественнӧй редакторӧн Кудымкарса небӧг лэдзанінын.
9. Тӧдӧмлунсӧ содтӧм могысь велӧдчӧма Москваын, помалӧма Полиграфия институт.
10. Локтӧма Коми муӧ, овмӧдчӧма Сыктывкарын.
11. Уджъяссӧ серпасавлӧма Перымса зверинӧй стильын.
12. Зільӧма петкӧдлыны аслас серпасъясын став мичсӧ.
13. Лыддьысьысьяслы воӧны сьӧлӧм вылас «Ёма да Чача», «Иван — крестьянинлӧн пи», «Пам да руч», «Кӧчлӧн во» да уна мукӧд мойд.
14. Аркадий Васильевич, пыртӧма мифысь, аслас быд серпасӧ, мойдысь да преданиеысь персонажӧс.
15. Аслыснога серпасалӧма ловтӧмсӧ ловъяӧн.
16. Сылӧн ловъя ставыс: шонді, кымӧр, ӧшкамӧшка.
17. Коми Республикаса нимйӧза серпасалысь, вӧлі художественнӧй редакторӧн Коми небӧг лэдзанінын.

93 удж. Лыддьы, гӧгӧрво текстсӧ да сувтӧд кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.

Гӧрд гача.

Керкаын олысьӧс уна ног шулӧмаӧсь: гӧрд гача, олыся, пипитои, суседко, домовӧй. Гожӧмъяснас, кор верстьӧ войтыр мунлӧмаӧсь уджавны, а ичӧт челядь кольлӧмаӧсь ӧтнаныс гортаныс, найӧ корлӧмаӧсь олысяӧс. Медводз челядь тупкылӧмаӧсь ӧшиньяссӧ, медым керкаас вӧлі пемыд. Гӧбӧч ӧдзӧс порог вылӧ пуктылӧмаӧсь няньтор, сов да ва тыра дозмук. Сэсся ставныс кайлӧмаӧсь паччӧр вылӧ да сэсянь корлӧмаӧсь:

Гӧбӧч айка, петав, петав,
Нянь дінӧ да сов дінӧ,
Кӧдзыд юмов ва дінӧ.

Медым видзчысьны сыысь, аскӧдыс босьтлӧмаӧсь коколюка, кодӧс паччӧр вывсянь шыбитлӧмаӧсь гӧбӧчас. Челядь чайтӧмаӧсь, сёян-юаныс кӧ вӧрзьылӧма, сідзкӧ, олысяыс волӧма.

1. Юркалӧн чужан сикт. 2. Изьваса повзьӧдчысь. 3. Тайӧ ю дорын чужис Пера-багатыр. 4. Коми преданиеса геройясӧс серпасалысь. 5. «Яг Морт» литературнӧй мойд гижысь. 6. Быдӧнлы тӧдса герой. 7. Мудер тун.

94 удж. «Ыджыдвиддзын ыджыд гаж» ним серти мӧвпышт, мый йылысь лоӧ гижӧма текстын.

95 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд текст серти юалӧмъяс, сёрнит ёртыдкӧд.

Ыджыдвиддзын ыджыд гаж.

Кӧрткерӧс районса Ыджыдвидз сиктын быд во рака тӧлысьын овлӧ лызьӧн котралысьяслӧн ыджыд гаж. Лызьысь ӧтдор, ордйысьӧны и лямпаӧн. Воысь воӧ содӧ котралысьлӧн лыдыс.
Медводз котӧртӧны челядь. Сэсся лызь туй вылӧ петӧны верстьӧ: аньяс, мужичӧйяс, том йӧз. Наысь кындзи, ордйысьӧны и олӧмаяс. Быдӧн бӧрйӧ котралан туй костсӧ ас вынъяс серти.
Лямпаӧн котралысьяслы туйсӧ абу лӧсьӧдӧма, ӧд вӧралысьяслы пармаын аслыныс колӧ дасьтыны ордымсӧ. Дерт, медводдзаӧн мунысьлы век медся сьӧкыд.
Гажыс и збыльысь овлӧ кыпыд. Став вермысьыслы вичмӧ дона козин: и лызь, и велосипед, и гортса техника. Унаӧн тайӧ гажсӧ шуӧны лызьӧн котралысьяслӧн фестивальӧн. Локтан воӧ быдӧн кӧсйӧ бара на волыны Ыджыдвиддзӧ. Волы и тэ!

Помав ёрта сёрнисӧ.

Ыджыдвидзса ордйысьӧм дырйи паныдасисны Кӧрткерӧсысь Ӧльӧксан да сыктывкарса том йӧз. Найӧ мӧдысь нин воӧмаӧсь татчӧ, тӧдсаӧсь.
— Чолӧм, ёртъяс!— нимкодьпырысь шыасис Ӧльӧксан.
— Чолӧм! — вочавидзисны зонъяс.
— Таво бара на кӧсъянныд босьтны став козинсӧ?
— Окота эськӧ да! Ёна дасьтысим. А ті?
— Миянлы колӧны жӧ вермӧмъясыд!
— Сідзкӧ, ставнымлы кокни лызь туй!
Колис куим час

ТОРЙӦДАНА КЫВБӦРЪЯС.

велӧдчӧмысь ӧтдор

таысь ӧтдор

сыысь ӧтдор

уджавны дӧрӧм кежысь

кольны ас кежысь

кольны нинӧм кежысь

кык мортысь кындзи

меысь кындзи

96 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Бӧрйы текстыслы ним, гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы да гиж торйӧдана кывбӧръяса сёрникузяяс.

Асывнас быдӧнлы колӧ вӧчны гимнастика. Войнас мортыс шойччӧ, сӧнӧдыс слабитӧ, та кындзи сьӧлӧм да мукӧд вир-яй юкӧн уджалӧны оз тыр вынӧн.
Медым ӧдйӧджык садьмыны, быдӧнлы колӧ вӧчны асъя гимнастика. Сэки тэрыба кутас ветлыны вир, вынсялас сӧнӧд, сыысь ӧтдор, ты кутас босьтны унджык сынӧд. Оз ӧд прӧста шуны асъя гимнастикасӧ зарядкаӧн. Асывнас кӧ вӧчны дас — дас вит минут чӧж упражнениеяс, лунтыр лоан збодер да зіль. Зарядкасӧ колӧ вӧчны кокни паськӧм кежысь.
Асъя гимнастика — дзоньвидзалунӧ медводдза воськов, спорт — мӧд воськов. Велӧдчӧмысь да уджысь кындзи, быдӧн вермас бӧрйыны кажитчана спорт сикас. Таысь ӧтдор, ывлавывса удж тшӧтш ёнмӧдӧ дзоньвидзалун.

Бӧрйӧм вылӧ нимъяс:

1. Колана зарядка.
2. Асъя гимнастика.
3. Радейтана удж.
4. Быдлунъя удж.
5. Луныс заводитчӧ асывсянь.
6. Дзоньвидзалунӧ воськов.
7. Кажитчана спорт сикас.
8. Збодер асыв.

Мӧвпышт да вӧзйы текстлы ас ним.

1. Мыйла быд мортлы асывнас колӧ вӧчны гимнастика?
2. Мыйла гимнастикасӧ шуӧны зарядкаӧн?
3. Мый колӧ вӧчны дзоньвидзалун ёнмӧдӧм могысь?
4. Вӧчан-ӧ тэ асъя зарядка?
5. Нуӧдӧны-ӧ асъя зарядка тіян велӧдчанінын?
6. Кутшӧм спортӧн тэ занимайтчан?
7. Кутшӧм ывлавывса удж тэ радейтан вӧчны?
8. Мый сійӧ сӧвмӧдӧ?

97 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво да сет ним. Лӧсьӧд да гиж текстлысь бӧръя абзацсӧ.

Нималана теннисистка Динара Сафина чужӧма Москваын. Теннисӧн ворсны босьтчӧма кӧкъямыс арӧссянь. Но таӧдз тӧдӧма нин, кыдзи ворсӧны сылӧн мамыс да вокыс. Мамыс, Рауза Исланова, — сылӧн медводдза тренер. Марат вокыс квайт арӧссянь нин тренируйтчӧма «Спартак» нима тенниснӧй клубын, кодӧн веськӧдлӧ Михаил батьыс.
Том спортсменка, Россияын кындзи, тренируйтчис Испанияын. 2001-ӧд воын Динара Сафина пырис теннисӧн ворсысь нывбабаяслӧн ассоциацияӧ. 2002-ӧд воын Польшаса Сопот карын сійӧ лои профессиональнӧй турнирын медтом вермысьӧн. 2003-ӧд воын Италияын да 2005-ӧд воын Францияын бара на лоис вермысьӧн. 2005-ӧд воын жӧ Динара Сафина вермис Мария Шараповаӧс, коді сэки вӧлі мирса «медводдза ракеткаӧн». А 2009-ӧд воын ачыс лоис мирса «медводдза ракеткаӧн».

Быдлунъя олӧмын Динара — нюмбана да шань ныв.
Радейтӧ футбол да «висьӧ» Мадридса «Реал» команда понда.
Прӧст кадӧ радейтӧ кывзыны музыка, уна лыддьысьӧ, ветлӧ киноӧ.
Роч вӧлӧгаысь ӧтдор, радейтӧ итальянскӧй да японскӧй кухня.
Динаралӧн девиз: «Вӧча ставсӧ, мый вылӧ тырмас вынӧй».

Коми Республикалӧн мусерпас

98 удж. Тӧдмав, кыдзи шусьӧ мусерпас вылын тӧдчӧдӧм иныс.

Фотографияяс да план серти дасьты юӧр.

1. 2007-ӧд воын Россияын пансис проект...
2. Коми Республика пырӧдчис уджӧ.
3. Комиысь ин лоис став Россияса сизим чуймӧданатор лыдын.
4. Нималана инлӧн аслыспӧлӧслун.
5. Шойччӧй да ёнмӧдчӧй Чужан муын!

99 удж. Ас бӧрйӧм серти вуджӧд роч кыв вылӧ ӧти легенда.

Из бӧлбанъяс йылысь легендаяс.

Маньпупунёр бӧлбанъяс йылысь эм некымын легенда.

І.

Ӧти легендаын висьтавсьӧ, мый тайӧ сизим гӧраыс вӧлӧмаӧсь великан-самоедъясӧн. Мӧдӧдчӧмаӧсь найӧ Сибирӧ бырӧдны вогул войтырӧс. Кор найӧ кайӧмаӧсь Маньпупунёр вылӧ, юрнуӧдысьыслы син улас усьӧма вогулъяслӧн Ялпингнёр вежа гӧра. Аддзӧмторсьыс повзьӧмысла сизимнанныс измӧмаӧсь.
Сэксянь и сулалӧны великанъяс сійӧ местаас, кодӧс йӧзыс нимтісны Маньпупунёрӧн (Из бӧлбанъяслӧн гӧраӧн).

ІІ.

Мӧд легендаын висьтавсьӧ, мый уна сюрс во сайын сизим ыджыдсьыс-ыджыд туша-мыгӧра морт уськӧдчисны манси войтыр вылӧ. Йӧзыс наысь пондасны пышйыны Из гӧраяслӧн кытш сайӧ. Печора ю дорын шойччигӧн найӧс суӧдасны великанъясыд да кӧсъясны нин вины. Но кыськӧ налы паныд петас дзор тӧдысь да пӧртас великанъяссӧ изйӧ. Сэксянь пӧ мансилӧн быд тӧдысь быть кайлӧ изъяс дорас содтыны вынсӧ.

Вогул — войвывса войтыр. Тадзи рочьяс важӧн шулісны ӧнія мансиӧс. Манси пырӧны финн-угор кывъя рӧдвуж котырӧ. Олӧны Тюмень обласьтса Югра (Ханты-Мансийскӧй) кытшын. Манси — кӧр видзысьяс.

