Быдмам мывкыдӧн да авъяӧн (2005)

О. И. Рочева. Быдмам мывкыдӧн да авъяӧн : коми детсадйын уджалысь воспитательяслы челядькӧд ас гӧгӧрса олӧмӧн тӧдмӧдӧм да мывкыдсьӧдӧм занятиеяс нуӧдӧм могысь велӧдан пособие (Дзолюк). Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005. 80 лб.

О. И. РОЧЕВА

Быдмам мывкыдӧн да авъяӧн

Коми детсадйын уджалысь воспитательяслы челядькӧд ас гӧгӧрса олӧмӧн тӧдмӧдӧм да мывкыдсьӧдӧм занятиеяс нуӧдӧм могысь велӧдан пособие

Лэдзӧма Коми Республикаса йӧзӧс велӧдан да вылыс тӧдӧмлун министерство индӧд серти

Сыктывкар

Коми небӧг лэдзанін

2005

Коми Республикаса йӧзӧс велӧдан да вылыс тӧдӧмлун министерство

Сыктывкарса мӧд номера педколледж бердын школаӧдз велӧдӧмын национальнӧй проблемаяс туялан лаборатория

Видлалісны да донъяланкыв шуисны:
Кутькина Нина Николаевна, Сыктыв районса Межадор детсадйӧн веськӧдлысь
Потолицына Наталья Борисовна, КРИРО и ПК-ын уджалысь, педагогика кандидат

Рочева О. И.
Быдмам мывкыдӧн да авъяӧн: Коми детсадйын уджалысь воспитательяслы челядькӧд ас гӧгӧрса олӧмӧн тӧдмӧдӧм да мывкыдсьӧдӧм занятиеяс нуӧдӧм могысь велӧдан пособие. — Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 2005 — 80 л.б.

Тайӧ небӧгсӧ дасьтӧма коми детсадйын уджалысь воспитательяслы челядьӧс ас гӧгӧрса олӧмӧн тӧдмӧдӧм да мывкыдсьӧдӧм занятиеяс нуӧдӧм могысь отсӧг вылӧ.
Велӧдан пособиеӧ пыртӧма дас вит занятиелысь сценарий.
Занятиеяссӧ артмӧдӧма сэтшӧм ногӧн, медым ышӧдны челядьӧс мыськыны ки, весавны пинь, видзны ассьыныс оланінсӧ, казявны йӧзлысь бурторсӧ, пыдди пуктыны ӧттшӧтшъяяссӧ да гырысьясӧс, быдмыны дзоньвидзаӧн да сӧстӧмӧн, лоны мывкыдӧн да авъяӧн, радейтны чужан му.
Унджык занятиесӧ лӧсьӧдӧма ворсӧм сямаӧн. Кызвын занятиеыслӧн сюрӧсыс лӧсьӧдӧма художествоа литератураысь босьтӧм текстъяс серти.
Тайӧ выль небӧгыс — «Дзолюк» уджтас серти нӧшта ӧти выль петас.
Пособиеыс вермас лоны коланаӧн и школаын ичӧт класса челядьӧс велӧдысьлы.

ВОДЗКЫВ

Быдмысь войтырӧс ас гӧгӧрса олӧмӧн тӧдмӧдӧм да мывкыдсьӧдӧм — зэв колана да кывкутана удж.
Челядьӧс велӧдысьлы отсӧг вылӧ и дасьтӧма тайӧ пособиесӧ.
Небӧгас пыртӧма 15 занятиелысь сценарий. Медводдза 5 занятиеыс урчитӧма посниджык арлыда челядьлы, а мукӧдыс лӧсялас 5–7 арӧсаяслы да весиг школаын ичӧт класса велӧдчысьяслы. Занятиеяслысь тематикасӧ босьтӧма посни челядь олӧмысь. Челядькӧд татшӧм темаяс серти сёрни-ворсӧмыс паськӧдас налысь ас гӧгӧрса олӧм йылысь тӧдӧмлунъяссӧ (мортлӧн дзоньвидзалун, детсадйын быдлунъя олӧм, войвывса быдмӧгъяс, гортса кӧлуй, рӧмъяс, вурсьӧм-дӧмсьӧм, коми йӧзлӧн важся олӧм, медводдза коми поэт И. Куратовлӧн олӧм да с.в.)
Тайӧ небӧгыслӧн медшӧр могыс — отсавны воспитательлы котыртны посни челядькӧд бур мывкыд да авъялун сӧвмӧдӧм могысь удж. Занятиеяссӧ артмӧдӧма сэтшӧм ногӧн, медым ышӧдны челядьӧс мыськыны ки, весавны пинь, видзны ассьыныс оланінсӧ, казявны йӧзлысь бурторсӧ, пыдди пуктыны ӧттшӧтшъяяссӧ да гырысьясӧс, быдмыны дзоньвидзаӧн да сӧстӧмӧн, лоны мывкыдӧн да авъяӧн, радейтны чужан му.
Унджык занятиесӧ лӧсьӧдӧма ворсӧм сямаӧн. Шӧр геройяснас пырджык лоӧны занятие нуӧдысь, Ӧнись дядь, Китш-Котш нима катша, Вургыль да Варгыль нима ошпиян. Сёрни-ворсӧм нуӧдысьнас вермас лоны ачыс воспитательыс. Ӧнись дядьсӧ сідзжӧ ковмас ворсны верстьӧ мортлы. Мукӧд геройсӧ вермасны ворсны асьныс челядьыс, налӧн ыджыдджык чой-вокныс, бать-мамныс, а сідзжӧ детсадса мукӧд уджалысь. Окота тӧдчӧдны, мый татшӧм сяма ёртасьӧм-ворсӧмыс сетас позянлун котыртны детсадлы семья да школакӧд ӧтувъя удж.
Гӧгӧрвоана, мый небӧгын сетӧм ворсана сюжетъяссӧ позьӧ петкӧдлыны и чача театр отсӧгӧн. Дерт, та могысь ковмас вӧчны ворсысь геройяслысь маскасӧ либӧ акань-чачасӧ, паськӧмсӧ да уна сикас ворсан декорациясӧ. Кутшӧмсюрӧ занятие позьӧ петкӧдлыны и вуджӧра театрӧн. Та могысь ковмас вӧчны пырыс тыдалана ширма да геройяслысь мыгӧрнысӧ. Вӧчны тайӧс позьӧ картонысь либӧ пуысь.
Кызвын занятиеыслӧн сюрӧсыс лӧсьӧдӧма художествоа литератураысь босьтӧм текстъяс серти. На пиысь кутшӧмсюрӧ гижӧдъяс детсадйын водзті эз на видлавсьывны. Медводз, тайӧ Иван Куратовлӧн «Кӧина-каня», «Тури да Рака» басняяс, Михаил Пляцковскийлӧн «Шуда лун» мойд.
Тайӧ небӧгсӧ медводдзаысь видлалігӧн ёнджыкасӧ синмад шыбитчӧны медшӧр геройясыс, налӧн сёрниныс да ворсӧмныс. Позьӧ чайтны, мый унджык челядьыс тайӧ ворсӧмас оз пырӧдчыны, мый найӧ сӧмын кывзӧны да видзӧдӧны. Дерт жӧ, тайӧ абу тадзи. Занятие нуӧдысьлӧн могыс — кыдз позьӧ унджык да уна ногӧн пыртӧдны челядьӧс сёрни-ворсӧмас. Быд кага вермас отсавны геройяслы вочавидзны налӧн майшӧдлана юалӧм вылӧ, ышӧдны найӧс сьӧкыд здукӧ, висьтавны лӧсялана нӧдкыв, шусьӧг да кывбур, сьывны выль сьыланкыв, серпасавны геройяссӧ да тӧдчана лоӧмторъяссӧ.
«Быдмам мывкыдӧн да авъяӧн» небӧг дасьтӧма Сыктывкарса мӧд номера педколледж бердын школаӧдз велӧдӧмын национальнӧй проблемаяс туялан лабораторияын. Миян петліс нин уна небӧг коми детсадса уджалысьлы «Дзолюк» юрним улын. И тайӧ выль небӧгыс лоас на пиысь ӧтиӧн «Дзолюк» уджтас серти уджалігӧн.

ВАРГЫЛЬ НИМА ОШПИЛӦН ДЕТСАДЙӦ ВЕТЛӦМ

(3–4 арӧса челядьлы)

Мог. Велӧдны челядьӧс видзны ассьыныс детсадсӧ, тӧждысьны асланыс дзоньвидзалун вӧсна. Гӧгӧрвоӧдны, мый мортлӧн дзоньвидзалуныс йитчӧма медводз сӧстӧмлункӧд.
Ворсысьяс: нуӧдысь, Варгыль нима ошпи, челядь.

ЗАНЯТИЕ НУӦДАННОГ

Ошпикӧд аддзысьлӧм пансьӧ ворсан жырйын.

Нуӧдысь. Видза оланныд, зарни шондіяс, муса сьӧлӧмшӧръяс!
Варгыль. Видза оланныд, зонкаяс да нывкаяс!
Нуӧдысь. Видза олан и тэ, Варгыль! (Нимкодя.) Кутшӧма тэ быдмӧмыд да ёнмӧмыд! Дзик нин верстьӧ ош кодь!
Варгыль. Аттьӧ бур кывъяссьыд. (Ышловзьӧмӧн.) Тіян кодьӧн кӧ ставыс шаньӧн да бурӧн вӧліны, долыдджыка эськӧ миянлы, вӧрса пемӧсъяслы, овсис.
Нуӧдысь (сераліг-жалитігмоз). Мый нин тэ, Варгыль, ышлолалан-шогсян?
Варгыль (ышлолалӧмӧн). Мый сэсся и коли меным вӧчнысӧ! Неважӧн пармаын чукӧртчылісны пемӧсъяс да шуисны восьтны-лӧсьӧдны ичӧт вӧрса пемӧсъяслы детсад. Ёна пӧ найӧ гӧняйтлӧны да вильшасьӧны, он и тӧдлы, кыйсьысьлы шедасны. Да и школаас лёка кутасны велӧдчыны. (Жугыля.) А детсадсӧ лӧсьӧдны индісны менӧ.
Нуӧдысь (чуймӧмӧн). Сё дивӧ тай тэ висьталан! Вӧрын детсад?
Варгыль. Сійӧ ӧд и эм! (Эскытӧг.) Кутшӧм детсад вермас лоны вӧрын?! Но гырысь пемӧсъяс кӧ шуисны, колӧ видлыны. Ме сэтшӧм могӧн и локті тіян ордӧ, медым отсыштінныд меным. (Эскытӧг.) Гашкӧ, ті петкӧдланныд ассьыныд детсаднытӧ, коми ногӧн кӧ, лунъя оланінтӧ. Некор на детсадйӧ эг пыравлы. Ог и тӧд, мый сэтшӧмыс. А меным ӧд аслым детсадсӧ колӧ лӧсьӧдны.
Нуӧдысь (ышловзьӧмӧн). Да! Ыджыд мог тай тэнӧ вайӧдӧма миян ордӧ! (Эскӧдана.) Но эн шогсьы, эн майшась. Бур, мый локтін миян детсадйӧ. Ми окотапырысь петкӧдлам ассьыным гажа оланіннымӧс. Ас синнад ставсӧ видзӧдлан да донъялан. Тӧдмасьны заводитам пыранінсянь.

Ставӧн петӧны пӧрччысян жырйӧ.

Варгыль. Мыйла тані та мында ящикыс сулалӧ?
Челядь. Тайӧ миян пӧрччысян-пасьтасян жыр. И абу ящикъяс тайӧ, а шкапъяс. Быд дзолюклӧн аслас шкап.
Варгыль. Да? А мыйла нӧ быдӧнлы торъя шкап ковмӧма? Позьӧ восьтыны? (Восьтӧ ӧти шкап.) Да и шкап пытшкас на со некымын жыр...
Челядь, нуӧдысь. А кыдзи нӧ, Варгыль? Эз кӧ нӧ шкапъясыс вӧвны, челядьыс паськӧмнысӧ джоджас али мый шыблаласны. Ӧтгудырсьыд ӧд сэсся ни шапка, ни кепысь оз сюр. Да и кӧлуй корсигад дзолюкъясыд тышкӧ вермасны воны. А тані со быдӧнлӧн торъя места. Асланыс шкап дінын пӧрччысьӧны и пасьтасьӧны, некодлы оз мешайтны. Шкапас со куим жыр: медвыліас челядь пуктӧны ковтаяссӧ, чышъян-шапканысӧ. Тайӧ тувъяс пальто-куртканысӧ ӧшлӧны.
Варгыль. А этатчӧ уліас?
Челядь, нуӧдысь. Улыс джаджъяс — гачнысӧ да носкинысӧ, медуліас — кӧмкотнысӧ. Гӧгӧрвоин?
Варгыль. Гӧгӧрвои эськӧ да. Шкапъясыд миянлы, вӧрса пемӧсъяслы, оз ковмыны. Миянлы паськӧм пондаыд оз ков тӧждысьны. Пасьным лун и вой выланым. Вай водзӧ пыралам. (Ставныс ӧтлаын пырӧны мыссян жырйӧ.) О-о-о! Тані бара на кутшӧмкӧ шкапъяс да тазъяс.
Челядь, нуӧдысь. Тайӧ миян мыссян жыр. Быд дзолюклӧн эм торъя ки чышкӧд. А быд чышкӧдлы — аслас тув, мед оз сорласьны ӧта-мӧдныскӧд. А со тані, Варгыль, ми мыссям.

Ӧти кага петкӧдлӧ, кыдзи колӧ мыссьыны.

Нуӧдысь. Югыд ва, сӧстӧм ва,
Мыськы чужӧм вылысь са,
Медым дзирдаліс син,
Медым югъяліс пинь,

Медым нюмъяліс вом,
Ачым вӧлі зэв ён!

В. Савин

Кага. Ак, кутшӧм лӧсьыд мыссьынытӧ!
Нуӧдысь. Ноко, Варгыль, ... мыссьышт.
Майтӧг босьт да бура мыссьы,
Весав пиньяс, пожъяв вом,
Сӧмын пелька олӧм помысь
Лоан гӧгӧрбок тэ ён!

Ю. Попова

Варгыль. Кужанныд ті и ышӧдны. Збыль, окота лои мыссьыштны.
Нуӧдысь. А ме тэнӧ велӧдышта. Висьтала, кыдзи миян дзолюкъяс мыссьӧны.
Варгыль. Ме кужа! Оз ков велӧдӧм. Лапаястӧ сюй тазъяс да и полькӧдчы. (Полькӧдчӧ.) Ок, и кӧдзыд ваыс! Уф-уф! Бр-р-р! Ок, кутшӧм лӧсьыд!
Нуӧдысь (сералігмоз). Но и Варгыль! Зэв тай ватӧ, вӧлӧмкӧ, радейтан!
Варгыль. Но тырмас сэсся! Вайӧй ки чышкӧдтӧ. Косӧдча. Ок, и лӧсьыд жӧ, вӧлӧмкӧ, полькӧдчынытӧ! (Чышкысьӧ.)
Нуӧдысь (янӧдӧмпырысь). Ок-ок-ок! Варгыль, видзӧдлы, кутшӧм ёна няйтчӧдін ки чышкӧдтӧ!
Варгыль (чуймӧмӧн). Мыйла нӧ? Ме тай нӧ, думысь, мысси.
Нуӧдысь. Мыссин эськӧ да, эн сідзи, кыдзи колӧ. Куш полькӧдчӧмнад оз на кисьыд няйтыд мын. Да и васӧ джоджас кутшӧма резін. Став челядьыс кӧ тэ моз кутасны мыссьыны, оз ков весиг шор дорӧ лэччыны. Тані прамӧй шор артмас.
Кага. Варгыль, вай велӧдыштам тэнӧ мыссьынытӧ. Ми радейтам быгъя кепысь вӧчавны. Киыдлы зэв лӧсялӧ татшӧм кепысьыд!
Варгыль. Кутшӧм быгъя кепысь?
Кага. Час, петкӧдла. Босьтан майтӧг да ёна и быгъялан китӧ. Еджыд кепысь сэсся артмас.
Варгыль (эскытӧг). Кыдзи нӧ татшӧм руд майтӧгсьыс еджыд быгъя кепысьыс артмас?
Нуӧдысь. «Майтӧгыд руд, да мыськӧ еджыда», — важ йӧз на тадзи шулывлӧмаӧсь. Артмис еджыд быгъя кепысьыд?
Варгыль (нюжӧдӧмӧн). Артмис.
Кага. Сідзкӧ, и киӧй менам сӧстӧм нин, позьӧ ва отсӧгӧн пӧрччыны кепысьтӧ. Со тадзи. (Пожъялӧ кисӧ.)
Варгыль. А оз кӧ быгъя кепысьыд еджыд ло?
Кага. Сідзкӧ, киыд няйт на. Ванас пожъяв руд кепысьтӧ да выльысь быгъя кепысь вӧч. Сэтчӧдз, кытчӧдз оз артмы лым еджыд кепысь. Аддзан, менам чышкӧдӧй эз няйтчы.
Варгыль (эскытӧг). И мый, став дзолюкыс тэ моз кужӧ мыссьыны?
Нуӧдысь. Вай видзӧдлам ки чышкӧднысӧ. Найӧ унатор йылысь миянлы висьталасны. Со Ленуклӧн ки чышкӧдыс быттьӧ выль мыськӧм на. Сідзкӧ, сійӧ мыссьӧ бура, пыдди пуктӧ песласьысьлысь уджсӧ. А тайӧ кодлӧнкӧ чышкӧдыс бӧрдӧ: «Ёна менӧ и лякӧсьтісны, весиг йӧзсьыс яндзим!» Со тані няйт чут, тані — няйт китуй! Няйт кинас, гашкӧ, и пуксьӧма сёйнысӧ кӧзяиныс. Чунь костсьыс да гыж костсьыс вермасны и вугыль-вегыльяс кынӧмас веськавны.
Варгыль (повзьӧмӧн). А веськалісны кӧ?
Нуӧдысь. Сэки сылӧн ёна и кынӧмыс висьмас, больничаӧ ковмас нуны. Со мый вермас лоны, мыссьынытӧ кӧ он куж.
Варгыль. Аттьӧ, челядь, мыссьыны велӧдӧмсьыд! Ме ог кӧсйы висьны, пыр дзоньвидзаӧн кӧсъя лоны! Вайӧ водзӧ пыралам. (Пырӧ ворсан жырйӧ. Нимкодя.) Ой, а тані кутшӧм гажа!!! Чачаыс мыйта! А тайӧ нӧ мый? А тайӧ мый? (Уськӧдчӧ ворсны чачаясӧн. Ворсӧ неваляшкаӧн, сэсся машинаӧн, металлофонӧн да с.в.) Вот эськӧ миян вӧрса садъяд кӧ татшӧм мича чачаястӧ лӧсьӧдны!
Нуӧдысь (сералігмоз). Но, ылаліс тай миян ошкильӧй-мошкильӧйыд мича чачаяс дінад. Кыскынысӧ на дінысь он вермы. Висьтав, Варгыльӧй, воис-ӧ сьӧлӧм вылад миян детсадным?
Занятие помасигӧн челядь юксьӧны мӧвпъяснас Варгылькӧд. Висьталӧны, мый нӧшта ковмас вӧрса детсадйын. Козьналӧны ас киӧн вӧчӧм чачаяс. Сьылӧны либӧ кывзӧны «Музыка в коми детском саду» фонохрестоматияысь Г. Поповлысь да С. Головиналысь «Кыдзи олам садикын» сьыланкыв.

Кыдзи олам садикын

Кывъясыс Г. Поповлӧн
Сьыланногыс С. Головиналӧн

Шӧркодя, гажаа

1. Асывнас ме котӧрӧн челядь садйӧ локта,
Муса садлысь ӧдзӧссӧ нимкодьпырысь восьта.
Шуа: «Видза оланныд, менам муса чачаяс,
Нывкаяс да зонкаяс, миян кагульничаяс».

2. Физзарядка вӧчны ми радейтам зэв ёна.
Кӧсъям лоны винёлӧн, кӧсъям лоны ёнӧн.
Чӧскыд дука майтӧгӧн кекӧньясӧс мыська,
Сӧстӧм ваӧн пожъяла, ки чышкӧдӧн чышка.

3. «Бура сёям, тэрмасьтӧг», — кагульнича шуас.
Зіля нямам шыд да рок — ыджыда мед быдмам.
«Аттьӧ чӧскыд сёянысь», — видзысьяслы шуам.
Ворсігтырйи велӧдчам, йӧктігтырйи сьылам.

4. Быдтор кӧсъям тӧдны ми, быдтор кӧсъям кужны.
Кватитчам да... рыт нин со, гортӧ колӧ мунны.
«Аддзысьлытӧдз, — шуа, — менам муса чачаяс,
Нывкаяс да зонкаяс, миян кагульничаяс!»

МЫЙЛА ВУРГЫЛЬЛӦН ПИНЬЫС ВИСЬМӦМА?

(3–5 арӧса челядьлы)

Мог. Велӧдны челядьӧс овны сӧстӧма, тӧждысьны асланыс дзоньвидзалун вӧсна, ышӧдны кыкысь лун весавны пинь.
Ворсысьяс: нуӧдысь, Вургыль нима ошпи, челядь.

ЗАНЯТИЕ НУӦДАННОГ

Нуӧдысь. Видза оланныд, шонді югӧръяс, менам радейтана дзолюк-молюкъяс! Пуксьынытӧ удитінныд? Дасьӧсь кӧ, кывзӧй. Талунъя аддзысьлӧмнымӧс заводита татшӧм кывбурсянь:

Тӧдмаламӧй ставӧн вайӧ:
Збыль-ӧ миян Миша тайӧ?
Чужӧм-рожа бусӧсь, саӧсь,
Быттьӧ некӧн абу ваыс...

Тадзнад кутшӧм лоӧ олӧм?
Пыр жӧ мыссьыны, дерт, колӧ.
Мыссис, мыссис, любӧ — видзӧд,
Лои важсьыс шань да мича...

А. Уваров серти комиӧдіс Н. Щукин

Зарнияс, а тіян пӧвстын ставныд-ӧ сӧстӧмӧсь да мичаӧсь? Дурка олысьясыд эмӧсь абу? Час, видзӧдла став выланыд да донъяла...

