Ӧтувъяин2

КОМИ КЫВ. 5 КЛАСС. Шонді нюм

ОТСАСЯН ПАСЪЯС

— велӧд наизусьт

— вӧчам содтӧд удж

— грамматика тема

— выль тема

— кыв артмӧм

— босьт тӧд вылад

— гортса удж

— вочавидз юалӧм вылӧ

ГРАММАТИКА ТЕРМИНЪЯС

ВЫЛЬ ВЕЛӦДЧАН ВО

Чолӧм, школа!

1 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ.

Выль велӧдчан во.

...Эз узьсьы тай мен Талун асывнас дырсӧ, Водз чеччи да сумкаӧ Кутчыси пыр. А шондіыс вӧр сайысь Мыччӧ на нырсӧ. Мам шуӧ, мый Школаӧ мунтӧдз на дыр. И кыдз татшӧм асылӧ Узьны мен позьӧ, Ӧд школаысь сэтшӧма Бырӧма гаж! И важӧн нин дасьтӧма Менам бур козин — Зэв мича яр дзоридзьяс — Гажӧдны класс.

1. Кыдзи гӧгӧрвоан кывбурысь кывъяс: «Ӧд школаысь сэтшӧма бырӧма гаж»? 2. Бырис-ӧ тэнад гажыд школаысь? 3. Мый тэ дасьтін школаӧ мунны?

— Видза олан, ... ! — Видза олан, ... ! — Кыдзи шойччин? — Ме шойччи бура, ветлі саридз дорӧ. А тэ кӧні вӧлін? — Ме вӧлі пӧч ордын сиктын. — Ме велӧдча витӧд классын нин. — Ме велӧдча нёльӧд классын на. А тэныд кымын арӧс? — Меным тырис 11 арӧс. Ме тэысь ыджыдджык. — Бура велӧдчы! Аддзысьлам на.

3 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс.

Талун медводдза велӧдчан лун. Выль велӧдчан воӧн, челядь! Мый тэ вайин сьӧрсьыд? Челядь, сюся кывзӧй велӧдысьӧс!

МЕ ВИТӦД КЛАССА ВЕЛӦДЧЫСЬ

Эмакыв — асшӧр кывсикас, коді петкӧдлӧ предмет, вочавидзӧ коді? да мый? юалӧмъяс вылӧ, вежласьӧ падежъяс (вежлӧгъяс) серти.

Ина вежлӧгъяс

4 удж. Серпасъяс серти лӧсьӧд сёрникузяяс.

5 удж. Содты лӧсялана падеж суффиксъяс.

Со бара ми локтім школаӧ. Тані кыпыд да сӧстӧм. Классӧн веськӧдлысьным нуӧдіс миянӧс классӧ. Сэні пызанъясыс турунвиж рӧмаӧсь, а улӧсъясыс кольквижӧсь. Стенын ӧшалӧ дӧска, сы вылын серпасъяс да уна рӧма коръяс. Классӧ мичмӧдӧны дзоридзьяс. Ставыс выль, мича, югыд. Миянӧс зэв ёна виччысьӧмаӧсь.

6 удж. Сетӧм кадакывъясӧн висьтав аслад класс йывсьыд.

7 удж. Лыддьы текстсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс.

Менам нимӧй Миша. Меным дас ӧти арӧс. Ме велӧдча витӧд классын. Миян классӧн веськӧдлысь — Елена Ивановна. Меным кажитчӧ велӧдны коми кыв, роч литература да история. А медся радейтана урок — физкультура. Урокъяс бӧрын ме ветла спортивнӧй шӧринӧ вермасьӧм секцияӧ. Вежоннас ӧтчыд вартча бассейнын. Радейта ворсны компьютерӧн. Менам уна ёрт. Шойччан лунъясӧ ми ветлам вуграсьны, ворсам мачӧн.

8 удж. Лӧсьӧд ас йывсьыд висьт воддза текст серти.

9 удж. Уджалӧй кыкӧн. Пыртӧй сёрниӧ отсӧг вылӧ сетӧм юалӧмъяс.

Кыдзи тэнӧ шуӧны? Кымын арӧс тэныд? Кутшӧм классын тэ велӧдчан? Кыдзи шуӧны классӧн веськӧдлысьтӧ? Кутшӧм предметъяс тэныд кажитчӧ велӧдны? Кутшӧм кружокӧ, секцияӧ ветлан? Мый радейтан вӧчны прӧст кадӧ да шойччан лунӧ?

10 удж. Висьтав аслад ёрт йылысь сетӧм план серти.

1. Кыдзи шуӧны ёрттӧ? 2. Кымын сылы арӧс? 3. Кутшӧм классын сійӧ велӧдчӧ? 4. Кутшӧм предмет сылы кажитчӧ велӧдны? 5. Мый сійӧ вӧчӧ прӧст кадӧ?

Лыддьы. Вуджӧд да вайӧд лӧсялана роч нӧдкывъяс.

Ваясны рок — кӧть кымын морт панясьӧ, оз и чинлы. Коктӧм, а ӧтарӧ мунӧ. Еджыд луд вылын сьӧд ыжъяс йирсьӧны.

УРОК ДА ПЕРЕМЕНА

Кывпод — кадакывлӧн вежласьтӧм форма. инфинитивлӧн суффикс.

11 удж. Урок лыддьӧг. Аддзы колана урок ним роч кыв вылын.

Коми кыв

Роч кыв

Артасян урок

Серпасасян урок

Вӧр-ва урок

Удж урок

1. Кутшӧм урокъяс эмӧсь выльлунӧ? 2. Кутшӧм урокъяс тіян нӧшта эмӧсь? 3. Кутшӧм урок эм быд лун? 4. Кутшӧм урок вежоннас ӧтчыд?

Лӧсьӧд урок лыддьӧг воторник кежлӧ.

12 удж. Корсь пӧвсӧ. Лӧсьӧд сёрникузяяс ас йывсьыд.

1. Кутшӧм урокъяс тіян эмӧсь? 2. Мый ті сэні вӧчанныд?

3 удж. Лыддьы текстсӧ. Аддзы кадакывъяссӧ да гиж кывпод формаын.

Кодӧн ме лоа.

Быд мортлӧн ичӧтсяньыс эм кӧсйӧм. Ӧні ме велӧдча витӧд классын. Радейта литература урок. Менам бура артмӧны ас гижӧдъяс. Прӧст кадӧ лыддя мойдъяс да серпасала найӧс. Кор ме помала школа, муна велӧдчыны университетӧ. Гашкӧ, ме лоа журналистӧн.

14 удж. Бӧрйы кадакывъяс. Кутшӧм урок вылын мый позьӧ вӧчны?

Урок вылын позьӧ

лыддьыны кывбур

Лӧсьӧд перемена йылысь «Шонді» нога гижӧд.

15 удж. Серпас серти висьтав, мый вӧчӧны челядь.

Кадакыв — асшӧр кывсикас, петкӧдлӧ предметлысь действие, вочавидзӧ мый вӧчны? юалӧм вылӧ.

16 удж. Лыддьы висьтсӧ да вочавидз юалӧм вылӧ.

Перемена вылын. Коймӧд урок бӧрын миян школаын кузь перемена. Ме пета классысь да муна сёянінӧ. Дежурнӧйяс разӧдӧны сёян-юан. Ми пажнайтам. Пажын бӧрын кольӧ на кадыс. Ми ворсам, котралам, сёрнитам ӧта-мӧдкӧд, дасьтысям водзӧ урок кежлӧ. А мый ті вӧчанныд перемена дырйи?

17 удж. Гиж кадакывъяссӧ ӧнія кадын.

1. Коми кыв урок вылын ми лыддям висьтъяс, мойдъяс. 2. Ӧньӧ да Ӧльӧ колана ногӧн арталӧны) задачаяс. 3. Роч литература урок кежлӧ ме велӧді кывбур. 4. Перемена дырйи Настук чышкис дӧска. 5. Звӧнок бӧрын витӧд класса велӧдчысьяс петісны классысь. 6. «Тэ ӧні мунан сёянінӧ?» — юаліс Кирӧ. 7. Удж урок вылын ті пилитчанныд али пусянныд? 8. Велӧдчанінын ми тӧдмалім уна выльтор.

18 удж. Содты лӧсялана кадакывъяс.

Перемена дырйи ме шойчча.

Сёянінын дежурнӧйяс разӧдӧны тасьті-пань.

Урокъяс бӧрын ми пелькӧдам класс.

19 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ.

Велӧдчысьлы тӧд вылӧ.

«Единица» сюрӧ сылы, Коді медся дыш. Коді книга сайын некор Оз пӧсьӧдлы мыш. Кӧн ӧшыбка, сэтчӧ «двойка» Сюйӧ ассьыс ныр. Вайӧ, челядь, сійӧс классысь Вӧтлӧй пырысь-пыр. Абу лёк ни, абу бур ни, Шӧр отметка «три». Сэсянь «двойка» абу ылын — Эн вунӧдӧй ті. Со «четыре» классӧ пырӧ — Велӧдчысьлӧн ёрт. Дружнӧя кӧ сыкӧд олан, Лоан тэ бур морт. Бура лыддьысян да гижан, Сэсся он кӧ дур, Тайӧ «пятьыс» дневник пытшкад Ӧдйӧ пырас — гур.

1. Кывбурлӧн кутшӧм юкӧн тэныд медъёна кажитчис? 2. Кодъяслы пуктӧны лёк донъялан пас, а кодъяслы — бур донъялан пас? 3. Кыдзи тэ велӧдчан?

Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

Велӧдчӧм морт синма, велӧдчытӧм — синтӧм. Зарни перйӧны муысь, тӧдӧмлунъяс — небӧгысь. Велӧдчан — мортӧн лоан. Мортыс кӧ бур, и славаыс бур. Ов да выв, да век велӧдчы. Корсь лӧсявтӧм шусьӧг.

20 удж. Тӧдмась текстӧн да вуджӧд. Аддзы текстысь кывбердъяс.

Арын. Лӧсьыд водз арын! Енэжыс кельыдлӧз, шондіыс мелі на. Гӧгӧр зэв мича. Вӧрыс пӧртмасьӧ гӧрд, пемыдвеж, зарни рӧмъясӧн. Вӧрын быдмӧны тшакъяс, нюрын кисьмӧ турипув. Кокни лолавны арся сынӧдӧн. Дырджык окота нимкодясьны бӧръя шоныд лунъясӧн.

Кывберд — асшӧр кывсикас, коді петкӧдлӧ предметлысь признак, вочавидзӧ кутшӧм? юалӧм вылӧ. Эмакыв водзын оз вежлась.

Кывберд петкӧдлӧ признакъяс

Тӧдмав юржуглан.

1. Арся тӧлысь ним. 2. Водз арын вӧрыс ... . 3. Волӧн медся лышкыд кад. 4. Арнас катша и ... пӧт. 5. Моз тӧлысь рочӧн. 6. Медся шома арся вотӧс. 7. Арнас сійӧ пемыд да кузь.

21 удж. Серпас серти лӧсьӧд да гиж 3—4 сёрникузя.

Отсӧг вылӧ кывъяс:

зарни ар

веж козъяс

уна рӧма коръяс

зіль челядь

арся енэж

долыд челядь

тыр чуман

вотчӧны вӧрын

аддзис гӧрд гоб

кутӧ киас

нимкодясьӧны мичлунӧн

ваясны гортӧ

Лӧсьӧд ас бӧрйӧм серти ар йылысь юржуглан (ребус, кроссворд, нӧдкыв).

Арся поводдя

ЭМАКЫВЙЫСЬ КЫВБЕРД АРТМӦМ.

22 удж. Бӧрйы эмакывйысь артмӧм кывбердъяс, инды суффиксъяссӧ.

Арын лэбачьяс лэбӧны лунвылӧ, но и кӧдзыд войвылӧ унаӧн кольччӧны. Лэбачьяс оз сэтшӧма повны кӧдзыдысь, кыдзи тшыгъялӧмысь. Сы могысь букыд арсянь колӧ дасьтыны лэбачьяслы вердчанінъяс. Зэра, тӧла, шондітӧм поводдя дырйи лэбачьяслы шуштӧм, кӧдзыд. Сэки найӧ дзебсясьӧны пу вожъяс улӧ, керка вевт улӧ. Лэбачьяслы позьӧ вӧчны вевта, бокъястіыс тупкӧса сёянінъяс. Татшӧм вердчанінсӧ ӧшӧдӧны пуӧ, тэчӧны сэтчӧ вотӧсъяс, шыдӧс, нянь крӧшки, быдмӧг кӧйдысъяс. Тадзи позьӧ отсавны лэбачьяслы коллявны ар да кӧдзыд тӧв.

23 удж. Сетӧм эмакывъясысь артмӧд кывбердъяс.

24 удж. Содты сёрникузяясӧ эмакывъясысь артмӧм кывбердъяс.

1. ... йӧзлӧн арнас уджыс уна. 2. Ок и чӧскыд ... шыд! 3. Пӧчӧ пӧжаліс ... пирӧг. 4. Таво арыс ... . 5. ... пемӧсъяс дасьтысьӧны тӧв кежлӧ. 6. Сёр арын поводдяыс ... .

25 удж. Комиӧд телефонысь текстсӧ. Лӧсьӧд аскиа поводдя йылысь юӧр.

АРСЯ КОЗИНЪЯС

26 удж. Лыддьы. Серпасъяссӧ веж эмакывъясӧн.

Быд тшак радейтӧ ассьыс места.

27 удж. Мичаа лыддьы висьтсӧ. Гиж висьтсӧ, эмакывъяссӧ да кывбердъяссӧ веж серпасъясӧн.

Арся вӧрын.

Колис моз тӧлысь. Гожся шоныд бӧрын пуксис зарни ар. Вӧрын быдмӧны на тшакъяс, сэні и тані паныдасьлӧны рыжикъяс, ягсеръяс, ельдӧгъяс, еджыд гобъяс. Шондіӧн югзьӧдӧм вӧр діяс вылын дзирдалӧны пелысь розъяс. Нюрын сярвидзӧ пемыдгӧрд турипув. Лӧня визувтӧ вӧрса шор. Пыдӧстӧм лӧз енэжті шлывгӧны кымӧръяс.

— Тэ тӧдан, кутшӧм солалан тшак медся чӧскыд? — Ме ногӧн, медся чӧскыд тшакыс — выя ельдӧг. — А кытысь сійӧс вотны? — Кыддза-пипуа рас — сылӧн быдманін. Эм ӧд и ньыв ельдӧг. Тайӧ тшакыс быдмӧ лыска вӧрын. — Ёна жӧ нин озырӧсь коми вӧръясыд чӧскыд тшакъяснад!

Тӧдса тшак нимъясӧн лӧсьӧд юржугӧдлан.

29 удж. Ӧкты пелысь розйысь вотӧс нимъяс.

Шыпасъясӧн позьӧ вӧдитчыны унаысь.

Тӧдмав нӧдкывъяссӧ.

Сьӧд вӧр шӧрын сулалӧ гӧрд шляпаа молодеч. Мича-мича зон да ӧти кока. Гӧрд платтьӧа, еджыд чутъяса Таттян. Юра, да шапкатӧм; кока, да кӧмтӧм. Му пытштіыс ветлӧ, гӧрд шляпаа петлӧ. Вӧрын ичӧт зон. Сійӧс тӧдан он?

Корсь эмакывйысь артмӧм кывбердъяс.

30 удж. Велӧдчы бура лыддьыны [с’] шыа кывъяс.

Яша да Миша Ёльдорса вӧрысь Вотісны чуман тыр Гӧрд сьӧлаоз. Чӧскыдысь-чӧскыд Вотӧслӧн кӧрыс, Мыйла тадз шусьӧ: Сьӧла да оз?

Сьӧлаоз кыв артмӧма сьӧла да оз кывъясысь. Йӧз казявлӧмаӧсь, мый тайӧ вотӧссӧ радейтӧ кокавны сьӧла.

Гӧгӧрвоӧд турипув кывлысь артмӧмсӧ.

31 удж. Сетӧм кывъясӧн артмӧд кывтэчасъяс.

32 удж. Артмӧд сёрникузяяс.

1. Коми муын быдмӧ уна сикас пу. 2. Лыска коз пожӧм ньыв пуяс. 3. Жовлӧн вотӧсъяс бурдӧдӧны висьӧмъясысь. 4. Челядь чӧсмасьӧны сус ӧрекъясӧн. 5. Бать пывсьӧ кыдз корӧсьӧн. 6. Миян эм сюмӧдысь чуман. 7. Оржы, кыдз, тупу - тайӧ коръя пуяс.

33 удж. Лыддьы висьтсӧ. Сет юалӧмъяс ёртыдлы.

Пуяслӧн коланлун.

Миян вӧр-ва озыр уна сикас пуӧн да кустӧн. Лыска да коръя пуяс колӧны звер-пӧткалы, йӧзлы. Пашкыр лапъяса коз пу горсйын олӧны ур да визяорда. Небыд лыска ньыв пу улӧ кодйӧ аслыс гусӧ ош. Топыд ниа пуысь морт вӧчӧ керка подув. Сус пу кольясӧн чӧсмасьӧны челядь. Жов пу вотӧс бурдӧдӧ висьӧмъясысь. Льӧмйысь пуӧны юмов компот да варенньӧ. Йӧра сёйӧ бадь да кыдз коръяс. Пипу кырсьысь чӧскыдджыкыс кӧчлы немтор абу. Кыдз пу — зэв колана пу. Коді радейтӧ мыссьыны пывсянын, сійӧ водзвыв заптӧ корӧсь. Кыдз пу сюмӧдысь артмӧны мича дозмукъяс, сувениръяс, чачаяс. Важӧн кылісны сыысь кӧм. Уна буртор сетӧны миянлы пуяс. Челядь, видзӧй да радейтӧй вӧр-ва!

34 удж. Тӧдмав пуяс.

35 удж. Вуджӧд текстсӧ.

Усьӧм кор.

Гожӧмбыд уджалісны пулӧн коръясыс. Найӧ вердісны пусӧ. А ӧні лоисны ковтӧмӧсь, гылалісны муӧ. Веж гожӧм помасис. Корйыс ӧні усьӧма, куйлӧ му вылын. Но и тайӧ усьӧм корйыс дыр на шогмас вӧрса олысьяслы. Ёж вӧчас наысь шоныд поз, дзебсяс кӧдзыдысь. Пуяс улын куйлысь коръяс оз лэдзны быдмыны турунлы. Тӧв да зэр улын сісьмӧны коръяс, вынсьӧдӧны мусӧ.

Мый вылӧ шогмӧны усьӧм коръяс?

36 удж. Тӧдмав ребусъяс. Ребус — тайӧ серпаса нӧдкыв.

Радейтана пу нимӧн лӧсьӧд ребус.

37 удж. Гиж радейтана пу йылысь неыджыд висьт. Серпасав сійӧс. Лӧсьӧд ичӧтик небӧг.

МОРТЛӦН ОРТСЫ ДА СЯМ

АСАЛАН ВЕЖЛӦГ.

Асалан вежлӧгын эмакыв вочавидзӧ кодлӧн? юалӧм вылӧ.

Тайӧ тетрадьыс Миша Расовлӧн. Менам мамлӧн зарни кияс.

38 удж. Кывтэчасъяс отсӧгӧн висьтав Мишалӧн ортсы йылысь.

руд синма

ёсь ныра

гӧгрӧс чужӧма

смоль сьӧд юрсиа

кузьмӧс чужӧма

шабді юрсиа

кузь синлыса

паськыд ныра

сьӧд сэтӧр синма

векни чужӧма

чангыль ныра

гӧгрӧс бандзиба

кельыдлӧз синма

Мишук шабді рӧма юрсиа. Настук чӧдлач рӧма синма.

Мишуклӧн шабді рӧма юрси. Настуклӧн чӧдлач рӧма син.

39 удж. Лыддьы В. И. Лыткинлӧн «Мунӧны» поэмаысь юкӧн.

Чеччы жӧ, Ӧльӧксан, Чеччы жӧ, ичӧт пи. Видзӧдлы ывлаӧ гыӧра ӧшиньті. Ывлаыс шемӧсӧн тыр — Чеччы жӧ пырысьтӧм-пыр. Шабді сӧдз юрсиа Ӧльӧ Чӧдлач лӧз синъяссӧ восьтіс, Тэрыба пӧлатьысь чеччис, Котӧрӧн ӧшиньлань лэччис.

1. Код йылысь тайӧ кывбурыс? 2. Кутшӧм Ӧльӧксаныс? 3. Тэ думысь, кымын арӧс зонкалы?

БАТЬ: Мишук, кӧні тэ вӧлін рытывбыд? Тэ дорӧ воліс гӧсьтя. МИШУК: Коді нӧ? БАТЬ: Нимсӧ эз висьтав. Здук кежлӧ и пыраліс. Неыджыд тушаа, сьӧд кузь юрсиа, гӧгрӧс чужӧма, сьӧд сэтӧр синма. Ачыс гӧрд курткаа, джинсы гача, сьӧд туплиа. МИШУК: А-а! Тайӧ миян классысь нывка — Юля Панева. Ме сылы звӧнитла.

1. Коді воліс Мишук дорӧ? 2. Кутшӧм сійӧ? 3. Казьтышт, кутшӧм Мишук?

41 удж. Серпасав кывъясӧн ёртыдлысь ортсысӧ да сямсӧ.

Роч кывйын — предлог, а комиын — кывбӧр. Сійӧ век сулалӧ эмакыв бӧрын.

Тӧдмасям кодь да моз ӧткодялан кывбӧръясӧн.

42 удж. Содты лӧсялана кывбӧръяс.

1. Мишуклӧн синмыс чӧдлач кодь лӧз. Мишук батьыс моз бура уджалӧ. 2. Настук мамыс моз мичаа сьылӧ. Настуклӧн гӧлӧсыс колип кодь. 3. Пӧльлӧн юрсиыс лым кодь дзор. Пӧльӧ ме моз радейтӧ сёйны юмовторъяс.

43 удж. Лыддьы да гӧгӧрво сёрникузяяссӧ.

1. Сьӧд юрсиа, гӧгрӧс чужӧма, колип кодь гӧлӧса Маринаӧс лыддисны медся мичаа сьылысьӧн. 2. Вася — лӧсталысь сьӧд юрсиа, векньыдик синъяса, гырысь черлыяса детинка. 3. Саньӧ — бумага кодь еджыд чужӧма, еджгов юрсиа, ар дас сизима зон. 4. Невольский дзугсьӧм юрсиа, сэтшӧм жӧ сьӧд уска да ичӧтик тошка. 5. Рюрик вӧлі не арлыд серти дзор юрсиа, гӧгрӧс чужӧма, шензьӧдана лӧз синъяса мужичӧй.

44 удж. Кодь да моз кывбӧра тэчасъяс пыртӧмӧн гиж ас йывсьыд висьт, кутшӧмӧн тэ лоан вит во мысти.

Мортлысь признакъяссӧ (ортсысӧ и этшсӧ) позьӧ петкӧдлыны и зумыд кывтэчасъясӧн.

Кутшӧм зумыд кывтэчасъяс лӧсялӧны серпасъяслы?

45 удж. Зумыд кывтэчасъясӧн лӧсьӧд ас йывсьыд сёрникузяяс.

46 удж. Серпасав ӧти зумыд кывтэчас да куж висьтавны аслад удж йылысь.

47 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Аддзы зумыд кывтэчасъяс. Мый найӧ вежӧртӧны?

Колӧкӧ, асьнытӧ Некор эн ошкӧй. Онӧ и тӧдлӧй, Кыдз пӧранныд ошкӧ.

Му вылӧ небыд лым Кутас кор усьны, Исласьӧм пыдди сэк Воданныд узьны.

Садьман, да кынӧмыд Сюмалӧ зэв кӧть, Ковмас нин тулысӧдз Нёнявны певтӧ.

Ёртасьны ковмас сэк Пармаса ошкӧд. Колӧкӧ, асьнытӧ Некор эн ошкӧй!

МИЯН РӦДВУЖ

48 удж. Лыддьы висьтсӧ. Висьт серти лӧсьӧд юӧр аслад рӧдвуж йылысь.

Менӧ шуӧны Настаӧн. Овӧй менам Рочева. Ола сиктын. Велӧдча витӧд классын. Менам эм бать-мам, пӧль-пӧч, чой да ичӧт вок. Ми олам ас керкаын. Батьӧс шуӧны Иван Пашӧн, сылы 45 арӧс. Батьӧ уджалӧ шоперӧн. Мамӧс шуӧны Екатерина Александровнаӧн, сылы 42 арӧс. Мам уджалӧ велӧдысьӧн. Менсьым ыджыд чойӧс шуӧны Маринаӧн. Сійӧ велӧдчӧ пединститутын. Чой кӧсйӧ лоны велӧдысьӧн. Сійӧ бура тӧдӧ компьютер. Ичӧт вокӧс шуӧны Стёпукӧн. Сійӧ ветлӧ садйӧ, радейтӧ ворсны чачаясӧн. Миянкӧд олӧны пӧль-пӧч, найӧ пӧрысьӧсь нин. Ме радейта котырӧс.

49 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти сёрникузяяс.

50 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Ыджыд-ӧ тіян рӧдвужыд? 2. Кодъяс эмӧсь тіян рӧдвужын? 3. Кыдзи шуӧны бать-мамтӧ? 4.Кӧні да кодӧн найӧ уджалӧны? 5. Тэнад эм чой-вок?

51 удж. Серпас серти лӧсьӧд сёрникузяяс.

52 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Висьтав аслад бать йылысь.

Менам батьӧ быдтор кужӧ: Вермӧ пилаӧн да стружӧн Вӧчны улӧс, джадж и шкап. Батьӧ менам абу тшап.

Тшак и вотӧс вайӧ батьӧ, Чери кыйӧ вугыр шатьӧн, Мотоциклӧн гур да гур, Ӧдӧбаысджык оз сюр.

Физзарядка вӧчӧ пасьтӧг, Лыжи тӧв кежлӧ нин дасьтӧ, Эм походын узьлан вон, Менам батьӧ медся ён.

Кутшӧм батьыс тайӧ кывбурын? Мый кужӧ вӧчны?

МИЯН РӦДВУЖЛӦН ШОЙЧЧАН ЛУН

53 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти сёрникузяяс, пырт медвылыс тшупӧда кывбердъяс.

54 удж. Лыддьы текстсӧ.

Талун шойччан лун. Ме ог велӧдчы. Мамӧ пӧчкӧд пӧжасьӧны. Дас часын ме ордӧ локтасны Миша да Коля ёртъяс. Ми мунам исласьны лызьӧн. Исласьӧм бӧрын ме отсася бать-мамлы пелькӧдны патера. Пӧль-пӧчкӧд ветла лавкаӧ. Луннас ӧтвылысь пажнайтам. Рытнас бать-мам ветлӧны театрӧ. Ми воккӧд видзӧдам телевизор. Пӧль лыддьӧ газет-журнал. Пӧч кыӧ прӧшви. Чой ворсӧ компьютерӧн. Тадзи ми коллялам шойччан лун.

1. Мый тэ вӧчан шойччан лунӧ? 2. Мый вӧчӧны шойччан лунӧ тэнад бать-мамыд, чой-вокыд, пӧль-пӧчыд?

55 удж. Серпасъяс вылӧ мыджсьӧмӧн гиж неыджыд висьт аслад шойччан лун йылысь.

Шойччан лунӧ.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, юась ёртыдлысь.

1. Кыдзи тэ коллялін шойччан лун? 2. Мый удитін вӧчны? 3. Отсасин-ӧ бать-мамлы, пӧль-пӧчлы? 4. Кытчӧ ветлін? Мый аддзылін? 5. Мый выльторсӧ тӧдмалін?

Нимвежтас — асшӧр кывсикас, вежӧ сёрниын эмакыв, кывберд да лыдакыв.

МЕНАМ МЕДМАТЫССА МОРТ

56 удж. Помав сёрникузяяссӧ, медым артмис мам йылысь висьт.

57 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ.

Мамыд — сійӧ шонді, Пӧсь сьӧлӧмнас шонтӧ, Мамыд — югыд кодзув, Туйтӧ индӧ водзӧ. Мамлысь мелі кывсӧ, Ныв-пи, шаня кывзӧй.

1. Кодкӧд орччӧдӧма поэт мамсӧ? 2. Мыйӧ велӧдӧ кывбурыс челядьӧс?

Донъяв мамтӧ медвылыс тшупӧда кывбердъяс пыртӧмӧн.

58 удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Муса мамук! Бур сьӧлӧма коми ань! Помнита, здук эн вермы весь пукавны: пуин-пӧжалін, вердін-юкталін, кӧмӧдін-пасьтӧдін, мыськин-пелькӧдін да вежӧрӧ вайӧдін. А кутшӧм лӧсьыда кужин мойдны! Вом паськӧдӧмӧн кывзім ми тэнӧ. Ӧнӧдз на кыла тэнсьыд небыд гӧлӧстӧ, аддза нюмъялысь чужӧмтӧ да мелі синъястӧ. Мамъяс дорӧ радейтӧмыс аслыссяма. Быдӧнлы мамыд — меддона морт. Аттьӧ тіянлы, мамъяс, став бурсьыс!

1. Мыйысь гижысьыс аттьӧалӧ мамъясӧс? 2. Кутшӧмӧн сійӧ аддзӧ ассьыс мамсӧ? 3. Мыйла быд мортлы мам — меддона морт?

59 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс серпасъяс да кывтэчасъяс отсӧгӧн.

Отсӧг вылӧ сетӧм кывтэчасъяс:

чышкавны бус

пелькӧдны джодж

пӧжавны пувъя пирӧг

мыськыны тасьті-пань

козьнавны дзоридзьяс

козьнавны ас киӧн вӧчӧмторъяс

1. Кутшӧм буртор тэ вӧчин мамыдлы Аньяс лунӧ? 2. Мый тэ козьналін мамыдлы Аньяс лунӧ?

60 удж. Лӧсьӧд мамыдлы (чойыдлы, пӧчыдлы, вежаньыдлы) чолӧмалӧм.

Отсӧг вылӧ кывъяс:

пыдди пуктана

сиа кузь нэм да бур шуд, дзоньвидзалун

бур вермӧмъяс

бура велӧдчыны

медым пыдди пуктісны да радейтісны

61 удж. Лыддьы кывпесансӧ колана ногӧн. Ордйысь ёртыдкӧд ӧд вылӧ.

Пӧчӧлы пӧльӧ вӧчӧма гӧлик, Пӧльӧлы пӧчӧ вӧчӧма сӧчӧн.

Пӧрадок петкӧдлысь лыдакыв

62 удж. Содты текстӧ лыдакывъяс.

63 удж. Лыддьы да артав задачаяссӧ. Лӧсьӧд ачыд.

1. Гӧбӧчын олісны дас нёль шыр. Друг сэтчӧ пырис Васька кань да сёйис куим шырӧс. Кымын шыр колис гӧбӧчын? 2. Кык классысь велӧдчысьяс босьтісны дӧзьӧритны пуяс. Став удж челядь вӧчисны ӧткодя. Кымын пу вӧлі паркын, ӧти классас кӧ кызь нёль велӧдчысь, а мӧдас — кызь кык? 3. Миша ыджыдджык Димаысь куим арӧсӧн. Миша ичӧтджык Оляысь кык арӧсӧн. Кымын арӧсӧн ыджыдджык Оля Димаысь?

64 удж. Кутшӧм лыдпасъяс дзебсьӧмаӧсь серпасын?

Лӧсьӧд лыдпасъясӧн серпас.

КАДАКЫВЪЯСЫСЬ АРТМӦМ ЭМАКЫВЪЯС.

65 удж. Артмӧд уджсикас нимъяс. Кодӧн уджалӧны тэнад бать-мамыд?

66 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс. Вӧдитчы профессия нимъясӧн.

67 удж. Лыддьы текст. Аддзы колян када кадакывъяс.

Со и воис тӧв. Усис небыд лым. Гӧгӧр лоис еджыдысь-еджыд, сӧстӧм да мича. А челядьлы радлуныд мыйта! Кыр йылын исласьӧны даддьӧн, лызьӧн, ворсӧны лым мачӧн, вӧчӧны лыммортӧс. Нёль тӧлысь кежлӧ волӧ гӧститны миян войвылӧ тӧв.

Видлав кадакывъяссӧ образец серти.

68 удж. Лӧсьӧд план серти тӧв йылысь висьт.

1. Кыдзи шусьӧны тӧвся тӧлысьяс? 2. Кутшӧм лоис поводдяыс? 3. Кутшӧм лоис енэжыс? 4. Кутшӧмӧсь лоисны пуясыс? 5. Кутшӧмӧсь лоисны туйясыс? 6. Мый вӧчӧны тӧвнас челядь да верстьӧ йӧз?

69 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Чолӧм, тӧв!

Радейта ме тӧлын Гортысь петны лызьӧн. Быттьӧ рӧдта вӧлӧн, Гӧгӧр ставыс шызьӧ.

Ыбыс шуӧ «Чолӧм!» Ягыс шуӧ «Видза!» Быттьӧ няньӧн-солӧн Гӧсьтӧс гортас видзӧ.

Юковта кык визьӧн Вӧрсӧ лызьӧн-вӧлӧн. Морӧс кудйын сизьӧн Тотшкӧ менам сьӧлӧм.

Мый йылысь кывбурыс?

Тӧдмав нӧдкывсӧ. Дзеб вочакывсӧ ребусӧ.

Мыйся кодзувъяс му вылын Да и пальто вылын, со! Босьті киӧ — пыр и сылі: Ваысь кындзи, нем эз ло.

70 удж. Лӧсьӧд тӧв йылысь нӧдкыв.

71 удж. Гиж диктант.

Ок и мича тӧвся лун!

Со и воис тӧв. Войнас кӧдздӧдіс. Асывнас усис небыд пушыд лым. Лымйыс вевттис небыд эшкынӧн мусӧ. Шоныд кепысьӧн тӧлыс пасьтӧдіс пу вожъяс. Кыдз пулы да пипулы козьналіс еджыд платтьӧ. Крепыд йиӧн топӧдіс юяс да тыяс. Гӧгӧр сӧстӧм да мича.

72 удж. Бӧрйы ӧти кадакыв да видлав тадзи:

73 удж. Содты кадакывъяс дорӧ колян када суффиксъяс.

Эз на виччысь некод тӧв, Узигкості сійӧ воис. Тӧрыт лымйыс эз на вӧв, Талун еджыд муыс лоис.

Выль во.

Луныс вывті дженьыд лоис, Чайтан, войлӧн пом оз во. Миян керкаӧ тшӧтш воис Озыр гӧснечӧн Выль во.

Ветлі вӧрӧ, вайи сьӧрысь Пашкыр лапъя мича коз. Регыд пырас тошка, пӧрысь, Сьӧкыд нопъя Дед Мороз.

74 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.

75 удж. Висьтав, кутшӧм кыв оз лӧсяв.

76 удж. Лыддьы висьтсӧ.

Лым ёкмыль.

Мамыс Федяӧс пинялӧ лым сёйӧмысь. А лымйыс сэтшӧм чӧскыд: ыркыд, вомад сылыштас да нӧшта на чӧскыдджыкӧн кажитчӧ. Видзӧдӧ зонка мамыс вылӧ да оз гӧгӧрво, мыйысь сійӧс видӧны. — Мам, а тэ ачыд видлы, нюлышт кепысьтӧ, ок ӧд чӧскыд! Мамыс татчӧ нинӧм эз куж шуны. Сэсся босьтыштіс кепысяс неуна лымсӧ да нюлыштіс, вомас кутыштіс да бӧр сьӧлыштіс. — Мый нӧ сэн чӧскыдыс? — сэсся дум вылас мыйкӧ воис. — Босьт лым ёкмыльсӧ да гортӧ пырт. Федялы тешкодь лои, но кывзысис. — Пукты лымсӧ тасьтіӧ да виччысь сылӧмсӧ, — тшӧктіс мамыс. Федя пӧрччысис, пуксис улӧс вылӧ да кутіс виччысьны. Мудзис весиг. А лымйыс зэв надзӧн сылӧ. Аслыс тешкодь — мый водзӧ лоӧ? Коркӧ сэсся лымйыс сыліс жӧ. Татьяна Васильевна матыстіс тасьтісӧ югыдлань. — Волы, Федя, видзӧдлы, — корис писӧ. — Мый нӧ сэсь аддзан? — Сэні, сылӧм ваас, кутшӧмкӧ посни ёг да гӧнторъяс гӧвкъялӧны. Со ӧд мый, вӧлӧм, сёя! Кыдз сӧмын кынӧмӧй эз висьмы?!

1. Мыйысь пиняліс мамыс Федяӧс? 2. Мыйла оз позь сёйны лымсӧ?

Классад нуӧдӧй туялӧм «Кӧні лымйыс сӧстӧмджык?»

1. Кытысь ті босьтінныд лымсӧ? 2. Мый эм сійӧ местаыскӧд орччӧн? 3. Ветлӧны-ӧ сэні машинаяс? 4. Кӧні лымйыс медся сӧстӧм? 5. Кӧні лымйыс медся няйт? Мыйла?

МЕНАМ РАДЕЙТАНА ГОРТСА ПЕМӦС

77 удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

— Чолӧм, Ӧльӧш. Кодӧс тэ киад новлӧдлан? — Чолӧм, Миш. Тайӧ менам Пушок каньпи. — Кутшӧм мусаник Пушокыд: лӧзов-еджыд гӧна, сьӧд лапаяса, быттьӧ туплиа. Кутшӧм пӧрӧдаа каньпиыд? — Персидскӧй. А тэнад эм кань? — Менам кань абу, но эм пон — лайка, шуӧны Лыскоӧн. Батькӧд Лыско коймӧд во нин ветлӧ кыйсьыны. Бур ныриса пон.

1. А тэнад кутшӧм гортса пемӧс эм? 2. Кыдзи сійӧс шуӧны?

78 удж. Лыддьы висьтсӧ.

Муркалӧн чужис Пушок нима каньпи. Сійӧ вӧлі турунвиж синма, кузь руд гӧна, лапаясыс еджыдӧсь. Пушок велаліс нин тасьтіысь сёйны йӧв. Ворсіс кудйын, котраліс шонді югӧр бӧрся. Ӧтчыд Пушоклӧн мамыс дыр эз лок кыйсянінысь. Дыр каньпи чуксаліс ассьыс мамсӧ. Петіс кильчӧ вылӧ. Кӧсйис юавны Шариклысь мам йывсьыс. Но пон эргӧмӧн уськӧдчис каньпи вылӧ. Пушок повзьӧмысла кавшасис забор вылӧ. Аддзӧ: забор дорын кодкӧ турун йирӧ, сюръяса, еджыд тошка. Пушок некор на эз аддзыв татшӧм дивӧсӧ да повзьӧмысла бӧрддзис. — Мамӧ! — горӧдіс сійӧ. — Кутшӧм тэнад мамыд? Висьталан кӧ, ме отсала тэныд сійӧс корсьны, — шуис сюра-тошка турун сёйысь.

1. Висьтав, кутшӧм Пушоклӧн мамыс? 2. Коді кӧсйис отсавны Пушоклы? 3. Кыдзи тэ чайтан, аддзисны-ӧ Пушоклысь мамсӧ?

79 удж. Лыддьы Нина Куратовалысь кывбурсӧ. Серпас отсӧгӧн вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Серпасав ассьыд гортса пемӧстӧ.

Тарасиккӧд ворсіс Барсик, Алёшакӧд ворсіс Марсик. А кодкӧд ворсіс Ӧльӧксан? Ыджыд, мича, дзик сьӧд рӧма, Сӧмын вӧччӧм еджыд кӧмӧн.

1. Петкӧдлы Барсикӧс да Марсикӧс. 2. Корсь Тарасикӧс да Алёшаӧс. 3. Кодкӧд ворсӧ Ӧльӧксан? 4. Кутшӧм нима вермас лоны понмыс?

Тӧдмав нӧдкывъяс.

Ён, но оз вӧч уджтӧ. Оз вись, а век ружтӧ.

Гӧрд пилотка, кокыс кӧма, Бӧжыс югзьӧ сизим рӧмӧн.

Олӧ гидын, чукля сюра, Сетӧ уна небыд вурун, Нёльнан кокас вожа гыж, Тайӧ, дерт жӧ, лоӧ ыж.

Яй кӧ сетан — мурзӧ-сёйӧ. Сідзсӧ, мелі да зэв шань. Быдтор аддзӧ пемыд войӧ, Тайӧ зверыс гортса кань.

Сійӧс кӧ тэ вердан бура, Ваяс пес и ваяс турун. Он кӧ повзьы — вылас сӧв, Тэнӧ тӧвзьӧдас бур вӧв.

Вежӧ томан, видзӧ керка. Вӧралысьлӧн медбур ёрт. Котралігӧн тэрыб кока, Тайӧ лапъя пеля (...).

80 удж. Лыддьы да велӧдчы висьтавны аслад кывйӧн.

Выль во кежлӧ меным козьналісны кык вежонся мичаник каньпи. «Кыдз нӧ нимыд?» — юалі. «М-мля», — вӧлі сылӧн вочакывйыс. Но, мися, Миля кӧ и Миля. Лӧсьӧді сылы паспорт: Канева Миля Васильевна, рӧмыс сьӧда-еджыда-гӧрда, ворсанторйыс — кӧв, радейтана сёяныс — йӧв. Но йӧвсӧ Миля, вӧлӧмкӧ, оз радейт, а зэв азыма сёйӧ курӧг кольк. Ӧні Миля ыджыд да шыльыд кань. Тӧлка. Сёрнитӧ и! Ӧтчыд гартчӧ вӧлі кок улам, корӧ уль кольк. Дӧзми да шуи: «Мун татысь, вай покой, кутав шыръясӧс да сёй!». Шуи и вунӧді та йылысь. А недыр мысти, видзӧда да, Миля ывлавылысь пырӧ, а вомас — шыр! Пуктіс шырсӧ кок улӧ, чатӧртіс юрсӧ да шуӧ: «Мур-р. Ме тэныд вайи, мый корин». «Йӧй жӧ тэ, Миля, — шуи ме. — Коді нӧ миян каньыс: тэ али меӧ?» Сідз и корис кольктӧ. А шыръястӧ дыр на кыскаліс меным.

1. Мыйла каньпиыслы сетісны Миля ним? 2. Мый радейтӧ сёйны Миля? 3. Мыйла каньпи куталіс шыръясӧс?

81 удж. Лыддьы текстсӧ.

Быдӧнлӧн аслас оланін. Настук — сиктса олысь. Сійӧ олӧ бать-мамыскӧд пу керкаын. Налӧн ас овмӧс. Мишуклӧн котырыс олӧ карын вит судта керкаын кык вежӧса патераын. Ыджыдджык чойыс олӧ нин асшӧра ӧтуволанінын. Сылӧн вежӧсыс кӧть и неыджыд, но шоныд да пельк. А тэнад кутшӧм оланіныд?

Видзӧдлы серпасалӧм керкаяс да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кӧні Мишуклӧн керкаыс? 2. Кӧні Настуклӧн керкаыс? 3. Кутшӧм тэнад керкаыд?

82 удж. Гиж ассьыд оланінпастӧ.

Ина кадакывбердъяс.

Ина кывбӧръяс.

83 удж. Серпас серти лӧсьӧд кывбӧра эмакывъяс.

Пример вылӧ:

пызан вылын

ӧшинь дорын

84 удж. Серпас отсӧгӧн содты сёрникузяясӧ ина кадакывбердъяс.

1. Креслӧ сулалӧ ичӧт пызанкӧд орччӧн. 2. ӧшалӧ мича серпас. 3. Ичӧт пызанлы паныд сулалӧ небыд диван.

85 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Юась ёртыдлысь.

1. Кӧні тэ олан? 2. Кымын судтаа тіян керканыд? 3. Кымын вежӧса тіян патераныд? 4. Кымын морт сэні олӧ? 5. Тэнад эм аслад вежӧс (пельӧс)? 6. Мый сэні эм? 7. Кыдзи тэ отсалан бать-мамыдлы пелькӧдны оланін?

86 удж. Серпасав ассьыд вежӧстӧ (пельӧстӧ). Висьтав сы йылысь аслад серпас серти. Пырт сёрниӧ ина кадакывбердъяс да кывбӧръяс.

87 удж. Нуӧдӧй «Ми — дизайнеръяс» ворсӧм. Юксьӧй чукӧръяс вылӧ да лӧсьӧдӧй ӧнія вежӧслысь модель. Кутшӧмӧн сійӧ вермас лоны? Дасьтысьӧй висьтавны сы йылысь.

88 удж. Сёрникузяясӧ содты колана кывбӧръяс.

1. Пызан ... куйлӧны небӧгъяс. 2. Керка ... быдмӧны пуяс. 3. Юр ... дзирдалӧ люстра. 4. Вежӧс ... мича джодждӧра. 5. Ӧшинь ... дзоридзалӧ льӧм. 6. Креслӧяс ... сулалӧ ичӧт пызан. 7. Быд асыв менам пӧч ноксьӧ пач ... .

89 удж. Серпасъяс серти лӧсьӧд висьт.

Заводит тадзи:

Талун шойччан лун. Завтрак бӧрын Мишук да сылӧн бать-мам заводитісны пелькӧдны патера.

ВӦР-ВА ВИДЗӦМ

90 удж. Аддзы вӧрпа нимъяссӧ юржугӧдлансьыс.

91 удж. Серпасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд кывтэчасъяс. Артмӧм 3–4 кывтэчасӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.

92 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьысьӧм кежлӧ. Вочавидз кывбурын сетӧм юалӧм вылӧ.

Кытчӧ вошис ош?

Кытчӧ вошис Вӧрысь ошкыс, Кодыр усис еджыд лым? Гашкӧ, лэбач моз жӧ Лэбис Сэтчӧ, кӧні шонді пым? Либӧ, кӧнкӧ, Вежис гӧнсӧ, Лоис еджыд, быттьӧ кӧч? Кытчӧ вошис Вӧрысь ошкыс? Оз тай тыдав — мый кӧть вӧч!

93 удж. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм вӧрпа пыртӧма «Гӧрд небӧгӧ»? Тайӧ буртор али лёктор? Гӧгӧрвоӧд вочакывтӧ.

«Гӧрд небӧгӧ» гижӧны бырысь пемӧсъяс да быдмӧгъяс йылысь.

КЫВБЕРДЪЯСЫСЬ АРТМӦМ ЭМАКЫВЪЯС.

94 удж. Артмӧд эмакывъяс. Лӧсьӧд 2—3 сёрникузя.

95 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ.

Мой — важ коми кыв. Сійӧ кӧть и эм словаръясын, но йӧзкостса сёрниын омӧля бергалӧ сы вӧсна, мый ваын олысь тайӧ пемӧсыс Коми муысь дзикӧдз бырліс. Важӧн мой овлӧма быдлаын. Та йылысь висьталӧны места нимъяс: Мояшор, Моявидз. Но мойлӧн дона куыс ковмис пыр унджык и унджык. Доныс сы вылӧ содіс, а пемӧсъяслӧн лыдыс чиніс. Коми республикаӧ мойясӧс вӧлі вайӧма Воронежса заповедникысь да лэдзӧма Печоро-Илычскӧй заповедникӧ, Печораӧ, Эжваӧ. А 1969-ӧд воын миян юясын мойыс вӧлі сюрс да джын лолӧдз.

Мый выльторсӧ тӧдмалін висьтысь?

Лӧсьӧд юӧртор «Гӧрд небӧгӧ» гижӧм вӧрпа йылысь.

96 удж. Тӧдмав юржугӧдлансӧ.

1. Ур кодь ичӧтик вӧрпа. Куыс визя. 2. Зэв ичӧтик рудіник вӧрпа. Сёйӧ турун кӧйдыс. 3. Ыджыд сюра вӧрпа, олӧ тундраын. Сёйӧ яла нитш. 4. Яй сёйысь, дона куа, пемыдруд рӧма, мича вӧрпа. 5. Ичӧт вӧрпа. Бӧж йылыс — сьӧд. 6. Тайӧ вӧрпаыс ичӧтик ош кодь. Зэв ён, вермӧ кыйны йӧраӧс.

1. Пармаса медъён вӧрпа. 2. Ичӧтик, пашкыр бӧжа вӧрпа. 3. Олӧ ваын, зэв мича, ён, дона куа вӧрпа. 4. Зэв уджач вӧрпа. Олӧ ваын. Паськыд ёсь пиня. 5. Олӧ му пытшкын. Ачыс синтӧм. 6. Пармаса ыджыд вӧрпа. Сюра, гӧрба ныра. Сёйӧ пу коръяс, турун. 7. Яй сёйысь, ён вӧрпа. Олӧ пуяс вылын. Куыс гӧрдов рӧма.

Лӧсьӧд вӧрпаяс йылысь юржугӧдлан либӧ ребус.

97 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьысьӧм кежлӧ.

Меным жальӧсь.

Руч пӧ мудер, Кӧч пӧ полысь, Кӧин скӧр да вывті горш. Ур пӧ пельк зэв, Вӧркань — колысь, Гуын тӧвбыд узьӧ ош. Оз на дышла Пӧж сэн мышсӧ Вӧрса Мишка ньӧти войт. Йӧра мед кӧ Ыджыд ветлӧ, Посниясӧс оз на дойд. Парма вӧрас Быдӧн тӧрас: Скӧр и мудер, но и мед. Меным жальӧсь Ставныс найӧ, Мортлы некод мед оз шед.

1. Кутшӧм вӧрпаяс йылысь гижӧма А. Мишарина? 2. Кутшӧмӧсь найӧ? 3. Кыдзи тэ гӧгӧрвоин тайӧ кывъяссӧ: «Мортлы некод мед оз шед»?

98 удж. Лыддьы да вочавидз юалӧм вылӧ.

Мишук классыскӧд ветліс вӧр видзан музейӧ. Уна выльтор тӧдмаліс. Рытнас паніс сёрни батьыскӧд. — Батьӧ, тӧдан-ӧ тэ Коми республикалӧн «Гӧрд небӧгӧ» гижӧм пемӧсъясӧс? — Дерт, тӧда: мой, йӧра, низь, тулан, кӧр, енгаг, малязі, чими, ком, кутш. А мыйла найӧс сэтчӧ гижӧмаӧсь? — Музейын миянлы висьталісны, мый найӧ быран выйынӧсь. — Сідзкӧ, висьтав, кыдзи морт вермас налы отсавны? — Колӧ видзны вӧр-ва, весавны юяс, тыяс, вӧръяс лӧп-ёгысь, садитны пуяс. Ме тай сідзи чайта. А тэ кыдзи чайтан?

КЕРАН ВЕЖЛӦГ

99 удж. Комиӧд висьтсӧ. Инды керан вежлӧга эмакывъяс. Лӧсьӧд висьт дорӧ юалӧмъяс.

Уськӧдам тӧд вылӧ ъ да ь гижӧм.

100 удж. Корсь сёрникузя помсӧ. Содты лӧсялана ъ либӧ ь. Тэч гижан пасъяс. Мыйла ми найӧс пуктам?

Уръяс, кӧчьяс, сьӧдбӧжъяс вежӧны пасьыслысь рӧмсӧ. Йӧраяс, ошъяс да вӧрпорсьяс — медыджыд вӧрса пемӧсъяс. Ручьяслӧн, вӧрканьяслӧн, кӧинъяслӧн медъёсь пиньяс. Кыньяс, низьяс, туланъяс зэв сук да мича гӧнаӧсь. Вурдъяс да мойяс — вӧрпаяс пиын медбур вартчысьяс. Шыръяс, муошъяс да визяордаяс — вӧрын медся ичӧт олысьяс.

101 удж. Лыддьы да тӧдмав, кутшӧм вӧрса пемӧс йылысь гижӧма И. Коданёв. Мыйла тэ тадзи чайтан? Инды текстысь керан вежлӧга эмакывъяс.

Воськов кыксё сайын туй вылӧ петіс ... . Сійӧ лэптіс юрсӧ, кыскыштіс нырнас сынӧдсӧ да заводитіс кывзысьны. Ыджыд юра, кузь кокъяса, мича сюра, пельяссӧ чургӧдӧма водзлань. Ок, кутшӧм шыльыд да ён! Сійӧ вӧлі дзик сэтшӧмӧн, кутшӧмӧн Коля аддзыліс серпасъяс вылысь.

102 удж. Серпасав радейтана вӧрпатӧ. Лӧсьӧд сы йылысь план серти неыджыд висьт.

1. Кутшӧм сійӧ? 2. Кӧні олӧ? 3. Мый сёйӧ? 4. Мыйӧн тэныд кажитчӧ?

103 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.

Ветлӧ вӧрті, пиньсӧ йирӧ, Кодӧс аддзас, сійӧс пурӧ, Гӧныс сера, быттьӧ пӧим. Тайӧ лэчыд пиня кӧин.

Тайӧ сьӧда-еджыд визя Кӧть и пася, абу низя. Водас муас, оз и шебрась — Тайӧ шоныд муысь (...).

Гожӧмнас руд рӧма ветлӧ. Тӧлын еджыд гӧн петлӧ. Пельяс кузьӧсь, дженьыд бӧж. Полӧ быдторйысь нэм чӧж.

Гӧныс пушкыра, Бӧжыс пашкыра, Синъясыс — сьӧд моль Сёяныс — коз коль.

Кутшӧм вӧрпа оз ов миян вӧрын?

104 удж. Лыддьы да аддзы уна лыда кывбердъяс.

Кутшӧм талун поводдяыс?

Ӧні тулыс. Поводдяыс бур, шоныд, абу зэра, абу тӧла. Лунъясыс шондіаӧсь, енэжыс пыдӧстӧм. Пуясыс вежкодьӧсь, коръясыс посниӧсь. Туйясыс няйтӧсь. Тайӧ волӧн бур да мича кад.

105 удж. Лӧсьӧд талунъя поводдя йылысь сёрникузяяс.

Текст — тайӧ кык либӧ унджык сёрникузя, йитчӧмаӧсь ӧта-мӧдныскӧд мӧвп да грамматика боксянь.

Быд текстлӧн эм тема да шӧр мӧвп.

Тема — мый йылысь висьтавсьӧ текстас. Шӧр мӧвп — мыйӧ велӧдӧ текстыс.

106 удж. Аддзы, кӧні текст, а кӧні сёрникузяяс.

Воис тулыс. Ывлаын кӧдздӧдіс. Ме велӧдча витӧд классын. Тайӧ менам ёрт.

Воис тулыс. Лунъясыс лоисны кузьӧсь. Шонді сывдӧ лымсӧ. Гӧгӧр жургӧны визув шоръяс.

107 удж. Лыддьы текстсӧ.

Тувсовъя гӧлӧсъяс.

1

Му вылын куйліс лым. Пуяс сулалісны кушӧсь на. Гаръяс пу вожъяс вылын вӧліны ичӧтӧсь. Но найӧ кӧсйисны быдмыны. — Позьӧ? — юаліс ӧти гарыс мӧдыслысь. — Оз на, — вочавидзис гар. — Муыс лымъя на. Сынӧдыс кӧдзыд. Шоныд тӧвруыс висьталас, кор позяс быдмыны. Муын лым улын куйлісны орччӧн кык кӧйдыс. Налы тшӧтш жӧ окота вӧлі быдмыны. — Позьӧ? — юаліс ӧти тусьыс мӧдыслысь. — Оз позь, — вочавидзис тусь. — Лымйыс эз на сыв. Ваыс висьталас, кор позяс быдмыны.

2

Ю вылын куйліс кыз да крепыд йи. Черияс ньӧжйӧник уялісны ю пыдӧсын. Сэні вӧлі пемыд да гажтӧм. — Позьӧ кайлыны вывлань? — юаліс ичӧтик чери ыджыдӧс. — Оз позь, — вочавидзис чери. — Йиыс крепыд да кыз на. Регыд нин воссяс ю, заводитчас йи кылалӧм. И со тайӧ луныс локтіс. Воис тулыс. Лоис зэв шоныд. Пӧльтіс шоныд тӧвру. Заводитісны жургыны шоръяс. Лунвылысь локтісны лэбачьяс. — Садьмы, — шуӧ гар мӧдыслы. — Кутшӧм шоныд тӧвруыс! Позьӧ быдмыны. — Кывзы, — шуӧ тусь мӧдыслы. — Шоръяс бузгӧны. Позьӧ быдмыны. Ыджыд йи пластъяс кывтісны ю вывті. Найӧ йӧткалісны ӧта-мӧдсӧ: Поз-з-зьӧ! Поз-з-зьӧ!

Роч мойд серти

1. Мыйла тайӧ гижӧдыс лоӧ текстӧн? 2. Мый йылысь висьтавсьӧ тайӧ текстас? 3. Мыйӧ сійӧ велӧдӧ?

Лыддьы мойдсӧ рольяс серти.

108 удж. Тӧвру, пуяс, гаръяс, йи, чери, тӧв, шоръяс, йи пластъяс кывъяс дорӧ мойдысь аддзы кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс. Гиж найӧс.

109 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

Шондіа лун пальӧдӧ ун. Шонді кӧть и ӧти, а оз быдӧнӧс ӧтмоза шонты.

110 удж. Комиӧд да висьтав шонді йылысь.

Мый вӧчӧ шонді?

111 удж. Серпасав да гиж план серти ас висьт «Менам шонді».

1. Кыдзи шуӧны тэнсьыд шондітӧ? 2. Кутшӧм сійӧ? 3. Мый радейтӧ вӧчны? 4. Мыйӧн кажитчӧ?

112 удж. Лыддьы висьтсӧ, юклы сёрникузяяс вылӧ. Юрнимав да гиж.

Колис косму тӧлысь кельыдлӧз енэжӧд шлывгӧны кымӧръяс петкӧдчис яръюгыд тувсовъя шонді сэні и тані сярвидзӧны вижъюръяс, югыдлӧз лым чачаяс.

113 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Гӧгрӧс чужӧма, шоныд лола, Соссӧ пуджӧма, мырсьӧ-олӧ. Оз куж шойччыны, оз куж шогсьыны, Син оз куньлывлы, оз тӧд ун; Му шар бергӧдлӧ, ставсӧ пелькӧдӧ. Некор нинӧмтор оз тай вун! Шонтӧ вӧр-васӧ, джуджыд гӧрасӧ, Видзьяс, кӧдзаяс, мувыв сад. «Аттьӧ шонділы пӧся шонтӧмысь!» — Быдӧн сьӧлӧмсянь шуны рад. Гӧгрӧс чужӧма, шоныд лола, Соссӧ пуджӧма, мырсьӧ-олӧ.

1. Кутшӧм шондіыс В. Власов серти? 2. Мый сійӧ вӧчӧ? 3. Кӧні сійӧ олӧ? 4. Мыйла сійӧс йӧзыс аттьӧалӧны?

ТУВСОВЪЯ ГАЖЛУНЪЯС

114 удж. Лыддьы тувсов гажлун нимъяс. Кутшӧм гажлун нимъяс тэ ӧні тӧдмалін? Нӧшта кутшӧм праздникъяс пасйӧны тулысын?

115 удж. Лыддьы да аддзы текстъясысь приметаяс.

1. Евдокея лун пасйӧны рака тӧлысь 14-ӧд лунӧ. Тайӧ лунсяньыс важ календар серти заводитчӧ тулыс. Важӧн коми йӧз шулісны, мый Евдокея лунӧ кӧ войтваыс чипанлы юмӧн сылас, то и тулысыс водз воас. 2. Ӧльӧксея-божъя лунӧ войтваыс пӧ мед вӧлі ӧшлы юны тырмымӧн, сэк пӧ гожӧмыс лоӧ бур. Ӧльӧксея-божъя лун пасйӧны рака тӧлысь 30-ӧд лунӧ.

116 уж. Корсь да гиж 2—3 тувсов примета.

КЕРАНТОРЪЯ ВЕЖЛӦГ.

117 удж. Лыддьы да корсь керанторъя вежлӧга эмакывъяс, рочӧд найӧс.

Йӧввыв — тӧв колльӧдан, тулыс паныдалан гажлун. Заводитчӧ Йӧввыв Ыджыд видзӧ пырӧмсянь вежонӧн водзвыв. Тайӧ лунӧ исласисны джуджыд кыр йывсянь даддьӧн. Исласьны петавлісны весиг олӧмаяс. Масленича лунӧ ветлӧдлісны уна рӧма лентаясӧн мичмӧдлӧм вӧвъясӧн. Сикт кузя гӧнитісны кӧшӧва доддьӧн да сьылісны «Шондібанӧй, гажа валяйӧй». Тайӧ лунӧ пузьӧдлісны самӧвар, пӧжалісны блин. Блинсӧ сёйисны нӧкйӧн, выйӧн. Йӧввывлӧн бӧръя лунӧ сотлісны идзасысь вӧчӧм чучела. Тадзи йӧз янсӧдчисны тӧвся лёкыскӧд, виччысисны тулыс воӧмкӧд бур олӧм. Рытнас аньяс ветлісны вичкоӧ служба вылӧ, а том йӧз гажӧдчисны, сьылісны да йӧктісны.

1. Кор коми йӧз пасйылісны Йӧввыв? 2. Мыйӧн торъялӧ Йӧввыв мукӧд гажъясысь? 3. Кыдзи пасйӧны Йӧввывсӧ тіян сиктын (карын)?

118 удж. Сёрнитӧй ӧта-мӧдныдкӧд.

— Бур лун, Ира. Мый вӧчан? — Чолӧм, Лена. Блин со пӧжала. Тайӧ вежоннас коми йӧз блин сёйӧны. Сы бӧрти заводитчӧ Ыджыд видз. — Ыджыд видз дырйи блинсӧ оз ӧмӧй сёйны? — Дерт, оз. Сэки ни йӧла, ни чериа-яя вӧлӧга оз сёйны. — Мый позьӧ, сідзкӧ, сёйны Ыджыд видз дырйи? — Ва вылын пуӧм рок, капуста, нянь, картупель, град выв пуктасъяс. Мӧд ногӧн кӧ — кослунъя сёян.

1. Ті кужанныд пӧжавны блин? 2. Коді тіян гортад пӧжасьӧ?

119 удж. Содтав кольӧм суффиксъяссӧ.

Торъя дозйӧ кисьтны литра джын йӧв. Йӧв пытшкӧ гудравны пызь. Няньшомыс медым вӧлі кизьӧриник нӧк кодь. Содтыны сов да сакар, кык-куим кольк. Няньшом бура гудравны пу паньӧн. Мавтны выйӧн рач да пуктыны плита вылӧ. Шоналӧм рачын позьӧ пӧжавны блин.

120 удж. Лыддьы текстсӧ.

Берба лун.

Берба лун — вӧр-валӧн ловзян пас, тулыслӧн воан кад. Коми йӧз важысянь нин бербаӧс лыддьывлісны вежа пуӧн. Шулісны, мый кутшӧм пӧ бербаыс артмас, сэтшӧм и воыс лоас. Бур розъя кӧ бербаыс — бур во водзын, кос бербаыс — лёк во водзын. Вичкоын вежӧдлісны берба вож. Пуктылісны сійӧс гортас ен ув пельӧсаныс. Аньяс берба вожнас кокньыдика шлачкӧдлісны челядьнысӧ да шуалісны нимкыв. Тадзи найӧ эскывлісны бербалӧн бурдӧдчан выныслы.

1. Мыйла бербасӧ коми йӧз шулісны вежаӧн? 2. Мый вӧчисны вежӧдӧм бербанас? 3. Тӧдмав, кор пасйӧны Благӧвещенньӧ, Йӧввыв, Ыджыд лун, Берба лун? 4. Найӧс нуӧдігӧн кутшӧм традицияяс вӧліны?

121 удж. Содты сёрникузяясӧ эмакывъяс.

1. Бербасӧ коми йӧз лыддьывлісны вежа ...ӧн. 2. Нывбабаяс кокньыдика шлачкӧдлісны ...ӧн челядьсӧ. 3. ...ӧн ветлісны вичкоӧ.

Кутшӧм традицияяс вӧліны Ыджыд лунӧ? Вӧдитчы отсӧг вылӧ вайӧдӧм кывтэчасъясӧн.

Ыджыд лунӧ

пӧжавлісны кулич

чеччалісны пӧв вылын

тачкӧдчисны колькйӧн

сёйисны мичмӧдӧм кольк

ӧта-мӧд дорӧ ветлісны гӧститны

пелькӧдісны керка

зонъяс лыйсисны пищальысь (повзьӧдлісны омӧльясӧс)

вичкоын нуӧдлісны служба

гажӧдчисны, качайтчисны

шуалісны: «Кристос ловзьӧма!»

122 удж. Серпасъяс серти вочавидз юалӧм вылӧ.

Кыдзи Настук котырын пасйӧны Ыджыд лун?

123 удж. Серпасав ыджыдлунся кольк. Лӧсьӧд ёртыдлы чолӧмалӧм Ыджыд лунӧн.

Дона ёрт!

Чолӧмала тэнӧ Ыджыд лунӧн! Сиа тэныд шуд, радлун, кыпыд лов шы!

Тэнад нывъёрт

ВЕРМӦМ ЛУН

124 удж. Лыддьы баллада юкӧн.

Сталинградскӧй баллада.

Коркӧ волан кӧ Волгалань тэ, — Братскӧй гу весьтас копыртчы чӧла ... Сійӧн му вылын ӧні ми олам, — Найӧ сетісны ассьыныс нэм!

Копырт юртӧ да пидзӧс выв сувт Братскӧй гу бердӧ ӧти здук чӧла, Мед салдатъяслысь палявтӧм ун Оз нин торк весиг котӧртысь тӧлыс ...

Дона быдӧнлы му вылын мир Да веж тулыс моз дзордзалысь томлун. Сэсся некор оз киссьы мед вир, Колӧ сы вӧсна тышкасьны, овны.

1. Мый йылысь тайӧ балладаыс? 2. Кодъяслы сійӧ сиӧма? 3. Мый тэ тӧдан Ыджыд тыш йылысь?

125 удж. Рочӧд салдатлысь письмӧсӧ.

Чолӧм, дона гӧтыр Александра Михайловна да Агния нылукӧй. Уна кад мысти босьтчи гижны тіянлы письмӧ. Меным сетісны зэв ыджыд награда. Быд лун мунам 100 километр водзӧ. Сідзкӧ, ме регыд воа гортӧ. Уна позьӧ висьтавны армейскӧй олӧм йылысь, воа да ставсӧ висьтала. Сэтшӧм окота асланым мӧслысь чӧскыд йӧвсӧ юыштны. Дерт, сьӧкыд тіянлы метӧг мӧстӧ видзны, но виччысьыштлӧй неуна, энӧ вузалӧй мӧстӧ, регыд воа.

1. Кутшӧм аскылӧм чужис, кор тэ лыддин письмӧсӧ? 2. Вӧлі-ӧ кодкӧ тіян рӧдвужысь Ыджыд тышын?

126 удж. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн вочавидз юалӧм вылӧ.

Мый вӧчисны йӧз, медым не вунӧдны Айму вӧсна Ыджыд тыш йылысь?

Отсӧг вылӧ кывтэчасъяс:

сувтӧдісны мемориалъяс, памятникъяс, обелискъяс;

гижисны Паметь небӧг;

пасйӧны Вермӧм лун;

чолӧмалӧны ветеранъясӧс;

козьналӧны ветеранъяслы дзоридзьяс;

паныдасьлӧны ветеранъяскӧд.

127 удж. Вермӧм лунӧ телевизор-радио пыр позьӧ кывны войналы сиӧм вель уна сьыланкыв. Велӧдам Лев Ошанинлысь «Война туйяс» сьыланкыв.

Война туйяс, бус да сьӧд ру, Взрывӧн кодйӧм гуяс, танкӧн лойӧм му. Кысь нӧ тӧдан, кор дзенгас — шков, Гашкӧ, тані-й пӧдан, пуктан ассьыд лов. Бусыс пырӧ морӧс пиад да эбӧстӧ виӧ. Гӧгӧр сотчӧ, кайӧ биӧн, а пуляыд йӧй.

Война туйяс, бус да сьӧд ру, Взрывӧн кодйӧм гуяс, танкӧн лойӧм му. Вӧр йыв сайын шонді зэв рам. Кильчӧ содйӧд кайӧ шогсьыс пӧрысь мам. Кымӧс весьтас кутӧ кисӧ, — Мам сьӧлӧмыд висьӧ, Быд лун виччысьӧ тан писӧ, А пи оз лок.

Война туйяс, бус да сьӧд ру, Взрывӧн кодйӧм гуяс, танкӧн лойӧм му. Вуджим мыйта вир кисьтан кось! Некор война туйтӧ вунӧдны оз позь.

Сьылӧй сьыланкывсӧ класснад Вермӧм лунлы сиӧм гажлун вылын.

ВЕЛӦДӦМ МАТЕРИАЛ ВЫНСЬӦДӦМ

128 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс. Нӧдкывъясысь аддзы да гиж эмакывйысь артмӧм кывбердъяс.

1. Абу ловъя, а мортӧс велӧдӧ. 2. Бордъя, а оз лэбав, коктӧм, а ветлӧ. 3. Ныра и бӧжа, а абу ловъя.

129 удж. Комиӧд висьтсӧ.

130 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ, содтав кадакывъясӧ колана суффиксъяс.

1. Гортын — кыдз колӧ, йӧзын — кыдз тшӧктӧны. 2. Быд пӧтка локтӧ аслас позйӧ. 3. Быдторйӧ колӧ велӧдчыны.

131 удж. Содтав колана кывбӧръяс.

Водз тулыснас лэбачьяс заводитӧны лӧсьӧдны позъяс. Быд лэбач вӧчӧ позсӧ ас местаӧ. Катшаяс, ракаяс, юрсикайяс, жоньяс, сьӧд ракаяс позсӧ вӧчӧны пуяс вылӧ. Юсьяс, дзодзӧгъяс, уткаяс, истанъяс да ваын уялысь мукӧд пӧткаяс вӧчӧны быдтысянінсӧ юяс да тыяс дорӧ. Дозмӧръяс, таръяс, сьӧлаяс, шоныд муысь воӧм мукӧд лэбачьяс позъялӧны вужля увъясӧ, пӧрӧм пуяс улӧ. Джыджъяслысь позсӧ позьӧ аддзыны юлӧн кыркӧтшъяс дорысь. Уна лэбач позъялӧны ӧшинь куричьяс бокӧ, кер бунтъяс костӧ.

132 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Содтав колана вежлӧг суффиксъяс.

Аддзысьлытӧдз, школа!

Классын, коридорын Весиг шы оз кыв. Школьникъясӧс корис Гожся ывлавыв. Миянлы яр шонді... Нюжӧдӧма сыв... . Майбыр, пӧттӧдз гожъяв, Котрав, серав, сьыв. И тэ, муса школа, Таысь он ло скӧр. Первой арся лунӧ Аддзысям ми бӧр.

1. Кӧні тэ кутан коллявны гожӧм? 2. Мый тэ радейтан вӧчны гожӧмын? 3. Волӧн кутшӧм кад тэныд медся ёна кажитчӧ?

КОМИ КЫВ. 6 КЛАСС. 2 ПЕТАС. 2013

<Kodko @ Гожся казьтылӧмъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 5-9.>

— велӧд наизусьт

— вӧчам содтӧд удж

— грамматика тема

— выль тема

— босьт тӧд вылад

— гортса удж

— вочавидз юалӧм вылӧ

— творческӧй удж

НЫВКАЯС ДА ЗОНКАЯС!

Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн! Таво ті тӧдмаланныд выль кывъяс, велаланныд бурджыка сёрнитны комиӧн, лыддянныд кывбуръяс, мойдъяс, висьтъяс, легендаяс. Войвыв дзоридз маръямоль йылысь паныдасьлас кык легенда да сьыланкыв. Тайӧ жӧ дзоридзыс лоӧ миян небӧглӧн пасӧн. Грамматика да выль тема пасйӧма маръямоль дзоридзӧн. Сиам тіянлы бура велӧдчыны, пыдди пуктыны коми кыв!

ГОЖСЯ КАЗЬТЫЛӦМЪЯС

5-ӧд класса материал мӧдпӧвъёвтӧм

1 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Корсь кывбурысь серпас дорӧ лӧсялана кывъяс.

Коми муын, Кор гожӧмыс бур, Шонді-дзоридзыс Лэптӧма юр.

Кыптӧм енэжас Кымӧрыс — юсь. Сэсь оз сӧдзӧдчы Зэрыслӧн тусь.

Шоныд ывлаыс Кыпӧдӧ лов. Дырджык миянкӧд, Гожӧмӧй, ов!

2 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз текст помын юалӧм вылӧ.

Гожся лунӧ.

Сашук бура колляліс шойччан лун. Асывбыд сійӧ узис, а сэсся сёйис веськыда вольпасяс. Лунтыр ворсіс ывлаын: котраліс зонкаяскӧд, дурис, туплясис турун вылын. Юасьтӧг ветліс ю дорӧ купайтчыны. Рытывбыд Сашӧ дӧзмӧдіс ичӧт чойсӧ. Войбыд кывзіс гора музыка да видзӧдіс телевизор. Сӧмын мыйла сэтшӧма мудзисны бать-мамыс?

Сёрнит ёртыдкӧд гожӧм йылысь.

— Кыдзи тэ коллялін гожӧм? — Кытчӧ таво ветлін? — Кутшӧм вӧлі поводдяыс гожӧмнас? — Кыдзи отсасин бать-мамыдлы? — Кутшӧм град выв пуктас быдтін гожӧмнас? — Кутшӧм вотӧс да тшак чукӧртін? — Мый заптінныд бать-мамыдкӧд тӧв кежлӧ? — Кутшӧм вӧвлӧмтор казьтывлан?

3 удж. Гиж текстсӧ, содты лӧсялана эмакывъяс.

Водз арын ме батькӧд ветлі тшакла. Ягысь ме аддзи дас кык еджыд гоб, а батьлы сюрис дас нёль. Ставныс вӧліны ёнӧсь, мичаӧсь. Сэсся вӧрысь сюрисны солалан тшакъяс: ягсер да ельдӧг. Ми локтім гортӧ тыр чуманӧн.

64 удж. Лыддьы да гӧгӧрво юӧрсӧ. Гиж кажитчана гут-гаг йылысь ас юӧр, серпасав.

Бобув — тайӧ медмича гут-гаг. Сійӧ быттьӧ уна рӧма дзоридз. Бобувъяс зэв бура лэбалӧны, кодсюрӧяс вермӧны лэбны Европаысь Африкаӧ. Сэні найӧ пуктӧны колькъяс. Выль бобувъяс сійӧ жӧ туйӧд локтӧны бӧр Европаӧ.

Аддзы коми шусьӧгъяслы да кывйӧзъяслы роч пӧв.

Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

Гожӧм заптӧ, тӧв дзимлялӧ. Гожся луныд йӧлӧн-выйӧн исковтӧ. Кӧка войяс дженьыдӧсь да югыдӧсь. И кӧдзыд гожӧм тӧлысь шоныдджык овлӧ.

5 удж. Вуджӧд текстсӧ.

Шоныд жӧ гожӧм! Лунтыръясӧн пӧжӧ шонді. Ставыс вежӧдӧ, дзоридзалӧ, сӧвмӧ да кисьмӧ. Ставыс пӧртмасьӧ аслас мичӧн-рӧмӧн, и быдӧнлӧн аслас кад.

Аддзы да гиж гожӧм йылысь 3–4 шусьӧг да кывйӧз. Куж найӧс гӧгӧрвоӧдны.

Ю вомӧн мича мегыр ӧшйӧма.

Кор ме кола — йӧзыс виччысьӧны, А кор ме локта — ставӧн дзебсясьӧны.

Гожся войын турун пӧвстын Уна югыд эзысь моль, Тӧлысь аддзӧ, но оз босьтав, А вот шондіыд оз коль.

Сытӧг эськӧ эз вӧв олӧм, Мусӧ, васӧ сійӧ шонтӧ. Сылӧн нюмысь тэныд долыд, Тайӧ миян зарни ...

6 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Аддзы эмакывйысь артмӧм кывбердъяс, ӧнія када кадакывъяс.

Радейтана дзоридз.

Гожӧм. Ме муна туруна видз вывті. Гӧгӧр зэв мича, синмӧ шыбитчӧны уна рӧма дзоридзьяс. Аддза тайӧ ловъя серпассӧ, и нимкодясьӧ сьӧлӧмӧй. А менам медся радейтана дзоридзыс — пӧлӧзнича. Быдмӧ сійӧ муяс вылын да шепта турун пӧвстын. За вылас кыпӧдчӧмаӧсь кузь, оттӧм коръяс. Сыръясыс воронка кодьӧсь, лӧз йылаӧсь. Шӧрас быттьӧ вижов гӧгрӧс моль. А сэтшӧм чӧскыд кӧра! Миянлы дзоридзьяс вайӧны радлун да мичлун. Мед найӧ дзоридзалӧны му вылас, нимкодьӧдӧны миянӧс.