Ӧтуввез отсӧгӧн тӧдмав, кыдзи воӧдчыны Маньпупунёрӧдз. Бӧрйы сэтысь фотографияяс, на отсӧгӧн лӧсьӧд виртуальнӧй экскурсия.

100 удж. Лыддьы текстъяссӧ. Мӧвпышт, кутшӧм жанрын гижӧма найӧс, гӧгӧрвоӧд.

Туристъяслӧн ордым корӧ.

1. Изьва районса Сизябск сикт нималӧ этнотуризмӧн. Тані висьталасны изьватаслӧн культура, обычайяс да традицияяс йылысь. «Войвыв сикт» туркомплекс базаын позьӧ тӧдмасьны изьваса кӧр видзысьяслӧн оласногӧн.
Шыасьны позьӧ Вокуева Зинаида Павловна дорӧ 89125625228 телефон пыр. Оланінпасыс: Коми Республика, Изьва район, Сизябск сикт.
2. Сыктыв районса Межадор сиктын нималӧ Иван Павлович Морозов нима музей. Тані позьӧ тӧдмавны Коми Республикаса тӧдчана государствоса деятельлӧн олан туй да удж йылысь, этнография залын велӧдчыны быдсяма важ ворсӧмъясӧ. Музейын уджалысьяс нуӧдласны вежа ключьяс дорӧ, вайӧдласны вӧр керкаӧ, кӧні виччысьӧны коми мойдъясысь геройяс: Вӧрса, Васа, мича Ёма. Та кындзи чӧсмӧдласны бипур вылын пузьӧдӧм пӧсь чайӧн, пӧжалӧм картупельӧн, чӧскыд шаньгаясӧн да кӧвдумъясӧн.
Шыӧдчыны позьӧ 8(2131)95-2-16, 89091232730, 89129638061 телефонъяс пыр. Оланінпасыс: Коми Республика, Сыктыв район, Межадор сикт.

Дасьты да дорйы «Миян районын (сиктын) экотуризм сӧвмӧдӧм» проект.

Проектлӧн план:

І.

1. Мӧвпышт да бӧрйы ас районысь экотуризм вылӧ лӧсялана ин.
2. Лӧсьӧд тайӧ ин дорӧ воӧдчан маршрут (шуам, районса юрсиктсянь).
3. Дасьты турбазалысь плансӧ, бӧрйы серпасъяс сы дорӧ.
4. Лӧсьӧд туристъяслы маршрутъяс, корсь юӧр налӧн аслыспӧлӧслун йылысь.
5. Артышт путёвкалысь донсӧ, вӧзйы дон лэдзӧмъяс.
6. Инды юӧр йитчӧм йылысь.

ІІ.

Дасьты «Power Poіnt» компьютер программа отсӧгӧн презентация либӧ «Publіsher» компьютер программа отсӧгӧн буклет.

ІІІ.

Лӧсьӧдчы дорйыны уджтӧ.

Проектсӧ позьӧ вӧчны ӧткӧн, ёртыдкӧд ӧтвылысь либӧ 3—4 морта чукӧрӧн.

*Неылын гортсянь дзоньвидза шойччӧм

*Аддзывны вӧрзьӧдлытӧм вӧръяс

*Ветлӧдлыны медыджыд коми юті катамаранӧн

*Вуграсьны мича инъясын

*Пывсьыны коми пывсянын

*Олыштны коми керкаын

*Ветлыны коми вӧрті велосипедӧн

Группакӧд мунӧны куим велӧдӧм гид (кык нуӧдысь да бурдӧдысь)

Аскӧд колӧ босьтны резина сапӧг, поводдя серти паськӧм, термос, колана бурдӧдчантор, фотоаппарат, сьӧм, вежан паськӧм.

Туйыс мунӧ вӧрті, та понда вермас мунны оз быд морт.

101 удж. Гӧгӧрвоӧд коми шусьӧгъяссӧ.

Мортыд уджын мортъяммӧ, мортӧс удж мичмӧдӧ. Гортын — кыдз колӧ, а йӧзын — кыдз тшӧктасны. Быд пӧтка локтӧ аслас позйӧ.

102 удж. Комиӧд текстсӧ.

103 удж. Лӧсьӧд путешественниклысь паспорт.

104 удж. Комиӧд шусьӧгъяссӧ.

КОМИ ЙӦЗЛӦН ШЫЛАД

105 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Дасьты сы серти юалӧмъяс. Корсь содтӧд юӧр Семён Налимов йылысь.

Сигудӧк вӧчысь мастер.

Семён Иванович Налимов — сигудӧк вӧчысь тӧдчана мастер. Сійӧ чужӧма Сыктывдін районса Выльгорт сиктын. Семён Ивановичлы батьсяньыс вуджӧма киподтуйыс. Сійӧ тшӧкыда отсасьлӧма батьыслы тшупсьыны, вӧчавны пызан, улӧс, лабич, ӧшинь, ӧдзӧс да уна мукӧдтор.
Сар армияын служитігӧн Семёнлы киас сюрас жугалӧм гитара. Вежон чӧж ноксяс сійӧ жугалӧмторнас да дзоньталас сідз, мый гитараыс кутас юргыны важсьыс ёна бурджыка.
С. И. Налимовлӧн ки помысь петаліс 300 гӧгӧр ворсан сигудӧк. Наӧн ворсісны профессиональнӧй да самодеятельнӧй ворсысьяс. 1900-ӧд воын сылысь сигудӧкъяссӧ петкӧдлісны Парижын ставмирса выставка вылын. А 1915-ӧд воын сигудӧкъяс вӧчӧмысь Семён Ивановичӧс донъялісны «За усердие» зарни медальӧн. Роч йӧз шулісны сійӧс коми Страдивариӧн.

Тӧдмав, коді сійӧ Страдивариыс. Мыйӧн сійӧ нимавлӧма?

Лыддьы да гӧгӧрво Виктор Алексеевич Савинлӧн кывбурысь юкӧн. Гӧгӧрвоӧд кывбурлысь нимсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Кывзӧй классад тайӧ кывбур вылӧ лӧсьӧдӧм сьыланкывсӧ.

Сьӧлӧм сьылӧм.
(Кывбурысь юкӧн.)

Унаысь ме сьывлывлі,
Йӧзсянь «аттьӧ!» кывлывлі;
Пӧлянӧн моз чипсася,
Йӧз сьӧлӧмӧ чуксася
Коми сьыланкывйӧн.

Менам сэтшӧм оланног:
Овлӧ гажа, овлӧ шог.
Гажа дырйи — ворсышта,
Гаж кӧ бырӧ — шогсьышта
Коми сьыланкывйӧн.

Сё майбырӧй, олӧмӧй,
Гажа муын дзольгӧмӧй!
Пӧрысьма кӧ — ланьтышта,
Олӧм жальӧн казьтышта
Коми сьыланкывйӧн.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс?
2. Кыдзи гӧгӧрвоан: «Пӧлянӧн моз чипсася, йӧз сьӧлӧмӧ чуксася коми сьыланкывйӧн»?
3. Мыйысь йӧзыс аттьӧалӧны авторсӧ?

Тӧдмав, нӧшта кутшӧм сьыланкывъяс лӧсьӧдіс Виктор Савин.

КАДАКЫВЛӦН ФОРМА АРТМӦДЫСЬ СУФФИКСЪЯС.

106 удж. «Сьӧлӧм сьылӧм» кывбурысь аддзы форма артмӧдысь суффикса кадакывъяс. Вуджӧд кадакывъяссӧ роч кыв вылӧ.

Кывтэчас артмӧ кык либӧ унджык кывйысь, кодъяс йитчӧны вежӧртас да грамматика боксянь. Кывтэчасын ӧти кывйыс сюрӧс (главнӧй), мӧдыс зависитысь. Сюрӧс кывсӧ пасъям Ч пасӧн, сысянь зависитысь кыв дорӧ сувтӧдам юалӧм.
Кывтэчасын кывъясыс йитчӧны веськӧдлӧм либӧ сибӧдчӧм йитӧд отсӧгӧн.

Кыдзи йитчӧны

Сюрӧса кывйыс корӧ зависитысь кывлысь колана падеж форма либӧ кывбӧр. Сюрӧса кывйыс пырджык петкӧдлӧма кадакывйӧн, зависитысьыс — эмакывйӧн, нимвежтасӧн, лыдакывйӧн.

Юала мамлысь, ворсі пӧлянӧн, сёрнитӧ мекӧд, висьталі сёысь.
НО: сылӧн вокыс, велӧдысьлӧн пызан, дзебсис лым улӧ.

Зависитысь кывйыс оз вежлась, йитчӧ сюрӧса кыв дорӧ.
1. Сюрӧса кывйыс петкӧдлӧма эмакывйӧн, зависитысьыс — эмакывйӧн, кывбердӧн, лыдакывйӧн, нимвежтасӧн, шӧркывйӧн.

пу керка

мича ныв

дас морт

менам бать

усьӧм лым

2. Сюрӧса кывйыс петкӧдлӧма кадакывйӧн, зависитысьыс — кадакывбердӧн, инфинитивӧн.

Водз чечча, велӧдча сьывны.

107 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ кывтэчасъяссӧ. Уджав ӧтлаын класса ёртыдкӧд. Отсӧг вылӧ босьт «Коми-роч кывчукӧр».

кужысь пӧль

бадь пу пӧлян

ылӧдз кылӧ

колип ногӧн сьылӧ

лэчыд гор

вуджӧ мӧдлапӧлӧ

лэбзьӧ ылӧ

качӧ вылӧ

108 удж. 107-ӧд уджын сетӧм кывтэчасъясысь инды сюрӧса да зависитысь кывъяссӧ, налысь йитӧдсӧ.

109 удж. Мичаа лыддьы да гӧгӧрво. Кӧсйӧм серти велӧдчы сьывны сьыланкывсӧ шылад урок вылын ӧти класса велӧдчысьясыдкӧд.

Бадь пу пӧлян.

Быдтор кужысь пӧльӧй
Вӧчис бадь пу пӧлян.
Шыыс ылӧдз кылӧ,
Колип ногӧн сьылӧ:
Чив-чив-чив да
Ту-ту-ту,
Садьмы вӧр-ва,
Садьмы му.

Асывнас ме чечча,
Эжва дорӧ лэчча.
Лэчыд пӧлян горсьыс
Аслам лолӧй ворсӧ:
Чив-чив-чив да
Ту-ту-ту,
Садьмы вӧр-ва,
Садьмы му.

Пӧлянӧйлӧн гӧлӧс
Вуджӧ мӧдлапӧлӧдз,
Лэбзьӧ ылӧ-ылӧ,
Качӧ вылӧ-вылӧ:
Чив-чив-чив да
Ту-ту-ту,
Садьмы вӧр-ва,
Садьмы му.

110 удж. Велӧдчы вӧчны гум пӧлян. Гиж текстсӧ шыпасъяс тэчӧмӧн да скобкаяс восьтӧмӧн. Торйӧдӧм кывтэчасъяслысь пасйы йитӧдсӧ. Вочавидз юалӧм вылӧ.

Пӧлянъяс вылӧ гум чукӧртлӧны арнас. Сэки гумыс воӧм да чорыд. Кымын тшупӧд гум вылас, сымында и пӧлян позьӧ вӧчны.
Гӧрӧд улӧ кольлӧны сантиметр гӧгӧр да вундыштӧны лэчыд пуртӧн. Быд гӧрӧд кутӧ пӧлянлыслысь шысӧ. Быд гӧрӧдлӧн аслыспӧлӧс шы. Гум пӧлян вевдортіыс вӧлыштӧны пуртӧн, медым пӧляныс лӧсьыда пуксяс вомдорад.

Грамматикаысь кутшӧм кесйӧгъяс уськӧдін тӧд вылӧ, медым колана ногӧн гижны текстсӧ?

111 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да тӧдмав, кутшӧм нималана музыковед да композитор йылысь мунӧ сёрниыс.