Кылӧ таркӧдчӧм шы.

Нуӧдысь (чуймӧмӧн). Кодкӧ таркӧдчӧ али мый? Некодӧс тай нӧ, быттьӧ, ог виччысь талун. Пырӧй, пырӧй.

Пырӧ Вургыль нима ошпи.

Нуӧдысь (чуймӧмӧн). Вургыль, тэ али мый? (Нимкодя.) Видза олан, путкыль-муткыль!
Вургыль (жугыля). Видза оланныд, дзолюкъяс! Видза оланныд, Мария Ивановна!
Нуӧдысь (тӧждысьӧмӧн). А мый сэтшӧм жугыля чолӧмасян? Висьӧдчан али мый?
Вургыль (бӧрдӧмсорӧн). Пиньӧй висьмис. Инам ог ӧшйы. Войбыд эг узь. Вот и локті татчӧ. Гашкӧ, отсыштанныд кыдзкӧ, висьталанныд, мый меным вӧчны.
Нуӧдысь (тӧждысьӧмпырысь). Сӧветтӧ эськӧ, гашкӧ, сетам, Вургыльӧй, но висьмис кӧ нин пиньыд, куш сӧветнад оз лечмы. Ковмас тэнӧ врач дорӧ нулыны.
Вургыль (повзьӧмӧн). Ог, врач дорад ог мун! Доймас! Ме пола!
Нуӧдысь. Доймас кӧть оз, ковмас терпитыштны.
Вургыль (нораа). А мыйла эськӧ менам пиньӧй висьӧ, а тіян оз?
Нуӧдысь (велӧданапырысь). Вургыль ёртӧй, тэнад юалӧм вылӧ ме юалӧмӧн жӧ вочавидза. Юмовтӧ ёна радейтан? «Сникерстӧ», мороженнӧйтӧ, чупа-чупстӧ...
Вургыль. Да, да! Ёна радейта!!!
Нуӧдысь. А пиньтӧ кор бӧръяысьсӧ весавлін?
Вургыль (шензьӧ). Пинь весавлі? А мый сэсь весавнысӧ? Ог ӧд ёг либӧ няйт сёй.
Нуӧдысь (тӧждысьӧмпырысь). О-о, тэ тай, ошкӧй, аслад пинь йывсьыд унатор на, вӧлӧмкӧ, он тӧд! Пиньтӧ колӧ ичӧтсяньыд бура видзны. Сёйигад ӧд найӧ первой отсасьысьясыс.
Вургыль (чуймӧмӧн). Отсасьысьяс? (Дӧзмӧмӧн.) Мыйкӧ тай некутшӧм отсӧг на эг казявлы насянь-а? Висьнысӧ сӧмын и кужӧны.
Нуӧдысь. Энлы, энлы!!! Вай висьтав, кыдзи эськӧ пиньтӧгыд морковтӧ кутан сёйны?.. А-а-а? Пиньясыд крепыда курччӧны морковтӧ и сёркнитӧ. Мельнича моз изӧны сукартӧ и печенньӧтӧ. Килльӧны семечки, пурт моз вундалӧны яй да чери, нырӧны картупель.
Вургыль (мӧвпалігмоз). Да, сідз тай и вӧлӧма.
Нуӧдысь (велӧдӧмпырысь). Пиньясыдлӧн уджыс зэв сьӧкыд! Ёна и лоӧ налы мырсьыны. Шойччан лун ни праздник оз тӧдлыны. Сідзкӧ, пиньястӧ колӧ ёна видзны.
Вургыль. Тайӧ тай нӧ меным юрӧ весиг эз волы!
Нуӧдысь (велӧдӧмпырысь). Пиньясыд тӧждысьӧны миян дзоньвидзалун вӧсна! Сідзкӧ, и миянлы колӧ тӧждысьны на вӧсна!
Вургыль (ружтігмоз). Сэсся тай гӧгӧрвоны жӧ куті.
Нуӧдысь. Вай висьтав, колян кӧ шоныдінӧ калбас либӧ котлет, мый сыкӧд лоӧ?
Вургыль (тшапа). Тайӧ нӧ код оз тӧд? Тшыкас, номырӧссяс да и сісьмас.
Нуӧдысь. А мый лоӧ, пинь костад кӧ коляс сёян торйыд?
Вургыль. Сісьмас жӧ али мый?
Нуӧдысь. Пинь костӧ кольӧм ичӧтик печенньӧ либӧ кампет торйӧн дасьӧсь чӧсмасьны нӧшта на ичӧтджык ловъяс. Найӧ олӧны миян вом пытшкын и шусьӧны микробъясӧн.
Вургыль. Кутшӧм сэтшӧм гобъяс? Вом пытшкӧй ӧд абу вӧр, некутшӧм тшак на сэн эз быдмыв.
Нуӧдысь (велӧдӧмпырысь). Абу гобъяс, а микробъяс.
Вургыль (шензьӧмӧн). А кыдзи нӧ найӧ менам пинь костӧ веськаласны?
Нуӧдысь. Ичӧтик микробъясыд олӧны быдлаын. А пинь костъясад найӧ вӧрӧг моз дзебсясьӧны. Кодйӧны-гудйӧны аслыныс оланін. Пинь костӧ кольӧм сёян вылӧ вур-вар уськӧдчӧны да пӧттӧдзныс гажӧдчӧны-пируйтӧны.
Вургыль. Ой! Ме пола наысь!
Нуӧдысь. Полан кӧ, сідзкӧ, кывзы. Со менам сӧвет: он кӧ кӧсйы юксьыны микробъяскӧд юмовторйӧн, он кӧ кӧсйы вом пытшкад лӧсьӧдны налы оланін, радейтан кӧ тэ сӧстӧмлун да дзоньвидзалун, босьт пинь весалан тшӧтка да вӧтлы став микробсӧ!
Пиньясыд оз вермыны ас понданыс тӧждысьнытӧ! Налы колӧ отсавны! Весав найӧс рыт и асыв.
Вургыль (эскытӧг). И некор оз кутны висьны?
Нуӧдысь. Озджык, дерт.
Вургыль (гораа, нимкодьпырысь). Ёртъяс, ставныд кыланныд? Кодлӧн абу на пинь весалан тшӧтканыд, талун жӧ бать-мамнытӧ корӧй ньӧбны сійӧс. Талунсянь жӧ и заводитӧй весавны пиньнытӧ, а то (мыкталӧмӧн) менсьым моз жӧ микробъясыд висьмӧдасны найӧс.

Нуӧдысь (радпырысь). Со кутшӧм бур сӧвет тэ сетін дзолюкъясыдлы. Сідзкӧ, бура гӧгӧрвоин менӧ. А ӧні вай янсӧдчам нывкаяскӧд да зонкаяскӧд да мунам врач дорӧ бурдӧдны висьысь пиньтӧ.
Вургыль. Аддзысьлытӧдз, ёртъяс.

Воспитательлы тӧд вылӧ.
Тайӧ занятиесӧ нуӧдӧм бӧрын воспитатель челядькӧд аддзысьлӧм могысь корӧ пинь бурдӧдысь врачӧс. Сійӧ стӧчджыка да паськыдджыка висьталӧ челядьлы пинь весалӧм йылысь, дзоньвидзалун да сӧстӧмлун йылысь.

ӦТА-МӦД ДОРӦ ВОЛЫСЬӦМ

(4–5 арӧса челядьлы)

Мог. Ышӧдны челядьӧс ёртасьны ӧта-мӧдкӧд, кужны ӧтув ворсны-гажӧдчыны, нуӧдны лӧсялана ёртасян сёрни.
Коланатор: тшай юан сервиз, паньяс, сакар, тшай пачка, магнитофон, «Музыка в коми детском саду» фонохрестоматияысь С. Поповлӧн да С. Головиналӧн «Коз коль» сьыланкыв.
Ворсысьяс: нуӧдысь, Китш-Котш нима катша, Варгыль нима ошпи.

ЗАНЯТИЕ НУӦДАННОГ

Нуӧдысь. Видза оланныд, дона челядь! Чолӧм, Катша да Варгыль!
Ставӧн. Видза оланныд, ёртъяс!
Нуӧдысь. Кымынӧн ми талун чукӧрмим! Варгыльыд со весиг слӧймӧдчӧма.
Катша. А ме — Китш-Котш! Важӧн нин эг волы! Ог вӧлі эшты. Юр выв тыр удж!
Нуӧдысь. Но тэ и Китш-Котш! Локтінныд кӧ, вай тшай юамӧй.
Варгыль. Ок, ёна радейта тшайтӧ юны! Нӧшта юмовтор кӧ эм! (Яндысигмоз.) Кампет ли, ӧмидза варенньӧ ли...
Катша (ӧлӧдігмоз). Кампет ковмӧма! Сакарыс на тэныд шогмас!
Варгыль (нерӧ). Аслад эськӧ дульваыд петӧ жӧ кампет вылад да! Ог бара-й пӧсь тшайсьыд ме ӧткажитчы. Кӧть нин шонавла. Косьтысьышта да-й. А то апрель тӧлысьыд менсьым гачӧс кӧтӧдӧма.
Катша (шензьӧ). Гачтӧ кӧтӧдӧма? Пӧръялан, ог верит. Час, видла. Ой, дзик ва!
Нуӧдысь (сералігмоз). Кӧтӧдӧма, кӧтӧдӧма. Та йылысь весиг мойдкыв эм. Мӧдысь мойдышта.
Варгыль. Кӧть нин висьталӧй, сідзкӧ, этійӧ Катшаыслы, мыйла гачӧй ва. Да и челядь ме йылысь мыйкӧ лёктор думыштасны.
Нуӧдысь (сералігмоз). Висьтала, инӧсь. Тулыс воис, шоныдсӧ вайис. Шондіыс пӧжӧ, лымсӧ сывдӧ. А лым сылӧм ваыс ош гуӧ йиджӧ-визувтӧ. Тадзи и садьмӧдӧ ошъястӧ. Чеччӧй пӧ, тырмас узьныд. Гачныд кӧтасис! Сідз абу, Варгыль?
Варгыль. Сідзи.
Нуӧдысь. Вайӧй сэсся пызантӧ лӧсьӧдам, тшайыд кӧдзалас. Катша, кымынӧнӧсь ми, лыддьы.
Катша. Пуксям да, небось, тыдовтчас, кымынӧнӧсь.
Нуӧдысь. А кодлыкӧ кӧ чашка-блюдйыс оз тырмы?
Катша. Збыль. А тайӧ меным весиг юрӧ эз волы. Час, лыддя: ӧти, кык, куим. Куимӧнӧсь ми.
Нуӧдысь. Бур. Ӧні пукты пызан вылӧ сы мында жӧ чашка, блюд да пань. А сэк кості «Коз коль» сьыланкыв кывзыштам.

Юргӧ «Музыка в коми детском саду» фонохрестоматияысь С. Поповлӧн да С. Головиналӧн «Коз коль» сьыланкыв.

Варгыль. Кутшӧм мыла да гажа сьыланкывйыс. Кокӧй ачыс йӧктӧ. Тшӧктӧм оз ков.
Катша (збоя). А ме весиг сьыланногсӧ велалышті. Час, сьылышта. (Сьылыштӧ.)
Варгыль. Коді тайӧ сьыланкывсӧ лӧсьӧдіс?
Нуӧдысь. Кывъясыс Серафим Поповлӧн, сьыланногыс Светлана Головиналӧн. (Кисьталӧ тшай.) А ӧні пуксям пызан саяс.

Ставӧн ӧтлаын юӧны тшай.

Варгыль. Кутшӧм чӧскыда тшайтӧ заваритӧмныд!
Нуӧдысь. Аттьӧ, Варгыль, ошкыштӧмсьыд. А ті тӧданныд, кыдзи менам татшӧм чӧскыд тшайыс артмис?
Катша. Тӧдам. Ньӧбан тшай пачка, пуктыштан этшаник кос тшайсӧ дзоля тшайникӧ,... а сэсся... сэсся...
Варгыль. ... а сэсся ме ачым аддзывлі. Ті кисьтінныд сэтчӧ пуан ва да вевтӧн вевттинныд.
Катша. А сэсся тшайниксӧ шапкаӧдінныд. (Шензьӧмӧн.) Но ме некыдз ог гӧгӧрво, мыйла тшайникыслы шапкаыс ковмӧма? Кынмӧ али мый сійӧ? Гашкӧ, тшапитчӧм ради?
Нуӧдысь (сералӧ). Оз! Кор шапкаӧдан тшайниксӧ, пӧсь руыс оз пет ортсӧ, а тшайыс бура пӧжсьӧ. Вот и чӧскыд артмӧ.
Варгыль. Ёна чӧскыд! (Тяпкӧдчӧ.) Дзик ма кодь.
Катша (завидьтӧмпырысь). Дас сакар нин, гашкӧ, пуктін да, дерт. Горшасьӧмыдла регыд вом пытшкыд клеясяс.
Варгыль. Ме ог горшась! Некыдзи ог гӧгӧрво, кытчӧ сакарыс вошӧ? Чӧвта чашкаӧ, здук мысти видзӧдла — чашка пыдӧсас нинӧм абу. Мӧд тор чӧвта, видзӧдла да — бара нинӧм абу!
Катша (сералӧ). Серам петкӧдлан, Варгыль. Сакарыд ӧд ваад сылӧ! Сійӧн и юммӧ тшайыс. Кымын унджык пуктан сакарсӧ, сымын юмовджык лоӧ. Паньнад на пыр гудрасян чашкаад, а сакарыд тадзтӧ ӧдйӧджык на сылӧ.
Варгыль. А-а-а! Мыйла, мися, и чӧскыдджык и чӧскыдджык лоӧ! (Тяпкӧдчӧ.)
Нуӧдысь. Но, сэсся талунсянь тӧдны кутан. Сакарыд тшай стӧканад оз вош, а сылӧ. Юммӧдӧ тшайтӧ.
Варгыль. Ма кодь жӧ чӧскыд лоӧ!
Нуӧдысь. Ті висьталінныд нин, мый тшай пачкатӧ лавкаысь ньӧбӧны. А лавкаас нӧ кытысь вайӧны? Кыдзи сійӧс вӧчӧны?
Варгыль. Ме бара-й ог тӧд.
Нуӧдысь. Ме кисьтышта кос тшайсӧ блюдйӧ. Видзӧдлӧй. Кыдз ті чайтанныд, мыйысь артмӧма тшайыс?
Катша. Ме чайта да,... тайӧ ... косьтӧм кор, гашкӧ да, ... гашкӧ и, турун да?
Нуӧдысь. Китш-Котш, а тэ тӧдін! Збыль, тшайыд — сійӧ быдмӧг.
Варгыль. Быдмӧг? Первойысь кыла!
Нуӧдысь. Да, тшайыд — быдмӧг. И быдмӧ сійӧ пуясӧн да кустъясӧн. Дӧзьӧриттӧг тшай пуыд вермӧ быдмыны льӧм пуысь да пелысьысь джуджыдджыка. Коръясыс сылӧн менам ки пыдӧс ыдждаӧсь, небыдӧсь...
Варгыль. Вӧрын ола да некор на тшай пу ни куст эг аддзывлы.
Нуӧдысь (велӧдӧмпырысь). Он и аддзы. Тайӧ быдмӧгыс зэв ёна кӧдзыдсьыд полӧ. Тшай кустъясыд быдмӧны сӧмын шоныд муясын.
Катша. Сідзкӧ, миян войвылад оз и быдмы, лунвылын сӧмын быдмӧ?
Нуӧдысь. Да, Катша. Молодеч!
Варгыль. Сідзкӧ, тшай коръяссӧ татшӧм пусьыс да кустсьыс и нетшкӧны?
Катша. Да! Чукӧртасны, а сэсся косьтӧны. Вот тэныд и тшай!
Нуӧдысь. Ме сӧмын содтышта, мый йӧзыс тшайыдлы ыджыд пуӧдзыс оз лэдзны быдмынысӧ, вожъяссӧ тшӧтшӧдӧны. И артмӧ ляпкыд куст. Тадзи кокниджык корсӧ чукӧртны. А коді тіян пиысь тӧдӧ, кутшӧм тшай пырджык радейтлісны юны миян войвылын? Гашкӧ, кывлінныд пӧч-пӧльныдлысь?
Катша. Кывлывлі. Слӧна тшай пӧ тай колӧ. А тіян тшайныд слӧна жӧ! То, пачкаас слӧнӧс жӧ серпасалӧма.
Нуӧдысь. А кӧні быдмӧма тайӧ тшайыс? Коді шыпасъястӧ тӧдӧ, лыддьӧй.

Челядь лыддьӧны да висьталӧны, мый тшайсӧ быдтӧмаӧсь Индияын.

Нуӧдысь. Со кутшӧм ылысянь тшайтӧ вайӧмаӧсь! Индияысь! Сэні во гӧгӧр чӧж шоныд. Кыкысь-куимысь вонас чукӧртӧны урожайсӧ...
Катша (радпырысь). Кутшӧм гажа да чӧскыд талунъя аддзысьлӧмным артмис!
Нуӧдысь. Кажитчис тшай юӧмыд?
Ставӧн. Да-а!
Варгыль. И сёрнитӧм-варовитӧмным сьӧлӧм вылӧ воис!
Катша. И сьыланкыв кывзӧмыд! Ывлаас пета да ёна и сьыла!
Варгыль. А меным медся ёна татшӧм ёртасьӧмыс сьӧлӧм вылӧ воӧ, (гусьӧнджык) юмов тшайыд да.

Аддзысьлӧмсӧ позьӧ помавны ӧтлаын тшай юӧмӧн, сьылӧм-гажӧдчӧмӧн.

Ёртасян сьыланкыв

Кывъясыс Я. Акимлӧн
Сьыланногыс В. Герциклӧн

1. Китӧ сылы ӧдйӧ сет, кодлы отсӧг колӧ.
Он кӧ отсасьнытӧ пет, зэв омӧля олан.
Омӧля, омӧля, омӧля тэ олан! — 2-ысь.

2. Колӧ овны, челядь, сідз, мед оз лӧгась некод.
Асьтӧ моз жӧ ёрттӧ видз, коді олӧ тэкӧд.
Ёрттӧ радейт, ёрттӧ видз, коді олӧ тэкӧд! — 2-ысь.

Комиӧдіс С. Попов

СИКТСА ДЕТСАДЛӦН ВИСЬТАСЬӦМ

(4–6 арӧса челядьлы)

Мог. Ышӧдны челядьӧс видзны-дӧзьӧритны ассьыныс детсаднысӧ, тӧждысьны быдмӧгъяс да детсадйын олысь пемӧсъяс вӧсна.
Коланатор: «шыа письмӧ», магнитофон, ыджыд конверт, альбом, фотографияяс.
Ворсысьяс: нуӧдысь, Китш-Котш нима катша.
Водзвыв удж. Сёрнитчыны орчча сиктса детсадкӧд письмӧасьӧм йылысь.

ЗАНЯТИЕ НУӦДАННОГ

Нуӧдысь. Видза оланныд, менам мича мольяс, юмов оз тусьяс!
Катша. Китш-котш! Видза оланныд, нывкаяс да зонкаяс! Мый ме талун вайи! Час, пеляныд вашкӧда! (Вашкӧдӧ-висьталӧ. Висьталӧмсьыс сӧмын «конверт» кыв позьӧ гӧгӧрвоны.)
Нуӧдысь (сералігмоз). Ой, Китш-Котш, тэнад вашкӧдӧмсьыд весиг пель пытшкӧй гилявны кутіс! Зэв тай нӧ збой овлывлан, а талун повзьӧмыд кутшӧмкӧ конвертысь!
Катша (полӧмпырысь). Тіянлы лӧсьыд шунытӧ, а меным сёысь, ... абу ... «миллёнысь» ковмис шойччыны, мед не уськӧдны сійӧс. То кутшӧм ыджыд да сьӧкыд! (Гусьӧник, вашкӧдігмоз.) ...Да и код тӧдас, мый сэтчӧ сэтшӧм сьӧкыдторсӧ сюйӧмаӧсь!
Нуӧдысь. Гашкӧ, тэ весьшӧрӧ майшасян, Китш-Котш. Сьӧкыдторйысь повзьӧмыд! Вай восьтам да и видзӧдлам, мый сэні сэтшӧмыс.

Нуӧдысь восьтӧ конвертсӧ.

Катша (нимкодя). О-го! Кутшӧмкӧ мича альбомъяс! А альбом кышсӧ серпасӧн на мичмӧдӧмаӧсь!
Нуӧдысь (сералігмоз). А тэ полан вӧлі. Вот мыйла конвертыд сьӧкыд вӧлӧма!
Катша. Китш-котш! Фотокарточкаяс на эмӧсь да-й!
Нуӧдысь. Вай жӧ дзолюкъястӧ тӧдмӧдам, кодсянь да кытысь татшӧм аслыспӧлӧс письмӧыс воӧма.
Катша. Вай, вай. Со кутшӧмкӧ кассета на конвертас весиг эм!
Нуӧдысь. Миян ӧд эм магнитофоныд, вай кывзыштам.

Юргӧ «шыа письмӧ».

«Пыдди пуктана челядь, быдмысь войтыр! Видза оланныд! Вай тӧдмасям. Ме — Межадорса «Сьӧлӧмшӧр» нима детскӧй сад. Аслам письмӧын ме висьталышта, кыдзи мунӧ ме пытшкын олӧм-вылӧмыс миян сиктса посни челядьлӧн...»

Катша (шензигмоз). Мый нӧ тайӧ? Садйыс ачыс али мый сёрнитӧ? Письмӧтӧ гижӧма и!
Нуӧдысь. Сідзи тай, тыдалӧ, артмӧ.
Катша (чуймӧмӧн). Китш-котш! Но и дивӧ! Вот и дивӧ! Керка-стрӧйбаыд нин гижны-сёрнитны босьтчӧма. Сійӧ ӧд абу ловъя!?
Нуӧдысь. Да, Китш-Котш, татшӧм письмӧыд миянлы эз на волы.
Катша (чуймӧмӧн). Ничего себе! Детсад пытшкад челядь котралӧны, чеччалӧны, сёйӧны, юӧны, узьӧны, ворсӧны, а весиг оз, вӧлӧмкӧ, и тӧдны, мый детсад керка-стрӧйбаыд ставсӧ аддзӧ да кылӧ! Но и мый сійӧ миянлы водзӧ висьталас?

