Ӧтувъяин+

1. Сёрнитам комиӧн: 1 класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Йӧзӧдӧма коймӧдысь, содталӧмӧн да вежлалӧмӧн / Велӧдчан небӧгсӧ серпасаліс С.Г. Терещенко. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін 2000.
2. Ӧмидз тусь: 2 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг / Худож. В.М. Пунегов]. Ч.1. Сыктывкар, 2003. 192 с.
3. Öмидз тусь: Роч программа серти 2 кл. велӧдчысьяслы велӧдчан книга / Худож. В.М. Пунегов]. Ч.2. М.: Дизайн. Информация. Картография, 1998. 160 с.
4. Эзысь тӧлысь: 3 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Ч.1. М.: Дизайн. Информация. Картография, 1999. 144 с.
5. Эзысь тӧлысь: 3 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг / Худож. Г.Н. Шарипков]. Ч. 2. М.: Дизайн. Информация. Картография, 2000. 176 с.
6. Югыд кодзув: 4 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг / Под ред. Л.А. Моториной. Ч. 1. М.: Дизайн. Информация. Картография, 1999. 112 с.
7. Югыд кодзув: 4 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг / Под ред. Л.А. Моториной. Ч.2. М.: Дизайн. Информация. Картография, 2000. 128 с.
8. Вязова Е. Н., Сизова А. В., Терентьева С. Н. Коми кыв рочьяслы. Медводдза класс. 2016.
9. Вязова Е. Н., Сизова А. В. Коми кыв: 2 класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. — Сыктывкар: Анбур, 2011.
10. Вязова Е. Н., Сизова А. В. 3 класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. — Сыктывкар, 2013
11. Вязова Е. Н., Сизова А. В. 4 класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. — Сыктывкар, 2013
12. Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв: 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. — Сыктывкар 2013
13. Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв: 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. — Сыктывкар: ООО «Анбур», 2013.
14. Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв: 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. — Сыктывкар: ООО «Анбур», 2013.
15. Вахнина М. И., Кинева Н. А. Коми язык. 2 класс. Сыктывкар: Анбур, 2015
16. Вязова Е.Н., Сизова А.В. Войт. 1 класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг, 2011
17. Ватаманова Г.И., Сизева Ж.Г., Ярошенко Е.Н. Шондi нюм. 5 класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг, 2013
18. Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. — Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014.
19. Манова Н. Д. Учимся говорить по-коми: самоучитель коми языка. - Сыктывкар: Коми книжное издательство, 1994.

ӦМИДЗ ТУСЬ

Условнӧй пасъяс:

— сёрнит тадзи

— велӧд сьыланкыв

ТӦВСЯ МОЙД.

Дзирдалӧны керка вевтъяс, Шебрас улын муяс. Вата кодь жӧ небыд лымйӧн Вӧччисны и пуяс.

Еджыд бобув бӧрся бобув Паськӧм вылӧ пуксьӧ. Челядь радлӧны, мый помтӧг Лымйыс усьӧ-усьӧ.

Бать козьналіс Митруклы кӧрпиӧс. Кӧрпи тіраліс кӧдзыдысла. Митрук малаліс сійӧс, но эз тӧд, кыдзи бурӧдны. — Тшыг сійӧ, — висьталіс батьыс. — Лым пиысь сюри, мамыс воштӧма турӧб дырйи. Митрук котӧрӧн пыраліс чумӧ, петкӧдіс тасьтіын шыд. Но кӧрпи эз и исыштлы сёянсӧ, кӧть кыдзи Митрук эз матыст сы дорӧ: — Сёйышт, чӧскыд тайӧ зэв. Ми ставӧн чумын шыд сёям. Митруклы зэв жаль вӧлі кӧрпиыс. — Оз сёй! — шыасис сійӧ батьыс дорӧ. — Оз на куж сійӧ сёйнысӧ. Велӧдам, — вочавидзис батьыс. Сійӧ восьтіс кӧрпилысь вомсӧ. А Митрук ичӧтикаӧн кисьтышталіс сэтчӧ шыд. Кӧрпи сёйыштіс. А лун-мӧд мысти сійӧ ачыс велаліс сёйны тасьтіысь. Сэсся регыд лым сыліс, турун петіс. Кӧрпилы сёяныс лоис уна. И кӧрпи ӧдйӧ быдмис-сӧвмис. Сійӧс нимтісны Авкоӧн. Тадзи кӧр видзысьяс шуӧны быд кӧрӧс, коді мамтӧг быдмӧ морт дінын. Митрук радейтӧ Авкоӧс. Петас асылын чумысь да чукӧстас: — Аво-ав! Лок, эн пов, лок! Кӧрпи уськӧдчӧ кӧзяин дорӧ. Но Митрук оз прӧста кор, пыр няньторйӧн чӧсмӧдлӧ. А медся любӧ Митруклы Авколӧн вильшасьӧм-люкасьӧмыс. Небыдик гӧна сюрнас сійӧ гильӧдчӧ.

1 удж. Лыддьы гораа да бура шуав тӧдчӧдӧм шыяссӧ.

3 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Корсь воча кывъяссӧ «Кӧрпи» текстысь.

1. Мыйла тіраліс кӧрпи? 2. Мыйла пыраліс чумӧ Митрук? 3. Мыйла тшӧктіс Митрук кӧрпилы сёйны? 4. Мыйла эз сёй шыдсӧ кӧрпиыс? 5. Мыйла кӧрпиӧс шуисны Авкоӧн?

юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс.

Ветлыны няньла

Ветлыны сакарла

Ветлыны чойла

Ветлыны вокла

4 удж. Содты лӧсялана кывъяс.

Отсӧг: Челядь кайисны вӧрӧ тшакла, чӧдла, пувла.

1. Юра ветліс магазинӧ

2. Таня пырис книга лавкаӧ

3. Нывкаяс мунісны видз вылӧ

Пӧльлы эз узьсьы. Сійӧ чеччис водз. Талун пӧль мӧдӧдчӧ вӧрӧ песла. Сійӧ доддясис нин. Ме ӧдйӧ пасьтаси да пӧльлы вӧзйыся: — Босьт менӧ тшӧтш вӧрад. — Песла али мый? — Кӧч няньла. Тэ тай век вайлан вӧрад ветлігад. — Кӧч няньла? Но, сідзкӧ, сӧв доддяс. А няньтӧ сёйны совтӧ босьтін? — Со. Босьті, — петкӧдлі истӧг кӧрӧб, кытчӧ пуктышті совтор. И ми вӧрзьӧдчим вӧрса козинла небыд лым кузя.

ЭН СОРЛАВ!

Мыйла бӧрдӧ ичӧт Вань? Нырсӧ парсыштӧма кань! Медым сыкӧд пыр оз дур! Но ӧд миян каньыс бур, кылан, мургӧ: му-р-р, му-р-р... Сы кодь мудер зверь оз сюр.

5 удж. Восьты велӧдчан книгаысь 40-ӧд урок. Висьтав серпас серти, мыйла нывкаяс ветлӧны видз вылӧ.

6 удж. Тӧдмав, кутшӧм мойдысь тайӧ юкӧныс.

Ветліс сэки каньыс Рыныш дорӧ шырла, Шыркӧд сэні лои Сёркни перйысь квайтӧн, Шыркӧд налӧн выныс Бура уна содіс.

Кутчысьӧма пӧльыс, Кутчысьӧма пӧчыс, Кутчысьӧма нылыс, Кутчысьӧма понйыс, Кутчысьӧма каньыс, Кутчысьӧма шырыс, Кутчысисны квайтӧн — Нетшыштісны сёркни.

8 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Кыдзи шусьӧны декабрь да ноябрь тӧлысьяс комиӧн? Мыйла?

Коми парма Важӧн лымъя, важӧн тӧв. Ноябрь бӧрысь

Декабрь тӧлысь Локтӧ еджыд пасьӧн пыр, Вевттьӧ муяс, Дорӧ юяс, Зонпоснилы дасьтӧ кыр.

9 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ. Корсь пӧвсӧ.

Тӧв горшыд зэв кузь, турун-пескыд да нянь-солыд уна колӧ. Тӧв помыс кузь, ставыс сёйсяс. Гожӧм заптӧ, тӧв дзимлялӧ.

Бӧрйы лӧсялана кыв.

А: — Ветлы, пиук, лавкаӧ черила. Б: — Чериыд тӧвнад йи улын узьӧ.

Тӧдмав нӧдкывсӧ.

Еджыдӧсь, небыдӧсь, му вылӧ лэбӧны, киад босьтан — сылӧны.

ОЗ НА ТӦД.

Му вылӧ пуксис кӧдзыд тӧв, кынтіс му и ва. Быдлаын лым толаяс. Руньгӧны-руньгӧны кытчӧкӧ, собӧны кӧръяс. Детинкаӧс гартӧмаӧсь юр вывтіыс да гезйӧн кӧрталӧмаӧсь мамыс дадь бӧжӧ. Тані Митруклы шоныд. Но детинкалӧн заводитӧ кынӧмыс сюмавны. Сійӧ корӧ нянь. Марина чойыс сетіс из кодь чорыд няньтор. — Небыд нянь вай! — корис Митрук. — Абу. Кӧдзыдыс сёйис! — вочавидзис Марина. — Сылӧн абу вомыс! Кӧдзыдыслӧн абу вомыс! Эн пӧръясь, Марина. — Но, кынмис няньыс. — Нянь оз кынмы, сійӧ абу ва. Кӧні небыд няньыс? Кытчӧ воштін? — Авкоыд став няньсӧ сёйӧма. Ачыд тӧдан, кутшӧма сійӧ радейтӧ няньтӧ сёйны, — лӧньӧдіс воксӧ Марина. Коркӧ аргышаяс сувтісны чумъясьны. — Ок тэ, яндысьтӧм син, — горӧдіс Митрук Авко вылӧ. — Мыйла сёйин став небыд няньсӧ? Но кӧрпи видзӧдіс Митрук вылӧ веськодя. Сійӧ исасис, корис нянь. Митрук кватитіс бедь да ырыштчис Авко вылӧ. Авко повзис, котӧртіс чум дорысь. Сійӧ скӧрмис жӧ Митрук вылӧ... Ӧні Митрук тӧдӧ: кӧдзыд дырйи и нянь кынмӧ, из моз чорзьӧ. Чумын, пач дорын сывдӧны кын няньсӧ. Сійӧ бара лоӧ небыд да чӧскыд.

10 удж. Лыддьы гораа да бура шуав тӧдчӧдӧм шыяссӧ.

Руньгӧны, кытчӧкӧ, кӧртавлӧмаӧсь, сёйис, эн пӧръясь, яндысьтӧм син, заводитӧ кынӧмыс сюмавны, веськодя, уськӧдчис, из моз чорзьӧ.

— Пукалам кильчӧ вылын куим нывъёрт да Опонь дед. — Дедӧ, тэ том дырйиыд зэв ён вӧлін? — юалӧ Таня. — А мый, тэ чайтан, ме ӧні абу ён, вынтӧмджык али мый лои? — Дерт, пӧрысь нин да, беддьӧн ветлӧдлан. — Мый кӧть и пӧрысь, менам вынӧй век на томдырся кодь, — ньӧти нюмъявтӧг шуис дед. — Эн ылӧдчы, — оз ӧвсьы нывка. — Ньӧти ог. Вичко дорсьыс ыджыд изсӧ аддзылінныд? — Да-а... — Вот ме сійӧс том дырйи эг вермыв лэптыны и ӧні ог вермы лэптыны. Ми гылыда сералам.

ме эг гиж

тэ эн гиж

сійӧ эз гиж

ми эгӧ гижӧй

ті энӧ гижӧй

найӧ эз гижны

12 удж. Содты кольӧм кывсӧ.

Ме эг лок. Тэ эн лок.

Ме эг мун. Тэ эн мун.

Ме эг сулав. Тэ эн сулав.

Ми эг висьталӧй. Ті эн висьталӧй.

Тэ эн котӧрт. Ме эг котӧрт.

Сійӧ эз лыддьы. Найӧ эз лыддьыны.

Ме эг ну. Ми эг нуӧй.

13 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

ОН КУЖ ОВНЫ.

Лоӧ пӧльӧысь век повны, Некыдз он куж сылы овны. Пызан саяд панясь чӧла. Пуртӧн джодж шӧрад эн вӧлась.

Сарай вылад эн лысьт кайны. Сюрӧм кӧрттор эн лысьт вайны. Гуран вомӧныд эн чеччышт, Гусьӧн вадорад эн лэччы.

Эн лысьт дойдны коктӧ-китӧ. Сэк пӧ-й лоан муса пи тэ. А ме тадзитӧ ог вермы. Меным колӧ мыйкӧ керны.

14 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс серпасъяс серти.

ТАДЗИ ЭН ВӦЧ!

16 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Кыдзи шусьӧ комиӧн январь тӧлысь? Мыйла?

Тайӧ тӧлысьыс зэв кӧдзыд. Сэзьдӧ енэж. Гӧгӧр чӧв. Тэчас тола морӧсӧдзыс Миян сиктъяс гӧгӧр тӧв.

Мед кӧть помся ывла вылас Пашляк лыйсьӧ шкув да шков, Гӧра йылын челядь чукӧр Ныръяс кынтӧмысь оз пов.

17 удж. Сетӧм кывъяс дінӧ содты соссяна кывъяс.

Отсӧг: муніс — эз мун.

18 удж. Висьтав, мыйӧн торъялӧны тайӧ сёрникузяясыс.

1. Лым эз усь. — Лым оз усь. 2. Лэбачьяс эз сьывны. — Лэбачьяс оз сьывны. 3. Понъяс эз увтны. — Понъяс оз увтны. 4. Кӧин эз омляв. — Кӧин оз омляв. 5. Шонді эз югдӧд ни эз шонты. — Шонді оз югдӧд ни оз шонты.

19 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Висьтав абу кывлысь вежӧртассӧ.

Коді видзӧ парма-вӧрсӧ? Парма-вӧрсӧ видзӧ Вӧрса. Сійӧ тіян кодь жӧ ичӧт, Тіян ыджда, зэв-зэв мича. Сійӧ абу дзӧрысь юра. Сійӧ абу сизим сюра. 'Сылӧн нырыс абу крукля. Сылӧн кокыс абу чукля. Сійӧ абу-абу скӧр. Эскӧй, челядь, — ог ӧд сӧр.

Талун Женя висьмис да эз мун школаӧ. Рытнас батьыс юаліс сылысь: — Врачыд тэ дорӧ воліс? — Да. — Дӧрӧмтӧ пӧрччӧдліс? — Эз. — И укол эз вӧч? — Эз. Сӧмын киӧс босьтліс, сэсся видзӧдліс аслас часі вылас, мунӧ али оз, да бӧр лэдзис.

Бӧрйы лӧсялана кыв.

А: — Тэ тӧрыт ветлін эн лыжиӧн? Б: — Эг. Зэв кӧдзыд вӧлі.

Тӧдмав нӧдкывсӧ.

Быттьӧ абу — сэтшӧм сӧдз, Оз лэдз гортӧ геб ни лӧдз. Збыльысь, сійӧ кӧ эз вӧв, Керка пытшкын вӧлі тӧв.

ПӦСЬ НЯНЬ.

Мишӧ тӧвнас быд лун вердіс пышкайясӧс. Талун мамыс мӧдӧдіс сійӧс лавкаӧ няньла. Няньыс вӧлі небыд да пӧсь. А кутшӧм чӧскыд дукыс! Чепӧльтыштны эськӧ... Мишӧ дзебис няньсӧ пальто пӧла улас. Ывлаыс вӧлі кӧдзыд да руа. Лавкасянь гортӧдзыс Мишӧ муніс котӧрӧн. Медым нянь тупӧсьыс эз удит кӧдзавны. — Мамӧ! Со кутшӧм небыд да пӧсь няньыс! — Мишӧ нюмъялігтыр мыччис тупӧсьсӧ мамыслы. Мамыс шуис: — Небыд тай и эм, абу на и кӧдзавлӧма. — Вунды меным ӧти шӧрӧм, — корис Мишӧ. Сэсся курччис коркасӧ да котӧртіс ывлаӧ. — Кытчӧ татшӧм кӧдзыднас? — чуймис мамыс. — Пышкайясӧс вердны. Аски ӧд Выль во. Мед пӧт кынӧмӧн бордъя ёртъясӧй Выль восӧ пасъясны. Ывлаын Мишӧс пырысьтӧм-пыр кытшалісны пышкайяс. На пӧвстын вӧліны сылӧн важ тӧдсаясыс — Прошка да Гошка. Прошка вӧлі пемыдгӧрд, сӧмын юрыс рудов. А Гошка нинӧмӧн эз торъяв мукӧд пышкайясысь. Найӧ кыкӧн чирзісны мукӧд пышкайясысь гораджык, эз повны зонкаысь, а няньсӧ кокалісны медся горша да тэрыба.

20 удж. Лыддьы гораа да бура шуав тӧдчӧдӧм шыяссӧ.

Пӧсь, нянь, чепӧльтыштны, эськӧ, дзебис, лавкасянь, гортӧдзыс, кӧдзавны, нюмъялігтыр, курччис, бордъя ертъясӧй, кытшалісны, пышкайяс, эз торъяв, чирзісны гораджыка.

22 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Та-ра-ра, та-ра-ра, Ме мӧді баляла, Он кӧ кеж, таляла, Кежан кӧ, ог таляв!

Талун луныс пекнича Ме пасьталі малича, Чеччалі да чеччалі, Кокӧ пырис клянича.

Ме мӧді больничаӧ, Котӧрті да котӧрті — Больничаыс калича, Тотшкӧдчи да тотшкӧдчи.

Врачыс петіс палича, Палич помыс свинеча. Ойкӧдіс да ойкӧдіс — Со тэныд и больнича.

Ц да ч шыпасъяс гижӧм.

Татшӧм кывъясын гижсьӧ ч:

Татшӧм кывъясын гижсьӧ ц:

23 удж. Лӧсьӧд тайӧ кывъяснас некымын сёрникузя.

24 удж. Содты лӧсялана шыпасъяс.

КУТ ТӦД ВЫЛАД!

25 удж. Артмӧд кывъяс.

А: — Пышкайяс лэбисны лунвылӧ тӧвйыны? Б: — Эз. Найӧ кольччисны войвылӧ.

Юяс кын, Му вылын лым. Быдлаын тола, Кор тайӧ овлӧ?

УР ШОГ.

Кор пуксис тӧв, Ур шогӧ эз усь. Ёна кӧдзыд дырйи сійӧ весиг кок туйсӧ эз вӧчлы лым вылӧ: муртса петыштлас позсьыс, перъяс кос тшак и бӧр дзебсяс. А Кӧчлы ковмывліс кӧдзыдысла котравны да кын пипу йирны. Вот и вежыс петіс Ур олӧм вылӧ. — Вайышт меным тшактӧ! — локтіс коз улӧ да кутіс дзайгыны сійӧ. — А кыдзи нӧ ме тӧвъя? — шай-паймуніс Ур. — Тэнад со на мыйта ӧшалӧ! Эн горшась! — Ог и горшась. Тӧлыс ӧд кузь на. Сэсся ме тшыгйӧн коля? — Ме ог тӧд. А тайӧ тшаксӧ ме на тэныд вотлі. Вайышт и ставыс! Тадзикӧн Кӧч бӧр пайкис Урлысь дзонь чукӧр кос тшак. А воддза вӧчӧм бурыс сылӧн лёкӧн бергӧдчис. Сӧмын ачыс таысь дзик ньӧти эз шогсьы. Недыр мысти Кӧч бара кежавліс коз пу дорӧ. Сэні кыліс Урлӧн нора бӧрдӧмыс: пуксьӧма коз лап вылӧ да йирӧ лыс тугъяссӧ. А Кӧчлы окота вӧлі сыкӧд варовитыштны: зэв ёна гажыс бырӧма. Но ас вӧчӧм мыжысла сійӧ эз и лысьт шыасьны.

26 удж. Лыддьы гораа да бура шуав тӧдчӧдӧм шыяссӧ.

Пуксис, эз усь, ёна, позсьыс, вайышт, дзайгыны, тшыгйӧн коля, тшаксӧ, воддза, бергӧдчис, недыр мысти, бӧрдӧмыс, йирӧ, мыжысла, эз лысьт, шыасьны.

— Челядь, талун ми кутам висьтавны ас йывсьыным. Коді кӧсйӧ заводитны? — Ме висьтала бать-мам йылысь. Мамӧй уджалӧ больничаын. Батьӧй — вӧр пилитан цехын. Найӧ зэв шаньӧсь. — А ме висьтала чой йылысь. Чойӧй ыджыдджык меысь. Сылы 12 (дас кык) арӧс. Сійӧ велӧдчӧ витӧд классын сӧмын «4» да «5» вылӧ. — Зэв бура висьталінныд. А кутшӧм праздник регыд воас? — Выль во. — А мый ті тӧданныд Выль во йылысь? — А коді тӧдӧ Вой пӧль йылысь? — Ме эг на кывлы сы йылысь. А ті мый тӧданныд сы йылысь?

Мыйла тадзи шуам?

Коми мойдъясын паныдасьлӧ Войпель кыв. Войпель вайлӧма му вылӧ тӧв, лым, турӧб. Коми войтыр тадзи шулӧмаӧсь кӧдзыдсӧ. Но ёна важӧн Войпель пыдди шулӧмаӧсь Вой пӧль. Вой пӧль — сійӧ пӧрысь морт, коді вайлӧма кӧдзыдсӧ войвывсянь. Сідзкӧ, Дед Мороз, Мороз пӧль, Кӧдзыд пӧль нимъяс пыдди позьӧ шуны и Вой пӧль.

— Код йылысь тэ висьталан? — Ме висьтала кӧч йылысь.

— Мый йылысь тэ лыддян? — Ме лыддя Коми му йылысь.

— Мый йылысь ми сёрнитам?

— Код йылысь ми тӧдмалім?

28 удж. Содты кольӧм кыв.

Отсӧг: Валя висьталіс тӧвйысь лэбачьяс йылысь.

1. Юра кывліс радио пыр Сибирса комияс йылысь. 2. Вова висьталіс Сыктывкар йылысь. 3. Ӧньӧ висьталіс сизь йылысь кывбур. 4. Таня мӧвпаліс Выль вося козин йылысь.

«А МЕ ТАДЗИТӦ ОГ ВЕРМЫ, МЕНЫМ КОЛӦ МЫЙКӦ КЕРНЫ»

УСЬКӦДЛЫСЬ ЛЫЗЬ.

Батьыс Анналӧн шофёр. Сійӧ ветліс карӧ да вайис нылыслы выль лызь. Лызьыс кокньыдик, лӧз краскаӧн мавтӧма, нырас мича лым чир серпасалӧма. Босьтіс Аннуш лызьсӧ да петіс ывлаӧ. Кӧдзыдыс пыр и тшапкис нывкаӧс нырӧдыс. Луныс шондіа. Сынӧдыс югыд да сэзь. Лымйыс дзирдалӧ да дзуртӧ кок улад. Лызясис Аннуш да кайис джуджыд чой йылӧ. Сылы окота вӧлі, мед ставӧн аддзылісны сылысь выль лызьсӧ, но сэні некод эз вӧв. Сійӧ сувтіс чой йылас. Сьӧлӧмыс радысла тіпкӧ. Сэсся йӧткыштчис бедьяснас, исковтіс да и шнёпкысис-усис. Ёна эськӧ доймис, но кутчысис, эз бӧрддзы. Мӧдысь исковтіс — бара усис. Коймӧдысь, нёльӧдысь... И век ӧтарӧ усис. Синваыс доршасьӧ Аннушлӧн. Кутшӧм мича лызьыс, да уськӧдлысь вӧлӧма. «Мед батьӧ ачыс ислалӧ уськӧдлысь лызьнас. А ме ассьым важ ичӧтик лызьӧс босьта», — ас кежсьыс броткис нывка. — О-о-о! Тэ тай дзик нин лым сюръя кодь! — кыліс кодлӧнкӧ сералӧм. Аннуш букыша видзӧдліс да аддзис орчча керкаын олысь зонкаӧс, Шурӧс. Зэв еджыд юрси вӧснаыс челядь нимтісны сійӧс Нӧк юрӧн. — А лызьыс, лызьыс! Кысь нӧ тэныд татшӧмыс? — завидьпырысь юаліс зонка. — Батьӧ карысь вайис. Да лёк лызь сюрӧма. Зэв ёна уськӧдлӧ. — А вай ме исковтла, — корис лызьсӧ Шурик. Исковтіс джуджыд чой йывсянь да эз и усь. — Эк тэ, уськӧдлысь лызь пӧ! Ачыд он на куж иславнытӧ, со и усьласян, — сераліс Шур. Аннуш весиг эз лӧгась татшӧм кывъяссьыс. Сылы лои зэв нимкодь, мый батьыс бур лызь вайӧма. А иславныс ӧд велалас.

ЭН СОРЛАВ!

29 удж. Лыддьы гораа да бура шуав тӧдчӧдӧм шыяссӧ.

Уськӧдлысь, ветліс, вайис, лызьыс, тшапкис, шондіа, дзирдалӧ, дзуртӧ, джуджыд, чой йылӧ, йӧткыштчис, бедьяснас, нельӧдысь, лым сюръя кодь, эськӧ, ассьым, орчча, весиг.

31 удж. Висьтав лыдпасъяссӧ комиӧн.

32 удж. Висьтав, коді кутшӧм классын велӧдчӧ.

Ме велӧдча мӧд классын. Петя велӧдчӧ коймӧд классын.

33 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Ворсісны кыкӧн — Нывка да зонка, Ӧтиыс — Коля, Мӧдыс — Алёнка. Ворсісны-дурисны Ичӧтик йӧз. Вӧлі сэк шондіа, Енэжыс — лӧз.

Мыйла тадзи шуам? Январь — комиӧн лоӧ тӧв шӧр. Тайӧ тӧлысьыс войвылын медкӧдзыд. Январь — мӧд тӧвся тӧлысь. А февраль?

34 удж. Лыддьы шусьӧгсӧ да велӧд.

Удж бӧрын шойччӧг — мӧд уджлы отсӧг.

35 удж. Содты лӧсялана кывъяс.

Петісны ывлаӧ иславны дзоляник челядь: Сашук да Машук, Натук да Гриша, витӧдыс Васюк, квайтӧдыс Петя.

36 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяссӧ стӧча.

1. Лым весалӧны зырйӧн. 2. Тӧлын лэбачьясӧс вердӧны шыдӧсӧн. 3. Велӧдчысьяс гижӧны ручкаӧн. 4. Челядь ислалӧны лыжиӧн. 5. Детинкаяс ворсӧны хоккейӧн.

Ичӧтик Машалӧн талун вӧлі медводдза велӧдчан лун. Урокъяс бӧрын сійӧ воис гортас да ошйысьӧ пӧчыслы: — Миян велӧдысьыс зэв бур. — А мыйӧкӧ велӧдіс нин? — Эз. Аски бара на школаӧ корис.

37 удж. Лыддьы дзоля чой-вокыдлы лелькуйтчан-кывсӧ.

Катша рок пуис, пуис, пуис. Ӧтик видліс, Мӧд солаліс, Коймӧд гудраліс, Нёльӧд паньыштіс, Витӧдыслы эз тырмы, Зэрмис да кобулӧ тюр пышйис.

38 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Код йылысь тэ радейтан лыддьыны мойдъяс? 2. Код йылысь висьтавсьӧ «Ур шог» мойдын? 3. Мый йылысь тэ тӧдмалін талунъя коми кыв урок вылын?

39 удж. Сетӧм кывъясӧн лӧсьӧд сёрникузяяс. Сет висьтыслы ним.

Лунъяс, пуксисны, кӧдзыд. Юяс, кынмисны, да, шоръяс. Лым, сэсся, уси. Муяс, вевттис, лым, видзьяс, да. Котӧртісны, кыр йылӧ, челядь, иславны.

А: — Кутшӧм классын тэ велӧдчан?

Кык сулалӧ, кык куйлӧ, витӧд ветлӧдлӧ, квайтӧд новлӧдлӧ, сизимӧд сьылӧ.

ВЫЛЬ ЛЫЖИ.

И школаын, и гортын Генялӧн век ӧти дум: лыжи колӧ. Дышӧдіс нин дадьнад иславны, абу ӧд дзоля кага. Ыджыдджык вокыслы неважӧн выль лыжи ньӧбисны — ёсь ныра, югыдлӧз рӧма. Мича! Шурик вокыс лыжиасис да котӧртіс кыр йылӧ: — Эй, менам выль лыжи! Зонпосни кытшалісны Шурикӧс. Ставӧн лыжиаӧсь, ставӧн радлӧны. А Геня вылӧ эз и видзӧдлыны, тэ пӧ лыжитӧм, кыдз тэкӧд ворсан. Забеднӧ Генялы, бать-мамыслысь быд лун лыжи дзайгӧ. Но мый вӧчан, лавкаас кӧ абу. Ӧтчыд папыс вайис кыдз пу, паччӧрас лэптіс сійӧс. — Мый вылӧ тайӧ, папа? — юаліс Геня. — Косьтам да видзӧдлам, мый артмас, — нюмдіс батьыс. Ӧти асылӧ Геня кайис паччӧрӧ да чуймис: — О-о-о, лыжи! Да, тайӧ вӧлі лыжи. Батьыс вӧчӧма. Сӧмын мавттӧм, лым кодь еджыд, но ёна жӧ мича. Регыд лыжиыс лои дась: ёсь ныра, сук турунвиж краскаа, тасмаысь вӧчӧм кӧвъя. Геня котӧрӧн кайис кыр йылӧ да Шурик мозыс жӧ горӧдіс: — Эй, менам выль лыжи! И тӧвзис чой горув.

40 удж. Лыддьы гораа да бура шуав тӧдчӧдӧм шыяссӧ.

— Регыд тӧвся каникул воас. Толя, мый тэ кутан вӧчны каникул дырйи? — Ме кута иславны даддьӧн, лыжиӧн, конькиӧн. — А ті, нывкаяс? — Ме ветла Ухта карӧ соревнование вылӧ. — А ме велӧда комиӧн тӧв йылысь кывбур да висьтала каникул бӧрын ёртъяслы.

42 удж. Висьтав, мый тэ кутан вӧчны каникул дырйи.

Ме гижа. Тэ гижан. Сійӧ гижас. Ми гижам. Ті гижанныд. Найӧ гижасны.

43 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс.

Отсӧг: Рытнас ме видзӧда (мый?) «Кодзувкоткар» передача.

1. Рытнас ме отсася (кодлы?) ... . 2. Аски ме ветла (кытчӧ?) ... . 3. Субӧтаӧ ме муна (кытчӧ?) ... .

44 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Корсь «Тӧв» темалы лӧсялана кывъяс да гиж.

ГУСЬӦН ЛОКТӦ КӦДЗЫД ТӦВ.

Ывла вылын лым нин усьӧ — Гожӧм быттьӧ эз и вӧв. Войвыв саридз дорсянь гусьӧн Бара локтӧ кӧдзыд тӧв.

Но ме исласьны нин кужа, Вильыд лызьӧй важӧн дась. А мед кӧдзыдыс эз дзужав, Мамӧ вурис ыж ку пась.

45 удж. Артмӧд лӧсялана сёрникузяяс.

Отсӧг: Вежалунӧ Ӧльӧш ветлас театрӧ. — А ме ветла музейӧ.

1. Гожӧмнас Ӧньӧ мунас Москваӧ. 2. Каникул дырйи Олег ветлас походӧ. 3. Рытнас Таня ветлас библиотекаӧ. 4. Аски Ваньӧ пыралас пӧль-пӧч ордас.

46 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Висьтав, мый пасьталӧма Вася?

Ветлӧ миян Вася Кок улӧдзыс пася, Гын сапӧгас Ачыс пӧдас, Шарпӧ дзебсьӧ ныр, Кепысь быттьӧ зыр. Синсӧ тупкӧ шапка, Кокыс ӧдва тапкӧ. Иславны кӧ мунас, Лым толаӧ сунас, Пасяс йӧрмӧ, Нем оз вермы Вӧчны миян Вась, — Сорасьӧ кузь пась.

47 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ ог кывйӧн.

Отсӧг: Рытнас тэ кутан лыддьысьны? — Ог, ме кута видзӧдны телевизор.

1. Аски тэ кутан иславны даддьӧн? 2. Вежалунӧ тэ ветлан библиотекаӧ? 3. Каникул дырйи тэ волан школаӧ?

48 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Ӧшинь улын круткодь чой. — Петам, исковтам сэт, чой! Оз и ков тай тэрыб вӧв, Тӧвзям — полӧмным эз вӧв. — Пӧрам лымйӧ! — Чеччам бӧр — Дадьлӧн крепыд льӧм пу бӧр.

49 удж. Отсав Танялы гижны тӧв йылысь висьт.

ТӦВ ПУКСЬӦМ.

Ар помасяс да пуксяс тӧв. Усяс лым. Еджыд эшкын тупкас мусӧ. Кӧдзыдыс кынтас юяс. Турӧб пукталас потшӧс пӧлӧн лым толаяс. Зонпосни шоныда пасьтасясны. Найӧ босьтасны лыжияс да мунасны кыр йылӧ иславны. Лоӧ зэв гажа, кор воас тӧв!

А: — Тӧвнас кӧч едждӧдас?

Гожӧмбыд оз ковмыв сійӧ. Тӧвнас тӧвзян сы ни садь. Овлӧ — нуас тола пиӧ, Тайӧ ислӧдлысьыс дадь.

Миша локтіс исласянінысь да кайис паччӧрӧ. Сэні сійӧ шоналіс да вугыртіс. Но кодкӧ друг кыскыштіс пельпомӧдыс. Миша восьтіс синсӧ. Тетрадя да ручкаа пукаліс сы дінын Зина чойыс. — Миша, — шуис сійӧ. — Отсышт этайӧ задачасӧ вӧчны. — Лыддьы условиесӧ, — дышпырысь вочавидзис Миша. Зина лыддис. Задачаыс вӧлі со кутшӧм: «Парник вылын куйліс дас рама. Первой босьтісны витӧс, сэсся кыкӧс. Кымын рама коли парник вылас?» — Тайӧс он куж? — серам сорӧн юаліс Миша. — Ог, — муртса кывмӧн шуыштіс Зина. — Тайӧ жӧ зэв кокни, — Миша лыбӧдчис гырддза вылас. — Вот, шуам, мамыд вайис пызан вылӧ дас шаньга. Тэ сёйин витӧс, а ме кыкӧс. Уна-ӧ коли? — Ме вит шаньгатӧ эг на сёйлы! Эн пӧръясь! — дӧзмис Зина. — Быттьӧкӧ сёйин, — шуис Миша. — Быттьӧкӧ, — нерыштіс Зина. — Ачыд век ставсӧ сёян-а, меным он и сетлы. Сюсь тай! — Кор сёйлі?! — соссис Миша. — Тӧрыт на, — эз сетчы Зина. — Став рыськасӧ аслыд босьтін. Мамным юрсиӧдыд таысь ещӧ някыртіс. Паччӧрӧ сэсся кайин. — Кынма вӧлі да, дерт, — дорйысис Миша. — Кынман тай! Никӧстін да, — эз лэдзчысь Зина. — А тадзтӧ кӧ, мун татысь! — скӧрмис Миша. — Ачыд вӧч. — Вӧча на ӧд, ог али мый?! — шуис Зина да лэччис паччӧрысь. Недыр мысти Миша кыпӧдчыліс да видзӧдліс паччӧрсянь. Зина шуаліс вомгорулас да зіля артасис чуньяснас.

50 удж. Лыддьы гораа да бура шуав тӧдчӧдӧм шыяссӧ.

ДЖЫН кыв йылысь.

ЯБЛӦК ДЖЫН

СЁРКНИ ДЖЫН

АПЕЛЬСИН ДЖЫН

52 удж. Содты джын кыв да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Отсӧг: картупель — картупель джын

Артмӧдӧм кывъяснас лӧсьӧд сёрникузяяс.

53 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Зарни кӧвдум джын кодь тӧлысь кывтӧ пемдӧм енэж шӧрӧд. — Вӧвлі быдса, лои джын? Мамыс Ваньчоысь оз мын, шуӧ сылы: — Муса Вань, кӧвдум джынсӧ сёйис кань... Аддзан, нювсьӧ лабич помад: кӧвдум джынйыд сылӧн вомас!

54 удж. Висьтав, мый оз лӧсяв.

Ошйыси пӧчлы талун ме тадз: Мися, мен ньӧбисны зэв чорыд гач, Аскисянь, мися, ме гачала джинсы. Юаліс пӧчӧ сэк: — Мыйла нӧ джынсӧ? Абу ӧд кок пӧла, господьӧй видз! Сэки ме пӧчӧлы висьталі сідз: — Кык кока гач, мися, зэлыда тӧран, Пасйӧда кучиктор вурӧма бӧрас. Ышловзис пӧчӧ сэк: — Майбыр тай, Некутшӧм пуӧ нин сэсся эн кай.

55 удж. Лӧсьӧд сёрнитӧм «Лавкаын». Пырт сёрниад джын кыв.

— Видза оланныд! — Чолӧм, Валя. — Ме кӧсъя ньӧбны кило джын кампет.

56 удж. Артышт: уна-ӧ лоас.

Яблӧк джын дорӧ колӧ содтыны мӧд яблӧк джын. Уна-ӧ лоӧ?

57 удж. Лыддьы шусьӧгсӧ да велӧд.

Ӧти пи — абу пи, кык пи — джын пи, куим пи — пи.

А: — Кымын арӧс тэныд? Б: — Кӧкъямыс арӧс да джын.

Во джынсӧ ветлӧны машинаӧн да подӧн, Мӧд джынсӧ пыжӧн да теплоходӧн. Кутшӧм туй тайӧ? Висьталас коді?

ТУЛЫС ЛОКТӦ.

58 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

Арся тӧлысьяс

Тӧвся тӧлысьяс

Тувсов тӧлысьяс

Гожся тӧлысьяс

— Кутшӧм поводдя тулысын? — Шонді шонтӧ ёнджыка. — Пӧльтӧ лун тӧв. — Заводитӧ сывны лым. — Регыд воасны сьӧд ракаяс. — Лунъяс лоины кузьӧсь.

Вочавидз юалӧм вылӧ.

— Кутшӧм тӧв пӧльтӧ талун?

Отсӧг вылӧ кывъяс. Корсь пӧвсӧ.

рытыв тӧв

лун тӧв

асыв тӧв

вой тӧв

61 удж. Лӧсьӧд кывъяс колана ногӧн.

Отсӧг вылӧ кывъяс: гожся, арся, тӧвся, тувсов.

Лыддьы нӧдкывсӧ ёртыдлы. Тӧдмав, кор тайӧ овлӧ.

Кӧдзыд лун-вой быри, Сылі еджыд лым, Юыс ваӧн тыри, Гымалӧ нин гым. Надзӧникӧн киссьӧ Муяс вылӧ зэр. Сулалӧ да мыссьӧ Зэрнас пемыд вӧр.

МАМЛӦН ПРАЗДНИК

63 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ.

Мамыд — сійӧ шонді, Пӧсь сьӧлӧмнас шонтӧ. Мамыд — югыд кодзув, Туйсӧ индӧ водзӧ. Мамлысь мелі кывсӧ, Ныв-пи, шаня кывзӧй.

Вуджӧд кывбурсӧ роч кыв вылӧ.

64 удж. Висьтав, кутшӧм тэнад мамыд.

Менам мамӧй

Отсӧг вылӧ кывъяс: мича, мелі, муса.

65 удж. Содты колана шыпасъяс да гиж шусьӧгсӧ.

Шонді водзын шоныд, а мам дінын лӧсьыд.

— Кыдзи шуӧны тэнсьыд мамтӧ? — Кымын арӧс тэнад мамыдлы? — Кӧні уджалӧ тэнад мамыд? — Кыдзи тэ отсасян мамыдлы?

Юалӧмъяс серти лӧсьӧд ёртыдкӧд сёрни.

66 удж. Корсь пӧвсӧ.

Помав сёрникузясӧ.

Март 8-ӧд лунӧ ме сета козин мамлы, пӧчлы, ыджыд мамлы, чойлы.

Тӧдмав ребуссӧ.

67 удж. Висьтав ёртыдлы, кутшӧм козин тэ лӧсьӧдін праздник кежлӧ мамыдлы, чойыдлы, ыджыд мамыдлы, пӧчыдлы.

68 удж. Лыддьы кывбуръяссӧ колана ногӧн.

ЫДЖЫД МАМ.

Коді медся муса, рам? Тайӧ менам ыджыд мам. Ыджыд мамыд — Ыджыд Мам, Сійӧ менам мамлӧн мам.

Менам пӧчӧ ок и шань! Шуӧ меным: «Рочакань». Выйӧн мавтӧм кӧвдум сетіс, Сетіс — аслас нюмыс петіс.

69 удж. Лӧсьӧд висьт. Лыддьы ёртыдлы.

Менам эм ыджыд мам. Сійӧс шуӧны Анна Петровнаӧн. Ыджыд мамлы ветымын арӧс. Ыджыд мам олӧ ыджыд батькӧд Кӧрткерӧс сиктын. Найӧ видзӧны мӧс да кукань. Гожӧмнас ме ветла на ордӧ.

МЫЙЛА АБУ ЁЛКА?

Мишук локтіс садикысь да аддзӧ: мамыс выль зэв мича дзоридзӧсь халата. Мишук видзӧдіс-видзӧдіс да юалӧ: — Мамӧ, а тэ мыйла эшкынсӧ вылад пасьталін? — Абу жӧ эшкын тайӧ, — чуймис мамыс. — Халат тайӧ, стежитӧм, мед шоныдджык вӧлі. Тайӧ меным батьыд козьналіс. Талун ӧд праздник менам, Март 8-ӧд лун. Вот ме и вӧччи. Мишук шензьыштіс: — А праздник кӧ тэнад, мыйла ёлкасӧ он сувтӧд? — Йӧюк, ёлкасӧ ӧд Выль во дырйи сувтӧдӧны. Мишук ышловзис: — А ме эськӧ тэныд сэтшӧма-сэтшӧма отсаси. Чачаяссӧ ёлка вылӧ ӧшлі.

70 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыдзи тэ чайтан, кымын арӧс Мишуклы? 2. Кутшӧм праздник воис? 3. Мый козьналіс бать Мишук мамлы? 4. Кыдзи Мишук кӧсйис отсавны мамыслы?

71 удж. Лыддьы колана ногӧн, мичаа.

Кекенач, кекенач, Ыджыд мамыс ломтіс пач. Пуӧ дзоля мортлы рок, Шуӧ, гӧститны пӧ лок.

Кекенач, кекенач, Мунам гӧститны ми скач. Но оз котӧрт дзоля кок, Кӧдзалас ӧд чӧскыд рок.

Кекенач, кекенач, Видлам лэбны ми вот тадз: Кекӧ лэбзис, лэбзис, лэбзис, Сэсся вылӧ-вылӧ лыбис, Зарни туглы юр вылас Шлыв ... пуксис.

1. Велӧд «Кекенач» сьылӧм наизусть. 2. Ворс «Кекеначӧн» ичӧт чойыдкӧд либӧ вокыдкӧд.

72 удж. Лӧсьӧд да гиж висьт аслад мам йылысь. Висьт сертиыд лӧсьӧд серпас.

ГАЖА ТУЛЫС ВОИС

73 удж.

1. «Гажа тулыс воис» серпас вылын сетӧм кывъяссӧ велӧд комиӧн и рочӧн. 2. Верман кӧ, лӧсьӧд сёрникузяяс. 3. Лӧсьӧд неыджыд висьт тувсов поводдя йылысь.

Верман кӧ, лӧсьӧд сёрникузяяс тайӧ кывъяснас.

Киссьӧм торъясысь артмӧд кывъяс. Гиж комиӧн да рочӧн.

75 удж. Комиӧд кывъяссӧ.

76 удж. Ворсышт ёртыдкӧд. Ӧтиныд лоанныд — «Тӧв», мӧдныд — «Тулыс». Сетӧм кывтэчасъяссӧ юклӧй да лыддьӧй ӧта-мӧд бӧрсяныд.

Дзользьӧны лэбачьяс, пӧльтӧ вой тӧв, вежӧдӧ турун, кынмис ю, урасьӧм тӧлысь, киссьӧ зэр, шонді пӧжӧ, ислалӧны даддьӧн, лунъяс зэв дженьыдӧсь, дзоридзалӧ льӧм, воссис ю, гӧгӧр джуджыд тола.

Мый гижис зонка? Тӧдмав.

77 удж. 1. Артмӧд ва кывйӧн кывъяс. Висьтав артмӧдӧм кывъяссӧ ёртыдлы рочӧн.

3. Помав сёрникузяяссӧ.

Тулыснас ми воккӧд юам чӧскыд зарава. Шондіа лунӧ керка вевт вылысь виялӧ войтва. Асывнас турун вылӧ пуксьӧ сӧстӧм лысва. Йи кылалӧм бӧрын ю вылын лоӧ ытва.

Тӧдмав кроссвордсӧ. Сетӧм кывъяссӧ гиж комиӧн.

Ӧньӧ юӧ чӧскыд зарава.

78 удж. Вежлав радейтны кыв колана ногӧн.

Ме радейта тулыс. Тэ радейтан тулыс. Сійӧ радейтӧ тулыс. Ми радейтам тулыс. Ті радейтанныд тулыс. Найӧ радейтӧны тулыс.

1. Менӧ ставыс корӧны, виччысьӧны, А кор локта, ставныс дзебсьӧны.

2. Зэрӧм бӧрын енэжтасӧдз Ӧшйӧ джынъя мича асык. Сизим рӧма ыджыд кӧшӧн Васӧ юӧ

3. Сытӧг эськӧ эз вӧв олӧм, Мусӧ, васӧ сійӧ шонтӧ. Сылӧн нюмысь тэныд долыд, Тайӧ миян зарни

79 удж. Вежлав дзебсьыны кыв колана ногӧн.

Ме дзебся.

80 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

Гажа тулыс воис, Гӧгӧр жургӧ шор. Шонді лымсӧ сёйис, Ловзис пулӧн кор. Кыпыда йи кывтӧ, Тувсов ва оз узь. Джуджыд енэж вывті Лэбзьӧ дзодзӧг-юсь.

1. Вуджӧд роч кыв вылӧ. 2. Кывбур дорӧ вӧч лӧсялана серпас. 3. Корсь кывбурысь кывъяс юалӧмъяс серти.

4. Рочӧн сетӧм сёрникузяяс дорӧ корсь кывбурысь лӧсялана кывъяс.

5. Велӧд кывбурсӧ наизусть.

1. Мича-мича ныв енэжті ветлӧ. 2. Тӧвнас узьӧ, а тулыснас бузгӧ. 3. Куйліс, куйліс да юӧ котӧртіс.

Воча кывъяссӧ корсь М. Лебедевлӧн кывбурысь.

81 удж. Вежлав кывъяссӧ колана ногӧн.

Ӧтка лыд

Шор жургӧ. Кор ловзис. Дзодзӧг лэбзьӧ.

Уна лыд

Шоръяс жургӧны. Коръяс ловзисны. Дзодзӧгъяс лэбзьӧны.

82 удж. Ворс ёртъясыдкӧд.

Йи кылалӧ-калалӧ, Карнан тшупӧд вӧлалӧ, Ичӧт дядьӧ юалӧ: Кымын арӧс тэд колӧ?

Кодлы «усяс» юалӧмыс, сылы колӧ висьтавны арлыд лыдпас. Шуам, дас кык. Колӧ лыддьӧдлыны дас кыкӧдз да помавны пудъясьӧмсӧ.

83 удж. Лыддьы колана ногӧн.

Ю ДА ШОР.

Визувтӧны орччӧн ю да шор. Ю кывтӧ ньӧжйӧ, тэрмасьтӧг. Ваыс сылӧн югыд, сӧстӧм. Ю ён, паськыд да озыр. Вайӧ мортлы быд сикас пӧльза. Шор ызгӧ-бузгӧ лунысь-лун. Ошйысьӧмысла ваыс гудыртчӧма. — Ме, ме ... . Ме ӧдйӧ визувта, юӧс панъя. Менӧ радейтӧны челядь. Найӧ ворсӧны ме дорын пыжӧн. Шор ошйысис-ошйысис да шонді югӧръяс улын и косьмис.

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ аслад ёртыдлы.

Кыдзи визувтӧны ю да шор? Кыдзи кывтӧ ю? Кутшӧм ваыс юын? Кыдзи визувтӧ шор? Кутшӧм ваыс шорын? Кыдзи ошйысис шор? Мый лои шоркӧд?

2. Содты колана кывъяс.

84 удж. Лыддьы шусьӧгсӧ.

Эн ачыд асьтӧ ошкы, а йӧзыс мед ошкӧны тэнӧ.

Велӧд паныд вежӧртаса кывъяс.

Сё арӧса пӧль пос вӧчис, а том локтіс, поссӧ жугӧдіс.

85 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Садьмис шонді, Кайис вылӧ. Здук — и лымйыс Зіля сылӧ.

Лымйыс сылӧ — Артмӧ шор. Сійӧ миянлы Оз сор.

Вӧча катер, Лэдза туйӧ, Медым мореӧдзыс Уйӧ.

Медым сылысь Парус-борд Аддзас-казялас Быд морт.

86 удж. Лӧсьӧд висьт сы йылысь, кыдзи зонпосни ворсӧны тувсов шор дорын.

87 удж. Лыддьы баснясӧ колана ногӧн.

ШОНДІ ДА ӦШКАМӦШКА.

Ӧтчыд зэрӧм бӧрын петіс Шонді да лоис сизим рӧма Ӧшкамӧшка. Коді оз видзӧдлы сы вылӧ, быдӧн любуйтчӧны сыӧн. Ошйысьны, ышнясьны кутіс сійӧ: — Ме, ме ... да ме Шондіысь мичаджык. Кыліс тайӧ сёрнисӧ Шонді да шуӧ: — Да, тэ мича. Но Шонді кӧ абу, и Ӧшкамӧшка абу. А Ӧшкамӧшка сӧмын сералӧ да ещӧ ёнджыка ошйысьӧ. Сэки Шонді скӧрмис да дзебсис кымӧр сайӧ. А Ӧшкамӧшка быттьӧ эз и вӧвлы.

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ ёртыдлы.

Кор лоӧ ӧшкамӧшка? Кымын рӧм ӧшкамӧшкалӧн? Кыдзи ошйысис ӧшкамӧшка? Мыйла эз ло ӧшкамӧшка?

2. Висьтав тайӧ басняыслы лӧсялана шусьӧг. Корсь шусьӧгсӧ воддза лист бокъясысь.

88 удж. Содты кывбурӧ лӧсялана кывъяс.

Бара садьмис вӧр и ва Тувсов гымлӧн горысь. Ӧшкамӧшка юӧ ва Миян визув шорысь.

Ӧти кисьтӧ, мӧд юӧ, коймӧд юрсӧ лэптӧ.

90 удж. Содты колана шыпасъяс.

Важысянь йӧз чайтлісны, мый медводдза тувсов зэръяс отсалӧны мортлы быдмыны-сӧвмыны. Зонкаяс котралісны зэр улын, медым лоны ёнӧн. Нывкаяс петавлісны зэр улӧ, медым бура быдмас юрсиныс.

91 удж. Лыддьы «кыдъя» рочӧн гижӧм сёрникузяяс. Гиж найӧс колана ногӧн.

Шоныд лунӧ ю воссис. Лунъяс лоины кузьӧсь. Пуяс вылын коръяс вежӧдӧны. Зэрӧм бӧрын петіс яръюгыд шонді. Кушинын быдмӧны медводдза дзоридзьяс. Гӧгӧр дзольгӧны тэрыб шоръяс. Тулыснас гажаа сьылӧны лэбачьяс.

92 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ, корсь пӧвсӧ.

1. Тулысыд гажа да гӧль, арыд гажтӧм да озыр.

2. Тулысын кӧ узян, арын шогӧ усян.

3. Тувсов йитӧ кутны он вермы, ачыс кылалас.

4. Тувсов войыд кӧч бӧж кузя.

Корсь шусьӧгъяссьыс паныд вежӧртаса кывъяс.

93 удж. Лыддьы висьтсӧ колана ногӧн.

КОДКӦД СЁРНИТІС МИШУК.

Тулыс. Шондіыс лышкыда койӧ югӧръяссӧ. Ягын лымйыс пӧшти абу нин. Сынӧдыс гулыд. Маланья нима ош аслас пиыскӧд петісны нин гуысь. Пиыс ичӧт на, шуӧны Мишукӧн. Мишук пукалӧ гу дорас шонді водзын да шонтысьӧ, а мамыс муніс сёян корсьны. Мишук дыр виччысис, сылы весиг гажтӧм лои. Мыйла мамыс сы дыра абу? Гашкӧ, вошис да? «Час, ме сійӧс чукӧста, — шуис сійӧ, сэсся кайис мыр вылӧ, сувтіс кык кок вылӧ, лапаяссӧ пуктіс вом дорас да горӧдіс: — А-у-у-у-у!» Недыр мысти вӧрсянь сылы кодкӧ вочавидзис: — А-у-у-у-у!.. — Тайӧ абу мамлӧн гӧлӧсыс... Коді сэні вермас лоны? — думыштіс Мишук да чошкӧдіс пельсӧ. Сійӧ повзискодь, но век жӧ смелмӧдчис да юаліс: — Коді тэ? — Тэ-э-э-э, — шыасис кодкӧ вӧр пытшсянь да бара лоис чӧв-лӧнь. — Ме али мый? Ме ошпи, Мишукӧн шуӧны, быдма да Микайлӧ Потапычӧн лоа. А тэ коді? — Ді-і-і-і, — бара кодкӧ шыасис вӧрсянь. — Тэнӧ тадзи шуӧны? — юаліс Мишук. — Кутшӧм тешкодь нимыд... Лок татчӧ ме дінӧ... — Инӧ-ӧ-ӧ-ӧ, — вочавидзис вӧр пытшкӧссянь. — Он кӧ лок, ме тэ дінӧ локта. Сӧмын эн дзебсясь. Мишук пырис вӧрӧ. Гӧгӧр видзӧдліс. Гӧлӧсыс быттьӧ неылын, а матігӧгӧрын некод оз тыдав. Кор бӧр локтіс гу дорас, мамыс сэні нин вӧлі. Мишук заводитіс сёйны, и сёйигас дзикӧдз вунӧдіс сы йылысь, кодкӧд сійӧ сёрнитіс... Сійӧ сідзи эз и тӧдмав, коді дзебсясис вӧрас. Челядь, гашкӧ, ті тӧданныд, кодкӧд Мишукыс сёрнитіс?

1. Вочавидз висьтын сетӧм юалӧм вылӧ. 2. Кӧні олісны ошъяс тӧвнас? 3. Мый сёйӧны ошъяс тулысын да гожӧмын? 4. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти.

94 удж. Лыддьы колана ногӧн.

Шонді водзын.

Лыддьы да комиӧд нӧдкывсӧ.

Воча кывсӧ чукӧрт киссьӧм шыпасъясысь.

96 удж. Сетӧм кывъясӧн лӧсьӧд да гиж сёрникузя.

Тувсов вӧрын кылӧ йӧлӧга шы.

Миян Коми Республикаын шӧркодь да гырысь арлыда челядьлы петӧ коми кыв вылын газет. Газетыслӧн нимыс «Йӧлӧга». Судзӧд да лыддьы «Йӧлӧга» газет.

ЛУНВЫЛЫСЬ ВОӦНЫ ЛЭБАЧЬЯС

97 удж. Серпас серти висьтав лэбачьяслысь нимъяссӧ рочӧн да комиӧн. Велӧд да бура тӧд лэбач нимъяссӧ. Гиж найӧс тетрадяд.

98 удж. Бӧрйы лӧсялана кывъяс да помав сёрникузяяссӧ.

Вӧчӧ позсӧ ӧшинь дорын сьӧд рака. Лэбалӧ трактор бӧрся чикыш. Оз вӧч аслыс поз кӧк. Лэбалӧ ю весьтын, сёйӧ чери каля. «Чегъялӧ» ю вылысь йи сырчик. Олӧ нюрын, кузь кока тури.

сьӧд рака

99 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

Пышкай, Коді тӧвнас висьмис, Гижис ылі муӧ письмӧ: «Видза олан, дона сырчик! Мыйла он лок татшӧм дыр тэ? Сэтшӧм гажтӧм меным ... Важӧн Тэысь бырис ёна гажӧй. Оз-ӧ позь нин, муса ёрт, Сэсся кольны лунвыв горт? Вай жӧ тэрмась чужан мулань, Медым ӧдйӧ воис тулыс, Сытӧг кӧдзыд лым оз сыв...» Регыд воис воча кыв: «Пышкай ёртлы медпӧсь чолӧм! Гажмис весиг менам лолӧй, Кодыр лыдди тэсянь юӧр. Талун-аски пета туйӧ...» Татшӧм письмӧыс кор воис, Пышкай бурдіс, долыд лоис, Быттьӧ эз и вӧвлы висьӧм. Со ӧд кутшӧм овлӧ письмӧ!

1. Лыддьӧй кывбурсӧ рольяс серти да вочавидзӧй юалӧмъяс вылӧ. Мый лоис пышкайкӧд тӧвнас? Кодлы гижис письмӧсӧ пышкай? Кытчӧ корис пышкай сырчикӧс? Кор кӧсйис петны туйӧ сырчик?

2. Артмӧд выль кывъяс.

пӧсь — пӧсьджык, медпӧсь (медся пӧсь)

100 удж. Лыддьы висьтсӧ колана ногӧн.

ТУВСОВ ГӦСТЬЯС.

Быд тулыс шоныд муясысь миян войвылӧ локтӧны уна лэбач: уткаяс, дзодзӧгъяс, юсьяс, турияс, сырчикъяс, джыджъяс, каляяс, ябыръяс, сьӧд ракаяс, чикышъяс. Медводз воӧны сьӧд ракаяс. Найӧ ёнджыка радейтӧны карса садъяс. Позсӧ вӧчӧны кыдз пуяс да топольяс вылӧ. Сьӧд ракаяслӧн гӧлӧсыс ён, гора. Кутасны горзыны, да кӧть пельтӧ тупкы. Тувсов шонді ёна пӧжӧ. Ӧдйӧ сылӧ лым. Заводитӧны жургыны шоръяс. Ойдӧны гырысь да посни юяс. «Кузь бӧжа сырчик воис — йисӧ чегъяліс», — шусьӧ йӧз кост сёрниын. Регыд и йи кылалӧ юяс вылын. Гожӧм кежлӧ воӧны ас муӧ и джыджъяс. Коми муӧ локтӧ куим пӧлӧс джыдж. Ӧтияс олӧны ю берег дорын. Мӧдъяс — сиктын. Коймӧдъяс — карын. Вадорса джыджъяс кодйӧны позсӧ джуджыд кырйӧ.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кутшӧм лэбач медводз воӧ войвылӧ? 2. Кытчӧ вӧчӧны позъяссӧ сьӧд ракаяс? 3. Кутшӧм лэбач йылысь йӧз шуӧны, мый сійӧ ю вылысь «йи чегъялӧ»? 4. Кытчӧ кодйӧны позсӧ вадорса джыджъяс?

101 удж. Артмӧд да гиж «Тувсов гӧстьяс» висьт дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.

1. Ас муыд — рӧдимӧй мам. 2. Быд пӧтка аслас позйӧ локтӧ. 3. Чужан позйыд быдӧнлы дона.

Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ.

Гиж тадзи.

102 удж. Артмӧд да гиж лэбач нимъяс уна лыдын.

Помав сёрникузясӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Тулыснас лэбачьяс вӧчӧны

Каникул дырйи Ӧньӧ оліс пӧль-пӧч ордас деревняын. Ӧтчыд пӧльыс юалӧ внукыслысь: — Тӧдан-ӧ тэ, кытчӧ лэбӧ тайӧ пышкайыс? Кытчӧ нуӧ вомас босьтӧм идзассӧ? — Ме чайта, кафеӧ, коктейль юны, — вочавидзис Ӧньӧ.

103 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

Сырчик-сырчик, Вӧсни кок. Миянланьӧ Ӧдйӧ лок! Бӧжыд тэнад Кузьысь-кузь! Йисӧ чегъявны Тэ сюсь. Морӧс пытшкад Ыджыд би... Сырчик локтіс! — Кывтіс йи.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ аслад ёртыдлы.

1. Кытысь тулыснас локтӧ сырчик? 2. Кутшӧм сырчиклӧн кокыс? 3. Кутшӧм сырчиклӧн бӧжыс?

104 удж. Лыддьы шусьӧгсӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Сырчиклӧн кокыс вӧсни, да йи чегъялӧ.

106 удж. Содты лӧсялана кывъяс да помав сёрникузяяссӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Войнас вӧрын буксӧ сюзь. Менам ыджыд вокӧй тӧлка да сюсь.

Артмӧд сетӧм кывъясӧн нӧдкыв. Воча кывсӧ корсь «Сырчик» кывбурысь.

Биын оз сотчы, ваын оз вӧй.

107 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Миян йӧрын кузь лунтыр Сырчик жбыръялӧ, кузь ныр. Оз-ӧ номыр кыськӧ сюр, Ставыс град йӧрын-ӧ бур.

Тӧдмав, мый сёйӧ сырчик.

Велӧд паныд вежӧртаса кывъяс

108 удж. Лыддьы кывбурсӧ да содты лӧсялана кыв.

Кытшов бӧрся тэрыб кытш Ыбъяс весьтӧд вӧчӧ джыдж. Лэбӧ улӧд-улӧд зэв, Сідзкӧ, виччысь, лоас зэр.

109 удж. Артмӧд кывъяс да вуджӧд роч кыв вылӧ.

110 удж. Содты лӧсялана кывъяс да гиж висьтсӧ.

Джыдж тӧвсӧ коллялӧ шоныдінын, лунвылын. Миянӧ сійӧ волӧ гожӧм кежлӧ. Джыдж олӧ берег дорын. Позсӧ кодйӧ вабердса джуджыд кырйӧ. Сійӧ сёйӧ номъясӧс да гебъясӧс. Зэр водзын джыджъяс лэбалӧны ва бердті.

1. Ичӧт керка вӧчис дедӧ, Ме тшӧтш отсаси и бабӧй. Лэптім зіб вылӧ, сэн медым Овны кутас сьылысь ябыр.

2. Кыдз пу вылын мича керка Ӧшиньтӧм и ӧдзӧстӧм. Олысьяслы ветлӧм вылӧ Гӧгрӧс розьтор сӧмын эм.

111 удж. Артмӧд кывъяс колана ногӧн. Корсь пӧвсӧ.

Тӧдмав нӧдкывсӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Китӧм, коктӧм, а ӧдзӧс восьтӧ.

112 удж. Артмӧд кывъяс колана ногӧн.

113 удж. Лыддьы лэбачьяс йылысь приметаяс. Корсь пӧвсӧ.

1. Ракаяс кравзӧны, ульдыны нин кӧсйӧ. 2. Сьӧд ракаяс воӧмаӧсь — сэсся шондӧдас. 3. Сырчик кӧ локтас водз, водз и шондӧдас. 4. Сырчик воӧм бӧрын 12 лун мысти йи кывтас.

ГУТ-ГАГ ЛОВЗЬӦ ШОНЫД КАДӦ

114 удж. Серпас серти висьтав гут-гаглысь нимъяссӧ рочӧн да комиӧн. Гиж найӧс тетрадяд. Велӧд да бура тӧд гут-гаг нимъяс.

115 удж. Лӧсьӧд кывтэчасъяс. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

116 удж. Лӧсьӧд да гиж сёрникузяяссӧ.

1. Дзоридзсянь дзоридзӧ лэбалӧ зіль мазі. 2. Турун пиын шондіа лунӧ чеччалӧ-ворсӧ чирк. 3. Зэрӧм водзын сынӧдын лэбалӧ уна джыдж. 4. Ичӧт кодзувкот уджалӧ лунысь лун. 5. Таво гожӧмнас вӧрын да град йӧрын вӧлі зэв уна вотӧс.

117 удж. Гиж гут-гаг нимъяс уна лыдын. Кытчӧ колӧ, пукты ъ да ь. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Мыйла тадзи шуам?

Юрсигусь — паськыд бордъяса лэбалысь гаг. Сылӧн сёяныс — гутъяс, гебъяс, номъяс. Абу прӧстӧ шулӧмаӧсь юрсигусьтӧ ном варышӧн. Юрсигусь матыстчӧ морт дорӧ да дыр лэбалӧ юр весьтті, шпорӧдчӧ бордъяснас. Сійӧ быттьӧ вертолёт. Важысянь йӧз чайтлӧмаӧсь, мый гагйыс «гусявлӧ» юрси. Тадзи и нимыс артмӧма: юрси гусялысь, юрси гуысь. Збыль вылас, юрсигусь матыстчӧ морт дорӧ, медым кутавны юр гӧгӧр бергалысь гут-гагӧс. Коми муын олӧ уна пӧлӧс юрсигусь: ыджыд юрсигусь, лӧз юрсигусь, турунвиж юрсигусь.

118 удж. Лыддьы кывбурсӧ ичӧт чой-вокыдлы.

Мазі кытшлаліс зэв дыр Да и чушкис менсьым ныр. Сійӧ лоис лӧза-гӧрда, Ог и соссьы — весиг бӧрді.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыті чушкис мазі? 2. Кутшӧм лоис ныр?

А: — Тӧрыт луннас менӧ чушкис мазі. Б: — Он пӧръясь?

119 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ ог кывйӧн.

Отсӧг: — Тэ полан мазіысь? — Ме ог пов мазіысь.

1. Тэ тӧдан чирк йылысь нӧдкыв? 2. Тэ серпасалан бобув? 3. Тэ гижан кодзувкот йылысь висьт? 4. Тэ лыддян «Чушканзі» журнал? 5. Тэ висьталан гут йылысь мойд?

А: — Тэ тӧдан, кытчӧ вӧчӧ позсӧ мазі? Б: — Ог тӧд. Гашкӧ, нюрӧ?

120 удж. Артмӧд кывъяс лӧсялана ногӧн.

121 удж. Лыддьы висьтсӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Турун пиын олӧ чирк. Чирк чеччалӧ. Гожӧмын луд вылын тшӧкыда позьӧ кывны сылысь чирксӧмсӧ: чирк! чирк! Таысь и нимыс артмӧма. Чирк турунвиж. Сійӧ куталӧ да сёйӧ посни гагъясӧс, йирӧ турун. Кутан кӧ матыстчыны чирк дорӧ, сійӧ чеччыштас-лэбзьыштас да дзебсяс турун пиӧ.

Вочавидз ёртыдлы юалӧмъяс вылӧ.

1. Кӧні олӧ чирк? 2. Кутшӧм рӧма тайӧ гагйыс? 3. Кыдзи чеччалӧ чирк? 4. Мый сёйӧ чирк? 5. Кыдзи сьылӧ чирк?

Лыддьы ичӧт чой-вокыдлы.

Кыськӧ турун вывсянь — звирк! Усис гири-люки чирк. Вӧрзис сылӧн веськыд кок. Доймӧм кокыд — ыджыд нок. Ковмис чирклы кӧстыль босьтны, Сэсся «больничнӧй» на восьтны. Чирклӧн ёртыс — юрсигусь — Шуис: «Тэ кӧть, чиркӧй, сюсь, Мӧдысь тадзитӧ эн дур, Вӧрзьӧм кокыд абу бур!»

веськыд кок

вӧрзьӧм кок

доймӧм кок

124 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

ИЧӦТ ЧЕРАНЬ.

Югдан кадӧ ичӧт черань Садьмис, вӧрзис, зіля чеччис, Бергалыштіс. Сэсся мелань Шонді югӧр кузя лэччис.

Ичӧт черань садьмис асывнас.

Велӧд паныд вежӧртаса кывъяс.

126 удж. Серпасав сьӧд рӧма пастаӧн либӧ фломастерӧн мича черань вез.

127 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн. Корсь да лыддьы тайӧ баснясӧ роч кыв вылын.

ЧИРК ДА КОДЗУВКОТ.

Тэрыб чирк эз овлы чӧв, Гожӧмбыд зэв зіля сьыліс, Нинӧм чайттӧг аддзис-кыліс: Локтӧ-жургӧ кӧдзыд тӧв. Муыс кынмис, чорзис ёна, Гажа лунъяс оз нин лоны, Коръяс улын оз нин сюр Шоныд оланін да нур.

1. Кутшӧм торъялӧм эм тайӧ басняыслӧн роч да коми кыв вылын? 2. Велӧд баснясӧ наизусть. 3. Комиӧд. Отсӧг вылӧ кывъяссӧ босьт «Чирк да Кодзувкот» басняысь.

1. Видзьяс вылын сьылӧ-олӧ, Кутны кӧсъян — тэысь полӧ. Ылӧдз чеччыштлывлӧ — звирк, Тайӧ пурта гагйыс — чирк.

2. Борднас шпорӧдчыштӧ кодкӧ, Ачыс дзик жӧ вертолёт кодь. Лэбас, сувтас, но оз усь, Тайӧ, дерт жӧ, юрсигусь.

3. Лӧгыд петлӧ дзизгӧм вылас, Кӧсъян кутны да он кут Дурка олысь любӧ сылы, Тайӧ лэбалысьыс гут.

128 удж. Уна рӧма карандашъясӧн серпасав бобув.

Ичӧт Ваньӧ киас кутӧ истӧг куд. Сы дорӧ матыстчӧ ыджыд вокыс. — Мый тэ вӧчан, Ваньӧ? — Со, енгаг куталі. Видзӧд, кутшӧм уна. — Мыйла тэ тайӧс вӧчин, Ваньӧ? — Оз али мый позь? — Оз, дерт. Лэдзав найӧс ӧдйӧ бӧр.

Мыйла оз позь кутавны енгагйӧс?

129 удж. Лыддьы гут-гаг йылысь приметаяс. Корсь пӧвсӧ.

1. Вой бобув ловзьӧма — шондӧдас, поводдя вежсяс. 2. Мазі лэбавны кутіс — шондӧдас. 3. Лӧддза кӧ воыс — няня во. 4. Чирк чиркӧ — туруныд воӧма нин. 5. Кор уна ном дзизгӧ — поводдя бур лоӧ. 6. Юрсигусь уна лэбалӧ — зэр водзын. 7. Геб петӧ зэр водзын. 8. Зэрӧм бӧрын лӧддзыд усьӧ.

130 удж. Лыддьы висьтсӧ колана ногӧн.

Аннуш сӧмын на пырис садикӧ, кыдз сійӧс пыр жӧ паныдаліс Павлик. — Кӧсъян, мыйкӧ петкӧдла? — Петкӧдлы, — вочавидзис Аннуш. Павлик кыскис зепсьыс истӧг куд да ичӧтика восьтыштіс. — О, кодзувкотъяс! Кытысь нӧ найӧ? — Тӧрыт ми батькӧд ветлім вӧрӧ да сэтысь ме аддзи зэв ыджыд кодзувкоткар. А кодзувкотыс мыйта! Сӧмын жуӧны. Ме татчӧ бедьторйӧн и йӧршиті некымынӧс. Вот, — ошйысис Павлик. Воспитательницаыс, Надежда Петровна, матыстчис на дорӧ. — Челядь, мый лои? Аннуш вочавидзис: — Павлик кодзувкотъясӧс вайӧма. Вӧрысь лэччӧдӧма тӧрыт... — Кодзувкотъясӧс? Найӧс, челядь, оз позь вӧрӧдны. Найӧ зэв коланаӧсь. Кодзувкотъяс кужӧны бурдӧдны вӧрсӧ быд сикас висьӧмысь, мездӧны пуяссӧ да быдмӧгсӧ уна лёк гагйысь. — Ме ог вӧлі тӧд, мый найӧс оз позь босьтнысӧ, — бӧрддзис Павлик.. — Колӧ найӧс истӧг кудсьыс бӧр лэдзны, — шуис Надежда Петровна да муніс мукӧд челядь дорӧ. Аннуш кутіс Павликӧс киӧдыс да мӧдіс шӧпкӧдны: — Павлик, колӧ кодзувкотъяссӧ бӧр вӧрӧ нуны. А то татчӧ кӧ лэдзам, туйсӧ асланыс кодзувкоткарӧ оз аддзыны. Кор ывлаӧ ворсны петкӧдасны, сэки ми тэкӧд и нуам. Но? — Но, — вочавидзис Павлик. Ывлаӧ ворсны петігӧн Павлик сюйис истӧг кудсӧ гач зептас. Сулаліс мича гожся лун. Шондіыс яра шонтіс мусӧ. Аннуш да Павлик котӧрӧн мунісны сикт кузя вӧрлань, медым бӧр лэдзны кодзувкотъясӧс.

131 удж. Лыддьы гораа да колана ногӧн.

Вочавидзис, гач зепсьыс, кӧсъян, ыджыд кодзувкоткар, быд сикас, висьӧмсьыс, бӧрддзис, истӧг кудсьыд, оз аддзыны.

133 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ ёртыдлы.

1. Кытчӧ ветліс Павлик батьыскӧд? 2. Мый аддзис вӧрысь зонка? 3. Кытчӧ пуктіс кодзувкотъясӧс Павлик? 4. Кытчӧ вайис зонка кодзувкотъясӧс? 5. Мый шуис воспитательница Надежда Петровна? 6. Кытчӧ нуисны кодзувкот тыра истӧг кудсӧ Аннуш да Павлик? 7. Мыйла оз позь кутавны кодзувкотъясӧс?

134 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс.

Павлик ветліс вӧрӧ.

Тӧдмав кодзувкоткар серти, кӧні лунвыв, а кӧні войвыв.

ШОНДІЛЫ РАДЛӦНЫ БЫДМӦГЪЯС

135 удж. Велӧд быдмӧг нимъяс рочӧн да комиӧн.

137 удж. Вӧч картонысь «Домино» сяма ворсӧм. Ворс ёртыдкӧд.

Пиньтӧм, а зэв ёна курччасьӧ.

138 удж. Лыддьы да велӧд кывпесансӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ. Корсь тш шыа кывъяс.

Потшӧс пӧлӧн петшӧр, Петшӧр пытшкын Педӧр.

140 удж. Корсь ӧти кывйысь уна кыв.

Видзьяс вылын лун и вой Сулалӧны уна чой. Синкым налӧн еджыд, Синъяс вижӧсь сэтшӧм.

141 удж. Висьтав быдмӧг нимъяссӧ комиӧн.

Помав сёрникузяяссӧ.

Вӧрын быдмӧны

Видз вылын быдмӧны

Ваын быдмӧ

Лежнӧг быдмӧ тундраын и пармаын, видз вылын и вӧр дорын. Гӧрд рӧма дзоридзыс паськалӧ июль тӧлысьын. Арнас лежнӧг йыв (тусь) гӧрдӧдӧ, небзьӧ. Йӧз вотӧны лежнӧг йывсӧ. Сэні эм уна витамин. Лежнӧг артмӧма «жельнӧг» кывйысь. Ставлы тӧдса, кутшӧм ёсь йывъяс, быттьӧ жельяс, эм тайӧ быдмӧгыслӧн. Жель ёна дойдалӧ. Жель отсӧгӧн лежнӧг «дорйӧ» асьсӧ чегъялӧмысь.

Тӧдмав нӧдкывсӧ. Воча кывсӧ висьтав рочӧн да комиӧн.

Дзормис дзоридз — овлӧ-й тадз — Зарни рӧма вӧлі, Сылӧн тӧщӧ еджыд идз: Чеган — петас йӧлыс. Кыдзкӧ ӧтчыд вильыш тӧв Вильшасьыштны воліс: Дзоридз быттьӧ эз и вӧв — Иддзыс сӧмын колис.

142 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кутшӧм вӧлі йӧла турун тулыснас? 2. Кутшӧм лои сійӧ гожӧмнас? 3. Кутшӧм лои арланьыс?

143 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

Мыйла, йӧла турун, Уна платтьӧ вуран: Первой вижӧс новлан, Сэсся еджыд овлан? Гӧн кодь кокни, небыд — Пӧльышта кӧ, — лэбан.

Тӧдмав нӧдкывсӧ. Воча кывсӧ сет рочӧн да комиӧн.

Видз вылын кок йылын парашютъяс качайтчӧны.

Рочӧн тайӧ быдмӧгсӧ шуӧны одуванчикӧн. Коми йӧз шулӧмаӧсь йӧла турунӧн да йӧла вижъюрӧн. Кокыс либӧ иддзыс тӧщӧ пытшкӧса. Чеган кӧ быдмӧг идзсӧ, то аддзан сэтысь еджыд ва, быттьӧ йӧв. Таысь и нимыс артмӧма.

144 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Коркӧ узьланныд он, катшасинъяс? Мыйла восьсаӧсь пыр тіян синъяс?

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1. Тӧдан-ӧ тэ тайӧ сьыланкывсӧ? 2. Кутшӧм кык кыв «дзебсьӧма» тайӧ дзоридз нимас?

Лыддьы да велӧд сьыланкывсӧ.

Гӧра вылын оз выйым, Гӧра вылын оз выйым, Оз выйым, оз выйым, Мича нылӧй, Машӧй, оз выйым.

Гӧра вылын оз вотӧ, Гӧра вылын оз вотӧ, Оз вотӧ, оз вотӧ, Мича нылӧй, Машӧй, оз вотӧ.

Сылӧн дозйыс и тыри, Сылӧн дозйыс и тыри. И тыри, и тыри, Мича нывлӧн, Машлӧн, доз тыри.

Гортас Машук мӧдӧдчис, Гортас Машук мӧдӧдчис, Мӧдӧдчис, мӧдӧдчис, Мича нылӧй, Машӧй, мӧдӧдчис.

Яша да Маша Ёльдорса вӧрысь Вотісны чуман тыр Гӧрд сьӧлаоз. Чӧскыдысь-чӧскыд Вотӧслӧн кӧрыс, Мыйла тадз шусьӧ: «Сьӧла» да «оз»?

145 удж. Вочавидз «Сьӧлаоз» кывбурын юалӧм вылӧ.

146 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Сьӧлаоз быдмӧ васӧд видз вылын, турун пиын. Тусьыс сылӧн пемыдгӧрд рӧма. Тайӧ зэв чӧскыд вотӧс. Дерт жӧ, сійӧс радейтӧ сьӧла.

— Тэ мый медся ёна радейтан сёйны? — Оз. — А ичӧт вокыд тшӧтш? — Оз.

147 удж. Лыддьы кывбурсӧ да содты лӧсялана кывъяс.

Ме да Наста Тӧдам места, Лапнас кӧні

Шувгӧ коз. Ичӧт чойлы Йӧлӧн сёйны Сэтысь вотім Содзтыр оз.

148 удж. Вежлав вотны кывсӧ колана ногӧн.

Тӧдмав. Вочавидз комиӧн.

Вок сёйис кӧкъямыс китыр оз, а сылӧн чойыс вит китыр оз. Коді сёйис унджык?

Лыддьы да велӧд сьыланкывсӧ.

Эжва пӧлӧн пӧлӧзнича, Эжва пӧлӧн пӧлӧзнича, Мича-мича пӧлӧзнича, Мича пӧлӧзнича.

Пӧлӧзничасӧ ме ӧкта, Пӧлӧзничасӧ ме ӧкта, Мича юркытш сыысь кыа, Мича юркытш кыа.

ГОЖСЯ СЕРПАСЪЯС

149 удж. Висьтав гожся тӧлысьяс рочӧн да комиӧн. Мыйла июнь тӧлысь шулӧмаӧсь лӧддза-номъяӧн?

150 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Ручка легӧдны оз ков: Майбыр, гожӧм — сьыв да ов, Позьӧ чери кыйны уна, Позьӧ вӧлӧн куртны мунны, Позьӧ чӧд да ӧмидз вотны, Оз тай миян кокъяс чотны. Уна лоӧ гажа лун. Дзикӧдз бырлас чӧскыд ун.

— Мыйла тэ радейтан гожӧм? — А школаӧ оз ков ветлыны да. — А мый кутан вӧчны гожӧмнас? — Ме радейта пӧчӧкӧд чӧд вотны. — А ми воккӧд кутам чери кыйны. — А видз вылын кутан турун пуктыны? — Да, ме кужа нин турун куртны. — А ме медся ёна радейта жар лунъясӧ купайтчыны.

151 удж. Юклы висьтсӧ сёрникузяяс вылӧ да гиж. Кытчӧ колӧ, пукты чут.

ВИДЗ ВЫЛЫН.

Гожся асыв Миша да Ваня чеччисны водз найӧ мунісны видз вылӧ турун пуктыны сэні быдмӧ уна оз а дзоридзыс мыйта ю берег дорын быдмӧ уна сэтӧр.

1. Визьнит дз шыа кывъяс. 2. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Кор чеччисны Миша да Ваня? Кытчӧ найӧ мунісны? Мый быдмӧ видз вылын? Мый быдмӧ ю берег дорын?

Тӧдмав нӧдкывсӧ. Вочавидз юалӧм вылас.

Ывла вывсӧ он и тӧд, Паськӧм йылысь абу тӧжд. Шонді ёнджыка пыр пӧжӧ, Мазі ма чукӧртӧ-чӧжӧ. Ставыс ӧдйӧ кисьмӧ-воӧ, Кор нӧ татшӧмторйыс овлӧ?

152 удж. Содты колана кывъяс.

Ме ог тӧд. Тэ он тӧд. Сійӧ оз тӧд.

Ме ог ворс. Тэ он ворс. Сійӧ оз ворс.

Ме ог бӧрд. Тэ он бӧрд. Сійӧ оз бӧрд.

153 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ.

1. Юын ваыс сӧстӧм да шоныд. 2. Видзьяс вылын туруныс кузь. 3. Зонпосни уджалӧны видз вылын. 4. Вӧрын кисьмӧны вотӧсъяс. 5. Нывкаяс киськалӧны сёркни да анькытш. 6. Чоя-вока котӧрӧн мунӧны оз вотны. 7. Ывлаын кос поводдя. 8 Аннуш ваялӧ куканьлы турун.

1. Бӧрйы да гиж «Бать-мамлы отсасьӧм» тема вылӧ сёрникузяяс. 2. Визьнит подлежащӧйяссӧ да сказуемӧйяссӧ.

154 удж. Артмӧд шусьӧгъяс да вуджӧд роч кыв вылӧ.

1. Гожӧмын кӧ час сёрман, во чӧж суӧдны он вермы. 2. Гожся луныд уджсӧ вӧчӧ тӧвся сизим лунлы воча. 3. Мый гожӧмын рӧдитчас, тӧлын ставыс сгӧдитчас.

155 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

ГРАД ЙӦРЫН.

Трактор гӧрӧ, муыс вӧрӧ, Зіля уджаламӧй йӧрын, Муыс шоныд, луныс шань. Пуктам картупель — мӧд нянь.

Вочавидз, мыйла коми йӧз шуӧны картупельсӧ мӧд няньӧн?

156 удж. Вежлав кывъяссӧ колана ногӧн.

157 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

КУЗЬ ЗЭР.

Зэрӧ, помся шливгӧ-зэрӧ, Абу сылы пом ни дор. Ланьтіс улич вылын серам, Вошис сьыланкывлӧн гор.

Вась да Толя нюмъялӧны, Быттьӧ нюлӧмаӧсь ма: Градъяс киськавнытӧ ӧні Оз кӧть ковмы вайны ва.