Серпасав радейтана дзоридзтӧ да лӧсьӧд висьт.

1. Кутшӧм дзоридз тэныд кажитчӧ? 2. Кутшӧм сійӧ, кӧні быдмӧ? 3. Мый вайӧ йӧзлы?

7 удж. Лыддьы, гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Веж видз вывті муна, муна, Мича дзоридз сэні уна, Зарни дзоридз вывті уна. Меным гажа, сьыла-йӧкта, Мича дзоридз водзӧ ӧкта, Зарни дзоридз ӧдйӧ ӧкта. Муса зонлы юркытш кыа, Гортысь пета — рытъя кыа, Гортӧ локта — асъя кыа. Веж видз вывті муна, муна, Мича дзоридз сэні уна. Зарни дзоридз вывті уна.

1. Кутшӧм дзоридз йылысь гижӧ В. А. Савин? 2. Мыйӧн ӧткодьӧсь юркытш, анькытш, чунькытш кывъяс?

<Kodko @ Гожся шойччӧм : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 10-17.>

ГОЖСЯ ШОЙЧЧӦМ

пуктыны турун

Коми кывйын кыв шӧрын орччӧн вермӧ лоны кык согласнӧй: гора да гортӧм. Мӧд согласнӧйыс аскодялӧ орччӧн сулалысь воддза согласнӧйсӧ.

ПОЗЬӦ ПРӦВЕРИТНЫ

8 удж. Содты кывъясӧ колана шыпасъяс. Уджалӧй гозйӧн: прӧверитӧй ӧта-мӧдтӧ «Коми орфография кывкуд» отсӧгӧн, кадакывъяссӧ юклӧй чукӧръяс вылӧ.

9 удж. Бӧрйы воддза уджысь вит кадакыв да лӧсьӧд сёрникузяяс гожӧмын шойччӧм йылысь.

10 удж. Гиж текстсӧ лӧсялана шыпасъяс содтӧмӧн.

Мишук ветліс шойччыны сиктӧ. Сійӧ отсасис пӧчыслы, ветліс вӧрӧ вотӧсла, купайтчис да кыйис чери. Каникулъяс колляліс зэв бура.

11 удж. Лыддьы да гӧгӧрво Мишуклысь письмӧсӧ, вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Дона мамук!

Со ме и саридз дорын. Аддза сійӧс медводдзаысь да чуймала, кутшӧм сійӧ паськыд, помтӧм-дортӧм, а ваыс сола. Поводдяыс бур: пӧжӧ шонді, пӧльтӧ кокньыдик тӧвру, ставыс вежӧдӧ да дзоридзалӧ. Быд лун ми купайтчам, суналам, гожйӧдчам пӧсь лыа вылын. Тӧрыт ветлім экскурсияӧн Ботаническӧй садйӧ, нимкодясим лунвывса быдмӧгъясӧн. Татшӧмыд войвылын абу. Рытъяснас гажӧдчам дискотека вылын. Зэв бура ме шойчча. И век жӧ быд лун казьтыла тэнӧ, муса мамук. Регыд паныдасям. Тэнад Мишук пи.

1. Кытчӧ нӧшта ветліс гожӧмнас Мишук? 2. Мый зонка сэні вӧчис? 3. Кажитчис-ӧ Мишуклы шойччыны саридз дорын?

Вайӧд син водзад, мый тэ шойччан лагерын. Гиж письмӧ.

Керанторъя вежлӧг

Ылыстчан вежлӧг

Воан вежлӧг

Пример вылӧ:

Гожӧмнас сиктсянь карӧдз ветлӧ автобус. Саридз дорӧ ми мунім поездӧн. Сыктывкарсянь Москваӧдз позьӧ лэбзьыны самолётӧн.

12 удж. Уськӧд тӧд вылӧ ина вежлӧгъяс. Эмакывъяс дорӧ содты лӧсялана суффиксъяс. Гӧгӧрвоӧд суффиксъяс бӧрйӧмсӧ. Корсь торъялан кывтэчас.

ветлі сиктӧ

купайтчим юын

шойччисны лагерын

локті карӧ

лэбим Москваӧ

вотчис вӧрын

пуксисны поездӧ

муна поездӧн

пуксим машинаӧ

локтім машинаӧн

олінныд палаткаын

котӧртім туйті

13 удж. Помав сёрникузяяссӧ, бӧрйы да содты эмакывъяс дорӧ лӧсялана суффиксъяс. 1. Сыктывкарсянь Анапаӧдз позьӧ лэбзьыны самолётӧн. 2. Москвасянь Санкт-Петербургӧдз ветлӧ поезд. 3. Карсянь сиктӧдз ми ветлам ... . 4. Гортсянь школаӧдз ме муна ... . 5. Ыджыдджык воксянь воис ... . 6. Гожӧмнас ми ветлім Из гӧраӧ ... . 7. Ме гожӧмбыд чӧсмаси чӧдйӧн, озйӧн, мырпомӧн. 8. Ме таво виччыся Кӧдзыд Пӧльсянь бур козин.

14 удж. Сетӧм кывъяс да кывтэчасъяс отсӧгӧн вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кӧні тэ вӧлін гожся каникул дырйи? 2. Мый вӧчин гожӧмнас?

гожся каникул дырйи

некытчӧ эг ветлы, шойччы гортын

вӧлі карын

гожйӧдчи да купайтчи

батькӧд вӧралі

ветлі паркӧ

весалі град вылысь ёг турун

вуграси ва дорын

отсасян пӧль-пӧчлы

видзи мӧсъясӧс

уджалі, сьӧм нажӧвиті

ветлі вӧрӧ тшак-вотӧсла

отсаси турун пуктыны

шойччи саридз дорын

гӧститі пӧль-пӧч ордын

ветлі музейӧ

15 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.

16 удж. Содты кольӧм кадакывъяс, артмӧд да гиж сёрникузяяс.

... куим тӧлысь. ... пӧсь лыа вылын. ... Сьӧд (Азов) саридзын (юын). ... пӧль-пӧч ордӧ. ... уна выльтор. ... выль ёртъяскӧд.

Лӧсьӧд гожся шойччӧм йылысь ёрта сёрни.

Отсӧг вылӧ:

— Кӧні тэ коллялін гожся каникул? — Мый вӧчин каникул дырйи? — Мый выльторсӧ аддзылін гожӧмнас? — Кытчӧ тэ ветлін каникул дырйи? — Мый выльторсӧ тӧдмалін? — Тӧдмасин-ӧ выль ёртъяскӧд? — Ветлін-ӧ мукӧд каръясӧ (сиктъясӧ)? Мый сэтысь аддзылін? — Мыйӧн чӧсмасин гожӧмнас? — Кыдзи тэ казьтылан тайӧ каникулсӧ?

17 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Дасьты план серти гожся лоӧмтор йылысь ас висьт.

Медводдза чери.

Медводзӧн садьмис Степан: — Шондіыс енэж шӧрас нин, а ті узянныд! Сир-сыныд миян вылын вак-вакӧн сералӧны. Ӧтвылысь юим чай. Быдӧнлӧн ӧти гуся мӧвп — шеді-ӧ войнас чери. Виталей медводзын котӧртіс видлыны подольникъяссӧ. Вочасӧн ставӧн разӧдчим. Степанлы мича сын пысасьӧма. Радлӧ, дерт. Веськыда кӧ, быдӧнлы ичӧтика шедӧма. Ме жӧ эг тэрмась: кык подольниктӧ ӧдйӧ видлала. Степан шмонитӧ: — Енмыслы Ичӧт Миш кевмӧ. Ыджыд чери корӧ. Петь юаліс: — Ачыд лэптан али отсӧг виччысян? Весиг повзьышті. — Ачым, дерт. Ӧти подольникас прамӧй сир шедӧма, а мӧдас — налим. Ёртъяс мекӧд тшӧтш радлісны. Ошкисны и. Ӧні пӧ тэнӧ, Ичӧт Миш, сьӧрысь пыр кутам босьтны.

1. Кытчӧ ветлін гожӧмнас? 2. Мый аддзылін? 3. Мый выльторсӧ тӧдмалін?

18 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ.

Гожся салат.

Тасьті пыдӧсӧ пуктавны салат коръяс. Мыськавны град выв пуктасъяс. Та бӧрын вундавны редис нёль пельӧ, ӧгуреч гӧгыльясӧн, посньӧдлыштны оливки. Мичаа пуктыны тасьтіӧ. Дасьтыны соус: тертука пыр лэдзны сыр да гудравны сливкиӧн, выйӧн да уксусӧн, содтыны специяяс. Пуктыны салатӧ соус.

Вӧзйы ассьыд радейтана гожся сёянлысь рецепт.

Велӧдчы ёртъясыдкӧд ворсны «Пӧла-мачӧн» ворсӧмысь.

«Пӧла-мачӧн» ворсӧм.

Пудъясьӧмӧн бӧрйӧны мачӧ кучкалысьӧс, мукӧдыс — мач куталысьяс. Ворсны колӧ лӧсьӧдны ичӧтик резина мач, палич (метра кузьта кымын бедь) да неыджыд пӧв. Пӧвсӧ сувтӧдӧны. Мач куталысьяс мунӧны боклань, а кучкалысьыс пӧв дорсяньыс качӧдыштӧ мачсӧ вылӧ да кучкӧ паличнас. Мач куталысьяс зільӧны кутны лэбысь мачсӧ. Коді кутас, сійӧ лоӧ кучкалысьӧн. Некодлы кӧ оз удайтчы кутны, быдӧн тэрмасьӧ медводдзаӧн кыпӧдны мачсӧ му вылысь да шыбитны пӧвъяс. Инмас кӧ, сійӧ лоӧ кучкалысьнас, а оз кӧ инмы, кучкалысьыс кольӧ важыс. Мачсӧ куталысьясӧн шыбитігӧн кучкалысьыс ӧвтчӧ бедьнас, дорйӧ ассьыс пӧвсӧ инмӧмысь.

19 удж. Дасьтысь да гиж диктант.

Гожся лунӧ.

Гожся лунӧ Женя да Вова мунісны вотчыны. Пырисны найӧ тӧдса нюрӧ. Чеччалісны вутшкысь вутшкӧ. Друг кыпӧдчис сьӧд кымӧр да чорыда зэрмис. Паськӧмныс дзикӧдз кӧтасис. Но зонъяс ӧктісны уна мырпом. Дозъяс тырӧм бӧрын сёрнитчисны лэччыны бӧр гортӧ. Мӧдӧдчисны нюрысь. Прӧсек бокын пестісны бипур, пӧрччысисны да косьтысисны. Неуна шойччисны да котӧртісны гортлань.

<Kodko @ Арся кодзула пас улын : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 18-22.>

АРСЯ КОДЗУЛА ПАС УЛЫН

20 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Веськӧдлысь планетаыс — Меркурий. Дева — сюсь, яндысьысь, бур сьӧлӧма, вежавидзысь, тӧлка да уджач. Абу сёрниа. Велӧдчӧ олӧм чӧжыс. Олӧ дыр. Йӧзыс пыдди пуктӧны. Но тшӧкыда панӧ зык дзик нинӧм абусьыс. Радейтӧ индыны мортлысь тырмытӧмторъяс, но оз ошкы бурторйысь. Дева вермас лоны бур политикӧн, экономистӧн, велӧдысьӧн, библиотекарӧн.

Весы — вежӧра, небыд, кокни сяма морт. Оз радейт зыксьӧм, кӧть мукӧддырйиыс ачыс панӧ зыксӧ. Весы — веськыд морт, но оз тырмы повтӧмлун. Вермӧ ылӧдлыны, весиг медматыссаясӧс. Но йӧзыс Весыӧс пыдди пуктӧны мелі кывйысь. Радейтӧ музыка, вӧр-ва, окотапырысь путешествуйтӧ. Весы вермас лоны бур адвокатӧн, журналистӧн, дипломатӧн, вузасьысьӧн, актёрӧн либӧ администраторӧн.

Веськӧдлысь планетаяс — Марс, Плутон. Кыпыд сьӧлӧма, но чорыд сяма морт. Овлӧ скӧр, та вӧсна сылӧн этша ёртыс. Сылы пыр кажитчӧ, мый сійӧс ӧтдортӧны, критикуйтӧны. Скорпион пыдди пуктӧ асшӧр олӧм. Сыысь артмас бур хирург, юрист, веськӧдлысь.

1. Коді тэнад ёртъясысь чужӧма тайӧ кодзув чукӧр улын? 2. Кыдзи тэ чайтан, мый лӧсялӧ налӧн сямлы?

Аддзы да комиӧд ассьыд гороскоптӧ.

Сёрнит ёртыдкӧд. — Видза олан, ... ! — Видза олан, ... ! — Кор тэ чужин? — Ме чужи ... . — Коді тэ гороскоп серти? — Гороскоп серти ... . — Кутшӧм йӧз чужӧны тайӧ кодзула пас улын? — Тайӧ ... . — Аттьӧ, аддзысьлытӧдз! — Аддзысьлытӧдз!

ӦТКОДЯЛАН КЫВБӦРЪЯС.

Пример вылӧ:

Йирымын серти поводдяыс кӧч тӧлысьӧ косджык да шоныдджык. Гожся шондіыс арся дорысь меліджык.

21 удж. Чукӧрт сёрникузяяс. 1. Весы рамджык Скорпион дорысь. 2. Йирым тӧлысь кузьджык вӧльгым серти. 3. Ме ёнджыка радейта футбол баскетбол дорысь. 4. Ар помын войяс кузьджыкӧсь лунъяс дорысь. 5. Мам унджык вотіс пув бать серти. 6. Вокӧй смелджык ме дорысь. 7. Арся каникул дженьыдджык гожся серти. 8. Турипув шомаджык пув дорысь.

22 удж. Лыддьы да гӧгӧрво аслад кодзув паслы лӧсялана меню.

Мый вӧзйӧны сёйны кодзувъяс?

А ті тӧданныд, мый гороскоп оз сӧмын инды миянлы оласног, но и вӧлӧга? Кӧза сюрлы колӧны А, С, Е витаминъяс. Сылы оз лӧсяв госа да ёсь вӧлӧга, та пыдди колӧ тшӧкыдджыка сёйны кӧчан, спаржа, чернослив, шпинат да рысь. Ва кисьтысьлы быть колӧ сёйны быд пӧлӧс фрукты, а сідзжӧ морков, кӧчан, спаржа, инжир. Нӧшта колӧ сёйны быдсикас шыдӧс. Черияслы да Звӧннилы ёна лӧсялӧ протеина вӧлӧга: гостӧм яй, чипан кольк, чери, сыр, кольтусь, анькытш. Сідзжӧ налы лӧсялӧ град выв пуктас да изюм, мукӧд сёянын серти наын уна кӧрт. Ыжлы оз позь вунӧдны свеклӧ, морков, пӧкъя кӧчан, ӧгуреч, яблӧг, финик, банан, салат, лук, грецкӧй кольтусь йылысь. Ӧшлы колана А да Е витаминъяса вӧлӧга. Сылы колӧ сёйны тыква, редис, свеклӧ. Левлӧн сёян — миндаль, апельсин, лимон, мандарин, салат, яблӧг, слива, чӧдлач, ӧгуреч, чипан яй, сыр, саридзса вӧлӧга. Сылы лӧсялӧ крахмалтӧм да сакартӧм сёян-юан. Раклӧн тшӧкыда висьӧ кынӧмыс, та понда сылы колӧ сёйны рысь, цитрусъяс, юмов переч, чери. Вескилы медъёна лӧсялӧ быдлунъя сёян: быдсикас шыдӧс, кукуруза, морков, яблӧг. Оз ков сёйны лэчыд кӧра сёян. Ичмоньлы кофе пыдди колӧ юны чай, бӧрйыны белока сёян. Этшаджык сёйны юмовтор да пӧжас. Нӧшта сылы лӧсялӧны зӧр, салат, кабачок, груша да сыр. Скорпионлы медколана гостӧм яй, саридзса вӧлӧга, кольтусь да быдпӧлӧс град выв пуктас. Лыйсьысьлы бурджык дугӧдчыны госа вӧлӧгаысь, а сёйны кукань мус, кольк, инжир, чернослив, цитрусъяс, наын уна С да В витамин.

23 удж. Вуджӧд Вескилы лӧсялана сёянлысь рецепт.

Корсь аслад кодзула паслы лӧсялана сёянлысь рецепт.

Сетӧм кыв чукӧрысь аддзы синонимъяс.

<Kodko @ Велӧдысь лун : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 23-27.>

ВЕЛӦДЫСЬ ЛУН

24 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Мӧд мамъяс. Колӧ лоны стрӧгӧн, Колӧ лоны рамӧн, Колӧ асьтӧ сідзи кутны пыр, Медым тэнӧ быдӧн Шуисны мӧд мамӧн, Медым тэнӧ казьтылісны дыр.

Медводдза учитель, Том кӧть тэ, кӧть пӧрысь, Быдӧнлы тэ муса, Быдӧнлы тэ ас. Тэ йылысь бур мӧвпъяс Нэм чӧж видзам сьӧрын, Тэ ӧд медводз индан Олӧм туйӧ пас.

Овлӧ тэныд сьӧкыд, Овлӧ тэныд мустӧм. Пинявлан и быдӧн Коркӧ бӧрйӧм удж. Но мый ӧзтін мортын, Некор нин оз чусмы, Сы вӧсна мый тэнад Сьӧлӧмыд зэв нюдз.

Медым тэнӧ быдӧн Шуисны мӧд мамӧн — Тайӧ вывті сьӧкыд, Но и вывті бур! Колӧ лоны стрӧгӧн, Колӧ лоны рамӧн — Мӧд ног тайӧ нимыс Некодлы оз сюр.

Велӧд кывбурысь юкӧн ас бӧрйӧм серти.

1. Мыйла велӧдысьӧс кывбуралысь шуӧма «мӧд мамӧн»? 2. Тэнад эм «мӧд мам»? Кутшӧм сійӧ?

25 удж. Лыддьы да гӧгӧрво газет статьясӧ.

Нэм чӧжыс чужанінас.

Медводдза велӧдысь... Радейтана да пыдди пуктана морт. Сійӧ нэм кежлӧ кольӧ велӧдчысьлӧн паметьӧ. Ӧд буретш сы сайын, кыдзи зонпосни кутасны велӧдчыны водзӧ. Альбина Ивановна Поповалӧн зільӧмӧн челядь окотапырысь босьтӧны школаын тӧдӧмлун. Авъя, вежӧра ань сяммис ышӧдны зонпосниӧс став бурас. Нелямын во Альбина Ивановна велӧдіс Помӧсдін сиктса Выльгорт грездса начальнӧй школаын. Сылӧн борд улысь петісны чужан сиктын, Коми муын да весиг Россияын пыдди пуктана да нималана йӧз. Велӧдысь пыр ышӧдіс челядьӧс радейтны чужан му да кыв, дасьтіс серпаса-кывбура коми анбур. Олӧм чӧжыс гижӧ коми кывйӧн сиктса олӧм йылысь кывбуръяс да сьыланкывъяс. Ӧнӧдз на Альбина Ивановна быдтасъясыскӧд петкӧдчӧ сиктса клуб сцена вывсянь. Енбиа велӧдысь дорын велӧдчигӧн кокниджык корсьны водзӧ олӧмӧ туй.

«Коми му» газетысь

Дасьтысь ас гижӧд кежлӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс да босьт интервью радейтана велӧдысьлысь.

Отсӧг вылӧ юалӧмъяс: 1. Кутшӧм предмет кажитчис Тіянлы, кор велӧдчинныд школаын? 2. Кутшӧм йӧз воӧны сьӧлӧм выланыд? 3. Мый радейтанныд Ті вӧчны прӧст кадӧ? 4. Кутшӧм Тіян радейтана небӧг, кинофильм? 5. Кутшӧм паськӧм кажитчӧ Тіянлы новлыны? 6. Эм-ӧ Тіян девиз? Кутшӧм?

26 удж. Помав текстсӧ юалӧмъяс отсӧгӧн да велӧдчы гижны чолӧмалӧм.

Радейтана велӧдысь.

Ме велӧдча 6-ӧд классын. Миян уна велӧдысь. Ставӧн найӧ вежӧраӧсь, тӧлкаӧсь, неуна стрӧгӧсь. Медъёна меным кажитчӧ ... 1. Кутшӧм предмет сійӧ велӧдӧ? 2. Мый верман висьтавны сы йылысь? 3. Мыйӧн сійӧ тэныд кажитчӧ? 4. Мый сылы сиан Велӧдысь лунӧ?

Дона, муса, радейтана, пыдди пуктана ... ! Чолӧмалам Тіянӧс Велӧдысь лунӧн! Сиам Тіянлы кузь нэм да бур шуд, дзоньвидзалун, муслун, вермӧмъяс уджын, бур олӧм, кыпыд аскылӧм, тӧлка да вежӧра велӧдчысьясӧс! Пыдди пуктӧмӧн ...

27 удж. Дасьты радейтана велӧдысьлы чолӧмалан открытка.

Чукӧртӧм материал серти дасьтӧй класснад презентация тіян школаса велӧдысьяс йылысь. Вӧдитчӧй PowerPoіnt программаӧн. Козьналӧй велӧдысьясыдлы ассьыныд уджнытӧ.

Сетӧм кывъяс дорӧ аддзы антонимъяс. Лӧсьӧд кык гозйӧн сёрникузяяс.

28 удж. Вуджӧд текстсӧ.

Гам сиктса школа.

1904-ӧд воӧ Гамса мӧд ступеня школа помаліс тӧдчана учёнӧй-социолог, философ, этнограф Питирим Александрович Сорокин. Сэні сійӧ велӧдіс Закон Божий, церковно-славянскӧй кыв, арифметика, роч кыв, природоведение, чистописание, пение, столярнӧй да переплётнӧй уджъяс. Школанас веськӧдліс И.С. Покровский — Гам вичкоса священник. Священникӧс чуймӧдіс зонкалӧн сюсьлуныс. Велӧдысьяс отсалісны Питирим Сорокинлы бур кывйӧн, сёян-юанӧн, кӧм-паськӧмӧн да сьӧмӧн. Сюсь зонкалы тырмис сямыс венны ыджыд сьӧкыдлунъяс да бура помавны школа.

<Kodko @ Сёян-юан. Сёян-юан лавкаын. Сёянінын : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 28-38.>апаськӧм

СЁЯН-ЮАН ЛАВКАЫН

29 удж. Серпасъяс отсӧгӧн уськӧд тӧд вылӧ «Сёян-юан» темаысь кывъяс. Юклы да гиж лӧсялана чукӧръясӧ. Вӧдитчы выль кывворӧн.

Ӧта-мӧд костын ворсӧй лавкаысь. Ӧти тіян пиысь — вузасьысь, мӧд — ньӧбасьысь.

— Видза оланныд! — Бур лун! Мый ті ньӧбанныд? — Мый тіян эм йӧла сёянысь? — Быдтор эм: йӧв и нӧк, вылльӧв и юмйӧв. — Меным, пӧжалуйста, литра джын йӧв, нӧк да рысь. А еджыд няньыс небыд? — Став няньыс небыд, эм уна сикас пӧжас. — Сідзкӧ, нӧшта еджыд тупӧсь да куим шаньга. — Пӧжалуйста! Тіянсянь 104 шайт 50 ур. — Со сьӧмыс. Аттьӧ! — Бур вылӧ. Волӧй на!

Дасьты ёртыдкӧд сёрни «Юмовторъяс лавкаын».

30 удж. Лыддьы Е. Козловлысь серамбана кывбурсӧ сьӧлӧмсянь. Серпасав.

Чӧскыд шыр.

Коркӧ ӧтчыд ичӧт шыр Веськаліс амбарӧ, Аддзис ыджыд тупӧсь сыр — О! Шуд пӧ уси бара!

Сёйис, сёйис, нӧшта сёйис, Весиг ичӧт мач кодь лоис.

Сёйис калбас, сёйис яй, Ассьыс пай дай мӧдлысь пай, Сёйис сизим пуӧм кольк — Татшӧм добра ог пӧ коль!

Со и нянь джадж дорӧ воис, Сӧмын кайныс дыш нин лоис.

Упкӧ — чӧскыда пӧ сёйи. Сэсся колӧ мунны бӧр! Ӧдва розь дорӧдзыс воис, Чивзіс-тӧрӧдчис — эз тӧр.

Кыськӧ воис Васька кань, Шыртӧ кутіс да и — ам!

МОГМАН ВЕЖЛӦГ

Эмакыв да нимвежтас могман вежлӧгын вочавидзӧны кодла? мыйла? юалӧмъяс вылӧ. Рочын лӧсялӧ за кем? за чем? юалӧмъяслы.

Могман вежлӧг

Пример вылӧ:

Батьӧ муніс челядь садйӧ ичӧт чойла. Ме ветлі лавкаӧ няньла да йӧвла. Тэла ми пыралам кино вылӧ мунтӧдз.

31 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.

ӧчередын сулала ань бӧрся

32 удж. Серпасъяс серти лӧсьӧд сёрникузяяс 31-ӧд лист бокын сетӧм схема отсӧгӧн.

33 удж. Бӧрйы да гиж сёрникузяяс, кӧні роч за предлог комиӧдам -ла суффиксӧн.

1. Рытнас ме ветла челядь садйӧ чойла. 2. Миян понпи пыр котралӧ мам бӧрся. 3. Пӧч пырис лавкаӧ йӧвла. 4. Мамӧ аттьӧаліс батьӧс дзоридзьясысь. 5. Талун ме лыддя кывбурсӧ тэ бӧрын. 6. Арнас ми ветлім вӧрӧ тшакла. 7. Зонка пырис лыддьысянінӧ небӧгла. 8. Небӧгъяс куйлӧны журналъяс сайын. 9. Аттьӧ тэныд бур кывъясысь. 10. Матыстчыв сы дорӧ отсӧгла.

34 удж. Вуджӧд роч мойд коми кыв вылӧ.

35 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ.

Ми пӧжасям.

Мамӧ талун няньшом вӧчис, Пуктіс лым кодь еджыд пызь. Мамӧ вӧчӧ вӧсни сӧчӧн, А ме тэча нӧкъя рысь.

Ӧдъя пачным регыд ваймас — Воис нянь пӧжалан кад. Рыська шаньга бура банъяс, Чӧскыд няньлы быдӧн рад.

36 удж. Лыддьы «Алӧй лента» романысь юкӧн. Висьтав, мыйӧн чӧсмӧдлісны гӧсьтъясӧс важӧн Пӧкрӧв лунӧ. Мыйӧн чӧсмӧдланныд ті гӧсьтъясӧс?

Пӧкрӧв лун — вӧралысьяслӧн праздник.

Марпа лӧсьӧдіс сёйны — вольсаліс еджыд пызандӧра, ваяліс пирӧгъяс да шаньгаяс, паськӧдіс пызан шӧрӧ черинянь. Дерт, эськӧ медводз чай юны бурджык, да самӧварыс абу, а йӧзлысь талун он босьт, аслыныс колӧ. — Пуксьӧй, гӧсьтъяс, сёйыштӧй няньӧн-солӧн. Марпа век котраліс пачводзсянь пызан дінӧ. Майбыр, сылӧн эм мыйӧн гӧститӧдны, ставсӧ чӧжӧма праздник кежлӧ: разнӧй яй — сьӧла, тар, дозмӧр, кӧч жаритӧма и пӧжалӧма, сэсся налим, кык пӧлӧс чомӧр, кык пӧлӧс ляз — льӧмйысь и чӧдйысь, мырпома да ӧмидза йӧв, йӧла кисель. Гӧсьтъяс сёйисны и шензисны: — Быдтор жӧ нин лӧсьӧдӧма Марпуш. Да ӧд ставыс сэтшӧм чӧскыд!

Сёрнит ёртыдкӧд.

— Видза оланныд! — Бур лун! Мый сёянныд? — А мый тіян эм? — Миян эм ... — Ме кӧсъя ... — Зэв бур! Со тіян сёян-юан. — Уна-ӧ месянь? — Тіянсянь ... шайт ... ур. Нянь да сов! — Аттьӧ!

37 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Кыдзи шусьӧны татшӧм сикас текстъясыс?

ЁРТЪЯС, НЬӦБӦЙ ЙӦВ!

Тайӧ медся колана вӧлӧга, сэні уна витамин да аминокислота. Йӧв колӧ юны кагаяслы, медым бура быдмыны, челядьлы, медым лоны сюсьӧн да тэрыбӧн, висьысьяслы, медым ӧдйӧ бурдны. Унатор вӧчӧны йӧлысь: вый, рысь, нӧк, шомйӧв, сыр, лымвый, юмйӧв. Йӧв колӧ юны, медым лоны дзоньвидзаӧн, сюсьӧн, крепыдӧн.

Лӧсьӧд ассьыд вӧзйӧм. Петкӧдчы ёртъяс водзын.

38 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ. Аддзы роч кывйысь лӧсялана пӧв.

1. Он кӧ уджав, он и сёй. 2. Гудралін рок, эн жалит и вый. 3. Ӧти уджалӧ, а сизимӧн нянь куд видзӧны. 4. Ыж яйысь юква он пу. 5. Кыйтӧм дозмӧрсьыд шыд он пу. 6. Шыд да рок — медбур вок.

Тӧдмав ребусъяс. Дзеб ребусӧ 2–3 сёян-юан ним.

39 удж. Лыддьы да вуджӧд.

Картупеля тшак.

Корйӧн пуӧм картупель весавны да вундавны торъяс вылӧ. Весавны сідзжӧ лук, мыськыны сійӧс да вундавны. Сэсся сэтчӧ жӧ содтыны вундалӧм сола тшак. Ставсӧ мичаа гудравны да кӧнтусь выявны.

Вотӧса йӧв.

Позьӧ вӧчны пувйысь, чӧдйысь, чӧдлачысь, озйысь, ӧмидзысь. Вотӧссӧ, ӧмидз кындзи, колӧ мыськыны, пуктыны тасьтіӧ. Сэсся кисьтны сэтчӧ кӧдзыд йӧв. Кӧр серти содтыны сакар.

Маа лымвый.

Пуктыны лымвый ичӧт дозъясӧ. Вылыссӧ кисьтавны маӧн. Мичмӧдны кольтусьӧн да зыртӧм шоколадӧн.

Дасьты гортад бӧрйӧм рецепт серти сёян.

ӦТВЫВТАН ДА ТОРЙӦДАН ВЕЖЛӦГЪЯС.

Ӧтвывтан вежлӧг

Торйӧдан вежлӧг

-кӧд содтам ловъя эмакывъяс дорӧ; ловтӧм эмакывъяс дорӧ содтам сэк, кор эм орччӧн кывбӧр.

Пример вылӧ:

гуляйта понкӧд

сулалӧ шкапкӧд орччӧн

ёртася нывкакӧд

куйлӧ небӧгкӧд орччӧн

40 удж. Бӧрйы лӧсялана вежлӧг суффикс.

Талун ме ордӧ локтасны класса ёртъяс. Асывсянь ми пӧчкӧд пӧжасим. Сэсся мамкӧд дасьтім лымвый. Батьӧ ветліс лавкаӧ сокла да лимонла. Пуксим пызан сайӧ. Ме веськалі Настуккӧд. Сійӧ радейтӧ чай лимонӧн, а лымвый кольтусьӧн. Кутшӧм лӧсьыд коллявны прӧст кад котыркӧд да ёртъяскӧд!

41 удж. Комиӧд колана ногӧн.

Лӧсьӧд асшӧр удж «Менам радейтана сёян-юан».

1. Сёян-юанлӧн ним. 2. Дасьтӧм вылӧ вӧлӧга. 3. Дасьтӧм. 4. Этш петкӧдлан кывъяс. (Нянь да сов! Чай-сакар! Чӧскыда сёйны! Кывтӧ эн ньылышт!)

42 удж. Лыддьы текстсӧ да аддзы нянь йылысь шусьӧгъяс.

Нянь эм нянь. Нинӧмӧн сійӧс он веж. Нинӧмкӧд он ӧткодяв. Олӧм абу шань, кор абу нянь. Няньтӧгыд куш да вильыд. Йӧз нэмсӧ силісны ӧта-мӧдныслы нянь да сов. Семья кутысьӧс, кӧзяинӧс, шулісны эз прӧста вердысьӧн — няньӧн вердысьӧн. Эм кӧ кӧрӧвай, сэки и коз улын рай, сы вӧсна мый оз пась шонты, а нянь. Нянь — сійӧ олӧм. Йӧз костын шуӧны: ваыд пӧ матушка, няньыд — батюшка.

<Kodko @ Паськӧм. Вузасянінын : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 39-49.>

43 удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Кузь пызан сайын пукалісны нин унаӧн. Мужикъяс праздник лун кузя ситеч либӧ сатин дӧрӧмаӧсь, тугъя вӧняӧсь, сыналӧм тошкаӧсь, выялӧм юрсиаӧсь. Нывбабаяс сикӧтшъяс, исергаяс да мича рӧма лентаяс ӧшлӧмаӧсь. Олӧма нывбабаяс гӧрд, виж бабаюраӧсь. Томджыкъяс мича шӧвк сунисӧн да бисерӧн вышивайтӧм кокошникаӧсь, мукӧдыс сыръя дора мича чышъянаӧсь пельпомъясныс вылын. Ас кыӧм сера чулкиаӧсь, кокньыдик гожся кӧмаӧсь. Мича видз выв бобувъяс кодьӧсь.

1. Мый важӧн новлісны коми аньяс да мужичӧйяс? 2. Мыйӧн торъяліс аньяслӧн да нывъяслӧн паськӧмыс?

Тӧдмась коми серъясӧн. Комиӧд нимъяссӧ.

44 удж. Тӧдмав, мый серпасалӧма да мичмӧд коми серъясӧн. Вӧдитчы отсӧг вылӧ сетӧм таблицаӧн. Аддзы небӧгъясысь содтӧд серъяс.

Тӧдмав юржуглан коми серъяс отсӧгӧн.

ЛЫДАКЫВ.

Сложнӧй лыдакывъяс гижсьӧны ӧтлаын.

Составнӧй лыдакывъяс гижсьӧны торйӧн, артмӧны кык либӧ унджык кывйысь.

кыксё нелямын ӧти

сюрс сё сизимдас кык

кык сюрс кӧкъямыс

45 удж. Гиж ас йывсьыд, содтав лыдакывъяс.

46 удж. Лыддьы да гӧгӧрво.

Мый тэнад юр вылад?

Психологъяс казялӧмаӧсь, пасьталан кӧ юр вылад кутшӧмкӧ шапка, тшӧкыдджыка видзӧдчан рӧмпӧштанӧ. Юркышӧд унатор вермас висьтавны тэ йылысь. Ӧти рӧма либӧ прӧстӧй гижӧда шапка новлӧны спортивнӧй йӧз. Тайӧ юркышӧдсӧ новлысьяс тэрыбӧсь, кокни руаӧсь, радейтӧны компанияяс да кыпыд шылад. Берет новлысьяс кыпыд лолаӧсь. Тайӧ юркышӧдсӧ радейтӧны новлыны енбиа йӧз, найӧ кужӧны аддзыны мичлун, кывны сьӧлӧмӧн. Колпак новлысь йӧз зэв шаньӧсь, радейтӧны сёйыштны. Мукӧддырйи найӧ вывті меліӧсь да нэрӧсь. Вылӧ кӧрталӧм пеля гӧна шапка новлӧны вежӧра йӧз, шуам, политикъяс, бизнесменъяс, наукаын уджалысьяс. Найӧ радейтӧны вензьыны, кужӧны веськӧдлыны. Кепка позьӧ новлыны уна ног: бокӧн, бӧрӧн, веськыда. Тайӧ юркышӧдыс петкӧдлӧ власьт дорӧ сибыдлун, выльтор дорӧ кыскӧм, асьтӧ петкӧдлӧм. Шляпаяс новлӧны аньяс да нывъяс, кодъяс кужӧны лӧсьыда пасьтасьны. Найӧ зэв мичаӧсь да стильнӧйӧсь, кыскӧны ас дорас йӧзӧс.

1. Позьӧ-ӧ шапка серти донъявны мортӧс? 2. Кутшӧм юркышӧд радейтан новлыны тэ? 3. Кутшӧм тэ морт юркышӧд серти?

Серпасав вӧвлытӧм юркышӧд. Лӧсьӧд юӧртор.

1. Кыдзи шусьӧ юркышӧдыд? 2. Кутшӧм сійӧ? 3. Коді сійӧс новлӧ? 4. Кытчӧ сійӧс пасьтавлӧны?

47 удж. Комиӧд юргижӧдъяс.

Сёрнит ёртыдкӧд лавкаын паськӧм бӧрйӧм йылысь.

— Видза оланныд! Мый ті кӧсъянныд ньӧбны? — Видза оланныд! Ме кӧсъя ньӧбны пӧчӧлы козин вылӧ мича чышъян. — Матыстчӧй татчӧ да бӧрйӧй. Кутшӧмджык тіянлы колӧ? — Ме эськӧ босьті шоныд, но кокни чышъян. — Кутшӧм рӧм тіянлы кажитчӧ? — Кажитчӧны гӧрдов рӧмъяс. — Со видзӧдлӧй тайӧ чышъянъяссӧ: шоныдӧсь да кокниӧсь, югыдгӧрд, пемыдгӧрд, алӧйгӧрд рӧмаӧсь. — Ме босьта со тайӧ югыдгӧрд чышъянсӧ. Аттьӧ отсӧгысь! — Бур вылӧ! Мынтӧй кассаӧ 375 шайт. — Аддзысьлытӧдз! — Став бурсӧ! Волӧй нӧшта! Лӧсьӧд ёртыдкӧд сёрни козин бӧрйӧм йылысь.

48 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1) Морт серти и паськӧм. 2) Кутшӧм поводдя, сэтшӧм и паськӧм. 3) Удж серти и паськӧм пасьталан. 4) Паськӧм серти он на тӧдмав мортлысь пытшкӧссӧ.

49 удж. Вузасянін нимъяс серти тӧдмав, мый сэні вузалӧны.

1. Кутшӧм вузасянінъяс эмӧсь тіян карын (сиктын)? 2. Мый сэтысь позьӧ ньӧбны?

СОССЯНА КАДАКЫВЪЯС

Соссяна кадакывъяс артмӧны соссяна кывторъяс отсӧгӧн.

Ӧнія да локтан кад.

ме ог новлы

тэ он новлы

сійӧ оз новлы

ми огӧ новлӧй

ті онӧ новлӧй

найӧ оз новлыны

51 удж. Вежлав кадакывъяссӧ соссяна формаын.

52 удж. Комиӧд кадакывъяссӧ. Лӧсьӧд 3 сёрникузя.

53 удж. Бӧрйы да содты соссяна кывтор.

1. Ме ог новлы пемыд рӧма паськӧм. 2. Ичӧт-ичӧт, а керкаӧ оз лэдз. (Нӧдкыв.) 3. Менам ёртъяс оз паныдавны йӧзӧс паськӧм серти. 4. Кутшӧм паськӧм тэ он радейт? 5. Ми огӧ торкалӧй уличвывса кесйӧгъяс (правилӧяс). 6. Ті онӧ тӧдӧй, кытысь позьӧ ньӧбны козин?

54 удж. Комиӧд кадакывъяссӧ да куимӧс на пиысь вежлав соссяна формалӧн ӧнія кадын. Лӧсьӧд 3 сёрникузя.

ПАСЬКӦМӦН ВУЗАСЯНІНЫН.

55 удж. Лӧсьӧд висьтасьӧм «Паськӧм лавкаын». Вӧдитчы соссяна кадакывъясӧн. Заводит тадзи:

Шойччан лунӧ ме муна спектакль вылӧ. Меным колӧ выль платтьӧ да мичмӧдчанторъяс. И со ме «Паськӧм» лавкаын...

56 удж. Корсь коми зумыд кывтэчаслы роч пӧв.

Пасьтӧм рака кодь. Пасьтасьӧма да чер ни пурт оз мӧрччы. Пась ни кӧм. Гач зыртны. Сарапана пошта.

Серпасав 1–2 зумыд кывтэчас.

57 удж. Корсь серпасъясысь сорсьӧм.

Лӧсьӧд ёртъясыдкӧд «Вузасянінын» петкӧдчӧм.

58 удж. Комиӧд вузасянінлысь уджалан кад.

59 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ.

Классическӧй джинсы материал — кык рӧма. Ортсысяньыс сійӧ лӧз, пытшкӧссяньыс — дзик еджыд. Но ӧні эмӧсь сьӧд, лӧз, гӧрдовлӧз, югыдгӧрд, вижовгӧрд рӧма материалъяс. Выль гачтӧ ньӧбигӧн медводз, дерт жӧ, видзӧд модель вылас. Джинсылы колӧ лоны дзик туша сертиыд: дзебны тырмытӧмторъяс да нӧшта на мичмӧдны новлысьсӧ. Ньӧбӧм водзад сюся видзӧд, медым материалыс гачыдлӧн вӧлі ӧткодя краситӧма. Колӧ тӧдны и сійӧс, мый фирменнӧй джинсылӧн вурысас эм гӧрд сунис.

Серпасав да вӧзйы ӧнія том йӧзлы ассьыд паськӧм. Позьӧ уджавны ёртыдкӧд.

<Kodko @ Чужан лун : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 50-57.>

ЧУЖАН ЛУН

61 удж. Лыддьы висьтсӧ да гӧгӧрво. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Лӧсьӧд ассьыд юалӧмъяс.

Чужан лунӧ пыр нин ӧта-мӧдлы козинъяс вайлӧ ны. Со и Максимлӧн талун чужан лун. Кор гӧсьтъяс разӧдчисны, Максим босьтчис видлавны козинъяс. Медъёна зонкалы воис сьӧлӧм вылас Витялӧн клюшкаыс. Павлик вайӧма «Опасные повороты» ворсантор. Абу жӧ лёк. А Нина вайӧма козин — небӧг. «Мӧдысь Павликӧс да Витяӧс бара кора, а Нинаӧс ог кор, — думыштіс Максим. — Мед бур козин вайис дай».

1. Мыйла Максимлы вайисны козинъяс? 2. Мый зонкалы медъёна воис сьӧлӧм вылас?

62 удж. Дасьтысь да гиж изложение «Козин» висьт серти.

КАДАКЫВЛӦН ТШӦКТАНА ФОРМА АРТМӦМ.

63 удж. Лыддьы ёртъясыдкӧд рольяс серти. Аддзы тшӧктана формаа кадакывъяс.

Талун Юралӧн чужан лун. Сы дорӧ локтісны гӧсьтъяс. Найӧ вайисны ёртлы козинъяс: Вова — машина модель, Катя — уна рӧма фломастеръяс да альбом, Маша — бур небӧг, Коля — шоколад кампет кӧрӧб. Ставӧн сетісны козинъяс Юралы. — Пуксьӧй пызан сайӧ, дона гӧсьтъяс. Чӧсмасьӧй, энӧ яндысьӧй! — корис ыджыд вежӧсӧ Юралӧн мамыс. Чӧсмасьӧм бӧрын Юра кутіс ворсны ёртъяскӧд. Сэсся воис Вася. Юралы лоис нимкодь. Сійӧ думыштіс: со нӧшта гӧсьт, нӧшта ӧти козин. Но Вася локтӧма козинтӧг. — А кӧні нӧ козиныд? — юаліс Юра Васялысь. — Кутшӧм козин? — чуймис Вася. — Менам ӧд чужан лун! — дӧзмис Юра. — Ме эг тӧд, — ньӧжйӧ висьталіс Вася. — А ӧні тӧдмалін? Сідзкӧ, ветлы козинла! Тайӧ кыліс Юралӧн мамыс. Сійӧ шуис: — Некытчӧ эн мун, Вася. Ми тэнӧ виччысим, а эгӧ тэнсьыд козинтӧ. Юра кыліс мамлысь кывъяссӧ, гӧрдӧдіс да лэдзис юрсӧ. Кыдзи тэ чайтан, мыйла?

64 удж. Сетӧм кадакывъясысь лӧсьӧд тшӧктана формаа кадакывъяс ӧтка да уна лыдын.

65 удж. Лыддьы да гӧгӧрво. Висьтав аслад праздник пызан йылысь.

Праздник пызан.

Тайӧ менам праздник пызан. Сэні эм черинянь, рыська шаньга, яя да град выв пуктаса сорасъяс, пражитӧм чипан да картупеля рок, пувва да лимонад, юмовторъяс, яблӧг да апельсин. Пызан шӧрын — чӧскыд торт. Велӧд да сьыв сьыланкывсӧ.

Крокодил Геналӧн сьыланкыв.

1. Медым гӧпъясті мунӧ Пода ветлысь зэв уна, Асфальт туй кузя визувтӧ ю. И оз тӧд ветлысь-мунысь Тайӧ бушкола луннас, Мыйла чужӧмӧс югзьӧдӧ нюм.

2. Локтас виччысьтӧг тӧдысь Кельыдлӧз вертолётӧн, Донсӧ босьттӧг мен вӧчас кино. — Чужан лунӧн! — мен шуас, Сэсся кытчӧкӧ мунас. Коляс меным сё вит эскимо.

А ме ворса-гудӧкася Ветлысь-мунысьяс водзын. И зэв жаль, мый чужан луныд Ӧтчыд во пытшкын.

66 удж. Комиӧд текстсӧ.

Чужан лун пасйӧм.

67 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Пуктӧй рольяс серти.

Кӧчлӧн праздник.

Талун Кӧчлӧн чужан лун ӧд. Воас гӧсьт и гӧстя уна. Кильчӧ вылӧ сувтіс Кӧч — Гӧсьтъяс воасны вот стӧч. Ма со кыскӧ Ош — дзонь бӧчка — Колӧ козинавны Кӧчтӧ! Ичӧт Ур со, щӧть кодь уска, Вайӧ телега тыр сус коль. Шедіс ручлы уна мык — Нуӧ Кӧчыдлы пуд кык. Кань со кыскӧ, ружтӧ-кашкӧ Нӧкйӧн ыджыд-ыджыд кашник. Кӧза нӧбъялӧма морков, Воис Кӧч керкаӧ коркӧ. Козин эз вай Ваткыль миян, Но оз тӧждысь зонмыд сійӧ; Эм кӧ Ваткыль, оз босьт шог: Гудӧкӧн йӧктӧдас кок. Веж луд вылын чужан лунӧ Гажа праздник Кӧчлӧн мунӧ, Гажыс ыджыд, гажыс ён — Йӧктӧ Ош и Руч, и Пон.

68 удж. Дасьтӧй проект «Талун менам чужан лун».

1. Бӧрйӧй именникӧс. Лӧсьӧдӧй гажлунся пызан. Дасьтӧй сылы чолӧмалан открытка да козинъяс. Сьылӧй сьыланкывъяс. Пасйӧй чужан лун.

2. Кор гӧсьтъясӧс тадзи:

— Чолӧм, Настук! — Видза олан! — Аски менам чужан лун. Волы ме дорӧ гӧститны. — Аттьӧ. Вола.

3. Паныдав гӧсьтъясӧс да пуксьӧд пызан сайӧ.

— Чолӧм, дона гӧсьтъяс! Пырӧй, пӧрччысьӧй. Пуксьӧй пызан сайӧ. Чӧсмасьӧй. Со картупеля шаньга, пувъя пирӧг, льӧмъя ляз, нӧкъя ельдӧг, пражитӧм чери, яя картупель, яблӧга сок, шоколад кампет.

4. Бур кывъясӧн козьналӧй именниклы козинъяс, сьылӧй сьыланкыв, ворсӧй. Пример вылӧ ворсӧм: именник нимысь быд шыпас вылӧ корсьӧй мича кывъяс.

5. Сёрнитӧй кодзула пасъяс йылысь.

— Кутшӧм кодзула пас улын тэ чужин? — Ме чужи ... пас улын. А тэ? — Кутшӧм йӧз чужӧны тайӧ пас улын? — Тайӧ пас улын чужӧм йӧз шаньӧсь да веськыдӧсь, но мукӧддырйи дышӧсь.

6. Ыдждӧдлӧй именникӧс.

Тупӧсь нянь.

— Кыдзи Мишук чужан лунӧ Пӧжалім ми тупӧсь нянь. Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь, Пӧжалім ми тупӧсь нянь. Эта судта, эта ляпта, Эта пасьта, эта векня. Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь, Бӧрйы, кодӧс радейтан! — Радейта ме ставнысӧ, А медъёна ...ӧс!

7. Аттьӧалӧй кӧзяйкаӧс.

— Ыджыд аттьӧ, ставыс вӧлі зэв чӧскыд. Ёна и гажӧдчим. Став бурсӧ тэныд!

8. Колльӧд гӧсьтъясӧс:

— Дона гӧсьтъяс! Аттьӧ волӧмсьыд да козинъяссьыд. Мӧдысь на пыралӧй-волӧй.

69 удж. Визьяс местаӧ бӧрйы да содты колана суффиксъяс да кывбӧръяс.

Дашалӧн чужан лун вылын Шойччан лунӧ ме ветлі Дашаясӧ. Дашалӧн вӧлі чужан лун. Сійӧ корис гӧсьтъясӧс. Нывка мамыскӧд дасьтісны праздниквывса пызан. Гӧсьтъяс йӧктісны, сьылісны, чӧсмасисны уна пӧлӧс сёян-юанӧн, чолӧмалісны, козьналісны козинъяс. Коми радио кузя весиг сьыланкыв Дашалы сьылісны. Вӧлі зэв гажа. И зэв жаль, мый чужан луныд ӧтчыд во пытшкын. Сиа Дашалы бур ёртъясӧс, дзоньвидзалун, радлун, бура велӧдчыны.

70 удж. 69 удж вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд ас текст.

<Kodko @ Менам радейтана удж. Ворсӧмъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 58-63.>

МЕНАМ РАДЕЙТАНА УДЖ, ВОРСӦМЪЯС

сьӧкыдтор лэпталӧм

ПЕТАН ВЕЖЛӦГ.

Коми кывйын петан вежлӧг вермӧ индыны действие вӧчанног вылӧ.

Пример вылӧ:

ворсны футболысь

компьютер ворсӧмысь

71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Быд во Коми республикаса олысьяс кыпыда да паськыда пасйӧны юркар лун. Быдлаын позьӧ пырӧдчыны конкурсъясӧ, вочавидзны викторинаяс юалӧм вылӧ, кывзыны да видзӧдны сьылӧм-йӧктӧм, ворсны. Ставныслы сюрӧ гажӧдчӧмыд. Ичӧтъяслы котыртӧны асфальт вылын серпасасян конкурс. Шӧр арлыда челядьлы вӧзйӧны спортивнӧй ворсӧмъяс: коді ылӧджык чеччыштас, стӧча веськалас мишеньӧ, ӧдйӧджык котӧртас. Томъяс Киров нима паркын ворсӧны волейболысь, футболысь. Мужичӧйяс ордйысьӧны сьӧкыдтор лэпталӧмын, киӧн вермасьӧмын. Аньяс петкӧдлӧны киподтуйсӧ: чӧсмӧдлӧны пӧжасъясӧн, чуймӧдӧны ас киӧн вӧчӧмторъясӧн. Олӧмаяслы котыртлӧны шахматысь ворсӧм.

1. Кор Коми Республикаын пасйӧны юркар лун? 2. Кыдзи войтыр гажӧдчӧ тайӧ лунӧ? 3. Овлӧ-ӧ тіян сикт (кар) лун? Кыдзи ті гажӧдчанныд?

72 удж. Содты лӧсялана вежлӧг суффикс.

1) Ми ёртъяскӧд быд лун ворсам волейболысь. 2) Коми культура шӧринын овлӧны шегйӧн ордйысьӧмъяс. 3) Детинкаяс радейтӧны ворсны машинаӧн, а нывкаяс аканьӧн. 4) Миян школаын котыртісны футболысь ордйысьӧм. 5) Шойччан лунӧ став котырӧн ворсам лотоысь. 6) Тӧвнас физкультура урок вылын ми котралам лызьӧн. 7) Карса стадион вылын рытъяснас том йӧз исласьӧны конькиӧн. 8) Йӧввыв дырйи комияс важысянь нин ворсӧны кыр босьтӧмысь.

— Миша, тіян школаын эм баскетболысь да футболысь секцияяс? — Эм, дерт. Но ме ёнджыка радейта ворсны волейболысь. Тайӧ секцияӧ и ветла. — А меным кажитчӧ вӧчасьны ас киӧн. Миян «Мойдвывса сёй» кружокын зэв лӧсьыд. Ми унатор нин кужам вӧчны сёйысь. — Миян команда неважӧн вермис районса ордйысьӧмын. А ті кӧнкӧ петкӧдчанныд? — Миянлысь уджъяс быд во вылӧ донъялӧны оз сӧмын районын, но и республикаса «Кужысь кияс» вермасьӧм вылын. — Меным нимкодь тіян понда. Став бурсӧ! — Аттьӧ! Тіян вермӧмъясыд водзын на. Аддзысьлытӧдз!

73 удж. Лыддьы да гӧгӧрво пудъясянкывъяс. Велӧд да вӧдитчы ворсігӧн.

Тірс-торс, Куим стӧкан морс. Он кӧ вӧдит, Он и ворс!

Ӧтчыд мамӧ ньӧбис боті. Кык лун видзи, сійӧ поті, А мӧдсӧ — ачым соті.

74 удж. Комиӧд ворсӧмсӧ. Вӧдитчы «Роча-комиа кывчукӧрӧн».

Ворс ёртъясыдкӧд «Тэрыб кӧр» ворсӧмысь.

75 удж. Лыддьы ичӧтик висьтсӧ. Мыйӧн сійӧ аслыспӧлӧс?

Ваня Валякӧд ворсісны волейболысь. — Вай ветлам вадйӧ вуграсьны, вӧрӧ вотчыны, — вӧзйис Ваня. — Ветлам-ветлам, вокӧй, — варова Ваньӧлы вочавидзис Валя. Ваня вуграсис, Валя вотіс ведраӧ вотӧс. Вотчис вывті визула. Водз воисны вӧрысь. Вотӧссӧ весалісны, вӧчисны варенньӧ. Лӧсьӧд ичӧтик висьт ӧти шыпас вылӧ. Ордйысь класса ёртъясыдкӧд, кодлӧн висьтыс лоас кузьджык. Классӧн лӧсьӧдӧй неыджыд серпаса небӧг.

76 удж. Аддзы, кутшӧм визьын коми овъяс тэчӧма стӧч алфавит серти.

Ф. Плесовскийлӧн «Коми овъяс» небӧг отсӧгӧн тӧдмав, кыдзи артмӧмаӧсь коми овъясыс.

77 удж. Гиж куим шыпаса кывъяс чепӧн. Ордйысь ёртъясыдкӧд.

78 удж. Содты слог, медым артмис кык кыв.

78-ӧд удж серти лӧсьӧд да вӧзйы ёртъясыдлы кык-куим кыв гоз.

79 удж. Юксьӧй командаяс вылӧ. Бӧрйӧй уна шыпаса коми кыв. Сетӧм кывйысь шыпасъясӧн лӧсьӧдӧй выль кывъяс. Ордйысьӧй.

Тӧдмась коми ворсӧмъясӧн. Ворс ёртъясыдкӧд.

Ворсӧм водзын бӧрйӧны кык ыджыдджык да ёнджык мортӧс. Ӧтиыс лоӧ варышӧн, а мӧдыс мамӧн. Мукӧд ворсысьыс сувтӧ мам сайӧ. Варыш пондас котравны да кыйӧдны челядьӧс. А мам кисӧ шевкнитӧмӧн видзӧ пышйӧдӧмысь. Вермас кӧ варыш пышйӧдны мамлысь став челядьсӧ, сэк мам нин пышйӧ варышысь. Варыш кутас мамсӧ да сэсся ворсӧны выльысь.

Ёмаысь ворсӧны 8–12 морт. Пудъясянкывйӧн бӧрйӧны Ёмаӧс да Кӧзяйкаӧс. Мукӧд ворсысьыс — ыжъяс. Кӧзяйка сетӧ быд ыжлы ним (шуам, вотӧс, дзоридз, пу, пемӧс нимъяс). Кӧзяйка «йирсьӧдӧ» ыжъясӧс видз вылын да унмовсьӧ. Локтӧ Ёма да гусялӧ ыжъяссӧ. Кӧзяйка садьмӧ да корӧ ыжъясӧс нимъяснас. Ыжъяс да Кӧзяйка костын сулалӧ Ёма, оз лэдз, куталӧ ыжъясӧс. Ворсӧм помын колӧ лыддьыны, кымын ыж воӧдчис Кӧзяйкаӧдз, а кымынӧс кутіс Ёма. Кодлӧн унджык — сійӧ и вермис. Тӧдмась коми ворсӧмъясӧн Ю.Г. Рочевлӧн «Коми челядьлы важъя ворсӧмъяс» небӧгысь.

<Kodko @ Миян велӧдчанін : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 64-70.>

МИЯН ВЕЛӦДЧАНІН

велӧдчан вежӧс

веськӧдлысьлӧн вежӧс

коми кыв вежӧс

спортивнӧй зал

урок лыддьӧг

КАДАКЫВЙЫСЬ ЭМАКЫВ АРТМӦМ.

80 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ.

Миян школа.

Ме велӧдча сиктса школаын. Сійӧ кык судтаа, ыджыд ӧшиньяса. Миян велӧдчанінын век сӧстӧм да кыпыд. Медводдза судтаын пӧрччысянін, веськӧдлысьлӧн вежӧс, сёянін да ичӧт класса челядьлӧн велӧдчан вежӧсъяс. Шуйгавылын — ыджыд спортивнӧй зал. Мӧд судтаын коми да роч кыв, математика, химия, биология да менам радейтана информатика вежӧсъяс. Кыкнан судтасӧ мичмӧдӧма серпасъясӧн, ӧшиньяс вылын сулалӧны мича дзоридзьяс. Таво миян школалы тырис 20 во.

81 удж. Лыддьы да вуджӧд.

Менӧ шуӧны Миша Расовӧн. Велӧдча ме Искусствояс гимназияын. Гимназия — искусствояслӧн ді. Енбиа челядь, локтӧй велӧдчыны гимназияӧ! Ті велаланныд бура сьывны, йӧктыны да ворсны шылада инструментъясӧн!

82 удж. План серти гиж ас висьт. Дасьтысь висьтавны аслад велӧдчанін йылысь.

1. Кӧні тэ велӧдчан? 2. Кутшӧм тэнад школаыд? Кымын судтаа? 3. Мый сэні эм? 4. Кымын во тіян велӧдчанінлы?

83 удж. Нуӧд экскурсия радейтана судтаӧд. Дасьты план серти висьтасьӧм.

1. Велӧдчанінын кутшӧм судта тэныд кажитчӧ? 2. Мый сэні эм? 3. Мыйӧн сійӧ тэныд кажитчӧ? 4. Кутшӧм ин тайӧ судтаын тэнад радейтана?

Лӧсьӧд реклама аслад велӧдчанінлы.

Коми Республикаса Юралысь бердын искусствояс гимназиялӧн канпас да дӧрапас.

84 удж. Быд школалӧн эм аслас символъяс: дӧрапас, канпас да кып. Лӧсьӧд и тэ.

85 удж. Сьыв ёртъясыдкӧд школа йылысь сьыланкыв.

Школа йылысь сьыланкыв.

(А. Островскийлӧн «Солнечный круг» сьыланкыв шылад улӧ)

Кывъяссӧ лӧсьӧдісны Выльгортса шӧр школаын велӧдчысьяс.

1 Велӧдчысь ёрт, тэ водзын мог — Тӧдӧмлун школаын босьтны. Лоан мед тэ бур мортӧн, дерт, Нималан ылӧдз мед век.

Медым пыр лоас школа Кыпыд, югыд, зэв колан. Челядь гӧлӧс пыр кылас, Челядь серамӧн тырас.

2 Му вылын мед некор оз ло Война да шогалан лунъяс. Мед вӧлі мир, эз киссьы вир, Ёртасян гаж юргис дыр.

Видлы лӧсьӧдны велӧдчӧм либӧ школа йылысь сьыланкыв.

86 удж. Велӧдчы колана ногӧн лыддьыны кывпесанъяс.

Ӧтчыд Ӧньӧ ӧмидз ӧктіс, Ӧдва ӧкмис ӧти кӧш. Ӧвад ӧдӧлитіс-вӧтліс, Ӧньӧ скӧрмис — корсьӧ нӧш. Ӧдзӧс бокысь, ӧшинь улысь Нӧшсӧ корсьӧ, Ӧньӧ скӧр. Ӧгрӧ тьӧтыс шуӧ: «Ӧвсьы, Ӧпӧть ӧмӧй колӧ ньӧр?»

Ыджыд мыджӧд Джыджыд вуджис, Джуджыд кӧджын Джыджлӧн поз. Джыджыд гыджгӧ — Ыджыд уджыс, Джыджлы уджавтӧг Оз позь.

Казьтыв 5-ӧд класса небӧгысь кывпесанъяс. Артмас кӧ, лӧсьӧд ачыд.

Лыддьӧй рольяс серти.

Юрӧбтіс звӧнок. Классӧ пырис Ольга Николаевна. Сійӧ пыр и казяліс стенын серпасалӧм морячокӧс. Чужӧмыс велӧдысьлӧн лои стрӧг. — Коді тайӧс серпасаліс? Ставныс пукалісны шы ни тӧв. Некод эз чеччы да эз висьтась. — Ті ӧмӧй онӧ тӧдӧй, мый класс колӧ видзны сӧстӧма? Мый лоӧ, быдӧн кӧ кутас серпасасьны стенӧ? Бӧръя урок вылас классӧ воис директор Игорь Александрович. Сійӧ чӧла висьталіс миянлы, мыйта сьӧм видзӧ государство быд велӧдчысь вылӧ, кутшӧма колӧ видзны школаса эмбур. — Сійӧ, коді серпасаліс стенас, дерт, оз кӧсйы вӧчны омӧльтор школалы. Сійӧ кӧ ачыс висьтасяс, то петкӧдлас, мый сійӧ честнӧй морт. Урокъяс бӧрын Толя Дёжкин матыстчис Игорь Грачёв дінӧ да шуис: — Эк, тэ! Мыйла стенас рисуйтін? Тэ вӧсна став классыс лои мыжа! — Ог тӧд, но ме сэсся ог кут, — кӧсйысис Игорь. Игорь босьтіс ветьӧк да чышкаліс стенысь морячоксӧ, но сы местаӧ колис ыджыд чут.

1. Мый вӧчис Игорь? Буртор али лёктор? 2. Вӧліс-ӧ татшӧмторйыс тэкӧд? 3. Кыдзи ті видзанныд школаса эмбур?

87 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Аттӧ дивӧ.

Ваня Пипуныров медводдзаысь муніс школаӧ. Том велӧдысьсӧ шуисны Татьяна Николаевнаӧн. Сійӧ неважӧн воис Катыдпомӧ да челядькӧд эз вӧв тӧдса. И медводдза урок дырйи велӧдысь сувтӧдліс быд первоклассникӧс, юавліс ним-овсӧ. Ковмис и Ванялы ассьыс ним-овсӧ висьтавны. — Пипуныров Иван, — вель ярскӧба висьталіс Ваня. Ӧртьӧм Коля, парта сайсьыс чеччывтӧг, гораа юӧртіс: — Татьяна Николаевна, абу сійӧ Иван. Аттӧ-дивӧӧн шуӧны. Ваня гӧрдӧдіс пельӧдзыс, весиг синваыс пондіс доршасьны. А Татьяна Николаевна меліа нюммуніс да юаліс: — Коді нӧ, Ваня, сетіс тэныд татшӧм тешкодь мӧд нимсӧ? И Ваня висьталіс аслас ыджыдджык вок Мишка йылысь. Кывлӧма сійӧ кыськӧ кывбур, коді заводитчӧ тадзи: «Аттӧ-дивӧ, миян Ивӧ...» И ляскис ичӧтджык вокыслы выль ним — Аттӧ дивӧ. Татьяна Николаевна кывзіс детинкалысь шог висьтсӧ, сэсся пуксьӧдіс Ваняӧс да шыӧдчис став класс дорӧ: — Челядь, тіянлы быдӧнлы мам-батьныд бӧрйӧмаӧсь зэв мича нимъяс. Радейтӧй нимтӧ ассьыныд и ёртъясыдлысь. Энӧ вежлалӧй найӧс нерсян кывъяс вылӧ. А то ӧд и збыль коркӧ вермасны чужны Аттӧ-дивӧ Миша либӧ Ӧртьӧ-брӧтьӧ Маша. Класс серӧктіс. А ичӧтик Ваня Пипуныровлӧн сьӧлӧм вылас кокняммис.

1. Кыдзи Иванлы сюрис Аттӧ-дивӧ ним? 2. Кажитчӧ-ӧ Иванлы мӧд нимыс? 3. Мыйла нимтысьӧмыд омӧльтор?

88 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1. Велӧдчӧм морт — синма, велӧдчытӧм — синтӧм. 2. Быдтор дорӧ колӧ велӧдчыны. 3. Велӧдчытӧгыд мортӧ он во.

Аддзы велӧдчӧм йылысь 2–3 шусьӧг.

89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво ичӧт серамбана висьтъяс. Дасьты ёртъясыдкӧд петкӧдчӧм.

Гожӧмбыд Светук лӧсьӧдчис мунны первой классӧ. И со тайӧ луныс воис. Нывка весиг мудзис сымында выльторсьыс. Кӧч тӧлысь мӧд лунӧ мамыс садьмӧдӧ нывсӧ: — Чеччы, Светук, школаӧ колӧ мунны! — Ме сэні тӧрыт вӧлі нин! — чуймис нывка.

Математика вежӧсын. — Висьтав, Коля, коді арталіс тэныд тайӧ задачасӧ, батьыд али мамыд? — юалӧ велӧдысь. — Ог тӧд. Ме сэки ывлаын ворсі.

Велӧдысь эз эскы, мый ӧти морт вермас вӧчны та мында ӧшыбка. — Мыйла ӧтнам, батьӧкӧд вӧчим, — шуис Ӧньӧ.

<Kodko @ Коми республикаса каналан пасъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 71-74.>

КОМИ РЕСПУБЛИКАСА КАНАЛАН ПАСЪЯС

каналан пасъяс

перымса пемӧсъяслӧн сер

90 удж. Мӧвпышт, кутшӧм шыпасъяс оз тырмыны да артмӧд кывъяс.

НИМВЕЖТАСЫСЬ КЫВБЕРД АРТМӦМ.

Ӧтвывтӧм кывбердъяс петкӧдлӧны мортлысь да предметлысь качествосӧ ас, аслыс нимвежтасъяс дорӧ нога, сяма, сикас, руа, ныра, пӧлӧс кывъяс содтӧмӧн.

91 удж. Содтав сёрникузяясӧ лӧсялана кывбердъяс.

1) Коми Республикаса быд районын аслыссикас сёрни. 2) Менам ёртӧй асныра. 3) Коми Республикалӧн ... каналан пасъяс. 4) Войвывса йӧзыд ... . 5) Тӧвся поводдяыд аслыспӧлӧс.

92 удж. Мый серпасалӧма Коми Республикаса канпасӧ? Аддзы колана вочакывъяс.

1

Б) коми ань

В) зарни ань

3 А) йӧра юръяс

Б) кӧр юръяс

В) ош юръяс

93 удж. Лыддьы да кут тӧд вылын.

Коми Республикаса каналан пасъяс — дӧрапас, канпас да кып. Миян кып аслыспӧлӧс: юргӧ коми да роч кывъяс вылын. Ӧд Коми Республикаын кыккывъялун. Медводз кып лӧсьӧдан комиссия бӧрйис Нёбдінса Витторлысь «Варыш поз» сьыланкыв. Сэсся дыр уджалісны кывъяс вылын, медым кыпыс вӧлі ӧнія кадся да республикаын быдӧнлы гӧгӧрвоана. 2007-ӧд восянь кыпыс юргӧ тадзи:

Коми Республикаса каналан кып.

Ылын-ылын Войвылын Джуджыд парма сулалӧ. Парма шӧрын варыш поз Кыпыд горӧн шыалӧ.

Лэбзьӧй, повтӧм варышъяс, Вына бордъяс шеныштлӧй, Веськыд туйӧд нуӧдӧй, Коми мусӧ югдӧдӧй!

94 удж. Лыддьы да кут тӧд вылын.

Коми Республикаса каналан канпассӧ вӧчӧма пермскӧй зверинӧй стиль серти. Гӧрд геральдическӧй пӧв вылӧ серпасалӧма варышӧс. Варыш петкӧдлӧ государство да власьт. Лэбачлӧн морӧсас аньлӧн чужӧмыс петкӧдлӧ «Зарни аньӧс» — олӧм радейтысь шондіа ань енмӧс, мир кутысь мамӧс. Йӧра — ёнлун, веськыдлун, мичлун петкӧдлысь пас. Коми войтырлӧн фольклорын зарни да гӧрд рӧмъяс петкӧдлӧны асъя шонді да шаньлун, коми войтырлысь да власьтлысь удж-зільӧм.

95 удж. Содты кывбурӧ рӧм вылӧ индысь кывбердъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Куим рӧма дӧрапас.

Степан нима изэрд весьтын Куим рӧма дӧрапас. Татчӧ, кодыр кӧть ог веськав Паськыд эрдыс меным ас.

... рӧм — тайӧ миян енэж ... — парма-вӧр ... рӧмыс казьтӧ меным Лымъя войвыв — сьӧлӧмшӧр.

1. Коді ӧні Коми Республикаса Юралысьыс? 2. Кутшӧм кывъяс лоӧны миян республикаын каналанаӧн? 3. Мый серпасалӧма канпасӧ? 4. Мый вежӧртӧны дӧрапас рӧмъяс? 5. Мый тӧдмалін кып йылысь?

96 удж. Вӧзйы да дорйы ас сиктлы (карлы, школалы, класслы, котырлы) лӧсьӧдӧм дӧрапас.

<Kodko @ Коми республикаса нималана йӧз : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 75-80.>

КОМИ РЕСПУБЛИКАСА НИМАЛАНА ЙӦЗ

УРЧИТАНЛӦН ӦТКОДЯЛАН ДА МЕДВЫЛЫС ТШУПӦД.

97 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ. Лӧсьӧд дженьыд висьт.

Е. А. Игушев — коми кыв туялысь, филология доктор, велӧдысь. Евгений Александрович чужлӧма Сосногорск бердса Пожня грездын. Велӧдчӧма Ухтаса горно-нефтянӧй (биару-мусир) техникумын, сэсся Коми пединститутын. Армия бӧрын уджалӧма сиктса велӧдысьӧн. Уджалігмоз помалӧма аспирантура. 1973-ӧд восянь Евгений Александрович уджаліс Сыктывкарса канму университетын. Сійӧ гижис коми кывйысь вель уна велӧдчан пособие. Шуам, «Коми диалектология», «Коми кыв да йӧзкостса поэзия», «Введение в финно-угроведение», «Ӧнія коми кыв» да мукӧд. Та кындзи Евгений Александрович гижӧ неыджыд висьт-тешъяс. Вуджӧдӧ финн-угор кывъясысь челядьлы мойдъяс, шусьӧгъяс, нӧдкывъяс. Евгений Александрович Игушевӧс тӧдӧны да пыдди пуктӧны оз сӧмын Россияын, но и суйӧр сайын: Венгрияын, Финляндияын, Эстонияын. Тайӧ шань да серамбана учёнӧйсӧ, велӧдысьсӧ зэв ёна радейтӧны студентъяс.

98 удж. Содты коланаинӧ отсӧг вылӧ сетӧм кывъяс да вочавидз юалӧм вылӧ.

Водз чеччӧ да этша печкӧ.

Миян сиктын олӧ Дарья тьӧт, дзоляник, косіник, зэв тэрыб кока да сёрниа пӧрысь нывбаба. Дарья тьӧт луннас быдлаӧ волӧ, ставсӧ тӧдӧ, быдтор удитӧ медся водз висьтавны. Лавкаӧ да поштаӧ витысь унджык пыралас. И клубад медводз на удитас волыны. Керкаыс Дарья тьӧтлӧн сикт шӧрас, медся важиник да лёкиник. Картупельсӧ сёрӧнджык заводитӧ керны да лымъявтӧдзыс некор оз вермы эштӧдны. Вӧрысь локтысьясӧс пыр паныдалӧ Дарья тьӧт. Тӧдӧ, коді этшаджык чукӧртӧма тшак-вотӧссӧ, коді сюсьджыка вотчӧ. Тадзи и олӧ Дарья тьӧт, прамӧя оз узьлы, а вӧчны нинӧм оз удит, овмӧсыс эндӧма.

Кутшӧм Дарья тьӧтыс?

Гӧгӧрвоӧд висьтлысь нимсӧ, аддзы текстысь вочакыв.

99 удж. Корсь лыддьысянінысь удж йылысь шусьӧгъяс. Дзеб ӧти шусьӧг ребусӧ.

100 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд финн шусьӧгъяссӧ.

Финн шусьӧгъяс.

Бур морт сетӧ этшасьыс, лёк мортлӧн оз вичмы и унасьыс. Важсӧ эн лёкӧд водзвыв, кытчӧдз выльсӧ бура он тӧдмав.

101 удж. Лыддьы да тӧдмав финн нӧдкывъяссӧ.

Кутшӧм серпасъяс лӧсялӧны нӧдкывъяслы.

Финн нӧдкывъяс.

Коктӧг котӧртӧ, бордтӧг лэбӧ, ӧти луннас дас сиктӧ волӧ. Вужйыс вылын, юрыс улын. Ыджыд лэбач надзӧникӧн ӧвтчӧ, бордъяссьыс ва виялӧ.

102 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Висьтав Иван Ильич Белых йылысь III морт нимсянь.

Чужлі ме Сыктывдін районса Паль сиктын 1946-ӧд вося кӧч 23-ӧд лунӧ. Ичӧтдырйи ёна радейтлі кывзыны баблысь мойдъяссӧ. Мукӧд мойдсьыс весиг юрсиыд сувтлывліс. Нӧшта кажитчис вадорын вуграсьны да вӧрын вотчыны. Эг ӧтчыдысь ичӧтнад ылавлы вӧрӧ. Пармаыс нӧшта ёнджыка кутіс кыскыны менӧ ас дінас. Коми пединститут помалӧм бӧрын пыр уджалі «Югыд туй» (ӧні «Коми му») газет редакцияын. Сӧмын некымын во кежлӧ вуджлі Коми небӧг лэдзанінӧ да «Йӧлӧга» газет редакцияӧ. Республика пасьта ветлігъясӧ йӧзкӧд аддзысьлӧмъясыс да накӧд сёрниясыс и лоисны менам висьтъяслы сюрӧсъясӧн. Петалісны «Ӧзйы, бипурӧй менам», «Челядьдырся пароходъяс» да «Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн» небӧгъяс. Сэні зіли петкӧдлыны, кутшӧм ёна радейта ассьым чужанінӧс, ас войтырӧс, ас пармаӧс. Наын и менам олӧмыс.

Лыддьы И. И. Белыхлысь ас бӧрйӧм серти гижӧд. Серпасав да висьтав сы йылысь коми кыв урок вылын.

103 удж. Лыддьы висьтлысь юкӧнъяссӧ, гӧгӧрво да тэч найӧс колана ногӧн.

Выль пась.

Меным ньӧбисны выль пась. Зэв мича, кельыдгӧрд. Кор ме муна уличті, нывкаяс кындзи, зонкаяс ме вылӧ видзӧдӧны. Ӧтчыд весиг Вадик Блинов видзӧдліс, дерт, эз ме вылӧ, а менам пась вылӧ. Но век жӧ нимкодь. Со кутшӧм менам пасьӧй. Медся бур!

— Кытчӧдз оз быдмы выль кизь, — шуис мам, коді пукаліс диван вылын да кыис моднӧй шапка. Меным лои тешкодь. Син водзӧ сувтіс серпас: со чужӧ выль кизь. Медводз сійӧ ичӧтик, сэсся ыджыдджык, медбӧрын 5 шайт ыджда.

— Кытчӧдз он велав колана ногӧн новлыны паськӧм, — кывкӧрталіс бать. — Кыдзи ме велала сійӧс новлыны? — шемӧсми ме. — Мӧвпнад, — шуис мам и серӧктіс. Мамӧ вурис кизьсӧ, и батьӧ ӧшӧдіс пасьсӧ шкапӧ. Кутшӧм сылы гажтӧм сэні ӧшавнысӧ, некод сы вылӧ оз видзӧд.