Водзӧ юргӧ «шыа письмӧ».

«Медводз окота висьтавны, кыдзи верстьӧ йӧз и посни войтыр радейтӧны да дӧзьӧритӧны вӧр-ва. Таво тулыснас менам сад йӧрӧ садитісны 18 сус пу ...»

Катша. Сус путӧ ме тӧда. Корсюрӧ сылӧн лапъяс вылас шойччывла.

Водзӧ юргӧ «шыа письмӧ».

«... 10 кыдз пу, 4 тусяпу. Бать-мамкӧд ӧтвылысь вӧрысь вайисны да садитісны 5 сэтӧр куст да ӧти сирень. Сідзкӧ, регыдъя кадӧ ме гӧгӧр быдмас веж сад. Сӧстӧмджык лоӧ сынӧдыс. Челядь кутасны чӧсмасьны вотӧсӧн.
Гожӧмнас ме гӧгӧр зэв жӧ гажа овлывлӧ! Потшӧс пӧлӧн дзоридзалӧ уна рӧма люпин. Ӧшинь улӧ челядь кӧдзлӧны виж юра мича ноготки. Гожӧмбыд ме зарни кытшын моз сулала. А челядьыд, менам сьӧлӧмшӧръяс, тӧдӧны нин, мый дзоридзтӧ оз позь нетшкыны да лёк ногӧн талявны. Ичӧт кекӧньнаныс сӧмын и малыштлӧны дзоридзьястӧ.
Быд тулыс пуктӧны град выв пуктас. Челядь асьныс кӧдзӧны, киськасьӧны, весалӧны ёг турунсӧ. А арнас босьтӧны озыр урожай. Веситігас ме весиг шензи. Со мыйта лоӧма: картупельыс — 500 кило...»

Катша (шензьӧмӧн). Витсё кило пӧ! Сы мында!
Нуӧдысь. Вот кутшӧм зіль да уджач челядь Межадорса «Сьӧлӧмшӧр» садйын олӧны. Вай водзӧ кывзам.

Водзӧ юргӧ «шыа письмӧ».

«... лукыс — 26 кило, морковыс — 15 кило, ӧгурцыыс — 40 кило, свеклӧыс — 20 кило, помидорыс — 18 кило, капустаыс да сёркниыс — 10 килоӧн, укропыс — 2 кило...»

Катша. Вот тайӧ да! Эта мында!!! Та мынданад тӧвбыд позьӧ чӧсмасьны!
Нуӧдысь. Сідз, дерт. Прӧста ӧд оз шуны, тувсов луныд пӧ во гӧгӧр чӧж вердӧ.

Водзӧ юргӧ «шыа письмӧ».

«... Сёян лӧсьӧдны миян челядь отсасьӧны жӧ нин. Видзӧдлӧй, со Сёма морковысь вӧчӧ жирафӧс. Тайӧ жирафсӧ мичмӧдӧм ради пуктасны винегрет веркӧсӧ...»

Нуӧдысь петкӧдлӧ колана фотография.

Катша. Да, да. Тонӧ тай, фото вылас! Кутшӧм кузь голяа жирафӧс Семёныд вӧчӧма. А мӧд зонка мыйкӧ пуртӧн вундалӧ. А-а-а, свеклӧ!
Нуӧдысь. Винегрет тыра тасьтісӧ свеклӧ торъясӧн баситӧ-мичмӧдӧ. Вай водзӧ кывзам.

Водзӧ юргӧ «шыа письмӧ».

«...Окота ошйысьыштны, мый миян челядь витамина быдмӧгъястӧ оз сӧмын гожӧмнас быдтыны. Февраль тӧлысьӧ нин кӧдзӧны ящикъясӧ укроп, петрушка, салат да лук.
Таво гожӧм воспитательяс выльмӧдісны детсадйысь «вӧр-ва пельӧсъяс». Быд татшӧм пельӧсын эмӧсь ловъя пемӧсъяс. «Донаяс» челядь котыр дӧзьӧритӧ хомякъясӧс — еджыд шыръясӧс. Челядь вердӧны, юкталӧны найӧс, весалӧны оланінсӧ. Луннас некымынысь лэдзлывлӧны хомякъяссӧ котралыштны-гуляйтыштны...»

Катша. Видзӧдлӧй, видзӧдлӧй фотосӧ! Зонпосниыд пызан гӧгӧр чукӧртчӧмаӧсь, а шырпияныс пызан вывтіыс котралӧны.

Нуӧдысь петкӧдлӧ колана фотография.

Нуӧдысь. Татшӧм посньыдикӧсь!
Катша. Ӧтиыс руд, а мӧдыс дзик еджыд.
Нуӧдысь. Час, лыддям, мый фото мышкас гижӧма. А-а-а, тайӧ пӧ Тіч да Точ.

Водзӧ юргӧ «шыа письмӧ».

«... А «Оз тусьяс» челядь котырлӧн медся радейтанаыс да мусаыс — Лариса...»

Катша. Кутшӧм сэтшӧм Лариса? Пемӧсъяс йылысь тай нӧ вӧлі висьталӧ-а?

Водзӧ юргӧ «шыа письмӧ».

«...Тайӧ Ларисаыс — кузь бӧжа, шыльыд гӧна, ёсь ныра, сьӧд моль кодь синма крыса. Лариса нима крыса дзонь во нин олӧ миян садйын. Со кутшӧм збоя пукалӧ Андрейлӧн пельпом вылас...»

Катша. То, то, снимайтчӧмаӧсь весиг. (Петкӧдлӧ фотография.) Андрейыс оз пов. Мужик морт крысаысь оз жӧ кут повны! А нывкаяс, кӧнкӧ, полӧмнысла чилзӧны-горзӧны...
Нуӧдысь. Ӧвсьыв, Катшаӧй. Вай водзӧ кывзыштам.

Водзӧ юргӧ «шыа письмӧ».

«... «Шӧвктугъяс» челядь котыр видзӧны Тишка нима кроликӧс. Тишкаыс дзик кань моз олӧ. Клеткасьыс лэдзасны да, детсад пасьталаыс котралӧ. Полӧмтӧ оз тӧд. Быд пельӧсӧ нырсӧ сюйлас. Медся ёна Тишкаӧс радейтӧ Алёша. Сійӧ лун-лун ворсӧ Тишкакӧд. Со тадзи и олӧны-ёртасьӧны дзолюкъяс да пемӧсъяс. А ті, челядь, кыдзи садъяд оланныд? Гижӧй миянлы. Виччысям тіянсянь вочакыв. Межадорса «Сьӧлӧмшӧр» детсад».

Катша. Вот тайӧ и письмӧ!
Нуӧдысь. А ті чайтінныд, керка-стрӧйбаыд оз куж гижнытӧ. Со кутшӧм лӧсьыда гижӧма. Радейтана да мелі кывъясӧн висьталӧма аслас ичӧт олысьяс йылысь.
Катша. Шань дзолюкъяс, сідзкӧ, Межадор садъяд олӧны.
Нуӧдысь. Детсадйын видзӧны-дӧзьӧритӧны пемӧсъясӧс, гажӧдӧны ӧшинь увсӧ, быдтӧны град выв пуктас. Пыдди пуктӧны мӧда-мӧднысӧ.
Катша. Весиг стрӧйба вӧснаыс тӧждысьӧны. Аслас письмӧас Детсад весиг оз норась некод вылӧ. Сідзкӧ, челядьыд джоджсӧ оз няйтчӧдны, ӧшинь-ӧдзӧссӧ оз лякӧсьтны. И стенъяссӧ сӧстӧма видзӧны. А ті, вильышпозъяс, бура жӧ видзанныд ассьыныд детсаднытӧ?

Челядь юксьӧны мӧвпъяснаныс. Позьӧ гижны воча кывъя письмӧ Межадорса детсадйӧ.

ӦНИСЬ ДЯДЬКӦД ТӦДМАСЬӦМ *

• Ӧнись дядь йылысь мӧвпсӧ босьтӧма Г. Поповлӧн «Сьыланкыв чукӧр» небӧгысь (Сыктывкар, 1996 во, 18 л.б.).

(4–6 арӧса челядьлы)

Мог. Велӧдны челядьӧс пыдди пуктыны олӧма йӧзӧс, донъявны налысь олан сямсӧ да киподтуйсӧ.
Коланатор: нянь тэльӧб, нянь зыр, кӧвдумъяс, самӧвар, шом, сэтӧра тшай.
Ворсысьяс: нуӧдысь, Ӧнись дядь, Китш-Котш нима катша, челядь.
Водзвыв удж. Быд сиктын эм киподтуя, енбиа морт. Позьӧ водзвыв сёрнитчыны сы ордӧ гӧсьтитны ветлӧм йылысь. Позьӧ аддзысьлӧмсӧ вӧчны детсадса «коми пельӧсын».

ЗАНЯТИЕ НУӦДАННОГ

Нуӧдысь. Видза оланныд, муса нывкаяс да зонкаяс!
Катша (дзебсясигмоз, тэрыба вашкӧдӧмӧн). Юалӧй, юалӧй ӧдйӧджык, коді локтіс талун дзолюкъяс дорӧ.
Нуӧдысь (сералігмоз). Дзолюкъяс, тӧдмалӧй, коді воис тіян дорӧ: кузь бӧжа, сьӧд юра, еджыд морӧса?..
Катша. Китш-котш! Тӧдінныд энӧй? Ме, ме тайӧ кузь бӧжаыс да сьӧд юраыс.
Нуӧдысь. Кыдз нӧ тэнӧ дзолюкъясыд оз тӧдны! Татшӧм збой да быдтор тӧдысь лэбачтӧ пыр и тӧдмалісны.
Катша. Ме кывлі, мый ті кӧсъянныд талун гӧсьтитны ветлыны. Босьтӧй менӧ тшӧтш! Ок, кутшӧма ме гӧсьтитнытӧ радейта!!!
Нуӧдысь (сералігмоз). Но и Катша! Ак тэ, кузь бӧж! Тэнад тӧдлытӧмторйыд нинӧм жӧ нин абу. Да, збыль, донаяс, талун ветлам ми Ӧнись дядь ордӧ гӧсьтитны.
Катша. А коді нӧ сійӧ Ӧнись дядьыс?
Нуӧдысь. Миян сиктын олӧ зэв шань да бур сьӧлӧма пӧль — Анисим Петрович. Сиктсаяс, гырысь и посни шуӧны сійӧс Ӧнись дядьӧн. Ӧнись дядь пӧрысь нин, но зэв на ён да уджач. Кыдзи ачыс шулывлӧ, сирӧд мыр кодь пӧ. Зэв киподтуя, мастер морт, быдтор сяммӧ вӧчны. Сиктын сійӧс ыдждӧдлӧны зарни киа мортӧн. Вӧчас сюмӧда-пуа кӧлуйтӧ да нӧшта на и серпасалас быдсяма дивӧ кодь серпаснас. Любӧ киад босьтнытӧ. Синмыдлы и лолыдлы долыд.
Катша. Быдлаті лэбалігад ме аддзывлі жӧ сюмӧдсьыд да пусьыд вӧчӧмтортӧ: печкантӧ и чӧрстӧ, чумантӧ и пестертӧ, туистӧ и лагунтӧ. Найӧс, гашкӧ, Ӧнись дядьыд жӧ вӧчлӧма?
Нуӧдысь. Гашкӧ, и сійӧ. А медся ёна радейтӧны Ӧнись дядьӧс сиктса челядь. Уна и ворсантор вӧчліс посни войтырлы кужысь мортыд. Кодкӧ да кодкӧ пыр бергалӧ пӧль дорын, видзӧдӧ сылысь лӧсасьӧм-вӧласьӧмсӧ. Уна зонпосни кӧсйӧны лоны сы кодь жӧ мастерӧн, быдтор кужысьӧн, киподтуяӧн.
Катша (ышловзьӧмӧн). Кутшӧм окота и меным лоны мастерӧн да быдтор кужысьӧн!
Нуӧдысь. А вӧчасигмозыс Ӧнись дядьыд пыр мыйкӧ мойдӧ-висьталӧ сы гӧгӧр бергалысь челядьлы. Уна мича коми мойд да нӧдкыв тӧдӧ сійӧ, велӧдӧ зонпосниӧс лоны сюсь вежӧраӧн, повтӧмӧн да бур сьӧлӧмаӧн.
Катша. Вай, сідзкӧ, ӧдйӧджык нин мунам Ӧнись дядь ордад.
Нуӧдысь. Вай, сідзкӧ, мӧдӧдчамӧй.

Мунӧны Ӧнись дядь ордӧ.

Нуӧдысь. Со и Ӧнись дядьыдлӧн керкаыс. (Таркӧдчӧ ӧдзӧсӧ.) Ӧнись дядь, позьӧ оз пырны? Видза оланныд!
Ӧнись дядь. Позьӧ, позьӧ. Локтӧй, пырӧй. Менам ӧдзӧсӧй локтысь йӧзлы пыр восьса. Шойччӧй-шонтысьӧй, пуксьӧй лабичас. Дона гӧсьтъясӧн лоанныд. Менӧ, пӧрысь мортӧс, гажӧдыштанныд. (Вомгорулас сьылӧ-мургӧ «Шондібанӧй олӧмӧй».)
Катша (гӧгӧрбок видзӧдалігмоз). Ӧнись дядьыд бара нин мыйкӧ мастеритӧ-вӧчӧ.
Ӧнись дядь. Пӧрысь синнад, гашкӧ, ог ставнытӧ и тӧд да. Вай висьтасьӧй, кодлӧн ті лоанныд?

Челядь висьталӧны бать-мам да пӧль-пӧч йывсьыныс.

Ӧнись дядь. О-о! Ставнытӧ тай, вӧлӧмкӧ, тӧда. Ыджыда нин и быдмӧмныд! Со ӧд ті кутшӧм востерӧсь да визулӧсь. Челядь дырйиыд пӧ и оландырйыс, важ йӧз шулӧмаӧсь. (Ышловзигмоз.) А ме муланьыс нин сӧмын быдма, винёв пу моз дзурта да ола. Томдырйитӧ уна и вӧрса ордым талявлі. Вӧравлі-кыйсьывлі. Уналы и керка-карта лэптывлі. Ми коддьӧмыдлы сюрліс быдсяма уджыс. Вын-эбӧсыд бырӧ тай, а киыдлы пыр на удж колӧ.
Нуӧдысь. Киыд кӧ эм, уджыд, майбыр, сюрас. А мастер мортыдлӧн киыс быдлаӧ сибалӧ.

Челядь видлалӧны Ӧнись дядьлысь вӧчӧмторъяссӧ: тасьті-пань джадж, залавка, лабич, пуысь да сюмӧдысь вӧчӧм дозмук да с. в.

Катша. Со, со, видзӧдлӧй, нянь дозсӧ кутшӧм мичаа вӧчӧма! Пуысь. А сакар дозсӧ сюмӧдысь кыӧма.
Ӧнись дядь. Ак, мокасьтыд, пӧрысьыдлӧн менам дзикӧдз вуні. Няньтӧ казьтыштінныд да, вӧлисти дум вылӧ уси. Менам ӧд пачын кӧвдум пӧжассьӧ. Нолтӧ, коді медся востер, кыскалӧй пачсьыс кӧвдумсӧ нянь зырнас.
Нуӧдысь. Часлы, ме видла кыскавны. Ок, и мичаа кӧвдумъясыд банйӧмаӧсь.
Катша. А дукыс кутшӧм чӧскыд!!! Ӧнись дядьыд быдтор сяммӧ вӧчны, весиг няньтӧ со кутшӧм чӧскыда пӧжалӧма!
Ӧнись дядь. А самӧварӧй нӧ оз на пузьы? Нолтӧ, збой лэбач, видзӧдлы, шомсӧ лӧдышт. Пӧльышт ли мый ли увсяньыс, самӧвар рузьӧдыс. Лягуша кӧ нин пырӧма-а, сы дыра оз пузьы.
Катша (самӧвар дорын ноксигмоз). Час, час, регыд нин пузяс...
Ӧнись дядь. Вай, инӧсь, пуксьӧй пызан саяс да пӧсь няньнас тшай юамӧй. Тшайыд менам сэтӧр корйӧн заваритӧма. Зэв чӧскыд кӧра. Тайӧ самӧварыс менӧ уна во нин юктӧдӧ пӧсь тшайнад.

Юӧны тшай. Юигмозыс Ӧнись дядь нӧдалӧ нӧдкывъяс: «Лун кежлӧ ӧтчыд сёйлӧ» (пач), «Залавка тыр гӧрд чипан» (пачын ӧгыр), «Мамыс кыз-кыз, батьыс кузь-кузь, челядьыс мичаысь-мичаӧсь» (пач, труба, биа ӧгыр), «Быд керкаын ош лапа» (пач лыс), «Нёль вок ӧти вевт улын олӧны» (пызан), «Мича-мича ныв да шом сьӧлӧма» (самӧвар.)

Нуӧдысь. Ӧнись дядь, сё пасибӧ гӧсьтитӧдӧмсьыд.
Катша. Аттьӧ, Ӧнись дядь.
Ӧнись дядь. И тіянлы пасибӧ, мый он вунӧдӧй менӧ. А дзолюкъяслы сиа, медым быдмисны шаньӧн, тӧлкаӧн да зільӧн. Медым радейтісны Чужан мунымӧс, коми кывнымӧс.
Нуӧдысь. Ӧнись дядь, сэсся и ми корам тэнӧ гӧсьтитны волыны. Тӧдам, тэ мастера кужан мойдны. А посни войтырыд ёна мойдкывъястӧ радейтӧ.
Ӧнись дядь. Вола, инӧсь, вола. Аттьӧ корӧмсьыныд. Но и ті эн вунӧдӧй менӧ да водзӧ волывлӧй. Том йӧз дінад и пӧрысь мортыд томмывлӧ.
Нуӧдысь. Аддзысьлытӧдз, Ӧнись дядь. Ми челядькӧд садйын серпасалам тэ ордӧ гӧсьтитны волӧмнымӧс.
Катша. А мӧдысь аддзысьлігӧн петкӧдлам тэныд став серпассӧ. Сідз ӧд? Став бурсӧ!

Ӧнись дядькӧд аддзысьлӧм-тӧдмасьӧм бӧрын челядь серпасалӧны гӧсьтитны ветлӧмсӧ.

КИТШ-КОТШЛЫ ВЫЛЬ САРАПАН ВУРӦМ

(5–6 арӧса челядьлы )

Мог. Гӧгӧрвоӧдны, мый сӧстӧм паськӧма морт пыдди пуктӧ асьсӧ и мукӧд йӧзсӧ. Ышӧдны челядьӧс видзны да дӧзьӧритны ассьыныс паськӧмнысӧ.
Коланатор: вурсянторъяс: сунис, ем, ножич; уна рӧма дӧра торъяс, уна рӧма кабала, сарапан мыгӧръяс, уна рӧма краска, карандаш, фломастер.
Ворсысьяс: нуӧдысь, вурсьысь, Китш-Котш нима катша, челядь.
Водзвыв удж. Сиктса вурсянінын сёрнитчыны Катшалы сарапан вурӧм йылысь.

ЗАНЯТИЕ НУӦДАННОГ

Катша пукалӧ пызан сайын да «дӧмӧ» ассьыс сарапансӧ.
Катша (майшасигмоз). Китш-котш! Артмис кӧть эз сэсся. Кыдзи артмис, сідзи и артмис. (Повзьӧмпырысь.) Ой, кодкӧ, кылӧ, локтӧ. Час, ӧдйӧ пасьтала да, дӧмӧмсӧ некод оз и казяв. (Сарапанасьӧ.)
Нуӧдысь (пыригмоз). Мый нин сэні, Китш-Котш, ныр улад броткан? (Чуймӧмӧн.) О, суниса ем, ножич? Вурсьыны али мый лӧсьӧдчин? (Челядьлы.) Видза оланныд, менам оз тусьяс!
Катша (тэрыба). Видза оланныд, ставныд!
Нуӧдысь (шензьӧмӧн). Китш-Котш, мый нӧ тэ аслад мича сарапаннад вӧчӧмыд?!
Катша (яндысигмоз). Мый вӧчи, мый вӧчи?! Дӧми! Тіян локтӧдз эськӧ кӧсйи помавны да, эг удит. Муртса эськӧ и кольыштіс да. А мый нӧ? Лётъялӧ али мый кыткӧ?
Нуӧдысь (сералігмоз). Но и дӧмсьысь! Эк, Катша тэ, Катша!
Катша. А мый нӧ, косяссис да... Быдӧнкӧд тадзтӧ вермас лоны. Тіян али мый асланыд некор нинӧм эз косясьлывлы?
Нуӧдысь. Но, эн дӧзмы. Ачыд на босьтчӧмыд дӧмсьыны да...
Катша. А мый нӧ, сідзкӧ, юрнад довкйӧдланныд?
Нуӧдысь. Да кӧть бӧрд, кӧть серав татчӧ. (Дивитана.) Коді нӧ сьӧд сарапансӧ яръюгыд виж дӧмаснас дӧмлывлӧ?
Катша. Меным... тайӧ дӧраторйыс кажитчис да. Аддзанныд, рӧмыс шонді кодь мича!
Нуӧдысь. Рӧмыс эськӧ мича да, вот тэнад сарапаныдлы оз лӧсяв. Да и суниссӧ гӧрдӧс босьтӧмыд!
Катша (ошйысигмоз). Медся мичасӧ бӧрйи!
Нуӧдысь (сералігмоз). Ак тэ, мичатор радейтысь! Китш-Котш, дӧмсигад ӧд дӧмастӧ да сунистӧ сарапаныдкӧд ӧткодь рӧмаӧс колӧ босьтны. Сэки дӧмасыд да вурысыд некодлы синмас оз шыбитчы. Бур вурсьысьлӧн став вурысыс гуся. А гӧрӧдъясыд ортсысяньыс оз тыдавны.
Катша. Вай, сідзкӧ, талун дӧмсьыны менӧ велӧдыштӧй.
Нуӧдысь. Велӧдыштны ковмас. Кыдзи нӧ сэсся татшӧм дӧмаса сарапансӧ кутан новлыны?
Катша. А, эн шогсьӧй. Дӧмасыс ӧд мышкас! Аслым тай оз тыдав-а!
Нуӧдысь. А мукӧдыслы? Мышсяньыд аддзасны да сераласны.
Катша (кывзысигмоз). Велӧдӧй нин, сідзкӧ, дӧмсьынытӧ. Йӧз серам туйӧ ог кӧсйы лоны. Косясьлӧм паськӧматӧ некод оз кут пыдди пуктыны. Кутшӧм пӧ дурк да сямтӧм... Косявнысӧ кӧ кужи, и дӧмнысӧ колӧ кужны.
Нуӧдысь. Вот ӧд тэ, Катша, кутшӧм тӧлка вӧлӧмыд! Татшӧм бур мӧвпъяс висьталін! Дӧмсьынытӧ ми тэнӧ занятиеяс вылын велӧдам. А талун, дзолюкъяс, вай Катшаыдлы выль сарапан вурӧдам.
Катша (зэв нимкодя). Выльӧс!!! Ур-р-р-а!!! Выль сарапан! (Яндысигмоз.) А ме ӧд сарапантӧ эг наросьнӧ косяв. Дзик збыль. Ӧмидз кустӧ пысаси да... дзажнитчӧмсӧ сӧмын и кывлі!
Нуӧдысь. Да эскам, эскам. А ӧні вай ветламӧй миян сиктса вурсянінӧ. Сэні уна во нин уджалӧ Лидия Петровна. Сійӧ и вурас сарапантӧ. Час, ме звӧнитла да сёрнитча сыкӧд.
Катша (зэв нимкодя). Вай ветламӧй нин, ветламӧй ӧдйӧджык!