1. Вочавидз, мыйла радлӧны Вась да Толя?

158 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

МУ ВЫЛЫН.

Миян муяс вылын сук Быдмӧ шобді, ид да сю. Катшасин да пӧлӧзнича — Налӧн дзоридзыс зэв мича, Но ёг турунӧн тай шусьӧ. Ёг туруныд тыртӧ мусӧ. Он кӧ нетшкы найӧс, тӧд — Няньыд быдмыны оз мӧд.

1. Вочавидз, мыйла колӧ нетшкыны ёг турун?

159 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

МУН, КЫРНЫШ.

Эй тэ, кырныш, зэв ёсь гыж, Лэбзьы, лэбзьы, лэбзьы — кыш! Паськыд вомтӧ эн вай восьт, Ньӧти курӧгпи он босьт. Оз сюр тэд и курӧг мам, Ме ӧд мортыс абу рам. Локтӧй татчӧ: чип, чип, чип. Найӧс видзысь ме — Ӧнтип!

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Кыдзи зонкалӧн нимыс? Мый вӧчӧ Ӧнтип? Кутшӧм лэбач кӧсйӧ локны курӧгпиян дорӧ?

2. Бӧрйы лӧсялана кывъяс.

160 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

МИЧА ЛУНӦ ВӦРЫН.

Дзирдалӧ шонді, Нюмъялӧ йӧр. Меліа шувгӧ Сикт гӧгӧр вӧр.

Коз пу да пожӧм, Ньыв пу да кыдз Гож улас муртса Вӧрӧны сідз.

Вашкӧдчӧ накӧд Небыдик тӧв, Быттьӧкӧ некор Скӧрӧн эз вӧв.

Кымӧрсӧ сійӧ Талун оз вай. Быдлаын кылӧ Збой колипкай.

1. Волысь кутшӧм кад петкӧдлӧма М. Лебедев аслас кывбурас? 2. Корсь кывбурысь кывъяс юалӧмъяс серти

3. Велӧд кывбурсӧ наизусть. 4. Корсь серпас вылысь коз пу.

161 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ.

1. Тӧлыд юалас, мый гожӧмнас вӧчин. 2. Гожӧмын кӧ он пӧсявлы, тӧвнас он и шонавлы. 3. Гожӧмнас кӧ узян, тӧвнас шогӧ усян.

162 удж. Артмӧд да гиж сетӧм кывъясысь сёрникузяяс.

ГӦГӦР СЬЫЛӦ.

1. Дыр нин сулалӧ шоныд поводдя. 2. Веж рӧмӧн вевттьысис му. 3. Мича дзоридзьяс вылӧ лэптісны юрнысӧ. 4. Сиктын да вӧрын зэв гажа. 5. Гӧгӧр сьылӧны лэбачьяс. 6. Мазіяс да юрсигусьяс лэбалӧны сынӧдын. 7. Чужӧмад ӧвтӧ чӧскыд дукӧн.

Шонді пӧся вашъялӧ Енэж шӧрын дыр. Лэбач сьылӧм шыясӧн Чужан муӧй тыр.

Висьтав, кор тайӧ овлӧ?

ВЕТЛАМ, ЁРТЪЯС, ЧЕРИ КЫЙНЫ

163 удж. Лыддьы висьтсӧ колана ногӧн.

КОМИ ЮЯС.

Печора, Эжва да Сыктыв — Коми Республикаын медыджыд юяс. Тӧвнас найӧ узьӧны кыз йи улын. Тулыснас кылалӧ йи и юяс паськыда ойдлӧны. Визув шоръяс вайӧны васӧ ыджыд юясӧ. Гожӧмнас ю кузя кылӧдӧны пуръяс, кыскалӧны груз. Йӧз ветлӧны пыжӧн да катерӧн чери кыйны, вотчыны. Мича теплоходъяс новлӧдлӧны йӧзӧс сиктъясӧ да каръясӧ. Мичаысь-мича миян коми юяс.

1. Висьтав коми ю нимъяс. 2. Мыйӧн ветлӧны йӧз ю кузя гожӧмнас?

165 удж. Лыддьы сёрникузяяс. Рочӧн сетӧм кывъяссӧ комиӧд.

Вокӧй ньӧбис лавкаысь выль крючок. Пӧльӧ вӧчис крепыд шатин. Рытнас воккӧд корсялім нидзувъясӧс. Асывнас пыжӧн мунім чери кыйны. Луннас ӧзтім бипур. Бипур весьтӧ ӧшӧдім пӧрт. Регыд пусис чӧскыд чериа шыд. Лунтыр ми воккӧд чери кыйим. Рытнас миян дорӧ воис тӧдса чери кыйысь.

Тӧдан-ӧ тэ чери нимъяс?

166 удж. Велӧд чери нимъяс комиӧн и рочӧн.

Тэ вуграсян. Сійӧ вуграсьӧ. Ті вуграсянныд. Найӧ вуграсьӧны.

Ме купайтча.

1. Гырысь сьӧмыс зарни рӧма. Ачыс паськыд, быттьӧ тасьті. Васьыд кыскиг частӧ водӧ. Чериыслӧн нимыс... .

2. Вӧрса визув юын олӧ. Вуджӧрысь и шумысь полӧ. Тшыгмас — сёйӧ бобув, ном. Тайӧ, дерт жӧ, лоӧ... .

3. Сӧстӧм ваын любӧ сылы. Бадьяс дорын олӧ-вылӧ. Здукӧн кыян кило кык. Нимыс сылӧн бадькор ... .

4. Оз на овмӧдчы быд тыӧ. Яйыс чӧскыд, но и лыӧсь. Нюитсьыд вӧтлы тэ кӧть кыдз, Оз и мыччысь — тайӧ ... .

5. Овлӧ ыджыд да зэв кыз. Шедас — пессьӧ: баз да быз! Сійӧ-й полан, мед оз мын. Тайӧ чери рӧдыс ... .

6. Войнас узьӧ, луннас кыйсьӧ. Вомас пиньыс сылӧн уна. Курччас сідз, мый петас вир. Тайӧ, дерт жӧ, азым ... .

173 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс.

Чери олӧ ваын

174 удж. Лыддьы пудъясьӧмсӧ. Велӧд да пудъясь ёртъясыдкӧд.

Ӧтик-мӧтик, Кык да куим, Нёль-ӧ-витӧн Юква пуим. Пуксим сёйны Сійӧс квайтӧн. Сизимӧдыс лои Пайтӧм.

175 удж. Гиж висьтсӧ. Коланаинӧ пукты чут.

Гожся лунӧ Веня ёртыскӧд ветліс вуграсьны. Сылы шедісны ёкышъяс да кельчияс. Ёртыс кыйис кык ёді да вит йӧрш. Ёгор дядь вуграсис пыжсянь. Сылы шедісны сиръяс. Сирлӧн пиньясыс ёсьӧсь. Сійӧс кыйны колӧ ён вугыр.

176 удж. Висьтав бать-мамыдлы чери нимъяс комиӧн.

177 удж. Корсь ӧти кывйысь уна кыв.

179 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

ЙӦРШ КЫЙЫСЬ ВАНЬ.

Тулыс чӧж и гожӧм чӧж Шедӧ Ваньлы сӧмын йӧрш. Кытчӧ вугырсӧ оз чӧвт, Сэні-й мылькъя синма чӧрт.

Мамыс шуӧ: «Но и мед, Ставлы сын да сир оз шед. Йӧршсьыд юква зэв жӧ бур, Шедӧ весиг кынӧм нур».

Тшӧтш жӧ радлӧ Васька кань, Кыйӧ йӧршъясӧс мый Вань. Кынӧм сюмалӧм оз тӧд, Кажгас гоз-мӧдӧс — и пӧт.

Дона Ванюк, шедӧ мый, Сійӧс на и ӧні кый. Мый оз кутчысь, мый оз шед, Батьыд эм да, кыйӧ мед. Воас кад — и шедас кит. Аслым шедліс нёль-ӧ-вит.

1. Вочавидз, мый абу збыль тайӧ кывбурас? 2. Сёрнит ёртыдкӧд юалӧмъяс серти. Кутшӧм чери шедӧ Ваньлы? Мыйла радлӧ Васька кань? Шедас оз Ваньлы кит? 3. Кутшӧм чери нимъяс паныдасьлӧны тайӧ кывбурас.

Рытнас меным шедіс вит ёді.

181 удж. Лыддьы висьтсӧ колана ногӧн.

АСЬСӦ КЫЙИС.

Шоныд гожся асылӧ орчча керкаысь куим вок босьтісны вугыр шатинъяс да мӧдӧдчисны ю дорӧ чери кыйны. Недыр мысти кыла — кодкӧ ёна бӧрдӧ. Видзӧдлі ӧшиньӧ, а меддзоля вокыс бӧр нин локтӧ. Котӧрӧн петі сы дорӧ. — Мый нӧ лои? — юася. — Кы-ы-ы-йи, — бӧрдӧм сорӧн вочавидзӧ сійӧ, а юрсӧ тешкодя боклань пӧлыньтӧ. — Кодӧс кыйин? Чериыд нӧ кӧні? Киас, вугыр шатин кындзи, нинӧм эз вӧв. — Ачымӧс кыйи, — шуис сійӧ да индіс пель вылас. Вугырыс, вӧлӧм, зонка пеляс сатшӧма да бӧрсӧ оз шед. Ачым видлі мынтӧдны, да эз артмы. Сэтчӧ жӧ батьыс локтіс да шмонитыштіс: — Ыджыдджык вугыр коліс босьтны та ыджда чериыдлы. Регыд и кык зонкаыс локтісны, прамӧй уна чери вайисны. Но медся ыджыдсӧ век жӧ медічӧтыс «кыйис».

182 удж. Лыддьы гораа да колана ногӧн.

Орчча керкаысь, мӧдӧдчисны, меддзоля, тешкодя, пӧлыньтӧ, кындзи, индіс, сатшӧма, шмонитыштіс, ыджыдджык, медічӧт.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1. Кытчӧ мӧдӧдчисны куим вок? 2. Мый босьтісны зонкаяс? 3. Коді регыд бӧр локтіс? 4. Мыйла бӧрдіс ичӧт зонка? 5. Кодӧс «кыйис» дзоля вок?

184 удж. Лыддьы пудъясьӧмсӧ.

Ӧтик-кык, Пысась меным кельчи-мык! Куим-нёль, Вугыр, вужляӧ эн коль! Вит да квайт, Уна шедӧмтӧ ог чайт! Сизим, Пӧсь чайтӧгыд йизим! Кӧкъямыс, Ваыс туліс-ямис! Ӧкмыс, Кило чери ӧкмис! Дас, Мыйта кыйи — ставыс ас.

ВОИС ГОЖСЯ КАНИКУЛ

Рӧмпӧштанӧ видзӧдлі, Ачымӧс эг тӧд. Ныр выв ставнас кульсьӧма, Чужӧм са кодь сьӧд.

Гожъялӧмыд кыдзи! — Нюмсермуніс мам. — Юльнад, майбыр, позьӧ, Гожъявны и тан.

Оз ков бара-й море, Сочи ни Кавказ. Ва и сынӧд, шонді — Ставыс миян ас.

Аски бара пондам Гожъявны лунтыр, Шоныд лыа вылын Дурны-ворсны дыр.

Медым сӧмын кымӧр Кысянькӧ эз лок! Медым сӧмын зэрыс Купайтчӧм эз торк.

185 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

— Кӧні тэ кутан шойччыны гожӧмнас? — Ми бать-мамкӧд мунам Сочиӧ, саридз дорӧ. — А ме кута гожйӧдчыны Эжва ю дорын. — А ми воккӧд чери кыйигӧн пыр купайтчам да гожйӧдчам. — А ме ог радейт гожйӧдчыны. Сӧмын купайтча. — Ме колляла гожӧмсӧ Выльгортын ыджыд мам ордын. — А ми кутам уджавны и шойччыны дачаын.

УРОК ВЫЛЫН ТШӦКЫДА ПАНЫДАСЬЛЫСЬ КЫВЪЯС ДА ВЫРАЖЕНИЕЯС

КОМИА-РОЧА КЫВЧУКӦР

ӦНІЯ КАД

ме гижа

тэ гижан

сійӧ гижӧ

ми гижам

ті гижанныд

найӧ гижӧны

ме ог гиж

тэ он гиж

сійӧ оз гиж

ми огӧ гижӧй

ті онӧ гижӧй

найӧ оз гижны

КОЛЯН КАД

ме пасьтаси

тэ пасьтасин

сійӧ пасьтасис

ми пасьтасим

ті пасьтасинныд

найӧ пасьтасисны

ме эг пасьтась

тэ эн пасьтась

сійӧ эз пасьтась

ми эгӧ пасьтасьӧй

ті энӧ пасьтасьӧй

найӧ эз пасьтасьны

ЛОКТАН КАД

ме ворса

тэ ворсан

сійӧ ворсас

ми ворсам

ті ворсанныд

найӧ ворсасны

ме кута ворсны

тэ кутан ворсны

сійӧ кутас ворсны

ми кутам ворсны

ті кутанныд ворсны

найӧ кутасны ворсны

ӦМИДЗ ТУСЬ

2 КЛАССА ЧЕЛЯДЬЛЫ КОМИӦН СЁРНИТНЫ ВЕЛӦДЧАН НЕБӦГ

— сёрнит тадзи

— велӧд сьыланкыв

— содтӧд удж

Дона челядь! Чолӧмала тіянӧс выль велӧдчан воӧн. Таво ті тӧдмаланныд выль кывъяс, велаланныд бурджыка сёрнитны комиӧн, лыддянныд уна мойд, висьт, кывбур.

ВАЙ ТӦДМАСЯМ.

ДЕТИНКА. Видза олан. Вай тӧдмасям. Ме Толя. А тэнад мый нимыд? ДЕТИНКА. Бур лун! Нимӧй Вова. А ёртлӧн нимыс Миша. Вай тӧдмасям. ТОЛЯ. Вай. Менам тшӧтш эм ёрт. Сылӧн нимыс Юра. Ми велӧдчам ӧтлаын.

1 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Видза олан, тӧдмасям, тшӧтш, велӧдчам.

3 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Тайӧ — ме. А тайӧ — Дима. Тайӧ — менам чужан сикт. Димакӧд ми тӧдмасимӧ Тӧрыт дзик. Дима олӧ Сыктывкарын. Сиктын — гӧсьт. — Тані со детсад да ясли, Сэтчӧ ветлӧ дзоля чой. Эстӧн больнича, аптека, Сэтчӧ огӧ мунӧй тэкӧд. Но а тайӧ — миян школа, Татчӧ велӧдчыны волам. Дима шуӧ: — Вывті бур Овны тіян сиктын дыр.

4 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыдзи тэнӧ шуӧны? 2. Тэ коді: нывка али детинка? 3. Тэнад эм ёрт?

5 удж. Содты колана кыв.

Нимӧй Шурик. Ме велӧдчысь. Меным дас арӧс. Ме ола Сыктывкарын. Менам эм ёрт. Сылӧн нимыс Васьӧ.

— Менам эм акань. — Кыдзи аканьыдлӧн нимыс? — Кагаӧй. — Кутшӧм тешкодь нимыс!

А: — Ме Вася. А тэнад кыдзи нимыд? Б: — Лида.

Мӧвпышт бура.

Серпасалӧмсӧ шу комиӧн. Быд визьын кывъяссьыс босьт медводдза шыпассӧ да йит.

Тэ тӧдмалін челядьлысь нимсӧ. Найӧ кутасны отсасьны тэныд коми кыв велӧдігӧн.

Нӧшта кодкӧ кутас отсасьны тэныд. Комиӧд кывъяссӧ да тӧдмав, коді тайӧ.

ШКОЛА ДОРЫН.

Нывкаяс да зонкаяс мунӧны школаӧ. Найӧ — велӧдчысьяс. Школаныс выль да ыджыд. Велӧдысьыслы челядь нуӧны гӧрд, лӧз да кольквиж дзоридзьяс.

ВЕЛӦДЧЫСЬ. Видза олан, Таня! ТАНЯ. Видза олан, Валя. ВАЛЯ. Кыдзи лоӧ комиӧн: «Я учусь во втором классе»? ТАНЯ. Ме велӧдча мӧд классын. ВАЛЯ. А кыдзи лоӧ комиӧн: «Сегодня будет урок коми языка»? ТАНЯ. Талун лоӧ коми кыв урок. ВАЛЯ. Бура сёрнитан коминас. Со звӧнок нин. Ӧдйӧджык пырам школаӧ.

6 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Видза олан, дона школа! Видза олан, муса класс! Миян тіянысь зэв ёна Ставлӧн бырӧма нин гаж.

7 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Выль, ыджыд, челядь, велӧдысьяс, кольквиж, дзоридзьяс, велӧдчысьяс, кыдзи, ӧдйӧджык.

9 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Гиж да быд сёрникузя помӧ пукты колана пас.

Миян, класс ыджыд да югыд. Ӧшинь вылын быдмӧны мича дзоридзьяс. Стенын ӧшалӧны серпасъяс. Классын эм телевизор. Классным сӧстӧм да гажа.

10 удж. Велӧдчы юасьны комиӧн.

Даша велӧдчӧ мӧд классын.

1. Коді велӧдчӧ мӧд классын? 2. Кутшӧм классын велӧдчӧ Даша?

Стенын ӧшалӧ серпас.

Классын быдмӧны мича дзоридзьяс.

11 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Гласнӧй шыпасъяс улӧ карандашӧн пукты чут.

Быд вежонӧ ӧтчыд петӧ Миян классын стенгазета. Кор кӧть школаӧ эн лок, Ӧшалӧ сэн «Звӧн-звӧнок».

Первой номерыс кор петіс на, Тайӧ нимсӧ сылы сетісны Даша, Маша, Валя, Галя, Зина, Нина, Ваня, Саня, Шурик, Юрик, ме да Влас —

Ставнас миян мӧдӧд класс.

12 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

Ме велӧда коми кыв. Тэ велӧдан роч кыв. Сійӧ велӧдӧ коми кыв. Ми велӧдам коми кыв. Ті велӧданныд коми кыв. Найӧ велӧдӧны коми кыв.

А: — Ме велӧдча мӧд классын. А тэ кутшӧм классын велӧдчан? Б: — Ме тшӧтш.

Думышт ӧ шыпаса кывъяс.

МИШУК РИСУЙТЧӦ.

Мишук босьтіс карандаш да кабала лист, кутіс рисуйтчыны. Первой сійӧ зэв кузь визь нюжӧдіс. — Аттӧ, кутшӧм веськыд туйыс! Сэсся босьтіс турунвиж карандаш да пондіс вӧчавны посни визьяс. — Тайӧ турун, быдмӧ туй пӧлӧныс. — Мамӧ, мамӧ, ме нӧшта серпасала коз пу да кӧчильӧс! — Рисуйт, пиук, рисуйт. Да бӧрас петкӧдлы мамыдлы, мый артмас. Мишук нӧшта рисуйтіс туй вылас ичӧтик гӧгыль да сетіс мамыслы. — На, мамӧй, видзӧдлы! Артмис менам? — Артмӧма, пиук, артмӧма. Кутшӧм нӧ эськӧ мойд серпасалін?

13 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

15 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Надя чоюклы Рисуйта лючки: Турунвиж тетрадьяс, Пенал да ручка, Сумка да книгаяс (Эз на и дышӧд). Нӧшта на рисуйта Ичӧтик лыжи. Чойӧй мед школаӧ Котралӧ ӧдйӧ.

16 удж. Висьтав, кутшӧм рӧма шаръясыс Танялӧн да Ӧньӧлӧн.

17 удж. Висьтав, коді ыджыд, а коді ичӧт.

18 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс.

19 удж. Юась ёртыдлысь.

Отсӧг: Тайӧ мый? — Нянь. Тайӧ коді? — Нывка.

Пашӧ кӧсйис гижны «Паш», Киас босьтіс карандаш, Кабалаӧ пуктіс чут. Водзӧ гижасьны эз кут, Гӧгӧрвоис миян Паш: Велӧдчытӧм карандаш.

Славик серпасаліс вӧлӧс да петкӧдліс батьыслы. — Вӧлыс тай нӧ бӧжтӧм?! — чуймис бать. — Бӧжыс карандашын на.

20 удж. Висьтав, мый портфеляд.

Отсӧг: Менам портфельын эм тетрадь, небӧг, ручка.

А: — Менам эм пон. А тэнад? Б: — Менам эм кань.

Эжва — Печора бӧрын миян мӧд ыджыд ю. «Эжва» нимыс артмӧма эж да ва кывъясысь. «Эжва, Эжва, визув Эжва, коми парма юӧй!» — гижӧ Геннадий Юшков аслас кывбурын. Эжва ю бокын эмӧсь паськыд эрдъяс.

ВЕЛӦДЫСЬ. Видза оланныд, челядь. Пуксьӧй. Коді талун дежурнӧйыс? ВЕЛӦДЧЫСЬ. Ме дежурнӧй. ВЕЛӦДЫСЬ. Коді талун абу? ЮРА. Ставӧн эмӧсь. Весиг ӧти лишнӧй. ВЕЛӦДЫСЬ. Но? Коді нӧ? Кыдзи нимыд? НЫВКА. Света. ВЕЛӦДЫСЬ. А коді тэнӧ вайӧдіс школаас? СВЕТА. Ачым локті. ВЕЛӦДЫСЬ. Мыйла? СВЕТА. Велӧдчыны. ВЕЛӦДЫСЬ. А тэныд кымын арӧс? СВЕТА. Регыд квайт лоӧ. ВЕЛӦДЫСЬ. Ичӧт на. СВЕТА. Со Юра меысь на ичӧт, а велӧдчӧ. ЮРА. Ме ичӧт?! СВЕТА. Ноко, Юра, сувтлы орччӧн. ЮРА. Мун сэтысь, эн тракйы. Меным сизим арӧс нин. ВЕЛӦДЫСЬ. Тушаыд ыджыд, а арлыдыд ичӧт. Тэ он кут велавны. СВЕТА. Ме?! Со тайӧ «М». Тайӧ «А». Орччӧн кӧ гижам, лоӧ «МА». Ӧтчыд «МА» да мӧдысь «МА» лоӧ «МАМА»... ВЕЛӦДЫСЬ. Тэ зэв сюсь нывка. Но ичӧт на. ВЕЛӦДЧЫСЬЯС. Ми кутам отсавны Светалы. Мед велӧдчӧ. ВЕЛӦДЫСЬ. Аттӧ дивӧ! Но, сідзкӧ... Пуксьы, Света. Заводитам коми кыв урок.

21 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Пуксьӧй, локтісны, весиг, кыдзи, вайӧдіс, коді, локті, квайт, меысь, орччӧн, сэтысь, мӧдысь, козьналі, сюсь, сідзкӧ.

— Кӧні тэ олан? — Ме ола Ухтаын, Куратов улича вылын. — Дивӧ тай! Ме ола Куратов улича вылын жӧ, но Сыктывкарын.

23 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Меным дона сиктса школа, Сэні уна книга эм, Сэтчӧ велӧдчыны вола, Медым сюсьӧн лои ме.

24 удж. Висьтав, коді кӧні олӧ.

Отсӧг: Кань олӧ керкаын.

1. Кӧч олӧ вӧрын. 2. Пӧч олӧ гортын. 3. Ур олӧ горсйын. 4. Чери олӧ ваын. 5. Пон олӧ чомйын. 6. Пышкай олӧ позйын.

25 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

Тшак быдмӧ коз улын. Ур пукалӧ коз лап вылын. Нывка сулалӧ ӧшинь дорын.

26 удж. Содты лӧсялана кывъяс: вылын, улын, дорын, сайын.

Отсӧг: Со коз пу. Коз лап вылын пукалӧ ур.

1. Со му. Му вылын быдмӧ картупель, кушман да сёркни. 2. Ӧшинь улын эжа. Эжа вылын ми ворсам. 3. Воис Выль во. Ми ворсім да сьылім коз дорын. 4. Менам чомйӧй керка сайын.

27 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

КӦНІ САКАР?

Ва стӧканӧ Ичӧт Ваньӧ Лэдзис ыджыд сакар тор. Ачыс ворсӧдіс на каньӧс, Кысук мелі, оз и пур.

Сэсся нюжӧдіс бӧр кисӧ Юмолысла миян Вань. Видзӧдӧ да, стӧкан пиас Лювъялӧ куш сӧмын ва.

Горзӧ Ваньӧ бӧрдӧм сорыс, Узьны некыдзи оз вод: — Кӧн нӧ менам сакар торйыс? Васьыс сійӧс перйис код?

28 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мый сулалӧ пызан дорын? 2. Коді пукалӧ да бӧрдӧ улӧс вылын? 3. Мый куйлӧ пызан вылын? 4. Мый ӧшалӧ стенын?

29 удж. Лӧсьӧд тайӧ кывъясӧн сёрникузяяс.

30 удж. Велӧд кывпесансӧ.

Йирӧ Серӧд йӧла йӧн, Лоӧ рытнас йӧлаӧн.

Содты лӧсялана шыпас. Висьтав, мый эз лӧсяв.

А: — Висьтав, кӧні тасьтіыс. Б: — Пызан вылын.

1. Нёль вок ӧти шапка улын пукалӧны. 2. Мича ныв пукалӧ керкаын, а кӧсаыс — ывлаын. 3. Керка весьтын ӧшалӧ нянь шӧрӧм, понъяс увтӧны, оз и судзлыны. 4. Джодж улын ош лапа, джадж дорын ош кабыр.

КОДӦН МЕ ЛОА?

— Ывла вылын сідз и тадз Коля лунтыр жбучкӧ мач. Сылӧн сувтӧдӧма мог: Лоны футболистӧн, — висьталіс зонпоснилы Ӧньӧ. Витя шевкнитіс кинас да шуис: — Кӧсъя лётчикӧн ме лоны, Таысь менӧ ошкӧ бать. Кута велӧдчыны ёна, Медым ставыс вӧлі «пять». А Миша пельпомсӧ лэптыштліс да шуис: — Ог на тӧд ме, кодӧн лоа, Ыджыд арлыдӧ кор воа. Гашкӧ, лоа инженерӧн. Гашкӧ, лоа милиционерӧн. — Батьӧ моз жӧ быдма кор (Велӧдча ме бура), Лоа сы моз жӧ шофёрӧн, —

Ошйысьыштіс Юра. — Дерт, шофёрӧн абу лёк, —

Шыасис сэк Вова, —

Ас водзӧ ме пукті мог: Космонавтӧн лоа.

31 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

— Ме кужа ворсны шашкиӧн. Тэ мыйӧн кужан ворсны? — Шахматӧн. Тӧвнас котрала лыжиӧн, конькиӧн. Ворса хоккейӧн. — Ме тшӧтш.

Мыйӧн гижӧ детинка? Детинка гижӧ ручкаӧн. Мыйӧн рисуйтчӧ нывка? Нывка рисуйтчӧ кисточкаӧн.

33 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти висьт да нимты.

Кисӧ мыськӧ майтӧгӧн. Пиньсӧ весалӧ щӧткаӧн. Юрсисӧ шыльӧдӧ сынанӧн. Гачсӧ гладитӧ утюгӧн. Роксӧ сёйӧ паньӧн. Черисӧ сёйӧ вилкаӧн.

34 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

Отсӧг: Нывка ворсӧ мачӧн.

1. Илля рисуйтчӧ карандашӧн.

2. Машук вундӧ бумагасӧ ножичӧн.

3. Ӧльӧш кодйӧ мусӧ зырйӧн.

4. Мам вундӧ няньсӧ пуртӧн.

5. Колюк кыйӧ чери вугыр шатинӧн.

35 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Отсӧг: — Кыдзи шуан аканьтӧ? — Аканьӧс шуа Настукӧн.

1. Кыдзи нимыс чой-вокыдлӧн? 2. Кыдзи нимыс бать-мамыдлӧн? 3. Кыдзи нимыс ёртыдлӧн? 4. Кыдзи нимыс велӧдысьыдлӧн?

36 удж. Содты лӧсялана кыв.

Отсӧг: Ме гижа мелӧн.

Ӧльӧксан рисуйтчӧ кисточкаӧн. Олюк джодж чышкӧ щӧткаӧн. Мам песласьӧ машинаӧн. Бать тувъясьӧ мӧлӧтӧн. Велӧдысь петкӧдлӧ указкаӧн.

37 удж. Содты кольӧм шыпасъяс.

38 удж. Велӧд кывпесан.

Сюйӧ пӧчӧ пачӧ сӧчӧн, Сёйӧ сӧчӧн чайӧн пӧчӧ.

39 удж. Лыддьы чорыд да небыд согласнӧй шыяссӧ бура шуалӧмӧн. Корсь кодӧн? мыйӧн? юалӧмлы кывъяс.

1. Таня вайис бидонӧн кык литра йӧв. 2. Ми ислалім лыжиӧн. 3. Важӧн комияс ворслісны сигудӧкӧн. 4. Сійӧ гижӧ ручкаӧн. 5. Батьӧй уджалӧ директорӧн. 6. Коді тайӧ уджсӧ вӧчис кык минутӧн? 7. Петя зіля тувъясьӧ мӧлӧтӧн. 8. Зина сёйӧ рок пу паньӧн. 9. Детинкаяс ветлісны карӧ экскурсияӧн. 10. А тӧданныд-ӧ ті, мый комияс черитӧ сёйӧны киӧн? 11. Чолӧмала нимлунӧн! 12. Кузь нэм да бур шуд! 13. Зеленечӧдз ме муні автобусӧн. 14. Зэв бура лыддьысян комиӧн.

40 удж. Думышт тайӧ кывъясӧн сёрникузяяс.

Тӧдмав нӧдкывсӧ. Инды чорыд да небыд с шыа кывъяс.

Овлӧ еджыд, гӧрд и сьӧд, Сёян, сёян и он пӧт, Видзӧдлан да вежыд петӧ, Вотӧсыслӧн нимыс ... .

А: — Мый вӧчӧ мамыд? Б: — Сійӧ уджалӧ врачӧн.

Комиӧд. Мый казялін ӧткодьсӧ?

Содты лӧсялана шыпасъяс.

ШЫРӦН-КАНЬӦН.

Маша тьӧт тшӧкыда корлӧ менӧ нылыскӧд ворсны. Сійӧ шуӧ: — Ме ветла лавкаӧ да почтаӧ. А тэ, бур пи, пукышт Катякӧд. Катя радлӧ, кекӧначасьӧ: — Юрик локтіс, ворсны кутам! — Кутам, — шуа ме. — Юрочка, мыйысь тэ кӧсъян ворсны? — юалӧ нывка. — Вай детсадйысь! Но, Юрик? Медводз вӧчам зарядка. Ӧти-кык, ӧти-кык! Вӧч кинад ме моз жӧ! — Мун! Зарядкасӧ вӧчӧны вольпасьысь чеччӧм бӧрын, меным детсадйысь ворсны абу окота. — Но, огӧ кутӧй зарядка вӧчны. Вай ворсыштам «шырӧн-каньӧн». Тэ быттьӧ кань, а ме быттьӧ шыр! Но, Юрик? — Но-о, вай котӧрт, а ме суӧда тэнӧ. Сӧмын Катя удитіс воськов-мӧд вӧчны, «кань» сійӧс кутіс. — Тэ он куж ворсныд да! — дӧзмис нывка. — Вай выльысь. Каньыс ӧд первой узьӧ. Куткыртчы, кунь синтӧ. Ме пукси улӧс вылӧ да шуа: — Мун котрав. Ме узя нин, — Катя малыштіс синмӧс да заводитіс котравны. — Ме садьми нин. — Садьмин кӧ, «няв» колӧ шуны, — велӧдіс Катя. — Няв! — горӧді ме да куті сійӧс. — Ӧні тэ кань. Ме шыр лоа. Топыда кунь синтӧ и узь. Дыр узь. — Ме, дерт, шыравны эг и думайт. — Ме ог куж шыравнытӧ, — шуи ме недыр мысти. Тэ ичӧтик, тэ и ло шырнас, а ме кань бӧр лоа. — Вай! — Няв! Няв! — стрӧга шыаси ме, уськӧдчи шыр вылӧ. Куті Катяӧс. — Ням-ням... сёйи ме тэнӧ. ...Регыд воис Маша тьӧтӧй. «Аттьӧ» меным шуис.

41 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Тшӧкыда, кекӧначасьӧ, мыйысь, вольпасьысь, чеччӧм, быттьӧ, сійӧс, выльысь, узьӧ, куткыртчы, узя, аттьӧ, сёйи.

— Субӧтаӧ ми мунам походӧ. — Автобусӧн? — Ог. Ми мунам подӧн. «Туйӧ кӧ он петав, овны он велав», — шуӧ ыджыд мамӧй. — Бур туй, сідзкӧ!

мунӧ (кыдзи?) подӧн

мунӧ (кыдзи?) скачӧн

43 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Таня ноксьӧ тасьті-паньӧн, Ваня ворсӧ шырӧн-каньӧн. Сійӧ тивк — и улӧс вылын, Сэсся со нин лабич улын.

— Мешайтчыны кутан он? Ок тэ миян вильыш зон! — Кута вильшасьны на дыр, Аддзан он тэ? Ме ӧд шыр.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ:

1. Мый вӧчӧ Таня? 2. Мый вӧчӧ Ваня?

44 удж. Велӧд шусьӧгсӧ.

Важ бур йӧзлӧн шулӧмыс Менам нэм оз вун: Йӧлӧн-выйӧн исковтӧ Гожся мича лун.

45 удж. Думышт кывъяс сетӧм слогъясӧн. Вӧдитчы кывчукӧрӧн.

46 удж. Висьтав, коді мый вӧчӧ да кӧні.

Отсӧг: Челядь ворсӧны джоджын.

1. Нина небӧгъяссӧ видзӧ джаджйын. 2. Пӧль пукалӧ джек вылын. 3. Шыр котралӧ джодж улын. 4. Катшыс куйлӧ жытник сайын.

47 удж. Корсь пӧвсӧ.

дженьыд бӧж

джуджыд ю

еджыд кӧч

ыджыд пон

48 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Уджыд му вылад эм уна, вӧчны быдтор куж, мырсьысьлы эн вунӧд шуны: — Кыпыд удж!

А: — Кӧні уджалӧны бать-мамыд? Б: — Мамӧй уджалӧ лавкаын, а батьӧй больничаын.

Мед кӧть коді: зон ли, ныв ли, Сылысь бӧрдӧм шы он кывлы. «Мам-мам», — шуӧ бурӧн-такӧн, Дерт жӧ, лоӧ тайӧ ... .

КАРӦ ЭКСКУРСИЯӦН.

Ӧтчыд Коля аслас жырйын вӧчис гортса удж. Кухняын сёрнитісны мам-батьыс. — Школаын Колялӧн велӧдысьыс висьталіс, коді пӧ бура велӧдчӧ, гожӧмнас ветлас карӧ экскурсияӧн, — висьталіс мамыс. — Миян Колялӧн эмӧсь тройкаяс. Оз кӧ кут бура велӧдчыны, экскурсияӧн оз и мун, — шуис батьыс. Коля кыліс тайӧ сёрнисӧ да шуис: — Карӧ ветласны бура велӧдчысьяс? И ме тшӧтш кӧсъя ветлыны. Ме кута бура велӧдчыны. И гожӧмнас ветла карӧ экскурсияӧн. Быд лун сійӧ ветліс школаӧ радпырысь. Воис тулыс. Тулыс сідзи и кыскӧ челядьӧс ывлаӧ. Но Коля оз пет ывлаӧ. Сійӧ отсасьӧ мамыслы да пуксьӧ вӧчны гортса удж... Велӧдчан во детинка помаліс бура. — Карӧ экскурсияӧн Коля тшӧтш ветлас, — висьталіс велӧдысь бӧръя урок дырйи. Гортас Коля локтіс котӧрӧн: — Мам, ме вуджи коймӧд классӧ! Аски ми автобусӧн мунам карӧ. Ветлам музейӧ, паркӧ, кафеӧ, циркӧ да театрӧ.

49 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

— Кутшӧм лун талун? — Талун четверг. — А тӧрыт кутшӧм лун вӧлі? — Середа. Ме ветлі киноӧ. — Войдӧрлун кутшӧм лун вӧлі? — Войдӧрлун вӧлі воторник. — Аски кутшӧм лун лоӧ? — Аски лоӧ пекнича. Ме муна школаӧ. — Аскомысь кутшӧм лун лоӧ? — Аскомысь — субӧта. Ме ветла театрӧ. — Сэні кутасны петкӧдлыны сёркни йылысь мойд.

ВЕЖОН ЛУНЪЯС

Детинка мунӧ школаӧ. Ур пырӧ горсйӧ. Ош кавшасьӧ пу вылӧ. Пон дзебсьӧ чомйӧ.

51 удж. Гиж кывъяссӧ колана ногӧн. Рочӧд.

52 удж. Содты кольӧм кывсӧ.

Отсӧг: Тайӧ миян керка. Мам пырӧ керкаӧ.

1. Сиктын выль школа. Челядь мунӧны школаӧ. 2. Со сикт. Сиктӧ воисны карса артистъяс. 3. Со вӧр. Вотчысьяс мунӧны вӧрӧ. 4. Сыктывкар — Коми Республикалӧн юркар. Ми волім Сыктывкарӧ. 5. Со енэж. Ме видзӧда енэжӧ.

53 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс.

Ме муна. Тэ мунан. Сійӧ мунӧ. Ми мунам. Ті мунанныд. Найӧ мунӧны.

54 удж. Содты колана кыв. Сёрнит ёртыдкӧд.

— Выльлунӧ тэ кытчӧ ветлін? — А воторникӧ тэ кытчӧ мунан?

55 удж. Содты колана кыв.

1. Васьӧ пуктӧ небӧгсӧ (кытчӧ?)

2. Лена пуктӧ тетрадьсӧ (кытчӧ?)

3. Челядь мунӧны (кытчӧ?)

ДЗ шыа кывъяс:

— Мый тэ, Таня, гожӧмнас вӧчин? — Ветлі вӧрӧ ӧмидз вотны. Видз вылын ӧкті мича дзоридз. — А ӧні кӧдзыдӧсь нин войясыс. Дзодзӧгъяс лэбӧны лунвылӧ. Видзӧдлы ӧшиньӧд. Кыдз пу вижӧдӧма нин. Войнас енэжын дзирдалӧ уна кодзув.

А: — Кытчӧ тэ мунан? Б: — Ме муна библиотекаӧ.

МАШУК. Мамӧ, лыддьы меным мойд. МАМ. Ог эшты ме, шӧвктугӧй. Ыджыд мамтӧ кор мыйкӧ мойдны. МАШУК. Ыджыд мамлӧн ӧчкиыс жугалӧма. Батьӧлӧн кадыс абу жӧ. ЫДЖЫД МАМ. Ӧньӧ, сёшайтӧй, лыддьы чойыдлы мойдсӧ. ӦНЬӦ. Машук, ме ӧд тэнад ыджыд вок. Велӧдча мӧд классын нин. Лыддя, дерт, мойдсӧ. Лок, кывзы.

ЧАЧАЯСЛӦН ДОКТОР.

Диван вылын уна йӧз: Гоз-мӧд акань, ошпи, мӧс, Сэн жӧ йӧй бӧб — визя гача. Висьмӧдчӧма со став чача.

Кодлӧн музгыльтчӧма кок, Кодлӧн аппетитыс лёк, Межлысь чегӧмаӧсь сюрсӧ, Мӧслысь поткӧдӧмась юрсӧ.

Ошлӧн пазалӧма ныр, Каньлӧн кынӧм висьӧ пыр. Виччысьӧны врачлысь локтӧм: — Кор нин воас бара доктор?

Локтіс ӧкмыс часын стӧч Чачаяслӧн мелі врач, Висьысь войтыр дорӧ петіс, Быдӧнлы лекарство сетіс.

Кынӧмӧн оз норась кань: Юӧ йӧв и сёйӧ нянь; Муніс дзоньвидзаӧн гортас Варгыль ош и сылӧн ёртыс.

Важсьыс ён нин межлӧн сюр, Мӧслысь вурӧмаӧсь юр, Некод эз коль китӧм-коктӧм... — Аттьӧ тэныд, муса доктор.

56 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

— Кодлӧн тайӧ аканьыс? — Олялӧн. — А мыйла аканьлӧн платтьӧыс няйт? — Талун субӧта. Олялӧн аканьыс пывсяс да вежас паськӧмсӧ. Аканьлӧн мамыс, Оля, песлалас платтьӧсӧ. — Ичӧтысянь кӧ радейтан удж, лоан бур уджалысьӧн.

Леналӧн акань

кӧчлӧн морков

каньлӧн шыр

Мишалӧн серпас

58 удж. «Чачаяслӧн доктор» кывбур серти висьтав, кодлӧн кыті висьӧ. Содты колана шыпасъяс.

1. Межлӧн чегӧма сюр. 2. Мӧслӧн потӧма юр. 3. Ошлӧн пазалӧма ныр. 4. Каньлӧн висьӧ кынӧм. 5. Аканьлӧн музгыльтчӧма кок.

59 удж. Висьтав, кодлӧн эм коді.

Отсӧг: Мамлӧн эм ныв.

1. Внучкалӧн эм пӧч. 2. Воклӧн эм чой. 3. Ыджыд батьлӧн эм внук. 4. Челядьлӧн эм бать-мам. 5. Батьлӧн эм пи.

60 удж. Содты колана кывъяс.

Отсӧг: Челядьлӧн эм мам.

1. Чойлӧн эм вок. 2. Внуклӧн эм ыджыд бать. 3. Пӧчӧлӧн эм внучка. 4. Бать-мамлӧн эм челядь. 5. Внучкалӧн эм пӧч-пӧль.

61 удж. Ворсыштӧй.

Ичӧтик пышкайлӧн кынӧмыс висьӧ. Кӧн вӧлін, кӧн ветлін, ичӧтик пышкай? Ичӧтик пышкайлӧн мышкуыс висьӧ. Кӧн вӧлін, кӧн ветлін, ичӧтик пышкай? Ичӧтик пышкайлӧн пельыс висьӧ. Кӧн вӧлін, кӧн ветлін, ичӧтик пышкай?

62 удж. Рочӧд шусьӧгъяссӧ.

1. Лэбачлӧн ичӧт юрыс да ыджыд вежӧрыс. 2. Дышлӧн пыр кык мыш. 3. Сырчиклӧн вӧсни кокыс да йи чегъялӧ. 4. Мамлӧн чунь помыс небыд.

63 удж. Содты лӧсялана кыв.

Отсӧг: Ошлӧн пасьыс шоныд.

1. Каньлӧн гыжйыс лэчыд. 2. Йӧралӧн кокыс тэрыб. 3. Ручлӧн гӧныс шыльыд. 4. Урлӧн куыс дона.

ТШ шыа кывъяс:

— Менам ёртлӧн эм Катшыс пон. — Менам понйыд эм жӧ. Середаӧ ме ветлі тшем вӧрӧ тшак вотны. Буско тшӧтш. А катшаяс аддзисны Бускоӧс да заводитісны тшетшкыны. — А кутшӧм нӧ тшак вотін? — Уртшак. Понтшактӧ да гут кулан тшактӧ эг вот. — Миян потшӧс бокын анькытш быдмӧ. Лок ветлам. — Но ӧд сэні и петшӧр быдмӧ!

64 удж. Велӧд кывпесансӧ.

Потшӧс пӧлӧн петшӧр ытшка, Кутш да катша петшӧр пытшкын.

А: — Воторникӧ Сашалӧн чужан лун. Б: — Чужан лунӧн, Саша!

Дзоля-дзоля керка, керка тырыс олысь, ни ӧдзӧс, ни ӧшинь абу.

БУР МАМ.

Менам мамӧй медся бур. Сыысь мусаыс оз сюр. Менӧ пасьтӧдӧ и вердӧ, Шонтӧ аслас сьӧлӧм бердын, Ичӧт юрӧ кӧдзӧ сям... Тіян эм-ӧ татшӧм мам?

менам мам (мамӧй)

менам бать (батьӧй)

менам пальто (пальтоӧй)

Тайӧ мамӧй. Тайӧ менам мам. Тайӧ вокӧй. Тайӧ менам вок.

65 удж. Содты лӧсялана кыв.

1. Менам эм кань. 2. Менам чой уджалӧ воспитательӧн. 3. Менам вок велӧдчӧ университетын.

тэнад мам (мамыд)

тэнад бать (батьыд)

тэнад пальто (пальтоыд)

— Тэнад ичӧтик чойыд сёрнитӧ нин? — А мыйла сылы сёрнитнысӧ? Сӧмын сійӧ муртса бӧрддзас, сылы и сідз ставсӧ сетӧны.

сылӧн мам (мамыс)

сылӧн бать (батьыс)

сылӧн пальто (пальтоыс)

Тайӧ Ӧньӧ да сылӧн чойыс. Тайӧ Таня да сылӧн вокыс.

66 удж. Рочӧд.

1. Кӧні вокыд? 2. Пӧльӧй пӧрысь нин. 3. Сылӧн мамыс зэв том. 4. Менам эм выльтор. 5. Сылӧн эм ёрт. 6. Тэнад эм «Би кинь» журнал?

миян мам (мамным)

миян бать (батьным)

67 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Миян пӧчӧ ставсӧ вӧчӧ, Ок, майбырӧй, сё майбырӧй!

Быдмӧ Ваня ӧтка пиӧн, Ӧтка пиӧн, кужтӧм киӧн.

Сылӧн радейтана пӧчӧ Гортын ставсӧ ачыс вӧчӧ.

Ичӧт дырйи менам оз вӧлі артмы л шы, сы пыдди артмӧ вӧлі й шы. Ме кӧсъя шуны: йӧлыд шома, а артмӧ: йӧйыд шома. Гырысьджык челядь ме вылын сералӧны: йӧйыд, шуӧны, йӧй и эм — абу шома ни юмов. Кӧсъя шуны: менам лӧг петӧ, а артмӧ: менам йӧг петӧ. Бара ме вылын сералӧны — сьӧмдӧмаӧсь.

68 удж. Думышт щ шыпаса кывъясӧн сёрникузяяс.

69 удж. Тӧдмав нӧдкывсӧ. Воча кывсӧ серпасав.

Няйт кӧмӧн кӧ гортад пыран, Джоджыд муӧн регыд тырас. Кинад мутӧ он на ӧкты, Тайӧс бура вӧчас ... .

А: — Кӧні тэнад бать-мамыд?

Сытӧг эз чуж эськӧ олӧм. Мелі нюмсьыс ставлы долыд. Коді мусӧ, васӧ шонтӧ? Тайӧ миян зарни ... .

АРСЯ ПОВОДДЯ.

МАМ. Чеччы, зарниӧй, асыв нин воис. Школаӧ мунан кад. ӦНЬӦ. Но, час чечча. А кутшӧм талун поводдяыс? МАМ. Арся поводдя. Талун зэрӧ. Енэжыс кымӧра. Шондіыс абу. Ывлаын тӧла. Пасьтась шоныдджыка — дӧрӧмась, гачась, свитерась, шапкаась, курткаась да резина сапӧгась. ӦНЬӦ. Мед кӧть зэрӧ Сувтса зэрӧн, Шоныд зэрыд бур. Сэсся кыдз нӧ, Мамӧ, быдма, Оз кӧ кӧтась юр? МАМ. Ачыд кывбурсӧ лӧсьӧдін? ӦНЬӦ. Эг. Тайӧ кывбурсӧ гижис Серафим Попов. Ме лыдди «Би кинь» журналысь. Мамӧ, а тӧрыт вӧлі бур поводдя? МАМ. Да ... . Тӧрыт вӧлі шондіа. Енэжыс лӧз. Кос вӧлі. Лӧнь да шоныд.

70 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

72 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Серпасъяс местаӧ висьтав колана кывъяс.

1. Менам гӧрд. А тэнад гӧрд 2. Леналӧн кольквиж. Светалӧн кольквиж. 3. Игорьлӧн турунвиж. Мишалӧн турунвиж.

Град выв пуктас

73 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Ок и зэрӧ, зэрӧ. Шондіа, да зэрӧ. Гажсӧ шонді вӧзйӧ, Челядьлӧн син ӧзйӧ —

Чиктылӧны, котралӧны, Нимкодьпырысь шуалӧны: — Выль зэр улын быдмӧдчам, Быдмӧдчам да ёнмӧдчам.

Кут тӧд вылад: зэр, шонді, челядь кывъяс шуигӧн -яс эн содты.

74 удж. Содты колана кывъяс.

Кӧч котӧртӧ. Кӧчьяс котӧртӧны.

Джыдж лэбӧ. Джыджъяс лэбӧны.

Кыдз пу сулалӧ. Кыдз пуяс сулалӧны.

Ошпи пукалӧ. Ошпиян пукалӧны.

75 удж. Лыддьы серпасъяс серти.

Отсӧг: — ӧти ош.

76 удж. Висьтав сӧмын уна лыда кывъяссӧ.

77 удж. Корсь пӧвсӧ.

78 удж. Лыддьы коми шусьӧгъяс. Корсь роч пӧвсӧ.

1. Ар бӧрын гожӧм оз пуксьывлы. 2. Арыд тыра караб кодь. 3. Арнад катша и рака пӧт. 4. Арся луныд кӧч бӧж кузьта.

— Мыйла нӧ тэ, Маша, серпасалӧмыд нывкалысь синсӧ кымӧс вылас? — Синмыс сылӧн чуймӧмысла сэтчӧ кайӧма. — Семӧлӧн вӧлі куим кампет, ӧтиӧс сійӧ сетіс ёртыслы, — висьталӧ велӧдысь. — Кымын кампет аслыс колис? — Горш Семӧыд некодлы оз сет! — горӧдіс Ӧньӧ. — Менсьым на мырддяс.

А: — Коді пукалӧ ув вылын? Б: — Ме думысь, лэбач.

1. Менӧ тшӧкыда корӧны, виччысьӧны, а петкӧдча кӧ, ставныс дзебсьӧны. 2. Зэра кадыд сылы бур, Пыр и мыччас мусьыс юр. Олӧ лун дай олӧ мӧд, Быдмӧ вывлань, шог оз тӧд. Гӧрд шляпаа, вывті тшап — Зэв кыз кока косьтан ... .

ВАНЬӦ ДА САНЬӦ.

Кӧр видзысьяслӧн чум тыдалӧ ылӧдз. Чумкӧд орччӧн дадь вылын пукалӧны кык вок, Саньӧ да Ваньӧ. — Ноко, висьтав, тайӧ кутшӧм шыпас? — юаліс Ваньӧ орччӧн пукалысь вокыслысь. — Тайӧ? Тайӧ... Вунӧма! — Тӧрыт на тӧдін да! Он тӧд? — Часлы!.. — Ӧдйӧджык но! — А-а-а! Тӧда, тӧда! Тайӧ «А-а-а!» шыпас. — Но, а тайӧ шыпассӧ тӧдан? — Тайӧс тӧда. Тайӧ «кӧлач» шыпас. — Кӧлач?! — Да. Кӧлач. — Ноко. Мӧвпышт бурджыка. Кор батьыд уна чери кыйӧ, тэ сэки мый шуан, кор чуйман? — Уна чери? О-о-о! «О» шыпас! А мамыс вердӧ батьсӧ чомдорса бипур вылын пуӧм шыд-рокӧн, чайӧн юкталӧ. Найӧ орччӧн пукалӧны, кывзӧны челядьлысь сёрнисӧ да гусьӧн радлӧны-вашъялӧны.

79 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

81 удж. Думышт быд шыпасӧн кыв. Вӧдитчы кывчукӧрӧн.

82 удж. Отсав серпасалысьлы гижны анбур.

Шыяс ми кылам да шуам. Шыпасъяс ми аддзам да гижам. Опонь дядь юалӧ вит арӧса Колялысь:

— Тэ кужан серпасавны? — Кужа. — А гижны? — Кужа жӧ. — А лыддьысьны? — Ог. Шыпасъяссӧ ог на тӧд.

83 удж. Висьтав ӧ шыпассянь заводитчан кывъяс.

84 удж. Гиж анбур серти.

1. Вежон лунъяс: четверг, субӧта, выльлун, середа, воторник, пекнича, вежалун. 2. Коми кар нимъяс: Сыктывкар, Ухта, Емва, Усинск, Печора, Воркута, Инта, Вуктыл, Микунь, Сосногорск. 3. Коми газет да журнал нимъяс: «Коми му», «Чушканзі», «Би кинь», «Йӧлӧга», «Войвыв кодзув». 4. Коми ю нимъяс: Эжва, Сыктыв, Печора, Изьва, Луза, Уса, Висер, Вашка.

85 удж. Лыддьы кывъяссӧ. Висьтав, мыйӧн найӧ торъялӧны.

86 удж. Лыддьы важ нӧдкывсӧ.

Кар дорын керасьӧны, а татчӧ чагъясыс чеччалӧны.

А: — Кымын шыпас коми анбурын?

Думышт куим шыпаса кывъяс.

Арнас кӧч лэптіс выль керка. Колис тэчны пач. Ныв-пияныс отсасьӧны батьыслы: коді кирпич пыртлӧ, коді мыччалӧ сылы. Уджыс пуӧ. Выль керка дорті мунӧ меж. Кӧч аддзис межӧс да чукӧстіс: — Лок, Мегар, пач тэчны отсав... Шуӧны, тэ пӧ мастер. А ме первойысь пачсӧ тэча да, гашкӧ, оз артмы. — Да-а, ме-е мастер! Пачтӧ тэчны и жугӧдны верма. Тӧрыт ме-е-е ёна люкаси да талун юрӧй висьӧ. Коркӧ мӧдысь отсала. Кӧч нинӧм эз шу, сӧмын зільджыка заводитіс уджавны. Регыд мысти пачыс вӧлі дась нин. Кӧч-мам пуис сэні ыджыд чугун тыр капуста шыд. Восьса ӧшиньӧд чӧскыд дукыс ылӧдз разаліс. Меж кыліс чӧскыд дуктӧ да локтіс Кӧч керка дорӧ: — Эй, Табъя кок! Помнитан, ме кӧсйи тэныд отсасьны? — Помнита, — вочавидзис Кӧч. — Ме-е-е со локті шыдтӧ сёйны отсавны... . — Аттьӧ, Мегарин! Ми и тэтӧг шыднымӧс помалам. Кӧчпиян серӧктісны да зіля кутісны панясьны.

87 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Лэптіс, тэчны, отсасьӧны, мыччалӧ, аддзис, люкаси, висьӧ, зільджыка, регыд мысти, дась, сэні, ыджыд, восьса, ылӧдз, серӧктісны, панясьны.

— Челядь, ме уджала «Йӧлӧга» газетын. Ме — журналист. Кора вочавидзны менам юалӧмъяс вылӧ. Мый ті вӧчанныд школаын? — Ми велӧдчам. — Олег, а тэ отсасян мамыдлы? — Да. Ме отсася. — А мый тэ вӧчан? — Ме мыськала дозмук. — Петя, а тэ отсасян мамыдлы? — Ог. Ме отсася батьлы. — Шань! А кыдзи тэ отсасян? — Ме отсала сылы газет лыддьыны да телевизор видзӧдны.

ме гижа

ме лыддьыся

ми гижам

ми лыддьысям

тэ гижан

тэ лыддьысян

ті гижанныд

ті лыддьысянныд

сійӧ гижӧ

сійӧ лыддьысьӧ

найӧ гижӧны

найӧ лыддьысьӧны

89 удж. Содты колана кывъяс.

Отсӧг: Ме пукала. Тэ пукалан.

Ме котӧрта. Тэ котӧртан.

Тэ сулалан. Ме сулала.

Ме чышка. Тэ чышкан.

Тэ мунан. Ме муна.

Ме гижа. Тэ гижан.

90 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти сёрникузяяс.

Кӧч котӧртӧ. Кӧчьяс котӧртӧны.

91 удж. Содты лӧсялана кыв.

Отсӧг: Ме ворса мачӧн. Тэ ворсан мачӧн.

1. Ме муна школаӧ. Тэ мунан школаӧ.

2. Ме гижа ручкаӧн. Тэ гижан ручкаӧн.

3. Ме пукала парта сайын. Тэ пукалан парта сайын.

4. Ме сулала ӧшинь дорын. Тэ сулалан ӧшинь дорын.

92 удж. Серпасъяс серти лӧсьӧд сёрникузяяс.

Отсӧг: Колялӧн эм небӧг. Сійӧ лыддьысьӧ.

1. Сашалӧн эм пань. Сійӧ панясьӧ.

2. Леналӧн эм акань. Сійӧ ворсӧ.

3. Олялӧн эм щӧтка. Сійӧ весалӧ пинь.

4. Ниналӧн эм карандаш. Сійӧ серпасасьӧ.

93 удж. Содты колана кыв.

Шарик тявзӧ: ав, ав, ав! Мурзик нявзӧ: няв, няв, няв! Чибук гӧрдлӧ: го, го, го! Чипан котсьӧ: ко, ко, ко! Полюк Машка помся кашкӧ Йӧрын кылӧ: рук, рук, рук. Ставыс виччысьӧны, гашкӧ, Кытчӧдз сёян ме ог юк.

94 удж. Содты колана шыпасъяс.

1. Ме велӧдча мӧд классын. 2. Коля, тэ кӧні велӧдчан? Ме велӧдча сиктса школаын. 3. Кыдзи Саша велӧдчӧ? Сійӧ велӧдчӧ бура. 4. Кутшӧм школаын ті велӧдчанныд? Ми велӧдчам карса школаын. 5. Кутшӧм классын велӧдчӧны Лена да Таня? Найӧ велӧдчӧны мӧд классын.

95 удж. Лыддьы сьыланкывсӧ. Висьтав, коді мый вӧчӧ.

Джиги, джиги! Меж пач вартӧ, Кӧин му лэптӧ, Кӧч лысьтысьӧ, Шыр би видзӧ, Рака ва катлӧ, Кань тасьті-дозмук мыськалӧ.

96 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Висьтав, мый вӧчӧ кӧчиль.

Тутш-тотш, тутш-тотш —

Вӧрын кӧчиль заптӧ потш. Потшӧ ассьыс йӧрсӧ, Керка водзсӧ-бӧрсӧ.

Картупельтӧ, луктӧ, Сёркни йӧрас пуктӧ, Лун-лун градсӧ бертӧ Морков улӧ, дерт ӧд.

Тутш-тотш, тутш-тотш —

Кӧчиль тувъялӧ нин потш, Сэсся уджач Кӧчыс Мастеритӧ ӧдзӧс:

— Пырӧй, гӧсьтъяс, сэті, Морков ставлы сета!

Велӧд сьыланкыв.

Уна блин ме пӧжала, Гӧсьтъясӧс ме корала.

Припев. Волӧй, гӧсьтъяс, миянӧ, Дзожгана пӧсь блин дорӧ.

Ӧшинь улӧс чышкала, Гӧрд ковёрӧс вольсала.

Пызан вылӧ вая ырӧш. Юӧй ырӧш кӧть тыр кӧш.

Пызан вылын самӧвар. Гӧсьтъясыдлӧн сёрни-гар.

Миян праздник гажа тан, Кытшӧн вайӧ йӧктыштам.

А: — Ме быд лун чышка джодж. А тэ отсасян мамыдлы? Б: — Отсася.

Гожӧмнас руд рӧма ветлӧ. Тӧлын еджыд гӧн век петлӧ. Пельыс кузь, но дженьыд бӧж. Полӧ быдторйысь нэм чӧж.

Воча кывсӧ корсь 94 лист бокысь.

Кокӧ, кокӧ, котрав, Чӧдла, пувла — ягӧ, Мырпомла — нюрӧ, Сэтӧрла — лоскӧ, Льӧмла — кустӧ, Озла — тылаӧ.

УР ШОГ.

Асывнас Кӧч кыліс бӧрдӧм шы. Котӧртіс шы вылас. Коз лап вылын пукаліс Ур да, коньӧр, синвасӧ чышкаліс. — Мый нӧ бӧрдан? — юаліс Кӧч. — Быть ӧд бӧрд, — шуис Ур. — Тӧв локтӧ, а ни ӧти коль со некӧн. Мунны ковмас гортысь. — Кытчӧ мунны? — Кытчӧкӧ. Кӧні артмис колльыс. Кӧч сӧмын жугыля топӧдліс пельсӧ. Сійӧ эз тӧд, кыдзи отсавны Урлы. — Тэ жӧ радейтан тшактӧ! Ульсӧ на йирлан. Яла яг вылӧ бара зэв уна гоб петіс, — висьталіс Кӧч. — Да эськӧ да, — нурбыльтіс Ур. — А яла ягыд ылын. Кыдзи ме сэтысь ваяла? — Ме отсала! — шуис Кӧч. И ваяліс сійӧ яла ягысь гобсӧ. А Ур ӧшліс косьтыны, пысавліс коз пу увъясӧ. Кор воис тӧв, Ур эз и усь шогӧ.

97 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

— Талун ми урок дырйи ворсам «Мыйысь?». Челядь, мыйысь артмӧ вый? — Вый артмӧ йӧлысь. — Мыйысь мамныд пуӧ роктӧ? — Шыдӧсысь. — А шыдтӧ? — Яйысь. — А мыйысь пӧжалӧны нянь? — Пызьысь. — А мый артмӧ ваысь, но васьыс полӧ?

Ур пырӧ горсйӧ. Пон пырӧ чомйӧ.

Ур петӧ горсйысь. Пон петӧ чомйысь.

99 удж. Содты колана шыпасъяс.

Сергей пырӧ автобусӧ. Сергей петӧ автобусысь. Нина мунӧ школаӧ. Нина локтӧ школаысь.

100 удж. Лӧсьӧд сетӧм кывъяснас куим сёрникузя.

Отсӧг: Пуяс вылысь гылалӧ кор.

101 удж. Висьтав, мыйысь вӧчӧма кӧлуйсӧ.

Чер вӧчӧма кӧртысь. Шкап вӧчӧма пуысь. Кепысь кыӧма вурунысь.

102 удж. Висьтав, мыйысь ыджыд мам пуӧ чӧскыд варенньӧсӧ.

Отсӧг: Ыджыд мам пуӧ варенньӧ чӧдйысь, ӧмидзысь, озйысь.

103 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Пачӧ, пачӧ, гажъяв, Уль пу доддя мунӧ, Кос пу доддя локтӧ. Низя-ура вӧрысь, Чӧдъя, пувъя ягысь, Ӧмидза кустысь, Сэтӧра лоскысь.

Кӧч чеччалан шор дорысь, Вурд ислалан чой помысь, Байдӧг баксан бадь дорысь, Тури чуксан нюр дорысь!

А: — Кымын часын тэ локтін школаысь? Б: — Куим час на эз вӧв.

1. Вӧлыс кӧртысь, а бӧжыс шӧртысь.

2. Лудысь аддза тась и сэтысь, Ветлӧдлӧны пась и кепысь.

3. Гортысь петавтӧг Ылӧдз нулывлӧ. «Бур вой» — меным тшӧтш Быд рыт шулывлӧ.

ӦМИДЗ ЙЫЛЫСЬ СЬЫЛАНКЫВ.

1. Садйӧ ӧмидзла петам, ми петам, ми петам. Чӧскыд ӧмидз ми ӧктам, ми ӧктам, ми ӧктам. Припев. Шондіа сад йӧрын югыд да лӧсьыд, Ӧмидзлӧн тусьясыс юмов да чӧскыд. 2. Ӧмидз, ӧмидз, эн дзебсясь, эн дзебсясь, эн дзебсясь. Тэнӧ алӧйӧс аддзам, ми аддзам, ми аддзам. Припев. 3. Зіля чуманӧ лӧдам, ми лӧдам, ми лӧдам. Чӧскыд ӧмидз ми ӧктам, ми ӧктам, ми ӧктам. Припев. 4. Чӧскыд пирӧгтӧ сёйны, да сёйны, да сёйны. Ёртъяс, миянӧ волӧй, да волӧй, да волӧй. Припев.

Ведраын мый?

Кӧні чери?

Конверт пытшкын мый?

Кӧні открытка?

Ведраын чери.

Чериыс ведраын.

Конверт пытшкын открытка.

Открытка конверт пытшкын.

104 удж. Висьтав, мый овлӧ керка пытшкын.

— Ыджыд мам, ми петам ывлаӧ. Миянлы гортын оз пукавсьы. — Петӧй. Но лымйын эн туплясьӧй.

105 удж. Лӧсьӧд куим сёрникузя.

Отсӧг: Миян Коля пытш кодь визув.

лым пиын

му пытшкын

лым пиӧ

му пытшкӧ

лым пиысь

му пытшкысь

106 удж. Лыддьы мойдсӧ.

ТШАКЪЯСЛӦН ЗЫК.

Зэра шоныд лунтӧ тшакыд радейтӧ. Му пытшкысь петісны еджыд гобъяс: — Аттьӧ шоныд зэрыслы, отсаліс петны миянлы му пытшкысь. Друг кодкӧ еджыд гоб пиысь горӧдіс: — Видзӧдлӧй, кодкӧ мусӧ вӧрӧдӧ! И небыд яла нитш пиысь петіс гӧрд гоб. — А ті коді? — юаліс сійӧ. — Ме — путник. А этайӧ — уртшак. — А менӧ рыжик-пыжикӧн шуӧны. Друг чилӧстіс виж гоб: — Мыйла меным узьны онӧ лэдзӧй? Босьта да вӧтла татысь ставнытӧ! — Зэв на ичӧт тэнад доныд, виж гоб, — шуис сылы еджыд гоб. — Да менӧ быдӧн пуктас кӧрзинаас... — Серамнымӧс эн петкӧдлы. Еджыд гобыд — медся мича да дона тшак! — И ми, рыжикъяс, зэв мичаӧсь да чӧскыдӧсь. Сэки чилӧстіс гут кулан тшак: — Эм абу кодкӧ меысь мичаыс тані?! Друг став тшакыс ланьтіс: налань матыстчисны кык детинка... — Шурик, меным гӧрд гоб сюри. — А ме куим еджыд гоб аддзи. ...Челядь вотісны уна тшак: еджыд, гӧрд да виж гоб, рыжик, путник, уртшак, масленик, ягсер. На пиысь кутшӧмсюрӧӧс косьтісны, кутшӧмсюрӧӧс солалісны. Сӧмын гут кулан тшак колисны вӧрӧ.

107 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Му пытшкысь, еджыд гоб, яла нитш пиысь, онӧ лэдзӧй.

109 удж. Содты лӧсялана кыв.

1. Тшак петіс му пытшкысь. 2. Гӧрд гоб петіс нитш пиысь. 3. Ош олӧ вӧрын. 4. Пон пырӧ чомйӧ.

110 удж. Лыддьы кывпесансӧ.

«Китш, китш», — тшапа Катша китшкӧ, Нитшкысь нетшкӧ Тшӧгӧм тшак. Тшаклӧн тшыкӧма нин пытшкыс, Тшыкӧм тшакыд век на тшап.

111 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Коді дзебсясьӧ сапӧг пытшкын? 2. Коді петӧ шкап пытшкысь? 3. Мый пуктӧ Таня портфеляс? 4. Мый босьтӧ Юра холодильникысь?

Сёрни артмӧ сёрникузяясысь. Сёрникузя артмӧ кывъясысь. Сёрни панӧны, кор колӧ мыйкӧ висьтавны либӧ юавны.

А: — Кытысь петіс тшак? Б: — Му пытшкысь.

1. Ичӧтик-ичӧтик зонка му пытшкысь шляпа аддзис.

2. Вирич пытшкын быдмӧ-олӧ, Кӧдзыдысь зэв ёна полӧ. Быдмас — солав, дозйӧ тэч, Тайӧ лоӧ ... .

Урок дырйи велӧдысь шуис: — Челядь, вайӧ серпасалӧй, коді мый кӧсйӧ да кужӧ. Серпасалӧй сійӧс, мый ті радейтанныд... Петя серпасаліс танк (батьыс танкистӧн вӧлӧма), Вова — ошкӧс (пӧльыс моз жӧ, буракӧ, кыйсьысьӧн кӧсйӧ лоны), Вера — уна пӧлӧс дзоридз. Коля серпасаліс катер. Катя радейтӧ гортса пемӧсӧс. Сійӧ серпасаліс сера куканьӧс. Сӧмын Ваня видзӧдӧ ӧшиньӧ. — Ваня, мыйла нӧ нинӧм он серпасав? Ваня босьтіс гӧрд карандаш да тшӧтш кутіс рисуйтчыны. Урок помын видзӧдлісны, кодлӧн мый артмис. Петяӧс да Вераӧс велӧдысь ошкис: — Зэв мича серпасныд! Воваӧс да Коляӧс малыштіс юрӧдыс: — Оз ков тэрмасьны. Велӧдысь матыстчис Ваня дорӧ, видзӧдліс сы альбомӧ, сэсся Ваня вылӧ. Ваня гӧрдӧдіс пель йылӧдзыс, юрсӧ копыртіс. Велӧдысь босьтіс альбомсӧ да петкӧдліс челядьлы. Сэні гырыся да мичаа вӧлі гижӧма: «МАМ». — Зэв бур, Ваня... Молодеч, — шуис велӧдысь.

112 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Пель йылӧдзыс.

Ме радейта. Ме аддза. Ме лыддя.

Мый лыддьӧ Коля?

Коля лыддьӧ

«Йӧлӧга» газет «Би кинь» журнал

Кодӧс кывзӧ Сеня?

Сеня кывзӧ.

114 удж. Содты лӧсялана кывъяс.

1. Ме серпасала (кодӧс?). 2. Тэ радейтан (кодӧс?). 3. Надя аддзӧ (кодӧс?). 4. Мам вердӧ (кодӧс?).

115 удж. Висьтав, кодӧс тэ аддзан серпассьыс.

Отсӧг: Серпассьыс ме аддза урӧс.

116 удж. Содты колана кыв.

1. Велӧдысь лыддьӧ (мый?) ... . 2. Нывка кывзӧ ... . 3. Ыджыд мам кыӧ ... . 4. Внучка серпасалӧ ... . 5. Мам вурӧ ... . 6. Таня вотӧ ... . 7. Женя чукӧртӧ ... . 8. Вӧрын быдмӧ ... .

— Чолӧм! Кодӧс нӧ тэ виччысян тані? — Чойӧс. Сійӧ Ыбӧ кайис бабсӧ видлыны. А тэ кодӧскӧ виччысян жӧ? — Да. Батьӧс виччыся. Сійӧ пырис вокзалӧ билетла. Ми Кулӧмдінӧ мӧдім. — Видзӧд! Тіян автобусыд со вӧрзьӧ нин. — Батьӧ, ӧдйӧджык лок! Кытчӧ нӧ вошлін?!

117 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

УДЖАЧ ЗИНА.

Миян Зина босьтіс рос, Чышкис джодж да зыртіс пос, Мыськис тасьті, мыськис пань, Сэсся муніс ньӧбны нянь. Мунӧ Зина, ичӧт ныв. Сылы радлӧ ывла выв. — Видзӧд, видзӧд! — гӧгӧр кыліс. —

Быдмӧма нин тайӧ нылыс. Киас сумка кутӧ Зина. Зина мунӧ магазинӧ. Магазиныс матын, Вузасьысьыс татӧн. — Мый тэд колӧ? — Сакар-чай. — Пӧжалуйста, пӧлучай. Ньӧб тшӧтш нӧк да рысь. — Деньгаыс нӧ кысь? — Сідзкӧ, талун пом, Магазин тім-том.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ:

1. Мый вӧчис гортас Зина? 2. Мый сійӧ ньӧбис магазинысь?

118 удж. Корсь пӧвсӧ.

Ме пасьтала дӧрӧм

Ичӧт Витя чышкӧ джодж

Пӧчӧ пуӧ чӧскыд шыд

Пӧльӧ лыддьӧ мойд

Бать вӧчӧ джадж

119 удж. Содты кольӧм кывсӧ.

Катша-катша, китш-котш. Тури помечӧ корӧ, Вурдысь (мый?) пӧрӧдӧ, Кӧин (мый?) кыскалӧ, Ош (мый?) лэптӧ, Сизь (мый?) писькӧдӧ, Руч (мый?) кыӧ, Ур (мый?) видзӧ, Кӧч (мый?) пӧжалӧ.

120 удж. Ворсыштам.

Ошкӧ бабӧ, ошкӧ бабӧ, Чӧдтӧ вотам, пувтӧ ӧктам, Бур вотӧссӧ босьтам, Лёк вотӧссӧ чӧвтам.

121 удж. Лыддьы гӧлӧстӧ вежлалӧмӧн.

1. Сёрнитам комиӧн. Сёрнитам комиӧн? Сёрнитам комиӧн! 2. Саша ворсӧ аканьӧн. Саша ворсӧ аканьӧн? Саша ворсӧ аканьӧн! 3. Мам ньӧбис Машалы гач. Мам ньӧбис Машалы гач? Мам ньӧбис Машалы гач!

А: — Тӧрыт ме вӧрысь аддзылі кӧчӧс. Б: — Збыльысь?!

Тӧдмав ребуссӧ да висьтав, мый вотіс гожӧмнас Таня.

МЕДБУР ОЛӦМ — ЧУЖАН МУЫН. Финн мойд.

Арнас тури лӧсьӧдчис лэбны лунвылӧ. Сійӧ корис дозмӧрӧс: — Вай лэбам тшӧтш. Ми, ыджыд лэбачьяс, лэбам водзын. Мукӧд лэбачыс — миян бӧрын. — Меным дзик ӧткодь: сэні кӧть тані. Сёянӧй менам ньыв лыс. И дозмӧр кӧсйысис лэбны лунвылӧ. Лэбисны тури да дозмӧр юяс, муяс весьтӧд. Аддзӧны — водзын паськыд саридз. Лыска вӧр некӧн оз тыдав. Гӧгӧр ва да лӧз енэж. Лэбачьяс пуксисны саридз дорӧ шойччыны. Дозмӧр шуӧ: — Лыс ем сёя, лым пиын узьла, но кольчча аслам чужан муӧ. Ог лэб саридз сайӧ. — А меным колӧ лэбны. Лэбачьяслы туй петкӧдлыны шоныд муясӧ. А то найӧ кулаласны тані, кӧдзыд му вылын. Тури лэбис водзӧ. Босьтіс мыш вылас джыджъясӧс да мукӧд посни лэбачӧс, ӧд найӧ вӧлі мудзӧмаӧсь да эз вермыны лэбны водзӧ. А дозмӧр бергӧдчис войвылӧ, лыска вӧрӧ.

122 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

— Кытчӧ нӧ тэ котӧртан? — Детсадйӧ ичӧтджык чойла. — Менам эм жӧ ичӧтджык вок. Но сійӧ пузчужӧм кага на. Ыджыдджык чойӧй сійӧс видзӧ. Ме гортӧ тэрмася, сылы отсасьны колӧ. — Быд пӧтка аслас позйӧ лэбӧ.

медся ён

124 удж. Артмӧд выль кывъяс.

Лӧсьӧд вит сёрникузя.

Велӧд паныд вежӧртаса кывъяс.

125 удж. Артмӧд паныд вежӧртаса кывъяс.

126 удж. Висьтав, кыдзи лэбӧны.

Отсӧг: лёддзӧн, ныра кельӧбӧн.

Став лэбачсьыс медӧдйӧ лэбӧны дзодзӧгъяс. Часӧн найӧ лэбӧны 88 километр.

127 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

АДДЗЫСЬЛЫТӦДЗ, ЛЭБАЧЬЯС.

Тэрмасьӧны лэбачьяс, Мыйӧн воас ар. — Кытчӧ найӧ лэбӧны? — Во чӧж кӧні жар. — Лэбӧй лючки-бура, Дзодзӧг, юсь да тури!

Корсь торъя кывъяс. Кутшӧм кыв оз лӧсяв?

128 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Тури-туриӧй, кузь кок, Му кытшовтін гӧгӧрбок. Мудзис кокыд, мудзис борд. Пуксьыв татчӧ, муса ёрт!

Висьтав меным тэ, бур ань, Кытӧн олӧм медся шань? Лэбигмозыс тури шуӧ: «Медбур олӧм — аслам муын!»

129 удж. Лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧм вылӧ.

Гыбад нюрӧд собалім, Ӧктім турипув. Гортын тшӧктам мамӧлы: «Шома кисель пу».

Нюрысь петім радлігтыр, Енэж — мича, лӧз. Мыйла тадзи вотӧссӧ Шулӧмаӧсь йӧз?

130 удж. Велӧд шусьӧгсӧ.

Коз пу йылысь туриӧс висьталӧ.

131 удж. Содты колана кыв.

Отсӧг: Пон — кыйсьысьлӧн медбур ёрт.

1. Июль — медшоныд кад. 2. Ош — медыджыд вӧрса пемӧс. 3. Декабрын медпемыд вой. 4. Январ — медкӧдзыд тӧлысь. 5. Печора — Коми Республикаын медкузь ю.

132 удж. Лӧсьӧд сетӧм кывъясысь нёль сёрникузя.

1. Лэбачьяс лӧсьӧдчӧны лэбны лунвылӧ 2. Мӧдӧдчӧны дзодзӧгъяс да турияс

3. Чикышъяс, сырчикъяс лэбисны нин 4. Байдӧгъяс, сьӧлаяс, таръяс кольччисны тӧвйыны

133 удж. Лӧсьӧд кывбурсӧ стӧча.

Турипувйыс — оз босьт син. Тапикасис тури, Сійӧ таво Ыджыд нюрын Тэчис, тэчис витамин.

А: — Миян классын медбур велӧдчысьыс — Ваньӧ Сизев. Б: — А миянын — Васьӧ Пыстин.

Нырыс кузь дай кокыс кузь, Сувтас вутш бердӧ и узьӧ. Веськодь сылы — ва кӧ нюрыс, Коми ногӧн сійӧ — ... .

Воча кывсӧ корсь 124 лист бокысь.

КАТША РӦМПӦШТАН.

Катша вӧрын оліс, а сёйнысӧ сиктӧ волывліс. И быдторсӧ ваяліс сэтысь: то кизь, то чашка тор, то кампет кыш. Ӧтчыд Кӧч аддзис Катшаӧс мыр вылысь. — Кытчӧ, кытчӧ? — юаліс Катша. — Сідзи. — А менам со мый эм! — Мый нӧ тайӧ тэнад? — юаліс Кӧч. — Рӧмпӧштан! Ачыд асьтӧ аддзан! — Ноко? — Со, колӧкӧ! — вешйыштіс Катша. — Вай вежсям! — корис Кӧч. — Мый вылӧ? Мый тэнад эм? — чиктыліс Катша. — Менам? Ме тэныд оз вота! — Но, видзӧдлам. Кӧч вотіс оз да вайис Катшалы. Катша кокаліс ставсӧ да шуис: — Мун, эг и пӧтлы! — Либӧ шыранькытш вота? — няргыштіс Кӧч. — Вот! — чиктыліс Катша. Кӧч нетшкис шыранькытш да вайис Катшалы. Катша кокаліс ставсӧ да шуис: — Мун! Веж на тэнад шыранькытшыд! — А ставсӧ кокалін да? — чуймис Кӧч. — Мед! А сьӧлӧмӧй эз и бурмы. — Кутшӧм сюсь! Мырддя кӧ эськӧ рӧмпӧштантӧ! — Кыськӧ тай! — дзерӧдіс Катша да лэбзис рӧмпӧштаннас коз пу йылӧ.

134 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

— Мый тэ вӧчин тӧрыт рытнас? — Телевизор видзӧді. — А ме лыдди «Би кинь» журнал. — Ме гуляйті да вӧчи гортса удж. — Юра, а тэ видзӧдін «Ӧшкамӧшка» телепередача? — Эг видзӧд. Эг эшты. Пӧч-пӧльлы отсаси. — Коктӧ кӧ кӧтӧдан, и чуньтӧ нюлыштан.

ме висьталі

ме пасьтаси

ми висьталім

ми пасьтасим

тэ висьталін

тэ пасьтасин

ті висьталінныд

ті пасьтасинныд

сійӧ висьталіс

сійӧ пасьтасис

найӧ висьталісны

найӧ пасьтасисны

136 удж. Содты лӧсялана кывъяс.

Отсӧг: Ме муні. Тэ мунін.

Ме мысси. Тэ мыссин.

Тэ восьтін. Ме восьті.

Тэ гижин. Ме гижи.

Ме сеті. Тэ сетін.

Ме петі. Тэ петін.

Тэ пуксин. Ме пукси.

137 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти «Шойччан лунӧ» висьт.

Заводит тадзи: Шойччан лунӧ Сандра садьмис, вӧчис зарядка... .

138 удж. Юась ёртыдлысь.

1. Мый тэ вӧчин шойччан лунӧ? 2. Мый тэ вӧчин тӧрыт? 3. Мый тэ вӧчин гожӧмнас?

Велӧд паныд вежӧртаса кывъяс.

140 удж. Лыддьы да висьтав мойд нимсӧ. Помав.

Пӧльӧлӧн да пӧчӧлӧн Сера чипан вӧлі, Зарни кольк вайис, Пызан помас пуктіс. Шыр сэті котӧртіс, Бӧжнас тай ӧвтыштіс, Нырнас тай тувкнитіс. Колькйыд усис дай жугаліс.

Корсь мойдысь мый вӧчис? юалӧм вылӧ кывъяс.

141 удж. Содты колана кывъяс.

Ме кӧмаси да котӧрті ывлаӧ. Тэ кӧмасин да котӧртін ывлаӧ. Сійӧ кӧмасис да котӧртіс ывлаӧ. Ми кӧмасим да котӧртім ывлаӧ. Ті кӧмасинныд да котӧртінныд ывлаӧ. Найӧ кӧмасисны да котӧртісны ывлаӧ.

142 удж. Содтав чут пыдди і либӧ и шыпас.

143 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Рӧдтім-гӧнитім, Тшынмунім да бусмунім, Дедыс-бабыс ордӧ воим. — Дедӧ-бабӧ, звӧзсӧ восьт! Дедыс-бабыс петісны, Звӧзсӧ дзум-дзам восьтісны. Грым-грам кайим, Пос тшупӧдыс чегис, Емва гуӧ тюп-тёп. Дедыс-бабыс лэччисны, Сойбордйӧдыс кутісны да Керкаас пыртӧдісны, Пызан сайӧ пуксьӧдісны да Чӧскыд кӧлачӧн вердісны, Юмов чайӧн юктӧдісны, Виж крӧватьӧ водтӧдісны, Гӧрд шебрасӧн шебралісны: — Узь жӧ, узь тэ, муса пи, Дедтӧ-бабтӧ эн вунӧд.

Кыв позьӧ вуджӧдны визьысь визьӧ слогъясӧн. Слогын век эм гласнӧй шы. Оз позь кольны гижан визь помӧ ӧти шыпаса слог и оз позь мӧд визьӧ вуджӧдны шыпас.

144 удж. Гиж «Рӧдтім-гӧнитім» кывбурысь кывъяс куим столбикӧ. Кывсӧ юклы слогъяс вылӧ.

Велӧд сьыланкывсӧ.

— Бобӧ, бобӧ, кытчӧ ветлін? — Чожӧ гуӧ ветлі. — Бобӧ, бобӧ, мый нӧ вайин? — Выя нянь вайи. — Бобӧ, бобӧ, кытчӧ пуктін? — Джек помӧ пукті. — Бобӧ, бобӧ, абу тай нӧ. — Сьӧд пон тай сёйӧма...