Но лоис виччысьтӧмтор. Пасьысь орис кизьыс. Гашкӧ, пӧрччысигӧн кыскышті ёнджыка. Бать казяліс орӧм кизя пасьӧс. Дыркодь пиняліс менӧ, ӧд пасьыс выль на: — Кутан ветлыны пальтоӧн, кытчӧдз..., кытчӧдз...

1. Мыйла радліс нывка? 2. Кутшӧм сылӧн пасьыс? 3. Мыйысь скӧрмис батьыс? 4. Мыйла пасьыслы шкапас гажтӧм?

Корсь материал Елена Васильевна Габова йылысь. Дасьты неыджыд юӧр. Юӧрсӧ позьӧ вӧчны презентация ногӧн компьютер отсӧгӧн PowerPoіnt программаын.

<Kodko @ Тувсовъя тӧждъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 81-88.>

ТУВСОВЪЯ ТӦЖДЪЯС

ЛОКТАН КАД

Ме аски пукта дзоридзьяс. Вок лӧсьӧдас дзоридз градъяс. Регыд петасны медводдза дзоридзьяс. А ті мый пуктанныд керка водзӧ?

104 удж. Лыддьы да вуджӧд Иван Коданёвлӧн «Нёль вок» мойдысь юкӧн.

Нёль вок.

Олӧны-вылӧны нёль вок. Ёнысь-ёнӧсь, мичаысь-мичаӧсь. Некор оз пӧрысьмыны. Зэв шаньӧсь. Пыр старайтчӧны му вылын да вӧр-ваын олысьяслы вӧчны кыдз позьӧ унджык буртор. Первой воксӧ шуӧны Тулысӧн. Воас кадыс да кузь туйӧ медводз петас Тулыс. Кыті мунас сійӧ, кутшӧм муясӧ тувччылас сылӧн кокыс, быдлаын шондӧдас, ставыс ловзяс. Садьмӧдас шоръясӧс, йи улын шойччысь юясӧс. Тшӧктас мича паськӧмӧн вӧччыны пуяслы. Шоныд муясысь, саридзьяс бердысь аскӧдыс вайӧдас и быдсикас лэбачӧс. Тулыс вок тэрмӧдлас быдӧнӧс, медым быд удж вӧлі вӧчӧма ас кадӧ да бура. Кыпыд Тулыс ёна и гажӧдас йӧзӧс да пемӧсъясӧс. Челядьӧс ворсӧдас, вӧрпаяслысь паськӧмсӧ вежас, пӧткаясӧс тшӧктас сьывны-гажӧдчыны, вын-эбӧс сетас юяслы да шоръяслы. Тулыс уджалас лун и вой. Уна буртор коляс ас йывсьыс му вылӧ. Кор вель ёна мудзас, отсӧг вылӧ чукӧстас ассьыс воксӧ — Гожӧмсӧ.

Содты ассьыд кывъяс.

воис гажа тулыс

105 удж. Лыддьы приметаяс. Содты кадакывъясӧ локтан када суффиксъяс.

1) Кузь йинёньяс ӧшъясны керка вевт дорышӧ — тулыс нюжалас. 2) Сьӧд рака воис — кызь лун мысти йи вӧрзяс, тӧлысь мысти лым сылас. 3) Тулыснас кӧ лымйыс сылас ӧдйӧ, а ытваыс исковтас тэрыба — виччысь васӧд гожӧм. 4) Кыдзлӧн кӧ водзджык воссясны коръясыс ловпуысь — гожӧмыс лоас зэра. 5) Чикыш воас — гым ваяс . 6) Май дас коймӧд лунӧ кӧ войыс шоныд да кодзула — гожӧмыс лоас кос.

106 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Инды локтан када кадакывъяс.

Бара воас гажа тулыс, Гӧгӧр ставыс лоас веж! Бокад тэсӧ эн жӧ сулав, Аслад муса бать-мам мулань, Дона пиӧй, зіля кеж!.. Тувсов асылӧ тэ петан Гӧрны-кӧдзны паськыд йӧр Сэк, кор шонді кисӧ сетас Зарниавны му и вӧр. Сьӧлӧм вылад долыд-долыд! Сьылӧ тракторъяслӧн гор. Шуднад збыльысь тырас лолыд, Вӧчӧмтортӧ аддзан кор.

Гӧгӧрвоӧд омонимъяссӧ, лӧсьӧд наӧн кывтэчасъяс.

«Омонимъяс кывчукӧр» небӧгысь аддзы тӧдса омоним гоз да серпасав.

107 удж. Мичаа лыддьӧй текстсӧ.

Виричын сёрнитӧны капуста да свеклӧ рӧсада. — Кор нин шондӧдас да миянӧс петкӧдасны шоныд муӧ? — шогсьӧ свеклӧ. — Воас кад и петкӧдасны. Таысь эн шогсьы. Воысь воӧ миянӧс пыр этшаджык пуктӧны, надейтчӧны дась вылас, — шогсьӧ капуста. — Да-а. Водзті вӧлі ми кодьтӧ мыйта пуктасны! Ӧні ставыс ёгӧн тырӧма. Регыд кыкӧн и колям.

Мыйла шогсьӧ свеклӧ?

108 удж. Сетӧм кывтэчасъясӧн лӧсьӧд юӧр тувсовъя уджъяс йылысь.

гӧрӧны муяс, градъяс

пелькӧдӧны ӧшинь ув

киськалӧны пуктасъяс

пукталӧны дзоридзьяс

мыськӧны ӧшиньяс

кералӧны пуяс вылысь кос увъяс

идралӧны йӧръяс

шыблалӧны лым

сотӧны колян вося турун

парникӧ пуктӧны ӧгуреч

лӧсьӧдӧны парник

пуктӧны картупель

кӧдзӧны кӧйдыс рӧсада вылӧ

дасьтӧны кӧйдысъяс

небзьӧдӧны му

109 удж. Дасьтысь да гиж «Тувсовъя уджъяс» творческӧй диктант.

Со и воис дыр виччысяна тулыс. Кыз эшкын улысь мыччис ассьыс чужӧмбансӧ му. Чургӧдіс юрсӧ медводдза дзоридз — вижъюр. Тулыс воӧмкӧд и воасны тувсовъя тӧжд-уджъяс. Ковмас гӧрны му..

110 удж. Гиж висьтсӧ локтан кадын. Сет висьтыслы ним.

Ми ёрткӧд вӧчим лэбач поз и тувъялім сійӧс ӧшинювса джуджыд коз йылӧ. Медводдза ябыръяс зэв зіля поздысисны сэтчӧ. Лунтыръясӧн найӧ ваялісны гӧнторъяс, кос турун. Недыр мысти лэбачьяс пӧжисны пиянӧс. Уджыс ябыръяслӧн лоис унджык.

1

Витаминыс сыын уна, Курччан — синва пычкас друг. Уна вӧлӧгаӧ мунӧ, Тайӧ, дерт жӧ, град выв ...

2

— Дуньӧ! Дуньӧ! — горзӧм кылӧ, Роскӧн вӧтлысям бур здук. Шоныд рытӧ ывла вылын Тадзи кыям майскӧй ...

3

Ичӧт керка вӧчис дедӧ, Ме тшӧтш отсаси и бабӧй. Лэптім зіб вылӧ, сэн медым Олас-вылас сьылысь ...

4

Зэрӧм бӧрын енэжтасӧдз Ӧшъяс джынъя мича асык Сизим рӧма ыджыд кӧшӧн Васӧ юӧ ...

111 удж. Паськӧд сёрникузяяссӧ.

Воис тулыс. Сыліс лым. Ӧшалӧны йинёньяс. Артмӧны гӧпъяс. Бузгӧны шоръяс. Мыччысьӧны кушинъяс. Польдӧны гаръяс. Дзоридзалӧны вижъюръяс. Воӧны лэбачьяс. Ловзьӧ вӧр-ва.

112 удж. Лыддьы кывбурсӧ да велӧд.

Тулысӧс кыдзи он радейт, Сы йылысь кыдзи он сьыв? Кор весиг дзор тошка дядьлӧн Дзордзалӧ чужӧм выв? Кор сынӧдас сьыланкыв сьылӧ, Муслунӧн ӧвтӧ тӧв, И меліа кышакылӧ Бадьясӧн мӧдлапӧв.

113 удж. Аддзы А. Саврасовлӧн «Грачи прилетели» серпас дорӧ лӧсялана сёрникузяяс.

Воисны сьӧд ракаяс.

Медводз миян войвылӧ воисны сьӧд ракаяс. Гӧгӧр на лымъя, а найӧ танӧсь нин. Шойччыштасны кузь туй бӧрын и заводитасны позъяс вӧчавны. Позъяссӧ найӧ вӧчӧны паркъясын, расъясын. Водз асывсянь сёр рытӧдз найӧ кравзасны, позъяснысӧ вӧчӧм вылӧ увъяс чегъяласны да ваяласны. Ӧтияс важ познысӧ дзоньталасны, мӧдъяс — выльысь вӧчасны. Лунтыр ракаяс ноксясны-уджаласны. А кор воас рыт, пуксясны асланыс позъяс дорӧ да узьӧны асылӧдз. Асывнас садьмасны водз да бара уджӧ кутчысясны. Сьӧд ракаяс пӧжсьӧны медводз. Оз на удит пуяс вылын кор потны, а пияныс горзӧны нин — сёйны корӧны.

Кутшӧм кадын сетӧма унджык кадакывсӧ? Мыйла?

<Kodko @ Тувсовъя гажлунъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 89-94.>

ТУВСОВЪЯ ГАЖЛУНЪЯС

114 удж. Лыддьы висьтлысь юкӧнъяссӧ, гӧгӧрво да тэч найӧс колана ногӧн.

Берба лун.

Коми йӧз лыддьӧны, мый берба отсалӧ босьтны бур урожай, вермӧ сетны йӧзлы да гортса пемӧсъяслы дзоньвидзалун. Берба видзӧ пемӧсъясӧс вомидзысь. Берба вожъясӧн комияс инмӧдчылісны ӧта-мӧдӧ да гортса пемӧсъясӧ, шуалісны нимкыв: «Юр вывсянь кок улӧдз берба дзоньвидзалун мед сетас».

Тайӧ лунсянь Ыджыд лунӧдз бербалӧн быдманінысь эз вӧрӧдны васӧ. Чайтісны, бадьясувса ваас пӧ тайӧ кадӧ уна мути. Эм эскӧм, мый биӧ шыбитӧм берба видзӧ пӧжаръясысь. А тӧвлы паныд шыбитӧм берба лӧньӧдӧ бушков. Шуӧны, Берба лунӧ кӧ шондіа — гожӧмыс лоӧ бур, озыр урожай артмас.

Ыджыд лунӧдз вежонӧн водзджык эскысь йӧз пасйӧны Иисус Кристослысь Иерусалимӧ пырӧмсӧ. Сэні Господьӧс кыпыда паныдалісны, чолӧмалісны пальма вожъясӧн, чолӧмалісны мӧда-мӧдсӧ Кристос воӧмӧн. Миянлы тайӧ гажыс ёнджыка тӧдса, кыдзи Берба лун, сы вӧсна мый миян пальмаяс оз быдмыны. Сы пыдди вичкоын вежӧдӧны медводдзаӧн дзоридзалысь берба.

Берба вожнас инмӧдчылісны керкалӧн быд пельӧсӧ. Сэсся пуктылісны ен ув пельӧсӧ. Сэні берба оліс мӧд воӧдз. Лыддьӧны, мый бербаыс вына сӧмын ӧти во. Биа висьӧмысь пӧ мездылӧма бербалӧн 9 гар.

115 удж. Лыддьы текстсӧ, аддзы выль кывъяс да гӧгӧрво. Сет текстлы ним.

Сьӧлӧм и лов личӧдысь да гажӧдысь тайӧ праздникыс быдӧнлӧн: олӧмаяслӧн, томъяслӧн, челядьлӧн. Быд керкаын пелькӧдчӧны, рытсяньыс пусьӧны-пӧжасьӧны. Медся дзескыда олысьяслӧн тайӧ лунӧ пызан вылас быдтор лоӧ: и яя шыд, и чӧскыд черинянь, и проса рок, и нӧкъя рысь, и выйӧн мавтӧм пирӧг-шаньга. Быдсяма чӧскыдторсӧ на видзыштӧны Кристос ловзян лун кежлӧ, мед вунӧдлыны сьӧкыдсӧ да сьӧлӧм бурмымӧн радлыны-гажӧдчыны.

1. Кутшӧм гажлун йылысь висьтавсьӧ текстын? 2. Мыйла тэ тадзи чайтан?

116 удж. Лыддьы да гӧгӧрво рецептсӧ.

Кулич вӧчан рецепт.

Босьтам 1 кг пызь, 100 г вый, 150–200 г сакар, 50–100 г изюм, 400 г йӧв, дрожжи да сов. Шоныд йӧлӧ пуктыны дрожжи, содтыны 500 г пызь и 2–3 час кежлӧ кольны кыптыны. Кор няньшомыс лоӧ дась, пуктыны мукӧдторсӧ да бура гудравны. Пӧжалӧм бӧрас мичмӧдны кольтусьӧн да уна рӧма сакарӧн.

1. Вуджӧд рецептсӧ да пӧжав кулич. 2. Мичмӧд куличсӧ да пасхасӧ коми серъясӧн.

МОРТ-МОРТА НИМВЕЖТАСЪЯС.

Ӧта-мӧд, мӧда-мӧд (друг друга) нимвежтасъяс шусьӧны морт-мортаӧн. Найӧ вежласьӧны вежлӧгъяс серти.

Гажлун дырйи ми козьналім ӧта-мӧдлы мича серпасъяс.

Мӧда-мӧдӧс кыпыда чолӧмалім Ыджыд лунӧн.

117 удж. Гиж морт-морта нимвежтасъяссӧ колана вежлӧгын. Лӧсьӧд 2–3 сёрникузя.

ПОДЧИНИТЕЛЬНӦЙ КЫВЙИТӦДЪЯС.

Подчинительнӧй кывйитӧдъяс йитӧны сёрникузяяс. На водзын пуктӧны чутік.

та вӧсна, та понда

Ыджыд лун водзын мунӧ Ыджыд видз, та вӧсна колӧ сёйны кослунъя вӧлӧга. Аски Троича, та понда ми ветлам вичкоӧ.

118 удж. Лыддьы да гиж изложение план серти.

Троичаса кыдз.

Троича пасйӧны Ыджыд лун бӧрын 50-ӧд лунӧ — 7-ӧд вӧскресенньӧӧ. Медъёна тайӧ лунӧ пыдди пуктӧны кыдз пу, та вӧсна сійӧс вежӧдӧны вичкоын. Кыдз — шонділӧн да томлунлӧн пас. Кыдзсӧ лыддьӧны шуда пуӧн, сійӧ вайӧ бурлун. Та понда коми йӧз чайтӧны, мый сійӧ видзӧ неминучаысь. Сідз жӧ кыдз лыддьыссьӧ бурдӧдчан пуӧн, та вӧсна инмӧдчылісны ӧта-мӧдӧ вичкоын вежӧдӧм вожъясӧн. Уличаяс, керка вевтъяс, ен ув пельӧсъяс тайӧ лунӧ мичмӧдӧны кыдз пу росъясӧн. Важӧн сикт-грездъясын медся мича кыдзсӧ мичмӧдлісны уна рӧма лентаясӧн. Сы гӧгӧр том йӧз сьылісны-йӧктісны, ворсісны.

«Йӧлӧга» газетысь

1. Кыдз пу — Троичалӧн вежа пас. 2. Троичаса кыдзлӧн вын. 3. Кыдз пу гӧгӧр гаж.

119 удж. Комиӧд кослунъя сёянлысь рецептсӧ.

120 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ.

Витамина салат.

Колӧ: 300 г гӧрд кӧчан, 200 г помидор, 200 г ӧгуреч, 200 г болгарскӧй переч, 100 г редис, лук, укроп, салат, сов, кӧнтусь вый. Став град выв пуктассӧ колӧ медводз мичаа мыськавны. Та бӧрын вундавны кӧчан, редис да лук — гӧгыльясӧн, ӧгуреч — бедьясӧн, помидор — кубикъясӧн. Перечысь перъявны кӧйдыссӧ да вундавны бедьясӧн, укроп-салат посньыдика вундавны. Медбӧрын став вундалӧмторсӧ ӧтлаавны, солыштны да содтыны сэтчӧ кӧнтусь вый.

Корсь да гиж кослунъя сёянлысь рецепт, мичаа оформит.

Став класснад дасьтӧй небӧг (буклет, презентация) «Кослунъя вӧлӧга». Позьӧ вӧчны компьютерӧн «Publіsher» либӧ «PowerPoіnt» программаяс отсӧгӧн.

<Kodko @ Вӧр-валӧн бурдӧдчан козинъяс : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 95-102.>

ВӦР-ВАЛӦН БУРДӦДЧАН КОЗИНЪЯС

121 удж. Лыддьы мойдсӧ. Гӧгӧрвоӧд маръямоль кывлысь артмӧмсӧ.

Коркӧ важӧн ӧти сиктын олӧмны пӧрысь гозъя. Налӧн вӧлӧма мичаник авъя Марья нима ныв. Радейтӧма сійӧ сиктса ӧти гӧль зонмӧс. Но бать-мамыс Машукӧс мырдӧн кутӧмны сетны верӧс сайӧ озыр семьяӧ. Дыр бӧрдӧма-корӧма Марья бать-мамыслысь, медым эз сетны сійӧс пӧрысь озыр морт сайӧ. Но эз кывны бать-мамыс нылыслысь корӧмсӧ. Крут берег дорын, кӧні бӧрдіс Марья, мыччысис гӧрд рӧма мича дзоридз. Йӧзыс шуисны тайӧ дзоридзсӧ маръямольӧн. «Марья» — ныв ним серти, «моль» — дзоридзыслӧн быд ар артмӧ сьӧд рӧма моль кодь кӧйдыс.

122 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Пион артмӧма греческӧй paіonіos кывйысь. Вежӧртӧ ‘бурдӧдысь, дзоньвидзалун сетысь’. Пионӧн шулӧмаӧсь бурдӧдысьӧс. Грецияын вӧлӧма Пион нима тӧдчана бурдӧдысь, Асклепий енлӧн велӧдчысь.

Асклепий — Грецияын бурдӧдчӧмлӧн ен.

СТЕПЕНЬ ПЕТКӦДЛЫСЬ УРЧИТАНЪЯС.

Маръямоль — зэв мича дзоридз. Катшасинъяс ёна мичмӧдӧны Коми мусӧ.

123 удж. Содты сёрникузяясӧ колана степень петкӧдлысь урчитанъяс.

1) Ичӧт челядь купайтчӧны дзик берег дорын. 2) Школаса рыт колис зэв кыпыда. 3) Ми ёна радлім гожся каникул матысмӧмлы. 4) Кӧч тӧлысьын пувйыд дзик нин гӧрд. 5) Уразнӧй турун зэв колана быдӧнлы. 6) Велӧдчысьяс зэв бура гижисны тӧдӧмлун донъялан удж. 7) Тулыснас школа гӧгӧр челядь пелькӧдчисны вель дыр.

124 удж. Лыддьы да аддзы бурдӧдчан турун нимъяс. Корсь небӧгъясысь, мыйысь найӧ бурдӧдӧны.

Висьма кӧ, ме дінӧ врачӧс энӧ корӧй, Бурдӧдчанторла эн котӧртӧй пыр, Ачымӧс лэччӧдлӧй Кунес ю дорӧ, Кӧні быд видз лыдтӧм дзоридзӧн тыр!

Лапкорйӧн шонтыштӧй позялӧм морӧс, Кӧчвӧньӧн кӧртыштӧй калганлысь вуж, Шонді мед жалиттӧг синъясӧс ёрӧ, Кӧтӧдлас синваӧс лысва и пуж.

Ог кӧ на бурд, ладан турун сэк пуӧй, Кӧкакань шырӧй да вотыштӧй оз, Чай пыдди медбур лекарство моз юа Ю весьтӧ ӧшӧдчӧм сьӧд сэтӧр роз.

Шудӧй кӧ яндысьтӧг эновтас дзикӧдз, Сэки на эскӧмӧй аслам оз кус... Егырысь корсьӧй, ме воа кӧ пикӧ, Мырпом, кӧть некымын бурдӧдан тусь.

125 удж. Содты колана вотӧс нимъяс.

Нюр вылын вотчигӧн.

Туйыд вутш пӧвстас кӧ пыртас, Он на, другӧ, кув. Аддзан сэтысь чӧскыд ..., Шома ...

Меным муса сэтшӧм вотӧс, Коді важӧн сыв, Нюр выв вотӧс висьӧм сотӧ, Кыдзи шонді кыв.

Корсь да лӧсьӧд юӧр нюрвывса быдмӧглӧн бурдӧдчан вын йылысь.

126 удж. Бӧрйы ӧти серпас. Гиж сы серти неыджыд мӧвпалана висьт.

127 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.

Ӧтчыд гожӧмнас ме ордӧ гӧститны локтіс Ӧньӧ другӧй. Ми мӧдӧдчим Мизин йылӧ ком вугравны. Сиктсянь неылын миянлы паныдасисны челядь чукӧр. Шуйга кианыс быдӧнлӧн вӧлі бидон либӧ туис. Быдӧнлӧн дозъясныс дзик тыр. Веськыд кианыс ки тырыс кабыртӧмаӧсь чӧд розъяс, да мунігмозныс вомнас ӧктӧны тусьяссӧ. Вель ёна вомныс лякӧссьӧма чӧдйӧн. Ӧньӧ юаліс челядьлысь: — Вотчыны ветлінныд? Вывті бур! Сэсся ӧти зонкалысь корис ӧти чӧд роз да юаліс: — Мича ӧд? А дыр-ӧ чайтан тайӧ розъясыс олӧны? Челядь ёна шӧйӧвошисны. — Ӧти во, кӧнкӧ. — Тайӧ розъяссьыс, гашкӧ, тіян пӧль-пӧчьясыд на вотлісны чӧдсӧ. А чӧд кустъясыс олӧны кыксё воысь дырджык. Ӧні думыштӧй, мыйта чӧд на вермисны сетны йӧзыслы тайӧ розъясыс, а найӧс ті нетшкинныд дзик мӧвпавтӧг.

128 удж. 127-ӧд уджын сетӧм висьтысь аддзы да вуджӧд урчитан кывъяса сёрникузяяс. Лӧсьӧд аддзӧм урчитанъясӧн ас сёрникузяяс.

1. Шома, лӧз рӧма кузьмӧс вотӧс. 2. Еджыд синлыса дзоридз. 3. Кольквиж вотӧс, быдмӧ нюрын. 4. Шома вотӧса пу. 5. Содтӧны курччалан сирӧ. 6. Сыысь пуӧны шыд. 7. Тайӧ туруныс сувтӧдӧ вир. 8. Лӧньӧдан турун. 9. Тайӧ вотӧссьыс вӧчӧны ляз.

129 удж. Лыддьы текстъяссӧ. Лӧсьӧд юӧр бурдӧдчан быдмӧг йылысь.

Пелысь пу.

Миян вӧръясын быдмӧ пелысь пу. Сійӧс садитлӧны и керкаяс дорӧ. Пелысь зэв колана абу сӧмын йӧзлы, но и пемӧсъяслы. Сылӧн розйын пӧшти ветымын гӧгӧр ичӧтик вотӧс. Тайӧ вотӧсъясас эм яблӧг да лимон кислотаяс, вель уна С витамин. Кынмалӧм пелысьысь пуӧны варенньӧ. Пелысь сувтӧдӧ вир, та понда пинь ан висигӧн бур пожъявны вомтӧ пелыся ваӧн. Пелысьыд вывті бур кӧрым гортса пӧткаяслы, мӧсъяслы, порсьяслы. Косьтӧм коръясын уна дубильнӧй вещество, та вӧсна найӧс пуктӧны соласигӧн град выв пуктас пиӧ.

Ыжнёньлӧн вотӧсыс бурдӧдчан вына. Сійӧ бурдӧдӧ язва, лишай. Важӧн коми йӧз ыжнёньлысь чукӧртлісны медмича коръяссӧ, косьтывлісны да пузьӧдлісны чай. Тайӧ чайнас бурдӧдлісны горш висьӧм да орӧсь син. А вотӧсыс зэв бур цингаысь. Сыын зэв уна С да В витамин. Ыжнёнь весигтӧ юр висьӧмысь бурдӧдӧ.

Катшасин позьӧ чукӧртны кӧч тӧлысьӧдз. Бурдӧдчан вынсӧ кутӧ сӧмын аптечнӧй катшасин. Быдмӧ сійӧ луд вылын, корйыс мунӧ морков корлань. Чукӧртӧны сылысь сӧмын юръяссӧ. Косьтӧны, пӧжӧны пӧсь ваын да юӧны. Пӧжӧм катшасин бурдӧдӧ орӧсь син, чирей, сӧп висьӧм, горш висьӧм, орӧсь дойяс, бырӧдӧ юрысь киль.

Вуджӧд текстсӧ.

Бурдӧдчан быдмӧгъяс.

Вӧр-ва кытшалӧ мортӧс, сетӧ сылы сёян-юан, мичмӧдӧ сылысь олӧмсӧ да тӧждысьӧ дзоньвидзалун вӧсна. Вель уна бурдӧдчантор вӧчӧны уна пӧлӧс быдмӧгысь. Сӧмын Россияын тӧдса куимсё сайӧ татшӧм быдмӧг. Озыр наӧн и миян Коми му. Тайӧ быдмӧгъясыс: пелысь, сэтӧр, льӧм, ӧмидз, лежнӧг, чӧд, турипув, петшӧр, пув кор, лапкор, пожӧм да кыдз гаръяс, пакула да уна мукӧд. Чукӧртны бурдӧдчан быдмӧгъяс абу сэтшӧм сьӧкыд, сӧмын колӧ тӧдны, кор да кыдзи чукӧртны.

130 удж. Висьтсӧ юклы сёрникузяяс вылӧ. Гиж.

Ті аддзылінныд лежнӧг гожӧмын кутшӧм мичаа сійӧ дзоридзалӧ асьсӧ дорйӧ ёсь жельяснас лежнӧгйылыс арнас лоӧ небыд сэні эм уна витамин йӧз вотӧны лежнӧгйывсӧ да пуӧны сыысь варенньӧ фармацевтъяс вӧчӧны бурдӧдчантор.

Мыйла лежнӧгсӧ нӧшта шуӧны жельнӧгӧн?

Сёрнит ёртыдкӧд. Вӧдитчы сетӧм юалӧмъясӧн.

1. Тӧдан-ӧ тэ бурдӧдчан быдмӧгъяс? 2. Мыйысь найӧ бурдӧдӧны?

<Kodko @ Велӧдӧм материал вынсьӧдӧм : велӧдан гижӧд // Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв : 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Сыктывкар: Анбур, 2010. Лб. 103-108.>

ВЕЛӦДӦМ МАТЕРИАЛ ВЫНСЬӦДӦМ

131 удж. Аддзы пара. Лӧсьӧд 3 паськӧдӧм сёрникузя.

132 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.

Арын пуяс.

Арся кӧдзыдъяс воӧм бӧрын пу вылын коръяс лоасны гӧрдоввижӧсь. Медся мичаӧн овлӧ арся пипу. Турунвиж да виж паськӧма пуяс пӧвстын ышнясьӧ сійӧ аслас пемыдгӧрд да югыдгӧрд сарапаннас. Коді оз радейт арся вӧртӧ? Кымын пӧлӧс паськӧмаӧсь пуясыс! Сёр арын сэсся паськӧмъяссӧ надзӧникӧн заводитӧны пӧрччавны. Сӧмын ловпу ӧтнас кӧдзыд арын гылӧдӧ дзик веж коръяс. Тайӧ пуыс торъялӧ мукӧдысь аслас сьӧмӧснас да быдманногнас. Керыштан кӧ сьӧмӧссӧ, пыр жӧ сійӧ лоӧ сьӧдвиж, петӧ сэтысь дубитчан кислота. Ловпу быдмӧ васӧдінын.

133 удж. Корсь лӧсявтӧм кыв. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

134 удж. Содты асалан либӧ босьтан вежлӧга суффиксъяс.

1) Светалӧн чужан луныс моз тӧлысь кызьӧд лунӧ. 2) Ми гажаа пасйим Светалысь чужан лунсӧ. 3) Мам лыддис батьлысь локтан вежон вылӧ гороскоп. 4) Батьлӧн гороскопӧ гижӧма шуда олӧм йылысь. 5) Лыйсьысьлӧн менюын оз вермы лоны госа сёян. 6) Газетысь ме аддзи Лыйсьысьлысь меню. 7) Пызан вылын куйлӧ пӧчлӧн козин. 8) Пӧчлысь козинсӧ, шоныд кепысьсӧ, ме кута новлыны тӧвнас.

135 удж. Содты лӧсялана вежлӧг суффиксъяс.

1) Гожӧмнас да тӧвнас ме ветла пӧч дорӧ Ухтаӧ. 2) Печораын олӧны батьлӧн рӧдвужыс. 3) Воркутаӧ позьӧ мунны поездӧн либӧ лэбны самолётӧн. 4) Мамлӧн вокыс ветлӧ уджавны Усинскӧ. 5) Ёртлӧн бать-мамыс локтісны Сыктывкарӧ Емвасянь. 6) Шондіа лунъясӧ ме нимкодяся Опера да балет театр водзын ва бусӧн.

136 удж. Содты лӧсялана кывъяс, медым артмис радейтана велӧдысь йылысь висьт.

Менам радейтана велӧдысь.

Менсьым радейтана велӧдысьӧс шуӧны ... . Сійӧ велӧдӧ ... . Миян школаын ... велӧдӧ нин ... во. ... урок вылын ми тӧдмасям ... . Урок вылын босьтӧм тӧдӧмлунъясыс миянлы зэв ёна ковмасны водзӧ олӧмын. Сы вӧсна ми пыдди пуктам ... да ... урок. Миян радейтана велӧдысь ... тушаа, ... юрсиа, ... синъяса. ... урокъяссӧ нуӧдӧ стрӧга, а збыльвылас сійӧ зэв шань, мелі, нюмсера. Кор урок вылын мыйкӧ оз артмы, ... пыр и воас отсӧг вылӧ. Некор оз вид, кор мыйкӧ он гӧгӧрво. А выль пӧв ставсӧ висьталас. Вот кутшӧм миян радейтана велӧдысь.

137 удж. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд школа йылысь текст.

Миян школа.

вель ыджыд

сулалӧ сикт шӧрын

джуджыд гӧра вылын

веж сад пиын

медыджыд керка

ыджыдысь-ыджыд ӧшиньяса

стенъясын ӧшалӧны

велӧдчан вежӧсъяс

лыддьысян жырйын

нуӧдсьӧны кружокъяс

138 удж. Лыддьы да вуджӧд. Висьтыслы сет ним. Содтав лӧсялана кывбердъяс.

Быттьӧ дзик на неважӧн воисны войвылӧ ыджыд да мича лэбачьяс — турияс. А со найӧ бӧр нин лэбӧны шоныд муясӧ. Видзӧдан турияслысь лэбӧмсӧ, кылан тӧдса местаяскӧд прӧщайтчӧмсӧ, и сьӧлӧмыд вӧрзьылӧ. Турияс лэбӧны выліті. Вӧсньыдик голяяссӧ нюжӧдӧмаӧсь водзӧ. Кымын лун да вежон налы ковмас шенасьны бордъяснас, венласьны вына тӧвъяскӧд, терпитны кӧдзыд зэр. Кымын кар да сикт вомӧн лэбзясны турияс. Уна сикас вӧръяс, юяс, степъяс аддзыласны кузь туй вуджигӧн. Унаысь ковмылас шойччыны, коллявны пемыд войяссӧ. Аддзысьлытӧдз, турияс!

139 удж. Кадакывъясӧ содтав колана суффиксъяс тшӧктан формаын.

Шоныд ваӧ гудрав дрожжи. Содты сов, стӧкан джын сакар. Кисьт пызь кык кило гӧгӧр, бура гудрав . Сэсся содты стӧкан тыр сывдӧм вый и коль шоныдінӧ 3–4 час кежлӧ, медым кыптас. Артмӧм нянь-шомсӧ юк кык пельӧ, а сэсся вӧсньӧд ӧти сантиметр кызта сӧчӧнӧдз. Сӧчӧн шӧрас пуктав водзвыв дасьтӧм чери, солав, резышт сывдӧм выйӧн. Сӧчӧн бокъяссӧ ӧтлаӧд чери вывтіыс. Черинянь вермас лоны и восьсаӧн. Пӧжав пачын либӧ духовкаын. Пачысь кыскӧм бӧрас чериняньсӧ мавт выйӧн.

140 удж. Гиж текстсӧ, комиӧд кадакывъяссӧ.

Ті онӧ тӧдӧй Кукрыниксы художникъяс йылысь? Найӧс шуисны Михаил Васильевич Куприянов, Порфирий Никитич Крылов да Николай Александрович Соколов. Тайӧ куим художникыс уджалісны ӧтлаын 60 во сайӧ. Налӧн сатирическӧй серпасъясыс стӧча да веськыда петкӧдлӧны быд лёктор. Та кындзи художникъяс серпасалісны и вӧр-ва, и йӧзӧс.

141 удж. Гиж кадакывъяссӧ кольӧм шыпасъяс содталӧмӧн. Гӧгӧрвоӧд кадакывъяслысь гижанногсӧ.

Аддзы кадакыв, коді гижсьӧ кык ногӧн. Стӧчмӧд вежӧртасъяссӧ. Лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

142 удж. Гиж текстсӧ скобкаяс восьтӧмӧн.

Небыд тӧв лунвывсянь пӧльтӧ. Шонді яръюгыда дзирдалӧ. Лым ляпкалӧ чинӧ. Шоръяс визувтӧны туйӧд. Мыччысьӧны медводдза коръяс. Гӧгӧр ставыс ловзьӧ. Ми лолалам сӧстӧм сынӧдӧн, нимкодясям тувсовъя лунӧн.

143 удж. Сет соссяна вочакыв.

1. Ме ола сиктын (карын). 2. Тэ радейтан дыр узьны. 3. Талун ывлаын зэрӧ. 4. Ми ворсам йӧрын. 5. Ті мунанныд вӧрӧ. 6. Ёртъясыд мунӧны Из гӧраясӧ. 7. Челядь бура тӧдӧны правилӧяс. 8. Велӧдысьяс гӧгӧрвоӧны миянӧс.

144 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Гиж локтан када кадакывъяс.

Тувсов луныд во чӧж вердас. Сырчик вӧсни кокнас ю вылысь йисӧ чегъялас. Тулысын вежон зэрас, да лунӧн косьмас. Ракаяс кравзӧны — шондӧдас. Шонді выліті ветлӧ — регыд ю воссяс. Тулысын кӧ узян, арын шогӧ усян.

1. Тайӧ шусьӧгъяс, казялӧмторъяс али нӧдкывъяс? 2. Мыйла тэ тадзи чайтан?

145 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ.

Саридз сайысь воис варов тулыс. Кутіс сійӧ вӧтлыны дзор юрсиа тӧлӧс. Лым толаяс заводитісны ляпкавны, топавны. Керка вевтъяс вылысь тёпкӧ-виялӧ эзысь войтва. Но виччысьтӧг войвывсянь уськӧдчис кӧдзыд тӧв, шеныштіс паськыд борднас. Повзисны войтъяс, топӧдчисны ӧта-мӧд бердас, и артмисны йинёньяс.

146 удж. Лыддьы кывбур юкӧнсӧ да висьтав, мыйӧн лоӧны тӧдчӧдӧм кывъясыс: синонимӧн, антонимӧн, омонимӧн.

Мый кӧть сёрнит, Мый кӧть висьтав, Мый кӧть гарав, Мый кӧть шу, Сӧмын лёк кывйӧн эн лысьт тэ Видны ассьыд чужан му.

КОМИ КЫВ. 7 КЛАСС. 2 ПЕТАС. 2013

— велӧд наизусьт

— босьт тӧд вылад

— вӧчам содтӧд удж

— грамматика тема

— выль тема

— гортса удж

— кыв артмӧм

— енби пестан (творчествоа) удж

— туялана удж

— вочавидз юалӧм вылӧ

ДОНА ЁРТЪЯС!

Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн! 7-ӧд класса велӧдчан небӧгысь ті паськыдджыка тӧдмаланныд Коми му, тані олысь йӧз, коми войтырлӧн аслыспӧлӧслун йылысь. Ми вӧзъям тіянлы сӧвмӧдны сёрни сям выль кыввор отсӧгӧн. Велӧдчан небӧгысь ті лыддянныд чужан му йылысь висьтъяс, кывбуръяс, шусьӧгъяс, кывйӧзъяс. Ми эскам, мый и ті туяланныд да дасьтанныд чужанін йылысь уджъяс, юксянныд выль тӧдӧмлунъясӧн ёртъясыдкӧд. Миян ӧтувъя уджным отсалас бурджыка гӧгӧрвоны ӧта-мӧднымӧс да ёртасьны. Сиам тіянлы ыджыд вермӧмъяс коми кыв велӧдӧмын!

ЧОЛӦМ, ЁРТӦЙ!

1 удж. Лыддьы кывбурсӧ, мӧвпышт, волӧн кутшӧм кад йылысь кывбурыс.

Ой, гожӧм, гожӧм! Тэрмасян, он ов Тэ лунӧн дырджык. Пышъян, сьӧлӧмшӧрӧй! Со ыргӧн биӧн ыпмунӧма вӧрыс — Вай ветлам сэтчӧ пальӧдыштны лов.

Кӧть миян весьтын енэж гожся лӧз, Но миян гӧгӧр ар нин бара, ар нин! Ми восьлалам, а кок уланым зарни, Ми талун тэкӧд — медся озыр йӧз.

1. Кутшӧм серпас лӧсялӧ кывбурыслы? 2. Мый серти тӧдмалін? 3. Кыдзи авторыс донъялӧ гожӧмсӧ да арсӧ? 4. Кутшӧм кывъяс отсалӧны гӧгӧрвоны гожӧм да ар йылысь? Аддзы тайӧ кывъяссӧ, висьтав комиӧн да рочӧн.

1. Вайӧд кывбур темаыслы лӧсялана шусьӧгъяс да приметаяс, гӧгӧрвоӧд на пиысь ӧтиӧс. 2. Вӧдитчы Ф. Плесовскийлӧн «Коми пословицы и поговорки», В.Кудряшовалӧн «Коми календар» небӧгъясӧн.

2 удж. Лыддьы висьтсӧ, висьтав дженьыда, мый йылысь гижӧма. Помав текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Гаждорад и збыльысь гажа. Гожӧмнас Олег ветліс Гаждор сиктӧ Парась пӧч да Петыр пӧль ордӧ. Тані Олег тӧдмасис Шуриккӧд. Сэтшӧма кутісны лӧсявны. Лунтыръясӧн ризъялісны ывлаын. То Эжва дорӧ купайтчыны лэччыласны, то самӧвар пузьӧдны кос коль чукӧртасны, то раскӧ пӧлян гумла пыраласны. Петыр пӧль кык ёртлы вӧчис ичӧтик шатинъяс да водз асывнас нуӧдіс вадорӧ. Зонкаяслы ёнджыкасӧ мык да гурина шедаліс. А Петыр пӧль мича сынъяс да ляпаяс кыскаліс. А сэсся судак шедіс. Уна и кыйдӧс катісны гортаныс куим чери кыйысь. Зонкаяслы сэтшӧма воис сьӧлӧм выланыс вуграсьӧмыс, мый лун-лун кутісны вошласьны вадорын.

1. Кыдзи тэ чайтан, мыйла сиктсӧ шуӧмаӧсь Гаждорӧн? 2. Лӧсялӧ-ӧ висьтлы нимыс? 3. Мыйла Олеглы вӧлі гажа? 4. Кӧні тэ олан? 5. Мыйла сідзи нимтӧны картӧ (сикттӧ)?

Вӧдитчы А.И. Туркинлӧн «Топонимический словарь Коми АССР» небӧгӧн.

Бӧрйы удж сикасъяс да вӧч гожӧм йылысь буклет. Бӧрйы сетӧм темаясысь ӧтиӧс либӧ лӧсьӧд ачыд. Дорйы ассьыд уджтӧ ёртъяс водзын.

1. Гожся шойччӧм. 2. Гожся лунӧ. 3. Вӧр-валӧн козинъяс. 4. Гожся вӧр-ва. 5. Майбырӧй, гожӧмӧй!

Буклетын вермасны лоны:

уджлӧн ним;

ас ов, ним, класс, школа;

гожся серпасъяс, фотографияяс;

гожӧм йылысь кывбур;

гожӧм йылысь неыджыд ас гижӧд;

гожся рецептъяс;

гожся ворсӧмъяс;

гожӧм йылысь приметаяс, шусьӧгъяс, нӧдкывъяс;

гожӧм йылысь ас лӧсьӧдӧм юржугланъяс (кроссворд, сканворд, ребус).

Буклет верман вӧчны компьютерӧн «Publіsher» уджтас отсӧгӧн. Вӧдитчы «Би кинь», «Войвыв кодзув» журналъясӧн, «Йӧлӧга», «Коми му» да мукӧд газетъясӧн.

Пример вылӧ:

Буклет лӧсьӧдысьяс йылысь юӧр

Удж ним

Удж вӧчан кад

Шӧр юкӧн

Шӧр юкӧн

3 удж. Корсь шусьӧгъяслысь помсӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс. Ӧти шусьӧг серти лӧсьӧд ребус.

Ар бӧрын гожӧм оз пуксьывлы. Арнад и пышкай сур юӧ. Эн ов арсяньыс озыра тӧлыс зэв кузь. Арын и ракалӧн быдса кольта. Арыд тыра пыж кодь. Арнад катша и рака пӧт.

4 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Гижав на пиысь приметаяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1) Илля лунӧ кӧ мича, арбыд мича лоӧ. 2) Илля лун пасйӧны моз тӧлысь мӧд лунӧ. 3) Таво арыс озыр пелысьӧн. 4) Таво арыс зэра лоас, пелысьыс уна. 5) Асывнас турияс ёна горзӧны — пужъявны вермас. 6) Асывнас сикт весьтӧд лэбисны турияс. 7) Ёна кӧ поводдяыс вежласьӧ, дыр на оз лымъяв. 8) Поводдяыс ёна вежласис: то зэрис, то лымъяліс.

1. Мый серти тэ гӧгӧрвоин, мый тайӧ примета? 2. Мый йылысь позьӧ тӧдмавны тайӧ приметаяс сертиыс?

Артмӧд ӧтвужъя кывъяс. Вӧдитчы «Коми-роч кывчукӧрӧн».

МИЯН ВЕЛӦДЧАНІН

5 удж. Лыддьы текстсӧ. Гӧгӧрво да лӧсьӧд сы серти план. План отсӧгӧн дасьтысь висьтавны аслад велӧдчанін йылысь.

Немдін школалӧн историяысь.

Немдін школа аслыспӧлӧс. 2010-ӧд воын сиктын пасйисны сылысь 150 во. Сійӧ кӧть и важ, но югыд, мича, сӧстӧм. Быд предметысь эм торъя вежӧс. Немдінын медводдза велӧдчаніныс воссьӧма вичко бердын 1860-ӧд воын. Велӧдысьяснас вӧлӧмаӧсь вичкоса уджалысьяс: Николай Сапожников, а сэсся Дмитрий Спасский. 1943-ӧд воын велӧдчаніныс лоӧма шӧр школаӧн. Ӧні Немдінса шӧр школа новлӧ Ревир Григорьевич Кармановлысь нимсӧ. Тайӧ россияса нималана разведчик, СССР-са Госпремияа лауреат. Талун Немдінса шӧр школаын уджалӧны вежӧра да водзмӧстчысь велӧдысьяс. Найӧ сетӧны челядьлы бур тӧдӧмлунъяс. Школа пыр зільӧ сӧвмыны. Челядьлӧн да велӧдысьяслӧн эм позянлун вӧдитчыны медиатекаӧн, петавны ӧтуввезӧ. Немдін школаса быдтасъяс: Сӧветскӧй Союзса Герой Георгий Фёдорович Тимушев, коми поэтъяс Эдуард Алексеевич Тимушев да Вячеслав Леонидович Бабин, Коми Республикаса заслуженнӧй артистка Вера Витальевна Булышева, Эжва районын хирург Николай Иванович Игнатов да уна мукӧд нимӧдӧны миянлысь чужан му.

КАДАКЫВЙЫСЬ АРТМӦМ ЭМАКЫВЪЯС.

Кадакывйысь артмӧм эмакывъяс петкӧдлӧны удж да действие нимъяс.

Велӧдчы артмӧдны кадакывйысь эмакыв

126 удж. Лыддьы висьтсӧ. Точкаяс местаӧ бӧрйы да содты лӧсялана эмакывъяс.

Медся колана школа.

Толя велӧдчӧ сизимӧд классын. Нёль во мысти ковмас торйӧдчыны школакӧд, веськӧдчыны техникумӧ либӧ институтӧ. Батьыс тӧрыт на шуліс, мый крестьянин пилы медся бур помавны сельскохозяйственнӧй техникум либӧ институт. — Колантор. Бурджык авиационнӧйӧ муна, самолётӧн лэбавны кута. — Коді тэнӧ сэтчӧ босьтас? Велӧдчан лёка, — шуис батьыс. — ... велӧдчы. Быдӧн аттьӧ кутас висьтавны, — кайтіс мамыс. — Лекарство дуксӧ терпитны ог вермы, — вочавидзис Толя. — Помав медводз медся колана школа, сэсся нинӧм оз ков мортыдлы. — Кутшӧм колана школа? — чуймис Толя. — Эм сэтшӧм школаыс муын. Тайӧ ..., шань йӧз, небӧгъяс, ... . Найӧ велӧдӧны, кыдзи лоны вежӧра, уджач да прамӧй мортӧн, радейтны ассьыд чужан му. Мӧвпышт да вӧч ... .

Гӧгӧрвоӧд, донъяв мамыслысь кывъяссӧ тӧдчӧдӧм сёрникузяяс сертиыс.

Сикт шӧрын сулалӧ школа. Тані велӧдчӧны тӧлка челядь. Со менам школа. Ывлаын кӧдздӧдіс. Век ов да век велӧдчы.

Кык состава сёрникузяын эм подувпас да юӧрпас. Ӧти состава сёрникузяын эм сӧмын ӧти сюрӧса юкӧд: подувпас либӧ юӧрпас.

7 удж. Лыддьы текстсӧ. Аддзы ӧти состава сёрникузяяс, инды подувпассӧ либӧ юӧрпассӧ.

Сикт шӧрын сулалӧ миян школа. Сійӧ кык судтаа, мугӧм рӧма. Школаын уна велӧдчан вежӧс. Медводдза судтаын спортивнӧй зал. Сэні ми котралам, чеччалам, ворсам футболысь да волейболысь. Мӧд судтаын актӧвӧй зал. Гажлунъяс дырйи сэні сьылам, йӧктам, висьталам кывбуръяс, петкӧдлам сценкаяс. Медся интереснӧй вежӧсыс — физика кабинет. Татысь аддзан быдсяма опыт вӧчан дозъяс, микроскопъяс, приборъяс. Школа гӧгӧр быдмӧны кыдзьяс да пелысьяс. Ӧшинь улӧ тулыснас пуктім мича дзоридзьяс, ӧні наӧн нимкодясям. Миянлы школаын гажа да лӧсьыд.

8 удж. Комиӧд текстсӧ. Инды ӧти состава сёрникузяяс.

Корсь содтӧд юӧр мукӧд канмуса школаяс йылысь.

9 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис неыджыд текст аслад велӧдчанін йылысь.

1. Кӧні тэ велӧдчан? 2. Кутшӧм оланінпас (адрес) велӧдчаніныдлӧн? 3. Кутшӧм тэнад велӧдчаніныд? 4. Мый сэні эм? 5. Мыйӧн аслыспӧлӧс тэнад велӧдчаніныд? 6. Мый тэныд сэні кажитчӧ? 7. Мый тэ эськӧ вермин вежны аслад школаын?

Лӧсьӧд реклама выль аслыспӧлӧс велӧдчанінлы. Вӧдитчы «Аскиа школа» планӧн либӧ уджсӧ вӧч аслад видзӧдлас серти.

Аскиа школа.

Отсӧг вылӧ план:

1. Кӧні сулалӧ тайӧ велӧдчаніныс? 2. Кутшӧм сійӧ ортсысяньыс? 3. Коді сэні велӧдчӧ, кодъяс велӧдӧны? Кутшӧмӧсь найӧ? 4. Мыйӧ велӧдӧны сӧмын тані?

Уджсӧ позьӧ вӧчны буклет, презентация, листовка, баннер ногӧн.

10 удж. Видзӧдлы серпасъяссӧ. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм нэмын новлісны тайӧ велӧдчан паськӧмсӧ? Мый серти тӧдмалін?

1. Серпасав ассьыд велӧдчан паськӧмтӧ. Кут тӧд вылын рӧмсӧ, фасонсӧ, дӧра сикассӧ. 2. Дасьтысь дорйыны уджтӧ.

11 удж. Лыддьы, вуджӧд да гӧгӧрво.

Колӧ-ӧ школаса форма?

Ичӧт классъясын школаса форма быть колӧ. Ичӧтъясыдлы зэв нимкодь, кор пасьтӧдӧны школаын велӧдчан паськӧмтӧ. Ӧд сійӧ выль, аслыспӧлӧс да мича. Россияын унджык олысьыс лыддьӧ, мый колӧ лӧсьӧдны школаясын челядьлы ӧткодь паськӧм. Найӧ воӧны ӧти кывйӧ, мый школа паськӧмыс ӧткодялӧ челядьсӧ да кутӧ лэдзчысьӧмысь. Бать-мам тӧдчӧдӧны, мый зонпосни ӧдйӧджык аддзӧны ёртъяснысӧ, бурджыка велӧдчӧны. Но асьныс челядь оз кӧсйыны сійӧс новлыны. Ӧнія том войтыр вӧччӧны мода серти, зільӧны ӧдйӧджык верстяммыны, торъявны ӧта-мӧдсьыс. Лоӧ бурджык, бать-мам, велӧдчысьяс да велӧдысьяс кӧ сёрнитчасны школаӧ ветлан паськӧм йылысь. Колӧ шуны, бӧръя воясӧ уна велӧдчанін зільӧ вурӧдны аслас быдтасъяслы торъялана паськӧм.

12 удж. Мӧвпышт, сёрнит ёртъясыдкӧд, бать-мамыдкӧд да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Эм-ӧ тіян школаын форма? 2. Колӧ-ӧ школаын формаыс? Мыйла тэ тадзи чайтан? 3. Колӧ-ӧ пасьтасьны школаӧ мода серти? 4. Мый оз позь пасьтавны школаӧ? 4. Мый та йылысь мӧвпалӧны тэнад ёртъясыд? 5. Кутшӧм паськӧмӧн найӧ волӧны школаӧ? 6. Мый шуӧны школаын форма йылысь тэнад бать-мамыд? 7. Мый новлӧмаӧсь найӧ?

МЕНАМ ЛУНӦЙ

ВЫНСЬӦДАН-МОРТА НИМВЕЖТАСЪЯС

Вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс овлӧны эмакывъяс да нимвежтасъяс дорын.

Ме ачым вӧча гортса удж.

Челядь асьныс дасьтысисны диктант кежлӧ.

13 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Инды сэтысь вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс.

Домна радейтіс Ксюшаӧс гажа серамбаныс вӧсна. Некор сійӧс он аддзыв жугыльӧн да бӧрдысьӧн, пыр варов да збой, ур кодь визув, мыйкӧ век ачыс висьталӧ да сералӧ. Но медсясӧ Домна кутіс ёртасьны да лӧсявны Ксюшакӧд сы понда, мый тайӧ нылыс вӧлі бур сьӧлӧма. Абу лэптысьысь ни ышнясьысь веськыд морт. Мый эм сьӧлӧм вылас, сійӧс и висьталас, нинӧм оз дзеб. Сэтшӧм сяма жӧ вӧлі и ачыс Домна. Та вӧсна найӧ ӧдйӧ тӧдмасисны, кутісны лӧсявны чойяс моз.

14 удж. Содты лӧсялана вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс.

1) Ме ачым артала медсьӧкыд задачаяс. 2) Челядь асьныс дасьтісны концерт. 3) Ми асьным бӧрйим кружокъяс да секцияяс. 4) Тэ ачыд велӧдчин ворсны гитараӧн? 5) Маша ачыс нин кужӧ чӧскыда пусьыны. 6) Ті асьныд дӧзьӧританныд классысь дзоридзьяс?

Аддзы да гиж сетӧм кывъяслы лӧсялана антонимъяс.

КАДА КЫВБӦРЪЯС

Кад петкӧдлысь кывбӧръяс сулалӧны эмакывъяс бӧрын

15 удж. Лыддьы. Инды када кывбӧръяс да вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс.

Мишалӧн велӧдчан лун.

Асывнас Миша чеччӧ ачыс 6 час да 30 минутын. 5 минут гӧгӧр вӧчӧ зарядка, а та бӧрын мыссьӧ да весалӧ пинь. Сэсся сёйӧ да мӧдӧдчӧ школаӧ. Миша медся ёна радейтӧ выльлун. Сэки сылӧн кык удж урок. Медводдза урокыс роч кывйысь. Урок дырйи сійӧ велӧдӧ правилӧяс, сёрнитӧ да вӧчӧ асшӧр гижан уджъяс. Мӧдыс — артасян урок. Урок чӧж сійӧ вӧчӧ примеръяс да задачаяс. Коймӧдыс — история. Историятӧ Миша радейтӧ жӧ. Талун урок чӧж сёрнитісны Айму вӧсна тыш йылысь. Урок вылын бура уджалӧмысь сылы пуктісны «вит». И со радейтана удж урок. Сэні челядь асьныс вӧчӧны кипом уджъяс. Талун урок чӧж вӧчисны пу зыръяс. Мишалы ёна кажитчӧ вӧчасьны ас киӧн. Пажын дырйи зонка чӧскыда нуръясьӧ. Сёйӧм бӧрын сійӧ мунӧ «Зарни кияс» кружокӧ. Ӧні дасьтӧ выставка кежлӧ сюмӧдысь вӧчӧм дозмукъяс. Рытнас локтӧ гортас квайт час бӧрын, сёйыштӧ да вӧчӧ гортса удж. Узьны водӧ дас час гӧгӧр.

16 удж. Орччӧд ассьыд велӧдчан лунтӧ Мишалӧн лункӧд. Лӧсьӧд та йылысь юӧртӧм.

17 удж. Бӧрйы колана кывъяс да помав сёрникузяяссӧ. Вӧч ачыд татшӧмсяма удж.

Урокъяс бӧрын:

прӧста кад коллявны

вӧчны гортса удж

отсавны бать-мамлы

ветлыны кружок либӧ секция вылӧ

мачӧн ворсны

18 удж. Содты сёрникузяясӧ лӧсялана кад петкӧдлысь кывбӧръяс.

1) Гортӧ воим вой шӧр гӧгӧр 2) Здук мысти ме босьтлі киӧ мачсӧ. 3) Час кежлӧ ме муна карӧ. 4) Урок дырйи ми велӧдім эмакывъяс. 5) Ассьым асшӧр уджӧс ме вӧчи кык лун чӧж.

19 удж. Помав сёрникузяяссӧ, медым артмис висьт.

Велӧдчан лунӧй.

Менам велӧдчан лунӧй заводитчӧ ... . Быд лун ме садьма ... . Зарядка бӧрын ме ... . Школаын медводдза урокыс ... . Быд лун миян ... . Урокъяс бӧрын ме ... . Гортын тэрыба вежся да ... . Шойччӧм бӧрын ... . Вода узьны ... .

Сёрникузяясысь артмӧд Мишалӧн мамыскӧд сёрни.

— Ог на, дас вит минут мысти менам футбол секция. — Чолӧм, мамӧ! Сӧмын на помасис медбӧръя урокыс. — Оз на, нёльӧд урок бӧрын сёйим. — Сідзи и вӧча. Мамук, удж бӧрад ньӧб кутшӧмкӧ чӧскыдтор. — Гортӧ мӧдӧдчан? — Секция бӧрад пыр жӧ лок гортӧ. Сёйышт да вӧч гортса уджтӧ. — Чолӧм, пиук! Урокъясыд помасисны нин? — Ньӧба, дерт. Регыд аддзысям! — Кынӧмыд оз сюмав? Ачыд лӧсьӧд ёрта сёрни урокбӧрса кад коллялӧм йылысь.

20 удж. Содты лӧсялана кывъяс, медым артмисны кывтэчасъяс «Шойччан лунӧ» тема вылӧ.

21 удж. Лӧсьӧд «Шойччан лунӧй» висьт. Вӧдитчы 20-ӧд уджысь кывтэчасъясӧн.

Вӧч серпаса удж «Менам вежон». Висьтав ӧти сёрникузяӧн, мый коли вежӧрад быд вежон лун йылысь.

Выльлунӧ ме ветлі йӧктан кружокӧ. Середаӧ роч кыв урок вылын ме гижи диктант. Субӧтаӧ ме исласи лызьӧн.

КОМИ ГИЖЫСЬЯС АР ЙЫЛЫСЬ

СЛОЖНӦЙ ЭМАКЫВЪЯС ДА КЫВБЕРДЪЯС АРТМӦМ ДА ГИЖӦМ.

Сложнӧй эмакывъяс да кывбердъяс артмӧны кык кыввужйысь да вермӧны гижсьыны ӧтлаын либӧ визьтор пыр.

Сложнӧй эмакывъяс гижӧм.

Сложнӧй кывбердъяс гижӧм.

22 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд текст нимсӧ. Мӧвпышт, мый йылысь вермас лоны текстыс.

Эжваса колип.

Тима Вень чужис эжвайывса Помӧсдін сиктын. Велӧдчис ас сиктын, сэсся Дереваннӧйса второкласснӧй школаын. Уджаліс Пожӧг школаын велӧдысьӧн. Ёна радейтіс челядьӧс. Гижис налы лыддьысян небӧг, роча-комиа кывкуд. В.Т. Чисталёв зэв пыдісянь гӧгӧрвоис да казяліс вӧр-ваыслысь мичлунсӧ. Та йылысь гижис сьӧлӧмӧ йиджан аслыспӧлӧс кывбуръяс да висьтъяс. Ассьыс гижӧдъяссӧ кырымавліс Тима Вень псевдонимӧн. Унаӧн тӧдӧны сылысь «Трипан Вась» висьт, «Во гӧгӧр кытшӧвтӧм» да «Менам кывъясӧй» кывбуръяс. Йӧз костын нималӧны Тима Веньлӧн «Тувсовъя» да «Пышкай» кывбуръяс вылӧ лӧсьӧдӧм сьыланкывъяс.

Гӧгӧрвоӧд, кутшӧм лэбач колипыс.

1. Кодӧс шуӧмаӧсь Эжваса колипӧн? 2. Мыйла Тима Веньӧс тадзи шуӧмаӧсь?

Лӧсьӧд юалӧмъяс «Эжваса колип» текст серти.

23 удж. Гиж «Эжваса колип» текстысь сложнӧй эмакывъяс да кывбердъяс. Лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

24 удж. Лыддьы Тима Веньлысь кывбур юкӧнъяссӧ, аддзы сложнӧй кывбердъяс да эмакывъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Гожӧм пом.

Кисьмӧма, гӧрдӧдӧ Вӧр дорын пелысь... Воӧма быдсяматор. Ыркыдӧн лолыштлӧ Корсюрӧ тӧлыс, — Ывлаас кылӧ Ассяма кӧр..., Чим гӧрдӧн пӧртмасьӧ, Тіралӧ пипу, Быд лолыштӧм тӧвруысь Шпаргысьӧ-вӧрӧ.

Тӧвланьӧ.

Расъяс дзик нин пасьтӧм коли, киссис кыдзлӧн кор... Регыд, регыд мӧдас усьны еджыд килля кор. Вевттяс гӧгӧр шобді пызьӧн видзьяс, муяс, вӧр. Дорас юяс клянча поскӧн, камгас-кынтас нюр. Челядь петіс лямпа-даддьӧн, гӧгыль оз нин дзурт. Кӧмав, пиӧ, кокад тюни, исласьнытӧ тюр!

1. Орччӧд, мый поэт гижӧ ывлавыв да поводдя вежсьӧм йылысь? 2. Водз ар либӧ сёр ар йылысь висьтавсьӧ кывбурас? Мый серти тӧдмалін? 3. Ывлаысь нӧшта кутшӧм вежсьӧмъяс ті казялінныд водз арын да сёр арын?

25 удж. Лыддьы кывъяссӧ. Гижанног сертиыс юклы кывъяссӧ кык чукӧр вылӧ. Гиж колана ногӧн. Вӧдитчы орфографическӧй словарӧн.

26 удж. Лыддьы текстсӧ. Дасьтысь гижны изложение.

Тӧдчана коми гижысь.

Василий Васильевич Юхнин (Луздор Вась) чужис Луздорын Занулье сиктын 1907-ӧд воын. Семьяын вӧлі медыджыд пиӧн. Ичӧтсянь велӧдчис вӧчны быдсяма удж: вӧравны, чери кыйны, керка тшупны, гӧрны-кӧдзны. Школа бӧрын помаліс Коми пединститут. В.В. Юхнин гижис романъяс, повесьтъяс, висьтъяс, поэмаяс, очеркъяс. Медводдза гижӧдъясыс петісны студентъяслӧн журналын. Медся нималанаӧсь «Алӧй лента» роман, «Биа нюр» повесьт, Сӧветскӧй Союзса Геройяс йылысь серпаскывъяс, висьтъяс. Тӧдчана прозаиклысь гижӧдъяссӧ велӧдӧны школаын, педколледжын, университетын.

Дасьтысь изложение кежлӧ да гиж тадзи.

1. Лыддьы изложение текстсӧ, гӧгӧрво сійӧс. 2. Лӧсьӧд сы дорӧ план. 3. План серти асшӧра висьтав текстсӧ. 4. Лыддьы текстсӧ нӧшта ӧтчыдысь. 5. Гиж изложениесӧ. 6. Донъяв асьтӧ.

27 удж. Бӧрйы да содты текстӧ отсӧг вылӧ сетӧм сложнӧй эмакывъяс да кывбердъяс. Кывъяссӧ гиж колана ногӧн.

Арся поводдяыс таво вӧлі мича, пӧшти эз зэрлы. Вӧрӧ каян вотчыны — сьӧлӧмыдлы нимкодь. Нюрын сярвидзӧ турипув, чӧдлач. Вӧрын паныдасьлӧны уртшакъяс, ньывтшакъяс, гӧрд гобъяс, мича сарапана гут кулан тшакъяс, ягсеръяс. Зэв ылӧдз тыдалӧны пелысьлӧн пемыдгӧрд розъясыс. Пелысьтӧ медся ёна радейтӧны пелыськайяс.

28 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ, корсь ачыд ар йылысь шусьӧгъяс.

Семен лун (кӧч тӧлысь 14-ӧд лун) зэра — ар пом зэра. Семен лун мича — нывбаба гожӧм мича и мӧд во гожӧм мича лоӧ. Семен луныс кӧ пужъя да кӧдзыд, водз ар лоӧ.

29 удж. Лӧсьӧд приметаяс.

уна пелысь зэра ар водзын

этша пелысь лэбачьяслы тшыг во

абу пелысьыс кӧдзыд тӧв водзын

ЁНА РАДЕЙТАНА МОРТ

Лыддьы, сет текстлы ним. Лӧсьӧд ёрта сёрни.

Рытнас ыджыд вежӧсын чукӧртчис Томовъяслӧн котыр. Телевизор пыр петкӧдлісны субӧта рытся концерт. Кыптіс сёрни, кодлы кутшӧм сьылысь воӧ сьӧлӧм вылас. Вера пӧчлы кажитчӧ Валерий Леонтьевлӧн сьылӧмыс. Сійӧ ас морт, чужлӧма Чилимдінын. — Меным кажитчӧ Андрей Державин. Ми сыкӧд ӧтлаын Ухтаын велӧдчим. Сійӧ сэки сьыліс «Сталкер» ансамбльын, а ӧні ворсӧ «Машина времени» котырын, — шуис батьыс. — Нылук, тэныд коді кажитчӧ? — юалісны нылыслысь бать-мамыс. — Ме радейта кывзыны Дима Биланӧс. Сійӧ енбиа, уджач да сибыд том морт. 2008-ӧд вося Евровидениеын сійӧ лоис вермысьӧн. Дима лыддьӧ, мый сьылысьлы колӧ кужны сёрнитны йӧзкӧд, гӧгӧрвоны налысь тӧждъяссӧ. Сійӧ пыдди пуктӧ бать-мамсӧ, ёна радейтӧ ассьыс чойсӧ.

Коді сьылысьяс пиысь кажитчӧ тэныд? Висьталышт сы йылысь.

АСАЛАН ДА ИНДАН НИМВЕЖТАСЪЯС.

ас му вылын

ас чужанін

ас видзӧдласъяс

тайӧ зонмыс

сійӧ нылыс

татшӧм сьылысьяс

сэтшӧм уджыс

Асалан да индан нимвежтасъяс сулалӧны эмакыв либӧ кывберд водзын да оз вежласьны.

тайӧ мортыс

сійӧ воясӧ

30 удж. Содты лӧсялана эмакыв.

1. Ас вӧр-ваын быд пу нюмъёвтӧ. (Шусьӧг). 2. Тӧдчана гижысьлы ми козьналім ас киӧн вӧчӧмтор. 3. Ме видзӧдлі нин тайӧ киносӧ. 4. Татшӧм вӧрын тшакыс эм, татшӧм вӧрын тшакыс тшем. (Кывпесан). 5. Ас муыд — рӧднӧй мам. 6. Сійӧ ворсысьыс медводдзаысь петкӧдчис «Но-о, биа-бордаяс!» спектакльын. 7. Сӧмын сэтшӧм спортсменъясӧс босьтӧны Россияса ӧтувъя командаӧ. 8. Татшӧм серпасъяс ті аддзанныд Национальнӧй галереяысь.

31 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.

32 удж. Юкӧнъясысь артмӧд текстсӧ. Уджав класса ёртъясыдкӧд. Лыддьы артмӧм текстсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Кык Рочев.

Ӧні В.П. Рочевыс — лызьӧн котралӧмысь Коми Республикаса ӧтувъя командаса тренер. Тренируйтӧ Анатолий да Василий пиянсӧ, Ольга нывсӧ да Анатолийыслысь Ольга гӧтырсӧ. Василий Павлович Рочев котӧртліс кык Олимпиадаын: 1976-ӧд воын Инсбрук карын, а 1980-ӧд воын Лейк-Плэсидын. Лейк-Плэсидын котӧртіс 30 километр да босьтіс эзысь медаль, а нёль морта 10 километра ордйысьӧмын лоис олимпиадаса чемпионӧн. Рочевъяслӧн котырыс аслыспӧлӧс. Тайӧ котырас ӧтпыр квайтӧн участвуйтісны тӧвся Олимпиадаясын. Некымын во чӧж Василий вӧлі зонъяслӧн Россияса ӧтувъя командаын капитанӧн. Но командаысь петіс. Ӧні тренируйтчӧ батьыс дорын. Гӧтырыскӧд, олимпиадаса куимысь чемпионка Юлия Чепаловакӧд, быдтӧны Василина нылӧс. 2004-ӧд воын физкультураын да спортын ыджыд вермӧмъясысь Россияса Президент В.В. Путин Василий Павловичлы сетіс Почёт орден. Василий Рочев пиыс батьыс моз жӧ шедӧдіс спортын ыджыд вермӧмъяс. Сійӧ Россияса чемпион. 2000-ӧд воын лызьӧн котралысь мирса том войтыр пӧвстын лоис вермысьӧн да эзысь призёрӧн. Участвуйтіс кык тӧвся Олимпиадаын: 2002-ӧд воын Солт-Лейк-Ситиын да 2006-ӧд воын Туринын. 2007-ӧд вося мирса чемпионатын шедӧдіс кык эзысь медаль. 1974-ӧд да 1978-ӧд воясӧ Василий Павлович участвуйтіс мирса кык чемпионатын. 1974-ӧд воын Лахти карын 15 километра котӧртӧмын босьтіс ыргӧн медаль.

1. Мыйӧн нималӧ Рочевъяслӧн котырыс? 2. Олимпиадаса кымын чемпион тайӧ котырын? 3. Мый отсаліс Рочевъяслы шедӧдны ыджыд вермӧмъяссӧ? Тӧдмав, кымын медаль Рочев котырлӧн кудйын.

33 удж. Лӧсьӧд «Ёна радейтана морт» нима проект. Дасьтысь дорйыны уджтӧ. Проектсӧ позьӧ вӧчны презентация ногӧн компьютер отсӧгӧн Power Poіnt программаын.

34 удж. Тӧдмась нималана спортсменъяс йылысь юӧрӧн. Помав таблицасӧ. Содты ас сиктса (карса, районса) спортсмен йылысь юӧр.

Спортсменлӧн ним, вич да ов

Спорт сикас

Спортын вермӧмъяс

Спортсменлӧн чужанін

Василий Павлович Рочев

лыжиӧн котралӧм

спортса нимӧдана мастер

Россияса нимӧдана тренер

олимпийскӧй чемпион

Изьва районса Бакур сикт

Ирина Анатольевна Мальцева

пуляясӧн лыйсьӧм

Европаса чемпионка

войтыркостса спорт мастер

Виктор Витальевич Фуражкин

Николай Серафимович Бажуков

Аркадий Аркадьевич Вятчанин

Эдуард Фёдорович Захаров

Марина Леонидовна Пылаева

ВОЗВРАТНӦЙ КАДАКЫВЪЯС.

35 удж. Артмӧд возвратнӧй кадакывъяс. Вӧдитчы «Коми-роч кывчукӧр» небӧгӧн. 3 — 4 возвратнӧй кадакывйӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.

Спортсменъяс бура дасьтысьӧны быд ордйысьӧм кежлӧ.

36 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво. Лӧсьӧд план да дженьыда висьтав Раиса Сметанина йылысь.

Нимӧдіс Коми му.

Миян нималана олимпийскӧй чемпионка Раиса Сметанина чужӧма 1952-ӧд кассяна воӧ, урасьӧм 29-ӧд лунӧ Изьва районса Мокчой сиктын. Дерт, сэки Раиса Петровналӧн мамыс эз вермы мӧвпыштны, мый нылыс лоас енбиа спортсменкаӧн, став мир пасьтала нимӧдас асьсӧ да Коми мусӧ. Раиса Сметанина — тӧвся Олимпиадаясын нёльысь чемпионка, унаысь вермыліс мирса ордйысьӧмъясын, ӧкмысысь вӧлі СССР-са чемпионкаӧн. Тентюков уличаса ас керкаын лызьӧн котралысь ань лӧсьӧдӧма музей. Татысь позьӧ тӧдмавны Комиын лызьӧн ордйысян спорт сӧвмӧм йылысь. Музейын эм зэв уна фотография, документ, кубок-медаль. Музейыс воысь воӧ паськалӧ-ыдждӧ, содӧны выль экспонатъяс. Татчӧ пыралысьыд век эм. 1992-ӧд восянь Раиса Петровна уджалӧ тренерӧн. Тӧдчана спортсменка нимӧн шуӧма республикаса лыжнӧй комплекс. Раиса Сметанина — миян республикаын пыдди пуктана морт.

37 удж. План серти дасьты юӧр радейтана спортсмен йылысь.

І. Спортсменлӧн ичӧтдыр. 1) Сылӧн котыр. 3) Спортын медводдза воськовъяс. ІІ. Спортын вермӧмъяс. 1) Тайӧ сэтшӧм сьӧкыд удж. 2) Медся тӧдчана вермӧм. ІІІ. Аскиа лунӧ видзӧдлас. 1) Выль ворсӧмъяс. 2) Челядьӧс велӧдӧм. 3) Олӧм вылӧ видзӧдлас.

38 удж. Лыддьы. Гӧгӧрво. Висьтав ас сиктын (карын) спорт сӧвмӧм йылысь.

Печораын спорт сӧвмӧм.

Печораын ёна сӧвмӧ спорт. Торйӧн нин челядь пӧвстын. Эмӧсь нин гырысь вермӧмъяс рукопашнӧй да асшодйӧн венласьӧмын, каратэ вермасьӧмын, мини-футболын. Бура сӧвмӧма самбо, бокс, теннис, вартчӧм да лызьӧн котралӧм. Россияса ӧтувъя командаӧ пырӧ Печораысь лызьӧн котралысь Диана Сафронова. Печораса олысьяс нимкодясьӧны, мый том спортсменка лоис вермысьӧн тӧвся Олимпиадаяс вылын.

«Коми му» газетысь

Пыртана кывъяс, кывтэчасъяс, сёрникузяяс петкӧдлӧны сёрнитысьлысь висьталанторсӧ донъялӧм. Вермӧны сулавны сёрникузя водзас, шӧрас либӧ помас. Гижигӧн торйӧдӧны чутікӧн.

Пыртана кывъяслӧн вежӧртас

Пыртана кывъяс

Лоны чемпионӧн, дерт, абу кокни. Тӧдӧмысь, унаӧн радейтӧ ны видзӧдны футбол.

ме ногӧн

ме думысь

ме чайта

Мӧвпъяслӧн йитчӧм

ӧти кывйӧн кӧ

веськыда кӧ шуны

Гашкӧ, тайӧ шойччан лунӧ ми ветлам вартчанінӧ. Ме ногӧн, тӧвнас медся лӧсьыд иславны лызьӧн. Ме думысь, спорт ёнмӧдӧ дзоньвидзалун. Веськыда кӧ шуны, оз ставӧн кужны иславны конькиӧн. Сідзкӧ, колӧ лӧсьӧдны унджык исласянін.

шуд вылӧ

шог вылӧ

Шуд вылӧ, миян фигуристъяс бара вермисны.

Ӧти-кӧ, тӧвся ворсӧмъяс зэв кыпыдӧсь, мӧд-кӧ, найӧ сӧвмӧдӧны вын-эбӧс.

Лыддьы. Сёрнит ёртыдкӧд. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Гриша да Миша велӧдчӧны сизимӧд классын. Коми кыв урок вылын сёрнитісны спорт йылысь. Велӧдысь сетіс челядьлы асшӧр удж. — Миша, кутшӧм радейтана спорт сикас йылысь тэ кутан гижны? — Ме гижа мача хоккей йылысь. Но кытысь босьтны юӧрсӧ, ог на тӧд, — майшасьӧ Миша. — Ме кӧсъя корсьны Интернетысь юӧрсӧ да гижны футбол йылысь. Ме ногӧн, позьӧ корсьны материалсӧ и лыддьысянінысь. Ӧти-кӧ, неважӧн на петіс Елена Шомысовалӧн «Спорт в Республике Коми: история и современность» выль небӧг. Мӧд-кӧ, спорт сӧвмӧм йылысь позьӧ лыддьыны газет-журналъясысь. — И збыль, ветла лыддьысянінӧ да босьта сійӧ небӧгсӧ, а сідзжӧ видзӧдла газет-журнал. Аттьӧ тэныд вӧзйӧмысь! — радпырысь шуис Миша. — Бур вылӧ! Эн вунӧд пасйыны бӧрйӧм спорт сикаслысь сӧвмӧмсӧ, гижны енбиа спортсменъяс йылысь, — тӧдчӧдіс Гриша.

39 удж. Сёрникузяясӧ содты лӧсялана пыртана кыв либӧ кывтэчас.

1) Лызьӧн котралӧм, тӧдӧмысь, сӧвмӧдӧ вын-эбӧс да ӧд. 2) Гашкӧ, Сыктывкар коркӧ лоас тӧвся Олимпиадалӧн юркар. 3) Миян школаын, ме ногӧн, вель уна спортивнӧй секция. 4) Ӧньӧ классын медъён: ӧти-кӧ, сійӧ быд асыв вӧчӧ зарядка, мӧд-кӧ, ветлӧ тренажёрзалӧ, медбӧрын, котралӧ. 5) Веськыда кӧ шуны, меным зэв окота велӧдчыны иславны конькиӧн.

1. Кутшӧм спорт сикас тэ радейтан? 2. Кытысь тӧдмалан радейтана спорт сикас йылысь юӧръяс? 3. Дасьты юӧртор.

40 удж. Комиӧд текстсӧ.

«Твоя параллель» газетысь

1. Аддзы тӧдчана спортсменъяслысь портретъяс. 2. Дасьты ӧти спортсмен йылысь юӧртӧм.