Воспитатель нуӧдӧ челядьӧс да Катшаӧс вурсянінӧ.

Нуӧдысь. Со и миян сиктса вурсянін. Пырамӧй. Видза оланныд, Лидия Петровна! Со мындаӧн талун Тіян дорӧ локтім!
Вурсьысь. Бур лун, дзолюкъяс! Бур лун, Китш-Котш! Со тэ кутшӧм вӧлӧмыд. Мый ті...
Катша. Ме кӧсъя, мед Ті вуринныд меным выль сарапан. Мед сійӧ вӧлі сэтшӧм жӧ мича, кутшӧм и этайӧ. (Петкӧдлӧ ас вывсьыс.) Аддзанныд, аддзанныд, тані со весиг гуся зеп выйим. Став мича югъяланторсӧ позьӧ татчӧ чукӧртны. Вот! Ме кӧсъя, мед Ті вуринныд меным дзик жӧ татшӧмӧс!
Вурсьысь. Бур, вурам. Вай ме босьта тэнсьыд меркаястӧ.
Катша (повзьӧмӧн). Мый босьтан? (Корсьысьӧ зептсьыс.) Менам нинӧм сэтшӧмыс абу!
Вурсьысь (сералігмоз). Эн корсьысь, оз сюр. Ме мерайта тэнӧ этійӧ сантиметрӧвӧй лентанас. Тэнсьыд ыдждатӧ, пасьтатӧ, кызтатӧ. Стӧча мерайтам, мед сарапаныд тэныд буретш артмис: эз дзескыд ло, эз болкъяв.

Мерайтӧ, меркаяссӧ гижалӧ аслас бумагаӧ.

Вурсьысь. Меркаястӧ босьтім, сэсся колӧ дӧрасӧ бӧрйыны...
Катша. Ме, ме... кӧсъя, мед Ті вуринныд турунвиж дӧраысь.
Вурсьысь. Бур. Вурам турунвиж дӧраысь. Аски сарапаныд лоӧ вурӧма.
Катша. Но, сідзкӧ, аскиӧдз! Ме сэсся лэба!
Вурсьысь (вомгорулас). Турунвижӧс кӧ и турунвижӧс. Да-а-а! Турунвиж сарапана катша... Челядь, бӧрйӧй Катшалы сарапан дӧрасӧ, а ме шӧрала.

Челядь бӧрйӧны сарапан дӧра, а вурсьысь заводитӧ шӧрасьны.

Катша (восьса ӧшинь пыр видзӧдчигмоз). Тётя Лида, ме чайта, кельыдлӧз рӧм меным эськӧ ёнджыка мунас да.

Вурсьысь. Китш-Котш, ме ӧд турунвиж дӧраысь шӧралі нин!
Катша. Но и мый! Сарапансӧ ӧд ме кута новлыны. Сідзкӧ, ме и дӧрасӧ бӧръя. Ме кӧсъя, мед вӧлі кельыдлӧз!
Вурсьысь. Но, кельыдлӧз кӧ и кельыдлӧз. Мый тэкӧд вӧчан! Енэж рӧма сарапанӧн вӧччан. Кельыдлӧз катша?!

Катша лэбӧ. Челядь отсалӧны бӧрйыны колана рӧма дӧра.

Катша (восьса ӧшиньӧ пырӧмӧн). Энлӧй, энлӧй! Эн на шӧралӧй! Ме думысь, бурджык гӧрд дӧраысь вурны!
Вурсьысь. Тэныд збыльысь гӧрд сарапан колӧ?
Катша. Да, збыльысь, збыльысь. Но оз пемыдгӧрд, а алӧйгӧрд.
Вурсьысь. Алӧйгӧрд кӧ и алӧйгӧрд. Асъя кыа кодь лоан.

Челядь отсалӧны бӧрйыны алӧйгӧрд рӧма дӧра.

Катша (восьса ӧшинь пыр видзӧдчигмоз). Энлӧй, энлӧй! (Пикӧ воӧм гӧлӧсӧн.) Дзолюкъяс, кыдз ті чайтанныд, вижгӧрд рӧма сарапан меным лӧсялас оз? Апельсин кодьыд?
Вурсьысь (чуймӧмӧн). Вижгӧрд?! Но, бур. Вурам тэныд апельсин рӧма сарапан.
Катша. Энлы, тётя Лида, энлы. Меным ӧд сирень рӧма сарапан на зэв ёна кажитчӧ да-й.
Вурсьысь (шӧйӧвошӧмӧн). Тэ ачыд он тӧд да, мый медъёна кажитчӧ. Лок пыр да бура мӧвпалӧмӧн бӧрйы дӧрасӧ.
Катша. Дзик пыр.

Катша пырӧ вурсянінӧ, видлалӧ уна сикас дӧра.

Катша. Китш-котш!!! Ой! Синмӧй весиг пӧртмасьны кутіс! Кутшӧм мича ставыс! (Шӧйӧвошӧмӧн.) Меным... ставыс сьӧлӧм вылӧ воӧ да! Мый вӧчны? Кыдзи нӧ татшӧм уна сикас рӧмъяссьыс ӧтисӧ бӧръян?
Вурсьысь. Меркаястӧ ме тэнсьыд босьті, а кутшӧм рӧм тэ аслыд бӧръян, аскиӧдз мӧвпыштлы. Челядь, отсалӧй Катшалы сарапан рӧмсӧ бӧрйыны. А аски меным звӧнитлӧй. Ме сарапантӧ регыдӧн и вура.
Нуӧдысь. Бур, Лидия Петровна. Детсадйын миян дасьтӧма бумагаысь вундӧм сарапан мыгӧръяс. Челядь мичмӧдасны сарапансӧ кажитчана рӧмӧн. Кодсюрӧ, гашкӧ, и уна рӧмӧн мичмӧдас. Медся кажитчанасӧ Китш-Котш и бӧръяс аслыс. А Тіянлы, Лидия Петровна, зэв ыджыд аттьӧ.
Катша (ас кежас). Ак, кутшӧм мича менам выль сарапанӧй лоас!!!

Детсадйын челядь мичмӧдалӧны водзвыв дасьтӧм сарапан мыгӧръяс. Серпасъяссьыс вӧчӧны «Мода» журнал.

==КОЗИН ЙЫЛЫСЬ СЁРНИТӦМ

(5–7 арӧса челядьлы)

Мог. Велӧдны челядьӧс донъявны козинлысь аслыспӧлӧслунсӧ да донсӧ. Чуйдыны сьӧлӧмсянь чолӧмавны чужан лунӧн да дасьтыны матысса мортлы козин.
Коланатор: «Музыка в коми детском саду» фонохрестоматияысь Е. Козловлӧн да А. Фёдоровлӧн «Барби» сьыланкыв, А. Тимофеевскийлӧн да В. Шаинскийлӧн «Песенка крокодила Гены» сьыланкыв, уна сикас небӧг.

ЗАНЯТИЕ НУӦДАННОГ

Юргӧ В. Шаинскийлӧн «Песенка крокодила Гены» сьыланкыв. Челядь кывзӧны, кодсюрӧ ас окотасьыс сьылӧ жӧ.

Нуӧдысь. Видза оланныд, муса дзолюкъяс, менам оз тусьяс!
Ме видзӧда да, ті ставныд бура тӧданныд тайӧ сьыланкывсӧ. Код йылысь тайӧ сьыланкывйыс? Мыйла радлӧ Гена крокодил? Кутшӧм козин виччысьӧ Гена крокодил волшебниксянь аслас чужан лунӧ? Тайӧ сьыланкывсӧ ме тӧда аслам ичӧтдырсянь. Сійӧ зэв тшӧкыда юргис радио пыр, телевизор пыр, школаса да клубса сцена вывсянь. И челядь, и верстьӧ йӧз окотапырысь сьывлісны тайӧ сьыланкывсӧ аслас ёртъясныслы чужан лунас. Ми, сиктса челядь, сьӧлӧмсянь эскывлім, мый збыль му вылас эм Волшебник, коді локтас тэнад чужан лунӧ лӧз вертолётӧн, дон босьттӧг петкӧдлас кино да козьналас витсё эскимо. Киноыд да мороженнӧйыд миянлы кажитчис дивӧ кодь козинӧн. Сэксянь ёна вежсис олӧмыс. Но ті, ӧнія челядь, миян моз жӧ виччысянныд ассьыныд чужан луннытӧ, ас кежаныд мӧвпаланныд волшебнӧй козин йылысь.
Вай выльысь кывзам Гена крокодиллысь сьыланкывсӧ. А ті, менам шӧвк тупыльяс, куньӧй синнытӧ. Ме кӧсъя, мед тіян син водзӧ пуксис лӧз вертолёт, петіс сэтысь Волшебник да сеталіс тіянлы чуймӧдана козинъяс.

Челядь син куньӧмӧн кывзӧны сьыланкывсӧ выль пӧв.

А ӧні восьтӧй синнытӧ. Висьталӧй, кутшӧм козин вайис Волшебникыд тіянлы.

Челядь висьталӧны козинъяс йылысь.

Со ӧд кутшӧм уна сикас козин вермас лоны ӧнія челядьыдлӧн. Зонкаяс мӧвпалӧны ыджыд «ЗИЛ» машина йылысь, биӧн сявкйысь автомат йылысь, ыджыд шыӧн лэбалысь самолёт йылысь. А нывкаяслы медъёна воӧ сьӧлӧм выланыс мича юрсиа да ыджыд бантика акань, серпасъяса небӧг, уна оборкиа яръюгыд платтьӧ...
Со кыдзи гижис нимлун йылысь коми гижысь Юрий Васютов:

Нимлун.

Талун Юрочка — сёшайт,
Талун Юрочкалы квайт.
Нимлун кузя Юра
Быттьӧ выль дас ура.
Дзижгӧ самӧвар зэв пӧсь.
Со и воис первой гӧсьт:
— На тэд резинӧвӧй мач,
Котрав сы бӧрся век скач.
Лоан чемпионӧн,
Тэрыбӧн да ёнӧн.
— А ме вайи тэныд «ЗИЛ», —
Шуис мӧд пырысь — Кирилл. —
Быдмыштан тэ кор,
Лоан мед шофёр.
Киас уна карандашӧн
Локтіс чолӧмавны Даша.
Шуис: — Рисуйтчы, мед петіс
Коркӧ тэысь коми Репин.
Локтӧ гӧсьт бӧрся выль гӧсьт...

Со мыйта козин вайӧмаӧсь зонкаыдлы! Вай висьталӧй, дзолюкъяс, мый козьналісны ёртъясыс Юралы?

Челядькӧд сёрни.

Кыдзи ті чайтанныд, воисны-ӧ зонкалы сьӧлӧм вылас ёртъясыслӧн вайӧм козинъясыс? Ме чайта да, и миян зонкаяс ёна эськӧ радлісны татшӧм козинъясыдлы.

А миян нывкаяс, шӧвктугъяс, медся ёна радейтӧны ворсны аканьӧн. На пиысь быдӧн гусьӧн мӧвпалӧ мича Барби акань йылысь. Вай кывзыштамӧй «Барби» сьыланкыв. Кывъяссӧ гижис коми поэт Евгений Козлов.

Юргӧ фонохрестоматияысь «Барби» сьыланкыв.

Со кутшӧм ми радӧсь дыр виччысяна да сьӧлӧмыдлы колана козиныдлы.
А овлывлӧ и мӧд ног. Вай кывзамӧй Елена Габовалысь «Гӧсьтъяс бӧрын» висьт.

Воспитатель лыддьӧ висьтсӧ.

Гӧсьтъяс бӧрын.

Кор гӧсьтъяс разӧдчисны, Максим босьтчис видлавны козинъяссӧ. Водзджык, гӧсьтъяс дырйи, кыдзкӧ эз вӧв лӧсьыд корсьны посньыдик лыдпасъяссӧ, видзӧдлыны донсӧ. Он на дзик пыр аддзы, сэтшӧм посниа гижӧма да.
Медъёна Максимлы воис сьӧлӧм вылас Витялӧн клюшкаыс. Да и доныс — куим шайт 50 кӧпейка! Но и клюшка — крепыд, шыльыд, югъялӧ. Сёр нин тай, Максим эськӧ ворсыштіс ывлаын. Ӧндрей клюшка жӧ вайӧма. Крепыдӧс, мичаӧс. Но ньӧбӧма куим шайтысь. Сідзкӧ, лёкджык.
Павлик вайӧма «Опасные повороты» ворсантор. «Ноко, видзӧдлам, дона-ӧ? — мӧвпалӧ Максим. — Кык шайт да 50 кӧпейка. Абу лёк!»
Пызан вылын куйліс нӧшта ӧти козин — книга. Нина вайӧма. Но Максим весиг эз видзӧдлы книга вылас. Тӧдіс, мый донтӧм. Козинъяс видлалӧм бӧрын зонка думыштчис: «Тадз, тадз. Витяӧс мӧдысь медпервойӧн кора, Ӧндрейӧс тшӧтш жӧ кора. Павликӧс позьӧ жӧ корны. А вот Нинаӧс — ог кор. Дзик нинӧмла...»
Недыр мысти Максим век жӧ видзӧдліс книга мышкас. «Да, сідзи и вӧлӧма! Квайтымын кӧпейка! Мӧдысь Нинаӧс ог кор аслам чужан лунӧ. Мед, колӧкӧ, оз скупитчы!»

Нуӧдысь. Ме аддза, ті окотапырысь кывзінныд висьтсӧ. Вай висьталӧй, кутшӧм козинъяс вайисны ёртъясыс Максимлы?

— Кутшӧм козин зонкалы медъёна воис сьӧлӧм вылас? Мыйла?
— Кыдзи донъяліс Максим мукӧд козинсӧ?
— Мыйла Максим омӧля донъяліс Ниналысь козинсӧ?
— А ті Максим местаас кӧ вӧлінныд, кутшӧм козин эськӧ меддона туйӧ пуктінныд?
— Коринныд-ӧ эськӧ Нинаӧс нимлун сёйны?

Челядькӧд сёрни.
Челядькӧд сёрнитӧм бӧрын воспитатель вӧчӧ козинъяс йылысь кывкӧртӧд. Тӧдчӧдӧ, мый книга лыддьыссьӧ медбур козинӧн. Ӧд книгаясысь морт босьтӧ тӧдӧмлунъяс. Воспитательлы позьӧ дасьтыны сылы козьналӧм небӧгъяс, торйӧн висьтыштны быд книга йылысь: кыдзи шусьӧ книгаыс, мый йылысь, коді да кор козьналіс тайӧ книгасӧ, мыйӧн дона тайӧ козиныс.
Позьӧ и челядьлысь юавны, кутшӧм козинъяс козьнавлісны налы ёртъясныс да бать-мамныс. Мыйла налы донаӧсь тайӧ козинъясыс. Ас кӧсйӧм сертиныс челядь вайӧны козинъяссӧ детсадйӧ, петкӧдлӧны ёртъясыслы.
Аддзысьлӧмсӧ позьӧ помавны эскӧдана кывъясӧн:
— Ме чайта да, ті пыр лоанныд вежавидзысь, авъя челядьӧн.

Барби

Кывъясыс Е. Козловлӧн
Сьыланногыс А. Федоровлӧн

Сьывсьӧ гажаа, кыпыда

1. Меным чужан лунӧ
Козьналісны уна
Шоколад и чача,
Быдсямаыс эм.
Книга сетіс мама,
Мед пӧ лоан сяма,
А менам синва петӧ,
Барби колӧ мем.

Припев:

Уна лун ме нярги:
Мама, ньӧб мем Барби,
Барби, ичӧт Барби
Лоӧ меным чой,
Мусаниккӧд сыкӧд
Мӧдам ворсны кыкӧн,
И оз ло мем гажтӧм
Узьны пемыд вой.

2. Шуда морт Наташа,
Сылӧн гортас гажа.
Быттьӧ детскӧй садйын
Уна чой да вок.
А ме ӧтка-пӧтка,
Кодкӧд сьыла-йӧкта?
Весиг муса бабук
Гӧсьтитны оз лок.

Припев.

3. Тӧрыт дивӧ лои
Бабук гӧсьти воис.
Кутчысьлім да радлім.
Бабук шуӧ мем:
Козин тэныд вайи
Шоныд кепысь, дай и
Нӧшта мича кӧрӧб,
Мый нӧ сэні эм?..
О! Барби-и-и!!!

Припев.

4. Аттьӧ, муса бабук,
Менам лои Барби!
Барби, ичӧт Барби,
Менам ичӧт чой.
Мусаниккӧд сыкӧд
Мӧдам ворсны кыкӧн,
И оз ло мем гажтӧм
Узьны пемыд вой.

МЕДСЯ БУР КОЗИН

(5–7 арӧса челядьлы)

Мог. Велӧдны челядьӧс дасьтыны ёрта-ёртлы козин. Чуйдыны найӧс юксьыны ӧта-мӧдкӧд козинъясӧн. Кыпыда да сьӧлӧмсянь ёртасьны матысса йӧзкӧд.
Коланатор: беддя кампет, магнитофон, мича мелі сьыланкыв.
Ворсысьяс: нуӧдысь, Китш-Котш нима катша, челядь.

ЗАНЯТИЕ НУӦДАННОГ

Нуӧдысь. Видза оланныд, менам сьӧлӧмшӧръяс!
Катша. Видза оланныд, ёртъяс!
Нуӧдысь. Менам дона лэбач, отсасьысьӧй менам! Важӧн нин тай эн кежавлы миян ордӧ. Дзолюкъясыдлӧн гажыс нин тэысь бырис! Да и ме весиг ачым гажтӧмтчи тэ понда.
Катша. Да? Китш-котш! (Збоя.) Со тай и локті!
Нуӧдысь. Бур, мый пырин. Буретш талун ме дасьті тэныд козин.
Катша (зэв ӧдйӧ). Козин? Меным? Мыйыськӧ? Мыйсяма козин? Чӧскыдтор?
Нуӧдысь (сералӧ). Ой-ой! Ӧддзин тай, ӧддзин. А козинтӧ ме прӧста сідз лӧсьӧді. Со, видзӧд мый.
Катша. Беддя кампет! Кутшӧм мича! (Восьтӧ кампетсӧ, восьтігмозыс сьылӧ.)

Ӧтик-кык, куим-нёль,
Коз пу йылӧ ӧшйис коль.
Ёна жӧ нин пӧльтчис
Ыргӧн кӧлӧкӧльчик.