А: — Оньӧ, кытчӧ тэ ветлін? Б: — Лавкаӧ няньла.

Еджыд гулю керкаӧ пырис, свет вывсьыс мый аддзыліс, ставсӧ висьталіс.

КАТША РӦМПӦШТАН.

Аскинас Кӧч вотіс оз да шыранькытш. Локтіс коз пу улӧ, кӧні оліс Катша. Кутіс ачыс чӧсмасьны. Катша лэччис коз пу вылысь да пуксис Кӧчлы воча. А Кӧч быттьӧкӧ оз аддзы сійӧс. — А мый нӧ, оз нин ков рӧмпӧштаныд? — юаліс Катша. — Оз. — Ньӧти оз ков? — Ньӧти оз. — Дзик ньӧти оз ков? — Дзик ньӧти. Катша жбыркнитліс коз пу вылӧ да вайис рӧмпӧштансӧ, пуктіс Кӧчлы ныр улас да юаліс: — Он и видзӧдлы? — Ог. — Он вежсьы ни? — ... Ме ог тӧд. — Он босьт весиг? — Но, гашкӧ ... — Кӧч тувччис табъя кокнас рӧмпӧштан вылӧ, мед нин сылӧн лоӧ.

145 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Тірс, торс, Куим стӧкан морс.

— Вай ворсыштам «Пышкайысь». — Ог. — А, гашкӧ, «Ошкысь»? — Ог кӧсйы. — Но, сідзкӧ, «Шырӧн-пельӧсӧн»? — Ог жӧ ворс. — Мыйла нӧ эськӧ? — Медводз колӧ пудъясьны.

Он кӧ вӧдит, Он и ворс.

ме ог тӧд

тэ он тӧд

сійӧ оз тӧд

ми огӧ тӧдӧй

ті онӧ тӧдӧй

найӧ оз тӧдны

147 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ ог кывйӧн.

Отсӧг: — Тэ мунан талун театрӧ? — Ме талун театрӧ ог мун.

1. Тэ пукалан детинкакӧд? 2. Тэ отсасян мамыдлы? 3. Тэ асывнас мыссян? 4. Тэ рытнас видзӧдан телевизор? 5. Тэ радейтан мойдъяс?

148 удж. Содты кольӧм кывъяс.

Отсӧг: Ме ог мун. Тэ он мун. Сійӧ оз мун.

Ме ог сет. Тэ он сет. Сійӧ оз сет.

Тэ он пет. Сійӧ оз пет. Ме ог пет.

Тэ он ну. Ме ог ну. Сійӧ оз ну.

Сійӧ оз вай. Тэ он вай. Ме ог вай.

Сійӧ оз пыр. Ме ог пыр. Тэ он пыр.

Ме ог босьт. Сійӧ оз босьт. Тэ он босьт.

149 удж. Комиӧд шусьӧгсӧ.

150 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

СЮЗЬ ДА СИЗЬ.

Кодкӧ торкис Унсӧ сюзьлысь, Садьмис сюзь —

Оз вермы узьны. Пожӧм пуӧ —

«Дізь» да «дізь»! Дізьгӧ коді? Тайӧ сизь. Шуӧ сюзьлы Лэбач сизь: «Дона сюзьӧ, Он-ӧ вись? Мыйла узян Лун шӧр лунӧ? Вай жӧ чеччы, Ворсны мунам!» Но оз кӧсйы Ворсны сюзь: «Ме на пу йылысь Эг усь! Ворсан ёрттӧ Мӧдӧс корсь, Лун шӧр лунӧ Сюзь оз ворс!»

Висьтав кывбурысь ь (небыд паса) кывъяс.

151 удж. Велӧд лыддьӧдланкыв.

Тыртӧм-быртӧм Тасьті оз. Гӧбӧч вылын Рака поз. Куим каньысь Шыр оз пов. Он кӧ эскы, Оз и ков.

Первой классын на велӧдчысь Юра шуис ыджыд мамыслы: — Миян велӧдысьным нинӧм оз тӧд! — Чӧв! Кыдзи нӧ лысьтан татшӧмтор шуны? — Мыйла нӧ, сідзкӧ, пыр миянлысь юасьӧ? Ми ӧд нинӧм жӧ ог тӧдӧй.

152 удж. Рочӧд.

КӦЗА ОЗ МУН ТУСЬЛА.

— Кӧзаӧй, кӧзаӧй, Ме тэнӧ ыста тусьла. Кӧза оз мун тусьла. — Кӧин жӧ, кӧинӧ, Ме тэнӧ ыста кӧза сёйны. Кӧин оз мун кӧза сёйны, Кӧза оз мун тусьла. — Мортӧ жӧ, мортӧ, Ме тэнӧ ыста кӧин кыйны. Морт оз мун кӧин кыйны, Кӧин оз мун кӧза сёйны, Кӧза оз мун тусьла.

А: — Кытчӧ тэ талун рытнас ветлан? Б: — Ог на тӧд.

1. Уджала ме лун и вой, Кӧть ог юлы ни ог сёй. Кор тэд ковмас тӧдны кад, Висьтавны ме вывті рад.

2. Век вомад, а он ньылышт.

3. Биын оз сотчы, ваын оз вӧй.

— Талун миян велӧдысь висьталіс нянь йылысь. Няньтӧ пӧ оз позь шыблавны. Тэ, Агния баб, няньтӧ эн шыблав, — велӧдӧ пӧчсӧ Аннуш. — Сійӧс зэв пӧ сьӧкыд быдтынысӧ. — Ок тэ, шӧвктуг, да менӧ ӧмӧй колӧ велӧдны няньтӧ видзны? Ме ӧд сійӧс ас киӧн быдтывлі. Вундігад вӧлі быд шепла копыртчывлам. Кӧдзам, быдтам, а сёйныс вӧлі аслыным оз тырмы. Кысуклӧн сёян дозйын вӧлі куим нянь тор. Кык торсӧ Кысук нюм-нямвӧчис, а коймӧдсӧ эновтіс. Вешйис бокӧ, пуксис да мӧдіс нювсьыны-мыссьыны. Аннуш уськӧдчис сы дорӧ: — Кысук, сёй, оз позь няньсӧ шыблавны. Кань мыссис, быттьӧкӧ оз и кыв нывлысь шуӧмсӧ. — Кодлы шуи, сёй нянь торсӧ. Кысук весиг пельсӧ оз вӧрзьӧд. — Мый сійӧ оз сёй няньсӧ? Мыйла оз кывзысь? — бӧрддзис Аннуш. — Миян велӧдысь шуис, ставлы пӧ висьталӧй, мед некод нянь оз шыблав. — Да энлы, Аннуш, бӧрд. Каньыд ӧд оз быдтор гӧгӧрво, — лӧньӧдіс нывкаӧс пӧчыс. — Мед оз кӧ сёй. Оз на шыбитчы ӧти нянь торйыд. Петкӧд пос помӧ гулюяслы. — Петкӧда либӧ, — шуис Аннуш.

153 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

ЭН ПӦРЪЯСЬ.

— Вась, Вась, эн пӧръясь. — Ог. Пӧльӧй менам кузь тошка, кузь тошка. — Вась, Вась, эн пӧръясь. — Ог. Пӧчӧй вӧлі квайт чуня, квайт чуня. — Вась, Вась, эн пӧръясь. — Ог. Мамӧй менам зэв мича, зэв мича. — Вась, Вась, эн пӧръясь. — Ог. Батьӧй менам вӧр лэдзысь, вӧр лэдзысь. — Вась, Вась, эн пӧръясь. — Ог. Чойӧй менам зэв востер, зэв востер. — Вась, Вась, эн пӧръясь. — Ог. Мамӧ сетіс ӧрешки, ӧрешки. — Вась, Вась, мем юкышт, мем юкышт. — Абу нин, ставсӧ сёйи.

155 удж. Лӧсьӧд соссяна сёрникузя оз кывйӧн.

Отсӧг: — Тӧлын гылалӧ кор. — Тӧлын кор оз гылав.

1. Ур лэбалӧ енэжын. 2. Шыр пукалӧ зептын. 3. Кӧч куталӧ кӧинӧс. 4. Луннас челядь узьӧны классын. 5. Войнас нывка котралӧ ывлаын.

УНА НОГ.

Миян Таня уна ног Кужӧ шуны «ог». А кор колӧ шуны «да», Артмӧ сэтшӧм сьӧкыда.

156 удж. Лӧсьӧд эскӧдана сёрникузя.

Отсӧг: — Мам оз радейт челядьӧс. — Мам радейтӧ челядьӧс.

1. Велӧдчысь оз тӧд шыпасъяс. 2. Мӧс оз сет йӧв. 3. Тури арнас оз лэб лунвылӧ. 4. Асывнас оз ков мыссьыны. 5. Ыджыд мамыдлы оз ков отсасьны. 6. Гортса уджтӧ оз ков вӧчны.

157 удж. Содты «ыджыдджык» либӧ «ичӧтджык» кыв.

Отсӧг: Кӧч ичӧтджык ручысь.

1. Чань ыджыдджык каньысь. 2. Сюзь ыджыдджык сизьысь. 3. Порсьпи ичӧтджык куканьысь. 4. Кӧин ичӧтджык йӧраысь. 5. Кӧр ыджыдджык понйысь.

158 удж. Ворсыштам.

— Пуксьы, другӧ, Мекӧд ворс. Ворсанторйӧн: «Вермас, оз?» — Кӧкӧ-чойӧ вӧчӧ поз, Позйыс сылы колӧ? ... — Ичӧт пусӧ, зэв тай нэр на, Ошпи пӧрӧдны, дерт? ... — Коз пу вылын коляоз Кӧдзыд тӧлын быдмӧ? ...

159 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Ме да Зина Вотім оз. Кыкнаннымлӧн Ӧткодь доз. Тыртіс Зина Быдса тасьті. Сэки видзӧдлі Ме ассьым. Муртса киысь Эз усь доз: — Кӧні, кӧні Менам оз? Мыйла пыдӧсас Дзик сӧмын? Гашкӧ, дозлӧн Уси дӧмас? Гашкӧ, кӧнкӧ Ыджыд розь, Кыті киссис Менам оз? Сэки шуис Зина чойӧй: — Гежӧда кӧ Вомад коян, Ӧдйӧ тырас Тэнад доз. — Мыйла вомӧ. Чеччӧ оз?

160 удж. Артмӧд кывъяс. Инды найӧс серпасысь.

161 удж. Лыддьы «Ылаліс» кывбурсӧ.

Ӧктӧ Коля коляоз, Сирӧссьӧма киыс. Ок тэ, Коля, вильышпоз, Коляозйыд абу оз, Абу юмов сійӧ.

А: — Ті тӧданныд, кӧні быдмӧ турипув? Б: — Огӧ тӧдӧй. Гашкӧ, ягын?

Мыръяс дорын, турун пӧвстын, Ӧзйӧ би моз мича роз. Вомад босьтан, сэтшӧм чӧскыд, Мый нӧ тайӧ, челядь? ...

КОДЛЫ МЫЙ КОЛӦ?

Талун Анналӧн сёйигас уси пиньыс. «Кыдз нӧ пиньтӧгыс кута овны? Ставыс ӧд серавны мӧдасны. Да сэсся пиньтӧгыд и шушкыль кывъя лоа. Агния баб моз мӧда сёрнитны», — шогсьӧ нывка. Муртса оз бӧрд. Но мамыс пыр и бурӧдіс нылӧс: — Эн шогсьы, выль пинь петас. — Кысь петас. Агния бабыдлӧн тай оз пет! — А тэнад петас. Шыбит пиньтӧ гӧбӧчӧ да шу:

Вир туп, яй топ, Ошлы — нитш пинь, Каньлы — йӧв пинь, Шырлы — яй пинь, Меным — лы пинь.

— Мам, а мыйла тайӧс колӧ шунысӧ? — юалӧ Аннуш. — Мед выль пинь петас. — А мыйла нӧ тэ эськӧ Агния бабыдлы он висьтав тайӧс? Шуас кӧ, гашкӧ, сылӧн быдмас жӧ выль пиньыс. — Пӧрысь нин сійӧ, оз нин сылӧн быдмы. — Мамӧ, а ошкыс мый сёйӧ? — Вотӧс сёйӧ, турун. — А шырыс мый сёйӧ? — Быдторсӧ: шыдӧс и, сукар. Мый сюрӧ пинь улас, сійӧс и гиджгӧ-йирӧ. "А кыдзи нӧ шырыс мӧдас сукарсӧ йирны яй пиньнас? — думайтӧ Анна. — Некыдз оз позь сетны шырыслы яй пиньсӧ, сылы ӧд сёйны жӧ колӧ». — Но мый, эн на шыбит пиньтӧ? — юалӧ мамыс. Аннуш матыстчис гӧбӧч ӧдзӧс дорӧ да чӧвтіс сэтчӧ пиньсӧ:

Вир туп, яй топ, Ошлы — нитш пинь, Каньлы — йӧв пинь,

а сэсся ньӧжмӧдіс гӧлӧссӧ да содтіс:

Шырлы — лы пинь, И меным — лы пинь.

162 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

— Субӧтаӧ Юралӧн нимлун. — Тӧда. — Колӧ гӧсьтъясӧс корны нимлун пасйыны. — Ме звӧнитлі нин ыджыд мамлы да Сандра тьӧткалы. — Опонь дядьыдлы эн жӧ вунӧд юӧртны. — Ог вунӧд. Аски висьтала сылы. — Но, шань.

Ӧньӧ сетӧ вокыслы книга. Коді сетӧ вокыслы книга? Мый Ӧньӧ сетӧ вокыслы? Кодлы Ӧньӧ сетӧ книгасӧ?

164 удж. Серпас серти лӧсьӧд юалана сёрникузя.

Вурдысь сетӧ кӧчлы морков.

165 удж. Содты колана кыв.

Отсӧг: — Мам висьталӧ (кодлы?). — Мам висьталӧ нылыслы.

1. Пи гижӧ (кодлы?) письмӧ. 2. Пӧч висьталӧ (кодлы?) мойд. 3. Ӧльӧш звӧнитӧ (кодлы?). 4. Аннуш отсасьӧ (кодлы?).

166 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

— Кымын арӧс?

Ваньӧлы 7 арӧс.

167 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ. Корсь пӧвсӧ.

Сьӧд понлы еджыд гӧн оз пет. Сюсьлы и ош йӧктӧ. Гулюлы варыш гыж оз пет. Ракалы дзуг пуктыны оз куж.

168 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Самӧвар со дзожгӧ пӧсь —

Талун локтас уна гӧсьт: Воас Ира, Кодлӧн вески эм да-й гира; Воас Нюра, Коді акань платтьӧ вурӧ; Воас Вань, Кодлӧн нявгысь чача-кань; Воас Васьӧ, Коді вомнас гудӧкасьӧ; Воас Нина, Кодлӧн аслас пианино. — Пуксьӧй, гӧсьтъяс, юӧй чай! Талун Юрочкалы — квайт.

169 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кодлы Юра мӧдӧдіс нимлун вылӧ корӧм?

2. Кодлы сійӧ звӧнитліс?

170 удж. Содты колана кывъяс.

171 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Чӧскыд вотӧсъяссӧ Зіля котрӧдлы тэ Батьыдлы да мамыдлы, Пӧльыдлы да пӧчыдлы, Ыджыд айыдлы, Ыджыд мамыдлы. Пувсӧ — кузолӧн, Тшаксӧ — пестерӧн, Озсӧ — тасьтіӧн, Льӧмсӧ — пож тырӧн, Сэтӧр — наберушкаӧн, Чӧдсӧ — колачуманӧн, Мырпом — ыджыд туисӧн, Ӧмидз — паськыд шердынӧн.

СОГЛАСНӦЙ ШЫЯС

172 удж. Комиӧд. Вӧдитчы кывчукӧрӧн.

А: — Кутшӧм мича дзоридз! Б: — Ме козьнала сійӧс чойлы.

Тӧдмав ребуссӧ да висьтав, кутшӧм козин воис сьӧлӧм вылас Юралы медъёна.

МУНІС, МУНІС...

Анна пукаліс Агния баб ордын лабич вылын да видзӧдіс ӧшиньӧ. Анналы вӧлі гажтӧм, кӧть пӧчыс вӧлі орччӧн да печкис. — Агния баб, вай мыйкӧ мойд, — корис Аннуш. — Став мойдсӧ нин мойдлі, нинӧм нин эз коль. — Мойд, — нюжӧдіс Аннуш. — Ачыд вай кӧть ӧтиӧс мойд. Али он жӧ куж? — юаліс Агния баб. — Мыйла ог куж? Мойда. Чӧв олыштіс. Мичаджыка пуксис. Сэсся лӧсьӧдыштіс платтьӧсӧ, кисӧ пуктіс пидзӧс вылас да заводитіс. — Олісны-вылісны гозъя. Налӧн вӧлі Иван нима пи. Коркӧ Иван и шуӧ: «Ветла ме ылі муӧ-ваӧ, йӧзсӧ видзӧдла, ачымӧс петкӧдла». Косьтіс нянь, сӧвтіс мыш нопйӧ и мӧдӧдчис. Муніс да муніс, да муніс; муніс да муніс, да муніс. Ю воис. Вуджис. Муніс да муніс, да муніс; муніс да муніс, да муніс. Муніс да муніс, да муніс. Сэсся бӧр гортас воис. Аннуш ланьтіс. Агния баб видзӧдліс внучкаыс вылӧ да юаліс: — Пом нин воис? — Пом. — А мыйкӧ зэв дженьыд мойдыд да? — Да-а, — нюжӧдіс Аннуш. — А мый дыра сійӧ муніс...

173 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

— Тэ он тӧд, кӧні ме вӧлі каникул дырйи? — Ог. А кӧн эськӧ? — Ог висьтав. — Мыйла? — Выйла!

175 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Верман кӧ, вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Мыйла ручлы колӧ бӧж? Мыйла кольксӧ кӧк оз пӧж? Мыйла гожся шонді пым, Тӧлын мусӧ вевттьӧ лым? Мыйла паськӧм вежӧ пу? Мыйла горув кывтӧ ю? Мыйла мусмӧ шоныд зэр, Оз во сьӧлӧм вылӧ шер? Мыйла лунсӧ вежӧ вой? Мыйла лэбач корсьӧ койт? Мыйла, висьтав, дона пи, Оз позь вӧрӧ лэдзны би? Мыйла?

Коми кывйын эмӧсь гоз артмӧдан гора да гортӧм согласнӧй шыяс.

176 удж. Лыддьы. Висьтав гоз артмӧдан гора да гортӧм согласнӧй шыяса кывъяс.

Коми кыв урок дырйи ми велӧдім согласнӧй шыяс. Медым гӧгӧрвоанаджык лои гора да гортӧм согласнӧйяс йылысь тема, урок помланьыс заводитім ворсны. Ёрта-ёртӧс юасим: — Кыдзи шусьӧ лэбачлӧн оланін? — Поз. — Мый колӧ, медым пуктыны сёян? — Доз. — Мый полӧ ваысь? — Би. — Вежан кӧ первой шыпассӧ, лоӧ бать-мамлӧн радейтана ... . — Пи. Ми аддзим уна татшӧм кыв гоз: ӧтиыс заводитчӧ либӧ помасьӧ гора согласнӧйӧн, мӧдыс — гортӧмӧн. Ворсыштӧй и ті.

177 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

МЫЙЛА ШОНЫД ВАСЬЛЫ?

Миян Вася шоныд пася —

Сійӧс Васьлы Мегӧ дасьтіс, Мед эз кынмы Васьлӧн юр, Пушыд шапка вурис Ур. Кисӧ шонтӧ вурун кепысь —

Сійӧс Васьлы Баля сетіс. Коксӧ кӧдзыд мед эз кӧр, Гӧна пими ыстіс Кӧр.

Сыктывкар — Коми мулӧн юркар. Тайӧ нимыс артмӧма кык кывйысь: «Сыктыв» да «кар». Сідзкӧ, Сыктывкар — сійӧ Сыктыв ю дорын сулалысь кар.

178 удж. Тӧдмав метаграммаяс. Инды тайӧ предметъяссӧ серпасысь.

МЫЙ ТАЙӦ?

1. Гора согласнӧйӧн быдмӧ пыр веж, Гортӧмӧн — ӧткымын нывлӧн кыдз вез. 2. Гортӧм согласнӧйӧн вуджӧ ёль вомӧн, Гораӧн — шыр да руч сэні — ас чомйын. 3. Гортӧм согласнӧйӧн — матысса морт, Гораӧн — мичмӧдӧ ю дор и сёрд. 4. Гортӧмӧн рака и руч сійӧс сёйӧ, Гораӧн — зіля зэв йӧрысь лым койӧ. 5. Гортӧмӧн — быттьӧ лымвывса пытш, Гораӧн — му лукйӧ, вӧчӧ бур удж. 6. Гораӧн — ӧдзӧстӧ ӧшӧдантор, Гортӧмӧн — лымлӧн зэв дзоляник тор. 7. Гораӧн — абу ме быдса кило, Гортӧмӧн вежан — ме битӧг ог ло.

«Би кинь» журналысь.

179 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Мыйла талун синва сорӧн бӧрдӧ ичӧт зон? — Менӧ, — шуӧ, — кильчӧ дорын пурис аслам пон. — Мыйла дӧзмӧдан тэ сійӧс помся кык лун чӧж? — Шыран муртса босьтлі киӧ, чинтыштны... кузь бӧж.

Аннуш рытнас водігас шуӧ: — Бабӧ, талун мойдсӧ лыддьы помсяньыс. — Мыйла нӧ? — Ӧдйӧджык тӧдмалам, мыйӧн помассьӧ.

А: — Мыйла ош ар помын пырӧ гуӧ? Б: — Узьны тулысӧдзыс.

— Кутшӧмӧн овлӧ тӧвся поводдяыс? — Ывлаын кӧдзыд. — Пӧльтӧ вой тӧв. — Ӧшиньяс гыӧртісны. — Керка стенӧ лыйсьӧ пашляк. — Кок улын дзуртӧ лым. — Лунъяс дженьыдӧсь, а войяс кузьӧсь.

180 удж. Висьтав серпасъяс серти, мый вӧчӧны челядь тӧлын?

181 удж. Лӧсьӧд ёртыдкӧд сёрни тӧвся лун коллялӧм йылысь.

182 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Лымйӧ, лымйӧ, кытысь усян? Мыйла чирйӧн, абу тусьӧн? Лымйӧ, лымйӧ, кытысь воин? Кыдзи еджыднас тэ лоин?

Мыйла сэтшӧм кокни ачыд? Сылан, веськалан кӧ пачӧ? Веськалан кӧ ваӧ, йизян? Мыйла усян визьӧн-визьӧн?

183 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс серпас серти. Висьтав, кыдзи тэ пасьтасян тӧлын.

184 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Коді камгӧ керка стенӧ? Коді садьмӧдӧ пыр менӧ?

Тадзи кӧдзыд бара дурӧ, Тшӧктӧ лэдзны тырӧн-бурӧн.

Шӧйтӧ ывлатіыс кӧдзыд, Корсьӧ менсьым керка ӧдзӧс.

ДЕКАБР — ӦШЫМ.

Декабр Комиын — лымъя да кӧдзыд тӧлысь, сы вӧсна шулӧмаӧсь важӧн сійӧс ӧшым кывйӧн. Тайӧ кывйыс кутӧма пашляк вежӧртас.

185 удж. Содты лӧсялана кыв.

1. Детинкаяс ислалӧны даддьӧн. 2. Турун кыскалӧны доддьӧн. 3. Уръяс чӧсмасьӧны колльӧн. 4. Челядь ывлаын ворсӧны дзолльӧн.

186 удж. Лыддьы шусьӧгсӧ. Рочӧд.

Додьтӧ дасьты гожӧмын, а телегатӧ — тӧлын.

187 удж. Гиж чолӧмалана юӧр бать-мамлы, чой-воклы, пӧч-пӧльлы, ёртыдлы да мукӧдлы.

Чолӧмала Выль воӧн! Сиа кузь нэм да бур шуд!

188 удж. Лыддьы да велӧд кывбуръяссӧ.

Тӧлын уна удж оз вӧч Дженьыд бӧжа тэрыб кӧч. Мый нӧ колӧ вӧчны Дзикӧдз кынмӧм кӧчлы?

Коз пу вылын — лым, лым, Коз пу улын — лым, лым, —

Гӧгӧр лымйӧн тырӧма. Ошкыс гуӧ пырӧма, Тӧвбыд узьӧ, вой и лун, —

Энӧ торкӧй ошлысь ун.

Луныс вывті дженьыд лоис —

Чайтан, войлы пом оз во. Миян керкаӧ тшӧтш воис Озыр шуд — гажа Выль во. Пашкыр коз пу вайим вӧрысь: Аддзан, лыснас абу гӧль. Регыд пырас тошка, пӧрысь, Ноп тыр козина Вой пӧль.

Велӧд коз йылысь сьыланкыв.

Козйӧ, козйӧ, мый сулалан? Ме ӧд тэнӧ пӧрӧда,

Ме ӧд тэнӧ пӧрӧда да, Пескӧ керала,

Пескӧ керала да, Пачӧ ломта,

Кыз ӧгырӧ уськӧда да, Сё блин пӧжала,

Вӧсни ӧгырӧ уськӧда да, Сё печенча пӧжала.

А: — Мыйӧн тэ ислалан тӧлын? Б: — Ме ислала лызьӧн.

1. Еджыд эшкын став мусӧ эжис. 2. Тӧлын и гожӧмын ӧти паськӧма.

Воча кывсӧ корсь 181 лист бокысь.

вежӧй петӧ

гаж бырис

горшӧй косьмӧ

кынӧмӧй сюмалӧ

лӧгӧй петӧ

серам петкӧдлыны

сьӧлӧм вылӧ воис

сьӧлӧмӧй бурмис

чӧв овны

шогӧ усьны

яндысьтӧм син

СЁРНИТАМ КОМИӦН

— Видза олан, Лена. Кыдзи олан? — Аттьӧ, бура. — Аддзысьлытӧдз. — Став бурсӧ.

— Менӧ шуӧны Ваняӧн. Кыдзи тэнӧ шуӧны? (Мый нимыд?) — Аняӧн. (Нимӧй Аня.) — Кыдзи аканьтӧ шуӧны? — Аканьӧс шуа Таняӧн.

— Тайӧ коді? — Тайӧ детинка. — А тайӧ Оля. Оля — нывка.

— Тайӧ коді? — Ӧльӧксан да Мишук — детинкаяс. — А Настук да Ира — нывкаяс.

— Тайӧ менам бать-мамӧй.

— Тайӧ нывкаыс менам чойӧй. — Тайӧ мый? — Тайӧ акань.

— Менам эм ыджыд вок. Тэнад эм вок? — Да. Менам эм ичӧт вок. Тэнад эм чой? — Абу. Тайӧ нывкаыс тэнад чойыд? — Да. Тайӧ менам чойӧй.

— Батьыд гортын? — Гортын. — Мамыд гортын? — Абу. — Гудӧкыд эм? — Эм. — Позьӧ ворсны? — Позьӧ.

— Бур рыт! Батьыд гортын? — Абу гортын. — Коді гортын? — Ме гортын. Ыджыд мам гортын. Ыджыд бать гортын. Пӧч да пӧль абу гортынӧсь.

— Тайӧ менам гортӧй. А ме сэні ола. — Менам эм кань. Тэнад эм кань? — Абу. Менам эм пон. — Кыдзи шуӧны понтӧ? — Джекӧн. Ме радейта Джекӧс.

Ме велӧдчысь. Ме муна школаӧ. Тайӧ менам школаӧй.

— Тайӧ менам классӧй. Кӧні тэнад классыд? — Менам классӧй сэні.

ВЕЛӦДЫСЬ КЛАССЫН.

— Видза оланныд, челядь! — Видза оланныд! — Ме — велӧдысь. Менӧ шуӧны Ольга Ивановнаӧн. Кыдзи тэнӧ шуӧны? — Менӧ шуӧны Олегӧн. Ме — велӧдчысь. — Коді талун дежурнӧй? — Ме дежурнӧй. — Бур. Пуксьы.

— Кӧні ӧшинь? — Со ӧшинь. — Кӧні ӧдзӧс? — Сэні ӧдзӧс. — Кӧні улӧс? — Тані улӧс. — Тайӧ мый? — Тайӧ пызан.

— Мый вӧчӧ велӧдысь? — Велӧдысь пукалӧ. — Мый вӧчӧ велӧдчысь? — Велӧдчысь сулалӧ.

— Висьтав, коді тайӧ? — Тайӧ ыджыд мамӧй. Тайӧ ыджыд батьӧй. — Тэнад эм вок? — Да. Со менам ыджыд вокӧй.

ыджыд пызан

улӧс вылын

пызан вылын

Пӧч пукалӧ. Шура сулалӧ. — Бур асыв! Ме муна школаӧ. — Шура, талун эм коми кыв урок? — Абу. Ме талун классын дежурнӧй. — Мун, бура дежурит.

Ми велӧдчам. Миян коми кыв урок. Ми велӧдам выль кывъяс. — Мый эм пызан вылын? — Пызан вылын эм ручка, карандаш, тетрадь, велӧдчан небӧг.

ичӧт улӧс

Пызан вылын сулалӧ часі. Сійӧ мунӧ: тіч-точ, тіч-точ. Ӧні сизим час. — Бур асыв, шонді! А тайӧ коді? Ме тӧда. Таиӧ мазі.

— Тайӧ коді? — Тайӧ Игорь. Сійӧ детинка. — А тэ коді? — Ира.

Ме — нывка. Ме — велӧдчысь.

Детинкаяс ворсӧны. — Менӧ шуӧны Ӧльӧшӧн. Мый нимыд? — Нимӧй Ӧньӧ.

— Но! Но! Но!

— А кӧні Нина? — Нина гортын. Сійӧ ворсӧ аканьӧн. — Нина, вай меным нянь.

— На, Нина, ... . Ну нин. — Но, нуа. — Ну ӧні.

Ӧні ме школаын. Пызан вылын карандаш да ручка. Велӧдысь классын. Сійӧ сулалӧ. — Кӧні тэнад тетрадьыд? — Сійӧ ранецын.

мелі мам

Рытнас ми гортынӧсь. Менам мамӧй пукалӧ улӧс вылын. Сійӧ мелі да шань. — Кӧні Миша? — Миша ывлаын. Сійӧ ворсӧ. — Бур лун! Чужан лунӧн, Анна. Со тэныд акань. На, босьт. — Аттьӧ. — Со тэныд козин — серпас. На, Анна.

— Со ... . На, Анна, ... . — Со ... . На, Анна, ... .

пызан улын

улӧс улын

— Анна, ку-ку! — Кӧні Нина? Кӧні? — Ку-ку! — Со кӧні!

Кӧк кӧкӧ: «Ку-ку! Ку-ку! Ку-ку!»

МИ БОЛЬНИЧАЫН.

— Кыті тэнад висьӧ? — Менам висьӧ кокӧй. — Петкӧдлы, кыті висьӧ. Со тэныд витамин. — Аттьӧ. — Менам висьӧ синмӧй. — А менам некыті оз вись. И аддза бура.

— Кӧні кок? — Тані. — Кӧні ки? Кӧні син? — Со. — Кыті ... ? — ... . — Мамӧ, ывлаын лымъялӧ. Ме пета ворсны. — Пет. — Ме тшӧтш пета.

— Толик, лок! Ну. — Но, Алина. Нуа.

Иралӧн сыр, ... . Ромалӧн рок.

— Рома, мый тэ сёян? — Ме сёя рок. — Ира, мый тэ сёян? — Меным колӧ рысь да сыр. Аттьӧ.

Риталӧн ур.

— Видза олан, мамӧ. Ме пета ывлаӧ. — Вова, пасясь да кепысясь. — Но. Став бурсӧ.

Вова ворсӧ ывлаын. Вова вӧв вылын: — Но-о!

сьӧд нянь

— Мамӧ, ме отсала тэныд. Лена, лок тшӧтш. — Аттьӧ, челядь. — Мый сумкаын? — Сумкаын еджыд нянь, сьӧд нянь, чери, яй.

еджыд нянь

— Алло! Полина, петан ывлаӧ? — Пета. — Ывлаын шоныд? — Абу шоныд. Ывлаын кӧдзыд. Пасьтась шоныда. Пасясь, кепысясь, шапкаась да гынкӧмась.

пукалӧ улӧс вылын. вылын пурт. улын пукалӧ понпи.

— Бур асыв, Рома. Лок мыссьы. Со Мила мыссьӧ. — Менам майтӧгӧй абу. — Со майтӧг. На, босьт. — Аттьӧ. Ме мысся.

Рома мыссьӧ. Мила ... . Мурка ... .

Мам: «Мила, меным колӧ». Нывка: «Со. Ме муна нин. Менам коми кыв урок». Мам: «Но. Мун, муса ныв».

ӧшинь дорын

— Ми сьылам да йӧктам коз дорын.

МОРОЗ ПӦЛЬ.

Классын сулалӧ коз. Коз ... Слава, Лиза, Зина, Роза, Павлик, Вова. ... сулалӧ Ира. — Ира, кӧні? — Со локтӧ кӧр вылын. Сылӧн лӧз , лӧз .

Мороз пӧльлӧн эмӧсь козинъяс. — На, Антон, козин — вӧв. — На, Зина, козин — зыр. Ворс. Сима: «А меным?» — Со — лӧз лента. ... ин.

МИ ВОРСАМ.

— Бур рыт! — Бур рыт, Борис. Лок ворсам. — Ме — лӧз бобув. — А ме — Бобик пон: р-рр! — Ме — мазі: з-зз! — Бур. А менам барабан: бум-бам, тара-рам. — Бур барабан.

бур асыв

бур лун

бур рыт

... дорын сулалӧ пызан. Пызан дорын сулалӧ улӧс. Улӧс вылын — лӧз дӧрӧм.

ИДӦРТӦМ СИДӦР.

Детинка петӧ ывлаӧ. — Мамӧ, кӧні менам дӧрӧмӧй? — Улӧс вылын. — А кӧні менам ... ? — Со, Дима, ... дорын. Но и идӧртӧм Сидӧр.

Тӧдмав: кымын тані дӧрӧм?

Ме узя. Ме мысся. Ме лыддя небӧг. Ме сёя яблӧк.

ГОРТ ДОРЫН.

Гена ворсӧ горт дорын. Пон увтӧ: «Ув-ув». Гортын мам гладитӧ ... да гӧрд дӧрӧм. Мамыс корӧ: — Гена, пыр гортӧ. — Ог на пыр, ме ворса на. Но, мамӧ? — Но. Ворс...

гӧрд яблӧк

гӧрд оз

Талун ывлаын усьӧ лым. Детинкаяс ислалӧны даддьӧн. Ӧньӧлӧн сьӧд пась. — Ӧньӧ, пуксьы даддьӧ. — Ог. А уся кӧ? — Он усь. Даддьыс выль. Кепысясь. — Менам абу. — На, босьт. — Аттьӧ.

сьӧд нянь

Лыддьы кывпесансӧ.

Тасьті-пань ... нянь. ... корӧ Сера кань.

Ӧньӧ усьӧ. Ош узьӧ.

Челядь ворсӧны чачаясӧн. — Менам мича акань. — Менам чери. — Менам руч. — Менам кӧч.

Лыддьы кывбурсӧ.

Мамӧй меным Ньӧбис мач. Мачыс менам Ветлӧ скач.

Велӧд кывпесансӧ.

Пӧчӧлы пӧльӧ Вӧчӧма гӧлик, Пӧльӧлы пӧчӧ Вӧчӧма сӧчӧн.

Велӧдысь шуӧ: — Звук — комиӧн шы, а буква — шыпас. Со «ш» шыпас. Маша, шу: ш-ш, шыр. Маша шуӧ. — Ш-ш, шыр. — Саша, шу: ӧшинь, шонді шонтӧ. Саша шуӧ: — Ӧшинь, шонді шонтӧ.

Велӧд шусьӧгсӧ. Шыд да рок — медбур вок.

ЧУЖАН ЛУН.

Талун Жанналӧн чужан лун. — Чужан лунӧн, Жанна! — Со козин — «Жонь» серпас. — Со «Би кинь» журнал. — Аттьӧ.

чужан лунӧн

чужан му

чужӧмбан бӧж

Велӧдысь шуӧ: — Женя, гиж: «Жонь пукалӧ ув вылын. Жоньлӧн гӧрд морӧс». Велӧдчысь гижӧ.

Висьтав рочӧн.

Усьӧ небыд лым. Челядь ислалӧны лыжиӧн, даддьӧн. Налӧн чужӧмныс гӧрд. — Со ур пукалӧ. — Кӧні? — Ув вылын. То тай пашкыр бӧжыс тыдалӧ. Сэні сылӧн шоныд жыр — горс.

Пуктіс пӧль сёркни. Быдмис сёркни ён. Кыскӧ пӧль сёркнисӧ да оз вермы кыскыны. Сійӧ корӧ пӧчӧс: «Лок сёркнисӧ кыскам». Пӧч корӧ внучкаӧс: «...». Внучка корӧ понйӧс: «...». Пон корӧ каньӧс: «...». Кань корӧ шырӧс: «...».

Шыр кутчысис кань бердӧ, кань — пон бердӧ, пон — внучка бердӧ, внучка — пӧч бердӧ, пӧч — пӧль бердӧ, пӧль — сёркниӧ. Кыскисны да кыскисны, вермисны кыскыны сёркнисӧ. Сёркни кольквиж, чӧскыд. Пӧль шуӧ: «Ме сёя сёркни». Пӧч шуӧ: «...».

Нёль вок ӧти шапка улын пукалӧны.

— Бур лун! — Мый колӧ, Алёна? — Меным колӧ вый, йӧв, небыд нянь да сёркни йылысь мойд. — Пӧжалуйста, босьт. — Аттьӧ.

— Челядь, мыськӧй китӧ майтӧгӧн. Ёгор, мый сёян? — Меным колӧ выя нянь да йӧла чай. Аттьӧ. — А тэныд, Катюк, мый колӧ? — Яя шыд да ырӧш. Босьтӧй квайт шайт.

Гӧгрӧс, а абу шар. Кольквиж, а абу вый, Бӧжа, а абу шыр.

— Мый холодильникын? — Холодильникын: йӧв. — Мый пызан вылын? — Пызан вылын: сакар, сукар.

Галип гача, кокни кӧма, Дӧрӧм небыд шӧвкысь. Бӧжыс ӧзйӧ сизим рӧма, Быттьӧ ӧшкамӧшка.

Юля да Юра — чоя-вока. Юра шуӧ: — Менам горшӧй косьмӧ. — Мый юан? — юалӧ мамыс. — Ме юа юмов чай. Аттьӧ, мамӧ. — Юля, ю йӧв. — Но, мамӧ, юа. — Ме пуа юква. Сёйӧй.

менам горшӧй косьмӧ

Люда сыналӧ юрси.

Йӧра сулалӧ ю дорын.

Талун циркын концерт. Сэні гажа. Сцена вылын пон. Сійӧ петкӧдлӧ лыдпас «3». А со ош. Сійӧ пукалӧ мотоцикл вылын. Юрий Куклачёвлӧн каньяс ворсӧны мачӧн.

— Кытчӧ мунан, Люба? — Ме муна больничаӧ. Мамӧй — челядьӧс бурдӧдысь. — Кӧні больничаыс? — Больничаыс Куратов улича вылын. — А ме муна циркӧ. Циркыс Савин улича вылын.

Вычегда комиӧн Эжва. Тайӧ юыс кузь. Сыктывкар сулалӧ Эжва да Сыктыв юяс дорын. Эмӧсь и мукӧд юяс. Юын олӧ уна чери.

Ю дорын эм кык сэтӧр куст. Сэні ми радейтам сёйны сэтӧр. — Ме сёя сьӧд сэтӧр. Чӧскыд вотӧсыс! Юмов. А тэ мый сёян? — А ме сёя гӧрд сэтӧр. Чӧскыд жӧ! — А со сэні куст улын лэбачпиян! — Эн вӧрӧд! Оз позь!

Кывпесан. Тэрыб Педӧр Ветліс недыр, Вайис Педӧр Китыр сэтӧр.

Асывнас весала щӧткаӧн пинь, мысся майтӧгӧн, сынала юрси, сёя рысь да юа юмов чай, пасьтася, муна школаӧ. Ме — велӧдчысь.

ДЫШ ПИ.

— Пиӧй, пиӧй, чеччы, чеччы! — Чечча, но ог мыссьы. — Пиӧй, пиӧй, мыссьы, мыссьы! — Мысся, но ог пасьтась. — Пиӧй, пиӧй, пасьтась, пасьтась! — Пасьтася, но ог кӧмась. — Пиӧй, пиӧй, кӧмась, кӧмась! — Кӧмася, но ог мун. — Пиӧй, пиӧй, мун, мун!

Лыддьы да висьтав, кымын тані ф да п шыяса кыв.

— Мамӧ, кӧні менам гӧрд шарпӧй? — Шкапын. Надюк, талун абу шоныд. — Ме платтьӧася, партукася да лӧз ковтаася. — Но. — Ми ӧні мунам фабрикаӧ экскурсияӧн. Федялӧн батьыс шофёр. Сійӧ нуас автобусӧн. — Бур. Со портфельыд. Босьт.

Кывпесан. Холодильник, Флаг да ферма, Дзик став кывсӧ Шуны верма.

дзик став

шуны верма

Кӧч йӧктӧ, йӧктӧ Мича табъя кокнас, Вый тупыль юрнас, Шабді пачӧс бӧжнас, Ёсь йыла пиньнас. Сыла-госа кывнас, Льӧм пу кор пельнас, Сьӧд сэтӧр синнас, Аслас дона кунас.

кӧкъямыс чышъян

Кывпесанъяс. Дзоля Коля - гачыс кын. Дзоля Коля дзугӧ лым.

Кыддза виддзын мудзӧм дзодзӧг, асывводзнас лэбзяс водзӧ.

Лена сулалӧ ӧдзӧс дорын. — Видза олан, Лена! — Видза оланныд, Нина Ивановна. Чолӧмала Тіянӧс Ань лунӧн. Со дзоридзьяс. — Мича дзоридзьяс. Аттьӧ. Кыдзи олан? — Аттьӧ, бура. — Ывлаын кӧдзыд али шоныд? — Абу кӧдзыд. — Пӧрччысь. Пыр жырйӧ. Юам маа чай. Менам эм чӧскыд чӧдъя пирӧг.

чолӧмала Тіянӧс

— Видза оланныд! — Видза олан. Кыдзи тэнӧ шуӧны? — Менӧ шуӧны Таняӧн. — Бур. — Меным колӧ «Би кинь» журнал да дзоридзьяс йылысь небӧг. — На, лыддьы. — Аттьӧ. Аддзысьлытӧдз. — Аддзысьлытӧдз, Таня.

Шонді лунтыр шӧйтӧ, мудзӧ,

Вӧр ді сайын сійӧ узьӧ, Садьмӧ, кодзыд ваӧн мыссьӧ, Енэж шӧрӧдз сэсся кыссьӧ, Шуӧ: — Дона челядь, чолӧм, Сиа тіянлы бур олӧм, Быдта уна-уна дзоридз, Тырта мусӧ лэбач горӧн.

Юышт, пиӧй, йӧв, Ворсышт шы ни тӧв. Сёйышт, пиӧй, рок, Вынсялас мед кок. Сёйыштан кӧ нянь, Быдман ён да шань. Панялыштан шыд — Лоан зэв ыджыд.

УДЖ ЙЫЛЫСЬ. Ыджыд мамӧй абу гортын. Сійӧ удж вылын ме щӧткаӧн чышка джодж. Ичӧтджык чойӧй вӧчӧ гортса удж. Ыджыдджык вокӧй вӧчис меным джадж. Сэні сулалӧны небӧгъяс. Мамӧй уджалӧ бурдӧдысьӧн, а батьӧй уджалӧ велӧдысьӧн.

Удж йылысь шусьӧгъяс.

Бӧжтӧ кӧ кӧтӧдан — чери сёян. Коді оз уджав, сійӧ оз сёй.

еджыд гоб

Котӧртӧ руд шыр. А ыджыд мыр вылын пукалӧ кӧч. Кӧчлӧн бӧжыс дженьыд, а шырлӧн кузь. Мыр дорын сулалӧ еджыд гоб. А со сэні — джуджыд ю.

Эжва кӧджын Джуджыд бужӧд. Бужӧдланьыс Пыжа вуджӧ.

Ыджыд айӧ вӧрӧ кайӧ, Ыджыд нопйӧн мыйкӧ вайӧ. Ыджыд мамӧ разьӧ ноп, А сэн ыджыд еджыд гоб.

нопйӧн мыйкӧ вайӧ

разьӧ ноп

тшак нимъяс

Татшӧм вӧрад Тшакыд эм. Татшӧм вӧрад Тшакыд тшем.

Потшӧс вылын катша. Потшӧс улын Катшӧ. Йирӧ Катшӧ лы, Оз сет катшалы.

йирӧ лы

Кузь бӧжа, Сьӧд юра, Еджыд морӧса.

КУТШӦМ РӦМА?

— Тайӧ мый? — Тайӧ тшак. — Кутшӧм тшак? — Еджыд гоб. Со оз. — А оз кутшӧм? — Гӧрд. Тані сэтӧр. — А сэтӧр кутшӧм? — Сьӧд. А сэні шыр котӧртӧ. — А шыр кутшӧм? — Руд.э — А шонді кутшӧм? — Кольквиж. — А кутшӧм тэнад ковтаыд? — Турунвиж. — А кутшӧм менам синмӧй? — Лӧз.

— Гӧрд ошкӧс мойда ог? — Мойд! — Тэ шуан: «Мойд»? Ме шуа: мойд! Лӧз ошкӧс мойда ог? — Мойд! — Тэ шуан: «Мойд»? Ме шуа: мойд! Руд ошкӧс мойда ог? — Мойд! — Тэ шуан: «Мойд»? Ме шуа: мойд! Еджыд ошкӧс мойда ог? — Мойд! — Тэ шуан: «Мойд»? Ме шуа: мойд! Сьӧд ошкӧс мойда ог?

ВЕЛӦДЧӦЙ, ЧЕЛЯДЬ.

Велӧдчӧй, челядь, Югдӧдӧй юр, Велӧдчӧм вайӧ Тіянлы бур.

Понданныд тӧдны Быдсяматор: Шондіыс, муыс Лоӧма кор.

Му вылын кутшӧм Дивӧяс эм. Мый вӧсна йӧзыс Уджалӧ нэм.

Понданныд тӧдны Омӧль и бур. Велӧдчӧй, челядь, Югдӧдӧй юр!

МЕДМУСА КОМИ КЫВЪЯС

Видза олан! Чолӧм! Аттьӧ! Бур лун! Бур рыт! Нянь да сов! Пывсян жар! Шуда туй! Бур туй! Бур вой! Чӧскыд ун! Кыпыд удж!

ГОРТСА ПЕМӦС

Коді оз лӧсяв?

Ӧшинь вылын шонді водзын Шӧвк тупыль кодь шань, Еджыд уска, куньса синма Куткырвидзӧ кань.

Сюркнялӧма улас бӧжсӧ, Копыртӧма юр, Зумыштчӧма, вомгорулас Мыйкӧ мойдӧ: «Куррр».

Миян йӧрӧ кӧк пуксис, Йӧр шӧрас и пукалӧ. Кӧкӧй, кӧкӧй, мый кӧкан? Кымын арӧс мен, тӧдмав: Ку-ку! Ку-ку! Ку-ку!

Аттӧ дивӧ! Кыдз пу вылӧ Ӧшйис яблӧк — Гӧрдсьыс-гӧрд.

Ёртъяс! Висьтала ме гусьӧн, Татшӧм яблӧк Жоньӧн шусьӧ.

Катша-катша, китш-котш. Тури помечӧ корӧ, Мой кер лэдзӧ, Ош керка лэптӧ, Кӧин кер кыскалӧ, Сизь ӧшинь писькӧдӧ, Руч дӧра кыӧ, Ур би видзӧ, Кӧч кӧвдум пӧжалӧ.

Мый позьӧ сёйны?

Мый позьӧ юны?

пув ва

йӧла чай

маа чай

Мый позьӧ ньӧбны?

Шонді петіс, Асыв воис. Садьмӧм лэбач Ид тусь сёйӧ, Кӧч — капуста, Шыръяс — нянь, Дзоля челядь — Йӧв да нянь.

Кыдзи Галя чужан лунӧ, Ми пӧжалім тупӧсь нянь, Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь, Эта судта, эта ляпта, Эта пасьта, эта оттӧм, Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь, Коді муса — сійӧс босьт.

— Кутшӧм кывбуръяс тэ тӧдан? — Ме тӧда Агния Бартолысь чача йылысь кывбуръяс:

Миян Таня бӧрдӧ гора: Мачсӧ уськӧдӧма шорӧ. Ӧвсьы, Танюкӧй, эн бӧрд: Оз вӧй мачыд — кутам бӧр.

Ошкӧс джоджӧ уськӧдісны, Сылысь коксӧ нетшыштісны. Ог сет шыбитны ме сійӧс, Кута бурдӧдны ошпиӧс.

Бӧрдӧ кӧчиль лабич вылын, Сылӧн бӧрдӧм ылӧдз кылӧ. Талун сійӧ вывті нэр — Дзикӧдз кӧтӧдӧма зэр.

Тайӧ менам дӧрӧмӧй. Сійӧ гӧрд. Тайӧ тэнад гачыд. Сійӧ сьӧд. Тэнад пасьыд руд. Менам кепысьӧй лӧз. Тайӧ сьӧд гынкӧм. Тайӧ чышъяныс еджыд. Сылӧн шарпыс турунвиж. Тайӧ сылӧн кольквиж ковтаыс.

Настуклӧн эм акань. Настук шуӧ аканьсӧ ичӧт нылӧн. Аканьлӧн эмӧсь юбкаяс, ковтаяс, чышъянъяс, шарп, партук, пась, кепысь да гынкӧм. Настук ворсӧ аканьӧн. Сійӧ сьылӧ: Ӧввӧ, ӧввӧ, ӧввӧ, Бай, бай, бай, бай, Дона нылӧй, узь нин, узь! Баю, баю, баю, бай, Ӧввӧ, ӧввӧ, ӧввӧ, Ичӧт нылӧй, узь нин, узь!

Ӧтик — мӧтик, Кык — мык, Куим — муим, Нёль — моль, Вит — мит, Квайт — майт, Сизим — мизим, Кӧкъямыс — мӧкъямыс, Ӧкмыс — мӧкмыс, Дас — мас, Пес чипас.

ЛЫДДЬӦДЛАНА ФИЗЗАРЯДКА.

Чеччам чӧла — Шум ни зык. Вӧчам тадзи, Ӧтик-кык. Ӧтик-кык, Ӧтик-кык. Вӧчам тадзи, Ӧтик-кык. Коскӧ пуктам Кыкнан ки, Недыр чеччалыштам Ми. Медым ньӧти Мудз эз коль: Куим-нёль, Куим-нёль.

Ӧні лолыштамӧй Пыдӧдз, Китӧ шевкнитламӧй Быдӧн. Ме ног, челядь, Вӧчӧй вай: Вит и квайт, Вит и квайт.

Китӧ нюжӧдамӧй Тадзи, Сэсся лажыньтчамӧй Надзӧн. Сувтам: Сизим и кӧкъямыс. Бара лажыньтчамӧй Надзӧн, Сувтам: Сизим и кӧкъямыс.

Физзарядка вӧчам Водзӧ, Киӧн судзӧдчылам Джоджӧдз. Молодечьяс, ай да Класс, Помаламӧй: Ӧкмыс-дас, Ӧкмыс-дас.

Лӧсьӧд сёрникузяяс.

Ме велӧда коми кыв. Ме ог велӧд коми кыв.

Тэ велӧдан коми кыв. Тэ он велӧд коми кыв.

Сійӧ велӧдӧ коми кыв. Сійӧ оз велӧд коми кыв.

Ме велӧдча 1 классын. Тэ велӧдчан 1 классын. Сійӧ велӧдчӧ 1 классын.

Ме ог велӧдчы 1 классын. Тэ он велӧдчы 1 классын. Сійӧ оз велӧдчы 1 классын.

Ме гижа чолӧмалӧм. Тэ гижан чолӧмалӧм. Сійӧ гижӧ чолӧмалӧм.

Ме ог гиж чолӧмалӧм. Тэ он гиж чолӧмалӧм. Сійӧ оз гиж чолӧмалӧм.

Ме лыддя небӧг. Ме сёрнита комиӧн. Ме висьтала гораа. Ме тӧда кывбур. Ме петкӧдла серпас. Ме мысся майтӧгӧн. Ме весала пинь. Ме сынала юрси. Ме сёя рысь. Ме юа йӧв. Ме ворса гудӧкӧн. Ме отсася мамлы. Ме узя диван вылын. Ме муна вӧрӧ. Ме локта гортӧ. Ме босьта козин. Ме нуа нянь. Ме пыра классӧ. Ме пета школаысь. Ме пукала улӧс вылын. Ме сулала пызан дорын. Ме котӧрта библиотекаӧ. Ме чеччала скакалкаӧн. Ме уджала сиктын. Ме ола карын. Менам висьӧ юрӧй. Ме ислала даддьӧн. Ме вая дзоридз. Ме аддза чипанӧс. Меным колӧ ошпи. Ме вунда кабала. Ме чолӧмала велӧдысьӧс. Ме пасьтася шоныда. Ме пӧрччыся рытнас. Ме сьыла сьыланкыв. Ме йӧкта «Шондібан». Ме кӧсъя сёйны рок. Ме радейта пӧль-пӧчӧс.

Ме радейта

видзӧдны телевизор

Небӧгъяс сулалӧны джаджйын.

Чань сулалӧ вӧв дорын.

Мазі пукалӧ дзоридз вылын.

Бобув пукалӧ турун вылын.

Тшак быдмӧ пу улын.

Лэбач пукалӧ ув вылын.

Коді кӧні олӧ?

— Тэ сёрнитан комиӧн? — Сёрнита комиӧн да рочӧн. Кӧні тэ олан? — Ме ола карын. А кӧні тэ олан? — Ме ола сиктын.

ЧУЖАН МУ.

Ме ола сэн, кӧн визув ю Друг ыджыд чукыль вӧчӧ. Тан менам дона чужан му, Тан бать и мам, и пӧчӧ. Тан быдмӧ менам ичӧт вок, Век гажӧй сыысь бырӧ. Тан корӧ школаӧ звӧнок, Сэн ёртыд менам тырыс.

— Ӧшкамӧшка, мегыр пос, Зэр оз ков, му абу кос, Мӧдӧд югыд шонді, Челядьӧс шонты.

Вӧрын коз пу вылын Йӧктӧ-ворсӧ ур. Юрыс гӧгрӧс сылӧн, Бӧжыс лышкыд, бур.

Дзиръя дорын Дзоля чибӧ, Сэтшӧм мича, Но оз сибӧд.

УНА КЫВ.

Уна кыв ме рочӧн тӧда. Со вот висьтавлыны мӧда: Каньыд — кошка, Паньыд — ложка, Пиыд — сын, а нылыд — дочь, Луныд — день, а войыд — ночь, Нырыд — нос, а вомыд — рот, Пуктас йӧрыд — огород, Пидзӧсыд — колено, Кос пескыд — полено, Туруныд — трава, Юрыд — голова. А вот, шуам, пионер, Школа, трактор, инженер, Автомат и витамин — Ӧти ногӧн шуам ми. Медбур, видзӧдны кӧ водзӧ, Кужны комиӧн и рочӧн.

Условнӧй пасъяс:

— сёрнит тадзи — велӧд сьыланкыв — содтӧд удж

Зарни бордъяса, Медся мыла, Чужан кыв — менам олӧм да вӧт! Позьӧ сёрнитны Любӧй кылӧн, Сӧмын ӧтдортны ассьым Ог мӧд.

ВИДЗА ОЛАН, ДОНА ШКОЛА!

1. Текст да сёрникузя

1 удж. Лыддьы кывбурсӧ да велӧд наизусть.

БАРА ШКОЛАӦ.

Вижӧдіс нин вӧрад Кыдз пуыдлӧн кор, Пырам школа йӧрӧ Сумкаясӧн кор.

Видза олан, школа! Мыччам сылы ки. Ог нем вӧчтӧг олӧй Гожся кадад ми.

Тӧдчӧдӧм кывтэчаслысь вежӧртассӧ корсь 125 лист бокысь.

Миян сёрни артмӧ сёрникузяясысь, а сёрникузяясыс — кывъясысь.

— Видза олан, детинка! — Бур асыв, нывка! — Мый тэнад нимыд? — Менам нимӧй Петя. А тэнад? — Маша. — Кутшӧм классын тэ таво велӧдчан? — Коймӧд классын. А тэ? — А ме — нёльӧдын. — Кытчӧ тэ ветлін гожӧмнас? — Аддзысьлытӧдз, Петя! — Видза колян, Маша!

2 удж. Сетӧм кывъясысь лӧсьӧд сёрникузяяс да пукты колана пасъяс.

1. Арнас ми бара локтім дона школаӧ. 2. Кутшӧм мича да сӧстӧм миян класс! 3. Тіян ёна бырис гажныд школаысь?

Коймӧд сёрникузяын тӧдчӧдӧм кывтэчаслысь вежӧртассӧ корсь 125 лист бокысь.

3 удж. Кывъяссӧ юк сёрникузяяс вылӧ. Сувтӧд колана пас.

Воис зарни ар вижӧдісны пулӧн коръяс шонді омӧля нин шонтӧ челядь мӧдӧдчисны школаӧ.

4 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1.Кор тэ чеччан? 2. Кор мунан школаӧ? 3. Мый вӧчан урокъяс бӧрын? 4. Кутшӧм классын тэ велӧдчан? 5. Коді тіянӧс велӧдӧ?

Коді? мый? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс.

КЫДЗИ МЕ ВЕЛӦДЧИ ЛЫДДЬЫСЬНЫ.

ИВАН (лыддьӧ нюжйӧдлӧмӧн): Крес-тья-нин па-шет, окотник с-стре-ля-ет, пе-тук по-ёт, с-сес-тра пла-чет, брат гу-гу-ля-ет... (Юрсӧ лэптӧ.) Мам! ... Кылан? Мамӧ! Кор нӧ ме велала? ПЕКЛА: Ог тӧд, сёшайтӧй... Он кӧ дышӧдчы, регыд велалан. Лыддьы, дитя, лыддьы. ИВАН (тільӧ синсӧ): Аттӧ, делӧ жӧ нин тайӧ лыддьыны... Кор нӧ ме велала прамӧясӧ? (Лыддьӧ.) Крестьянин пашет, окотник стреляет, петук поёт, сестра плачет, брат гуляет... Окотник стреляет. Тайӧ нӧ мый лоӧ? ПЕКЛА: Стреляет — лыйсьӧ. Окотник лыйсьӧ пищальысь. ИВАН: Батьӧ, «окотник стреляетыс» збыльысь лоӧ чожӧлӧн пищальысь лыйсьӧм? Кылан, бать, висьтав... ВАСЬКА: Ачыд велӧд. Ме кӧ кута велӧдны, оз и школаад ков ветлыны тэныд.

1. Лыддьы гораа да колана ногӧн. 2. Кыдзи Иван велӧдчис лыддьысьны рочӧн? 3. Мый тшӧктіс вӧчны батьыс пиыслы? Лыддьы сійӧ местасӧ. 4. Велӧдчы лыддьыны рольяс серти.

5 удж. Лыддьы. Гиж коді? да мый? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс.

Быдӧнлӧн гортас эмӧсь лыддьӧм книгаяс. Сэтшӧмсӧ ми и чукӧртім классӧ. Нывкаяс да детинкаяс вайисны быдсяма книгасӧ лэбачьяс, чачаяс, гортса да вӧрса пемӧсъяс йылысь. Классын миян лои библиотека. Ӧні велӧдчысьяс босьтӧны лыддьыны книгаяссӧ сэтысь. Книгасӧ босьтӧм бӧрын быдӧн эжӧ сійӧс бумагаӧн. Мӧд во ми сідзжӧ кутам чукӧртны классӧ книгаяс. А велӧдчан во помасигӧн библиотекасӧ козьналам асланым школалы.

Тӧдмав ребусъяссӧ. Сувтӧд колана юалӧмъяс.

Лӧсьӧд артмӧм кывъясӧн сёрникузяяс.

— Бур лун, челядь! Кыдзи шойччинныд каникул дырйи? — Зэв бура шойччим: ю дорын гожйӧдчим, купайтчим, вотім тшак да вотӧс. Гожӧмыс колис ӧдйӧ, эг и тӧдлӧй. — Бура кӧ шойччинныд, бура и велӧдчыны кутанныд. Выль велӧдчан воӧн, челядь!

Лӧсьӧд серпас серти юалӧмъяс.

6 удж. Лыддьы кывбурсӧ да серпасав. Инды коді? да мый? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс.

Школа сійӧ школа: Помасис урок, Столӧвӧйын колӧ Сёйны шыд да рок. Мишук да Ванюк, кык вок, Пуксисны панявны рок. Мишуклӧн — серпаса блюд: Восьлалӧ гӧрба верблюд.

Велӧд наизусть.

7 удж. Артмӧд кывъяс.

8 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да корсь роч пӧвсӧ.

1. Велӧдчӧм морт — синма, велӧдчытӧм — синтӧм. 2. Ов да выв, да век велӧдчы. 3. Велӧдчытӧгыд мортӧ он во.

9 удж. Кывъяссӧ гиж кык столбикӧ.

10 удж. Лӧсьӧд 5 (6, 7, 8) шыпаса коді? да мый? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс.

Небыд пас (ь) кыв шӧрын да кыв помын.

ПОЖӦМ КОЛЬ ВЕЛӦДЧӦ ШКОЛАЫН.

Яг шӧр ягын школа, Гӧгӧр нюр да оль. Велӧдчыны волӧ Татчӧ Пожӧм Коль.

Парта сайын Дзодзув, Гут, и Ном, и Геб. Весиг Краля-Бобув Ӧшиньӧ оз лэб.

Пукавны оз яндысь Ручӧ чойкӧд Ош. Урок вылын рамӧсь, Ставлӧн пельныс чош.

— Кык да куим — кымын? Висьтав, Пожӧм Коль. — Висьмис менам кынӧм, Кылӧ сэн буль-боль.

Колип вашкӧ пеляс: — Лоӧ вит, вит, вит. Кольным нӧшта веля Ышмӧ: «Уйӧ Кит!»

Классын серам. Инмис Серам руӧ Коль. Велӧдысьлӧн синмыс Лоис кыкысь ноль.

1. Кӧні велӧдчис Пожӧм Коль? 2. Кодкӧд велӧдчис Пожӧм Коль? 3. Мый юаліс велӧдысь? 4. Кыдзи велӧдчис Пожӧм Коль? 5. Коді велӧдчис бура? 6. Лыддьӧй рольяс серти. 7. Корсь да гиж кывбурысь небыд паса (ь) кывъяс.

— Талун мый вӧчин? — Талун классӧн ветлім вӧрӧ. — Коді тіянкӧд вӧлі? — Миянкӧд вӧлі Идӧртӧм Сидӧр. — Идӧртӧм Сидӧр, мый аддзылін вӧрысь? — Сэтысь ме аддзылі зэв унатор: Котралӧ руч бӧрся збой ыджыд кӧч. Дзебсьӧма пу улӧ ичӧтик ош, Повзьӧма, коньӧрӧй, тіралӧ бӧж. — Идӧртӧм Сидӧр, сӧрин тэ ставсӧ, Висьталін тай нӧ вӧвлытӧмтор! — А мед челядь гӧгӧрвоасны, овлӧ татшӧмыс али оз?

1. Лыддьы гораа да колана ногӧн. 2. Кодӧс шуӧны Идӧртӧм Сидӧрӧн? 3. Отсав Идӧртӧм Сидӧрлы стӧча лӧсьӧдны сёрникузяяс.

11 удж. Тӧдмав.

2. вӧрса пемӧс

3. керка юкӧн

4. пулӧн ним

5. пызан-улӧс

6. школаын уджалысь

Паччӧр дорын дыр пукалӧ, Войнас шыръясӧс куталӧ. Кургӧ-мойдӧ, вывті шань Еджыд уска, сера ... .

12 удж. Помав сёрникузяяссӧ. Гиж сӧмын сэтшӧм кывъяс, кӧні эм ь.

Гортса пемӧсъяс

Вӧрса олысьяс

1. зонкаяс да нывкаяс

2. гортса пемӧс

5. вӧрса лэбач

14 удж. Комиӧд сетӧм кывъяссӧ. Гиж тыртӧм клеткаясас.

Лыддьы гораа кывъяссӧ.

ЗАРНИ ПАСЬКӦМӦН ПАСЬТАСИС ВӦР

Кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс.

15 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Зарни паськӧмӧн пасьтасис вӧр, Мича тугъясӧн гӧрддзасис пелысь. Дзодзӧг мӧдӧдчис лунвывлань бӧр, Аддзан, енэжын нюжӧдчис кӧлысь.

1. Кутшӧм юалӧм вылӧ вочавидзӧны тӧдчӧдӧм кывъясыс? 2. Велӧд кывбурсӧ наизусть.

16 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Висьтав, кутшӧм поводдяыс арын.

Шонді мыйкӧ дышмис, Чинтіс ассьыс ӧд. Гожся моз оз ышмы, Ыджыд жар оз сет.

Рудов кымӧр чукӧр Панлӧ сыкӧд вен. Шонділӧн гӧрд югӧр Вошлывлӧ нин сэн.

Мукӧддырйи зэрӧ, Мукӧддырйи — пуж, Видзӧдлан кӧ йӧрӧ, Градъясыд нин куш.

КУТ ТӦД ВЫЛАД!

17 удж. Лыддьы.

ВОЙВЫВСА ПОВОДДЯ.

Войвывса поводдяыд зэв ылӧдчысь. Асывнас мича, шоныд, пушкӧ небыдик лун тӧв. Сэсся друг, мыйкӧ думыштас да, тӧлыс шуркнитас-бергӧдчас. Кватитчан да, вӧлӧмкӧ, войвывсянь нин сійӧ ӧвтӧ, Йиа саридзсянь. Вой тӧлыс вермӧ лун тӧвсӧ, сӧстӧм югыд енэжсӧ вевттьӧны лӧзовруд кымӧръяс. То катшашыдӧс киссьӧ енэжысь, то усьӧ шляча.

1. Корсь висьтысь кывтэчасъяс.

2. Ачыд лӧсьӧд некымын сёрникузя арся поводдя йылысь.

18 удж. Содты колана кывъяс.

Кудель кодь небыд юрси, стеклӧ кодь югыд йи, мойдын кодь олӧм, арся кодь пемыд вой, тулысын кодь мича поводдя.

Артмӧм кывтэчасъясӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.

кыдз пу кор

пипу кор

пелысь пу кор

1. Помав сёрникузясӧ.

Кыдз пу кор (кутшӧм?) ..., пипу кор (кутшӧм?) ..., пелысь пу кор (кутшӧм?) ... .

2. Артмӧд признак нима кывъясысь действие нима кывъяс.

3. Вочавидз, кутшӧм пуяс арын вижӧдӧны, кутшӧм пуяс гӧрдӧдӧны.

— Мамукӧй, кутшӧм поводдя ывлаас? — Зэрӧ, нылукӧй, зэрӧ. Школаад мунігӧн шоныдджыка пасьтась. Арся зэрыд кӧдзыд. — Дӧзмӧдіс тайӧ зэрыс. Оз нин дугдыв! — Нинӧм, нылукӧй, арся войнад дас кык поводдя вежсьылӧ.

Кыдзи тэ гӧгӧрвоан тӧдчӧдӧм шусьӧгсӧ?

19 удж. Чутъяс местаӧ содты колана кывъяс.

Матыстчис зарни ар. Ывлаын шоныд, но шонді абу нин гожся кодь мелі. Кутшӧм мича вӧрыс. Кыдзьяс виж коръяӧсь. Пипуяс да пелысьяс вылын чим гӧрд коръяс.

20 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ. Корсь роч пӧвсӧ.

1. Арын пань ва — ведра тыр няйт. 2. Усис пу вылысь ӧти кор — виччысь ар. 3. Ар пӧ гажтӧм, да озыр.

21 удж. Сетӧм кывъясысь лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

1. Дзикӧдз лӧнис лэбачьяслӧн дзользьӧм 2. Миян сикт весьтті лэбӧны шоныд муясын тӧвйысь лэбачьяс

МИШУК ДА МАШУК ЙЫЛЫСЬ.

Сёйис Мишук курыд лук. Сэсся джӧм олыштіс здук. Сэсся чирӧстіс зэв гора, Ой, пӧ, тайӧ лукйыд сола!

— Абу дуб ни абу сола, Лукйыд курыдджык тай овлӧ. Зато уна витамин, , Лоас сюсь и пель, и син.

Корсь паныд вежӧртаса кывъяс.

Тӧдмав, коді кутшӧм.

Лӧсьӧд тайӧ кывъяснас серамбана сёрникузяяс.

Тӧдмав, кор тайӧ овлӧ.

Уна рӧма биясӧн Ӧзйӧма ю сай, Муяс вылысь сиктса йӧз Босьтам урожай.

Мый вӧчӧ? мый вӧчӧны? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс

УР ДА КӦИН.

Пуысь пуӧ чеччаліс Ур да уси куйлысь Кӧин вылӧ. Кӧин звиркнитіс-чеччыштіс да кӧсйис сёйны Урӧс. Ур кутіс кевмысьны: «Лэдз менӧ». Кӧин шуис: «Ладнӧ, ме тэнӧ лэдза, сӧмын висьтав тэ меным, мый вӧсна тіянлы пыр долыд. Меным век гажтӧм, а тіян вылӧ видзӧдан да, ті эстӧн, пу йылын, век ворсанныд да чеччаланныд». Ур шуӧ: «Лэдз менӧ первой пу йылӧ, ме сэтысянь висьтала тэныд, а то ме пола тэысь». Кӧин лэдзис Урӧс. Пу йывсянь Ур висьталіс: «Тэныд сы вӧсна пыр гажтӧм, мый тэ зэв скӧр. Скӧрлуныс тэнсьыд сьӧлӧмтӧ сотӧ. А миянлы пыр гажа сы вӧсна, мый ми бурӧсь да некор ог думайтӧй лёк вӧчӧм йылысь».

1. Лыддьы ас кежысь «Ур да Кӧин» мойдкывсӧ. 2. Висьтав, мый тэ тӧдмалін Ур да Кӧин йылысь? Кутшӧм Урыс? Кутшӧм Кӧиныс? 3. Кыдзи тэ думайтан, кодлы на пиысь бурджыка овсьӧ вӧрын. Мыйла? 4. Лыддьы Урлысь Кӧинлы вочавидзӧмсӧ.

22 удж. Лыддьы колана интонацияӧн.

ГРАД ЙӦРЫН.

Миян муным пом ни дор, Быдтам сэні помидор, Салат, свеклӧ да капуста, Кушман, анькытш да петрушка, Сёркни, редис да укроп, Сельдерей да лук-чеснок.

Эм и оз, и ӧмидз, Сэтӧр, пелысь, льӧм, Нӧшта уна дзоридз, Налӧн уна рӧм.

Локтам школа йӧрӧ, Сьӧлӧм вылад рад, Быдтімӧ ӧд асьным Татшӧм мича сад!

1. Висьтав ӧти кывйӧн. 2. Артмӧд кывтэчасъяс.

Челядь керӧны картупель, нетшкӧны сёркни, идралӧны капуста.

— Маша, град выв пуктастӧ керинныд энӧ на? — Эгӧ на, аски заводитам. — Тіян уна пуктасыд? — Да, уна. Видзӧд, мый миян быдмис: кудриа юра кӧчан мачьяс, кольквиж сёркни. Аддзан, гӧрд свеклӧ ошйысьӧ аслас мичлунӧн. А со юмов да чӧскыд морковь, помидор да ӧгурцы. Тӧв кежлӧ ставыс лоӧ заптӧма.

Тӧдмав, мый тайӧ?

Тувсов, арся муяс вылын Сылысь жургӧм-мырсьӧм кылан. Новлӧ куйӧд, кыскӧ кер, Мед кӧть туйсӧ тыртӧ зэр. Кыз йи вывті мӧдлапӧлысь Кыскӧ силос кӧдзыд тӧлын. Уна вӧлӧс сійӧ вежӧ, Джуджыд лымйӧ вермӧ кежны.

Тӧдчӧдӧм кывъяс дорӧ сувтӧд юалӧмъяс.

23 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ. Инды действие нима кывъяс.

1. Эн ошкы асьтӧ, йӧзыс мед ошкасны тэнӧ. 2. Киссьӧм ватӧ он курав. 3. Эн лэптысь вомнад, лэптысь уджнад. 4. Первой думышт, сэсся вӧч. 5. Мый кӧдзан, сійӧс и вундан.

Катша рок пуӧ. Еджыд бока, Вӧсни кока, Катша рок пуӧ, Катша рок пуӧ.

Стӧк да стӧк чеччалӧ, Гӧстьясӧс коралӧ. Гӧстьяс локталісны, Лючки пуксялісны. Катша гӧститӧдӧ, Быдӧнлы вичмӧдӧ. Талы сетіс пань тыр. Эталы со дар тыр. Сылы сӧмын вом тыр, Эсылы дзик кӧш тыр.

А меддзоляыслы, А медмичаыслы Дзик нинӧм эз вичмы. Дӧзмы кӧть эн дӧзмы. Катша сылы шуӧ, Выльысь на пӧ пуа.

24 удж. Серпасъяс серти лӧсьӧд сёрникузяяс да гиж, коді мый вӧчӧ.

— Петя, кытчӧ ветлін? — Ветлі вӧрӧ тшакла да вотӧсла. — Тшакыд уна сюри? — Да, пестер тыр. — А кутшӧм тшак? — Ягсер. — А кутшӧм вотӧс вотін? — Оз. — Вай аски кыкӧн ветлам вотчыны. — Позьӧ, ветлам.

25 удж. Помав сёрникузяяссӧ да гиж.

1. Петіс уна тшак. 2. Ми мамӧкӧд вотім мырпом. 3. Чоя-вока ветлісны ягӧ пувла.

26 удж. Сетӧм кывъясысь артмӧд действие нима кывъяс.

Артмӧдӧм кывъясӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.

27 удж. Лыддьы. Вуджӧд роч кыв вылӧ словартӧг.

Ме дӧзьӧрита ӧти куканьӧс. Куканьлӧн нимыс Визув. Сійӧ менам зэв на ичӧтик. Асывнас ме чечча водз, пасьтася, сёйышта да котӧрта аслам Визув дінӧ. Ме сійӧс юктала, верда. Кукань видзӧдӧ ме вылӧ зэв меліа, быттьӧ кӧсйӧ шуны: «Аттьӧ».

Инды действие нима кывъяс.

28 удж. Сетӧм предмет нима кывъяс дорӧ бӧрйы лӧсялана действие нима кывъяс.

29 удж. Артмӧд действие нима кывъяс.

30 удж. Лӧсьӧд гиж кывйӧн выль кывъяс, вӧдитчы словарӧн.

31 удж. Лыддьы. Корсь действие нима кывъяс.

Бара локтіс букыш ар, Дурӧ вой тӧв вывті яр, Нетшкӧ пуяс вылысь коръяс, Войнас кынталӧ нин шоръяс, Асывводзнас муыс кын, Частӧ петавлӧ нин лым. Он и тӧдлы, локтас тӧв, Быттьӧ-й гожӧмыс эз вӧв.

Сетӧм кывтэчасъяссӧ комиӧд.

32 удж. Дасьтысь да гиж сочинение «Зарни паськӧмӧн пасьтасис вӧр».

Менӧ ёна чуксалӧны, Менӧ ёна виччысьӧны, А кор локта, ставӧн — гузь! Пышйӧ меысь, быдӧн сюсь.

ДЗОРДЗАВ ЖӦ, КОМИ МУ, КОЛЯОЗ ДЗОРИДЗӦН

Юалана, юӧртана, горӧдана сёрникузяяс.

КОМИ МУ.

Помтӧм парма, гулыд ягъяс, визув юяс, паськыд видз. Гажа нӧрыс, зыбуч нюръяс, еджыд кока винёв кыдз. Гӧгрӧс тыяс, зэра аръяс, озыр вӧр-ва, тэрыб кӧр. Чизыр тӧвъяс, тшӧкыд расъяс, чукльӧсь ордым, пемыд вӧр. Тэ кӧ шуда да нюмбана, меным сэсся нем оз ков. Коми муӧй, сьӧлӧмшӧрӧй, менам куслытӧм любов.

33 удж. Лыддьы колана ногӧн А. Мишариналысь «Коми му» кывбур. Велӧд наизусть.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс? 2. Кутшӧм серпасъяс позьӧ лӧсьӧдны А. Мишариналӧн кывбур серти? 3. Сетӧм схема серти лӧсьӧд кывтэчасъяс.

4. Корсь паныд вежӧртаса кывъяс.

34 удж. Лыддьы А. Мишариналӧн «Коми му» кывбурысь юӧртана сёрникузяяс.

35 удж. Лыддьы да гиж. Сёрникузяяс помӧ пукты чут либӧ юалан пас.

— Катшыс, кодӧс увтан? — Кӧинъясӧс повзьӧдла. — Катшыс, мый нӧ бӧжтӧ лэдзин? — Кӧинъясысь пола.

36 удж. Лыддьы. Гиж да сёрникузяяс помӧ пукты горӧдан пас.

Мед дзирдалас шонді! Мед югъялас луныс! Мед дзоридзӧн тырас! Да нюмъялас му!

37 удж. Лыддьы колана ногӧн да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Лӧсьыдӧсь тундраса войяс! Шондіыс тані некор оз саявлы. Сынӧдыс лунся дорысь ыркыд. Тундра шӧрын тыдалӧны мича мылькъяс. Мылькъяс костын куйлӧны ыджыд нюръяс. На весьтті кытшлалӧны дзодзӧг чукӧръяс. Бадьяс костын герчкӧны гордаяс. И ывлалӧн мичлуныс, и лэбачьяслӧн сьылӧмыс — ставыс чуксалӧ овны.

1. Висьтав, мый тэ тӧдмалін тундра йылысь. 2. Кутшӧм быдмӧгъяс эмӧсь тундраын? 3. Кутшӧм лэбачьяс олӧны сэні? 4. Кутшӧм пемӧсъяс олӧны тундраын?

38 удж. Лыддьы кывбурсӧ сьӧлӧмсяньыд.

Дзордзав жӧ, Коми му, коляоз дзоридзӧн, Сьӧлаоз синъясӧн, гӧрд лежнӧг цветъясӧн! Быдмы жӧ, парма шӧр коз, Кисьмы жӧ, керӧс дор оз!

1. Корсь юӧртана да горӧдана сёрникузяяс. 2. Кутшӧм быдмӧгъяс мичмӧдӧны Коми му?

39 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да корсь роч пӧвсӧ.

1. Ас муыд — рӧднӧй мам. 2. Ас муыд — мам, а йӧз муыд — тьӧтка. 3. Чужан позйыд быдӧнлы дона.

чужан му

паськыд му

40 удж. Лыддьы да висьтав, кыдзи тэ гӧгӧрвоан тайӧ кывъяссӧ.

Чужан му — сійӧ мамыдлӧн сой, Чужан му — сійӧ бабыдлӧн мойд, Чужан му — сійӧ туруна видз.

41 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Коми му

чужан му

ас му

42 удж. Корсь пӧвсӧ, артмӧд быдмӧг нимъяс.

43 удж. Лыддьы кывбурсӧ да гӧлӧснад петкӧдлы интонациясӧ.

ЧУЖАН МУ.

Мыйла миянлы зэв дона вӧр и эзысь ю? Быдӧн радейтӧ зэв ёна ассьыс чужан му. Зарни шонді сійӧс шонтӧ, мыськӧ югыд зэр. Медым дзоридзавны пондас миян войвыв эрд. Тайӧ му вылас зэв шуда лоас ныв и пи. Сійӧс, донаӧс, пыр кужас видзны миян ки.

Ме локта карысь сиктӧ

Муртса чужин — Рӧдина нин эм, Батьлӧн му и сикт, и ю, и расъяс. Тані сэсся коллявны тэд нэм, Тані олӧм ӧтдортас ли пасъяс.

1. Лыддьы кывбурсӧ мичаа, сьӧлӧмсяньыд. 2. Сет кывбурыслы ним.

44 удж. Лыддьы. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

КОМИ СИКТ.

Тайӧ сиктыслӧн нимыс Емдін. Рочӧн шуӧны Усть-Вымӧн. Сулалӧ сійӧ Емвалӧн Эжваӧ усянінын. Сиктыслы тырис нин 600 во. Но сійӧ пыр том да мича. Сикт шӧрын выль школа. Сиктӧ воис биару.

1. Кутшӧм коми сиктъяс тэ тӧдан? 2. Лӧсьӧд висьт тӧдса сикт йылысь.

45 удж. Уна коми сиктлӧн эм коми и роч ним. Корсь пӧвсӧ.

Корсь да инды мусерпас (карта) вылысь тайӧ сиктъяссӧ.

— Маша, тэныд письмӧ воис Кулӧмдінысь. Коді нӧ гижӧ? — Тайӧ менам пӧдруга Катя. Ми тӧдмасим сыкӧд Шойнатыын. А меным унаӧн гижӧны. Пажга сиктысь, Кӧрткерӧсысь. Ме радейта письмӧасьны.

46 удж. Кут тӧд вылад.

Коми муын эм Керӧс нима некымын сикт. Керӧс — сійӧ вылыс кос места.

Артмӧд керӧс кывйӧн коми сикт нимъяс.

47 удж. Содтав лӧсялана сикт, грезд, кар нимъяс.

1. Менам мамӧй (кытысь?). 2. Менам батьӧй (кытысь?). 3. Менам ыджыд мам чужліс (кӧні?). 4. Менам ыджыд бать чужліс (кӧні?). 5. Гожӧмнас ме ветлі (кытчӧ?) (код ордӧ?). 6. Шойччан лунӧ ми мунам картупель керны (кытчӧ?).

— А меным, Петя, письмӧ воис пӧдругасянь! — Мый нӧ сійӧ гижӧ? — Юасьӧ, кутшӧм миян сиктным. — А мый тэ гижан? — Ме кӧсъя гижны, мый миян сикт сулалӧ джуджыд кыр вылын, кыр улас визувтӧ ю. Сиктын куим паськыд улича, уна ыджыд керка, гӧгӧр пуяс да дзоридзьяс, а йӧзыс шаньӧсь да рамӧсь. Мед волас гӧститны.

48 удж. Лыддьӧй рольяс серти.

Ме локта карысь сиктӧ, А мамӧй меным воча: — Но, вунӧдінныд дзик тай, Ӧд волад сэтшӧм шоча ...

Мам карӧ воас сиктысь, А ме нин сылы воча: — Но, вунӧдінныд дзик тай, Ӧд воланныд зэв шоча ...

И шоныд кывъяс вӧзъя, Но мамӧй шуас мен: — Тан, карад, век жӧ йӧзын, А сиктыд сикт и эм ... .