41 удж. Гӧгӧрво текстсӧ да содты лӧсялана вежлӧг суффиксъяс. Сет текстыслы ним.

Россияын спорт кутіс сӧвмыны Иван Грознӧйсянь. Сійӧ ёна радейтлӧма шахматасьны. Пётр І окотапырысь ворсіс шашкиӧн. Николай ІІ ворсіс теннисӧн, занимайтчис гимнастикаӧн, сынӧмӧн, конькиӧн. Владимир Ильич Ленин пыдди пуктіс каръясьӧм. Михаил Сергеевич Горбачёвлӧн радейтана спорт сикасыс — вӧлі ветлӧм. Борис Николаевич Ельцин вӧлі волейболистӧн да теннисистӧн. Владимир Владимирович Путин — дзюдоысь мастер. Дмитрий Анатольевич Медведев радейтӧ вартчыны да ветлыны байдаркаӧн. Коми Республикаӧн Юралысьяс тшӧтш жӧ пыдди пуктӧны спорт. Иван Павлович Морозов асывъяснас котраліс паркын, Юрий Алексеевич Спиридонов радейтліс хоккей. Владимир Александрович Торлопов тшӧкыда исласьӧ лызьӧн, Вячеслав Михайлович Гайзер ёнмӧдӧ дзоньвидзалунсӧ вартчанінӧн.

Аддзы да гиж сетӧм кывъяслы лӧсялана синонимъяс.

Медым кывйитӧд йитӧ сложнӧй сёрникузяясын торъя юкӧнъяс.

Ми вӧчим йиа чой, медым исласьны шойччан лунӧ. Медым лоны ёнӧн да дзоньвидзаӧн, колӧ сӧвмӧдны вын-эбӧс.

42 удж. Лыддьы, гӧгӧрвоӧд, мый йылысь гижӧма. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Отсалім выль ёртлы.

Ми ислалім лызьӧн крут чойсянь. Миян дорӧ матыстчис Сергей. Тайӧ роч детинкаыс локтӧма бабыс ордӧ карысь, медым каникул дырйи шойччыны. Сергейлӧн вӧлі выль лыжи. Детинка кыкысь исковтіс чой шӧрсяньыс. Коймӧдысь смелмӧдчис исковтны чой йывсянь, но сунгысис джуджыд толаӧ. Лызь пӧлыс чегис. Тадзи эськӧ гажтӧма и помасис карса детинкалӧн исласьӧмыс, но ми сійӧс ышӧдім. Менам вокӧй сетіс сылы ассьыс важ лызьсӧ, медым Сергей велӧдчис исласьны. Сергей лои зэв рад. Сиктысь детинка аддзис выль ёртъясӧс. Некымын лун мысти Сергейӧс ставным колльӧдім карӧ.

1. Мыйла Сергей локтіс сиктӧ? 2. Мый сыкӧд лоис чой вылын? 3. Кыдзи выль ёртъяс отсалісны Сергейлы? 4. Кутшӧм нӧшта ним позьӧ сетны тайӧ текстлы?

43 удж. «Отсалім выль ёртлы» текстысь аддзы медым кывйитӧда сложнӧй сёрникузяяс.

Дасьтысь гортад да гиж велӧдан изложение.

Видзӧдлы 29-ӧд лист бок. Уськӧд тӧд вылӧ, кыдзи дасьтысьны да гижны изложение.

Тӧдмав нималана спортсменъяслысь овъяссӧ сетӧм пасъяс серти.

ЧУЖАН МУ

ТӦВСЯ СЕРПАС

Шӧркывъяс оз ков сорлавны кывбердъяскӧд. Шӧркывъяслӧн шӧр вежӧртасыс действие.

мича коз

мичмӧдӧм коз

еджыд му

едждӧдӧм му

44 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы текстысь шӧркывъяс.

Тӧвся вӧрын.

Едждӧдісны муяс да керка вевтъяс. Вӧсньыдик йиӧн вевттьысис лӧньӧм ю, унмовсис мойдын моз. Лым шапкаясӧн пасьтасьӧм пожӧмъяс да козъяс шойччӧны. Лӧсьыд видзӧдны шаллясьӧм пушыд кыдзьяс вылӧ. Лӧньӧмаӧсь лым улӧ дзебсьӧм ичӧтик кустъяс да томиник пуяс. Пелысь пу вылӧ павгӧм еджыд эшкын улысь быттьӧ гӧрд исергаяс тыдалӧны яръюгыд розъяс. Лым вылын тыдалысь кок туйяс серти позьӧ тӧдмавны вӧрса олысьясӧс.

1. Кыдзи вежсис тӧвся вӧр? 2. Кутшӧмӧсь пуясыс да кустъясыс тӧвнас? 3. Мый позьӧ тӧдмавны лым вылын тыдалысь кок туйяс серти? 4. Кутшӧм рӧмъясӧн позьӧ серпасавны «Тӧвся вӧрын» висьт?

Серпасав «Тӧвся вӧрын» висьт.

45 удж. Бӧрйы да гиж приметаяс, кӧні эмӧсь шӧркывъяс.

1) Лымйыс кӧ ёна усьӧ — гожӧмыс зэра лоӧ. 2) Сывдӧм му вылӧ лым усьӧ — йӧзлы сьӧкыд лоӧ. 3) Тӧлыс кӧ кӧдзыд да мича, гожӧмыс лоас бур. 4) Трачкакылан кӧдзыд кӧ лоӧ тӧвнас — бур урожай лоӧ. 5) Пашляк лыйсьӧ — дженьыд кӧдздӧдлӧм водзӧ. 6) Василей паныдалан войӧ сэзь — пув да чӧд лоӧ уна.

Мый йылысь позьӧ тӧдмавны тайӧ приметаяс серти?

46 удж. Скобкаӧ босьтӧм кадакывъясысь артмӧд шӧркывъяс. Гиж текстсӧ. Лыддьӧй артмӧм текстсӧ ӧта-мӧдлы класса ёртыдкӧд, донъялӧй.

Тӧлын сійӧ оз тыдав, дзебсьӧма усьӧм лым улӧ. Шоныд сэні, оз ков повны трачкакылысь кӧдзыдысь, скӧра пӧльтысьвой тӧлысь. Со ӧтилаын лымйыс вижӧдыштӧма кыпӧдчӧм шоныд руысь. Копыртчылӧй сы весьтӧ, и ті кыланныд сёльгысь шы. Тыдалӧ, тані йиыс абу удитӧма кызны, а выліас усьӧма нин лым. Со и дзольгӧ нинӧмысь повтӧм шорыс.

47 удж. Серпас серти лӧсьӧд висьт. Вӧдитчы сетӧм шӧркывъясӧн.

сералысь челядь

йизьӧм чой

гыӧртӧм пуяс

повтӧм зонка

чегӧм лыжи

шойччан лун

радейтана ворсӧм

нюмъялысь шонді

дзирдалысь лым

тыдавтӧм мыльк

МОРТТӦМ КАДАКЫВЪЯС.

48 удж. Лыддьы висьтсӧ. Аддзы да гиж морттӧм кадакывъяса сёрникузяяс.

Тӧвся рыт.

Рӧмдӧ. Быттьӧ кельыдлӧз тшынӧн вевттьысьӧ гӧгӧр. Ывлаын шы ни тӧв. Кокниа лолавсьӧ тӧвся сӧдз сынӧдӧн. Лымъя эшкын улын узьӧны сёнъяс да видзьяс. Вугралӧны гыӧртӧм кыдзьяс. Ичӧтик козъяс кӧдзыдысла йӧжгыльтчисны пышкайяс моз. Вочасӧн ӧшиньясын ӧзйӧны бияс. Тшынасьӧны пач трубаяс. Надзӧникӧн заводитӧ лымъявны. Сідзкӧ, регыд шондӧдас.

Вуджӧд роч кыв вылӧ тӧдчӧдӧм кывъяссӧ да кывтэчасъяссӧ.

49 удж. Гиж «Тӧвся асыв» висьт. Пырт морттӧм кадакывъяс.

50 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Выльвося вӧвлӧмтор.

Вӧрын, лесничӧйлӧн керкасянь неылын, чужис ичӧтик коз пу. Джуджыд пожӧмъяс да козъяс ылісянь нимкодясисны быдмысь козйӧн. Тӧвнас лымъя эшкын шебраліс козсӧ, гожӧмнас сійӧс мыссьӧдіс шоныд зэр. Воис ӧшым тӧлысь. Ёна кӧдздӧдіс. Лунысь-лун лымъяліс. Коз вевттьысис усьӧм лымйӧн дзик туган йылӧдзыс. — Вот и бур! — мӧвпаліс сійӧ. — Шоныд, и некод оз казяв менӧ. Лӧсьыда и узьсис ичӧтик козлы лымъя эшкын улын. Ӧти асылӧ коз аддзис сылань матыстчысь мортӧс. Морт кватитіс пулысь тугансӧ да чорыда пыркнитіс. — Ме тэнӧ и корси! — шуис сійӧ. Татшӧм кывъяс кылӧм бӧрын коньӧр коз воштіс садьсӧ. Ас садьӧ воӧм бӧрын нинӧм эз гӧгӧрво: сійӧ вӧлі ловъя, сулаліс важинын. Козлы эз эскыссьы, мый сійӧс эз керыштны. Кокньыдик шаръяс да эзысь сунисъяс мичмӧдісны сійӧс. Туган йылас дзирдаліс ыджыд гӧрд кодзув. Выль во асылӧ петісны лесничӧй керкаысь челядь. Лызьӧн матыстчисны козлань. Чоя-вока бӧрся мӧдӧдчис и батьыс. — Тэ буртор думыштін, батьӧ! Тайӧ лоӧ миян выльвося коз. И ми кутам мичмӧдны сійӧс быд во!

1. Кыдзи оліс ичӧтик коз? 2. Мыйысь повзис коз Выль во водзын? 3. Керыштісны-ӧ козсӧ Выль во кежлӧ? Мыйла тадзи чайтан?

1. Серпасав висьт юкӧнъяссӧ. Быд юкӧнлы сет ним. 2. Серпасъяс отсӧгӧн дасьтысь висьтавны коз йылысь.

51 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны.

Турӧба войӧ.

Парма шӧрын турӧб Тӧвся войӧ дурӧ, Пожӧмъяскӧд бертӧ ассьыс вын. Вӧсньыдик том пелысь Тайӧ дурмӧм тӧлысь Песовтчӧ, но некыдзи оз мын. Ичӧт вӧрса лолӧс Шымыртӧма полӧм: Коньӧр кӧчлӧн вевтыс коз пу лап. Раммӧдӧма мудзӧм Зіля кыйсьысь ручӧс, Нюгыльвидзӧ позъяс, абу тшап. Шувгӧ-увгӧ вӧрыс, Роймӧм пуыс вӧрӧ, Горсъяс бӧжнас шебрасьӧма ур. Ош гу вылын тола, Сылы быть ӧд колӧ Узьны — тӧлын сёяныд оз сюр.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс? 2. Кутшӧм мӧвпъяс чужтӧ кывбурлӧн нимыс? 3. Кыдзи автор серпасалӧма тӧвся вӧр-васӧ? 4. Мый автор гижӧ пемӧсъяс йылысь?

Вуджӧд роч кыв вылӧ тӧдчӧдӧм кывъяссӧ.

52 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм кывъяссӧ, мыйӧн найӧ лоӧны.

Ӧшинь улын круткодь чой, Петам, исковтам сэт, чой. Оз и ков тай тэрыб вӧв, Тӧвзям, полӧмным эз вӧв. Пӧрам лымйӧ, чеччам бӧр — Дадьлӧн крепыд льӧм пу бӧр.

Омонимъяс — ӧткодя юргысь, но вежӧртаснас торъялысь кывъяс.

Гӧгӧрвоӧд омонимъяслысь вежӧртассӧ.

53 удж. Аддзы да гиж Е. А. Айбабиналӧн, Л. М. Безносиковалӧн «Словарь омонимов коми языка» небӧгысь 5 — 6 омоним гоз. Лӧсьӧд некымын сёрникузя.

54 удж. Лыддьы да гӧгӧрво ыджыд кывъяслысь вежӧртассӧ.

Ыджыд айӧ вӧрӧ кайӧ, Ыджыд нопйӧн мыйкӧ вайӧ. Ыджыд мамӧ разьӧ ноп, А сэн ыджыд-ыджыд гоб.

55 удж. Тӧдмав, кутшӧм омонимъяс серпасалӧма.

Серпасав кык омоним гоз.

МӦД КОЛЯН КАД.

Коми кывйын торйӧдӧны аслыспӧлӧс колян кад: мӧд либӧ аддзывтӧм. Мӧд колян када кадакыв юӧртӧ помасьӧм действие йылысь кодлӧнкӧ кывлӧм либӧ висьталӧм серти, а сідзжӧ тыдалана результат серти. Сёрнитысьыс действие йывсьыс тӧдӧ оз веськыда, а кодкӧ либӧ мыйкӧ пыр. Роч кыв вылӧ вермас вуджӧдсьыны оказывается пыртана кыв отсӧгӧн.

Важӧн нывъяс войпуклӧмаӧсь. Тэ тӧрыт кимӧститчӧмыд.

56 удж. Вежлав кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.

57 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы мӧд колян када кадакывъяс.

Рӧштво гаж пасйӧны тӧвшӧр тӧлысь 7-ӧд лунӧ. Тайӧ лунӧ чужӧма Исус Кристос, йӧзӧс мездысь. Рӧштвоӧ помасьӧ видз. Йӧзыс заводитӧны гажӧдчыны, гадайтчыны, ворсны. Важӧн комияс чайтлӧмаӧсь, Рӧштво лунсянь пӧ ваысь петӧны куттяяс. Наӧн повзьӧдлӧмаӧсь челядьӧс. Шулӧмаӧсь, куттяыс пӧ ваӧ кыскас. Йӧзыс эскылӧмаӧсь, мый лёк вынъяс вермӧны тшыкӧдны мӧстӧ. Быд кӧзяйка пернапасалӧма керка-карта ӧдзӧссӧ, лыддьӧма молитва. Том йӧз чукӧртчылӧмаӧсь войпукъяс вылӧ: сьылӧмаӧсь, йӧктӧмаӧсь, тунасьӧмаӧсь. Зонъяс сёр рытын повзьӧдлӧмаӧсь ветлысь-мунысьӧс, кимӧститчӧмаӧсь.

1. Кор да мыйла пасйӧны Рӧштво? 2. Мыйла тайӧ лунсянь позьӧ гажӧдчыны? 3. Мыйла йӧзыс полӧмаӧсь куттяясысь?

Тӧдмав, кыдзи важӧн кимӧститчӧмаӧсь том йӧз.

Вӧдитчы А. Рассыхаевлӧн «Коми календар», В. Кудряшовалӧн «Коми народные приметы» да мукӧд небӧгъясӧн, юась бать-мамыдлысь да пӧль-пӧчыдлысь.

58 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Гиж скобкаысь кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.

1) Паньын ваыс кынмӧма кӧ мылькйӧн, кага чужас. 2) Рӧштво дырйи челядь да пӧрысь йӧз славитӧмаӧсь Енмӧс. 3) Славитысьяслы керка кӧзяин сетӧмаӧсь пирӧг-шаньга, кампет, сьӧмтор. 4) Сёр рытын том нывъяс кывзысьӧмаӧсь йӧз ӧшинь улын. 5) Важӧн гадайтчӧмаӧсь Рӧштвосянь Крещенньӧӧдз. 6) Пызан улысь челядь корсьӧмаӧсь нянь крӧшки либӧ ид тусь, тӧдмалӧмаӧсь локтан урожай йылысь.

Шыӧдчӧм пасйӧ, коді либӧ мый дінӧ шыӧдчӧны сёрниын. Гижигӧн торйӧдӧны чутікӧн, сёрниын — шуанногӧн.

Пырӧй керкаӧ, дона гӧсьтъяс! Нывъяс, ветлам миянӧ войпукны. Энӧ вунӧдӧй, зонъяс, гудӧктӧ босьтны.

Лыддьы. Гӧгӧрво, мый йылысь висьтавсьӧ текстын. Сёрнит ёртыдкӧд.

Заводитчис тӧвся каникул. Челядь чукӧр паныдасисны чой йылын. — Ёртъяс, петаламӧй рытнас кимӧститчыны, — вӧзйис Ӧльӧксан. — Вай петалам! — кӧсйысисны ставӧн. — Мед оз тӧдны, чужӧмтӧ колӧ дзебны, — шыасис Марина. — Миянлы падейяс (маскаяс) тшӧтш вӧчӧй, нывъяс, — корис Ёгор. — Важӧн тай чужӧмъяссӧ саӧн мавтлӧмаӧсь, — шуис Катя. — Пӧчӧ висьтавліс, найӧ пӧ пасьтавлӧмаӧсь гуга пасьяс, — юӧртіс Ӧльӧксан. — А кыдзи зонъяс кимӧститчӧны? — юаліс Семӧ. — Ме тай ог куж. — Тані некутшӧм торъя кужӧмлун оз ков, Семӧ. Шмоньпырысь пакӧститчам: керка ӧдзӧс пыкам, сёрӧн мунысьӧс повзьӧдам, пач труба сиптам. — Огӧ жӧ сэтшӧма дӧсадитчӧй, зонъяс, — повзис Катя. — Огӧ, дерт, эн пов. Гажӧдчыштам, гуляйтыштам, и гортӧ! — эскӧдіс Ёгор.

59 удж. Лыддьы гадайтчӧмъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Рӧштво вечернясянь Крещенньӧӧдз (тӧвшӧр 7-ӧд лунсянь 12-ӧд лунӧдз) том йӧз вӧрӧжитчӧны-тунасьӧны уна ногӧн. Нывъяс чукӧртчӧны туйвежын. Пасйӧны шомӧн (позьӧ пуртӧн, беддьӧн) ыджыд кытш. Пуксьӧны кытш шӧрас мӧс ку вылӧ да кывзысьӧны. Коді нывъяс пиысь кылас жыннян шы либӧ додь дзуртӧм, локтан воас петас верӧс сайӧ. Водз асывнас ныв петӧ ывлаӧ нянь шӧрӧмӧн. Кутшӧм нима мужичӧй медводз паныдасяс, сэтшӧм нима и лоӧ верӧсыс. Ныв куньса синмӧн туйвежын куимысь бергӧдчӧ да шыбитӧ мышкас сапӧг пӧв. Кодарлаӧ кутас индыны усьӧм сапӧг ныр, сысянь и локтасны корасьысьяс. Пӧимӧн киськалӧны туйвеж. Асывнас видзӧдӧны пӧимсьыс кок туйяс. Гын сапӧг туй — верӧсыс лоӧ пӧрысь, кӧті туй — шӧр арлыда лоӧ верӧсыс, сапӧг туй — том зон сайӧ петас.

1. Кор позьӧ гадайтчыны? 2. Кыдзи тунасисны том йӧз? 3. Мый кӧсйисны тӧдмавны нывъяс гадайтчигӧн?

Тӧдмав да висьтав рӧштвоса гадайтчӧм йылысь ёртъясыдлы.

60 удж. Гиж текстсӧ, содты колана эмакывъяс.

Вежа ва.

Ва вежӧдан лун пасйӧны тӧвшӧр тӧлысь дас ӧкмысӧд лунӧ. Тайӧ лунӧ ӧбразъясӧн лэччӧны ю дорӧ. Вӧчӧны йӧрдан. Ва вежӧдӧм бӧрын сэні купайтчӧны. Йӧзыс йӧрданын купайтчӧм бӧрын бурдӧны. Унаӧн босьтӧны вежа васӧ гортаныс. Сыӧн резӧны керка-карта, пывсян-амбар, гортса пемӧсъясӧс. Чайтӧны, тайӧ ваыс вермӧ вӧтлыны ... . Вежӧдӧм васӧ позьӧ видзны во чӧж да вӧдитчыны бурдӧдчантор пыдди.

61 удж. Лыддьы 62-ӧд лист бокысь кывворсӧ.

Кывъяс да ним серти мӧвпышт, мый йылысь вермас лоны кывбурыс.

62 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны. Висьтав тӧдчӧдӧм кывъяссӧ рочӧн.

Ва вежӧдан лун.

Выль во гажлун бара бӧрӧ колис, Талун Ва вежӧдан лунӧй воис. Тавой шемӧсмӧдан тӧвся войыс, Коръя лымйӧн лунтыр век на койис.

Рытнас водла — вугралышта. Чечча, Босьта дозмук — ӧшмӧс дорӧ лэчча. Йӧрдан васӧ видла ... Ок и чӧскыд! Таво тӧлыс шоныд — йиыс вӧсньыд.

Сӧстӧм васӧ юа, чужӧм мыська, Йӧрдан дорас лымйыс быттьӧ рыська. Пидзӧс вылӧ пукся — перна чӧвта, Сӧстӧм шоныд тӧлыс мыйкӧ шӧпкас.

Вежа ваӧн дозмукӧс ме тырта, Катӧда да гортӧ сійӧс пырта. Сьӧлӧм вылын лоӧ сэтшӧм лӧсьыд! Татшӧм войыс вонас сӧмын ӧтчыд...

1. Кутшӧм гажлун йылысь висьтавсьӧ кывбурын? Мый серти гӧгӧрвоин? 2. Кор пасйӧны тайӧ гажлунсӧ? 3. Мыйӧн шемӧсмӧдӧ тайӧ тӧвся войыс? 4. Мыйӧн аслыспӧлӧс вежа ваыс?

63 удж. Комиӧд роч кывъяссӧ. Сет висьтыслы ним.

Лӧсьӧд план.

Воис кӧдзыд тӧв. Ывлаын гӧгӧр куйліс лым. Вӧлі шойччан лун. Катя, Лена да Вова чукӧртісны лым, вӧчисны чой. Ведраясӧн новлісны ва да киськалісны чойсӧ ваӧн. Чой лои дась. Йи кыр эновтісны чорзьыны-йизьыны. Челядь ёна кынмисны и пырисны гортас шонтысьны. Витя видзӧдіс ӧшиньӧд ёртъяслӧн удж вылӧ. Но отсавны эз пет. Кор ёртъясыс пырисны гортӧ шонтысьны, Витя петіс ывла вылӧ. Воис кыр дорӧ да кутіс иславны даддьӧн. Кыр эз на кынмы бура и колис дадь туйыс. — Витя, тэ эн уджав, эн вӧч чойсӧ. Мыйла ислалан? — юалісны челядь. — Жаль али мый? — броткис Витя. — Абу жаль. Но тэ эн вӧч чойсӧ, эн и ислав. Витялы лои яндзим.

64 удж. Сетӧм план серти лӧсьӧд «Тӧлын шойччӧм» нима висьт.

1. Кор тайӧ вӧлі? 2. Кӧні ті вӧлінныд шойччан лунӧ? 3. Кодъяс шойччисны тэкӧд тшӧтш? 4. Мый ті вӧчинныд? 5. Мый тэныд медъёна кажитчис? 6. Кыдзи казьтылан тайӧ шойччан лунсӧ? 7. Вӧзйы ёртъясыдлы, кыдзи бурджыка коллявны шойччан лун.

КОМИ ВОЙТЫРЛӦН ВӦЛӦГА

65 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Коми йӧзлӧн вӧлӧга.

Коми йӧзлӧн быдлунъя вӧлӧгаыс вӧлі яй, чери, град выв пуктас. Солалӧм да косьтӧм чери да яй позис дыр видзны. Тшӧкыда пулісны яя, азя либӧ нуръя шыд, юква. Чӧсмасисны пражитӧм да солалӧм чериӧн. Ёна радейтана сёянӧн вӧлі черинянь. Пызьтӧг да шыдӧстӧг комияс эз жӧ овны. Суктісны шыдъяс, пуисны рокъяс, пӧжасисны. Зӧр пызьысь пуӧм кисель вӧлі зэв пӧтӧса. А ид няньыд уджалысь мортлы сетліс эбӧс. Йӧв да сыысь дасьтӧм вӧлӧга (рысь, вый, нӧк) мичмӧдісны семьялысь пызан вывсӧ. Войвывса войтырлӧн уна сикас град выв пуктас эз вӧв. Но кушман, сёркни, кӧчан да лук озырмӧдісны налысь сёянсӧ. Звер-пӧтка яй эз бырлы вӧралысьлӧн пызан вылысь. Косьтӧм чӧд, ӧмидз да льӧм, кӧтӧдӧм турипув, пӧжӧм мырпом да пув — аньясӧн заптӧм вотӧсъяс тырмылісны тӧвбыд. Татшӧм вӧлӧгаыс сетіс кынӧмпӧт да вын-эбӧс, бурдӧдіс да видзис висьӧмъясысь.

1. Кутшӧм вӧлӧга йылысь висьтавсьӧ текстын? 2. Мый выльторсӧ тӧдмалін текстысь?

Тӧдмав, кутшӧм вӧлӧга коми йӧз дасьтісны гажлунъяс кежлӧ.

Урчитанъяс сёрникузяын йитчӧны кадакывъяскӧд. Оз вежласьны.

66 удж. Лыддьы текстсӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ тӧдчӧдӧм кывъяссӧ. Аддзы ина урчитанъяс сёрникузяясысь. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.

Куття лун.

Рӧштвоӧдзса лунсӧ шуисны куття лунӧн. Сійӧ рытӧ помасис видз. Тайӧ лунӧ быдлаын дасьтісны куття рок. Кӧзяйкаяс кисьтісны тасьтіӧ шабді вый, сэтчӧ содтісны шыдӧс да бура гудралісны. Пызан вылӧ лэптісны став чӧскыдторсӧ. Тані рысь и вый, яй и чери, ляз и юм, нӧкъя шаньгаяс, вотӧса пирӧгъяс. Водзвыв пуисны сур да ырӧш.

«Коми календар» небӧгысь

67 удж. Лыддьы текстсӧ, велӧдчы пуны ляз.

Колӧ пызьӧдз изны стӧкан джын кос льӧм либӧ чӧд, кӧтӧдны ваӧ, содтыны сэтчӧ стӧкан джын песок. Бура гудравны да пуктыны пӧжсьыны пачӧ либӧ духовкаӧ 150 жарын 2–3 час кежлӧ. Сэсся содтыны кык стӧкан да джын чуж пызь да пӧжны 30 минут 170 жарын. Лязсӧ сёйны кӧдзӧдӧмӧн. Позьӧ содтыны суктӧм йӧв выв либӧ нӧк.

68 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Содты ина урчитанъяс.

1) Коми мужичӧйяс ылӧдз вӧравны мунігӧн босьтлісны косьтӧм яй да нянь. 2) Рӧштво кежлӧ быдлаын пӧжавлісны уна сикас шаньга-пирӧг. 3) Кӧзяйкаяслӧн пач водзын став дозмукыс вӧлі матын. 4) Рӧштво кежлӧ сёян-юанӧн заптысисны водзвыв, ньӧбны ставсӧ пырысьтӧм-пыр вӧлі некытысь. 5) Ылӧдз нимавлісны коми пӧжасъяс: черинянь, тупӧсь-сӧчӧн, пирӧг-шаньга.

69 удж. Лӧсьӧд да гиж ина урчитанъясӧн 4 сёрникузя. Серпасав рӧштвоса пызан.

70 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис висьт.

1) Кутшӧм вӧлӧга дасьтісны коми йӧз быд лун да гажлунъяс кежлӧ? 2) Мый вӧчлісны яйысь да чериысь? 3) Мый пӧжавлісны коми аньяс? 4) Кутшӧм йӧла сёян-юан вӧлі коми йӧзлӧн? 5) Мый быдтылісны комияс град йӧрын? 6) Мый босьтлісны вӧрысь, ю-тыысь? 7) Мыйӧн вӧлі бур татшӧм вӧлӧгаыс?

71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд прӧстӧй план, дасьтысь висьтавны Коми му йылысь.

Ми олам Коми Республикаын. Важӧн миян чужанін шусис Пермь Вычегодская, а сэсся Зыряна муӧн. Коми Республикаын вужвойтырыс комияс. Найӧ уна нэм сайын волісны татчӧ Кама да Волга юяс дорысь. «Коми» этноним серти республика шусьӧ Коми муӧн. Чужан мулӧн эмӧсь каналан пасъяс: дӧрапас, канпас, кып. Канпасным гӧрд да зарни рӧма. Варыш, Зарни Аньлӧн чужӧм да йӧра юръяс петкӧдлӧны Коми Республикалысь асшӧрлунсӧ да вынсӧ. Дӧрапасным куим рӧма: лӧз, турунвиж да еджыд. Рӧмъясыс тӧдчӧдӧны Коми мулысь помтӧм-дортӧмлунсӧ. Кыпсӧ лӧсьӧдӧма В.А. Савинлӧн «Варыш поз» сьыланкыв серти. 2007-ӧд восянь сійӧ юргӧ комиӧн да рочӧн. Коми Республикалысь чужан лунсӧ пасъям моз тӧлысь кызь кыкӧд лунӧ. Паськыда да кыпыда Сыктывкарын нуӧдӧны «Шондібан» гаж. Комияскӧд ӧтсӧгласӧн олӧны мукӧд кывъя войтыр, сё гӧгӧр национальностя йӧз. Чужан мунымӧс став мир пасьта нимӧдӧны гижысьяс, сьылысьяс, спортсменъяс, политикъяс, туялысьяс. Республикалӧн вӧр-ваыс аслыспӧлӧс. Эмӧсь Печоро-Илычскӧй заповедник да «Югыд ва» национальнӧй парк. Печора ю Европаын медыджыдъяс лыдын. Коми му озыр из шомӧн, мусирӧн, биаруӧн, зарниӧн, кӧрт рудаӧн, бокситъясӧн, дона изъясӧн. Миян медшӧр могыс — кужӧмӧн видзны чужан мулысь мичлунсӧ да озырлунсӧ.

1. Мыйла Коми Республикалӧн кыпыс юргӧ комиӧн да рочӧн? 2. Кутшӧм войтыръяс олӧны Коми муын? 3. Кымын район Коми Республикаын? 4. Кымын кар да юрсикт? 5. Кымын во тырис таво Коми Республикалы? 6. Кымын во тырис тэнад чужан сиктлы (карлы)?

72 удж. Гиж кар да юрсикт нимъяссӧ анбур серти. Ордйысь класса ёртъясыдкӧд.

73 удж. Мусерпас отсӧгӧн помав таблица.

74 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы кывбурсьыс шыӧдчӧмъяс.

Менам чужан сикт.

Чужан сиктӧй! Видза олан! Менам сьӧлӧмлы век колан. Тӧв кӧть гожӧм, тулыс, ар, Олан гыыд тэнад яр!

Сӧстӧм, паськыд уличьясыд, Абу джуджыд керкаясыд, Сиктын олысьяслӧн сям, Ставыс муса меным тан.

Кыдзлӧн корйыс — эзысь войт, Ичӧт лэбачьяслӧн койт. Ставыс синмӧ шыбитчана, Быдӧн гажтӧ кыпӧдана.

Видза олан, Уса юӧй! Джуджыд крежъяс, олан туйӧй! Олӧм сетысь, гажлун сиысь, Он и мудзлы некор сыысь.

Видза олан, помтӧм тундра! Еджыд яла, паськыд эрд. Коми йӧзлысь олан туйсӧ Некор бырӧдны эн сет!

1. Кутшӧм кывъясӧн серпасалӧ ассьыс чужанінсӧ автор? 2. Кутшӧм мичкывъяс (эпитетъяс) автор пыртӧма кывбурас?

75 удж. Лыддьы да кут тӧд вылын.

Коми Республика лыдпасъясын.

75-ӧд удж вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд презентация «Менам кар, сикт либӧ район лыдпасъясын». Вӧдитчы Power Poіnt программаӧн.

Лӧсьӧд 6 юалӧм «Коми Республика» тема вылӧ, нуӧд ёртъясыдкӧд интервью.

Велӧдӧй кывбур.

Ме ола сэн, кӧн визув ю Друг ыджыд чукыль вӧчӧ. Тан менам дона чужан му, Тан бать, и мам, и пӧчӧ.

Тан быдмӧ менам ичӧт вок, Век гажӧй сыысь бырӧ. Тан корӧ школаӧ звӧнок, Сэн ёртыд менам тырыс.

Кӧть овлӧ, шондіыс оз пет, Зэв гажа овны гортын. Кыдз батьӧ шуӧ, лоа мед Тан йӧзлы колан мортӧн.

76 удж. Лыддьы да гӧгӧрво. Комиӧд текстысь роч юкӧнсӧ.

Кыдзи серпасавны канпас.

Ӧнія кадӧ вель уна сикт-карлӧн эм аслас канпас. Канпас лӧсьӧдан наукалӧн нимыс геральдика. Сыктыв районса канпас вылын уджалісны «Шонді» клубӧ ветлысь челядь. Канпассӧ вӧчӧмаӧсь перымса зверинӧй стиль серти. Сійӧ петкӧдлӧ Сыктыв районлысь аслыспӧлӧслунсӧ. Канпасыс нёль рӧма: зарни, эзысь, кельыдлӧз да турунвиж. Шӧрас серпасалӧма ошкӧс, мый петкӧдлӧ районлысь вынсӧ. Ошлӧн юр весьтас шонді — Зарни Ань, коді став мусӧ югзьӧдӧ да шонтӧ. Небӧг серпас индӧ сы вылӧ, мый районын чужис медводдза коми поэт Иван Алексеевич Куратов. Пуяс да чери петкӧдлӧны вӧр да сиктса овмӧс сӧвмӧм. Вотӧсъяс петкӧдлӧны районса вӧръяслысь озырлунсӧ. Канпас шӧрын серпасалӧма туй, быттьӧ йитӧ районсӧ миян республикакӧд да став Россиякӧд.

77 удж. Нуӧд неыджыд туялӧм юалӧмъяс вылӧ мыджсьӧмӧн.

1. Мыйӧн аслыспӧлӧс Сыктыв районлӧн канпасыс? 2. Коми Республикаса кар-сиктлӧн кутшӧм канпасъясын паныдасьлӧны Сыктыв районлӧн канпасысь юкӧнъяс?

78 удж. Лыддьы гижӧдсӧ. Мӧвпышт, позьӧ-ӧ шуны сійӧс текстӧн да мыйла? Гиж сёрникузяяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн, медым артмис висьт.

Коркӧ важӧн Шошка сикт дорын вӧлӧма кар-гӧра (городище). Сыктывдін районса шӧрин — Выльгорт сикт. Новгородса князь Дмитрий Шемяка тшӧктӧма вяткаса олысьясӧс грабитны да сотны сійӧс. Выльгорт артмӧма «выль» — «новый» да «горт» — «сикт» кывъясысь (удмурт кывйын «гурт» — сикт). Ловйӧн кольӧм йӧз дзебсьӧмаӧсь пыді вӧрӧ, кӧні и лэптӧмаӧсь аслыныс выль оланін да шуӧмаӧсь Выльгортӧн. Муыс тані вӧлӧма бур, вӧрын олӧма уна звер-пӧтка, юын — чери.

79 удж. А.И. Туркинлӧн «Топонимический словарь Коми АССР» небӧг либӧ «Где ты живёшь» гипермедиаэнциклопедия отсӧгӧн туяв аслад кар-сиктлысь ним артмӧмсӧ.

Дасьты юӧр да тӧдмӧд ёртъястӧ.

Тӧдмав, кутшӧм районлӧн канпасыс. Вӧдитчы 2011-ӧд вося 34 No-а «Йӧлӧга» газетӧн. Позьӧ шыӧдчывны тайӧ газетлӧн сайт дорӧ: www.komіmu.com

Лӧсьӧд юӧр ас районса канпас йылысь.

80 удж. Бӧрйы серпасъяс дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.

Ас вӧр-ваад быд пу нюмъёвтӧ. Чужан позйыд быдӧнлы дона. Гортад олігӧн быттьӧ кык мам да кык бать дінын олан.

81 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ. Бӧрйы ӧтиӧс, гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ да серпасав. Серпас дорӧ лӧсьӧд висьт план серти.

Ас муыд мам, йӧз муыд — тьӧтка. Кӧть кытчӧ лэбач оз лэблы, а ассьыс позсӧ тӧдӧ. Мортыслӧн ӧти мам, ӧти сылӧн и чужан му. Ӧти чаг вылын олам. Гортлань туйыс дженьыдджык. Йӧз муын и ас рака вылӧ рад. Саридз сайын шоныдджык, а чужан муын гажаджык. Кӧть кутшӧм шань, век жӧ абу гортын. Гортыд тай век горт, весиг вӧлыд тӧдӧ и мӧскыд тӧдӧ.

1. Кутшӧм шусьӧг тэ бӧрйин? 2. Мый серпасалін? 3. Кыдзи гӧгӧрвоӧдан серпастӧ?

82 удж. Сетӧм кадакывъясысь артмӧд шӧркывъяс. Шӧркывъясӧн лӧсьӧд кывтэчасъяс.

КОМИ ГИЖЫСЬЯС ЧУЖАН МУ ЙЫЛЫСЬ

ӧдзӧс вуг

83 удж. Лыддьы текстсӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.

Александра Петровна Мишарина чужис 1946-ӧд воын Кӧрткерӧс районса Ыджыдвидз сиктын. Педучилище помалӧм бӧрын уджаліс чужанінас велӧдысьӧн. Сыктывкарын олігӧн уджаліс «Войвыв кодзув» журналын, республикаса газетъясын да радиоын. А. Мишарина сьӧлӧмсяньыс радейтӧ Коми му, вӧр-ва, челядьӧс. Гижӧ кывбуръяс да серамбана висьтъяс. Сылӧн кывбуръясыс югыдӧсь, сӧстӧмӧсь, мылаӧсь, ставныслы гӧгӧрвоанаӧсь. Висьтъясас сійӧ петкӧдлӧ ассьыс челядьдырсӧ. Уна кывбур сиӧ томъяслы. Александра Петровна Мишариналысь гижӧдъяссӧ окотапырысь лыддьӧны и челядь, и верстьӧ йӧз.

Мичкыв — художествоа гижӧдын серпаса кыв, кывтэчас.

Пример вылӧ:

пемыд вӧр

эзысь тӧв

югыд шонді

мича ныв

84 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Аддзы кывбурысь мичкывъяс.

Коми муӧй менам дженьыд гожӧмъяса, Но и сійӧ менам сӧстӧм пожӧмъяса. Коми муӧй менам веж морозъяса, Но и сійӧ менам мича козъяса. Коми муӧй менам зэра аръяса, Но и сійӧ менам байдӧг-таръяса. Коми муӧй менам зыбуч нюръяса, Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса. Коми муӧй менам кӧдзыд вой тӧла, Шуда да быд уджысь повтӧм войтыра.

1. Кутшӧм мичкывъяс отсӧгӧн А. Мишарина серпасалӧ Коми мусӧ? 2. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧм петкӧдчӧ кывбурын? Мыйла тэ тадзи мӧвпалан?

Корсь сетӧм кывъяс дорӧ синонимъяс.

уджысь повтӧм

Кывбурысь корсь сетӧм кывъяс дорӧ антонимъяс.

85 удж. Кывбур отсӧгӧн помав сёрникузясӧ.

Коми му озыр

Серпасав кывбурсӧ.

86 удж. Лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Зарниӧй менам.

Зарниӧй менам, Донаӧй менам, Меным тэ помасьтӧм бур. Муна кӧть ылӧ, Сьӧлӧмӧй кылӧ — Мусаджык тэысь оз сюр.

Этшаысь шаньӧн Овлан кӧть, аньӧй, Лёкӧн ме некор ог шу. Мичаӧй менам, Сьӧлӧмшӧр менам, Муса тэ мен, Коми му.

1. Кутшӧм кывъясӧн автор шыасьӧ Коми му дорӧ? 2. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧмъяс петкӧдчӧны тайӧ шыӧдчӧмъясын? 3. Кыдзи гӧгӧрвоан кывбурысь татшӧм кывъяс: «Муна кӧть ылӧ, сьӧлӧмӧй кылӧ — бурджыкыс тэысь оз сюр»? Бӧрйы вочакыв: 1) Авторыс радейтӧ чужанінсӧ и ылі муясын гажтӧмтчӧ сыысь. 2) Авторлы кажитчӧ овны Коми муын, но сійӧ кӧсйӧ аддзывны ылі муяс. 3) Автор чайтӧ, мый ылі муясын овны лӧсьыдджык. 4) Саридз сайын шоныдджык, а чужан муын гажаджык.

Аддзы А.П. Мишариналӧн кывбур дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.

Орччӧд А.Мишариналысь «Коми муӧй менам...» да «Зарниӧй менам» кывбуръяссӧ.

1. Мыйӧн ӧткодьӧсь тайӧ кывбуръясыс (темаӧн, шӧр мӧвпӧн, образъясӧн)? 2. Мыйӧн найӧ торъялӧны? 3. Кутшӧм художествоа средствоясӧн вӧдитчӧма авторыс тайӧ кывбуръясын?

Ас бӧрйӧм серти велӧд А. Мишариналысь ӧти кывбур.

87 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ.

Тӧдчана коми гижысь, кывбур тэчысь, драматург Геннадий Анатольевич Юшков чужис 1932-ӧд воын Сыктывдін районса Час сиктын. Школа помалӧм бӧрын велӧдчис Москваса Горький нима литературнӧй институтын. Уджаліс Радиокомитетын, «Войвыв кодзув» журналын редактораліс. Уна во чӧж Геннадий Анатольевич веськӧдліс Коми гижысьяслӧн котырӧн. Геннадий Юшков босьтчис гижны кывбуръяс да висьтъяс школаын велӧдчигас на. Аслас гижӧдъясын сійӧ чуксалӧ радейтны чужан му да вӧр-ва, коми кыв, пыдди пуктыны бать-мамӧс. Г. А. Юшковлысь пьесаяс окотапырысь пуктӧны Коми Республикаын карса да сиктса театръясын.

Содтӧд литератураысь аддзы юалӧмъяс вылӧ вочакывъяс.

1. Кутшӧмӧсь медшӧр темаясыс Г. А. Юшковлӧн гижӧдъясын? 2. Кутшӧм жанръясын гижысь восьтӧ мам йылысь тема? 3. Мыйла тайӧ темаыс Г. А. Юшковлы матыс?

88 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Ми — комияс! Ми — пармашӧрса козъяс, И некор огӧ куснясьлӧй, Кыдз росъяс. Ми — комияс! Ми — пармашӧрса чомъяс, Век восьсаӧсь бур мортлы: Лок, эн донъясь. Ми — комияс! Ми — пармашӧрса юяс. А юясыдлы Сӧстӧмлун и туян. Ми — комияс! Ми — пармашӧрса вӧрыс, И ӧттшӧтш меліӧсь, И зумышӧсь, и скӧрӧсь!

1. Кутшӧмӧн коми йӧзӧс петкӧдлӧма кывбуралысь? 2. Мыйкӧд орччӧдӧ Г. Юшков коми йӧзӧс?

Велӧд кывбурсӧ наизусьт.

89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны сійӧс.

Ӧти сиктын.

Пырим ӧти сиктӧ Мича гожся лунӧ. Морт эз лолы паныд, Кузяла кӧть мунім. Абуӧсь мый гортас, Кольӧмаӧсь пасъяс — Кильчӧ ӧдзӧс вугъяс Сюйӧмаӧсь тасъяс. Кӧні зыр, кӧн палич, Вӧсни ньӧртор кӧні. Пырӧмысь оз кутны, Мода вылас сӧмын. Ӧшинь пырыс тӧдчӧ: Олӧны оз гӧля. Гусясис кӧ кодкӧ, Тані сылы вӧля. Сэтшӧмыс тан абу, Оз кӧ кыськӧ волы. Ӧтитӧг став йӧзыс Уджӧн тані олӧ. Та вӧсна и сиктас Мича гожся лунӧ Морт эз лолы паныд, Кузяла кӧть мунім.

1. Кутшӧм бур традиция йылысь висьталӧ поэт кывбурын? 2. Тӧдмав коми йӧзлӧн традицияяс йылысь. Дасьтысь висьтавны ӧти традиция йылысь паськыдджыка.

90 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Ёртыдкӧд лӧсьӧд текст серти план. Дасьтысь висьтавны гижысь йылысь.

Владимир Васильевич Тимин чужис 1937-ӧд вося сора 2-ӧд лунӧ Сыктывдін районса Гаръя сиктын. Велӧдчис ювыв техникумын, а сэсся Коми пединститутын. Уджаліс Коми небӧг лэдзанінын да «Войвыв кодзув» журналын шӧр редакторӧн. В. В. Тимин — Коми Республикаса нимйӧза гижысь. Поэтлӧн петіс чужан мулӧн мичлун, коми сиктъяс, орччӧн олысь йӧз, муслун йылысь квайт гижӧд чукӧр. В. Тиминлысь «Мича Ёма» кывбур чукӧрсӧ вылӧ донъялісны, сетісны Кастрен котырлысь премия. «Эжва Перымса зонка» повесьт лоис челядьлы радейтана небӧгӧн. Тайӧ небӧгсьыс Владимир Тиминлы сетісны Коми Республикаса каналан премия. В. В. Тиминлысь кывбуръяссӧ вуджӧдӧма роч, украина, эст, венгр да мукӧд кывъяс вылӧ.

91 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс кывбур серти, юась класса ёртъястӧ.

Мыйла муса мем Коми муыс — Джуджыд пармаыс, Сыктыв юыс?..

Гашкӧ, сы вӧсна, мый тан чужи, Муӧс ыдждӧдла, кыдзи кужа.

Кӧмтӧг котравлі зарни вӧрӧд, Тӧді, Ёма кӧ эм, оз вӧрӧд.

Вӧвлі бать-мамлы муса пиӧн... Гашкӧ, муыс мем дона сійӧн?

Асьным петім кӧть тӧдтӧм шӧрӧ, Оз вун сиктсайса гажа нӧрыс.

Гортса пывсянысь чугун горйыс, Чӧскыд туруна векни борйыс,

Куття войясыс, Сыктыв юыс, Небыд сьӧлӧма Коми муыс.

92 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Коми нимъяс йылысь.

Ак, кыдзи коми нимъяс дзугам! Ми быттьӧ йӧз муын нин нач: Туй мортлы керка — Лыддям «Югэр», Сьӧдкыркӧтш пыдди — Седкыркач. Озъёль — Озёлӧн лои важӧн, Помоздиноӧн — Помӧсдін... И татшӧм вежсьӧмыс оз гажӧд, Оз нимкодьтӧд ни пель, ни син. Коськ пӧри каньӧ — Лои Кошки, Чедьюӧн шуӧны Чӧд ю... Ми огӧ нимъяс сӧмын воштӧй — Ми ньӧжйӧ воштам чужан му.

1. Мый йылысь тӧждысьӧ В.В. Тимин? 2. Кутшӧм коми нимъяс йылысь висьтавсьӧ кывбурын? 3. Кыдзи тэ чайтан, мыйла найӧс дзугӧмаӧсь? 4. Кыдзи гӧгӧрвоан авторлысь кывъяссӧ: «Ми огӧ нимъяс сӧмын воштӧй — ми ньӧжйӧ воштам чужан му»?

Тӧдмав, кутшӧм нӧшта коми иннимъяс дзугӧмаӧсь.

1. Тӧдмав, кутшӧм кывбуралысьяс тшӧтш гижисны чужан му йылысь. 2. Вӧч буклет сяма удж (гижысь йылысь юӧр, кывбур, серпасъяс, юржугӧд).

Кыдзи вӧчны буклет, уськӧд тӧд вылӧ «Чолӧм, ёртӧй» темаысь (9-ӧд лист бок).

Видлы гижны кывбур чужан му йылысь. Верман вӧдитчыны сетӧм рифмаясӧн.

93 удж. Артмӧд выль кывъяс сетӧм иннимъясысь.

94 удж. Содты текстӧ лыдакывъяс, гиж. Бӧръя сёрникузяӧ содты лыдакывъяссӧ ачыд.

Усть-Сысольск погост йылысь медводдза пасйӧдъяс вӧлі аддзӧма ... вося писцӧвӧй небӧгын. А ... воын Екатерина ІІ-лӧн Указ серти погостлы сетӧма кар ним. Сэки карын вӧлӧма сӧмын ... овмӧс. ... воын Усть-Сысольсклы тырӧма ... во. Сэки кар нимсӧ вежӧмаӧсь Сыктывкар вылӧ. ... воын Сыктывкар лоӧма юркарӧн. Кыпыда да гажаа ... воын ми пасйим юркарлысь ... вося тшупӧда пас.

Тӧдмав, кутшӧм ӧні уличалӧн нимыс. Важӧн уличалӧн нимыс вӧлӧма Трёхсвятительскӧй.

95 удж. Фотояс отсӧгӧн орччӧд важ да ӧнія уличаяс план серти.

1. Уличалӧн ывла серпас (туй, моски, пу-быдмӧг). 2. Уличвыв керкаяс. 3. Уличалӧн аслыспӧлӧслун.

96 удж. Сетӧм фотояс да серпас-схема отсӧгӧн лӧсьӧд ёрта сёрни «Сыктывкарса шӧр улича вылын».

97 удж. Текстӧ содты ина кывбӧръяс да урчитанъяс.

Ме радейта ветлӧдлыны Коммунистическӧй уличаті. Пыравла карса шӧр вузасянінӧ, сэні век уна йӧз. Сэсся кая Куслытӧм би дорӧдз. Татчӧ тшӧкыда волӧны том йӧз. Опера да балет театр водзын ыркыд. Сэні позьӧ нимкодясьны фонтанӧн. Улича пӧлӧн эмӧсь вузасянінъяс. Пыравла сэтчӧ. Кӧрт туй вокзал уна йӧза. Гуляйтӧм бӧрын шойчча кафеын, юа чай да сёя пӧсь блин. Татысь ме муна долыд сьӧлӧмӧн.

Лӧсьӧд виртуальнӧй экскурсия «Менам радейтана улича». Мыджсьы 96-ӧд да 97-ӧд уджъяс вылӧ. Виртуальнӧй экскурсия позьӧ лӧсьӧдны компьютер программаяс отсӧгӧн.

98 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Тэ меным муса, Сыктывкар, Кор паркын шаракылӧ ар Да кыӧ сер. Кор мича лунсӧ вежӧ зэр. Тэ меным муса, Сыктывкар, Кор шонді тӧвся, абу яр, Кор юсьлӧн гӧн кодь усьӧ лым, Кор карса туйыс вольк да кын. Тэ — меным быттьӧ чужанін, И пытшкӧс гаж, и олӧм вын!

1. Мыйӧн мусмӧма авторлы Сыктывкарыс? 2. Кутшӧм миян юркарным гожӧмнас?

99 удж. Комиӧд текстсӧ.

100 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Чутъяс местаӧ содты колана кывъяс.

Юркарса тӧдчанаинъяс.

Воысь во Сыктывкар сӧвмӧ да паськалӧ. Памятникъяс содтӧны юркарлы культуралысь сям. Ставыс тані 31 памятник. Медся тӧдчана усьӧм воинъяслы «Вечная слава» мемориальнӧй комплекс. Сы водзын — Куслытӧм би, гӧгӧрыс — Геройяслӧн аллея. Коммунистическӧй улича да Октябрь шӧртуйлысь туйвеж мичмӧдӧ «Уджлы слава» монумент. Нималана йӧзлы сувтӧдӧм памятникъясысь да бюстъясысь быдӧнлы тӧдсаӧсь И. А. Куратовлы, В. А. Савинлы, Д. Каликовалы, В. И. Ленинлы, А. А. Католиковлы памятникъяс, М. С. Бабушкинлӧн, В. А. Малышевлӧн, С. Орджоникидзелӧн, Г. Димитровлӧн бюстъяс. Юркарса уличаясті ветлӧдлігӧн унатор на позьӧ аддзывны.

Тӧдмав, кодлы тайӧ памятникъясыс. Мый тӧдан тайӧ йӧз йывсьыс?

101 удж. Дасьтысь гижны ӧлӧдана диктант: гижтӧдз гӧгӧрвоӧд тӧдса орфограммаяслысь гижанногсӧ, уськӧд тӧд вылӧ гижан пасъяс.

Ӧнія Сыктывкар.

Ӧнія Сыктывкар — том, но ыджыд кар. Тані паськыд уличаяс. Вель уна выль керка. Кар шӧрыс мича да пельк. Сыктывкарлӧн эм торъя юкӧнъяс: Давпон, Дырнос, Кырув, Изкар, Тентюков, Улыс да Вылыс Чов, Чит, Орбита, Эжва да мукӧд. Медся аслыспӧлӧс Париж нима юкӧн. Тані овлӧмаӧсь пленӧ веськалӧм французъяс. Важӧн Парижын вӧліны векни уличаяс, пу керкаяс. Ӧні кыпалӧны джуджыд оланінъяс, воссьӧны вузасян шӧринъяс. Эжва юкӧн нималӧ ыджыд вӧр комбинатӧн. Сэні лэдзӧм кабала да картон мӧдӧдӧны уна канмуӧ. Талун Сыктывкарын уджалӧны театръяс, филармония, вылыс тшупӧда велӧдчанінъяс, наука шӧрин. Ёнмӧдны дзоньвидзалун позьӧ вартчанінын, стадионын, «Скала» шӧринын. Водзӧ сӧвмы да озырмы, миян дона юркарным!

Аддзы да визьнит «Ӧнія Сыктывкар» текстысь урчитанъяс.

Лӧсьӧд ёрта сёрни.

Отсӧг вылӧ юалӧмъяс

1. Висьталӧй, пӧжалуйста, кыдзи мунны вартчанінӧдз? 2. Кӧні сулалӧ Иван Куратовлы памятник? 3. Кутшӧм керкаяс сулалӧны тайӧ улича вылын? 4. Мый эм Опера да балет театр водзын? 5. Кӧні заводитчӧ да помасьӧ Коммунистическӧй улича? 6. Кутшӧм вузасянінъяс эмӧсь улича пӧлӧн? 7. Мый эм Вежа Стефан изэрд вылын? 8. Кӧні позьӧ шойччыны юркарса шӧр уличаын? 9. Кӧні позьӧ сӧвмӧдны вын-эбӧс? 10. Мый эськӧ тэ петкӧдлан юркарса гӧсьтъяслы Коммунистическӧй уличаысь? 11. Мыйӧн тэныд кажитчӧ юркарса шӧр улича?

102 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Корсь кывбурысь мичкывъяс.

Нимкодясьӧ менам сьӧлӧм ёна Тэӧн талун, муса Сыктывкар. Сьӧлӧмшӧрӧй, зарни кодь тэ дона, Коми йӧзлӧн медся мича кар.

Быдман, сӧвман, войвыв кодзув миян, Сыктыв — Эжва пӧлӧн воысь-во. Вӧччӧдӧны тэнӧ уджач пиян, Дона муса карӧй, быд лун со.

Кыксё кызь, а ичмонь кодь ӧд том на, Пармашӧрса дзоридз — Сыктывкар. Некор, некор пыран туй он томнав, Виччан йӧзӧс тӧв кӧть, гожӧм-ар.

Сӧвмӧдін да велӧдін тан менӧ, Сетін козин, муслун ӧзтысь ныв. Ошкыны мед ас ног талун тэнӧ, Сы вӧсна и гижи сьыланкыв.

1. Тӧдмав кывбурысь, кутшӧм воӧ гижӧма поэт тайӧ кывбурсӧ? 2. Кутшӧм кывъясӧн поэт нимӧдӧ Сыктывкарсӧ?

103 удж. Фотографияяс серти висьтав, кӧні сулалӧны Сыктывкарын театръяс.

В. Савин нима академическӧй драма театр

Первомай улича

Коми Республикаса вужвойтырлӧн шылада-драмаа театр

Бабушкин улича

Коми Республикаса опера да балет театр

Коммунистическӧй улича

Коми Республикаса филармония

Ленин улича

«Парма-2» кинотеатр

Бабушкин улича

ВАЙ ТШӦКТАНА КЫВТОР.

Вай тшӧктана кывтор кутӧ ӧтувъя вежӧртас — сёрнитысьыслысь кӧсйӧмсӧ, вӧзйӧмсӧ либӧ тшӧктӧмсӧ петкӧдлӧм. Сёрникузяын сійӧ векджык сулалӧ юӧрпас бердын. Пример вылӧ: Вай пуксьыв пызан дорас. Вай сёрнитыштам. Вай ветлам киноӧ!

Вай ветлам театрӧ!

Велӧдысь урок вылын юаліс: — Челядь, тӧданныд-ӧ ті, кутшӧм театръяс эмӧсь юркарын? — Сыктывкарын эм В.А. Савин нима драма театр, Вужвойтырлӧн шылада-драмаа театр, Опера да балет театр да мукӧд. — Ёртъяс, вай ветлам театрӧ! Мый кӧсъянныд видзӧдны? — Кӧсъям видзӧдны «Яг Морт» балет. Сійӧ мунӧ Опера да балет театрын. — Тӧданныд, кӧні сійӧ? — Опера да балет театр Сыктывкар шӧрын, Коммунистическӧй улича вылын, Коми пединститутлы паныд, Коми наука шӧринкӧд орччӧн. Сэтчӧ позьӧ мунны 5-ӧд, 15-ӧд, 17-ӧд, 46-ӧд номера автобусӧн либӧ подӧн. — Билет доныс 50 шайт. Вай аддзысям аски водзджык, 17 час да джынйын, фонтан дорын.

104 удж. Лӧсьӧд да гиж 5 сёрникузя вай кывторйӧн.

Воддза удж отсӧгӧн ачыд лӧсьӧд ёрта сёрни.

Тӧдмав юржугӧдансӧ.

1. Кутшӧм войтыр лӧсьӧдіс Яг Морт йылысь предание? 2. Коді вермис Яг Мортӧс? 3. Коді гижис «Яг Морт» медводдза коми балетлысь шыладсӧ? 4. Кодӧс гусяліс Яг Морт? 5. Коді вӧчис серпасъяс «Яг Морт» постановка дорӧ? 6. Коді серпасаліс челядьлы гижӧм «Яг Морт» небӧгсӧ? 7. Кӧні олӧма Яг Морт коми предание серти?

НОГА УРЧИТАНЪЯС.

105 удж. Кывбердъясысь артмӧд нога урчитанъяс. Лӧсьӧд некымын сёрникузя.

106 удж. Лыддьы да гӧгӧрво газет гижӧдсӧ. Лӧсьӧд план да дасьтысь висьтавны дженьыда. Бӧрйы да гиж нога урчитанъяса сёрникузяяс.

Ставыс налӧн артмӧ.

Усинск карын воссис «Дилижанс» нима театр. Артиставны ёнджыка окотитӧны велӧдчысь ныв-зон. Верстьӧыдлӧн пыр кадыс оз тырмы. Театрнас веськӧдлӧ А.Ю. Житлухиныс. Тайӧ мортыс радейтӧ ассьыс уджсӧ, театр искусствонас зільӧ мичмӧдны йӧзлысь олӧмсӧ. Спектакльяс пуктӧ Н. В. Мамонтова. Сійӧ таӧдз уджалӧма Тула карса драма театрын. «Дилижансӧ» репетицияяс вылӧ волӧны ӧкмыс нывка да ӧти зон. Мыйлакӧ детинкаяс оз ёна кӧсйыны сцена вылад петкӧдчыны. Дасьтӧм спектакльяссӧ йӧз видзӧдӧны Культура дворечын. Челядьлӧн ворсӧмыс сьӧлӧм вылас воӧ оз сӧмын том войтырлы, но и верстьӧлы. Ӧд ныв-зон лӧсьыда артисталӧны. Ставыс налӧн артмӧ бура.

107 удж. Лыддьы текстсӧ. Дженьыда висьтав, код йылысь гижӧма. Лӧсьӧд текст сертиыс юалӧмъяс.

Театр — тайӧ олӧм.

Глафира Петровна Сидорова — нималана актриса. Сійӧс тӧдӧны оз сӧмын миян республика пасьтала, но и россияса уна карын да сиктын, кытчӧ В. Савин нима драма театр ветліс гастрольясӧн. Г. Сидорова чужис 1922-ӧд вося ӧшым тӧлысь мӧд лунӧ Сыктывдін районса Паль сиктын. Школа помалӧм бӧрын пырис велӧдчыны ГИТИС-са коми студияӧ да 1942-ӧд воын помаліс сійӧс. Институтын велӧдчигӧн на заводитіс ворсны сцена вылын. Медводдзаысь сійӧ ворсіс «Домна Каликова» спектакльын. Глафира Сидоровалы сетісны шӧр героинялысь рольсӧ. Сійӧ стӧча кужис петкӧдлыны Домналысь сьӧлӧмкылӧмъяссӧ да восьтыны видзӧдысьяслы сылысь морттуйсӧ. ГИТИС помалӧм бӧрын Г. П. Сидорова пырис уджавны В. Савин нима драма театрӧ. Сэні уджаліс квайтымын воысь унджык. Тайӧ кадколастнас ворсіс 200 унджык роль. Глафира Петровна тшӧкыда шулывліс: «Дерт, эмӧсь и ыджыд, сьӧкыд рольяс, эмӧсь и ичӧтджыкъяс, кӧні ме муртса кежлӧ и петавла сцена вылӧ, но став рольыс меным ӧткодя дона да матыс. Чайта, мый збыльвывса артистлӧн олӧмас абуӧсь сэтшӧм рольясыс, кодъясӧс сійӧ оз сьӧлӧмсяньыс ворс». Ачыс Г. Сидорова быд роль ворсігӧн олӧ герой олӧмнас. Сцена вылысь видзӧдысьяслы пыр тыдовтчӧ торъя мортлӧн этшыс, оласногыс. Спектакльяс пӧвстысь пасъям медся нималанаяссӧ: «Домна Каликова», «Кыськӧ тай эмӧсь», «Тундраса бияс», «Сиктса рытъяс», «Пиян», «На дне», «Васса Железнова», «Гроза», «Бесприданница», «Отверженные», «Ричард ІІІ». Театрын уджалӧм йылысь, олӧмын лоӧмторъяс йылысь Глафира Петровна Сидорова гижис «Театр — .... это жизнь» нима небӧгын.

Корсь да лӧсьӧд юӧр коми ворсысь йылысь план отсӧгӧн.

1. Ворсысьлӧн ним, вич, ов, уджаланін. 2. Сылӧн ортсы, этш. 3. Театрын удж. 4. Радейтана рольяс. 5. Ворсысьӧс донъялӧм.

108 удж. Лыддьы, гӧгӧрво, мый йылысь юӧртӧма. Кыдзи шусьӧ татшӧм гижӧдыс?

109 удж. Видзӧдлы юӧртӧмъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мый эм быд юӧртӧмын? 2. Мыйӧн найӧ торъялӧны? 3. Мыйла торъялӧны? 4. Мыйтӧг оз вермы лоны юӧртӧмыс?

Коми Республикаса культура министерство. Коми Республикаса вужвойтырлӧн шылада-драмаа театр. Кос му тӧлысь 15-ӧд лун. Керча-ю кӧзяин. Спектакльсӧ пуктіс С. Г. Горчакова. Шыладсӧ лӧсьӧдіс М. Н. Бурдин. Шӧр рольяссӧ ворсӧны Сергей Туркин, Александр Кузнецов. Заводитчӧ 18 часын. Билет доныс 100 шайт. Пример отсӧгӧн ачыд лӧсьӧд да серпасав юӧртӧм. Дасьтысь дорйыны уджтӧ.

110 удж. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн гиж сёрникузяяс.

Заводит тадзи: 1. Театрын позьӧ ... . 2. Театрын оз позь ... . 3. Театрын позьӧ ..., но сӧмын ... (ворсысьяслы, видзӧдысьяслы, кост дырйи, спектакльӧдз, спектакль бӧрын, тшай юанінын, ворсанінын ...).

ТЕАТРЫН ПОЗЬӦ

кывзыны шылад

видзӧдны серпасъяс

козьнавны дзоридзьяс

аттьӧавны ворсысьясӧс

паныдавны нималана йӧзӧс

чӧскыда сёйны

кывзыны лэбачьяслысь сьылӧмсӧ

111 удж. Лӧсьӧд «Театрын» ас гижӧд.

1. Кутшӧм театръяс эмӧсь тіян карын (сиктын)? 2. Кор тэ ветлін театрӧ? 3. Мый видзӧдін? 4. Мый медся ёна воис сьӧлӧм вылад? 5. Коді пуктӧма спектакльсӧ? 6. Кодъяс ворсісны шӧр рольяссӧ? 7. Кодъяс ёнджыкасӧ волывлӧны театрӧ? 8. Мый тэныд окота нӧшта видзӧдны?

Комиӧд текстсӧ. Помав сійӧс.

1. Кымын театр эм Сыктывкарын? 2. Кутшӧм театр Коми Республикаын вӧлі восьтӧма медводз? 3. Кор вӧлі восьтӧма В. Савин нима драма театр. 4. Кутшӧм тӧдчана ворсысьясӧс драма театрысь тэ тӧдан?

Дасьты ёртъясыдкӧд петкӧдчӧм да сы йылысь юӧртӧм.

Позьӧ босьтны неыджыд коми мойд, висьт либӧ комиӧдны рочысь да пуктыны сійӧс уна ног, шуам, теш ног.

СОДТӦД УДЖЪЯС

112 удж. Лыддьы арся приметаяс. Аддзы кадакывъяс, инды налысь кад формасӧ.

1) Шыр поздысьӧма кӧ му вылӧ, арыс лоӧ кос, турун вылӧ кӧ — арнас зэрны кутас. 2) Арын кӧ пӧткаяс лэбӧны выліті, тӧв лоӧ шоныд; уліті кӧ — кӧдзыд. 3) Арнас кӧ лун тӧв пӧльтӧ, тулыснас вой тӧв кутас пӧльтны. 4) Медводдза лым бӧрын сывтӧм вылӧ лымъялас тӧлысь мысти.

113 удж. Лыддьы текстсӧ. Аддзы шӧркывъяс да мӧд колян када кадакывъяс, гӧгӧрвоӧд налысь артмӧмсӧ.

Арся тӧждъяс.

Дыр мӧдіс нюжавны ар пом, шоныд да мича. Лои вартыштӧма няньтор, босьтӧма картупель. Сӧмын галан-капуста кольӧма градъяс вылын. Муяс вылын юммӧ сёркни. Мед найӧ быдмӧны да кызӧны на! Став прӧстджык кадсӧ йӧзыс чукӧртісны тшак да вотӧс. Марпалӧн найӧс чукӧртӧма тӧвйымӧн нин. Жытникас косьтӧм льӧм да чӧд, ыджыд тшанын кӧтӧдӧм пув, мешӧкын кынтӧм турипув, косьтӧм и солалӧм быдсикас тшак. Весиг войвылын медчӧскыд вотӧсъяс, ӧмидз да мырпом, Марпа кӧтӧдыштӧма праздникъяс кежлӧ. «Кузь тӧлыд да тулысыд азым мӧсъяс кодьӧсь, ставсӧ изӧдасны», — шулывліс Марпа суседкаясыслы.

114 удж. Лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Содтав кольӧм шыпасъяс.

Мыйӧн ме кӧсъя лоны.

Ог на ӧні висьтав Ассьым ӧти мӧвп, Коді юрӧ волӧ Меным уна пӧв.

Думайта сы йылысь, Мыйӧн лоны мем. Уна югыд туй вож Миян водзын эм.

Позьӧ лоны врачӧн — Быдӧнсянь почёт. Лэбзя небесаӧ, Лоа кӧ пилот.

Саридз вылӧ кыскӧ Том мечталӧн борд. Ставсӧ ӧмӧй лыддян, Вӧчлывлӧ мый морт?

Уна пӧлӧс уджъяс Чужан муын эм. Колӧ сӧмын бура Велӧдчыны мем.

1. Кодӧн тэ кӧсъян лоны? 2. Мыйӧн тэныд кажитчӧ тайӧ уджыс? 3. Кодлӧн тэнад рӧдвужысь тайӧ уджыс? 4. Мый сійӧ висьтавлӧ удж йывсьыс?

115 удж. Висьтав аслад ёрт йылысь, пырт висьтад сетӧм кывбердъяс.

116 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.

Вевт улын быдмӧ увлань юрӧн. Вылісянь кодзув усис, а киын сыліс. Пӧрысь дед пос посйӧма чертӧг и пурттӧг.

117 удж. Лӧсьӧд да гиж «Ньӧжйӧ мунан — ылӧджык воан» ас гижӧд.

118 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ. Содтав кольӧм шыпасъяссӧ.

Ыджыд кӧдзыдъяснад ныртӧ дзеб. Кӧдзыднад ӧдйӧ унмовсян, а садьмыны сьӧкыдджык. Ӧшым тӧлысьын воыс помасьӧ, а тӧв сӧмын заводитчӧ.

119 удж. Юклы текстсӧ сёрникузяяс вылӧ.

Коми йӧз тӧдісны и кужисны, кыдзи позьӧ уна ногӧн вӧчны-видзны вӧлӧгасӧ быдлунъя сёйӧм вылӧ пулісны яя шыд эз кӧ вӧв яйыс, пулісны азя либӧ нуръя шыд ёна радейтісны комияс черинянь ни ӧти гажлун эз коль сытӧг зӧр пызьысь пуисны кисель ид нянь уджалысь мортлы сетіс вын йӧлысь дасьтылісны рысь, нӧк, вый, вылльӧв войвылын уна сикас быдмӧг эз паныдасьлы но кушман, лук, сёркни, кӧчан озырмӧдісны коми мортлысь пызан выв да видзисны висьӧмъясысь.

120 удж. Лыддьы да содтав кадакывъясӧ колана кольӧм суффиксъяс.

«Кисель» кывйыс воис коми кывйӧ рочысь. Ёнджыкасӧ кисельяссӧ шуӧны пызь либӧ шыдӧс ним сертиыс: шома кисель, няня кисель, зӧръя кисель, рудзӧг кисель, анькытша кисель. Бур кисельыс сук желе кодь. Вӧчӧны сійӧс сю либӧ зӧр кыдйысь, кодӧс кӧтӧдӧны пу тасьтіясын да сулӧдӧны лун-кык шоныдінын. Артмӧмторсӧ бура гудралӧны. Сэсся ставсӧ пожналӧны, содтӧны ва да пуӧдӧны гудралігмоз. Кисельтӧ сёйӧны пӧсьнас и кӧдзыднас, содтылӧны вый, вотӧсъяс.

121 удж. Лыддьы да вуджӧд висьтсӧ роч кыв вылӧ.

Куття лунӧ.

Рӧштвоӧдзса лунсӧ шуӧны куття лунӧн. Куття лун кежлӧ дасьтӧны куття рок. Куття роксӧ вӧчӧны шабді выйысь да шыдӧсысь. Помасьӧ кослунъя, заводитчӧ ульлунъя. Пызан вылӧ лэптӧны рысь, йӧв, нӧк, яя шыд, нӧкъя шаньгаяс, пирӧгъяс. Кӧзяйкаяс сю пызьысь кӧтӧны сук шомӧс. Сыысь вӧчалӧны быдсяма чачаяс — вӧлӧс, мӧскӧс, порсьӧс, межӧс, петукӧс. Тайӧ пӧжассӧ шуӧны «чибиӧн». Фигураяссӧ пӧжалӧны пачын, сэсся сетӧны ворсны челядьлы. Наӧн челядь ворсӧны Ва вежӧдан лунӧдз, сэсся сёйӧны чибисӧ.

122 удж. Кадакывъяссӧ гиж мӧд колян кадын.

Енмӧс славитӧм.

Водз асывсянь челядь, пӧрысь йӧз ветлӧдлӧмаӧсь керкаысь керкаӧ Енмӧс славитны. Мукӧддырйи найӧ аскӧдныс новлӧдлӧмаӧсь «кодзув» — бедь йылӧ ӧшӧдӧм гӧгыль, кодӧс мичмӧдӧмаӧсь уна рӧма кабалаӧн. Керкаӧ пырӧм бӧрын славитысьяс пӧрччылӧмаӧсь шапка, чӧвтлӧмаӧсь пернапас да вӧзйысьлӧмаӧсь Енмӧс славитны. Та бӧрын лыддьӧдлӧмаӧсь Исус Кристос чужӧм йылысь молитва: «[...]».

123 удж. Лыддьы да инды мӧд колян када када кывъяс.

Важӧн уна ног гадайтчылӧмаӧсь. Василей асылӧ пӧжавлӧмаӧсь сӧчӧн, гартыштлӧмаӧсь дӧраӧ да котӧртлӧмаӧсь ывлаӧ. Нывъяс юавлӧмаӧсь нимсӧ медводдза паныдасьысь зонлысь (мужичӧйлысь), а зонъяс — нывлысь (нывбабалысь). Кутшӧм сылӧн нимыс, сэтшӧм нима жӧ лоӧ верӧсыс либӧ гӧтырыс. Вой шӧрын пуксьывлӧмаӧсь пач водзӧ, восьтывлӧмаӧсь пач труба. Блюд вылӧ пуктывлӧмны пӧим, сы вылӧ сувтӧдлӧмны ва тыра стӧкан. Стӧканӧ чӧвтлӧмны зарни чунькытш. Ва вылӧ видзӧдігӧн тыдовтчылӧма жӧниклӧн (невесталӧн) чужӧмыс.

124 удж. Комиӧд рочысь воӧм кывъяс.

125 удж. Комиӧд иннимъяссӧ. Тӧдмав, кутшӧм районъясын сулалӧны тайӧ сиктъясыс.

126 удж. Гиж сёрникузяяссӧ тетрадьӧ, содты лӧсялана суффиксъяс, инды вежлӧгсӧ.

1) Катялӧн пӧль-пӧчыс олӧны Ухтаын. 2) Печора ю озыр чериӧн. 3) Ме радейта чужан карӧс. 4) Интаын перйӧны из шом. 5) Усинсклӧн да Вуктыллӧн озырлуныс — мусир да биару. 6) Сыктывкарысь кабала нуӧны уна канмуӧ. 7) Бӧръя воясӧ Илля Вась оліс Москваын, но некор эз вунӧдлы чужан мусӧ. 8) Воркутасянь позьӧ мунны сӧмын поездӧн либӧ лэбны самолётӧн. 9) Микуньлӧн кӧрт туй гӧрӧд пыр мунӧны став поездыс. 10) Сосногорсклӧн нимыс вежӧртӧ «пожӧма кар».

127 удж. Текстӧ содты кар нимъяс, эмакывъяссӧ сувтӧд лӧсялана вежлӧг формаӧ, инды вежлӧгъяссӧ.

Коми Республикаса каръяс.

Инта да Воркута — медся войвыв каръяс. Тані перйӧны из шом. Тайӧ каръясысь лунвылӧджык паськӧдчӧмаӧсь Усинск, Вуктыл да Ухта, кодъяс озырӧсь мусирӧн да биаруӧн. Пожӧма кар — тайӧ Сосногорск. Печора гӧгӧр эм мупытшса озырлун, а юысь кыйӧны уна сикас дона чери. ... вӧчӧны фанера да пу кӧлуй. Коми мулӧн озырлуныс веськалӧ став страна пасьта Микуньлӧн кӧрт туй гӧрӧд пыр. А медваж кар — Сыктывкар. Сійӧ миян юркар. Сыктывкарын вӧчӧны вывті бур кабала да картон.

128 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Гиж, содты эмакывъяс дорӧ колана суффиксъяс, инды вежлӧгсӧ.

Сыктывкарса вӧр комплекс.

Сыктывкар — Коми Республикалӧн юркар, административнӧй шӧрин. Сыктывкарлӧн Эжваын паськӧдчӧма вӧр переработайтан комплекс. Комплексын лэдзӧны став мир пасьта тӧдса кабала да картон. Сыктывкарысь тайӧ вӧчӧмторсӧ нуӧны поездӧн и машинаӧн Россиялӧн став регионӧ, Белоруссияӧ, Италияӧ, Англияӧ, Турцияӧ, весиг Вьетнамӧ да Филиппиныӧ.

129 удж. Комиӧд да помав текстсӧ. Лыддьӧй ёртыдкӧд ӧта-мӧдлы, донъялӧй.

130 удж. Сетӧм шӧркывъясӧн лӧсьӧд чужан сикт (кар) йылысь сёрникузяяс.

131 удж. Гиж текстсӧ роч кывъяс комиӧдӧмӧн.

Кыдзи мунны до гостиницы?