(Нёньыштӧ-чурскыштӧ.) А! Добра! Чӧскыд да! Аттьӧ! Тіянысь мусаыс сэсся менам некод нин абу!
Нуӧдысь (сералігмоз). Со козиныд кутшӧм шудаӧн вӧчӧ весиг лэбачтӧ!
Катша (нёнялігмоз). А коді нӧ козинтӧ оз радейт?! Ставӧн радейтӧны! Абу али мый тадзи?
Нуӧдысь (радейтана). Сідзи, муса лэбач, сідзи. Любӧ, кор тэныд козьналӧны дзоридз либӧ кутшӧмкӧ коланатор, небӧг либӧ чӧскыд юмов пӧжас.
Катша (ошйысьӧмӧн). Да! Козьналісны кӧ эськӧ меным Му шар ыджда ... (мӧвпалӧ) пирожнӧй!
Нуӧдысь (сералӧ). Мый эськӧ тэ вӧчин сы ыджда пирожнӧйнас?
Катша. Мый вӧчи? Юаланныд жӧ! Кокала ставсӧ!
Нуӧдысь. Весиг ёртъясыдкӧд он юксьышт?
Катша (гӧгӧрвотӧг). А мый?
Нуӧдысь. Кыдзи мый?! Ӧти-кӧ, сы мында юмовтӧ сёйӧмсьыд висьман, да и потны верман. А, мӧд-кӧ, кутан горшасьны — некод тэкӧд оз кут ёртасьны. Оз кутны тэнӧ радейтны.
Катша (мыкталӧмӧн). Но сы ыджда козиныс оз овлы свет вылас, медым ӧтырышъя став ёртыдлы тырмис? (Збойджыка.) Тіянлы, дерт, лӧсьыд: сьӧмныд, кӧнкӧ, уна, верманныд быдӧнлы козинтӧ ньӧбны. Сійӧн и унаӧн Тіянкӧд ёртасьӧны.
Нуӧдысь (радейтана). Китш-Котш, сьӧм да козин понда ёртасьӧмыд — сійӧ абу прамӧй ёртасьӧм. Ме тӧда салдат йылысь сэтшӧм мойд: кор сылӧн сьӧмыс вӧлі, ставӧн ёртасисны сыкӧд, а кор бырис, мышкӧн бергӧдчисны сы дорысь! Вот тэныд и сьӧм понда ёртасьӧм!
Катша (забеднӧя). А мый нӧ либӧ сэсся вӧчны? Ставлы козин ньӧбны ме ог вермы, а он козьнав — оз кутны ёртасьны.
Нуӧдысь (радпырысь). А ме тӧда, мый вӧчны! Кӧсъян, висьтала.
Катша. Дерт жӧ, вай висьталӧй ӧдйӧджык.
Нуӧдысь. Колӧ велӧдчыны сэтшӧм козин чукӧртны-заптыны, медым мыйта кӧть сійӧс эн козьнавлы, сійӧ некор оз чин!
Катша (шӧйӧвошӧмӧн). Китш-котш! Сэтшӧм козиныс эм али мый? (Мӧвпалӧ.) Вот, шуам, менам куим кампет. Рака ёртлы сета ӧтиӧс. Менам коляс кык кампет. Кампет лыдыс со чиніс нин. А Вургыль да Варгыльӧс кӧ нӧшта гӧсьтитӧда, Кӧчильыдлы оз нин коль. Вай ӧдйӧджык нин висьталӧй ли мый ли, кутшӧм сэтшӧм чинлытӧм козин эм?
Нуӧдысь. Вот, шуам, кужны лӧсьӧдлыны висьтъяс либӧ кутшӧмкӧ дивӧторъяс. Найӧс радейтӧны кывзыны верстьӧ и посни войтыр. Вот тэ дзолюкъяслы вайлін коркӧ ас лӧсьӧдӧм мойдтӧ. Сы понда, мый тэ козьналін-мойдін сійӧс ёртъясыдлы, мойдыд тэнад быри-воши? Али чиныштіс?
Катша (шӧйӧвошӧмӧн, гӧгӧрвотӧг). Эз! Менам сійӧ юрын да!
Нуӧдысь. А кужӧ кӧ, шуам, пельк зонка футболӧн ворсігӧн бура видзны ассьыс воротасӧ, мачьяс куталӧм понда чинас ӧмӧй сылӧн мыйкӧ?
Катша (шӧйӧвошӧмӧн). Оз жӧ. Пельклуныс сӧмын, ме думысь, нӧшта содас.
Нуӧдысь (велӧдана). Аддзан, кутшӧм козин сійӧ вермас вӧчны ӧтув ворсысь ёртъясыслы? А босьтам кӧ врачӧс, коді кужӧ отсавны йӧзлы висьӧмсӧ венны. Сы понда, мый сійӧ отсалӧ висьысьлы, мыйкӧ сылӧн чинӧ? Либӧ сюсь морткӧд быдӧн окотитӧ сӧветуйтчыны. Сӧвет сеталӧм понда ӧмӧй чинас сылӧн сюсьлуныс?
Катша (ньӧжйӧник, мӧвпалӧмӧн). Тіян ног тай и артмӧ.
Нуӧдысь. А козьналан кӧ тэ став Му шарыслы ассьыд бурлунтӧ, тӧждтӧ, тэнад бурлуныд чинас?
Катша (рада). Оз! Оз! Ме гӧгӧрвои Тіянӧс. Китш-котш! Сідзкӧ, артмӧ, мый медся кокни да медся дона козин — тэнад нюмыд? Да?
Нуӧдысь (радейтана). Кутшӧм тэ вежӧра, менам муса ёртӧй! Збыльысь, весиг медся шуштӧм зумыш поводдя дырйи, кор пемыд ӧшинь улын пуясыс тірӧны кӧдзыд чизыр тӧв йылас, колӧ нюмдыны йӧзыслы...
Катша (тэрыба, торкигмоз).... и найӧ тэныд воча нюмдасны? Да?
Нуӧдысь. Да, донаӧй. Кыдзи тэа-меа ӧта-мӧдлы нюмъялам. Со и яръюгыд шондіыд койӧ му вылас мелілун, шонтӧ ставсӧ. Став ловъя лолыс радейтӧ шондітӧ. А сылӧн ӧмӧй пӧсь югӧрыс чинӧ? Нюмъёвтӧй и ті ӧта-мӧдныдлы, менам ичӧтик шонді югӧръяс, дзолюк-молюкъяс...
Катша. ... и тіян нюмъялӧмсьыныд долыдджык лоӧ весиг миянлы!
Нуӧдысь. Ичӧтика козьнав ёртыдлы ассьыд шудлунтӧ...
Катша (зэв рада). ... и ачыд лоан шудаӧн!!!
Нуӧдысь. Молодеч, Китш-Котш. Вай и ми тэа-меа юксьыштам дзолюкъясыдкӧд шудлуннаным. А нӧшта козьналам налы сьыланкыв.

Юргӧ кыпыд да мелі сьыланкыв.

Катша. Сёрнинад эг и тӧдлы, воис дзолюкъяскӧд янсӧдчан кад. Аддзысьлытӧдз, нывкаяс да зонкаяс!
Нуӧдысь. Аддзысьлытӧдз, Китш-Котш. А ті, менам зарни тусьяс, энӧ вунӧдӧй козьнавны нюмтӧ асланыд гортсаяслы.

«НИМКЫВЪЯ * УЛӦСЫСЬ» ВОРСӦМ

• Нимкывъя — волшебнӧй.

(5–7 арӧса челядьлы)

Мог. Велӧдны челядьӧс быд мортлысь казявны да донъявны бурсӧ, аслыныс лоны мывкыдӧн да авъяӧн.
Коланатор: улӧс мичмӧдӧм вылӧ коланаторъяс (уна рӧма кабала, лентаяс, гирляндаяс да с. в.), меліа юргысь музыка, магнитофон.
Ворсысьяс: нуӧдысь, Китш-Котш нима катша, челядь.

ЗАНЯТИЕ НУӦДАННОГ

Нуӧдысь. Видза оланныд, менам донаяс, рочаканьяс да сёшайтъяс! Со и бара воис кад варовитыштны тіянкӧд!
Катша (жугыля). Китш-котш! Видза оланныд, зонкаяс да нывкаяс. (Дивитігмоз.) Мый вӧчсьӧ свет вылас! Мый вӧчсьӧ?!
Нуӧдысь. Мый нӧ лои, Катша? Мыйысь татшӧма шызин?
Катша (оз кыв, ассьыс висьталӧ). ... А Ті пыр видзааланныд челядьӧс бур кывъясӧн: (неригмоз) «рочаканьяс» да «сёшайтъяс». Некутшӧм найӧ абу «сёшайтъяс»!
Нуӧдысь. Мый, мый лои, Катша? Мыйысь сэтшӧма дӧзмин дзолюкъяс вылӧ?
Катша. Дӧзмытӧг он ов! Талун со лэба асывнас, мӧвпала ассьым лэбач мӧвпъясӧс... Друг кыла: (петкӧдлӧ кагалысь няргӧм) «Ог, ог мун детсадйӧ, ог кӧсйы», — сикт пасьтала горзӧ-равзӧ тіян ӧти «сёшайтныд». Кокнас и кинас пыксьӧ, мамсӧ вачкалӧ. Горзӧмысла зырымыс и дулльыс ӧтлаасьӧма. Тьпу! Срам! Видзӧднысӧ весиг зывӧк!
Нуӧдысь. Ой-ой-ой! Збыль, дерт, кодлы нӧ татшӧмторйыд сьӧлӧм вылас воас. Но кывкӧртӧд вӧчны век жӧ эн тэрмась, Катша. Ӧти няргун вӧсна дӧзмыны став дзолюк вылас оз ков. Сідз ӧд, оз тусьяс?
Катша. Ті чайтанныд, ставныс найӧ шаньӧсь? То кодкӧ ёртсӧ тойыштӧма ва гӧптӧ. То кодсюрӧ чачанысӧ оз вермыны ӧта-мӧд костаныс юкны, тышкасьны зэвтчӧмаӧсь, кулакнаныс шенасьӧны. То кокнысӧ оз чышкыны, гортас став няйтсӧ пыртлӧны. Выліті лэбалігад ме ставсӧ казяла! (Норасигмоз.) А кодкӧлун ... кодкӧлун ӧти зонка менӧ паличӧн лыйис! Ӧдва удиті лэбзьыны!
Нуӧдысь. Да-а, Китш-Котшӧй, тэ тай зэв ёна скӧрмӧмыд челядь вылад. Та мында лёктор лыддьӧдлін-висьтавлін. Да, эм тэныд мыйысь дӧзмынытӧ. Вай раммӧдчышт. Прӧстит сійӧ кулиган-детинасӧ. Гашкӧ, сійӧ ачыс нин гӧгӧрвоис лёк вӧчӧмсӧ. А меным дум вылӧ уси Эраст Ванеевлӧн ӧти кывбур. Сійӧ гижӧ аслас тӧдса детинка йылысь. Кывбурыс шусьӧ «Кутшӧм Вань?». Китш-Котш, пуксьы да кывзышт дзолюкъясыдкӧд кывбурсӧ, а бӧрыннас ӧтвылысь вочавидзам авторлӧн юалӧм вылӧ.

Кутшӧм Вань?

Йӧзыс шуӧны: «Зэв шань тіян Вань».
Но а гортас воас кор, гым да гор.
Кылӧ бӧрдӧм керка тыр, кӧть эн пыр.
Корас сійӧ ворсантор: — Ачыд ворс!
Корас юны, а оз ю: — Бӧр пӧ ну.
Корас сёйны шыд да рок: — Эн нин лок!
Мый нӧ нӧшта сылы колӧ?
Мыйла тадзи сійӧ олӧ?
Челядь, мӧвпыштлӧй бур ног.
Ваньыс миян бур-ӧ, лёк?

Катша (ставнысӧ панйигмоз). Лёк, дерт! Ышмӧма да, этшсӧ оз тӧд! Мамсӧ ни батьсӧ оз жалит, асьсӧ сӧмын и радейтӧ.
Нуӧдысь. Катша, вай ми челядьлы тшӧтш жӧ сетам кывсӧ. Кывзыштам, кыдзи найӧ мӧвпалӧны. Кажитчис эз налы Ваньыс?

Челядь юксьӧны мӧвпъяснаныс. Воспитатель ышӧдӧ висьтавны быдӧнлы ассьыс видзӧдлассӧ Ваньлӧн оласног йылысь.

Катша. А позьӧ ме ассьым видзӧдласӧс висьтала?
Нуӧдысь. Висьтав, Катша, висьтав. Бур, мый тэнад быдтор вылӧ эм аслад видзӧдлас.
Катша. Бур морт кужӧ ёртасьны, юксьыны ӧта-мӧдкӧд чачаясӧн, чӧскыдторйӧн. (Тэрыба.) Бур морт видзӧ-дӧзьӧритӧ вӧр-ва, лэбач-пемӧсӧс, морт киӧн вӧчӧм эмбур. Некор нарошнӧ чача оз жуглы. Небӧгтӧ ни тетрадьтӧ оз косявлы. Оз бара прӧстасьыс косьӧ пыр, кужӧ ӧтсӧгласӧн ворсны. Гырысь йӧз сёрниӧ оз суитчы, ёртъяссӧ торкавтӧг кывзӧ... (Долыда лолыштӧ.) Вот!
Нуӧдысь. Со ӧд кутшӧм тэ тӧлка, Катшаӧй, висьталін челядьлы ассьыд видзӧдластӧ. Молодеч! Аттьӧ татшӧм бур мӧвпъяссьыд! А меным окота лои содтыны: бур мортыд мӧд мортыдлысь медводз бурсӧ казялӧ.
Катша. Мый, мый? Мыйсӧ? Ме тай нӧ эг бура гӧгӧрво Тіянӧс. Выльысь висьталӧй, пӧжалуйста.
Нуӧдысь. Бур морт кужӧ аддзыны мӧд мортлысь бурсӧ. Медым лои гӧгӧрвоанаджык тэныд и дзолюкъяслы, вай ворсыштам.
Катша. Ворсыштам?!
Нуӧдысь. Да. Ворсӧмсӧ нимтамӧй тадзи: «Нимкывъя улӧс».
Катша. Кытысь нӧ ми эськӧ «нимкывъя» улӧссӧ босьтам?
Нуӧдысь. Со татысь и босьтам любӧй улӧс. Да и шуам нимкывъяӧн.
Катша. О-о-ой! Тадзтӧ абу интереснӧ!
Нуӧдысь. Вай, сідзкӧ, мичмӧдам сійӧс. Босьтам кабалаысь вӧчӧм уна рӧма дзоридзьяс да и кӧртавлам улӧс пеляс.

Челядь мичмӧдӧны улӧссӧ дзоридзьясӧн.

Катша. Кутшӧм мича артмис! «Нимкывъя» улӧс кодь и лои!
Нуӧдысь. А ӧні ворсамӧй. Коді тайӧ «нимкывъя» улӧс вылас пуксяс, став бурыс сылӧн тыдовтчас...
Катша. Ой?! Сідзкӧ, вай ме первойӧн пуксьывла. Видзӧдлам, мый менам «тыдовтчас»... (Вомгорулас.) Весиг полышта неуна...
Нуӧдысь. Пуксьы, пуксьы, Катша, а ми лыддьӧдлам, кутшӧм буртор тэнсьыд аддзам.

Катша (яндысигмоз). Но, висьталӧй...

Юргӧ мелі музыка.

Нуӧдысь (музыка улӧ). Тэ, Китш-Котшӧй, зэв сюсь, вежӧра лэбач. Тэрыб вӧраса, быдтор тӧдны кӧсйысь. Тэныд абу веськодь, мый вӧчсьӧ-керсьӧ миян вӧр-ваын. Зэв кӧ ковмас, тэ кужан асьтӧ дорйыны, да и мукӧдыслы отсӧг вылӧ пыр воан. Зэрӧ кӧть лымъялӧ, кӧдзыд кӧть шоныд, тэ некор абу шогӧ усьӧмыд. Долыда да збодера китшкан-сьылан, гажӧдан миянлысь войвыв мунымӧс. А мыйта мойд да висьт лӧсьӧдӧмаӧсь тэ йылысь! А кутшӧм уна нӧдкыв эм катша йывсьыд! Сідзкӧ, тэнӧ ёна и радейтӧны!
Катша (яндысигмоз). Ой, збыль али мый ме татшӧм?!
Нуӧдысь. Да, тадзи тэ йылысь «нимкывъя» улӧсыд висьталӧ.
Катша. Ноко, вай сэсся Ті пуксьывлӧй. Видзӧдлам, мый Тіян йылысь «нимкывъя» улӧсыд висьталас.
Нуӧдысь (сералігмоз). Пуксьывла, пуксьывла. Ме кӧть и верстьӧ морт нин, а ворснытӧ радейта жӧ. Но, Китш-Котш, ме дась.

Юргӧ мелі музыка.

Катша. Ті, Мария Ивановна, зэв шань, мелі, ыджыд сьӧлӧма ань. Радейтанныд дзолюкъясӧс и миянӧс, лэбач-пемӧсӧс. Быд удж Тіян артмӧ, киподтуйныд тӧдчӧ. А меным медъёна кажитчӧ Тіян нюмбана мича чужӧмныд да кокни вӧрасныд. А пасьтасянныд кутшӧм моднӧя! Ёна зэв Ті кажитчанныд челядьыдлы! Тӧданныд, кор колӧ ошкыштны, а кор и чирыштны вильышпозъястӧ...
Нуӧдысь (сералігмоз). Тырмас сэсся, тырмас! Яндзим весиг ошкӧмсьыд лои. Вай ме, Катшаӧй, юрӧдыд тэнӧ малышта. Татшӧм бур кывъясыд сьӧлӧмӧдз йиджисны. Аттьӧ «нимкывъя» улӧслы и тіянлы.
Катша (вомгорулас). А меным окота лои таысь на бурджыкӧн лоны!
Нуӧдысь. Но и бур, Катша! Гашкӧ, водзӧ на «Нимкывъя улӧссьыд» ворсыштам. Видлам аддзыны ӧта-мӧдлысь шаньлун, сюсьлун, пельклун, ёртасьны кужӧм, став бурсӧ да мывкыдлунсӧ.

Челядь ворсӧны «Нимкывъя улӧсысь». Нуӧдысь отсалӧ аддзыны быд кагалысь бурсӧ.

Катша. Со ті кутшӧм бурӧсь ставныд вӧлӧмныд! А ме ӧд татчӧ зэв скӧрӧн локті, «няр баляясӧн» тіянӧс шуалі, вывті ёна ставнытӧ воспитательницаныдлы удті. Прӧсьтитӧй менӧ! Позьӧ кӧ, ме мӧдысь на тіян дорӧ ворснытӧ вола. Аддзысьлытӧдз!

==«КӦИН ДА КӦЗАПИЯН» МОЙД СЕРТИ СЁРНИ-ВОРСӦМ

(5–7 арӧса челядьлы)

Мог. Сӧвмӧдны челядьлысь фантазия, творчество. Велӧдны мӧвпавны, выль нога донъявны тӧдса мойдлысь сюрӧссӧ да вежӧртассӧ. Чужтыны пикӧ воӧмаяслы отсавны кӧсйӧм.
Коланатор: магнитофон, «Музыка в коми детском саду» фонохрестоматияысь Н. Кокшаровалӧн да С. Головиналӧн «Оз тусь» сьыланкыв, пестер, серпас (вӧр керка, керка кильчӧ вылас сулалӧ пестера кӧза, пу сайын дзебсясьӧ кӧин), мичмӧдӧм бедьтор.
Ворсысьяс: нуӧдысь, Китш-Котш нима катша, Ӧнись дядь, челядь.

ЗАНЯТИЕ НУӦДАННОГ

Нуӧдысь. Видза оланныд, менам зарни тусьяс! Ме бара на чуксала тіянӧс ас дорӧ. Эновтлӧй уджнытӧ. Шойччыштам ӧтлаын!
Катша. Китш-котш! Видза оланныд, ёртъяс! (Велӧдӧмпырысь.) Ывлаас сэтшӧм шоныд, гажа, а ті весиг ӧшиньтӧ абу восьтӧмныд! Мыйкӧ жуйвидзанныд.
Нуӧдысь (сералігмоз). Восьтнытӧ, майбыр, абу дыр.

Восьтӧ ӧшиньсӧ.

«Восьтам ӧшинь паськыда ми.
Ывла чӧскыд кӧрӧн тыр...»

Катша (чуймӧмӧн). Китш-котш! Видзӧдлӧй, видзӧдлӧй! Ӧнись дядьыд тонӧ локтӧ али мый? Миянланьӧ тапиктӧ.
Нуӧдысь. Кытысь нин тэ сюсь синнад сійӧс аддзин?
Катша. Тонӧ, тонӧ. Мышку вылас мыйкӧ кыскӧ-вайӧ. Аддзанныд?
Нуӧдысь. Ӧнись дядьыд тай и вӧлӧма! Дзолюкъясыдлы, кӧнкӧ, мойд тыра пестер вайӧ.
Катша. Ура-а! Китш-котш! Мойдтӧ кывзыны и ме радейта! Ветла-лэбзьывла, отсышта сылы. А ті, дзолюкъяс, менам ветлігкості, мед гажтӧм оз босьт, сьыланкыв кывзыштӧй.
Нуӧдысь (долыдпырысь). Сідзи ми и вӧчам, оз тусьяс. Талун кежлӧ ме дасьті выль сьыланкыв. «Оз тусьӧн» жӧ шусьӧ. А лӧсьӧдісны сьыланкывсӧ Нина Кокшарова да Светлана Головина. Сьылӧ Дина Караваева.

Юргӧ «Музыка в коми детском саду» фонохрестоматияысь «Оз тусь» сьыланкыв.

Ӧнись дядь (кылӧ сӧмын гӧлӧсыс). А ме шуа: нинӧмысь оз ков повны! Кывлін, важ йӧз на шулӧмаӧсь: полӧмыдлӧн пӧ синмыс зэв ыджыд.
Катша. Кывлі, кывлі, сӧмын ог гӧгӧрво, мыйла тадзсӧ шулӧмаӧсь...

Ӧнись дядь да Катша пырӧны челядь жырйӧ.

Ӧнись дядь. Но, вои тай, тыдалӧ! Чолӧм ставныдлы!
Нуӧдысь (нимкодя). Шойччы-шонтысь, Ӧнись дядь!
Катша (зэв нимкодя). Збыль ӧд, Ӧнись дядьыд пестер тыр мойд вайӧма!
Ӧнись дядь (сералігмоз, наяна). Мойдтӧ эськӧ уна вайи да, сыысь кындзи на пестерам мыйсюрӧ эм.
Катша (нимкодя). Китш-котш! Ура!!! Козинъястӧ ме ок ёна радейта!
Ӧнись дядь. Но мокасьтӧ, кутшӧм наян лэбач! Козин йылысь сӧмын и гаралӧ!
Катша (инас ӧшйытӧг). Но, вай мойд нин, мойд, Ӧнись дядь.
Ӧнись дядь. Мойда, дерт. Мойдны локті да. Нолтӧсь, Китш-Котш, матыстчыв татчӧ. Кутшӧм серпас кыскан пестерсьыс, сійӧ мойдсӧ и мойда.

Катша лукйысьӧ пестерын.