49 удж. Лыддьы да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Войбыд Сеня бергаліс. Сылы эз узьсьы. Кӧсйис унмовсьны, но синмыс эз куньсьы. Трубаын шутьляліс тӧв. Друг ӧшинь пыр визьнитіс би югӧр. Тайӧ батьыс локтӧ машинаӧн. Сенялӧн батьыс уджалӧ сиктса больничаын. Сійӧс войнас корлісны висьысь дорӧ.

Тӧдчӧдӧм кывъяссьыс инды орчча небыд согласнӧйяссӧ. Кыдзи найӧ кылӧны, небыда али чорыда?

50 удж. Гиж да визьнит орчча небыд согласнӧйяссӧ.

1. Вӧрын кылӧ лэбачьяслӧн дзользьӧм. 2. Кагалӧн куньсьӧ синмыс.

Лыддьы да тӧдмав, кытчӧ ми веськалам мӧд урок вылын.

ПЕМЫД ВОЙӦ.

Пемыд войӧ Енэж шӧрысь Уси юӧ Зарни тӧлысь. Пыж моз сійӧ Кывтны кутіс Миян паськыд Эжва юті. Медым абу Вывті ыджыд Чарла джын кодь Тайӧ пыжыс, — Пуксям, лэптам Бордъя парус, Кывтам Миян гажа карӧдз.

Миян каръяс

52 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа, сьӧлӧмсяньыд.

ВОЙСЯ ВОКЗАЛ.

Сыктывкар — менам мича мойд. Бара ывлаыс сэтшӧм ясыд. Тӧрыт шуи ме тэд: «Бур вой». Талун вашкӧда тэд: «Бур асыв».

Кодыр шыясӧн ловзяс лун, Меным «аддзысьлытӧдз» тэ шуан. Тайӧ асылыс мед оз вун, Сійӧс туйӧ ме аскӧд нуа.

Енэж ме весьтын — помтӧм лӧз, Енэж шудаӧн сиӧ лоны. Аттьӧ тіянлы, карса йӧз, — Меным ті вӧсна карыс дона.

1. Коді гижис тайӧ кывбурсӧ? 2. Мый висьталіс поэт Сыктывкар йылысь? 3. Мый висьталіс кывбурын В.Тимин ывла йылысь, енэж йылысь, йӧз йылысь? 4. Кутшӧм вежавидзана кывъяс эмӧсь кывбурын? 5. Кыдзи важӧн шулӧмаӧсь тайӧ карсӧ?

Корсь кывбурысь матын вежӧртаса кывъяс: шуи.

Корсь кывбурысь паныд вежӧртаса кывъяс: тӧрыт.

— Батьӧ, ме лыдди книгаысь, мый Сыктывкарыд важӧн шусьылӧма Усть-Сысольскӧн, бӧрыннас нин сетӧмаӧсь мӧд ним — Сыктывкар. — Тэ, сёшайтӧй, унатор нин тӧдан. Гожӧмыс воас да Сыктывкарӧ ветлам, пыралам музейясӧ. Кор ме ачым вӧлі ичӧтӧн, миянӧс нулісны экскурсияӧн карӧ. А сэксянь карыд ёна нин вежсис, лоис ыджыдӧн да мичаӧн. Ӧні миян Сыктывкар — нималана кар. А мый тэ нӧшта тӧдан сы йылысь?

53 удж. Лыддьы да кут тӧд вылад.

СЫКТЫВКАР.

Талунъя Сыктывкар — вель ыджыд и том кар. Уличаяс сэні мичаӧсь да сӧстӧмӧсь. Керкаясыс джуджыдӧсь и ляпкыдӧсь, выльӧсь и важӧсь. Кар шӧрыс ачыс неыджыд, но мича да пельк. Сыктывкарын эмӧсь торъя юкӧнъяс: Эжва, Чит, Кӧджпом, Дырнӧс, Давпон, Кырув, Изкар, Тентюков, Вылыс да Улыс Чов, и, дерт жӧ, Париж. Парижын уличаясыс важӧсь, пу керкаясыс ӧти судтаӧсь. Тайӧ кар юкӧныс аслыспӧлӧс. Кольӧм нэмын пӧ сэні олӧмаӧсь пленӧ сюрӧм французъяс. Найӧ пӧ и сетлӧмаӧсь кар юкӧнлы аслыспӧлӧс ним — Париж. Эжваын эм ыджыд вӧр комбинат. Сэні вӧчӧны уна бур кабала, ён картон. Но сынӧдыс Эжваын абу сӧстӧм, няйт. Сыктывкарын уджалӧ куим театр, эмӧсь художествоа галерея, университет, пединститут.

1. Висьтав, мый тэ тӧдмалін Сыктывкар йылысь? 2. Вӧлін-ӧ тэ Сыктывкарын? 3. Кутшӧмӧсь Сыктывкарын уличаясыс, керкаясыс? 4. Кутшӧм местаяс эмӧсь Сыктывкарын? 5. Мый вӧчӧны Эжваын? 6. Содты, мый тэ нӧшта тӧдан Сыктывкар йылысь?

54 удж. Содты сёрникузяӧ колана кывъяс да гиж.

Сыктывкар — Коми мулӧн юркар.

Корсь «Сыктывкар» висьтысь паныд вежӧртаса кывъяс.

Тӧдмав, кутшӧм кывъясысь артмӧма Сыктывкар кыв.

55 удж. Корсь «Войся вокзал» кывбурысь да «Сыктывкар» висьтысь чорыд да небыд парнӧй согласнӧйяса кывъяс.

56 удж. Комиӧд сетӧм кывъяссӧ да визьнит непарнӧй согласнӧйяссӧ.

Кар, сикт, ю нимъясын ыджыд шыпас.

Кар, сикт, ю нимъяс гижсьӧны ыджыд шыпассянь.

57 удж. Гиж анбур (алфавит) серти.

Каръяс: Микунь, Емва, Ухта, Сыктывкар, Вуктыл, Инта, Сосногорск, Усинск, Воркута, Печора. Юяс: Печора, Эжва, Мезень, Сыктыв, Луза, Уса, Вашка, Висер.

58 удж. Кутшӧм сикт нимъяс татчӧ дзебсьӧмаӧсь?

59 удж. Лыддьы да кут тӧд вылад.

Ӧні республикаын эм дас кар: Сыктывкар, Воркута, Вуктыл, Емва, Инта, Микунь, Печора, Сосногорск, Усинск да Ухта. Медыджыд каръяс — Сыктывкар, Воркута да Ухта. Республикалӧн войвывса каръясын олӧны и уджалӧны из шом перйысьяс (Воркутаын да Интаын), биару перйысьяс да мусир перйысьяс (Ухтаын, Усинскын, Вуктылын). Эжваын олӧны бумага вӧчысьяс, Микуньын — кӧрт туй вылын уджалысьяс. Войвывса каръясын олысьяслӧн олӧмыс да уджыс абу кокньыд кӧдзыд поводдя вӧсна, кузь тӧв понда.

1. Кутшӧм каръяс эмӧсь Коми муын? 2. Кыдзи шусьӧ Коми Республикалӧн юркарыс? 3. Кутшӧм карын олӧны из шом перйысьяс? 4. Кутшӧм карын олӧны мусир перйысьяс? 5. Кодъяс олӧны Эжваын? 6. Кодъяс олӧны Микуньын? 7. Кутшӧм Коми республикаса каръясын тэ вӧлін? 8. Инды мусерпас вылысь став карсӧ.

60 удж. Корсь пӧвсӧ да кут тӧд вылад.

— Маша, Коми республикаса кутшӧм каръяс тэ тӧдан? — Ме тӧда Ухта. — А кӧні тэ олан? — Ме ола ... . — Тэ радейтан ассьыд картӧ? — Да, ме радейта. — Кӧні олӧ тэнад пӧльыд? — Сійӧ олӧ сиктын. — А менам пӧчӧй олӧ Сыктывкарын, а ыджыд батьӧй — Печораын. — Тэ ветлан сэтчӧ? — Тӧвся каникул дырйи.

61 удж. Лыддьы да тӧдмав, кымын сёрникузя тайӧ висьтас. Колана местаӧ пукты чут. Корсь кар, сикт, ю нимъяс.

Ме ола Сыктывкарын Савин нима улича вылын. Миян керкасянь зэв матын визувтӧ Сыктыв ю. Миян школа сулалӧ Куратов нима улича вылын. Гожӧмнас ме ветлывла Кослан сиктӧ ыджыд мам дорӧ.

Висьтав, кутшӧм улича вылын тэ олан?

— А Эжва кындзи, кутшӧм юяс эмӧсь Комиын, он тӧд? — Мыйла ог тӧд? Тӧда. Посни юыд зэв уна. Тӧда и гырысь юяс: Печора, Сыктыв, Илыч. Сэсся ог тӧд. Велӧдчам да кутам тӧдны. Сідз ӧд, Маша? — Сідзи, Петыр. А ме чайті, мый миян Эжва медся ыджыд ю.

Зэв важӧн комияс, финнъяс, эстъяс, вепсъяс, саамъяс да удмуртъяс овлӧмаӧсь ӧтлаын. Найӧ петісны ӧти вужйысь. Сёрниын налӧн эм уна ӧткодь кыв. Босьтам кӧ кар кыв, то сійӧс ми аддзам и мукӧд ӧти рӧдвужъя сёрниысь. Ижевск кар асьныс удмуртъяс шуӧны Ижкарӧн.

62 удж. Артмӧд кар кыв отсӧгӧн кар нимъяс. Тӧдмав, кутшӧм войтыр сэні олӧ.

КӦН ОЛАМ МИ ...

Кӧн олам ми, сэн сулаліс Зэв важӧн пемыд вӧр. Сэн котраліс, сэн гуляйтіс Кузь сюра еджыд кӧр.

Сэн ош да кӧин шӧйтісны, Ур чеччавны эз мудз; Сэн лыдтӧм вӧлі пӧткаыс, Эз бырлы кӧч да руч.

Сьӧд вӧръяс кузя ветлӧдліс Зверь кыйысь коми морт. Эз повлы ошкысь, кӧинысь... Сэн вӧлі сылӧн горт.

Дзор козъяс улын лажыньтчис Кыдз керйысь вӧчӧм чом. Эз пӧдлась сылӧн ӧдзӧсыс, Кыдз пӧрысь пӧчлӧн вом.

Кысянь? мыйсянь? мыйлань? мыйӧдз? Кыті? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс.

1. Выльгортсянь Сыктывкарӧ ветлӧ 101 номера автобус. 2. Воча воксянь меным воис письмӧ. 3. Вежалунӧ асывсянь менам мамӧй пусьӧ-пӧжасьӧ, а ме отсася.

63 удж. Содты лӧсялана кывъяс.

1. Поезд мӧдӧдчӧ вокзалсянь. 2. Юяс заводитчӧны шорсянь. 3. Рӧдина заводитчӧ чужан мусянь. 4. Меным воис козин пӧльсянь.

64 удж. Лыддьы да вуджӧд роч кыв вылӧ.

ЮГЫД ВОЙ, КӦДЗЫД ВОЙ.

Тӧлысь-кодзув ӧтарсянь — вылісянь. Еджговлӧз лым мӧдарсянь — улісянь. Кӧдзыд ру кыпӧдчӧ юкмӧссянь. Лэчыд тӧв орӧдӧ войвывсянь.

Корсь паныд вежӧртаса кывъяс.

Ӧти сиктын — Кӧн, ог ликты — Лоис тешкодь-тешкодьтор. Потшӧс вывсянь Уси пывсян, Нора бӧрддзис кыдз пу зор.

Код йылысь висьтавсьӧ кывбурын?

Лапсянь лаптӧ чивк да чивк, Пусянь пуӧ тривк да тривк.

Часлы, кута тайӧс! Аттӧ, тэрыб кок! Кута, гортӧ вая, Лоан меным вок.

Лапсянь лаптӧ чивк да чивк, Пусянь пуӧ тривк да тривк.

1. Дзодзӧгъяс да турияс арнас лэбӧны лунвывлань. 2. Бать-мамкӧд челядь мӧдӧдчисны вотчыны Сьӧдкыркӧтшлань. 3. Чань котӧртӧ вӧвлань.

65 удж. Содты лӧсялана кывъяс.

1. Зонпосни восьлалӧны юлань. 2. Теплоход «Заря» матыстчӧ грездлань. 3. Нывкаяс мӧдӧдчӧны гортлань. 4. Пон котӧртӧ каньлань.

Тӧдан-ӧ тэ му шар юкӧнъяс? Велӧд матка (компас) серти.

67 удж. Лыддьы. Тӧдчӧдӧм кывъяссӧ вуджӧд роч кыв вылӧ.

Чукыль-мукыль, джуджыд вӧра пармаяс пӧвстӧд, еджыд ялаа мича ягъяс пыр, уна пӧлӧс расъяс вомӧн, веж туруна видзьяс дорӧд, посньыдик коми сиктъяс пӧлӧн войвывсянь лунланьӧ шлывгӧ-визувтӧ Висер ю. Тэрыба шульӧдӧ Висер, быттьӧ тэрмасьӧ ӧдйӧджык мамыслы — паськыд Эжвалы — веськыд киняулас пырны. Шойнатысянь квайт километр сайын Висерӧс шымыртӧ Эжва, нуӧ сьӧрсьыс водзӧ да водзӧ — рытывлань, рытыв-войлань, войлань, кытчӧдз ачыс оз вош кӧдзыд Вой саридзӧ.

1. Миян сиктсянь карӧдз 75 километр. 2. Печораӧдз ветлӧ поезд, а Вуктылӧ лэбалӧ самолёт. 3. «Сёян-юан» лавка уджалӧ 10 час асывсянь 9 час рытӧдз. 4. Чань быдтыны вӧлӧдз.

68 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кымын километр тэнад сиктсянь либӧ карсянь орчча сиктӧдз? 2. Кымын часӧдз тэ велӧдчан? 3. Кымын часӧдз тэ вӧчан гортса удж? 4. Кымын чассянь кымын часӧдз уджалӧны бать-мамыд?

69 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.

Тӧдмав, мый тайӧ?

Зэрӧм бӧрын енэжтасӧдз Ӧшйӧ джынъя мича асык. Сизим рӧма ыджыд кӧшӧн Васӧ юӧ ... .

1. Ош тапикасьӧ вӧрті. 2. Бать малыштіс писӧ юрӧдыс.

70 удж. Серпас серти вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыті лэбӧ самолёт? 2. Кыті мунӧ детинка? 3. Кыті вуджӧ юсӧ нывка? 4. Кыті восьлалӧ вӧралысь? 5. Кыті тӧвзьӧны-мунӧны кымӧръяс?

71 удж. Лыддьы да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Кокӧй, кокӧй, котрав Чӧдъя-пувъя ягті, Озъя тыла вӧрті, Мырпома нюрті.

72 удж. Содтав лӧсялана кывъяс.

Котравны ме чужи, войтыр, Вӧльнӧй светӧ. (Кыті?) ... ветлӧдлыны, (Кыті?) ... .

Сӧстӧм, югыд ваа (кыті?) Пыжӧн кывтны. Лэбачьяслысь гажа дзользьӧм Медым кывны.

Висьтав, коді тайӧ. Вӧч серпас.

Ветлӧ-тапикасьӧ вӧрӧд. Сійӧс быдӧн оз на вӧрӧд.

Коми мулӧн озырлун.

73 удж. Лыддьы мичаа.

Коми вӧр озыр быдсяма зверь-пӧткаӧн. Тані эмӧсь и йӧра, и кӧр, и ош, и вӧркань, и вурд, и мой, и низь, и тулан, и сан, и руч, и анча, и ур, и сьӧдбӧж, и кӧч. Да верман ӧмӧй ставсӧ лыддьӧдлыны! А пӧткаыс мында! Чукчи и дозмӧр, сьӧла и тар, а байдӧгыс Печора увланьын, кыдзи шуласны, ном мында! Коді арталіс Печора ю пӧлӧн быдмысь вӧрсӧ? А мупытшса озырлунсӧ? Тані эм из шом и мусир, кӧрт и свинеч, зарни и эзысь! Со кутшӧм озыр миян Коми муным!

1. Кодъяс олӧны пармаын? 2. Кутшӧм пӧтка олӧ коми вӧръясын? 3. Мупытшса кутшӧм озырлун эм Коми муын?

Комиӧд да тӧдмав.

Кроссвордын артмӧм кывсӧ вуджӧд роч кыв вылӧ.

— Талун урок вылын велӧдысь висьталіс миянлы, мый Коми муын озырлуныс зэв уна. — Мыйсяма нӧ озырлун? — Тайӧ — мусир, биару, из шом. Ставсӧ перйӧны му пытшкысь. — А ме тӧда, мый вӧр-ва сідзжӧ миян озырлун. Сійӧс колӧ видзны-дӧзьӧритны ставнымлы.

74 удж. Форзац вылысь корсь кывбӧръяс да велӧд.

75 удж. Содтав да гиж колана кывбӧръяс.

1. Му пытшкын эм из шом, мусир, эзысь, зарни. 2. Ю дорын быдмӧны льӧм пуяс. 3. Коз пу улын пукалӧ кӧч. 4. Кӧрт туй кузя мунӧ из шом тыра поезд. 5. Мир туй кузя котӧртӧны зонпосни. 6. Улича пӧлӧн сулалӧ уна судта выль керка. 7. Коми кыв урок вылын ми тӧдмалім войвывса каръяс йылысь.

МИРЫН МЕДВОДЗ.

Ми ставӧн бура тӧдам нефтьлысь, комиӧн кӧ, мусирлысь коланлунсӧ. Мусирысь вӧчӧны карасин, бензин, мазут да мукӧд пӧлӧс ломтас. Натӧг эськӧ эз ветлыны машинаяс, эз жургыны муяс вылын тракторъяс, а сынӧдын эз лэбавны самолётъяс. А тӧданныд-ӧ ті, кӧні мирын медводз кутісны мусирысь вӧчны карасин? Миян Коми Республикаын, ӧнія Ухта кар дорын. Вӧлі тайӧ 1745-ӧд воын. Вонас 4000 пуд гӧгӧр карасин видзлісны асланым государствоын. Зэв уна нулісны и граница сайӧ. Мукӧд странаын сӧмын сё во мысти тӧдмалісны, кыдзи мусирысь вӧчны карасин. А миян государствоын тайӧс вӧчлісны нин 18-ӧд нэм шӧрын Ухта ю дорын.

1. Висьтысь корсь кывбӧра кывъяс. 2. Лӧсьӧд висьт дорӧ 3-4 юалана сёрникузя.

76 удж. Лыддьы да висьтав, мый йылысь гижӧма кывбурас.

ПАРМА ЫДЖЫД.

Парма ыджыд. Парма паськыд. Тайӧс тӧданныд ті асьныд, Парма джуджыд, парма кузь, Эг ме ӧти вой сэн узь. Коми парма, вӧр-ва му, Пожӧм Кольӧс водзӧ ну. Мунӧ-чеччӧ Пожӧм Кольӧ, Гажа сьылан бӧрсьыс кольӧ: — Ол-ля-лёль да ол-ля-лёль, Пожӧм Коль ме, Пожӧм Коль! Вӧрыс вӧвлі тані уна, Ӧні кушинӧд ме муна, Гӧгӧр мыр, да мыр, да мыр, Некытчӧ и дзебны ныр. Кӧн тэ, дозмӧр, кӧн тэ, тар? Гӧльмӧ вӧралысьлӧн ар. Эстчӧ раскас синмӧс чӧвтла, — Абу чӧд, ни абу чӧдлач, Чинӧ тулан, бырӧ ур, — Пожӧм Кольлы тайӧ бур! Косьмӧм ёль вомӧн ме чечча, Ворсны лыа вылӧ лэчча, Кела-вуджа ватӧм нюр, — Бурджык олӧмыд оз сюр!

1. Кутшӧм кывъясӧн Ю. Васютов петкӧдлӧ коми пармалысь мичлунсӧ? 2. Кутшӧм вӧлі пармаыс водзті и кутшӧмӧн лоис ӧні? 3. Кутшӧм кывъясӧн автор петкӧдлӧ, мый парма лунысь-лун гӧльмӧ? 4. Мыйла Пожӧм Кольлы тайӧ кажитчӧ бурӧн? А тіянлы? 5. Кӧні ворсӧ Пожӧм Коль? 6. Верманныд-ӧ ті радлыны Пожӧм Колькӧд ӧтлаын? 7. Серпасав, кутшӧмӧн тэ кӧсъян аддзыны коми парманымӧс. 8. Кутшӧм кыв оз лӧсяв: яг, парма, вӧралысь, рас, вӧр. Мыйла?

Тӧдмав нӧдкывсӧ. Корсь кывбӧра кыв. Воча кывсӧ аддзан 77-ӧд лист бок вылысь.

Жӧлӧб дорын тэсь тасьті.

78 удж. Лыддьы мичаа. Велӧд наизусть.

Коми муӧй менам дженьыд гожӧмъяса, Но и сійӧ менам сӧстӧм пожӧмъяса. Коми муӧй менам веж морозъяса, Но и сійӧ менам мича козъяса. Коми муӧй менам зэра аръяса, Но и сійӧ менам байдӧг-таръяса, Коми муӧй менам зыбуч нюръяса, Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса. Коми муӧй менам кӧдзыд вой тӧла, Шуда да быд уджысь повтӧм войтыра.

1. Кажитчис-ӧ тэныд кывбурыс? Мыйла? 2. Корсь да лыддьы кывбурысь сьӧлӧм вылӧ воӧм местаяс. 3. Кутшӧм кывъясӧн автор висьталӧ вӧр-ва йылысь, йӧз йылысь?

Корсь да висьтав паныд вежӧртаса кывъяс.

Тӧдан-ӧ тэ ассьыд Чужан мутӧ?

1. Кыдзи шусьӧ Коми Республикалӧн юркарыс? 2. Кутшӧм зверь-пӧтка олӧ миян вӧръясын? 3. Кутшӧм пуяс сэні быдмӧны? 4. Кутшӧм вотӧс да тшак быдмӧ пармаын? 5. Кутшӧм черияс эмӧсь миян тыясын да юясын? 6. Кутшӧм юяс визувтӧны Коми муын? 7. Мупытшса кутшӧм озырлун эм Коми Республикаын? 8. Кутшӧм каръяс да сиктъяс эмӧсь миян Чужан муын? 9. Мыйӧн нималӧ миян Коми Республиканым? 10. Кодъяс олӧны Коми Республикаын?

КОМИ ЙӦЗЛӦН ВАЖ ОЛӦМЫСЬ.

79 удж. Лыддьы легендаяссӧ. Кут тӧд вылад.

ШОНДІ ДА ТӦЛЫСЬ.

Омӧль шуӧ: «Ен луннас олӧ, сылы быдтор тыдалӧ. Ме нинӧм ог аддзы войын. Вӧча ме тӧлысь». И вӧчас эзысь Тӧлысь, качӧдас енэжӧ. Тӧлысьыс кӧдзыд лоӧ. Кор мыччысьлӧ сійӧ, пыр пужъявлӧ. Нянь и турун кынмӧны. Йӧз да пемӧс кулавны кутісны. Шыӧдчисны ставӧн Ен дорӧ: «Дорйы Омӧльысь!» Ен вӧчас Шонді. Бӧр ловзяс ставыс. Му вылын шоныд лоӧ.

ТӦЛЫСЬВЫВСА НЫВ.

Ичиньводз ныв овлӧма. Ичиньыс оз, вӧлӧмкӧ, радейт сійӧс, нӧйтӧ. Быд вой шор дорӧ вала ыстӧ. Ныв бӧрдӧ, но быть мун. Ӧтчыд лэччас сійӧ шор дорӧ. Тӧлысь сылы нюмъялӧ. Ныв норасяс сылы: «Татшӧм олӧмысь Тӧлысь вылын олӧм бурджык». Тӧлысь и босьтас сійӧс ас дорас. (Видзӧдлӧй, челядь, он кӧ эскӧй, ӧні на Тӧлысь вылын карнана, ведра гозъя ныв сулалӧ.) Ен сэки шуас Омӧльлы: «Тэнад кӧ Тӧлысьыд менсьым йӧзӧс босьталӧ, ме Тӧлысьтӧ аслым босьта». Ӧні Тӧлысь войся пемыд разӧдӧ.

Тӧдмав нӧдкывъяссӧ.

Первой чарла, Сэсся сӧчӧн, Сӧчӧн бӧрас Чарла вӧчас. Ыджыд, югыд, Шоныд сійӧ. Ылын да, Он босьт на киад.

80 удж. Артмӧд кывъяс словарь отсӧгӧн.

СТЕПАН ЛОКТӦ КОМИ МУӦ.

1. Олісны-вылісны коми войтыр парма шӧрын, ю дорын. Вӧрын кыйсисны. Ас олӧмӧн олісны. Коркӧ-некоркӧ юӧр кывсяс, гашкӧ, ветлысь-мунысь висьталіс, а гашкӧ, тури борд йылас вайис, Пырассянь пӧ (Котлассянь) уна пыжа катӧны, роч йӧз локтӧны. Войтыртӧ быдӧн шемӧс босьтас: мый могӧн нӧ локтӧны, бурӧн али лёкӧн. Кыйсьысьяс берегсянь кыйӧдчӧны. Медводдза пыжас морт сулалӧ, гӧрд шӧвк платтьӧа, кузь сьӧд юрсиа, тошка, морӧсас ыджыд перна ӧшалӧ. А тайӧ Степан Храп локтӧ, бӧрыннас сійӧс Пермскӧйӧн нимтісны, роч князьлысь юасьӧм-висьтасьӧм бӧрын коми йӧзӧс кӧсйӧ пыртны ас вераас. Воисны пыжаяс Емдін весьтӧ, берегӧ сутшкысисны, петісны Степан да том молодечьяс му вылӧ, кайисны кыркӧтшӧ. Видзӧдлісны гӧгӧрбок. Ыджыдсьыс-ыджыд кыдз пу быдмӧ, пашкырсьыс-пашкыр. А эмбурыс пу вылас — помтӧм-дортӧм да донасьыс-дона, мыйыс сӧмын абу: низь ку и тулан ку, мичмӧдӧм дӧра и серӧдӧм ки чышкӧд. Дивуйтчӧны том молодечьяс, гӧгӧрбок видзӧдалӧны. Кутчысисны ки на ки, гартовтчисны пу гӧгӧр — оз судзсьыны.

2. Гӧгӧрвоис Степан — абу прӧстӧй пу тайӧ, комияслӧн вежа пу. Воис юрас сылы, мый колӧ тайӧ юрбитанінсӧ пусь-пасьвӧчны. Босьтіс кузь пуа чер да мӧдіс кыдз путӧ керавны. Кераліс-кераліс, пӧсьыс шорӧн киссьӧ, вын-эбӧсыс сылӧ-бырӧ. Мудзис Степан, тырмылас пӧ, аски бара лун. Водіс, узис, асывнас чеччис, видзӧдӧ да шензьӧ: пуыд бурдӧма, бӧр важыс кодь. Бара кутчысис Степан черӧ, кераліс да кераліс асывводзсянь да сёр рытӧдз, вын-эбӧс быртӧдзыс. Этшаник и коли, да эновтчыны лои. Узис Степан, асывводз чеччис, видзӧдӧ: пуыд бара бурдӧма, важсьыс на ён. Дӧзмис Степаныд, кытчӧдз пӧ оз пӧр, ог дугды кералӧмысь. Кераліс да кераліс, кераліс да кераліс, рытъя шонді нин синсӧ кунис, рытъя кыа нин кусі, вой пуксис, век керасьӧ Степан. Ӧвтыштіс медбӧръяысь Степан, керыштіс, пуыс чур-чермунлі, ратшмуні да пӧри. А сэтшӧм кузь вӧлӧма, мый йылыс Емва мӧдар берегӧдзыс судзӧма. — Но, тайӧ кыдз пу местаас вичко лэптам, — шуӧ Степан. — Энлы тэрмась, — кодкӧ шуӧ. Бергӧдчис Степан, а сы водзын морт, пӧрыськодь нин, низь ку шапкаа, кокас кучик кӧм, лазъя. — Тэ нӧ коді лоан? — юалӧ Степан, а коминад сійӧ кужӧ вӧлӧм сёрнитнытӧ. — Ме — Пама, коми йӧзлӧн сьӧлӧмыс да вежӧрыс, — шуӧ морт. — А тэ нӧ эськӧ коді, локтӧм морт? Абу тай бурӧн воӧмыд, миянлысь вежа кыдз пу пӧрӧдӧмыд. — Ме — Степан, — шыасис локтысь мортыд, — вайи тіянлы, комияслы, выль вера, Ен вера. — Ми, комияс, ас вераӧн олам, — шуӧ Пама. — А вай вермасям, — шуӧ Степан, — тэ кӧ верман — ас вераад кольччанныд, ме кӧ верма — менсьым босьтанныд.

3. Паличӧн кыскасьны сёрнитчисны. Пуксисны воча-воча Степан да Пама, кокнас мыджсисны, киас сьӧлыштісны, паличӧ кутчысисны. Кыскӧ Степаныд. Пама оз сетчы. Кыскасисны-кыскасисны, выныштчис Степаныд да тӧкӧтьӧ Паматӧ юр вывтіыс эз шыбит. Тӧв кыськӧ петіс, шувгӧ пармаыс. — Но, ӧтикысьтӧ вермин, мӧд ног вермасям, — сетчыны лои Памалы. Шуисны ты гӧгӧр кытшовтны, коді водзджык воас. Степан том да ён, ворсігмоз котӧртӧ, а Пама бӧрӧ кольӧма, ышкӧ-пошкӧ, лолыс тырӧма, мый нӧ, пӧрысь нин да. Бара Степаныд вермис. А пармаыс шувгӧ, дзуртӧ, кашкӧ. — Коймӧдысь вермасям, — чуйдӧ Степан. — Би вомӧн чеччыштам. Пестісны том молодечьяс ыджыд бипур. Ӧддзӧдчис Степаныд, би вомӧныд чеччыштіс. Пама эськӧ ӧддзӧдчис жӧ да, чеччыштіс да бипурад и веськаліс. Ньылыштіс сӧмын сійӧс биыд. Ойӧстіс пармаыс, упнитіс муыс, коми йӧзлӧн вежӧрыс да сьӧлӧмыс сотчис. А Степанлӧн том молодечьясыс коми войтырсӧ, кодъяс локтӧмаӧсь Степанлысь да Памалысь вермасьӧмсӧ видзӧдны, мӧдісны кутавны пуяс сайсьыс да зырны Емвалань, сэні сэсся юас и пыртӧмаӧсь ас вераас. — Энӧ полӧй, — шыасяс сэсся Степаныд. — Ен нимсянь бласлӧвита тіянӧс овны да вывны няньӧн-солӧн, вужъясьны да рӧдмыны. Ен мед видзас тіянӧс биысь да ваысь. Сідзи и овмӧдчисны йӧзыс. Коді сетчис Степанлы — кольччис, коді пышйысь — пышйис, коді вийсьысь — гуаліс асьсӧ. Эз нин кутны йӧз тӧлысьлы да шонділы юрбитны, кыдзлы да пу енъяслы, а мӧдісны ветлыны вичкоӧ.

1. 1) Кытысь локтісны роч йӧз? Коді вайӧдіс найӧс? 2) Корсь да лыддьы висьтысь, кутшӧмӧн вӧлі Степан Храп. 3) Кутшӧм могӧн локтіс Степан? 4) Мый чуймӧдіс локтӧм йӧзӧс? Лыддьы висьтысь вежа пу йылысь.

2. 1) Кутшӧм мӧвп воис юрас Степанлы? 2) Висьтав, кыдзи Степан пӧрӧдіс кыдз пусӧ? 3) Мыйла Пама сувтіс Степанлы паныд?

3. 1) Кыдзи вермасисны Степан да Пама? Коді вермис? 2) Кутшӧм кывъясӧн Степан шыӧдчис коми йӧз дінӧ? 3) Кодлы кутісны эскыны да юрбитны коми войтыр?

Степан Пермский оліс 14-ӧд нэмын. Сійӧ вӧлі зэв сюсь, вежӧра да уна тӧдысь морт. Степан пыртіс коми йӧзӧс Исус Христос вераӧ. Сійӧ лӧсьӧдіс коми йӧзлы анбур, велӧдіс найӧс лыддьысьны да гижны.

СИБИРСА КОМИЯС.

Важӧн тайӧ вӧлі, 19-ӧд нэмын. Сибирь муӧ воисны коми йӧз, воисны семьяясӧн, гортса кӧлуйӧн. Вайӧдіс найӧс татчӧ сьӧкыд олӧмыс. Сэк миян Коми муын некымын во пужъявліс гожӧм шӧрын, кынтыліс нянь и мукӧд пӧлӧс кӧдзаяс. Сибирын медводз комияс овмӧдчисны ӧнія Ивановка сиктӧ. Дерт, сэк некутшӧм сикт эз вӧв, сӧмын гӧгӧр сулаліс пожӧма яг. Матын олысь татараяслы кывсис, мый татчӧ кӧсйӧны овмӧдчыны йӧз муысь локтӧм войтыр. Ёна и дӧзмисны. Тюменьса научнӧй библиотекаын эм книга, кодӧс лэдзӧмаӧсь 1911-ӧд воын. Сэтысь ми лыддям: «Вӧлӧгда губернияысь 1841-ӧд воын воӧм крестьяналы сетӧма бур муяссӧ 7950 десятина, омӧль муяссӧ 1358 десятина да 796 сажень». Коми йӧз вотӧдз тайӧ муяснас вӧдитчывлісны татараяс. Сибирь муын чужисны Ичӧт да Ыджыд Тихвина, Александровка да Ивановка сиктъяс, кӧні и ӧнӧдз на олӧны коми йӧз. Тайӧ сиктъясас овмӧдчисны и рочьяс, и татараяс, овны кутісны ёрта-ёртсӧ пыдди пуктӧмӧн. Ӧтвылысь кыпӧдісны овмӧсъяс. И кӧть кутшӧм мӧд кывъя морт татчӧ эз овмӧдчыв, регыд мысти и сійӧ велавліс сёрнитны комиӧн. Мыйта кад коли сійӧ кадсяньыс. Школаясын важӧн нин оз велӧдны коми кыв. Сиктын оз кывлыны коми радио, оз аддзывны телевизор пыр коми передачаяс. Оз воны коми газетъяс ни журналъяс. Абуӧсь коми книгаяс. Но йӧзыс сёрнитӧны сӧстӧм чужан кывйӧн. Сьылӧны коми сьыланкывъяс, бӧрдӧдчӧмъяс, пасьтасьӧны важся коми моз. И олӧны бура, озыра. Сӧмын тай век на гажтӧмтчӧны ас чужан мусьыс.

1. Мый вӧсна Сибирӧ мунісны коми йӧз? 2. Кутшӧм коми сиктъяс чужисны Сибирын? 3. Кыдзи олісны рочьяс, татараяс да комияс? 4. Лыддьы висьтысь, кыдзи коми йӧз видзӧны ассьыныс чужан кывсӧ.

1922-ӧд воӧдз Коми му пырис Вӧлӧгда губернияӧ. Коми йӧзӧс сідзжӧ шулісны и зырянаӧн.

— Мамӧ, вӧлӧмкӧ, коми йӧзыд олӧны оз сӧмын миян республикаын! — А кытысь нӧ тэ, пиукӧй, кывлін та йылысь? — Урок вылын висьталісны. — Сідзкӧ, висьтав, мый тӧдан. — Коми йӧзыд эмӧсь и Сибирын, Архангельскӧй да Мурманскӧй областьясын, уна коми эм и Москваын. И коми кывсӧ оз вунӧдны, кужӧны сёрнитны. — И тэ, пиукӧй, ас чужан кывтӧ некор эн вунӧд, кӧть кытчӧ он мун.

81 удж. Лыддьы кывбурсӧ бать-мамыдкӧд либӧ ыджыдджык чой-вокыдкӧд.

КЫМЫН ЗЫРЯНОВСК ЭМ СИБИРЫН.

Сы мында Зыряновск эм Сибирын! Налы подув пуктіс коми морт, Тшыгйӧмыс кор топӧдіс да йирис, Ковмис сылы кольны парма-горт. Петіс асъя шондіыслы воча, — Мышкас ноп, а коскас тошка чер. Тувсов ош моз зілис сӧмын водзӧ, Ныровмунліс, суліс кодыр зэр. Пернапастӧг вӧрӧ-ваӧ пырис, Косан думӧн сьӧлӧмсӧ эз нок ... Сы мында Зыряновск эм Сибирын! Ӧні таысь любӧ мен и шог.

Кык дз-а кывъяс.

Коми кывйын эмӧсь кык дз-а кывъяс. Кык дз пыдди гижсьӧ ддз. Гиж тадзи: аддзис, лӧддза, медводдза. Кык дз-а кывъяс вуджӧдсьӧны тадзи: кыд-дза, лӧд-дза.

Гижав кык дз-а кывъяс.

Отсӧг вылӧ кывъяс.

82 удж. Сетӧм кывъяссьыс лӧсьӧд сёрникузяяс. Визьнит кык дз-а кывъяссӧ.

1. Музейысь ми аддзылім важся коми йӧзлысь кӧлуй. 2. Воддза гожӧмыс вӧлі ыркыд да зэра. 3. Лӧддза-номъя тӧлысьӧ заводитчӧ гожся каникул. 4. Сикт помын сулалӧ кыддза рас.

83 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ сетӧм кывъяссӧ.

ПЕТІМ ӦТИ ВУЖЙЫСЬ.

Зэв-зэв важӧн, уна нэмъяс сайын, овлісны Из (Урал гӧра) дорын финн-угор кывъя йӧз. Найӧ сёрнитісны ӧти кыв вылын, новлісны ӧткодь паськӧм, лӧсьӧдісны ӧткодь сёян-юан, налӧн вӧлі ӧти оласног да уджалан сям. А сэсся найӧ разалісны, коді войвылӧ, коді рытыввылӧ, коді асыввылӧ. Ӧні мирын 16 финн-угор кывъя войтыр. Унджык финн-угор войтырыс ӧта-мӧдсӧ сёрниын оз гӧгӧрвоны. Но налӧн эм уна ӧткодь кыв. Шуам, комияслӧн лым, удмуртъяслӧн лымы, финнъяслӧн луми, марилӧн лум.

1. Серпас серти инды финн-угор кывъя войтырӧс.

2. Содтав кольӧм шыпасъяс, медым артмисны финн-угор войтырлӧн нимъяс.

Орчча кык ӧткодь небыд согласнӧя кывъяс.

Коми кывйын эмӧсь орчча кык ӧткодь небыд согласнӧя кывъяс, кыкнанныс шусьӧны небыда: аттьӧ, быттьӧ, мыссьӧ, лыддьӧ. Татшӧм кывъяс вуджӧдсьӧны рочын моз жӧ: плат-тьӧ, дад-дьӧн, орч-ча.

Гиж тыртӧм клеткаясас орчча кык ӧткодь небыд согласнӧйяссӧ.

84 удж. Корсь орчча кык ӧткодь небыд согласнӧя кывъяс да гиж. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.

1. Килльӧ ур аслыс нур. 2. Зэр му вылӧ киссьӧ, Муыс ваӧн мыссьӧ. 3. Мамӧ ньӧбис меным платтьӧ, Пӧся шуи сылы «аттьӧ!» 4. Лэбзи чой горулӧ даддьӧн. Тырӧма тай туйыс баддьӧн. Сувтіс помвыв менам дадь. Нюкыльтчӧма сӧмын бадь.

85 удж. Лыддьы да висьтав, мыйла авторыс тадзи нимтӧма висьтсӧ.

ЭН ПОВ.

Ме ветлӧдлі вӧрӧд да видзӧдалі пувъя местаяс. Матыстчи ӧти ыджыд пожӧм дорӧ. Пу саяс ур ноксьӧ: то ли пожӧм кольяссӧ килльӧ, то ли пув ӧктӧ, то ли тшак йирӧ. Мыйӧн вӧчи нӧшта воськов, урыд быттьӧ абу и вӧвлӧма: звирк чеччыштіс да ӧти здукӧн кайис пу вылӧ, пуксис ув вожйӧ, юрсӧ чургӧдіс да видзӧдӧ ме вылӧ, быттьӧ сералӧ да дэльӧдӧ менӧ: «Но, мый, дядьӧ, кутін менӧ?» Ме лэпті син дорӧ бинокль да видзӧда сы вылӧ. Век жӧ, кутшӧм сюсь да пельк тэ, рыжӧй другӧй! А синъясыс?! Сьӧд молльӧн югъялӧны, быттьӧ сералӧны да нерӧны менӧ! Эн пов, лок лэччы да вӧч ассьыд уджтӧ! Ме водзӧ муна...

1. Корсь да лыддьы сы йылысь, кыдзи ур лӧсьӧдчӧ тӧв кежлӧ. 2. Лыддьы, кутшӧм урыс. 3. Корсь да гиж висьтысь орчча кык ӧткодь небыд согласнӧя кывъяс.

86 удж. Лыддьы. Дасьтысь изложение кежлӧ.

ЗІЛЬ УР.

Вӧлі нин гожӧм пом. Ичӧтик ур лӧсьӧдчӧ кузь тӧв кежлӧ. Ассьыс сёянсӧ сійӧ чукӧртӧ горсйӧ. Ур кыскалӧ тшак, вотӧс, коль, кӧйдыс. Кӧдзыд тӧв кежлӧ сійӧ заптысис бура. Тӧвнас ур шогӧ оз усь.

1. Тӧдчӧдӧм кывъяслысь велӧд гижанногсӧ. 2. Кутшӧм кад воис? Мый вӧчӧ ур? 3. Мый заптіс ур тӧв кежлӧ? 4. Кыдзи ур коллялас тӧв?

ЕДЖЫД ЭШКЫНӦН ВЕВТТЬЫСИС МУ

СТАВЫС ЕДЖЫД.

Тӧлын ставыс еджыд, Петӧ весиг вежыд — еджыд байдӧг, еджыд кӧч, лымйӧн вевттьысьӧм быд рӧч, еджыд сьӧдбӧж, весиг сюзь сэтшӧм еджыд, быттьӧ юсь.

Кыв состав.

87 удж. Лыддьы кывъяссӧ. Гиж да торйӧд налысь ӧткодь юкӧнсӧ.

88 удж. Аддзы «Комиа-роча словарысь» сетӧм кыввужъя кывъяс.

Лӧсьӧд тайӧ кывъяснас 2-3 сёрникузя.

89 удж. Корсь ӧткодь кыввужъя кывъяс, гиж найӧс торъя столбикъясӧ.

90 удж. Лыддьы да содтав лӧсялана кывъяс.

1. Пуксис тӧв. Лун и вой лымъялӧ. Тӧвся ывлаыс зэв кӧдзыд. Ме радейта татшӧм поводдясӧ. 2. Усьӧ небыдик лым. Лым чиръяс еджыдӧсь да кокниӧсь. Челядь вӧчӧны ывлаын лым морт. Луныс талун шоныд да лӧнь. 3. Со и тӧв воис. Еджыд эшкынӧн вевттьысис му. Пуяс быттьӧ дзикӧдз унмовсисны. Лэбачьяс мунісны ылі лунвылӧ, гут-гаг кытчӧкӧ дзебсисны. Пасьтӧм вӧрын шутьлялӧ лэчыд тӧв.

Корсь да гиж ӧткодь кыввужъя кывъяс. Пасйы кыввужсӧ колана ногӧн.

91 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ.

1. Дзодзӧгъяс лэбӧны — шоныдсӧ нуӧны. 2. Тӧв горшыд зэв кузь, турун-пескыд да нянь-солыд уна колӧ. 3. Лымйыд зэрсьыд на писькӧс.

Кыдзи тэ гӧгӧрвоан тайӧ шусьӧгъяссӧ?

92 удж. Кутшӧм шусьӧг гижӧма зонка лым вылӧ? Тӧдмав да гиж.

Предмет нима кывъяслӧн суффиксъяс

93 удж. Лыддьы. Инды суффиксъяссӧ торйӧдӧм кывъяссьыс.

ВОИС ТӦВ.

Усис медводдза лым. Керка вевтъяс, пуяс, туйяс, муыс едждісны. Мича жӧ нин тайӧ кадыс. Ывлаыс быттьӧ томмис. Сынӧдыс лоис сӧстӧм, югыд. Кӧч гӧн кодь небыдик лым шебраліс ставсӧ. Вӧрын лӧнь, быттьӧ ставыс кулӧма. А вӧрыс, вӧрыс кутшӧм мича! Пу лапъяс вылын лым пушвидзӧ вата ёкмыльясӧн. Видзӧдлан сюсьджыка и аддзан: пуяслӧн ус-тошкыс быттьӧ дзормӧма.

94 удж. Содты лӧсялана суффиксъяс.

95 удж. Содты кывъясӧ ь либӧ ъ.

ВӦРЫН ОЛЫСЬЯС.

Вӧрын олӧны быдсяма лэбачьяс: таръяс, сьӧлаяс, сизьяс, кӧкъяс, дозмӧръяс, сюзьяс. Увъяс вылӧ да бадь кустъясӧ найӧ вӧчӧны позъяс, быдтӧны посньыдик пиянсӧ.

96 удж. Лыддьы. Висьтав, кутшӧм кывйысь артмӧма тӧдчӧдӧм кывйыс.

Миян вӧрын олӧ лэбач. Тайӧ лэбачсӧ шуӧны сизьӧн. Сизь пуксьӧ веськыда пу вылӧ да нырнас сизьдӧ пусӧ. Перъяс кырсь улысь пучӧйӧс да сёйӧ. Сизь бурдӧдӧ пуяс. Сійӧс нӧшта шуӧны вӧрса бурдӧдысьӧн.

97 удж. Сетӧм кывъясысь артмӧд выль кывъяс -ысь суффикс отсӧгӧн.

98 удж. Лыддьы мичаа да гораа.

Аттӧ дивӧ! Кыдз пу вылӧ Ӧшйис яблӧк — Гӧрдсьыс-гӧрд! Киӧс нюжӧді Ме сылань — Лэбзис яблӧкыс — Кӧть бӧрд! Лэбзис яблӧкыс — Он судзӧд, Недыр вӧтлысян Дай мудзан... Ёртъяс! Висьтала ме гусьӧн: Татшӧм яблӧк Жоньӧн шусьӧ. Кодыр петкӧді Нянь крӧшки, Недыр мысти Воис нӧшта, Пуксис матӧ — Кутны позис... Но эг вӧрзьы ме, Эг повзьӧд.

1. Кутшӧм дивӧ аддзис зонка кыдз пу вылысь? 2. Мыйла «яблӧкыс» лэбзис? 3. Мыйла жонь нӧшта пуксис кыдз пу вылӧ? 4. Серпасав тайӧ кывбурсӧ. 5. Велӧд наизусть.

99 удж. Комиӧд. Воча кывсӧ корсь «Жонь» кывбурысь.

100 удж. Артмӧд кывъяссӧ колана ногӧн.

Кутшӧм кывъяс татчӧ дзебсьӧмаӧсь?

Действие нима кывъяслӧн суффиксъяс

ме муні

тэ мунін

сійӧ муніс

ми мунім

ті мунінныд

найӧ мунісны

ме муна

тэ мунан

сійӧ мунӧ

ми мунам

ті мунанныд

найӧ мунӧны

ме муна

тэ мунан

сійӧ мунас

ми мунам

ті мунанныд

найӧ мунасны

101 удж. Вежлав сетӧм образец серти кывъяс: гижны, лыддьыны.

102 удж. Лыддьы «Кӧдзыд пӧль» пьесаысь юкӧн.

Тӧвся вӧр. Гӧгӧр лымъя. Майӧг йылын пукалӧ кырныш. Кырныш: «Крр! Кутшӧм кӧдзыд! Зіля уджалӧ Кӧдзыд Пӧль. Быд туйӧд котралӧ, быдлаӧ тола пукталӧ, быд ю вомӧн пос вӧчӧ, быд пу, понӧль эзысьӧн киськалӧ, став посни лэбачсӧ вӧтліс шоныдінӧ! Крр! Кутшӧм кӧдзыд!»

1. Тӧдчӧдӧм кывъяссьыс инды суффиксъяссӧ. 2. Шоныдін кыв дорӧ думышт да гиж ӧткодь кыввужъя кывъяс.

103 удж. Лыддьы. Содтав лӧсялана кывъяс.

Гӧн кодь небыд лымйыс Лӧня, быттьӧ гусьӧн, Куш му вылӧ чӧла Ньӧжйӧникӧн усьӧ.

Асывнас кор чеччи, Гӧгӧр еджыд куйлӧ. Муыс ставнас дзебсис Небыд шебрас улӧ.

Шонді оз нин шонты, Нюжалісны войяс. Кӧдзыд пӧльыс вӧрті Восьлалӧ зэв збоя.

«Тӧв» кывбурысь корсь да гиж лӧсялана кывъяс. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Признак нима кывъяслӧн суффиксъяс.

104 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

МЕДВОДДЗА ЛЫМ.

Ывлаыс еджыд, Ывлаыс югыд: Усьӧма небыдик лым. Небыдик гӧн кодь, Кокньыдик тӧв кодь: Тӧкӧтьӧ му бердас инмӧ. Ывлаас праздник: Югдӧма, кыпыд. Му вылыс ойбыртіс, Унмовсис, лӧнис. Узьӧ, Шойччӧ. Эшкыныс небыд, Эшкыныс шоныд.

1. Гиж признак нима кывъяс, инды суффиксъяссӧ. 2. Велӧд кывбурсӧ наизусть.

105 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

лымйыс небыдик гӧн кодь гӧныс небыдик пух кодь порсь кодь ныра

НЕРСЯН.

Ёма, ёма, паськыд вома. Сюра юра, Порсь кодь ныра. Юрсиыд лёзьмӧма, Сарапаныд киссьӧма, Киыд нюкыля, Кокыд крукыля.

106 удж. Лыддьы. Инды кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс.

ВАСЬКА КАНЬ.

Васька кань еджыдик, Бӧжыс сылӧн рудіник. Котралӧ, кыдз ньӧв. Куньсьӧны лӧз синъясыс, Паськалӧны гыжъясыс, Пиньыс лэчыд зэв. Кок шы кылӧ муртса дзик, Гӧныс пух кодь небыдик, Уска сылӧн ныр. Шыр кӧ кылас муртса кӧн, Еджыд Васька важӧн сэн, Сійӧс кутас пыр.

107 удж. Артмӧд кывъяс.

109 удж. Лыддьы мичаа.

Югыд шонді тӧдӧ: Эштіс арся удж. Зэв нин сёрӧн петӧ, Ветлӧ ӧти сутш.

Лэптысьӧ и лэччӧ, Кусӧ пырысь-пыр, Аски дыша чеччӧ, Узьӧ вывті дыр.

Луныс быри, воши. Помтӧм лои вой. Локтіс еджыд тошка, Кӧдзыд, би кодь збой.

Дорис юяс, шоръяс, Вӧчис йиа пос. Чирсіс пулысь коръяс, Лои гӧгӧр кос.

Потшӧс пӧлӧн тола Пукталӧ тӧв ныр. Шоныд сиктса школа Велӧдчысьӧн тыр.

Кӧдзыдысь оз повзьы Ыж ку пася морт. Керкаын оз овсьы, Дзескыд сылы горт.

Вӧрӧ сійӧ мунӧ Лэдзны шпал да кер. Тӧвся уджыс уна, Сӧмын зіля вӧр.

1. Корсь «Тӧв» кывбурысь кывъяс -са да -ся суффиксъясӧн.

3. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Кӧдзыд пӧльтысь кымӧръяс Йизьӧдісны ю. Кокни бордъя лым чиръяс Едждӧдісны му.

Усьӧ лым, Усьӧ лым Кӧч гӧнысь на небыдджык, Байдӧгысь на еджыдджык. Усьӧ лым, Усьӧ лым.

Тӧвлы чолӧм висьтавны Нимкодь овлӧ пыр. Даддьӧн-лызьӧн иславны Корӧ ю дор кыр.

Корсь-джын суффикса кывъяс.

111 удж. Артмӧд-джын суффиксӧн кывъяс да лӧсьӧд 4 сёрникузя.

112 удж. Лыддьы кывъяссӧ. Чутъяс местаӧ содтав лӧсялана кывъяс.

113 удж. Лыддьы да кут тӧд вылад.

куш юра

синтӧм гут кодь

пельтӧм сысӧй

пасьтӧм рака

1. Пу кока, турунвиж платтьӧа, еджыд юра.

2. Мича-мича сизим чышъяна, а видзӧдлан кӧ — бӧрдӧдӧ.

Выль воӧн, челядь!

114 удж. Лыддьы. Комиӧд роч кывъяссӧ.

ТӦВСЯ ВОЙӦ.

Ӧтнасӧн енэжын Тыр тӧлысь дӧввидзӧ, Му вылӧ югӧрсӧ Надзӧник койӧ. Еджыд лым сы улын Эзысьӧн дзирдалӧ. Долыд мен Татшӧм сэзь войӧ. Козъяс, пожӧмъяс Шемӧса узьӧны, Льӧм пуяс, бадьяс Кынмӧны-тірзьӧны. Кузь пеля кӧчильяс Осина кырсь йирӧны. Пӧткаяс репасӧ Пыдӧджык пырӧны.

115 удж. Лыддьы. Кутшӧм слог колӧ содтыны чутъяс местаӧ?

Турӧб! Турӧб! Еджыд сарапанӧй, Пармашӧрса козлы Нюжӧд сыв. Тэрыб борда тӧлӧй, Вой тӧланӧй, Помся сылы Нор шыӧн эн сьыв. Эзысь тӧлысь, Кельыд чужӧмбанӧй, Ассьыд югӧр Лышкыдджыка кой, Мича козйӧй, Менам шондібанӧй, Эз мед шога Колляв тӧвся вой.

116 удж. Лыддьы. Кутшӧм пемӧсъяс йылысь мунӧ сёрни тайӧ кывбурас?

МЕНЫМ ЖАЛЬӦСЬ.

Руч пӧ мудер, Кӧч пӧ полысь, Кӧин скӧр да вывті горш. Ур пӧ пельк зэв, Вӧркань колысь. Гуын тӧвбыд узьӧ ош.

117 удж. Лыддьы. Тӧдмав, кутшӧм кыв колӧ содтыны.

ЁЛКА ВЫЛЫН.

Ывла вылысь пыртім коз, Пӧтӧлӧк со мыджӧ, Аттӧ мича пашкыр коз — Босьтім сійӧс кытшӧ. Оля видліс козлысь лап. Лым чир аддзис Толик. Еджыд лымсӧ кутіс — тшап, Ва тусь киас колис. Козсӧ вӧччӧдім ми дыр. Ӧшлім уна чача: Тані курӧг, кань и шыр, Ручиль — кольквиж мача.

118 удж. Лыддьы. Висьтав, кутшӧм козин виччысян тэ.

ВЫЛЬ ВО.

Мед эськӧ Выль воыс Мойдын моз воӧ! Кодлы мый колӧ, Мед сідзи и лоӧ.

Таняӧс мамыс мед Нуӧдлас карӧ. Колялы мамыс мед Ньӧбас гитара.

Леналы — понпи, А Мишалы мед Ньӧбасны ыджыдджык Велосипед.

Аслым мен колӧ, Мед ог ло дыш, Гожӧмнас ветлысян Мотора пыж.

Мед эськӧ во гӧгӧр Сулалӧ Выль во! Мед эськӧ быдӧнлӧн Колӧмыс збыльмӧ!

119 удж. Комиӧд да сет ним.

2. Корсь лыддьӧм кывбуръяссьыс лым йылысь мича сёрникузяяс.

3. Кутшӧм кыв татчӧ дзебсьӧма?

лэчыд, чизыр тӧв

кӧдзыд тӧв

небыд тӧв

лун тӧв

вой тӧв

5. Кутшӧм кыв оз лӧсяв?

121 удж. Кутшӧм кывтэчасъяс оз лӧсявны «Тӧв» темалы.

Жургӧны шоръяс, кыдз пуяс кушмисны, вевттьысис еджыд эшкынӧн, дзользьӧны лэбачьяс, шутьлялӧ вой тӧв, дзебсясьӧ кымӧр сайӧ, вежӧдісны коръяс, шонді пӧжӧ, сынӧдын лэбалӧны лым чиръяс, шонді кыпӧдчӧ вылӧ, сайласьӧ кымӧр сайӧ, муяс кушмисны, дзоридзалӧ льӧм, войыс пемыд да кузь, дзирдалӧ лым, гӧгӧр толаяс, турӧба вой.

1. Волӧн кутшӧм кад воис? 2. Кутшӧм тӧлысьӧ Коми муын пуксьӧ тӧв? 3. Кутшӧм поводдяыс тӧлын? 4. Кутшӧм лои сынӧдыс? 5. Кутшӧм енэжыс? 6. Кутшӧм лои шонді тӧлын? 7. Кутшӧм вӧлі шонді гожӧмын? 8. Кутшӧм тӧлыс? 9. Кутшӧм лои луныс, кутшӧм — войыс? 10. Мый вежсис ывлаын тӧв воӧм бӧрын? 11. Мый вӧчӧны челядь тӧвнас? 12. Кутшӧм лои му веркӧсыс? 13. Мый лои шоръяскӧд, юяскӧд да тыяскӧд? 14. Кыдзи вежсисны тӧвнас коръя да лыска пуяс? 15. Кутшӧм лэбачьяс тӧвйӧны миян войвылын? 16. Мыйла челядь радлӧны тӧв воӧмлы?

123 удж. Лыддьы. Содтав лӧсялана кывъяс 120-ӧд уджысь да гиж сочинение «Тӧв».

Воис тӧв. Гӧгӧр лым. Челядь ислалӧны даддьӧн.

Коми Республикалӧн административнӧй мусерпас. Коми Республикалӧн физическӧй мусерпас.

вежӧй петӧ

гаж бырис

горшӧй косьмӧ

джӧм овны

кынӧмӧй сюмалӧ

лӧгӧй петӧ

нем вӧчтӧг овны

син чӧвтны

скӧрлуныс сьӧлӧмтӧ сотӧ

сьӧлӧм вылӧ воис

сьӧлӧмӧй бурмис

чӧв овны

шогӧ усьны

шемӧс босьтны

шы ни тӧв

яндысьтӧм син

Коймӧд класса велӧдчысьяс! Чолӧмала тіянӧс Выль воӧн! Бура велӧдчӧй. Тайӧ небӧгыс тіянлы козин.

ВЫЛЬ ВОӦН, ЧЕЛЯДЬ!

1 удж. Лыддьӧй рольяс серти.

ВЫЛЬ ВО ДЫРЙИ.

Выль во дырйи миянӧ кежаліс Кӧдзыд пӧль. Ме вӧлі видзӧда телевизор пыр «Бур вой, челядь» передача. Кодкӧ кутіс ӧдзӧсӧ тотшкӧдчыны. Мам-бать восьтісны ӧдзӧс, а сэні, вӧлӧмкӧ, локтӧма Кӧдзыд пӧль. Ми ставӧн чолӧмалім сійӧс. КӦДЗЫД ПӦЛЬ: Бур рыт! Эм-ӧ тіян шань да авъя челядь? БАТЬ-МАМ: Эм. Миян эм Машук да Мишук. КӦДЗЫД ПӦЛЬ: Кымын арӧс тіянлы, Машук да Мишук? МИШУК: Меным 5 арӧс. МАШУК: А меным 10 арӧс. КӦДЗЫД ПӦЛЬ: Мыйкӧ сьылӧй меным али кутшӧмкӧ кывбур висьталӧй. МАШУК: Ми сьылам комиӧн «В лесу родилась ёлочка».

Коз пуыс вӧрын чужӧма, Да вӧрын быдмис дыр. Кӧть тӧлын и кӧть гожӧмын Веж лыска вӧлі пыр.

Ён бушков сылы сьывлывліс: «Узь, козйӧй, баю-бай!» Мороз пӧль лымйӧн шебравліс — Коз пу, эн кынмы вай.

И тшӧкыда сэт котравліс Зэв полысь сера кӧч. Скӧр кӧин сідз жӧ волывліс Коз пуыс улӧ стӧч.

Со песла вӧла ветлӧма, А додь вылас мужик. Коз пусӧ сійӧ кераліс Ён вужйыс дорті дзик.

И со нин козйыс вӧччӧма, Тан гажтӧмыд оз су. Ӧд вайис сійӧ челядьлы И радлун, и бур шуд.

КӦДЗЫД ПӦЛЬ: Аттьӧ, аттьӧ! Сьӧлӧм вылӧ воис сьылӧмныд. Со тіянлы козинъяс. МАШУК да МИШУК: Аттьӧ, Кӧдзыд пӧль. КӦДЗЫД ПӦЛЬ: Ме сэсся мӧдӧдча. Тэрмася. Колӧ пыравны мукӧд дорӧ. Видза колянныд! СТАВӦН: Бур туй!

1. Велӧд «Вӧрын козйыс чужлӧма» сьыланкывсӧ. 2. Висьтав, кыдзи тэнад колис кадыс Выль во дырйи. 3. Висьтав, мый тэ вӧчин каникул дырйиыд.

2 удж. Лыддьы юӧрсӧ.

Комиын тӧвшӧр тӧлысьын пасйӧны Рӧштво. Сы кежлӧ пӧжалӧны рудзӧгысь быдсяма нянь: мӧс, вӧв, ыж, кӧр формаа. Тайӧ пӧжассӧ видзлісны Василей лунӧдз. Сэсся няньсӧ сёйлісны, либӧ разӧдлісны челядьлы чача места. Рӧштво лунсянь заводитчӧ вежадыр. Йӧз висьтавлӧны, мый тайӧ лунъясӧ му вывті ветлӧны куття войсаяс. Найӧ ёна гажӧдчӧны сэки. Накӧд ӧттшӧтш дурӧны и том йӧз. Найӧ пасьтасьӧны вӧрсаӧ, васаӧ, тунӧ да ветлӧны керкаысь керкаӧ. Сиктса олысьяс найӧс гӧститӧдӧны, сеталӧны шаньгаяс, кӧвдумъяс. Нывъяс гадайтчӧны.

Висьтав, мый нӧшта тэ тӧдан Рӧштво йылысь.

1. Январь 7-ӧд лунӧ — Рӧштво. 2. Рӧштво лунсянь заводитчӧ вежадыр да кыссьӧ Василей лунӧдз. 3. Январь 14-ӧд лунӧ — Василей лун.

1. Воис кӧдзыд тӧв. 2. Усис небыд лым. 3. Челядь радейтӧны тӧв. Найӧ исласьӧны даддьӧн. (найӧ — нимвежтас). 4. Выль во дырйи челядь дорӧ воліс Кӧдзыд пӧль. (дырйи, дорӧ — кывбӧръяс).

3 удж. Лыддьы мичаа кывбурсӧ.

ЛЫШКЫД ПӦЛЬ.

Кор тай джудждас тола, Лымйӧн тырас коз, Челядь дорӧ волас Лышкыд Дед Мороз. Тошкыс сылӧн паськыд, Доналӧма ныр. Лым чир гӧна пасяс Кышасьӧма тыр. Пужъялӧма ёна

Шань пӧльыслӧн юр, Сӧмын нюмыс шоныд, Видзӧдласыс бур. Ыджыд нопсӧ разяс Мыйыс абу сэн! Козинъяссӧ ассьыс Мыччас тэд и мен.

Корсь кывбурсьыс

4 удж. Корсь лӧсялана кывъяс.

Сиктыс ставнас вевттьысьӧма еджыд эшкынӧн. Ывла ёна кӧдздӧдіс. Челядь тӧвнас ислалӧны даддьӧн, лыжиӧн да конькиӧн. Вӧчалӧны лым мортъясӧс, лэбачьяслы козьналӧны кормушкаяс. Сэтчӧ пуктӧны шыдӧс, нянь, ид. Меным ёна кажитчӧ тӧлыс. Сиктын верстьӧ йӧз тӧвнас уджалӧны водз асывсянь сёр рытӧдз. Найӧ ваялӧны турун. Вӧрысь кыскӧны пес, пилитӧны да поткӧдлӧны. Ломтӧны пачьяс, вайӧны ва. Ми отсасям бать-мамлы.

Гиж куим столбикӧ.

ЛЭБАЧЬЯС ТӦЛЫН.

Уна звер-пӧтка олӧ миян вӧрын. Ур кӧть и ичӧт, кӧдзыдысь оз пов. Арнас нин заптысис сёянӧн. Пырас аслас позйӧ, тупкысяс пашкыр бӧжнас и виччысьӧ, кор помасясны кӧдзыд лунъяс. Водз садьмӧ и пыста: жбыръялӧ пуысь пуӧ да радлӧ. Кор мунан вӧрті, лолавсьӧ кокниа, лӧсьыда, морӧс тырнад! Лым вывсьыс аддзан уна кок туй — ручлысь, кӧчлысь, сьӧдбӧжлысь да мукӧд зверлысь. Вӧрын тӧвнас вежсьӧ олӧмыс. Кӧч лои еджыдӧн. Войнас сійӧ чеччалӧма эрд вылын. Пӧрӧм пу дорын котралӧма тулан. Жоньяс сёйӧмаӧсь кынмӧм пелысь. Таръяс пукалӧмаӧсь коз дорын. Байдӧгъяс кӧчьяс кодь еджыдӧсь жӧ.

(«Би кинь» журналысь.)

1. Инды коді? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс. 2. Инды мый? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс.

7 удж. Содты лӧсялана кывъяс да помав сёрникузяяссӧ.

1. Пелысь пу вылын пукаліс гӧрд морӧса жонь. 2. Кӧдзыд дырйи лым пытшкӧ дзебсьӧ еджыд байдӧг. 3. Войнас шыръясӧс куталӧ ыджыд синма сюзь. 4. Пожӧм пу вылын тотшкӧдчӧ кузь ныра сизь. 5. Тӧвнас поз вӧчӧ чукля ныра уркай.

9 удж. Лыддьы да содты кывъяс.

ИЧӦТИК ПЫШКАЙ.

Ичӧтик пышкайлӧн ... висьӧ. — Кӧн вӧлін, кӧн ветлін, ичӧтик пышкай? Ичӧтик пышкайлӧн ... висьӧ. — Кӧн вӧлін, кӧн ветлін, ичӧтик пышкай? Ичӧтик пышкайлӧн ... висьӧ. — Кӧн вӧлін, кӧн ветлін, ичӧтик пышкай?

Ворс «Пышкайысь».

10 удж. Бӧрйы да гиж медводз пӧтка нимъяс, а сэсся тӧвйысь лэбач нимъяс.

Гиж эмакывъяссӧ уна лыдын.

11 удж. Висьтав, кутшӧм кыв оз лӧсяв.

Т-ӧн — дзурс лым пиӧ пырас, Д-ӧн — шыд чугунӧ сюрас.

Ывлаын йиркакылӧ кӧдзыд, гашкӧ, нелямын градус сайӧ. Руа. Сиктын лӧнь, сӧмын машинаяс журкнитасны — мунӧны асланыс могӧн. Ме тэрыба локта лавкаысь. Матыстча нин горт дорӧ. Видзӧда, туй вылын кокасьӧны пышкайяс, корсьӧны сёян. Ме локті на дорӧ, ставӧн жбыр лэбисны, а ӧти коли, куйлӧ туй вылас. Копыртчи. Видзӧда: ловъя на, синмыс жугыля видзӧдӧ. Босьті киӧ. «Мый лои тэкӧд, коньӧрушкаӧй?» Ставыс быттьӧ лючки-ладнӧ, кокыс дзонь, бордыс местаас, абу чегӧма, вомас зӧр тусь. Пышкай куйлӧ ки пыдӧсын, оз вӧр. Сӧмын синсӧ гӧгрӧдлӧ... Ме пӧльышті сы вылӧ пӧсь лов шыӧн. Сэсся сюйи пась питшӧгӧ да мӧдӧдчи гортӧ, мися, пырта керкаӧ, мед шонтысьыштас. Кильчӧ пос дорын нин кыла: пышкайыд кутіс вӧрны питшӧгын. Пӧрччи кепысьӧс да босьті киӧ, сэсся восьті кабырӧс. Пышкайыд друг вӧрзис да полігтыр, быттьӧ велӧдчӧ на, лэбис. Пуксис куст ув вылӧ, но мыні сэтысь да уси лымъяс. Ме матыстчи сы дорӧ, нюжӧді киӧс, но... Сійӧ лэбис кыдз пу ув вылӧ. Пукалыштіс сэні, чеччалыштіс увйысь увйӧ да горӧдіс чуксасьны: — Чик-чирик, чик-чирик! Аддза, менам другӧй бӧр ловзис, — тыдалӧ, кӧдзыдыс чорыда топӧдлӧма сійӧс. Час джын мысти нарошнӧ петалі видзӧдлыны, эз-ӧ усь кыдз пу вывсьыс. Видзӧда гӧгӧр — некӧн абу, некӧн оз чирзы. Со ӧд, уна-ӧ колыштӧ ичӧтик лэбачыдлы шоныдыс, медым бӧр ловзьыны да заводитны сьывны: — Чик-чирик!

1. Лыддьы текстысь:

1) поводдя йылысь местасӧ;

2) мый казяліс туй кузя мунысьыс;

3) кыдзи ловзьӧдіс морт пышкайӧс.

2. Корсь уна лыда эмакывъяс да гиж.

13 удж. Содты лӧсялана кывъяс.

МЕНАМ ЛЭБАЧЬЯС.

Позъяс гӧнтор бара кыскӧ Медводз садьмӧм тэрыб пыста. Тшапа юрсӧ лэптіс гулю, Аслыс сьылӧ: «гу-ли, гу-ли», Тырмӧ, майбыр, уджыд сизьлы: Пуысь номыръясӧс сизьдӧ! Жоньӧс чим гӧрд сарапаныс Весиг сад йӧрын оз янӧд. Сырчик бӧжнас кутас жӧдзны, — Воас кад сэк петны кӧдзны. Сэк жӧ кӧкиль-кӧк тшӧтш садьмас, Лыддяс дедлысь-баблысь арлыд. Регыд ковмас Джыджлы воны: Сылы колӧ гожся шоныд. Пуксяс рака ыджыд козйӧ, — Сэні сылӧн шоныд позйыс! Катша важ мозыс пыр сӧрӧ, Мед кӧть потшӧссӧ оз пӧрӧд!

14 удж. Лӧсьӧд серпас серти юалӧмъяс отсӧгӧн висьт да гиж. Челядьлы сет нимъяс.

ЛЭБАЧЬЯСӦС ВЕРДАНІН.

1. Коді вӧчис лэбачьяслы верданінсӧ? 2. Кытчӧ сійӧс ӧшӧдіс детинка? 3. Мый сэтчӧ кисьтіс нывка? 4. Кодъяс лэбзисны сёян дорӧ? 5. А тэ кыдзи тӧждысян тӧвйысь лэбачьяс йылысь?

ИЛЛЯ ВАСЬЛӦН СЕРАМБАНА ВИСЬТЪЯС

Илля Вась (Лыткин Василий Ильич) чужис Сыктывкар бердса Тентюков сиктын 1895 вося декабрь 28-ӧд лунӧ. Сійӧ гижис посни челядьлы мича сӧстӧм кывйӧн кывбуръяс, мойдъяс. Илля Вась вӧлі паськыда нималана учёнӧйӧн, профессорӧн. Оліс сійӧ 86 арӧсӧдз.

ЯКОВ ДЯДЬ, ЧУЖЪЯ!

Ичӧт дырйи менам оз вӧлі артмы Л шы, сы пыдди артмӧ вӧлі Й шы. Ме кӧсъя шуны: йӧлыд шома, а артмӧ йӧйыд шома. Гырысьджык челядь ме вылын сералӧны: йӧйыд, шуӧны, йӧй и эм — абу шома ни юмов. Кӧсъя шуны: менам лӧг петӧ, а артмӧ: менам йӧг петӧ. Бара ме вылын сералӧны — сьӧмдӧмаӧсь. Ӧтчыд мамӧ менӧ ыстіс лавкаӧ, чуж ньӧбны. «Мун, — шуас, — котӧртлы, пиук! Со вузасьысьыс, Яков дядьыд, буретш пырис магазинас!» Ме лавкаад ӧтнам ньӧтчыд на эг ветлы, пола муннысӧ, юася мамӧлысь: мый нӧ, мися, ме шуа, лавкаад пыра да? Мамӧ велӧдӧ менӧ, тэ пӧ шу: «Яков дядь, чужла!» Яков дядьыс сьӧкыд пеля вӧлі да, мамӧ тшӧктіс дзик дінас сувтны да ыджыд гӧлӧсӧн шуны: «Яков дядь, чужла!» Ме сідзи и вӧчи. Магазинӧ котӧрӧн пыри, сувті Яков дядь бердӧ да лавка пасьтаыс горӧді: «Яков дядь, чужъя!» — Ой-ой-ой! Эн чужйы! Дойма ме да бӧрдны кута! — вак-вакӧн серӧктіс Яков дядь. Ме повзи да пышйи гортӧ. Сідзикӧн чуж эг вай ни некодлы эг чужйы.

1) Код йылысь висьтавсьӧ тайӧ гижӧдас? 2) Кутшӧм шы сылӧн оз вӧлі артмы? 3) Кытчӧ ыстіс зонкаӧс мамыс? 4) Мый кӧсйис зонкаыс шуны лавкаын? Мый артмис?

2. Корсь эмакывъяс. Висьтав кутшӧм лыдын найӧ сулалӧны. Инды суффиксъяссӧ.

3. Тӧдчӧдӧм кывтэчасъяслысь вежӧртассӧ корсь небӧг помысь.

4. Висьтав, мыйӧн торъялӧны кывъясыс

16 удж. Тӧдмав нӧдкывсӧ.

Пуысь пуӧ чеччӧ-лэбӧ, Пипу горсйӧ асьсӧ дзебӧ, Киӧн кутны оз на сюр. Челядь, коді тайӧ?

17 удж. Артмӧд -ысь суффиксӧн эмакывъяс да гиж.

18 удж. Висьтав комиӧн.

ВУЗАСЬЫСЬ: Мый тэ кӧсъян ньӧбны?

НЬӦБАСЬЫСЬ: Ме бӧръя козин. Менам нывъёртлӧн талун чужан лун. ВУЗАСЬЫСЬ: Со аканьяс, мачьяс. Бӧрйы.

НЬӦБАСЬЫСЬ: Дона-ӧ тайӧ мича аканьыс?

ВУЗАСЬЫСЬ: Акань — бур козин. Доныс — 5 шайт 17 ур. Сьӧмыд тырмас? НЬӦБАСЬЫСЬ: Тырмас. Ме ньӧба аканьсӧ.

ВУЗАСЬЫСЬ: Козьнав нӧшта дзоридзьяс. Нывкалы лоӧ зэв нимкодь. НЬӦБАСЬЫСЬ: Аттьӧ.

19 удж. Сёрнитӧй ӧта-мӧдкӧд.

— Дона-ӧ тайӧ ошкыс? — Сыысь колӧ мынтыны 1 шайт 20 ур.

20 удж. Ачыд инды донсӧ.

— Дона-ӧ тайӧ «Бобувъяс» небӧгыс? — Ме ог тӧд. Ме чайта, куим шайт ветымын ур.

21 удж. Висьтав комиӧн, мый позьӧ ньӧбны «Сёян-юан» лавкаысь. Гиж.

22 удж. Артасьышт.

Ӧньӧ ветліс вузасянінӧ да ньӧбис йӧв, нянь, вый, кампет. Йӧлыслӧн доныс — 2 шайт 50 ур, няньлӧн — 3 шайт 10 ур, 200 грамм выйлӧн — 5 шайт 20 ур, кампет пачкалӧн — 4 шайт 30 ур. Ӧньӧлӧн вӧлі 20 шайт. Уна-ӧ колис сылӧн сьӧмыс?

23 удж. Велӧд кывпесансӧ.

Лыддьӧ катша — Китш-котш: «Кымын майӧг, Кымын потш?»

24 удж. Висьтав, мый оз лӧсяв.

МЕДДОНА КЫВ.

Ивӧ кӧсйӧ шуны бать, Артмӧ ичӧт мортлӧн ать. Думсьыс шуӧ эськӧ нянь, Артмӧ сылӧн сӧмын ань. Тшӧктан шуны сылы рок,

Ышловзяс да шуас: йок. Сідзсӧ эм нин мортлӧн сям: Лӧсьыда зэв шуӧ мам. Шуӧ медся дона кыв, Таысь йӧкты кӧть да сьыв.

КОРОШО ЖИВЁШЬ?

Менам мамӧ вӧлі тӧдӧ рочнад кымынкӧ кыв: есь да нет да мый да. Весигтӧ быдса сёрникузяяс вӧлі тӧдӧ: ложимтися спать, нам некого ждать. Вот эштанджык кадӧ, праздникъясӧ, менӧ мамӧ и велӧдӧ вӧлі рочӧн сёрнитны; кор ме, шуас, юала: «Вася, каково поживаешь?», тэныд колӧ вочавидзны: «Корошо живёшь!» Локтас мам удж вылысь (ме горт ола, ог на вӧлі велӧдчы), юалӧ: — Вася, каково поживаешь? Ме сылы тшапа вочавидза: — Корошо живёшь! Со тадзи вӧлі и рочасям мамкӧд! Бура вӧлі гӧгӧрвоам мӧда-мӧднымӧс, кӧть невернӧ шуалам роч кывъяссӧ. Ӧні со мукӧд мортыскӧд сёрнитан тыр-бур кывйӧн: комиӧн и рочӧн и мукӧд пӧлӧс сёрниӧн, а гӧгӧрвоны он вермы! Юр вемным эськӧ эз жӧ на гудыртчы да!

1) Кужисны эз сёрнитны важӧн рочӧн коми войтыр? 2) Кутшӧм сёрникузя тӧдіс мамыс рочӧн? 3) Кыдзи мамыс пиыскӧд сёрнитіс рочӧн? (вайӧд некымын сёрникузя). 4) Корсь тайӧ висьтсьыс шӧр мӧвп.

2. Висьтав комиӧн: Вася, как живёшь? Хорошо живу.

3. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан сёрнитан тыр-бур кывйӧн, юр вемным эз гудыртчы? Корсь вежӧртассӧ небӧг помысь.

4. Содтав лӧсялана кывъяс: комиӧн сёрнитӧны комияс.

26 удж. Висьтав комиӧн да гиж.

КОМИ МОРТКӦД СЁРНИ.

Шуа тэныд: «Эн рочась, Кор мен чургӧдан ки...» Мыйла сёрнитам шоча Дона мам кывйӧн ми? Эска, сьӧлӧмад олӧ Войвыв Муыслӧн би... Шу вай комиӧн: «Чолӧм!» Кор мен чургӧдан ки... .

Инды эмакывъяс, кодъяс сулалӧны век ӧтка лыдын. Кутшӧм ӧтка лыдын сулалысь эмакывъяс тэ нӧшта тӧдан

Бабӧ пӧжалӧма сӧчӧн, Картупельысь чӧскыд нянь, Дина чойӧй шуис рочӧн: Пусть их кушает наш кань! Рочнас сёрнитны оз куж, Ачыс горзӧ: «Знаю уж!» Дина миян бак да вал Ӧти кывйӧн кӧ — баквал! Тышкас-мышкас рочалыштас, Чойӧс гортысь кӧть тодмышкав. Кӧть ме сылы ыджыд вок, Ог и жалит, ог и ог! Мед оз баблысь сӧчӧн кулит, Мед оз менӧ быд лун жуль-вид, Мед оз рочась, оз кӧ куж, Мед оз мыччав ассьыс чуш.

28 удж. Лыддьы кывбурсӧ комиӧн да рочӧн.

Поводдяыс помся дурӧ: Талун мича, аски лёк, Коркӧ кӧдзыд, коркӧ-й турӧб Лымйӧн тыртас гӧгӧрбок. Но февральлӧн эм жӧ аслас Ыджыд мичлун, озырлун: Тайӧ тӧлысьын ми пасъям Армиялысь чужан лун.

КЫК САКАР ТОР.

Миянкӧд орчча керкаын оліс Павел нима детинка, сійӧ вӧлі мекӧд тшӧтшъя — кӧкъямыс арӧса. Павел пыр гортас оліс: сы ки вылӧ кольлісны нёль арӧса Ӧньӧ воксӧ да ар джынъя чойсӧ. Павел ордын ми ворсім быдсяма ногыс. Ми Павелкӧд вермасьны кутім керкаас. Кыдзкӧ сэсся вермасигад кокным пызан кокӧ крукасис, да и пӧри пызаныд. Пызан вылас вӧлі кока лампа. Лампаыд и уси да гуль-гуль жугалі, торпыригыс джодж пасьта разалі. Миян сьӧлӧмным ёкмуні, повзим — Павеллӧн батьыс вӧлі зэв скӧр. Павел кутіс чукӧртны зэв тэрыба... мед ичӧт вокыс оз аддзыв. Мокасьтыд, Ӧньӧыд, вӧлӧм, видзӧдӧ кӧтшас пельӧссянь, шуӧ: — Висьтала батьыдлы... Мый вӧчинныд! Павел бӧрдны кутіс, менӧ видӧ: — Тэ жугӧдін. Батьыдлы удта. Ме пиняся: — Эг жӧ ме, ачыд тай кок пӧвнад крукыштін пызансӧ! Ми спорӧ воим да, ме сэсся пышйи гортӧ... Вои гортӧ. Зэв гажтӧм ӧтнамлы. Телепит бӧр Павел ордӧ. Но ог лысьт да и лӧг петӧ: ачыс пӧрӧдіс пызансӧ, а ме вылӧ шуӧ. Тӧд вылӧ уси бабӧлӧн кывъясыс: лёкӧн пӧ нинӧм он вермы вӧчны, а бурӧн быдтор артмас да ладмас. Босьті шкапысь кык сакар тор, муні Павел дінӧ, шуа сылы пель водзас: — Сетам Ӧньӧыдлы тайӧ сакар торсӧ, мед оз висьтав батьыдлы. Сетім Ӧньӧлы, шуам сылы: — Эн висьтав лампа жугӧдӧм йывсьыд батьыдлы! Ӧньӧлы зэв нимкодь лои, шуӧ: — Ог, ог висьтав! Коркӧ и рыт воис. Локтісны Ӧньӧлӧн бать-мамыс. Ӧньӧ уськӧдчис паныд, горзӧ: — Мамӧ!.. Батьӧ! Ми лампатӧ эгӧ жугӧдӧй! Ме ӧдйӧджык гортӧ пышйи. Менам кык сакар торйыд весь воши. Аслым жӧ колӧма сёйны!

1. Коді сійӧ Павелыс? Мый тэ верман висьтавны сы йылысь? 2. Мый вӧчӧны лунтыр зонкаяс? 3. Мыйӧн помасис налӧн вермасьӧм? 4. Коді найӧс аддзыліс? 5. Кутшӧм кывъяс усисны зонкалы дум вылас? 6. Мыйӧн пӧрйӧдлісны Ӧньӧӧс зонкаяс? 7. Мыйӧн помасис висьтыс?

31 удж. Инды эмакывъясысь суффиксъяс.

сакар тор

бур лун

32 удж. Артмӧд суффиксъясӧн кывъяс.

ПЕТАМ ИСКОВТАМ.