Сыктывкарса железнодорожный вокзалӧ матыстчис поезд. Из вагонов петіс уна йӧз. Ме дорӧ шыӧдчис том ань: — Бур лун! Ме туристъяслӧн веськӧдлысь. Висьталӧй, кыдзи мунны до Стефановской площади? — Висьтала, — вочавидзи ме. — А кытчӧ стӧчджыка тіянлы колӧ? — Сэні неылын пӧ эм гостиница «Пелысь». — Эм, но тіянлы оз ков мунны до площади. Ті сейчас пуксьӧй 46-ӧд номера автобусӧ. — А долго колӧ мунны автобуснас? Гашкӧ, позьӧ пешком? — Автобуснас абу долго, а пешком сумкаяснад абу кивыв. И сідз, мунӧй до остановки «Музей». Петӧй туда, кежӧй направо. Мунӧй до перекрёстка, вуджӧй улицу, кежӧй налево. Мунӧй прямо некымын метра. Там и тіянлы колана гостиница. — Аттьӧ, бур морт! — шуис ань. — Рад вӧлі отсавны. Карті ветлӧдлӧй осторожно, энӧ торкӧй правила дорожного движения.

132 удж. Гиж ӧти состава сёрникузяяс, инды грамматика подувсӧ.

Ме дас куим во ола Сыктывкарын. Со менам керкаӧй. Сы гӧгӧр вель уна веж пу, уна сикас мича дзоридз. Гожся рытъясӧ ӧшинь улын ворсӧны челядь, лабичьяс вылын шойччӧны олӧма йӧз. Меным тані пыр лӧсьыд. Ме радейта ассьым чужанінӧс. Кӧть кытчӧ волан, а чужан муын медъёна колан.

133 удж. Гиж эмакывъяссӧ уна лыдын.

134 удж. Содты колана шыпасъяс.

135 удж. Лыддьы да вуджӧд текстсӧ.

Чери кыйӧм.

Чери кыйигӧн оз позь лёка сёрнитны кыйдӧс йылысь. Оз позь матькыны, видны-пинявны юсӧ, сьӧлавны ваӧ, шензьыны кыйӧм чери лыдыслы. Юӧ тыв шыбитӧм водзын чери кыйысьяс тшынӧдӧны асьнысӧ. Бипурӧ шыбитӧны тусяпу и мунӧны тшын пыр. Сэсся тыв чӧвттӧдз налы оз позь сёрнитны. Чери кӧ оз шед — чайтӧны тшыкӧдӧм. Сэки сідзжӧ вӧзйӧны тшынӧдны асьтӧ. Бипурӧ шыбитӧны кӧмкотысь да паськӧмысь сунисторсӧ, ваысь нюйтсӧ, увторъяс. Сотігӧн шуӧны: «Ваысь кӧ — ваӧ, вӧрысь кӧ — вӧрӧ, мортысь кӧ — биӧ!»

«Коми календар» небӧгысь

Тӧдмав да гиж вӧралысьяслысь обычайяс.

136 удж. Лыддьы да комиӧд висьтсӧ.

137 удж. Роч шусьӧгъяслы корсь коми пӧвсӧ.

Коктӧ кӧ кӧтӧдан, и чуньтӧ нюлыштан. Тулысын кӧ узян, арын шогӧ усян. Пышйис зэрысь, веськаліс шер улӧ. Коді кыакӧд чеччӧ, сылӧн олӧмыс судзсьӧ.

138 удж. Лыддьы кывъяссӧ. Лӧсьӧд кывтэчасъяс да гиж.

139 удж. Шусьӧгъясӧ содты антонимъяс.

Сьӧлӧмыд кӧ ыджыд, быд удж ичӧт. Босьтан киыд кузь, сетан киыд дженьыд. Тулыс гажа да гӧль, ар гажьӧм да озыр.

140 удж. Кывтэчасъясысь артмӧд сёрникузяяс, медым артмис неыджыд висьт. Висьтлы сет ним.

Кыпӧдчисны кымӧръяс. Ёна тӧвзис. Мурӧстіс гым. Заводитіс чардавны. Кутіс зэрны. Зэр лӧнис. Мыччысис шонді. Сынӧдыс лоис сӧстӧм. Дзользьӧны лэбачьяс.

141 удж. Лыддьы текстсӧ, содтав колана соссяна кывторъяс да гиж.

Некор эн вунӧдӧй, мый вӧр мичмӧдӧ да сӧстӧммӧдӧ ывлавыв. Вӧрын колӧ ас син моз жӧ видзны быд пу, куст да дзоридз. Ӧд найӧ весалӧны сынӧдысь бус, ковтӧм микробъясӧс, озырмӧдӧны ывлавывсӧ кислородӧн, сетӧны йӧзлы дзоньвидзалун да збодерлун. Вӧрын ковтӧг биасьны оз ков. Ӧд ичӧтик бикинь вермас вӧчны ыджыд пӧжар. Энӧ кералӧй том пуяс. Оз позь нетшкыны моздоръясӧн пу вожъяс да дзоридзьяс. Оз позь нетшкыны вужъяснас озлысь, чӧдлысь да мукӧд вотӧслысь кустъяс. Эн нетшкӧй тшак вужъяснас. Эн талялӧй да чужъялӧй сісьмыны заводитӧм да пон тшакъяс. Наӧн чӧсмасьӧны уна пӧтка да пемӧс. Эн тыртӧй да няйтчӧдӧй ывлавывсӧ сёян колясъясӧн. «Югыд туй» газетысь

142 удж. Комиӧд текстсӧ.

143 удж. Сетӧм кыв параясӧн лӧсьӧд сёрникузяяс, медым артмис неыджыд висьт.

велӧдчысьлӧн удж

босьті батьлысь

ворса канькӧд

сёя паньӧн

муна автобусӧн

локтіс уджтӧг

муна няньла

велӧдча школаын

муна гортӧ

пета классысь

вӧчис пуысь

ворсам футболысь

муна музейлань

воис воксянь

мунам Кировӧдз

кывтӧ юті

мунӧ туйӧд

коми кывйысь тетрадь

Кадакывлӧн кадъяс серти вежласьӧм

КОМИ КЫВ. 8 КЛАСС. 2 ПЕТАС. 2013

• Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв: 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. — Сыктывкар: ООО «Анбур», 2013.

— матын вежӧртаса кыв (синоним)

— ӧткодя юргысь кыв (омоним)

— велӧд наизусьт

— босьт тӧд вылад

— вӧчам содтӧд удж

— грамматика тема

— гортса удж

— енби пестан (творчествоа) удж

— туялана удж

— вочавидз юалӧм вылӧ

ДОНА ЧЕЛЯДЬ!

Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн! 8-ӧд класса велӧдчан небӧгысь ті тӧдмаланныд коми йӧзлӧн традицияяс, Коми Республикаын сӧвмысь спорт сикасъяс да туризм, нималана композиторъяс да сьылысьяс, Гӧрд небӧгӧ пыртӧм пемӧс-быдмӧгъяс да бурдӧдчан турунъяс йылысь. Лыддянныд коми преданиеяс. Вӧзъям тіянлы сӧвмӧдны сёрни сям выль кыввор отсӧгӧн. Сиам тіянлы выль велӧдчан воын ыджыд вермӧмъяс коми кыв велӧдӧмын!

ВЫЛЬ ВЕЛӦДЧАН ВОӦН!

1 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Гӧгӧрвоӧд торйӧдӧм кывтэчасъяссӧ да сёрникузяяссӧ.

Арся серпас.

Юыс ланьтӧма, вӧрыс сотчӧ... Гӧгӧр видзӧдлан — сэн и тан — Быттьӧ сӧмын на

         (Здукӧн водзджык)

Тані мунӧма Левитан. Сылӧн лов шыыс век на кылӧ... Корсӧ гылӧдӧ пипу рас — Быттьӧ тӧдтӧм на серпас вылӧ Мастер пас бӧрся чӧвтӧ пас.

2 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Гажным быри, школа, тэысь!

1. Кутшӧм оланінпас тіян велӧдчанінлӧн? 2. Кымын судтаа тіян школаныд? 3. Кымын велӧдчан вежӧс тіян велӧдчанінын? 4. Кымынӧд судтаын тіян классныд? 5. Кутшӧм рӧма стенъясыс коми кыв вежӧсын, физкультура залын? 6. Кыдзи шуӧны классӧн веськӧдлысьтӧ? 7. Кодлӧн урок вылын ті пукаланныд шы ни тӧв? 8. Кутшӧм велӧдысьлы окота козьнавны дзоридзьяс?

3 удж. Лӧсьӧд тест нога удж ас велӧдчанін, класс йылысь.

1. Кутшӧм выль предметъяс ми кутам велӧдны 8-ӧд классын?

2. Мый гижӧма миян класслӧн ӧдзӧс вылын?

Лӧсьӧд да гиж челядьлы да велӧдысьяслы выль велӧдчан воӧн чолӧмалӧм.

4 удж. «Коми-роч кывчукӧр» отсӧгӧн вуджӧд кывъяссӧ. Вӧдитчы наӧн «Гожӧм» кывбур вылын уджалігӧн.

Дасьтысь мичаа лыддьыны кывбурсӧ. Бӧрйы гожся серпасъясысь либӧ фотографияясысь кывбур дорӧ лӧсяланаясӧс, гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ кывбур юкӧнӧн.

Мазіыс дзоридзлы шӧпкӧдӧ: гож-ж-жӧм! Быттьӧкӧ дзоридз оз тӧд. Ачыс со чужӧмсӧ вежон нин пӧжӧ, Сотчӧмысь оз тай пов рӧд.

Зонпосни вадорын лунтырӧн жӧдзӧ, Гильзьӧмысь — енэж ув тыр. Оз повны кульпиян номйысь ни лӧддзысь, Пемдытӧдз уличын пыр.

Челядьлы гажысла вашъялӧ шонді, Уджавны шойччытӧг дась. Тӧдӧ ӧд: арыс мый жарлунсӧ кондас, Ковмас мый ар бӧрад пась.

Кутшӧм вежӧртасыс кульпиян кывлӧн?

Мӧвпышт да лӧсьӧд ас гижӧд «Восьса ӧшинь дорын гожӧмнас».

5 удж. Фотографияяс серти видлы лӧсьӧдны «Колана да кыпыд удж» текстлысь темасӧ.

6 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Мӧвпышт, кутшӧм ним нӧшта позьӧ сетны сылы. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Колана да кыпыд удж.

Зіль да водзмӧстчысь мортыд гортас пукавны оз вермы. Торйӧн нин гожӧмнад. Окота мунны водзӧ, пыр мыйкӧ вӧчны, дасьтыны. Унаӧн ӧнія кадӧ радейтӧны туризм, вӧр-ва. Гожӧмбыд миян республикаын уджалӧны быдсяма шойччан лагеръяс, кӧні нуӧдӧны спортивно-патриотическӧй ворсӧмъяс да ордйысьӧмъяс. Шуам, «Мечта» челядь лагерын котыртӧны вын-эбӧс да вежӧрлун петкӧдлан ордйысьӧмъяс. Татшӧм ӧтув ордйысьӧмъяс дырйи челядь котралӧны эстафетаын, петкӧдлӧны тӧдӧмлунъяс мортӧс неминучаысь мездӧмын, велӧдчӧны аддзыны колана нырвизь вӧрын ветлігӧн. Гажаа котыртӧма и рытъяссӧ: челядь тӧдмасьӧны ӧта-мӧдныскӧд, йӧктӧны да сьылӧны бипур дорын, шмонитӧны да сералӧны. Командаяс ёртасьӧны, отсасьӧны ӧта-мӧдлы.

1. Мый вӧчӧны зіль да водзмӧстчысь челядь гожӧмнас? 2. Мый нуӧдӧны гожся лагеръясын? 3. Мый вӧчӧны сэні? 4. Мыйла колӧны татшӧм ордйысьӧмъясыс?

7 удж. «Колана да кыпыд удж» текст отсӧгӧн висьтав, кутшӧм интереснӧйтор вӧлі тэкӧд гожӧмын.

8 удж. 5-ӧд уджысь фотографияяс серти лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

Вӧлін-ӧ тэ либӧ тэнад ёртыд спортивно-патриотическӧй ворсӧмъяс либӧ ордйысьӧмъяс вылын? Гиж та йылысь неыджыд юӧр.

9 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Коми муын гожӧм.

Помасьӧ июнь — Лӧддза-номъя тӧлысь. Шоныд гыма-зэра Пыр на сійӧ вӧлі.

И со потшӧс дорын Июль тӧлысь — сора. Регыд косаясӧн Видзьяс вылӧ корас.

Вуграсьны на слӧйма, Шедас зарни чери. Кисьмас вотӧс — вотча, Унатор на кера.

Чужан Коми муын, Видз вылын и вӧрын, Ставыс сэтшӧм муса, Мича, чӧскыд кӧра.

Катшасинма видзьяс Купальнича сорӧн, Льӧм пуяс да кыдзьяс Чукльӧдлысь ёль дорын.

Кӧч бӧж кузьта гожӧм Он и тӧдлы коляс. Но оз вун нин некор Синва кодь сӧдз ёльыс.

1. Кутшӧмӧн петкӧдлӧ гожӧмсӧ А. П. Мишарина? 2. Кутшӧм гожся тӧлысьяс йылысь мунӧ сёрниыс кывбурын? 3. Кутшӧм шусьӧг паныдасьӧ кывбурын? 4. Мыйла авторыс тадзи гижӧма гожӧм йылысь? 5. Кутшӧм гожӧмыс миян войвылын? 6. Мый вӧчӧ кывбур тэчысь гожӧмнас? 7. Мый тэ вӧчин гожӧмнас? 8. Кутшӧм приметаяс тэ тӧдан гожӧм йылысь?

10 удж. Лыддьы Николай Алексеевич Тюрнинлысь кывбурсӧ, вуджӧд роч кыв вылӧ.

Гожӧмыд нимкодя Сывъясьӧ дзоридзкӧд. Гожӧмын рамджыка Визувтӧ ю. Ворсӧдчӧ асывнас Енэжлӧн саридзкӧд Ю весьтӧ йӧвваӧн Кенясьӧм ру.

11 удж. Лыддьы текстсӧ, вуджӧд роч кыв вылӧ. Сет текстыслы ним. Лӧсьӧд план.

Таво ме ветлі Сочиӧ. Сочи — тайӧ Россияса кар-курорт, нюжӧдчӧ Сьӧд саридз дорті 145 километра. Ӧти лунӧн Сочитӧ он кытшовт. Быд лун купайтчи саридзын да гожйӧдчи. Ветлі дельфинарийӧ да «Амфибиус» аквапаркӧ. «Три Софии» фермаысь аддзылі африканскӧй страусъясӧс да австралийскӧй эмуясӧс. Окотапырысь шойччи «Южные Культуры» паркын. Ветлі экскурсияӧн Ахун нима гӧра вылӧ. Сылӧн судтаыс саридзсяньыс 663 метра вылнаын. Гӧра йылас сувтӧдӧма 30 метра судтаа смотрӧвӧй башня. Сэтчӧ окотапырысь волывлӧны кӧлысясьысьяс. Башнясяньыс зэв бура тыдалӧ Сочи кар да Сьӧд саридзыс. Мӧд во ме бара на ветла Сочиӧ.

12 удж. Вайӧдӧм приметаяслы аддзы лӧсялана роч приметаяс.

Мазі лэбавны кутіс — шондӧдас. Джыдж позъялӧма вылӧ — зэра гожӧм лоӧ. Кыдзи тӧлыс мунӧма, сідзи и гожӧмыс лоӧ.

ВУДЖАН ВЕЖЛӦГ.

Эмакыв да нимвежтас вуджан вежлӧгын вочавидзӧны мыйӧд? мыйті? юалӧмъяс вылӧ. Роч кывйын лӧсялӧ по чему? Юалӧмлы.

Челядь котралісны паркті. Ме восьлалі гажа раскӧд. Енэжӧд шлывгисны рудоват кымӧръяс.

13 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Содты эмакывъясӧ колана суффиксъяс. Гӧгӧрвоӧд текстлысь нимсӧ.

Коми саридз.

Кулӧмдін районса Керчомъя сиктсянь неылын эм Кадам ты. Сэтчӧдз позьӧ воӧдчыны вӧрӧд подӧн либӧ юті пыжӧн. Кадам ты зэв ыджыд — нёль километр пасьта да вит километр кузьта. Тылӧн джудждаыс нёль метр гӧгӧр. Ваыс зэв сӧстӧм. Тыыс озыр уна пӧлӧс чериӧн. Ты гӧгӧрыс вӧр да нюр. Сэні быдмӧ уна сикас тшак-вотӧс. Челядь котралӧны вӧрті, ветлӧдлӧны нюрті, корсьӧны кисьмӧм вотӧс. Немдінса челядь быд во волывлӧны Кадам ты дорад. Некутшӧм геб-номйысь оз повны. Оз шӧйӧвошны подӧн вӧрӧд мунігӧн. Зонкаяс зіля сувтӧдалӧны палаткаяс, дасьтӧны пес да ӧзтӧны бипур. А нывкаяс дасьтӧны сёян. Кадам ты дорын челядь зэв бура шойччӧны: купайтчӧны, вуграсьӧны, ворсӧны, ордйысьӧны, ветлӧны тыті пыжӧн! Вӧрті котралігӧн пӧттӧдз чӧсмасьӧны мырпом-чӧдлачӧн. Челядьлы ёна кажитчӧ татшӧм ногӧн шойччынытӧ. Весиг гортаныс абу окота мунны.

Лыддьы ёрта сёрни да ачыд лӧсьӧд висьт гожся каникул коллялӧм йылысь.

Кирӧ эз и казяв, кыдзи помасис гожся каникул. Воис кад мунны школаӧ. Школа йӧрын тырыс нин чукӧртчӧмаӧсь челядь. Ставныс зэв ёна гожъялӧмаӧсь, быдмӧмаӧсь. Медся ёна гожъялӧма Глеб. — Глеб, кӧні татшӧмасӧ гожъялін? — юасисны ёртъясыс. — Бать-мамкӧд ветлім шойччыны Крымӧ. — Саридзсӧ аддзылін? Кутшӧм сійӧ? — юаліс Кирӧ. — Саридзыс зэв ыджыд, помтӧм-дортӧм. Ваыс сола. Саридз весьтӧд лэбалӧны каляяс. Саридзын эмӧсь медузаяс. Берег дорысь позьӧ аддзыны ракпаньяс, — висьталіс ёртыс. — А ме ветлі походӧ. Печора ю кузя резина пыжӧн кывтім. Мӧд во бара на мӧда,— тшӧтш ошйысис Кирӧ.

14 удж. Лӧсьӧдӧй ёрта сёрни саридз, ю либӧ ты дорын шойччӧм йылысь.

15 удж. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ.

Ваті-муті ветлыны, ватӧм ваӧ вӧйны, ва шыр кодь кӧтасьӧма.

16 удж. Лыддьы текстсӧ, мӧвпышт да помав сійӧс. Сет ним.

Немдінса челядь зэв ёна радейтӧны ветлыны быдсяма походӧ. Радпырысь виччысьӧны гожӧм пуксьӧмсӧ. Со и таво июнь тӧлысь помын гырысь класса велӧдчысьяс ӧти вой кежлӧ ветлісны Кулӧмдін районса Красноярӧ. Тайӧ грездас ӧні некод нин оз ов. Но сэтчӧс местаясыс сэтшӧм мичаӧсь! Тані вӧрзьӧдлытӧм вӧр-ва, крут берег, уліас визувтӧ Нем ю. Вадорсянь неылын быдмӧны мича сус пуяс. Ю шӧрын эм кось, а изъяс вомӧныс ваыс бузгӧмӧн визувтӧ. Красноярсянь неылын эм карьер. Коркӧ сэтысь босьтлӧмаӧсь туй вӧчӧм вылӧ из. Красноярын челядь ... .

Лӧсьӧд гожся шойччӧм йылысь презентация, дасьтысь петкӧдчыны ёртъяс водзын.

ГОЖСЯ ШОЙЧЧӦМ. Ю ДОРЫН ШОЙЧЧӦМ. КОМИ РЕСПУБЛИКАСА ЮЯС

17 удж. Серпас серти лӧсьӧд неыджыд висьт ю дорын гожӧмын шойччӧм йылысь.

ВЕСЬКЫД ДА КОСВЕННӦЙ СЁРНИ.

Веськыд сёрни — сёрнитысьлысь кывъяссӧ вежлавтӧг гижӧдын вайӧдӧм.

Веськыд сёрниа сёрникузя

Веськыд сёрни

Авторлӧн кывъяс

Веськыд сёрни вермас сулавны авторлӧн кывъяс водзын либӧ бӧрын. Веськыд сёрни гижсьӧ ыджыд шыпассянь да босьтсьӧ кавычкаясӧ.

Веськыд сёрниа сёрникузяяслӧн схемаяс

«Печора — Коми муын медыджыд ю», — юӧртіс велӧдысь. «Гожӧмнас ми ветлім Из гӧраӧдз!» — ошйысис ёртъяс водзын Кирӧ. «Мунан аски мекӧд вуграсьны?» — юаліс рытнас вокӧй. Батьӧй шуис: «Окота чӧскыд юква сёйыштны». Челядь радлісны: «Регыд кывтам байдаркаясӧн Эжваті!» Миша юаліс: «Мый колӧ босьтны аскӧд походӧ?»

Косвеннӧй сёрни — кодлыськӧ сёрни ас кывйӧн висьталӧм.

Кирӧ ошйысис ёртъяс водзын, мый гожӧмнас ветліс Из гӧраӧдз. Рытнас вокӧй юаліс, муна-ӧ ме аски сыкӧд вуграсьны. Челядь радлісны, сы вӧсна мый кывтасны байдаркаясӧн Эжваті.

18 удж. Гижӧй сёрникузяяссӧ гижан пасъяс содталӧмӧн.

1) Ниналы чойыс шуис Ме гижи кывбур чужан сикт йылысь, видзӧдлы. 2) Чойыс вочавидзис Позьӧ ыстыны «Йӧлӧга» газетӧ. 3) Ме сэтшӧма нимкодяся тіян вермӧмъясӧн нюмъяліс мамныс. 4) Челядь, корсьӧй юӧр Коми Республикаса юяс йылысь корис велӧдысь. 5) Наста юаліс Кӧні тэ велӧдчин татшӧм бура вартчыны? 6) Гожся университетын уджалысьяс вӧзйисны Бӧрйӧй ас кӧсйӧм серти нырвизь: проза либӧ поэзия. 7) География урокъяс вылын ті тӧдмаланныд уна выльтор висьталіс классӧн веськӧдлысь.

19 удж. Лыддьы да веськыд сёрниа сёрникузяяссӧ веж косвеннӧйясӧн.

Кодлы шедӧ, кодлы оз.

Ваня воккӧд ми радейтлім вуграсьны. Ӧтчыд вуграсим сыкӧд дзик орччӧн. Сійӧ кельчи-мыктӧ сӧмын лэпталӧ, а меным оз шед. Скӧрми да кори: «Вай вежсям местаясӧн!» И бара — сылы шедӧ, меным оз. Бара вежсим. Сылы шедӧ, меным оз. Скӧрми сы выйӧдз, платтьӧӧн и бузгыси ваас да став черисӧ повзьӧді. Ваня дӧзмис ме вылӧ: «Но и тӧлктӧм жӧ тэ, нидзувсӧ ӧд оз шӧрӧдыс пысавны вугырас, а тэнад вугыр йылыд аршин кузя тыдалӧ. Чериыд ӧд абу тэ кодь йӧй!». «Быттьӧ водзджык эз позь висьтавны та йылысь!» — горӧді ме.

Му шар юкӧнъяс

рытыв-войвыв

рытыв-лунвыв

асыв-войвыв

асыв-лунвыв

20 удж. Тӧдмась му шар юкӧнъясӧн. Комиӧд текстысь кывъяссӧ, гиж.

Коми Республика паськӧдчӧма Европаса Россиялӧн асыв-войвылын. Миян чужан муным аслыспӧлӧс: войвылын нэмӧвӧйся кынйир, а лунвылын быдмӧны яблӧг пуяс. Асыввывсянь войвылӧ визувтӧ медся ыджыд ю — Печора. Рытыввылын визувтӧ Мезень ю, асыв-лунвывсянь рытыв-войвылӧ шлывгӧ Эжва ю.

Коми Республикалӧн мусерпас

21 удж. Аддзы Коми Республикалӧн мусерпас вылысь юяс. Висьтав, кутшӧм юяс визувтӧны лунвылын, войвылын, асыввылын да рытыввылын.

ӦТУВТАН ЛЫДАКЫВЪЯС.

22 удж. Тӧдмась таблицаын сетӧм юӧрӧн да вочавидз юалӧм вылӧ.

Медшӧр коми юяс.

Кутшӧм юяс визувтӧны сӧмын Коми муті?

23 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ сёрникузяяссӧ. Тӧдмав, кутшӧм юяс йылысь висьтавсьӧ. Инды ӧтувтан лыдакывъяссӧ. Лӧсьӧд 2—3 сёрникузя, гиж.

1. Тайӧ кыкнан юыс усьӧны Эжваӧ. 2. Куимнан юыслӧн кузьтаыс витсё километрысь унджык. 3. Витнан юыс нуӧны васӧ Печораӧ. 4. Куимнан медся ыджыд юыслӧн ӧтув кузьтаыс куим сюрс ӧкмыссё вит километр. 5. Квайтнан юыс визувтӧны сӧмын Коми муті.

Вӧдитчы 22-ӧд уджын сетӧм таблицаӧн.

24 удж. Содты лӧсялана суффиксъяс. Нёль кывтэчасӧн лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

куйлӧ асыв-войвылын

визувтӧ Из гӧрасянь

усьӧны Печораӧ

кыкнан берегыс

олӧ сиктын

катӧны Эжваті

нёльнан юыс

петӧ нюрысь

квайтнан районыс

кывтӧ Коми муті

кывтӧ Войвыв Двинаті

даснан вожыс

локтіс войвылӧ

вуджны пості

25 удж. Лӧсьӧд схемаяс отсӧгӧн текст. Дасьтысь висьтавны юяс йылысь.

Войвыв Двина — Эжва — Сыктыв, Висер, Емва

Баренцев саридз — Печора — Уса, Тшугӧр, Изьва

Коми муын куим ыджыд ю — Печора, Эжва, Мозын. Печора — Европаса медыджыд юясысь ӧти. Сійӧ петӧ ... да усьӧ Баренцев саридзӧ. Печораӧ усьӧны Уса, Тшугӧр, Изьва. Эжва неуна ичӧтджык Печораысь, но зэв жӧ вына да паськыд ю. Эжваӧ усьӧны Сыктыв, Висер, Емва. А ачыс усьӧ Войвыв Двинаӧ. Коймӧд ыджыд ю — Мозын. ...

Тӧдмав Мозын ю йылысь. Гиж неыджыд юӧр план серти.

1. Кысянь заводитчӧ да кытчӧ усьӧ Мозын ю? 2. Кыті сійӧ кывтӧ? 3. Кутшӧм юяс усьӧны Мозынӧ? 4. Мыйӧн озыр Мозын ю?

26 удж. Гиж аслад кар (сикт) дорті визувтысь юяс йылысь.

Ме ола ... . Сы дорті визувтӧ(ны) ... . Менам пӧль-пӧч олӧны ... . Сэні визувтӧ(ны) ... . Гожӧмнас ме ветлі ... . Орччӧн эм ... .

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, дасьтысь сёрнитны ёртыдкӧд.

1) Кӧні тэ олан? 2) Кӧні шылькнитчӧма Коми Республика? 3) Кутшӧм ыджыд юяс визувтӧны Коми муті? 4) Мый верман висьтавны на пиысь ӧти йылысь? 5) Кутшӧм ичӧт юяс тэ тӧдан? 6) Кутшӧмӧсь миян юяс? 7) Кутшӧм ю визувтӧ тіян сикт (кар) дорті?

Тӧдмав кывъяслысь вежӧртассӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс. Лӧсьӧд тайӧ кывъясӧн сёрникузяяс.

27 удж. Кыввор отсӧгӧн тӧдмав, мый йылысь «Мунӧны» поэмалӧн юкӧныс.

28 удж. Лыддьы да гӧгӧрво поэма юкӧнсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

(Поэмаысь юкӧн.)

Видзӧдлӧй: лӧзалан Сыктывным нюмъялӧ, Гож водзӧ, луд вылӧ водӧма Эжваным. Видзӧдлы, став Коми му, Шлывгӧ кыдз Печора ю, Из вомӧн чеччалӧ Изьва, Сӧдз выйӧн визувтӧ Емва, Шуньгӧны ворсігтыр рама Мезень, и Луза, и Кама. Коми му сӧнъясӧд, енэж лӧз ю кузя Пыжаяс лыд ни тшӧт кывтӧны-катӧны. Тільсъялӧ ӧпаснӧй шы, Сералӧ посньыдик гы.

1. Кутшӧм ю нимъяс паныдасьӧны «Мунӧны» поэма юкӧнын? 2. Кутшӧм кывъяс отсӧгӧн автор серпасалӧма юяссӧ? 3. Кутшӧм художествоа средствоӧн сійӧ вӧдитчӧ? 4. Мый позьӧ тӧдмавны тайӧ юяс йывсьыс? 5. Кутшӧмӧсь найӧ? 6. Мӧвпышт, позьӧ-ӧ поэма юкӧныслы сетны торъя ним. Кутшӧм ним лӧсялас?

Тӧдмав Василий Ильич Лыткин йылысь да дасьты ёртъясыдкӧд юӧр. Юӧрсӧ позьӧ вӧчны Power Poіnt программа отсӧгӧн.

КЫВБЕРДЪЯСЛӦН КАДАКЫВЙЫСЬ -СА СУФФИКСӦН АРТМӦМ.

29 удж. Артмӧд кадакывъясысь кывбердъяс, гиж сёрникузяяссӧ.

1. Восьса ӧшинь пыр тыдалӧ юсайса вӧр. 2. Купайтчыны колӧ тӧдса местаын. 3. Тупкыса пляжын гожйӧдчыны да купайтчыны оз позь. 4. Тайӧ зонкаыс сувтса синма. (Зумыд кывтэчас.) 5. Пӧдса ӧдзӧс дорын ковмис дыр сулавны.

30 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ, артмӧд текст, сет ним да гиж.

31 удж. Лыддьы, содтав кольӧм суффиксъяссӧ. Лыдпасъяссӧ гиж кывъясӧн.

Эжва — Коми муын Печора бӧрын мӧд ыджыд ю. Сійӧ заводитчӧ кык ичӧтик вожсянь. Ӧтиыс босьтӧ васӧ Дзурнюрысь, а мӧдыс заводитчӧ Мылва дорын пукалысь Нальӧг керӧссянь. Ыджыд ӧдӧн нуӧ Эжва ассьыс сӧстӧм васӧ Войвыв Двинаӧдз. Кузьтаыс Эжвалӧн 1130 километр. Коми му кузя визувтӧ ыджыдджык юкӧныс — 915 километр. Эжваӧ усьӧ 200 сайӧ ыджыд да ичӧт ю.

Мичаа лыддьы кывбурсӧ, аддзы кывбердъяс, вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Эжва, Эжва, визув Эжва, Коми парма юӧй! Уна ёльлысь сӧстӧм васӧ Саридзӧ тэ нуан.

Уджын лун-вой тэнад кольӧ, Эбӧссьыд он петав. Пуръяс кылӧдан мыш вылад, Мича чери сетан.

Тэнад кыркӧтш йылын быдми, Кольлі челядь вояс. Унаысь ме ветки пыжӧн Кывтлі тувсов войӧ.

Эжва, Эжва, визув Эжва, Коми парма юӧй! Тэнсьыд чӧскыд сӧстӧм ватӧ Олӧм помӧдз юа.

1. Кутшӧм тӧдчанлуныс Эжва юлӧн? 2. Тӧдмав, кутшӧм юяс усьӧны Эжваӧ.

32 удж. Лыддьы да вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.

Емва — Эжвалӧн медся ыджыд вож. Сылӧн кузьтаыс 499 километр. Вымь — тадзи шуӧны Емвасӧ рочӧн. Заводитчӧ Емва Шӧр Тиман гӧраясын да визувтӧ лунвывлань. Юыс то лӧнь, то визув. Увланьыс юлӧн пасьтаыс 200—300 метр. Емвалӧн медся гырысь вожъясыс — Весыва, Вӧрыква, Йӧлва, Коин да Пожӧг. Ӧткымынъяс Емва нимсӧ йитлісны ем кывкӧд. Ваыс пӧ юас сэтшӧм сӧдз, мый весиг ва пыдӧссьыс ем тыдалӧ. Мукӧдъяс аддзылісны татысь ен кыв. Перымса Степан пӧ уна роч ен вайлӧма. Коймӧдъяс зілисны ӧткодявны юыслысь нимсӧ вомкӧд (устьекӧд). Эжваас усигас пӧ вомыс (устьеыс) паськыд. Но ем кыв паныдасьлӧ и мукӧд нимъясын, шуам, Емваль, Емгорт. Тайӧ нимъясыс йитчӧмаӧсь йӧгра кывкӧд. Хант сёрниын ем кывлӧн вежӧртасыс «вежа». Сідзкӧ, Емва — вежа ва, вежа ю.

33 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1) Ойдысь ютӧ он потш. 2) Визув ю лӧнинті оз визувт. 3) Гудыр ваад чериыд абу. 4) Ю вылын абу вӧрын, шӧпкӧдчӧмыд гора.

34 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд зумыд кывтэчасъяслысь вежӧртассӧ.

Ваыс вомас кынмӧма. Ва вывті котӧртӧма. Ва пыр видзӧдысь. Вадор берба кодь. Ваувса кодь. Ва вундӧ сёрнитӧ.

Ставсӧ аддзӧ. Ланьтӧмӧн олӧ. Статя, мичаник ныв. Лӧсьыда, гӧгӧрвоана сёрнитӧ. Кокньыдик. Мудер, наян.

35 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис висьт. Сет ним, гиж.

1. Кутшӧм ю визувтӧ тіян сикт (кар) дорті? 2. Кыдзи артмӧма ю нимыс? 3. Ыджыд-ӧ пасьтаыс да кузьтаыс тіян сиктдорса (кардорса) юлӧн? 4. Мыйӧн нималӧ тіян сиктдорса (кардорса) юыс? 5. Кыдзи тэ шойччан ю дорын?

36 удж. Лыддьы текстсӧ да сет ним. Вуджӧд роч кыв вылӧ да лӧсьӧд юалӧмъяс.

Финн кыв туялысь Даниэль Европеус гӧгӧрвоӧдіс, мый Вычегда — йӧгра ним, вежӧртӧ «виддза вож». Мӧд финн кыв туялысь Юрьё Вихман, коді 1901—1902 воясӧ воліс Комиӧ, гижліс, мый Вычегда нимсӧ важ комияс вуджӧдӧмаӧсь Эжваӧн. «Выч» юкӧнсӧ Юрьё Вихман йитліс хант «ванжи, ванча» — «турун, эжа» да манси «вансин, вансен» — «быдмӧма, тырӧма турунӧн» кывъяскӧд. Роч профессор Б. А. Серебренников шуӧма, мый «выч» юкӧныс важ манси кывйысь, вежӧртасыс — «васӧд места». Сідзкӧ, Вычегда да Эжва нимъяслӧн вежӧртасыс ӧти — «виддза ю, видзьяс пӧлӧн визувтысь ю».

37 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.

Ваын чужис, а ваысь полӧ. Китӧм-коктӧм, а став мирсӧ кытшовтӧ — юӧр вайӧ.

Тӧдмав, кутшӧм ю йылысь мунӧ сёрниыс текстын.

Войвыв Урал шӧрсянь гырысь изъяс костӧд шор моз заводитӧ писькӧдчыны миян республикаса медыджыд ю. Кузьтаыс сылӧн 1809 километр, усьӧ Баренцев саридзӧ. Юыслысь нимсӧ новлӧ кар. Туялысьяс гижлісны, мый тайӧ кывйыс индӧ «пещера» кыв вылӧ. Нимсӧ йитлісны финн «петая» — «пожӧм» да хант «пеши» — «кӧрпи» кывъяскӧд. Нӧшта чайтлісны, мый тайӧ юыслӧн нимыс артмӧма «петшӧр» кывйысь. Но збыльвылас юыслӧн нимыс артмӧма «войтыр» нимысь. Самодийскӧй кывйын пэ, пэа — «вӧр, вӧрса» да чер, чера — «олысь».

38 удж. Ребус отсӧгӧн тӧдмав, кутшӧм войвыв ю петкӧдлӧма серпас вылын. Ӧткодяв серпасъяссӧ, пасйы юыслысь аслыспӧлӧслунсӧ.

39 удж. Гиж диктант колана кывбердъяс содталӧмӧн.

Ылыдз вожын.

Неважӧн ме бара вӧлі Ылыдз вожын. Ылыдз ю пансьӧ Из гӧра бердын да усьӧ Печораӧ. Тайӧ вель ыджыд да сӧстӧм ю. Ӧні быдӧн нин мотора пыжӧн ветлӧны, а важӧн зібъясьӧмӧн ветлісны. Визув юсӧ Ылӧдзӧн шуисны, сы вӧсна мый ылӧдз катлісны вӧравны да видз пуктыны. Ӧні Ылыдз вожын медся ... сиктыс Еремей. Ылыдз юлӧн веськыдладорыс пырӧ заповедникӧ. Сэтысь нинӧм оз позь вӧрӧдны. Шуйгаладорсӧ вичмӧдӧма ... вӧралысьяслы.

40 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Серпасав класса ёртыдкӧд плакат, бӧрйы текстысь лӧсялана кывъяс. Классын дасьтӧй плакатъясысь выставка.

Видзчысьӧй ваысь!

Матыстчӧ гожӧм. Унджыкыслӧн син водзас — саридз, берег, ю дор. Вартчӧм отсалӧ мынтӧдчыны ковтӧм сьӧктаысь, ӧткымын висьӧмысь, бурмӧдӧ сьӧлӧмкылӧмтӧ. Медся ёна йӧз радейтӧны вавывса спорт сикасъяс: мотора пыжӧн, вавывса лыжиӧн, вавывса велосипедӧн, «Водолёт» самокатӧн да бананӧн шлывъялӧм. Томджыкъяслы сьӧлӧм вылӧ воӧ сёрфинг (ва вывті пӧвйӧн катайтчӧм), виндсёрфинг (паруса пӧв вылын катайтчӧм), вейкбординг (буксовочнӧй катерӧ кутчысьӧмӧн пӧв вылын катайтчӧм). Энӧ вунӧдӧй: ва вылӧ петігӧн колӧ пасьтавны спасательнӧй жилет. Видзчысьӧй тӧдтӧминъясын да визулаинъясын купайтчӧмысь. Энӧ пырӧй вывті ылӧ. Оз позь ёна эскыны пӧльтӧм матрацъяслы. Тіянкӧд кӧ лоис неминуча, медшӧрыс — энӧ повзьӧй, пыдіа лолыштӧй, водӧй мышнад, энӧ шӧйӧвошӧй.

41 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вуджӧд текстсӧ.

Ва нимлун.

Йӧз костын ва нимлун индӧм серти абу ӧткодь видзӧдласыс. Кӧнсюрӧ шуӧны, мый ва нимлун Трӧича бӧрын лун кост мысти. А мӧдъяс шуӧны — коймӧд лунас пӧ. Ва нимлунӧ оз позь мыськасьны-пожъясьны, ветлыны пыжӧн. И вала ю дорӧ либӧ шор дорӧ лэччигӧн, колӧ пӧ гӧститӧдны васӧ — гумовттӧдзыс лэдзны ва вылас няньтор либӧ сакартор.

КОМИ МУЫН ВӦР-ВА ВИДЗӦМ. КОМИ ГИЖЫСЬЯС ВӦР-ВА ВИДЗӦМ ЙЫЛЫСЬ

КӦ ДА ЭСЬКӦ КЫВТОРЪЯС.

Кӧ да эськӧ вермӧны лоны кывторйӧн и кывйитӧдӧн. Найӧ асшӧр кывсикасъяскӧд гижсьӧны торйӧн. Ветлам кӧ вотчыны-а. Тэ кӧ радейтан чужан мутӧ, век кутан тӧждысьны сылӧн сӧстӧмлун вӧсна. Ме эськӧ висьталі ставныслы войвывса вӧр-валӧн мичлун йылысь.

42 удж. Лӧсьӧд да петкӧдчы ёртъяс водзын вӧр-ва нимсянь шыӧдчӧмӧн.

Ме гут кулан тшак, мича да тшап. Менам гӧрд рӧма еджыд чутъяса шляпаӧй тыдалӧ ылісянь. Но мыйлакӧ тшак вотысьяс пырджык нӧрӧвитӧны менӧ чужйыны либӧ талявны. Йӧз, ме кӧ ог ков тіянлы, йӧраяслы зэв колана бурдӧдчантор. Энӧ чужъялӧй да талялӧй менӧ, кольӧй вӧрпаяслы!

43 удж. Аддзы быд гажлунлы лӧсялана кадпас.

Пӧкрӧв лун йирым тӧлысь дас нёльӧд лун

Илля лун моз тӧлысь мӧд лун

Семен лун кӧч тӧлысь дас нёльӧд лун

Митрей лун вӧльгым тӧлысь витӧд лун

44 удж. Гӧгӧрвоӧд приметаяс. Мӧвпышт, кывторйӧн либӧ кывйитӧдӧн лоӧ кӧ-ыс.

1) Илля лунӧ кӧ мича, арбыд мича лоӧ. 2) Арыд кӧ лун тӧла, тулысыд лоӧ вой тӧла. 3) Пӧкрӧв субӧта кӧ кушӧн воас, и Митрей субӧтаӧдз оз лымъяв. 4) Лымйыс кӧ кок улын дзуртӧ, сывлас на. 5) Арся видз (пост) дырйи кӧ куим лун шондіа, воыд бур лоӧ. 6) Семен лун кӧ зэра, ар пом зэра. 7) Турияс кӧ ёна горзӧны — пужъялас. 8) Пелысьыс кӧ уна, тӧлыс кӧдзыд лоӧ.

45 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Со кардорса неыджыд ты. Водзті ваыс сэні вӧлі сӧстӧм, кельыдлӧз рӧма. Тыын олісны черияс, ты весьтын лэбалісны тэрыб юрсигусьяс. Челядь сэтчӧ волывлісны купайтчыны. Но орччӧн сувтӧдісны завод. Уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна, заводысь шыбласъяс веськалӧны ваӧ. Ӧні сійӧ няйт, мусир кӧра. Абу ни черияс, ни юрсигусьяс. Некод оз волы шойччыны ты дорӧ. Мый эськӧ водзӧ лоӧ?

1. Кутшӧм вӧлі кардорса тыыс? 2. Кутшӧм омӧльтор артмис йӧз киӧн? 3. Мый вӧсна лоис татшӧм неминучаыс? Гӧгӧрвоӧд вочакывтӧ серпас да текст отсӧгӧн. 4. Мый лоӧ, нинӧм кӧ оз вежсьы заводса удж котыртӧмын? 5. Мый эськӧ колӧ вӧчны, медым сӧстӧммӧдны тыысь васӧ? 6. Кыдзи сэки вежсяс тыгӧгӧрса вӧр-ваыс?

1. Мӧвпышт да висьтав:

• Эм-ӧ тіян сикт-кар дорын тшыкӧдӧм вӧр-ва? • Эм-ӧ сылӧн инним? Мый сійӧ вежӧртӧ? • Кутшӧм неминуча лоис сэні? • Кыдзи тэ чайтан, мыйла тадзи артмис?

2. Дасьты сиктса (карса) олысьяс дорӧ вӧр-ва видзӧм йылысь шыӧдчӧм. 3. Бӧрйӧй медся бур шыӧдчӧмсӧ да ыстӧй сиктса (карса) веськӧдлысьлы.

46 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

1) Ме кӧ вӧлі вӧр-ва дӧзьӧритан министерствоса веськӧдлысьӧн, сэки эськӧ ... . 2) Ме кӧ вӧлі вӧралысьӧн, сэки эськӧ ... . 3) Ме кӧ вӧлі чери видзӧм-кыйӧм вӧсна кывкутысь инспекторӧн, сэки эськӧ ... . 4) Ме кӧ вӧлі Вӧрсаӧн, сэки эськӧ ... . 5) Ме кӧ вӧлі Пера-багатырӧн, сэки эськӧ ... . 6) Ме кӧ вӧлі «Гринпис» котырын, сэки эськӧ... .

Юалана да йитӧса нимвежтасъяс.

Коді вермас висьтавны, мый поводдяыскӧд лоӧма? Энӧ кералӧй пожӧма яг, коді быдмӧма нэмъяс чӧж! Кутшӧм мича зэрӧн мыссьӧм рас! Мыйта озырлуныс коми пармаын! Кымын вӧр-ва видзанін Коми Республикаын?

Гӧгӧрвоӧдтӧм нимвежтасъяс.

Кодкӧ висьталіс, мый шондӧдас. Вӧчин-ӧ тэ талун кутшӧмкӧ буртор? Кодсюрӧ эскӧны быдмӧгъяслӧн бурдӧдчан вынӧ. «Югыд ва» вужвойтыр парк йылысь мыйсюрӧ тӧдмалім география урок вылын. Некымын лун ми идралім школадорса парк.

47 удж. Содты текстӧ лӧсялана нимвежтасъяс да кывйитӧдъяс. Инды налысь сикассӧ.

Вок пыдди.

Зэра арыс быттьӧкӧ казяліс, мый вунӧдіс прӧщайтчыны жар гожӧмыскӧд. Кодкӧ быттьӧ вештіс кымӧръяссӧ. Лунтыръясӧн кутіс дзирдавны шонді. Ӧти татшӧм асылӧ ми, челядь, ветлім ягӧ пувла. Друг кутісны кывны нора кливксан шыяс. — Юсьяс лэбӧны, — ышловзис Веня ёртӧй. — Некымын лун мысти лымъялас. Пӧльӧй шулывлӧ, мый юсьяс бордъяс выланыс вайӧны тӧв. — Юсьяс лэбисны уліті. Кутшӧм мича, лым еджыд лэбачьяс! Но мый тайӧ? Кельӧб помын лэбис кутшӧмкӧ сьӧдруд ичӧтджык пӧтка.

48 удж. Серпас серти тӧдмав Серафим Алексеевич Поповлӧн «Кыдз пулы морӧс вылас» кывбурлысь темасӧ.

49 удж. Лыддьы, гӧгӧрво кывбурсӧ да висьт юкӧнсӧ. Аддзы наысь нимвежтасъяс, тӧдмав сикассӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Кыдз пулы морӧс вылас.

Кыдз пулы морӧс вылас Вӧчӧма кодкӧ пас: Пурт либӧ ӧжын йылӧн Кольӧма кырымпас.

Бурдӧма пулӧн дойыс, Важӧн нин сійӧ кос. Вежӧдысь чалльӧн лои Мыччысьӧм сэтысь рос.

Уна на морт нэм олас Юсайса кыддза рас... Мыйла нӧ ми огӧ полӧй, Му вылас кодыр олам, Колявны мисьтӧм пас?

Чукыль сайын вӧлі кузь да векни ты. Сы гӧгӧр быдмис вӧр. Кодлыкӧ юрас воӧма «сюсь» мӧвп: вӧчны татчӧ видз. Вайисны вына техника, кералісны пуяссӧ, шыльӧдісны пӧрӧдӧминсӧ. А коз-пожӧмсӧ, кыдз-пипусӧ тракторӧн йӧткалісны-дзебисны орчча неыджыд тыӧ. Но вӧр-ватӧ он ылӧдлы. Быдмас ӧмӧй турун кос сёй вылын! Увтасінас жӧ муыс вывті небыд. Гожся медся жар луннас трактор сибдӧ. Ставсӧ жугӧдісны, а тӧлкыс сідзи эз и ло. Ӧні тані коктӧ позьӧ чегны: то морӧсӧдз кӧлея, то джуджыд мыльк. Лёкинын ыджыдалӧны бадь, пипу, ловпу, сэтӧр да нинӧмысь повтӧм лежнӧг.

1. Кутшӧм морт дойдіс кыдзсӧ? Кыдзи чайтан, позьӧ-ӧ тадзи вӧчны? 2. А тэ дойдалан пуяссӧ? 3. Мыйла висьт юкӧнын «сюсь» кывсӧ босьтӧма кавычкаясӧ? Кутшӧм кывйӧн позьӧ вежны сійӧс текстын? 4. Кутшӧм ним позьӧ сетны висьт юкӧныслы? 5. Мыйӧн ӧткодьӧсь кывбурыс да висьт юкӧныс? 6. Мыйӧн вермӧ отсавны вӧр-ваыслы морт? 7. Кыдзи тэ видзан вӧр-васӧ?

Бӧрйы лӧсялана серпас (фото) кывбур либӧ текст дорӧ. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

50 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ, гӧгӧрвоӧд найӧс. Бӧрйы 49-ӧд уджса висьт юкӧн да кывбур дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.

1) Заводитны бурӧн, а помавны дурӧн. 2) Кор отсавны кӧсйӧны, оз юасьны. 3) Бур заводитӧм — удж джын. 4) Он кӧ уджав, он и сёй. 5) Век ов да век велӧдчы. 6) Мый кӧдзан, сійӧс и вундан.

Дасьты «Вӧр-ва видзӧм» тема вылӧ 10—12 кывъя юржуглан (кроссворд). Вӧзйы тӧдмавны ёртъясыдлы.

51 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст сертиыс.

Экология — греческӧй кыв, вежӧртӧ «ас керка, асгӧгӧрса овмӧс». Быдӧн гӧгӧрвоӧ, мый ас оланін колӧ видзны сӧстӧма, дзоньтавны-бурмӧдны сійӧс. Кодсюрӧ нӧшта и мичмӧдӧны олан керкасӧ, йӧрсӧ. Дерт, тадзи жӧ велӧдӧны овны и челядьсӧ. Но та кындзи, колӧ видзны-дӧзьӧритны вӧр-васӧ, сынӧдсӧ. Ӧд сӧстӧм оланіныс, сынӧдыс, вӧр-ваыс топыда йитчӧма мортлӧн дзоньвидзалункӧд. Тшӧкыда овлӧ, мый йӧз асьныс тшыкӧдӧны вӧр-васӧ. Уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна юясӧ, саридзьясӧ киссьӧ мусир. Тшӧкыда ковтӧг кералӧны вӧр. Быдсикас шыбласъяс пежалӧны сынӧдсӧ, мусӧ, васӧ. Кусӧдтӧм бипуръясысь заводитчӧны ыджыд пӧжаръяс. Вошӧны гежӧд быдмӧгъяс да пемӧсъяс. Сӧмын экология наука тӧдӧм да пыдди пуктӧм отсалас бырӧдны лёкторъяс, бурдӧдны мувывса дойяс. Та вылӧ колӧны ас му радейтысь, мывкыд да киподтуя йӧз.

Тӧдмав, мый велӧдӧ экология наука. Висьтав ас кывйӧн.

ӦТВЫВТАН НИМВЕЖТАСЪЯС.

Быд морт радейтӧ чужанінсӧ. — Каждый человек любит Родину. Быдӧн радейтӧ чужанінсӧ. — Каждый любит Родину.

Парма-вӧр, ю-тыяс — ставыс тайӧ миян озырлун. Став йӧзлы колӧ тӧждысьны чужан вӧр-ва вӧсна. Ставныслы колӧ дӧзьӧритны Гӧрд небӧгӧ пыртӧм быдмӧгъяс. — Всем нужно охранять растения, занесённые в Красную книгу.

Мукӧд йӧзыс оз мӧвпавны вӧр-ва видзӧм йылысь. В. Чисталёв, И. Коданёв, С. Раевский да мукӧд гижисны коми вӧр-ва йылысь.

52 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Аддзы да вуджӧд роч кыв вылӧ ӧтвывтан нимвежтаса сёрникузяяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Миян вӧр.

Вӧр сетӧ стрӧитчӧм да быд коланторсӧ вӧчӧм вылӧ пу. Сійӧ нӧшта видзӧ ставныслысь дзоньвидзалун. Быдӧн тӧдӧ, мый вӧр сӧстӧммӧдӧ сынӧдсӧ. Вӧрыс мича вогӧгӧрся став кадӧ: и тӧвся лунъясӧ, и веж тулысын, и жар гожӧмын. Но торйӧн нин мича вӧрыс арын. Быд мортлы воӧны сьӧлӧм вылас зарни коръяс, сӧдз енэж, тшак-вотӧс кӧра сынӧд. Вӧр — миян озырлун. Сӧмын мукӧд йӧзыс оз видзны-дӧзьӧритны сійӧс. Ёртъяс, ставнымлы колӧ гӧгӧрвоны, вӧр — ыджыд да дона колантор.

1. Мый тэ тӧдмалін вӧр йылысь? 2. Мыйла колӧ видзны вӧр? 3. Кыдзи тэ верман дӧзьӧритны вӧрсӧ?

53 удж. Лӧсьӧд да гиж 4—5 сёрникузя ӧтвывтан нимвежтасъясӧн.

54 удж. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ.

Быд бурыс эм, быдлаӧ киыс сибалӧ, став дышсӧ лэдзис, ставыс тышкӧн-мышкӧн лои.

ВӦРЫН, Ю-ТЫ ДОРЫН

55 удж. Уськӧд тӧд вылад соссяна кадакывъяс артмӧм. Комиӧд кывтэчасъяссӧ. Содты 3—4 кывтэчас.

56 удж. 55-ӧд удж отсӧгӧн лӧсьӧд да гиж, кыдзи тэ дӧзьӧритан вӧр-ва.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Сёрнит ёртыдкӧд.

1) Мый вежӧртӧ экология кыв? 2) Мыйӧ велӧдӧ экология наука? 3) Кодлы колӧ дӧзьӧритны вӧр-васӧ? 4) Мый овлӧ мортлысь уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна? 5) Кыдзи тэ видзан вӧр-васӧ? 6) Мый вӧзъян ёртъясыдлы?

Дасьты «Вӧр-ва» тема вылӧ 10 юалӧма тест. Быд юалӧм дорӧ лӧсьӧд 3—4 вочакыв, медым ӧти на пиысь вӧлі лӧсялана.

Коми Республикаын медыджыд ю — тайӧ Печора.

57 удж. Вежсьы ёртыдкӧд гортын дасьтӧм тестӧн. Прӧверитӧй ӧта-мӧдныдлысь уджтӧ, донъялӧй.

Комиӧд плакатъяс вылысь гижӧдъяс. Вӧзйы ас нимъяс. Дасьты ёртъясыдкӧд вӧр-ва дӧзьӧритӧм йылысь плакат. Классын (ас велӧдчанінын) лӧсьӧдӧй выставка.

58 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Содтав кадакывъясӧ колана суффиксъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Мый лоас водзӧ?

То куш му дырйи вӧрыс, ваыс кынмас, То войтва виялӧ, кор коскӧдзыд нин лымъя. То тулыс нюжалӧ да гожӧм шӧрӧдз кыссьӧ, А гожӧм бӧрын шляча зэрӧн мыссьӧ.

Ӧд енэжным нин косяссьӧма, розя, А сынӧдтӧгыд овнытӧ мӧй позьӧ? Вӧр-ваыс оз нин лолав аслас лолӧн. И морт нэм чинӧ, слабмӧ рӧд и олӧм.

И палявнысӧ некыдзи ог кӧсйӧ, И бур олӧмсӧ челядьлы ог вӧзйӧ. Став ловъя ловсӧ вайӧдім нин пикӧдз. Ми вежӧрсялам коркӧ? Йӧймам дзикӧдз?

Ӧд Му шарыслӧн талун лолыс пӧдӧ, Мый лоас водзӧ, сӧмын Енмыс тӧдӧ.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс? 2. Тэ думысь, мый лоас водзӧ?

59 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

Арся луныд кӧч бӧж кузя. Арын кӧ узян — тӧлын шогӧ усян.

Тӧдмалӧй, кыдзи дасьтыны да нуӧдны социальнӧй проект. Дасьтӧй да нуӧдӧй сійӧс.

1. «Сӧстӧм шойччанін». 2. «Сӧдз ю». 3. «Веж улича». 4. «Школалы дзоридз». 5. «Лэбачьяслы сёянін». 6. «Ичӧтъяслы ворсанін».

Корсь роч либӧ мукӧд кывъя литератураысь вӧр-ва йылысь кывбуръяс. Орччӧд найӧс коми гижысьяслӧн кывбуръяскӧд.

Пример вылӧ:

М. Лермонтовлӧн «На севере диком» да В. Чисталёвлӧн «Ниа» кывбуръяс.

Джуджыд изъя слуда йылын Быдмис ыджыд ниа пу... Йылыс кымӧр пӧвстын, вылын, Вужйыс — корсис пыдысь му.

Вӧлі тыдалӧ зэв ылӧ Сылӧн ёсьмӧм туган йыв, Юрсӧ кыпӧдӧма вылӧ, Быд пу вылын вӧлі вев.

1. Мыйӧн ӧткодьӧсь тайӧ кывбуръясыс? 2. Мыйӧн найӧ торъялӧны? 3. Кутшӧм серпасъяс сувтісны син водзад кывбуръяс лыддьӧм бӧрын? 4. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧмъяс чужтӧны кывбуръясыс?

60 удж. Лыддьы да комиӧд висьтсӧ.

Кутшӧм лёктор вӧчисны йӧзыс пелысьлы?

61 удж. Лыддьы да вуджӧд приметаяссӧ. Висьтав, мый йылысь найӧ юӧртӧны.

Вӧрын уна пелысь — зэра арлӧн пас. Аръявыв нин выльысь петісны тшакъяс — дыр на оз усь лым. Лунвылӧ лэбачьяс мӧдӧдчисны выліті — шоныд тӧв лоӧ, уліті — кӧдзыд. Уна вотӧс вӧрын — кӧдзыд тӧв водзын. Турияс лэбӧны ньӧжйӧ, чуксасигмоз — мича ар туналӧны.

Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Энӧ лыйлӧй еджыд юсьясӧс, Рудов уткаясӧс, эн! Дзодзӧгъясӧс энӧ уськӧдӧй, Виӧмысь мед видзас Ен!

Энӧ лыйсьӧй югыд вӧр-ваын, Энӧ торкӧй асъя ун. Медым сэсся воас бӧрвылас Югыд шондіа на лун.

Лэбач шыыс мунас лунвылӧ, Нуас миянсянь привет. Тулысӧдзыс сэсся вунлывлас, И бӧр воас татчӧ мед.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс? 2. Мыйӧ сійӧ велӧдӧ? 3. Кутшӧм ним позьӧ сетны кывбурыслы? 4. Кутшӧм тэнад видзӧдласыд кывбурын кыпӧдӧм мытшӧд вылӧ?

Тӧдмав, нӧшта кутшӧм художествоа гижӧдъясын кыпӧдсьӧ вӧр-ва дӧзьӧритӧм тема.

МОРТЛӦН ДЗОНЬВИДЗАЛУН

62 удж. Лыддьы текстсӧ, сет ним да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Вина юӧм вайӧ мортлы зэв ыджыд шог. Учёнӧйяс лыддьӧны, мый весиг сурын эм алкоголь. Сурӧ да винаӧ мортлӧн вир-яйыс зэв ӧдйӧ велалӧ. Юысь мортлӧн пыкталӧ чужӧмыс, тіралӧ ки-кокыс. Сур вӧтлӧ морт организмысь В1 витамин. Юысь мортлӧн тшӧкыда висьӧ сьӧлӧмыс, мускыс, слабмӧ вежӧрыс, паметьыс, торксьӧны вей клеткаясыс. Сійӧ ӧдйӧ скӧрмӧ, пырӧдчӧ венӧ, вермӧ вӧчны уна лёктор.

1. Кутшӧм лёктор виччысьӧ юысь мортӧс? 2. Кыті висьӧ татшӧм мортлӧн?

63 удж. Аддзы шусьӧгъяслысь да кывйӧзъяслысь помсӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс.

Сурыд эбӧстӧ ньылалӧ. Код морт и ю вомӧн воськовтас. Вомад оз кисьтны, он кӧ ю. Юӧмнад керкаыд оз кыпты. Тагъя сур дурмӧдӧ юр. Коді юӧ вина, сылӧн доныс чинӧ. Винатӧ он помав, морттӧ винаыд помалас.

Вӧдитчы Фёдор Васильевич Плесовскийлӧн «Коми шусьӧгъяс да кывйӧзъяс» небӧгӧн.

Корсь роч кывйысь лӧсялана шусьӧгъяс да кывйӧзъяс.

64 удж. Комиӧд шусьӧгсӧ.

ЛЫДА КЫВБӦРЪЯС.

Лыда кывбӧръяс сулалӧны эмакывъяс, лыдакывъяс, нимвежтасъяс бӧрын. Сёрникузяын оз лоны торъя юкӧдӧн, стӧчмӧдӧны асшӧр кывсикасъяссӧ.

Пример вылӧ:

дас гӧгӧр морт

вит кымын час

нёль пӧв унджык

кык пельӧ юкис

сы мында тӧдӧ

чуман тыр вотіс

65 удж. Лыддьы текстсӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ. Аддзы лыда кывбӧра сёрникузяяссӧ. Вочавидз текст помын юалӧм вылӧ.

Медводдза папирос Россияӧ веськаліс XVІІ-ӧд нэмын. Табак тшынын куим сюрс сайӧ лёк яд. Медлёк ядыс — сир (смола). Сійӧ пуксьӧ мортлы тыас, бронхъясас. Сэки мортсӧ зэв ёна кызӧдӧ. Мӧд лёк яд — никотин, сійӧ пырӧ наркотикъяс лыдӧ. Кор никотин веськалӧ морт пытшкӧ, мортыслӧн дурмӧ юр вежӧрыс. Табакын эм и коймӧд яд — кольмӧдысь (токсическӧй) газъяс. Тайӧ лёк газъясыс чинтӧны вирысь гемоглобин. Мортыс сэки слабмӧ, лёка велӧдчӧ, вунӧдчӧ. Куритчысь морт ӧдйӧ скӧрмӧ, мудзӧ уджысь, сьӧкыда ветлӧ-котралӧ, пӧдӧ, кык пӧв ӧдйӧджык тырӧ сылӧн лолыс. Куритчӧм дженьдӧдӧ мортлысь олӧмсӧ. Куритчысь мортлӧн оз сӧвмыны мускулъяс, вошӧ аппетит, вижӧдӧны да гылалӧны пиньясыс. Сы мында лёктор вайӧ куритчӧм! Колӧ-ӧ тайӧ мортлы?

66 удж. Видзӧдлы серпассӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ кывтэчасъяс отсӧгӧн.

1. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм лёкторйӧ велалӧма зонкаыс? 2. Мыйла тэ тадзи чайтан? 3. Кутшӧмӧн сійӧ лоӧ, ӧтдортчас кӧ тайӧ лёкторсьыс?

• Лёк дука юрсиа. • Чукырӧсь вом дора. • Чӧскыдтӧм лов шыа. • Виж пиньяса да чуньяса. • Гӧрдӧдӧм синма. • Слаб сьӧлӧма. • Дзӧрысь киа. • Тыясын тшын. • Дугдывтӧг кызӧ. • Омӧля ветлӧ вирыс.

67 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ. Тэч найӧс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Артмӧм текстыслы сет ним.

68 удж. Мӧвпышт да висьтав, мый йылысь юӧртӧ тайӧ плакатыс.

Серпасав плакат. Сет ним.

Шуам, «Ми куритчӧмлы паныд!», «Куритчӧм — тайӧ лёктор!», «Тэныд тайӧ колӧ?».

Дасьтысь гӧгӧрвоӧдны уджтӧ:

1. Мый серпасалӧма тэнад плакат вылын? 2. Мыйысь коран видзчысьны йӧзӧс? 3. Мый тэ вӧзъян ёртъясыдлы? 4. Мый сиан налы?

69 удж. Лыддьы, вуджӧд да тэч текстсӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Морт да наркотикъяс.

А) Дурмӧдчанторйысь мортлӧн дугдӧны уджавны мус, вӧрк, юр вем. Сӧнын артмӧны тромбъяс, лёкмӧ вирыс. Вермӧ сувтны сьӧлӧмыс. Наркоманъяс олӧны зэв этша. Б) Став наркотикыс — яд. Найӧ дурмӧдӧны мортлысь вежӧрсӧ. Татшӧм йӧзыслӧн вежсьӧ оланногыс, вошӧ морттуйыс, олан нырвизьыс. В) Мортыслы колӧ аслыс гӧгӧрвоны да ас кадӧ бурдӧдчыны-мынтӧдчыны тайӧ лёкторсьыс. Сэки сійӧ, дерт, вермас нюжӧдны олан нэмсӧ. Г) Наркотик дорӧ мортыс ӧдйӧ велалӧ. Сылы быд пӧрйӧ колӧ пыр унджык дурмӧдчантор. Медым судзӧдны сійӧс, гортсьыс нуӧ медбӧръясӧ либӧ гусясьӧ да вузалӧ наркотик ньӧбӧм могысь. Наркоман яндысьтӧг ылӧдлӧ весиг медматысса йӧзсӧ, оз вӧч кӧсйысьӧмторсӧ.

1. Кутшӧм лёктор вайӧны наркотикъяс? 2. Кыдзи вежсьӧ дурмӧдчанторйӧн вӧдитчысь мортлӧн оласногыс?

Ёртыдкӧд дасьты серпас да лӧсьӧд наркотиклы паныд листовка.

70 удж. Видзӧдлы серпассӧ да лӧсьӧд ёрта сёрни витаминъяс йылысь.

Бӧрйы витамин либӧ минерал. Дасьты сы йылысь юӧр сетӧм план серти. Лӧсьӧд презентация да дорйысь ёртъяс водзын.

«Витаминъяс да минералъяс мортлӧн олӧмын» проект.

Проектлӧн юкӧнъяс:

1 лист бок — Титульнӧй (велӧдчанін; проект ним; позьӧ серпас; вӧчысьлӧн ним да ов, класс; ин, во).

2 лист бок — Витаминлӧн либӧ минераллӧн коланлун йылысь висьт:

А) Мый йылысь проектыс? Б) Мыйла витаминыс (минералыс) колӧ мортлы (бурдӧдӧ, ёнмӧдӧ, отсалӧ, содтӧ, ...)? В) Кӧні сійӧ эм (сёянын, юанын, быдмӧгъясын да с.в.)? Г) Мый лоӧ, сійӧ кӧ оз тырмы вир-яйын? Д) Ёртъяслы вӧзйӧм (юӧй, сёйӧй, видзӧй, ёнмӧдӧй, ...). 3 лист бок — Серпасъяс (кутшӧм вӧлӧгаын, препаратъясын эм тайӧ витаминыс либӧ минералыс). 4 лист бок — «Дзоньвидзалун» тема вылӧ лӧсьӧдӧм юржуглан(ъяс) (кроссворд, ребус, нӧдкывъяс). 5 лист бок — Ӧшмӧс (автор; небӧг ним; ин, во).

«Витаминъяс да минералъяс мортлӧн олӧмын» проект дорӧ пример:

Уджсӧ вӧчисны Коми национальнӧй гимназияысь 7-ӧд класса велӧдчысьяс Рудакова Анастасия да Лоскутов Александр

• D витамин — зэв колана вир-яйын. Тайӧ витамин колӧ мортлы, медым лыяс лоисны крепыдӧсь. Ичӧт челядьлы D витамин колӧ, медым найӧ эз висьны рахитӧн.
• Кор D витамин оз тырмы вир-яйын, морт висьӧ, лёка узьӧ, усьӧны пиньяс, яй чиг лоӧ омӧль. Сёянторъяс, кӧні эм тайӧ витаминыс, колӧ зэв уна сёйны тӧлын.
• Морт босьтӧ D витамин шонді пыр. Колӧ унджык гуляйтны ывлаын, бура сёйны да юны витаминъяс!

Сійӧ эм йӧла сёянторъясын, чери госын, пӧкйын, тшакын, петшӧрын. D витамин сёян колӧ зэв уна сёйны тӧлын.

71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво, кыдзи дасьтыны картупеля тшак.

Мыськалӧй да весавтӧг пуӧй куим картупель, сэсся кульӧй да вундалӧй. Рудзӧдӧм сола тшак пиас вундалӧй ичӧтик лук джын. Ставсӧ гудралӧй кӧнтусь выйӧн. Позьӧ содтыны пув да град выв турун.

72 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ текстсӧ. Сет ним.

Кӧсъян кӧ лоны дзоньвидзаӧн — сёй град выв пуктас свежӧйнас, наын уна витамин. Лук, чеснӧк, укроп, сельдерей да вотӧсъяслӧн сок бурмӧдӧны сёянлысь кӧрсӧ да содтӧны витаминъяс. Тшӧкыдджыка колӧ сёйны фруктъясысь да вотӧсъясысь юмовторъяс. Медым вӧлі этшаджык калорий, пуӧй кисельяс, вӧчӧй юмйӧла сорасъяс. Пуӧй шомкорйысь, петшӧрысь шыд. Юӧй душник турунысь, сэтӧр корйысь чайяс. Найӧ чӧскыд кӧраӧсь, бура веськӧдӧны горштӧ. Туялысьяс тшӧктӧны сёйны фолиевӧй кислотаа сёян. Сійӧ эм веж анькытшын, фасольын, салатын, кӧчанын, лук турунын, морковын, гречаын да зӧрйын, мускын, сырын, чери пӧкйын да чипан кольк вижын.

73 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Тӧдмав, кутшӧм град выв пуктас йылысь висьтавсьӧ текстын.

Медколана град выв пуктас.

Картупельын уна С витамин. 400 грамм пуӧм картупель сетас мортлы аскорбинка да калий суткися пай. Том картупельын эм белок, жиръяс, магний, кальций, цинк, кӧрт, витаминъяс, каротин. Картупельлӧн крахмалыс зэв бура отсалӧ сёян изӧмлы, чинтӧ холестерин. Сьӧкта бӧрся видзӧдысьяс чайтӧны, мый картупельын уна калорий. Но тайӧ абу сідз. 100 грамм весалӧм пуӧм картупельын 75 калорий, а корнас пуӧм картупельын — сӧмын 60. Медся колана печенча, пӧжӧм, грильын жаритӧм да ру вылын пуӧм картупель. Бурджык том картупель пуны корнас, сы вӧсна мый сэні уна коланатор. А томӧн картупель лыддьыссьӧ вӧльгым тӧлысьӧдз. Картупель сетӧ оз сӧмын кынӧмпӧт, но и бурдӧдӧ. Ставлы тӧдса картупель руа ингаляцияяс. Корнас картупель колӧ сёйны вӧрк висигӧн. Юр висигӧн плешкӧ пуктӧны вӧсньыда чӧлалӧм картупель да гартыштӧны бинтӧн орӧсь доймӧминъяс. Кызігӧн да прӧстуда дырйи вӧчӧны картупельысь шонтысянтор: корнас пуӧм картупель нырӧны, гартыштӧны марляӧ да пуктӧны морӧс вылӧ.

74 удж. 73-ӧд удж отсӧгӧн лӧсьӧд схема картупельлӧн коланлун йылысь. Дасьтысь висьтасьны схема серти.

Лӧсьӧд схема град выв пуктас йылысь ас бӧрйӧм серти. Дасьтысь сы серти висьтавны.

75 удж. Лыддьы текстсӧ да дасьты юӧр бурдӧдчан вотӧс либӧ турун йылысь ас бӧрйӧм серти.

Бурдӧдчы чӧдйӧн.

Чӧд абу сӧмын чӧскыд, но и бурдӧдчан вотӧс. Тӧлысь чӧж кӧ быд лун сёйны стӧкан джын свежӧй чӧд, позьӧ чинтыны ковтӧм сьӧкта. Син бурдӧдӧм могысь зэв бур юны чӧд корйысь чай. Быдӧн окотапырысь чӧсмасяс чӧдъя варенньӧӧн, пирӧгӧн, лязйӧн. Чӧдсӧ позьӧ кынтыны либӧ косьтыны, медым бурдӧдчыны тӧвнас. Чӧдъя ва вӧчӧны тадзи: 4 ичӧт пань кос чӧдйӧ кисьтӧй кык стӧкан пуан ва да сулӧдӧй 5 час. Мылӧд висьӧм бурдӧдігӧн юӧй чӧдъя васӧ луннас витысь.

76 удж. Лыддьы текстсӧ, содты лӧсялана суффиксъяс. Гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ.

Ёнмӧд дзоньвидзалунтӧ!

Быд ныв-зон кӧсйӧ лоны повтӧмӧн да вынаӧн. Но медым лоны татшӧмнас, колӧ видзны дзоньвидзалунтӧ. Колӧ мыссьыны кӧдзыд ваӧн. Ваӧн киськасьны заводитӧны 30 градусӧдз шоналӧм ваӧн, вочасӧн чинтӧны 15 градусӧдз. Позьӧ купайтчыны кӧдзыд ваын. Вартчигӧн став вир-яйыд вӧрӧ. Позьӧ зырасьны ваӧн кӧтӧдӧм ки чышкӧдӧн. Унаӧн закаляйтчӧны кӧдзыд сынӧдӧн. Сэк колӧ пӧрччыны вылыс паськӧм, медым вир-яйыд велалас кӧдзыд дінас. Колӧ гуляйтны кӧдзыд поводдя дырйи ывлаын, узьны восьса форточкаӧн.

1. Кыдзи позьӧ ёнмӧдны дзоньвидзалун? 2. Кыдзи тэ ёнмӧдан ассьыд дзоньвидзалунтӧ?

77 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрвоӧд сылысь нимсӧ. Инды темасӧ да шӧр мӧвпсӧ.

И синъясыд шуасны тіянлы аттьӧ.

Некымын час чӧж кӧ тэ пилитан пес, сэк мудзасны киыд, коскыд. Ылӧдз кӧ котӧртан, мудзас кокыд. А кыдз нӧ шойччывтӧг быдса лун уджалӧны синъяс? Кодсюрӧ оз видзны ассьыныс синнысӧ: лыддьысьӧны водсӧн, пемыдын. Некымын час чӧж видзӧдӧны телевизор. Колӧ, медым урок вӧчигӧн пызанвывса лампалӧн югыдыс усис шуйгавывсянь. Энӧ вунӧдӧй прӧверитны, колана ылнаын-ӧ синсяньыд небӧгыс. Вӧчӧй тадзи: пуктӧй гырддзатӧ пызан вылӧ, чунь йывнад инмӧдчӧй кӧсичаад. Та ылнаын колӧ кутны небӧгсӧ. Энӧ лыддьысьӧй омӧль биӧн, водсӧн. И синъясыд шуасны тіянлы аттьӧ.

78 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Сет ним. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.

Наркотикъяскӧд тыш мунӧ став мир пасьтала. Тайӧ дурмӧдчанторйыс — зэв ыджыд мытшӧд. Сійӧ босьтӧ аслас крепыд кабырӧ миянлысь тӧдсаясӧс, рӧдвужӧс, а бӧрсӧ найӧс сэтысь он перйы. Тэ кӧ казялін, мый ёртыдлӧн тшӧкыда вежсьӧ аскылӧмыс, сійӧ быдторйысь ӧдйӧ скӧрмӧ, оз сёй, пыр кӧсйӧ узьны, сылы нинӧм оз ков, лоӧ веськодьӧн вӧвлӧм ворсӧмъяс, хобби дорӧ, заводитіс ылӧдчыны-гусясьны, керкаын кылӧ кутшӧмкӧ лёк дук, киын эмӧсь укол туйяс, эн виччысь, шыӧдчы психолог дорӧ. Сёрнит ёртыдкӧд зумыда, стрӧга, но эн горзы. Эн ӧтдортчы ёртсьыд, ставсӧ позяс венны сӧмын ӧтвылысь. Республикаын быд во нуӧдӧны «Скажи, где торгуют смертью» акция. И унаӧн звӧнитчӧны да висьтасьӧны. Тэ кӧ казялін тайӧ лёкторсӧ, висьтав верстьӧяслы. Ӧтвылысь звӧнитӧй телефон пыр.

КОМИ ПРЕДАНИЕЯС

79 удж. Мӧвпышт да висьтав, сетӧм І колян када кадакывъяссьыс ставсӧ-ӧ позьӧ сувтӧдны ІІ колян када формаӧ. Гиж кадакывъяссӧ мӧд колян кадын. Бӧрйы 4—5 кыв да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

80 удж. Серпасав кывъясӧн преданиеясса геройяссӧ план серти.

1. Геройяслӧн ортсы. 2. Геройяслӧн паськӧм. 3. Чужӧм мыччӧдлӧм да мыгӧр кутанног серти этшыс. 4. Геройяс вылӧ аслад видзӧдласыд.

81 удж. Сёрникузяясӧ содтав преданиеясса геройяслысь нимъяссӧ. Гиж сетӧм сёрникузяяссӧ ІІ колян када кадакывъяс пыртӧмӧн.