Тайӧ мортыс — РСФСР-са культураын да Коми АССР-са искусствоын нимӧдана уджалысь, Коми Республикаса Государственнӧй премияа лауреат.
Сійӧ чужӧма 1921-ӧд вося урасьӧм 27-ӧд лунӧ Сыктывдін районса Нювчим посёлокын. Войнаӧдз Визин школаын велӧдӧма математика. 1944—1945-ӧд воясӧ дорйӧма вӧрӧгъясысь Айму. Война бӧрын сійӧ помалӧма Коми государственнӧй пединститут. Сэсся веськӧдлӧма Сыктывкарса музыкальнӧй училищеӧн, кӧні абу сӧмын велӧдӧма математика да физика, но и ачыс велӧдчӧма музыкальнӧй искусствоӧ.
Уна во чӧж сійӧ уджалӧма Наука академиялӧн Коми филиалын, ветлӧма фольклор экспедицияясӧ, чукӧртӧма важ коми сьыланкывъяс да ворсан инструментъяс. Нималана фольклорист Анатолий Константинович Микушевкӧд да Юрий Герасимович Рочевкӧд сійӧ дасьтӧма куим тома «Коми йӧзкостса сьыланкывъяс» небӧг. Тайӧ уджсӧ 1972-ӧд воын пасйӧмаӧсь Коми АССР-са Государственнӧй премияӧн.
Сійӧ йӧзӧдӧма йӧзкостса шылада инструментъяс йылысь 50 сайӧ научнӧй удж. Вӧлӧма йӧзкостса смотръяс да фестивальяс котыртысьӧн, пырлӧма СССР-са композиторъяс котырӧ.

113 удж. Мичаа лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Кадакывъяссӧ сувтӧд колана кадын.

Александр Гениевич Горчаков чужис 1951-ӧд вося урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лунӧ. Вит арӧссянь сійӧ заводитіс велӧдчыны ворсны баянӧн. Нёль во А. Горчаков велӧдчис Сыктывкарса музыкальнӧй школаын. Помаліс Сыктывкарса музыкальнӧй училище. Уджаліс чужан сиктса музыкальнӧй школаын баянӧн ворсны велӧдысьӧн. Сэсся помаліс консерватория.
А. Г. Горчаков лӧсьӧдіс шылад уна сьыланкывлы, гижис П.Вегин кывъяс вылӧ вит романс.

114 удж. Аддзы шылад инструментлысь нимсӧ.

Тӧдмав нӧшта коми шылад инструмент ним, корсь сылысь серпассӧ, тӧдмӧд ёртъястӧ.

115 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Содты лӧсялана кывъяс.

Коми йӧз важысянь нин вӧдитчылісны шылада инструментъясӧн: сюмӧд килльӧн, каля пӧлянӧн, чипсанӧн, сюмӧд буксанӧн, сигудӧкӧн, брунганӧн, балалайкаӧн, пу барабанӧн, тотшкӧдчанӧн, жыннянӧн, торганӧн, сярганӧн, гудӧкӧн, гырничӧн.
Коми йӧзлӧн унджык шылада инструментыс артмис гортгӧгӧрса олӧмысь. Пу барабанӧн чуксавлісны йирсьыны мӧсъясӧс луд вылӧ. Пу барабанӧ тотшкӧдчӧмӧн повзьӧдлісны ошъясӧс, медым эз петны вӧрысь да эз косявлыны подаясӧс. Пӧлянъясӧн повзьӧдлісны лэбачьясӧс кӧдзас кокалӧмысь. Сярганӧн, тотшкӧдчанӧн да шур-шарӧн бурӧдлісны бӧрдысь кагаӧс. Вӧралысьяс кыйсигӧн чуксалісны чипсанӧн сьӧлаясӧс. Жыннян ӧшӧдлісны подалы сьыліас. Вошас кӧ сійӧ, ӧдйӧджык жыннян шы улас аддзасны. Гырничьясын видзлісны йӧла вӧлӧга.

Тӧдмав, кутшӧм шылада инструментъяс воисны гортгӧгӧрса олӧмысь.

116 удж. Лыддьы да гӧгӧрво.

Илля лунӧдз челядьлы эз лэдзлыны пӧлясьны. Шулісны, мый пӧлясян кӧ — сюыд кынмас. А Илля лунсянь позьӧ вӧлі ворсны чипсанӧн заргумысь.

важся сигудӧк

ӧнія сигудӧк

117 удж. Мичаа лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Дасьтысь колана ногӧн лыддьыны лыдакывъяссӧ.

Войдӧр сигудӧк вӧлі медся нималана, радейтана да тшӧкыда паныдасьлана коми йӧзкостса шылада инструментӧн. Сигудӧк — пуысь да вӧв бӧжысь вундӧм куим-ӧ-нёль сиысь скрипка моз вӧчӧм ворсан инструмент. Вуджыс ньӧв кодь, вӧчӧма льӧмйысь либӧ тусяпуысь. Сигудӧк кӧрӧб вӧчлісны пипуысь, пожӧмысь, ловпуысь, ньывйысь.
Сигудӧклӧн кузьтаыс 60—75 сантиметр, пасьтаыс 14—20 сантиметр. Ворсӧны сигудӧкӧн пукалӧмӧн.

118 удж. Велӧдчам вӧчны сёй пӧлян.

Медым вӧчны пӧлян, медводз кӧтӧдӧны сёй. Кӧтӧдӧм ёкмыльысь вӧчӧны петук мыгӧр. Ёсь бедьторйӧн мыгӧрсӧ ӧтар-мӧдарсяньыс розьӧдӧны. Сёйысь вӧчӧм петук юрӧ сідз жӧ вӧчӧны пӧлясян розь. Сёй пӧлян косьтӧны, а сэсся калитӧны пачын.

119 удж. Лыддьы текстсӧ да аддзы кадакывъяссӧ, инды налысь суффиксъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Выльгортын, Сыктывдін районса юрсиктын, олӧ енбиа морт, самодеятельнӧй композитор Михаил Иванович Оверин. Челядьдырйиыс, школаын кындзи, велӧдчис тшӧтш Сыктывкарса музыкальнӧй школаын.
Шӧр школа помалӧм бӧрын пырис велӧдчыны ворсны баянӧн Сыктывкарса музыкальнӧй училищеӧ. Велӧдысьнас вӧлі Коми муын пыдди пуктана, нималана морт, шылад тэчысь Яков Сергеевич Перепелица. Училище бӧрын Михаил Оверин локтіс уджавны ас чужан сиктса культура керкаӧ. Уджалігӧн нин помаліс Перымса культура институт.
1994-ӧд восянь Михаил Иванович босьтчис лӧсьӧдны сьыланкывъяслы шылад. Медводз гижис челядьлы сьыланкывъяс, а сэсся вокальнӧй ансамбльяслы да хоръяслы. Сійӧ гижӧ сьыланкывъяс и йӧзкостса театрын ворсысьяслы.
М. И. Оверин петкӧдчывлӧ аслас сьыланкывъясӧн «Василей» гаж дырйи Кулӧмдін сиктын. Эз ӧтчыдысь нин сійӧ босьтлы медводдза места да «Видзӧдысьяслы сьӧлӧм вылӧ воӧм сьыланкыв» призъяс.

1. Олӧ-ӧ тіян сиктын (карын, районын) шылад тэчысь?
2. Кутшӧм произведение (шылад, сьыланкыв) сылысь тэ кывзылін?
3. Кажитчис-ӧ сійӧ тэныд?

120 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс.

Александр Георгиевич Осиповлысь нимсӧ бура тӧдӧны миян республикаын. Сылысь сьыланкывъяссӧ радейтӧны да сьылӧны оз сӧмын профессиональнӧй артистъяс, но и художественнӧй самодеятельносьтса сьылысь-йӧктысьяс. Александр Георгиевич уна вын сетіс коми национальнӧй музыка велӧдӧмлы да туялӧмлы: ветлӧдліс республика пасьта, чукӧртавліс коми йӧзкостса сьыланкывъяс.
Чужӧма Александр Осипов 1923-ӧд вося рака тӧлысь 15-ӧд лунӧ Кӧрткерӧс районса Шойнаты сиктын. Водз кольӧма бать-мамтӧг да быдмӧма челядь керкаын. Ичӧтсяньыс сійӧ радейтӧма ворсны балалайкаӧн, ас кежысь велӧдӧма нотаяс.
Великӧй Отечественнӧй война кадӧ 19 арӧсӧн доброволечӧн мунӧма фронт вылӧ. Война нэм кежлӧ вӧчис музыкантӧс инвалидӧн, сылы быть ковмис эновтны скрипкаӧн ворсӧм. Госпитальысь воӧм бӧрын сійӧ пырис уджавны Коми АССР-са государственнӧй ансамбльса хорӧ. Ансамбльын уджалігӧн чужис мӧвп — велӧдчыны хорӧн веськӧдлысьӧ да лоны композиторӧн. Ӧнӧдз на юргӧны сылӧн «Луныс коли важӧн», «Пӧпутчик», «Менам Отчизна», «Кор ми аддзысьлам тэкӧд» да мукӧд сьыланкыв.
Уна кӧсйис вӧчны композитор йӧзлы, но 1973-ӧд воӧ сьӧкыда висьӧм бӧрын кувсис Москваын.

121 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво да вуджӧд роч кыв вылӧ. Сет текстыслы ним.

Ирина Ивановна Чувьюроваӧс бура тӧдӧны Выльгортса олысьяс. Сійӧ уджалӧ юрсиктса культура керкаын.
Чужӧма Ирина Ивановна Печора районса Соколов сиктын. Олӧма бабыскӧд да ичӧтсяньыс ёна отсасьӧма сылы гортгӧгӧрса уджын. Рытъяснас Ирина Ивановна ветлӧдлӧма Соколовса народнӧй хорӧ сьывны. Ёна радейтӧма видзӧдны гудӧкасьысьлӧн тэрыба ворсысь чуньяс бӧрся. Аслыс окота лоӧма велӧдчыны ворсны сідз жӧ. Ирина Чувьюрова локтӧма Сыктывкарӧ да пырӧма 2-ӧд номера педучилищелӧн музыкальнӧй юкӧнӧ. Сёрӧнджык вуджӧма велӧдчыны ӧтиӧд номера педучилищеӧ да лоӧма велӧдысьӧн.
Кык во Ирина Ивановна велӧдӧма Изьва районын Мокчой сиктса школаын ичӧт класса челядьӧс. Уджалӧма ӧттшӧтш и сиктса клубын. Музыкаысь содтӧд тӧдӧмлунъяс шедӧдӧм могысь сійӧ нӧшта помалӧма Сыктывкарса культура колледж.
1997-ӧд восянь Ирина Чувьюрова веськӧдлӧ хорӧн Выльгорт сиктса культура керкаын. Сійӧ уджалӧ кык коллективкӧд: ветеранъяслӧн «Мастерицы» ансамблькӧд да томджыкъяслӧн «Зӧнзӧвӧй» котыркӧд. Налысь репертуарсӧ озырмӧдӧ ас сьыланкывъясӧн, ачыс жӧ ворсӧ баянӧн. Ирина Чувьюрова аслас кывъяс вылӧ лӧсьӧдӧ сьыланкывъяс. Унаӧн радейтӧны кывзыны да сьывны сылысь сьыланкывъяссӧ.

122 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд текст серти юалӧмъяс.

«Пелысь мольяс» ансамбль — вермысьяс лыдын.