Ӧшинь улын круткодь чой, Петам, исковтам сэт, чой. Оз и ков тай тэрыб вӧв. Тӧвзям — полӧмным эз вӧв. — Пӧрам лымйӧ?! — Чеччам бӧр! Дадьлӧн крепыд льӧм пу бӧр.

33 удж. Висьтав комиӧн.

34 удж. Висьтав, кутшӧм эмакывъясысь артмӧмаӧсь действие нима кывъяс.

35 удж. Лӧсьӧд эмакывъяс.

Вӧч тадзи

КЫК ДРУЖОК.

Лӧгасисны кык дружок: Лӧгасьӧмнад овны лёк. Петя шуӧ: — Чомсьыс пет, Тэныд нинӧм ме ог сет. Шурик дзузгыльтӧма ныр: — Некор миянӧ эн пыр! Торйӧдчисны кык дружок, Мед оз тыдав весиг кок. Сӧмын ӧтнад ворсан дыр-ӧ, Зэв тай ӧдйӧ гажыд бырӧ. Петя горзӧ: — Волы, Шурик, Морта книга меным сюри! Шурик шуӧ: — Пырав ачыд, Гӧгылясям ыджыд мачӧн. Сералӧны, гир да гир, Другъяс костын лоис мир.

НИНА КУРАТОВА ГИЖӦ ЧЕЛЯДЬЛЫ.

Куратова Нина Никитична чужис 1930 вося февраль 17-ӧд лунӧ Сыктыв районса Куратово сиктын. Сійӧ гижӧ челядьлы висьтъяс, кывбуръяс. Сылӧн петалісны небӧгъяс: «Вайӧ тӧдмасям», «Мишук быдмӧ лунысь лунӧ», «Бобӧяс ті бобӧяс, нывкаяс да зонкаяс».

Кутшӧм висьтъяс да кывбуръяс тэ тӧдан Н. Куратовалысь?

ВАЙӦ ТӦДМАСЯМ.

Шуйгавылас ме — Юра Пыстин. А мекӧд орччӧн Женя Синицын. Шуӧны, миян пӧ кыкнаннымлӧн ӧткодь овным, кӧть сійӧ Синицын, а ме Пыстин. Вуджӧдны кӧ роч кыв вылӧ Пыстинсӧ — лоӧ Синицын и мӧдарӧ — Синицынсӧ кӧ комиӧдны лоӧ Пыстин. Женя — менам медбур друг. Тайӧ небӧгас ме висьтала тіянлы, кыдзи ми сыкӧд ёртасям, ӧта-мӧдлы отсасям. Висьтышта и ас йылысь, медым ті верминныд тӧдмавны, кутшӧмджык ме зонка — бур али лёк, и верманныд-ӧ мекӧд эськӧ Женя моз жӧ ёртасьны? А ме зэв ёна кӧсъя! Ставныдкӧд! Пӧсь чолӧмӧн Женя Пыстин.

1. Висьтав, мыйла Юралӧн да Женялӧн овъясыс ӧткодьӧсь? 2. Лыддьы «Вайӧ тӧдмасям» небӧгсӧ дзоньнас.

38 удж. Вуджӧд овъяссӧ роч кыв вылӧ.

Содты коми овъяс.

39 удж. Инды эмакывъяс.

Женя зэв бур друг. Сійӧ велӧдчӧ коймӧд классын. Женя дорӧ тшӧкыда волывлӧны Ваня да Миша. Найӧ кык вок.

40 удж. Лыддьы да инды нимвежтасъяс.

Мишук ичӧтик. — Коді нӧ тэ, кыдз тэнӧ шуӧны? — Ме — Мися Момозев, — збойиника вочавидзӧ сійӧ. — А-а, Морозов Миша инӧ тэ? — Да, Мися. — А кымын арӧс нӧ тэныд? Миша пыр жӧ петкӧдлӧ веськыд кисьыс кык чунь.

41 удж. Юасьӧй ӧта-мӧдныдлысь.

— Коді тэ? — Мый нимыд? Мый овыд? — Кытысь тэ ачыд? — Тэныд кымын арӧс?

42 удж. Лыддьы мойдсӧ.

ВЕЖАВИДЗӦМ КУЗЯ УРОК.

Вӧрса автобусын тырыс пемӧс. Автобус матысмӧ остановка дорӧ. Петан ӧдзӧс дорас сулалӧ пӧрысь дзор Сан. Сы дорӧ матыстчис Кӧч да юалӧ: — Ті, папаша, петанныд? — Ачым тӧда, — вочавидзис Сан. — А ме пета... — Ачыд тӧдан, петан он... — Но автобусыс оз виччысь, водзӧ мунас... — Сійӧ ачыс тӧдӧ, мунас али оз... — Лэдзӧй, пӧжалуйста, ме пета... — Вот тайӧ дзик мӧд делӧ, — шуис Сан да сетіс Кӧчлы туй.

1. Кодъяс мунісны автобусӧн? 2. Мыйла сы дыра эз воны ӧти кывйӧ Кӧч да Сан? 3. Инды нимвежтасъяс.

МЕДМУСА КОМИ КЫВЪЯС.

Пызан бердад сёйны-юны тэрмасьны оз ков, эн, эн вунӧд йӧзлы шуны: — Нянь да сов! Ӧлӧмыд кӧ ылӧ нуас, медым оз босьт жуй, чужан муыд тэныд шуас: — Шуда туй! Уджыд му вылад эм уна, вӧчны быдтор куж, мырсьысьлы эн вунӧд шуны: — Кыпыд удж! Кодзулӧн кор енэж жуӧ, вод да синтӧ кунь, мамыд тэныд, пиук, шуас: — Чӧскыд ун! Сылы, коді вӧчӧ бура, кодлӧн зэв пӧсь сыв, тэныд пыр мед шуны сюрас «Аттьӧ» кыв! Асыв пырас миян расӧ, Сійӧс вежас рыт. Воддзаыслы: — Шуда асыв! Мӧдыслы: — Бур рыт!

Велӧд вежавидзана кывъяссӧ.

Анна пӧчлы суседкаыс вайис ичӧтик бальӧпи, тӧвйӧд пӧ, мӧд во ар кежлӧ яй лоӧ. Аттьӧаліс пӧчыд суседкасӧ да бальӧпитӧ лэччӧдіс гидас. А вӧлі кӧдзыд тӧв, да балюкыд гидад кынмӧма дзикӧдз. Ковмис пӧчӧлы ичӧтиктӧ пыртны гортас. Пач бокас чомтор вӧчис да сэтчӧ и йӧршитіс сійӧс, кӧдзыд тӧвсӧ пӧ ӧтув коллялам. Баляпикӧд варовитанінӧ и суисны сійӧс гӧстяяс. Анна пӧчлӧн пӧдругаыс локтіс карса внучкаыскӧд. Кагаыд аддзис чомсьыд кӧйдӧм бальӧпитӧ, горӧдіс: — Баба, баб, посмотли, уконок! — Кутшӧм уконок! Абу, дитя, тайӧ утёнок. Бальӧпи тайӧ, балька, — тӧдчӧдыштіс бабыс. Но нывка век ас ногыс «уконокӧн» нимтіс да лелькуйтіс-малаліс бальӧпилысь небыдик гӧнсӧ. — Но-о, уконок кӧ и мед уконок лоӧ, — серӧктіс Анна пӧч да та бӧрын Уконокӧн и пондіс ыдждӧдлыны быдтассӧ...

1. Коді овмӧдчис Анна пӧч ордӧ? 2. Кӧні Анна пӧч видзис баляписӧ? 3. Мыйла ковмис баляписӧ пыртны гортас? 4. Кӧні аддзысисны гӧстяяс баляпикӧд? 5. Кыдзи нимтіс баляписӧ карса внучкаыс? 6. А кыдзи пондіс ыдждӧдлыны Анна пӧч быдтассӧ? 7. Лӧсьӧд ичӧтик висьт гортса пемӧс йылысь.

46 удж. Содты лӧсялана нимвежтасъяс.

Менам эмӧсь радейтана небӧгъяс. Найӧ отсалӧны меным велӧдчыны. Энӧ косявлӧй небӧгъяссӧ. Найӧ тіян ёртъяс. ... ставным бура лыддьысям.

47 удж. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ да инды нимвежтасъяс.

1. Ме зэв мелі, ме зэв шань, нимӧй менам Васька кань. 2. Оз позь шуны, мый ми шаньӧсь, вывті ёна полам каньысь.

48 удж. Лыддьы Н. Перминовалысь кывбурсӧ.

ТЭ ДА МЕ, ДА СІЙӦ...

Тэ да ме, да сійӧ — Ворсам дзоридз пиын. Тэ да ме, да сійӧ — квайта ки лоас миян. Тэ да ме, да сійӧ — купайтчыны мунам. Тэ да ме, да сійӧ — абу дзескыд юным. Тэ да ме, да сійӧ — быдлаӧ ми тӧрам. Тэ да ме, да сійӧ — гажа весиг вӧрын.

Инды нимвежтасъяс.

ӦТИ «ПЯТЬ».

Батьӧй видлалӧ дневник, Кӧні «дваыс» тырыс дзик. Ог тӧд, видас али оз: Йӧжгыльтчи ме шырпи моз.

Но со нюмдіс менам бать: Аддзис сэтысь ӧти «пять». Вӧлі музыка урок, Кӧні сьывлі ме быд ног.

Со и босьті таысь «пять». Кыла, шуӧ меным бать: «Тэнад дневник тырыд «два», А тэ нӧшта сьылан на?»

«ГӦРД КОРЪЯ» КЫДЗ ПУ.

Тӧлын унджык луныс букыд, гажтӧм. Юля внучкакӧд ми ветлӧдлам тӧвся вӧрті. Лымйыс джуджыд, кӧнсюрӧ лыжиыд вӧйласьӧ. Кор ми кутім матыстчыны кыддза рас дорӧ, друг Юля сувтіс да горӧдіс: — Дедӧ, дедӧ! Видзӧд: кыдз вылӧ гӧрд коръяс петӧмаӧсь... — Збыль тай! — чуйми ме. Быд ув вылын, быд ув вожын тыдалісны гӧрд ёкмыльяс. Мый нӧ тайӧ? Сё мокасьтӧ, да тайӧ жӧ жоньяс! О, мичаысь-мича лэбачьяс! Кӧдзыдысь повтӧм муса лэбачьяс, ывла выв мичмӧдысьяс! Аттьӧ тіянлы! — У-и... У-и... ить... — гажаа сьылісны найӧ. Ми Юлякӧд вель дыр сулалім да любӧпырысь видзӧдім на вылӧ, сэсся кежим мӧд туй вылӧ. Мед найӧ ворсӧны да сьылӧны!

Лӧсьӧд висьт.

1. Тӧвся вӧрті ветлӧдлӧм. 2. Кыдз пу вылын гӧрд коръяс. 3. Мичаысь-мича лэбачьяс.

50 удж. Инды кывбӧръяс.

1. Жоньяс пукалісны ув вылын. 2. Юля дедыскӧд матыстчисны кыддза рас дорӧ. 3. Найӧ сулалісны да видзӧдісны жоньяс вылӧ.

51 удж. Лыддьы. Сувтӧд юалӧмъяс кывбӧра эмакывъяс дорӧ.

Вӧч тадзи: Мунамӧ кӧ, мунамӧ (код ордӧ?) Вежаньыс ордӧ.

Мунамӧ кӧ, мунамӧ Вежаньыс ордӧ, Мунамӧ кӧ, мунамӧ Педӧсь тьӧтыс ордӧ, Мунамӧ кӧ, мунамӧ Степан дядьыс ордӧ, Ворсамӧ кӧ, ворсамӧ Асланым ногӧн, Сьылыштам да йӧктыштам, Йӧктыштам да сьылыштам.

52 удж. Лыддьы. Инды кывбӧра эмакывъяс. Висьтав, кутшӧм мойдысь кывбурыс.

Ме кӧвдум, кӧвдум! Амбар джоджысь чукӧртӧм, Йӧртӧдъясысь чышкалӧм, Нӧк пиӧ гудралӧм Да вый пиын пражитӧм, Ӧшинь вылын кӧдзӧдӧм. Пӧльӧ дінысь ме муні, Пӧчӧ дінысь ме муні, Кӧч дінысь ме муні, Кӧин дінысь ме муні, Ош дінысь ме муні. Тэ дінысь, ручӧ, муна жӧ.

53 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс. Артмӧд кывбур.

Кӧч чеччалӧ шор дорын Байдӧг баксӧ бадь дорын Тури чуксӧ нюр дорын Тю-тю, рю-рю, !

54 удж. Содты шыпасъяс да артмӧд кывбӧръяс.

Лӧсьӧд кывбӧра эмакывъяс.

55 удж. Артмӧд -ӧ,-ын,-ысь суффиксъяс отсӧгӧн кывбӧръяс.

Вӧч тадзи: ув — улӧ, улын, улысь.

Лӧсьӧд кывбӧра эмакывъяс. Гиж наӧн 2-3 сёрникузя.

Иньӧ да жоньӧ, Коньӧрӧ жоньӧ, Сьӧд мышку выла жоньӧ, Гӧрд морӧса жоньӧ, Сьӧд юр чута жоньӧ, Сьӧд бӧж йыла жоньӧ, Вӧсни кока жоньӧ. Йӧз вӧлӧгад эн ветлы, Ас вӧлӧгаӧ лок, Струк-страк пыльӧмӧ!

Висьтав, кутшӧм жонь.

57 удж. Комиӧд. Кывъяссӧ босьт «Иньӧ да жоньӧ» кывбурысь.

58 удж. Лӧсьӧдчы гижны изложение.

ТӦВСЯ ВОЙЫН.

Кӧдзыд тӧвся вой. Козъяс да пожӧмъяс вылын еджыд шапка моз куйлӧ лым. Пемыд енэжын дзирдалӧны югыд кодзувъяс. Гӧгӧр лӧнь. Ставныс дзебсисны кӧдзыдысь. А тайӧ мый? Тайӧ, кылӧ, омлялӧны тшыг кӧинъяс. Найӧ петісны кыйсьыны. Матысса сиктын заводитісны увтчыны понъяс. Сиктын кыліс лыйӧм шы. Кӧинъяс дугдісны омлявны. Бара пуксис чӧв-лӧнь.

Гиж изложениесӧ татшӧм план серти:

1. Тӧлын пожӧм да коз пуяс. 2. Войся енэж. 3. Омлялӧны кӧинъяс. 4. Увтчӧны понъяс. 5. Гӧгӧр лӧнь.

КУИМ РӦМА ДӦРАПАС.

Вежа Стефан изэрд весьтын Куим рӧма дӧрапас. Татчӧ, кодыр кӧть ог веськав Паськыд эрдыс менам ас. Лӧз рӧм — сійӧ миян енэж, Турунвижыс — парма, вӧр, Еджыд рӧмыс казьтӧ меным Лымъя войвыв — сьӧлӧмшӧр. Кодкӧ, гашкӧ, миян паслы Ыджыд тӧдчанлун оз сет. Дивитасны, пиняласны. Сераласны весиг — мед! Сыысь огӧ усьӧ улӧ, Мунны некытчӧ жӧ тась, Тайӧ пассӧ Коми мулысь Тӧдӧй, дорйыны ме дась.

1. Тӧдчӧдӧм кывъяс дорӧ сувтӧд юалӧмъяс. 2. Мый петкӧдлӧны кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс? 3. Кутшӧм кывсикаскӧд йитчӧны признак нима кывъяс?

ВӦРСА ДОКТОР.

Ывлаын рӧмыд на. Усьӧ гӧн кодь небыдик лым, быттьӧ сынӧдас лэбалӧ уна-уна еджыд бобув. Гӧгӧр лӧнь, ставыс узьӧ чӧскыд унмӧн. Югдіс, и ставыс лоис сэтшӧм еджыд да югыд. Лӧсьыд татшӧм лунӧ ветлӧдлыны вӧрті. Мунан лыжиӧн векньыдик ордымӧд, кыкнан бокас сулалӧны пуяс, еджыд лымъя ув вожъясыс пашкыртчӧмаӧсь. Корсюрӧ вожъяс вывсьыс лымйыс шливгӧ-исковтӧ да сьӧкыда шнёпкысьӧ муас, лым вылӧ жӧ. Пу вожъясыс дыр на лайкъялӧны, а сынӧдас гартчӧ лым бус. Мунан и любуйтчан ывланас. Ягыс кыпыд, гулыд, сынӧдыс сӧстӧм... Быд шы кылӧ ылӧдз. Кӧнкӧ водзын, кыла, тотшкӧдчӧ сизь. Ордым петкӧдіс менӧ неыджыд эрд вылӧ, кӧні сулалісны шочиник пуяс. Видзӧда: пипуӧ сатшкысьӧма сизь да сьӧлӧмсяньыс зільӧ клёнӧдчӧ. Мича, тшап лэбач! Юрыс да мышкуыс сьӧдӧсь, юрбӧрас — гӧрд чут, а сьӧд бордъяс вылас — еджыд визьяс. Буракӧ, гаг ли, пучӧй ли корсьӧ, кодъяс тшыкӧдлӧны пуяссӧ. Оз ӧд прӧста сійӧс шуны вӧрса докторӧн.

Корсь висьтсьыс юкӧнъяссӧ да лыддьы.

1. Гӧгӧр лӧнь. 3. Мунан и нимкодясян. 4. Мича лэбач.

61 удж. Инды «Вӧрса доктор» висьтысь кывбердъяс.

62 удж. Лыддьы мичаа. Инды кывбердъяс.

ВӦРСА ДОКТОР.

Юрас ӧмидз рӧма берет, А халатыс сэтшӧм сера — Лунтыр сы вылӧ кӧть серав. Нырыс, нырыс! Кутшӧм кузь! Висьӧм корсьны, вӧлӧм, сюсь: Дыр эз кӧсйы, дыр эз судзӧд — Висьмӧм пуысь перйис пучӧй. Найӧс ставсӧ ворсігмоз Бырӧдіс, и бурдіс коз.

БАРА МУНЫМӦС МИЧМӦДӦ ТУЛЫС

Югдіс ывла. Лунъяс нюжалыштісны, абу нин кӧч бӧж кодь дженьыдӧсь. Кельыдлӧз енэжыс югыд, сӧстӧм, быттьӧ мыськалӧма сійӧс ключ ваӧн. Шонді аслас мелі югӧръяснас пыр ёнджыка нюлӧ ывласӧ, туйяс сьӧдӧдісны. Сьӧд ракаяс воисны нин. Водзын налӧн уджыс уна: колӧ дзоньтавны позъяс, вӧчны выльӧс, — ковмас ӧд быдтысьны!

1. Сет ним. 2. Корсь кывбердъяс. 3. Кутшӧм юалӧмъяс позьӧ сувтӧдны сьӧд, сьӧд рака, сьӧдӧдны кывъяс дорӧ?

Тулысын узян — арын шогӧ усян. Тулысын ведра ва — пань тыр няйт. Тулыс мича да тшап, а ар зэра да пӧт.

65 удж. Лыддьы кывбурсӧ комиӧн да рочӧн.

Ветлӧ вылітікодь шонді, Лымйыс ӧзйӧ — синтӧ видз! Луныс кузьджык лоны пондіс, Сылӧн помтӧм тувсов мич. Мамлысь праздник ме эг вунӧд: Быдті уна пӧлӧс цвет. Аски, шуда праздник лунӧ, Мамлы сета дзонь букет.

1. Корсь кывбердъяс. 2. Кутшӧм кывбуръяс тэ тӧдан тулыс йылысь?

66 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти висьт.

АНЬ ЛУНӦ.

— Батьӧ, а мыйла нӧ кык пирӧг пӧжалам? — Рытнас талун ветлам ыджыд мамъясӧ.

— Мамӧ, мый эськӧ батьясыд козьналасны миянлы? — Виччысьыштам да тӧдмалам.

— Чолӧмалам тіянӧс Ань лунӧн! Сиам лоны мичаӧн, дзоньвидзаӧн, шаньӧн, меліӧн.

— Аттьӧ, батьӧ! — А ме кӧсъя аттьӧавны батьнытӧ, лыддя кывбур.

Еджыд юсьӧн, мусаӧй, сьӧлӧм вылӧ воин. Сӧдз гӧлӧса колипӧн гажӧдан кузь вой. Асъя сьылысь ыбкайӧн шондіӧдзыс кайин. Тувсов тэрыб сырчикӧн вайин сьӧлӧм дой.

Еджыд байдӧг котырын менам вӧтын лэбин. Рам пыстаӧн матыстчин, меным кыв эн шу. Джуджыд лымъя репасӧ тарӧн пырин-дзебсин. Жонь чукӧрын вӧччӧдін ӧшинь улын пу.

Вӧлі юра гордаӧн ме дінті тэ мунан. Мича еджыд каляӧн петкӧдлан пыр веж. Эзысь бордъя гулюӧн, коркӧ мый нӧ вунан? Ло кӧть тӧвся пышкайӧн, некодкӧд ог веж.

Корсь кывтэчасъяс

Вӧч тадзи: еджыд юсь.

67 удж. Велӧд шусьӧгъяс.

Ас муыд — мам. Мам сьӧлӧм — мам сьӧлӧм и эм. Бать-мамтӧ кӧ вунӧдан, нэмыд дженьдаммас. Бур ай-мамлӧн и челядь бурӧсь. Кутшӧм бать-мам, сэтшӧм и ныв-пи. Мам-батьлысь кӧ он кывзы, ва шӧрӧдыс кылалан.

68 удж. Лыддьы кывбурсӧ сьӧлӧмсянь.

МАМЛӦН ЛУН.

Луныс зэв нин югыд лоис, Тӧлыс лымсӧ оз нин гарт. Мамлӧн ыджыд праздник воис, Локтіс Войвылӧ кор март.

Мамлы шуи асывводзын: «Уна-уна во тэ ов!» Сеті ассьым вӧчӧм козин — Магазинсаыд оз ков.

Батьӧ окыштіс жӧ гусьӧн, Тайӧс аддзывлі ме, дерт. Сыкӧд пелькӧдчам да пусям, Талун мамным шойччас мед.

Висьтав, кутшӧм козин тэ дасьтін мамыдлы.

69 удж. Висьтав, мый оз лӧсяв.

70 удж. Артмӧд -ик, -ник, -иник суффиксъяс отсӧгӧн кывбердъяс.

71 удж. Бӧрйы кывъяс да висьтав, кутшӧм тэнад мамыд.

72 удж. Корсь паныд вежӧртаса кывъяс.

73 удж. Лыддьы да кут тӧд вылад.

Ичӧт школаын велӧдчысьяслы небӧгъяссӧ гижӧны вежӧра коми аньяс: Сажина Маргарита Ивановна, Прошева Зинаида Александровна, Безносикова Анна Андреевна. А медводдза коми гижысь аньӧн вӧлі Суханова Агния Андреевна. Посни челядьлы ӧні гижӧны комиӧн висьтъяс, кывбуръяс, сьыланкывъяс, мойдъяс Сӧлӧ баб (Пылаева Соломония Васильевна), Куратова Нина Никитична, Мишарина Александра Петровна, Козлова Елена Васильевна да мукӧд.

74 удж. Лыддьы колана ногӧн.

МАМ ДА ЧЕЛЯДЬ.

Коді челядь вӧсна шогсьӧ, Челядь гӧгӧр зіля ноксьӧ, Видзӧ найӧс вой и лун. Ылӧ на дінысь оз мун? Налӧн муса мамыс!

Коді на вӧсна и олӧ, Найӧс кывйӧн дойдны полӧ, Сетӧ чӧскыд сёянтор, Аслыс водзӧссӧ оз кор? Налӧн дона мамыс!

Челядь быдмӧны кӧ бура, Оз кӧ лоны пемыд юра, Коді сэки медся рад, Оз и аддзыв гажтӧм кад? Налӧн зарни мамыс!

Оз кӧ челядь шаня овны, Лёксӧ вӧчны оз кӧ повны, Коді жугыльтчӧма сэк, Быттьӧ арся лунӧ кӧк? Налӧн коньӧр мамыс.

1. Висьтав, кутшӧм мамыс. 2. Инды кывбердъяс.

КОМИ МУ НИМӦДЫСЬ.

Мишарина Александра Петровна быдмис да велӧдчис Ыджыдвидз сиктын. Сійӧ гижӧ чужан му радейтӧм йылысь, коми вӧр-валӧн мичлун йылысь, шуда челядьдыр йылысь. Сылӧн петавлісны небӧгъяс: «Быдмам войвылын», «Коми муӧй, сьӧлӧмшӧрӧй».

75 удж. Лыддьы кыпыда.

Видза олан, гажа тулыс! Видза олан, енэж шӧр! Видза олан, югыд шонді! Видза олан, ловзьысь вӧр!

Видза олад, помтӧм видзьяс! Видза олан, кӧдзӧм му! Видза олад, еджыд кыдзьяс! Видза олан, визув ю!

Видза олан, чужан муӧй! Коми войтыр, видза ов! Мед пыр шудлун тіян туӧ, Кыпыдмӧ да югзьӧ лов!

1. Гиж кывтэчасъяс

Вӧч тадзи: гажа тулыс.

2. Велӧд кывбурсӧ.

Кывбердъяс петкӧдлӧны предметлысь рӧм, кӧр, ыджда, форма.

75 удж. Корсь кывбердъяс.

1. Тулыснас кӧч еджыд на, а гожӧмнас лоӧ руд. 2. Тӧлын и гожӧмын коз век турунвиж. 3. Тӧлын енэжыс руд, а тулысын лӧз. 4. Гӧрд морӧса жонь тулыснас лэбӧ вӧрӧ. 5. Мартын локтӧны лунвылысь сьӧд ракаяс.

Гиж кывбердъяссӧ. Мый найӧ петкӧдлӧны?

юмов чай

сола тшак

дуб шыд

курыд лук

шома турипув

чӧскыд чери

Мый петкӧдлӧны кывбердъяс?

ЕДЖЫД ДА СЬӦД.

Мыйла еджыдӧсь юсь да каля? Мыйла рака да чавкан сьӧдӧсь? Мыйла каля да юсьыс жальӧсь, Рака-чавканыс — ёрӧм рӧдысь?

Кык рӧм костас век вензьӧм мунӧ И оз лӧсявны найӧ, чайта. Юсьыд, няйтчас кӧ, ваӧ сунӧ, Рака, едждас кӧ, пырӧ няйтӧ.

Лӧсьӧд тадзи жӧ кывтэчасъяс рака да чавкан эмакывъясӧн.

Еджыд юсь. Еджыд юсьяс. Еджыд каля. Еджыд каляяс. Юсь да каля еджыдӧсь. Юсьяс да каляяс еджыдӧсь.

79 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

Вӧч тадзи: Тӧвся лун дженьыд. — Тӧвся лунъяс дженьыдӧсь.

Миян велӧдысь бур. Менам бать ён. Гожся лун кузь.

ТУВСОВ ШОНДІ.

Тувсов шонді, ыджыд тэнад выныд, Кӧть и тӧлыс вӧлі вывті кузь. Парма кӧдзыд чепъяс улысь мынӧ, Оз нин тӧвся моза чӧла узь.

Ставыс бара тані выльысь ловзьӧ, Тувсов шонді койӧ мелі нюм. Бара ставлы кыпыда бӧр овсьӧ, Видза олан, югыд тувсов лун!

1. Корсь кывбердъяс. 2. Кутшӧм рӧма шонді? А кутшӧм сійӧ форма серти?

ЯБЫР ПОЗ.

Мӧд лун чӧж Серёжа сарайын вундасьӧ да тувъясьӧ. Гортсаяс увгӧны: овны пӧ оз сет. А Серёжа кымӧссьыс пӧсьсӧ чышкыштас да вочавидзас: ябыр поз пӧ вӧча. И нӧшта ӧдйӧджык котшкӧдчӧ. Тэрмасьӧ, ӧд талун лэбачьяслӧн праздник. Школа дорӧ чукӧртчисны нывкаяс да зонкаяс. Воис сэтчӧ и Серёжа. Ӧти босьтіс сылысь позсӧ, бергӧдліс гӧгӧрбок да шуис: — Скворечникыд муртса менам кулакысь ыджыдджык. Коді нӧ татчӧ тӧрас? Мӧд видліс чуньнас розьсӧ, кыті колӧ лэбачыслы пырны, да серӧктіс: — Ха-ха! Но и розь. Татчӧ ябырыд оз тӧр. А тӧрас кӧ, пыригас желлясяс. Серёжалы лоис забеднӧ. Ырыштчис пышйыны, шыбитны ябыр позсӧ, мед некод сэсся эз аддзыв. Но буретш сэк матыстчис велӧдысьыс. — Тэнад, Серёжа, медічӧтик да медлӧсьыдіник скворечникыд, — меліа шыасис сійӧ. Серёжа эскытӧма видзӧдліс, оз-ӧ и велӧдысьыс серав сы вылын. Но Анна Ивановналӧн стрӧг синъясыс видзӧдісны шоныда и некутшӧм шмонитӧм эз тыдав. Весиг юрӧдыс зонкаӧс малыштіс. Зонкалы лов вылас лоис шоныдджык. «Мый кӧть ичӧтджык, пышкай вермас овмӧдчыны», — ас кежсьыс мӧвпыштіс сійӧ. Сэсся челядькӧд ӧтвылысь кытшовтіс сиктӧд. Лэбачьяслӧн лунӧ быд во тадзи вӧчлісны. Сиктсаяс аддзыласны, и налы нимкодь. Серёжа восьлаліс позсӧ юрсьыс вылӧджык лэптӧмӧн. Ӧд ачыс сійӧс вӧчис, некутшӧм отсӧгтӧг. Радлігтыр и воис гортас. Кавшасис ӧшинь улын быдмысь медся мича кыдз пуӧ да кӧрталіс позсӧ сы бердӧ. Сэсся рытывбыд кыйӧдчис, оз-ӧ кодкӧ лок да овмӧдчы. Но и мӧд дай коймӧд луннас зонка виччысис весьшӧрӧ. Дӧзмис ас вылас. Ертъяс ногыс и лоис. Дзоляджык артмӧма розьыс и позйыс ставнас лёк. Урок бӧрын выльысь вӧчис позсӧ да ӧшӧдіс сійӧ жӧ пуас. Асывнас, кор котӧрӧн петіс ывлаӧ, морӧсыс тырис радлунӧн. Позйын сьыліс ябыр.

Лыддьы да корсь -джык суффикса кывбердъяс.

82 удж. Артмӧд кывбердъяс -джык суффикс отсӧгӧн.

Артмӧм кывбердъяснас лӧсьӧд сёрникузяяс.

83 удж. Корсь ӧти кыввужъя кывбердъяс да гиж.

85 удж. Лыддьы да сет ним.

Миян эм Серӧд. Татшӧм нима миян гӧрда-еджыда сера люкасьысь мӧсным. Эз эськӧ некодӧс люкавлыв да, но мыйкӧ кӧ абу сы ног, пыр и крукыштӧ сюрнас. Век лоӧ видзчысьны. Йӧвсӧ сетӧ уна. Мамӧ быд рыт и быд асывводз пыртӧ ведра тыр. И век мамӧ миянӧс юкталӧ мӧс вӧра йӧлӧн. Мамӧ Серӧдсӧ зэв ёна радейтӧ, «вердысьӧн» ыдждӧдлӧ. Ми Ивуккӧд тшӧтш сылы борйысь турун вайлывлам, чӧсмӧдлам, мед миянлы унджык йӧв сетас.

1. Лыддьы сёрникузяяс Серӧд йылысь. 2. Корсь кывбердъяс.

86 удж. Кутшӧм кывбердъясысь артмӧмаӧсь тӧдчӧдӧм кывъясыс. Кутшӧм пемӧсӧс тадзи нимтӧны?

КОДІ ТАЙӦ?

Мортлы сьӧкыд овмӧс нуны, Тайӧ пемӧс кӧ эз вӧв. Гӧрны-кӧдзны, мыйкӧ нуны Йӧзлы отсалӧ пыр ... .

Висьтав вӧвъяслысь нимъяссӧ.

1. Артмӧдӧм кывбердъяснас лӧсьӧд кывтэчасъяс. 2. Корсь пӧвсӧ.

картупеля шыд

картупеля рок

картупеля шаньга

картупеля пирӧг

картупеля шлап

89 удж. Лӧсьӧд сетӧм кывъясӧн гортса да вӧрса пемӧсъяс йылысь нӧдкывъяс.

Вӧч тадзи: Кузь пеля, тэрыб кока, ачыс зэв полысь. Коді тайӧ? Тайӧ кӧч.

90 удж. Артмӧд эмакывъясысь -тӧм суффикс отсӧгӧн кывбердъяс.

91 удж. Артмӧд эмакывъясысь -ся суффикс отсӧгӧн кывбердъяс.

Лӧсьӧд кывбердъяснас сёрникузяяс.

92 удж. Лӧсьӧд кывбердъясысь да эмакывъясысь кывтэчасъяс.

93 удж. Корсь да гиж ӧти кыввужъя кывъяс. Инды, кутшӧм кывсикасъясӧн найӧ лоӧны.

ИЧӦТИК МОЙД-НЕБЫЛИЧА.

Ӧтарӧ ме видзӧдлі — Со мый сэтысь аддзылі: Пирӧг керка Шаньга вевта, Преник ӧдзӧса, Кӧлач томана. Кӧлач томан курччи — Преник ӧдзӧс воссис. Пыраламӧй, колӧкӧ, — Гортанысӧсь, буракӧ. Мӧдарӧ ме видзӧдлі — Тешкодь мортӧс аддзылі: Вый тупыль юра, Картупель ныра, Сьӧд сэтӧр синма, Сола тшак пеля, Личкӧм рысь пиня, Ӧмидз тусь льӧбъя, Йӧв кень уска, Юм кень тошка, Паренча рушкуа, Сю сӧчӧн мышкуа, Рудзӧг шӧрӧм кока, Ид нянь шӧрӧм соя. Петук сорсӧн сынасьӧ, Тэкӧд кокнас киасьӧ, Полігтырйи шуалӧ, Кынӧмӧй пӧ сюмалӧ. Тайӧ мойдыс — абу выль. Висьтав, мый тан абу збыль.

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кутшӧм пирӧг керка? 2) Кутшӧм мортӧс аддзылӧма гижысь?

2. Гиж сёян-юан нимъяс.

3. Серпасав тешкодь мортсӧ.

БЕРБА ДЗОРИДЗ.

Водз тулыс. Корсюрӧ пӧльыштлӧ небыдик мелі лун тӧв. Ясыд шонді лышкыда койӧ югӧръяссӧ. Мыйта ӧні сылӧн мелілуныс, бурлуныс, бырлытӧм вын-эбӧсыс?! Мыйта радлун сійӧ сетӧ йӧзыслы, став ловъяыслы. Уджалӧ мудз тӧдтӧг, медым му вылас ставыс бӧр вынсяліс. Заводитіс сывны. Ывлаыс быттьӧ выльысь ловзис, югдіс. Гажаджыка кутісны сьывны посни лэбачьяс, кодъяс коллялісны тӧвсӧ тані, радлісны локтысь тулыс вылӧ. Вежсьӧ ставыс и вӧрын. Пуяс садьмисны. Кыдз пу вылӧ тулысыс ӧшліс исергаяс. Исергаасисны пипуяс, ловпуяс. Берег дорын ловзисны бадь пуяс. Коли бӧрӧ сійӧ шуштӧм кадыс, кор чизыр вой тӧв куснявліс-чегъявліс найӧс, кыдзи сӧмын вермис. Ӧні найӧ кыпӧдӧмаӧсь юрнысӧ, майбыр вӧччӧмаӧсь, быттьӧ праздник виччысьӧны. Бадь пу ӧні став пуяс пиысь медся мича да тшап. Татшӧм мичанас сэсся оз овлы ни гожӧмын, ни арын, ни тӧлын. Ичӧтик эзысь гаръяс муртса тӧдчыштӧны, а быд ув вожйӧ петӧмаӧсь вижовруд ёкмыльяс, быттьӧ сэтчӧ сатшкысьӧмаӧсь мазіяс. Тайӧ — бербаяс. Уна-уна. Ылысяньджык видзӧдан да кажитчӧ, мый бадь пуяссӧ тупкӧмаӧсь еджыд дӧраӧн. Небыдик лун тӧв лунтыр ворсӧдчӧ накӧд, а оз нетшкы, оз орйӧдлы. Нинӧм он шу, мича. Тулысыд ӧд быдӧнлы праздник кодь.

Корсь висьтсьыс индӧм юкӧнъяссӧ да лыддьы.

1. Водз тулыс. 2. Ывлаыс ловзис. 3. Бадь пу медся мича да тшап. 4. Ичӧтик эзысь гаръяс.

96 удж. Лыддьы да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Тулыс тешкодя садьмӧдӧ пусӧ — Гӧна дзоридзьяс петӧны гарсьыс. Быттьӧ ошпиян узисны арсянь, А ӧні со — петӧны гусьыс.

Ыджыд лун водзвылын коми йӧз пасйылісны Берба лун. Вичкоысь вайлісны вежӧдӧм берба да кокньыдика кучкалісны наӧн челядьӧс. Шуалісны: «Мед берба-баля мозыс быдман да он вись». Удораын бербасӧ шуӧны колябальӧн.

97 удж. Лыддьы мичаа.

Коми муӧй менам дженьыд гожӧмъяса, Но и сійӧ менам сӧстӧм пожӧмъяса, Коми муӧй менам веж морозъяса, Но и сійӧ менам мича козъяса. Коми муӧй менам зэра аръяса, Но и сійӧ менам байдӧг-таръяса, Коми муӧй менам зыбуч нюръяса, Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса, Коми муӧй менам кӧдзыд вой тӧла, Шуда да быд уджысь повтӧм войтыра.

Инды -а суффиксъяса кывбердъяс.

98 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс. Артмӧм сёрникузяясысь гиж висьт «Тувсов дзоридз».

ИВАН КУРАТОВ — МЕДВОДДЗА КОМИ ПОЭТ.

Куратов Иван Алексеевич — коми литературалы да гижӧд кывлы подув пуктысь. Сійӧ чужліс 1839 вося июль 19-ӧд лунӧ Кебра сиктын (ӧнія Куратовоын). Сылысь кывбуръяссӧ йӧзӧдӧма уна небӧгын.

Коми кыв, ме тӧда, Ыджыдтор оз шу на, Тӧда ме и сійӧ — Оз и сӧр на уна.

Тайӧ кыв мем дона, Небыд, мича, гора Вунӧдас ен мыжӧс Кодыр сійӧн кора!

Тайӧ муса кылӧн Чой-вок сёрнитӧны, Тайӧ кылӧн меным Ай-мам бурсиӧны!

Тайӧ кыв ме кывлі Аслам люлю дінын, Сійӧ менам вунас Сӧмын дзебанінын!

Тайӧ кывлысь мичсӧ Сьӧлӧмӧн ме кылі — И ме медводз сыӧн Ньӧжйӧника сьылі...

Тайӧ кылӧн мукӧд Гораджыка сьылас — Сё кызь сюрс пель сэки Уна буртор кылас!

101 удж. Висьтав, кутшӧм кывсикасъясӧн лоӧны кывъясыс.

102 удж. Вочавидз, коді кыдзи горзӧ.

Лыддьы тешсӧ.

Кикуруллю Сьылӧ гулю. Баксӧ кычан. Увтӧ меж. Оз кӧ лӧсяв — Ачыд веж.

Вочавидз, коді сьылӧ кикуруллю.

Тулысын пӧткаяс войвылӧ лэбисны, Лунвылысь, саридзыс чукӧрӧн мунісны... Пальма пу сулаліс, туганнас довъяліс, Жальпырысь на йылысь аслыс сідз мӧвпаліс: «Мый бара кыскӧ сідз найӧс войвылас? Мыйӧн оз кажитчы зарниа лунвылыс? Мый понда мунӧны татысь быд гожӧм Жугылин оланас, мый вылӧ гажйӧн?..» Зэв вылі енэжті бордаяс лэбисны, Сьӧлӧмсьыс долыда найӧ сідз горзісны: «Ылын сэн, войвылас, чужан му миян. Сэтчӧ ми чукӧрӧн гортаным лэбам!»

Сувтӧд юалӧмъяс тӧдчӧдӧм кывъяс дорӧ.

105 удж. Гиж «Войвылӧ» кывбурысь кадакывъяс: шуйгавылас — ӧтка лыда кывъяс, веськыдвылас — уна лыда кывъяс.

106 удж. Сетӧм схемаяс серти лӧсьӧд кывъяс.

107 удж. Содты лӧсялана кывъяс.

— Бобӧ, бобӧ, кытчӧ ветлін? — Чожӧ гуӧ ветлі. — Бобӧ, бобӧ, мый нӧ вайин? — Выя нянь ме вайи. — Бобӧ, бобӧ, кытчӧ пуктін? — Джек пом вылӧ пукті. — Бобӧ, бобӧ, абу тай нӧ. — Сьӧд пон тай сёйӧма. — Бобӧ, бобӧ, кӧні понйыс? — Потшӧс костын сибдӧма. — Бобӧ, бобӧ, кӧні потшӧсыс? — Би тай сотӧма. — Бобӧ, бобӧ, кӧні биыс? — Ва тай кусӧдӧма. — Бобӧ, бобӧ, кӧні ваыс? — Ӧшкамӧшка юӧма. — Бобӧ, бобӧ, кӧні ӧшкамӧшкаыс? — Ыбӧ тай кайӧма.

Висьтав кутшӧм лыдын сулалӧны кадакывъясыс.

СӦЛӦ БАБ МОЙДӦ

Сӧлӧ баб (Пылаева Соломония Васильевна) чужис 1930-ӧд воын Сыктывкарын. Ӧні олӧ Сыктывкарсянь неылын Трёхозёрка сиктын. Сійӧ гижӧ челядьлы мойдъяс. Петавлісны «Эзысь пӧрт» да «Нерсьысь баля» небӧгъяс.

ПЕТУК ВИСЬӦ.

— Ок-ок-ок! — бӧрдӧ Петук. Таркӧдчӧ Джыдж. — Гортад абу Петукыд? — юаліс Кӧк воклысь. — Гортын, висьӧ. — Мый нӧ висьӧ, — юаліс Джыдж. — Кокыс висьӧ, — вочавидзис Кӧк вок. — Ветлы Керӧсӧ, вай рок, вердышт, бӧр бурдас, — велӧдіс Джыдж. Кӧк вок лэбис Керӧсӧ, вайис рок. Петукӧс вердіс. А Петук бара гатш куйлӧ. — Ок-ок-ок, — окайтӧ. Таркӧдчӧ Гулю, юалӧ: — Гортын-ӧ Петукыд? Лун сьӧмӧс нин, чуксасьныд пӧра. — Гортын, висьӧ. — Мый нӧ висьӧ? — Голяыс, — вочавидзис Кӧк вок. — Лэб вӧрӧ, вай кольяс. Коль тусьнас кокӧд, бурдас Петук вокыд. Кӧк сідз и вӧчис. А Петук век бӧрдӧ: — Ок-ок-ок! Кула, кула. — Колӧ юны пакула, — Кӧк вок шуӧ. — Пакула оз ков. Сыысь тырӧ лов, — ымзӧ Петук. Таркӧдчӧ Рака. — Мый нӧ, Петукыд висьмис али мый? — Висьмис, — шогсьӧ Кӧк вок. — Мый нӧ висьӧ? — Вежӧрыс вошӧма. — Ветлы нюр бокӧ, вай эжӧр турун, пузьӧд да юктӧд. Бӧр вежӧра лоӧ Петук вокыд. Кӧк сідз и вӧчис. А Петук век: — Ок-ок-ок! Кула. — Тар-тар-тар! — таркӧдчӧ Катша. — Гортад абу Петукыд? — Гортын, висьӧ, нинӧмӧн оз бурд. Со и сорсыс висьмӧма. Катша шуӧ: — Ме эськӧ тэ местаын босьті рос ньӧр да мышсӧ росъялышті, пырысь-пыр бурдас. Сӧмын кӧсйис Кӧк вок босьтны рос ньӧр, кыдзи тай Петук вольпась вылысь чеччыштас, жбыр лэбас потшӧс вылӧ да горӧдас: — Ки-ку-руллю!

1. Мый тшӧктіс вайны Джыдж? 2. Кытчӧ ыстіс Гулю Кӧк воксӧ да мый тшӧктіс вайны? 3. Мый тшӧктіс юны Кӧк? 4. А мыйӧн тшӧктіс бурдӧдчыны Рака? 5. Мыйӧн кӧсйис бурдӧдны Катша Петукӧс? Бурдіс-ӧ Петук?

109 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

110 удж. Гиж кывъяссӧ.

111 удж. Висьтав, мый оз лӧсяв.

113 удж. Лыддьы да инды кадакывъяс.

Тӧлысьлӧн лайканын кодзувпи узис, Кымӧрлӧн шебрасын аддзис ун... Тӧвруыс эшкынсӧ кыскис гусьӧн, Лоис сэк ывлаын быттьӧ лун.

114 удж. Артмӧд -ась суффикс отсӧгӧн кадакывъяс.

Асыв вольпасьын эн нюжмась, Садьман мыйӧн, чеччы пыр, Лючки, дуртӧг пасьтась, кӧмась, Тшӧктыны мед оз ков дыр.

Майтӧг босьт да бура мыссьы, Весав пинь да пожъяв вом. Сӧмын пелька олӧм помысь Лоан гӧгӧрбок тэ ён.

Эн жӧ бара некор вунӧд: Асьтӧ лёзь юрӧн эн видз, Быд лун весав паськӧм, кӧмкот — Прамӧй мортӧн лоан сідз.

НЕМАС УДЖ.

Ӧшинь водзын пӧчӧ печкӧ. Паччӧр вылын пӧльӧ куйлӧ. Тӧлын войыд кузь, кӧть лун и вой узь. Пӧльӧ паччӧрысь лэччылас, сёяс-юас да бара каяс. Пӧчӧ став кудельсӧ печкис. — Пӧльӧ, мый нӧ кута вӧчны? Кудельӧй помасис. Ставсӧ печки, ставсӧ путшки. Пӧльӧ лэччис паччӧрысь, видзӧдліс шӧрт вылӧ. — Кутшӧм нӧ тайӧ тэнад шӧрт? Омӧль, путшкы выльысь. Ачыс бара кайис. Ружтӧ, ус-тошсӧ гыжнас вуштӧ. А сэсся горӧдіс радпырысь: — Пӧчӧ, пӧчӧ, эм тэныд удж! Пуксьы пидзӧс вылӧ, печкы менсьым паськыд тошкӧс. Шӧрт сэсь бурӧс печкы. Петля-сияс ме вӧча. Вӧрӧ лэчьяс пуктала. Гашкӧ, пӧтка шедас, гашкӧ, ур. — Бур, — шуӧ пӧчӧ. Кайис пӧчӧ паччӧрӧ. Пуксис пӧльлы пидзӧс вылас. Пӧль тошсӧ нетшкӧ да печкӧ. Сэсся путшкис. Лои вӧсни ён шӧрт. Пӧльӧ паччӧрысь лэччис. Тош местасӧ малалӧ. Вӧчис лэчьяс. Пасьтасис да вӧрӧ муніс. Коз пу улӧ лӧсьӧдаліс лэчьяс. Мӧд асывнас найӧс видлыны муніс. Аддзӧ — руч шедӧма. — Но и дивӧ! Кӧть и тошкыд дона, руч шедӧма. — Муртса разьны вермис. — Ӧні ме ог йӧрмы. Рынок вылын кусӧ вузала. Ньӧба мича дӧрӧм. Пӧчӧлы выль кӧмкот, платтьӧ вылӧ дӧра, аслыс платтьӧ вурас. Вайис гортас ручӧс. Баблы зэв любӧ. Дедӧ шуӧ: — Бабӧ, руч кусӧ рынокын вузала. Аслым ньӧба дӧрӧм, тэныд кӧмкот, платтьӧ вылӧ дӧра. — Мый нӧ, дедӧ, сӧран? Тэнад эм на дӧрӧм. Менам кӧті, сӧмын на кыклаті поті. Ӧти пӧлыс розя. Новлыны на позяс. А мыйла меным платтьӧ? Некытчӧ ог ветлыв. Кильчӧ помӧ петны сарапанӧй туяс. — Мый нӧ эськӧ ньӧбам? — Ньӧбам еджыд ыж. Лоӧ вурун. Тӧвбыд бара печка. Тэ гожӧмнас турун ытшкан. Кыкнаннымлы удж лоӧ.

1. Кодъяс йылысь висьтавсьӧ тайӧ мойдын? 2. Велӧдчы лыддьыны рольяс серти. 3. Корсь кадакывъяс.

117 удж. Инды кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.

Дуда, дуда, тоштӧ Коса вылӧ вежан-ӧ? Ог веж! Косанас мый керан? Турунтор ытшкан. Турунторнас мый керан? Мӧстор вердан. Мӧсторнас мый керан? Йӧвтор лысьтан. Йӧвторнас мый керан? Челядьтор вердан. Челядьторнас мый керан? Пес-чагтор ӧктасны. Пес-чагторнас мый керан? Выя кӧднянь пӧжалан. Выя кӧдняньнас мый керан? Джек пом вылӧ пуктан.

Инды кадакывъяс.

ТУЛЫС ВОӦМ.

Улльӧв кодь небыд тӧв лунвывсянь пӧльтӧ, вайӧдӧ чӧскыд кӧр, лӧсьыда чужӧмад ӧвтӧ... Енэжын шондіыс вылі нин ветлӧ, дзирдалӧ югыда — синтӧ ёрӧ. Сывны нин вӧрзьӧма лым — мутшкысьӧ-топалӧ, кок улын сыв. Гож водзын лӧзӧдӧ, сӧнікӧ пӧрӧ. Толаыс ляпкалӧ, чинӧ. Гӧгӧр дзик прӧстмӧ. Ӧдзӧсыс тулыслӧн паськыда воссьӧ... Ывлаыс гораммӧ, быттьӧкӧ выль мыськӧм, пелькӧдӧм керка, гудырыс-няйтыс идрасьӧм сэсь. Гажа сэн, гора и кыпыд, кокньыда ветлӧдлӧ лолыд. Ывлавывторъяс ылыстчӧны кытчӧкӧ ылӧ... Енэжыс кыптӧ зэв вылӧ. Кымӧръяс качӧны. Воссьӧма вӧр пу йыв — мездмӧма лымйысь. Гылалӧ-шупкысьӧ ув вылысь тукта... Лым ваӧн мыссьӧмаӧсь лысъяс: быттьӧкӧ долыда асывводз чеччӧм, сӧстӧм зэв чужӧмаӧсь сулалӧны пуяс. Тёпкӧ-виялӧ вевт вылысь войтва... Со, тонӧ, гож водзӧ петӧма курӧг, лажъялӧ-ветлӧдлӧ ньӧжйӧник, тшапа. Петуклӧн чуксасьӧм кылӧ, юръялӧ йӧлаыс, сикт кузя ветлӧ... Долыдджык кажитчӧ ракалӧн кравзӧм. Ыліӧдз ывлаын сёрнияс кылӧны... Зіль йӧзлӧн керасьӧм (тшупсьӧм да поткӧдчӧм), чер шыяс камгӧм тэрмӧдлӧ, удж вылӧ ыстӧ. Шко-о-ов, — кылӧ ва дорысь нӧшасьӧм шы... Керкаясын дугдывтӧг швачкӧны-кыӧны дӧра. Шаргысьӧ дзавъян шы, быдмасян гымгӧ... Со, тонӧ, детинка керкаысь ывлаӧ петіс (мынӧма кагаысь), керкаын тулысын гажтӧм. Видзӧдліс ӧтарӧ, мӧдарӧ... Сьӧлӧмсьыс нимкодя мый вомас тӧрис горӧдіс: «Э-э-эй!» Сэсся тай садьтӧгыс котӧртіс кытчӧкӧ водзӧ... Бузгӧны сёнъясӧд ӧдӧбӧн, письтӧмаӧсь шоръяс... Гӧгӧр дзик ловзьӧма, нюмъялӧ-сьылӧ...

1. Кутшӧм сёрникузяясын автор гижӧ тӧв йылысь? 2. Аддзы сёрникузя шонді йылысь. 3. Кутшӧм лои лым? 4. Кутшӧм ывла вылыс тулысын? 5. Мый вӧчӧны йӧзыс керкаясын?

119 удж. «Тулыс воӧм» висьтысь корсь кывтэчасъяс: кывберд + эмакыв.

Вӧч тадзи: небыд тӧв.

120 удж. Инды ӧнія када кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.

Ме пета. Тэ петан. Сійӧ петӧ. Ми петам. Ті петанныд. Найӧ петӧны.

121 удж. Лӧсьӧд висьт «Менам лун». Пырт сэтчӧ ӧнія када кадакывъяс.

Вӧч тадзи: чеччыны — чечча. Асывнас ме чечча 7 часын.

ПАЧЧӦР ВЫЛЫН ПӦЧӦ.

Паччӧр вылын пӧрысь пӧчӧ ружтӧ. — Мый нӧ, пӧчӧ, висьӧ? — юалӧны внучкаясыс. — Ой, кочӧг бытшкӧ, Ой, гӧгйӧс нетшкӧ. Ой, кокӧ юкалӧ, Ой, коскӧй висьӧ, Ой, кок чунь ёнтӧ, Ой, юрӧй жувгӧ, Ой, кырым турдӧ, Ой, кынӧм дундӧ. Внучка-внукъяс локталісны, паччӧрӧ водалісны: — Пӧчӧ, эн вись, мыйкӧ мойдышт. Пӧчӧ мойдӧ, висьӧм вунӧ.

1. Инды ӧнія када кадакывъяс. 2. Ворсӧй рольяс серти. 3. Содты пӧчӧлӧн норасьӧмӧ ӧнія када кадакывъясӧн сёрникузяяс.

Вӧч тадзи: Ой, кынӧм дундӧ, Ой, пельӧй ... ,

Ме ог мун. Тэ он мун. Сійӧ оз мун. Ми огӧ мунӧй. Ті онӧ мунӧй. Найӧ оз мунны.

123 удж. Сӧлӧ баб ногӧн лӧсьӧд выль сьыланкыв.

Внучка-внукъяс пукалӧны паччӧрын. Пӧчӧ сьылӧ выль сьыланкыв:

— Ме ог нин вись, Кочӧг оз бытшкы, Гӧгйӧй оз ... ,

Биын оз сотчы, ваын оз вӧй.

Век вомын, а он ньылышт.

ШЫР ДА ТШЕГЫР.

Тшегыр да катша овмӧдчӧмаӧсь. Катша ветлас турунла. Турун ваяс да чукӧстас: «Тшегырӧй чойӧй, пет турун ректыны!» Ректасны да ужнайтны пуксясны. Катша ошкыштас: «Зэв тай чӧскыд!» «А ме ӧд, — тшегырыд шуӧ, — бӧжӧс сюйлі дай шыдыд госасъӧма». Катша пондас шуны тшегырлы: «Аски бара тэ ветлы турунысла, а ме кольчча пусьыны». Вот катша аскинас кольччас гортӧ, а тшегыр мунас турунла. Пусигӧн катша бӧж помсӧ сюйлас чугунӧ, видлас да шыдыд абу чӧскыд. Пыдӧджык сюяс дай ачыс чугунас усяс да пусяс. Тшегыр воас турунлаысь да пондас чуксасьны: «Катша чойӧ, пет турун ректыны!» Горзас, горзас, а катша оз пет. Тшегыр пырас гортӧ — некод оз тыдав. Шы ни ру. Кыскас шыд чугун, а сэні катша. Сёяс яйсӧ да кӧясӧ залавка улас пуктас. Шыр волас да кӧясӧ гусьӧн пышйӧдас. Сэсся вильӧдас, лэччӧдас ва дорӧ, катша кӧвсьыс пыж вӧчас. Пуксяс пыжӧ да горӧдас сьывны: Шыр кывтӧ-катӧ Катша кӧя пыжӧн, Ур бӧж зібйӧн. Мой лопта пелысӧн. Видзӧдлас кӧч берег дорын дзибрасьӧ. Вӧзйысьӧ: «Шырӧ чойӧ, босьт менӧ тшӧтш. Лӧсьыда сьылан, да кывзышта». «Лок, пуксьы». Кӧч сӧлас. Шыр водзӧ мӧдӧдчас. Сьылӧ. Казялас-а, кӧч вугралӧ. Шырыс зырӧдіс да ӧти пеляс пырис-йирис, йирис, мӧд пеляс пырис-йирис, йирис. Кӧч кулі. Ӧдйӧ босьтіс пуртсӧ, зудъяліс. Кусӧ кулис, бӧжсӧ ас улас пуктіс, ордлысьыс мегыр вӧчис, яйсӧ бадь вуж улӧ сюйис. Водзӧ мӧдӧдчис. Шыр кывтӧ-катӧ Катша кӧя пыжӧн, Ордлы мегырӧн, Кӧч бӧж пуклӧсӧн. Руч гоннялӧ берег дорын. Шырлы вӧзйысьӧ: «Ёна жӧ тэ мичаа сьылан, лэдз менӧ пыжад». «Лок!» Руч сӧлас пыж нырас. Шыр бара сьывны горӧдас. Руч вугыртас. Шыр зырӧдас да ӧти пеляс пыравлас, мӧдас пыравлас, йирыштас — руч кулӧ. Кусӧ куляс шапка вылӧ. Шапка на ковмӧма шырлы, рӧзбойниклы, руч ку шапка! Кулис. Эштіс. Яй берегӧ катіс. Тӧв кежлӧ чӧжӧ. Ачыс бара водзӧ. Шыр кывтӧ-катӧ Катша кӧя пыжӧн, Ордлы мегырӧн, Кӧч бӧж пуклӧсӧн. Руч ку шапкаӧн. Кӧин кылӧма да локтӧ. Вӧзйысьӧ. «Но босьта, мыйла ог босьт, менам босьттӧм абу». Кӧин грымкерас-сӧлас пыжӧ. А шыр век сьылӧ. Унзіль босьтас кӧинӧс. Пукалӧ, вугралӧ. Шыр бара зырӧдас да ӧтар пеляс пыравліс-йирис, мӧдар пеляс пыравліс. Кӧин эштіс. Шырыд кусӧ кулис пась вылӧ, сювсӧ перйис бечева вылӧ. Пыж вылӧ чеччис, водзӧ голькйӧдлӧ. Шыр кывтӧ-катӧ Катша кӧя пыжӧн, Ордлы мегырӧн... Ош вӧзйысьӧ берег дорсянь. Шыр пуксьӧдас. А ачыс пыр сьылӧ. ... Кӧч бӧж пуклӧсӧн. Кӧин сюв бечеваӧн, Ур бӧж зібйӧн. Мой лопта пелысӧн, Лыа дорсӧ зібйыштӧ, Кыркӧтш дорсӧ сыныштӧ. Ош унмовсяс чорыда. Юрыс морӧс вылас усьӧ. Шыр бара пельяссӧ сылысь розьӧдлас-йирас да виас оштӧ. Вольпась вӧчас кусьыс. Сэсся тшегыр дорӧ локтас дай овны-вывны кутасны.

1. Мыйла тшегырлӧн шыдыс вӧлі зэв чӧскыд? 2. Мый лои катшакӧд шыд пуигӧн? 3. Мый казяліс тшегыр турунлаыд воӧм бӧрын? 4. Мый вӧчис шыр? Кутшӧм сьыланкыв сійӧ сьыліс? 5. Мый вӧчис шыр кӧчкӧд? ручкӧд? кӧинкӧд? ошкӧд? 6. Кутшӧм сьыланкыв лӧсьӧдіс шыр? 7. Мыйӧн помасьӧ мойдыс?

125 удж. Инды локтан када кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.

Ме ветла. Тэ ветлан. Сійӧ ветлас. Ми ветлам. Ті ветланныд. Найӧ ветласны.

126 удж. Инды «Шыр да тшегыр» мойдысь локтан када кадакывъяс.

1. Лӧсьӧд кывтэчасъяс.

кайны паччӧрӧ

кайны вӧрӧ

кайны пывсянысь

кайны ю дорысь

лэччыны паччӧрысь

лэччыны вӧрысь

лэччыны пывсянӧ

лэччыны ю дорӧ

2. Лӧсьӧд кывтэчасъяснас сёрникузяяс, медым кадакывъясыс вӧліны локтан кадын.

кайны ю паныд, катны

лэччыны ю ньылыд, кывтны

127 удж. Лӧсьӧд висьт «Мый ме вӧча шойччан лунӧ». Пырт локтан када кадакывъяс.

128 удж. Инды локтан када кадакывъяс.

1. Тулыснас Висер ю кузя кывтас йи. 2. Сыктывкарсянь Одыб сиктӧ каяс «Заря» теплоход, а Айкатылаӧдз лэччасны катеръяс. 3. Эжва ю паныд Шойнатыӧдз катас мотора пыжӧн чери кыйысь.

ВЕДРА ТЫР ЯБЛӦГ.

Визинсянь Ыб пыр Сыктывкарлань муніс грузовӧй машина. Ыбса тьӧтка кисӧ лэптіс, сувтӧдіс машинасӧ, шуӧ: «Нуышт менӧ Сыктывкарӧдз, менам со нуанторйыс даддьын — сӧмын ӧти мешӧк да тыртӧм ведра!» Шопер пыксьӧ: «Ог, ог!» Тьӧтка кевмысьӧ: «Ну, ен могысьӧн! Ведра яблӧг сета!» Шоперыд ыштіс яблӧг вылад! Кыдз нӧ он ышты? Тӧв шӧр тӧлын ведра яблӧг кӧсйысьӧны да! Тӧвнад ӧд Коми республикасьыд яблӧгтӧ он аддзы! — Но, пуксьы инӧсь! Нуа пӧрысь мортӧс! — ачыс думайтӧ: вот гӧститӧда невестаӧс рытнас яблӧгӧн! Воисны карӧ базар дорӧ. Тьӧтка чеччис машинаысь, разис мешӧксӧ да ведраӧ кисьтіс ... картупель! Сетӧ шоперлы да сё пасибӧ висьталӧ. Шопер чуймӧма, скӧрмӧма, шуӧ: «Тэ яблӧг кӧсйысин, а сетан картупель! Ак тэ, сэтӧм-татшӧм, омӧль ань!» — Миян ногӧн кӧ, тайӧ яблӧг, а тіян ногӧн, гашкӧ, карта пель ли, карко пель ли... Ог тӧд, бур мортӧй, кутшӧм пель сэсся... Пасибӧ нуӧм вылад! Шопер скӧрмис да сьӧвзис картупель ведра вылӧ, шуӧ: «Пасьмунас мед тэнад пасибӧыд картупельнад и ставнад!» Эз и босьт картупельтӧ. Муса нывтӧ, ассьыд невестатӧ, кыдзкӧ яндзим жӧ кын картупельӧн гӧститӧднытӧ! Слабог, ӧні абу война кад: быдсяма сёянторйыс юр выв тырыд! А вот яблӧгыд эз вӧв сэк: ыбса тьӧткаыд кӧсйысис, но эз чӧсмӧдышт шоперыдлысь невестатӧ! Мый сэсся керан!? Ыбад ӧд збыльысь картупельтӧ яблӧгӧн шуӧны.

1. Кысянь муніс грузӧвӧй машина? 2. Коді сувтӧдіс машинасӧ? 3. Мый сійӧ кӧсйысис сетны шоперлы? 4. Мый вочавидзис шопер ыбса аньлы? 5. Мый лои базар дорын? 6. Мыйла шопер эз босьт яблӧг?

130 удж. Инды колян када кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.

Ме муні. Тэ мунін. Сійӧ муніс. Ми мунім. Ті мунінныд. Найӧ мунісны.

131 удж. Лыддьы да содтав колян када кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.

132 удж. Лыддьы. Инды колян када кадакывъяс.

Рака кокаліс йинёнь — Тринь да тронь, тринь да тронь! Кыліс мича-мича звӧн. Код оз овлы некытӧн.

Толя эз тай мӧвпав дыр, Гортас пыртіс йисӧ пыр. «Часлы, — шуис, — вӧча звӧн, Кывза бура ӧтнамӧн».

Но эз мича звӧныс кыв. Йиыс воддза моз эз сьыв. Сыысь регыд лоис ва — Окма!

Лӧсьӧд кывтэчасъяс да гиж.

лӧз йи

ён йи

еджыд йи

вӧсньыд йи

Ме эг мун. Тэ эн мун. Сійӧ эз мун. Ми эгӧ мунӧй. Ті энӧ мунӧй. Найӧ эз мунны.

133 удж. Висьтав рочӧн.

1. Тулыс эз на во. 2. Ми эгӧ аддзылӧй йи кылалӧм. 3. Ті энӧ котралӧй йи вывті. 4. Тэ эн нюв йинёнь. 5. Ме эг гӧгӧрво тэнӧ. 6. Йи пластъяс эз на сывны.

Содты кольӧм кывъяс.

1. Ме эг велӧдчы выльлунӧ.

КОДІ КЫДЗИ ГОРЗӦ.

Юрсӧ лэптас вылӧ, «Кикуруллю» сьылӧ. «Кот-кот, кот-кот-кот, Кольк тэд вайи вот!» «Тив-тив-тив»-тӧ тэ эн тивӧст: Сэн кыйӧдчӧ уска дивӧ, Уськӧдчис со «Няв!» Сильӧяс — сюв-сяв. Дзиръя дорын «Ув! Шышлысь лэдза сюв!» «Му-му! — горзӧ оз ов чӧв: — Кодлы колӧ чӧскыд йӧв?» «Ба! Туруныс веж» — Люкыштас ӧд ... кеж! Майӧг йылын «Крав!» Вот сэсся и став.

Кутшӧм гортса пемӧсъяс кывбурын сёрнитӧны? Мый серти тэ тӧдмалін?

135 удж. Артмӧд шыясысь кадакывъяс.

Вӧч тадзи: «Кот-кот!» — котсӧ чипан.

ош мурзӧ

кӧин омлялӧ

мӧс баксӧ

вӧв гӧрдлӧ

ТУВСОВ ШЫЯС.

«Кра-ав!.. Кра-ав!..» — асывъясын рака горзӧм шыӧ долыда садьман. Улялӧ: лым топалӧ, туйыс сьӧдӧдӧ, войтва вевт вылысь тёпкӧ. «Туррр... куррр...» — шонді петан вежӧсын ылісянь кылӧ таръяслӧн койтӧм... Асывъясын мозъя чарӧма. «Чи-чи, чи, чи... — чи-чи-чи-и-и...» — матіник пуясын кылӧны медводдза локтысь сьылысь кайяс. Зэв сэтшӧм небыда, нора, жугыльпырысь сьылӧны кыдзкӧ, быттьӧ шогсьӧны: гӧгӧр на пӧ лым да... Лунсянь шоныд тӧв пушкӧ, лымсӧ някалӧ-сёйӧ. Ылӧ тыдалӧ, — сынӧдыс лӧз! «Чик-чилик... чик-чилик!..» — сырчик воӧма. Пукалӧ йи вылын, муркӧдӧ тушанас — чегъялӧ йи. Ва воссьӧ. Дзодзӧгъяс енэжын горзӧны: «Гок-гок... гог-го-гог!..» Быдсяма пӧткаыс саридзысь локтӧ. Бузгӧны шоръяс. Видзьяс гӧгӧр ойдӧмаӧсь.

1. Кыдзи горзӧ рака? 2. Кысянь кылӧ таръяслӧн койтӧм? Кыдзи найӧ койтӧны? 3. Кӧні да кыдзи сьылӧны медводдза локтысь кайяс? 4. Кыдзи сьылӧ сырчик? 5. Мый горзӧны дзодзӧгъяс?

137 удж. Лыддьы колана ногӧн. Велӧд кывбурсӧ.

РУД ИЗЙЫСЬ ЛОВЗЬӦДӦМ САЛДАТ.

Клуб ӧшинь улын, киас автоматыс, руд изйысь кыптіс ловзьӧдӧм салдат.

Зэв тӧдтӧм быттьӧ, быттьӧ и зэв матыс: ӧд татчӧс йӧзлы — верӧс, вок и бать.

И быдӧн аддзӧ сыын ассьыс писӧ, и быдӧн ас ног сетӧ сылы ним.

И быдӧн мыччӧ дзоридзьяса кисӧ: — Тэн тайӧ, Ванюк, Педюк, Питирим...

А сійӧ муртса восьтыштӧма вомсӧ, оз лапнит синнас, йӧзлань дзоргӧ пыр.

Тась мунліс сійӧ ӧнія кодь томӧн — ас йӧзсӧ тӧдны сьӧкыд пырысь-пыр.

Ас сиктлысь сійӧ чужӧмбансӧ аддзӧ, и вермис кӧ, дерт, шуис эськӧ тадз:

— Мед сэсся нэмъяс оз нин сувтлы татчӧ гранитысь сизьдӧм ме кодь жӧ салдат!

1. Кодлы сувтӧдӧма клуб ӧшинь улӧ памятниксӧ? 2. Мыйла сэтчӧ йӧзыс вайӧны дзоридзьяс? 3. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан «быдӧн ас ног сетӧ сылы ним»? 4. Мый йылысь ӧні мӧвпалӧны йӧз? 5. Мый тэ тӧдан серпасвывса памятник йылысь?

139 удж. «Руд изйысь ловзьӧдӧм салдат» кывбурысь корсь кадакывъяс. Инды налысь кадсӧ.

Великӧй Отечественнӧй война вылӧ Комиысь ветліс 38 сюрс морт. На пиысь ловъяӧн ӧні колины сӧмын 6 сюрс гӧгӧр морт. Челядь, пыдди пуктӧй войнавывса ветеранъясӧс. Отсасьӧй налы. Тшӧкыдджыка аддзысьлӧй накӧд.

Ӧти пӧчлӧн внучкаыс висьмис. Пӧчлӧн суседкаыс шуӧ: — Ветлы джуджыд чой вылӧ, кор кыдз пулысь заравасӧ. Зараваыс абу прӧстӧй, кор нывкаыд сійӧс юас, пыр и бурдас. Пӧчӧ кайис чой вылӧ. Шоръяс дзольгӧны. — Кыддзӧй, кыддзӧй, мича пуӧй, сет мем ассьыд зараватӧ. Ме сійӧн юктӧда ичӧт внучкаӧс, висьӧ, нинӧм оз сёй. Кыддзыд, коръястӧм на, шуӧ: — Сюмӧд улісӧ муртса восьтышт, ёна эн дойдав менӧ, сьӧлӧм шӧрысь тэныд дозъяд сета югыд, юмов ма кодь веж зарава. Сӧмын тэ менам вуж дінысь шыбит изсӧ нюр бокас. Бур пӧчӧ сідзи и вӧчис, кыдзи пуыс корис. А пуыс сылы туис тыр зарава вийӧдіс. — Аттьӧ ыджыдӧс, — копыртчыліс пулы бердӧдзыс пӧчӧ. Гортӧ воис, внучкалы заравасӧ сетіс. Внучка чӧскыд васӧ юис — быттьӧ висьӧмыс эз и вӧвлы. Гожӧмбыд сьыліс да йӧктіс, ассьыс пӧчӧсӧ гажӧдіс. Арнас бать-мам ордас карӧ муніс. Мӧд гожӧмнас бара бур пӧчӧ ордас воис. Чӧдла, ӧмидзла вӧрӧ ветлӧны. Сэсся и бара внучкаыд висьмис. Шуӧ баблы суседкаыс: — Ветлы бара чой вылӧ. Кор тэ кыдз пуыдлысь корӧсь. Жар пывсянын внучкатӧ пывсьӧд. Пӧчӧ кайис чой вылӧ, гӧгӧр дзоридз быдмӧ, шоръяс косьмӧмаӧсь. Кыдз пу шогӧ усьӧма, юны колӧ. Чой вылӧ ва оз кыпты. Пӧчӧ копыртчыліс кыдз пулы: — Мича кыддзӧй, еджыд кокӧй, вай меным ӧти корӧсь. Менам внучка бара висьӧ. — Горшӧй косьмӧ, — шуӧ кыдз пу, — юктӧд кок улысь вужъясӧс, сэсся и босьт менсьым корӧсьӧс. Ветліс пӧчӧ, туисӧн ва вайис, вужъяссӧ ёна юктӧдіс. Гажмис кыдз пу, улӧ копыртчис. Бабӧ корӧсь чегъяліс: — Аттьӧ, кыддзӧй! Медым шонді тэнӧ шонтӧ, медым лысваыс мыськалӧ тэнсьыд мича коръястӧ да исергаястӧ. Сэсся гортас муніс. Внучкасӧ жар пывсянын мыссьӧдіс, гӧгӧрбок небыд корӧсьнас корӧсяліс. Нылыд пыр и бурдіс, гажа лои. Внучкаыд и шуӧ: — Пӧчӧ, пӧчӧ, вай ми чой вылӧ ветлам. Кыдз пу йылысь сьыланкыв сьылам. Медым сылы долыд лоӧ. — Дона, мича кыдз пу, Гажӧд менсьым чужан му. Шонді улын кышакыв, Дыр на ов и дыр на сьыв.

1. Мыйӧн отсаліс кыдз пу нывкалы? 2. Кыдзи пӧчӧ да внучка отсалісны кыдз пулы?

2. Висьтав серпас серти, мый вӧчӧны кыдз пуысь.

3. Тӧдмав, кутшӧм кыв татчӧ дзебсьӧма.

4. Корсь пӧвсӧ. Висьтав, мый вӧчӧны сюмӧдысь.

5. Тӧдмав, мый кыдз пулӧн эм.

6. Корсь пӧвсӧ. Висьтав кутшӧм овлӧ кыдз пу.

еджыд кока

7. Висьтав, мый сетӧ кыдз пу.

Коми кывйын эм мӧд колян кад. Тэ мунӧмыд. Сійӧ — мунӧма. Ті мунӧмныд. Найӧ мунӧмаӧсь.

141 удж. Вежлав кадакывъяссӧ. Гиж да инды мӧд колян када кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.

Вӧч тадзи: Тэ шуӧмыд. Сійӧ шуӧма. Ті шуӧмныд Найӧ шуӧмаӧсь.

142 удж. Нималана роч поэт гижис кыдз пу йылысь кывбур. А Илля Вась комиӧдіс тайӧ кывбурсӧ. Лыддьы кывбурсӧ комиӧн, а сэсся висьтав рочӧн. Тӧдан-ӧ тэ тайӧ роч поэтсӧ?

КЫДЗ ПУ.

Ӧшинь улын кыдз пу Сулалӧ зэв лӧнь, Вевттьысьӧма лымйӧн Эзысьӧн моз скӧнь.

Паськыд увъяс вылас Уна эзысь туг Баситӧма пулысь Дзик быдлаті тшук.

Ойбыртӧма кыдз пу, Сылӧн паськӧм дзирд: Зарни биӧн ломзьӧ Вылас быд лым чир.

Асъя кыа содтӧ Сылысь дзирыдлун: Кисьтӧ вылас зарни, Торкӧ сылысь ун.

Инды мӧд колян када кадакывъяс.

КЫДЗ ПУ.

Мича кыдз пу серпасалім тан. А вот мыйла? Гӧгӧрвоӧдам.

Чужлас морт, кыдз тувсов пулӧн кор, Кельдӧдас да сэсся лоас дзор. Корйыд ӧктӧ гожся лунлысь пым. Мортлы вояс чӧжӧн локтӧ вын.

Мед кӧть дзоля, корйыд вывті чож. Ичӧт выннас быдтӧ пулысь вож. Сылӧн уджысь содӧ пулӧн кок — А быд мортлӧн тані аслас мог.

Шуад, позис босьтны и мӧд пу, Да ӧд кыдзтӧ чардби пӧ оз ну. Сӧмын сылӧн петӧ сӧстӧм ва, Шусьӧ сійӧ чӧскыд зарава.

Шонді арлань — муланьӧ важ кор Чӧла усьӧ, кадыс воас кор. Пуыд быдмӧ, эм кӧ крепыд вуж. Вунӧд рӧдтӧ — нинӧмсӧ он чужт!

Коми кывйын уна пу ним эм. Он тэ аддзы мӧдысь дз шы сэн. Тайӧ шылӧн аслыспӧлӧс мич. Вежа пуӧй, коми рӧдсӧ видз!

1. Корсь омонимъяс, синонимъяс, антонимъяс.

2. Артмӧд мед-приставкаӧн кывбердъяс.

3. Серпасав кыдз пусӧ да лӧсьӧд неыджыд висьт «Мича кыдз пу».

Ыргӧн тазйӧ пӧчным ва лӧсьӧдіс. Босьтіс пидзӧс вылас ичӧт чойнымӧс, мыссьӧдіс, пернапасаліс да сэсся ачыс сійӧ жӧ ванас кутіс мыссьыны. Ми юалім сылысь: — Пӧчӧ, мыйла кага мыськӧм ванас мыссян? — Медым ог пӧрысьмы. Медым дыр синмӧй аддзас. Медым пельӧй кылас. Медым пиньӧй оз гылав. Внукӧй менам пывсьӧ, Шоныд ваӧн резсьӧ, Небыд ваыс кажитчӧ, Вот и мыссис-пожъясис. Тайӧ ванас пӧрысь чужӧм мыськышта, Медым чужӧмӧй оз пӧрысьмы, Медым внукӧс ен видзас, Медым внукӧй сюсь лоӧ, Медым внукӧй дыр олӧ, Медым шонді сылы дыр шонтӧ, Медым внукӧй бать-мамсӧ эз шогӧд. Медым тіянӧс удита на быдтыны. Медым тіянӧс тӧлкӧ-вежӧрӧ велӧдны.

1. Гижӧд вылӧ мыджсьӧмӧн висьтав, мыйла пӧчӧ мыссис кагаӧс мыськӧм ваӧн? 2. Лыддьы сёрникузяяс медым кывйӧн. 3. Гиж кывсикасъяс.

145 удж. Инды эмакывъяс да кывбердъяс.

пу пызан

кӧрт зыр

эзысь тӧлысь

зарни чунькытш

ыргӧн самӧвар.

Лӧсьӧд сетӧм кывъясӧн 3 сёрникузя.

1. Кутшӧм мойдъяс Сӧлӧ баблысь тэ лыддин урокъяс вылын? 2. Кутшӧм мойдъяс Сӧлӧ баблысь нӧшта тэ тӧдан? 3. Кутшӧм мойд Сӧлӧ баблӧн медся ёна воис сьӧлӧм вылад?

МЕД ДЗИРДАЛАС ШОНДІ.

Мед дзирдалас шонді! Мед югъялас луныс! Мед дзоридзӧн тырас Да нюмъялас му! Мед шонділань быдӧн Пыр восьлалас, мунас! Мед шондіа туйсӧ Оз вевттьыв сьӧд ру!

1. Кутшӧм вежӧртасыс мед кывлӧн? 2. Инды кадсӧ кадакывъяслысь. 3. Инды кыввужсӧ: шонді, шонділань, шондіа. 4. Кутшӧм кывъясӧн лоӧны

ГОЖӦМ ЙӦЛӦН-ВЫЙӦН ИСКОВТӦ

ГОЖСЯ ЛУНЪЯС.

Комиын гожӧм заводитчӧ кӧка войяссянь. Рочӧн шуӧны тайӧ кадсӧ «белые ночи». Позтӧм кӧкъяс кӧкӧны вӧрын: «Ку-ку! Ку-ку!» Челядь ёна радейтӧны гожӧм: ворсӧны, котралӧны, варччӧны, отсасьӧны видз вылын верстьӧ йӧзлы. Лӧддза-номъя тӧлысь заводитчигӧн йӧзыс быдлаын ветлӧны шойнаяс вылӧ. Сэні казьтылӧны кулӧм рӧдвужсӧ. Трӧйча лунӧ вежӧдӧны вичкоын кыдз увъяс, вайӧны найӧс гортаныс, медым лоны дзоньвидзаӧн, сӧстӧммӧдны оланін. Комиын гожӧм пуксьӧ июнь 9-ӧд лунӧ, кор заводитӧ дзордзавны лежнӧг. 18-ӧд лунӧ жовпу мичмӧдчӧ дзоридзъясӧн. Йӧз шуӧны, мый 20-ӧд лунӧ шондіыс бергӧдчӧ тӧвлань, а гожӧмыс — жарлань. Сора тӧлысь 6-ӧд лунӧ — Купальнича лун. Ставӧн пывсьӧны выль корӧсьӧн, кодӧс тэчӧны кыдз, пелысь увъясысь да купальничаысь. Шуалӧны: «Вежа кыдз, вежа пелысь, сетӧй дзоньвидзалун». 12 час войын чукӧртӧны бурдӧдчан дзоридзьяс. Асывнас мыссьӧны лысваӧн. Том йӧз чеччалӧны бипур вомӧн. 7-ӧд лунӧ сиктса йӧз гажаа пасйывлӧны Иван лун. Тайӧ лунсяньыс заводитӧны перйыны корӧсь тӧв кежлӧ. Иван лун бӧрти ставӧн петӧны видзьяс вылӧ, воӧ турун пуктан кад. 11-ӧд лунӧ мыччысьӧны еджыд да гӧрд гобъяс. 14-ӧд лун кежлӧ кисьмӧны оз, мырпом, гӧрд сэтӧр. А 25-ӧд лунӧ воӧ чӧд да чӧдлач. Моз тӧлысьӧ кисьмӧны сьӧд сэтӧр, ыжнёнь, ӧмидз, пув. Петӧ быдсяма солалан да косьтан тшак. Майбыр, гожӧмын!

(«Ӧшкамӧшка» газетысь.)

1. Мый овлӧ лӧддза-номъя тӧлысьӧ? Мыйла тадзи шусьӧ комиӧн июнь? 2. Мый овлӧ сора тӧлысьӧ? 3. Мый овлӧ моз тӧлысьӧ?

149 удж. Лӧсьӧд серпас серти сёрни.

— Кӧні тэ олан? — Ме ола Юхнин улич вылын. — Кӧні аптека? — Аптека Ленин улич вылын. — А кӧні тайӧ уличыс? — Мунӧй водзӧ да кежӧй веськыдвылӧ.

150 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс мусерпас серти.

Вӧч тадзи: — Коді? олӧ кӧні? — Таня олӧ Воркутаын.

СЬӦД ДА ЕДЖЫД.

Ичӧт воклӧн кучик кӧмыс кыкнан пӧлыс ӧткодь рӧма, кыдз нӧ тӧдас ичӧт вок, кодыс сылӧн веськыд кок!

Кӧмсӧ кӧмаліс, но бӧрӧн, дыр эз казяв, кодсӧ дзугис, мыйла кыкнан кӧмлӧн ныр бокӧ видзӧдӧны пыр.

Ичӧт вокӧй бӧрдӧм сорӧн сэтшӧм краска менсьым корӧ, медым сылӧн ӧти кӧм вежис ассьыс пемыд рӧм.

Ӧні кӧмасьны кор пуксяс, ичӧт вокӧй оз нин дзугсьы: ӧти кӧм пӧлыс кӧ сьӧд, мӧдыс — еджыд ... Со и тӧд!

керка вевт

витӧд судта

нёльӧд судта

коймӧд судта

мӧд судта

медводдза судта

Уна судтаа керка. Ӧти судтаа керка.

Джуджыд керка. Ляпкыд керка.

151 удж. Гиж ассьыд оланінпас (адрес).

152 удж. Лыддьы лыдпасъяссӧ комиӧн.