Нуӧдысь (наяна). Серпас сертиыд ӧд и мойдыслысь нимсӧ ковмас тӧдмавны. Сямман он?
Катша. Ог кӧ сяммы, дзолюкъясыд меным отсыштасны. Со кутшӧм серпас кыски. (Петкӧдлӧ.) Сьӧд вӧр шӧрын керка... Кильчӧ вылас пестера кӧза сулалӧ... Таркӧдчӧ ӧдзӧсас... А эсійӧ пу саяс кӧин дзебсясьӧ-кыйӧдчӧ.
Ӧнись дядь. Но и кутшӧм мойдлы лӧсялӧ тайӧ серпасыс?
Катша (збоя, тшапа). Ой! Тайӧ нӧ коді оз тӧд?!
Нуӧдысь (сералігмоз). Висьтав, сідзкӧ, мойд нимсӧ.
Катша (тшапа). Висьтала, дерт. «Кӧин да кӧзапиян». Тайӧ мойдсӧ став дзолюкыс тӧдӧ. Сідз ӧд? Но... (жугыльмӧ, полӧмпырысь) ... меным тайӧ мойдыс дзик ньӧти оз кажитчы.
Ӧнись дядь (чуймӧмӧн). Мыйла нӧ?
Катша (мыкталігмоз). Кыдзкӧ... быттьӧ... но... (Збойджыка.) Кӧиныс меным оз кажитчы и всё!
Ӧнись дядь. Катша, кӧинсьыс али мый полан??
Катша (збоя). Ме? Ме?! Пола? Ёна тай! Зэв тай колӧ! «Быдторйысь кӧ повны, свет вылас не овны!»
Ӧнись дядь. Полыштан, полыштан, тыдалӧ, неуна. (Радейтана.) Но нинӧм! Гашкӧ, и дзолюкъяс пӧвстад эм сэтшӧмыс, кодлы татшӧм мойдыд повзьӧдчанаӧн кажитчӧ. Сідз абу, вильыш котыр?
Нуӧдысь. Ӧнись дядь, а полӧмтӧ ӧд венны позьӧ. Кыдзи тэ чайтан, Китш-Котш?!
Катша. Позьӧ, дерт! Ме сідзи жӧ и чайта!
Ӧнись дядь. Ме талун велӧда, кыдзи позьӧ полӧмтӧ венны.
Катша. Кыдзи?
Ӧнись дядь. Вӧчам тадз!.. (Ружтігмоз.) Кӧнкӧ пестерын, часлы, кыска, менам эм волшебнӧй бедьтор. Со, сюри нин, сюри!
Катша (чуймӧмӧн). Китш-котш! Кутшӧм мичаа дзирдалӧ-югъялӧ беддьыс!
Ӧнись дядь. Тайӧ бедьторйыс волшебнӧй. Сы отсӧгӧн ті верманныд и дугӧдны, и вежны мойдсӧ. На, Катша, босьт бедьсӧ.
Катша (чуймӧмӧн). Ме?!
Ӧнись дядь. Кывзӧй. Ме кута мойдны. Кор мойдас лоӧ кутшӧмкӧ неминуча либӧ лёктор, тэ, Катша, ӧвтыштан бедьнад. Кыдз тэ ӧвтыштан, мойдыд пыр и сувтас. А сэсся тэа-меа видлам мӧд ног мойдны, лёксӧ бур вылӧ вежам.
Катша (нимкодя). ...Медым миян мойдын некутшӧм повзьӧдчӧм ни лёктор эз вӧв. Да, Ӧнись дядь?
Ӧнись дядь. Молодеч. Гӧгӧрвоин. Сӧмын сюсьджыка кывзы да эн коль сійӧ здуксӧ, кор мойдсӧ позяс вежны. Кывзӧй и ті, менам сёшайтъяс, роч йӧзкостса «Кӧин да кӧзапиян» мойд.

Кӧин да кӧзапиян.

Оліс-выліс кӧза. Сылӧн вӧлі сизим пи. Налӧн вӧлі вӧрын асланыс ичӧтик керка. Быд лун кӧза ветлывліс вӧрӧ кӧрымла. Ачыс мунас, а пияныслы тшӧктас игнасьны да некодӧс не лэдзны.
Локтас кӧза, тотшкӧдыштас аслас ӧдзӧсас да заводитас сьывны:
— Менам пиянӧй, дзоля кӧзукъяс!
Восьтӧй, восьтӧй ті меным ӧдзӧстӧ!
Тіян мамныд воис,
Чӧскыд йӧв вайис!

Кӧзапиян кыласны мамныслысь гӧлӧссӧ да и восьтасны ӧдзӧссӧ. Мамныс вердас найӧс да бӧр мунас вӧрӧ, а кӧзапиян игнасясны да бара виччысьӧны мамнысӧ.
Кывліс кӧзалысь вӧзйысьӧм-сьылӧмсӧ кӧин. Коркӧ ӧтчыд кӧза муніс вӧрӧ, а кӧин воис керка дорӧ да и кутіс омлявны кыз гӧлӧсӧн:
— Ті, челядьӧй, ті, батюшъясӧй!
Восьтӧй, восьтӧй ті меным ӧдзӧстӧ!
Тіян мамныд воис,
Чӧскыд йӧв вайис!

А кӧзапиян сылы шуӧны:
— Кылам, кылам, абу мамлӧн гӧлӧсыс! Миян мамным сьылӧ мелі, вӧсньыдик гӧлӧсӧн да и оз тадзи лыддьӧдлы.
Кӧинлы вӧчны нинӧм. Муніс сійӧ кузнечаӧ да тшӧктіс кузнечлы выль пӧв дорны ассьыс горшсӧ, медым сьывны мелі, вӧсньыдик гӧлӧсӧн...

Катша (горӧдӧ). Ой! Сувт, сувт, мойд!
Ӧнись дядь. Тэ, Катша, чайтан, мый тайӧ местасяньыс водзӧ став лёкторйыс мойдас заводитчас?
Катша. Дерт жӧ, Ӧнись дядь, ачыс кузнечыд ыджыд ён мужик, и сійӧ весиг кӧинсьыд повзьӧма. Колӧкӧ, сійӧ весиг тӧрӧканысь полӧ да! Тадзи оз позь! Менам мойдын кузнечыд дзик мӧд пӧлӧс лоӧ.
Нуӧдысь. Китш-Котш, а кутшӧмӧн эськӧ тэ кӧсъян аддзыны кузнечсӧ?
Катша. Ме ... менам кузнечыд кӧинсьыд оз повзьы! Сылӧн эм ыджыдсьыс-ыджыд мӧлӧт! И ачыс сійӧ менам збой да повтӧм. Сійӧ оз повзьы кӧинсьыд и оз дор сылысь горшсӧ.
Ӧнись дядь. А водзӧ, водзӧ мый лоӧ тэнад мойдын?
Катша. Водзӧ? Водзӧ ... кӧзапияныд некор оз восьтны кыз гӧлӧса кӧиныдлы ӧдзӧссӧ. Найӧ менам лоӧны зэв кывзысьысьӧсь.
Ӧнись дядь. Сідзкӧ, тэ думысь, тайӧ мойдас медся повзьӧдланаторйыс артмис сы понда...
Катша. Сы понда, мый верстьӧ мужик, ён кузнеч повзис да кывзысис кӧинлысь. (Шӧйӧвошӧмӧн.) Ме весиг ог и тӧд, коді на пиысь лёкджык?.. Кузнечыс али кӧиныс?..
Нуӧдысь. А ті, дзолюкъяс, кыдзи мӧвпаланныд? А ті эськӧ кыдзи вежинныд мойдсӧ? Ӧнись дядь, Китш-Котш, вай ми кывзыштам дзолюкъястӧ. Висьталӧй, кыдзи ті вежанныд «Кӧин да кӧзапиян» мойдсӧ.

Челядь юксьӧны асланыс мӧвпъясӧн.

«РУЧ ДА КӦЧ» МОЙДСА ПЕМӦСЪЯСЛЫ ПИСЬМӦ ГИЖӦМ

(5–7 арӧса челядьлы)

Мог. Велӧдны челядьӧс донъявны мойдса пемӧсъяслысь оласногсӧ да этшсӧ. Велӧдны челядьӧс бурӧдны да дорйыны кедзовтӧм геройӧс, отсавны сылы пикӧ воӧмысь. Гӧгӧрвоӧдны «Бур кывйыд чегӧм лы веськӧдӧ» шусьӧглысь вежӧртассӧ. Сӧвмӧдны фантазия, творчество.

Медводдза занятие.

Коланатор: кабала, конвертъяс, ручка, уна рӧма карандашъяс, акварель краска либӧ фломастер.
Ворсысьяс: Ӧнись дядь, Китш-Котш нима катша, челядь.

ЗАНЯТИЕ НУӦДАННОГ

Ӧнись дядь. Видза оланныд, менам шӧвк тупыльяс, зарни ёкмыльяс!
Катша. Китш-котш! Видза оланныд, ставныд!
Ӧнись дядь. Но и Катша ёрт жӧ тіян! Кызмырдӧн кыскис менӧ талун гортысь. Лок пӧ дай лок, дзолюкъясыдлы пӧ бара на мойдышт.
Катша. Мойдышт, мойдышт, муса Ӧнись дядь! Тэ сэтшӧм лӧсьыда мойдан! Ме эськӧ тэнсьыд мойдӧмтӧ асывбыд, лунтыр, рытывбыд да и войбыд кывзі!
Ӧнись дядь (вежавидзӧмпырысь). Аттьӧ ошкӧмсьыд. А ме ӧд ачым дзоля дырйи зэв жӧ ёна мойдӧмтӧ радейтлі. Пыр вӧлі челядь чукӧр паччӧр сэрӧгад пӧчлысь мойдӧмсӧ кывзам.
Катша. А ӧні ачыд нин пӧчыд моз миянлы мойдан.
Ӧнись дядь (серӧктӧ). Ичӧтсянь да-й пӧрысьмытӧдз мойдъястӧ радейта. Да-а, лэбӧ тай кадыд! Ті быдманныд, ми пӧрысьмам.
Катша. Абу на тэ пӧрысь, Ӧнись дядь. Со кутшӧм бура юрыд уджалӧ да. Свет вывсьыс, гашкӧ, став мойдсӧ тӧдан?
Ӧнись дядь. Ставсӧ эськӧ, гашкӧ, ог тӧд да...
Катша (торкӧ). Ӧнись дядь, верит кӧть эн, а мӧйму лэба вӧлі вӧр весьтті... да друг казялі: сьӧд вӧр шӧрын кык чом сулалӧ, ӧтиыс йиысь, а мӧдыс...
Ӧнись дядь (сералігмоз). Гашкӧ, пуысь?
Катша. Мый сералан! Пуысь и эм!
Ӧнись дядь (сералігмоз). Абу-ӧ нин сійӧ чомъяссӧ Руч да Кӧч вӧчӧмаӧсь? Тӧдан «Руч да Кӧч» мойдтӧ?
Катша (радпырысь). «Руч да Кӧч» мойд!.. Мойдышт, мойдышт! Мед тӧда кӧ! (Жугыля.) Сӧмын...
Ӧнись дядь (жаляддза). Мый нӧ, Китш-Котш, другӧн жугыльмин?
Катша (жугыля). Кӧчильыс меным зэв жаль. Мырсис-уджаліс вынсӧ жалиттӧг, аслыс чом вӧчис. А наян Ручыд босьтіс да и вӧтліс сійӧс, кӧчпиянсӧ на сёйис да-й.
Ӧнись дядь. Ме тэнӧ гӧгӧрвоа! (Мӧвпалігмоз.) А тӧдан, Катша, окота кӧ тэныд Кӧчтӧ дорйыны, петан туйыд сюрас!
Катша (гӧгӧрвотӧма). Кутшӧм петан туй?
Ӧнись дядь (вывті меліа). Вай дзолюкъясыдкӧд гижам Кӧчыдлы письмӧ. А тэ сэсся ачыд и лэбӧдан-нуан сійӧс Кӧч керкаас.
Катша (эскытӧг). Китш-котш! Кӧчлы? Письмӧ?
Ӧнись дядь. А кӧсъянныд кӧ, и Ручыдлы вермам гижны.
Катша. Кӧсйытӧг ог олӧй. (Скӧра.) Ок, и гижыштам ми сылы! Ставсӧ, мый сы йылысь думайтам, сійӧ и гижам! Мед оз ёна чеччав-ышнясь. Гижам ӧд, дзолюкъяс? (Шӧпкӧдӧмӧн.) Ӧнись дядь, а позьӧ оз мыйсюрӧ Кӧиныслы да Ошкыслы гижыштны?
Ӧнись дядь. Позьӧ, дерт. А гашкӧ, медводз мойдсӧ кывзанныд?
Катша. Кывзам, кывзам. Внимание, внимание! Ӧнись дядь мойдӧ роч йӧзкостса «Руч да Кӧч» мойд.

Руч да Кӧч.

Олісны-вылісны Руч да Кӧч. Ручлӧн вӧлі йи чом, а Кӧчлӧн — пу чом.
Воис гажа тулыс — Ручлӧн чомйыс сылі, а Кӧчлӧн сулалӧ важ мозыс.

Вот Руч и вӧзйысис узьны сы ордын асылӧдзыс, да и вӧтліс Кӧчтӧ чомсьыс.
Мунӧ Кӧч туй кузя да бӧрдӧ. Паныдасис сылы Пон:
— Ув, ув, ув! Мый, Кӧчильӧй, бӧрдан? Мый синватӧ кисьтан?
— Кыдз нӧ меным не бӧрдны? Вӧлі менам пу чом, а Ручлӧн — йи чом. Тулыснас Ручлӧн йи чомйыс сылі. Вӧзйысис сійӧ ме ордӧ узьны, а сэсся менӧ и вӧтліс.
— Эн бӧрд, Кӧчильӧй! Ме отсала тэныд. Эн шогсьы.
Локтісны найӧ Кӧч чом дорӧ. Пон увтыштіс:
— Ув, ув, ув! Руч, вай пет сэтысь, усйысь!
А Руч налы паччӧр вывсянь:
— Кыдз тай уськӧдча, кыдз тай чеччышта, лэбзясны торпыригъясныд разі-пели!
Пон повзис да пышйис.
Кӧч бара мунӧ туй кузя, бӧрдӧ. Паныдасис сылы Ош:
— Мыйла, Кӧчильӧй, бӧрдан? Мый синватӧ кисьтан?
— Кыдз нӧ меным не бӧрдны? Вӧлі менам пу чом, а Ручлӧн — йи чом. Тулыснас Ручлӧн йи чомйыс сылі. Вӧзйысис сійӧ ме ордӧ узьны, а сэсся менӧ и вӧтліс.
— Эн бӧрд, ме отсала тэныд. Эн шогсьы.
— Он, он отсав. Пон вӧтлыны кӧсйис — эз вермы вӧтлыны, и тэныд, Ошкӧй, не вӧтлыны.
— Вӧтла!
Локтісны найӧ Кӧч чом дорӧ. Ош кыдзи равӧстас:
— Руч, вай пет сэтысь! Усйысь!
А Руч налы паччӧр вывсянь:
— Кыдз тай уськӧдча, кыдз тай чеччышта, лэбзясны торпыригъясныд разі-пели!
Ош повзис да пышйис.
Мунӧ бара Кӧч. Паныдасис сылы Ӧш:
— Мыйла, Кӧчильӧй, бӧрдан? Мый синватӧ кисьтан?
— Кыдзи нӧ меным не бӧрдны? Вӧлі менам пу чом, а Ручлӧн — йи чом. Тулыснас Ручлӧн йи чомйыс сылі. Вӧзйысис сійӧ ме ордӧ узьны, а сэсся менӧ и вӧтліс.
— Эн бӧрд, ме отсала тэныд. Эн шогсьы.
— Он, он отсав. Пон вӧтлыны кӧсйис — эз вермы вӧтлыны, Ош вӧтлыны кӧсйис — эз вермы вӧтлыны, и тэныд, Ӧшкӧй, не вӧтлыны.
— Вӧтла!
Локтісны найӧ Кӧч чом дорӧ. Ӧш кыдзи буӧстас:
— Руч, вай пет сэтысь! Усйысь!
А Руч налы паччӧр вывсянь:
— Кыдз тай уськӧдча, кыдз тай чеччышта, лэбзясны торпыригъясныд разі-пели!
Ӧш повзис да пышйис.
Кӧч бара мунӧ туй кузя, бӧрдӧ воддза дорсьыс на ёнджыка. Паныдасис сылы косаа Петук:
— Ки-ку-рул-лю! Мыйла бӧрдан, Кӧчильӧй? Мый синватӧ кисьтан?
— Кыдзи нӧ меным не бӧрдны? Вӧлі менам пу чом, а Ручлӧн — йи чом. Тулыснас Ручлӧн йи чомйыс сылі. Вӧзйысис сійӧ ме ордӧ узьны, а сэсся менӧ и вӧтліс.
— Эн бӧрд, ме отсала тэныд. Эн шогсьы.
— Он, он отсав. Пон вӧтлыны кӧсйис — эз вермы вӧтлыны, Ош вӧтлыны кӧсйис — эз вермы вӧтлыны, Ӧш вӧтлыны кӧсйис — эз вермы вӧтлыны, и тэныд, Петукӧй, не вӧтлыны.
— Вӧтла!
Локтісны найӧ Кӧч чом дорӧ. Петук кыдз тай шаркнитас кокнас, швачнитас борднас:
— Тувччала кокбӧрля вылын,
Вая коса пельпом вылын,
Кӧсъя Ручӧс керавны,
Кӧсъя Ручӧс керавны.
Весась, Ручӧй. Усйысь!
Ки-ку-рул-лю!

Кыліс Руч Петукӧс, повзис да и шуӧ:
— Ме кӧмася нин...
Петук бара горӧдіс:
— Тувччала кокбӧрля вылын,
Вая коса пельпом вылын,
Кӧсъя Ручӧс керавны,
Кӧсъя Ручӧс керавны.
Весась, Ручӧй. Усйысь!
Ки-ку-рул-лю!

Руч паччӧр вывсянь шуӧ:
— Ме пасьтася нин...
Петук коймӧдысь горӧдіс:
— Тувччала кокбӧрля вылын,
Вая коса пельпом вылын,
Кӧсъя Ручӧс керавны,
Кӧсъя Ручӧс керавны.
Весась, Ручӧй! Усйысь!
Ки-ку-рул-лю!

Руч садьтӧгыс чепӧсйис чомйысь, ылӧ-ылӧ пышйис. А Петук да Кӧч кутісны овны-вывны пу чомйын.

Ӧнись дядь (ышловзигмоз). Вот и пом воис. Ме аддза, тіянлы мойдыс зэв ёна кажитчис. Вомнытӧ паськӧдӧмӧн кывзінныд. Э-э-й! Китш-Котш! Тупкы нин вомтӧ. Эштіс нин мойдыд.
Катша. А лӧсьыда жӧ мойдін, Ӧнись дядь. Вай выльысь мойд.
Ӧнись дядь. А кор нӧ сэсся письмӧтӧ удитам гижны?
Катша. Ура-а! Ӧні кутам письмӧ гижны! Ме сӧмын думайта, кодлы медводз гижны: Кӧчлы, Ручлы, Понлы, Ошлы, Ӧшлы али Петуклы?
Ӧнись дядь. А сьӧлӧмыд нӧ мый шӧпкӧдӧ?
Катша (сьӧлӧмсяньыс). Менам сьӧлӧмӧй шӧпкӧдӧ, мый Кӧчсӧ колӧ жалитыштны, дорйыны сійӧс... Ме эськӧ сылы первойӧн гижи. А ті, челядь, кыдзи чайтанныд?
Ӧнись дядь. Зэв тӧлка и лэбач тэ, Катшаӧй! Сьӧлӧмсяньыд висьталін. Важ йӧз шулывлӧмаӧсь: бур кывйыд пӧ и чегӧм лы веськӧдӧ.
Катша. Кыдзи сідзи? Эг гӧгӧрво.
Ӧнись дядь. Кӧсъян кӧ отсыштны кодлыкӧ, жалитыштны сійӧс, эн виччысь тшӧктӧм, вӧч бурсӧ пырысьтӧм-пыр. Пикӧ воигад бур кывйыд вывті ёна отсалӧ...
Катша. Гӧгӧрвои, гӧгӧрвои, Ӧнись дядь. Бур кывсӧ ми Кӧчыдлы письмӧӧн мӧдӧдам. (Мыкталігмоз.) Но... но... ме письмӧтӧ гижны ог на куж.
Ӧнись дядь. Эн шогсьы. Мекӧд ӧтлаын гижам. А челядь воспитательницаныскӧд гижасны.

Ӧнись дядь отсалӧ Катшалы гижны письмӧ Кӧчлы да мойдса мукӧд пемӧслы. А челядь ас кӧсйӧм сертиныс гижӧны письмӧ Понлы, Ошлы, Ӧшлы либӧ Петуклы, вӧчӧны колана серпасъяс. Воспитатель отсалӧ челядьлы гижны-серпасавны конвертъяс.

Мӧд занятие.

ЗАНЯТИЕ НУӦДАННОГ

Ӧнись дядь. Видза оланныд, менам сьӧлӧм шонтысьяс!
Катша. Чолӧм, нывкаяс да зонкаяс! (Тэрыба, шӧпкигмоз.) Ӧнись дядь, вай лыддьы нин ӧдйӧджык письмӧяссӧ.
Ӧнись дядь (меліа). Кутшӧм тэ тэрыб! Вай дзолюкъясыдлы тӧд вылас уськӧдам, кутшӧм письмӧяс йылысь тэ китшкан-гаралан.
Катша (вывті тэрыба). Дзолюкъяс, воддза аддзысьлігас Ӧнись дядьыд миянлы мойдіс Руч да Кӧч йылысь. А ми тіянкӧд сёрнитчим гижны письмӧ Кӧчлы, Ручлы, Ошлы, Петуклы да весиг Ӧшлы.
Ӧнись дядь (нимкодьпырысь). А кодлысь нӧ медводз лыддям? Гашкӧ, тэнсьыд, Китш-Котш?
Катша (нимкодьпырысь). Менсьым, менсьым! (Повзьӧмпырысь.) Гашкӧ, эз на и артмы да? (Шӧпкӧдӧмӧн.) Час, гораа лыддя.

Кӧчлы письмӧ.
Видза олан, менам Кӧчильӧй-чойильӧй! Ӧнись дядь мойдіс тэ йылысь да Руч йылысь мойдтӧ, да ме тэ вӧсна сьӧлӧм потмӧн шогси. Наян Ручыд аслад чомсьыд тэнӧ вӧтлӧма. Абу тай яндзимыс! Сэтшӧм окота овлывлӧ коркӧ ӧтчыд Ручлысь синсӧ кокавны! Тӧда эськӧ да — тышкасьӧмыд бурӧ оз вайӧд. Бур, мый тэ паныдасин Петукыдкӧд, и сійӧ тэныд отсаліс Ручтӧ вӧтлыны. Ӧні Петрӧваныд видзас нин тэнӧ Ручсьыд! Сиа тэныд да Петуклы дзоньвидзалун да бур олӧм! А керкаыд кӧ тэнад важмас да киссяс, ме тэныд выльӧс стрӧита!
Став бурсӧ тэныд, сьӧд сэтӧр синмӧй, табъя кокӧй. Тэнад ёрт Китш-Котш.