Коми Республикаса В. Т. Чисталёв нима культура колледжса «Пелысь мольяс» ансамбль уналаын тӧдӧны. 2010-ӧд воын ансамбльса сьылысь-йӧктысьяс ветлӧмаӧсь Санкт-Петербургӧ Войтыркостса хореографическӧй творчество донъялан витӧд фестиваль-конкурс вылӧ да лоӧмаӧсь мӧд степеня лауреатъясӧн. «Пелысь мольяс» ансамбль пасйӧмаӧсь «За самобытность и бережное сохранение фольклорного наследия» нима дипломӧн, кодӧс сетӧмаӧсь сӧмын ӧти котырлы. А фестиваль вылӧ волӧмаӧсь абу сӧмын Комиысь, но и Белоруссияысь, Татарстанысь, Карелияысь, Тюменьысь, Великий Новгородысь, Тольяттиысь, Мурманскысь, Краснодарысь, Курскысь да мукӧдлаысь. Став коллективас енбиа артистъяс, зэв мичаа сьылӧны-йӧктӧны, уна рӧма костюмъясныс гажӧдӧны син, но став котыр пӧвстысь медбурӧн лоис «Пелысь мольяс» ансамбль.

123 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Гиж кадакывъяссӧ да инды налысь суффиксъяссӧ.

«Зарни Ань» ансамбль котыртчис Сыктывкарын 1996-ӧд вося моз тӧлысьӧ. Сьылан котырыс петкӧдчылӧ уна пӧлӧс конкурсын да фестивальын, тӧдса йӧзкостса сьылан радейтысьяслы Коми муын да Россия пасьтала. Найӧ петкӧдчыны ветлӧны и суйӧр сайӧ: Финляндияӧ, Эстонияӧ да мукӧдлаӧ.
Ансамбльын медводз вӧлӧма вит морт. А ӧні сьылӧны да йӧктӧны куимӧн: Михаил Бурдин — Коми Республикаса нимйӧза артист; сылӧн гӧтырыс — Коми Республикаса нимйӧза артистка Любовь Бурдина, да сьылысь Наталья Тимушева. Котырыслӧн репертуарыс йитӧ ӧнія да важ коми йӧзлысь традиционнӧй культурасӧ. Быд произведениеын кылӧны сигудӧклӧн, брунганлӧн, зэр шылӧн, пӧлянлӧн, чипсанлӧн шыяс. Нывъяслы дыркодь ковмывлӧма велӧдчыны ворсны коми инструментъяснас, мед эськӧ ставыс лӧсяліс ӧта-мӧдыскӧд: и шыладыс, и сьыланкывлӧн кывъясыс, и йӧктӧмыс, и ворсанъяслӧн юргӧмыс. «Зарни Ань» ансамбльын сьылысьяс быд петкӧдчӧм кежлӧ дасьтӧны аслыспӧлӧс мича паськӧм.
Ансамбль дасьтыліс нин некымын компакт-диск.

Чукӧрт юӧр да гиж аслад карса (сиктса) сьылысь-йӧктысь котыр йылысь неыджыд висьт.

124 удж. Комиӧд текстсӧ.

МИЯН ЛЫДДЬЫСЯНІН

125 удж. Фотосерпасысь тӧдмав небӧгкудлысь нимсӧ. Кутшӧм карын сійӧ сулалӧ?

126 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ да гӧгӧрвоӧд француз гижысь Даниэль Пеннаклысь кывъяссӧ.

«Небӧгъяс отсӧгӧн челядь велӧдчӧны гӧгӧрвоны мӧд мортӧс, радлыны сы понда — сӧмын тадз позьӧ тӧдмавны мӧд мортлысь дойсӧ да сылысь шудсӧ».

127 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Миян лыддьысянін.

Миян карын эм уна лыддьысянін. Тайӧ Коми Республикаса национальнӧй небӧгкуд, Сыктывкарса шӧр лыддьысянін, С. Я. Маршак нима челядьлы лыддьысянін, Коми Республикаса том йӧзлӧн лыддьысянін да уна мукӧд.
Ме кӧсъя висьтавны велӧдчанінса лыддьысянін йылысь. Миян школаын эм неыджыд, но бур небӧгкуд. Кор сэтчӧ пыран, веськыдвылас сулалӧны небӧг джаджъяс, а шуйгавылас — челядьлы лӧсьӧдӧм пельӧс. Веськыда сулалӧ ыджыд лыддьысян пызан. Веськыдвылас да шуйгавылас эм научнӧй, художественнӧй да публицистическӧй литератураа джаджъяс. Сідз жӧ небӧг джаджъяскӧд орччӧн эм небӧгъяс видзанін.
Лыддьысянінас уджалӧ Светлана Ивановна. Сійӧ радпырысь миянлы отсалӧ корсьны колана небӧг. Светлана Ивановна котыртӧ фестивальяс, литературнӧй гажъяс, гижысьяскӧд аддзысьлӧмъяс. Ставыс тайӧ отсалӧ сӧвмӧдны челядьлысь тӧдӧмлунъяс, велӧдӧ колана ногӧн коллявны прӧст кад.
Медбӧръяысь миян лыддьысянінын ме вӧлі куим лун сайын, лыдди Галина Бутыревалысь выль гижӧдъяс да Фёдор Тютчевлысь кывбуръяс.

1. Кутшӧм небӧгкудъяс йылысь мунӧ сёрниыс?
2. Кутшӧм велӧдчанінса небӧгкудйыс?
3. Мый сэні эм?
4. Коді сэні уджалӧ? Кыдзи отсалӧ корсьны колана небӧг?
5. Кутшӧм лыддьысянінъяс эмӧсь тіян карын (сиктын)?
7. Радейтан-ӧ тэ ветлыны лыддьысянінӧ?

128 удж. Мичаа лыддьы текстсӧ да аддзы шусьӧгъяссӧ. Нӧшта кутшӧм шусьӧгъяс тӧдан нянь йылысь?

Шондібанӧй, небыд няньӧй!

Нянь эм нянь. Нинӧмӧн сійӧс он веж. Нинӧмкӧд он ӧткодяв. Ставӧн тӧдӧны, мый олӧм абу шань, кор абу нянь. Йӧз паметьӧ весиг кольӧма шусьӧг «Кутшӧм няньтӧгыд куш да вильыд».
«Шондібанӧй, небыд няньӧй, мамӧлӧн пӧжалӧмӧй!»— сьывсьӧ йӧзкостса сьыланкывйын. Чолӧмасигӧн йӧз нэмсӧ силісны ӧта-мӧдыслы нянь да сов. Кӧзяинӧс, семья кутысьӧс, бать-мамлысь надеясӧ, шулісны эз прӧстӧ вердысьӧн — няньӧн вердысьӧн.
Эм кӧ пӧ кӧрӧвай, сэк и коз улын рай — сы вӧсна мый оз пась шонты, а нянь.
Уджалысь мортлӧн пызан вылысь нянь оз шыбитсьы. Тшыг сьӧд вояс тӧдлысь арлыдаджык йӧз бура тӧдӧны, мый нянь — сійӧ олӧм. Мед эськӧ и талунъя том войтыр гӧгӧрвоисны, мый «ваыд — матушка, а няньыд — батюшка».

129 удж. Скобкаын сетӧм кывъяссӧ сувтӧд колана вежлӧг формаын.

1) Удж мортсӧ мичмӧдӧ. 2) (Ас) некод абу йӧй. 3) Мудеркӧд эн тӧдмась, ас кодь ёртӧс корсь. 4) Быд мортлӧн ӧти мам, ӧти сылӧн и чужан му. 5) Чужан позйыд быдӧнлы дона. 6) Чер тыш плешкӧн он жугӧд. 7) Скуп мортыд тӧвнас весиг лым он босьт. 8) Позтӧг сӧмын кӧк олӧ.

130 удж. Лӧсьӧд висьтсӧ колана ногӧн.

Менам радейтана гижысь.

Елена Габова — тӧдчана вуджӧдчысь, вуджӧдіс роч кыв вылӧ Геннадий Юшковлысь мойдъяс, Елена Козловалысь гижӧдъяс, Алексей Поповлысь «Аддзысьлӧмъяс» повесьт, Владимир Тиминлысь «Эжва Перымса зонка» повесьт.

Е. В. Габовалысь гижӧдъяссӧ вуджӧдӧма уна мукӧд кыв вылӧ.

Елена Габова сетӧ аслас геройяслы озыр пытшкӧслун. Петкӧдлӧ том йӧзлысь олӧмын сьӧкыдлунъяс венӧм, ошкӧ буртор вӧчӧмысь да бура велӧдчӧмысь.

Менам радейтана гижысь — Габова Елена Васильевна. Сійӧ тӧдчана гижысь Коми Республикаын. Чужис лӧддза-номъя сизимӧд лунӧ сюрс ӧкмыссё ветымын кыкӧд воын юркарын. Помаліс Союзса кинематография институтын сценарнӧй факультет. Уджаліс газетъясын, телевидениеын.

Гижӧмӧ пырӧдчан туйсӧ Елена Габова заводитіс Вӧркута карын, гижис аканьяс театрлы пьесаяс. Челядьлы медводдза небӧгыс петіс сюрс ӧкмыссё кӧкъямысдасӧд воын, шусис «Гришуня на планете Лохматиков». Сідз жӧ петісны «Двойка по поведению», «Тайкина тайна», «Варёная сосулька» да мукӧд. Небӧгъясас гижӧма челядьлӧн велӧдчӧм да олӧм йылысь. Геройясыс ёнджыкасӧ гырысь классын велӧдчысьяс, олӧмӧ пырӧдчысьяс.

131 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да юалӧмъяс серти лӧсьӧд ас гижӧд.

Гортса небӧгкуд.

Гортын менам эм неыджыд небӧгкуд. Сэні уна пӧлӧс интереснӧй небӧг: энциклопедияяс, фантастика, челядьлы гижӧдъяс. Небӧгкудсӧ котырын заводитісны чукӧртны менам чужтӧдз на. Ӧні сэні чукӧрмӧма уна небӧг. Миян котырын радейтӧны лыддьысьны, ышӧдӧны та вылӧ и менӧ. Бать-мам тшӧкыда ньӧбӧны выль небӧгъяс. Ме аттьӧала найӧс таысь.

1. Эм-ӧ тэнад гортса небӧгкуд?
2. Кутшӧм сійӧ?
3. Мый сэні эм?
4. Тшӧкыда-ӧ ньӧбанныд выль небӧгъяс?
5. Гортса небӧгкудйысь кутшӧм небӧгӧн медъёна вӧдитчан тэ, бать-мамыд?
6. Коді гортад медъёна радейтӧ лыддьысьны?
7. Кутшӧм небӧг тэ неважӧн лыддин?
8. Кутшӧм лыддьӧм небӧг медся ёна воис сьӧлӧм вылад?

132 удж. Содты лӧсялана антоним.

1) Кӧн уна сёрни, сэн этша удж. 2) Сьӧлӧмыд кӧ ыджыд, быд удж ичӧт. 3) Шудыд да шогыд ӧти доддьын ветлӧны.

133 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ. Аддзы нимвежтасъяс, инды налысь вежлӧгсӧ.

Менам радейтана гижӧд.

Менам радейтана гижӧд — Елена Габовалӧн «Беличья шкурка» повесьт. Шӧр геройясыс тайӧ повесьтын Натка да сылӧн ёртъясыс. Наташа батьыскӧд муніс ур кыйны. Сійӧ кӧсйис ур ку пась вурӧдны. Ёртъясыс тӧдмалісны да дивитісны сійӧс. Весиг радейтана мортыс эз гӧгӧрво, мыйла колӧ виавны пемӧсъяссӧ. Медбӧрын Натка гӧгӧрвоис, мый оз ков сӧмын ас йывсьыд мӧвпавны. Меным кажитчӧ тайӧ гижӧдыс сійӧн, мый том йӧз кужӧмӧн корсьӧны сьӧкыдлунъясысь петан туйсӧ. Повесьтсӧ гижӧма кокни кывйӧн.

Челядь гижӧдысь

134 удж. Лӧсьӧд висьт аслад радейтана гижӧд йылысь план серти.

1. Радейтана гижӧд.
2. Автор йылысь.
3. Гижӧдлӧн тема.
4. Шӧр герой(яс)ӧс серпасалӧм да донъялӧм.
5. Ас мӧвпъяс тайӧ гижӧд йывсьыс.