1. Ме ола квайтӧд судтаын. 2. Менам ыджыд мамӧй олӧ сизимӧд судтаын. 3. Тэнад пӧльыд да пӧчыд олӧны мӧд судтаын. 4. Сылӧн чойыс олӧ ӧкмысӧд судтаын.

Лӧсьӧд сёрникузяяс нимвежтасъясӧн.

153 удж. Вочавидз, мый тайӧ.

— Тайӧ вартчанін? — Да, тайӧ вартчанін.

— Тайӧ сёянін? — Абу, тайӧ детсад.

— Тайӧ аптека? — Да, тайӧ аптека.

— Тайӧ опера да балет театр? — Абу, тайӧ музей.

154 удж. Лӧсьӧд сёрни.

Вӧч тадзи: — Тіян керкаыд 31-ӧд? — Абу, миян 33-ӧд керка.

155 удж. Лыддьы лыдпасъяссӧ комиӧн.

1. 1997-ӧд воын став страна пасйис 850 во Москвалы. 2. 1980-ӧд воын Сыктывкарын вӧлі праздник. Карлы тырис 200 во.

1. Кутшӧм воын артмис тэнад сиктыд (грездыд, карыд)? 2. Кымын во тыри сылы таво?

ГОЖСЯ ШЫЯС.

«Кук-ку-у-у!.. Кук-ку-у-у!..» — рытъясын ольясысь кӧклӧн нораа горзӧмыс кылӧ. Кыв бӧрсьыс вӧтлысьӧны-нерӧны нывпосни сійӧс да нюркйӧдлӧны-юасьӧны: «Кӧкӧ-ӧ-ӧ — чо-йӧ!.. Кӧ-кӧ — чо-йӧ!.. Узь да вӧтась да кы-мын во на ме ве-рӧс са-йӧ ог мун?» Ва усьӧма нин кырйысь. Гӧгӧр няйт. Ва ямас вылын вежӧдӧ турун. Вадор баддьын оз лӧньлы кайяслӧн дзользьӧм. «И-ис... и-ис ис-ис — и-и-ис...» — йӧжгылясьӧ-кынмӧ нин ва дорын истан. (Зэв ӧд сійӧ ляб ачыс кылӧ.) Асывъясын ыркнитлӧ, ваысь ру кыптӧ. «Джив-дзив... джив-джив-джив!..» — Ок, джиянъяс нин кыпӧдчӧмаӧсь: чукӧрӧн-чукӧрӧн лэбалӧны, быдлаӧ пуксьӧны... Сёмайбырӧй тэ, гожӧмӧй, кольны тай, тыдалӧ, кутін!

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыдзи горзӧ кӧк ольясын? 2. Кутшӧм шыяс лэдзалӧ ва дорын истан? 3. Чукӧрӧн-чукӧрӧн лэбӧны джиянъяс. А кутшӧм шыяс найӧ сетӧны?

КӦНІ КОДІ ОЛӦ?

— Коді олӧ пемыд вӧрын? — Йӧра! — Коді ветлӧ васӧд нюрын? — Тури! — Коді юяс дорын никсӧ? — Истан! — Коді сӧрӧ: «Китша-катша?» — Катша! — Коді войясын оз узь? — Сюзь!

Юасьӧй ӧта-мӧдныдлысь, коді кӧні олӧ.

Висьтав, кӧні тӧвйӧны тайӧ лэбачьясыс.

160 удж. Висьтав ӧти кывйӧн.

Висьтав ӧти кывйӧн, мый тайӧ.

163 удж. Висьтав, мый ӧткодьыс кывъясас. Инды, кутшӧм кывсикасъясӧн лоӧны сетӧм кывъясыс.

Инды сложнӧй эмакывъяс.

164 удж. Лыддьы. Гиж сложнӧй эмакывъяс.

Киссьӧ-шливгӧ сьӧд синваӧн зэр... Тёпкӧ войтва, лыддьӧ кад. Бӧрдӧ лысваӧн льӧм сад. Кысь и киссьӧ-шӧтӧ помасьлытӧм зэр?

166 удж. Лыддьы сьыланкывсӧ.

Разсьӧ да разсьӧ менам юркытш, Ой-ёй алӧй чветъяс. Разсьӧ да разсьӧ менам юркытш, Ой-ёй еджыд чветъяс. Разсьӧ да разсьӧ менам юркытш, Ой-ёй лӧза-гӧрда. Разсьӧ да разсьӧ менам юркытш, Ой-ёй турунвижыс. Разсьӧ да разсьӧ менам юркытш, Ой-ёй пӧлӧзнича. Разсьӧ да разсьӧ менам юркытш, Ой-ёй купальнича. Разсьӧ да разсьӧ менам юркытш, Ой-ёй катшасинъяс. Дзикӧдз разьсис менам юркытш.

1. Инды сложнӧй эмакывъяс. 2. Инды кывбердъяс. 3. Инды нимвежтасъяс.

Енэж лӧз да мича — кымӧртор оз тыдав. Жар гожӧмыс! Вит арӧса Коля да квайт арӧса Миша лунтыръясӧн ворсӧны ю дорын лыа вылын. Колялы зэв окота пыравны ва пиас, медым пӧттӧдз уялыштны-суналыштны, но оз тай артмы: Миша оз лэдз. Сійӧ шуӧ: «Мамыд да батьыд эз тшӧктыны, оз позь, ме тэысь арӧсӧн ыджыдджык, и тэныд менсьым колӧ кывзысьны. Вежон мысти меным сизим арӧс тырӧ». Коля лэдзтӧгыд мырдӧн ваӧ эз и пырлы. Збыльысь, ыджыдджык ёртыдлысь колӧ кывзысьны. Но нинӧм — и сідзи гажа. Детинкаяс ворсісны лыа вылын машинаясӧн — магазинысь ньӧбӧм кӧрт чача-автомобильясӧн. Коля новлӧдліс «фермасянь вый вӧчан заводӧ йӧв», а «Миша вӧр кыскаліс». Тадзи и колины лунъясыс. А сэсся вежон мысти кымын Миша пырис Коля ордӧ гортас да шуис: — Ме тэкӧд ва дорын ворсны ог кут сэсся. Вот. — Мыйла? — чуймис Коля. — А ме ыджыд нин, сизим арӧс талун тыри, чачаасьнытӧ абу нин мича. Арнас ме школаӧ муна, а тэ он. Вот! — вочавидзис Миша да тшапа бӧр петіс. Лунтыр бӧрдіс Коля. Рытнас весиг мам-батьыс эз вермыны бурӧдны. — Ме Миша кодь кӧсъя лоны — ыджыдӧн, кыдзи нӧ ме ӧтнам кута ворсны, — ырзіс лёк горшӧн Коля . — Ме ӧтн-а-ам коли, га-а-ажтӧм Мишатӧг. ...Мӧд луннас Коля жугыля гӧгльӧдліс бедьторйӧн горт гӧгӧрыс бӧчка асык. Ва дорӧ мам-бать ӧтнассӧ эз лэдзны. Окота, дерт, эськӧ ветлыны да. Кадыс муніс дыша, шондіыс весиг кутшӧмкӧ мустӧм лоӧма. Но друг... — Эй, шыбит сімӧм асыктӧ, — кыліс тӧдса гӧлӧс. Потшӧс вылын пукаліс ыджыдджык Миша ёртыс да збодера нюмъяліс. — Мунам ва дорӧ, — корис Миша. — Ми ӧд тэкӧд ёртъяс. И найӧ гигзигтырйи котӧртісны ва дорӧ.

2. Коля да Миша шойччӧны. 3. Налӧн ворсӧм. 4. Коля кольӧ ёрттӧг. 5. Бурджык ёртасьны!

168 удж. Кут тӧд вылад гижанногсӧ.

169 удж. Артмӧд гут-гаг нимъяс.

171 удж. Лӧсьӧд серпас серти висьт «Сиктса олӧм-вылӧм». Пырт сёрниад сложнӧй эмакывъяс.

Заводит тадзи: Гожӧмнас каникул дырйи сиктын овны зэв лӧсьыд ...

172 удж. Лыддьы. Велӧд сьыланкывсӧ.

Юим шорысь, юим ёльысь, вӧчим сикӧтш маръямольысь. Мича жӧ и сикӧтш, Сьӧлӧм вӧрзис дзикӧдз.

Вотчим вӧрысь, вотчим нюрысь, пелысь вылысь сикӧтш сюрис. Мича жӧ и сикӧтш, Сьӧлӧм югдіс дзикӧдз.

Ветлім матӧ, ветлім ылӧ, Корсим лежнӧг сикӧтш вылӧ. Мича жӧ и сикӧтш, Сьӧлӧм бурмис дзикӧдз.

Сикӧтш уна пӧлӧс овлӧ, Ӧні сюмӧд сикӧтш новла. Мича жӧ и сикӧтш, Сьӧлӧм сыліс дзикӧдз.

1. Мый позьӧ вӧчны гожӧмнас? 2. Кутшӧм пу вылын овлӧ сюмӧд?

173 удж. Артмӧд-ась суффикс отсӧгӧн кадакывъяс.

174 удж. Артмӧд кывъяс. Гижанногсӧ видзӧдлы «Коми орфографическӧй кывчукӧрысь».

1. Лӧсьӧд артмӧдӧм кывъясӧн кывтэчасъяс: кывберд + эмакыв. 2. Думышт кывъяснас сёрникузяяс да гиж. 3. Инды юяссӧ мусерпас вылысь.

175 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

сьӧд бӧж

баля бӧж

ур бӧж

роч акань

Корсь вежӧртассӧ «Комиа-роча кывчукӧрысь».

176 удж. Висьтав, мый оз лӧсяв.

177 удж. Артмӧд сложнӧй эмакывъяс.

178 удж. Лӧсьӧд серпас серти висьт. Сет ним. Пырт кывбӧръяс.

Отсӧг вылӧ кывъяс

СИЗЬ ПОЗ.

Ми водз велалім вӧравны. Кыйлім и чери — сьӧд мышка мыкъясӧс, сиръясӧс, ёкышъясӧс, йӧршъясӧс. Пыжтӧг, вугыртӧг — ботйӧн. Венякӧд вӧралігӧн сэтшӧм мича вадъяс аддзывлім, но он на сэні ботъясь. Джуджыд. Колӧ пыж. А сійӧ эз вӧв. Веня шыӧдчис Опонь дедыс дорӧ: — Колӧ пыж. — Пыж колӧ?.. Ыджыд уджыс. Кыз пипу колӧ бӧрйыны. Корсьлӧй сывтыръя пу. Ме петкӧдла, кыдзи пыжтӧ вӧчны пипуысь, — кӧсйысис Опонь дед. Дыр корсим Венякӧд туяна пипусӧ. Коли тӧв. Воис тулыс. Гожӧм помын нин аддзим пипутӧ. — Доб-ра-а! Сё саяс во, гашкӧ, туӧма-быдмӧма. Лун джынсӧ ковмас кокавны-пӧрӧдны, — шуис Опонь дед. Черӧ босьтчис Веня. Но мый тайӧ? Юр весьтын кутісны лёкысь тічкыны сизьяс. Кыкӧн. Ӧтиыс гӧрд юра-сорса, мӧдыс — рудджык. Пыралісны пипу горсйӧ, лэбалӧны миян гӧгӧр, шызьӧдісны став матігӧгӧр вӧрсӧ. — Вайлы, Веня пиӧй, чертӧ, — чукӧстіс Опонь дед внуксӧ. Веня сетіс дедыслы черсӧ: — Мый нӧ, дедӧ, сизьясыс тадзи шызисны? — Шызьӧдім тай, — вочавидзис Опонь дед да дзебис черсӧ нопъяс. — Сёрмим. Сизь поз тані. Сійӧ висьталіс, мый сизьяс бурдӧдӧны пуяс, сёйӧны висьысь пуяслӧн кырсь улысь пучӧйясӧс. Пӧрысь морт ёна стрӧжитіс, медым ми, челядь, некор эг лэптӧй сизьяс, кӧкъяс да мукӧд посни лэбачьяс вылӧ кинымӧс. Ставыс найӧ пӧльза вайысь бордъя ловъяс. Арнас нин ми вӧчим аддзӧм пипуысь пыж, кор позтырыс лэбис горссьыс. Уна и гыч кыйлім борд кодь кокни пыжӧн.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мыйла ковмис пыж? 2. Дыр-ӧ корсисны пусӧ? Сюри эз сійӧ? 3. Мыйла юр весьтын кутісны тічкыны сизьяс? 4. Мый челядьлы висьталіс пӧрысь морт? 5. Мыйӧн помасис висьтыс?

181 удж. Инды сложнӧй эмакывъяс.

182 удж. Тӧдмав, мый тайӧ.

1. Чериысь пуӧм шыд. 2. Чериӧн пӧжалӧм пирӧг.

183 удж. Висьтав, мый оз лӧсяв.

— Ваньӧ, ветлам талун войколӧн чери кыйны? — Ветлам. — А кытчӧ? Гашкӧ, мӧдлапӧлӧ? — Позьӧ. Менам эм кык вугыр шатин. — А ме босьта нидзувъяс, пӧрт. Чери кӧ шедас, пуам юква. — А ме нӧшта босьта матка. Гортӧ локтігӧн кежавлам вӧрӧ тшакла. — Босьт, менам маткаыд абу.

184 удж. Висьтав, кутшӧм кывъясысь артмӧмаӧсь сложнӧй эмакывъяс.

Гиж сложнӧй эмакывъяс да инды кыввужъяссӧ.

185 удж. Содты лӧсялана кыв.

Финнъяс олӧны войвылын. Удмуртъяс олӧны асыввылын. Венгръяс олӧны рытыввылын. Коми-пермякъяс олӧны лунвылын.

186 удж. Висьтав стӧча, тадзи абу.

1. Коми Республикалӧн юркар — Емва. 2. Печора — тайӧ ю. 3. Воркута — лунвылын. 4. Сыктывкар — саридз. 5. Эжва — ты. 6. Куратово — кар. 7. Ухта — грезд. 8. Нёбдін — сикт.

КОМИ КАНПАС ДА КЫП.

187 удж. Тӧдмав кроссвордсӧ да висьтав, кутшӧм лэбач серпасалӧма коми канпас вылын.

1. Кымын шыпас лэбач кывйын? 2. «Крав! Крав!» — горзӧ ... . 3. Крукыля ныра лэбач, поздысьӧ тӧлын. 4. Ичӧтик, кольквиж морӧса лэбач, радейтӧ шыдӧс да гос. 5. «Миян гажа сад йӧрӧ локтіс ...».

Коми канпас вылын серпасалӧма варыш. Тайӧ лэбачыс петкӧдлӧ вын, повтӧмлун, эбӧс. Коми муын эм уна пӧлӧс варыш.

Мый нӧшта серпасалӧма канпас вылын?

188 удж. Лыддьы коми кып комиӧн да рочӧн.

ВАРЫШ ПОЗ.

Ылын-ылын, войвылын Джуджыд парма сулалӧ. Парма пасьта шувгӧ вӧр, Кӧдзыд вой тӧв шутьлялӧ.

Парма пӧвстын пемыд йӧз — Коми войтыр олӧны; Югыдінӧ петан туй Нэм чӧж найӧ корсьӧны.

Парма пӧвстын олӧмысь Жугыльтчӧма сьӧлӧмъяс: Жугыль коми войтырлӧн Эз вӧв гажа сьылӧмъяс. Парма шӧрын варыш поз, Варыш котыр быдмӧны, Йӧзлысь шуштӧм сьылӧмсӧ Парма пӧвстысь кылӧны.

Лэбзьӧй, повтӧм варышъяс. Вына бордъяс шеныштлӧй, Джуджыд парма садьмӧдӧй, Гажа гажсӧ петкӧдлӧй!

Коми йӧзӧс, лэбачьяс, Веськыд туйӧд нуӧдӧй, Жугыль олӧм пальӧдӧй, Коми мусӧ югдӧдӧй!..

189 удж. Лыддьы К. Жаковлӧн «Биармия» небӧгысь юкӧн.

Енвевт бердын Кытшӧн-кытшӧн уна варыш Лэбалісны, енвевт бердсянь Найӧ кыйӧдісны сюся Прӧмыс: тар-ӧ, чож-ӧ, ур-ӧ Вӧрзяс му вылас — сэк изйӧн Варыш вувзьысяс да сатшкӧ Лэчыд гыжъяссӧ!..

Кутшӧмӧн петкӧдлӧма варышсӧ гижысьыс?

ВӦВЛӦМТОРЪЯС.

1. Ӧти сиктын лоис татшӧмтор. Вӧлі шоныд гожся лун. Кильчӧ ӧдзӧс и керка ӧдзӧс гурйыв восьса вӧлі. А ӧшиньтіыс, дзонь ӧшиньті, пырас варыш. Жугӧдас ӧшиньтӧ. Паччӧртіыс шур-шар лэбас да бӧр жугалӧм ӧшиньтіыс петас. Оз ӧдзӧсӧдыс пет. Керкаын олысьяс шуасны: «Тайӧ абу бур водзын. Мыйла нӧ варышыс дзонь ӧшиньтіыс пырис? Мыйкӧ лёк лоӧ». Сідзи и лоис. Посни челядь пестӧмаӧсь бипур керка сараяс, ыпъялысь бисӧ кусӧдны пондӧмаӧсь кос турунӧн. Биыд тадзи паськалӧма да сотӧма сизим керка. 2. Варыш кыйсьыны петӧ водз асывсянь. То сиктысь чипанӧс нуас, то петукӧс. А ӧтчыд лоис татшӧмтор. Пӧчӧ вӧтасьӧ: верӧсыслы шуӧ «Емель, чеччы. Сьӧд гӧна перинатӧ гусялісны». Садьмисны гозъя, петісны ывлаӧ да аддзисны: ыджыд варыш лэчыд гыжнас кватитӧма Жучка нима сьӧд понныссӧ да лэбӧ нин ю вомӧн вӧрлань.

Висьтав, мый нӧшта тэ тӧдан варыш йылысь.

Луза да Изьва районъясын эм Варыш нима грездъяс.

ЮГЫД КОДЗУВ

БӦРӦ КОЛИ ШОНЫД ГОЖӦМ

Юалана, юӧртана, тшӧктана сёрникузяяс.

1 удж. Лыддьы кывбурсӧ сьӧлӧмсяньыд.

ВИДЗА ОЛАН, ШКОЛА.

Видза олан, муса школа, Тэысь ёна гажным быри! Гожся кад кӧть вӧлі долыд, Пырам классӧ любӧпырысь.

Ми ӧд некод весь эг олӧй, Вӧлӧн новлім турун юръяс. Номйысь, лӧддзысь ми эг полӧй, Кӧть и найӧ абу бурӧсь.

Кыйим чери, вотӧс ӧктім, Ставӧн гожйӧдчимӧй сьӧдӧдз, Гожӧм коли — эг и тӧдлӧй, Но ми ӧні уна тӧдам.

Видза олан, муса школа — Тэ век любӧ, тэ эн вунлы. Водзын миян ыджыд олӧм — Пырам классӧ тӧдӧмлунла.

турун юр

морт юр

1. Мыйла гижысьыс сетӧма кывбурыслы татшӧм ним? Корсь лӧсялана сёрникузяяс да лыддьы. 2. Кыдзи гӧгӧрвоан: «некод весь эг олӧй»? Мый тэ вӧчин гожӧмнас? 3. Кыдзи гӧгӧрвоан медбӧръя сёрникузясӧ? 4. Велӧд кывбурсӧ.

2 удж. Юасьӧй ёрта-ёртныдлысь гожӧм коллялӧм йылысь.

Вӧч тадзи: — Кыдзи тэ коллялін гожӧмсӧ? — Кӧні тэ вӧлін?

3 удж. Лыддьы да гиж. Сёрникузяяс помас сувтӧд колана пас.

Кутшӧм классын тэ велӧдчан ми пырим велӧдчыны сӧстӧм школаӧ муса школа тэысь ёна жӧ нин гажным быри.

4 удж. Лыддьы нӧдкывсӧ колана ногӧн.

Шоныд жырйын дас кык пара — Нывка-зонка, зонка-нывка — Лыддьысьӧны вывті яра, «Ветлӧдлӧны» карта вывті.

Аски пуксяласны бара, Медым содтыны тан мывкыд. Кутшӧм тайӧ жыр? Висьтав пырысь-пыр!

Тайӧ асылӧ шондіыс кыпӧдчис югыд да шоныд. Вылын-вылын, лӧз енэжын, тыдалісны кымӧрторъяс. Сынӧдыс сӧдз. Лӧсьыдӧн да гажаӧн локтіс миянӧ сентябрь тӧлысь. Тайӧ асылӧ челядь садьмисны ёна водзджык. Найӧ зіля мыссисны, пасьтасисны, пуксисны сёйны. Ывлаын кылісны нин медся тэрыбъяслӧн гажа гӧлӧсныс: — Эй, Петя! Лок котӧртам школаад! — Сеня! Чеччы нин, чеччы, дышпоз! Дыр узян! — Аттӧ! Асылыс талун кутшӧм гажа... Челядь сумкаясӧн котӧртӧны туй кузя школалань. Гортаныс налӧн оз пукавсьы, ӧдйӧджык школаӧ окота. Школадорса садйын пуясыс пашкырӧсь, вежӧсь. Вотӧса кустъяс дорысь кылӧ чӧскыд дук. Быд ув вылын китырӧн ӧшалӧны ӧмидз, сэтӧр да крыжовник. А дзоридзыс мыйта! Выль велӧдчан во заводитчӧмлы радлӧны и пышкайяс. Найӧ жбыръялӧны пуысь пуӧ, долыда чирксыны. Челядь пиысь унаӧн жӧ лэбалӧны-котралӧны школа гӧгӧр, ворсӧны, кутасьӧны. Кыліс медводдза звӧнок. Гажаа варовитігтырйи челядь пырисны школаӧ. Ывла выв лӧнис. Заводитчис выль велӧдчан во, шуда во! ...

1. Сет висьтыслы ним. 2. Торйӧд висьтсӧ юкӧнъяс вылӧ да висьтав аслад кывйӧн. 3. Кыдзи гӧгӧрвоан: «жбыръялӧны пуысь пуӧ»? 4. Шу мӧд ногӧн: «варовитігтырйи пырисны». 5. Инды челядьлысь сёрни да лыддьы рольяс серти. 6. Лӧсьӧд гожӧм йылысь альбом. Пырт сэтчӧ ассьыд медбур сочинениеяс, висьтъяс, кывбуръяс да серпасъяс.

6 удж. Уськӧд тӧд вылад чери, вотӧс да тшак нимъяс.

Бӧрйы ӧти кыв чукӧр да лӧсьӧд неыджыд висьт.

7 удж. Аддзы 5-ӧд уджысь горӧдана сёрникузяяс да гиж.

Кутшӧм сёрникузяяс нӧшта паныдасьлӧны висьтын?

8 удж. Схема серти лӧсьӧд либӧ аддзы висьтысь сёрникузяяс да гиж.

1. Выль велӧдчан во заводитчӧмлы радлӧны и пышкайяс. 2. Найӧ жбыръялӧны, чирксӧны. 3. Школа гӧгӧр лэбалӧны-котралӧны уна челядь.

— Таня, тэ дась мунны школаӧ? — Да, ставсӧ нин лӧсьӧді: пенал, тетрадьяс, дневник, линейка. А тэ? — А меным коли босьтны библиотекаысь небӧгъяс да ветлыны лавкаӧ тетрадь эжӧдъясла.

ГИЖЫСЬКӦД ТӦДМАСЬӦМ.

Ӧньӧ да Ивӧ — ветлісны библиотекаӧ. Найӧ босьтісны Николай Щукинлысь небӧгъяс. Ӧньӧ босьтіс «Нагай лэбач» нима небӧг, а Ивӧ — «Зарни сюра кӧр» небӧг. Челядьлы сьӧлӧм выланыс воисны тайӧ небӧгъясыс, и найӧ думыштісны бурджыка тӧдмасьны гижысьлӧн олан туйӧн да сылӧн гижӧдъясӧн. Ӧньӧ тӧдмаліс, мый Николай Щукин чужлӧма Емдін районса Лыаты грездын. Сійӧ гижӧ кывбуръяс, серамбана висьтъяс, мойдъяс да нӧдкывъяс. А Ивӧ ветліс театрӧ да видзӧдіс «Нагай лэбач» мойд серти спектакль. Театрас вӧлі локтӧма ачыс гижысьыс. Николай Александрович тӧдмӧдіс аслас гижӧдъясӧн да висьталіс выль небӧгъяс йылысь.

1. Кутшӧм гижыськӧд тӧдмасисны зонкаяс? 2. Кутшӧм небӧгъяс тэ лыддин Н. Щукинлысь?

— Ӧньӧ, кутшӧм небӧг тэ лыддин Н. Щукинлысь? — Ме лыдди «Нагай лэбач» нима небӧг, а тэ, Ивӧ? — А ме тӧдмаси «Зарни сюра кӧр» мойдӧн да велӧді некымын нӧдкыв.

11 удж. Тӧдмав, коді тайӧ.

Лапаясыс гӧрдӧсь, Сьыліыс кузь, Коклябӧр сапалас — Дыр сэк он узь.

МИТЯ ДА ДЗОДЗӦГ.

Миян сиктын страдна кад. Ичӧтик Митя чеччис небыд вольпасьысь. Бара нин гортас некод абу, сӧмын пӧрысь бабыс пач дорын дозмукъясӧн ноксьӧ. — Чеччин, дона пиӧй, узин на эськӧ, некытчӧ ӧд тэныд тэрмасьнытӧ, — меліа шуӧ бабыс. — Лок ме тэнӧ мыссьӧда да йӧла рокӧн верда. — Оз ков, — скӧралӧ Митя, мам-батьыс бара видз вылӧ эз босьтны, пӧръялісны. — Мыйла, бабӧ, эн чуксав? — Аслам узьсис. — Узьсис, ыджыд нин, а век тэнад узьсьӧ, ме ог и сёй роктӧ. Вот! «Го-го-го, — кылӧ ӧшинь улын зыксьӧ петуккӧд дзодзӧг. — Го-го-го, ог-ог-ог». Митя чеччыштіс крӧватьысь да сюйис юрсӧ восьса ӧшиньӧ: — Дзодзук, тэ он нин узь? «Ог-ог-ог», — шевкйӧдлӧ борд пӧвнас дзодзӧг. Митя котӧртӧ ывлаӧ. — Митя, Митя, — горзӧ бабыс, — сёйышт кӧть шаньгасӧ. Митя пуксьӧ кильччӧ вылӧ да чӧсмасьӧ рыська шаньгаӧн, чегыштӧ ичӧтик тор да дзодзӧглы тшӧтш мыччӧ. Митяяслӧн керкаыс гажа местаын: кыр горув лэччыштан, и Эжва визувтӧ. Окота Митялы сэтчӧ лэччывны, но бабыс оз лэдз. Вот и лун-лун дзодзӧгкӧд гуляйтӧны...

1. Мыйла Митя скӧралӧ бабыс вылӧ? 2. Кыдзи гӧгӧрвоан «страдна кад» кывтэчассӧ? Кор сійӧ овлӧ? 3. Артмӧд неыджыд висьт аслад баб йылысь. 4. Корсь Н. Щукинлысь «Митя да дзодзӧг» висьтсӧ да лыддьы помӧдз.

13 удж. Вайӧд матын вежӧртаса кывъяс да гиж.

14 удж. Лӧсьӧд небыд да дона кывбердъясӧн кывтэчасъяс.

небыд вольпась

дона пи

Артмӧд горӧдана, юалана да юӧртана сёрникузяяс.

15 удж. Артмӧд схемаяс серти неыджыд висьт.

16 удж. Лӧсьӧд серпас серти висьт. Висьтӧ пырт тшӧктана да юӧртана сёрникузяяс.

Орчча кык ӧткодь небыд согласнӧя кывъяс вынсьӧдӧм.

1. Миян кань радейтӧ мыссьыны. 2. Васялӧн чойыс муніс садйӧ выль платтьӧӧн. 3. Коді уна лыддьысьӧ, сійӧ уна тӧдӧ. 4. Нимлун бӧрын ми гӧстьясӧс колльӧдім автобус сувтланінӧдз.

18 удж. Корсь Н. Щукинлӧн «Митя да дзодзӧг» висьтысь орчча кык ӧткодь небыд согласнӧя кывъяс да гиж.

19 удж. Вуджӧд строкаысь строкаӧ кывъяс да думышт сёрникузяяс.

20 удж. Гиж нӧдкывъяссӧ, чутъяс местаӧ содтав колана шыпасъяс.

1. Сизимдас платтьӧ ас вылас каттьӧма. 2. Еджыд эшкын став мусӧ вевттис. 3. Висьтав, другӧ, кутшӧм кадӧ тӧвзян лызьӧн либӧ даддьӧн?

Артмӧд 2-3 сёрникузя да гиж.

БОЛЬГЫСЬ КӦЧ.

— Кӧчӧ, кӧчӧ, кытчӧ ветлін? — Кыйси вӧрын. — Мый нӧ гортад зэв водз лэччан, Нач лун шӧрын? — Мый нӧ дырсӧ вӧчны сэні? Нопйӧй тыр нин. (Ачыс, полӧмлунсӧ веніг, тірзьӧ пыр на.) — Ручсӧ аддзылін-ӧ, эн-ӧ? Висьтав, вокӧ. — Ручыд, эськӧ, шедліс мен да, Пышйис вот-а... — Кутныс эн ӧмӧй вермы. Тадз мӧй позьӧ? — Эг и тӧдлы, нопйӧй менам вӧлӧм розя.

1. Лыддьы рольяс серти. 2. Мыйла гижысьыс нимтӧма кӧчсӧ больгысьӧн? Сет мойдлы мӧд ним. 3. Аддзы мойдсьыс юалана сёрникузяяс да вочавидз.

23 удж. Думышт кывтэчасъяс да лӧсьӧд сёрникузяяс.

24 удж. Лӧсьӧд серамбана висьт тайӧ кывтэчасъяссӧ пыртӧмӧн.

Кӧч гӧснеч, кӧч сьӧлӧма, кӧч гӧн кодь.

25 удж. Лыддьы да висьтав небӧгӧ видзӧдтӧг.

Кӧч быдӧнлы тӧдса. Тушаыс сылӧн овлӧ 65 сантиметр мында, бӧжыс — 6-10 сантиметр кузьта, сьӧктаыс кык да джын килограммсянь витӧн-джынйӧнӧдз. Юрыс шӧркодь: абу ыджыд, ни абу ичӧт, кузь пеля. Синмыс паськыда пукалӧ юр ӧтар-мӧдар бокас, сы вӧсна кӧч лёка аддзӧ водзсьыс, а бура — бӧрвывсьыс. Бӧръя кокыс кузьджык. Тӧвнас кӧч еджыд, а гожӧмнас рудоват.

«Животный мир Коми АССР» небӧгысь.

26 удж. Лыддьы рольяс серти.

УР ШОГ.

Ӧти войӧ вӧрын пужъяліс, и кодкӧ быттьӧ шырзис став коръя пусӧ. Вӧр пыдіас весиг лои гулыд. Парма коли зарни платтьӧтӧг. Асывнас Кӧч кыліс Урлысь бӧрдӧмсӧ, котӧртіс шы вылас. Пуксьӧма сійӧ, коньӧр, коз лап вылӧ да синвасӧ чышкалӧ. — Мый нӧ бӧрдан? — юаліс Кӧч. — Быть ӧд бӧрд, — шуис Ур. — Тӧв локтӧ, а ньӧти коль со некӧн. Мунны ковмас гортысь. — Кытчӧ мунны? — Кытчӧкӧ. Кытӧн артмис колльыс. Кӧч сӧмын жугыля топӧдліс пельсӧ, сы вӧсна мый эз тӧд, кыдзи отсавны Урыслы.

Аддзы орчча кык ӧткодь небыд согласнӧя кывъяс. Висьтав гижанногсӧ.

Коля журъяліс велосипедӧн да аддзис кык нывкаӧс. Кианыс бидонаӧсь, найӧ мунісны вӧрлань. Зонка суӧдіс да юаліс: — Кытчӧ мунанныд? — Чӧд вотны. — Ылаланныд кӧ эськӧ? — Ми ӧд огӧ ылӧ. — Мед. Юр вежӧрныд бергӧдчас дай. Сэсся корсь тіянӧс! Повзисны нывкаяс, но гортаныс эз бергӧдчыны. Сэсся шуисны Колялы: — А тэ ачыд полан ылалӧмныд. — Ньӧти ог. — Полан! Сійӧн он и вотчы. — Веськодь мен чӧдйыд. — Полан, а ещӧ и дыш. — А видзӧдлам, коді унджык вотас! — дӧзмис Коля. Эновтіс велосипедсӧ кильчӧ дорас, босьтіс бидон да котӧрӧн суӧдіс нывкаясӧс. Туй пӧлӧнсьыс вотчӧмаӧсь нин, и Коля кежӧдіс вӧрӧ. Нывкаяс падмисны, вӧтчыны абу сы бӧрся. — Ылалам... — Он кӧ эськӧ локтӧй! — чирыштіс найӧс Коля. — Ачыд он тӧд, кытчӧ нуӧдан. — Чӧдъяинӧ, кытысь абу на вотӧмаӧсь. — Вӧлін нин сэн? — Эг, а сюрӧ. Эстӧн джуджыд козъяинас и эм. Тырыс. Воисны джуджыд козъяинӧ. Син уланыс пыр и уси пасьтала пемыдлӧз чӧдйыс. Детинкалы вотчынысӧ ӧдйӧ дышӧдіс. А нывкаяс оз и мудзлыны, ни номйыс найӧс быттьӧкӧ оз сёй: вотӧны чӧдсӧ да весиг оз шыасьлыны. Колялӧн бидонас вотӧсыс джынйыс на абу, а нывкаяслӧн регыд нин тырас. И сійӧ дузъялыштны на вылын кутіс: — А кӧні эськӧ туйыс? А кӧні гортыд? — Ми огӧ тӧдӧй. — Но вот, ог кӧ бӧр петкӧд и. — А эн-ӧ ачыд татчӧ пырт? — Мый нӧ кӧть! Лӧсьыд тіянлы куш вотчынытӧ. Нинӧм оз ков юраныд кутны. — А мый нӧ колӧ кутны? — Туйсӧ и горттӧ. Тадзтӧ, дерт, тіян содас. — А ми тэныд вотам жӧ. Коля локтіс гортас тыра бидонӧн. Мамыс аддзис и чуймис: — Ачыд вотін, пиук? — Нывкаяс отсалісны, — нурбыльтіс Коля. — Сідзи и висьталін мед. — А ме налы вӧчи жӧ бурсӧ. — Мый, кутшӧм бур? — Чӧдъяинсӧ корси. И ылалӧмсьыс видзи.

1. Лӧсьӧдчы лыддьыны висьтсӧ рольяс серти. 2. Воис эз сьӧлӧм вылад детинкаыс? 3. Вӧлін эн тэ вӧрын? Мый вотін?

28 удж. Лыддьы колана ногӧн.

Дзебсьӧма веж коръяс пиӧ, Молльӧн ӧшалӧ лӧз чӧд. Зіля вотча кыкнан киӧн, Дозйӧй ӧдйӧ тырас мед.

Меным мамӧ «аттьӧ» шуас, Чӧдъя пирӧг пӧжалас. Сэсся варенньӧ на пуас — Чайтӧ юны лӧсялас.

1. Кывбурысь корсь орчча кык ӧткодь согласнӧя кывъяс. 2. Артмӧд кроссворд вотӧс йылысь. 3. Велӧд кывбурсӧ.

Чорыд да небыд согласнӧйяс.

29 удж. Лыддьы гораа да бура шуав тӧдчӧдӧм шыпасъясӧ.

1. Тӧдчӧдӧм согласнӧйясыслысь висьтав юргӧмсӧ. 2. Кутшӧм шыпасъяс гижӧма на бӧрын?

30 удж. Комиӧд кывъяссӧ да гиж.

31 удж. Визьнит параа небыд согласнӧйяссӧ.

32 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Кольквиж рӧмӧн ылӧ-ылӧ Шылькнитчӧма паськыд нюр. Зарни молльӧн мылькъяс вылын Чӧскыд мырпом мыччӧ юр.

Збоя вотча вутшъяс костын, Некод менӧ тан оз су. Коркӧ-й мамлы, мед оз вошты, Гажа горӧда: «А-у!»

1. Инды торйӧдӧм кывъяссьыс чорыд да небыд согласнӧйяс. 2. Вуджӧд роч кыв вылӧ кывтэчасъяссӧ: кольквиж рӧмӧн, зарни молльӧн, чӧскыд мырпом, паськыд нюр.

33 удж. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд неыджыд висьт.

Шондіа лун. Паськыд нюр. Кольквиж мырпом. Зарни молльӧн ӧшалӧ. Тыра чуманъяс. Сьӧкыд ноп. Йӧла мырпом. Юмов вареннньӧ.

34 удж. Ворсӧй рольяс серти.

Велӧдысь тшӧктіс первой класса велӧдчысьяслы серпасавны гожся кад. — А ошкӧс позьӧ серпасавны? — юаліс Митя. — Аддзылін кӧ — серпасав. — Ме весиг ошсӧ повзьӧді. Шызисны классын пукалысьяс: — Кор повзьӧдін? Кӧні? — Мамкӧд тшак вотігӧн. Чӧдйӧн чӧсмасигӧн кольччышті мамысь, друг аддза: мелань локтӧ ыджыд ош. Ме скӧрми да кыдз тай равӧсті сы вылӧ! Ошкыд повзис да ӧдйӧ пышйис. — А мый нӧ тэ равӧстін? — Ма-а-а-мӧ!

Ванюша мамыскӧд ветліс карӧ. Сэтысь сиктаныс вайисны зонкалы ичӧт ёрт пыдди лапъя пеля ичӧтик кычипиӧс. Ванюша сылы Лапъяпель ним и пуктіс. Татшӧм гӧна да ыджыд пеля понйыс сиктаныс эз на вӧв. Зонка босьтчис сійӧс велӧдны, мед быдторсӧ кутіс вӧчны, кӧзяиныслысь кывзысьны. Кӧть батьыс эз тшӧкты, но гусьӧникӧн пыртліс понписӧ сарайысь, кӧні сійӧ оліс дом йылын. Ӧтчыд, буретш вӧлі велӧдӧ Лапъяпельӧс, пырис батьыс. Первойсӧ Ванюш повзис, но гӧгӧрвоис петкӧдлыны батьыслы, мый понпиыс кужӧ, горӧдіс нёль кока ёртыслы: — Лапъяпель, сет гӧлӧс! И кычипи сетіс гӧлӧс. — Лапъяпель, вод! И кычипи водіс. — Лапъяпель, места! И кычипи пуксис ӧдзӧсдорса гӧгрӧс джодждӧра вылӧ. Батьыс небзьыштіс: — Ичӧт, а кывзысьӧ. Мед инӧсь олӧ. Ӧтитор падмӧдіс: понпи, кор кольліс ӧтнас, ёна тявзіс сарайын, а пыр аскӧдыс кыскавны Ванюшлы деливӧ жӧ вӧлі. Лапъяпель либӧ ылӧ сыысь пышйыліс, либӧ мудзліс да ковмыліс ю дорысь или вӧрысь ки вылас гортӧдз вайны. Дженьыд кокнас сямыс котравнысӧ эз вӧв. А зонпоснилы Ванюш ошйысис, мый понпиыс сылӧн овчарка. Абу на аддзылӧмаӧсь татшӧм пемӧстӧ да эскисны. Но эскӧмныс бырис, кор ӧтчыд сылы ӧти зонка кампет пыдди шыбитіс куйӧдтор, и Лапъяпель тшапнитіс дука ёкмыльсӧ вомас. Ок и ваксисны ёртъясыс. Сіт сёйысьӧн Лапъяпельсӧ нимтісны. Ванюш скӧрмис понпи вылӧ, босьтіс бедь да лыйис сылы. Лапъяпель лёк ногӧн тявӧстіс, вешйис бокӧ да чуймӧмӧн видзӧдліс кӧзяин вылас. Но Ванюш котӧртіс гортас. Мед понйыс эз вӧтчы, пыр лыйліс изйӧн. Мамыс казяліс ӧтнаслысь локтӧмсӧ. Ванюш висьталіс, мыйын делӧыс. Мамыс скӧрмис: — Со тэ кутшӧм вӧлӧмыд. Лапъяпельыд ӧд ичӧт на, унатор оз гӧгӧрво, а тэ пырысь-пыр тӧлксялӧм виччысян. Мун да ӧні жӧ вайӧд гортӧ. Но корсьӧм пыдди Ванюш дзебсис керка сарайӧ, а сэсся шуис, мый понйыс эз сюр. Аддзисны Лапъяпельӧс сӧмын коймӧд луннас кильчӧ пос улысь. Ӧдва нин лолаліс. Нуисны ветеринар дорӧ. — Абу нин олысь, — шуис сійӧ, — лун кык сайын, тыдалӧ, мыйкӧ сёйӧма да пагалӧма. Сюйисны Лапъяпельлы укол, но понпи нинӧмсӧ нин эз кыв. Регыд и лолавнысӧ дугдіс. Мама-пиа тубыртыш-тісны понписӧ рузумӧ, пуктісны ичӧт ящикӧ да нуисны вӧрӧ. Дзебисны пожӧм вужля улӧ. Сэки Ванюш гӧгӧрвоис: Лапъяпель некор нин оз нюлышт сылысь нырсӧ. И сэтшӧм забеднӧ лои, мый вӧр пасьталаыс бӧрддзис.

1. Мыйла висьтыслӧн нимыс «Лапъяпель»? 2. Кутшӧм ним нӧшта позьӧ сетны висьтыслы? 3. Мый тэ верман висьтавны Ванюш йылысь? 4. Кыдзи эськӧ тэ вӧчин зонка местаын? 5. Эм-ӧ тэнад гортса пемӧс?

36 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да гӧгӧрвоӧд налысь вежӧртассӧ.

1. Бур ёрткӧд быдлаын лӧсьыд овны. 2. Выль ёртъястӧ аддзы, а важтӧ эн вунӧд. 3. Дзонь гӧликтӧ чегны сьӧкыд. 4. Бур керӧмысь омӧль оз ло.

37 удж. Гиж неыджыд висьт радейтана пемӧс йылысь.

Заводит тадзи: Менам эм радейтана пон. Нимыс сылӧн.

38 удж. Лыддьы да тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Гиж колана шыпасъяс содталӧмӧн.

1. Кӧзяинкӧд ёртасьӧ, Овмӧс видзӧ. Олӧ кильчӧ улын, Читкыль бӧжыс вылын. 2. Мичаник кузь усъяса, Сёйны сетан, Сьывны кутас. 3. Бордъя, а оз лэбав, коктӧм, а ветлӧдлӧ. 4. Зэв уна пинь, а нинӧм оз сёй. 5. Китӧм-коктӧм, ӧшинь улын шутьлялӧ, дзиръя восьтӧ.

39 удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.

1. Ванюш мамыскӧд ветліс карӧ. 2. Сэтысь найӧ вайисны ичӧтик кычипиӧс. 3. Кычипилы зонка пуктіс Лапъяпель ним. 4. Ванюш босьтчис велӧдны Лапъяпельӧс кывзысьны кӧзяинлысь. 5. Ичӧт понпи ӧдйӧ велаліс кӧзяин дорӧ.

40 удж. Гиж «Лапъяпель» висьтысь медводдза юкӧнсӧ да визьнит і да э шыпасъяса кывъяс.

41 удж. Гиж і да э шыпасъяс содталӧмӧн.

Сійӧ ветлӧ тэкӧд тшӧтш, Либӧ видзӧ горттӧ. Бӧрӧн лыддян: овлӧ век Мышкас туй выв мортлӧн.

42 удж. Лӧсьӧд і да э шыпасъяс содталӧмӧн кывъяс да гиж.

43 удж. Артмӧд кык да куим шыа слогъяссӧ ӧтлаӧдӧмӧн кывъяс.

Артмӧм кывъяснас думышт да гиж 4 сёрникузя.

44 удж. Гӧгӧрвоӧд кывъясысь э-е, і-и шыпасъяслысь гижанногсӧ.

45 удж. Гиж паныд вежӧртаса кывъяс.

Видза колян, шоныд гожӧм! Видза олан, кыпыд ар!

46 удж. Лӧсьӧд серпас серти і да э шыпасъяса кывъяс пыртӧмӧн сёрникузяяс.

47 удж. Лыддьы кывбурсӧ сьӧлӧмсяньыд.

ЯГЫН ПЕТІС ДОНА ГОБ.

Усис лышкыд шоныд зэр, Мыссьӧм вӧрлӧн вежсис сер. Зэрӧй, зэрышт, Сэсся коб. Ягын петіс Дона гоб. Вӧрӧ мунны пестер дась, Ельдӧг-рыжик аддзам тась. Зэрӧй, зэрышт, Сэсся коб. Ягын петіс Дона гоб. Вӧзъяс миян яла яг Солалан и пуан тшак. Зэрӧй, зэрышт, Сэсся коб. Ягын петіс Дона гоб.

1. Мыйла гижысьыс куимысь шуӧ: «Зэрӧй, зэрышт...»? 2. Гӧгӧрвоӧд медводдза кык сёрникузясӧ. 3. Висьтав, кутшӧм тшак чукӧртӧма вотчысь? Кутшӧм тшак тэ он босьт вӧрысь? 4. Аддзы да велӧд нӧдкыв тшак йылысь.

48 удж. Висьтав, кутшӧм кывсикасъясӧн лоӧны кывъясыс.

«Комиа-роча кывчукӧрысь» корсь коб кыввужъя кывъяс да тӧдмав налысь вежӧртассӧ.

49 удж. Артмӧд кывтэчасъяс зэр кывйӧн.

Помся зэрӧ, кисьтӧ кор, Шонді ывлаӧ оз кор, Татшӧмторйыс овлӧ кор?

50 удж. Комиӧд висьтсӧ.

УДИВИТЕЛЬНЫЙ ДОЖДИК.

— А я сегодня под дождиком был! — сказал ребятишкам Сеня. — Сегодня дождика не было! — Был дождик, был. — Где? — В бане. — А, в бане? — Да, в бане. Повернул папа кружок — закапал крупный, теплый, а потом горячий дождик. Я чуть-чуть не обжёгся. Повернул другой кружок, и хлынул дождик холодный, ледяной. Я весь съёжился. А потом пошёл дождик не горячий, не холодный, самый раз. Я спросил у папы, что это за дождик. Папа сказал — душ!

Кывсикасъяс вынсьӧдӧм.

51 удж. Лыддьы. Сет ним да гиж.

Паныдасяс дона гоб — жаль босьтнысӧ сійӧс: сэтшӧм мича, кыз кока. Том гӧрд гобтӧ аддзан — бара копыртчылан да нюмъёвтан сылы. И вотӧсӧн озыр овлӧ миян вӧрным. Медводз вотам мырпом, сэсся чӧдлач, гӧрд сэтӧр, оз, чӧд. Коді нӧ оз радейт ӧмидз, пув, сьӧд сэтӧр, турипув? И найӧ виччысьӧны миянӧс.

52 удж. Гиж висьтысь колана кывсикасъяс.

53 удж. Лыддьы да кут тӧд вылад.

КАРТУПЕЛЯ ТШАК.

Корйӧн пуӧм картупель весавны да вундавны торъяс вылӧ. Весавны сідзжӧ лук, мыськавны сійӧс да вундавны. Сэсся сэтчӧ жӧ содтыны вундалӧм сола тшак. Ставсӧ гудравны и кӧнтусь выявны.

1. Кутшӧм коми сёян-юан тэ тӧдан? 2. Лӧсьӧд гортсаясыдлы картупеля тшак. 3. Инды текстысь тӧдса кывсикасъяс.

54 удж. Вайӧд роч кывйысь лӧсялана шусьӧг.

1. Коді кыакӧд чеччӧ, сылӧн олӧмыс судзсьӧ. 2. Сёйӧмсьыд эн пов, а уджсьыд эн лӧгась.

55 удж. Сувтӧд юалӧм да гиж.

Серафим Алексеевич Попов — республикаса народнӧй поэт. Чужис Зӧвсьӧрт сиктын 1913 воын. Война кадӧ дорйис Рӧдина. Сьӧкыда ранитчӧм бӧрын локтіс чужан муӧ, бурдӧдчис да заводитіс уджавны журналистӧн. Гижысь воліс Коми мулӧн быд пельӧсӧ: из шом перъянінӧ, паськыд эрдъяса тундраӧ, ылі сиктъясӧ. Серафим Попов аслас кывбуръясын гижӧ ёртасьӧм, радейтчӧм да вӧр-ва йылысь.

Висьтав небӧгӧ видзӧдтӧг Серафим Попов йылысь.

ЗАРНИ ПАСЬКӦМӦН ПАСЬТАСИС ВӦР.

Зарни паськӧмӧн пасьтасис вӧр, Мича тугъясӧн гӧрддзасис пелысь, Дзодзӧг мӧдӧдчис лунвывлань бӧр, Аддзан, енэжын нюжӧдчис кӧлысь.

Кыдзкӧ жаль меным прӧйдитӧм кад, Мыйкӧ сьӧлӧмысь быттьӧкӧ воши... Аддза, шогсян и тэ, менам сад, Ассьыд киястӧ му бердӧ ӧшин.

Аски чечча да серӧкта друг: Еджыд бисерӧн пужъялас мусӧ, Кынмӧм веркӧса ичӧтик ты Лоӧ сьӧлӧмлы дона да муса.

Веськодь лоӧ сэк джыджъяслӧн звӧн, Тэрыб сырчиклӧн паръялӧм-лэбӧм. Котӧрт туй кузя, кияснад ӧвт, Медым дзодзӧгъяс лэбзьӧны, медым!

1. Кутшӧм мӧвпъяс чужтӧ кывбурыс? 2. Мыйла авторыслы жаль кольӧм кадыс? 3. Мыйла лоӧ дона да муса ичӧтик тыыс? 4. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан: «еджыд бисерӧн пужъялас мусӧ»? 5. Вӧч логическӧй ударениеяс да костъяс, велӧдчы сьӧлӧмсяньыд лыддьыны. 6. Петкӧдлы кывбур строка номъяссьыс ӧткодя шыалысь кывъяссӧ, рифмаяссӧ. 7. Велӧд кывбурсӧ.

58 удж. Артмӧд кадакывъяс да гиж.

59 удж. Содтав эмакывъяс дорӧ кадакывъяс.

1. Кутшӧм кывсикасӧн лоӧны артмӧм кывъясыс? 2. Лӧсьӧд тайӧ кывъяснас сёрникузяяс.

61 удж. Тӧдмав, кутшӧм кывсикасӧн позьӧ вежны тайӧ кывтэчасъяссӧ.

62 удж. Лыддьы да тӧдмав нӧдкывъяссӧ.

1. Гыжйыс ёсь, а ускыс кузь. Ачыс мелі да сюсь. Войнас кыйсьӧ, а оз узь.

2. Нырыс кузь и кокыс кузь, Сувтас вутш бердӧ и узьӧ. Веськодь сылы — ва кӧ нюрыс, Нимыс лэбачыдлӧн ... .

3. Кузь бӧжа, сьӧд юра, еджыд морӧса.

Гиж да визьнит кывбердъяссӧ.

63 удж. Гиж С. Поповлӧн «Зарни паськӧмӧн пасьтасис вӧр» кывбурысь сьӧлӧм вылӧ воана юкӧнсӧ. Инды тӧдса кывсикасъяс.

Тима Вень чужис Эжва катыдса Помӧсдін сиктын. Семьяас вӧлі вит ныв да куим пи. Чоя-вока пиын Веня вӧлі нёльӧдӧн. Веняӧс гижан уджас ышӧдіс дона чужан мусӧ радейтӧмыс. Кывбуръясас сійӧ сьыліс войвыв йылысь, нимкодясис шувгысь вӧр-ва мичлунӧн, велӧдіс радейтны уджач мортӧс.

Корсь гижысь йылысь содтӧд материал.

65 удж. Лыддьы висьтсӧ да сет сылы ним.

«И-ис... и-ис... ис-ис — и-и-ис...» — йӧжгылясьӧ-кынмӧ нин ва дорын истан. Асывъясын ыркнитлӧ, ваысь ру кыптӧ. «Джив-дзав... джив-джив-джив!..» — Ок, джиянъяс нин кыпӧдчӧмаӧсь: чукӧрӧн-чукӧрӧн лэбалӧны, быдлаӧ пуксьӧны... Сёмайбырӧй тэ, гожӧмӧй, кольны тай, тыдалӧ, кутін! «Клуук-куллук!.. Клуук-куллук!..» — мӧдӧмаӧсь эзысь юсьяс саридзӧ! Чӧлалӧ медводдза лым: ньӧжйӧник, ньӧжйӧ зэв усьӧ, быттьӧ артасьӧ: усьны-о не на пӧ няйт пемыд му вылас?

1. Кутшӧм лэбачьяс медводз казялісны арлысь матысмӧмсӧ? 2. Корсь сёрникузяяс, кӧні петкӧдлӧма арлысь воӧмсӧ. 3. Кыдзи кутан лыддьыны висьтсӧ? 4. Медбӧръя юкӧн серти лӧсьӧд серпас.

66 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс, медым сетӧм кывъясыс вӧліны подлежащӧйясӧн.

67 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд.

Гудрасьӧ тай, кымрасьӧ Мича енэжыс. Дзебсясьӧ нин, сайласьӧ Югыд шондіыс. Лӧньӧма тай, кушмӧма Гажа расъясыс. Бӧрддзӧма тай, бӧрддзӧма Гӧгӧр ывлаыс... Кольӧма тай, тыдалӧ Шоныд гожӧмыд! Воӧма тай, воӧма Арся лунъясыс: Лун-лун зэрласьӧ, Войяс пемыдӧсь.

1. Кутшӧм сьӧлӧм кылӧм чужтӧ кывбурыс? 2. Мыйла авторыс кыкысь босьтӧма ӧти и сійӧ жӧ кывъяссӧ? 3. Кымын сёрникузя тайӧ кывбурас? 4. Аддзы сёрникузяясысь сюрӧса членъяссӧ да гӧгӧрвоӧд, кутшӧм кывсикасӧн найӧ лоӧны. 5. Велӧд кывбурсӧ.

68 удж. Артмӧд сетӧм кывъясысь шыпассӧ вежӧмӧн выль кывъяс.

69 удж. Корсь паныд вежӧртаса кывъяс.

70 удж. Лыддьы нӧдкывъясь. Инды нимвежтасъяс.

1. Уджала ме лун и вой, Кӧть ог юлы ни ог сёй. Кор тэд ковмас тӧдны кад, Висьтавны ме сэки рад.

2. Зарни рӧма, быдмӧ ыбын, Сійӧ эм кӧ — ставыс шань. Сійӧс некор тэ эн шыбит, Тайӧ донаторйыс ... .

3. Сытӧг эськӧ эз вӧв олӧм, Мусӧ, васӧ сійӧ шонтӧ. Сылӧн нюмйысь — тэныд долыд, Тайӧ миян зарни шонді.

Сёрникузяын ӧтсяма юкӧдъяс.

71 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд рольяс серти.

Дзик на неважӧн пуяс сулалісны тшапа, ошйысьлісны асланыс мичлунӧн. Но воис ар, и налы лои гажтӧм. Пелысь пу да кыдз сулалӧны, варовитӧны. — Мый нӧ, пашкыр кыдз, юртӧ лэдзӧмыд? — юаліс орччӧн сулалысь пелысь пу. — Да кыдз нӧ он лэдз, ӧд быд лун вой тӧв лэбӧдӧ менсьым коръясӧс, регыд лоа дзик пасьтӧм. — Эн шогсьы, муса чоюк. Локтас тулыс да, сэки бӧр пасьтасян мича турунвиж платтьӧӧн. Ме со ог шогсьы. Гӧрд розъяс менӧ дыр на гажӧдасны. Тӧв шӧрын на ме дінӧ воласны жоньяс да мукӧд лэбачьяс.

72 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да вочавидз сетӧм юалӧмъяс вылӧ.

1. Сад йӧрын быдмӧны пашкыр кыдз да мича пелысь. 2. Челядь радейтӧны да мичмӧдӧны ассьыныс сиктсӧ. 3. Найӧ садиталӧны уличаяс пӧлӧн пуяс да дзоридзьяс.

1. Кымын подлежащӧй первой сёрникузяас? Кыдзи тӧдмалін найӧс? 2. Кутшӧм кывкӧд йитчӧны подлежащӧйясыс? 3. Аддзы мӧд да коймӧд сёрникузяясысь ӧтсяма юкӧдъяссӧ. 4. Кутшӧм членӧн найӧ лоӧны сёрникузяын?

Ӧтсяма юкӧдъяс вочавидзӧны ӧти сикас юалӧм вылӧ, йитчӧны ӧти и сійӧ жӧ кывкӧд, сёрникузяын лоӧны ӧти сикаса членӧн.

73 удж. Гиж да визьнит ӧтсяма юкӧдъяс.

Сьӧд вӧр шӧрын сулалӧ ӧти керка. Дозмӧръяс, таръяс да сьӧлаяс жбыръялӧны керка гӧгӧр. Тані и коли том кадыс да верстьӧ пӧраыс баблӧн. Вӧр-ваыс вердіс сійӧс. Мусмисны баблы вӧрыс да ваыс. Гежӧдика волывлісны сы дінӧ челядьыс да бабӧн шуысьясыс — внукыс да внучкаыс.

74 удж. Лӧсьӧд да гиж висьт, пырт ӧтсяма юкӧдъяс.

Отсӧг вылӧ юрнимъяс: «Школаса сад йӧр», «Арся лун», «Менам ёртъяс».

Ӧтсяма юкӧдъяс костын чутік.

75 удж. Лыддьы да инды ӧтсяма юкӧдъяссӧ. Висьтав, кыдзи найӧ йитчӧмаӧсь.

1. Арся луннад сизим пӧлӧс поводдя овлывлӧ: кӧдзӧ, тӧлӧдӧ, гартлӧ, гудралӧ, нетшкӧ, вывсянь кисьтӧ, увсянь чышкӧ. 2. Сентябрыд кӧдзыд, но озыр. 3. Гожӧмын вӧч додь, а тӧлын — телега.

1. Вижӧдӧ, гӧрдӧдӧ кыдз пу.

2. Арнас дас поводдя ӧти луннас: и чушкас, и пушкаа и кӧтӧдас, и мыськас.

3. Кык кӧч бӧрся вӧтчан, но некодӧс он кут.

4. Сизимысь мерайт, а ӧтчыд вунды.

Висьтав ӧтсяма юкӧдъяс костын пасъяс пуктӧм йылысь.

76 удж. Велӧд да гиж небӧгӧ видзӧдтӧг.

Октябрь бӧрысь ноябрь тӧлысь Локтӧ еджыд пасьӧн пыр. Вевттьӧ муяс, дорӧ юяс, Зонпоснилы дасьтӧ кыр.

Аддзы схемалы лӧсялана сёрникузя да висьтав, кутшӧм членӧн сёрникузяын лоӧны ӧтсяма юкӧдъясыс.

77 удж. Вайӧд матын вежӧртаса кывъяс.

78 удж. Лӧсьӧд схемаяс серти сёрникузяяс. Гиж чутік содталӧмӧн.

79 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Инды ӧтсяма юкӧдъяс.

Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын, Деревняысь петі, Новлі чорыд, сера дӧрӧм, Визя гач да кӧті. Муртса сувті ас кок йылӧ, Удж пыр меным вичмис: Зыбка дорын ӧввӧ сьывны, Ичӧт кага видзны.

Мый верман висьтавны Нёбдінса Виттор йылысь?

80 удж. Лыддьы текстсӧ сьӧлӧмсяньыд, гӧлӧс вежлалӧмӧн.

ЖОВПУ — ЙӦЗӦС БУРДӦДЫСЬ.

Матыстчӧ тӧв. Муяс да видзьяс вевттьысисны еджыд шебрасӧн. Войяснас трачкӧдчӧ кӧдзыд. Но арыслӧн мичлуныс эз на быдлаын быр. Вот град йӧрын сулалӧ некымын жовпу. Быд вожйын ӧшалӧны чим гӧрд розъяс. Тусьясыс гырысьӧсь, ылӧдз тыдалӧны. Жов — аслыспӧлӧс пу. Сійӧ йӧзӧс бурдӧдысь быдмӧг. Тайӧ пуыс отсалӧ налы, кодъяслӧн тшӧкыда висьӧ сьӧлӧмыс, юрыс. Жов кокньӧдӧ кызӧдӧмысь, бурдӧдӧ пежасьӧм дойяс. Коми йӧз важысянь тӧдӧны тайӧ пуыслысь коланлунсӧ да мичлунсӧ, оз чегъявны, оз керавны сійӧс.

1. Вайӧд паныд вежӧртаса кывъяс.

2. Быд юкӧнлы сет ним, висьтав ас кывйӧн. 3. Гӧгӧрвоӧд гижанногсӧ тӧдчӧдӧм кывъяслысь. 4. Инды сёрникузяяссьыс ӧтсяма юкӧдъяссӧ.

81 удж. Лыддьы да гиж. Пуктав колана пасъяс.

Миян боръясын да вӧръясын быдмӧ уна бурдӧдчан турун: катшасин лапкор пув кор лежнӧг уразнӧй. Нывкаяс да зонкаяс чукӧртӧны найӧс лекарство вӧчӧм вылӧ. Челядь ёна отсасьӧны аптекалы.

Визьнит ӧтсяма юкӧдъяссӧ.

82 удж. Лыддьы сьӧлӧмсянь, гӧлӧс вежлалӧмӧн.

Ар кӧ нин воис-а? Унмовсьӧ ывла выв, ланьтӧ: Эштіс пӧ, тырмас пӧ, шань пӧ... Ӧтнасӧн коз пу да пожӧм Казьтылӧ пӧсь кисьтан гожӧм. Му вылыс ланьтӧма чӧв, Шыасьлас сӧмын вой тӧв.

1. Мыйла поэт шуӧма: «Унмовсьӧ ывла выв, ланьтӧ»? 2. Кыдзи гӧгӧрвоан: «Эштіс пӧ, тырмас пӧ...». 3. Мыйла шуӧма: «пӧсь кисьтан гожӧм»? 4. Серпасав кывбурын висьталӧмторсӧ. 5. Кывбурысь аддзы ӧтсяма юкӧдъяса сёрникузяяс.

— Алло! Тайӧ Коля? Видза олан, Коля! Тайӧ Юра. Ваня вокыд гортад? — Абу. — А кӧні? — Сійӧ муніс батьыскӧд дача вылӧ. Найӧ кӧртавлӧны тӧв кежлӧ кустъяс. — А тэ мый вӧчан? — Ме лыддя «Би кинь» журналысь висьт. — Став бурсӧ. — Аддзысьлытӧдз.

83 удж. Сёрникузяясысь артмӧд висьт да гиж. Пуктав колана пасъяс. Сет висьтыслы ним.

Сійӧ лэптіс юрсӧ кыскыштіс нырнас сынӧдсӧ да заводитіс кывзысьны. Туй вылӧ петіс йӧра. Ок, кутшӧм сійӧ шыльыд да ён. Вӧрса пемӧс вӧлі сэтшӧмӧн, кутшӧмӧн Коля аддзыліс сійӧс серпас вылысь: ыджыд юра кузь кока мича сюра пельсӧ чургӧдӧма водзлань.

84 удж. Комиӧд гижӧдсӧ.

Висьтав, кыдзи лэбӧны чикышъяс, турияс да дзодзӧгъяс.

Чикышъяс лэбӧны. Турияс лэбӧны. Дзодзӧгъяс лэбӧны.

Став лэбачьяссьыс медӧдйӧ лэбалӧны дзодзӧгъяс. Найӧ весиг ордйӧны пассажирскӧй поезд. Часӧн лэбӧны 88 километр.

85 удж. Лӧсьӧдчы да гиж изложение.

Пуксис сёр ар. Кӧдздӧдіс. Едждісны пуяс, дзормисны, быттьӧ пӧрысьмисны. Ю тупкысис клянича кодь йиӧн. Сы пыр тыдалӧ быд из, быд турун сі. Оз нин кыв юлӧн сьылӧмыс. Регыд сійӧ шебрасяс еджыд эшкынӧн. Гажа тулысӧдз, сӧстӧм юӧй!

1. Кымын юкӧн тайӧ висьтас? 2. Сет висьтыслы ним. 3. Лӧсьӧд план да гиж.

КОМИ МУ ДА СЫЛӦН НИМАЛАНА ЙӦЗ

ЧУЖАН МУӦЙ МЕНАМ.

... Муса ас чужан кывйӧй! Ёна жӧ нин менам тэысь гаж быри. Коркӧ нӧ кывла ог нин тэнӧ ас пельӧн, шула ог нин ас вомӧн тэнсьыд, коми сёрнилысь, дона кывъястӧ? Кутшӧм гажа, кутшӧм долыд вӧлӧма ас муад овнытӧ. Сӧмын тай сійӧс казялан горттӧ эновтӧм бӧрын. Быдтор тай гортладорсьыд тэнӧ вӧрзьӧдӧ, ставыс муса кажитчӧ. Дзолядырсяыд дум вылад усьӧ.

1. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан: «гаж быри»? 2. Тӧдчӧд, кыдзи гижысьыс радейтӧ ас чужан мусӧ да чужан кывсӧ.

ЧУЖАН МУ.

Мыйла миянлы зэв дона Вӧр и эзысь ю? Быдӧн радейтӧ зэв ёна Ассьыс чужан му.

Зарни шонді сійӧс шонтӧ, Мыськӧ югыд зэр. Медым дзоридзавны пондас Миян войвыв эрд.

Тайӧ му вылас зэв шуда Лоас ныв и пи. Сійӧс, донаӧс, пыр кутас Видзны миян ки.

1. Вочавидз С. Поповлӧн юалӧм вылӧ аслад кывъясӧн.

2. Босьт тӧд вылад тайӧ шусьӧгъяссӧ.

Ас муыд — рӧднӧй мам. Ас вӧр-ваад быд пу нюмъёвтӧ. Йӧз муын шудтӧ он аддзы.

Эмакыв пытшкын эмӧсь нарицательнӧй да ас нимъяс. Нарицательнӧй нимъяс: ю, кар, зонка, турун, куран да с. в. Ас нимъяс: Светлана, Ольга, Дима, Валеев Ваня, Роман Николаевич, Илля Вась; Сыктывкар, Кослан, Эжва, «Би кинь» да с. в.

Эмакывъяс вежласьӧны лыд серти.

88 удж. Содтав ас нимъяс да гиж.

Ме ола ... . Карсянь (сиктсянь) неылын эм ... сикт (грезд). Сэні визувтӧ ... ю.

89 удж. Лыддьы. Гиж да визьнит ас нима эмакывъяс.

Печора, Эжва, Мозын — Коми муын медся гырысь юяс. Джеджим Пармасянь заводитӧ ассьыс кузь туйсӧ Эжва ю. Сійӧ визувтӧ асыввывсянь рытыввылӧ. Эжва — Севернӧй Двиналӧн вож. Эжвалӧн ичӧтджык чойясӧн лоӧны Сыктыв да Емва юяс. Эжва шуйга берег вылын, Сыктыв ю усянінын, сулалӧ Сыктывкар — Коми Республикалӧн юркар.

90 удж. Артмӧд нарицательнӧйысь ас нима эмакывъяс.

паськыд ыб

би кинь лэбӧ

ыджыд видз

91 удж. Ворсӧм «Кутшӧм ним оз лӧсяв?»

Торйӧдан пасъяс.

92 удж. Лыддьы висьтсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

ПЕРЫМСА СТЕПАН.

Тайӧ мортыс овліс квайтсё во сайын. Оз помнитны сійӧс весиг сё арӧса пӧльяс да пӧчьяс. Сэки миян Эжваным вӧлі паськыдысь-паськыд, джуджыдысь-джуджыд. Пармаын быдмис сук вӧр. Сэні олісны быдсяма зверь-пӧткаыс. Юяс да тыяс вӧліны зэв озырӧсь чериӧн. Коми войтырлӧн пӧль-пӧчьясыс вӧравлісны, кыйлісны чери, вотлісны тшак-вотӧс, чукӧртлісны бурдӧдчан турунъяс, быдтылісны сю. Парманым вердліс найӧс яя сёянӧн, пасьтӧдліс шоныд паськӧмӧн. Эжваным аслас вожъясӧн шусис Пермь Вычегодскӧйӧн. Быд сикас озырлуныс вӧлі тайӧ му вылас. Но эз вӧв анбур, эз вӧвны шыпасъяс. Йӧз эз кужны гижны. Сюсь, вежӧра да тӧлка зонка волывліс коми йӧз ордӧ ыджыд батьыскӧд. Том морт казяліс, мый тані олысь йӧзсӧ кыскӧ грамотаӧ. И сэк Степан думыштіс лӧсьӧдны Пермь Вычегодскӧйын олысьяслы анбур. Буретш таысь коми войтыр кутіс шуны ассьыныс медводдза велӧдысьсӧ Перымса Степанӧн. Кувсис сійӧ 1396 вося апрель 26 лунӧ (важ календарь серти). Дзебисны Степанӧс Москваса Кремльӧ.

1. Мый вӧчлісны коми войтырлӧн пӧль-пӧчыс? 2. Кыдзи шусьыліс сэки Эжва аслас вожъясӧн? 3. Мыйла Степанӧс шуисны Перымса Степанӧн?

93 удж. Тӧдмась Перымса Степан анбурӧн. Гиж анбур отсӧгӧн кывъяс: азбука, небӧг, школа.

94 удж. Инды «Перымса Степан» висьтысь эмакывъяс. Сувтӧд кывъяссӧ уна лыдӧ да гиж.

95 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяслысь вежӧртассӧ.

1. Бур вӧчӧмыд кык олӧм олӧ. 2. Бурторйыд оз кув, а лёкыд вошӧ.

96 удж. Инды ӧтсяма юкӧдъяса сёрникузяяс да гиж.

БЫДӦНЛӦН АСЛАС УДЖ.

Костя велӧдчис лыддьысьны. Ӧтчыд сійӧ кутіс Шарикӧс. Ныр улас пуктіс небӧг да шуис: «Шарик, лыддьы, мый татчӧ гижӧма!» Шарик исыштіс небӧгсӧ, паськӧдліс вомсӧ да бергӧдчис мӧдарӧ. «Абу пӧ менам удж небӧгъяс лыддьыны. Ме керка видза, ур да дозмӧр увта, а тэ ачыд бурджыка велӧдчы лыддьысьны».

97 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд.

ВИДЗӦЙ ЧУЖАН МУ.

Дыр нин вӧрын камгӧ черыс, Дыр нин кывтӧ юӧд кер. Этша уялӧ нин чери, Этша котралӧ нин зверь.

Оз нин волы сэтшӧм олӧм, Медым парма вӧлі тыр. Кольӧмсӧ кӧть видзны колӧ, Медым ӧтитӧг эз быр.

1. Инды кывбурысь медводдза нёль сёрникузясьыс сюрӧса членъяссӧ да гиж.

Вӧч тадзи: Черыс камгӧ.

2. Корсь эмакывъяс. Сувтӧд найӧс уна лыдӧ да гиж.

98 удж. Содты кывъясас чорыд либӧ небыд пас да гиж. Тӧдчӧдӧм кывъяснас лӧсьӧд сёрникузяяс.

99 удж. Артмӧд серпасъяс серти висьт. Сет ним.

1. Мый вӧчӧны кер лэдзысьяс вӧрын? 2. Кытчӧ нуӧны вӧрсӧ? 3. Кӧні вӧчӧны бумага? 4. Мый лэдзӧны типографияын? 5. Мыйла велӧдчысьлы колӧ небӧг?

101 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм кывъясыслысь гижанногсӧ.

Лым кодь еджыд теплоход катӧ Эжваӧд. Ытва кытсюрӧ кырӧдӧма крут нӧрыссӧ, кыдзьяс да пипуяс нёровтчӧмаӧсь валань, плеть кодь вужъясыс чурвидзӧны. Ва улынӧсь ластаяс да сёнъяс, лыа кӧсаяс. Эжва пӧлӧн быдмӧны пашкыр бадьяс, найӧ ылісяньыс кажитчӧны турун ледзьясӧн. Бадьяс да видзьяс сайын — тшем вӧр.

КОМИ МУЫН МЕДВОДДЗА ШКОЛА.

— Пӧль, а — пӧль! Висьтав, кор Коми муын воссис медводдза школа. — Он ӧмӧй тӧд? Сідзкӧ, кывзы. Тайӧ вӧлі квайт нэм сайын. Локтіс сэки Эжва кывтыдӧ Роч муысь Степан. Ачыс сійӧ вӧлі Устюгысь. Дыр кад чӧж манакаліс Ростовса манастырын. Тані сійӧ подулаліс коми войтырлысь кыв тэчасногсӧ да шуис лӧсьӧдны анбур. Степан шыӧдчис Роч муын Христослы эскысьяслӧн став вичкоясӧн веськӧдлысь Герасим дорӧ. Сійӧ копыртчыліс Москваса князьлы. Сэки Роч муын веськӧдліс Дмитрий Донской. Князь кырымаліс Ылі Войвыв муясӧ манакӧс мӧдӧдӧм йылысь грамота. Тадзи Степан воис Коми муӧ. Сёрӧнджык сійӧс кутісны шуны Перымса Степанӧн. Емва ю бокын Степан кыпӧдіс вичко, а сэсся восьтіс Коми муын медводдза школа. Тані босьтчисны велӧдны чужан кыв. Перымса Степан комиӧдіс медводз «Бур кӧсйысьӧм» небӧг.

1. Коді сійӧ Степаныс? 2. Мыйла Перымса Степан локтіс 14 нэмын Коми муӧ? 3. Висьтав сикт нимсӧ, кытчӧ Степан медводз кыпӧдіс вичко? 4. Висьтав пӧльлысь висьтсӧ аслад бать-мамлы да чой-воклы.

103 удж. Велӧд да висьтав небӧгӧ видзӧдтӧг.

1. Велӧдчытӧгыд мортӧ он во. 2. Небӧг — медбур ёрт.

104 удж. Гиж эмакывъяссӧ уна лыдын.

Артмӧм кывъяснас лӧсьӧд 3-4 сёрникузя.

105 удж. Серпас серти лӧсьӧд висьт да гиж.

Кывбӧра эмакыв вынсьӧдӧм.

Зонка пукаліс пызан сайын. Друг казяліс пӧльыслысь пырӧмсӧ да котӧртіс сы дорӧ. — Пӧль, тӧдан-ӧ мыйкӧ Питирим Сорокин йылысь? — Тӧда неуна. Сійӧ вӧлӧма Туръя сиктысь да лоӧма нималана мортӧн. — А ме талун урок вылын тӧдмалі, мый Питирим Сорокинлӧн ичӧтдырыс вӧлӧма зэв сьӧкыдӧн. Сійӧ водз кольӧма мамтӧг. — Да, Ӧльӧксан, сідзи и эм. А кынӧмпӧтсӧ перйӧма батьыскӧд ӧтвылысь вичко вевтъяс да пытшкӧссӧ мичмӧдӧм помысь. Питирим Коми муын олӧма дас вит арӧдз. — Пӧльӧ, а велӧдысь нӧшта висьталіс, мый Питирим Сорокин олӧма да уджалӧма Америкаын. — Да, пиук, сійӧ вӧлӧма учёнӧйӧн да гижысьӧн.

Инды сёрниысь кывбӧра эмакывъяс да вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.

107 удж. Гиж сетӧм кывтэчасъясӧн сёрникузяяс.

школа дорын

коз улын

кильчӧ бокын

лабич вылын

керка весьтын

пуяс сайын

108 удж. Лӧсьӧд серпас серти кывбӧра эмакывъяс пыртӧмӧн неыджыд висьт.

109 удж. Лыддьы да висьтав аслад кывйӧн.

МЕДВОДДЗА КОЗИН.

Менам медводдза велӧдысьӧн вӧлі Римъя грездысь нывбаба. Сійӧ гортас велӧдіс челядьӧс лыддьысьны, гижны да артасьны. Тані меным бура велӧдчӧмысь сетісны олӧмын медводдза козин. Тайӧ вӧлі кампет гартыштан кышӧд. Пыр на быттьӧ аддза сэтчӧ серпасалӧм турунвиж грушасӧ. Кутшӧм долыд вӧлі сьӧлӧм вылын! Радпырысь петкӧдлі сійӧс гортсаяслы да ӧшӧді кампет кышӧдтӧ енув пельӧсӧ образъяскӧд орччӧн.

1. Мыйла висьтсӧ шуӧма «Медводдза козинӧн»? 2. Инды мӧд сёрникузясьыс ӧтсяма юкӧдъяс.

110 удж. Инды кывъясысь кыввужсӧ. Висьтав, мыйӧн торъялӧны ӧти кыввужъя кывъясыс ӧта-мӧдсьыныс.

Урок вылын велӧдысь юӧртіс Каллистрат Жаков чужанінӧ аскиа экскурсия йылысь. Ӧньӧ гортас восьтіс небӧг да кӧсйис водзвыв тӧдмасьны Жаковлӧн олан туйӧн. Зонка чуймис! Вӧлӧмкӧ Каллистрат Жаков чужӧма сэні, кӧні олӧ Оньӧ, Давпонын. Семьяас Каллистрат чужлӧма дас ӧтикӧдӧн. Зонкалӧн олан туйыс вӧлӧма сьӧкыдӧн. Но сюсь вежӧра морт лоӧма нималана гижысьӧн да философӧн. Сійӧ гижӧма мойдъяс, кывбуръяс да висьтъяс.

112 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ да гиж.

1. Кутшӧм гижысь йылысь тӧдмаліс Ӧньӧ? 2. Кӧні чужлӧма Каллистрат Жаков? 3. Кутшӧм мортӧн сійӧ лоӧма?

Инды сёрникузяясысь сюрӧса членъяссӧ.

Лӧсьӧд 2-3 сёрникузя.

114 удж. Лыддьы рольяс серти.

Тӧв. Давпон весьтын дзирдалӧ тӧлысь. Пукалам Опонь ёрткӧд да видзӧдам кельыд чужӧмбана тӧлысь вылӧ. Меным куим арӧс, Опоньлы — сизим. — Кӧсъян, — шуӧ сійӧ, — ме тэныд тӧлысьсӧ вузала сакар торйысь. — Тэнад мӧй тӧлысьыс? — Менам. Кая керка вылад да босьта. Лэччылі гӧбӧчӧ да вайи куим сакар тор. Сэсся петім ывлаӧ. — Кай керка вылас дай босьт тӧлысьсӧ, со кутшӧм матын, — шуис Опонь. — Ме ог вермы! — Но сідзкӧ аски локта да вая тэныд тӧлысьсӧ.

1. Висьтав, мый тэ тӧдмалін К. Жаков йылысь. 2. Висьтав гижанногсӧ торйӧдӧм кывъяслысь. 3. Инсценируйтӧй висьтсӧ. 4. Уськӧд тӧд вылад теш да висьтав ёртыдлы.

115 удж. Лыддьы да сет висьтыслы ним.

Арнас Опонькӧд пырим велӧдчыны. Училищеным — сикт шӧрын куим ӧшиня керка. Велӧдысьыс — сьӧд синма да кузь кӧсаа Феоктиста Ивановна Забоева. Сійӧ юаліс: — Мый тэ, Каллистрат, тӧдан? — Ме унатор тӧда, — ошйыся, — молитвенник, часослов, умножение таблица, юклыны сюрсӧдз, содтавны да чинтавны! — Уна тӧдан. А мыйла школаас локтін? — Кӧсъя тӧдны, мый сэтшӧм пуыс, шондіыс? Локті зырянскӧй молитваяс тӧдмавны. — Сідзкӧ, пуксьы лабич вылас.

1. Лыддьы висьтсӧ рольяс серти. 2. Висьтав зонкалӧн школаӧ медводдзаысь воӧм йылысь.

Сложнӧй эмакыв.

116 удж. Лыддьы да висьтав рочӧн.

Корсь серпас вылысь сложнӧй эмакывъяс.

Некымын кыввужйысь артмӧм эмакывъяс шусьӧны сложнӧйясӧн.

Вежӧраныд сюйӧй, Вӧрӧд ветлігмоз, Бурдӧдчыны туйӧ Весиг сьӧлаоз. Шогмӧ пӧлӧзнича, Бур и катшасин. Синнытӧ моз видзӧй Ассьыд чужанін.

1. Инды сложнӧй эмакывъяс. 2. Кутшӧм бурдӧдчан турун тэ тӧдан?

118 удж. Содты лӧсялана сложнӧй эмакывъяс да гиж.

Турун нимъяс

Вотӧс нимъяс

Тшак нимъяс

Пу нимъяс

Сёян нимъяс

Уськӧд тӧд вылад вежтаса нимъяс.

119 удж. Гиж да содтав вежтаса нимъяс.

Сложнӧй эмакыв гижанног.

120 удж. Артмӧд сложнӧй эмакывъяс. Висьтав налысь гижанногсӧ.

121 удж. Висьтав, мыйла тадзи шуӧны.

122 удж. Лыддьы. Чутъяс местаӧ содтав колана кывъяс.

Каникул дырйи ми ветлім экскурсияӧн Куратов сиктӧ. Сыктывкарсянь ми мӧдӧдчим лунвылӧ. Миянлы паныдасьлісны сиктъяс: ... , ... , ... . Важӧн Куратов сикт шулісны Кебраӧн. Кебра сиктын чужлӧма коми поэт Иван Алексеевич Куратов. Бать-мамыслӧн вӧлӧма ӧкмыс ныв-пи. Иван чой-вок костас медся ичӧт. Гижысь зэв ёна радейтіс ассьыс чужан мусӧ, чужан кывсӧ. Иван Куратов гижліс: «Тайӧ муса кылӧн Чой-вок сёрнитӧны, Тайӧ кылӧн меным Ай-мам бурсиӧны!»

1. Висьтав, мый тэ тӧдан И. А. Куратов йылысь? 2. Текстысь аддзы сложнӧй эмакывъяс. Кыдзи найӧ гижсьӧны?

123 удж. Артмӧд визь пыр гижсьысь сложнӧй эмакывъяс да гиж.

124 удж. Тӧдмав да гиж артмӧм кывъяс.

Артмӧд кывъяснас сёрникузяяс.

125 удж. Гиж вӧр-ваӧ ветлӧм йылысь висьт. Пырт сэтчӧ сложнӧй эмакывъяс.

126 удж. Сьӧлӧмсяньыд лыддьы кывбуръяссӧ.

Мамыд — сійӧ шонді, Пӧсь сьӧлӧмнас шонтӧ. Мамыд — югыд кодзув, Туйтӧ индӧ водзӧ. Мамлысь мелі кывсӧ, Ныв-пи, шаня кывзӧй.

АКАНЬЛЫ СЬЫЛАНКЫВ.

Маша аслас «кагалы» — Веж юрсиа аканьлы — Сьылӧ сьыланкыв: «Узь жӧ, менам кагаӧй, Сьӧд синкыма аканьӧй, Унмовсь, ичӧт ныв!»

1. Велӧд сьӧлӧм вылӧ воӧм кывбурсӧ. 2. Инды сложнӧй эмакывъяс.