1. ... кыйсис Емва вожын. 2. ...-багатыр чужис Лупья ю дорын. 3. Скӧр ... полісны Изьва вожын олысьяс. 4. ... вӧлі мудер тӧдысьӧн. 5. ... чепӧн потшліс Эжва ю да корліс пыжаяслысь вот. 6. ... атаманӧс лёк йӧзысь видзис уна рӧма вӧньыс. 7. Вынйӧра ... отсасис Маджа сиктса став олысьыслы.

82 удж. Корсь юӧр Тювӧ йылысь. Дасьты план, план серти лӧсьӧд неыджыд висьт. Висьтӧ пырт ІІ колян када кадакывъяс. Вӧдитчы «Мифология коми» небӧгӧн либӧ Д. Г. Костылевӧн, В. Э. Шараповӧн, О. И. Уляшевӧн дасьтӧм тайӧ небӧгыслӧн Ӧтуввезйысь (Интернетысь) электроннӧй версияӧн.

83 удж. Комиӧд преданиесӧ. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ. Кадакывъяссӧ гиж ІІ колян кадын.

Пера-богатырь.

Паличӧн кыскысьӧм.

Кык ворсысь пуксьӧны воча, мыджсьӧны кокнаныс, кутчысьӧны паличӧ шӧрӧдыс да заводитӧны кыскыны паличсӧ быдӧн асланьыс. Коді кыскас паличсӧ ворсысьыскӧд асланьыс, сійӧ лоӧ вермысьӧн да кутас лыддьысьны багатырӧн.

84 удж. Серпас отсӧгӧн вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мыйла геройсӧ шуӧмаӧсь Яг Мортӧн? 2. Кутшӧм вӧвлӧмтор йылысь гижӧма Михаил Николаевич Лебедев «Яг Морт» преданиесӧ?

85 удж. Лыддьы да гӧгӧрво преданиеысь юкӧнсӧ, вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны.

Яг Морт. (Преданиеысь юкӧнъяс.)

Уна тӧдліс коми войтыр Шудтӧм лун да гажтӧм кад. Коркӧ важӧн сылы вӧлі Парма шӧрын веськыд мат.

Ветліс сэні, пашкыр ош моз, Гундыр сяма гӧна морт. Гашкӧ, вакуль пӧвстысь петысь, Гашкӧ, вӧрсаяслӧн ёрт.

Туша сылӧн вӧлі ыджыд — Быттьӧ увтӧм пожӧм пу. Паськӧм пыдди сійӧ новліс Куим вуртӧм йӧра ку.

Вой шӧр войын быдтор аддзис Сылӧн мисьтӧм гӧрдов син. Кӧнкӧ шуштӧм, пемыд вӧрын Вӧлі сылӧн оланін.

Мукӧддырйи ӧти киӧн Сійӧ шыбитліс кыз кер. Татшӧм вӧлі Яг Морт нима Вӧрса гундыр нисьӧ звер.

Йӧзыс садьтӧг сыысь поліс, Дзоргис гӧгӧр лун и вой: Оз-ӧ кыськӧ пуяс костысь Мыччысь сылӧн гӧна сой?..

Изьва дорын, Кыпыд сиктын, Оліс сэки пӧрысь пӧль. Бура сёйис, бура юис, Эз вӧв озыр, эз вӧв гӧль.

Сылӧн вӧлі шань да мича Райда нима ӧтка ныв. Регыд сылы удал зонкӧд Воис чунькытшасян лун.

Свадьба лунлы паныд Райда Муніс вотны чӧскыд оз. Сьӧрсьыс босьтіс вугъя чуман — Вотанторлы ичӧт доз.

Вӧрсьыс петіс ыджыд шыӧн, Быттьӧ тӧв ныр, гӧна морт, Ош кодь мисьтӧм, гашкӧ, збыльысь Вӧрса мутияслӧн ёрт.

Ош моз равӧстіс лёк гундыр. Уси Райда сы ни садь, Кыдзи кералігӧн усьӧ Небыд коръя вӧсни бадь.

Матігӧгӧрса том йӧзӧс Туган чукӧртіс дзик пыр... Муӧ водалісны зонъяс. Гӧгӧр лои шы ни тӧв.

Вӧрсьыс мыччысис лёк гундыр, Вылас куим йӧра ку. Аслас туйӧд сійӧ муніс, Киас нинӧмтор эз ну.

Рытӧдз косясисны найӧ. Воис шонді лэччандор. Веськыд бугыляс Яг Мортлы Пырис ёсьтӧм кыдз пу зор.

Эбӧс быри, эбӧс абу. Кокыс водзӧ эз нин ну. Коръяс костӧ сійӧ усис, Быттьӧ ыджыд пожӧм пу.

Сюри зонлы мича Райда. Яг Морт сійӧс эз на сёй. Вевта гуын сійӧ оліс Сизим лун да сизим вой.

Предание юкӧнысь корсь сетӧм кывъяслы синонимъяс.

1. Кодъяс шӧр геройясыс М. Н. Лебедевлӧн «Яг Морт» преданиеын? 2. Кутшӧмӧн Михаил Николаевич Лебедев петкӧдлӧма Яг Мортӧс? Кодкӧд сійӧс орччӧдӧма? 3. Мыйла коми войтыр полӧмаӧсь Яг Мортысь? 4. Мый позьӧ висьтавны Райда да Туган йылысь? 5. Кутшӧм герой тэныд медъёна кажитчис? Мыйла?

МӦД КОЛЯН КАДА СОССЯНА КАДАКЫВЪЯС.

Мӧд колян када соссяна кадакывъяс артмӧны абу соссяна кывтор отсӧгӧн.

87 удж. Вежлав кадакывъяссӧ мӧд колян кадын соссяна формаын.

88 удж. Лыддьы преданиесӧ, содтав кадакывъясӧ ІІ колян када суффиксъяс. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ.

Йиркап.

Предание серти Йиркап овлӧма Емдін районса Кони сиктын. Нималӧма бур вӧралысьӧн. Ӧтчыд Йиркап аддзӧма Синдор ты дорын Васалысь Вӧрсакӧд тышкасьӧмсӧ. Отсалӧма Вӧрсалы вермыны Васаӧс: лыйӧма Васалы ньӧввужйысь. Вӧрса аттьӧалӧма Йиркапӧс, тшӧктӧма аддзыны вӧрысь шуд вайысь Ас пу. Тайӧ шуда пусьыс Йиркап лӧсалӧма аслыс лызь гоз. Лызьыс вӧлӧма ӧдйӧ котралысь. Йӧзыс шулӧмаӧсь, мый пач абу на ваймылӧма, а Йиркап пӧ вӧраланінысь нин бӧр воӧ. Сӧмын маті сиктса вӧралысьяслы абу кольлӧма кыйдӧссӧ. Скӧрмӧмаӧсь найӧ Йиркап вылӧ. Ӧтчыд Йиркаплӧн гӧтырыс мудерлунӧн тӧдмалӧмаӧсь верӧсыслысь гусяторсӧ. Юкталӧмаӧсь Йиркапӧс пожйӧг ваӧн да ыстылӧмаӧсь вӧравны. Синдор ты вуджигӧн Йиркап кутӧма вӧйны, вундӧма лызь кутӧдсӧ да мый вынсьыс шыбитӧма берегланьыс. Абу кывзӧма лызьлысь корӧмсӧ. Йӧзыс шуӧны, мый ӧти лызьыс пӧ весигтӧ берег дорын сулалысь пожӧм пуӧ сатшӧма.

«Коми легендаяс да преданиеяс» небӧгысь

Тӧдмав, мый йылысь корӧма Йиркапӧс лызьыс.

Лыддьы да гӧгӧрво преданиесӧ, кадакывъяссӧ лӧсьӧд мӧд колян кадын. Мӧвпышт, кӧні мӧд колян када кадакывйыс лоӧ соссянаӧн.

Кӧрткерӧс районса Маджа сиктын олӧма нималана вӧралысь Юрка. Пыр отсалӧма вермытӧм пӧрысь йӧзлы, дзеблӧма вӧрысь вайӧм кыйдӧс, юксьылӧма сыӧн. Юрка вӧлӧма вывті ён, некор абу ӧткажитлӧма лэптыны сиктсаяслы керка-карта. Ӧтчыд Юрка чорыда висьмис. Суседъясыс некод эз видлыны Юркаӧс. Гортас абу кольӧма некутшӧм сёян. Дыр висьӧм бӧрын тшыг Юркалӧн дзикӧдз бырис эбӧсыс. Петіс ывла вылӧ да гусяліс ӧти ыжӧс. Кокни кыйдӧсӧ велаліс Юрка, дугдіс вӧравны. Пондіс гусявлыны суседъясыслысь подаяссӧ. Скӧрмисны суседъясыс да вӧйтісны Юркаӧс. Но гӧгӧрвоисны маджасаяс, мый вӧчисны лёктор. Чукӧртчисны ты дорӧ, пуисны рок да корисны прӧща Юркалысь. Сӧмын локтӧмаӧсь абу ставӧн. А виччысигас рокыс кӧдзаліс. Ӧнӧдз на маджасаясӧс шуӧны «кӧдзыд рок сёйысьясӧн».

«Коми легендаяс да преданиеяс» небӧгысь

89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво преданиесӧ. Содты геройлысь нимсӧ.

Кӧртайка вӧлӧма вына тунӧн, овлӧма Кӧрткерӧсын. Сылӧн пӧ керкаыс и паськӧмыс вӧлӧмаӧсь кӧртысь. Кӧртайка нюжӧдӧма Эжва ю вомӧн кӧрт чеп, ю кузя кывтысь-катысьяслысь мырддьывлӧма став эмбурсӧ. А коді абу сетӧма — вӧйтлӧма юас. Кӧртайкалӧн тшӧктӧм серти пӧ шонді да тӧлысь дзебсьылӧмаӧсь. Лун вежсьылӧма войӧн, вой — лунӧн. Ёна дӧсадитчӧма йӧзлы. Сӧмын Пама тун абу полӧма Кӧртайкаысь.

90 удж. Юкӧнъясысь чукӧрт преданиесӧ. Гиж кадакывъяссӧ комиӧдӧмӧн.

Кирьян-Варьян.

Кӧрт дӧрӧма, булатнӧй сабляа Кирьян-Варьян шыбитчис дорйыны Роч му. Ӧтарӧ-мӧдарӧ шенасьӧ саблянас, лёк вӧрӧгӧс кералӧ. Мездіс Роч му лёк вӧрӧгысь. Збыль висьтасьысь катша да рака Левоник сарлы вайисны шог юӧр: Роч государство вылӧ уськӧдчис лёк вӧрӧг. Левоник сар мӧдӧдіс слугаяссӧ корны отсӧг вылӧ Кирьян-Варьян багатырӧс. Левоник сар вӧчис пир, вӧзйис Кирьян-Варьянлы зарни да эзысь. Но багатыр ӧткажитчис сарӧн вӧзйӧм козинъясысь. Кирьян-Варьян багатыр оліс Емдін районса Ыб сиктын.

Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ да вочавидз юалӧм вылӧ.

Ёма Баба да Яга-Баба — чойяс?

Яга-Баба артмӧма «баба» (пӧч) да «яга» (скӧр) кывъясысь. Ёма кывйыс В. И. Лыткинлӧн «Коми кывйысь краткӧй этимологическӧй словар» серти и эм ведьма, вӧрса пӧч-кӧлдуння, вӧр-валӧн кӧзяйка, вына да ловъя ва видзысь. Кывйыс вуджӧма прибалтийско-финскӧй кывъясысь: вепсъяслӧн — юма, эстъяслӧн — юмал, финнъяслӧн — юмала. Яга-Бабалӧн да Ёмалӧн важся вужъяс. Кыкнанныс водзынсӧ вӧлӧмаӧсь лёкысь видзысь Енъясӧн. Христианизация бӧрын шуӧмаӧсь кӧлдунняясӧн да повзьӧдлӧмаӧсь наӧн ичӧт челядьӧс. Кыкнанныслӧн косясьлӧм важ паськӧм, дзор лёзь юрси, няйт ки да крука ныр. Ёма да Яга-Бабалӧн оланіныс курӧг кока керка. Баба гусявлӧ челядьӧс, лэбалӧ гӧлик вылын либӧ гырйын. Ёма ёртасьӧ Вӧрсакӧд да Васакӧд, повзьӧдлӧ йӧзӧс да гусявлӧ челядьӧс. Яга-Баба да Ёма Баба костын эм топыд йитӧд, уна ӧткодьлун. Вермас лоны, роч Яга-Баба персонаж вуджӧдӧма роч мойдъясӧ буретш коми либӧ нӧшта кутшӧмкӧ финн-угор войтырсянь.

Лыддьы коми да роч мойдъяс Ёма Баба да Яга-Баба йылысь. Лӧсьӧд ӧткодялан донъялӧм.

91 удж. Содтав текстӧ колана кадакывъяс, отсӧг вылӧ босьт сетӧм кадакывъяссӧ.

Александр Александрович Доронин чужлӧма Сыктывдін районса Шыладор сиктын. Выльгортын шӧр школа помалӧм бӧрын сійӧ велӧдчылӧма Сыктывкарса государственнӧй университетлӧн химия да биология факультетын. Велӧдліс первой номера школа-интернатын. Сэсся уджавліс Сыктывкарса 18-ӧд номера школаын рисуйтчӧм да физкультура велӧдысьӧн. Бӧрынджык уджавліс Коми Республикаса краеведческӧй музейын художник-реставраторӧн. Веськӧдліс Юннатъяслӧн республикаса станцияын декоративно-прикладнӧй искусство кружокӧн. Уджавлӧма Материаловедение кузя научно-исследовательскӧй институтлӧн Коми юкӧнын инженер-художникӧн, «Шыладор» асшӧр предприятиеса директорӧн. Серпасасьны А. Доронин босьтчывлӧма вит арӧссянь. Сылӧн серпасъясыс да пуысь вӧчӧмторъясыс талун тӧдсаӧсь абу сӧмын Комиын, но и Россиялӧн мукӧд пельӧсын. Ассьыс серпасъяссӧ да пуысь вӧчӧмторъяссӧ сійӧ петкӧдліс Выльгортса история да культура музейын, Сыктывкарын Финн-угор да Коми культура шӧринъясын да мукӧдлаын.

92 удж. Сетӧм кывъясысь да кывтэчасъясысь лӧсьӧд сёрникузяяс, медым артмис висьт. Гӧгӧрвоӧд висьтыслысь нимсӧ.

Енбиа серпасалысь.

1. Аркадий Васильевич Мошев чужлӧма Перым-Коми кытшса юркарын, Кудымкарын, 1936-ӧд вося кӧч тӧлысь 29-ӧд лунӧ. 2. Ичӧтдырсяньыс радейтлӧма серпасасьны. 3. Школаас велӧдчигас на сылысь уджъяссӧ казялӧмаӧсь, ошкӧмаӧсь. 4. Батьтӧг сьӧкыд олӧмыс тшӧктӧма том мортлы бӧрйыны сьӧмаджык профессия. 5. Водзӧ велӧдчыны пырӧма Кудымкарса вӧр техникумӧ. 6. Недыр уджавлӧма Перым-Коми кытшса краеведческӧй музейын, десятникӧн Леспромхозын, вӧлӧма мастерӧн Кудымкарса вӧр техникумын. 7. Ёртъясыс чуйдӧдӧмаӧсь сійӧс вӧчны некымын небӧглы серпасъяс. 8. Артмӧма зэв бура, да лоӧма художественнӧй редакторӧн Кудымкарса небӧг лэдзанінын. 9. Тӧдӧмлунсӧ содтӧм могысь велӧдчӧма Москваын, помалӧма Полиграфия институт. 10. Локтӧма Коми муӧ, овмӧдчӧма Сыктывкарын. 11. Уджъяссӧ серпасавлӧма Перымса зверинӧй стильын. 12. Зільӧма петкӧдлыны аслас серпасъясын став мичсӧ. 13. Лыддьысьысьяслы воӧны сьӧлӧм вылас «Ёма да Чача», «Иван — крестьянинлӧн пи», «Пам да руч», «Кӧчлӧн во» да уна мукӧд мойд. 14. Аркадий Васильевич, пыртӧма мифысь, аслас быд серпасӧ, мойдысь да преданиеысь персонажӧс. 15. Аслыснога серпасалӧма ловтӧмсӧ ловъяӧн. 16. Сылӧн ловъя ставыс: шонді, кымӧр, ӧшкамӧшка. 17. Коми Республикаса нимйӧза серпасалысь, вӧлі художественнӧй редакторӧн Коми небӧг лэдзанінын.

93 удж. Лыддьы, гӧгӧрво текстсӧ да сувтӧд кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.

Гӧрд гача.

Керкаын олысьӧс уна ног шулӧмаӧсь: гӧрд гача, олыся, пипитои, суседко, домовӧй. Гожӧмъяснас, кор верстьӧ войтыр мунлӧмаӧсь уджавны, а ичӧт челядь кольлӧмаӧсь ӧтнаныс гортаныс, найӧ корлӧмаӧсь олысяӧс. Медводз челядь тупкылӧмаӧсь ӧшиньяссӧ, медым керкаас вӧлі пемыд. Гӧбӧч ӧдзӧс порог вылӧ пуктылӧмаӧсь няньтор, сов да ва тыра дозмук. Сэсся ставныс кайлӧмаӧсь паччӧр вылӧ да сэсянь корлӧмаӧсь:

Гӧбӧч айка, петав, петав, Нянь дінӧ да сов дінӧ, Кӧдзыд юмов ва дінӧ.

Медым видзчысьны сыысь, аскӧдыс босьтлӧмаӧсь коколюка, кодӧс паччӧр вывсянь шыбитлӧмаӧсь гӧбӧчас. Челядь чайтӧмаӧсь, сёян-юаныс кӧ вӧрзьылӧма, сідзкӧ, олысяыс волӧма.

1. Юркалӧн чужан сикт. 2. Изьваса повзьӧдчысь. 3. Тайӧ ю дорын чужис Пера-багатыр. 4. Коми преданиеса геройясӧс серпасалысь. 5. «Яг Морт» литературнӧй мойд гижысь. 6. Быдӧнлы тӧдса герой. 7. Мудер тун.

94 удж. «Ыджыдвиддзын ыджыд гаж» ним серти мӧвпышт, мый йылысь лоӧ гижӧма текстын.

95 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд текст серти юалӧмъяс, сёрнит ёртыдкӧд.

Ыджыдвиддзын ыджыд гаж.

Кӧрткерӧс районса Ыджыдвидз сиктын быд во рака тӧлысьын овлӧ лызьӧн котралысьяслӧн ыджыд гаж. Лызьысь ӧтдор, ордйысьӧны и лямпаӧн. Воысь воӧ содӧ котралысьлӧн лыдыс. Медводз котӧртӧны челядь. Сэсся лызь туй вылӧ петӧны верстьӧ: аньяс, мужичӧйяс, том йӧз. Наысь кындзи, ордйысьӧны и олӧмаяс. Быдӧн бӧрйӧ котралан туй костсӧ ас вынъяс серти. Лямпаӧн котралысьяслы туйсӧ абу лӧсьӧдӧма, ӧд вӧралысьяслы пармаын аслыныс колӧ дасьтыны ордымсӧ. Дерт, медводдзаӧн мунысьлы век медся сьӧкыд. Гажыс и збыльысь овлӧ кыпыд. Став вермысьыслы вичмӧ дона козин: и лызь, и велосипед, и гортса техника. Унаӧн тайӧ гажсӧ шуӧны лызьӧн котралысьяслӧн фестивальӧн. Локтан воӧ быдӧн кӧсйӧ бара на волыны Ыджыдвиддзӧ. Волы и тэ!

Помав ёрта сёрнисӧ.

Ыджыдвидзса ордйысьӧм дырйи паныдасисны Кӧрткерӧсысь Ӧльӧксан да сыктывкарса том йӧз. Найӧ мӧдысь нин воӧмаӧсь татчӧ, тӧдсаӧсь. — Чолӧм, ёртъяс!— нимкодьпырысь шыасис Ӧльӧксан. — Чолӧм! — вочавидзисны зонъяс. — Таво бара на кӧсъянныд босьтны став козинсӧ? — Окота эськӧ да! Ёна дасьтысим. А ті? — Миянлы колӧны жӧ вермӧмъясыд! — Сідзкӧ, ставнымлы кокни лызь туй! Колис куим час

ТОРЙӦДАНА КЫВБӦРЪЯС.

велӧдчӧмысь ӧтдор

таысь ӧтдор

сыысь ӧтдор

уджавны дӧрӧм кежысь

кольны ас кежысь

кольны нинӧм кежысь

кык мортысь кындзи

меысь кындзи

96 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Бӧрйы текстыслы ним, гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы да гиж торйӧдана кывбӧръяса сёрникузяяс.

Асывнас быдӧнлы колӧ вӧчны гимнастика. Войнас мортыс шойччӧ, сӧнӧдыс слабитӧ, та кындзи сьӧлӧм да мукӧд вир-яй юкӧн уджалӧны оз тыр вынӧн. Медым ӧдйӧджык садьмыны, быдӧнлы колӧ вӧчны асъя гимнастика. Сэки тэрыба кутас ветлыны вир, вынсялас сӧнӧд, сыысь ӧтдор, ты кутас босьтны унджык сынӧд. Оз ӧд прӧста шуны асъя гимнастикасӧ зарядкаӧн. Асывнас кӧ вӧчны дас — дас вит минут чӧж упражнениеяс, лунтыр лоан збодер да зіль. Зарядкасӧ колӧ вӧчны кокни паськӧм кежысь. Асъя гимнастика — дзоньвидзалунӧ медводдза воськов, спорт — мӧд воськов. Велӧдчӧмысь да уджысь кындзи, быдӧн вермас бӧрйыны кажитчана спорт сикас. Таысь ӧтдор, ывлавывса удж тшӧтш ёнмӧдӧ дзоньвидзалун.

Бӧрйӧм вылӧ нимъяс:

1. Колана зарядка. 2. Асъя гимнастика. 3. Радейтана удж. 4. Быдлунъя удж. 5. Луныс заводитчӧ асывсянь. 6. Дзоньвидзалунӧ воськов. 7. Кажитчана спорт сикас. 8. Збодер асыв.

Мӧвпышт да вӧзйы текстлы ас ним.

1. Мыйла быд мортлы асывнас колӧ вӧчны гимнастика? 2. Мыйла гимнастикасӧ шуӧны зарядкаӧн? 3. Мый колӧ вӧчны дзоньвидзалун ёнмӧдӧм могысь? 4. Вӧчан-ӧ тэ асъя зарядка? 5. Нуӧдӧны-ӧ асъя зарядка тіян велӧдчанінын? 6. Кутшӧм спортӧн тэ занимайтчан? 7. Кутшӧм ывлавывса удж тэ радейтан вӧчны? 8. Мый сійӧ сӧвмӧдӧ?

97 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво да сет ним. Лӧсьӧд да гиж текстлысь бӧръя абзацсӧ.

Нималана теннисистка Динара Сафина чужӧма Москваын. Теннисӧн ворсны босьтчӧма кӧкъямыс арӧссянь. Но таӧдз тӧдӧма нин, кыдзи ворсӧны сылӧн мамыс да вокыс. Мамыс, Рауза Исланова, — сылӧн медводдза тренер. Марат вокыс квайт арӧссянь нин тренируйтчӧма «Спартак» нима тенниснӧй клубын, кодӧн веськӧдлӧ Михаил батьыс. Том спортсменка, Россияын кындзи, тренируйтчис Испанияын. 2001-ӧд воын Динара Сафина пырис теннисӧн ворсысь нывбабаяслӧн ассоциацияӧ. 2002-ӧд воын Польшаса Сопот карын сійӧ лои профессиональнӧй турнирын медтом вермысьӧн. 2003-ӧд воын Италияын да 2005-ӧд воын Францияын бара на лоис вермысьӧн. 2005-ӧд воын жӧ Динара Сафина вермис Мария Шараповаӧс, коді сэки вӧлі мирса «медводдза ракеткаӧн». А 2009-ӧд воын ачыс лоис мирса «медводдза ракеткаӧн».

Быдлунъя олӧмын Динара — нюмбана да шань ныв. Радейтӧ футбол да «висьӧ» Мадридса «Реал» команда понда. Прӧст кадӧ радейтӧ кывзыны музыка, уна лыддьысьӧ, ветлӧ киноӧ. Роч вӧлӧгаысь ӧтдор, радейтӧ итальянскӧй да японскӧй кухня. Динаралӧн девиз: «Вӧча ставсӧ, мый вылӧ тырмас вынӧй».

Коми Республикалӧн мусерпас

98 удж. Тӧдмав, кыдзи шусьӧ мусерпас вылын тӧдчӧдӧм иныс.

Фотографияяс да план серти дасьты юӧр.

1. 2007-ӧд воын Россияын пансис проект... 2. Коми Республика пырӧдчис уджӧ. 3. Комиысь ин лоис став Россияса сизим чуймӧданатор лыдын. 4. Нималана инлӧн аслыспӧлӧслун. 5. Шойччӧй да ёнмӧдчӧй Чужан муын!

99 удж. Ас бӧрйӧм серти вуджӧд роч кыв вылӧ ӧти легенда.

Из бӧлбанъяс йылысь легендаяс.

Маньпупунёр бӧлбанъяс йылысь эм некымын легенда.

І.

Ӧти легендаын висьтавсьӧ, мый тайӧ сизим гӧраыс вӧлӧмаӧсь великан-самоедъясӧн. Мӧдӧдчӧмаӧсь найӧ Сибирӧ бырӧдны вогул войтырӧс. Кор найӧ кайӧмаӧсь Маньпупунёр вылӧ, юрнуӧдысьыслы син улас усьӧма вогулъяслӧн Ялпингнёр вежа гӧра. Аддзӧмторсьыс повзьӧмысла сизимнанныс измӧмаӧсь. Сэксянь и сулалӧны великанъяс сійӧ местаас, кодӧс йӧзыс нимтісны Маньпупунёрӧн (Из бӧлбанъяслӧн гӧраӧн).

ІІ.

Мӧд легендаын висьтавсьӧ, мый уна сюрс во сайын сизим ыджыдсьыс-ыджыд туша-мыгӧра морт уськӧдчисны манси войтыр вылӧ. Йӧзыс наысь пондасны пышйыны Из гӧраяслӧн кытш сайӧ. Печора ю дорын шойччигӧн найӧс суӧдасны великанъясыд да кӧсъясны нин вины. Но кыськӧ налы паныд петас дзор тӧдысь да пӧртас великанъяссӧ изйӧ. Сэксянь пӧ мансилӧн быд тӧдысь быть кайлӧ изъяс дорас содтыны вынсӧ.

Вогул — войвывса войтыр. Тадзи рочьяс важӧн шулісны ӧнія мансиӧс. Манси пырӧны финн-угор кывъя рӧдвуж котырӧ. Олӧны Тюмень обласьтса Югра (Ханты-Мансийскӧй) кытшын. Манси — кӧр видзысьяс.

Ӧтуввез отсӧгӧн тӧдмав, кыдзи воӧдчыны Маньпупунёрӧдз. Бӧрйы сэтысь фотографияяс, на отсӧгӧн лӧсьӧд виртуальнӧй экскурсия.

100 удж. Лыддьы текстъяссӧ. Мӧвпышт, кутшӧм жанрын гижӧма найӧс, гӧгӧрвоӧд.

Туристъяслӧн ордым корӧ.

1. Изьва районса Сизябск сикт нималӧ этнотуризмӧн. Тані висьталасны изьватаслӧн культура, обычайяс да традицияяс йылысь. «Войвыв сикт» туркомплекс базаын позьӧ тӧдмасьны изьваса кӧр видзысьяслӧн оласногӧн. Шыасьны позьӧ Вокуева Зинаида Павловна дорӧ 89125625228 телефон пыр. Оланінпасыс: Коми Республика, Изьва район, Сизябск сикт. 2. Сыктыв районса Межадор сиктын нималӧ Иван Павлович Морозов нима музей. Тані позьӧ тӧдмавны Коми Республикаса тӧдчана государствоса деятельлӧн олан туй да удж йылысь, этнография залын велӧдчыны быдсяма важ ворсӧмъясӧ. Музейын уджалысьяс нуӧдласны вежа ключьяс дорӧ, вайӧдласны вӧр керкаӧ, кӧні виччысьӧны коми мойдъясысь геройяс: Вӧрса, Васа, мича Ёма. Та кындзи чӧсмӧдласны бипур вылын пузьӧдӧм пӧсь чайӧн, пӧжалӧм картупельӧн, чӧскыд шаньгаясӧн да кӧвдумъясӧн. Шыӧдчыны позьӧ 8(2131)95-2-16, 89091232730, 89129638061 телефонъяс пыр. Оланінпасыс: Коми Республика, Сыктыв район, Межадор сикт.

Дасьты да дорйы «Миян районын (сиктын) экотуризм сӧвмӧдӧм» проект.

Проектлӧн план:

І.

1. Мӧвпышт да бӧрйы ас районысь экотуризм вылӧ лӧсялана ин. 2. Лӧсьӧд тайӧ ин дорӧ воӧдчан маршрут (шуам, районса юрсиктсянь). 3. Дасьты турбазалысь плансӧ, бӧрйы серпасъяс сы дорӧ. 4. Лӧсьӧд туристъяслы маршрутъяс, корсь юӧр налӧн аслыспӧлӧслун йылысь. 5. Артышт путёвкалысь донсӧ, вӧзйы дон лэдзӧмъяс. 6. Инды юӧр йитчӧм йылысь.

ІІ.

Дасьты «Power Poіnt» компьютер программа отсӧгӧн презентация либӧ «Publіsher» компьютер программа отсӧгӧн буклет.

ІІІ.

Лӧсьӧдчы дорйыны уджтӧ.

Проектсӧ позьӧ вӧчны ӧткӧн, ёртыдкӧд ӧтвылысь либӧ 3—4 морта чукӧрӧн.

• Неылын гортсянь дзоньвидза шойччӧм

• Аддзывны вӧрзьӧдлытӧм вӧръяс

• Ветлӧдлыны медыджыд коми юті катамаранӧн

• Вуграсьны мича инъясын

• Пывсьыны коми пывсянын

• Олыштны коми керкаын

• Ветлыны коми вӧрті велосипедӧн

Группакӧд мунӧны куим велӧдӧм гид (кык нуӧдысь да бурдӧдысь)

Аскӧд колӧ босьтны резина сапӧг, поводдя серти паськӧм, термос, колана бурдӧдчантор, фотоаппарат, сьӧм, вежан паськӧм.

Туйыс мунӧ вӧрті, та понда вермас мунны оз быд морт.

101 удж. Гӧгӧрвоӧд коми шусьӧгъяссӧ.

Мортыд уджын мортъяммӧ, мортӧс удж мичмӧдӧ. Гортын — кыдз колӧ, а йӧзын — кыдз тшӧктасны. Быд пӧтка локтӧ аслас позйӧ.

102 удж. Комиӧд текстсӧ.

103 удж. Лӧсьӧд путешественниклысь паспорт.

104 удж. Комиӧд шусьӧгъяссӧ.

КОМИ ЙӦЗЛӦН ШЫЛАД

105 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Дасьты сы серти юалӧмъяс. Корсь содтӧд юӧр Семён Налимов йылысь.

Сигудӧк вӧчысь мастер.

Семён Иванович Налимов — сигудӧк вӧчысь тӧдчана мастер. Сійӧ чужӧма Сыктывдін районса Выльгорт сиктын. Семён Ивановичлы батьсяньыс вуджӧма киподтуйыс. Сійӧ тшӧкыда отсасьлӧма батьыслы тшупсьыны, вӧчавны пызан, улӧс, лабич, ӧшинь, ӧдзӧс да уна мукӧдтор. Сар армияын служитігӧн Семёнлы киас сюрас жугалӧм гитара. Вежон чӧж ноксяс сійӧ жугалӧмторнас да дзоньталас сідз, мый гитараыс кутас юргыны важсьыс ёна бурджыка. С. И. Налимовлӧн ки помысь петаліс 300 гӧгӧр ворсан сигудӧк. Наӧн ворсісны профессиональнӧй да самодеятельнӧй ворсысьяс. 1900-ӧд воын сылысь сигудӧкъяссӧ петкӧдлісны Парижын ставмирса выставка вылын. А 1915-ӧд воын сигудӧкъяс вӧчӧмысь Семён Ивановичӧс донъялісны «За усердие» зарни медальӧн. Роч йӧз шулісны сійӧс коми Страдивариӧн.

Тӧдмав, коді сійӧ Страдивариыс. Мыйӧн сійӧ нимавлӧма?

Лыддьы да гӧгӧрво Виктор Алексеевич Савинлӧн кывбурысь юкӧн. Гӧгӧрвоӧд кывбурлысь нимсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Кывзӧй классад тайӧ кывбур вылӧ лӧсьӧдӧм сьыланкывсӧ.

Сьӧлӧм сьылӧм. (Кывбурысь юкӧн.)

Унаысь ме сьывлывлі, Йӧзсянь «аттьӧ!» кывлывлі; Пӧлянӧн моз чипсася, Йӧз сьӧлӧмӧ чуксася Коми сьыланкывйӧн.

Менам сэтшӧм оланног: Овлӧ гажа, овлӧ шог. Гажа дырйи — ворсышта, Гаж кӧ бырӧ — шогсьышта Коми сьыланкывйӧн.

Сё майбырӧй, олӧмӧй, Гажа муын дзольгӧмӧй! Пӧрысьма кӧ — ланьтышта, Олӧм жальӧн казьтышта Коми сьыланкывйӧн.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс? 2. Кыдзи гӧгӧрвоан: «Пӧлянӧн моз чипсася, йӧз сьӧлӧмӧ чуксася коми сьыланкывйӧн»? 3. Мыйысь йӧзыс аттьӧалӧны авторсӧ?

Тӧдмав, нӧшта кутшӧм сьыланкывъяс лӧсьӧдіс Виктор Савин.

КАДАКЫВЛӦН ФОРМА АРТМӦДЫСЬ СУФФИКСЪЯС.

106 удж. «Сьӧлӧм сьылӧм» кывбурысь аддзы форма артмӧдысь суффикса кадакывъяс. Вуджӧд кадакывъяссӧ роч кыв вылӧ.

Кывтэчас артмӧ кык либӧ унджык кывйысь, кодъяс йитчӧны вежӧртас да грамматика боксянь. Кывтэчасын ӧти кывйыс сюрӧс (главнӧй), мӧдыс зависитысь. Сюрӧс кывсӧ пасъям Ч пасӧн, сысянь зависитысь кыв дорӧ сувтӧдам юалӧм. Кывтэчасын кывъясыс йитчӧны веськӧдлӧм либӧ сибӧдчӧм йитӧд отсӧгӧн.

Кыдзи йитчӧны

Сюрӧса кывйыс корӧ зависитысь кывлысь колана падеж форма либӧ кывбӧр. Сюрӧса кывйыс пырджык петкӧдлӧма кадакывйӧн, зависитысьыс — эмакывйӧн, нимвежтасӧн, лыдакывйӧн.

Юала мамлысь, ворсі пӧлянӧн, сёрнитӧ мекӧд, висьталі сёысь. НО: сылӧн вокыс, велӧдысьлӧн пызан, дзебсис лым улӧ.

Зависитысь кывйыс оз вежлась, йитчӧ сюрӧса кыв дорӧ. 1. Сюрӧса кывйыс петкӧдлӧма эмакывйӧн, зависитысьыс — эмакывйӧн, кывбердӧн, лыдакывйӧн, нимвежтасӧн, шӧркывйӧн.

пу керка

мича ныв

дас морт

менам бать

усьӧм лым

2. Сюрӧса кывйыс петкӧдлӧма кадакывйӧн, зависитысьыс — кадакывбердӧн, инфинитивӧн.

Водз чечча, велӧдча сьывны.

107 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ кывтэчасъяссӧ. Уджав ӧтлаын класса ёртыдкӧд. Отсӧг вылӧ босьт «Коми-роч кывчукӧр».

кужысь пӧль

бадь пу пӧлян

ылӧдз кылӧ

колип ногӧн сьылӧ

лэчыд гор

вуджӧ мӧдлапӧлӧ

лэбзьӧ ылӧ

качӧ вылӧ

108 удж. 107-ӧд уджын сетӧм кывтэчасъясысь инды сюрӧса да зависитысь кывъяссӧ, налысь йитӧдсӧ.

109 удж. Мичаа лыддьы да гӧгӧрво. Кӧсйӧм серти велӧдчы сьывны сьыланкывсӧ шылад урок вылын ӧти класса велӧдчысьясыдкӧд.

Бадь пу пӧлян.

Быдтор кужысь пӧльӧй Вӧчис бадь пу пӧлян. Шыыс ылӧдз кылӧ, Колип ногӧн сьылӧ: Чив-чив-чив да Ту-ту-ту, Садьмы вӧр-ва, Садьмы му.

Асывнас ме чечча, Эжва дорӧ лэчча. Лэчыд пӧлян горсьыс Аслам лолӧй ворсӧ: Чив-чив-чив да Ту-ту-ту, Садьмы вӧр-ва, Садьмы му.

Пӧлянӧйлӧн гӧлӧс Вуджӧ мӧдлапӧлӧдз, Лэбзьӧ ылӧ-ылӧ, Качӧ вылӧ-вылӧ: Чив-чив-чив да Ту-ту-ту, Садьмы вӧр-ва, Садьмы му.

110 удж. Велӧдчы вӧчны гум пӧлян. Гиж текстсӧ шыпасъяс тэчӧмӧн да скобкаяс восьтӧмӧн. Торйӧдӧм кывтэчасъяслысь пасйы йитӧдсӧ. Вочавидз юалӧм вылӧ.

Пӧлянъяс вылӧ гум чукӧртлӧны арнас. Сэки гумыс воӧм да чорыд. Кымын тшупӧд гум вылас, сымында и пӧлян позьӧ вӧчны. Гӧрӧд улӧ кольлӧны сантиметр гӧгӧр да вундыштӧны лэчыд пуртӧн. Быд гӧрӧд кутӧ пӧлянлыслысь шысӧ. Быд гӧрӧдлӧн аслыспӧлӧс шы. Гум пӧлян вевдортіыс вӧлыштӧны пуртӧн, медым пӧляныс лӧсьыда пуксяс вомдорад.

Грамматикаысь кутшӧм кесйӧгъяс уськӧдін тӧд вылӧ, медым колана ногӧн гижны текстсӧ?

111 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да тӧдмав, кутшӧм нималана музыковед да композитор йылысь мунӧ сёрниыс.

Тайӧ мортыс — РСФСР-са культураын да Коми АССР-са искусствоын нимӧдана уджалысь, Коми Республикаса Государственнӧй премияа лауреат. Сійӧ чужӧма 1921-ӧд вося урасьӧм 27-ӧд лунӧ Сыктывдін районса Нювчим посёлокын. Войнаӧдз Визин школаын велӧдӧма математика. 1944—1945-ӧд воясӧ дорйӧма вӧрӧгъясысь Айму. Война бӧрын сійӧ помалӧма Коми государственнӧй пединститут. Сэсся веськӧдлӧма Сыктывкарса музыкальнӧй училищеӧн, кӧні абу сӧмын велӧдӧма математика да физика, но и ачыс велӧдчӧма музыкальнӧй искусствоӧ. Уна во чӧж сійӧ уджалӧма Наука академиялӧн Коми филиалын, ветлӧма фольклор экспедицияясӧ, чукӧртӧма важ коми сьыланкывъяс да ворсан инструментъяс. Нималана фольклорист Анатолий Константинович Микушевкӧд да Юрий Герасимович Рочевкӧд сійӧ дасьтӧма куим тома «Коми йӧзкостса сьыланкывъяс» небӧг. Тайӧ уджсӧ 1972-ӧд воын пасйӧмаӧсь Коми АССР-са Государственнӧй премияӧн. Сійӧ йӧзӧдӧма йӧзкостса шылада инструментъяс йылысь 50 сайӧ научнӧй удж. Вӧлӧма йӧзкостса смотръяс да фестивальяс котыртысьӧн, пырлӧма СССР-са композиторъяс котырӧ.

113 удж. Мичаа лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Кадакывъяссӧ сувтӧд колана кадын.

Александр Гениевич Горчаков чужис 1951-ӧд вося урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лунӧ. Вит арӧссянь сійӧ заводитіс велӧдчыны ворсны баянӧн. Нёль во А. Горчаков велӧдчис Сыктывкарса музыкальнӧй школаын. Помаліс Сыктывкарса музыкальнӧй училище. Уджаліс чужан сиктса музыкальнӧй школаын баянӧн ворсны велӧдысьӧн. Сэсся помаліс консерватория. А. Г. Горчаков лӧсьӧдіс шылад уна сьыланкывлы, гижис П.Вегин кывъяс вылӧ вит романс.

114 удж. Аддзы шылад инструментлысь нимсӧ.

Тӧдмав нӧшта коми шылад инструмент ним, корсь сылысь серпассӧ, тӧдмӧд ёртъястӧ.

115 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Содты лӧсялана кывъяс.

Коми йӧз важысянь нин вӧдитчылісны шылада инструментъясӧн: сюмӧд килльӧн, каля пӧлянӧн, чипсанӧн, сюмӧд буксанӧн, сигудӧкӧн, брунганӧн, балалайкаӧн, пу барабанӧн, тотшкӧдчанӧн, жыннянӧн, торганӧн, сярганӧн, гудӧкӧн, гырничӧн. Коми йӧзлӧн унджык шылада инструментыс артмис гортгӧгӧрса олӧмысь. Пу барабанӧн чуксавлісны йирсьыны мӧсъясӧс луд вылӧ. Пу барабанӧ тотшкӧдчӧмӧн повзьӧдлісны ошъясӧс, медым эз петны вӧрысь да эз косявлыны подаясӧс. Пӧлянъясӧн повзьӧдлісны лэбачьясӧс кӧдзас кокалӧмысь. Сярганӧн, тотшкӧдчанӧн да шур-шарӧн бурӧдлісны бӧрдысь кагаӧс. Вӧралысьяс кыйсигӧн чуксалісны чипсанӧн сьӧлаясӧс. Жыннян ӧшӧдлісны подалы сьыліас. Вошас кӧ сійӧ, ӧдйӧджык жыннян шы улас аддзасны. Гырничьясын видзлісны йӧла вӧлӧга.

Тӧдмав, кутшӧм шылада инструментъяс воисны гортгӧгӧрса олӧмысь.

116 удж. Лыддьы да гӧгӧрво.

Илля лунӧдз челядьлы эз лэдзлыны пӧлясьны. Шулісны, мый пӧлясян кӧ — сюыд кынмас. А Илля лунсянь позьӧ вӧлі ворсны чипсанӧн заргумысь.

важся сигудӧк

ӧнія сигудӧк

117 удж. Мичаа лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Дасьтысь колана ногӧн лыддьыны лыдакывъяссӧ.

Войдӧр сигудӧк вӧлі медся нималана, радейтана да тшӧкыда паныдасьлана коми йӧзкостса шылада инструментӧн. Сигудӧк — пуысь да вӧв бӧжысь вундӧм куим-ӧ-нёль сиысь скрипка моз вӧчӧм ворсан инструмент. Вуджыс ньӧв кодь, вӧчӧма льӧмйысь либӧ тусяпуысь. Сигудӧк кӧрӧб вӧчлісны пипуысь, пожӧмысь, ловпуысь, ньывйысь. Сигудӧклӧн кузьтаыс 60—75 сантиметр, пасьтаыс 14—20 сантиметр. Ворсӧны сигудӧкӧн пукалӧмӧн.

118 удж. Велӧдчам вӧчны сёй пӧлян.

Медым вӧчны пӧлян, медводз кӧтӧдӧны сёй. Кӧтӧдӧм ёкмыльысь вӧчӧны петук мыгӧр. Ёсь бедьторйӧн мыгӧрсӧ ӧтар-мӧдарсяньыс розьӧдӧны. Сёйысь вӧчӧм петук юрӧ сідз жӧ вӧчӧны пӧлясян розь. Сёй пӧлян косьтӧны, а сэсся калитӧны пачын.

119 удж. Лыддьы текстсӧ да аддзы кадакывъяссӧ, инды налысь суффиксъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Выльгортын, Сыктывдін районса юрсиктын, олӧ енбиа морт, самодеятельнӧй композитор Михаил Иванович Оверин. Челядьдырйиыс, школаын кындзи, велӧдчис тшӧтш Сыктывкарса музыкальнӧй школаын. Шӧр школа помалӧм бӧрын пырис велӧдчыны ворсны баянӧн Сыктывкарса музыкальнӧй училищеӧ. Велӧдысьнас вӧлі Коми муын пыдди пуктана, нималана морт, шылад тэчысь Яков Сергеевич Перепелица. Училище бӧрын Михаил Оверин локтіс уджавны ас чужан сиктса культура керкаӧ. Уджалігӧн нин помаліс Перымса культура институт. 1994-ӧд восянь Михаил Иванович босьтчис лӧсьӧдны сьыланкывъяслы шылад. Медводз гижис челядьлы сьыланкывъяс, а сэсся вокальнӧй ансамбльяслы да хоръяслы. Сійӧ гижӧ сьыланкывъяс и йӧзкостса театрын ворсысьяслы. М. И. Оверин петкӧдчывлӧ аслас сьыланкывъясӧн «Василей» гаж дырйи Кулӧмдін сиктын. Эз ӧтчыдысь нин сійӧ босьтлы медводдза места да «Видзӧдысьяслы сьӧлӧм вылӧ воӧм сьыланкыв» призъяс.

1. Олӧ-ӧ тіян сиктын (карын, районын) шылад тэчысь? 2. Кутшӧм произведение (шылад, сьыланкыв) сылысь тэ кывзылін? 3. Кажитчис-ӧ сійӧ тэныд?

120 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс.

Александр Георгиевич Осиповлысь нимсӧ бура тӧдӧны миян республикаын. Сылысь сьыланкывъяссӧ радейтӧны да сьылӧны оз сӧмын профессиональнӧй артистъяс, но и художественнӧй самодеятельносьтса сьылысь-йӧктысьяс. Александр Георгиевич уна вын сетіс коми национальнӧй музыка велӧдӧмлы да туялӧмлы: ветлӧдліс республика пасьта, чукӧртавліс коми йӧзкостса сьыланкывъяс. Чужӧма Александр Осипов 1923-ӧд вося рака тӧлысь 15-ӧд лунӧ Кӧрткерӧс районса Шойнаты сиктын. Водз кольӧма бать-мамтӧг да быдмӧма челядь керкаын. Ичӧтсяньыс сійӧ радейтӧма ворсны балалайкаӧн, ас кежысь велӧдӧма нотаяс. Великӧй Отечественнӧй война кадӧ 19 арӧсӧн доброволечӧн мунӧма фронт вылӧ. Война нэм кежлӧ вӧчис музыкантӧс инвалидӧн, сылы быть ковмис эновтны скрипкаӧн ворсӧм. Госпитальысь воӧм бӧрын сійӧ пырис уджавны Коми АССР-са государственнӧй ансамбльса хорӧ. Ансамбльын уджалігӧн чужис мӧвп — велӧдчыны хорӧн веськӧдлысьӧ да лоны композиторӧн. Ӧнӧдз на юргӧны сылӧн «Луныс коли важӧн», «Пӧпутчик», «Менам Отчизна», «Кор ми аддзысьлам тэкӧд» да мукӧд сьыланкыв. Уна кӧсйис вӧчны композитор йӧзлы, но 1973-ӧд воӧ сьӧкыда висьӧм бӧрын кувсис Москваын.

121 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво да вуджӧд роч кыв вылӧ. Сет текстыслы ним.

Ирина Ивановна Чувьюроваӧс бура тӧдӧны Выльгортса олысьяс. Сійӧ уджалӧ юрсиктса культура керкаын. Чужӧма Ирина Ивановна Печора районса Соколов сиктын. Олӧма бабыскӧд да ичӧтсяньыс ёна отсасьӧма сылы гортгӧгӧрса уджын. Рытъяснас Ирина Ивановна ветлӧдлӧма Соколовса народнӧй хорӧ сьывны. Ёна радейтӧма видзӧдны гудӧкасьысьлӧн тэрыба ворсысь чуньяс бӧрся. Аслыс окота лоӧма велӧдчыны ворсны сідз жӧ. Ирина Чувьюрова локтӧма Сыктывкарӧ да пырӧма 2-ӧд номера педучилищелӧн музыкальнӧй юкӧнӧ. Сёрӧнджык вуджӧма велӧдчыны ӧтиӧд номера педучилищеӧ да лоӧма велӧдысьӧн. Кык во Ирина Ивановна велӧдӧма Изьва районын Мокчой сиктса школаын ичӧт класса челядьӧс. Уджалӧма ӧттшӧтш и сиктса клубын. Музыкаысь содтӧд тӧдӧмлунъяс шедӧдӧм могысь сійӧ нӧшта помалӧма Сыктывкарса культура колледж. 1997-ӧд восянь Ирина Чувьюрова веськӧдлӧ хорӧн Выльгорт сиктса культура керкаын. Сійӧ уджалӧ кык коллективкӧд: ветеранъяслӧн «Мастерицы» ансамблькӧд да томджыкъяслӧн «Зӧнзӧвӧй» котыркӧд. Налысь репертуарсӧ озырмӧдӧ ас сьыланкывъясӧн, ачыс жӧ ворсӧ баянӧн. Ирина Чувьюрова аслас кывъяс вылӧ лӧсьӧдӧ сьыланкывъяс. Унаӧн радейтӧны кывзыны да сьывны сылысь сьыланкывъяссӧ.

122 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд текст серти юалӧмъяс.

«Пелысь мольяс» ансамбль — вермысьяс лыдын.

Коми Республикаса В. Т. Чисталёв нима культура колледжса «Пелысь мольяс» ансамбль уналаын тӧдӧны. 2010-ӧд воын ансамбльса сьылысь-йӧктысьяс ветлӧмаӧсь Санкт-Петербургӧ Войтыркостса хореографическӧй творчество донъялан витӧд фестиваль-конкурс вылӧ да лоӧмаӧсь мӧд степеня лауреатъясӧн. «Пелысь мольяс» ансамбль пасйӧмаӧсь «За самобытность и бережное сохранение фольклорного наследия» нима дипломӧн, кодӧс сетӧмаӧсь сӧмын ӧти котырлы. А фестиваль вылӧ волӧмаӧсь абу сӧмын Комиысь, но и Белоруссияысь, Татарстанысь, Карелияысь, Тюменьысь, Великий Новгородысь, Тольяттиысь, Мурманскысь, Краснодарысь, Курскысь да мукӧдлаысь. Став коллективас енбиа артистъяс, зэв мичаа сьылӧны-йӧктӧны, уна рӧма костюмъясныс гажӧдӧны син, но став котыр пӧвстысь медбурӧн лоис «Пелысь мольяс» ансамбль.

123 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Гиж кадакывъяссӧ да инды налысь суффиксъяссӧ.

«Зарни Ань» ансамбль котыртчис Сыктывкарын 1996-ӧд вося моз тӧлысьӧ. Сьылан котырыс петкӧдчылӧ уна пӧлӧс конкурсын да фестивальын, тӧдса йӧзкостса сьылан радейтысьяслы Коми муын да Россия пасьтала. Найӧ петкӧдчыны ветлӧны и суйӧр сайӧ: Финляндияӧ, Эстонияӧ да мукӧдлаӧ. Ансамбльын медводз вӧлӧма вит морт. А ӧні сьылӧны да йӧктӧны куимӧн: Михаил Бурдин — Коми Республикаса нимйӧза артист; сылӧн гӧтырыс — Коми Республикаса нимйӧза артистка Любовь Бурдина, да сьылысь Наталья Тимушева. Котырыслӧн репертуарыс йитӧ ӧнія да важ коми йӧзлысь традиционнӧй культурасӧ. Быд произведениеын кылӧны сигудӧклӧн, брунганлӧн, зэр шылӧн, пӧлянлӧн, чипсанлӧн шыяс. Нывъяслы дыркодь ковмывлӧма велӧдчыны ворсны коми инструментъяснас, мед эськӧ ставыс лӧсяліс ӧта-мӧдыскӧд: и шыладыс, и сьыланкывлӧн кывъясыс, и йӧктӧмыс, и ворсанъяслӧн юргӧмыс. «Зарни Ань» ансамбльын сьылысьяс быд петкӧдчӧм кежлӧ дасьтӧны аслыспӧлӧс мича паськӧм. Ансамбль дасьтыліс нин некымын компакт-диск.

Чукӧрт юӧр да гиж аслад карса (сиктса) сьылысь-йӧктысь котыр йылысь неыджыд висьт.

124 удж. Комиӧд текстсӧ.

МИЯН ЛЫДДЬЫСЯНІН

125 удж. Фотосерпасысь тӧдмав небӧгкудлысь нимсӧ. Кутшӧм карын сійӧ сулалӧ?

126 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ да гӧгӧрвоӧд француз гижысь Даниэль Пеннаклысь кывъяссӧ.

«Небӧгъяс отсӧгӧн челядь велӧдчӧны гӧгӧрвоны мӧд мортӧс, радлыны сы понда — сӧмын тадз позьӧ тӧдмавны мӧд мортлысь дойсӧ да сылысь шудсӧ».

127 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Миян лыддьысянін.

Миян карын эм уна лыддьысянін. Тайӧ Коми Республикаса национальнӧй небӧгкуд, Сыктывкарса шӧр лыддьысянін, С. Я. Маршак нима челядьлы лыддьысянін, Коми Республикаса том йӧзлӧн лыддьысянін да уна мукӧд. Ме кӧсъя висьтавны велӧдчанінса лыддьысянін йылысь. Миян школаын эм неыджыд, но бур небӧгкуд. Кор сэтчӧ пыран, веськыдвылас сулалӧны небӧг джаджъяс, а шуйгавылас — челядьлы лӧсьӧдӧм пельӧс. Веськыда сулалӧ ыджыд лыддьысян пызан. Веськыдвылас да шуйгавылас эм научнӧй, художественнӧй да публицистическӧй литератураа джаджъяс. Сідз жӧ небӧг джаджъяскӧд орччӧн эм небӧгъяс видзанін. Лыддьысянінас уджалӧ Светлана Ивановна. Сійӧ радпырысь миянлы отсалӧ корсьны колана небӧг. Светлана Ивановна котыртӧ фестивальяс, литературнӧй гажъяс, гижысьяскӧд аддзысьлӧмъяс. Ставыс тайӧ отсалӧ сӧвмӧдны челядьлысь тӧдӧмлунъяс, велӧдӧ колана ногӧн коллявны прӧст кад. Медбӧръяысь миян лыддьысянінын ме вӧлі куим лун сайын, лыдди Галина Бутыревалысь выль гижӧдъяс да Фёдор Тютчевлысь кывбуръяс.

1. Кутшӧм небӧгкудъяс йылысь мунӧ сёрниыс? 2. Кутшӧм велӧдчанінса небӧгкудйыс? 3. Мый сэні эм? 4. Коді сэні уджалӧ? Кыдзи отсалӧ корсьны колана небӧг? 5. Кутшӧм лыддьысянінъяс эмӧсь тіян карын (сиктын)? 7. Радейтан-ӧ тэ ветлыны лыддьысянінӧ?

128 удж. Мичаа лыддьы текстсӧ да аддзы шусьӧгъяссӧ. Нӧшта кутшӧм шусьӧгъяс тӧдан нянь йылысь?

Шондібанӧй, небыд няньӧй!

Нянь эм нянь. Нинӧмӧн сійӧс он веж. Нинӧмкӧд он ӧткодяв. Ставӧн тӧдӧны, мый олӧм абу шань, кор абу нянь. Йӧз паметьӧ весиг кольӧма шусьӧг «Кутшӧм няньтӧгыд куш да вильыд». «Шондібанӧй, небыд няньӧй, мамӧлӧн пӧжалӧмӧй!»— сьывсьӧ йӧзкостса сьыланкывйын. Чолӧмасигӧн йӧз нэмсӧ силісны ӧта-мӧдыслы нянь да сов. Кӧзяинӧс, семья кутысьӧс, бать-мамлысь надеясӧ, шулісны эз прӧстӧ вердысьӧн — няньӧн вердысьӧн. Эм кӧ пӧ кӧрӧвай, сэк и коз улын рай — сы вӧсна мый оз пась шонты, а нянь. Уджалысь мортлӧн пызан вылысь нянь оз шыбитсьы. Тшыг сьӧд вояс тӧдлысь арлыдаджык йӧз бура тӧдӧны, мый нянь — сійӧ олӧм. Мед эськӧ и талунъя том войтыр гӧгӧрвоисны, мый «ваыд — матушка, а няньыд — батюшка».

129 удж. Скобкаын сетӧм кывъяссӧ сувтӧд колана вежлӧг формаын.

1) Удж мортсӧ мичмӧдӧ. 2) (Ас) некод абу йӧй. 3) Мудеркӧд эн тӧдмась, ас кодь ёртӧс корсь. 4) Быд мортлӧн ӧти мам, ӧти сылӧн и чужан му. 5) Чужан позйыд быдӧнлы дона. 6) Чер тыш плешкӧн он жугӧд. 7) Скуп мортыд тӧвнас весиг лым он босьт. 8) Позтӧг сӧмын кӧк олӧ.

130 удж. Лӧсьӧд висьтсӧ колана ногӧн.

Менам радейтана гижысь.

Елена Габова — тӧдчана вуджӧдчысь, вуджӧдіс роч кыв вылӧ Геннадий Юшковлысь мойдъяс, Елена Козловалысь гижӧдъяс, Алексей Поповлысь «Аддзысьлӧмъяс» повесьт, Владимир Тиминлысь «Эжва Перымса зонка» повесьт.

Е. В. Габовалысь гижӧдъяссӧ вуджӧдӧма уна мукӧд кыв вылӧ.

Елена Габова сетӧ аслас геройяслы озыр пытшкӧслун. Петкӧдлӧ том йӧзлысь олӧмын сьӧкыдлунъяс венӧм, ошкӧ буртор вӧчӧмысь да бура велӧдчӧмысь.

Менам радейтана гижысь — Габова Елена Васильевна. Сійӧ тӧдчана гижысь Коми Республикаын. Чужис лӧддза-номъя сизимӧд лунӧ сюрс ӧкмыссё ветымын кыкӧд воын юркарын. Помаліс Союзса кинематография институтын сценарнӧй факультет. Уджаліс газетъясын, телевидениеын.

Гижӧмӧ пырӧдчан туйсӧ Елена Габова заводитіс Вӧркута карын, гижис аканьяс театрлы пьесаяс. Челядьлы медводдза небӧгыс петіс сюрс ӧкмыссё кӧкъямысдасӧд воын, шусис «Гришуня на планете Лохматиков». Сідз жӧ петісны «Двойка по поведению», «Тайкина тайна», «Варёная сосулька» да мукӧд. Небӧгъясас гижӧма челядьлӧн велӧдчӧм да олӧм йылысь. Геройясыс ёнджыкасӧ гырысь классын велӧдчысьяс, олӧмӧ пырӧдчысьяс.

131 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да юалӧмъяс серти лӧсьӧд ас гижӧд.

Гортса небӧгкуд.

Гортын менам эм неыджыд небӧгкуд. Сэні уна пӧлӧс интереснӧй небӧг: энциклопедияяс, фантастика, челядьлы гижӧдъяс. Небӧгкудсӧ котырын заводитісны чукӧртны менам чужтӧдз на. Ӧні сэні чукӧрмӧма уна небӧг. Миян котырын радейтӧны лыддьысьны, ышӧдӧны та вылӧ и менӧ. Бать-мам тшӧкыда ньӧбӧны выль небӧгъяс. Ме аттьӧала найӧс таысь.

1. Эм-ӧ тэнад гортса небӧгкуд? 2. Кутшӧм сійӧ? 3. Мый сэні эм? 4. Тшӧкыда-ӧ ньӧбанныд выль небӧгъяс? 5. Гортса небӧгкудйысь кутшӧм небӧгӧн медъёна вӧдитчан тэ, бать-мамыд? 6. Коді гортад медъёна радейтӧ лыддьысьны? 7. Кутшӧм небӧг тэ неважӧн лыддин? 8. Кутшӧм лыддьӧм небӧг медся ёна воис сьӧлӧм вылад?

132 удж. Содты лӧсялана антоним.

1) Кӧн уна сёрни, сэн этша удж. 2) Сьӧлӧмыд кӧ ыджыд, быд удж ичӧт. 3) Шудыд да шогыд ӧти доддьын ветлӧны.

133 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ. Аддзы нимвежтасъяс, инды налысь вежлӧгсӧ.

Менам радейтана гижӧд.

Менам радейтана гижӧд — Елена Габовалӧн «Беличья шкурка» повесьт. Шӧр геройясыс тайӧ повесьтын Натка да сылӧн ёртъясыс. Наташа батьыскӧд муніс ур кыйны. Сійӧ кӧсйис ур ку пась вурӧдны. Ёртъясыс тӧдмалісны да дивитісны сійӧс. Весиг радейтана мортыс эз гӧгӧрво, мыйла колӧ виавны пемӧсъяссӧ. Медбӧрын Натка гӧгӧрвоис, мый оз ков сӧмын ас йывсьыд мӧвпавны. Меным кажитчӧ тайӧ гижӧдыс сійӧн, мый том йӧз кужӧмӧн корсьӧны сьӧкыдлунъясысь петан туйсӧ. Повесьтсӧ гижӧма кокни кывйӧн.

Челядь гижӧдысь

134 удж. Лӧсьӧд висьт аслад радейтана гижӧд йылысь план серти.

1. Радейтана гижӧд. 2. Автор йылысь. 3. Гижӧдлӧн тема. 4. Шӧр герой(яс)ӧс серпасалӧм да донъялӧм. 5. Ас мӧвпъяс тайӧ гижӧд йывсьыс.

Лыддьы Е. Габовалысь «Зануда Дёма» да «Беличья шкурка» повесьтъяс да тӧдмав юржуглансӧ.

Сувтсаног: 7. Мый вунӧдіс Маша вӧрӧ походӧ мунігӧн да мыйла сійӧ бӧр бергӧдчыліс? 3. Висьталӧй нимсӧ Зануда Дёмалысь. 4. «Зануда Дёма» повесьтын челядь ворсісны стадион вылын. Висьталӧй спортсменкалысь овсӧ, код нимӧн шусьӧ стадионыс. 8. Роч литератураысь кутшӧм героинякӧд орччӧдӧ Наткаӧс Юра? Вомӧнног: 1. Кыдзи шуӧны шӧр геройсӧ «Беличья шкурка» повесьтын? 6. Мый козьналіс Машалы Дёма «Зануда Дёма» повесьтын? 2. Кыдзи шуӧны медбур ёртсӧ Наткалысь? 5. Роч литератураса «Война и Мир» романысь кутшӧм героиня кодьӧн кӧсйӧ лоны Натка?

135 удж. Лыдакывъяссӧ гиж кывъясӧн да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

Нёль пеля да кык кынӧма. Коді тайӧ? Кык вок орччӧн олӧны, а ӧта-мӧдсӧ оз аддзыны.

136 удж. Висьтав, мыйӧн лоӧны тӧдчӧдӧм кывъясыс: синонимӧн, антонимӧн, омонимӧн.

Мый кӧть сёрнит, Мый кӧть висьтав, Мый кӧть гарав, Мый кӧть шу, Сӧмын лёк кывйӧн эн лысьт тэ Видны ассьыд чужан му.

137 удж. Комиӧд текстсӧ.

138 удж. Содты лӧсялана морта суффиксъяс

1. Кутшӧм паськыд миян Коми муным, Мыйта колӧ помсянь помӧдз мунны.

2. Зарни пиӧ, узь нин, узь, Сьӧлӧмшӧрӧй, узь нин, узь. Батьыд муніс вӧравны, Мамыд муніс уджавны.

139 удж. Комиӧд социальнӧй акция нимъяс. Вӧчӧй ӧтувъя удж (фестиваль, выставка, гаж, небӧг чукӧртӧм да козьналӧм).

140 удж. Комиӧд сетӧм кывъяссӧ. Вӧдитчы выль кывъясӧн да кывчукӧръясӧн. Тэч кывъяссӧ юржугланӧ. Инды на пиысь синонимъяс. 3—4 кывйӧн лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1) Гажӧдчан ёртыд джын ёрт на: воан кӧ шогӧ, югзьӧдас бокӧ. 2) Ӧти чаг вылын олӧны.

141 удж. Лыддьы да гӧгӧрво нывкалысь гижӧдсӧ. Корсь текстысь тэныд лӧсялана да лӧсявтӧм мӧвпъяс, содты таблицаӧ. Дасьтысь гӧгӧрвоӧдны бӧрйӧмтӧ.

Нывкаяслӧн, зонкаяслӧн, верстьӧяслӧн эм ӧти либӧ унджык ёрт. Ӧтияскӧд ми важӧн нин ёртасям, мӧдъяскӧд сӧмын на тӧдмасим. Кодкӧ чайтӧ, мый налӧн зэв уна бур ёрт, а кодкӧ оз вермы бӧрйыны ӧтикӧс. Но ставлӧн-ӧ эм прамӧй ёрт, кодлы абу веськодьӧсь тэнад вермӧмъяс, гаж да шог? Ме ногӧн, мортыслӧн став тӧдсаыс оз вермы лоны ёртӧн. Эмӧсь сэтшӧм йӧз, кодъяс оз эскыны ёртасьӧмӧ. Найӧ чайтӧны, мый весиг медся матыс морт вермас вузавны сьӧкыд кадӧ. Гашкӧ, тайӧ и збыль тадзи? Сӧмын меным оз эскыссьы таӧ. Сідз кӧ нин артмис, чайта, и ёртасьӧмыс эз вӧв. Ёртасьнытӧ ӧд колӧ на кужны! Унджыкӧн оз вермыны бур ёрттӧг. Сьӧкыд овны, кор некодкӧд юксьыны не сӧмын шогӧн, но и радлунӧн, некодлы звӧнитлыны да некодкӧд гуляйтны. А медся бур ёрткӧд позьӧ шӧпкӧдчыштны, висьтавны ӧта-мӧдлы гусяторъяс. И тӧдан, мый некод тэ вылын оз серав, а став висьталанторйыс коляс ті костын. Но и аддзыны татшӧм ёрттӧ сьӧкыд. Оз ӧд прӧста шуны, мый ёртасьӧмыд — сьӧкыд удж. Ставлӧн ас видзӧдлас ёртасьӧм вылӧ. Быд морт аддзӧ мирсӧ аслыспӧлӧса. Ме чайта, мый быд мортлы зэв ёна колӧ бур ёрт. Ӧд сійӧ — олӧмын мытшӧд. И тэнад кӧ эм татшӧмыс, пыдди пукты сійӧс, вылӧ донъяв ёртасьӧмтӧ!

Весиг медся матыс морт вермас вузавны сьӧкыд кадӧ.

ЙЫЛЫСЬ КЫВБӦР.

Йылысь кывбӧр сулалӧ эмакыв да нимвежтас бӧрын, гижсьӧ торйӧн.

Коми кыв урок вылын ми сёрнитім тшӧтшъяяс йылысь. Экскурсия дырйи ми унатор тӧдмалім йӧзӧс дорйысьяслӧн удж йылысь. Конкурс кежлӧ ме дасьті ас йылысь висьт. На йылысь ми лыддим «Йӧлӧга» газетысь.

142 удж. Комиӧд скобкаын сетӧм кывъяссӧ. Лыддьы сёрникузяяссӧ.

1) Ме кӧсъя висьтавны ёртъяс йылысь. 2) Ми дасьтам юӧр Ижевскӧ ветлӧм йылысь. 3) Кытысь позьӧ тӧдмавны та йылысь? 4) Тіян йылысь гижӧмаӧсь районса газетын. 5) Коми литература урок вылын ми сёрнитім Б. Шаховлӧн «Тшӧтшъяяс» роман йылысь. 6) Висьтыштӧй миянлы ас йылысь. 7) Коми наука шӧринын 8-ӧд класса велӧдчысьяс унатор тӧдмалісны Коми Республика йылысь.

143 удж. Помав сёрникузяяссӧ. Аддзы лӧсявтӧм сёрникузя.

144 удж. Лыддьы, гӧгӧрво висьт юкӧнсӧ, сет ним. Лӧсьӧд юалӧмъяс.

Менӧ шуӧны Юра Пыстинӧн. Менсьым ёртӧс шуӧны Женя Синицынӧн. Миян йылысь шуӧны, мый миян ӧткодь овным. Вуджӧдны кӧ роч кыв вылӧ Пыстинсӧ — лоӧ Синицын, Синицынсӧ кӧ комиӧдны — лоӧ Пыстин. Женя да ме йылысь шуӧны, мый миянӧс пӧ кӧдзыд йиа ваӧн он вермы торйӧдны. Женя — менам медбур ёрт. Ме уна буртор верма сы йылысь висьтавны. Сійӧ лӧсьыдик чолкаторйӧн шырӧм юра. Сылӧн ставыс лючки-бура артмӧ. Гижӧ зэв мичаа. Школаын бура велӧдчысьяс лыдын. Бура котралӧ лызьӧн. Сы йылысь тшӧкыда гижӧны школаса стенгазетын. А ӧтчыд ми Женякӧд вундалім менам бабӧлӧн небӧгысь геройясӧс да школаын лэдзим стенгазет. Та йылысь тӧдмаліс менам бабӧ да ёна и видіс небӧг вундалӧмысь.

145 удж. Текст дорӧ лӧсьӧд план да гиж изложение.

Кык ёрт.

Мунісны вӧрӧд кык ёрт. Налы друг паныдасис ош. Ӧтиыс уськӧдчис пышйыны, кайис пу вылӧ да дзебсис. А мӧдыс коли туй вылас. Вӧчны нинӧм — сійӧ водіс муас да лэдзчысис кулӧм улӧ. Ош матыстчис сы дорӧ да кутіс исавны. Сійӧ и лолавнысӧ дугдіс. Ош исалыштіс сылысь чужӧмсӧ. Чайтіс, мый кулӧма, да вешйис. Кор ош муніс, пу вылысь лэччис ёртыс да кутіс серавны: — Мый ошкыс тэныд пеляд вашкӧдіс? — Ошкыс шуис меным, мый омӧльӧсь сійӧ йӧзыс, кодъяс эновтӧны ёртсӧ сьӧкыд здукӧ.

146 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ да гӧгӧрвоӧд.

1) Ёртыд аддзысьӧ шог дырйи. 2) Висьтав, коді тэнад ёртыд, и ме висьтала, коді тэ. 3) Выль ёртъястӧ аддзы, а важсӧ эн вунӧд. 4) Налӧн гӧныс ӧтилаӧ йитчӧма, оз торйӧдчывны.

147 удж. Лыддьы висьтсӧ, гӧгӧрво да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Ӧньӧлы батьыс вайис Ленинградысь апельсин: уна-уна, ыджыд сетка тыр. — Батюк, позьӧ ме гоз-мӧд апельсин нуа школаӧ? — ӧшйис батьыслы сьыліас Ӧньӧ. — Да, босьт, — нюммуніс батьыс. Ӧньӧ тыртіс зепъяссӧ батьыслӧн гӧснечӧн. Мӧд луннас урокъяс бӧрын Ӧньӧ локтіс жугыль чужӧма, син дорыс вазьӧма. — Мый нӧ лоис? — юаліс батьыс. — Мекӧд некод оз сёрнит, — бӧрддзис Ӧньӧ. — Хоккейысь ворсны весиг эз босьтны. Мун пӧ апельсиннад мачась. — А тэ ӧмӧй ёртъясыдкӧд эн юксьы? — Эг. Сӧмын петкӧдлі, а некодлы эг сет. — Ёртъясыдкӧд век колӧ юксьыны. Горш морттӧ некор эз радейтлыны, — шуис батьыс.

148 удж. Комиӧд висьтсӧ.

149 удж. «Коми-роч кывчукӧрысь» бӧрйы тш шыпаса кывъяс. Тӧдмав, кымын кыв тайӧ шыпас вылас.

150 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд коми шусьӧгъяссӧ. Вайӧд лӧсялана роч шусьӧгъяс.

Бур керӧмысь омӧль оз ло. Лёк вылӧ оз ков велӧдны, омӧль вылӧ оз ков сетчыны. Сизимӧн пӧ ӧтиӧс оз виччысьлыны. Ӧтувъя вынӧн быд лёкысь мынам. Кымын юр, сымын и тӧлк. Ачыд асьтӧ эн ошкы, йӧзыс мед ошкасны. Мый аслыд он кӧсйы, сійӧс и мӧдлы эн кӧсйы.

ЙӦЗӦДЧАНА-ЮӦРТАНА КОТЫРЪЯС

151 удж. Тӧдмась Коми Республикаса некымын газет-журналӧн. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Уджав ёртъясыдкӧд.

1. Кыдзи тэ чайтан, мый лоӧ газетӧн, а мый журналӧн? 2. Кутшӧм газет-журнал республикаса, а кутшӧм районса? 3. Кутшӧм газет-журнал петӧ коми кыв вылын, кутшӧм — рочӧн? 4. Кутшӧм газет-журнал лэдзӧны тіян карын, районын? 5. Мый лыддянныд газет-журналысь тэ, бать-мамыд, пӧль-пӧчыд? 6. Эм-ӧ тіян велӧдчанінын ас газет? Эм кӧ, кыдзи шусьӧ?

152 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.

153 удж. Аддзы «Коми гор» телерадиокомпаниялӧн уджтас нимъяслысь роч пӧвсӧ.

154 удж. Юклы текстсӧ сёрникузяяс вылӧ.

«Финно-угорский мир» тележурнал.

«Коми гор» телерадиокомпания ассьыс уджтасъяссӧ дасьтӧ кык кывйӧн: комиӧн да рочӧн 20 во петӧ аслыссяма тележурнал — «Финно-угорский мир» тайӧ Россия регионъяскостса программа тележурнал дасьтӧмӧ пуктӧны пай «Удмуртия», «Марий Эл», «Карелия», «Югория», «Мордовия», «Перым» телерадиокомпанияяс телевизор видзӧдысьяслы петкӧдлӧма 180 гӧгӧр уджтас тележурнал юӧртӧ финн-угор войтырлӧн культура сӧвмӧм йылысь, тӧдмӧдӧ тӧдчана йӧзкӧд да вужвойтырлӧн оланногӧн, традицияясӧн.

155 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.

156 удж. Тӧдмав да гиж юӧр «Юрган» телерадиокомпания йылысь сетӧм план серти.

1. Кор чужис «Юрган» телерадиокомпания? 2. Вӧлі-ӧ сылӧн татшӧм ним котыртчӧмсяньыс? 3. Кутшӧм уджтасъяс сійӧ дасьтӧ? 4. Кутшӧм уджтасъяс «Юрган» дасьтӧ челядьлы? 5. Кутшӧм уджтасъяс видзӧдан тэ, бать-мамыд, пӧль-пӧчыд? 6. Кажитчӧны-ӧ найӧ тіян котырлы? Мыйӧн? 7. Кутшӧм журналистъяслӧн уджыс медъёна воӧ сьӧлӧм выланыд? 8. Мый эськӧ вӧзъян вежны «Юрган» уджын? 9. Мый сиан тайӧ телерадиокомпанияыслы?

1. Сетӧм темаясысь бӧрйы ӧтиӧс. Дасьтысь да гиж неыджыд юӧр школаса газетӧ.

• Миян класс. • Менам ёрт (нывъёрт). • Радейтана сьылысь (спортсмен). • Сиктлӧн историяысь лист бок. • Школаса (сиктса, карса) тӧдчана морт. • Школаса выльторъяс. • Енбиа челядь. • Бӧръя юӧръяс. • Чужан лунӧн! • Кодӧн лоны?

2. Бӧрйы юӧрыдлы лӧсялана серпасъяс либӧ фотографияяс. 3. Мичаа да колана ногӧн лӧсьӧд уджтӧ. 4. Ёртъясыдкӧд дасьтӧй ас газет, пыртӧй сэтчӧ уджъястӧ.

СОДТӦД УДЖЪЯС

157 удж. Содтав колана вежлӧг суффиксъяс да висьтав, мыйӧн торъялӧны роч да коми вежлӧгъяс.