Лыддьы Е. Габовалысь «Зануда Дёма» да «Беличья шкурка» повесьтъяс да тӧдмав юржуглансӧ.

Сувтсаног: 7. Мый вунӧдіс Маша вӧрӧ походӧ мунігӧн да мыйла сійӧ бӧр бергӧдчыліс? 3. Висьталӧй нимсӧ Зануда Дёмалысь. 4. «Зануда Дёма» повесьтын челядь ворсісны стадион вылын. Висьталӧй спортсменкалысь овсӧ, код нимӧн шусьӧ стадионыс. 8. Роч литератураысь кутшӧм героинякӧд орччӧдӧ Наткаӧс Юра?
Вомӧнног: 1. Кыдзи шуӧны шӧр геройсӧ «Беличья шкурка» повесьтын? 6. Мый козьналіс Машалы Дёма «Зануда Дёма» повесьтын? 2. Кыдзи шуӧны медбур ёртсӧ Наткалысь? 5. Роч литератураса «Война и Мир» романысь кутшӧм героиня кодьӧн кӧсйӧ лоны Натка?

135 удж. Лыдакывъяссӧ гиж кывъясӧн да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

Нёль пеля да кык кынӧма. Коді тайӧ?
Кык вок орччӧн олӧны, а ӧта-мӧдсӧ оз аддзыны.

136 удж. Висьтав, мыйӧн лоӧны тӧдчӧдӧм кывъясыс: синонимӧн, антонимӧн, омонимӧн.

Мый кӧть сёрнит,
Мый кӧть висьтав,
Мый кӧть гарав,
Мый кӧть шу,
Сӧмын лёк кывйӧн эн лысьт тэ
Видны ассьыд чужан му.

137 удж. Комиӧд текстсӧ.

138 удж. Содты лӧсялана морта суффиксъяс

1. Кутшӧм паськыд миян Коми муным,
Мыйта колӧ помсянь помӧдз мунны.

2. Зарни пиӧ, узь нин, узь,
Сьӧлӧмшӧрӧй, узь нин, узь.
Батьыд муніс вӧравны,
Мамыд муніс уджавны.

139 удж. Комиӧд социальнӧй акция нимъяс. Вӧчӧй ӧтувъя удж (фестиваль, выставка, гаж, небӧг чукӧртӧм да козьналӧм).

140 удж. Комиӧд сетӧм кывъяссӧ. Вӧдитчы выль кывъясӧн да кывчукӧръясӧн. Тэч кывъяссӧ юржугланӧ. Инды на пиысь синонимъяс. 3—4 кывйӧн лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1) Гажӧдчан ёртыд джын ёрт на: воан кӧ шогӧ, югзьӧдас бокӧ. 2) Ӧти чаг вылын олӧны.

141 удж. Лыддьы да гӧгӧрво нывкалысь гижӧдсӧ. Корсь текстысь тэныд лӧсялана да лӧсявтӧм мӧвпъяс, содты таблицаӧ. Дасьтысь гӧгӧрвоӧдны бӧрйӧмтӧ.

Нывкаяслӧн, зонкаяслӧн, верстьӧяслӧн эм ӧти либӧ унджык ёрт. Ӧтияскӧд ми важӧн нин ёртасям, мӧдъяскӧд сӧмын на тӧдмасим. Кодкӧ чайтӧ, мый налӧн зэв уна бур ёрт, а кодкӧ оз вермы бӧрйыны ӧтикӧс. Но ставлӧн-ӧ эм прамӧй ёрт, кодлы абу веськодьӧсь тэнад вермӧмъяс, гаж да шог? Ме ногӧн, мортыслӧн став тӧдсаыс оз вермы лоны ёртӧн.
Эмӧсь сэтшӧм йӧз, кодъяс оз эскыны ёртасьӧмӧ. Найӧ чайтӧны, мый весиг медся матыс морт вермас вузавны сьӧкыд кадӧ. Гашкӧ, тайӧ и збыль тадзи? Сӧмын меным оз эскыссьы таӧ. Сідз кӧ нин артмис, чайта, и ёртасьӧмыс эз вӧв. Ёртасьнытӧ ӧд колӧ на кужны!
Унджыкӧн оз вермыны бур ёрттӧг. Сьӧкыд овны, кор некодкӧд юксьыны не сӧмын шогӧн, но и радлунӧн, некодлы звӧнитлыны да некодкӧд гуляйтны. А медся бур ёрткӧд позьӧ шӧпкӧдчыштны, висьтавны ӧта-мӧдлы гусяторъяс. И тӧдан, мый некод тэ вылын оз серав, а став висьталанторйыс коляс ті костын.
Но и аддзыны татшӧм ёрттӧ сьӧкыд. Оз ӧд прӧста шуны, мый ёртасьӧмыд — сьӧкыд удж. Ставлӧн ас видзӧдлас ёртасьӧм вылӧ. Быд морт аддзӧ мирсӧ аслыспӧлӧса. Ме чайта, мый быд мортлы зэв ёна колӧ бур ёрт. Ӧд сійӧ — олӧмын мытшӧд. И тэнад кӧ эм татшӧмыс, пыдди пукты сійӧс, вылӧ донъяв ёртасьӧмтӧ!

Весиг медся матыс морт вермас вузавны сьӧкыд кадӧ.

ЙЫЛЫСЬ КЫВБӦР.

Йылысь кывбӧр сулалӧ эмакыв да нимвежтас бӧрын, гижсьӧ торйӧн.

Коми кыв урок вылын ми сёрнитім тшӧтшъяяс йылысь.
Экскурсия дырйи ми унатор тӧдмалім йӧзӧс дорйысьяслӧн удж йылысь.
Конкурс кежлӧ ме дасьті ас йылысь висьт.
На йылысь ми лыддим «Йӧлӧга» газетысь.

142 удж. Комиӧд скобкаын сетӧм кывъяссӧ. Лыддьы сёрникузяяссӧ.

1) Ме кӧсъя висьтавны ёртъяс йылысь. 2) Ми дасьтам юӧр Ижевскӧ ветлӧм йылысь. 3) Кытысь позьӧ тӧдмавны та йылысь? 4) Тіян йылысь гижӧмаӧсь районса газетын. 5) Коми литература урок вылын ми сёрнитім Б. Шаховлӧн «Тшӧтшъяяс» роман йылысь. 6) Висьтыштӧй миянлы ас йылысь. 7) Коми наука шӧринын 8-ӧд класса велӧдчысьяс унатор тӧдмалісны Коми Республика йылысь.

143 удж. Помав сёрникузяяссӧ. Аддзы лӧсявтӧм сёрникузя.

144 удж. Лыддьы, гӧгӧрво висьт юкӧнсӧ, сет ним. Лӧсьӧд юалӧмъяс.

Менӧ шуӧны Юра Пыстинӧн. Менсьым ёртӧс шуӧны Женя Синицынӧн. Миян йылысь шуӧны, мый миян ӧткодь овным. Вуджӧдны кӧ роч кыв вылӧ Пыстинсӧ — лоӧ Синицын, Синицынсӧ кӧ комиӧдны — лоӧ Пыстин.
Женя да ме йылысь шуӧны, мый миянӧс пӧ кӧдзыд йиа ваӧн он вермы торйӧдны.
Женя — менам медбур ёрт. Ме уна буртор верма сы йылысь висьтавны. Сійӧ лӧсьыдик чолкаторйӧн шырӧм юра. Сылӧн ставыс лючки-бура артмӧ. Гижӧ зэв мичаа. Школаын бура велӧдчысьяс лыдын. Бура котралӧ лызьӧн. Сы йылысь тшӧкыда гижӧны школаса стенгазетын. А ӧтчыд ми Женякӧд вундалім менам бабӧлӧн небӧгысь геройясӧс да школаын лэдзим стенгазет. Та йылысь тӧдмаліс менам бабӧ да ёна и видіс небӧг вундалӧмысь.

145 удж. Текст дорӧ лӧсьӧд план да гиж изложение.

Кык ёрт.

Мунісны вӧрӧд кык ёрт. Налы друг паныдасис ош. Ӧтиыс уськӧдчис пышйыны, кайис пу вылӧ да дзебсис. А мӧдыс коли туй вылас. Вӧчны нинӧм — сійӧ водіс муас да лэдзчысис кулӧм улӧ. Ош матыстчис сы дорӧ да кутіс исавны. Сійӧ и лолавнысӧ дугдіс. Ош исалыштіс сылысь чужӧмсӧ. Чайтіс, мый кулӧма, да вешйис. Кор ош муніс, пу вылысь лэччис ёртыс да кутіс серавны:
— Мый ошкыс тэныд пеляд вашкӧдіс?
— Ошкыс шуис меным, мый омӧльӧсь сійӧ йӧзыс, кодъяс эновтӧны ёртсӧ сьӧкыд здукӧ.

146 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ да гӧгӧрвоӧд.

1) Ёртыд аддзысьӧ шог дырйи. 2) Висьтав, коді тэнад ёртыд, и ме висьтала, коді тэ. 3) Выль ёртъястӧ аддзы, а важсӧ эн вунӧд. 4) Налӧн гӧныс ӧтилаӧ йитчӧма, оз торйӧдчывны.

147 удж. Лыддьы висьтсӧ, гӧгӧрво да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Ӧньӧлы батьыс вайис Ленинградысь апельсин: уна-уна, ыджыд сетка тыр.
— Батюк, позьӧ ме гоз-мӧд апельсин нуа школаӧ? — ӧшйис батьыслы сьыліас Ӧньӧ.
— Да, босьт, — нюммуніс батьыс.
Ӧньӧ тыртіс зепъяссӧ батьыслӧн гӧснечӧн.
Мӧд луннас урокъяс бӧрын Ӧньӧ локтіс жугыль чужӧма, син дорыс вазьӧма.
— Мый нӧ лоис? — юаліс батьыс.
— Мекӧд некод оз сёрнит, — бӧрддзис Ӧньӧ. — Хоккейысь ворсны весиг эз босьтны. Мун пӧ апельсиннад мачась.
— А тэ ӧмӧй ёртъясыдкӧд эн юксьы?
— Эг. Сӧмын петкӧдлі, а некодлы эг сет.
— Ёртъясыдкӧд век колӧ юксьыны. Горш морттӧ некор эз радейтлыны, — шуис батьыс.

148 удж. Комиӧд висьтсӧ.

149 удж. «Коми-роч кывчукӧрысь» бӧрйы тш шыпаса кывъяс. Тӧдмав, кымын кыв тайӧ шыпас вылас.

150 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд коми шусьӧгъяссӧ. Вайӧд лӧсялана роч шусьӧгъяс.

Бур керӧмысь омӧль оз ло.
Лёк вылӧ оз ков велӧдны, омӧль вылӧ оз ков сетчыны.
Сизимӧн пӧ ӧтиӧс оз виччысьлыны.
Ӧтувъя вынӧн быд лёкысь мынам.
Кымын юр, сымын и тӧлк.
Ачыд асьтӧ эн ошкы, йӧзыс мед ошкасны.
Мый аслыд он кӧсйы, сійӧс и мӧдлы эн кӧсйы.

ЙӦЗӦДЧАНА-ЮӦРТАНА КОТЫРЪЯС

151 удж. Тӧдмась Коми Республикаса некымын газет-журналӧн. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Уджав ёртъясыдкӧд.

1. Кыдзи тэ чайтан, мый лоӧ газетӧн, а мый журналӧн?
2. Кутшӧм газет-журнал республикаса, а кутшӧм районса?
3. Кутшӧм газет-журнал петӧ коми кыв вылын, кутшӧм — рочӧн?
4. Кутшӧм газет-журнал лэдзӧны тіян карын, районын?
5. Мый лыддянныд газет-журналысь тэ, бать-мамыд, пӧль-пӧчыд?
6. Эм-ӧ тіян велӧдчанінын ас газет? Эм кӧ, кыдзи шусьӧ?