127 удж. Лыддьы мойдсӧ рольяс серти.

КАТША: Катша-катша, китш-котш... УР: Мый нӧ, Катша, вӧр пасьталаыс горзан? КАТША: Талун менам чужан лун! УР: Но, чолӧмала! Со тэныд козинтор. (Сетӧ уртшак.) КАТША: Катша-катша, китш-котш... (Котӧртӧ пон). ПОН: Ув! Ув! Мый тэ китшкан? КАТША: Шудалун менам талун, чужан лун! ПОН: Чолӧмала сідзкӧ тэнӧ мича дзоридзӧн! КАТША: А кутшӧм нӧ тайӧ дзоридз? ПОН: Тӧдмав! Еджыд рӧма, кольквиж бугыля. КАТША: Да тайӧ катшасин! Кывзы, а ме — катша. ПОН: А ме Катшыс! КАТША: Катшасин! Катша! Катшыс! А ми ӧти рӧдвуж котыр! ПОН: Да, да! Сідзи и эм.

1. Инды мойдысь сложнӧй эмакывъяс. 2. Мыйла катша, катшасин да Катшыс ӧти рӧдвуж котырысь?

128 удж. Лыддьы да инды ӧткодь кыввужъя кывъяссӧ.

... Миян сьӧд пон ой-ой скӧр. Катшаяслы оз сет йӧр. Бӧжыс легӧ — сямыс крут. Плешкас паськыд еджыд чут. Татшӧм понтӧ важысянь Шулӧмаӧсь Катшысӧн. Катша, Катшыс, катшасин — Лэбач, пон да дзоридз ним. Ӧти кыввуж аддзам тась. Коді тӧдӧ? Мыйла тадз?

Эмакыв вынсьӧдӧм.

129 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

130 удж. Лыддьы уджлысь первой юкӧнсӧ. Корсь мӧд юкӧнсьыс сёрникузяяслысь помсӧ.

1. Петялы эз тырмы 5 шайт небӧг вылӧ, и сійӧ корис ёртыслысь удждывны. Колялы вӧлі жаль сьӧмыс, сійӧ букыштчис. А бӧрыннас детинкалы лои яндзим, сійӧ гӧрдӧдіс да петіс лавкаысь.

131 удж. Лӧсьӧд схемаяс серти кывъяс.

132 удж. Лыддьы А. Мишариналысь кывбурсӧ.

Парма шӧрысь Козъя вӧрысь Босьтӧ туйсӧ ичӧт ёль. Сюмӧд чибльӧг Сійӧс видлӧ, Вылас усьлӧ гежӧд коль. Енэж ясыд — Кодзувъясӧн, Ворсӧ сылӧн чужӧмбан Тӧлысь лыбӧ, Ваас кыбӧ Вӧр-ваыслӧн рӧмпӧштан. Висьтав тӧдчӧдӧм кывлысь артманногсӧ.

133 удж. Лыддьы. Лӧсьӧд юалӧмъяс.

Пожӧма ягъяс, кыддза расъяс дорті шливгӧ-визувтӧ Висер ю. Ыджыдвидз сикт пукалӧ Висер веськыд бокын. Тайӧ нимсӧ сетлӧмаӧсь паськыд видзьяс понда. Ыджыдвидз сиктын и чужис тӧдса гижысь Александра Петровна Мишарина.

134 удж. Висьтав, мый серпасалӧма? Кывъяссӧ сувтӧд уна лыдын.

КОМИ ПАРМАЫН ТӦВ

Эмакывлӧн падеж суффиксъяс.

МЕДВОДДЗА ЛЫМ.

Тӧрыт на ӧд енэж бӧрдіс, Гӧгӧр вӧлі сьӧд. Асыв быттьӧ синмӧс пӧртіс, Ывласӧ эг тӧд.

Пашкыр гӧна еджыд руӧн Шебрасьӧма му. Ӧшинь улын еджыд руӧн Шаллясьӧма пу.

Кытысь чужис татшӧм дивӧ? Тӧрыт на эз вӧв. Шемӧсмӧма ичӧт Ивӧ: Гашкӧ, воис тӧв?

1. Тӧд вылад уськӧд кывъяс: дадь, чой, лым морт, бушков, вой тӧв, тӧлын, кодзув, кӧдзыд. 2. Ёртыдкӧд сёрнит лым усьӧм йылысь.

136 удж. Гиж сёрникузяяссӧ.

Уси кӧч гӧн кодь небыдик лым. Керка вевтъяс, туйяс, пуяс вевттьысисны лымйӧн. Челядь радлісны медводдза лымлы.

Торйӧдӧм эмакывъяс дорӧ сувтӧд юалӧмъяс да инды суффиксъяссӧ.

137 удж. Содтав чутъяс местаӧ эмакывъяс.

Эмакывъяс мукӧд кывъяскӧд йитчӧм могысь босьтӧны колана суффиксъяс.

138 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Тӧвнас медбур ёртӧй — Кокньыдик пу дадь. Нимлун кежлӧ сійӧс Меным вӧчис бать.

Дадьлы паськыд нырас Кӧрталӧма кӧв. Дадь пыдӧсас батьӧ Пуктӧма кык пӧв.

Гылыд чойсянь даддьӧн Ислалам ми дыр. Метӧг ичӧт чойӧй Гортӧ оз жӧ пыр.

Торйӧдӧм эмакывъяс дорӧ сувтӧд юалӧмъяс.

139 удж. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Инды эмакывъяс да торйӧд суффиксъяссӧ.

1. Пӧрысь пӧль пос посйӧма чертӧг и пурттӧг. 2. Ваысь чужӧ, ваӧ пӧрӧ. 3. Биын оз сотчы, ваын оз вӧй.

140 удж. Помав висьтсӧ.

Асывнас ме чеччи. Матыстчи ӧшинь дорӧ да чуйми...

141 удж. Содты шусьӧгъясӧ колана кывъяс.

1. Ас вӧр-ваад быд пу нюмъялӧ. 2. Эм кӧ нянь-сов, ставыс лоӧ бур. 3. Бур ним-славатӧ куж видзны.

142 удж. Гиж шусьӧгъяссӧ, тӧдчӧдӧм эмакывъясысь инды суффиксъяссӧ.

1. Ачыд он вермы — ёртъяс отсаласны. 2. Уджыд мастерысь полӧ. 3. Дыш мортлӧн пыр аски да аскомысь. 4. Уджавтӧг кынӧмыд оз пӧт.

Висьтав, кыдзи гӧгӧрвоан шусьӧгъяссӧ.

143 удж. Велӧд да гиж.

Лымйыс шлапкӧ. Киӧ — кепысь. Юрӧ — шапка. Кокӧ — гынкӧм. Вылӧ — пась. Ывла вылӧ петны — дась!

144 удж. Сёрникузяясысь инды подлежащӧйяссӧ да сувтӧд юалӧмъяс.

1. Асъя кыа югыд кыӧ. Турдӧм тӧлысь кельдӧ. 2. Коми йӧз кӧдзыд тӧв нимтӧны Войпельӧн. 3. Ывлаын пашляк лыйсьӧ шкув да шков.

145 удж. Лыддьы. Гиж ӧти столбикӧ подлежащӧйяс, а мӧдӧ — кывбӧра эмакывъяс.

Ӧшым тӧлысь. Дима сулалӧ ӧшинь дорын да видзӧдӧ ывла вылӧ. Ӧшинь улын ворсӧны челядь. Детинка окотитӧ жӧ петны на дорӧ. Но зонка некымын лун нин висьӧ. Друг кыліс ӧдзӧсӧ таркӧдчӧм. Пырисны Дималӧн ёртъясыс. Дыр найӧ пукалісны зонка дінын. Челядь висьталісны школаса выльторъяс йылысь.

Висьтав, кутшӧм юалӧмъяс вылӧ вочавидзӧны подлежащӧйяс.

147 удж. Гиж. Чутъяс местаӧ пукты колана эмакывъяс.

Кӧчьяс сёянсӧ корсьӧны войын. Тайӧс бура позьӧ тӧдмавны кок туй сертиыс. Сійӧ зэв бура тӧдчӧ лым вылын. Кӧчьяслы лоӧ повны и йӧзысь, и понъясысь, и ручьясысь, и кӧинъясысь.

148 удж. Веж ӧти шыпас да артмӧд выль кывъяс.

149 удж. Лыддьы А. Журавлёвлысь кывбурсӧ.

Иринкалы бура тай Пӧчыс пими вурӧма. Шоныдӧсь да мичаӧсь, Любӧ, кодыр видзӧдлан. Шыльыд еджыд гӧнаӧсь. Майбыр, наӧн гӧняйтны. Кӧнӧсь найӧ? Со, тай нӧ, Видлы найӧс вӧтӧдны. Котӧртлісны школаӧ, Гортын недыр олісны, Сӧдз шор дорӧ волісны — Колӧ юны чай — Кӧтасисны тай. Пукалӧ Иринканым Кокас важ ботинкиыс. Пачлысь пӧдан восьтӧма — Пимиясыс косьмӧны.

1. Мыйысь вурӧма пӧчыс Иринкалы пимисӧ? 2. Кутшӧм кӧмкот нӧшта новлӧны тӧвнас войвылын? 3. Гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ да артманногсӧ пӧдан кывлысь. 4. Гиж кывбурысь эмакывъяс. Инды налысь лыдсӧ. 5. Серпасав да мичмӧд коми серъясӧн пими.

150 удж. Лыддьы. Инды кывбурысь эмакывъяс да сувтӧд юалӧмъяс.

Асыв очсыштас, да луныс Сутш кежлӧ дзик восьтас син. Рытӧс бара личкӧ унмыс, Войыс содӧ на, оз чин.

Усьӧ лым, и вой тӧв дурӧ, Тэчӧ толаяссӧ тыр. Еджыд шалля гартчӧ турӧб, Кытчӧдз эбӧсыс оз быр.

152 удж. Гиж суффиксъяс содталӧмӧн.

1. Эн мун вӧрӧ истӧгтӧг да чертӧг. 2. Ирина гортас ветлӧдлӧ кӧмтӧг. 3. Ӧльӧксан чужан лун вылӧ муніс козинтӧг. 4. Кӧк олӧ позтӧг.

153 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да велӧд.

1. Уджтӧг овны — сӧмын енэжсӧ сьӧдӧдны. 2. Совтӧг абу чӧскыд, а няньтӧг он пӧт. 3. Битӧг тшын оз овлы. 4. Сьыланкывтӧг овны гажтӧм.

155 удж. Юасьӧй ӧта-мӧдныдлысь.

— Мыйтӧг оз мун машина? — Машина оз мун бензинтӧг. — Кодтӧг гажтӧм гортын? — Гортын гажтӧм мамтӧг.

ЧӦРТЫС ДЗУГИС.

Челядь ставӧн ворсісны ывлаын, коді мачӧн, коді дзебсясьӧмысь. А ме пукалі ӧшинь дорын да велӧді урокъяс. Ой, кутшӧм гажтӧм пукавны да дольны: кыкысь кык — нёль, кыкысь куим — квайт. Друг восьса ӧшиньӧд ылькнитіс тӧв да ворсӧдчыны кутіс тетрадь листъясӧн. Сэсся сійӧ дӧрӧм воротник сайӧ пырис да кутіс сьыліӧс гильӧдны. — Мый сибдін ме дорӧ, скӧрмӧдчан! — горӧді ме. — Он аддзы, мый ме велӧда урокъяс, ог эшты... А сійӧ бара ылькнитіс да шутёвтіс пель дорын. — Вешйы, мися, ме дорысь... Мун пет да ывлаас шутьляв! — шуи ме да ки пыдӧсӧн тупки пельӧс. А сійӧ мӧд пель дорӧ матыстчис да морт гӧлӧсӧн шӧпкӧдӧ: — Лок петам ывлаас... Панласьыштам... — Панласьны? Тайӧс позьӧ... Вай панласям! — шуи ме. — Лок пет!.. Сійӧ бӧр петіс ӧшиньӧд да горӧдіс: — Вӧтӧд менӧ! Ме чеччышті жӧ ӧшиньӧд да котӧрӧн сы бӧрся. Ме котӧрта сы бӧрся, а сійӧ сералӧ да горзӧ: — Эн коль! Суӧд менӧ, суӧд! ... Сыкӧд панласиг ми воим вӧр дорӧдз... И сійӧ друг воши. Ме пыри вӧрас. Сэні чӧв-лӧнь. Кытчӧкӧ воши, дзебсис али мый? — Эй, кытчӧ тэ вошин? Лок пет! Ми жӧ ог дзебсясьӧмысь ворсӧй, а панласям! Корси пуяс сайысь, некӧн некод абу! Ме пукси пу бокӧ да думайта: абу лӧсьыд тадзтӧ ворсны! Ме вот муні гортысь, а туйсӧ бӧр аддза ог? Урокъяс бара эг велӧд... А велӧдысь ӧмӧй эскас, мый ставсьыс мыжа тӧв! Чӧртыс дзугис менӧ.

1. Кодъяс сёрнитӧны тайӧ висьтас? 2. Лыддьы торйӧн кывъяссӧ детинкалысь да тӧвлысь. 3. Кыдзи тэ думайтан, ставсьыс-ӧ мыжа тӧв? 4. Висьтав, мыйӧн помасис висьтыс.

1. Челядь ворсісны мачӧн ывлаын. 2. Зонка пукаліс ӧшинь дорын да велӧдіс урокъяс. 3. Сійӧ пырис воротник сайӧ, кутіс гильӧдны сьыліӧс. 4. Тӧв кӧсйис панласьыштны детинкакӧд.

158 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти сёрни.

159 удж. Артмӧд кывъяс да сувтӧд юалӧм.

160 удж. Лыддьы да вӧч гортад татшӧм сёян.

(Колькъя рысь)

Сёй гырничӧ кисьт литр йӧв. Содты сы дорӧ тасьтіын гудралӧм 3-4 кольк да неуна сов. Ставсӧ бура гудралӧм бӧрын гырничсӧ сюй пачӧ. Яеснича лоӧ дась, кор сылӧн вылысыс кенясяс зарни рӧмӧн.

СОЛА ТШАК НӦКЙӦН.

Сола тшак вундав, сэсся содты сэтчӧ вундалӧм лук да нӧкъяв.

— Мамӧ, аски менам чужан лун! — Да, муса нылӧй. — А мый ми гӧстьяслы кутам пуны-пӧжавны? — Пӧжалам картупеля шаньга да черинянь. — А юнысӧ мый лӧсьӧдам? — Пув ва.

162 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд да велӧд.

Асъя кыа югыд кыӧ. Турдӧм тӧлысь кельдӧ. Чӧв. Кӧнкӧ ар на. Коми парма важӧн лымъя, важӧн тӧв. Кырыс дась нин, быттьӧ праздник. Вашмунӧма ичӧт зон, Потшӧс дорын мича дзоридз — Кумач морӧса лӧнь жонь.

1. Кутшӧм вежсьӧмъяс вайӧ тӧв? 2. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан: «мича дзоридз — кумач морӧса лӧнь жонь».

КОДЛЫ КӦНІ БУРДЖЫК ОВНЫ.

Ывлаыс букыд. Шлапкӧ-усьӧ лым. Вӧрын лӧнь. Гыӧртӧм кыдз пу вылын пукалӧ Катша да китшкӧ-норасьӧ пӧрысь Ракалы: — Кутшӧм нӧ тайӧ олӧм?! Сёйны ни юны пӧттӧдз он вермы. Кӧдзыд, тшӧкыда тӧла овлӧ, он и шонавлы, век кынман... Чӧскыда узьны он вермы, весиг он вӧтасьлы... Ок, бӧб ме, бӧб! Мыйла ме мукӧд лэбачьяскӧд эг лэбзьы шоныдінас? Пӧрысь Рака чӧв оліс, терпитіс Катшалысь больгӧмсӧ. Кор терпенньӧыс быри, ачыс шыасис: — Код вылӧ нӧ норасян, кикимера? Тэнӧ тай лэбачьяс мудерӧн шуӧны, а тэ збыль вӧлӧмыд бӧб... Окота кӧ, мед, колӧкӧ, лэбин шоныд муас. Тэнӧ, буракӧ, некод эз кут, — шуаліс Рака да лэбис кытчӧкӧ аслас могӧн. — Сійӧ и лёкыс, мый эг лэб. Сэні, шуӧны, ёна шоныд, сёяныд мыйта колӧ. Шуны кӧ, курорт. — Эн сӧр, больгысь вом! Овны позьӧ быдлаын бура, пӧттӧдз сёйны, сӧмын эн дышӧдчы... А сёяныд и тані тырмӧ, слава бог! — коз пу вывсянь шыасис кодкӧ. — Видзӧдтӧ, кодкӧ менӧ, Катшаӧс, велӧдӧ, кыдзи да кӧні овны... А тэ коді ачыд сэтшӧм сюсьыс? — Ме? Да, тӧдан менӧ... Быд во ме тані тӧвъя, тундраысь курортавны татчӧ вола... Юалан, коді ме? Ме — Еджыд Сюзь. Менӧ тані став зверь-пӧткаыс тӧдӧ. — Тэныд, гашкӧ, и лӧсьыд. — Мыйла сӧмын меным? Тундраысь татчӧ локтісны унаӧн курортавны... Со аддзан, пукалӧны да сералӧны тэ вылын гӧрд морӧса Жонь да Байдӧг. — Ме некыдз ог гӧгӧрво тіянӧс, — эз лэччысь Катша. — Мыйла сы ылнасяньыс локны татчӧ? Тіян сэні, тундраад, — лым, и тані — лым. Сэні — кӧдзыд, и тані — кӧдзыд! ... Тожӧ «курорт» аддзӧмыд! — зывӧка шуис Катша. — Дугды, Катша, эн янӧд асьтӧ! — шыасис Жонь. — Шуан ставыс ӧткодь? А вот и абу... Тані и лымйыс этшаджык, и кӧдзыдыс абу сэтшӧм чорыд... Весиг турӧбыс абу тундраын кодь... А сёяныд, майбыр, тані уна. Меным, шуам, медся бурыс свет вылас ош льӧм... — Да-да... Сідз, чойӧ, сідз! Ош льӧмыс да пелысьыс, другӧ, ёна чӧскыдджыкӧсь тэнад бананъяс дорысь... — Сідзи и эм, — сёрниас тшӧтш пырис Еджыд Байдӧг. — Тані уна кыдз пу, бадь пу... Налӧн гаръясыс чӧскыдсьыс-чӧскыдӧсь. Вот ме пӧттӧдз кокала найӧс и лым пиӧ пыра. Сэні небыд, шоныд, абу тӧла... Мыйла абу курорт? — Нинӧм шуны, тані позьӧ бура овны, — бара шыасис Еджыд Сюзь. — Тундраад ӧд ставыс тыри лымйӧн, а тані эмӧсь и шыръяс, и кӧчьяс. Позьӧ, позьӧ тані овны, — кывкӧрталіс Еджыд Сюзь. Катша кывзіс-кывзіс да и шуӧ: — Ме тадзи быдӧнлы норася, а, вӧлӧмкӧ, ачым курортын ола... Тешкодь!.. — Тэ, Катша, шоныд муяс йылысь эн шогсьы, эн жалит... Да и аслад слабиник бордъяснад эськӧ эн во шоныд муӧдзыс. Бурджык нин тані миянкӧд курортась. Вӧрын бара лои лӧнь. Ставӧн разӧдчисны сёян корсьны.

1. Корсь паныд вежӧртаса кывъяс.

2. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1) Кутшӧм лэбачьяс йылысь сёрнитсьӧ тайӧ висьтас? 2) Позьӧ оз тайӧ висьтсӧ шуны мойдӧн? 3) Кутшӧм кывкӧртӧдӧ воис Катша?

164 удж. Ворс ёртъясыдкӧд.

Киӧн киӧ босьтчам, Кытшӧ ставсӧ босьтам: Кӧчӧс, ручӧс, Каньӧс, шырӧс. Кутчысь, кутчысь — Эн лэдз шӧрас! Киӧн киӧ босьтам: Сюзьӧс, джыджӧс, Сырчикпиӧс. Кытшыс, кытшыс, Киын киным. Ӧти, кык, куим... Кодӧс ортсӧ суим?!

165 удж. Содты колана суффикс да гиж некымын сёрникузя.

166 удж. Лыддьы да торйӧд юкӧнъяс вылӧ.

Пармаын олысьяс тӧвся войӧ кужӧны дзебсьыны кӧдзыдысь. Ошъяс узьӧны гуын, нёнялӧны певнысӧ. Туланъяслы шогмӧ тӧштшӧ пу пытшкӧс. Сьӧдбӧжъяс да визяордаяс ӧдйӧ аддзӧны вужля увтӧ. Шоныд пася руч котралӧ вӧрті, корсьӧ ланьтӧм кӧчӧс. Ставныс аслысногӧн коллялӧны тӧвся кузь войтӧ.

167 удж. Гиж да инды эмакывъясысь суффиксъяссӧ.

Ми радейтам чужан мунымӧс. Радейтам сылысь мича паськыд вӧръяссӧ, джуджыд керӧсъяссӧ, уна ваа юяссӧ, гырысь мича каръяссӧ да сиктъяссӧ.

168 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1. Ручыд сизим кӧинӧс ылӧдлас. 2. Эн ошйысь кыйсьыны кайигӧн, а ошйысь, кор прӧмыссӧ ваян. 3. Бур ним-славатӧ куж видзны. 4. Няньӧн-солӧн сьӧлӧмтӧ он верд.

Инды тӧдчӧдӧм кывъясысь суффиксъяссӧ.

ЫЛІ МУЯСӦ КОЧӦН.

Уна сё во сайын Коми муын медбур туйӧн вӧліны юяс. На кузя йӧз писькӧдчылісны тӧдтӧм местаясӧ вӧравны. Волісны найӧ юясті Из гӧраӧдз, петавлісны Войвыв саридзӧдз. Коми войтыр пыжъясӧн воӧдчывлісны ылі муясӧ, тӧдмасьлісны сэтчӧс йӧзкӧд. Важ йӧз вӧчлісны кокньыдик пыжъяс ичӧт юясті ветлӧм могысь, а ыджыдджыкъясӧс — саридзӧ петавлыны. Татшӧм кочьяс (пыжъяс) вылад йӧз кутісны кывтлыны Войвыв Сибирса Мангазеяӧдз, воӧдчисны Колымаӧдз, Чукотка гӧгӧр петавлісны Тихӧй океанӧ.

1. Кутшӧм выльтор тӧдмалін тайӧ висьтсӧ лыддьӧм бӧрын? 2. Петкӧдлы мусерпас вылысь ветлысь-мунысьяслысь туйсӧ.

170 удж. Артмӧд суффикс отсӧгӧн кывъяс.

Лӧсьӧд кывтэчасъяс.

171 удж. Гиж, чутъяс местаӧ содтав колана кывъяс.

Тундраын ветлӧны кӧрйӧн да понйӧн. Челядь вуджисны юсӧ пыжӧн. Посни войтыр театрӧ мунісны автобусӧн. Зонпосни кыр йывсянь ислалісны даддьӧн да лыжиӧн. Зонкаяс да нывкаяс юркарӧ лэбисны самолётӧн.

172 удж. Содты колана суффиксъяс да лыддьы мойдсӧ.

ЗАРНИ ЁКМЫЛЬ. (Хант мойд)

Куим вӧралысь мунісны вӧравны. Мунісны-мунісны да, и вой воис. Колӧ узьмӧдчыны, бипур ӧзтыны. Кутісны истӧг корсьны, а истӧгыс эз сюр, вунӧдӧмаӧсь босьтны. Ӧти на пӧвстысь и шуӧ: — Кайла пу вылӧ. Кӧні битор тыдалӧ, сэтчӧ и мунам. Кайис, видзӧдӧ — верстӧн-джынйӧн сайын бипур тшынасьӧ. Кыкыс кольччисны, а коймӧдыс бипурлань мӧдӧдчис. Муніс-муніс мортыд да аддзис бипур дорысь зэв-зэв пӧрысь пӧльӧс. — Чолӧм, пӧрысь пӧльӧ! — Чолӧм, чолӧм, том зон. Кутшӧм могӧн воин? — Била эськӧ вои да... — Менам биыд дона ӧд... Висьталан сизим мойд — сета. — Ог куж мойднысӧ, пӧрысь пӧльӧй. Ог тӧд мойдъяссӧ да кыдзи сизим мойдсӧ мойда? Эз сет пӧльыд битӧ. Эз сет медводдза ветлысьлы, эз сет шӧркост кыйсьысьлы да ковмис коймӧд, медся том вӧралысьлы била мӧдӧдчыны. Муніс, чолӧмасис пӧрысь пӧлькӧд да шуӧ: — Вайышт битӧ, пӧрысь пӧльӧ. — Менам биыд дона ӧд. Висьталан сизим мойд — сета. — Висьтала... Гожӧм чӧжӧн ме чукӧрті ноп тыр геб, ноп тыр ном да ноп тыр лӧдз. Сэсся вузалі-вежи найӧс. Ӧти гебсӧ — ӧти чань вылӧ. Ӧти номсӧ — ӧти мӧс вылӧ. Ӧти лӧдзсӧ — ӧти вӧв вылӧ. Вӧвъясыс чужъясьӧны, мӧсъясыс люкасьӧны! Вешйышт! Тэнӧ оз жӧ мед люкавны. Сэтшӧма повзис пӧрысь пӧльыд! Сэтшӧма повзис и зарни ёкмыльӧ пӧрис. Чукӧстіс кыйсьысь ёртъяссӧ, босьтісны зарни ёкмыльсӧ да гортлань мӧдӧдчисны.

1. Мыйла хантъяс сетӧмаӧсь мойдыслы «Зарни ёкмыль» ним? 2. Мыйла радейтӧны йӧзыс мойдчыны? 3. Кутшӧм мойдъяс тэ тӧдан?

174 удж. Артмӧд сетӧм суффиксъяс отсӧгӧн кывъяс да лӧсьӧд некымын сёрникузя.

175 удж. Сувтӧд тӧдчӧдӧм кывъяс дорӧ юалӧмъяс да инды суффиксъяссӧ.

Пӧль эз сет битӧ медводдза ветлысьлы, шӧркост кыйсьысьлы да ковмис мӧдӧдчыны медся томыслы. Пӧльлӧн биыс сулалӧ сизим мойд. Пӧрысь морт сюся кывзӧ вӧралысьлысь висьталӧмсӧ.

176 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ?

1. Кутшӧм пулӧн арнас гылалӧ лыскыс? 2. Кутшӧм лэбачлы лым пытшкын шоныд? 3. Кутшӧм лэбач чужтӧ пиянсӧ тӧвнас? 4. Кутшӧм лэбачлы сетӧма «бурдӧдчысь» ним? 5. Кутшӧм лэбачӧс шуӧны зэв сюсьӧн?

177 удж. Велӧдчы лыддьыны кывпесанъяс.

1. Кор нин арӧс шырлы тырлӧ, Кор нин шогыс шырлӧн бырлӧ?

2. Войнас сюзьыд оз тӧд узьлӧм, Войнас синмыс зэв сюсь сюзьлӧн.

Корсь велӧдӧм суффикса эмакывъяс.

178 удж. Ворсӧм «Визяс ковтӧм».

Лӧсьӧд «ковтӧм» кывъяснас сёрникузяяс.

179 удж. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ да гиж.

1. Ӧти мамлӧн вит пи да пыр ӧтлаынӧсь. 2. Сьӧд кӧйдысӧн еджыд му вылӧ кӧдзӧны. 3. Мортлы сьӧкыд овмӧс нуны, Тайӧ пемӧс кӧ эз вӧв, Гӧрны-кӧдзны, мыйкӧ нуны Йӧзлы отсалӧ пыр вӧв.

Эмакывлысь суффиксъяс вынсьӧдӧм.

180 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд.

ВЫЛЬ ВО.

Быттьӧ мойдкыв гортӧ пырис, Гажа шыӧн гӧгӧр тырис. Коз пу дзирдалӧ джодж шӧрын, Вӧрысь сійӧ локтіс тӧрыт. Ӧтчыд вонас овлӧ тайӧ, Ставлы шудсӧ Выль во вайӧ.

1. Кутшӧм гӧлӧсӧн да ӧдӧн колӧ лыддьыны кывбурсӧ? 2. Кутшӧм кывъяс индӧны кывбурлӧн аскылӧм (настроение) вылӧ?

181 удж. Сеталӧй ӧта-мӧдыдлы юалӧмъяс серпасъяс серти.

182 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мый вайис миян керкаӧ Выль во? (озыр гӧснеч, козин). 2. Кутшӧм гӧснеч вайис Кӧдзыд пӧль? (юмов кампет, небыд преник, чӧскыд яблӧк). 3. Кытысь вайисны мича козсӧ? (лавка, вӧр). 4. Кӧні дзирдаліс коз пу? (школа, горт, вӧр). 5. Кӧні гажӧдчисны челядь? (коз пу).

183 удж. Лыддьы. Велӧд сьыланкывсӧ.

ЛЫМ ЧИРЪЯС.

Кӧдзыд пӧльтысь кымӧръяс Йизьӧдісны ю. Кокни бордъя лым чиръяс Едждӧдісны му.

Усьӧ лым, Усьӧ лым Кӧч гӧнысь на небыдджык, Байдӧгысь на еджыдджык. Усьӧ лым, Усьӧ лым.

Лымъя кадӧ-пӧраӧ Кыйсьысь мортлы бур. Со и мунӧ вӧравны, Кыйны сьӧла-ур.

Тӧвлы чолӧм висьтавны Нимкодь овлӧ пыр. Даддьӧн-лызьӧн иславны Корӧ ю дор кыр.

Гӧгӧрвоӧд визьнитӧм кывъяслысь гижанногсӧ.

ЮГЫД КОДЗУВ

Условнӧй пасъяс:

— сёрнит тадзи — велӧд сьыланкыв — содтӧд удж

ТӦВСЯ РЫТЫН МОЙДЧӦМ.

1 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кытчӧ мунӧны челядь? 2. Кӧні сулалӧ коз? 3. Кытысь мунӧны челядь?

2 удж. Содтав чутъяс местаӧ колана кывъяс.

Выльвося каникул дырйи ми ветлім (кытчӧ?) ... . Видзӧдім серамбана мойд (кӧні?) ... . (Кытысь?) ... локтігӧн ворсыштім Вежа Стефан изэрд вылын сулалысь коз пу дорын.

3 удж. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ да инды эмакывъясысь суффиксъяссӧ.

1. Керкаӧ пыран — он аддзы, Ывлаӧ петан — он аддзы. 2. Вӧрӧ кайӧ — тупӧсь чӧвталӧ, Вӧрысь локтӧ — тупӧсь чӧвталӧ. 3. Ичӧтик керкаын олӧ, кӧзяинлысь овмӧссӧ видзӧ.

4 удж. Лыддьы. Содтав колана суффиксъяс.

Вайис пӧльӧ вӧрысь рос, Меным гӧлик вӧчис. Чышка кильчӧ выв и пос. Мезда уджысь пӧчӧс.

Коркӧ важӧн сӧдз ю бердын, Гажа яг нӧрысса эрдын, Ог тӧд ылын али матын, Гашкӧ-й, Коми муын татӧн, Аслас ичӧтик гӧль позъяс Оліс-выліс кыйсьысь гозъя.

5 удж. Лыддьы «Пера-багатыр» мойдысь юкӧн.

...Пералы сетіс цар ставсӧ, мый корис: Вӧр-ваын кыйсьыны грамота сетіс, Тывъявны-кутавны сьӧла да байдӧг Шӧлкӧвӧй казь, — гашкӧ, ветымын шайта, Нинкӧмсӧ сьӧктавны зӧлӧтӧй пыжъян, Мамыслы козьналіс кашемир чышъян. Пералы зэв вӧлі нимкодь да рад... Воис со Москваысь вӧрзьыны кад. Пераыд босьтіс сэк ассьыс кузь лызь, Шутёвтіс сэтчаньӧ, корлісны кысь, Дзирдалан лым вывті тюлӧ Лямпаӧн ас чужан мулань.

Висьтав, мый тэ тӧдан Пера-багатыр йылысь.

6 удж. Юалан кывъяс отсӧгӧн гиж сёрникузяяс.

Пера (кытысь?) ... вайис кашемир чышъян да зӧлӧтӧй пыжъян. Цар сетіс грамота кыйсьыны (кӧні?) ... . Багатыр шутёвтіс лямпаӧн (кытысь?) ... (кытчӧ?) ... .

7 удж. Гиж сёрникузяяс. Петкӧдлы кывъяслысь йитчӧмсӧ юалӧмъяс да стрелка отсӧгӧн.

Пиыс мамлы вӧчис козин.

1. Челядь уль лымйысь вӧчисны лым мачьяс. 2. Изэрд шӧрын сулалісны лӧз йиысь вӧчӧм чомъяс. 3. Самолёт пырис сук ру пытшкӧ.

Усьӧ кӧ посни, гежӧдик лым — вермас дыр кежлӧ ёна кӧдздӧдны, гырысь лым — шондӧдӧм водзын.

8 удж. Серпас серти лӧсьӧд сёрникузяяс.

9 удж. Лыддьы да чутъяс местаӧ содтав кывъяс.

Миша асывнас (кысянь?) ... котӧртіс (кытчӧ?) ... . Сійӧ вуджис Савин улича да мӧдӧдчис (кытчӧ?) ... . (Кытчӧдз?) ... вӧлі верст джын.

КЫДЗИ МУННЫ КИРОВ ПАРКӦДЗ.

— Бур лун. Висьталӧй, пӧжалуйста, кыдзи мунны Киров паркӧдз? — Висьтала. А ті кытысь асьныд? — Ми воим Изьваысь. — Паркӧдз позьӧ мунны подӧн, но ветлӧны и автобусъяс. — Ми Сыктывкарын медводдзаысь, нинӧм на ог тӧдӧй. Кутшӧм автобусӧ позьӧ сӧвны? — Пуксьӧй витӧд номера автобусӧ да мунӧй Сӧветскӧй уличаӧдз. Автобусысь петӧм бӧрын лэччӧй веськыда Сыктыв юлань. — Ыджыд аттьӧ.

10 удж. Содты колана суффиксъяс да гиж.

1. Пон бергӧдчис кӧзяинлань. 2. Шонді бергӧдчӧ тулыслань. 3. Шонді садьмис, кӧдзыд ваӧн мыссис, енэж шӧрӧдз сэсся кыссис. 4. Каникул дырйи челядь ворсӧны ывлаын рытӧдз. 5. Кыйсьысь вӧрӧд мунігӧн казяліс йӧра кок туй.

1. Кымын чассянь тэ велӧдчан? Кор помалан? 2. Кымын часӧдз тэ котралан рытнас? 3. Кытчӧ ветлывлан урокъяс бӧрын? 4. Кытысь воис велӧдчысь?

12 удж. Помав сёрникузяяссӧ колана эмакывъяс бӧрйӧмӧн.

1. Тӧвнас челядь котралӧны лыжиӧн. 2. Аски ми паныдасям нималана гижыськӧд. 3. Уджыд полӧ уджач мортысь. 4. Он вермы овны ватӧг. 5. Театрын нимкодясим ворсысьясӧн. 6. Ывлаын пемыд битӧг.

13 удж. Велӧдчы лыддьыны кывпесан.

Джуджыд джадйын джуджыд доз, Джоджсянь джаджйӧдз джуджыд пос.

Выльвося праздник бӧрын пасйылісны Рӧштво. Сы кежлӧ лӧсьӧдчылісны куим лун чӧж. Рӧштвосянь заводитчывліс вежадыр. Йӧз ветлісны керкаысь керкаӧ, чолӧмалісны ӧта-мӧднысӧ, ыдждӧдлісны Христосӧс, сьылісны вичкоса сьыланкывъяс. Том йӧз войнас лымйӧн тыртавлісны пыран ӧдзӧсъяс, киссьтавлісны пес чипасъяс, гажӧдчылісны Крещенньӧӧдз. Ставӧн гадайтчисны: нывъяс кӧсйисны тӧдмавны жӧниксӧ, а олӧма йӧз — выль урожай воӧм йылысь.

1. Кыдзи пасйӧны Рӧштвосӧ тэнад семьяын?

Василей кӧ сэзь — пув да чӧд лоӧ уна. Тӧлыс кӧ кӧдзыд да мича, гожӧмыс лоӧ бур. Лымйыс кӧ ёна усьӧ — гожӧмыс зэра лоӧ.

Эмакывлысь суффиксъяс вынсьӧдӧм.

15 удж. Лыддьы мойдсӧ рольяс серти.

ШЫР ДА ГАДЬ. (Коми мойд).

Олісны-вылісны Шыр да Гадь. Ӧтчыд найӧ мӧдӧдчисны корсьны нянь. Мунісны-мунісны и воисны шор дорӧ. Поскыс абу, вуджны некыті. Шыр вайис идзас сі да шор вомӧн пуктіс. — Но, гаддьӧй, вай вудж, — шуӧ Шыр. — Ме ог лысьт. Тэ медводз вудж, — корӧ Гадь. Шыр скӧрмис Гадь вылӧ. — Эк, — шуӧ, — полысь кӧч тэ. И ачыс мӧдӧдчис вуджны. Воис шӧрӧдзыс да идзас сіыс чеги. Шыр уси ваӧ да вӧйи. А Гадь сераліс, сераліс да поті.

1. Воисны-ӧ сьӧлӧм вылад Шыр да Гадь? Эз кӧ, мыйла? 2. Аслад кывъясӧн серпасав мойдсӧ. Инды сюрӧса да ӧтсяма юкӧдъяссӧ медбӧръя кык сёрникузясьыс.

16 удж. Лыддьы да инды эмакывъясысь суффиксъяссӧ.

1. Ӧтчыд кӧин ваӧ вӧйис, Петіс васьыс сулик ва. Весиг кӧин овлӧ йӧйӧн, Ваад кӧ нин вӧйӧма.

2. Вӧрад ошкыд, гашкӧ, сё, Оз кӧ унаджык на ло. Коркӧ джуджыд пусянь Ставсӧ лыддя гусьӧн!

17 удж. Лыддьы. Чутъяс местаӧ содтав суффиксъяс.

БУР ЁРТ.

Петялӧн эм кык ёрт — Вася и Серёжа. Найӧ велӧдчӧны нёльӧд классын. Урок помын велӧдысь сетіс налы гортса удж: лыддьыны висьт да артавны пример. Гортас Петя лыддис висьтсӧ, а примерсӧ эз артав. Аски асывнас сійӧ локтіс школаӧ да корис ёртъяссӧ отсавны сылы. Вася сетіс Петялы тетрадьсӧ да шуис: — На, гиж. Менам ставыс стӧч. А Серёжа шуис: — Эн гиж, Петя. Ме тэныд гӧгӧрвоӧда, а тэ сэсся ачыд арталан.

1. Мыйла висьтыслы сетӧма «Бур ёрт» ним? 2. Лӧсьӧд «Менам ёрт» юрним улын дженьыдик висьт.

18 удж. Гиж сёрникузяяссӧ. Чутъяс местаӧ содтав суффиксъяс.

Батьыс пиыслы козьналіс небӧг. Васялы кажитчис небӧгыс. Небӧгас эмӧсь мича серпасъяс, мойдъяс, кывбуръяс, кывпесанъяс, висьтъяс.

19 удж. Лыддьы мойдсӧ.

РУЧ ДА КӦЗА.

Котӧртӧ руч сикт помті. И друг сійӧ юкмӧсӧ уси. А юкмӧсыс вӧлі джуджыд, бӧрсӧ петны оз вермы. Пукалӧ руч юкмӧсын да шогсьӧ. Туй кузя мунӧ кӧза. Мунӧ и тошнас пыркӧдӧ, сюрнас шенасьӧ. Локтіс юкмӧс дорӧ, видзӧдліс пытшкас, аддзис сэтысь ручӧс да юалӧ: — Мый тэ сэні, кузь бӧж, вӧчан? — Шойчча, чукля сюрӧй, — вочавидзис руч. — Сэні выліас жар, а тані лӧсьыд, ыркыд... Горшыд кӧ косьмӧ, тані кӧдзыд ва эм. Ю, мыйта колӧ... А кӧзалӧн важӧн нин горшыс косьмӧ. — Чӧскыд ваыс? — юалӧ. — Зэв чӧскыд, — нюмъялӧ руч, — местаыс кыкнаннымлы тырмас... Кӧза чеччыштіс юкмӧсӧ, муртса ручсӧ эз лямӧд. Руч сылы шуӧ: — Эк, тэ, чеччыштнытӧ кыдзи колӧ он куж... Видзӧд, кыдзи менӧ ванас резін, муртса эн лямӧд... Чеччыштіс руч сэки кӧзалы мыш вылас, сысянь сюр вылас да звирк петіс юкмӧсысь. Кӧза дыр оліс юкмӧсын, тшыгйысла муртса эз кув. Коньӧрӧс ӧдва аддзисны да сюрӧдыс кыскисны. Петіс юкмӧсысь да шуис аслыс: «Сідз и колӧ тэд. Мӧдысь кежлӧ быдтор думыштӧмӧн кутан вӧчны!»

1. Кутшӧм мойдъяс тэ тӧдан С. Раевскийлысь? 2. Висьтав аслад кывйӧн тайӧ мойдсӧ. 3. Артмӧд да гиж ичӧтик мойд пемӧсъяс йылысь.

Заводит тадзи: Олісны-вылісны ...

20 удж. Велӧд да гиж.

Ывла вылын пемыд вой, Важӧн шебрас улын чой. Узь жӧ, ичӧт чойӧй, узь Да эн крӧвать вывсьыд усь.

21 удж. Инды эмакывъясысь суффиксъяссӧ. Лӧсьӧд сёрникузяяс.

22 удж. Лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

Асывнас Петя муніс школаӧ.

23 удж. Лыддьы мойдсӧ сьӧлӧмсяньыд.

КӦЧЛӦН ПРАЗДНИК.

Талун кӧчлӧн чужан лун ӧд. Воас гӧсьт да гӧсьтя уна. Кильчӧ вылӧ сувтіс кӧч — Гӧсьтьяс воасны вот стӧч. Ма со кыскӧ ош дзонь бӧчка Колӧ козьнавны ӧд кӧчтӧ! Сьӧкыд кыскынысӧ — мат... Кӧчыд лоас вывті рад! Ичӧт ур со, щӧть кодь уска, Вайӧ телега тыр сус коль. Телегаыс дзурлик-дзур... Кӧчлы лоас гӧснеч бур! Войбыд вуграсьӧма ручыс (Сійӧс некытӧн он удзӧд!) Шедіс сылы уна мык — Нуӧ кӧчыдлы пуд кык. Ылі сиктсянь (дас верст, гашкӧ) Кань со кыскӧ, ружтӧ-кашкӧ Ыджыд-ыджыд кашник нӧк. (Моз жӧ вӧрзьы сылӧн гӧг!) Кӧза нӧбалӧма морков, Воис кӧч керкаӧ коркӧ. Рудзалӧма ки и кок... «Лок жӧ, кӧза сваття, лок!» Козин эз вай Ваткыль миян, Но эз тӧждысь зонмыд сійӧ, Эм кӧ Ваткыль, оз босьт шог: Гудӧкӧн йӧктӧдас кок. Веж луд вылын чужан лунӧ Гажа праздник кӧчлӧн мунӧ, Гажыс ыджыд, гажыс ён — Йӧктӧ ош и руч, и пон.

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1) Кодлӧн талун чужан луныс? 2) Кодъяс локтісны гӧсьтитны кӧч ордӧ? 3) Мыйла лоас вывті рад кӧчыд? 4) Кутшӧм гӧснеч вайис ур кӧчлы? 5) Кутшӧм чери нуӧ руч кӧчлы?

2. Кутшӧм воысьясӧс абу серпасалӧма художникыс?

3. Нуӧдӧй мойдчан рыт.

24 удж. Корсь «Кӧчлӧн праздник» мойдысь пемӧс нимъяс да гиж уна лыдын. Содты ачыд вит пемӧс ним.

25 удж. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Велӧд.

1. Шыльӧдан кӧ — мойда, Дӧзмӧдан кӧ — дойда, Лэчыд менам гыж, Пиньӧй абу ныж. 2. Кӧть кыдз мунӧ, а бӧръя кокыс век панйӧ. 3. Мудер пемӧс ас бӧрсяыс кок туй чышкӧ. 4. Пуысь-пуӧ чеччӧ-лэбӧ, Пипу горсйӧ асьсӧ дзебӧ. Киӧн кутны оз на сюр, Челядь, коді тайӧ? ...

26 удж. Лӧсьӧд пемӧсъяс йылысь небӧг. Пырт сэтчӧ:

1. Гортса да вӧрса пемӧсъяс йылысь висьтъяс. 3. Нӧдкывъяс да шусьӧгъяс.

Лӧсьӧд небӧгсӧ кык юкӧнысь: гортса пемӧсъяс, вӧрса пемӧсъяс.

27 удж. Комиӧд да гиж кывтэчасъяс.

кӧин кодь тшыг

кӧч кодь полысь

руч кодь мудер

ош кодь ён

1. Мыйла тадзи шуӧны? 2. Артмӧд сёрникузяяс.

Танялӧн ыджыд чойыс, Маша, кужис вурсьыны. Танялы окота жӧ лои вурсьынысӧ да кутіс Маша дорын зыньгыны: — Вай ме вурся жӧ, ме ӧд мичаа кута. — Зэв на ичӧт, быдман да сэки вурсьы, — стрӧга вочавидзис Маша. Но Таня эз лэдзчысь. Сэки Маша сетіс ичӧт чойыслы ситеч тор. Емӧ пысалісны сунис, и Таня зіля кутчысис удж бердӧ. Недыр вурсьӧм мысти Таня казяліс, мый емыс абу. — Емӧй кытчӧкӧ воши, — кутіс няргыны Таня. — Корсь, воштін кӧ. Таня быдлаысь корсис, но ем эз сюр. Ковмис Машалы эновтны вурсянсӧ да тшӧтш корсьны. — Быттьӧ ваӧ вӧйи, — джоджті уялігтыр шуаліс Маша. — Эн-ӧ нин ньылышт? Вомад босьтлін? — Босьтлі. — Голяыд доймӧ? — Доймӧ. — Сідзкӧ, ньылыштін. Ӧні кулан. Таня заводитіс лимзавны да юаліс: — Мый нӧ сэсся лоӧ, збыльысь кула али мый? Бӧрдӧм шы вылӧ кухняысь локтіс мамыс. — Мый лои, мый бӧрдан, Таня? — Мамӧ, ме кула, ме ньылышті ем. Ма-а-мукӧ-ӧ-ӧй! Кӧть кыдз мамыс эз такӧд Таняӧс, сійӧ век горзіс: — Мамӧ-ӧ! Мамук! Мам и ачыс тшӧтш повзис, но век жӧ эз эскы, мый Таня збыльысь ньылыштіс емсӧ. Бара на быдлаысь корсисны, но весьшӧрӧ. Мамыс сыркъялысь Таняӧс босьтіс моздорас да топӧдіс морӧс бердас. Друг Таня мыйыськӧ ойӧстіс. Видзӧдлісны, а емыс Таня партук зептысь чурвидзӧ. — Ок тэ, вурсьысь, вурсьысь, — сӧмын и шуис мамыс.

1. Кодъяс йылысь гижӧма тайӧ висьтас? 2. Мыйла гижысьыс сетӧма висьтыслы «Вурсьысь» ним. А тэ кутшӧм ним сетан? 3. Мыйӧ велӧдӧ тайӧ висьтыс?

29 удж. Гиж да инды суффиксъяссӧ.

30 удж. Висьтав ӧти кывйӧн:

Йӧла рок, чӧдъя кисель — тайӧ ... . Сарапан, ковта, сыръя чышъян, чуня кепысь, водздӧра — тайӧ ... . Кыснан, вугыр, гымга, шатин тайӧ ... . Гут, ном, лӧдз, чирк — тайӧ ... .

31 удж. Корсь да гиж лӧсялана эмакывъяс.

32 удж. Лыддьы. Содты колана суффикс.

Коля кайис садса пу. , Чеччыштіс, но эз во му. , Ӧти ув сэн чеги — трач! Мӧдӧ пысасис важ гач.

ЧУЖАН ЛУН.

Мишук олӧ карын. Сентябр 5-ӧд лунӧ сылы тырӧ сизим арӧс. Чужан лунсӧ пасйыны корисны сиктса бабсӧ. Таись баб тэчис пестер тыр гӧснеч, босьтіс тшӧтш кык важ коми небӧг: «Висер вожса мойдъяс» да «Сё коми сьыланкыв». Автобус ӧдйӧ нуӧ карлань. Баб пукалӧ да мӧвпалӧ чолӧмалӧм йылысь. Со и кар, Мишукъяслӧн патераыс. Керкаын кылӧ гажа шы, ворсӧ музыка. Мишуклӧн ёртъясыс воӧмаӧсь нин. Пырис Таись пӧч, сувтіс порог дорас. Мышку саяс пестер, киас бедь, юрас мича дзоридзьяса чышъян, кокас сера чулки да югыд колоши. — А кӧні нӧ бабӧн шуысьыс? Оз тай паныдав бабсӧ? Ачыс письмӧӧн корӧма-а. Мишук тӧдіс Таись бабсӧ, нюммуніс. — Мый нӧ, Мишук, тешкодь бабыд? Эн тӧд менӧ? Ме ӧд тэнӧ эг жӧ пыр тӧд! Быдмӧмыд да сӧвмӧмыд, со нин сизим арӧс. Чужан лун вылад корӧмыд да тэрмаси. Этайӧ чибӧсӧ пос помысь кватиті. Сӧлі сы вылӧ, швичниті плетьӧн, и мӧдӧдчис рӧдйӧн. Вуджалім нюръяс, посни ёльяс, визув юяс и джуджыд гӧра вомӧн чеччыштім. — Пӧръясян, бабӧ, пӧръясян! — сералӧ Мишук. — Бедь тайӧ, а абу чибӧ. И гӧраясыс тані абуӧсь. Из гӧра эм, да сійӧ ылын. — О да тэ, Мишук, збыль нин ыджыд! Из гӧра тӧдан! — Тӧда, ме быдтор тӧда нин, бабӧ! Лыддьысьны кужа и. — А ӧні восьтам пестерӧс. Мый сэні эм? Эм и юмовтор, и курыдтор, и солатор. Черинянь, тшака нянь, лукъя нянь, пувъя нянь, пызя шаньга, шыдӧса шаньга, варенньӧ банка, порсь тшӧг, нӧк гырнич. Козин вылад челядь горшӧсь, кытшалісны бабӧс, видзӧдӧны. — Медся дона козиныс со тані, ки чышкӧд пытшкас. Ноко, пиян, висьталӧй, мый тані? — Ме тӧда! Тані торт! — Кампет кӧрӧбка! — Печенньӧ пачка! — Няклялан резинка! — Эн тӧдӧй, эн тӧдӧй! Со тані мый! Разис бабӧ гартӧдсӧ, а сэні кык ыджыд небӧг. Кышӧд доръясыс бонзьӧмаӧсь, серпасъясыс чусмӧмаӧсь, но шыпасъясыс бура на тӧдчӧны. — Фу, тайӧ важ небӧг да! — Мый гижӧма, весиг ог гӧгӧрво. — Английскӧйӧн тайӧ гижӧма? — Ми огӧ на велӧдӧй английскӧйтӧ. Пӧч босьтіс внук киысь небӧгсӧ да шуис: — Ак ті, грамотейяс, коми карын, Сыктывкарын олысьяс. Ме вайи тайӧ небӧгъяссӧ Мишуклы казьтылӧм вылӧ. Велӧд коми кыв да лыддьы найӧс. Коми кывйыс лоас муса и Коми муыс, и пӧч-пӧльыд лоӧны донаджыкӧсь.

1. Кодӧс Мишук корис чужан лун кежлас? 2. Корсь да лыддьы Таись баб йылысь юкӧн. 3. Кутшӧм меддона козин вайис баб? 4. Кутшӧм медшӧр мӧвпыс тайӧ висьтыслӧн?

34 удж. Вочавидз татшӧм юалӧмъяс вылӧ.

1. Кутшӧм висьт лыддин бӧръя кадӧ? 2. Коді сійӧс гижис? 3. Коді шӧр геройыс? 4. Мый тэныд медъёна воис сьӧлӧм вылад? 5. Кутшӧм буртор верман босьтны аслыд? 6. Мыйӧ велӧдӧ тайӧ висьтыс?

35 удж. Гиж паныд вежӧртаса кывъяс.

36 удж. Артмӧд ӧткодь юкӧна кывъяс.

37 удж. Корсь «Коми синонимъяс кывчукӧрысь» матын вежӧртаса кывъяс. Артмӧд 3-4 сёрникузя.

38 удж. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Инды эмакывъяс да сувтӧд на дорӧ юалӧмъяс.

1. Китӧм-коктӧм, а мунӧ. 2. Ваын чужис, а ваысь полӧ. 3. Быд керкаын кос сӧчӧн. 4. Коді чужӧ ускӧн?

39 удж. Содтав лӧсялана кывъяс да гиж.

1. Вӧрысь аддзылім уна кок туй. 2. Коз пу улын узьӧма кӧч. 3. Мудер руч чышкӧма ассьыс кок туйсӧ бӧжнас. 4. Уркай гылӧдӧма пожӧм коль.

40 удж. Артмӧд сетӧм кывъясӧн сёрникузяяс да гиж.

1. Ми ветлім тӧвся вӧрӧ 2. Мунім гажаа варовитігтыр 3. Шондіа да мича вӧлі ывлаыс

4. Шонді улас лымйыс эзысь моз дзирдаліс 5. Сы вылӧ быттьӧ кисьталӧмаӧсь дона изъяс 6. Лымйыс муртса вевттьыштӧма куш пуяссӧ небыд ватаӧн 7. Вӧрыс мойдын кодь мича да лӧнь

Пуксис кӧдзыд тӧв. Еджыд лымйӧн вевттьысис му. Уличаяс пӧлӧн джуджыд толаяс. Дзормис лыска пуяслӧн ус-тошкыс. Челядь исласьӧны даддьӧн, лыжиӧн да конькиӧн. Вӧчӧны лым морт. Лэбачьяслы лӧсьӧдӧны сёянін. Сэтчӧ пуктӧны шыдӧс, нянь, ид. Кутшӧм лӧсьыд да гажа тӧлын!

Сет ним да гиж план серти изложение.

1. Пуксис тӧв. 2. Челядьлӧн прӧст кад. 3. Кутшӧм лӧсьыд тӧлын.

42 дж. Артмӧд юалӧмъяс отсӧгӧн сёрникузяяс.

1. Еджыд эшкын став мусӧ вевттис. 2. Лэбӧ, куйлӧ — чӧв олӧ, мыйӧн кулӧ — шыалӧ. 3. Кӧть оз кыйсьы, вӧр шӧрын лыйсьӧ.

Артмӧд тӧв йылысь нӧдкывъяс.

Батьӧ менӧ велӧдіс шашкиӧн ворсны. Рытъяснас ми тшӧкыда ворслім сыкӧд. Но мыйлакӧ сійӧ век менӧ вермыліс. Гожӧмнас миян сиктӧ бабыс ордӧ локтіс гӧсьтитны суседкалӧн внукыс. Ми сыкӧд тӧдмасим. Шуӧны сійӧс вӧлі Тимаӧн. Ӧтчыд сійӧ локтіс ме дорӧ да менам пызан вылысь аддзис шашки. — Тэ шашкиӧн ворсан, Миша? — юаліс Тима. — Ми батькӧд ворсам да век вермыла сійӧс, — ошйысьышті ме. — Ме ворса жӧ, но менам вунӧма босьтны шашкиӧс, вай ворсам гоз-мӧдысь. Ми пуксим ворсны. Ворсім ӧтчыдысь — ме ворсси, мӧдысь ворсси. Тадзи ӧтпырйӧ витысь ворсси. — Тырмас! — шуи ме, весиг юрӧй висьмис. Ме петі ывлаӧ, Тима ме бӧрся.

1. Инды нимвежтасъяс да висьтав рочӧн. 2. Лӧсьӧд висьтыслы пом.

44 удж. Содтав чутъяс местаӧ колана нимвежтасъяс. Гиж.

Мишалӧн батьыс бура ворсіс шашкиӧн. ... век вермыліс зонкаӧс. Миша да Тима гожӧмнас тӧдмасисны сиктын. ... рытъяснас ворслісны, гажаа коллялісны кад.

45 удж. Лыддьы.

Асывнас ме дорӧ локтісны зонкаяс, нуӧдісны купайтчыны. — Энлӧй, ёртъяс, эн тэрмасьӧй, ме пырала Тимала. Ме пыри сы ордӧ да кори сійӧс мунны ю дорӧ.

Аддзы нимвежтасъяс да висьтав, кыдзи найӧ гижсьӧны кывбӧръяскӧд.

46 удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.

Ме дінын

на дорсянь

тэ бӧрын

сы сайын

миян дорӧ

тіян водзын

— Вера, тэ урок бӧрын мунан-ӧ йӧктыны? — Да. Ме ветла. А тэнад кор секцияыд? — Выльлунӧ да пекничаӧ. — А нывъёртыд кытчӧ ветлывлӧ? — Сійӧ ветлӧдлӧ вартчанінӧ.

Ме пӧ быдма воысь-во, Квайт арӧс нин меным со. Мамӧ шуӧ, зэв пӧ дыш ме, А кор оз ков, сэки ышма. Уна жӧ нин месянь колӧ. Кӧть зэв этша на и ола.

Корсь да артмӧд выль вежӧртаса кывъяс.

49 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

ГОРТ ОЛЫСЬЯС.

Ӧтчыд, тайӧ вӧлі пемыд арӧ, войков кежлӧ мамӧ муніс карӧ. И ми гортӧ кыкӧн овны колим: Ме да ыджыд вокӧй — Толик. Луннас воккӧд шырӧн-каньӧн ворсім, Ӧта-мӧдӧс дзебасъясысь корсим. А кор ывла пемдіс, лои гажтӧм. Шуа воклы: — Кӧин локтӧ, гашкӧ? Со тай кильчӧ вылын кок шы кылӧ, Мый нӧ эськӧ татысь колӧ сылы? Толик гигзьӧ: — Тэ тай вывті полысь. А ме сылы: — Збыль ӧд кодкӧ воліс. Каличалі ӧдзӧс, пукті тас. Котшкӧдчысьӧс вӧтла: — Мун вай тась! Вокӧй увгӧ: — Некодысь ог пов! Некод абу, повтӧг гортын ов! Водім узьны, нянь зыр пукті дінӧ Ӧдзӧсланьӧ вишка, пемыдінӧ. Толик шуштӧм мойдъяс мойдны кутіс, Кыдзи ёма няньлысь шомсӧ шутіс, Кутшӧм пиньыс, гыжйыс сылӧн ёсьӧсь — Коми зонкӧд нырччӧ пырны косьӧ. Лэчтӧ пуртъяс, арся кӧдзыд войнас. Тайӧ зонсӧ ёма кӧсйӧ сёйны, Ме жӧ эшкын улӧ дзоньнас пыри, Эг и тӧдлы, кодыр полӧм быри. Унмовсьӧма. Садьми — вӧлі асыв. Шонді югӧр вачкӧ ӧшинь тасӧ. Видзӧда, а дінын вокӧ узьӧ. Нюжӧдчӧма менам крӧвать кузя. Садьмӧді да юалі ме сылысь: — Мыйла мунін аслад крӧвать вылысь? Сійӧ меным: — Кылан шысӧ ӧні? Босьті нянь зыр, воклӧн киас палич — Полігтырйи восьтім ӧдзӧс калич, Гусьӧн кунь-кань кильчӧ вылӧ петім. Кыйкъялам, но некод абу сэтӧн. Сӧмын зібйын Толиклӧн кын гач, Кильчӧ сюръя бердӧ инмӧ — трач. Толик збоймис, сувтіс меным паныд. — Ме жӧ шулі, некод абу тані.

1. Лыддьы кывбурсӧ рольяс серти. 2. Инды кывбурысь нимвежтасъяс.

50 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ шусьӧгъяссӧ.

1. Быдӧнысь кӧ повны, свет вылас не овны. 2. Повтӧм йӧз дінын кӧ быдман, и ачыд повтӧмӧн лоан. 3. Полысь морттӧ кӧч повзьӧдас, а кычаныд пурас.

51 удж. Тӧдчӧдӧм эмакывъяссӧ веж нимвежтасъясӧн.

Талун шойччан лун. Бать-мам гортынӧсь. Бать-мам уджалӧны. Мам вурсьӧ. Мам вурӧ меным гач. Бать вӧчӧ джадж. — Тэ мыйла нинӧм он вӧч? — юалӧ бать. — Киськав дзоридзьяссӧ. — Ме киськала, да ваыс тшӧтш джоджӧ киссьӧ. — Нинӧм, нинӧм, — шуӧ бать. — Уджысь оз ков повны. Быд удж мыйӧкӧ велӧдӧ.

52 удж. Велӧдчы гижны чолӧмалӧм.

Дона бать-мам! Чолӧмала тіянӧс праздникӧн. Сиа тіянлы дзоньвидзалун, кузь нэм да бур шуд. Тіян пи Вова.

Гиж чолӧмалӧм аслад ёртлы, пӧчлы либӧ пӧльлы. Пырт гижӧдад нимвежтасъяс.

53 удж. Лыддьы кывбуръяссӧ. Инды нимвежтасъяслысь морт да лыд.

1. Дона шонді, шонтышт менӧ. Менсьым муса мамӧс шонты. Дыр нин кӧдзыдсӧ ми венім, Дыр нин пачнымӧс ми ломтім.

2. Шонді лунтыр шӧйтӧ, мудзӧ, Вӧр ді сайын сійӧ узьӧ, Садьмас, кӧдзыд ваӧн мыссяс, Енэж шӧрӧдз сэсся кыссяс.

Нимвежтаслӧн суффиксъяс.

54 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

— Кодлӧн эм мӧлӧт? — Сылӧн эм кӧрт тув? — Кодлӧн эм акань? — Сылӧн эм дурпоп? — Кодлӧн эм небӧг? — Сылӧн эм чача?

55 удж. Лыддьы да инды нимвежтасъясысь суффиксъяссӧ.

Мамӧй меным Ньӧбис мач, Мачыс менам Ветлӧ скач. Кыдзи кучка, Мунӧ — тач! Меысь вылӧ Чеччас мач. Сӧмын лоис Ӧтчыд тадз: Кӧрт тув вылӧ Инмис мач. Кӧрт тув вӧчис Сылы розь, Медым чеччавны Эз позь. Лоис жугыль Менам мач, Куйлӧ джоджын — Шыч ни рач.

56 удж. Артмӧд сетӧм кывъясӧн сёрникузяяс.

ГАЖА ТУЛЫС ВОАС — ПӦЧ-ПӦЛЬ ОРДӦ ПЫРАС

57 удж. Сувтӧд юалӧмъяс тӧдчӧдӧм кывъяс дорӧ.

Шоныд лола тулысыс Ловзьӧдас кын му. Нюдзвиж рӧма платтьӧӧн Пасьтасяс вӧр-пу.

Кывберд петкӧдлӧ эмакывлысь признак да вочавидзӧ кутшӧм? юалӧм вылӧ: Варов тулыс. Сӧстӧм сынӧд.

58 удж. Думышт да гиж рӧм, ыджда, форма, кӧр петкӧдлысь кывбердъяс.

Вӧч тадзи:

59 удж. Лыддьы В. Кушмановлысь кывбурсӧ.

Пӧль-пӧчьяснымлӧн гажныс Эз нэмсӧ вӧвлы важ, Кор прӧстӧй коми шаньга И налы вайліс гаж.

И, кыдзи вӧвлі важӧн, Бур мойдын моз жӧ пыр Пӧсь шаньга вылас сӧвмис Эз ӧти багатыр.

1. Инды кывбердъяс да сувтӧд юалӧм. 2. Вайӧд паныд вежӧртаса кывъяс.

60 удж. Лыддьы да лӧсьӧд татшӧм сёян.

Босьт косьтӧм морков либӧ сёркни. Пукты гырничӧ, кисьт ва да сюй пачӧ. Пӧжӧм бӧрти сёян дась.

61 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд.

СТАВЫС КОЛАНАТОР.

Вӧр-валы ставыс коланатор: И ыджыд ю, И ичӧт шор, И гулыд яг, И паськыд видз, И керкадорса ӧтка кыдз. Вӧр-валы ставыс колантор: И мича дзоридз, И усьӧм кор, И вына кор, И кодзувкот, И помтӧм енэжыслӧн от. Вӧр-валы ставыс колантор: И медся ёна, Дерт жӧ, — Морт. Мед сійӧ югзис ӧтчыд, Кыдз вӧрлӧн, валӧн мич. Мед сэні гӧгӧрвоис морт, Мый тайӧ Муыс — сылӧн горт.

1. Гиж кывбурысь кывтэчасъяс

Вӧч тадзи: ыджыд ю

2. Артмӧм кывтэчасъясӧн лӧсьӧд 2-3 сёрникузя.

Кывберд гижанног.

Шонді пыр ёнджыка шонтӧ, дзирдалӧ лӧз енэжын. Сынӧдыс сӧстӧм. Сылӧ-ляпкалӧ, рудӧдӧ лым. Артмӧны гӧпъяс. Няйтчӧны-сьӧдасьӧны туйяс. Рудов лымйыс кӧтасьӧ и сьӧктаммӧ. Но войясын кынмывлӧ, небыд лым чарӧмалӧ, позьӧ сы вывті котравны-ворсны. Керка вевтъяс вылӧ ӧшйӧны кузь йинёньяс. Луннас найӧ сылӧны, и тёпкӧ-виялӧ войтва. Войвылӧ воасны сьӧд ракаяс, на бӧрын воасны и мукӧд лэбачьяс. Ловзяс-потласяс коръя пуяс вылысь гар, сэтысь мыччысясны небыд веж коръяс. Радлӧ-ловзьӧ коми парма, радлӧ звер-пӧтка. А мыйта нимкодьлуныс челядьлӧн!

Корсь кывбердъяс. Артмӧд мед- приставкаӧн кывъяс.

63 удж. Лӧсьӧд серпас серти ичӧтик висьт. Сет ним.

Пырт висьтад кывтэчасъяс.

кельыдлӧз енэж

яръюгыд шонді

ыркыд сынӧд

пемыд вуджӧр

руд лым

кузь йинёнь

64 удж. Гиж паныд вежӧртаса кывбердъяс.

65 удж. Лыддьы да висьтав тӧдчӧдӧм кывъяслысь артманногсӧ.

— Аддзан, сикӧтшыс турунвиж рӧма. Менам баб шуӧ: тайӧ рӧмыс пӧ шуда. Тэ босьт, новлы да ло шудаӧн. Сикӧтш збыльысь вӧлі медся мича. Грана мольясыс сылӧн то ӧзйылісны югыдлӧз биӧн, то лӧсталісны сук нюдзвиж рӧмӧн. Домналысь сійӧ ёна петкӧдліс вежсӧ.

66 удж. Артмӧд кывбердъяс да гиж.

67 удж. Инды кывбердъяслысь кыввужсӧ.

рудіник каньпи

косіник нывка

гырысиник вотӧс

шочиник быдмӧг

1. Инды суффиксъяссьыс медводдза шыпассӧ. 2. Кор колӧ гижны і? 3. Лӧсьӧд кывтэчасъяснас сёрникузяяс.

68 удж. Лыддьы кывбурсӧ сьӧлӧмсяньыд.

Мамӧ вурис меным дӧрӧм, Мамӧ шӧрыштіс нянь шӧрӧм, Мамӧ мыськис менсьым чужӧм, Мамӧ пуис чӧскыд ужин, Мамӧ шебраліс да мойдіс, Мамӧ орччӧн вӧлі войбыд, Мамӧ дорын ме ог дур, Мамӧ менам медся бур.

Мыйла гижысьыс быд визь заводитӧ мам кывсянь?

69 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.

меліник мам

сюсиник зон

мичаник дзоридз

мыланик сьыланкыв

мусаник ныв

раминик пи

70 удж. Лӧсьӧд серпас серти кывбердъясӧн сёрникузяяс да гиж.

Паськӧм водзын вурлісны сера дӧраысь, нойысь, октӧм сера дӧраысь, китайкаысь. Мичмӧдлісны вурӧмторсӧ пыр ки помысь. Радейтлісны серӧдлыны крестӧн канва серти. Татшӧм серпаснас мичмӧдлісны пельпомсӧ, соссӧ да водзсӧ. Бӧрйылісны гӧрда-сьӧд сунис, но содтывлісны и коймӧд рӧм. Мичмӧдлісны и прӧшвиӧн. Тіянлы прӧшвисӧ позьӧ ньӧбны либӧ кыны чукля емӧн еджыд сунисысь. Водздӧрасӧ шӧрав кабала листысь, сэсся вуджӧд дӧра вылӧ. Вӧньсӧ вур ас сертиыд жӧ. Сійӧс позьӧ кӧртавны мышкуад. Водздӧра помсӧ мичмӧд уна рӧма серӧн.

1. Висьтав водздӧра кывлысь артманногсӧ. 2. Вур да козьнав водздӧрасӧ мамыдлы. 3. Артмӧд -иник (-іник) суффикс отсӧгӧн кывбердъяс.

72 удж. Гиж висьтсӧ. Чутъяс местаӧ содты и либӧ і.

Таво пышкай гозъя поздысисны выль местаӧ. Зіль лэбачьяс ваялісны косіник турун сіяс, посньыдик гӧнторъяс. Лӧсьыдіник поз артмис: гӧгрӧсіник, шондіник. Энь пышкай пуктіс сэтчӧ некымын гӧгрӧсіник кольк да пуксис пӧжны. Пышкайяслӧн уджыс лои унджык. Пияныс мыччысисны гӧнтӧмӧсь, синтӧмӧсь, а вомныс налӧн пыр вӧлі паськыд, найӧ сёйны корисны.

1. Сет висьтыслы ним да висьтав аслад кывйӧн. 2. Вайӧд паныд вежӧртаса кывъяс.

-КОДЬ суффикса кывбердъяс.

73 удж. Лыддьы висьтсӧ.

ВАЖ КОМИ ЙӦЗЛӦН ПАСЬТАСЯННОГ.

Комияслӧн паськӧм — тайӧ зарни киа да сюсь войтырсянь миянӧдз воӧм мичлун. Важӧн кӧм-пась серти позьӧ вӧлі тӧдмавны морт йылысь унатор. Эжва вожын да Луз бердын мич дорысь ыджыдджык дон сетлісны ён, бура вурӧм паськӧмлы. Изьва дорын олысьяс ёнджыка видзӧдісны паськӧмлӧн мичлун да озырлун петкӧдлан югыд рӧмъяс вылӧ. Озыръяс вурлісны паськӧмнысӧ бокысь вайӧм дона дӧраысь, а гӧльяс — кыӧмысь. Паськӧм вурлісны уна сикас дӧраысь. Сыктыв вывса аньяслы ёнджыка сьӧлӧм выланыс волісны сера дӧра, сатин да атлас сарапанъяс. Луз бердса тшап аньяслы кажитчис сӧмын бокысь вайӧм уна пӧлӧс ной. Изьваса нывбабаяс новлісны атласысь, штапельысь, бумазеяысь, кашемирысь, шӧвкысь вурӧм сарапанъяс. Удорасалы мусмылісны лӧз дӧраысь, топыд шӧвкысь, парчаысь, вӧсни да югыд шӧвкысь вурӧм кӧлуй.

«Войвыв кодзув» журналысь.

1. Корсь висьтсьыс кывбердъяс. 2. Артмӧд -кодь суффиксӧн кывбердъяс.

74 удж. Тӧдмав серпас сертиыс нывкаяслысь чужанінсӧ.

Вур аканьыдлы сарапан.

75 удж. Думышт да гиж -кодь суффиксӧн кывбердъяс.

мортлӧн качество

76 удж. Артмӧд сетӧм сёрникузяясысь висьт. Сет ним да гиж.

Мунісны векньыдик ордымті вӧрса ты дорӧ. Со и петкӧдчис ыджыдкодь ты. Сулаліс мичакодь поводдя. Водз асылын Коля да Валера мӧдӧдчисны вуграсьны. Тайӧ пыжсяньыс детинкаяс и кутісны вуграсьны. Регыд мысти Коля лэптіс ыджыдкодь ёкышӧс, а Валералы шеді паськыдкодь ляпа. Берегас куйліс важиник пыж. Кыйисны унакодь чери. Чӧскыд и юква артмас.

77 удж. Артмӧд кывтэчасъяс

Вӧч тадзи: ыджыдкодь бипур.

1. Лӧсьӧд кывтэчасъясыс 3-4 сёрникузя. 2. Гиж паныд вежӧртаса кывъяс.

79 удж. Содтав чутъяс местаӧ кывбердъяс да гиж.

Медся дона кывйыс му вылас — мам. Сылӧн ... киыс, ... чужӧмыс, ... синмыс, ... юрсиыс. А сьӧлӧмыс ... мамлӧн ... .

80 удж. Содты чутъяс местаӧ эмакывъяс.

Кӧр кодь тэрыб ... . Синва кодь югыд ... . Кер кодь кыз ... . Ош кодь ён ... . Вата кодь еджыд ... . Ма кодь юмов ... . Тӧлысь кодь гӧгрӧс ... .

Сложнӧй кывбердъяс гижанног.

81 удж. Артмӧд кывтэчасъяс: кывберд + эмакыв.

83 удж. Помав висьтсӧ серпас сертиыс.

ТУВСОВ Ю.

Мичаысь-мича тувсовъя лунӧ том и пӧрысь лэччисны ю дорӧ. Найӧ сулалісны джуджыдысь-джуджыд кыр йылын да нимкодясисны юӧн.

84 удж. Гиж кывтэчасъяссӧ колана ногӧн.

Алӧйгӧрд кыа. Пемыдгӧрд ной. Бурысь-бур йӧз. Мичаысь-мича поводдя. Помтӧм-дортӧм вӧр. Яръюгыд шонді. Лӧзоведжыд тшын. Пемыдысь-пемыд вой. Ыджыдысь-ыджыд керка. Кузьысь-кузь туй.

Кывберд вынсьӧдӧм.

85 удж. Висьтав кывберд йылысь.

Гижсьӧны ӧтлаын

Гижсьӧны визь пыр

86 удж. Содты лӧсялана кыв.

1. Гӧгрӧс, кольквиж, курыд — тайӧ ... . 2. Алӧй, юмов, гӧгрӧс — тайӧ ... . 3. Руд, горш, скӧр — тайӧ ... . 4. Мудер, гӧрд, пашкыр бӧжа — тайӧ ... . 5. Ыджыд, мича, сюра — тайӧ ... . 6. Мелі, шань, мича — тайӧ ... .

87 удж. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Инды кывбердъяссӧ.

1. Пӧрысь пӧч град йӧрын пукалӧ, коді пӧрччӧдас, сійӧ и бӧрддзас. 2. Китӧм-коктӧм, ӧшинь улын шутьлялӧ, ӧдзӧс восьталӧ. 3. Рудовсьӧд понпи, оз курччась, оз увт, а керкаӧ оз лэдз. 4. Тайӧ эшкыныс медъеджыд да медмича, но ставнас розя.

88 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Зёльгӧ эзысь шыӧн Визув варов шор. Ворсӧ сяркъя гыӧн, Тюргӧ изъяс дор.

Шоныд тӧлӧн шоча Пӧльыштлӧ пӧсь му. Тӧвлы корйӧн воча Серӧктӧ веж пу.

1. Инды кывбердъяс. 2. Артмӧд приставка да суффиксъяс отсӧгӧн кывбердъяс.

89 удж. Лӧсьӧд кань йылысь висьт. Пырт висьтад кывбердъяс.

МЕНАМ КЫСУК.

1. Каньлӧн нимыс. 2. Кутшӧм каньӧй: ыджда, гӧн, кок, ныр-вом, пель, бӧж. 3. Каньлӧн оласног. 4. Кань бӧрся дӧзьӧр.

90 удж. Лыддьы рольяс серти да сет ним.

Шор пос вывті мунігӧн Геня аддзис детинкаӧс. — Тэ кытысь? — юаліс Геня. — Кӧрдорысь. — Кӧрдорысь? А мыйла тані? — Велӧдчыны вайисны. — Велӧдчыны? — Геня пыр жӧ ловзис. — Ме таво велӧдчыны жӧ кута. Тӧдан, кӧні миян школаыс? — Ме сӧмын на вои... — Со мыльк йылас кык судта керкаыс... А тэныд кымын ар? — Дасӧд. — Дасӧд? А меным вежон мысти дас тырӧ. Кыдзи тэнӧ шуӧны? — Васьӧ Манзадей. — Абу Васьӧ, а Василей... Школаад тадзи колӧ шуны. — Батьӧй тай сідзи шуис-а... — Ті — яранъяс? — Да, — юрнас гогнитіс Вася.

Висьтав, кӧні олӧны яранъяс.

91 удж. Гиж юалӧмъяс отсӧгӧн ёрт йывсьыд.

1. Кыдзи шуӧны ёрттӧ? 2. Кӧні сійӧ чужліс? 3. Кымын арӧс сылы? 4. Кутшӧм ёртыд: а) тушалӧн ыдждаыс; б) нырыс, синмыслӧн рӧмыс, синкымыс, юрсилӧн рӧмыс да кузьтаыс, пельыс, видзӧдласыс. 5. Кыдзи пасьтасьӧ сійӧ? 6. Кор тэ сыкӧд тӧдмасин? 7. Кодӧн сійӧ кӧсйӧ лоны? 8. Мыйла тэ радейтан ёрттӧ?

92 удж. Лыддьы колана ногӧн.

МИ ПӦЖАСЯМ.

Мамӧ талун няньшом вӧчис, Пуктіс лым кодь еджыд пызь, Ачыс вӧчӧ вӧсни сӧчӧн А ме тэча нӧкъя рысь.

Ӧдъя пачыс регыд ваймас, Локтӧ пӧжасьны нин кад. Рыська шаньга бура банъяс, Чӧскыд няньлы быдӧн рад.

1. Тӧдмав «Коми кывтэчасъяс» небӧгысь ӧдъя пач кывтэчаслысь вежӧртассӧ.

2. Артмӧд юалӧмъяс отсӧгӧн кывтэчасъяс.

93 удж. Артмӧд эмакывъясысь -а (-я) суффикс отсӧгӧн кывбердъяс.

Вӧч тадзи: пызь — пызя.

Лӧсьӧд кывбердъясӧн 2-3 сёрникузя.

94 удж. Помав мойдсӧ кывбердъяс пыртӧмӧн.

Олісны-вылісны пӧч да пӧль. Налӧн вӧлі ... ныв. Ӧтчыд ... лунӧ ... нывъяс котӧртісны ... вӧрӧ.

95 удж. Лыддьы сьыланкывсӧ.

Ичӧт сиктӧй, олан гажӧй, Мича тэнад чужӧмбан. Эжва юӧй, парма вӧрӧй, Чужанінӧй менам тан.

Джуджыд мыльк и гажа нӧрыс. Чой йыв, чурк йыв, катыд пом. Чӧдъя керӧс ягӧ корас, Вотчӧ сэні дзор и том.

Инды кывбердъяссӧ.

96 удж. Лыддьы да сет висьтыслы ним.

Кодлы абу окота сулалыштны кыр йылын да нимкодясьыштны ойдӧм Сыктыв юӧн! Юыс помтӧм паськыд! Мӧдлапӧвса керкаясыс коскӧдзыс ваынӧсь. Ю вывті лэбалӧны мотора пыжъяс. Ӧтияс юсь кодь еджыдӧсь, мӧдъяс турунвижӧсь, коймӧдъяс пемыдлӧзӧсь. Быд кӧзяинлӧн аслыссикас рӧма пыж.

1. Инды кывбердъяссӧ. 2. Висьтав лыддьӧмторсӧ аслад кывйӧн.

97 удж. Гиж висьтсӧ да визьнит кывбердъяссӧ.

УНА ПӦЛӦС РӦМА ВА.

Ми аддзывлам ватӧ юысь, тыысь, саридзысь. Ваыс быдлаын аслыспӧлӧс рӧма: лӧз, югыдлӧз, виж... Ӧшъяс саридз весьтӧ гыма кымӧр, и ва веркӧсыс лоӧ пемыд да гажтӧм. Шонді мыччысяс, и ваыс бара югыдлӧз. Гӧрд рытъя кыа дырйи саридз ваыс гӧрд жӧ. Асъя дырйи саридзыс зарниӧн дзирдалӧ.

98 удж. Лыддьы висьтсӧ. Инды кадакывъяс.

КЫДЗИ АРТМӦ СЕРА ДӦРАЫСЬ ДӦРӦМ.

Дӧра вӧчлісны шабдіысь. Шабді быдтылісны быд овмӧсын, ёнджыкасӧ керкасайса муяс вылын. Медводз мусӧ гӧрӧны, сэсся кӧдзӧны шабді кӧйдыс. Гожӧмнас шабді дзоридз гыалӧ, быттьӧ лӧз саридз. Арнас, мича шондіа лунӧ, шабдісӧ нетшкӧны вужнас, косьтӧны, мед чулльыны мӧд во кежлӧ кӧйдыссӧ. Сэсся кӧтӧдӧны юын либӧ тыын, мед кокньыдджыка кышыс торъялас няръялігас. Сы бӧрын шабдісӧ ниралӧны, а сэсся зуалӧны. Весалӧм кудельсӧ печкӧны. Колӧ кӧ кыны сера дӧра, шӧртсӧ мичмӧдӧны пипу кырсьысь вӧчӧм краскаӧн. Колӧ кӧ еджыд дӧра, шӧртсӧ ва дорын быгӧдӧны. Дӧраысь вурӧны киӧн либӧ машинаӧн дӧрӧм. Но дӧра дӧрӧмыд зэв чорыд, сы вӧсна сійӧс небзьӧдӧны валяйтчанӧн. Дӧрӧм дась, позьӧ пасьтавны.

Висьтав серпас серти, кыдзи артмӧ сера дӧрӧм.

99 удж. Содты колана кадакывъяс да гиж.

Мусӧ (мый вӧчӧны?) ... . Кӧйдыссӧ (мый вӧчӧны?) ... . Шабдісӧ (мый вӧчӧны?) ... , ... , ... . Кудельсӧ (мый вӧчӧны?) ... , а сэсся ... .

100 удж. Висьтав серпас серти, мый вурӧны шабді дӧраысь.

Кадакывлӧн кыв вежлалан суффиксъяс.

101 удж. Лыддьы гижӧдсӧ. Тӧдчӧдӧм кывъяссӧ веж мӧд кадакывйӧн.

Ме муна

Тэ мунан

Сійӧ мунӧ

Ми мунам

Ті мунанныд

Найӧ мунӧны

102 удж. Лӧсьӧд юалӧмъяс отсӧгӧн неыджыд висьт. Инды кадакывъяслысь лыд, морт, кад.

МИЯН ШКОЛА.

1. Кӧні сулалӧ миян школа? 2. Мыйысь сійӧ вӧчӧма? 3. Мый быдмӧ школа дорын? 4. Мый ми вӧчам школаын? 5. Кыдзи ми велӧдчам?

103 удж. Артмӧд суффиксъяс отсӧгӧн кадакывъяс. Инды кад, лыд, морт.