Ӧнись дядь. Но мый, дзолюкъяс, кажитчис Китш-Котшыдлӧн письмӧыс?

Катша (шӧйӧвошӧмӧн). Ӧнись дядь, чайтан, кодлыкӧ эз кажитчы менам письмӧӧй? (Лӧньджыка.) Ме ӧд сьӧлӧмсянь гижи.
Ӧнись дядь. Молодеч тэ, Китш-Котш! Зэв бур письмӧ Кӧчильыдлы артмӧма! Нолтӧсь, ӧні кывзыштӧй, кыдзи Катша гижис мӧд письмӧсӧ. Китш-Котш, вай ме лыддя, тэ мудзин нин.

Конвертысь кыскӧ письмӧ, конверт вылас гижӧма «Ручлы» да клеитӧма Ручлысь серпассӧ.

Катша (диктор моз). Ручлы письмӧ!!!
Ӧнись дядь (стрӧга). Эй, тэ, Руч, видза олан! Бур йӧзыс письмӧад видзаасьлӧны. А збыль вылас кӧ, меным ньӧти абу окота тайӧс вӧчны! Мыйла тэ Кӧчильӧйсӧ аслас чомсьыс вӧтлін? Аслад йи чомъяд ов! Тэ ылӧдчысь, наян, чорыд сьӧлӧма вӧрса звер! Нэм чӧжыд ме кута тэысь дорйыны став пемӧссӧ. Ок, и лёк тэныд лоӧ, кора кӧ ме ассьым став катша-рака чукӧрӧс. Тӧдан, ми мыйтаӧнӧсь? Да ме тэнӧ и ӧтнамӧн верма! Эн вӧрӧд ичӧт пемӧсъяссӧ! Эн дышӧдчы, эн наянит, ачыд бурджыка стрӧит керкатӧ. Йӧз керкаӧ эн сюйсьы!
А Кӧчильыд сэтшӧм шань да рам. Вӧзйысин Кӧч ордӧ, а сэсся асьсӧ ывлаӧ вӧтлін. Сюрас на коркӧ тэныд месянь! Прӧщай. Некор эн вунӧд, мый ме татчӧ тэныд гижи!
Абу тэнад ёрт Катша.

Ӧнись дядь. Но и молодеч, Китш-Котш. А коймӧд письмӧсӧ ачыд, колӧкӧ, бара лыддян?
Катша. Лыддя, лыддя. Вай.
Ӧнись дядь. Коймӧд письмӧ. Ошлы да Кӧинлы. (Петкӧдлӧ конверт.)
Катша. Видза оланныд, вӧрса пемӧсъяс! Ті сэтшӧм ыджыдӧсь да ёнӧсь, а энӧ вермӧй ичӧт Кӧчильӧс дорйыны! Нинӧмла Ручсьыд повны! Сійӧ сӧмын тіянӧс повзьӧдліс. Ӧтнаныд кӧ полінныд, ӧтилаӧ колӧ вӧлі чукӧртчыны. Ті колинныд Кӧчильтӧ аслас шогнас. Кодысь ті повзинныд? Став челядьыслы, кодъяс кывзӧны тайӧ мойдсӧ, век яндзим тіян понда! Вот!
Аддзысьлытӧдз. Катша.

Ӧнись дядь. Бур, бур письмӧяс тэ думыштӧмыд, Китш-Котш.

Катша. А вай ӧні дзолюкъястӧ кывзыштам. Кыдзи сяммисны найӧ гижны письмӧяссӧ.

Воспитатель лыддьӧ челядьлысь письмӧяс.

Ӧнись дядь. Бур, тӧлка письмӧяс артмӧмаӧсь. Колӧкӧ, талунъя письмӧяс лыддьӧм бӧрад миян дзолюкъясыд окотитасны нӧшта на гижны Кӧчыдлы, Ручыдлы да мукӧд пемӧсыслы.
Катша (нимкодя). Дерт жӧ! Колӧкӧ, кодкӧ и Петукыдлы на гижас!
Ӧнись дядь. А выльысь аддзысьлігӧн ми эськӧ бара лыддим найӧс.
Катша. Ӧнись дядь, а тэ думайтан, кокни письмӧтӧ лӧсьӧдны-гижны, медым эськӧ сійӧ вӧлі сэтшӧм... ён, но... сэтшӧм..., ог весиг куж висьтавнысӧ...
Ӧнись дядь. Тэ кӧсъян шуны, мед вӧлі сьӧлӧмсянь гижӧма, медым тэнад гижӧм кывъясыд вӧрзьӧдісны тшӧтш сьӧлӧмсӧ и сылысь, кодлы урчитӧма письмӧыс?
Катша (нимкодя). Да, да. Ачыд ӧд тӧдан, кор ми гижим, ме пыр майшаси: сьӧлӧмӧй тадзи висьталӧ, а кывъясыс оз сюрны. А кор кывъяссӧ аддза, сьӧлӧмӧй ланьтӧма нин.
Ӧнись дядь. Сьӧкыд, эска. Но вочасӧн тэ велалан, ме тӧда. И дзолюкъясыд велаласны.
Катша. Ме, дерт, зільны кута.
Ӧнись дядь. А вот тэ, дона лэбач, висьтав меным со мый. Письмӧад Кӧчыдлы тэ вӧзъян ассьыд отсӧгтӧ выль керка лэптӧм кузя. Тэ, збыль, кӧсъян отсавны сылы али... прӧста гижин?
Катша (джӧмдӧ). Ме... ме... збыль, дерт. Корас кӧ менӧ ачыс.
Ӧнись дядь. Ме чайта, кӧсйысьӧмтӧ колӧ быть вӧчны! Тӧдан, Китш-Котш, меным юрӧ зэв бур мӧвп воис!
Катша. Кутшӧм нӧ?
Ӧнись дядь. Вай корам дзолюкъястӧ серпасавны либӧ мастеритны-лепитны Кӧчильыдлысь чомсӧ. Кодлӧн медся мича да крепыд артмас? А серпасъяссӧ ми Кӧчильыдлы и ыстам сэсся.
Катша (нимкодя). А ми нин Кӧчильыдкӧд бӧръям медся скодитана чомсӧ! Да и козин бур керка думыштысьлы чуктӧдам. Сідз ӧд?
Ӧнись дядь. Но мый, дзолюкъяс, сёрнитчим? Сідзкӧ, уджӧ босьтчам. А медым кокниа, сьӧлӧмсянь да гажаа уджавсис тіянлы, козьналам «Уджач ныв» сьыланкыв. Кывъясыс Вячеслав Бабинлӧн, сьыланногыс Светлана Головиналӧн. Сьылӧ Надежда Красильникова. Кывзӧй, а ми сэсся тіянкӧд янсӧдчам. Став бурсӧ тіянлы! (Сьыланкывсӧ позьӧ босьтны «Музыка в коми детском саду» фонохрестоматияысь.)
Катша. Аддзысьлытӧдз, донаяс!

МИХАИЛ ПЛЯЦКОВСКИЙЛӦН «ШУДА ЛУН» ВИСЬТ СЕРТИ СЁРНИ-ВОРСӦМ

(5–7 арӧса челядьлы)

Мог. Велӧдны челядьӧс тӧждысьны асланыс мамныс вӧсна. Чужтыны семья пытшкын ӧта-мӧдсӧ пыдди пуктыны кӧсйӧм.
Коланатор: пестер, «Художественная литература» фонохрестоматия, магнитофон.
Ворсысьяс: нуӧдысь, Ӧнись дядь, челядь.

ЗАНЯТИЕ НУӦДАННОГ

Нуӧдысь. Видза оланныд, менам юмов тусьяс! Кутшӧм меным нимкодь, мый бара аддзысим тіянкӧд!
Ӧнись дядь (челядь дорӧ пыригмоз). И менам нин, зарни шондіяс, гажӧй тіянысь быри! Бур рыт, рочаканьяс!
Нуӧдысь. Бур рыт, Ӧнись дядь! Бур, мый кежин миян гажа садйӧ. (Нимкодьпырысь, шӧпкӧдӧмӧн.) Дзолюкъяс, гусятор висьтала: Ӧнись дядьыд бара мойд тыра пестертӧ вайӧма. Сідзкӧ, дасьтысьӧй выль мойд кывзыны. (Гораджыка.) Ӧнись дядь, лок, шойччы да шонтысь! (Челядь сетӧны улӧс.)
Ӧнись дядь. Мый нин, Мария Ивановна, вашкӧдчанныд асланыд оз тусьясныдкӧд?
Нуӧдысь (сералігмоз). Да нинӧм эськӧ сэтшӧмсӧ ог дзеб тэысь да. Мися, Ӧнись дядьыд пестерӧн тай со воӧма. Ӧдва кыскынысӧ вермӧ.
Ӧнись дядь (наяна). Дерт, тӧда ӧд, мойдны кутанныд тшӧктыны.
Нуӧдысь (повзьӧмпырысь). А тайӧ нӧ мый? Ӧнись дядь, пестерсьыд тай нӧ мыйкӧ лювгӧ-петӧ!
Ӧнись дядь (повзьӧмӧн, эскытӧг). Пестерысь? Петӧ? Нинӧм тай нӧ петанторсӧ эг пуктывлы сэтчӧ!
Нуӧдысь (шензьӧмӧн). Со, со джынвыйӧ нин мыччысьӧма-петӧма!
Ӧнись дядь. Сё дивӧ тай!
Нуӧдысь. Кут, кут ӧдйӧджык, уйкнитас-пышъяс мойдыд. Колӧкӧ, кутшӧм интереснӧй сійӧ!
Ӧнись дядь. Отсыштӧй вай, отсыштӧй, бӧжӧдыс кватитӧй ли мый ли.
Нуӧдысь. Топӧд, топӧд вевтнас! Со тадз, тадз! (Сералігмоз.) Ӧнись дядь, пестерыд тай тэнад дзик чукйыс!
Ӧнись дядь (ружтігмоз). Чукйыс тай! Вай лэдзчысь нин сэсся, личӧд кабыртӧ. Ачым зэлыдджыка гартышта-кӧртала. Вот и бур лои. Оз бара-й сэсся мойдыд пышйы. «Игана, гиль-голь»! (Гораджыка.) Да-а, уна и выль мойд ме татчӧ чукӧрті-сюялі!
Нуӧдысь. Сідзкӧ, уна и мойдчан рыт ми нуӧдам дзолюкъясыдкӧд!
Ӧнись дядь (эскытӧг, радейтӧмпырысь). Ог тӧд, ог тӧд. Ёна-ӧ шаня олӧны тіян вильышпозъясныд? Гашкӧ, весиг мойдтӧ кывзынытӧ оз кужны да?
Нуӧдысь. А ме збыль висьтала тэныд: дзолюкъясыд воддза мойдчӧмсяньыд ни ӧтчыдысь на эз ыждавлыны, некод вылӧ эз лёкавны, эз тышкасьны ни.
Ӧнись дядь. Медъя, медъя! Тіян вомсянь да Ен пельӧдз! Сідзкӧ, ог и нюжмасьӧй, медся визув мойдтӧ пестерсьыд лэдзам.

Ӧнись дядь восьтӧ пестер вевтсӧ да заводитӧ мойдны. Эм кӧ позянлун, позьӧ пестерсьыс перйыны «Художественная литература» фонохрестоматияысь кассета, кытчӧ гижӧма колана мойдсӧ.

Ӧнись дядь. Тайӧ мойдыс шусьӧ «Шуда лун». Кывзӧй. «Олісны кык страуспи...» Тӧданныд онӧй, коді сійӧ страусыс? (Челядьлӧн воча кывъяс.) Тӧданныд. Тайӧ Му шар вылас медся ӧдйӧ котралысь лэбачыс. Ылі-ылі жар муясын сійӧ олӧ.
Нуӧдысь (сералігмоз). Вот, сідзкӧ, мыйла оз пукавсьы налы пестерад!
Ӧнись дядь (сералігмоз). Сідз тай, тыдалӧ, артмӧ. Но, кывзӧй сэсся:

Шуда лун.

Олісны кык страуспи: Фу да Фи. Фу вӧлі зэв ыждалысь. Фи вокыс сыысь эз жӧ кольччы.
Пуас вӧлі налы мамныс манка рок, пуктас рок тасьтісӧ пызан вылас да корӧ:
— Челядь, манка рокыд пусис!
А вочасӧ мам кывлывліс:
— Манка? Фу!
— Рок? Фи!
Воасны вӧлі страуспиян школаысь, портпельнысӧ шыбитасны — и котӧрӧн ывлаӧ мачӧн ворсны пышъясны.
— Гортса уджнытӧ кад нин вӧчны! — кайтыштас мамныс.
— Гортса удж? Фу!
— Вӧчны? Фи!
— Отсыштӧй меным тасьті-пань мыськыны! — пажын бӧрын корӧ мамныс.
— Тасьті мыськыны? Фу!
— Пань мыськыны? Фи!
— Сідзкӧ, вай кывбур велӧдыштам.
— Кывбур? Фу!
— Велӧдны? Фи!
И тадзи вӧлі лунысь-лун. Тіянлы ӧні гӧгӧрвоана, мыйла страуспиянсӧ Фуӧн да Фион нимтӧмаӧсь.
Ӧтчыд мамныс думыштіс велӧдны-чирыштны ассьыс пиянсӧ, мывкыдлун налы сюйыштны.
— Менӧ киноын корисны снимайтчыны. Эз, дерт, медшӧр рольсӧ ворсны, но и эз медбӧръясӧ. Меным дзик жӧ пыр колӧ мӧдӧдчыны съёмка вылӧ. Бӧрсӧ воа, гашкӧ, лун куим мысти.
— А мый нӧ ми тэтӧг вӧчнысӧ кутам? — повзис Фу.
— А коді нӧ миянӧс верднысӧ кутас? — бӧрддзис Фи.
— Ті менам ыджыдӧсь нин. Ставсӧ асьныд сямманныд. Нянь да шыдӧс — шкапын, вый да сыр — колодильникын. Гӧгӧрвоинныд? А ӧні ме муна. Аддзысьлытӧдз!
Ӧшӧдіс мам сьыліас кучик сумка да мӧдӧдчис. А аслыс зэв жаль вӧлі пиянсӧ кольны гортас ӧтнаннысӧ.
Колисны страуспиян ас кежаныс горт овны. Фу пулывліс манка рок. Сійӧ тшӧкыдакодь кӧнасьлывліс. А Фи жаритлывліс картупель. Сійӧ мыйлакӧ пыр кынкодь артмывліс. Но кынӧмыд тай пыр сюмалӧ. Быть ӧд сёй. И кӧнасьӧм роктӧ. И кын картупельтӧ. Сёйлісны — эз чукрасьлывлыны.
Фуыд эз шулывлы «фу!».
Фиыд эз шулывлы «фи!».
Норасьнысӧ некодлы вӧлі. Сӧмын тай тасьті-паньтӧ дышӧдчывлісны мыськынытӧ. А кор став тасьтіыс няйтчывліс, паньясныс лякӧссьывлісны, ковмывліс и тасьті-пань мыськыны босьтчывлыны.
Куим лун мысти воис мамныс гортас. Сійӧ весиг эз тӧд ассьыс пиянсӧ.
— Мамӧ, вай ме тэныд манка рок пуа? — меліасис Фу.
— А, гашкӧ, ме тэныд картупель жаритышта, — сибӧдчис Фи.
Мамныс шензьынысӧ эз вермы:
— Вай вердыштӧй и эм. Кынӧмӧй зэв нин ёна сюмалӧ. А тіян кӧть ӧти мыськӧм тасьті эм абу?
— Миян став тасьтіыс мыськӧма! — збодера горӧдіс Фу.
— Став паньыс и ... вилкиыс тшӧтш! — тшапа горӧдіс Фи.
Збыльысьсӧ кӧ, картупельыс вӧлі кынкодь. А манка рокыс кӧнасьӧма. А мам чӧскыдпырысь сёйис да ошкис ассьыс пиянсӧ.
— Молодеч, Фу!
— Молодеч, Фи!
Тайӧ луныс мам олӧмын вӧлі зэв шуда.

Нуӧдысь. Ок, и лӧсьыд жӧ тайӧ мойдыс! Ставныдлы ӧд кажитчис? (Кывзӧ челядьлысь воча кывъяс.) Аттьӧ, Ӧнись дядь, выль мойдсьыд. Зэв ёна воис сьӧлӧм вылас мойдыд дзолюк-молюкъясыдлы.
Ӧнись дядь. Тайӧ мойдсӧ ме эг ачым лӧсьӧд. Тайӧ мойдсӧ лӧсьӧдіс челядьлы гижысь Михаил Пляцковский. Ме сӧмын мойді тіянлы. Но сьӧлӧм вылад воӧмыд этша на. Вот эськӧ быдӧн кӧ старайтчис вӧчны ассьыс мамсӧ шудаӧн... Чайта, тайӧ абу нин сэтшӧм и сьӧкыд.
Нуӧдысь. Донаяс, а ті кыдзи мӧвпаланныд? Кыдзи позьӧ вӧчны мамукнытӧ шудаӧн?

Челядьлӧн сёрнитӧм.

Ӧнись дядь. Со тай ті кутшӧм небыд сьӧлӧмаӧсь, авъяӧсь да мывкыдӧсь вӧлӧмныд. Кужанныд, вӧлӧмкӧ, и мамукнытӧ радейтны. Ме окотапырысь бара вола тіян дорӧ. А ӧні воис янсӧдчан кад. Видза колянныд, шӧвктугъяс да сёшайтъяс.

ВЛАДИСЛАВ АФАНАСЬЕВЛӦН «ВЕСЬКЫД КИ» ВИСЬТ СЕРТИ СЁРНИ-ВОРСӦМ

(5–7 арӧса челядьлы)

Мог. Ышӧдны челядьӧс лоны уджачӧн, бать-мамлы да пӧль-пӧчлы отсасьысьӧн. Чужтыны матысса морт вӧсна тӧждысьны кӧсйӧм да кывкутӧм.
Коланатор: «Музыка в коми детском саду» фонохрестоматияысь В. Бабинлӧн да С. Головиналӧн «Уджач ныв» сьыланкыв.
Ворсысьяс: нуӧдысь, Китш-Котш нима катша.

ЗАНЯТИЕ НУӦДАННОГ

Нуӧдысь. Видза оланныд, муса дзолюкъяс!
Катша. Китш-котш! Видза оланныд, ёртъяс!
Нуӧдысь. Бара со воис миян ордӧ дыр виччысяна ёртным. Ёна, буракӧ, и кажитчӧ сылы миянкӧд занимайтчыны! Лӧсьыда пуксинныд? Дасьӧсь кывзыны менӧ?
Катша. Дасьӧсь, дасьӧсь, пуксим.
Нуӧдысь (сералігмоз). Бур, бур! Со и миян Катша ёртным пельсӧ чошкӧдӧма, кывзыны лӧсьӧдчӧма.
Катша. Да! Да! Кывза! А мый йылысь ми талун кутам сёрнитны?
Нуӧдысь. Талун ме кӧсъя юавны миян оз тусьяслысь, радейтӧны-ӧ найӧ уджавны? Отсасьлывлӧны оз бать-мамныслы, воспитательяслы?
Катша. Кыдз нӧ оз! Ме быдлаті лэбала, гӧгӧрбок видзӧда да аддза: челядьыд и горт гӧгӧрсӧ, и детсад йӧрсӧ чышкӧны. Став ёг-лӧпсӧ, бус-няйтсӧ тэрыба весалӧны. Мария Ивановна, ме чайта да, челядьыд асьныс та йылысь висьталыштасны.

Челядьлӧн висьтасьӧм.

Нуӧдысь. Зэв тай ті зільӧсь! Сідзкӧ, миян дзолюкъясным оз повны уджсьыд? Кыдзи тэ чайтан, Катша, позьӧ оз найӧс уджач йӧзӧн шуны?
Катша. Ме тай чайта, мый позьӧ-а. Дерт, гашкӧ, и дыш Гурдейясыд эмӧсь да.
Нуӧдысь. Талун ми дыш Гурдейяс йылысь сёрнитны ог кутӧй. Важ йӧз шулывлӧмаӧсь: «Дышыдлы — ньӧр, а зільлы — зӧр». Мед сідзи и лоас.
Меным зэв окота лыддьыны тіянлы ӧти висьт. Шусьӧ сійӧ «Веськыд ки». А гижис Владислав Афанасьев.
Дзолюкъяс, сюся кывзӧй, а бӧрыннас ми сёрнитыштам-варовитыштам висьт йывсьыс.
Катша. Кывзам! Кывзам! Висьталӧй нин, висьталӧй ӧдйӧджык!
Нуӧдысь. Кывзанныд? Лыддя!..

Веськыд ки.