152 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.

153 удж. Аддзы «Коми гор» телерадиокомпаниялӧн уджтас нимъяслысь роч пӧвсӧ.

154 удж. Юклы текстсӧ сёрникузяяс вылӧ.

«Финно-угорский мир» тележурнал.

«Коми гор» телерадиокомпания ассьыс уджтасъяссӧ дасьтӧ кык кывйӧн: комиӧн да рочӧн 20 во петӧ аслыссяма тележурнал — «Финно-угорский мир» тайӧ Россия регионъяскостса программа тележурнал дасьтӧмӧ пуктӧны пай «Удмуртия», «Марий Эл», «Карелия», «Югория», «Мордовия», «Перым» телерадиокомпанияяс телевизор видзӧдысьяслы петкӧдлӧма 180 гӧгӧр уджтас тележурнал юӧртӧ финн-угор войтырлӧн культура сӧвмӧм йылысь, тӧдмӧдӧ тӧдчана йӧзкӧд да вужвойтырлӧн оланногӧн, традицияясӧн.

155 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.

156 удж. Тӧдмав да гиж юӧр «Юрган» телерадиокомпания йылысь сетӧм план серти.

1. Кор чужис «Юрган» телерадиокомпания?
2. Вӧлі-ӧ сылӧн татшӧм ним котыртчӧмсяньыс?
3. Кутшӧм уджтасъяс сійӧ дасьтӧ?
4. Кутшӧм уджтасъяс «Юрган» дасьтӧ челядьлы?
5. Кутшӧм уджтасъяс видзӧдан тэ, бать-мамыд, пӧль-пӧчыд?
6. Кажитчӧны-ӧ найӧ тіян котырлы? Мыйӧн?
7. Кутшӧм журналистъяслӧн уджыс медъёна воӧ сьӧлӧм выланыд?
8. Мый эськӧ вӧзъян вежны «Юрган» уджын?
9. Мый сиан тайӧ телерадиокомпанияыслы?

1. Сетӧм темаясысь бӧрйы ӧтиӧс. Дасьтысь да гиж неыджыд юӧр школаса газетӧ.

• Миян класс.
• Менам ёрт (нывъёрт).
• Радейтана сьылысь (спортсмен).
• Сиктлӧн историяысь лист бок.
• Школаса (сиктса, карса) тӧдчана морт.
• Школаса выльторъяс.
• Енбиа челядь.
• Бӧръя юӧръяс.
• Чужан лунӧн!
• Кодӧн лоны?

2. Бӧрйы юӧрыдлы лӧсялана серпасъяс либӧ фотографияяс.
3. Мичаа да колана ногӧн лӧсьӧд уджтӧ.
4. Ёртъясыдкӧд дасьтӧй ас газет, пыртӧй сэтчӧ уджъястӧ.

СОДТӦД УДЖЪЯС

157 удж. Содтав колана вежлӧг суффиксъяс да висьтав, мыйӧн торъялӧны роч да коми вежлӧгъяс.

1) Зонка муніс школаӧ ӧкмыс часын. 2) Мамлӧн киясыс зэв небыдӧсь. 3) Ме кори ёртлысь выль небӧг. 4) Ваня козьналіс муса нывлы мича дзоридзьяс. 5) Таво гожӧмнас ме аддзывлі Сьӧд саридзсӧ. 6) Талун миянӧс вердісны чӧскыд пӧжасӧн. 7) Кӧрт Айка вӧлі тунӧн. 8) Вӧралысь пармаын паныдасис ошкӧд. 9) Вера Ивановна олӧ да уджалӧ сиктын. 10) Нывка кыскис зептысь кампет. 11) Костя дыр видзӧдіс туй вылӧ, думсьыс виччысис батьсӧ. 12) Автобус локтӧ карсянь Визинӧ. 13) Челядь котралісны вӧрті да чукӧртісны вижовгӧрд коръяс. 14) Рытъяснас менам пӧч юӧ тшай бурдӧдчан турунъясӧн, ӧмидзӧн да сэтӧрӧн.

158 удж. Гиж сёрникузяяссӧ соссяна кадакывъяс пыртӧмӧн.

Кор ті ветланныд вӧрӧ, ковтӧг эн чегъялӧй пуяс. Биасьлан кӧ, бипурсӧ бура кусӧд, мед сэтчӧ эз коль ӧгыртор. Вотӧс ӧктігӧн эн нетшкӧй вотӧс розъяссӧ. Сьӧрад кӧ эм пурт, тшактӧ эн нетшкӧй вужнас, а чепӧльтӧй вуж дінтіыс. Ас бӧрад вӧрын некутшӧм ёг энӧ кольӧй. Челядь, видзӧй вӧр-ва! Вӧрыд — миян войвылын ыджыд озырлун.

159 удж. Висьтав, кутшӧм кывсикасъяс дорӧ позьӧ содтыны абу кывтор. Вайӧд примеръяс. Абу кывтор содталӧмӧн помалӧй сёрникузяяссӧ.

Чай юны, абу пес керавны.
Сакартӧ нёнявны абу из керавны.
Енмыс кӧ мичлунсӧ абу сетлӧма, баситчы кӧть эн.
Сямыд кӧ пӧжасьны абу, эн кутчысь.
Зептад кӧ сьӧмыд абу, лавкаӧ эн мун.

160 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содты колана кывбӧръяс.

1) Джуджыд вӧра пармаяс дорӧд, мича ягъяс пӧлӧн, расъяс вомӧн, веж туруна видзьяс пӧвстӧд, посньыдик коми сиктъяс пыр войвывсянь лунвылӧ визувтӧ Висер ю. 2) Енэжыс быттьӧ скӧрмӧма му вылын олысьяс вылӧ: кымӧр чир абу. 3) Купайтчӧм бӧрын кынӧмыд ёна сюмавлӧ. 4) Кык лун мысти пӧльыс Коляӧс кӧсйысьліс нулыны циркӧ. 5) Дарӧм тай ичӧтик пыста, а мыйта мичлуныс ас пытшкас.

161 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс сетӧм омонимъяснас.

162 удж. Лыддьы да гӧгӧрво, содты кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.

Уна предание тӧдліс коми йӧз тунъяс йылысь. Став туныслӧн пӧ вӧлі аслыспӧлӧс ыджыд вын.
Эмӧсь легендаяс Перымса Степанлӧн тункӧд вермасьӧм, тунъяслӧн ӧта-мӧд костын вермасьӧм йылысь.
Коми йӧз шулӧмаӧсь, мый тунӧс оз позь вины пуртӧн ни пищальӧн. Тунъяс вермывлӧмаӧсь висьтавны водзӧ лоӧмтор йылысь.
Паляйка, Тунныръяк, Шыпича, Тювӧ тунъяс вермылӧмаӧсь вель дыр овны ва улын, уна километр уйлывлӧмаӧсь ва увті.
Ошлапей да Кӧрт Айка ас вынӧн кыпӧдлӧмаӧсь ва вылын зэв ыджыд гыяс.
Мелейка да Паляйка ойдӧдлӧмаӧсь видз-муяс да сиктъяс.
Тунъяс пӧртсьывлӧмаӧсь пемӧсӧ, пуӧ. Ошлапей пӧртсьывлӧма ошкӧ, сирӧ. Лупаръя — кӧинӧ.
Лупаръя да Кыска тунъяс вермывлӧмаӧсь чукӧртны ӧти инӧ зэв уна чери.

163 удж. Бӧрйы текст да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Чорыд морт.

Тайӧ мортыс аслыспӧлӧс, абу бур вына, шулӧмаӧсь: сьӧд вира. Татшӧм морт дырйи пыр мыйкӧ жугавлӧ, некутшӧм удж оз артмы. Стеклӧ вӧчысьлӧн пазавлӧ стеклӧыс уна пельӧ, кузнечлӧн дугдывлӧ донавны кӧртыс. Чорыд мортлысь ньӧбӧм гортса пемӧс висьмӧ да регыд кулӧ. Инмӧдчылас кӧ чорыд морт кутшӧмкӧ пемӧс дорӧ — сійӧ дугдӧ быдмыны. Кыйӧны кӧ артельӧн ӧтвылысь чери — пыр нин кутшӧмкӧ неминуча вермӧ лоны, либӧ чериыс оз шед. Чорыд йӧзыс пӧ сьӧд синмаӧсь, скӧрӧсь, абу уна сёрниаӧсь, скупӧсь, вежӧгтысьӧсь, ставсӧ кутӧны ас пытшкас, оз сёрнитны веськыда.

Шурыд морт.

Тайӧ зэв небыд, шань, восьса сьӧлӧма морт. Юрсиыс югыд рӧма. Шурыд морт кӧ эм орччӧн, ставыслы кокни, сьӧлӧм вылас долыд. Босьтас кӧ, шуам, лавкаысь шурыд мортыс дӧратор, кодӧс некод ньӧбны оз кӧсйы, — йӧзыс уськӧдчӧны ньӧбны кольӧм дӧрасӧ дзоньнас. Босьтас кӧ васӧ юкмӧсысь, ваыс лоӧ вынаӧн, чӧскыдӧн. И юкмӧсыс некор оз косьмыв. А босьтчылас кӧ кыйны чери — став чериыс ачыс быттьӧ пырӧ тывъяс.
Шурыд мортсянь сӧмын шуд да радлун овлӧ.

164 удж. Гӧгӧрвоӧд кадакывъяслысь вежӧртассӧ.

165 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Текст дорӧ лӧсьӧд юалӧмъяс. Кадакывъяслысь инды суффиксъяссӧ, тӧдмав кадсӧ да лыдсӧ.

Пантелеймон Онуфриевич Мысов чужӧма 1914-ӧд воӧ Помӧсдін сиктын. Начальнӧй школа помалӧм бӧрын сійӧ уджавлӧма типографияын. Уджалігӧн П. Мысов пырӧма актёръяслӧн курсъяс вылӧ.
Велӧдчӧм бӧрас коми спектакльясын сійӧ кутӧма ворсны медшӧр рольяс.
Пантелеймон Онуфриевич ворсліс Муравьёвӧс Н. Дьяконовлӧн «Свадьба приданнӧйӧн», Гира Митрейӧс В. Лекановлӧн «Сиктса рытъяс», Перминовӧс И. Пыстинлӧн «Бушкола вояс» спектакльясын.
Пантелеймон Онуфриевич Мысовӧс тӧдісны Коми Республикаса быд карын, сиктын да посёлокын. Сылысь гӧлӧссӧ радио пыр кывзыліс уна сюрс морт.
Пантелеймон Онуфриевич Мысов — Коми АССР-са нимйӧза да РСФСР-са нимӧдана артист. Сылысь уджсӧ пыдди пуктісны да вылӧ донъялісны «Трудӧвӧй Гӧрд Знамя» орденӧн. 1941—1945-ӧд воясся война кадӧ бура уджалӧмысь сетісны медаль.

166 удж. Лӧсьӧд сёян-юан рецепт сетӧм кадакывъяс пыртӧмӧн.

167 удж. Кывъяс дорӧ вайӧд зумыд кывтэчасъяс (фразеологическӧй оборотъяс).

168 удж. Лыддьы да гиж сёрникузяяссӧ, скобкаын сетӧм нимвежтасъяссӧ комиӧд.

1) Ёна и мича тэ да дона миян, тулысӧй. 2) Радейтӧны тэнӧ олӧма йӧз да челядь. 3) Мыйдыра ми виччысим тэнӧ, лун-войсӧ лыддим, казьтывлім мичлунтӧ. 4) Тэ бӧрся тэрмасьӧны миян дорӧ войвылӧ ыджыд и ичӧт лэбачьяс. 5) Гажыс бырӧма налӧн чужан мусьыс. 6) Вӧрса туй бокын сулалӧ ыджыд да кыз пожӧм. Кымын арӧс сылы, некод оз тӧд. Сійӧ некодлы нинӧм оз висьтав.