1) Зонка муніс школаӧ ӧкмыс часын. 2) Мамлӧн киясыс зэв небыдӧсь. 3) Ме кори ёртлысь выль небӧг. 4) Ваня козьналіс муса нывлы мича дзоридзьяс. 5) Таво гожӧмнас ме аддзывлі Сьӧд саридзсӧ. 6) Талун миянӧс вердісны чӧскыд пӧжасӧн. 7) Кӧрт Айка вӧлі тунӧн. 8) Вӧралысь пармаын паныдасис ошкӧд. 9) Вера Ивановна олӧ да уджалӧ сиктын. 10) Нывка кыскис зептысь кампет. 11) Костя дыр видзӧдіс туй вылӧ, думсьыс виччысис батьсӧ. 12) Автобус локтӧ карсянь Визинӧ. 13) Челядь котралісны вӧрті да чукӧртісны вижовгӧрд коръяс. 14) Рытъяснас менам пӧч юӧ тшай бурдӧдчан турунъясӧн, ӧмидзӧн да сэтӧрӧн.

158 удж. Гиж сёрникузяяссӧ соссяна кадакывъяс пыртӧмӧн.

Кор ті ветланныд вӧрӧ, ковтӧг эн чегъялӧй пуяс. Биасьлан кӧ, бипурсӧ бура кусӧд, мед сэтчӧ эз коль ӧгыртор. Вотӧс ӧктігӧн эн нетшкӧй вотӧс розъяссӧ. Сьӧрад кӧ эм пурт, тшактӧ эн нетшкӧй вужнас, а чепӧльтӧй вуж дінтіыс. Ас бӧрад вӧрын некутшӧм ёг энӧ кольӧй. Челядь, видзӧй вӧр-ва! Вӧрыд — миян войвылын ыджыд озырлун.

159 удж. Висьтав, кутшӧм кывсикасъяс дорӧ позьӧ содтыны абу кывтор. Вайӧд примеръяс. Абу кывтор содталӧмӧн помалӧй сёрникузяяссӧ.

Чай юны, абу пес керавны. Сакартӧ нёнявны абу из керавны. Енмыс кӧ мичлунсӧ абу сетлӧма, баситчы кӧть эн. Сямыд кӧ пӧжасьны абу, эн кутчысь. Зептад кӧ сьӧмыд абу, лавкаӧ эн мун.

160 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содты колана кывбӧръяс.

1) Джуджыд вӧра пармаяс дорӧд, мича ягъяс пӧлӧн, расъяс вомӧн, веж туруна видзьяс пӧвстӧд, посньыдик коми сиктъяс пыр войвывсянь лунвылӧ визувтӧ Висер ю. 2) Енэжыс быттьӧ скӧрмӧма му вылын олысьяс вылӧ: кымӧр чир абу. 3) Купайтчӧм бӧрын кынӧмыд ёна сюмавлӧ. 4) Кык лун мысти пӧльыс Коляӧс кӧсйысьліс нулыны циркӧ. 5) Дарӧм тай ичӧтик пыста, а мыйта мичлуныс ас пытшкас.

161 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс сетӧм омонимъяснас.

162 удж. Лыддьы да гӧгӧрво, содты кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.

Уна предание тӧдліс коми йӧз тунъяс йылысь. Став туныслӧн пӧ вӧлі аслыспӧлӧс ыджыд вын. Эмӧсь легендаяс Перымса Степанлӧн тункӧд вермасьӧм, тунъяслӧн ӧта-мӧд костын вермасьӧм йылысь. Коми йӧз шулӧмаӧсь, мый тунӧс оз позь вины пуртӧн ни пищальӧн. Тунъяс вермывлӧмаӧсь висьтавны водзӧ лоӧмтор йылысь. Паляйка, Тунныръяк, Шыпича, Тювӧ тунъяс вермылӧмаӧсь вель дыр овны ва улын, уна километр уйлывлӧмаӧсь ва увті. Ошлапей да Кӧрт Айка ас вынӧн кыпӧдлӧмаӧсь ва вылын зэв ыджыд гыяс. Мелейка да Паляйка ойдӧдлӧмаӧсь видз-муяс да сиктъяс. Тунъяс пӧртсьывлӧмаӧсь пемӧсӧ, пуӧ. Ошлапей пӧртсьывлӧма ошкӧ, сирӧ. Лупаръя — кӧинӧ. Лупаръя да Кыска тунъяс вермывлӧмаӧсь чукӧртны ӧти инӧ зэв уна чери.

163 удж. Бӧрйы текст да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Чорыд морт.

Тайӧ мортыс аслыспӧлӧс, абу бур вына, шулӧмаӧсь: сьӧд вира. Татшӧм морт дырйи пыр мыйкӧ жугавлӧ, некутшӧм удж оз артмы. Стеклӧ вӧчысьлӧн пазавлӧ стеклӧыс уна пельӧ, кузнечлӧн дугдывлӧ донавны кӧртыс. Чорыд мортлысь ньӧбӧм гортса пемӧс висьмӧ да регыд кулӧ. Инмӧдчылас кӧ чорыд морт кутшӧмкӧ пемӧс дорӧ — сійӧ дугдӧ быдмыны. Кыйӧны кӧ артельӧн ӧтвылысь чери — пыр нин кутшӧмкӧ неминуча вермӧ лоны, либӧ чериыс оз шед. Чорыд йӧзыс пӧ сьӧд синмаӧсь, скӧрӧсь, абу уна сёрниаӧсь, скупӧсь, вежӧгтысьӧсь, ставсӧ кутӧны ас пытшкас, оз сёрнитны веськыда.

Шурыд морт.

Тайӧ зэв небыд, шань, восьса сьӧлӧма морт. Юрсиыс югыд рӧма. Шурыд морт кӧ эм орччӧн, ставыслы кокни, сьӧлӧм вылас долыд. Босьтас кӧ, шуам, лавкаысь шурыд мортыс дӧратор, кодӧс некод ньӧбны оз кӧсйы, — йӧзыс уськӧдчӧны ньӧбны кольӧм дӧрасӧ дзоньнас. Босьтас кӧ васӧ юкмӧсысь, ваыс лоӧ вынаӧн, чӧскыдӧн. И юкмӧсыс некор оз косьмыв. А босьтчылас кӧ кыйны чери — став чериыс ачыс быттьӧ пырӧ тывъяс. Шурыд мортсянь сӧмын шуд да радлун овлӧ.

164 удж. Гӧгӧрвоӧд кадакывъяслысь вежӧртассӧ.

165 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Текст дорӧ лӧсьӧд юалӧмъяс. Кадакывъяслысь инды суффиксъяссӧ, тӧдмав кадсӧ да лыдсӧ.

Пантелеймон Онуфриевич Мысов чужӧма 1914-ӧд воӧ Помӧсдін сиктын. Начальнӧй школа помалӧм бӧрын сійӧ уджавлӧма типографияын. Уджалігӧн П. Мысов пырӧма актёръяслӧн курсъяс вылӧ. Велӧдчӧм бӧрас коми спектакльясын сійӧ кутӧма ворсны медшӧр рольяс. Пантелеймон Онуфриевич ворсліс Муравьёвӧс Н. Дьяконовлӧн «Свадьба приданнӧйӧн», Гира Митрейӧс В. Лекановлӧн «Сиктса рытъяс», Перминовӧс И. Пыстинлӧн «Бушкола вояс» спектакльясын. Пантелеймон Онуфриевич Мысовӧс тӧдісны Коми Республикаса быд карын, сиктын да посёлокын. Сылысь гӧлӧссӧ радио пыр кывзыліс уна сюрс морт. Пантелеймон Онуфриевич Мысов — Коми АССР-са нимйӧза да РСФСР-са нимӧдана артист. Сылысь уджсӧ пыдди пуктісны да вылӧ донъялісны «Трудӧвӧй Гӧрд Знамя» орденӧн. 1941—1945-ӧд воясся война кадӧ бура уджалӧмысь сетісны медаль.

166 удж. Лӧсьӧд сёян-юан рецепт сетӧм кадакывъяс пыртӧмӧн.

167 удж. Кывъяс дорӧ вайӧд зумыд кывтэчасъяс (фразеологическӧй оборотъяс).

168 удж. Лыддьы да гиж сёрникузяяссӧ, скобкаын сетӧм нимвежтасъяссӧ комиӧд.

1) Ёна и мича тэ да дона миян, тулысӧй. 2) Радейтӧны тэнӧ олӧма йӧз да челядь. 3) Мыйдыра ми виччысим тэнӧ, лун-войсӧ лыддим, казьтывлім мичлунтӧ. 4) Тэ бӧрся тэрмасьӧны миян дорӧ войвылӧ ыджыд и ичӧт лэбачьяс. 5) Гажыс бырӧма налӧн чужан мусьыс. 6) Вӧрса туй бокын сулалӧ ыджыд да кыз пожӧм. Кымын арӧс сылы, некод оз тӧд. Сійӧ некодлы нинӧм оз висьтав.

169 удж. Чутъяс пыддиыс гиж колана вежлӧг суффиксъяс.

Сетны воклы, мунны автобусӧн, овны выль керкаын, гуляйтны быд рыт ичӧт чойкӧд, ошкыны ёртӧс, ветлыны вӧрӧ тшакла, радейтны мам-батьӧс, кывзыны колипкайлысь сьылӧмсӧ, ывлаыс гажа да лӧсьыд, петны класссысь.

170 удж. Эмакывъясысь артмӧд кывбердъяс да лӧсьӧд кывтэчасъяс.

171 удж. Бӧрйы сетӧм сёрникузялы лӧсялана юалӧм.

1. Пузьӧдтӧм ва юны оз позь. Мыйӧн оз позь юны? Мый оз позь юны? Мыйысь оз позь юны?

2. Тайӧ кывбурсӧ ог вермы велӧдны. Мый йылысь ог вермы велӧдны? Мыйла ог вермы велӧдны? Мый ог вермы велӧдны?

3. Колӧ велӧдны коми кыв. Мый колӧ велӧдны? Мыйӧ колӧ велӧдны? Мыйӧдз колӧ велӧдны?

172 удж. Лыддьы да гиж сёрникузяяссӧ колана кывбӧръяс бӧрйӧмӧн.

1) Керка весьтӧд лэбӧны юсьяс. 2) Туй пӧлӧн восьлалӧ морт. 3) Школа дорын ворсісны челядь.

173 удж. Бӧрйы колана нога кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ да лӧсьӧд сёрникузяяс.

174 удж. Лыддьы текстсӧ. Инды сложнӧй сёрникузяяс. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ.

Кӧр зэв винёв. Во гӧгӧр сійӧ ачыс перйӧ аслыс кӧрым: яла, турун, кустарник коръяс, тшакъяс, вотӧс. Сук гӧныс сійӧс бура видзӧ войвывса кӧдзыдъясысь да тӧвъясысь. Кӧр оз вӧйлась лымйӧ да оз сибды нюръясӧ, сы вӧсна мый кок гыжъясыс ветлігас ёна паськалӧны. Кӧр стада оз вермы дыр сулавны ӧти местаын. Кӧръяс ӧдйӧ сёйӧны став быдмӧгсӧ, и кӧр видзысьяс вӧтлӧны найӧс выльлаӧ, кӧні эм унджык кӧрым. Йӧзлы отсасьӧны понъяс: найӧ видзӧны стадасӧ кӧинъясысь, оз лэдзны кӧръяслы разӧдчыны. Гожӧмнас кӧръясӧс ёна сёйӧ лӧдз-ном. Йиа саридз дорын пӧльтӧны ён тӧвъяс, да лӧдз-номйыс этшаджык. Татчӧ и вайӧдлывлӧны кӧръясӧс. Тӧв кежлӧ стадаяс локтӧны тундра лунвылӧ, вӧръяс дорӧ матӧджык. Тані йӧзыслы кокниджык корсьны пес да дзебсьыны войвывса кӧдзыд тӧвъясысь. Тундраын туйыс этша. Нюраинъясті он вермы мунны сьӧкыд телегаясӧн. Та вӧсна во гӧгӧр ветлӧны кокньыдик додь-нартъясӧн. Найӧ бура исковтӧны кыдзи лым вывті, сідзи и нитш вывті. Ненечьяс, кӧр видзӧм кындзи, кыйсьӧны.

175 удж. Лыддьы да бӧрйы лӧсялана кадакывъяс.

Асывнас ме мысся, пасьтася, шыльӧдча, лӧсьӧдча да муна школаӧ. Луннас ме велӧдча, лыддьыся, артася, вуджӧдча. Рытнас вӧча гортса удж, велӧда роч кывйысь правилӧяс, артася математикаысь, бура дасьтыся быд урок кежлӧ.

176 удж. Лыддьы да бӧрйы грамматика боксянь колана ногӧн лӧсьӧдӧм кывтэчасъяс.

1. Серпасавны дзоридз. Серпасавны дзоридзӧс. 2. Мунны вӧрын. Мунны вӧрӧ. 3. Радейтны И. А. Куратовлӧн кывбуръяс. Радейтны И. А. Куратовлысь кывбуръяс. 4. Уджавны черкӧд. Уджавны черӧн. 5. Висьтавны ёртлы. Висьтавны ёртлысь.

177 удж. Комиӧд нимвежтасъяссӧ да тӧдмав нӧдкывъяссӧ.

1) Менӧ корӧны, виччысьӧны, а кор воа ставыс дзебсьӧны. 2) Менӧ оз сёйны и метӧг оз сёйны. 3) Ме ачым ог сёй, а быдӧнӧс верда.

178 удж. Лыддьы текстсӧ, юклы абзацъяс вылӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Из гӧраясын.

Из гӧраяслӧн джудждаыс 1500—1800 метра. Войвыв Уралын шуштӧм: быдлаын чурвидзӧны Из гӧра йывъяс да скалаяс, кӧні быдмӧ ӧти нитш. Волӧн унджык кадас тані куйлӧ лым. Лунвывланьын гожӧмыс лоӧ шоныдджык, и гӧраыс тані вевттьысьӧма сук пемыд вӧрӧн. Сэні быдмӧны пожӧм, коз, ньыв пу, сус пу, ниа, а лунвылынджык — нинпу, тупу, клён. Пемыд сук вӧрын олӧны ошъяс. Найӧ сёйӧны вотӧс, тшак, куталӧны гагъясӧс, нидзувъясӧс, радейтӧны чӧсмасьны мазі маӧн. Посни пемӧсъясысь Уралса вӧръясын олӧны ур да дона куа низь. Из гӧраясысь перйӧны рудаяс, сов, зарни, дона изъяс.

1. Кутшӧмӧсь гӧраясыс Войвыв Уралын? 2. Кыдзи вежсьӧны Из гӧраясыс войвывсянь лунвылӧ мунігӧн? 3. Мый перйӧны сэні? 4. Джуджыдӧсь-ӧ Из гӧраясыс? 5. Мый торйӧдӧны Из гӧраяс?

179 удж. Содты колана кывбӧръяс да лӧсьӧд кывтэчасъясӧн некымын сёрникузя.

Видзӧдны ӧшинь вылӧ, котравны пу вывті, вартчыны ю вомӧн, матыстчыны дӧска дорӧ, восьлавны керка дорӧ, ворсны сикт , вӧтчыны ме бӧрся, лэбны енэж , дзебсьыны пуяс костӧ, пуксьыны улӧс вылӧ, велӧдчыны школа ... .

181 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содтав колана кывбӧръяс.

1) Быд сёйигӧн пызан вылын эм пуӧм либӧ жаритӧм ком, сиг, гӧрд чигъя голец да мукӧд пӧлӧс чери. 2) Мишалӧн батьыс либӧ Илья дядьыс здук кежлӧ и ветласны ты дорӧ, а мешӧк джын черитӧг оз волыны. 3) Утка-дзодзӧгъяс, тыдалӧ, ставныс нин лэбӧмаӧсь шоныд местаясӧ, эз нин петкӧдчывны грезд весьтын. 4) Вӧртас сайысь шонді петӧ, медводдза югӧръяссӧ сетӧ. 5) Майӧг вылын катша китшкӧ, лысва усьтӧдзыс пӧ ытшкӧ. 6) Анна вуджис шорсӧ пу пос вывті да котӧрӧн кайис кыркӧтш вылӧ. 7) Ок, и лӧсьыд вӧлі тӧвзьыны еджыд купол улын, карыс ставнас тэнад ки пыдӧс вылын куйлӧ. 8) Валентина Терешкова нелямын кӧкъямысысь кытшовтіс Му шар гӧгӧр.

182 удж. Сувтӧд кадакывъяссӧ колана кадын.

Помасясны урокъяс, и ми ставӧн мунам театрӧ. Талун сэні петкӧдласны «Иван Куратов» опера. Тайӧ операсӧ пуктӧмаӧсь Альберт Егорович Ванеев поэма серти. Операсӧ видзӧдӧм бӧрын ме муна гортӧ да аддзылӧмтор йывсьыс висьтала бать-мамлы.

183 удж. Содтав сёрникузяясӧ колана кадакывъяс.

1) Меным окота ветлыны тіян семинар вылӧ. 2) Ме кӧсъя шуны тіян веськӧдлысьлы ыджыд аттьӧ. 3) Йӧз сёрнитӧны Ульянаӧ ветлӧм йылысь. 4) Висьталӧй, пӧжалуйста, кытысь позьӧ аддзывны Анна Михайловнаӧс. 5) Миян гимназияӧ локтісны гӧсьтъяс. 6) Регыд ми мунам культура керкаӧ сьывны.

184 удж. Содтав сёрникузяясӧ колана вежлӧг суффиксъяс.

Тӧрыт Ваня ёртӧй школаысь воис сёрӧн, шапкатӧг и кепысьтӧг. Сійӧ кольӧма найӧс школаӧ. А поводдяыс вӧлі лёк. Ваня ёртъясыскӧд урокъяс вӧчӧм бӧрын мунӧма исласьны лызьӧн. Сылӧн кӧмкотас пырӧма лым. Тадзи сійӧ ва кӧмкотнас гуляйтӧма кӧкъямыс час рытӧдз. Ваня дыр висис, эз велӧдчы. Сылӧн ёна бырис гажыс школаысь. Сійӧ гӧгӧрвоис, мый тӧлын гуляйтны шапкатӧг да кепысьтӧг оз позь.

185 удж. Гӧгӧрвоӧд омонимъяссӧ.

186 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содтав колана кывбӧръяс.

1) Уркай жбыркнитіс коз вылысь. 2) Праздникъяс дырйи мам пӧжавліс торт. 3) Ми туй пӧлӧн чукӧртім оз да чӧд. 4) Сувтны эськӧ пелысьӧн тэнад ӧшинь улын. 5) Микайлӧ садьмис номлӧн дзизган шы улӧ. 7) Керка дорын быдмӧ сад.

187 удж. Лӧсьӧд неыджыд висьт сетӧм кадакывъясӧн да сет висьтыслы ним.

190 удж. Аддзы сёрникузяяс, кӧні грамматика боксянь эмӧсь торксьӧмъяс.

1) Паськыда нималӧ Коми муыд сьыланкывъяслӧн. 2) Ордйысьӧмъясас петкӧдчисны Абъячойса вит спортсмен. 3) Велӧдысь миянӧс корис бипур дорӧ юны сэтӧра пӧсь тшай. 4) Аттьӧалам батьлы, мый сетіс позянлун велӧдчыны.

191 удж. Кутшӧм визьын паныдасьлӧ лӧсявтӧм кыв?

192 удж. Кутшӧм кыв лоӧ паныд вежӧртасаӧн ӧтувъя кывлы.

193 удж. Корсь сёрникузяяс, кӧні паныдасьӧны зумыд кывтэчасъяс.

1) Ӧтка ньӧртӧ кокни чегны, а видлы корӧсь чегны. 2) Арся луныд кӧч бӧж кузя. 3) Кодкӧ сэтшӧм гораа равӧстіс, мый, дивитӧ кӧть эн, а ме юр садьӧс воштылі. 4) Садь вылам вои ас керка дорын нин, горшӧй курзьӧма, морӧсӧй сотчӧ, лолӧй чеччӧ.

194 удж. Тӧдмав сёрникузяяс, кӧні паныдасьлӧ шӧркыв.

1) Тшак вотігӧн Ӧльӧ аддзис кос коръяс пиӧ дзебсьӧм ельдӧгӧс. 2) Сибирысь коми йӧз восьтісны паськыд гыясӧн визувтысь юяс. 3) Дзоридзалан льӧмлӧн мичлуныс да чӧскыд дукыс век шемӧсмӧдӧ миянӧс. 4) Велӧдчӧм мортлы быд туй восьса.

195 удж. Мӧвпышт, кутшӧм визьясын эм лӧсявтӧм кывъяс.

196 удж. Лӧсьӧд висьт «Менам радейтана улича».

197 удж. Вӧч тест нога удж.

1. Кутшӧм ворсанторйӧн кыйсьысь корӧ сьӧлаӧс?

2. Кутшӧм театрлы сетӧма Нёбдінса Витторлысь нимсӧ?

3. Коді лӧсьӧдіс медводдза коми анбур?

4. Бӧрйы лызьӧн котралысь тӧдчана спортсменлысь ним.

5. Кутшӧм коми багатыр дорйис Роч му вӧрӧгъясысь?

198 удж. Лыддьы текстсӧ да содтав кывъясас колана суффиксъяс.

Коми кывйӧн мӧвпалӧ, сёрнитӧ да гижӧ миллион джын гӧгӧр морт. Коми кыв кылӧ Мурманск обласьтса Кола кӧджын, Урал сайса да Сибирса муясын. Коми крестьяна колян нэмын мунлӧмаӧсь корсьны няняинъяс. Комиӧн сёрнитӧны оз сӧмын комияс, но и накӧд олысь ненечьяс да йӧгра.

199 удж. Лыддьы текстсӧ да гиж. Мӧвпышт, кутшӧм нимвежтасъяс колӧ содтыны.

Ӧшинь улын быдмис кыдз. Быдмис сійӧ дыр. Ӧксинь пӧч вунӧдіс нин, кор пуктыліс тайӧ еджыд кока пусӧ. Кыдз сӧвмис-нюжаліс, а Ӧксинь пыр пӧрысьмис. Пӧч радейтіс аслас киясӧн садитӧм пусӧ. Пуксяс сійӧ ляпкыдик улӧс вылӧ, шойччӧдыштас ассьыс мудзӧм лысьӧмсӧ, казьтыштас ассьыс ныв-пиянсӧ, кодъяс лэбачьяс моз разӧдчисны чужан позйысь. Дивъя ӧні пӧчлы шойччыны. Челядьыс быдмисны. Почтальон быд тӧлысь сылӧн гортӧдзыс вайӧ пенсия. Кургӧ-олӧ, пӧт да шуда сылы. Да и посёлокса том йӧз радейтӧны гажӧдчыны тайӧ кыдз улын. Мукӧддырйи вой шӧрӧдз пукаласны-сьыласны найӧ. Пӧрысь морт оз дӧзмы, ачыс коркӧ вӧлі том.

200 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ сетӧм нимвежтасъяссӧ.

201 удж. Лӧсьӧд неыджыд висьт аслад радейтана пу йылысь.

202 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ. Сет ним.

203 удж. Гиж комиӧн.

204 удж. Лыддьы да комиӧд сёрникузяяссӧ.

205 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да аддзы тырмытӧмторъяссӧ. Гиж коми кывлы лӧсялана ногӧн.

1) Зэрӧм бӧрын петісны уна ягсер. 2) Тури олӧ нюр вылын. 3) Коми урок вылын ми гижим тшак нимъяс. 4) Вася пасьталіс пальто, кӧмаліс сапӧг да петіс ывлаӧ. 5) Ю нимъясыс гижсьӧны ыджыд шыпассянь. 6) Ёна кӧ кӧдздӧдас, лызьӧн иславны ог мунӧй.

206 удж. Гиж кывъяссӧ правилӧяс серти.

207 удж. Висьтав, кыдзи юргӧны вайӧдӧм кывъясыс комиӧн.

208 удж. Артмӧд -ышт суффикс отсӧгӧн выль кадакывъяс да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

209 удж. Вайӧд скобкаын сетӧм кывъяс дорӧ паныд вежӧртаса кывъяс. Гиж.

1) Талун поводдяыс бур. 2) Талун енэжыс кельыдлӧз. 3) Тайӧ керкаыс выль. 4) Ода-кора 14-ӧд лунӧ шондӧдіс. 5) Меным зэв нин окота шойччыштны. 6) Тайӧ уджыс вывті кокни. 7) Гожӧмын войясыс кузьӧсь. 8) Водз тулысын ставыс дзоридзалӧ. 9) Кадыс этша колис.

210 удж. Лыддьы, гӧгӧрво текстсӧ да бӧрйы эмакывъяс дорӧ лӧсялана кывбӧръяс.

Велӧдчы пӧжавны шыдӧса пирӧг.

Кизьӧр нӧк пиӧ кисьт ид шыдӧс да коль дас кык час кежлӧ. Дас пирӧг вылӧ колӧ кык стӧкан шыдӧс. Няньшом кӧтӧдӧм вылӧ колӧ литра да джын ва. Ваӧ сорлав литра джын кӧнтусь вый да кык стӧкан сывдӧм вый. Содты сов да куим кило сю пызь. Няньшом бура гудрав да коль час джын кежлӧ. Сы бӧрын вӧсньӧд ӧти-кык сантиметр кызта кузьмӧс сӧчӧнъяс. Сӧчӧнъяс вылас пуктав нӧк пиын видзӧм ид шыдӧс да песокалышт. Бокъяссӧ сӧчӧнъяслысь кусняв чуньнад. Артмӧм пирӧгсӧ сюй пачӧ. Пӧжалӧм пирӧгсӧ мавтышт сывдӧм выйӧн.

211 удж. Лыддьы да содтав эмакывъяс дорӧ колана вежлӧг суффиксъяс.

Намырысь ырӧш.

Тайӧ изьваса войтырлӧн радейтана юан. Колӧ нырны нёль стӧкан намыр, кисьтны куим литра ва да пуны вит минут гӧгӧр. Сэсся сысъявны вотӧсысь васӧ. Ваӧ кисьтны стӧкан сакар да гудравны. Кӧдзӧдӧм бӧрын ваӧ содтыны вит либӧ дас грамм дрожжи да кольны шоммыштны кык лун кежлӧ. Со и ырӧш дась.

212 удж. Лыддьы да тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Содтав эмакывъясӧ колана вежлӧг суффиксъяс.

Ывлаын — Петыр лун, керкаын — Рӧштво. Быд керкаын юртӧм Педӧсь. Юкмӧс дорын пукалӧны еджыд юсьяс. Тӧлын узьӧ, а гожӧмын бӧрдӧ.

213 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.

214 удж. Лыддьы текстсӧ да дасьты ас бӧрйӧм бурдӧдчан турун йылысь буклет.

Уль да косьтӧм петшӧр коръясысь компресс отсалӧ ревматизмысь, лысьӧм висьӧмысь. Петшӧр корӧсьӧн пывсьӧм отсалӧ кынмӧм висьӧмысь. Петшӧр ва юӧны гырк пытшкӧсса вир петӧм дырйи. Петшӧр ваӧн пожъялӧны орӧсь дойяс. Том петшӧр коръясысь пуӧны чӧскыд шыд.

215 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.

216 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ, эмакывъяс дорӧ содтав колана вежлӧг суффиксъяс.

Ӧнія комияс олӧны григорианскӧй календар серти. Воын 365 лун (кассяна воӧ 366 лун). Воыс пансьӧ тӧвшӧр ӧтиӧд лунсянь. Воас 12 тӧлысь, 52 вежон, быд вежонын 7 лун. Но водзынсӧ комияс вӧліны вӧралысьясӧн да овлісны вӧралан календар серти. Та йылысь вермас эскӧдны Шойнаты сиктсянь неылын сюрӧм бронза кытш, кӧні тӧдчӧдӧма 9 пемӧслӧн серпас. Тайӧ кытш сертиыс воыс пансьӧ тувсовъя лун-вой сулалӧмӧн, кор лун да войыс ӧткузяӧсь. Сэксянь лунсӧ арталӧны шонді паныд. Кытш вылас 90 гӧгӧр пас, сідзкӧ, «вежоныс» нёль лун кузя вӧлӧма. Во пансьӧмыс тӧдчӧдӧма шонді пасӧн. Сэні серпасалӧма ош. Сы бӧрын пасйӧма кӧр, сьӧдбӧж (либӧ чожмӧр) да сана мыгӧръясыс. Мӧд шонді пас веськалӧ ар вылӧ да пансьӧ йӧракӧд, код бӧрын гижтӧма чув (вурд), руч, ур да тулан (либӧ чожмӧр).

217 удж. Лыддьы текстсӧ, сет ним да содтав эмакывъяс дорӧ лӧсялана вежлӧг суффиксъяс. Лӧсьӧд план да гиж неыджыд изложение.

«Нянь» кыв воис иран кывйысь комиӧ вель нин важӧн. Сідзкӧ, комияс ёна дыр кад чӧж нин гӧрӧны-кӧдзӧны да быдтӧны няньсӧ. Нянь пӧжалӧны вӧлі сюысь, идйысь, гежӧдджыка зӧрйысь да шобдіысь. Быд лун водз асывнас вӧлі пӧжалӧны сю пызьысь нянь. Сійӧс пачысь перйӧны нянь зырйӧн, пуктӧны пӧв вылӧ да вевттьӧны нянь дӧраӧн. Ыркӧдны чӧскыд пӧжассӧ лэптӧны сёръяс вылӧ. Кӧзяйкаяс эскӧны, мый ӧта-мӧд вылас няньсӧ оз позь пуктыны, сы вӧсна мый сыысь ыджыдджыкыс нинӧм абу. Шуӧны, мый няньсӧ оз позь лыддьыны-артавны. Оз позь сідзжӧ увланьюрӧдны нянь тупӧсьсӧ, вундавны няньсӧ ассяньыд. Пызан сайӧ пуксьӧм бӧрын водзынсӧ нянь медводз вӧлі сетӧны медпӧрысьыслы. Кӧзяйкаяс эскӧны, мый нянь оз позь пӧжавны Рӧштво да Василей лун водзын. Пачысь сӧмын на перйӧм пӧсь нянь чегыштӧны да век пуктӧны ен ув пельӧсӧ, вошйӧдӧны кулӧмаясӧс (рӧдительясӧс). Ен ув пельӧсӧ жӧ нянь да сов пуктӧны Ыджыд четвергӧ. Луд вылӧ медводдзаысь лэдзигӧн сетӧны нянь шӧрӧм скӧтлы.

218 удж. Лыддьы текстсӧ да велӧдчы ворсны. Кадакывъяссӧ пукты ӧнія кадын, колана мортын да лыдын.

Шыр да пельӧс.

Бӧрйӧ ворсысьяс пӧвстысь куталысьясӧс, коді лоӧ «каньӧн», мукӧдыс — «шыръяс». Ворсӧ керка пытшкын. «Шыръяс» сувталӧны пельӧсъясӧ, а бӧрйӧм «кань» ветлӧдлӧ на водзын да шуалӧ: «Шырӧ, шырӧ, вай мен пельӧс!» Кутшӧмкӧ здукӧ «шыръяс» вежсьӧны пельӧсъяснас. А «каньлы» сійӧ каднас колӧ удитны сувтны тыртӧм пельӧсӧ. Кодлы оз сюр пельӧсыс, лоӧ куталысьӧн.

Мичаа лыддьы Владимир Васильевич Тиминлысь кывбурсӧ.

Чужан кыв.

Зарни бордъяса, Медся мыла, Чужан кыв — менам олӧм да вӧт. Позьӧ сёрнитны Любӧй кылӧн, Сӧмын ӧтдортны ассьым Ог мӧд.

Войвыв эрдъяслӧн Повтӧм лэбач, — Сетіс вын сылы Коми му, Но, а сӧстӧмлун сетіс, Дерт жӧ, Сылы матушка Эжва ю.

Сійӧ тіянлӧн, Пӧльяс, пӧчьяс, Сійӧ тіянлӧн, Ныв да зон. Мӧвпыд ас кывйӧн Кык пӧв стӧчмӧ, Мортыд ас кывйӧн — Кык пӧв ён.

КОМИ КЫВ.9 КЛАСС (2014)

• Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. — Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014.

1. ЧЕЛЯДЬДЫРӦЙ, СЁ МАЙБЫРӦЙ!

1. Тӧдмав перйыны, вешйыштны, шогӧ усьны, азыма кывъяслысь вежӧртассӧ. 2. Чутъяс местаӧ колана шыпасъяс содтӧмӧн лыддьы текстсӧ.

КӦЧ ГӦСНЕЧ

Бать кайліс вӧрӧ. Локтіс гортӧ да пуксис лабичӧ. Нинаӧс корис кӧмсӧ коксьыс перйыны. А Нина вешйыштіс бать дорысь. Киӧс пӧ нин мыськи. Бать шогӧ усис. Оз пӧ тай нылӧй менӧ радейт. Нина чунь йывнас кутчысис батьлы сапӧгас. Бать ошкис сійӧс. Сэсся перйис нопсьыс нянь шӧрӧм да сетіс Ниналы, кӧч гӧснеч пӧ. Сэтшӧм азыма сёйис Нинаыд!

Н. Куратова серти

1) Мыйла Нина вешйис бать дорсьыс? 2) Мыйла батьыс шогӧ усис? 3) Кыдзи Нина отсаліс батьыслы?

4. Содты юалӧмъяс. 1) Кытчӧ кайліс бать? 2) Мыйысь ошкис Нинаӧс батьыс? 3) Кутшӧм гӧснеч сетіс батьыс нылыслы?

5. Гӧгӧрвоӧд кӧч гӧснеч кывтэчаслысь вежӧртассӧ. Бӧрйы лӧсялана вочавидзӧм юалӧм вылӧ. Мыйла Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ? а) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, медым батьыс шогӧ эз усь. б) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, медым батьыс аддзис, мый нылыс сійӧс радейтӧ. в) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, сы вӧсна мый Нина эскис, мый тайӧ збыль кӧчлӧн гӧснеч. г) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, сы вӧсна мый батьыс ошкис сійӧс.

1. Лыддьы текст улын отсӧг вылӧ сетӧм кывъяссӧ да висьтав, мый йылысь вермас мунны сёрниыс текстас. 2. Лыддьы текстсӧ чутъяс местаӧ колана кывъяс содтӧмӧн.

Тӧдлытӧг и матысмис Выль воыс. Быдӧн лӧсьӧдчис сійӧс пасйыны аслысногӧн: ӧтияс сулалісны ӧчередын козъясла, мӧдъяс вузасянінысь ньӧбалісны кампет да чача. Выль вокӧд став лун-вой йитчӧма и Шуриклӧн. Сійӧ вундаліс ыджыдджык чой-вокыскӧд кабала вылӧ серпасалӧм ошъясӧс, ручьясӧс, кӧчьясӧс. Но шогӧдіс детинкаӧс сыысь, мый аслас козйыс эз ёна во сьӧлӧм вылас. Тӧрыт Шурик воліс Вовик ёрт ордӧ да аддзыліс, кутшӧм мичаа югъялӧ-ворсӧ сылӧн козйыс. Батьыс Вовикыслӧн ветлӧма карӧ да вайӧма тшӧтш и коз йылас югыд стеклӧысь вӧчӧм чачаяс да югыд кабалаысь вӧчӧм зэр войтъяс. Торйӧн нин тайӧ гӧрд кодзув гажӧдісны козсӧ. Сійӧ сявкйис-югъяліс, сулаліс быттьӧ зэр бӧрын да шонді улын. А коз улас дзебсьӧма гӧрд шапкаа лым еджыд Войпель.

А. Некрасов серти

3. Аддзы текстсьыс шӧркывъяс (причастиеяс). Кутшӧм суффиксъяс отсӧгӧн нӧшта артмӧны шӧркывъясыс? Артмӧд шӧркывъяс югъявны, ворсны, сявкйыны кадакывъясысь, гиж кывтэчасъяс. 4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кыдзи челядь дасьтысисны Выль во кежлӧ? 2) Мыйла детинкалы эз во сьӧлӧм вылас аслас козйыс? 3) Мыйӧн торъяліс Вовиклӧн козйыс?

5. Бӧрйы текст дорӧ лӧсялана юалӧм да вочавидз. 1) Кыдзи? матысмис Выль во? 2) Кутшӧм? чачаяс вӧчис Шурик коз вылас? 3) Мыйла? Вовиклӧн козйыс югъяліс-ворсіс? 4) Кодкӧд? Шурик вундаліс кабалаысь чачаяс?

6. Кыдзи ті дасьтысянныд Выль во кежлӧ? Лӧсьӧд вочакыв план серти.

1. Патера мичмӧдӧм. 2. Коз сувтӧдӧм. (Лавкаысь ньӧбӧм, вӧрысь вайӧм?) 3. Коз пу мичмӧдӧм. 4. Козинъяс дасьтӧм. (Кутшӧм козинъяс?) 5. Гажӧдчӧм.

1. Тӧдан-ӧ тэ, кутшӧм шылада инструмент серпас вылын? Кыдзи тэ чайтан, мыйысь коми йӧз вӧчлісны тайӧ инструментсӧ? 2. Комиӧд тӧдчӧдӧм нимвежтасъяссӧ. Лыддьы текстсӧ да аддзы вочавидзӧмъяс юалӧмъяс вылӧ. 3. Аддзы гижӧдысь роч кывъяслы лӧсялысь коми кывъяс. 4. Вайӧд сьывны кыв дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс, висьтав вежӧртассӧ. 5. Аддзы локтан када кадакывъяс да гӧгӧрвоӧд найӧс.

Коркӧ зэв нин важӧн мамӧ вӧчліс меным бадь вожысь чипсан. Пӧльышті ме — и дивӧ! — путорсьыс петіс сэтшӧм лӧсьыд шы... И тайӧ шыыс, буракӧ, нэм чӧж кежлӧ мыйкӧ вӧрзьӧдіс сьӧлӧмысь... Сійӧ жӧ вайӧдіс менӧ шылада училищеӧ. Сэні ми и тӧдмасим Валяыскӧд. Ме баянӧн ворсны велӧдчи. А сійӧ сьыліс. Сэсся тай и сьывсим... Валя мыйлакӧ чайтіс, мый ме — «великӧй музыкант». Мый талун-аски меным сетасны Ыджыд премия, миян быдторйыс лоӧ, и ми сьылігтырйи овмӧдчам пан-баронъяс моз. А главнӧйыс — миянӧс кутасны ёна нимӧдны, быдӧн кутас тӧдны миян йылысь. (И. Торопов серти)

6. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Мыйысь вӧчлісны чипсанъяс? 2) Кутшӧм шы петіс чипсанысь? 3) Кыдзи чипсанлӧн шыыс отсаліс том мортлы бӧрйыны олӧмас туйсӧ?

7. Лыддьы сёрникузяяссӧ да гиж найӧс колана ногӧн. а) Том зон велӧдчис училищеын сьывны. б) Зонлы бура сьылӧмысь сетісны Ыджыд премия. в) Валя велӧдчис ворсны баянӧн. г) Том йӧз нималісны республика пасьта.

8. Серпасав коми йӧзлысь шылада инструментъяс. Вӧдитчы интернетӧн либӧ справочникъясӧн, а сідзжӧ татшӧм небӧгӧн.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстын? 2. Лыддьы текстсӧ. Висьтав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм ногакывъяслысь. 3. Текст вылӧ мыджсьӧмӧн артмӧд кывтэчасъяс да сёрникузяяс. Гӧгӧрвоӧд.

эз шед налькйысь кӧч

эз гӧгӧрво мыйӧн мыжа

оз кут босьтны

эз эскы ёртыслы

оз позь вӧрзьӧдны шедӧм звер-пӧтка

СЕНЯ ВЕЛӦДӦ ЁРТСӦ

Ӧти шойччан лунӧ Сеня да Митя мӧдӧдчисны вӧравны. Туй вылӧ петігӧн найӧ аддзисны налькйӧ шедӧм кӧчӧс. Митя радпырысь уськӧдчис босьтны кӧчсӧ, но эз вермы шедӧдны. Сеня шензьӧмӧн видзӧдіс ёрт вылас да быттьӧ эз эскы аслас синлы. Митя аддзис ёртыслысь дивитана чужӧмсӧ. Кӧчыс усис кисьыс муӧ. Зонка эз гӧгӧрво, мыйысь сійӧ мыжа. И Сеня висьталіс ёртыслы, мый эм вӧралысьяслӧн закон — налькйӧ шедӧм звер-пӧткаӧс оз позь вӧрзьӧдны, а колӧ видзны мукӧд зверысь. Тайӧ кыйсьысьыс, гашкӧ, вежон чӧж нин ветлӧдліс вӧрӧд, надейтчис кыйны кӧчӧс. Локтас и аддзас, мый татчӧ волӧмаӧсь лёк йӧз, гусясьысьяс. Митя гӧгӧрвоис ассьыс мыжсӧ, сылы лои сэтшӧм ӧбиднӧ, мый сійӧс шуисны гусясьысьӧн. Бӧрдігтыр Митя висьталіс Сенялы, мый некор на некодлысь нинӧм эз босьтлы и водзӧ оз кут босьтны. Сэсся кӧчсӧ ӧшӧдіс пу вылӧ, мед зверъяс эз сёйны.

В. Юхнинлӧн «Биа нюр» висьт серти

4. Юклы текстсӧ юкӧнъяс вылӧ. Быд юкӧнлы сет ним. 5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ соссяна кадакывъяс пыртӧмӧн. 1) Кутшӧм вӧралысьяслысь закон тӧдӧ Сеня? 2) Мыйла Сеня шензис ёрт вылас?

6. Кутшӧм вочакыв оз лӧсяв? Мыйла бӧрдіс Митя? 1) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый некор на некодлысь нинӧм эз босьтлы. 2) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый кӧч некыдз эз шед налькйысь. 3) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый сійӧс шуисны гусясьысьӧн. 4) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый гӧгӧрвоис ассьыс мыжсӧ. 5) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый сылы лои ӧбиднӧ.

7. Аддзы да лыддьы текстлысь ним гӧгӧрвоӧдысь сёрникузя. 8. Лыддьы текстысь сёрникузя либӧ юкӧн, коді тэнӧ чуймӧдіс.

1. Лыддьы текстсӧ. Гиж текстсӧ эмакывъяс дорӧ колана суффиксъяс содталӧмӧн. 2. Визьнит кадакывъяссӧ. Лыддьы кадакывъяссӧ мӧд колян кадӧ пуктӧмӧн.

Важӧн сиктса челядьлӧн вӧлӧма зэв этша кад ворсны-шойччыны. Найӧс водз велӧдлӧмаӧсь уджавны. Квайт арӧса зонкаясӧс пуксьӧдлӧмаӧсь нин вӧв вылӧ. Дас-дас кык арӧсаясӧс новлӧдлӧмаӧсь турун пуктыны. Зонкаясӧс велӧдлӧмаӧсь пуктавны лэчьяс, найӧ отсавлісны батьясыслы вӧравны да чери кыйны. Бать-мам уджалӧмаӧсь сёр рытӧдз. Ыджыдджык челядь видзӧмаӧсь ичӧтджык чой-воксӧ. Дӧзьӧритӧмаӧсь гортса пемӧсъясӧс, вердӧмаӧсь-юкталӧмаӧсь найӧс, лысьтӧмаӧсь мӧс, весалӧмаӧсь гид. Юкмӧсысь ваялӧмаӧсь ва, поткӧдлӧмаӧсь пес, ломтӧмаӧсь пач, дӧзьӧритӧмаӧсь пуктасъяс, пелькӧдчӧмаӧсь керкаас. Ичӧтсяньыс нин челядь велӧдчӧмаӧсь видзны ыджыд овмӧс.

Мыйла челядьлӧн вӧлі зэв этша кад ворсны-шойччыны?

4. Мыйла важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны? Бӧрйы колана вочакыв:

1) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый найӧ нажӧвитісны сьӧм. 2) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый вӧлі зэв уна горт гӧгӧр удж. 3) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый батьяс уна кад вӧралісны да кыйисны чери. 4) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый отсасисны бать-мамлы, велӧдчисны асшӧра овны, уджавны.

5. Лыддьы Иван Григорьевич Тороповлысь «Шуриклы шыд» висьт. Висьтав, кыдзи видзисны ыджыд овмӧссӧ бать-мамтӧг кольӧм куим вок.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Мӧвпышт, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстын. 2. Уджав ёртыдкӧд. Уськӧдӧй тӧд вылад чери, быдмӧг, гут-гаг нимъяс; гижӧй некымынӧс. 3. Лыддьы текстсӧ. Аддзы чери, быдмӧг, гут-гаг нимъяс да гиж найӧс стӧчмӧдысь кывъяс да кывтэчасъяс. Мый могысь автор пыртӧ найӧс текстӧ? 4. Кыдзи тэ чайтан, мый медводдзаысь аддзис карса зонка сиктын гӧститігӧн? Аддзы вочавидзӧмсӧ текстысь. 5. Лыддьы текстсӧ колана интонацияӧн.

Кӧсьта локтіс сиктӧ пӧльыс дорӧ. Аскинас жӧ тӧдмасис сиктса зонкаяскӧд — Коля, Миша, Полякӧд. Найӧ вӧліны гожъялӧм чужӧмаӧсь, крепыдӧсь. — Аски мунам видз вылӧ. Кутшӧм сэні лӧсьыд! Луннас раскӧ пыралам. Мыйта сэні озйыс! Гырысь! — шуис Коля Кӧсьталы. — Тыас ваыс кутшӧм шоныд! Луннас сизимысь купайтчылам да вуграсьлам, — ошйысисны сиктса челядь. Аски асывнас сиктса челядь гӧсьткӧд мунісны видз вылӧ. Карса зонка медводдзаысь аддзис помтӧм-дортӧм видзьяс. Чӧскыд кӧра дзоридзыс мыйта! Со лӧз платтьӧа пӧлӧзничаяс, еджыд синборда катшасинъяс, юрнысӧ копыртӧмаӧсь вӧсни кока понтільгунъяс, но медся тшап гӧрд рӧма маръямоль. Жуӧны-уджалӧны зіль мазіяс, налы медся чӧскыд югыдгӧрд бобӧнянь. А туруныс, туруныс мыйта: джуджыд, сук! Зонка дыр любуйтчис тайӧ мичлуннас. А рытъяснас зонкаяс шатинъясӧн ветлывлісны вуграсьны. Прӧмыстӧг эз волыны гортас: то горш сир шедас, то паськыд ляпа, а то и йӧршыд пысасяс вугырӧ.

6. Содты лӧсялана юалан кывъяс да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кытчӧ локтіс Кӧсьта гожӧмнас? 2) Кутшӧм вӧліны сиктса челядь? 3) Кор челядь мунісны видз вылӧ? 4) Кутшӧм дзоридзьясӧн нимкодясис карса гӧсьт? 5) Мыйӧн дыр любуйтчис карса зонка? 6) Кытчӧ ветлывлісны челядь рытъяснас?

7. Сет текстыслы ним.

1. Текст ним серти висьтав, мый йылысь сійӧ. 2. Лыддьы текст юкӧнъяссӧ. Сувтӧд найӧс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн.

САРИДЗ ГЫЯСЫН

1) Воисны купайтчанінӧ. Лыаыс берег пӧлӧныс паччӧр кодь пӧсь. Васьӧ тэрыба пӧрччис паськӧмсӧ да котӧртіс ваӧ. Зонка нимкодясис: збыльысь купайтчӧ саридзын! Васьӧ видзӧдліс ва пыдӧсӧ: тыдалӧ бура. Ваыс лӧзовтурунвиж, сӧдз. Босьтіс васӧ киас, видзӧдліс — мыйлакӧ абу сьӧд!? 2) Со Васьӧ мам-батьыскӧд и саридз дорын. Кутшӧм сійӧ мича! Ва веркӧсыс ворсӧ. Шонді нюмъялӧ. Быдӧнлы сетӧ ассьыс шоныдсӧ, сьӧдӧдз гожйӧдӧ шойччысь йӧзӧс. Шоныдыд быд мортлы колӧ. Оз ӧд прӧста кыскы лунвыв саридзыд ас дорас: «Локтӧй, шонтысьӧй, гожйӧдчӧй! Кузь кӧдзыд тӧвнад ӧд кынминныд...» 3) Сэсся суныштіс да ныр пырыс сола ваыс локтіс вомас. Мамыс висьталіс, мый сола ваыс — йӧзлы бурдӧдчантор. 4) «Мыйла нӧ Сьӧд саридзӧн шуӧны? Миян Эжваын кодь жӧ ваыс сӧдз!» — дивуйтчис зонка.

Э. Полякова серти

3. Гиж текстысь саридзсӧ серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс. Содты ассьыд мичкывъяс либӧ кывтэчасъяс саридз йылысь. Пример пыдди: пыдӧсыс изъяса. 4. Аддзы, кыдзи авторыс серпасалӧ шондісӧ. 5. Аддзы текстысь орччӧдӧмъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс. Мӧвпышт да гиж саридз либӧ ю йылысь орччӧдӧмъяс. Пример пыдди: енэж кодь кельыдлӧз саридз. 6. Мыйла йӧзӧс кыскӧ лунвыв саридз дорӧ? Вочавидз. 7. Тӧдмав саридз валӧн бурдӧдчан вын йылысь. Вӧдитчы интернетӧн. Пример пыдди: Сола ваын уна минерал да микроэлемент. Найӧ ёнмӧдӧны вир сӧнъяс.

1. Лыддьы текстсӧ да висьтав, кутшӧм челядь йылысь гижӧ авторыс.

Сиктын олысьясыдлӧн гортгӧгӧрса уджыд пыр эм. Зонкаясӧс пӧльыс асывсяньыс нин садьмӧдӧ: — Ивӧ, Дима, Катьӧ тьӧткаыдлы колӧ отсавны. Кӧсъянныд тай вӧлі тувъясьны. Чипан йӧрсӧ колӧ рейкаясӧн выльмӧдны. Зонкаяслы тайӧ и колӧ. Босьтісны кӧрт тув тыра доз, мӧлӧт да ножовка, мӧдӧдчисны сикт помлань. Со и Катьӧ тьӧтлӧн керкаыс. Зонкаяс зіля босьтчисны уджӧ. Ӧтиыс кутӧ, мӧдыс тувъясьӧ. Синсьыс би петӧ уджалӧны. — Со ӧд нин кутшӧм киподтуяӧсь Таттян чойӧлӧн внукъясыс! — ошкис челядьӧс Катьӧ тьӧт.

Э. Полякова серти

2. Бӧрйы текстлы лӧсялана сёрникузяяс. 1) Ивӧ да Дима — карса олысьяс. 2) Челядь окотапырысь отсалісны Катьӧ тьӧтыслы. 3) Зонкаяс выльмӧдісны рейкаясӧн кукань йӧр. 4) Ивӧ да Дима уджалісны зэв дыша. 5) Катьӧ тьӧт ошкис киподтуя челядьӧс.

3. Аддзы текстысь фразеологическӧй оборот да гӧгӧрвоӧд. 4. Мӧвпышт да гиж юалӧмъяс. 1) Кодлы отсасисны Ивӧ да Дима? 2) Кутшӧм челядь Катьӧ тьӧт ордын? 3) Зіля уджалісны челядь?

2. ӦТИК-МӦТИК, КЫК-МЫК

1. Бӧрйы фольклорлы лӧсялана жанръяс. 2. Кутшӧм нӧшта фольклорнӧй жанръяс тӧдан? 3. Лыддьы да гӧгӧрво, кутшӧм жанрлы лӧсялӧны сёрникузяясыс. 1) Киссьӧм ватӧ он курав. 2) Уджавтӧгыд и чаг оз чукты. 3) Правдаыд биын оз сотчы, ваын оз вӧй. 4) Куш кинад лежнӧгтӧ он босьт. 5) Паччӧрад куйлігӧн кынӧмыд оз пӧт. 6) Эн корсь кокньыд туй. 7) Нэм ов да нэм велӧдчы. 8) Сизимысь мерайт да ӧтчыдысь вунды. 9) Коді оз уджав, сійӧ оз сёй. 10) Уджтӧгыд васьыд черитӧ он кый. Вочавидз, кутшӧм формаа кадакывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны коми шусьӧгъясын.

5. Гиж кадакывъяссӧ, пасйы кад, лыд, морт формасӧ. 6. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ. 7. Корсь да гиж «Коми шусьӧгъяс да кывйӧзъяс» небӧгысь 2-3 шусьӧг.

1. Лыддьы медводдза сёрникузясӧ да гӧгӧрвоӧд, кутшӧм фольклорнӧй жанрлы сійӧ лӧсялӧ. 2. Вочавидз, кутшӧм кывсикасъяса кывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны тайӧ жанрын.

1) Кык сулалӧ, кык куйлӧ, витӧд ветлӧдлӧ, квайтӧд новлӧдлӧ, сизимӧд сьыланкыв сьылӧ. 2) Вит вок керка вӧчӧны: ӧти керкасӧ гӧгрӧдлӧ, а мукӧдыс пукалӧны. 3) Ичӧтик-ичӧтик гӧрд юра мужик да быдӧнӧс бӧрдӧдӧ. 4) Пу кока, лӧз платтьӧа, еджыд юра. 5) Комын вок ӧти кӧртӧдӧ кӧртасьӧмаӧсь. 6) Кык пом, кык гӧгыль, а шӧрас тув. 7) Сё кока, а сувтны оз вермы. 8) Нёль чоя-вока ӧти шляпа улын сулалӧны. 9) Куим пиньӧн турун ӧктӧ, а ачыс оз сёй. 10) Кык вок туй пӧлӧн олӧны, ӧта-мӧднысӧ оз аддзыны.

Отсӧг вылӧ вочакывъяс: кысян емъяс.

4. Аддзы лыдакывъяс. Мый серти найӧс позьӧ торйӧдны? 5. Мӧвпышт да гиж ассьыд нӧдкыв. Нӧдкывъяд пырт лыдакывъяс.

1. Лыддьы текстыслысь нимсӧ да тӧдмав гижӧд жанрсӧ. 2. Вочавидз, коді сэтшӧмыс визяорда. Видзӧдлы кывйыслысь артманногсӧ. 3. Уджав ёртыдкӧд. Лыддьӧй текстсӧ рольяс серти.

ОШ ДА ВИЗЯОРДА

Уна во сайын, кор тэ да ме эгӧ на вӧлӧй свет вылас, визяордаӧс корӧма гӧститны ош. Мӧдӧдчас визяорда Топтыгин ордӧ. Ош пуктас пызан вылас ставсӧ, мый сылӧн вӧлі: дозмӧр, йӧра яй, кодзувкот колькъяс. — Радейта ме тэнӧ, дона визя гач. Вывті нин мичаа чипсасян, миянӧс гажӧдан. Сёй да ю! Но гӧсьт нинӧм эз сёй. — Ме ӧд, Микайлӧ дядь, яйтӧ ог сёй. Вот эськӧ кӧйдысъяс кӧ, либӧ зӧр да анькытш. — Сідзкӧ, омӧльтан менӧ? А но, весась менам гуысь, татшӧм гӧсьтыд оз ков! И ош шыбитіс ичӧтик визяордаӧс ывлаӧ. Мышкас сылӧн лэчыд гыж туйяс колисны. Со и ӧнӧдз тӧдчӧны найӧ визяордалӧн мышку вылас.

И. Коданёв серти

4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Мыйла визяорда эз сёй ошлысь сёянсӧ? 2) Мыйла ӧнӧдз визяордалӧн мышку вылас тӧдчӧны визьяс? 3) Кыдзи тэ чайтан, тайӧ мойд, висьт либӧ предание? Мыйла? 4) Позьӧ-ӧ шуны, мый тайӧ йӧзкостса мойд? Мыйла?

5. Кодлы лӧсялӧны тайӧ кывъясыс? Мыйла?

Полысь кӧч

скӧр ош

мудер руч

шань кань

горш кӧин

пельк ур

гажа вӧр

Лӧсьӧд кывтэчасъяс.

6. Аддзы текстысь серпаслы лӧсялана сёрникузяяс. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

7. Сетӧм план серти лӧсьӧд текстса ӧти герой йылысь висьт. 1) Коді тайӧ? 2) Мый радейтӧ сёйны (вӧчны)? 3) Кутшӧм сійӧ?

1. Лыддьы текстлысь нимсӧ. Кыдзи тэ сійӧс гӧгӧрвоан? 2. Висьтав, важ коми йӧзлысь кутшӧм енъясӧс тэ тӧдан. 3. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм фольклор жанрысь позьӧ тӧдмавны енъяс йылысь? 4. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав важ коми йӧзлӧн енъяс йылысь.

ВАЖ КОМИ ЙӦЗЛӦН ЕНЪЯС

Важ коми йӧз чайтісны, мый му вылын быд месталӧн эм аслас ен, но йӧзыс найӧс оз аддзыны. Медся ыджыд Ен олӧ енэжын. Вӧрын медыджыдыс — Вӧрса, а Васа — ваын медся вынйӧра ен. Керкаын, пывсянын олӧ Олыся. Ёна пыдди пуктывлісны енъясӧс, кодъяс отсавлісны кыйсьыны да вӧравны. Ен мыгӧръяссӧ вӧчлісны пуысь либӧ изйысь. Видзлісны найӧс вӧрын да керкаын. Налы кевмысьлісны ас кежсьыс, семьяясӧн, сиктъясӧн. Енъяслы вайлывлісны козинъяс: низьяс, туланъяс, ур куяс, а сідзжӧ зарниысь, эзысьысь, ыргӧнысь, кӧртысь вӧчӧмторъяс, а нӧшта кыйдӧс, сёян-юан. Кевмысьлісны, мед бура удайтчас чери кыйны да вӧравны.

«Йӧлӧга» газетысь

5. Корсь текстсьыс кывтэчасъяс. 6. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кутшӧм енъясӧс пыдди пуктывлісны комияс? 2) Мыйысь вӧчлісны енъяссӧ (ен мыгӧръяссӧ)? 3) Кӧні найӧс видзлісны? 4) Кутшӧм козинъяс вайлісны енъяслы? 5) Мыйла коми йӧз кевмысьлісны енъяслы да вайлісны налы козинъяс? 7. Кодъяс тайӧ? Помав сёрникузяяссӧ. Ен — енэжын медся ыджыд. Вӧрса — вӧрын медыджыдыс. Васа — ваын медся вынйӧра ен. Олыся — олӧ пывсянын да керкаын.

8. Содты нӧшта 2-3 пример. Вӧдитчы «Мифология коми» небӧгӧн (изд-во «ДИК», 1999).

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кутшӧм тайӧ текст? Мыйла сідз чайтан?

2. Лыддьы текстысь медводдза абзацсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кутшӧм роч мойдкыв моз заводитчӧ тайӧ мойдыс? 2) Кыдзи шуӧны геройяссӧ? 3) Кутшӧмӧсь найӧ? 4) Торъялӧны-ӧ найӧ роч мойдкывса геройясысь?

3. Мойдкывъяс овлӧны: волшебнӧй, бытӧвӧй, пемӧсъяс йылысь, мойдкыв-анекдотъяс, докучнӧй да мукӧд пӧлӧс. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм сикаса тайӧ мойдыс? Мыйла?

4. Лыддьы текстсӧ.

Олісны-вылісны гозъя. Налӧн вӧлі куим пи. Кыкыс тӧлкаӧсь, а коймӧдыс дзик йӧй — Иван-дурак. Керка гӧгӧр видзӧдліс Иван и кылӧ: кодкӧ зымӧдӧ-локтӧ. И воис, другӧ, квайт вӧлӧн квайт юра Гундыр. — Ак, — шуас, — Иван-царевич менам овмӧсӧ воӧма, менсьым вокӧс виӧма. Ноко пӧ, пуксьы кыв йылӧ. Давай пӧ пондам тышкасьны, шуӧ Иван. Давай пӧ. Пӧльышт пӧ квайт верст пасьта да квайт верст кузьта кӧрт гумла. Ачыд пӧ пӧльышт, тэнад пӧ квайт лов да ставыс пӧганӧй, а менам пӧ ӧти лов да чистӧй. Пӧльыштіс квайт юра Гундыр квайт верст пасьта да квайт верст кузя гумла. Пондісны тышкасьны. Иван и саблянас сӧтыштіс Гундырлы, да сылӧн квайтнан юрыс тутнитіс-усис. Сэсся сійӧ юръяссӧ шыбитіс сарай пос улӧ.

5. Сувтӧд юалӧмъяс да вочавидз. 1) Кымын пи вӧлі гозъялӧн? 2) Кыдзи шуисны коймӧд писӧ? 3) Кымын юр вӧлі Гундырлӧн?

6. Гиж коймӧд абзацсӧ диалогӧн. 7. Корсь текстысь лыдакывъяс. Кутшӧм лыдакывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны мойдкывъясын? 8. Лыддьы мойдсӧ сайт вылысь.

1. Видзӧдлін-ӧ тэ коркӧ «[...]» мойд? Эн кӧ, корам видзӧдлыны! Комиӧд мойдкыв нимсӧ.

2. Лыддьы сетӧм коми мойдкывлысь нимсӧ да тӧдмав сылысь сикассӧ (бытӧвӧй, волшебнӧй, пемӧсъяс йылысь да с.в.). Мый серти тӧдмалін?

3. Лыддьы текстсӧ. Скобкаын сетӧм кадакывсӧ веж локтан када кадакывйӧн.

ШЫР ДА ГАДЬ

Шыр да гадь мунасны пес керавны. Мунасны, мунасны, да ёль воас. Ёльсӧ вуджны колӧ. Вӧчасны найӧ идзасысь пос да пондасны вензьыны, кодлы водзджык вуджны. Шыр шуӧ: «Ме сьӧкыд да поссӧ чега, тэ вудж». Гадь шуӧ: «Ме кокни, да тӧлыс пӧльыштас, и ме вӧя, тэ вудж». Вензясны, вензясны, да медбӧрын шыр кутас вуджны. Шӧрӧдзыс воас, идзас пос чегасны, и шыр вӧйӧ. А гадь сералас, сералас— и потӧ. Колӧ вӧлі ӧтлаын вуджны.

1) Кытчӧ мунісны шыр да гадь? 2) Мый ковмис вуджны? 3) Мый лоис шыркӧд? 4) Мый лоис гадькӧд? 5) Вӧч кывкӧртӧд.

5. Комиӧд [...] мойд. 6. Вӧч кывкӧртӧд: Мыйын ӧткодьлуныс да торъялӧмыс коми да роч мойдкывъясыслӧн?

1. Тӧдмав фольклор жанрсӧ (нӧдкыв, шусьӧг либӧ примета). 1) Бать-мамӧс кӧ вунӧдан — нэмыд дженьдаммас. 2) Нэм олӧм — абу ва вуджӧм. 3) Кывйыд абу утка, лэбзяс — он кут. 4) Ваын чужӧ, а ваысь полӧ. 5) Китӧм-коктӧм, а мунӧ. 6) Биын оз сотчы, ваын оз вӧй. 7) Паньыд кӧ усьӧ — кодкӧ тэрмасьӧ. 8) Шом чеччыштас пачысь — гӧсьт воас.

1. Дасьты проект сетӧм план серти. 1) Бӧрйы тема (нӧдкыв, шусьӧг, мойд, потандорса сьыланкыв да с.в.), мед вӧлі йитчӧма фольклоркӧд. 2) Аддзы жанрлысь определение. 3) Инды аслыспӧлӧслунсӧ (сикасъяс, тематика, мыйӧн торъялӧ рочысь да с.в.) 4) Вайӧд примеръяс. 5) Вӧч кывкӧртӧд.

2. Дорйы проекттӧ классын.

3. МОРТ. СЫЛӦН ОРТСЫ ДА СЯМ

1. Лыддьы кывъяссӧ. Тӧдмав тӧдтӧм кывъяслысь вежӧртассӧ кывчукӧр серти. 2. Сетӧм кывъяс вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд асшӧр гижӧд.

Асшӧр гижӧдлӧн план.

І. ... йылысь юӧр. 1) Кыдзи шуӧны? 2) Кымын арӧс? 3) Кӧні чужис (олӧ)? 4) Кӧні уджалӧ (велӧдчӧ)? ІІ. Шӧр юкӧн. 1) ... ортсы. 2) ... сям. 3) ... радейтана удж ІІІ. Кывкӧртӧд. Мыйысь тэ радейтан ... ?

1. Лыддьы текстсӧ. Висьтав тӧдчӧдӧм кывтэчасъяслысь вежӧртассӧ. 2. Кутшӧм олысьяс йылысь гижӧ авторыс? Мыйла тадзи чайтан?

Дадь бӧжын пукалӧ шоныд паркаа том нывбаба. Ыджыдкодь ныра чужӧмыс гажа да вильыш. Нывбабаыс кутӧ арӧса кымын кагаӧс. Кагасӧ пасьтӧдӧмаӧсь еджыд маличаӧ. Мӧд кага, ар нёль-ӧ-вита, сэтшӧм жӧ еджыд маличаа, пукалӧ орччӧн. Лым пытшкӧ пырӧма ар дас кыка зонка, кышӧда маличаа. Сыкӧд орччӧн сулалӧ ыджыд тушаа мужичӧй. Киас сійӧ кутӧ кузь бедь, мӧд ногӧн кӧ, харей, мыйӧн веськӧдлӧны доддялӧм кӧръясӧн.

И. Торопов серти

3. Кымын мортӧс серпасалӧма авторыс? Гӧгӧрвоӧд вочавидзӧмтӧ.

Харей — тайӧ кузь бедь. Малича — тайӧ паськӧм.

5. Кыдзи артмӧмаӧсь ар нёль-ӧ-вита, арӧса кымын кывтэчасъясын лыдакывъяс? Содты 2-3 татшӧм пример да думышт накӧд сёрникузяяс.

1. Лыддьы текстсӧ. Кыдзи тэ чайтан, тайӧ текст-описание либӧ текст-повествование?

Константин Фёдорович — аслыссяма сюсь морт. Сылы вӧлі 50 арӧс гӧгӧр. Топыд тушаа, паськыд пельпомъяса, зумыд восьласа ён морт. Чукырӧсь чужӧмыс чорзьӧма, сёрнитӧ киргана гӧлӧсӧн. Сямлуныс крут: мыйкӧ кӧ шуас — кыв вежӧм бӧр эз вӧв. Ӧні на аддза сійӧс син улын: виж рӧма курткаас зэв уна зеп — бокъясас, морӧсас, пытшкӧсас. Быд зептысь тыдалісны уна рӧма карандашъяс. Пӧлаяссӧ шевкнитӧма, ветлӧдлӧ ӧдйӧ... Татшӧм вӧлі миян главнӧй инженер.

А. Дёмин серти

2. Гиж текстсьыс характер да ортсы петкӧдлысь кывъяс. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ. 3. Кыдзи вежсяс геройыслӧн портретыс, вежны кӧ текстсьыс тӧдчӧдӧм кывъяссӧ антонимъясӧн?

1. Лыддьы текстсӧ. Тӧдмав сикассӧ. Веж тӧдчӧдӧм кадакывъяссӧ соссяна формаӧн.

ЗІЛЬ ЙЫЛЫСЬ

— Пиӧй, пиӧй, чеччы! — Чечча да ог мыссьы. — Пиӧй, пиӧй, мыссьы, мыссьы! — Мысся да ог пасьтась! — Пиӧй, пиӧй, пасьтась, пасьтась! — Пасьтася да ог кӧмась! — Пиӧй, пиӧй, кӧмась, кӧмась! — Кӧмася да ог мун! — Пиӧй, пиӧй, мун, мун! — Муна да ог уджав!

2. Вайӧд зіль кывлы антоним. Гиж 2 сёрникузя тайӧ кывъяссӧ пыртӧмӧн. 3. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм ним бурджыка лӧсялӧ чуксасян сьыланкывйыслы — «Зіль йылысь» либӧ «Дыш йылысь»?

1) Кор тэ чеччан? — Ме чечча сизим часын. 2) Кор тэ мунан школаӧ? 3) Кор тэнад помасьӧны урокъяс? 4) Кор тэ локтан гортӧ? 5) Кор тэ водан узьны? 6) Тэ уджалан? — Ог, ме ог уджав. 7) Тэ сьылан? 8) Тэ йӧктан? 9) Тэ ворсан гитараӧн? 10) Тэ зіль либӧ дыш морт?

1. Лыддьы текстсӧ. Скобкаын сетӧм кадакывъяссӧ веж ӧнія када формаӧн. 2. Аддзы текстысь кокни, тэрмасьны, ордйысьны, кужны, отсавны, уджавны, водзмӧстчыны, вӧдитны, котыр, сёрни кывъяс дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм тайӧ кывсикасъяс? Мый серти тӧдмалін?

Ольга — водзмӧстчысь морт, быдмӧ творческӧй уджын: окотапырысь ноксьӧ лабораторияын, лыддьӧ видз-му вӧдитӧм йылысь литература. Збой ныв кужӧ котыртны йӧзӧс, пӧртӧ олӧмӧ ас водзӧ пуктӧм могъяс. Максим — этша сёрниа, оз радейт кокниасьӧм да тэрмасьӧм. Оз пыр гӧгӧрво и шмонь. Ольгалӧн ёсь серамыс дойдӧ том мортӧс. Ӧтвылысь уджалігӧн, ордйысигӧн Ольга да Максим озырмӧдӧны) ӧта-мӧдыслысь вежӧр-сямсӧ. Николай — гажӧдчыны да серам петкӧдлыны кужысь, отсӧг вылӧ воысь морт.

Н. Дьяконовлӧн «Свадьба приданнӧйӧн» драма серти

1) Кутшӧмӧн автор петкӧдлӧ Ольгаӧс? 2) Мый оз радейт Максим? 3) Мый кужӧ Николай?

4. Текст серти лӧсьӧд кывкуд мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс пыртӧмӧн. 5. Лыддьы шусьӧгсӧ да висьтав, кутшӧм геройлы сійӧ лӧсялӧ. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

Сьылігтырйи уджыд мунӧджык.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Мый йылысь, тэ думысь, тайӧ текстыс? 2. Тӧдмав вежӧртассӧ чуймыны, бурсины, лӧсявны кывъяслысь. Висьтав, кыдзи гӧгӧрвоин тайӧ кывъяса сёрникузяяссӧ.

Йӧвгень гусьӧник видзӧдлывліс орччӧн пукалысь нывка вылӧ. И кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс чуймӧм чужис сылӧн сьӧлӧмын. Тайӧ нывкаыс, кодӧс Юляӧн шуисны, вӧлі дженьыдик гӧрдов юрсиа да лӧзов синъяса. А видзӧдласыс — кӧрт тув кодь ёсь. Сідзи и югзисны сылӧн синъясыс да быттьӧ нарошнӧ корисны Йӧвгеньӧс восьсӧн видзӧдлыны на вылӧ да нимкодясьыштны тайӧ сӧстӧмсьыс-сӧстӧм видзӧдласнас. Со пӧ ме кутшӧм аслыснога мича да восьса сьӧлӧма. И некодлы лёк ог кӧсйы, сӧмын быдӧнлы бурсиа. И друг Йӧвгень аслыс тӧдлытӧг нюммуніс, и быдсӧн шонавліс сылӧн сьӧлӧм бердтіыс. Гӧгӧрвоис сійӧ, мый выль нывкаыскӧд лӧсявны кутас, да найӧ бур ёртъясӧн лоасны. И пыр жӧ шӧпнитіс сылы: — А менӧ Йӧвгеньӧн шуӧны. — Ме тӧда нин, — сідз жӧ воча вашнитіс нывка.

И. Белых серти

3. Аддзы да гиж Юляӧс серпасалысь кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд.

1) Кутшӧмӧн петкӧдлӧ Юляӧс автор? 2) Мыйла нюммуніс Йӧвгень тӧдтӧм нывкалы?

5. Сет текстыслы ним. 6. Содты аслад кывкудйӧ мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс.

1. Син пырыд нуӧд текстсӧ да мӧвпышт, кутшӧм кыв колӧ содтыны медводдза сёрникузяын. 2. Тӧдмав тӧдчӧдӧм кывъяслысь вежӧртассӧ. 3. Аддзы текстсьыс ним да паськыд кывъяс дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм тайӧ кывсикасъяс? Гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ. 4. Лыддьы текстсӧ. Аддзы орччӧдӧмъяс. Кутшӧм вежӧртас найӧ кутӧны текстын? Гӧгӧрвоӧд моз да кодь кывбӧръяслысь вежӧртассӧ. 5. Бӧрйы да гиж текстысь кузнечлысь ортсысӧ петкӧдлысь кывъяс да кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс.

Батьӧй менам кузнеч вӧлі. Рыжӧймӧм да кытсюрӧ розявлӧм палитчӧм кучик партука да шапкатӧм — дзик мойдвывса багатыр кодь, сійӧ вӧлі ыджыд да ён. Сувтас кокъяссӧ паськӧдӧмӧн тувсов тӧлыслы воча, куньтыралӧ синсӧ да нюмъялӧ. Пиньясыс крепыдӧсь, еджыд лым моз дзирдалӧны. Вильыш тӧв летйӧ сылысь смоль сьӧд юрсисӧ, и батьӧ радысла мурзыштӧ. Сійӧ миян мугов, буракӧ, та вӧсна сиктса нывбабаяс нимтылісны сійӧс чиганӧн. А гашкӧ, и визув да гажа сям вӧснаыс. Батьӧ кӧть мугов ачыс, а синъясыс лӧзӧсь, югыдӧсь. И сэтшӧм визулӧсь! Коді оз мун кузнеча бокті, век пыраласны бать дорӧ. И менӧ кыскис батьӧ дінӧ магнит дінӧ моз. Мыйӧн сійӧ вӧлі петас тшына кузнечасьыс, ме котӧрта сы дорӧ. Батьӧ вына кияснас качӧдлас менӧ вылӧ-вылӧ. Вит-ӧ-квайтысь качнитӧм бӧрын лэдзас менӧ муас да сарӧга сьӧд чуньяснас малыштас бандзибӧс, шуас: «Ветлам, буди, пыстапи, пажнайтыштам-а».

Н. Куратовалӧн «Батьяс йылысь висьт» серти

1) Кутшӧм кузнечлӧн сямыс? 2) Мыйла сиктса нывбабаяс нимтылісны нывкалысь батьсӧ чиганӧн? 3) Мый йылысь висьталӧ тіянлы кузнечлӧн паськӧмыс?

7. Бӧрйы сетӧм кывъясысь кывбердъяс, кодъяс петкӧдлӧны кузнечлысь сямсӧ. Аддзы текстысь сёрникузяяс, кодъяс гӧгӧрвоӧдӧны найӧс.

8. Висьтав ас кывйӧн медшӧр герой йылысь. Вӧдитчы гижӧдъяснад.

9. Содты аслад кывкудйӧ мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс.

1. Тӧдмав мат, садьтӧг, дзоргис кывъяслысь вежӧртассӧ. 2. Лыддьы текстсӧ. Медводдза юкӧнысь аддзы кывтэчасъяс (эмакыв да кывберд). Гӧгӧрвоӧд найӧс. 3. Лыддьы мӧд юкӧнсӧ. Висьтав, код йылысь мунӧ сёрниыс. а) Кӧрт Айка йылысь. б) Йиркап йылысь. в) Яг Морт йылысь. г) Юрка йылысь. Мыйла тэ тадзи чайтан?

4. Аддзы да гиж шӧр геройлысь ортсысӧ серпасалысь кывтэчасъяс.

Уна тӧдліс коми войтыр Шуштӧм лун да гажтӧм кад. Коркӧ важӧн сылы вӧлі Парма пытшкын веськыд мат.

Ветліс сэні пашкыр ош моз Гундыр сяма гӧна морт, Гашкӧ, вакуль пӧвстысь петысь, Гашкӧ, вӧрсаяслӧн ёрт.

Туша сылӧн вӧлі ыджыд - Быттьӧ увтӧм пожӧм пу. Паськӧм пыдди сійӧ новліс Куим вуртӧм йӧра ку.

Вой шӧр войын быдтор аддзис Сылӧн мисьтӧм гӧрдов син. Кӧнкӧ шуштӧм пемыд вӧрын Вӧлі сылӧн оланін.

...Йӧзыс садьтӧг сыысь поліс, Дзоргис гӧгӧр лун и вой: Оз-ӧ кыськӧ пуяс костысь Мыччысь сылӧн гӧна сой...

5. Аддзы да гиж орччӧдӧмъяс. Гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ.

6. Висьтав ас кывйӧн Яг Морт йылысь.

1) Кутшӧм мифическӧй персонажъяс йылысь гижӧ авторыс? Мый тэ тӧдан на йылысь? 2) Коді гижис поэмасӧ? Кыдзи сійӧ шусьӧ? 3) Лыддьы да тӧдмав, коді вермис Яг Мортӧс.

8. Тӧдмав, кутшӧм театрын позьӧ видзӧдны «Яг Морт» спектакль.

1. Лыддьы челядьлысь висьтъяссӧ.

2. Тӧдмав, кодъяс йылысь мунӧ сёрниыс.