Воваӧс мамыс гожӧм кежлӧ нуис Ыджыдвидз сиктӧ пӧчыс ордӧ. Воисны сёрӧн, регыд и узьны водісны. Асывнас, кор садьмис Вова, мамыс эз нин вӧв, мунӧма бӧр карӧ, мед эз сёрмы удж вылӧ. Ичӧт да пӧрысь колисны кыкӧн. Зэв забеднӧ лоис зонкалы, синваыс быдсӧн доршасис. Пач дорсянь тапиктіс пӧчыс.
— Эн бӧрд, сёшайтӧй. Мыссьы да сёйышт. Зэв чӧскыд рок пуи.
Вова тільыштіс синсӧ да сувтіс. Мыссьӧм бӧрын пӧсь картупеля шаньгаӧн чурскис пӧжӧм йӧв.
— Ме тэныд локтігкежлад кычанӧс лӧсьӧді. Нимыс абу на. Ачыд нимсӧ пуктан. Лэбулын сійӧ, петав да тӧдмась, — висьталіс пӧчыс да мыччис Вовалы йӧв тасьті.
Зонкалы мӧдысь тшӧктӧм эз ков, тэрыба тюрис керкаысь. Збыльысь, лэбулын мешӧк вылын куйліс кӧч кодь еджыд гӧна кычан. Сьӧд синма. Ӧта-мӧд дінас Вова да Тупыль ӧдйӧ и велалісны. Татшӧм ним сетіс зонка кычаныслы.
Поводдяыс вӧлі шоныд да гажа. Кык друг лун-лун ворсісны вадорын. Пӧчыс пыр ноксис град йӧрын. Воваӧс чуксавліс сӧмын пажын кадӧ сёйны.
Ӧти лунӧ пӧчыс ю кыр йылӧ эз лок. Рытъявылыс нин, кор кынӧмыс ёна сюмавны кутіс, Вова кайис сиктӧ. Керкаас вӧлі шы ни тӧв. Бабыс куйліс крӧвать вылын. Синсӧ куньӧма, чужӧмыс блед. Вова повзис:
— Пӧчӧ-ӧ-ӧ! Пӧчӧ-ӧ!
Пӧчыс восьтіс синсӧ, бергӧдіс юрсӧ да корис матыстчыны.
— Эн повзьы. Ме, тыдалӧ, висьми. Регыдӧн, гашкӧ, и бурда. Вай сӧмын, Вовук, пельшерӧс кор.
Фельдшер волӧм бӧрын Вова паняліс кӧдзыд шыд, коляссӧ петкӧдіс кычанлы. Ывлаысь пырӧм бӧрын пӧчыс шуис:
— Пӧсь чай эськӧ окота юыштны, да ваысла ветлытӧм. Няньла ветлытӧм и.
Вова юасьны эз мӧд. Камод вылысь босьтіс пӧчыслысь деньга видзан кӧшельсӧ да котӧртіс лавкаӧ. Сэтысь локтӧм бӧрын ветліс вала. Пузьӧдіс чай.
— Ӧні сэсся бурда, — шуис пӧчыс. — Чайтӧ юи да шоналі быдсӧн. Молодеч тэ менам!
Зэв любӧ лои зонкалы ошкӧмсьыд. Окота вӧлі мыйкӧ нӧшта вӧчны, но морттӧ вугыр босьтіс, пуксис диван вылӧ да тӧдлытӧг и унмовсис.
Мӧд асывнас пӧчыс эськӧ кӧсйис ачыс чеччыны, но зонка ӧлӧдіс:
— Куйлы, тэныд оз на позь чеччынытӧ. Врачыд нӧ мый шуис?
— Кыдз нӧ он чеччы, — шыасис пӧчыс, — лук градйӧй ёгӧн тырӧма.
— Ме нетшка, — эскӧдіс пӧчсӧ Вова. Шуис — вӧчис. Ёг нетшкӧм бӧрын котӧртліс йӧвла. Вердіс пӧчсӧ да Тупыльсӧ, ачыс мӧс вӧра йӧвтӧ кык стӧкан жӧ юис.
Вежон мысти пӧчыс бурдіс, ачыс кутіс бара пусьыны-пӧжасьны. Но Вова эз нин эновтлы пӧчсӧ ӧтнассӧ дыр кежлӧ.
Сэсся и вотчан кад воис. Пӧча-внука кутісны вӧрӧ ветлывлыны. Ӧтчыд налы зэв уна тшак сюрис. Йӧзыс весиг шензисны:
— Зэв тай уна тшак вотӧмныд.
Пӧчыс гогнитліс юрнас Вовалань:
— Со отсасьысьӧй, веськыд киӧй менам. Зэв чожа вотчӧ.
Бӧрынджык зонка юаліс пӧчыслысь:
— Мыйла шуин, мый ме — тэнад «веськыд киыд»?
Пӧчыс нюммуніс да вочавидзис:
— Веськыд киыд мортыдлӧн медся бур отсасьысьыс. Став уджсӧ вӧчӧ, нинӧмысь оз повзьы. Тэ сэтшӧм жӧ. Сідзкӧ, тэ — менам веськыд киӧй и эм.

Катша (ышловзьӧмӧн). Кутшӧм бур, тӧждысьысь вӧлӧма Воваыс!
Нуӧдысь. Кажитчис эз сійӧ тэныд, Катша?
Катша. Кажитчис, дерт! Кыдзи нӧ татшӧмъясыд оз кажитчыны!
Нуӧдысь. Китш-Котш, а ме кӧсъя дзолюкъяслысь юавны: дзолюкъяс, кыдзи ті мӧвпаланныд, мыйла пӧчыс шуис Вова внуксӧ аслас «веськыд киӧн»? Кыдзи ті донъяланныд Вовалысь пӧчыс ордын шойччӧмсӧ? Кӧсъянныд-ӧ ті лоны Вова кодьӧн жӧ: зільӧн, тэрыбӧн, тӧждысьысьӧн, уджачӧн?

Челядьлӧн висьтасьӧм.

Катша. Дзолюкъяс, ті ӧд верманныд на и серпасъяс вӧчны тайӧ висьт сертиыс.
Нуӧдысь. Вӧчам серпасъястӧ? (Челядьлӧн воча кывъяс.) А кор став серпасыс лоӧ дась, ми тэчам найӧс ӧта-мӧд бӧрсяныс, и миян артмас серпаса дзонь небӧг.
Катша. Позяс весиг кышны татшӧм книгатӧ. А книга кышас гижны висьт нимсӧ «Веськыд ки».
Нуӧдысь. ... и гижысьыслысь ним-овсӧ: Владислав Афанасьев.
Катша. Кӧні тіян карандашъясныд? Альбом листъясныд? Сюрис эз?
Нуӧдысь. Висьтсӧ серпасалігмозныд кывзам сьыланкыв. Шусьӧ сійӧ «Уджач ныв».

Юргӧ «Музыка в коми детском саду» фонохрестоматияысь В. Бабинлӧн да С. Головиналӧн «Уджач ныв» сьыланкыв.

ИВАН АЛЕКСЕЕВИЧ КУРАТОВЛЫ СИӦМ ЗАНЯТИЕ

(5–7 арӧса челядьлы)

Мог. Тӧдмӧдны челядьӧс медводдза коми гижысьлӧн олантуйӧн да гижӧдъясӧн. Петкӧдлыны поэтлысь чужан му да коми кыв радейтӧмсӧ. Ышӧдны челядьӧс паськыдджыка тӧдмасьны И. Куратов творчествоӧн. Тӧдмӧдны ыджыд гижысьлӧн талунъя олӧмын тӧдчанлунӧн.
Коланатор: И. А. Куратовлӧн портрет, серпасъяс (фотояс): Сыктывкарса Куратов музей, Сыктывкарын И. Куратовлы памятник, Сыктывкарын Куратов нима улича, Кебра сикт (важӧн да ӧні), И. Куратовлӧн бать-мам, чой-вок да рӧдвуж; И. А. Куратовлӧн книгаяс: «Коми гор»; «Сьылан менам, сьылан!»; «Ой, олӧм, олӧм...»; «Менам муза»; «Стихи» да с.в.

ЗАНЯТИЕ НУӦДАННОГ

Нуӧдысь. Видза оланныд, нывкаяс да зонкаяс! Талун ми кутам сёрнитны тіянкӧд нималана ыджыд морт йылысь. А заводитам сёрнинымӧс кывбурсянь.

Лыддьӧ И. Куратовлысь «Коми кыв» кывбур.

Коми кыв.

Коми кыв ме тӧда,
Ыджыдтор оз шу на,
Тӧда ме и сійӧ —
Оз и сӧр на уна.

Тайӧ кыв мем дона,
Небыд, мича, гора —
Вунӧдас ен мыжӧс,
Кодыр сійӧн кора!

Тайӧ муса кылӧн
Чой-вок сёрнитӧны,
Тайӧ кылӧн меным
Ай-мам бурсиӧны.

Тайӧ кыв ме кывлі
Аслам люлю дінын,
Сійӧ менам вунас,
Сӧмын дзебанінын!

Тайӧ кывлысь мичсӧ
Сьӧлӧмӧн ме кылі —
И ме медводз сыӧн
Ньӧжйӧника сьылі...

Тайӧ кылӧн мукӧд
Гораджыка сьылас —
Сё кызь сюрс пель сэки
Уна буртор кылас!

Нуӧдысь. Челядь, а ті тӧданныд тайӧ кывбурсӧ? Кутшӧм мича кывъясӧн, сьӧлӧмсяньыс висьталӧ поэт миян коми кыв йылысь. Гашкӧ, ті тӧданныд, коді гижис тайӧ кывбурсӧ? (Челядьлӧн воча кывъяс.) Татшӧм мича кывбурсӧ гижис медводдза коми поэт Иван Алексеевич Куратов. (Петкӧдлӧ сылысь портретсӧ.) И талун ми тіянкӧд сёрнитыштам тайӧ ыджыд морт йывсьыс.
Иван Алексеевич Куратов чужис да быдмис Сыктыв вожса Кебра сиктын. Куратов семья вӧлі ыджыд. 9 чоя-вока пиысь Иван вӧлі медічӧтыс. Ванялы эз на удит тырны 6 арӧс, кор кувсис налӧн батьныс. Сьӧкыда, гӧля оліс батьтӧм семьяыд. Ичӧтсянь зонкалы ковмис босьтчыны уджӧ, петны кынӧмпӧт перйыны. Сійӧ сьӧлӧмсяньыс отсасис мамыслы да ыджыдджык чой-вокыслы. Вывті ёна радейтіс Иван мамсӧ. Со кутшӧм кывъяс сиис поэт Куратов аслас мамыслы ыджыд дырйиыс нин:

Кор ме вӧлі кык арӧса,
Меддона мем вӧлі мам.
Кор ме лои кызь арӧса,
Пыр мем медся дона мам.

Ичӧтсяньыс Ваня вӧлі сюсь вежӧра, уджач да быдтор тӧдны кӧсйысь зонка. Ёна радейтліс кывзыны Пера-Багатыр, сюсь вӧралысь Йиркап, Кӧрт Айка да скӧр Яг-морт йылысь мойдъяс. Войпукъяс дырйи том йӧз гажӧдчанінын сюся кывзыліс сьыланкывъяс, кӧні кыліс коми йӧзлӧн нэмӧвӧйся шог-гажыс и синваыс, тшыгъялӧмыс и бӧрдӧмыс, бур олӧмӧ эскӧмыс.
Гӧльлун вылӧ да сьӧкыдлун вылӧ видзӧдтӧг, мамыс вӧчис ставсӧ, медым сылӧн муса пиыс велӧдчис. Первой Иван велӧдчис Усть-Сысольскын, а сэсся ылын — Яренск карын.
Велӧдчигас нин Иван Куратов заводитіс гижны кывбуръяс. Поэт гижис, мый воас сэтшӧм кад, кор став йӧзыс кутасны бура овны, ӧта-мӧдсӧ пыдди пуктыны. Куратов вывті ёна кӧсйис, медым коми челядьӧс школаясын велӧдісны гижны да лыддьысьны чужан кыв вылын, медым эз вош коми йӧзлӧн культураыс.
Куратовлы ковмис эновтны ассьыс муса войвывсӧ, Коми мусӧ, но и йӧз муын олігӧн сійӧ эз эновтчы гижан уджсьыс. Аслас гижӧдъясын поэт петкӧдліс мортлысь сямлунсӧ, олан этшсӧ, сьӧлӧм кылӧмсӧ. Сылӧн кывбуръясын петкӧдчӧ, кутшӧм бур сьӧлӧмаӧсь, зільӧсь, сюсьӧсь да збойӧсь коми войтыр. Кыдзи найӧ кужӧны радейтны да гажӧдчыны.
Поэт кувсис лунвылын, аслас чужанінсянь зэв ылын.
Коми войтыр вылӧ донъялӧны медводдза коми поэтӧс. Талун Сыктывкарын эм Куратов музей. Кар шӧрын сылы сувтӧдӧма памятник. Уна сикт-карын эм Куратов нима улича. А сылысь чужан Кебра сиктсӧ ӧні шуӧны Куратовоӧн. (Висьталігмозыс петкӧдлӧ водзвыв дасьтӧм фотоматериал.)
Уна коми поэт сиис Куратовлы кывбуръяс. Со Михаил Елькин гижӧ:

Пемыд шуштӧм кадын
Аслас чужан кылӧн,
Миян муысь татӧн
Медводз панін сьылӧм.

Чужан кылӧн, тайӧн,
Йӧзлы шуд тэ сиин.
Бурдӧдін тэ найӧс
Ыджыд шогсьыс сійӧн.

А со народнӧй поэт Серафим Поповлӧн кывъясыс:

Сё аттьӧ сыысь, Коми му,
Мый чужтін татшӧм муса пиӧс.
Мед сэсся некор нин оз кув,
Кӧть ещӧ сё нэм колям, сійӧ...

Дона дзолюкъяс, миян быдмысь войтыр! Энӧ вунӧдӧй некор ассьыныд мам кывтӧ, чужан Коми мутӧ! Видзӧй сійӧс! Мичмӧдӧй да озырмӧдӧй асланыд тӧлка олӧмӧн, велӧдчӧмӧн да бур уджӧн. Эн вунӧдӧй Иван Куратовлысь сьӧлӧмӧдз йиджтысян кывъяссӧ:

Кодыр ас ногӧн ми сьылам,
Шог-гаж морта-мортлысь кылам.
Кысь пыр гажа сьылансӧ?
Понді ме, ті кутчысьӧ.

Занятие помасигӧн челядь видлалӧны-листалӧны Куратовлысь йӧзӧдӧм небӧгъяс, видзӧдалӧны фотографияяс.
Занятие дінӧ содтӧд индӧд: Иван Куратовлы сиӧм занятие нуӧдӧм бӧрын воспитатель корсьӧ позянлун, медым тӧдмӧдны челядьӧс «Кӧина-каня», «Тури да Рака» басняясӧн.

Кӧина-каня.

Вӧралысьяс понъяснас
Вӧтлысисны кӧин бӧрысь.
Кытчӧ вошсян? Петмысьт вӧрысь
Кӧин грездӧ котӧртас.
Грездын аддзӧ: пывсян вылӧ
Читкыртчыштӧм мича Кань.
«Васька, — Кӧин шуас сылы, —
Висьтав, код тан медся шань?
Йӧз шы со и пон шы кылӧ:
Тайӧ — менӧ корсьӧны;
Код ордын мем дзебсьыны?
Коді бура шонтӧ-й вердӧ?»
«Регыдджык мун Степан бердӧ —
Зэв бур мортыс!» — шуӧ Вась.
«Сідз, да сылысь баля пурлі».
«Бур йӧзӧс, дерт, аддзан тась.
Демьян ордӧ мун!» — «Да сюрлі
Пинь вылӧ мем сылӧн меж».
«Трӧпим дінӧ кодыр кеж!»
«Чӧв, чӧв! Кукань кули сылысь,
Лӧгалӧ нин мӧймусянь!»
«Лӧсьыдтӧм жӧ! Климӧ пилысь
Корлы лэбув. Зонмыс шань!»
«Васька, Васька! Клим вуж — моръяс!
Уськӧді ме налысь чань!»
«Но-й но, коді тэнӧ доръяс?
Аддза, зэв жӧ ачыд ёсь;
Быдсӧнлы тэ дӧзмӧдӧмыд;
Мый тэ пуктін, сійӧ-й босьт,
Вунды, мый тэ кӧдзлывлӧмыд».

Басня видлалӧм вылӧ юалӧмъяс:
1. Код йылысь тайӧ басняыс?
2. Коді тіянлы кажитчис? Мыйла?
3. Коді тіянлы эз кажитчы? Мыйла?
4. Мый йылысь сёрнитісны Кӧин да Кань?
5. Мыйла Кӧинлы некытчӧ вӧлі дзебсьынысӧ, кор сы бӧрся понъясӧн вӧтлысисны вӧралысьяс?
6. Коді тіянлы лои жаль? Мыйла?
7. А кор тіян серамныд петіс? Мыйла?
8. Челядь, ті кӧсъянныд кывзыны тайӧ баснясӧ выльысь?
9. Кыдзи ті гӧгӧрвоанныд Каньлысь велӧдӧмсӧ:
«Мый тэ пуктін, сійӧ-й босьт,
Вунды, мый тэ кӧдзлывлӧмыд»?

Тури да Рака.

Олас-вылас Кузь-Кок Тури,
Сійӧс суас сэтшӧм лёк:
Рака сылы паныд сюри,
Ракатӧг оз унмыс лок!
Тюп-тяп нюрӧд Тури мунӧ
Рака ордӧ корасьны:
«Еджыд Рака, югыдлунӧй,
Эз кут тэтӧг овсьыны!
Верӧс сайӧ Тури сайӧ
Пет тэ, сьӧлӧм косьтӧдысь!»
«Кузь гурдейӧс куль пӧ вайӧ!
Мун пӧ менам син водзысь!»
Тюп-тяп нюрӧд Кузь-Кок Тури
Вӧялӧ да локтӧ бӧр.
Эз вӧв шогыс, со и сюри!
Сьӧлӧм ас пиас оз тӧр!

Олас-вылас Сьӧд-Гӧн Рака
Сійӧс Тури коралас.
Бур ань сійӧс видас-лякас,
Тодмышкӧдыс бергӧдас.
Асьсӧ войнас шогыс босьтас:
«Кыдз пӧ овсяс Туритӧг?
Ой, ой, ой пӧ, шогӧй косьтас!
Тури муса, Тури лӧг!»
Тюп-тяп Рака нюрӧд мунӧ
Тури ордӧ кевмысьны:
«Верӧс саяд, югыдлунӧ,
Босьт, босьт, понда кывзысьны!»
«Мун сэсь! Ӧні он нин бурӧд!
Сьӧд дявӧллӧн чужтӧмтор!»
Тюп-тяп Рака мунӧ нюрӧд,
Раксӧм сылӧн шог и нор!

Олас-вылас Кузь-Кок Тури,
Бара сійӧс суас лёк.
Рака сылы паныд сюри,
Ракатӧг оз унмыс лок!
Тюп-тяп нюрӧд Тури мунӧ
Рака ордӧ корасьны:
«Еджыд Рака, югыдлунӧй,
Эз кут тэтӧг овсьыны!
Верӧс сайӧ Тури сайӧ
Пет тэ, сьӧлӧм косьтӧдысь!»
«Кузь гурдейӧс куль пӧ вайӧ!
Мун пӧ менам син водзысь!»
Тюп-тяп нюрӧд Кузь-Кок Тури
Вӧялӧ да локтӧ бӧр.
Эз вӧв шогыс, со и сюри!
Сьӧлӧм ас пиас оз тӧр!

Олас-вылас Сьӧд-Гӧн Рака,
Тури сійӧс коралас.
Бур ань зонмӧс видас-лякас,
Тодмышкӧдыс бергӧдас.
Асьсӧ войнас шогыс босьтас:
«Кыдз пӧ овсяс Туритӧг?
Ой, ой, ой пӧ, шогӧй косьтас!
Тури муса, Тури лӧг!»
Тюп-тяп Рака нюрӧд мунӧ
Тури ордӧ кевмысьны:
«Верӧс саяд, югыдлунӧ,
Босьт, босьт, понда кывзысьны!»
«Мун сэсь! Ӧні он нин бурӧд!
Сьӧд дявӧллӧн чужтӧмтор!»
Тюп-тяп Рака мунӧ нюрӧд,
Раксӧм сылӧн шог и нор!

Лун-вой сёйӧны сідз найӧ
Ӧнӧдз, а оз пусьы рок.
Нывъяс, зонъяс! Мед жӧ тайӧ
Гӧгӧрвоас тіян вок!

Шог, код оз босьт кевмӧм сьӧрти,
Нарт, код кылӧ кевмысьӧм
Рака-Тури моз, а бӧрти
Нэмныс ӧтка майшасьӧм!

Басня видлалӧм вылӧ юалӧмъяс:
1. Код йылысь тайӧ басняыс?
2. Мыйӧн тіянӧс чуймӧдіс тайӧ басняыс?
3. Мый ті тӧдмалінныд Кузь-Кок Тури йылысь?
4. Мый ті тӧдмалінныд Сьӧд-Гӧн Рака йылысь?
5. Кыдзи нимтісны ӧта-мӧднысӧ Тури да Рака? Мыйла? Кыдзи ті чайтанныд?
6. Ладмӧдчисны эз Тури да Рака? Мыйла? Кыдзи ті чайтанныд?
7. Челядь, кӧсъянныд-ӧ ті кывзыны «Тури да Рака» баснясӧ выльысь?

ЛИТЕРАТУРА

Афонькин С. Когда, зачем и почему? — СПб.: Лань, 1996.
Попов Г. Кыдзи чужӧ сьыланкыв. — Сыктывкар, 1999.
Попов Г. Сьыланкыв чукӧр. — Сыктывкар, 1996.
Пунегова Л. А. Посни войтырлы коми литература йылысь. — Сыктывкар: Коми книжнӧй изд-во, 1993.
Стрелкова Л. Н. Уроки сказки — М.: Педагогика, 1989.

ЮРИНДАЛЫСЬ

Водзкыв .... 3
Варгыль нима ошпилӧн детсадйӧ ветлӧм .... 5
Мыйла Вургыльлӧн пиньыс висьмӧма? .... 11
Ӧта-мӧд дорӧ волысьӧм .... 15
Сиктса Детсадлӧн висьтасьӧм .... 20
Ӧнись дядькӧд тӧдмасьӧм .... 25
Китш-Котшлы выль сарапан вурӧм .... 29
Козин йылысь сёрнитӧм .... 34
Медся бур козин .... 40
«Нимкывъя улӧсысь» ворсӧм .... 44
«Кӧин да кӧзапиян» мойд серти сёрни-ворсӧм .... 49
«Руч да Кӧч» мойдса пемӧсъяслы письмӧ гижӧм (2 занятие). .... 54
Михаил Пляцковскийлӧн «Шуда лун» висьт серти сёрни-ворсӧм .... 63
Владислав Афанасьевлӧн «Веськыд ки» висьт серти сёрни-ворсӧм .... 68
Иван Алексеевич Куратовлы сиӧм занятие .... 72
Литература .... 79