169 удж. Чутъяс пыддиыс гиж колана вежлӧг суффиксъяс.

Сетны воклы, мунны автобусӧн, овны выль керкаын, гуляйтны быд рыт ичӧт чойкӧд, ошкыны ёртӧс, ветлыны вӧрӧ тшакла, радейтны мам-батьӧс, кывзыны колипкайлысь сьылӧмсӧ, ывлаыс гажа да лӧсьыд, петны класссысь.

170 удж. Эмакывъясысь артмӧд кывбердъяс да лӧсьӧд кывтэчасъяс.

171 удж. Бӧрйы сетӧм сёрникузялы лӧсялана юалӧм.

1. Пузьӧдтӧм ва юны оз позь.
Мыйӧн оз позь юны?
Мый оз позь юны?
Мыйысь оз позь юны?

2. Тайӧ кывбурсӧ ог вермы велӧдны.
Мый йылысь ог вермы велӧдны?
Мыйла ог вермы велӧдны?
Мый ог вермы велӧдны?

3. Колӧ велӧдны коми кыв.
Мый колӧ велӧдны?
Мыйӧ колӧ велӧдны?
Мыйӧдз колӧ велӧдны?

172 удж. Лыддьы да гиж сёрникузяяссӧ колана кывбӧръяс бӧрйӧмӧн.

1) Керка весьтӧд лэбӧны юсьяс. 2) Туй пӧлӧн восьлалӧ морт. 3) Школа дорын ворсісны челядь.

173 удж. Бӧрйы колана нога кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ да лӧсьӧд сёрникузяяс.

174 удж. Лыддьы текстсӧ. Инды сложнӧй сёрникузяяс. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ.

Кӧр зэв винёв. Во гӧгӧр сійӧ ачыс перйӧ аслыс кӧрым: яла, турун, кустарник коръяс, тшакъяс, вотӧс. Сук гӧныс сійӧс бура видзӧ войвывса кӧдзыдъясысь да тӧвъясысь. Кӧр оз вӧйлась лымйӧ да оз сибды нюръясӧ, сы вӧсна мый кок гыжъясыс ветлігас ёна паськалӧны.
Кӧр стада оз вермы дыр сулавны ӧти местаын. Кӧръяс ӧдйӧ сёйӧны став быдмӧгсӧ, и кӧр видзысьяс вӧтлӧны найӧс выльлаӧ, кӧні эм унджык кӧрым. Йӧзлы отсасьӧны понъяс: найӧ видзӧны стадасӧ кӧинъясысь, оз лэдзны кӧръяслы разӧдчыны.
Гожӧмнас кӧръясӧс ёна сёйӧ лӧдз-ном. Йиа саридз дорын пӧльтӧны ён тӧвъяс, да лӧдз-номйыс этшаджык. Татчӧ и вайӧдлывлӧны кӧръясӧс. Тӧв кежлӧ стадаяс локтӧны тундра лунвылӧ, вӧръяс дорӧ матӧджык. Тані йӧзыслы кокниджык корсьны пес да дзебсьыны войвывса кӧдзыд тӧвъясысь.
Тундраын туйыс этша. Нюраинъясті он вермы мунны сьӧкыд телегаясӧн. Та вӧсна во гӧгӧр ветлӧны кокньыдик додь-нартъясӧн. Найӧ бура исковтӧны кыдзи лым вывті, сідзи и нитш вывті.
Ненечьяс, кӧр видзӧм кындзи, кыйсьӧны.

175 удж. Лыддьы да бӧрйы лӧсялана кадакывъяс.

Асывнас ме мысся, пасьтася, шыльӧдча, лӧсьӧдча да муна школаӧ. Луннас ме велӧдча, лыддьыся, артася, вуджӧдча. Рытнас вӧча гортса удж, велӧда роч кывйысь правилӧяс, артася математикаысь, бура дасьтыся быд урок кежлӧ.

176 удж. Лыддьы да бӧрйы грамматика боксянь колана ногӧн лӧсьӧдӧм кывтэчасъяс.

1. Серпасавны дзоридз.
Серпасавны дзоридзӧс.
2. Мунны вӧрын.
Мунны вӧрӧ.
3. Радейтны И. А. Куратовлӧн кывбуръяс.
Радейтны И. А. Куратовлысь кывбуръяс.
4. Уджавны черкӧд.
Уджавны черӧн.
5. Висьтавны ёртлы.
Висьтавны ёртлысь.

177 удж. Комиӧд нимвежтасъяссӧ да тӧдмав нӧдкывъяссӧ.

1) Менӧ корӧны, виччысьӧны, а кор воа ставыс дзебсьӧны. 2) Менӧ оз сёйны и метӧг оз сёйны. 3) Ме ачым ог сёй, а быдӧнӧс верда.

178 удж. Лыддьы текстсӧ, юклы абзацъяс вылӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Из гӧраясын.

Из гӧраяслӧн джудждаыс 1500—1800 метра. Войвыв Уралын шуштӧм: быдлаын чурвидзӧны Из гӧра йывъяс да скалаяс, кӧні быдмӧ ӧти нитш. Волӧн унджык кадас тані куйлӧ лым. Лунвывланьын гожӧмыс лоӧ шоныдджык, и гӧраыс тані вевттьысьӧма сук пемыд вӧрӧн. Сэні быдмӧны пожӧм, коз, ньыв пу, сус пу, ниа, а лунвылынджык — нинпу, тупу, клён. Пемыд сук вӧрын олӧны ошъяс. Найӧ сёйӧны вотӧс, тшак, куталӧны гагъясӧс, нидзувъясӧс, радейтӧны чӧсмасьны мазі маӧн. Посни пемӧсъясысь Уралса вӧръясын олӧны ур да дона куа низь. Из гӧраясысь перйӧны рудаяс, сов, зарни, дона изъяс.

1. Кутшӧмӧсь гӧраясыс Войвыв Уралын?
2. Кыдзи вежсьӧны Из гӧраясыс войвывсянь лунвылӧ мунігӧн?
3. Мый перйӧны сэні?
4. Джуджыдӧсь-ӧ Из гӧраясыс?
5. Мый торйӧдӧны Из гӧраяс?

179 удж. Содты колана кывбӧръяс да лӧсьӧд кывтэчасъясӧн некымын сёрникузя.

Видзӧдны ӧшинь вылӧ, котравны пу вывті, вартчыны ю вомӧн, матыстчыны дӧска дорӧ, восьлавны керка дорӧ, ворсны сикт , вӧтчыны ме бӧрся, лэбны енэж , дзебсьыны пуяс костӧ, пуксьыны улӧс вылӧ, велӧдчыны школа ... .

181 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содтав колана кывбӧръяс.

1) Быд сёйигӧн пызан вылын эм пуӧм либӧ жаритӧм ком, сиг, гӧрд чигъя голец да мукӧд пӧлӧс чери. 2) Мишалӧн батьыс либӧ Илья дядьыс здук кежлӧ и ветласны ты дорӧ, а мешӧк джын черитӧг оз волыны. 3) Утка-дзодзӧгъяс, тыдалӧ, ставныс нин лэбӧмаӧсь шоныд местаясӧ, эз нин петкӧдчывны грезд весьтын. 4) Вӧртас сайысь шонді петӧ, медводдза югӧръяссӧ сетӧ. 5) Майӧг вылын катша китшкӧ, лысва усьтӧдзыс пӧ ытшкӧ. 6) Анна вуджис шорсӧ пу пос вывті да котӧрӧн кайис кыркӧтш вылӧ. 7) Ок, и лӧсьыд вӧлі тӧвзьыны еджыд купол улын, карыс ставнас тэнад ки пыдӧс вылын куйлӧ. 8) Валентина Терешкова нелямын кӧкъямысысь кытшовтіс Му шар гӧгӧр.

182 удж. Сувтӧд кадакывъяссӧ колана кадын.

Помасясны урокъяс, и ми ставӧн мунам театрӧ. Талун сэні петкӧдласны «Иван Куратов» опера. Тайӧ операсӧ пуктӧмаӧсь Альберт Егорович Ванеев поэма серти. Операсӧ видзӧдӧм бӧрын ме муна гортӧ да аддзылӧмтор йывсьыс висьтала бать-мамлы.

183 удж. Содтав сёрникузяясӧ колана кадакывъяс.

1) Меным окота ветлыны тіян семинар вылӧ. 2) Ме кӧсъя шуны тіян веськӧдлысьлы ыджыд аттьӧ. 3) Йӧз сёрнитӧны Ульянаӧ ветлӧм йылысь. 4) Висьталӧй, пӧжалуйста, кытысь позьӧ аддзывны Анна Михайловнаӧс. 5) Миян гимназияӧ локтісны гӧсьтъяс. 6) Регыд ми мунам культура керкаӧ сьывны.

184 удж. Содтав сёрникузяясӧ колана вежлӧг суффиксъяс.

Тӧрыт Ваня ёртӧй школаысь воис сёрӧн, шапкатӧг и кепысьтӧг. Сійӧ кольӧма найӧс школаӧ. А поводдяыс вӧлі лёк. Ваня ёртъясыскӧд урокъяс вӧчӧм бӧрын мунӧма исласьны лызьӧн. Сылӧн кӧмкотас пырӧма лым. Тадзи сійӧ ва кӧмкотнас гуляйтӧма кӧкъямыс час рытӧдз. Ваня дыр висис, эз велӧдчы. Сылӧн ёна бырис гажыс школаысь. Сійӧ гӧгӧрвоис, мый тӧлын гуляйтны шапкатӧг да кепысьтӧг оз позь.

185 удж. Гӧгӧрвоӧд омонимъяссӧ.

186 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содтав колана кывбӧръяс.

1) Уркай жбыркнитіс коз вылысь. 2) Праздникъяс дырйи мам пӧжавліс торт. 3) Ми туй пӧлӧн чукӧртім оз да чӧд. 4) Сувтны эськӧ пелысьӧн тэнад ӧшинь улын. 5) Микайлӧ садьмис номлӧн дзизган шы улӧ. 7) Керка дорын быдмӧ сад.

187 удж. Лӧсьӧд неыджыд висьт сетӧм кадакывъясӧн да сет висьтыслы ним.

190 удж. Аддзы сёрникузяяс, кӧні грамматика боксянь эмӧсь торксьӧмъяс.

1) Паськыда нималӧ Коми муыд сьыланкывъяслӧн. 2) Ордйысьӧмъясас петкӧдчисны Абъячойса вит спортсмен. 3) Велӧдысь миянӧс корис бипур дорӧ юны сэтӧра пӧсь тшай. 4) Аттьӧалам батьлы, мый сетіс позянлун велӧдчыны.

191 удж. Кутшӧм визьын паныдасьлӧ лӧсявтӧм кыв?

192 удж. Кутшӧм кыв лоӧ паныд вежӧртасаӧн ӧтувъя кывлы.

193 удж. Корсь сёрникузяяс, кӧні паныдасьӧны зумыд кывтэчасъяс.

1) Ӧтка ньӧртӧ кокни чегны, а видлы корӧсь чегны. 2) Арся луныд кӧч бӧж кузя. 3) Кодкӧ сэтшӧм гораа равӧстіс, мый, дивитӧ кӧть эн, а ме юр садьӧс воштылі. 4) Садь вылам вои ас керка дорын нин, горшӧй курзьӧма, морӧсӧй сотчӧ, лолӧй чеччӧ.

194 удж. Тӧдмав сёрникузяяс, кӧні паныдасьлӧ шӧркыв.

1) Тшак вотігӧн Ӧльӧ аддзис кос коръяс пиӧ дзебсьӧм ельдӧгӧс. 2) Сибирысь коми йӧз восьтісны паськыд гыясӧн визувтысь юяс. 3) Дзоридзалан льӧмлӧн мичлуныс да чӧскыд дукыс век шемӧсмӧдӧ миянӧс. 4) Велӧдчӧм мортлы быд туй восьса.