1. Микулай — менам медбур ёрт. Сійӧ велӧдчӧ 8-ӧд классын. Микулай кузь тушаа, еджыд юрсиа, лӧз синма зон. Школаӧ сійӧ ветлӧ сӧстӧм паськӧмӧн: сьӧд гачӧн да югыд дӧрӧмӧн. Урокъяс бӧрын ми ёнмӧдам дзоньвидзалун «Скала» шӧринын, радейтам ворсны футболысь. Нӧшта Коля ветлӧ шылад велӧдан школаӧ, велӧдчӧ ворсны гудӧкӧн. Менам ёртӧй — шмонитысь морт, сыкӧд пыр гажа. Микулай век дась сетны отсӧг. 2. Анна Ивановна — абу сӧмын миян медрадейтана велӧдысь, но и бур ёрт. Сійӧ — миян классӧн веськӧдлысь. Тайӧ латшкӧс тушаа, чӧдлач синма, читкыль юрсиа, мусаник чужӧма аньыс пыр дась миянлы отсавны. Анна Ивановнакӧд ми ветлам походӧ, петкӧдчам школаса гажъяс вылын, участвуйтам быдпӧлӧс конкурсын. Анна Ивановна — зіль, авъя да сибыд морт. 2013 воын Анна Ивановна лоис «[...]» конкурсын вермысьӧн.

1. 17-ӧд удж да кывкуд вылӧ мыджсьӧмӧн гиж серпаса текст сетӧм темаясысь ӧти вылӧ. 1) Менам радейтана мортӧй. 2) Медбур ёрт. 3) Радейтана велӧдысь. 4) Аслад тема.

4. КОМИ МУ КУЗЯ МЕ МУНА...

1. Лыддьы выразительнӧя кывбурсӧ да висьтав, кыдзи поэтыс петкӧдлӧ Коми мулысь ыдждасӧ да озырлунсӧ.

Коми му кузя ме муна, Гӧгӧр сулалӧ сьӧд вӧр. Вӧрыс вывті-вывті уна, Сыысь унаыс оз тӧр.

Аддза: сэні шыльыд пожӧм Вылӧ лэптӧ ассьыс юр. Сылы ӧткодь тӧв кӧть гожӧм, Сэтшӧм пуыс тайӧ бур.

Сэні, быттьӧ пӧрысь пӧчӧ, Дзормӧм кыпӧдчӧма коз. Сійӧ увъяс костын вӧчӧ Вӧрса пӧтка шоныд поз.

Сэні вашкӧдчӧны гора Пипу чойкӧд еджыд кыдз. Мыйкӧ сёрнитӧны нора, Корнас шенасьӧны сідз.

2. Аддзы текстысь йӧзкодялӧмъяс, мичкывъяс, орччӧдӧм.

1. Лыддьы. Аддзы текстысь квайт сорсьӧм.

КОМИ РЕСПУБЛИКА ЙЫЛЫСЬ

Коми Республика — Россияса Федерация пытшкын торъя администрацияа тэчас. Сюрс ӧкмыссё ӧкмысдасӧд воӧдз нимыс вӧлі Коми Автономияа республика. Коми йӧз сёрниын эм нэмӧвӧйся ним — Коми му. Юркарыс сылӧн — Сыктывкар, нимыслӧн вежӧртасыс «Сыктыв ю дорын кар». Республикалӧн пасьтаыс — нёльсё дас вит сюрс квадратнӧй километр. Вӧрыс став му пасьтаысь босьтӧ квайтымын ӧкмыс прӧчент. Олысь лыдыс кык сюрс квайтӧд воын вӧлі ӧкмыссё сизимдас ӧти сюрс витсё морт. Чужан луныс — сюрс ӧкмыссё кызь ӧтиӧд вося моз тӧлысь кызь кыкӧд лун. Республикалӧн веськӧдлысьыс — Юралысь. Республикаса каналан пасъяс: канпас, дӧрапас да кып. Кып лӧсьӧдӧма Виктор Савинлӧн «Варыш поз» сьыланкыв серти. Каналан кывъяс — роч да коми.

Е. Цыпанов серти

2. Корсь текстсьыс лыдакывъяс да гиж найӧс лыдпасъясӧн. 3. Лӧсьӧд юалӧмъяс. 1) Уна-ӧ олысь Коми муын? 2) Коді лӧсьӧдіс кып? 3) Кутшӧм каналан кывъяс?

4. Помав сёрникузяяссӧ. Коми Республикалӧн юркар — Сыктывкар. Юралысь — Сергей Гапликов. Каналан пасъяс — канпас, дӧрапас да кып. Каналан кывъяс — коми да роч.

5. Тӧдмав да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кор вӧлі примитӧма республикалысь выль Оланподув? 2) Коді серпасаліс Коми Республикалысь канпассӧ? 3) Уна-ӧ коми йӧзыс миян республикаын? 4) Мыйӧн озыр Коми муным?

1. Вӧч уджъяс сетӧм текст серти. 1) Помав сёрникузяяссӧ скобкаын сетӧм юалӧмъяс вылӧ вочавидзӧмӧн.

Ми олам Коми му вылын. Миян муным зэв мича да озыр. Паськыд юяс визувтӧны лунвывсянь войвылӧ. Республикаын ӧкмыс кар. Медся важ кар — тайӧ Сыктывкар. Сюрс сизимсё кӧкъямысдасӧд воын Екатерина ІІ сетіс Усть-Сысольск погостлы кар ним. Ӧні Сыктывкар — республикалӧн юркар. Карын эм уна театр, библиотека, бурдӧдчанін; уджалӧ ыджыд вӧр комбинат.

2) Лыддьы текстлысь мӧд юкӧнсӧ ӧнія када кадакыв суффиксъяс содтӧмӧн.

Сыктывкарсянь неылын эм Микунь кар. Тайӧ тӧдчана кӧрт туй гӧрӧд. Микунь карсянь быдлаӧ мунӧны поездъяс. Емва кар. Нимыс артмӧма Емва ю серти. Емва — «югыд ва». Сосногорск карлы нимсӧ сетісны роч йӧз. Тайӧ кар гӧгӧрыс мича пожӧма яг. Карлӧн канпас вылын серпасалӧма тарӧс. Ю ним серти шуӧмаӧсь Печора кар. Кар сулалӧ республикаын медся паськыд, вына да ыджыд ю вылын. Печора юысь кыйӧны чӧскыд чери.

3) Лыддьы текстлысь коймӧд юкӧнсӧ эмакыв суффиксъяс содтӧмӧн.

Ёна нималӧ Европаын Ухта кар. Дас сизимӧд нэмын нин татчӧс муын перйисны мусир. Мусирӧн озыр и Усинск кар. Уна из шом перйӧны ыджыд войвыв каръясын — Интаын да Воркутаын. А медся бур биару республикаын перйӧны войвывса том карын — Вуктылын.

2. Лыддьы текстсӧ ставнас да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кутшӧм каръяс йылысь тэ тӧдмалін? 2) Мый тэ тӧдмалін Ухта кар йылысь? 3) Кутшӧм войвыв каръяс нималӧны мупытшса озырлунъясӧн?

3. Содты юалӧмъясӧ колана кывъяс да вочавидз. 1) Кутшӧм ю дорын сулалӧ Печора кар? 2) Кӧні перйӧны уна биару? 3) Мыйӧн нималӧ Вуктыл кар?

4. Сетӧм канпасъясысь бӧрйы, кутшӧм йылысь висьтавсьӧ текстын. Кутшӧм каръяслӧн мукӧд канпасыс? 5. Сетӧм канпасъясысь бӧрйы ӧтикӧс да пример серти гиж неыджыд текст.

Пример пыдди:

Тайӧ Воркута карлӧн канпас. Карын перйӧны из шом. Канпас вылын серпасалӧма войвыв кӧрӧс, из шом кыр да из шом перъян юкмӧс.

1. Лыддьы таблицаясын сетӧм сёрникузяяссӧ. Бӧрйы колана вочакыв да гиж сылы лӧсялана шыпас. Стӧча кӧ вочавидзанныд, медводдза таблицаын артмас кывйӧз, мӧдын — нӧдкыв. Тӧдчӧдӧм шыпасъяс петкӧдлӧны кыв помасьӧм. Вӧдитчы мусерпасӧн да «[...]» атласӧн.

2. Висьтав да гиж. Мый тӧдмалін Коми республикаса каръяс йылысь?

3. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кӧні ми олам? 2) Кымын кар Коми Республикаын? 3) Кутшӧм каръяс тэ тӧдан? 4) Кутшӧм юяс визувтӧны Коми муті? 5) Кутшӧм ю Комиын медыджыд? 6) Кытысь петӧ да кытчӧ визувтӧ Печора ю? Кутшӧм тайӧ юыс? 7) Кутшӧм войвыв юяс тэ тӧдан? 8) Кутшӧм сиктъяс тэ тӧдан? 9) Кутшӧм тыяс эмӧсь Комиын? 10) Мыйӧн озыр Коми му?

4. Сёрнит ёртыдкӧд Коми му йылысь.

1. Лыддьы текст нимсӧ. Мый тэ тӧдан Изьва да изьватас йылысь? 2. Аддзы текстысь роч кывъяслы лӧсялана коми кывъяс. 3. Лыддьы текстсӧ.

Изьва юлӧн крут кыръя нӧрыс вылын сулалӧ сикт. Сійӧ ылысянь тыдалӧ. Олӧны тані изьватас. Найӧ торъялӧны аслыссикас паськӧмӧн да сёрнитанногӧн. Тані сёрнитӧны, быттьӧ сьылӧны. Сиктсӧ кык пельӧ юкӧ джуджыд сён. Сён пыдӧсӧдыс визувтӧ шор. Тулыснас лым сылігӧн сійӧ зэв ӧдӧба бузгӧ. А гожӧм шӧрын лӧня сяльгӧ шыльыд изъяс костӧд.

А. Ануфриева серти

4. Аддзы текстысь паныд вежӧртаса кывъяс. 5. Аддзы кывбӧра эмакывъяс, гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ. 6. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн лӧсьӧд юалӧмъяс да вочавидз. 1) Кӧні сулалӧ Изьва сикт? 2) Кодъяс олӧны Изьва сиктын? 3) Мыйӧн торъялӧ изьватас? 4) Кыдзи сёрнитӧ изьватас? 5) Кор ӧдӧба бузгӧ сикт шӧрын шор?

7. Аддзы мусерпас вылысь Изьва сикт. Гиж неыджыд юӧр план серти. 1. Кӧні сулалӧ Изьва сикт (кутшӧм районын)? 2. Кор артмӧма сиктыс (кутшӧм воын)? 3. Кутшӧм ю визувтӧ сикткӧд орччӧн? 4. Кыдзи пасьтасьӧны изьватас? 5. Кутшӧм ыджыд гажлун пасйӧны найӧ гожӧмын?

1. Гиж текстсӧ лӧсялана кывъяс содталӧмӧн. Лыдакывъяссӧ гиж кывъясӧн. Лыддьы да тӧдмав, ыджыд-ӧ Эжва юным.

Эжва — Коми муын Печора бӧрын мӧд ыджыд ю. Сійӧ заводитчӧ кык ичӧтик вожсянь. Ӧтиыс босьтӧ васӧ Дзурнюрсянь, а мӧдыс заводитчӧ Мылва дорын. Сиктъяс да грездъяс, вӧръяс да видзьяс пӧлӧн ыджыд ӧдӧн Эжва нуӧ ассьыс сӧстӧм васӧ Еджыд саридзӧ. Кузьтаыс Эжвалӧн — 1130 километр. Коми му кузя визувтӧ ыджыдджык юкӧныс — 870 верст. Эжваӧ усьӧ 200 унджык ыджыд да ичӧт ю.

А. Туркин серти

2. Аддзы текст содержаниелы лӧсявтӧм кывтэчасъяс: 3. Пукты колана юалӧм да вочавидз. 1) Кысянь заводитчӧ Эжва ю? 2) Кытчӧ нуӧ ассьыс васӧ Эжва? 3) Кутшӧм ю усьӧ Эжваӧ?

4. Содты Коми Республикаса гырысь ю нимъяс: Печора, Эжва, Сыктыв, Вашка, Мозым, Висер, Уса. 5. Мыйын ӧткодьлуныс Эжва, Мылва, Москва кывъяслӧн? Содты некымын пример. 6. Тӧдан-ӧ тэ, мый коми йӧз овмӧдчылісны юяс дорӧ? Туяв Коми Республикаса мусерпас да гиж кар да сикт нимъяс, кодъяс артмисны ю нимъяс сертиыс. Орччӧд уджтӧ ёртыдкӧд. 7. План серти гиж неыджыд текст Коми Республикаса ю йылысь.

1. Ю ним. 2. Кутшӧм тайӧ юыс? 3. Кысянь сійӧ заводитчӧ да кытчӧ визувтӧ? 4. Юлӧн кузьтаыс да пасьтаыс. 5. Кутшӧм юяс усьӧны татчӧ? 6. Кутшӧм каръяс, сиктъяс сулалӧны ю пӧлӧн? 7. Мыйӧн озыр юыс?

Видзӧдлы фотографияяс вылӧ. Сыктывкарлысь кутшӧм юкӧн петкӧдлӧма? Аддзы вочакывсӧ текстысь.

2. Висьтав, мый тэ тӧдан тайӧ парк йывсьыс. 3. Лыддьы текстсӧ абзацъясӧн, гӧгӧрво медшӧр мӧвпсӧ да гиж.

Сыктывкарса Киров нима парклӧн историяыс заводитчис 1890 воын. Тайӧ вонас Усть-Сысольскын виччысисны зэв тӧдчана мортӧс, москваса князь Сергей Александровичӧс. Карса управа тшӧктӧм серти ӧнія парк местаӧ садитісны пуяс, сувтӧдісны мича беседка, кӧні паныдалісны князьӧс. Но карса олысьяслы тайӧ садйыс эз ло шойччанінӧн. Тані йирсисны пӧжарнӧй командалӧн вӧвъяс. Парк лӧсьӧдӧмӧ выльысь босьтчисны 1933 воӧ. Кык воӧн садитісны ӧти да джын сюрсысь унджык пу. Тані восьтісны спортивнӧй площадка, кинотеатр, кӧні быд рыт кино заводитчытӧдз ворсісны струннӧй инструментъяс вылын 8-14 арӧса ныв-зон. Парксӧ видзысь-дӧзьӧритысь Фёдор Павлов быдтыліс оз, парникын — ӧгуреч. Дзоридзьяслӧн лыдыс кайліс нелямын сюрсӧдз. Сы дырйи жӧ паркын лӧсьӧдісны ньыв пу аллея. Парклы сетісны Сергей Миронович Кировлысь ним.

4. Висьтав, мый выльторсӧ тӧдмалін. Мый тэнӧ чуймӧдіс? 5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кор заводитчис С. М. Киров нима парклӧн историяыс? 2) Кутшӧм тӧдчана морт воліс Усть-Сысольскӧ? Кыдзи сылӧн нимыс йитчӧма парккӧд? 3) Мыйӧн торъялӧ 1933 вося парк ӧніяысь?

6. Аддзы фотографияяслы лӧсялысь сёрникузяяс. 7. Конкурс «А тэ тӧдан Сыктывкар?». Вочавидз да содты ассьыд юалӧмъяс. 1) Кутшӧм памятникъяс эмӧсь Сыктывкарын? 2) Кутшӧм музейяс тэ тӧдан? 3) Кымын театр Сыктывкарын? Лыддьӧдлы.

1. Висьтав, мый тэ тӧдан коми вӧралысьлӧн кыйсьӧм йылысь.

Арся вӧрын коми кыйсьысьлӧн сьӧлӧмыс шойччӧ, нимкодясьӧ. Та вӧсна сійӧ вермӧ овны сэні тӧлысьясӧн. Вӧралан керкаыс сылӧн пырджык кутшӧмкӧ ю, ёль либӧ ты дорын, пуяс костын. Кыйсьысь тӧдӧ татысь быд шор, нюр, козъя вӧр да пожӧма яг. Кыйсьысь олӧ тані медбур ёртыскӧд — ур-пӧтка кыйны отсалысь понмыскӧд. Вӧралысь асылын чеччас водз, посньыдик кос пескӧн ломтас пачсӧ, пӧсьӧдас рытнас пуӧм яя шыдсӧ, юас пӧсь тшай. Сэсся босьтас пистонкасӧ да югыдӧн петас сьӧд пывсян кодь вӧр керкаысь.

Я. Рочев серти

3. Аддзы да гиж текстысь эмакывъяс кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяскӧд. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ. 4. Аддзы да гӧгӧрвоӧд орччӧдӧм. Кыдзи гӧгӧрвоан тайӧ орччӧдӧмсӧ?

5. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст дорӧ да вочавидз на вылӧ. 1) Кӧні шойччӧ вӧралысь? 2) Кӧні сулалӧ вӧралан керка? 3) Кутшӧмӧн вӧлі кыйсьысь? 4) Кодкӧд олӧ вӧралысь? 5) Мый вӧчлывліс водз асывнас вӧралысь?

6. Тӧдмав да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Лӧсьӧд юӧртӧм. 1) Кутшӧм кадӧ да дыр-ӧ кыйсьыліс коми вӧралысь? 2) Кутшӧм кыйсян кӧлуй вӧлі вӧралысьлӧн? 3) Кутшӧм прӧмыс кыйсьысь вайліс гортас? 4) Кутшӧм вӧлі вӧралысьлӧн паськӧмыс? 5) Мый вӧлі век заптӧма вӧралан керкаас?

Удж вӧчигӧн вӧдитчы «[...]» небӧгӧн. (Сыктывкар, 1994, 53-59 л.б.)

1. Гиж текстсӧ скобкаяс восьтӧмӧн да юкӧнъяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн пуктӧмӧн. 2. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав Коми Республикаса бурдӧдчанін йылысь.

ВОЙВЫВСА КУРОРТ

1. Курортлысь парксӧ мичмӧдӧны уна пӧлӧс пу да куст. На лыдын сус пу, нинпу, ниа, льӧм, пелысь пу, сирень да боярышник. 2. Серегов курорт лӧсьӧдӧма мича местаын. Сійӧ Емва юлӧн веськыд берег вылын кык ді костын. 3. Бурдӧдчан васӧ кыпӧдӧны зэв пыдысь му пытшсьыс. Тайӧ ваыс бурдӧдӧ уна висьӧмысь. 4. Талун Серегов курорт йылысь тӧдӧны миян республикаса быд сиктын, посёлокын да карын.

С. Морозов серти

3. Лӧсьӧд юалӧмъяс да вочавидз. 1) Кӧні сулалӧ Серегов курорт? 2) Кутшӧм пуяс мичмӧдӧны курортлысь парксӧ? 3) Кутшӧм ва перйӧны му пытшкысь?

4. План серти висьтав лунвывса либӧ Киров кардорса курорт йылысь. 1) Кӧні сулалӧ курортыс? (Кутшӧм карын? Кутшӧм саридз дорын?) 2) Мыйӧн сійӧ нималӧ? Кутшӧм висьӧмъяс сэні бурдӧдӧны? 3) Кыдзи позьӧ шойччыны бурдӧдчысьяслы? 4) Мыйӧн мичмӧдӧма курортлысь территориясӧ? (Кутшӧм пу-дзоридзьяс быдмӧны?)

1. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав Емдін сиктлысь историясӧ.

Емдін сулалӧ Емва да Эжва ӧтлаасянінын, зэв мичаинын. Комияслӧн сійӧ вӧлӧма юркарӧн. Важӧн сэтчӧ сӧмын ва туйӧд вермылӧмаӧсь воӧдчыны. Сэкся кадӧ Емдін гӧгӧрыс вӧлі кыпӧдӧма стен. Гӧгӧрыс нӧшта джуджыд кырӧм кодйӧма. Уна вӧрӧг видлӧма босьтны мичаинтӧ. Сӧмын коми йӧзыд абу сетчылӧмаӧсь. Перымса Степаныд Емдінас кыпӧдлӧма медводдза вичко. Сэсся восьтӧма школа да велӧдӧма коми йӧзӧс аслас анбур серти.

1) Кор да кӧні чужлӧма Перымса Степан? 2) Кӧні сійӧ велӧдчӧма? 3) Кутшӧм ыджыд каръясын нуӧдӧма ен нога уджсӧ?

3. Аддзы Перымса Степанӧн гижӧм анбур. Анбур пасъясӧн гиж ассьыд нимтӧ.

5. ВИДЗАМ, ДОРЪЯМ ЧУЖАН ВӦР-ВА!

1. Лыддьы текстсьыс медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстас? 2. Аддзы текстсьыс, код йылысь гижӧдыс. Кыдзи чайтан, сійӧ коді — том морт, олӧма али пӧрысь? 3. Лыддьы текстсӧ. Быд абзацлы сет ним.

Ӧшинь улын зэв нин дыр быдмис кыдз пу. Ӧксинь тьӧт вунӧдіс нин, кор садитліс тайӧ еджыд кока пашкыр пусӧ. Ӧксинь пӧч век пӧрысьмис, а кыдз пу воысь-во мичаммис. Пӧрысь морт радейтіс аслас киӧн садитӧм пусӧ. Гажа тувсов рытъясӧ пукавліс неыджыд улӧс вылын, шойччӧдліс мудзӧм ки-коксӧ, казьтывліс ныв-пиянсӧ, кодъяс радейтлісны жӧ пукавны тайӧ пу улас. А ӧні разӧдчисны лэбачьяс моз чужан позйысь. Да и посёлокса том йӧз волывлӧны татчӧ. Мукӧддырйи вой шӧрӧдз пукаласны, сьыласны да гажӧдчасны. Со и талун пӧч петіс шойччыны пу улӧ. Но мый тайӧ? Кыдзлысь чорыд кучиксӧ кодкӧ вундалӧма, розьӧдлӧма. Бӧрдіс кыдз, бӧрдіс и Ӧксинь тьӧт. Эз, нинӧмӧн эз вермы отсавны пулы пӧч. Сійӧ эз тӧд, коді ӧти лунӧн вӧчис кык дой: чӧла сулалысь кыдзлы да пӧрысь Ӧксинь тьӧт сьӧлӧмлы.

И. Коданёв серти

1) Кыдзи автор серпасалӧ кыдз пусӧ? Аддзы мичкывъяс. 2) Коді садитліс кыдз пусӧ? 3) Мый йитӧ Ӧксинь тьӧтӧс кыдз пуыскӧд?

5. Мӧд абзацысь гиж кадакывъяс, гӧгӧрвоӧд налысь вежӧртассӧ. 6. Нёльӧд абзацысь аддзы лыдакыв + эмакыв кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс. 7. Мӧвпышт да вочавидз, мыйла бӧрдісны кыдз пу да пӧрысь морт.

1. Син пырыд нуӧд текстсӧ да висьтав, кутшӧм лэбачьяс йылысь текстыс. 2. Вочавидз, код нимсянь гижӧдыс. Кӧні мунӧ действиеыс? 3. Лыддьы ас кежысь медводдза абзацсӧ. Кыдзи чайтан, кутшӧм проблема восьтӧма текстас? 4. Кутшӧм шыяс кылісны ты вылын? Вочавидзӧмсӧ аддзы текстсьыс. 5. Лыддьы текстсӧ ставнас.

Ӧтчыд ме локті Вадыб ты дорӧ. Местаӧдз вои пемыднас, узьмӧдчи тыдорса керкаӧ. Асывнас садьми лыйсьӧм шыясысь. Тыдалӧ, утка кыйысьяс войнас воӧмаӧсь. Ты вылын кылісны кутшӧмкӧ чилзӧм шыяс. Лым еджыд гырысь лэбачьяс, гашкӧ, дасысь унджык, кытшлалӧны-лэбалӧны ва весьтті, зэв нора горзӧны... Час-мӧд-коймӧд вуграси. А юсьяс оз и думайтны эновтны ты вывсӧ, пыр лэбалӧны сы весьтті. Меным шуштӧм лои лов вылын. Мӧвпала: эз-ӧ нин лыйны-вины тайӧ ён лэбачсӧ, миянлысь вӧр-васӧ мичмӧдысьсӧ. Кытшовті тысӧ, нинӧм эг казяв. Некод эз уяв. Петі берегӧ. Ылісянь на видз шӧрсьыс казялі еджыд тубрас. Юсь пласьтвидзӧ-куйлӧ. Бордъяссӧ оз вӧрзьӧд ни. Вот мый вӧсна, вӧлӧм, горзӧны-бӧрдӧны ёртъясыс, чой-вокыс, бать-мамыс. Бордъясыс коньӧрлӧн шевкнитчӧмаӧсь ӧтарӧ-мӧдарӧ, юрыс мышвыв чатӧртчӧма. Тыдалӧ, муӧ усьӧм бӧрын, кувтӧдзыс, видзӧдлӧма енэжӧ, прӧщайтчӧма нэм кежлас. Сьӧлӧм дойӧн ме эновті тысӧ. А юсьяс пыр на кытшлалісны енэжас.

В. Торопов серти

6. Аддзы серпас дорӧ лӧсялысь юкӧн. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ. 7. Медводдза да мӧд абзацысь аддзы юсьясӧс серпасалысь кывтэчасъяс. 8. Коймӧд абзацысь аддзы соссяна формаа да изобразительнӧй кадакывъяс. Гӧгӧрвоӧд налысь вежӧртассӧ. Мӧвпышт да лӧсьӧд тайӧ кадакывъяснас 1-2 юалӧм.

Пример пыдди: Мыйла горзӧны-бӧрдӧны юсьяс? Кыдзи тайӧ юалӧмсӧ позьӧ йитны ты вылын кылана шыяскӧд? Вочавидз юалӧм вылӧ. 9. Кутшӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн автор серпасалӧ кулӧм юсьӧс? Гӧгӧрвоӧд найӧс. Мыйла автор сьӧлӧм дойӧн эновтіс тысӧ? 10. Вӧч кывкӧртӧдъяс.

1) Колӧ-ӧ бырӧдны му вылысь вӧр-ва мичмӧдысь ён лэбачьяссӧ, гежӧда паныдасьлысь пемӧсъяссӧ, быдмӧгъяссӧ? 2) Мый колӧ вӧчны, медым найӧ эз бырны му вылысь? 3) Кыдзи тэ верман видзны чужанінлысь озырлунсӧ — коми парма?

1. Лыддьы текстсӧ да висьтав, тӧвйысь али лунвылӧ лэбысь лэбач йылысь висьтавсьӧ. Мыйла тэ тадзи чайтан? Тӧдмав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм кывъясыслысь. Вӧдитчы кывчукӧрӧн.

Ті аддзывлінныд уркайлысь сёйӧмсӧ? Ме аддзывлі. Уркай — зэв аслыспӧлӧс лэбач. Пиянсӧ кӧдзыд тӧлын чужтӧ. А нырыс сылӧн тешкодь, шыран кодь. Лэчыд. Видзӧдім, да здук-мӧдӧн коз пу кольтӧ орӧдіс. Пу вожӧ мыджсис, кокъяснас кольсӧ кутӧ, а нырнас чашкӧдӧ да кывнас кыскалӧ кӧйдыссӧ. Боксянь кӧ видзӧдан, он и пыр гӧгӧрво — ворсӧдчӧ лэбачыс али нуръясьӧ. Киллис кольсӧ да муӧ шыбитіс. Усьӧм коль дорас воласны на уръяс да шыръяс, сизь на, гашкӧ, чӧсмасяс.

Г. Турьев серти

3. Гӧгӧрвоӧд текстыслысь сикассӧ — повествование, описание либӧ рассуждение. Мыйла тадзи чайтан? 4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кыдзи нуръясьӧ уркай? 2) Кутшӧм тайӧ лэбачыс? 3) Кодъяс чӧсмасьӧны уркайӧн килльӧм кольнас? Кутшӧм серпасъяс позьӧ лӧсьӧдны текст дорӧ? 6. Гиж неыджыд юӧр план серти. 1) Кутшӧм лэбачьяс тӧвйӧны Коми муын? 2) Мый сёйӧны тӧвйысь лэбачьяс? 3) Кыдзи позьӧ отсавны лэбалысь ёртъяслы коллявны кӧдзыд тӧв?

1. Син пырыд нуӧд текстсӧ. Тӧдмав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм кывъясыслысь. 2. Корсь текстсьыс вӧрса пемӧс да лэбач нимъяс. 3. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав шӧр геройсӧ.

Со ӧти пусянь мӧдӧ котралӧ еджыд кӧч. Сійӧ корсьӧ нур. Сы бӧрся важӧн кыйӧдчӧ руч. Дзебсьӧма паськыд лапъяса коз улӧ да виччысьӧ кӧчлысь матысмӧм. Легӧдыштіс кӧч кузь пельяссӧ, котӧртіс веськыда ручлань. Ручыд кӧсйис уськӧдчыны. Друг кыліс ув чегӧм шы. Ыджыд шыӧн кыпӧдчис дозмӧр. Руч дозмӧрлань уськӧдчис. Пӧткаыд лэбзис коз йылӧ. А кӧчыд быттьӧ эз и вӧвлы! Коньӧр руч нуръясьтӧг колис.

4. Лӧсьӧд текст дорӧ юалӧмъяс да вочавидз на вылӧ. 1) Коді корсьӧ нур? 2) Кытчӧ дзебсьӧма кӧч? 3) Кыдзи кыпӧдчис дозмӧр коз йылӧ? 4) Мыйла руч колис нуръясьтӧг? 5. Веж кывтэчассӧ ӧти кывйӧн. «быттьӧ эз и вӧвлы» — тайӧ: пышйис. 6. Гиж геройяслысь действиеяссӧ серпасалысь ӧнія када кадакывъяс. Кутшӧм герой йылысь энӧ висьталӧй? Мыйла? 7. Бӧрйы текстыслы ним да подулав ассьыд бӧрйӧмтӧ. Коньӧр кӧч. Руч кыйсьӧ. Ыджыд дозмӧр.

1. Текстлӧн быд абзацысь гиж ӧти-кык тӧдса кыв. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ. 2. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь тайӧ текстыс? 3. Лыддьы текстсӧ. Гиж гӧгӧрвотӧм кывъяссӧ, гӧгӧрвоӧд кывкуд серти. 4. Быд абзацлы сет ним.

Шоныд зэр бӧрын мыччысис яръюгыд шонді. Неыджыд мыр вылӧ пуксис ичӧтик-ичӧтик лэбач, пемыдвиж юра королёк. Сісьмӧм мыр пытшкысь сійӧ тэрыба кутіс кокавны гагъясӧс. Миян вӧръясын олысь лэбачьяс пиысь королёк медся ичӧт, некымын грамм сьӧкта и эм. Кӧть и ичӧт, а сёйнысӧ ён. Во чӧжӧн вӧръясысь сійӧ бырӧдӧ миллионысь унджык гагйӧс да пучӧйӧс, видзӧ пуяссӧ сісьмӧмысь. Королёк вӧчӧ позсӧ пожӧм да коз пуяс вылӧ. Ассьыс резина мач кодь гӧгрӧс позсӧ сійӧ ӧшӧдас пу лапъяс костӧ — мунан орччӧн, а он аддзы. Колькъясыс анькытш тусь кодь посниӧсь. Тайӧ ичӧтик лэбачсӧ аддзыны сьӧкыд. Сійӧ олӧ ёнджыка ылі вӧръясын. Ӧтлаавны кӧ коми пармаса медся ыджыд пӧткакӧд — чукчикӧд, королёк кажитчас «лилипутӧн». Пӧрысь чукчи сьӧкыдджык королёкысь матӧ сюрс пӧв.

И. Коданёв серти

5. Текст вылӧ мыджсьӧмӧн сувтӧд кывтэчасъяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Кутіс кокавны гагъясӧс; сьӧкыд аддзыны; во чӧжӧн бырӧдӧны; пу лапъяс костӧ. 6. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд юалӧмъяс. 7. Бӧрйы текстлы лӧсялана юалӧм. Вочавидз юалӧм вылас. а) Кор королёк вӧчӧ позсӧ? б) Кутшӧм гагъясӧс кокалӧ ичӧтик лэбач? в) Кӧні мыччысис яръюгыд шонді? г) Мыйла он аддзы королёклысь позсӧ? 8. Гиж кывтэчасъяс; кывберд + сложнӧй эмакыв; эмакыв + превосходнӧй степеня кывберд; эмакыв + сравнительнӧй степеня кывберд. 9. Висьтав королёк йылысь гижӧм кывтэчасъяс вылӧ мыджсьӧмӧн. 10 Корсь текстсьыс орччӧдан оборотъяс, лыдакывъяс. Мый могысь найӧс сетӧма авторыс?

1. Лыддьы текстысь медводдза да бӧръя абзацъяссӧ. Мый йылысь, тэ ногӧн, висьтавсьӧ текстын? 2. Аддзы текстысь сложнӧй кадакывъяс, пукты кывпод формаӧ, тӧдмав вежӧртассӧ. 3. Лыддьы текстсӧ юкӧнъясӧн. Быд юкӧнлы сет ним. Гӧгӧрвоӧд.

Гажа тувсов лун! Кымӧртӧм кельыдлӧз енэжын дзирдалӧ яръюгыд шонді. Лунвывсянь пӧльтӧ небыдик тӧв. Кокньыда лолавсьӧ сӧстӧм сынӧднас. Гӧгӧр дзользьӧны лэбачьяс, кодъяс радлӧны-нимкодясьӧны ас чужан мулы. А со ичӧтик сырчик! Важӧн коми йӧз шулӧмаӧсь, мый сійӧ аслас ичӧтик нырнас чегӧ ю вылысь йисӧ. Регыд йиыс потласяс-жугласяс да кылалас саридзлань. Юлань бузгӧны-визувтӧны гора варов шоръяс. А кутшӧм мича берег дорын быдмысь бербаыс! Сійӧ миян войвывса мимоза. Регыд заводитас быдмыны видзьяс вылын турун. Ловзяс сиктъяс да каръяс гӧгӧрын вӧр-ва. Тулыс! Видза олан, шань да мелі тулыс! Видза олан, гажа кад!

И. Коданёв серти

4. Аддзы текстсьыс кывтэчасъяс: кывберд + косвеннӧй вежлӧга эмакыв и, или относительнӧй кывберд + эмакыв. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ. 5. Корсь текстысь мӧд колян кад формаа кадакывъяс. Мыйла кадакывсӧ сетӧма татшӧм формаын? 6. Гиж текстсӧ ӧнія кадын сулалысь кадакывъяссӧ I колян кадаӧн вежӧмӧн. 7. Мыйла радлісны лэбачьяс? Бӧрйы колана вочакыв. а) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый заводитіс быдмыны видзьяс вылын турун. б) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый зэв мича берег дорын быдмысь берба. в) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый регыд потласяс-жугласяс юяс вылысь йиыс. г) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый чужан муӧ локтіс тулыс. д) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый лунвывсянь пӧльтіс небыдик тӧв.

8. Лӧсьӧд 1-2 юалӧм сӧмын сійӧ сёрникузяяс дорӧ, кӧні кадакывйыс сетӧма локтан када формаын. 9. Сет текстыслы ним.

1. Лыддьы текстсӧ чутъяс местаӧ колана кывъяс содталӧмӧн. Висьтав, кутшӧм еджыд бобувъяс йылысь гижӧ авторыс. Мыйла тэ тадзи чайтан?

Кор Надя водіс узьны, ывлаыс вӧлі букыш. А кор чеччис асывнас, ӧшиньӧд аддзис лэбалысь бобувъясӧс: зэв уна и ставыс еджыдӧсь. Тайӧ бобувъясыс став мусӧ шебралӧмаӧсь небыд эшкынӧн. «Мамӧ, лым усьӧ!» — горӧдіс Надя да кутіс йӧктыны ӧшинь водзын. Бобувъяс лэбисны и лэбисны мулань. Надя пасьтасис да петіс ывлаӧ. Нюжӧдіс кисӧ. Ичӧтик ки пыдӧс вылас пыр жӧ усисны лым чир. Надя эз на удит прамӧя видзӧдлыны, а лым чирйыд исковтіс чуньяс костӧд. Колисны лунъяс. Ӧтчыд ыджыд вӧр сайысь ... бушков. Котӧртігмоз сійӧ тэчис джуджыд лым толаяс. Надя кӧсйис кутавны лэбалысь лым чиръяссӧ, но нинӧм эз артмы: найӧ емъяс моз сутшкалісны нывкалысь чужӧмбансӧ, а киас эз сюрны. (Л. Палкин серти)

1) Кутшӧм серпас аддзис Надя асывнас ӧшиньӧдыс? 2) Мыйла нывка кутіс йӧктыны ӧшинь дорас? 3) Мыйла лым чирйыс исковтіс Надялӧн чуньяс костӧдыс? 4) Кыдзи вежсис поводдя бушков воӧм бӧрын? 3. Уджав ёртыдкӧд. Аддзӧй текст мичмӧдысь кывъяс: мичкывъяс, орччӧдӧмъяс, йӧзкодялӧмъяс. Гӧгӧрвоӧдӧй налысь вежӧртассӧ.

1. Лыддьы текстыслысь нимсӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ. Став кывсӧ-ӧ вуджӧдін? Мыйла? 2. Тӧдан-ӧ тэ, кӧні национальнӧй парк «Югыд ва»? Петкӧдлы мусерпас вылын. 3. Аддзы текстысь лыдакывъяс да гиж найӧс кывъясӧн. 4. Бӧрйы колана вариант: 5. Прӧверит асьтӧ кывчукӧр серти. 6. Мичаа лыддьы текстсӧ, лӧсьӧд план.

«Югыд ва» национальнӧй парк йылысь

1994 вося апрель 14 лунӧ вӧлі котыртӧма «Югыд ва» национальнӧй парк. Сійӧ — Россияын медся ыджыд парк. Меститчӧма Печора, Вуктыл да Инта районъясын. Паркас абу ни ӧти сикт-грезд. Парклӧн угоддьӧас уна ю. Найӧ зэв аслыспӧлӧсӧсь. Зэригӧн ваыс, овлӧ, ӧти лунӧн туӧ. И ямӧ ӧдйӧ жӧ. Медся гырысьяс лыдын — Косью, Тшугӧр, Ыджыд Сыня. Паркса пармаыс зэв озыр. Сэні олӧ 120 сайӧ поздысьысь лэбач. Тані уна дозмӧр, сьӧла, байдӧг. Весиг эм сьӧд аист, ичӧт юсь да соловей-красношейка. «Гӧрд книгаӧ» пырысьяс лыдын гӧрд зобъя казарка, скопа, кречет, сапсан, орлан-белохвост, беркут. Уна и зверыс. Ош, кӧин, йӧра, кӧр, сан, руч, вӧркань... Дона куа зверъяс лыдысь паныдасьлӧны сьӧдбӧж, ур, тулан, низь да кидус — низьлӧн да туланлӧн пиыс. Европа юкӧнын сӧмын тані олӧ-вылӧ войвывса пищуха, Миддендрофлӧн полёвка... «Югыд ва» нималӧ, дерт, и чериӧн. Ставыс 21 рӧд. Сэтчӧс ю-тыын вель уна дона чериыс: ком, кебӧс, пелядь, кумжа, чир, таймень да нималана чими. Пасъям, «Югыд валӧн» визув юяс козьналӧны Печоралы сӧдз да сӧстӧм ва. Сійӧ збыльысь синва кодь югыд. И тайӧ зэв тӧдчана. Паркыслӧн нимыс — «Югыд ва» — рочӧн лоӧ «светлая вода».

«Йӧлӧга» газетысь

7. Думышт да гиж текст дорӧ 2-3 юалӧм. Пример вылӧ: Кымын поздысьысь лэбач олӧ паркын? 8. Аддзы да гиж текстсьыс наречиеяс. Лӧсьӧд на отсӧгӧн 2-3 сёрникузя «Вӧр-ва» тема вылӧ. 9. Дасьты «Югыд ва» национальнӧй парк йылысь презентация.

1. Тӧдан-ӧ тэ, кыдзи гут-гаг отсалӧны мортлы да вӧр-валы? 2. Висьтав, кутшӧм пӧльза вайӧны йӧзлы енгаг да юрсигусь. 3. Лыддьы текстсӧ да висьтав кодзувкотъяслӧн коланлун йылысь.

Ваня пӧльыскӧд восьлаліс вӧр туйӧд. Пӧльыс индіс Ванялы лыскысь тэчӧм ыджыд чукӧр вылӧ. — Тайӧ кодзувкоткар, кодзувкотъяслӧн оланін, — шуис пӧльыс. — Ок и уджачӧсь жӧ кодзувкотъясыд! Видзӧд, кыдзи найӧ тэрмасьӧны весавны вӧрсӧ да бурдӧдны пуяссӧ. Найӧ бырӧдӧны вӧрсьыд уна гут-гагйӧс. Кӧні эм кодзувкот оланін, сэні вӧрыс сӧстӧм. Кодзувкотъясыд и морттӧ бурдӧдӧны.

Э. Полякова серти

4. Тӧдмав, кыдзи кодзувкотъяс отсӧгӧн позьӧ бурдӧдчыны. 5. Содты лӧсялана юалӧм да вочавидз. 1) Кыдзи шусьӧ кодзувкотъяслӧн оланіныс? 2) Кутшӧмӧсь кодзувкотъясыд? 3) Позьӧ-ӧ бырӧдӧны вӧрысь кодзувкотъяс? 4) Кутшӧм вӧрыд век сӧстӧм?

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Тэ радейтан гожӧм? 2) Кутшӧм поводдя овлӧ гожӧмын? 2. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.

1) Мисьтӧм кымӧр шондісӧ ӧдйӧ сайӧдіс. 2) Друг яръюгыда чардыштіс. 3) Сэсся и йиркнитіс! 4) Кок улын муыс весиг сыркмунліс. 5) Бара чардыштіс да гымыштіс гораджыка. 6) Кыпӧдчис ыджыд бушков. 7) Коз да пожӧм пуяслӧн кузь туганъясыс ымӧстісны. 8) Льӧм да бадь нетшкысьӧны лёкысь. 9) Веж кыдзьяс кодлыкӧ шаргӧны-норасьӧны коръяснас.

3. Сёрникузяяссьыс артмӧд текст. Сет ним. 4. Текстсьыс корсь да гиж пу нимъяс. Юклы найӧс кык чукӧрӧ — лыска пуяс да коръя пуяс. Содты 2-3 пу ним быд чукӧрӧ. 5. Гиж текстсьыс сетӧм юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс. 3) Мый вӧчӧны? 4) Мый вӧчис? Вӧч кывкӧртӧд: Кутшӧм кывсикасъяс вочавидзӧны тайӧ юалӧмъяс вылас? 6. Аддзы йӧзкодялӧмъяс. Гиж медся мичаяссӧ.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь текстыс? 2. Кымын герой текстас? Кодъяс костын мунӧ сёрниыс?

3. Лыддьы ас кежад да аддзы текстсьыс кывтэчасъяс. 4. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

ялаа эж

кусӧдтӧм чигарка

5. Лыддьӧй текстсӧ рольяс серти.

Питирим шемӧса горӧдіс: — Пожӧм дачаыд сотчӧма! И збыльысь, томиник, во кызь-комына, пожӧма ягторӧс кузяла и пасьтала чишнитӧма пӧжар. Биыс, буракӧ, абу и вывтісӧ жар вӧлӧма да ёнджыкасӧ сӧмын ялаа эжсӧ да пожӧм дінъяссӧ чишкалӧма, унджык пожӧмыс лыскаӧсь на сулалӧны. Но тайӧ нин абу веж небыд лыс, а косьмӧм-чорзьӧм гӧрд лыс, коді оз вермы ни шонді югӧр кыйны, ни зэр ва юны. А том пуясысь ньӧжйӧникӧн кусӧ медбӧръя лов шыыс... — Вот тэныд и Пожӧм дача! — шутёвтіс Степан Фёдорович. — Кодкӧ нӧ нарошнӧ али мый сотӧма?! — юаліс Райда. А Питиримлы кажитчис, мый сійӧ сулалӧ шойна дорын, кытчӧ дзебӧмаӧсь сылы медся дона йӧзсӧ. — Жар дырйиыд кос ягыдлы уна оз и ков, — жугыля шуис Питирим. — Кусӧдтӧм чигарка пом шыбитін, и — ыпнитіс... А тэныд мый — мед сотчӧ, абу тай аслад... Тэнад зептысь оз чин.

И. Торопов серти

1) Мый горӧдіс Питирим? 2) Мый лоис пожӧм ягторкӧд? 3) Мый вермис лоны помкаӧн (причинаӧн)? 4) Кыдзи гӧгӧрвоан Питиримлысь кывъяссӧ? Мый майшӧдлӧ сійӧс? 7. Гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм кывъяслысь формасӧ. 8. Помав сёрникузяяссӧ. Вӧрын оз позь шыблавны ёг. Вӧрын позьӧ вотчыны.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Мыйӧн озыр Коми му? 2) Кутшӧм пуяс быдмӧны Комиын? 3) Кутшӧм вӧрпа олӧ вӧрын? 4) Кутшӧм лэбачьяс поздысьӧмаӧсь Комиӧ? 5) Мыйӧн позьӧ чуймӧдны татчӧ волысьясӧс (гӧсьтъясӧс, туристъясӧс)? 2. Лыддьы да вуджӧд. Инды соссяна формаа кадакывъяс. Содты ассьыд сёрникузя. 1) Вӧр-ва — миян озырлун. Сійӧс оз позь дойдны! 2) Вӧр-ва — пемӧсъяслӧн оланін. Эн кедзовт найӧс! 3. Помав сёрникузяяссӧ. 1) Войвыв Излысь вӧр-ва памятникъяс видзӧм могысь котыртӧма “Югыд ва” национальнӧй парк. 2) Сійӧ меститчӧ Печора, Вуктыл да Инта районъясын. 3) Комиын нӧшта эмӧсь вӧр-ва видзан инъяс. 4. Кутшӧм вогӧгӧрся кад тэныд медся ёна воӧ сьӧлӧм вылад? Мыйла? 5. Мичаа лыддьы Александра Петровна Мишариналысь кывбурсӧ.

Коми муӧй менам дженьыд гожӧмъяса, Но и сійӧ менам сӧстӧм пожӧмъяса. Коми муӧй менам веж морозъяса, Но и сійӧ менам мича козъяса.

Коми муӧй менам зэра аръяса, Но и сійӧ менам байдӧг-таръяса. Коми муӧй менам зыбуч нюръяса, Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса.

Коми муӧй менам кӧдзыд вой тӧла, Шуда да быд уджысь повтӧм войтыра.

6. Кутшӧмӧн петкӧдлӧма Александра Мишарина Коми мусӧ? Кывбур сертиыс лӧсьӧд таблица.

Мый кажитчӧ авторлы? сӧстӧм пожӧмъяса

Мый майшӧдлӧ авторӧс? дженьыд гожӧмъяса

7. Вӧч кывкӧртӧд. Радейтӧ-ӧ А. Мишарина Коми мусӧ? Радейтан-ӧ тэ? Мыйла? 8. Содты: Коми муӧй менам зыбуч нюръяса. Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса. 9. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ. 1) Ас вӧр-ваад быд пу нюмъёвтӧ. 2) Чужан муыд и ки тырын муса. 3) Быд пӧтка локтӧ аслас позйӧ. 4) Ас гортад ачыд ыджыд да паськыд. 5) Бур ним-славатӧ куж видзнытӧ.

6. МОРТӦС УДЖ СЕРТИ ТӦДМАЛӦНЫ

1. Содтӧй диалогсӧ да лыддьӧй ёртыдкӧд.

— Видза оланныд! — Висьтыштӧй ас йывсьыныд. Кӧні чужинныд? Кутшӧм котырын быдминныд? — Чужи ме Канава грездын. — Кодӧн ӧні уджаланныд? — Уджала лавкаын вузасьысьӧн. — Кӧні ті велӧдчинныд школа помалӧм бӧрын? — Ме помалі Сыктывкарса кооперативнӧй техникум. — Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, мед уджавны тані? — Колӧ лоны вежавидзысьӧн, шаньӧн. — Аттьӧ тіянлы. Быд бурсӧ. — Аддзысьлытӧдз.

2. Вочавидз, кодъяс костын вермас мунны татшӧм сёрниыс. Позьӧ-ӧ шуны, мый тайӧ интервью? Кутшӧм профессияын колӧ кужны босьтны интервью? 3. Лыддьы текстсӧ.

Алёна Терентьева уджалӧ журналистӧн «Юрган» телеканалын. 2005-ӧд воын сійӧ помаліс Сыктывкарса канму университет. Алёна велӧдчис филология факультетын. Тані сійӧ босьтіс зумыд тӧдӧмлунъяс. Алёна сьӧлӧмсянь велӧдіс чужан кыв да литература, радейтіс велӧдны и финн кыв. Сюсь да вежӧра нылӧс университет помалӧм бӧрын босьтісны уджавны телевидениеӧ. Алёна — тӧлка, авъя, вежавидзысь журналист. Том журналистлы тшӧкыда лоӧ петавлыны туйӧ, медым аддзысьлыны выль йӧзкӧд, тӧдмавны, кыдзи уджалӧны совхозын либӧ леспромхозын, шахтаын да кӧрт туй вылын. И став аддзылӧмтор йывсьыс колӧ висьтавны телевизор видзӧдысьяслы.

4. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст заводитчӧм сертиыс. 1) Кӧні уджалӧ Алёна Терентьева? 2) Кӧні велӧдчис Алёна Терентьева? 3) Кыдзи велӧдіс чужан кыв да литература? 4) Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, медым босьтісны уджавны телевидениеӧ? 5. Кутшӧм уджыс журналистлӧн? Аддзы вочакывсӧ текстсьыс. 6. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм мортӧн колӧ лоны журналистлы? Помав сёрникузясӧ. Журналистлы быть колӧ лоны вежавидзысьӧн, сибыдӧн. 7. Кӧні колӧ велӧдчыны, медым лоны журналистӧн? 8. Тӧдмав, кутшӧм нӧшта журналистъяс уджалӧны «Юрган» телеканалын. Кутшӧм передачаяс найӧ нуӧдӧны?

1. Мӧвпышт да висьтав, кодлӧн тайӧ нимъясыс: «Асъя кыа», «Пелысь мольяс», «Зильган турун», «Зарни ань». Мый тэ тӧдан на йылысь? 2. Аддзы текстысь, мый сэтшӧмыс зильган турун. 3. Миян республикаысь кутшӧм нималана йӧзӧс тэ тӧдан? Кӧні найӧ чужисны, уджалӧны, олӧны? (Кутшӧм сикт-районын?) 4. Кодӧс петкӧдлӧма фотография вылын? Мый тэ тӧдан тайӧ мича коми ань йывсьыс? 5. Лыддьы текстсӧ да висьтав Коми Республикаса нималана артисткалӧн олӧм йылысь.

Лидия Логинова чужис Кӧрткерӧс районса Висер сиктын. Ичӧтсяньыс сылӧн вӧлі гуся мӧвп — лоны трактористкаӧн. Но тайӧ кӧсйӧмыс эз збыльмы. Лидия Логинова лоис Коми Республикаса народнӧй артисткаӧн. Сьывны заводитӧма ичӧтсяньыс. Медводдзаысь сцена вылӧ петӧмсӧ казьтывлӧ татшӧм ногӧн: «Кӧкъямыс арӧсӧн сьылі «Гайдар шагает впереди». Куимысь корлісны сцена вылӧ петавны. Нёльӧдысьсӧ сэсся бӧрддзи да эг нин пет. Сэки и мӧвпышті лоны артисткаӧн. Но ме вӧлі зэв полысь мортӧн, сы вӧсна эг весиг лысьт думыштны, мый менам кӧсйӧмӧй коркӧ збыльмас». 1982 восянь Лидия Петровна Логинова сьылӧ «Эжваса дзоридзьяс» хорын, а 1992 восянь Коми Республикаса фольклор театрын. 2000 воын чужис «Зильган турун» ансамбль. «Мыйла татшӧм нимыс?» — юалім ми Лидия Петровналысь. Со мый сійӧ шуис: «Зильган турун — тайӧ турун ним. Сійӧ (туруныс) дзик морт кодь: кор петӧ — дзик вильыш кага кодь — оз лэдз босьтны киӧ; быдмыштас да кӧйдысасяс — челядя нывбаба кодь лоӧ, койӧ кӧйдыссӧ ас гӧгӧрыс; а ар помланьыс дзикӧдз руддзӧ — пӧрысь морт кодь лоӧ. А ансамбльным миян — тшӧтш ӧд олӧм жӧ...».

Велӧдчысьлӧн туялана уджысь

Бӧрйы юалан нимвежтас да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кӧні чужис Лидия Логинова? 2) Кодӧн? кӧсйис сійӧ лоны ичӧтнас? 3) Кымын? арӧсын медводдзаысь петіс сцена вылӧ? 4) Кыдзи? шусьӧ Лидия Логиновалӧн ансамбльыс? 7. Аддзы тырмытӧмтор. (Кутшӧм сёрникузя оз лӧсяв? Веж сійӧс.) 1) Лидия Логинова — Коми Республикаса народнӧй артистка. 2) Чужис Богородскын. 3) Дыр кад чӧж уджаліс шылада-драмаа театрын. 4) Кӧсйис лоны трактористкаӧн. 5) Котыртіс ассьыс ансамбль. 6) Ансамбльыс шусьӧ «Зарни ань». 8. Тӧдмав, кутшӧм сьыланкывъяс сьыліс Л. Логинова. Кывзы найӧс. Кутшӧм гӧлӧсыс Лидия Логиновалӧн? 9. Гиж Лидия Петровна Логиновалысь 5-6 сьыланкыв ним, вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.

10. Кыдзи тэ чайтан, артист — тайӧ профессия? Кӧні велӧдӧны артистӧ?

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Учёнӧй — тайӧ профессия? 2) Кӧні позьӧ велӧдчыны учёнӧйӧ? 3) Тэ кӧсъян лоны учёнӧйӧн? 4) Кутшӧм коми учёнӧйясӧс тэ тӧдан? Кутшӧм удж найӧ вӧчӧны? 2. Корсь сетӧм текстысь рочысь пырӧм кывъяс. Позьӧ-ӧ шуны найӧс профессионализмъясӧн? Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм профессия йылысь текстыс? 3. Аддзы текстысь ловзьӧдны, озырмӧдны кывъяскӧд ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм кывсикасъясӧн найӧ лоӧны? 4. Лыддьы текстсӧ.

Евгений Тиманов — водзмӧстчысь учёнӧй, коді «висьӧ» войвыв вӧр-ва ловзьӧдан да озырмӧдан мӧвпъясӧн. Сійӧ — видз-му наукаса кандидат, институтын кафедраӧн веськӧдлысь. Тайӧ учёнӧйыс оз радейт пукавны кабинетын, сылӧн корсьысьӧмъяс йитчӧмаӧсь ӧнія олӧмкӧд. Тиманов радпырысь волывлӧ вӧрӧ, медым казявны став нелючкияссӧ аслас синмӧн да бырӧдны найӧс. Со сійӧ аддзӧ сус пулысь мича петасъяссӧ да сьӧлӧмсяньыс нимкодясьӧ наӧн: ӧд тайӧ абу сӧмын мичлун, но и озырлун. Лесничество — тайӧ быдса лаборатория! — эскӧ сійӧ.

В. Лекановлӧн «Удоратинъяс» серти

5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Коді сійӧ Евгений Тимановыс? 2) Кутшӧм сійӧ морт? 3) Мыйла сус пулӧн петасъяс — озырлун? 6. Кыдзи тэ чайтан, кӧні велӧдчис Евгений Тиманов школа помалӧм бӧрын? Мӧвпышт да вочавидз.

1. Кутшӧм профессияяс Комиын вӧліны медводдзаяс лыдын? Мыйла? Мӧвпышт да вочавидз. 2. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан татшӧм кывъяс: «Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын...» (В. Савин); «Коми му кузя ме муна, гӧгӧр сулалӧ сьӧд вӧр, вӧрыс вывті-вывті уна, сыысь унаыс оз тӧр...» (М. Лебедев). Мыйкӧд зэв топыда йитчӧма коми мортлӧн олӧмыс? Мыйла? 3. Вуджӧд роч кыв вылӧ: «Вӧр-ваыс авъя морт кодь»; «Вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдз и шань мортӧс». 4. Вӧч кывкӧртӧд. Позьӧ-ӧ шуны, мый морт да вӧр-ва коми мортлы век сулалісны ӧти тшупӧдын? Кутшӧм профессияяс йитчӧмаӧсь вӧр-вакӧд? 5. Лыддьы текстсӧ.

Том лесничӧй Геннадий Удоратинлы вӧр-ваыс кажитчӧ авъя морт кодь жӧ мусаӧн да коланаӧн. Геннадий став сьӧлӧмсяньыс эскӧ: вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдзи и шань мортӧс. Сійӧ велӧдчӧ лесотехническӧй академияын, медым вӧр-ва йылысь тӧдӧмлунъясыс джудждаммисны наука боксянь, да бурӧн-сямӧн нин мӧдіс водзӧ вылӧ содтыны-паськӧдны чужан мулысь озырлунсӧ. Аслас киӧн да вежӧрӧн том лесничӧй вӧчӧ сус пу рӧдмӧдан ыджыд удж, мый водзджынсӧ эз вермы вӧчны быдса институт. Евгений Тиманов весиг шуӧ, мый «институтлӧн питомникыс на дінын нинӧм оз сулав. Китыра вӧр ді...»

В. Лекановлӧн «Удоратинъяс» серти

6. Гиж текст дорӧ юалӧмъяс да вочавидз. 1) Кӧні велӧдчӧ Геннадий Удоратин? 2) Кутшӧм тӧдӧмлунъяс том лесничӧй босьтіс лесотехническӧй академияын? 3) Кутшӧм ыджыд удж сійӧ вӧчӧ? 7. Корсь текстсьыс сетӧм кывъяслы синонимъяс: 8. Кыдзи Евгений Тиманов донъялӧ том лесничӧйлысь уджсӧ? 9. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан Геннадий Удоратинлысь кывъяссӧ: «...вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдзи и шань мортӧс»? 10. Вочавидз. 1) Позьӧ-ӧ велӧдчыны лесничӧйӧ Сыктывкарын? Кӧні? 2) Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, медым лоны лесничӧйӧн?

1. Кутшӧм газет-журналъяс петӧны миян республикаын? Кӧні лэдзӧны найӧс? Тӧдан-ӧ тэ, кутшӧм газет Комиын медся важ? Мӧвпышт да вочавидз. 2. Тӧдмав да вочавидз, кутшӧм газет (журнал) судзӧдӧны тіян котырын. Кутшӧм юкӧнъяс (рубрикаяс) эмӧсь тайӧ газетас (журналас)? 3. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав коми печатьлысь олан туйсӧ.

Коми печатьлӧн олан туйыс пансис 1917 воын, «Зырянская жизнь» газет петтӧдз на. Сыӧдз йӧзӧдісны роч кыв вылын «Известия», «Яренская газета», «Известия Яренского уездного Совета крестьянских депутатов», «Коммунист», «Красный пахарь» газетъяс. «Зырянская жизньлӧн» медводдза номерыс петіс 1918 вося июнь 10 лунӧ. 1921 вося январсянь газетлы сетісны «Удж» ним. Коми автономнӧй обласьт котыртӧм бӧрын ковмис областнӧй газет да 1921 вося июль 15 лунӧ лыддьысьысьяслы медводдзаысь воис «Югыд туй». Редактораліс Виктор Алексеевич Савин. А газетлӧн «Югыд туй» нимыс выль олӧм тэчысь-лӧсьӧдысь коми войтырлы вӧлі зэв ышӧдана да матыса. 1991 вося январь 1 лунсянь «Югыд туй» вежӧ ассьыс нимсӧ, лыддьысьысьяслы воӧ «Коми му» газет. 2004 вося февраль тӧлысьын республикаса правительстволӧн индӧд серти котыртчис «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса государственнӧй учреждение, коді ӧтувтіс «Коми му» да «Йӧлӧга» газетъяс, «Би кинь» да «Чушканзі» журналъяс.

«Коми му» газетлӧн сайтысь

4. Бӧрйы текстыслы лӧсялана ним. 1) «Коми му» тӧрыт да талун. 3) Коми печатьлӧн олан туй. 5. Текст сертиыс лӧсьӧд таблица.

Коми печатьлӧн олан туй

6. Лыддьы (видзӧдлы) «Коми му» газет да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кутшӧм восянь петӧ «Коми му» газет? 2) Коді шӧр редакторыс? 3) Кутшӧм газетыслӧн тиражыс? 4) Кутшӧм гижӧдъяс (статьяяс) эмӧсь газетын? (Гиж да вуджӧд нимъяссӧ роч кыв вылӧ.) 5) Вуджӧд коми кыв вылӧ. 7. Тӧдмав, кутшӧм профессияа йӧз уджалӧны «Коми му» газетын.

1. Сыктывкарса ӧти велӧдчанінын ми вӧзйим челядьлы татшӧм удж — гижны асшӧр гижӧд «Кодӧн тэ кӧсъян лоны, да ковмас-ӧ бӧрйӧм профессияад коми кыв тӧдӧм?» тема вылӧ. Лыддьы асшӧр гижӧдъяслысь юкӧнъяссӧ да тӧдмав челядьлысь мӧвпъяссӧ.

а) Миян республикаын кык каналан кыв: коми да роч. Ме чужи роч семьяын, но менам пӧч олӧ сиктын да сёрнитӧ комиӧн. Ме чайта, мый коми кыв отсалас меным олӧмын. Ме кӧсъя лоны бурдӧдысьӧн. Локтас ме дорӧ пӧрысь пӧч, заводитас сёрнитны комиӧн, висьтавны аслас висьӧм йылысь, и ме сійӧс гӧгӧрвоа. Нимкодь!

Саша Морозова

б) Менам бать — Госсоветын депутат. Сійӧ абу велӧдлӧма коми кывсӧ, но уджалігас нин ветлӧдлӧма курсъяс вылӧ. Йӧзкӧд уджалігад быть пӧ колӧ гӧгӧрвоны тайӧ кывсӧ. Ме кӧсъя лоны юристӧн. Чайта, мый юристлы тшӧтш колӧ тӧдны коми кывсӧ. Да и олӧмын, гашкӧ, ковмас. Друг гӧтырӧй лоас коми сиктысь.

Павел Соколов

в) Ме кӧсъя лоны тренерӧн. Чайта, мый коми кыв меным оз ковмы менам уджын. Рочсӧ ӧд ставӧн гӧгӧрвоӧны. Кӧть олӧмын вермас и ковмыны. Ӧні коми кывсӧ быдлаысь кылан — телевизорысь, радиоысь, весиг автобусӧн мунігӧн. Нимкодь, кор кылан сёрнисӧ да гӧгӧрвоан ӧткымын кыв, а сы серти и мыйджык йылысь сёрнитӧны. Оз-ӧ тэ йылысь?

Олег Костромин

г) Менам ыджыдджык чойӧй уджалӧ журналистӧн. Сылы колӧ тшӧкыда ветлыны ылі сиктъясӧ: то Изьваӧ мӧдӧдасны гижны репортаж, то Керчомъяӧ. Чойлы быть ковмис велӧдны коми кывтӧ, и менӧ тшӧтш ышӧдӧ: «Чужан кывтӧ пыдди пукты, бура велӧд, ковмас олӧмад да и бӧрйӧм уджад». Сідзи и эм. Ме кӧсъя лоны психологӧн, а чужан кыв вылад мортыдкӧд сёрнитан да бурджыка гӧгӧрвоан, бур кывйӧн отсӧг сетны верман.

Настя Морозова

2. Вӧч кывкӧртӧдъяс. 3. Дасьты проект «Коми кыв менам олӧмын» тема серти.

1. Ме кӧсъя лоны ... (Кодӧн, кӧні босьтан профессиясӧ?) 2. Коми кыв менам профессияын ... (Ковмас-ӧ, кӧні?) 3. Коми кыв менам олӧмын.

1. Кытчӧ мунны велӧдчыны?

1. Паша таво помаліс 9 класс.

2. Медым босьтны бур профессия, колӧ бура велӧдчыны.

бура велӧдчыны

мичаа сёрнитны

уна лыддьысьны

унатор тӧдны

Сыктывкарса канму университет — тайӧ вылыс тшупӧда велӧдчанін.

ыджыд школа

вылыс тшупӧда велӧдчанін

улыс тшупӧда велӧдчанін

шӧр тшупӧда велӧдчанін

4. Медым лоны журналистӧн, колӧ бура тӧдны кыв да литература, кужны бура сёрнитны.

Мед лоны бурдӧдысьӧн

Мед босьтны бур профессия

Мед лоны гижысьӧн

Медым лоны журналистӧн

5. Велӧдчанінын ме тӧдмалі уна выльтор. 6. Маша велӧдчӧ Коми Республикаса видз-му вӧдитан техникумын. Сійӧ лоас агрономӧн.

Бурдӧдысьӧн

сьӧм лыддьысьӧн

пемӧсъясӧс бурдӧдысьӧн

агрономӧн

7. Виталик радейтӧ физика урок. Кутшӧм профессия сылы лӧсялас? 8. Кутшӧм кыв лишнӧй? 9. Кутшӧм профессияын колӧ бура кужны артасьны? 10. Валя уджалӧ веськӧдлысьӧн Коми культура шӧринын. Сійӧ помаліс Сыктывкарса управление да каналан служба академия.

Ярославскӧй медакадемия

Ухтаса мусир да биару институт

Сыктывкарса управление да каналан служба академия

Санкт-Петербургса вӧр институт

2. Медматысса йӧз

1. Пӧль-пӧч — тайӧ менам батьлӧн бать-мамыс.

мамлӧн бать-мамыс

батьлӧн бать-мамыс

бур тӧдсаяс

медбур ёртъяс

2. Кутшӧм бать-мам, сэтшӧм и ныв-пи. Тайӧ — шусьӧг. 3. Котырын колӧ овны ӧтсӧглас. 4. «Родословная» кыв комиӧн — ордпу. 5. Бать-мамыдлысь колӧ кывзысьны. 6. Бать-мамтӧ колӧ пыдди пуктыны.

Олӧмыд абу мойд. Олӧмыд ӧд ас саяд. Олӧмтӧ олӧм — абу потшӧс вуджӧм. Олӧмын уна вож да чукыль паныдасьлӧ.

8. Пӧрысь йӧзыс шулывлӧны: «Вӧчтӧм уджнад эн ошйысь, медводз уджтӧ вӧч да вӧлисти ошйысь». 9. Инды котыр йылысь шусьӧг.

а) Сетін кӧ кыв, мӧд ног эн сьыв. б) Сёйигӧн ён, а уджалігӧн висьӧ. в) Мыйкӧ вӧчтӧдз медводз юась да кывзы бур йӧзлысь. г) Ӧтвылысь олігӧн шыд-рокыд сукджык.

10. Код йылысь текстыс? «Кутшӧм кыв медводз горӧдан, кор лоас тэкӧд кутшӧмкӧ неминуча? «Мам». Мам гӧлӧс шыыс, видзӧдласыс, кинас инмӧдчылӧмыс нэм чӧжыд оз вун. Ичӧтдырйиыд тэ он на куж сёрнитны, а мамыд гӧгӧрвоис нин, мый тэныд колӧ. Кор эн на куж ветлӧдлыны, сійӧ новлӧдліс тэнӧ моздорас. Сэсся велӧдіс тэнӧ сёрнитны, котравны...

Ю. Яковлев серти

бать йылысь

чой йылысь

мам йылысь

пӧч йылысь

3. Дзоньвидзалуныд ас саяд.

1. Дзоньвидзалуныд ас саяд. Тайӧ — шусьӧг. 2. Кутшӧм турунысь комияс пуӧны тшай? 3. Кутшӧм вотӧсысь варенньӧ отсалас горш висьӧмысь? 4. Тулысын комияс радейтлісны юны зарава. 5. Кутшӧм нянь сетас дзоньвидзалун?

сю нянь

сола нянь

еджыд нянь

небыд нянь

6. Кутшӧм град выв пуктасьны медся уна С витамин? 7. Вывті выйӧн эн сёй, синмыд бердас. Тайӧ — шусьӧг. 8. Медым лоны дзоньвидзаӧн, колӧ вӧчны зарядка.

уна узьны

уна сёйны

вӧчны зарядка

уна уджавны

9. Ваня висьмис. Сылӧн висьӧ кынӧмыс, кайис ыджыд температура. Кыдзи отсавны Ванялы?

колӧ корны бурдӧдысьӧс

колӧ сетны льӧмъя ва

колӧ петны гуляйтыштны

колӧ юны сук чай

10. Маша оз кӧсйы кызны. Мый сылы оз позь вӧчны?

сёйны уна юмовтор

вӧчны зарядка

сёйны уна нянь

сёйны яй

4. Комияслӧн сямлун.

1. Комияс важысянь кужӧны вӧчны пими. 2. Быд невесталы быть колӧ вӧлі кужны вурсьыны. 3. Сюмӧдысь важӧн вӧчлісны дозмукъяс. 4. Стӧчмӧд, кӧні серпасъяс вылас. 5. Кутшӧм пуысь вӧчлісны изки? 6. Мый мичмӧдлісны орнаментӧн? 7. Кӧні ӧні вурӧны пими?

войвыв районъясын

рытыввыв районъясын

лунвыв районъясын

асыввыв районъясын

8. Мый сэтшӧмыс «квиллинг»?

сюмӧдысь вӧчасьӧм

бисерысь вӧчасьӧм

сёйысь вӧчасьӧм

гартӧм кабалаысь вӧчасьӧм

гынкӧм вӧчан стан

вурсян машинка

кысян стан

видз-му вӧдитан стан

10. Мый новлісны юр выланыс луздорса нывбабаяс?

5. Коми Республикалӧн озырлун.

Ухтаын да Усинскын перйӧны мусир.

2. Воркутаын да Интаын олӧны из шом перйысьяс.

мусир перйысьяс

биару перйысьяс

из шом перйысьяс

алмаз перйысьяс

3. Вуктыл — тайӧ биару перйысьяслӧн кар.

мусир перйысьяслӧн кар

из шом перйысьяслӧн кар

вӧр пӧрӧдысьяслӧн кар

биару перйысьяслӧн кар

4. Коми мулӧн медыджыд озырлуныс, кодӧс колӧ зэв ёна видзны бырӧмысь — вӧр. 5. Кутшӧм вӧр-ва видзанін лӧсьӧдӧма Печора да Илыч юяс костын?

национальнӧй парк «Югыд ва»

Печоро-Илычскӧй заповедник

Ильменскӧй заповедник

Вишерскӧй заповедник

6. Мый могысь лӧсьӧдӧны заповедникъяс?

мед видзны вӧрзьӧдлытӧм вӧръяс

мед быдтыны да рӧдмӧдны уна сикас звер-пӧтка

мед лӧсьӧдны Гӧрд небӧг

мед дорйыны бырысь звер-пӧтка да быдмӧгъяс

7. Коми Республикаса Гӧрд небӧгӧ пырысь кутшӧм пемӧс йылысь висьтавсьӧ текстас? «Тайӧ дона пемыдмугӧм рӧма куа пемӧсыс олӧ вӧрса ёльяс да тыяс дорын. Зэв бура уялӧ ваын да ветлӧ пуяс вывті. Вӧр бырӧдӧм, тыяс да юяс няйтчӧдӧм да дона куа пемӧс кыйӧм вӧсна сылӧн лыдыс зэв ӧдйӧ чинӧ. Видзӧны Печоро-Илычскӧй заповедникын».

8. Коми Республикаса Гӧрд небӧгӧ пырысь кутшӧм лэбач йылысь висьтавсьӧ текстас? «Тайӧ ичӧтик лэбачлӧн сьӧктаыс 80-150 грамм. Сійӧ рыжӧй да мугӧм-сера рӧма, кузьмӧс визьяса, юр шӧрас эм ӧтик югыд визь. Олӧ видзьяс вылын, Эжва да Сыктыв юяс дорын. Комиын паныдасьлӧ квадратнӧй километра вылӧ ӧти лэбач. Видзӧны Печоро-Илычскӧй заповедникын».

9. Комиын юяс да тыяс озырӧсь чериӧн. Кутшӧм чери шоча паныдасьлӧ татчӧс юясын? 10. Экологическӧй мытшӧдъяс вӧсна бырӧны му вылысь звер-пӧткаяс, быдмӧгъяс.

бурмӧ йӧзлӧн дзоньвидзалун

чинӧ сынӧдын кислород

бырӧны му вылысь звер-пӧткаяс, быдмӧгъяс

мичаммӧ гӧгӧр олӧмыс

6. Коми Республикаса газет-журнал.

1. Коми Республикаын петӧны газет-журналъяс роч да коми кывъяс вылын.

роч да суйӧрсайса

роч да перым-коми

роч да коми

коми да удмурт

2. Посни челядьлы петӧ коми журнал «Би кинь». 3. Кутшӧм коми газет-журнал йӧзӧдсьӧ республикаса том войтырлы? 4. Кутшӧм газет-журналын медводз йӧзӧдӧны Коми Республикаса гижысьяслысь выль гижӧдъяссӧ? 5. Коми Республикаын медся важ газет. Нимыс сылӧн унаысь вежсьыліс: «Зырянская жизнь», «Удж», «Вӧр лэдзысь». Медводдза номеръясыс петісны роч кыв вылын, а бӧрынджык йӧзӧдчисны коми кыв вылын. Могыс газетлӧн: петкӧдлыны коми йӧзлысь олӧмсӧ, сиктса тӧждъяс, сикт-карса выльторъяс да лоӧмторъяс, видз-му овмӧс сӧвмӧм, бур йӧзӧс нимӧдӧм — уна во чӧжӧн эз вежсьы. Тайӧ — «Коми му» газет.

6. Кутшӧм йӧзӧдчан-юӧртана котыръяслӧн тайӧ уджтас нимъясыс: «Талун», «Миян йӧз», «Чолӧм, дзолюк», «Мультфильмъяс коми кыв вылын»?

«Финно-угорский мир» тележурналлӧн

«Юрган» телеканаллӧн

«Коми гор» телерадиокомпаниялӧн

«Парма гор» газетлӧн

7. Кутшӧм йӧзӧдчан-юӧртана котыр йылысь висьтавсьӧ текстын? Тайӧ телевизионнӧй котырыс Коми Республикаын медводдза. 2014-ӧд воын сылы тырис ветымын во. Тайӧ котырлӧн фондъясын видзӧны сюрсысь унджык передача да фильм миян республика йылысь. Медся нималана уджтасыс — «Ас му вылын».

8. Кутшӧм профессияа йӧз оз уджавны газет-журналын? 9. Кутшӧм профессияа йӧз уджалӧны телевидениеын? 10. Кутшӧм профессия йылысь висьтавсьӧ текстас? Тайӧ профессияыс йитчӧма ставсикас йӧзӧдчан-юӧртана котыркӧд. Век тшӧкыдджыка ручка да блокнот пыдди найӧ вӧдитчӧны диктофонӧн да ноутбукӧн. Налӧн медшӧр могыс: чукӧртны, лӧсьӧдны, кужӧмӧн да гӧгӧрвоана гижны-висьтавны зэв тӧдчана юӧр.

уджтас нуӧдысь

гижысь оператор

журналист

компанияӧн веськӧдлысь

7. Финн-угор войтыр.

1. Коми гижан кыв Коми муӧ вайис Перымса Степан. 2. Финн-угор войтыр лыдӧ оз пырны белорусъяс. 3. «Калевала» тайӧ — карелъяслӧн йӧзкостса эпос. 4. Финн-угор республикаяс лыдӧ пырӧны Карелия, Удмуртия, Венгрия. 5. Кӧні уна нэм сайын олісны финн-угор кывъя войтыр?

Балтика саридз дорын

Волга да Кама юяс костын

Урал Из гӧраяс сайын

Печора да Илыч юяс дорын

6. Кутшӧм финн-угор кыв нималӧ суйӧрсайса муясын? Сійӧс велӧдӧны университетъясын. Тайӧ кыв вылын сёрнитӧны учёнӧйяс конгрессъяс дырйи.

манси кыв

коми кыв

венгр кыв

удмурт кыв

7. Кутшӧм финн-угор кывъяс медматынӧсь коми кывлы?

коми-перым да удмурт кывъяс

финн да мордва кывъяс

эст да мари кывъяс

ханты да манси кывъяс

8. Кутшӧм финн-угор кыв медъёна торъялӧ коми кывйысь?

карел кыв

венгр кыв

саам кыв

удмурт кыв

9 Кутшӧм кыв вылын сёрникузяыс?

финн кыв вылын

венгр кыв вылын

коми-перым кыв вылын

удмурт кыв вылын

10. Содты лӧсялана кыв.