195 удж. Мӧвпышт, кутшӧм визьясын эм лӧсявтӧм кывъяс.

196 удж. Лӧсьӧд висьт «Менам радейтана улича».

197 удж. Вӧч тест нога удж.

1. Кутшӧм ворсанторйӧн кыйсьысь корӧ сьӧлаӧс?

2. Кутшӧм театрлы сетӧма Нёбдінса Витторлысь нимсӧ?

3. Коді лӧсьӧдіс медводдза коми анбур?

4. Бӧрйы лызьӧн котралысь тӧдчана спортсменлысь ним.

5. Кутшӧм коми багатыр дорйис Роч му вӧрӧгъясысь?

198 удж. Лыддьы текстсӧ да содтав кывъясас колана суффиксъяс.

Коми кывйӧн мӧвпалӧ, сёрнитӧ да гижӧ миллион джын гӧгӧр морт. Коми кыв кылӧ Мурманск обласьтса Кола кӧджын, Урал сайса да Сибирса муясын. Коми крестьяна колян нэмын мунлӧмаӧсь корсьны няняинъяс. Комиӧн сёрнитӧны оз сӧмын комияс, но и накӧд олысь ненечьяс да йӧгра.

199 удж. Лыддьы текстсӧ да гиж. Мӧвпышт, кутшӧм нимвежтасъяс колӧ содтыны.

Ӧшинь улын быдмис кыдз. Быдмис сійӧ дыр. Ӧксинь пӧч вунӧдіс нин, кор пуктыліс тайӧ еджыд кока пусӧ. Кыдз сӧвмис-нюжаліс, а Ӧксинь пыр пӧрысьмис. Пӧч радейтіс аслас киясӧн садитӧм пусӧ. Пуксяс сійӧ ляпкыдик улӧс вылӧ, шойччӧдыштас ассьыс мудзӧм лысьӧмсӧ, казьтыштас ассьыс ныв-пиянсӧ, кодъяс лэбачьяс моз разӧдчисны чужан позйысь.
Дивъя ӧні пӧчлы шойччыны. Челядьыс быдмисны. Почтальон быд тӧлысь сылӧн гортӧдзыс вайӧ пенсия. Кургӧ-олӧ, пӧт да шуда сылы. Да и посёлокса том йӧз радейтӧны гажӧдчыны тайӧ кыдз улын. Мукӧддырйи вой шӧрӧдз пукаласны-сьыласны найӧ. Пӧрысь морт оз дӧзмы, ачыс коркӧ вӧлі том.

200 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ сетӧм нимвежтасъяссӧ.

201 удж. Лӧсьӧд неыджыд висьт аслад радейтана пу йылысь.

202 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ. Сет ним.

203 удж. Гиж комиӧн.

204 удж. Лыддьы да комиӧд сёрникузяяссӧ.

205 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да аддзы тырмытӧмторъяссӧ. Гиж коми кывлы лӧсялана ногӧн.

1) Зэрӧм бӧрын петісны уна ягсер. 2) Тури олӧ нюр вылын. 3) Коми урок вылын ми гижим тшак нимъяс. 4) Вася пасьталіс пальто, кӧмаліс сапӧг да петіс ывлаӧ. 5) Ю нимъясыс гижсьӧны ыджыд шыпассянь. 6) Ёна кӧ кӧдздӧдас, лызьӧн иславны ог мунӧй.

206 удж. Гиж кывъяссӧ правилӧяс серти.

207 удж. Висьтав, кыдзи юргӧны вайӧдӧм кывъясыс комиӧн.

208 удж. Артмӧд -ышт суффикс отсӧгӧн выль кадакывъяс да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

209 удж. Вайӧд скобкаын сетӧм кывъяс дорӧ паныд вежӧртаса кывъяс. Гиж.

1) Талун поводдяыс бур. 2) Талун енэжыс кельыдлӧз. 3) Тайӧ керкаыс выль. 4) Ода-кора 14-ӧд лунӧ шондӧдіс. 5) Меным зэв нин окота шойччыштны. 6) Тайӧ уджыс вывті кокни. 7) Гожӧмын войясыс кузьӧсь. 8) Водз тулысын ставыс дзоридзалӧ. 9) Кадыс этша колис.

210 удж. Лыддьы, гӧгӧрво текстсӧ да бӧрйы эмакывъяс дорӧ лӧсялана кывбӧръяс.

Велӧдчы пӧжавны шыдӧса пирӧг.

Кизьӧр нӧк пиӧ кисьт ид шыдӧс да коль дас кык час кежлӧ. Дас пирӧг вылӧ колӧ кык стӧкан шыдӧс. Няньшом кӧтӧдӧм вылӧ колӧ литра да джын ва. Ваӧ сорлав литра джын кӧнтусь вый да кык стӧкан сывдӧм вый. Содты сов да куим кило сю пызь. Няньшом бура гудрав да коль час джын кежлӧ. Сы бӧрын вӧсньӧд ӧти-кык сантиметр кызта кузьмӧс сӧчӧнъяс.
Сӧчӧнъяс вылас пуктав нӧк пиын видзӧм ид шыдӧс да песокалышт. Бокъяссӧ сӧчӧнъяслысь кусняв чуньнад. Артмӧм пирӧгсӧ сюй пачӧ.
Пӧжалӧм пирӧгсӧ мавтышт сывдӧм выйӧн.

211 удж. Лыддьы да содтав эмакывъяс дорӧ колана вежлӧг суффиксъяс.

Намырысь ырӧш.

Тайӧ изьваса войтырлӧн радейтана юан. Колӧ нырны нёль стӧкан намыр, кисьтны куим литра ва да пуны вит минут гӧгӧр. Сэсся сысъявны вотӧсысь васӧ. Ваӧ кисьтны стӧкан сакар да гудравны. Кӧдзӧдӧм бӧрын ваӧ содтыны вит либӧ дас грамм дрожжи да кольны шоммыштны кык лун кежлӧ. Со и ырӧш дась.

212 удж. Лыддьы да тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Содтав эмакывъясӧ колана вежлӧг суффиксъяс.

Ывлаын — Петыр лун, керкаын — Рӧштво.
Быд керкаын юртӧм Педӧсь.
Юкмӧс дорын пукалӧны еджыд юсьяс.
Тӧлын узьӧ, а гожӧмын бӧрдӧ.

213 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.

214 удж. Лыддьы текстсӧ да дасьты ас бӧрйӧм бурдӧдчан турун йылысь буклет.

Уль да косьтӧм петшӧр коръясысь компресс отсалӧ ревматизмысь, лысьӧм висьӧмысь. Петшӧр корӧсьӧн пывсьӧм отсалӧ кынмӧм висьӧмысь. Петшӧр ва юӧны гырк пытшкӧсса вир петӧм дырйи. Петшӧр ваӧн пожъялӧны орӧсь дойяс. Том петшӧр коръясысь пуӧны чӧскыд шыд.

215 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.

216 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ, эмакывъяс дорӧ содтав колана вежлӧг суффиксъяс.

Ӧнія комияс олӧны григорианскӧй календар серти. Воын 365 лун (кассяна воӧ 366 лун). Воыс пансьӧ тӧвшӧр ӧтиӧд лунсянь. Воас 12 тӧлысь, 52 вежон, быд вежонын 7 лун.
Но водзынсӧ комияс вӧліны вӧралысьясӧн да овлісны вӧралан календар серти. Та йылысь вермас эскӧдны Шойнаты сиктсянь неылын сюрӧм бронза кытш, кӧні тӧдчӧдӧма 9 пемӧслӧн серпас. Тайӧ кытш сертиыс воыс пансьӧ тувсовъя лун-вой сулалӧмӧн, кор лун да войыс ӧткузяӧсь.
Сэксянь лунсӧ арталӧны шонді паныд. Кытш вылас 90 гӧгӧр пас, сідзкӧ, «вежоныс» нёль лун кузя вӧлӧма.
Во пансьӧмыс тӧдчӧдӧма шонді пасӧн. Сэні серпасалӧма ош. Сы бӧрын пасйӧма кӧр, сьӧдбӧж (либӧ чожмӧр) да сана мыгӧръясыс.
Мӧд шонді пас веськалӧ ар вылӧ да пансьӧ йӧракӧд, код бӧрын гижтӧма чув (вурд), руч, ур да тулан (либӧ чожмӧр).

217 удж. Лыддьы текстсӧ, сет ним да содтав эмакывъяс дорӧ лӧсялана вежлӧг суффиксъяс. Лӧсьӧд план да гиж неыджыд изложение.

«Нянь» кыв воис иран кывйысь комиӧ вель нин важӧн. Сідзкӧ, комияс ёна дыр кад чӧж нин гӧрӧны-кӧдзӧны да быдтӧны няньсӧ. Нянь пӧжалӧны вӧлі сюысь, идйысь, гежӧдджыка зӧрйысь да шобдіысь. Быд лун водз асывнас вӧлі пӧжалӧны сю пызьысь нянь. Сійӧс пачысь перйӧны нянь зырйӧн, пуктӧны пӧв вылӧ да вевттьӧны нянь дӧраӧн. Ыркӧдны чӧскыд пӧжассӧ лэптӧны сёръяс вылӧ. Кӧзяйкаяс эскӧны, мый ӧта-мӧд вылас няньсӧ оз позь пуктыны, сы вӧсна мый сыысь ыджыдджыкыс нинӧм абу. Шуӧны, мый няньсӧ оз позь лыддьыны-артавны.
Оз позь сідзжӧ увланьюрӧдны нянь тупӧсьсӧ, вундавны няньсӧ ассяньыд. Пызан сайӧ пуксьӧм бӧрын водзынсӧ нянь медводз вӧлі сетӧны медпӧрысьыслы. Кӧзяйкаяс эскӧны, мый нянь оз позь пӧжавны Рӧштво да Василей лун водзын.
Пачысь сӧмын на перйӧм пӧсь нянь чегыштӧны да век пуктӧны ен ув пельӧсӧ, вошйӧдӧны кулӧмаясӧс (рӧдительясӧс). Ен ув пельӧсӧ жӧ нянь да сов пуктӧны Ыджыд четвергӧ. Луд вылӧ медводдзаысь лэдзигӧн сетӧны нянь шӧрӧм скӧтлы.

218 удж. Лыддьы текстсӧ да велӧдчы ворсны. Кадакывъяссӧ пукты ӧнія кадын, колана мортын да лыдын.

Шыр да пельӧс.

Бӧрйӧ ворсысьяс пӧвстысь куталысьясӧс, коді лоӧ «каньӧн», мукӧдыс — «шыръяс». Ворсӧ керка пытшкын. «Шыръяс» сувталӧны пельӧсъясӧ, а бӧрйӧм «кань» ветлӧдлӧ на водзын да шуалӧ: «Шырӧ, шырӧ, вай мен пельӧс!»
Кутшӧмкӧ здукӧ «шыръяс» вежсьӧны пельӧсъяснас. А «каньлы» сійӧ каднас колӧ удитны сувтны тыртӧм пельӧсӧ. Кодлы оз сюр пельӧсыс, лоӧ куталысьӧн.

Мичаа лыддьы Владимир Васильевич Тиминлысь кывбурсӧ.

Чужан кыв.

Зарни бордъяса,
Медся мыла,
Чужан кыв — менам олӧм да вӧт.
Позьӧ сёрнитны
Любӧй кылӧн,
Сӧмын ӧтдортны ассьым
Ог мӧд.

Войвыв эрдъяслӧн
Повтӧм лэбач, —
Сетіс вын сылы
Коми му,
Но, а сӧстӧмлун сетіс,
Дерт жӧ,
Сылы матушка Эжва ю.

Сійӧ тіянлӧн,
Пӧльяс, пӧчьяс,
Сійӧ тіянлӧн,
Ныв да зон.
Мӧвпыд ас кывйӧн
Кык пӧв стӧчмӧ,
Мортыд ас кывйӧн —
Кык пӧв ён.