104 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ. Инды кадакывъясысь суффиксъяссӧ.

1. Тулысын узян — арын шогӧ усян. 2. Гожӧм заптіс — тӧв дзимляліс. 3. Водз чеччан — уна вӧчны эштан. 4. Збыльыд и гӧра бергӧдас. 5. Мутӧ кӧ радейтан, и сійӧ тэнӧ радейтас. 6. Мый кӧдзан, сійӧ и петас.

1. Вежӧдӧ видз, дзоридзалӧ сю, кӧдзыд оз овлы. Кор тайӧ овлӧ? 2. Кык вок пышйӧны, ӧта-мӧднысӧ оз кольны. 3. Дас кык вок ӧта-мӧд бӧрсяыс ветлӧны, но ӧта-мӧднысӧ оз пановтны. 4. Кос дырйи менӧ ставӧн виччысьӧны, а кор локта, ставӧн дзебсьӧны.

Инды кадакывъясысь суффиксъяссӧ.

106 удж. Юклы суффиксъяссӧ кык пельӧ.

Артмӧд суффиксъяс отсӧгӧн кывъяс.

107 удж. Артмӧд -ышт суффикс отсӧгӧн кадакывъяс.

Вӧч тадзи: уджавны — уджалыштны.

1. Лӧсьӧд 3-4 сёрникузя артмӧдӧм кадакывъясӧн. 2. Кутшӧм вежӧртасыс -ышт суффикслӧн?

108 удж. Содтав кадакывъяс да гиж. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ.

1. Биын оз сотчы, ваын оз вӧй. 2. Кык вок туй вомӧн олӧны, а ӧта-мӧднысӧ оз аддзыны. 3. Век вомад, а он ньылышт. 4. Тшӧкыд-тшӧкыд вӧр, а вӧвлы ньӧр ... ... . 5. Кӧть ... ... , а вӧр шӧрын лыйсьӧ. 6. Сизимдас платтьӧ новлӧ, а кизь ... ... .

Отсӧг вылӧ кывъяс.

оз аддзыны

оз сотчы

оз овлы

он босьт

оз вӧй

он ньылышт

оз кыйсьы

109 удж. Артмӧд сёрникузяяс сетӧм кывъясӧн.

1. Некор эн жуглӧй лэбач позъяс 2. Велӧдчытӧг мортӧ он во 3. Эн мун школаӧ гортса удж вӧчтӧг 4. Эн корсь кокньыд туй 5. Детинкалы войнас эз узьсьы

110 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

ЭМ-Ӧ КОМИ КОСТЮМ?

Эм-ӧ комилӧн аслас культура? Сёйи, помнита, юм. Тугъя вӧнь новлі, помнита бура. Йӧла картупель, тэсь, Чӧдъя кисель пу тасьтіысь ректа. Мамӧс казьтыла пыр: «Эн ло гусясьысьӧн да ылӧдчысь вральӧн». Бать оз вун менам дыр: «Кӧчсӧ, пиук, эн кый нин февральын». Эз коль пӧчтӧг вой, Сылӧн кывъясӧ лыдтӧм мойд ӧшйис. Кужысь киа чой Кыис мойдъясысь аддзылӧм прӧшви.

1. Кутшӧм коми сёян-юан тэ тӧдан? 2. Мыйӧ велӧдлісны бать-мамыс челядьсӧ? 3. Висьтав гижанногсӧ торйӧдӧм кывъяслысь да вуджӧд роч кыв вылӧ. 4. Корсь пӧвсӧ да лӧсьӧд тайӧ кывъясӧн сёрни.

111 удж. Велӧд да гиж.

Дзоля Толя дзик быд асыв Волӧ аслас пӧчысъясӧ. Школаысь кор локтӧ гортас, Кежӧ ыджыд мамыс ордӧ. Рытнас, кодыр гажыс бырӧ, Марья вежань дорас пырӧ.

Торйӧдӧм кывъяссӧ висьтав рочӧн.

113 удж. Лыддьы потандорса сьыланкывсӧ. Инды соссяна кадакывъяс.

Бай, бай, дитя, узь, узь, узь, Эн бӧрд, эн бӧрд, сьӧлӧмшӧр, Эн бӧрд, эн бӧрд, дитяӧй, Мамыс муніс турунла, Регыд локтас, эн бӧрд, эн.

Кадакыв гижанног.

114 удж. Лыддьы Е. Габовалысь висьтсӧ.

ПАСЬМУНӦМ КОДЗУВ.

Рытнас Митя видзӧдіс ӧшинь пыр дзирдалысь кодзувъяс вылӧ. И друг ӧти ичӧтик кодзув суніс увлань. Вӧлі — и абу! Изтор моз тёпмуніс. Митя шемӧсмис быдӧн. А сэсся и горӧдіс: — Кодзулыс усис! Кодзулыс усис! — Тэ тай он на узь, Митя? — жырйӧ пырис мамыс. — Ноко, ӧдйӧджык вод! Кӧмтӧг ӧшинь дорас сулалан! Митя сунгысис вольпасьӧ. — Мамӧ, а кытчӧ нӧ кодзулыс усис? Мамыс топыда шебраліс писӧ да шмонитыштіс: — Мойдӧ кӧ лэбзис-а. — А збыльысь кӧ? — Ог тӧд. Узь нин сэсся, эн чеччы. Асывнас Митя мӧдӧдчис юкмӧс дорӧ вала. Посводзын войбыд сулалӧм ведраяс гыӧртчӧмаӧсь, тронякылӧны мунігмозыс. Митялы квайт арӧс на, но быд асыв ичӧт ведраясӧн котӧртліс вала. Тайӧ зонкалӧн быд лунъя мог. Друг зонка джӧмдіс кытчӧкӧ да уси. Ведраясыс гораа клёнмунісны, весиг орчча керкаысь аслас могӧн котӧртысь Шарик скӧракодь гоннитліс зонкалань. Туй вылын куйлісны йи торъяс. Гырысь и посни. Наӧ и джӧмдӧма Митя. Йи торъясыс вӧліны дзик тӧрытъя усьӧм кодзув рӧмаӧсь — кельыдлӧзӧсь. И Митя гӧгӧрвоис — тайӧ ӧд кодзулыс татчӧ пасьмунӧма! Сійӧ копыртчис да чукӧртіс кодзувсӧ ведраас.

1. Лыддьы рольяс серти эня-пиалысь сёрнисӧ. 2. Мыйла висьтыслӧн нимыс «Пасьмунӧм кодзув»?

115 удж. Гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм шыпасъяслысь гижанногсӧ.

Корсь «Пасьмунӧм кодзув» висьтысь тайӧ кадакывъяснас сёрникузяяс да вуджӧд роч кыв вылӧ.

116 удж. Аддзы сэтшӧм паныд вежӧртаса кадакывъяс, кӧні гижсьӧны -дч, -чч, -тч шыпасъяс.

117 удж. Инды -тч -а кыв дорӧ отсасьысь кыв.

Вӧч тадзи: матыстчыны, матыста, матыстчӧ.

118 удж. Гиж чутъяс местаӧ д, т либӧ ч шыпасъяс.

Гажа тувсовъя лунӧ ми ёрткӧд мӧдӧдчим вӧрӧ. Миянкӧд лӧсьӧдчис мунны Катшыс пон. Воим гажа ягӧ. Сьылісны лэбачьяс. Матын кодкӧ пӧрӧдчис. Сынӧдыс вӧлі зэв сӧстӧм. Ми зэв бура шойччим.

119 удж. Лӧсьӧд кадакывъяс отсӧгӧн тулыс воӧм йылысь сёрникузяяс.

Сывдӧ-сёйӧ. Тёпкӧ-виялӧ. Жургӧны-визувтӧны. Дзользьӧны-сьылӧны. Садьмӧ-шувгӧ. Нимкодясьӧны-радлӧны.

120 удж. Лӧсьӧд серпас серти висьт.

Заводит тадзи: Каньпиян дурисны-ворсісны луд вылын. Мыр вылын гоньвидзис-пукаліс пышкай ...

ЧАЙ ЮАН — ВЫНАДЖЫК ЛОАН.

Уджач мортӧн нимӧдлісны Ӧльӧксанӧс. Некутшӧм уджысь эз пов: ытшкис и пес кераліс, керка тшупис и ӧшинь рамаяс вӧчаліс. Удж вылӧ мунігӧн пыр корис пузьӧдны самӧвар. Чай юигӧн шуалӧ: «Чайсӧ юа да эбӧсаджык лоа». Висьталӧны, мый Ӧльӧксан керка дорын туруна додь пӧрӧма. Пырас кыскалысьыс керкаӧ да кӧзяиныслы шуас: — Отсав доддьӧс лэптыны, бур морт. — Чай юа да дзик пыр отсала, — вочавидзӧ Ӧльӧксан. Збыль, буракӧ, шуӧны: чай юан — вынаджык лоан.

Инды кадакывъяссӧ.

122 удж. Артмӧд -ышт суффиксӧн кадакывъяс.

Вӧч тадзи: керавны — кералыштны.

123 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Нимлун кежлӧ Толя Рисуйтӧма кӧч. Юр и пель, и голя Артмӧдӧма стӧч. Нюмыд быдӧн петас, Быттьӧ ловъя лов. Именнича Света Шуис: «Мем оз ков. Вася книга вайис, Коля — лента шӧвк. А вот кӧчсьыд, таысь Меным кутшӧм тӧлк?» Ӧдзӧс сійӧ тупкӧ. Толяӧс оз кор. Пыдди Света пуктӧ Сӧмын ньӧбӧмтор.

1. Мый эськӧ тэ вӧчин Света местаын? 2. Кыдзи тэ чолӧмалан ёрттӧ нимлунӧн? 3. Инды «Именнича» кывбурысь кадакывъяссӧ да гиж.

Зэрӧ. Пукала да видлала пӧч сундукысь эмбурсӧ. Мыйыс тані абу! Син улӧ уси письмӧ чукӧр. Найӧс вӧлі лӧсьыда тэчӧма да кӧрталӧма кӧвйӧн. Босьті ӧтиӧс да заводиті лыддьыны. «Видза оланныд, муса гӧтыр Ӧдюк да дона пи Семӧ! Воис тіянсянь дыр виччысяна письмӧ. Ме зэв рад, мый тіян ставыс бур. А ми лун и вой нӧйтам вӧрӧгӧс. Выныс сылӧн уна на, но ми ставсӧ вӧчам ассьыным мунымӧс мездӧм да победа лун матыстӧм могысь. Думайта: регыд нин воас, донаясӧй, миян аддзысян кад. Семӧ, тэ гортын мужичӧй пыдди, кывзысь да быдторйӧн отсась мамыдлы. Коля дзоньвидзаӧн тіян верӧс да бать Иван. 28.11.1944 во. Елин Иван». Да, тайӧ письмӧыс менам пӧльлӧн. Уна буртор висьтавліс меным пӧч сы йылысь. Сійӧ вӧлӧма сюсь кыйсьысьӧн да нималана трактористӧн. Но абу усьӧма шуд налы аддзысьны. Пӧль пуктӧма ассьыс юрсӧ Берлин кар босьтігӧн.

1. Кымын юкӧн тайӧ висьтас? 2. Мый тэ тӧдмалін письмӧсьыс?

125 удж. Лыддьы письмӧсӧ да корсь татшӧм юкӧнъяс: шыӧдчӧм, сюрӧслӧн 1 и 2 юкӧнъяс, прӧщайтчӧм, кырымпас, гижан лун.

Дона бать-мам да мелі чой Надя! Бур лун! Кыдзи оланныд-выланныд? Кутшӧм дзоньвидзалунныд? Кутшӧм выльторъяс эмӧсь сиктын? Ме ола да велӧдча бура. Тшӧкыда казьтывла тіянӧс да чужан сиктнымӧс. Кутшӧм гажа, кутшӧм долыд ас муад овнытӧ! Ичӧтдырся кадыд дум вылад усьлӧ. Казьтывла, кыдзи ветлывлім гожӧмнад вотчыны вӧрӧ, кыдзи ю дорын вуграсьлім. Но ог кут шогсьыны, регыд помала институт и воа уджавны сиктӧ. Та вылын помала, аддзысьлытӧдз. Май 10-ӧд лун. Вася.

Гиж письмӧ.

б) ас йывсьыд гижӧм.

5. Гижан лун.

126 удж. Лыддьы висьтсӧ.

Акань кыв тӧдса коми челядьлы, торйӧн нин нывъяслы. Тайӧ чачаыс налӧн медся радейтана ворсантор. Чача нимыс абу зэв важся. Сійӧ паныдасьлӧ сӧмын коми-зыряналӧн да коми-пермякъяслӧн сёрниын. Миян пӧч-пӧльяс лӧсьӧдлӧмаӧсь тайӧ кывсӧ удмуртъяскӧд торъялӧм бӧрын нин, некымын сё во сайын. Важ йӧз вӧчлывлӧмаӧсь асланыс челядьлы сёй аканьяс. Кӧрта кӧлуй лоӧм бӧрын кутӧмаӧсь вӧчавны пу аканьяс. А кор йӧз велалӧмаӧсь кыны дӧра, лоӧмаӧсь и дӧра аканьяс.

1. Кутшӧм аканьясӧн водзын ворслӧмаӧсь челядь? 2. Кутшӧм аканьясӧн ворсӧны ӧні? 3. Инды тӧдчӧдӧм кадакывъясысь суффиксъяссӧ.

127 удж. Сетӧм кывъясысь -ӧм суффикс отсӧгӧн артмӧд мӧд колян када кадакывъяс.

128 удж. Артмӧд вурны да кыйны кадакывъясысь суффиксъяс отсӧгӧн кывъяс.

Лӧсьӧд артмӧм кывъясӧн сёрникузяяс.

129 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

Батьлы коскӧдзыс ме кӧть и — Ӧти. Кыйи-вугралі со мык — Кык. Ыджыд пӧртйын чери пуим — Куим. Гортӧ нуны нем эз коль — Нёль. Мамӧй, гашкӧ, оз жӧ вид? — Вит. Чери вайӧм эз и чайт — Квайт. Эг нин ӧтчыд волӧй сідзи — Сизим. Тӧдса миян кыйсян сямыс — Кӧкъямыс. Сӧмын мудзӧм содіс-ӧкмис — Ӧкмыс. Гирзим-сералім дзонь час — Дас. Мамӧй, аски кыям ком! — Пом!

1. Инды кадакывъяссӧ. 2. Шу рочӧн: эз коль, оз вид, эз чайт.

130 удж. Корсь кывъяслысь вежӧртассӧ «Коми синонимъяс кывчукӧрысь».

Лӧсьӧд 2–3 сёрникузя сетӧм кадакывъясӧн.

Артмӧд кадакывъяснас кывтэчасъяс.

1. Ваын и пуын ӧти нима. 2. Эм борд, а оз лэбав. 3. Абу кок, но он су. 4. Оз на овмӧдчы быд тыӧ. Яйыс чӧскыд, но и лыӧсь. Нюйтсьыд вӧтлы тэ кӧть кыдз, Оз и мыччысь — тайӧ ....

Инды соссяна кадакывъяс.

133 удж. Лыддьы кывбурсӧ да велӧд.

Шорысь чери кутіс кань, Сюйис пачӧ черинянь. Узьтӧмысла вугырмуні, Чериняньыд сылӧн вуні.

1. Инды кывбурысь кадакывъяссӧ. 2. Артмӧд наысь -ӧма суффиксӧн кадакывъяс. 3. Лыддьы кывбурсӧ артмӧдӧм кывъяснас.

134 удж. Гиж шусьӧгъяссӧ да босьт тӧд вылад.

1. Бӧжтӧ кӧ кӧтӧдан, и черитӧ сёян. 2. Мортӧс удж вылын тӧдмалӧны. 3. Коктӧ кӧ кӧтӧдан и чуньтӧ нюлыштан.

Эмакыв вынсьӧдӧм.

135 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

Кызьӧд нэм пом кадыс каттьӧ. Бара тулыс вурӧ платтьӧ. Быттьӧ сарапана ныв Кыдз пу лоас бӧръявыв. Льӧм пу дзоридзьясӧн вӧччас, Тулыс бӧрся гожӧм вӧтчас. Воас ар, и воас тӧв. Нӧшта уна-уна пӧв. И бур олӧмыс оз помась, Мӧд йӧз лоасны нин томӧсь. Ов жӧ, Войвыв парма-вӧр, Коми муӧй, сьӧлӧмшӧр!

1. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан медводдза сёрникузясӧ? 2. Кутшӧм паськӧмӧ пасьтасясны тулысын кыдз пу да льӧм пу? 3. Висьтав гижанногсӧ торйӧдӧм кывъясыслысь.

136 удж. Сетӧм кывъясысь артмӧд сёрникузяяс да гиж. Визьнит тш шыа кывъяссӧ.

1. Лида вӧчис мича дзоридзьясысь юркытш. 2. Том петшӧр коръясысь вӧчӧны бурдӧдчантор. 3. Керка трубаысь пуркйис-кайис еджыд тшын. 4. Ми ветлӧдлім тшӧкыд расті да вотім уна бур тшак.

137 удж. Лыддьы висьтсӧ да сет ним. Чутъяс местаӧ гиж колана шыпасъяс.

Мӧдлапӧвса вӧрсянь сикт весьтӧ кыпӧдчис сьӧд кымӧр. Тӧв пыр ёнмис и ёнмис. Заводитіс кусньӧдлыны сад йӧръясысь пелысь да льӧм пуяс. Друг гундыр-кымӧрсӧ кодкӧ быттьӧ бытшкис биа ньӧвйӧн. Сійӧ здук кежлӧ лӧньыштліс, сэсся кыдз тай горӧдас-гымыштас! Муртса мусӧ эз поткӧд.

Висьтав медводдза гым йылысь.

138 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да инды сложнӧй эмакывъяс.

1. Быдӧн аслыс кынӧмпӧтсӧ корсьӧ. 2. Нор сьӧлӧмыдлӧн синваыс дорын. 3. Нянь-солӧн сьӧлӧмтӧ он верд. 4. Гожся луныс йӧлӧн-выйӧн исковтӧ.

1. Висьтав гижанногсӧ сложнӧй эмакывъяслысь. 2. Кутшӧм лыдын сулалӧны век тайӧ эмакывъясыс?

140 удж. Лыддьы сьыланкыв-мойдсӧ.

Руй, руй, Кытчӧ жӧ ветлін? Чипанӧс корсьны. Кутшӧми жӧ чипаныд? Кӧнтусь сера.

Руй, руй, Кытчӧ жӧ ветлін? Порсьӧс корсьны ветлі Кутшӧми жӧ порсьыд? Зарни щӧтя.

Руй, руй, Кытчӧ жӧ ветлін? Мӧскӧс корсьны ветлі. Кутшӧми жӧ мӧскыд? Чукля сюра.

Руй, руй, Кытчӧ жӧ ветлін? Каньӧс корсьны ветлі. Кутшӧми жӧ каньыд? Налим сера.

Руй, руй, Кытчӧ жӧ ветлін? Ванюшӧс корсьны. Кутшӧми жӧ Ванюшыс? Кудриа юрсиа.

Руй, руй, Кытчӧ жӧ ветлін? Таняӧс корсьны. Кутшӧми жӧ Таняыс? Зэв ыръян.

1. Кутшӧм сёрникузяяс паныдасьлӧны шуанног сертиыс. 2. Корсь эмакывъяс, инды суффиксъяссӧ. Сувтӧд быд кыв дінӧ юалӧм.

141 удж. Лыддьы. Бӧрйы да гиж кывбӧра эмакывъяс.

Эн ветлы туй шӧрӧд, а ветлы туй бокӧд. Туй вылын некор эн ворс. Туй вуджигӧн медводз видзӧдлы шуйгавылӧ, а сэсся веськыдвылӧ. Туй вуджигӧн видзӧдлы светофор рӧм вылӧ.

Висьтав эмакывлысь кывбӧркӧд гижанногсӧ.

142 удж. Лыддьы да босьт тӧд вылад.

Эжва — Коми муын Печора бӧрын мӧд ыджыд ю. Печора босьтӧ васӧ Дзурнюрсянь, а Эжва заводитчӧ Мылва дорса керӧссянь. Сиктъяс да грездъяс, вӧръяс да видзьяс пӧлӧн Эжва нуӧ ассьыс сӧстӧм васӧ Войвыв Двинаӧ. Кузьтаыс сылӧн — 1130 километр, 870 километрыс визувтӧ Коми му вывті. Эжваӧ усьӧны 200 сайӧ ыджыд да ичӧт ю.

Инды кывбурысь эмакывъяс.

Эжва весьтын кыа Алӧй рӧмъяс кыӧ, Серамбана гыӧн Ворсӧдчыштӧ ю.

143 удж. Содтав эмакывъяс да лыддьы.

КОМИ МУ.

Коми му кузя ме муна, Гӧгӧр сулалӧ сьӧд вӧр. Вӧрыс вывті-вывті уна, Сыысь унаыс оз тӧр. Аддза сэні шыльыд пожӧм. Вылӧ лэптӧ ассьыс юр. Сылы ӧткодь тӧв, кӧть гожӧм, Сэтшӧм пуыс тайӧ бур.

ТУЛЫС БӦРСЯ ГОЖӦМ ВӦТЧАС.

Нимвежтас вынсьӧдӧм.

144 удж. Лыддьы. Инды нимвежтаса сёрникузя.

Кӧдзыдыскӧд вермасиг, Гожӧм локтіс, тэрмасис. Сійӧ югыд войяса, Садъясын веж коръяса.

Висьтав, кутшӧм эмакыв вежӧ нимвежтасыс.

145 удж. Содтав чутъяс местаӧ нимвежтасъяс да гиж.

1. ... йылысь тэчисны мича сьыланкывъяс. 2. ... кодь ён морттӧ шоча аддзывлам. 3. ... ола Куратов улича вылын. 4. ... мунісны ю дорӧ чери кыйны.

146 удж. Веж тӧдчӧдӧм нимъяссӧ лӧсялана нимвежтасъясӧн да гиж.

1. Вася ӧткодя радейтӧ тӧвсӧ и гожӧмсӧ. Вася моз жӧ Илья радейтӧ ветлывлыны гожӧмнас тшак вотны. 2. Сергей да Коля мунісны ю дорӧ купайтчыны. Сергей да Коля босьтісны тшӧтш Катшыс понписӧ. 3. Надя помаліс нёльӧд класс. Надя каникул дырйи ветлас пӧч ордас шойччыны.

147 удж. Лыддьы висьтсӧ.

Эм менам Петя нима ичӧт вок. Арнас сылы тырӧ сизим арӧс, сійӧ мунас школаӧ. Ме мӧд гожӧм нин велӧда сійӧс вартчыны Лыаюрын. Пырта Петяӧс ваас кытчӧдз судза, кута коскӧдыс да тшӧкта вачкавны кокнас, сынны кинас. Мӧд гожӧм нин Петя оз велав вартчыны. Весиг яндзим ёртъясысь, мый ичӧт вокӧй татшӧм сямтӧм. Тӧрыт ме лунтыр вӧлі вӧрын, батьӧй нуӧдліс пес пилитны. Рытнас, кор воим гортӧ, Петя чеччаліс нимкодьысла: — А ме вартча, а ме вартча... — Тэ полысь, — шуа ме. — Котӧртам, колӧкӧ, ю дорад. Ачыд аддзылан. — Ладнӧ, — шуа, — аски петкӧдлан. Талун ме мудзи. Асывсянь Петя нуӧдіс менӧ ю дорӧ. Зэв ӧдйӧ чужйис гачсӧ, ызі-базі пырис ваӧ. И збыль — вартчӧ! — А юртӧ ваас сюйӧмӧн кужан? — юала ме шензьӧмӧн. — Куза, — шуӧ. «Кужаыс» сылӧн оз на артмы, кӧть и школаӧ нин лӧсьӧдчӧ. И бара пырысь-пыр петкӧдліс, кыдзи кужӧ уйны юрсӧ ваӧ сюйӧмӧн. Но дивӧ! — Кыдзи тэ ӧти луннас велалін? — Тӧрыт, — шуӧ Петя, — куръя вуджигӧн кокӧй пыдӧсас эз судз. Повзи да заводиті бызӧдчыны, кыдзи тэ велӧдлін. И вартчи! А сэсся Мирон Колькӧд лунтыр вартчим. А ме вӧлі дась сямтӧм Петьӧӧн нимтыштны вокӧс!

1. Висьтав, кыдзи велӧдчис вартчыны Петя. А тэ кужан он вартчыны? 2. Корсь нимвежтаса сёрникузяяс. Инды нимвежтаслысь морт да лыд.

Лина куйлӧ гортас диван вылын и шуӧ: — Ме кӧсъя енэжсьыс кодзув кутны. — А сійӧ зэв пӧсь, киыд сотчас, — висьталӧ мамыс. — А ме акань рузумӧн кута.

Артмӧд сёрни да пырт нимвежтасъяс.

Кывберд вынсьӧдӧм.

148 удж. Лыддьы.

МУЛӦН МИЧ.

Неыджыд эрд. Татчӧ гожӧмыс чукӧртӧма ассьыс став мичлунсӧ. Кутшӧм сӧмын рӧм сэтысь он аддзы! Синмад шыбитчӧны еджыд да виж рӧм, веж да кельыдлӧз, лӧз и гӧрд. Кутшӧм сӧмын дзоридзьяс тані абуӧсь! Паськыда синсӧ восьтӧмаӧсь катшасинъяс. Сылӧн синбордыс еджыдысь-еджыд, а дзоридз шӧрас — виж кытш. Войвылын медводз мыччысьӧ-петӧ вижъюр. Югыдвиж, гӧгрӧс, сійӧс ылісянь аддзан. Сы бӧрти петӧ мӧд вижъюр, паськыдджык, мичаджык. Гожӧмнас югыдвиж рӧмыс сылӧн вошӧ, артмӧ небыдик гӧна шар. Сійӧ — гӧгрӧс, гӧн кодь кокни. Пӧльыштас тӧвру — шарыс лэбас, а заас кольӧ пемыдвиж гӧгрӧс кизь. Со кузь кок йылын сулалӧ уразнӧй турун. Сійӧ отсалӧ бурдӧдчыны уна висьӧмысь. Артмӧ сыысь и чӧскыд чай. Дзоридзыс чӧскыд кӧра, корйыс кӧть и ичӧт, но мича сера. Эрд пасьталаыс ыпъялӧ бобӧняньлӧн гӧрд юрыс. А со кузь кок йылас копрасьӧ лӧз понтільгун. Дзоридзьяс, дзоридзьяс, уна мича дзоридз! Мыйта миян мунымлӧн мичлуныс, шоныдлуныс, бурлуныс.

1. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан висьтыслысь нимсӧ? 2. Кутшӧм быдмӧг нимъяс паныдасьлӧны висьтас? 3. Кутшӧм бурдӧдчан турун нӧшта тэ тӧдан? 4. Гиж висьтысь кывтэчасъяс: кывберд + эмакыв. 5. Вӧч висьт дорас серпас.

149 удж. Лыддьы колана ногӧн.

Воис гожӧм. Шоныд. Лӧнь. Дженьыд югыд войяс. Пӧлӧзнича, тэ нӧ кӧн? Эг нин аддзыв вояс.

Пӧлӧзнича — енэж рӧм, Лӧз юрсиа дзоридз! Ваймӧм муяс вылысь скӧнь Вошин, няньлӧн соридз.

Ичӧт кокӧн, тэрыбӧн Котравлі сю пӧвстын. Пӧлӧзнича — саридз рӧм, Кытчӧ нӧ тэ вошин?

1. Инды кывбердъяс. 2. Кывбердъяс дорӧ вайӧд паныд вежӧртаса кывъяс. 3. Комиӧд быдмӧг нимъяс.

4. Артмӧд быдмӧг нимъясӧн кывтэчасъяс.

150 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

ЧУЖАН МУ.

Эм му, кӧн ягын дозмӧр сьылӧ, Кӧн нюрын ӧшкамӧшка сылӧ, Тӧдса сійӧ йӧзлы Эжва йылӧн, Лоӧ мен да тэныд чужан муӧн.

Сійӧ медся гажа, медся мича, Сійӧ медся дона, медся муса. Вай жӧ тэа-меа бура видзам Тайӧ сьӧлӧм шонтысь югыд мусӧ.

1. Инды кывбердъяс да сувтӧд юалӧмъяс. 2. Висьтав гижанногсӧ торйӧдӧм кывбердъяслысь.

151 удж. Содты кывбердъяс дорӧ эмакывъяс да артмӧд кывтэчасъяс.

Лӧсьӧд артмӧм кывтэчасъясӧн сёрникузяяс.

152 удж. Вайӧд паныд вежӧртаса кывбердъяс.

153 удж. Комиӧд. Инды кывбердъяс.

154 удж. Лыддьы да сет ним.

Тайӧ дзоридзыс паныдасьлӧ вӧраинъясын да васӧд видзьяс вылын. Сійӧ заводитӧ дзоридзавны водзджык пывсян купальнича дорысь, лым сылӧм бӧрын. Дзоридзьясыс кольквижӧсь, но гырысьӧсь да гӧгрӧс тупыль кодьӧсь. Тайӧ аслыспӧлӧслунсӧ тӧдчӧдӧны юра купальнича да горадзуль нимъяс. Важӧн дзоридзнас Сыктыв вожса сиктъясын краситлӧмаӧсь чипан колькъяс, а турунсӧ шулӧмаӧсь кольк турунӧн. Горадзуль кывйыс паськыда бергалӧ коми-пермякъяслӧн сёрниын. Сідзкӧ, купальничалӧн тайӧ — медся важ нимыс. Тайӧ кывсӧ пӧч-пӧльным лӧсьӧдлӧмаӧсь уна нэм сайын, зыряна да пермякъяс вылӧ юксьытӧдз.

1. Висьтав дзоридз йывсьыс ас нимсяньыд. Сёрниад пырт кывбердъяс. 2. Серпасав ассьыд радейтана дзоридзтӧ. 3. Гиж дзоридз йылысь висьт. 1) Дзоридзлӧн быдман места. 2) Рӧм, мичлун. 3) Дзоридзлӧн коланлун.

155 удж. Лыддьы. Гиж да инды кывбердъяссӧ.

Водз асывнас садьмисны видз вылын мича дзоридзьяс. Небыдик гожся тӧвру гильӧдыштіс налысь банбокъяссӧ да корис пасйыны горадзульлысь чужан лунсӧ. Воис кельыдлӧз пӧлӧзнича. Сійӧ козьналіс ёртыслы шонді рӧма чышъян. Алӧйгӧрд лежнӧг вайис турунвиж сарапан. А тӧвру радпырысь ворсіс да йӧктіс горадзулькӧд.

156 удж. Артмӧд слог содтӧмӧн кывбердъяс.

Лӧсьӧд кывберд пыртӧмӧн 3-4 сёрникузя.

157 удж. Корсь пӧвсӧ да гиж.

Артмӧдӧм кывтэчасъясӧн лӧсьӧд 3-4 сёрникузя.

158 удж. Инды шусьӧгъясысь паныд вежӧртаса кывъяс.

1. Тулыс пӧ гажа да гӧль, ар пӧ гажтӧм да озыр. 2. И кӧдзыд гожӧм шоныд тӧлысь шоныдджык овлӧ. 3. Вылысыс мича, да пытшкӧсыс мисьтӧм. 4. Тулан сьӧд да дона, кӧч еджыд да донтӧм. 5. Сьӧлӧмыд кӧ ыджыд, быд удж ичӧт.

Висьтав, кутшӧм кывсикасӧн лоӧны паныд вежӧртаса кывъясыс.

159 удж. Артмӧд сетӧм кывъясысь сёрникузяяс да гиж.

1. Гожся лун. 2. Челядь локтісны кыддза раскӧ. 3. Кутшӧм мичаӧсь еджыд кока кыдзьясыс. 4. Шор бокас быдмӧ веж турун. 5. Пӧжӧ яръюгыд шонді. 6. Векньыдик ордым лэччӧдӧ шор дорӧ. 7. Сэні варова дзольгӧ кӧдзыд да сӧстӧм ва.

Инды кывбердъяс да сувтӧд юалӧм.

160 удж. Лыддьы висьтсӧ да инды кывбердъяс.

Варук медводз пызан вылӧ вайис сирысь пӧжалӧм черинянь. Чери бӧрын ыджыд тасьтіӧн яя шыд, сэсся порсь госӧн жаритӧм картупель. Картупель бӧрын шыдӧса рок, йӧла рок, юм ляз, льӧмъя ляз, чӧдъя ляз, сэтӧра ляз. Ляз бӧрын вайис чӧдъя чужва, кӧтӧдӧм паренча, пӧжӧм йӧв, пувъя йӧв, нӧкъя рысь.

1. Висьтав, кутшӧм кывсикасъясысь артмӧмаӧсь кывбердъясыс. 2. Лӧсьӧд мамыдкӧд ӧтвылысь тайӧ сёян-юансӧ.

Кадакыв вынсьӧдӧм.

161 удж. Лыддьы. Тӧдчӧдӧм кывъяс дорӧ сувтӧд юалӧмъяс.

Быд асыв шондіыс петӧ нӧрыс сайысь, гажӧдӧ ывласӧ. Тайӧ лунӧ енэжыс вӧлі мыськӧм блюд кодь. А вӧрыс — эзысьӧн лӧсталӧ да шувгыштӧ. Шувгӧ зэв небыдика, ылысь кылан лӧсьыд шыӧн. Кӧнкӧ кылӧ чер триньгӧ, кӧнкӧ тувъясьӧны, кер кыскӧны. Дай ваыс татшӧм гажа луннад енэжыс кодь жӧ кельыдлӧз да шыльыд, кӧть кадриль йӧкты веркӧсас.

Вуджӧд кадакывъяссӧ роч кыв вылӧ «Комиа-роча кывчукӧр» вылӧ мыджсьӧмӧн.

162 удж. Артмӧд ӧтка лыда, 3 морта, ӧнія, колян да локтан када кадакывъяс.

163 удж. Содты сёрникузяясас кадакывъяс.

1. Кӧч чеччалӧ, а джыдж ... . 2. Чери уялӧ, а чирк ... . 3. Вӧв гӧрдлӧ, а пон ... . 4. Мӧс баксӧ, а кань ... . 5. Сюзь буксӧ, а колипкай ... .

164 удж. Лыддьы висьтсӧ.

Гожся кадӧ вӧрӧд ветлігӧн тшӧкыда син улӧ усьлӧ лыс емысь чукӧр. Тайӧ кодзув котырлӧн оланін. Кодзувкотъяс олӧны ыджыд семьяӧн. Муӧ кодйӧм позйӧ кодзувкот-мам лэдзӧ колькъяс, сэтысь чужӧны уджалысь кодзувкотъяс. Тайӧ поз гӧгӧрыс и заводитӧны тэчны карсӧ. Кыскалӧны чукӧрӧ кос лыс емъяс, лӧсьӧдӧны коридоръяс да жыръяс. Поз тэчысь кодзувкотъяс кындзи эмӧсь и мукӧд уджалысьяс. Ӧтияс дӧзьӧритӧны колькъяс да личинкаяс, мӧдъяс корсьӧны да ваялӧны сёян, коймӧдъяс — видзӧны карсӧ. Вӧрса гӧрд кодзувкотъяс зэв коланаӧсь. Найӧ бырӧдӧны вӧрысь уна гут-гаг. Ӧти кодзув котыр луннас бырӧдӧ кызь сюрс гаг, тайӧ сизьлӧн тӧлысся, а пысталӧн кык тӧлысся удж. Кодзувкоткаръяс колӧ видзны. Зурган кӧ карас беддьӧн, розьӧдыс мӧдас веськавны зэр. Кодзувкотъяслӧн торксьӧ олӧмыс. Позйыс кутас сісьмыны, олысьясыс кулӧны, матігӧгӧрса вӧрыс висьмӧ.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ да гиж.

1. Кыдзи олӧны кодзувкотъяс? 2. Мыйысь найӧ вӧчӧны позсӧ? 3. Кутшӧм кодзувкотъяс овлӧны? 4. Мыйла кодзувкот позсӧ шуам карӧн? 5. Кутшӧм буртор вайӧны вӧрса кодзувкотъяс? 6. Мыйла колӧ видзны кодзувкоткаръяс?

165 удж. Гиж текстсӧ. Скобкаын сетӧм кадакывъяссӧ сувтӧд ӧнія кадӧ.

Кодзувкотъяс — вӧр бурдӧдысьяс. Ӧти ыджыд кодзувкот поз луннас бырӧдӧ некымын сюрс гаг. Кодзувкотъяс небзьӧдӧны му, новлӧдлӧны уна быдмӧглысь кӧйдыссӧ. Кымын унаджык кодзувкоткар, сымын сынӧдыс сӧстӧмджык.

Артмӧд кодзувкот йылысь нӧдкыв.

167 удж. Артмӧд -ыв, -ал, -ав суффиксъясӧн кадакывъяс.

Лӧсьӧд артмӧм кадакывъясӧн 2–3 сёрникузя.

168 удж. Артмӧд -ышт суффикс отсӧгӧн кадакывъяс.

Лӧсьӧд 2-3 сёрникузя да гиж.

169 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

БАРА НИН.

Бара нин лым сылі. Лым сылі, йи кывтіс. Косьмис нин лымувса му. Кымынысь, кымынысь Нӧрыс бок рас пиын Ловзьыліс, садьмыліс пу!

Пӧткаяс локтасны, Пӧткаяс дзользясны, Пӧткаяс шлывгасны бӧр. Сьӧд парма ловзьылас, Сьӧд парма шувгылас, Бӧр ланьтас сьӧд парма вӧр.

Инды кадакывъясысь суффиксъяссӧ да кадсӧ.

170 удж. Лыддьы да висьтав ас кывйӧн.

Гымӧн чорыда зэрӧм бӧрын енэжыс кутіс югдыны. Тӧлыс лӧнис. Регыд мыччысис мелі шонді. Му весьтын ӧшйис ӧшкамӧшка. Сьӧкыд шуны, сизим пӧлӧс рӧмысь коді медмичаыс: виж али турунвиж, алӧйгӧрд али кельыдлӧз. Найӧ ӧтмоза дзирдалісны-югъялісны, медым йӧзыс нимкодясисны енэжса мичлунӧн. А быд пӧлӧс мичлун чужтӧ мортлысь бурлун, мелілун. Колӧ сӧмын мичсӧ аддзыны да видзны сьӧлӧмад.

1. Инды медводдза нёль сёрникузясьыс сюрӧса членъяс. 2. Висьтав, кутшӧм кывсикасӧн лоӧны тӧдчӧдӧм кывъясыс.

171 удж. Артмӧд эмакывъясысь -ав (-яв), -ась (-ясь) суффиксъяс отсӧгӧн кадакывъяс.

Вӧч тадзи: сов — соласьны, солавны.

172 удж. Лыддьы, велӧд да гиж.

Югыд кодзув, петав, петав, Эзысь кодзув, петав. Дзирдав, пӧртмась вылісянь, Дзирдав рытъя кыа бӧрын!

173 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

Урокным бӧрӧ колис. Пӧсь чолӧм, гожся лун! Каникулным ӧд воис, Он вермы дзебны нюм!

Каникул, каникул — Зэв муса миян кад. Каникул, каникул. Ми быдӧн сылы рад.

Со кыскӧ ывла миянӧс. Ю вылын гажыс тыр. Сэн вугралам мыкпиянӧс Да купайтчам вель дыр.

Чӧд вотны мунам унаӧн. И пыр жӧ шызяс вӧр. Лӧз вомъясӧн, тыр чуманӧн Ми гортӧ воам бӧр.

Эм казьтыштны мый миянлы, Кор воас сентябр лун. Ӧд пармаса ныв-пиянлӧн Бур гожӧмыд оз вун.

Каникул, каникул — Зэв муса, зарни кад. Каникул, каникул, Ми быдӧн сылы рад!

бӧрйы лӧсялана кыв

велӧдчы юасьны комиӧн

вочавидз юалӧм вылӧ

вӧдитчы словарӧн

вуджӧд роч вылӧ

комиӧд

корсь пӧвсӧ

кут тӧд вылын

кывзы бура

кывъяс отсӧгӧн лӧсьӧд

сёрникузя помын

содты колана кывъяс

содты колана шыпасъяс

Вай тӧдмасям!

Видза олан! Видза оланныд! Бур лун!

Ме зонка. Ме нывка.

Видза олан. — Тэ нывка? Ме нывка.

Менӧ шуӧны Машаӧн.

— Видза олан! — Видза олан! — Кыдзи тэнӧ шуӧны? — Менӧ шуӧны ...ӧн.

— Эм ыджыд мам? — Эм. — Эм вок? — Абу.

— Тайӧ коді?

— Коді эм котырын? — Котырын эм бать, мам...

— Тэ коді? — Коді эм котырын? — Тайӧ коді?

Менам школа

Тайӧ коді?

Тайӧ мый?

Ми ворсам

А тэ мыйӧн ворсан?

лӧз мач

4 лӧз кубик

кольквиж кубик

лӧз мач

гӧрд машина

сьӧд карандаш

турунвиж тетрадь

Мальвина ворсӧ аканьӧн.

— Менӧ шуӧны ... — А менӧ шуӧны ... — Кутшӧм тэнад чача? — Менам кӧчпи. — А тэнад мый? — Менам мач. — Кутшӧм рӧма?

Менам эм чача. Тайӧ самолёт. Самолёт лӧз рӧма.

ӧти кӧч

куим карандаш

вит мач

кык ош

Миян керка

Тайӧ менам керка. Керка ыджыд. Керкаын эм ӧти ӧдзӧс, куим ӧшинь, джодж да джадж.

Керкаыс ичӧт? Керкаын куим ӧдзӧс? Керкаын нёль ӧшинь?

— Тайӧ мый? — Кутшӧм керка? — Мый эм керкаын?

Тайӧ менам керка. Керка ыджыд, выль да кольквиж. Керкаын олӧны мам, бать, чой да вок.

Тайӧ менам керка. Керкаын куим вежӧс. Менам вежӧсын эм крӧвать, шкап, пызан, улӧс да кык джадж.

— Тайӧ менам вежӧс. — Вежӧс ыджыд. — Вежӧсын эм диван, пызан, улӧс да шкап.

Ыджыд ӧшинь. Керкаын ыджыд ӧшинь.

Керкаын куим вежӧс. Менӧ шуӧны Настукӧн. Менам ыджыд да выль керка. Ме ола Сыктывкарын.

Менам керкаын эм ...

Гажа Выль во.

— Тайӧ мый?

Мый вӧчӧ?

— Тэ коді? — А тайӧ коді?

— Видза олан — Тайӧ мый? — Кутшӧм рӧма?

Ме юа — нывка юӧ. Ме сёя — зонка сёйӧ.

Юа кӧ ме йӧв, Ворса шы ни тӧв. Сёя кӧ ме рок, Ӧдйӧ ветлас кок.. Сёя кӧ ме нянь, Быдма ён да шань. Сёя кӧ ме шыд, Лоа зэв ыджыд.

— Ме сёя шыд да рок. А тэ? — Ме юа йӧв. А тэ? — Ме юа.

— Видза олан, Кӧчпи! — Видза олан, Ошпи! — Пуксьы. Сёй капуста, морков да ю йӧв. — Аттьӧ.

Тэнад эм пась? Тэнад эм гын сапӧг? Тэнад эм лӧз дӧрӧм?

Ме пасьтала

Руд да еджыд паськӧма. Коді тайӧ? Гӧрд да руд паськӧма. Коді тайӧ?

ВОГӦГӦРСЯ КАД

Талун шоныд поводдя. Лӧз енэжын шонді. Нывкаяс да зонкаяс ворсӧны паркын.

Мый вӧчӧны нывкаяс да зонкаяс? Кутшӧм талун поводдя? Мый эм енэжын?

— Талун шоныд? — Абу. Талун кӧдзыд. — Енэжын шонді?

Гажа тулыс

кӧдзыд тӧв

шоныд гожӧм

мича ар

Гожӧм да тулыс радейтӧны гӧрд да турунвиж рӧм. Ар радейтӧ кольквиж рӧм. Кутшӧм рӧм радейтӧ тӧв?

— Талун кӧдзыд? — Енэжын шонді? — Поводдя мича?

Ме радейта гӧрд да турунвиж рӧм! Ме радейта кольквиж да гӧрд рӧм. Ме радейта еджыд рӧм. Ме радейта лӧз да турунвиж рӧм.

Ӧти пу керкаын олісны-вылісны нёль чой.

Ывлаын шоныд поводдя. Енэжын шонді. Нывка ворсӧ ывлаын.

Коді ворсӧ ывлаын? Кутшӧм поводдя ывлаын? Мый енэжын?

Видза олан, гажа тулыс! Видза олан, енэж шӧр! Видза олан, тувсов шонді! Видза олан, помтӧм вӧр!

ПАРМА (ВӦР)

Кыдз быдмӧ вӧрын.

Тӧвнас ме еджыд, а гожӧмнас турунвиж. Тӧв и гожӧм ме ӧти рӧма.

ыджыд пожӧм

ыджыд коз

ыджыд кыдз

ыджыд пелысь

Пармаын быдмӧ коз. Паркын вит кыдз. Гӧрд да турунвиж пелысь сулалӧ вӧрын.

Вӧрын быдмӧ мича кыдз. Вӧрын сулалӧ гӧрд пипу.

Мый вӧчӧ мӧс?

Сьӧд рӧма, нёль кока, радейтӧ йӧв. Ыджыд, еджыд рӧма, сетӧ йӧв. Мамыс ыджыд, а сійӧ ичӧт.

лэбалӧ енэжын

— Тайӧ лэбач? — Да. — Ыджыд? — Абу. — Ичӧтик? — Да. — Руд да кольквиж рӧма? — Да. — Тайӧ пыста? — Да.

Ыджыд, сьӧд, горза: «Кар! Кар! Кар!» Ыджыд, сьӧда-еджыда, шуа: «Китш-котш!»

Ыджыд, сьӧд, сетӧ йӧв. Ичӧт, сёйӧ йӧв, олӧ керкаын. Ичӧт, сёйӧ нянь, руксӧ.

Менам эм кань. Каньпи ичӧт да еджыд рӧма. Кань радейтӧ ворсны мачӧн.

Катша лэбалӧ. Пон руксӧ. Кань увтӧ. Лэбач нявзӧ. Кукань баксӧ.

— Менам эм кань, а тэнад? — Менам абу кань. Менам эм пон. — Кутшӧм сійӧ? — Пон сьӧд да ичӧт. Олӧ керкаын.

Менам эм пемӧс.

Пӧль пуктіс сёркни. Быдмис сёркни ыджыд-ыджыд. Кыскӧ пӧль сёркнисӧ да оз вермы кыскыны. Пӧль корӧ пӧчӧс: «Лок сёркнисӧ кыскам!» Пӧч корӧ внучкаӧс: «...»! Внучка корӧ понйӧс: «...»! Пон корӧ каньӧс: «...»! Кань корӧ шырӧс: «...»! Кыскисны да кыскисны. Кыскисны сёркнисӧ. Сёркни кольквиж, чӧскыд. Пӧль шуӧ: «Ме сёя сёркни». Пӧч шуӧ: «...».

лок кыскам сёркни! — Ме сёя сёркни!

Гӧгрӧс, но абу шар. Кольквиж, но абу сыр. Бӧжа, но абу шыр.

Керкаын уна йӧз, а ӧшинь ни ӧдзӧс абу.

Олісны-вылісны шыр да гадь. Налӧн быри няньыс. Мӧдӧдчисны корсьны нянь. Мунісны-мунісны да воисны шор дорӧ. Поскыс абу. Шыр ветліс, вайис идзас сі да шор вомӧн пуктіс. — Но, гаддьӧй, вай вудж, — шуӧ шыр. — Ме, — шуӧ гадь, — ог лысьт. Вай тэ первой вудж. Шыр скӧрмис гадь вылӧ. — Эк, — шуӧ, — полысь тэ. Шыр кутіс вуджны, воис шӧрӧдзыс, и идзас сіыс чеги. Шыр усис ваӧ да вӧйис. А гадь ваксис, ваксис да потіс.

Олӧ керкаын. Олӧ вӧрын. Олӧ ывлаын.

ОТСАСЯН ПАСЪЯС:

выль тема

вӧч содтӧд удж

босьт тӧд вылад

паныд вежӧртаса кыв

Ылі вӧрын, парма шӧрын, Сёльгӧ-ворсӧ муса ёль. Ёртасьӧны сыкӧд войтъяс, Коз да пожӧм коль.

— Чолӧм, ёрт! Ме ичӧт Войт. — Чолӧм! Кыдзи олан? — Ола бура. А тэ кыдзи? — А ме школаӧ со вои. — Велӧдчыны кутан бура? — «4» да «5» вылӧ. Ме ӧд юра.

1ʼ удж Лыддьы кывбурсӧ.

Видза олан, дона школа! Видза олан, муса класс! Миян тіянысь зэв ёна Ставлӧн бырӧма нин гаж.

— Видза олан! — Видза олан! — Кыдзи тэнӧ шуӧны? — Менӧ шуӧны Коляӧн. — А тэнӧ кыдзи шуӧны? — Менӧ шуӧны Дашаӧн.

менам нимӧй

тэнад нимыд

2ʼ удж. Сёрнит тадзи.

— Кыдзи тэнад нимыд? — Менам нимӧй Ваня. — А тэнад кыдзи нимыд? — Менам нимӧй Степан. — Кымын арӧс тэныд? — Меным ӧкмыс арӧс. — А кымын арӧс тэныд? — Меным дас арӧс.

3ʼ удж. Лыддьы слогъясӧн.

Вӧч зарядка кывбур серти.

4ʼ удж. Лыддьы кывъяссӧ да серпасав.

Мый ӧткодьыс тайӧ кывъясас?

5ʼ удж. Лыддьы. Висьтав ас йывсьыд.

Менам эм ёрт. Сійӧс шуӧны Андрейӧн, а комиӧн — Ӧньӧ. Сылы дас арӧс, меным ӧкмыс. Ми — бур ёртъяс.

6ʼ удж. Лыддьы да сёрнит тадзи ас йывсьыд.

Менам нимӧй Маша. Меным кӧкъямыс арӧс. Ме ола Кулӧмдінын.

7ʼ удж. Артмӧд 4 кыв.

Висьтав «Да» либӧ «Абу».

— Тэ нывка? — Тэ зонка? — Тэ Войт?

8ʼ удж. Висьтав лыдпасъяс ӧ шыпас вылӧ.

Лыддьы кызьӧдз.

9ʼ удж. Артмӧд кывъяс анбур серти.

10ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кымын нывка тіян классын? 2. Кымын зонка? 3. Кымын ӧдзӧс классын? 4. Кымын шыпас ӧдзӧс кывйын? 5. Кымын шы ӧдзӧс кывйын? 6. Кымын ӧшинь классын? 7. Кымын лампочка классын?

Артмӧд юалӧмъяс да сёрнит ёртыдкӧд.

11ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.

12ʼ удж. Лыддьы да гиж комиӧн.

14ʼ удж. Артмӧд кывъяс пасъяс серти.

15ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.

1) Менам нимӧй Таня. 2) Ме нывка. 3) Меным дас арӧс. 4) Тэнад нимыд Саша. 5) Тэныд ӧкмыс арӧс. 6) Тэ зонка.

16ʼ удж. Содтав шыпасъяс да гиж.

17ʼ удж. Висьтав кывъяс «Тӧдмасьӧм» тема вылӧ.

ВОГӦГӦРСЯ КАД

— Тэ радейтан ар? — Ме ог радейт ар. Сійӧ кӧдзыд, зэра да няйт. — Кутшӧм вогӧгӧрся кад радейтан? — Ме радейта гожӧм. Сійӧ шондіа, жар.

ме радейта

ме гуляйта

ме котрала

ме ог радейт

ме ог гуляйт

ме ог котрав

1ʼ удж. Висьтав серпас серти, кымын кольквиж, гӧрд да турунвиж рӧма кор.

2ʼ удж. Артмӧд «Нина да Наташа паркын» сёрни.

— Нина, мый тэ вӧчан паркын? — Ме паркын ...

Вижа — гӧрда сарапана Ветлӧ берег пӧлӧн ар. Мича пелысь ӧзйӧм бана, Сылы шоныд, сылы жар.

Висьтав, кутшӧм арыс.

— Ывлаын гожӧм? — Талун мунам вӧрӧ?

4ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.

Воис зарни ар. Шонді оз нин шонты. Кыдзлӧн коръяс вижӧдісны. Шорын да юын ва кӧдзыд.

5ʼ удж. Мӧвпышт да гиж, мый быдмӧ.

6ʼ удж. Лыддьы. Корсь пӧвсӧ.

Ар бӧрын гожӧм оз пуксьы. Арын рака и катша пӧт. Арыд тыра корабль кодь.

7ʼ удж. Гиж паныд вежӧртаса кывъяс.

Тулыснас пасьтасьӧ, а арнас пӧрччысьӧ.

8ʼ удж. Гиж кывъяссӧ анбур серти.

Юклы кывъяссӧ чукӧръяс вылӧ.

велӧдысь велӧдӧ

велӧдчысь велӧдчӧ

1ʼ удж. Корсь пӧвсӧ.

Велӧдысь велӧдӧ челядьӧс. Челядь велӧдчӧны школаын.

— Кӧні тэ велӧдчан? — Ме велӧдча школаын. — Коді тэнӧ велӧдӧ? — Менӧ велӧдӧ велӧдысь. — Кыдзи шуӧны велӧдысьтӧ? — Велӧдысьӧс шуӧны Мария Андреевнаӧн.

2ʼ удж. Мый вӧчӧны пемӧсъяс? Висьтав.

3ʼ удж. Гиж кывъяссӧ анбур серти.

4ʼ удж. Артмӧд пасъяс серти сёрникузяяс.

5ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кӧні тэ велӧдчан? 2. Кутшӧм классын велӧдчан? 3. Коді тэнӧ велӧдӧ? 4. Мый вӧчан урок вылын? 5. Мый вӧчан перемена дырйи? 6. А ёртыд мый вӧчӧ перемена дырйи?

6ʼ удж. Лыддьы. Гиж велӧдӧм диктант.

7ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ да велӧд.

Ӧти-мӧд бӧрся Поснияс уна Котӧрӧн быдӧн Школаӧ мунам. Артасьны, гижны Велалам бура, Миянысь шуда Код талун сюрас!

8ʼ удж. Гиж кывъяс.

Вӧч тадзи

— Кутшӧм тэнад школаыд? — Менам школа ыджыд да сӧстӧм. — Кутшӧм тэнад классыд? — Менам классӧй шоныд, ыджыд, сӧстӧм. — Эм али абу классад дзоридз? — Да, классын эм уна дзоридз.

9ʼ удж. Лыддьы. Тӧдмась Вова нима зонкакӧд. Висьтав ас йывсьыд.

Менам нимӧй Вова. Ме Абъячойысь. Велӧдча мӧд классын. Велӧдысьӧс шуӧны Анна Васильевнаӧн. Урок вылын ми гижам, лыддьысям, ворсам, серпасасям.

10ʼ удж. Лыддьы. Мый йылысь висьталӧны Саша да Паша?

Менсьым велӧдысьӧс шуӧны Мария Андреевнаӧн. Сійӧ мича да шань. Мария Андреевна велӧдӧ миянӧс мичаа серпасасьны.

Менсьым велӧдысьӧс шуӧны Надежда Николаевнаӧн. Тайӧ бур да шань велӧдысь. Сійӧ велӧдӧ мичаа гижны, бура лыддьысьны, перемена дырйи ворсны.

11ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.

12ʼ удж. Содты колана кывъяс да гиж сёрникузяяссӧ.

Ӧшинь дорын сулалӧны партаяс. Велӧдчысьяс пукалӧны парта сайын. Пызан вылын куйлӧны небӧгъяс, тетрадьяс, ручка да линейка. Пызан дорын сулалӧ улӧс.

13ʼ удж. Лыддьы, аддзы пӧвсӧ.

Классын кызь велӧдчысь. Нывка пукалӧ ӧшинь дорын. Зонкаяс ворсӧны школа сайын. Велӧдчысь сулалӧ дӧска дорын. Ёртъяс сьылӧны хорын.

14ʼ удж. Артмӧд юалӧмъяс сертиыс сёрникузяяс.

1. Кытысь мунӧ нывка? 2. Кытысь мунӧ ёртӧй? 3. Кытысь мунӧ зонка?

15ʼ удж. Тӧдмав медводдза шыпасъяссӧ. Гиж.

16ʼ удж. Лыддьы. Артмӧд школа йылысь висьт.

Миян школа ыджыд. Сійӧ шоныд да сӧстӧм. Тані уна велӧдысь да велӧдчысь. Школаын ми велӧдчам, ворсам. Ме ёна радейта школа.

17ʼ удж. Артмӧд серпас серти сёрникузяяс.

1. Коді тайӧ? 2. Кутшӧм рӧма сійӧ гожӧмнас? 3. Кутшӧм рӧма тӧвнас? 4. Кӧні сійӧ котралӧ?

«Да» либӧ «Ог» ворсӧм.

— Тэ кужан лыддьысьны? — Да. — Тэ кужан гижны? — Тэ кужан серпасасьны? — Тэ кужан сьывны? — Тэ кужан йӧктыны?

18ʼ удж. Лыддьы текстсӧ.

Ме велӧдча мӧд классын. Пукала ӧшинь дорын коймӧд парта сайын. Ме дорын пукалӧ Витя. Ёрт радейтӧ лыддьыны небӧгъяс да серпасасьны. Ме радейта сьывны да йӧктыны.

Висьтав ас йывсьыд.

19ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кымын пызан классад? 2. Кымын парта классад? 3. Кымын улӧс классад? 4. Кымын ӧшинь классад? 5. Кымын дзоридз классад?

Юрыс чукля, чукля бӧжыс, Помся бӧрдӧ олӧм чӧжыс. Улын — крукыль, вылын — бӧж, «Витӧн» шуам олӧм чӧж. Мича чужӧм, веськыд стать. Рочӧн сійӧ лоӧ ...

20ʼ удж Тӧдмав юржугӧдан (кроссворд).

МЕНАМ КОТЫР

1ʼ удж. Содты шыпасъяс да гиж.

2ʼ удж. Висьтав ас йывсьыд.

3ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыдзи тэнӧ шуӧны? 2. Кымын морт тіян котырын? 3. Кыдзи шуӧны чойтӧ? А воктӧ?

4ʼ удж. Артмӧд кывтэчасъяс да гиж. Кутшӧм кывтэчас лишнӧй?

5ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыдзи шуӧны батьтӧ? 2. Кыдзи шуӧны мамтӧ? 3. Кыдзи тэнӧ шуӧны? 4. Тэ бать — мамлӧн ӧти пи? Ӧти ныв? 5. Кыдзи нимыс пӧчыдлӧн? Ыджыд мамыдлӧн? 6. Кыдзи нимыс пӧльыдлӧн? Ыджыд батьыдлӧн?

6ʼ удж. Комиӧд текстсӧ.

7ʼ удж. Лыддьы слогъяссӧ. Лӧсьӧд кывъяс.

8ʼ удж. Висьтав ёртлӧн котыр йылысь. Висьтав тадзи: Менам ёртлӧн эм ....

9ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кӧні тэ олан? 2. Кӧні ӧшалӧ люстра? 3. Кӧні сулалӧны пызан да улӧс? 4. Кӧні ӧшалӧ серпас? 5. Кӧні сулалӧны дзоридзьяс?

10ʼ удж. Артмӧд пасъяс серти сёрникузяяс.

11ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ.

12ʼ удж. Лыддьы да велӧдчы висьтавны ас йывсьыд.

Менӧ шуӧны Раяӧн. Меным ӧкмыс арӧс. Менам эм бать-мам да кык чой. Ме велӧдча мӧд классын. Ми олам Визинын.

13ʼ удж. Артмӧд кывъяс содталӧмӧн сёрникузяяс.

14ʼ удж. Лыддьы письмӧ.

Чолӧм, дона ёрт! Ме ола Сыктывкарын. Менӧ шуӧны Васяӧн. Менам эм чой. Сійӧс шуӧны Галяӧн. Менам чой велӧдчӧ коймӧд номера школаын. Ёртӧй, гиж ас йывсьыд. Став бурсӧ! Вася.

Артмӧд пасъяс серти сёрникузяяс.

— Кӧні уджалӧ тэнад мамыд? — Менам мамӧй уджалӧ школаын. — Кӧні уджалӧ тэнад батьыд? — Менам батьӧй уджалӧ гаражын. — А кӧні уджалӧны тэнад бать-мамыд? — Бать-мамӧй уджалӧны бурдӧдчанінын. — А пӧль-пӧчыд уджалӧны?

15ʼ удж. Лыддьы. Висьтав, код йылысь тайӧ висьтыс.

Менам эм пӧч да пӧль. Найӧ олӧны енэжын. Ме ола вӧрса ёль дорын. Тані зэв гажа.

1. Коді эм Войтлӧн? 2. Кӧні найӧ олӧны? 3. Кӧні олӧ Войт? 4. Кӧні зэв гажа?

16ʼ удж. Корсь пӧвсӧ.

17ʼ удж. Лыддьы. Мый висьталіс Ӧньӧ Войтлы?

Менам эм бать — мам. Батьлӧн нимыс Сергей, а мамлӧн — Надежда. Мам уджалӧ вузасянінын. Бать уджалӧ вӧрын. Ичӧт чойӧс шуӧны Наташаӧн, а ыджыд вокӧс — Иванӧн. Ми олам Кӧрткерӧсын.

18ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ. Коді эм зонка котырын?

СТӦЧА АРТАСЬЫСЬ.

Пӧчӧ шуӧ: — Нокӧ, зон, Артасьнытӧ кужан он? — Аддзан, пӧчӧ, чуньӧй — вит. Гортын витӧн олам — вылам. Лыддьӧдла кӧть, пӧчӧ! Кылан? Батьӧ, мамӧ, пӧль да тэ, Но и ... Дерт жӧ — ме.

19ʼ удж. Артмӧд висьт ас котыр йывсьыд. Вӧч серпаса небӧг.

1. Менам бать — мам. 2. Бать — мамлӧн уджаланін. 3. Менам чой — вок. 4. Муса пӧч – пӧль.

МИ ВОРСАМ

1ʼ удж. Артмӧд серпас серти юалӧмъяс. Вочавидз.

Вӧч тадзи:

Тайӧ коді? Тайӧ нывка. Мый вӧчӧ нывка? Нывка ворсӧ. Мыйӧн ворсӧ нывка? Нывка ворсӧ аканьӧн.

2ʼ удж. Лӧсьӧд серпас серти сёрникузяяс.

Вӧч тадзи:

Тайӧ робот. Сійӧ ичӧт сьӧд чача.

3ʼ удж. Уджав параын. Висьтав ёртыдлы рочӧн.

Мича дзоридз

гӧгрӧс пызан

небыд чача

руд кань

сьӧд пон

гӧрд руч

ыджыд машина

4ʼ удж. Тӧдмав да серпасав.

1) Лӧза — гӧрда, гӧгрӧс, овлӧ ыджыд, овлӧ ичӧт. 2) Мича да еджыд юрсиа чача. 3) Тайӧ чачалӧн эм нёль кӧлеса да руль.

— Мый вӧчан, Оля? — Ме ворса аканьӧн. — Тэ радейтан ворсны аканьӧн? — Да, ме радейта ворсны аканьӧн. — Кутшӧм тэнад аканьыд? — Менам мича да шань акань.

«Пышкай» ворсӧм.

ВЕЛӦДЫСЬ. Челядь, сувтӧй кытшӧ. ВЕЛӦДЧЫСЬ. Коді лоӧ пышкайӧн? ВЕЛӦДЫСЬ. Лыддьысьӧй.

Ӧтик-мӧтик, Кык-мык, Куим-муим, Нёль-моль, Вит-мит, Квайт-майт, Сизим-мизим, Кӧкъямыс-мӧкъямыс, Ӧкмыс-мӧкмыс, Дас-пас, Пес чипас! ВЕЛӦДЧЫСЬ. Ме лоа пышкайӧн. ВЕЛӦДЫСЬ. Ира, сувт кытш пытшкас. Ворсӧй.

5ʼ удж. Лыддьы. Кутшӧм чачаӧн ворсӧ нывка?

Менам эм чача. Тайӧ каньпи. Сійӧс шуӧны Муркаӧй. Чача еджыд рӧма, небыд, мича. Ме радейта ворсны тайӧ чачаӧн.

— Мыйӧн тэ радейтан ворсны? — Ме радейта ворсны конструкторӧн. — Мыйӧн тэ он радейт ворсны? — Ме ог радейт ворсны аканьӧн.

6ʼ удж. Лыддьы. Висьтав, мый тӧдмалін Аня йылысь.

Анялӧн эм акань. Нывка аканьсӧ шуис Настукӧй. Настук выль да мича. Аня радейтӧ ворсны аканьӧн.

7ʼ удж. Лыддьы да велӧд кывбурсӧ.

Пуксис пышкай ӧшинь вылӧ. Ок и мичаа жӧ сьылӧ! Эн на лэбзьы, ичӧт чой, Лэбзис лэбачпиыд — ой!

Кутшӧм кывбуръяс тӧдан А. Бартолысь?

8ʼ удж. Висьтав, мый эм чачаӧн вузасянінын.

Висьтав тадзи: Вузасянінын эм небыд еджыд ошпи.

«Ошкӧ — бабӧ» ворсӧм.

— Рая, тэ кӧсъян ворсны? — А мыйысь ворсам? — Выль ворсӧм велӧдам. — А кыдзи шусьӧ выль ворсӧмыс? — «Ошкӧ — бабӧ». — Вай велӧдам. Ошкӧ — бабӧ, ошкӧ — бабӧ, Чӧдтӧ вотам, пувтӧ вотам. Бур вотӧссӧ босьтам, Лёк вотӧссӧ шыбитам.

9ʼ удж. Прӧверит асьтӧ. Артмӧд юалӧмъяс кутшӧм? кӧні? мый? коді? кывъясӧн.

Вӧч тадзи: Коді вузасьӧ лавкаын?

НЫВКА. Видза оланныд! ВУЗАСЬЫСЬ. Видза олан! НЫВКА. Меным колӧ чача. ВУЗАСЬЫСЬ. Кутшӧм чача? НЫВКА. Кольквиж рӧма ошпи. ВУЗАСЬЫСЬ. Со тэныд кольквиж рӧма ошпи. НЫВКА. Кымын шайта? ВУЗАСЬЫСЬ. Кык шайта. НЫВКА. Аттьӧ. ВУЗАСЬЫСЬ. Тэ радейтан небыд чачаяс? НЫВКА. Меным кажитчӧны найӧ. ВУЗАСЬЫСЬ. Миян лавкаын уна мича небыд чача. Нӧшта пырав. НЫВКА. Аттьӧ! Аддзысьлытӧдз!

10ʼ удж. Мый йылысь сёрнитӧны зонкаяс? Сёрнит ёртыдкӧд.

— Мыйӧн тэ ворсан? — Ме ворса компьютерӧн. — А мыйӧн тэ ворсан? — Ме ворса конструкторӧн.

11ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ.

1. Ме радейта ворсны аканьӧн. 2. Вок радейтӧ ворсны мачӧн. 3. Чой радейтӧ ворсны шур — шарӧн. 4. Ёрт радейтӧ ворсны доминоӧн.

12ʼ удж. Артмӧд шыпасъясысь кывъяс.

13ʼ удж. Лыддьы А. Бартолысь кывбурсӧ. Висьтав рочӧн.

Миян Таня бӧрдӧ гора. Мачсӧ уськӧдӧма шорӧ. Ӧвсьы, Таня, тэ эн бӧрд, Оз вӧй мачыд, кутам бӧр.

14ʼ удж. Лӧсьӧд висьт радейтана чача йывсьыд план серти.

1. Менам радейтана чача. 2. Кутшӧм сійӧ? 3. Кӧні сійӧ олӧ?

Вӧч тадзи:

Менам радейтана чача — кӧчпи. Сійӧ руд рӧма да небыд. Сійӧ олӧ джаджйын.

Серпасав радейтана чачатӧ.

МЕНАМ ГОРТӦЙ

2ʼ удж. Лыддьы кывъяссӧ. Артмӧд кывтэчасъяс.

3ʼ удж. Комиӧд. Гиж сёрникузяяссӧ пасъясӧн.

4ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ да гиж. Ме пета гортысь. Менам вежӧсысь котӧртӧ кань. Джаджйын сулалӧны небӧгъяс. Джоджын куйлӧ небыд ковёр.

— Кӧні тэ олан? — Ме ола Шойнатыын (Сторожевскын). — Кутшӧм тэнад керкаыд? — Менам ичӧт да шоныд керка. — А тэ кӧні олан? — Ме ола Усогорскын. — А кутшӧм тэнад керкаыд? — Менам ыджыд кирпич керка.

пызан шӧрын

пызан вылын

пызан улын

пызан дорын

пызан сайын

6ʼ удж. Гиж сёрникузяяс.

Пызан вылын сулалӧ ваза. Пызан сайын пукалӧ менам ичӧт вок. Ӧшинь дорын сулалӧ пӧч.

7ʼ удж. Лыддьы. Сувтӧд юалӧмъяс.

Ме ола сиктын. Миян куим вежӧса пу керка. Ӧшинь дорын сулалӧны пызан да улӧс. Джаджйын уна мича дзоридз.

Рочӧд да гиж.

8ʼ удж. Лыддьы да серпасав.

Ӧшинь дорын пызан. Пызан вылын дзоридз. Пызан сайын улӧс. Улӧс улын мач. Джодж шӧрын кань. Ӧдзӧс дорын пон. Парта сайын велӧдчысь. Керка дорын дзоридз. Мам йылысь небӧг. Ю вылын катер.

9ʼ удж. Велӧд кывпесансӧ да ворс.

Йӧрын, шӧрын, полӧкалӧ. Полӧкалӧ вӧрышталӧ.

10ʼ удж. Лыддьы мичаа.

Со тай менам сиктӧй, Со тай керка менам, Мойд вылын кодь дзик тэ — Радейта ме тэнӧ.

Серпасав оланінтӧ.

11ʼ удж. Висьтав ёртыдлы аслад вежӧс йылысь.

Менам вежӧсӧй ичӧт. Пӧтӧлӧкыс еджыд, джоджыс мугӧм. Ӧшинь вылын сулалӧны дзоридзьяс. Стен дорын пызан. Пызан вылын куйлӧны небӧг, тетрадь да ручка.

Серпасав ассьыд вежӧстӧ.

— Кутшӧм тэнад вежӧсыд? — Менам вежӧсӧй ыджыд. А тэнад? — А менам вежӧсӧй ичӧт. — Тэнад вежӧсын эм телевизор? — Менам вежӧсын абу телевизорыс, а эм уна небӧг, энциклопедия, кывчукӧр. А тэнад мый эм? — Менам эмӧсь небӧгъяс, кывчукӧръяс да компьютер.

12ʼ удж. Висьтав, коді кӧні олӧ?

13ʼ удж. Содты шыпасъяс да гиж.

14ʼ удж. Артмӧд выль кывъяс.

15ʼ удж. Висьтав, кодлӧн тайӧ керкаыс.

1) Пу улын ыджыд гу, сэні тӧвбыд узьӧ ... 2) Пу вылын шоныд поз, а олӧ сэні ичӧт ...

16ʼ удж. Лыддьы да велӧд.

ИЧӦТ УР.

Мича позйын, пожӧм йылын, Лысъяс пытшкын, вылын — вылын, Оліс-выліс ичӧт ур, Сійӧ вӧлі мастер бур.

17ʼ удж. Комиӧд кывъяссӧ. Артмӧд сёрникузяяс.

18ʼ удж. Юклы чукӧръяс вылӧ.

19ʼ удж. Аддзы лӧсявтӧм кывъяс.

20ʼ удж. Висьтав гортса пемӧс йылысь.

Менам гортын олӧ кань. Сылӧн нимыс Муся. Кань радейтӧ ворсны джоджын мачӧн. Сійӧ узьлӧ диван вылын.

«Ме аддза ...» ворсӧм.

— Ме аддза улӧс. — Ме аддза пызан. — Ме аддза ӧдзӧс.

21ʼ удж. Артмӧд юалана сёрникузяяс.

Вӧч тадзи: Кӧні сулалӧ керкаыд? Кутшӧм сійӧ? Коді олӧ гортад? Мый эм тэнад вежӧсын?

22ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.

1. Дима олӧ пу керкаын. 2. Чойяс олӧны выль керкаын. 3. Бать — мам стрӧитӧны кирпич коттедж. 4. Кык вок олӧны кӧр чумын.

23ʼ удж. Гиж висьт план серти.

1. Кутшӧм тэнад вежӧсыд? 2. Мый эм тэнад вежӧсын? 3. Кӧні тэ вӧчан гортса удж? 4. Кӧні тэ видзан небӧгъястӧ?

24ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ. Висьтав ас кывйӧн.

Петялӧн ыджыд пу керкаыс уна ӧшиня. Ӧшиньӧд тыдалӧ Печора ю. Зонка радейтӧ видзӧдны ю вылӧ. Печора юыс лӧнь да югыд.

МЕ ГӦГӦР

1ʼ удж. Юклы чукӧръяс вылӧ да гиж.

2ʼ удж. Корсь гортса пемӧс нимъяс.

3ʼ удж. Содты лӧсялана кывъяс.

1) Гыжъяс ёсьӧсь, ускыс кузь. Ачыс мелі, но и сюсь. Войнас, кыйсьӧ да, оз узь.

2) Висьтав, пиӧ, Коді сійӧ: Войын сюся видзӧ горт, Лунын — вӧралысьлӧн ёрт.

3) Гӧныс пушкыр, Бӧжыс пашкыр, Синъясыс — сьӧд моль, Сёяныс — коз коль.

4) Лудысь аддза тась и сэтысь — Ветлӧдлӧны пась да кепысь. Коді тайӧ?

4ʼ удж. Артмӧд серпас серти сёрникузяяс.

— Тэнад эм гортса пемӧс? — Да, менам эм гортса пемӧс. — Кань, вӧв, мӧс, порсь? — Абу, пон. — Кыдзи сійӧс шуӧны? — Катшысӧн. — А тэнад коді эм? — Менам эм каньпи. Зэв мича да шань.

6ʼ удж. Висьтав кань йылысь (пон йылысь).

Вӧч тадзи:

Менам каньлӧн нимыс Мурзик. Сійӧ ыджыд, сьӧд рӧма. Мурзик мича да мелі кань. Ме радейта кысукӧс.

7ʼ удж. Лыддьы.

Дарья тьӧтлӧн олӧ кань, Нимыс сылӧн Мурка. Смоль сьӧд гӧна, вывті шань, Лунтыр сійӧ кургӧ.

Кутшӧм Дарья тьӧтлӧн каньыс?

8ʼ удж. Юклы чукӧръяс вылӧ да гиж.

9ʼ удж. Гиж серпасъяс серти кывтэчасъяс.

Вӧч тадзи:

нёль ошпи.

10ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧм вылӧ.

Йирсьӧ лудын куим мӧс: Гӧрд да еджыд, сьӧд да лӧз. Кытысь нёльӧд мӧскыс лои? Недыр мысти гӧгӧрвои: Мамыс сайын вӧлӧм кук, Петкӧдчыліс ӧти здук.

1) Гожӧмнас руд рӧма ветлӧ, Тӧлын еджыд гӧн петлӧ.

2) Ветлӧ — тапикасьӧ вӧрӧд. Сёйӧ юмов ма да чӧскыд чӧд.

3) Гӧрд рӧма, пашкыр бӧжа. Тайӧ, дерт жӧ, мудер ... .

11ʼ удж. Лыддьы да висьтав, код йылысь мойдыс.

Олісны-вылісны руч да кӧч. Ручлӧн вӧлі йи чом, а кӧчлӧн — пу чом. Воис тулыс. Ручлӧн йи чомйыс сыліс. Сійӧ вӧзйысис кӧч ордӧ узьны, а сэсся вӧтліс кӧчӧс гортсьыс.

1. Кодъяс олісны-вылісны? 2. Кутшӧм чомйыс вӧлі ручлӧн? 3. Кутшӧм чомйыс вӧлі кӧчлӧн? 4. Мыйла ручлӧн чомйыс сыліс? 5. Висьтав мойдсӧ водзӧ.

12ʼ удж. Лыддьы кывпесансӧ.

Йӧра юрысь усис сюрыс, Усьӧм сюрыс нюрысь сюрис.

Мыйӧн торъялӧны кывъясыс?

13ʼ удж. Содты кывъяс.

Ыджыд ош. Скӧр кӧин. Тэрыб руч. Пельк ур. Полысь кӧч.

Полысь кӧч пукалӧ пу улын. Скӧр кӧин котралӧ вӧрын. Пельк ур пукалӧ пу вылын. Тэрыб кӧр котӧртӧ вӧрӧд. Варгыль кока ош сулалӧ пу дорын.

15ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.

1) Ичӧтик пышкай чеччалӧ туй вылын. 2) Кольквиж морӧса пыста пукалӧ пу вылын. 3) Гӧрд морӧса жонь лэбалӧ. 4) Лэбач пуксис пу вылӧ.

16ʼ удж. Велӧд лыддьысянкыв.

Ӧтик, кык, куим, нёль, Коз пу йылысь уси коль. Сійӧс нуис визув ёль, Урлы немтор эз и коль.

Кутшӧм пемӧс радейтӧ коль?

Лыддьысь да ворс «Шыр да кань» ворсӧмӧн.

17ʼ удж. Артмӧд пасъяс серти ёрта сёрни.

18ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Коді тайӧ? 2. Сійӧ гортса али вӧрса пемӧс? 3. Кутшӧм рӧма сійӧ? 4. Кутшӧм сылӧн бӧжыс? 5. Кодӧс кӧсйӧ сёйны мудер руч?

19ʼ удж. Комиӧд роч кывъяссӧ да лыддьы.

Ошпи лыддьӧ небӧг. Кӧинпи котралӧ. Кӧрпи серпасалӧ пу. Урпи пукалӧ пу вылын. Кӧчпи ворсӧ мачӧн. Жоньяс лэбалӧны. Пышкайяс да пыстаяс пукалӧны ӧшинь вылын.

— Ош олӧ вӧрын? — Да, ош олӧ вӧрын. — Сійӧ полысь? — Сійӧ абу полысь. — Ош варгыль кока? — Да, ош варгыль кока. — Сійӧ мугӧм рӧма? — Да, сійӧ мугӧм рӧма.

20ʼ удж. Лыддьы мойдсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

МЫЙ МЕДЧӦСКЫД?

Олісны-вылісны кань, петук, пон да кӧза. Найӧ сёрнитісны, мый медся чӧскыд. Кань шуӧ: — Медся чӧскыд йӧв да шыр. Пон шуӧ: — Медчӧскыд лы! Петук горӧдіс: — Шыдӧсысь чӧскыд нинӧм абу! Кӧза шыасис: — Медчӧскыд турун.

1. Коді вочавидзис стӧча? 2. Коді мый радейтӧ? 3. А мый радейтӧ тэнад гортса пемӧсыд?

21ʼ удж. Тӧдмав юржугӧдан (ребус).

ВОГӦГӦРСЯ КАД.

1ʼ удж. Аддзы Машалысь ӧшыбка.

Гиж вогӧгӧрся кад нимъяс комиӧн.

2ʼ удж. Лыддьы да велӧд кывбурсӧ.

Воис тӧв, И усис лым. Лоис кӧдзыд, Вӧчам кыр.

«Телемост» ворсӧм. Сёрнитӧй Сосногорск карса велӧдчысьяскӧд.

1. Кутшӧм тіян поводдяныд? 2. Кӧдзыд али шоныд? 3. Кымын градус ывлаын? 4. Лымъялӧ али оз? 5. Кымӧра али шондіа?

3ʼ удж. Гиж рочӧн.

4ʼ удж. Комиӧд да гиж.

5ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кымын челядь серпас вылын? 2. Мый вӧчӧны зонкаяс? 3. Кысянь ислалӧны челядь? 4. Мыйӧн ислалӧны зонкаяс? 5. Мый вӧчӧны нывкаяс?

6ʼ удж. Артмӧд пасъяс серти сёрникузяяс.

«Да» либӧ «Оз» ворсӧм.

— Арын зэрӧ? — Тӧлын лымъялӧ? — А тӧлын зэрӧ? — Арын усьӧ лым?

7ʼ удж. Лыддьы кывбуръяссӧ.

ЛЫМ УСЬӦ.

Гӧн кодь лымйыс ньӧжйӧник Полігтырйи усьӧ. Зырйӧн весаламӧ ми Керка дорӧдз туйсӧ. Кӧть и мудзыштам, но мед, Туйыд пӧсявтӧг оз шед.

Ӧткодяв кывбуръяссӧ.

Серпасав кывбурсӧ.

8ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс сетӧм кывъясысь.

1. Ар бӧрын воис кӧдзыд тӧв. 2. Му вевттьысис еджыд лымйӧн. 3. Зонкаяс да нывкаяс зырйӧн вӧчӧны кыр. 4. Найӧ ислалӧны чой йывсянь даддьӧн, лызьӧн. 5. Челядьлӧн гажа гӧлӧсъяс ылӧдз кылӧны.

9ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.

Кӧч тӧвнас еджыд рӧма. Сійӧ войын корсьӧ сёян. Асывнас водӧ узьны. Кузь пель полӧ понъясысь, ручьясысь, йӧзысь.

10ʼ удж. Тӧдмав юржугӧдан.

— Мый ӧшалӧ коз йылын? — Коз йылын кодзув. — Кутшӧм рӧма кодзулыс? — Кодзув гӧрд рӧма. — Мый нӧшта ӧшалӧ коз вылын? — Коз вылын ӧшалӧ уна мича чача.

Выль во.

1ʼ удж. Висьтав, кутшӧм тайӧ гажлун. Артмӧд юалӧмъяс да сёрникузяяс серпас серти.

2ʼ удж. Лыддьы да велӧд кывбурсӧ.

Коз пу вылӧ асьным ми Чача ӧшлам уна, Ӧзтам мича рӧма би Выль во праздник лунӧ.

«Би кинь» журналысь

3ʼ удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Батькӧд джодж шӧрӧ сувтӧдам коз. Коз йылӧ ӧшӧдам кодзув. Чойкӧд ӧшӧдам мича чачаяс. Коз улӧ пуктам Кӧдзыд Пӧльӧс да Лымнылӧс.

1. Мый сувтӧдам батькӧд? 2. Мый ӧшӧдам коз йылӧ? 3. Мый ӧшлам коз вылӧ? 4. Мый пуктам коз улӧ?

Висьтав рочӧн.

Джодж шӧрӧ, коз йылӧ, коз улӧ, коз вылӧ.

Пӧль вӧчас зумыд пос, оз и ковмы чер. Тӧвбыд узьӧ пыді муын, Вужъяс улӧ кодйӧм гуын, Вӧрын олӧ, оз тай вош. Сылӧн нимыс лоӧ ... .

Гожӧмнас руд рӧма ветлӧ, Тӧлын еджыд гӧн век петлӧ. Пельясыс кузьӧсь, дженьыд бӧж, Полӧ быдторйысь нэм чӧж.

4ʼ удж. Содты кывъяс.

5ʼ удж. Тӧдмав юржугӧдан (кроссворд).

6ʼ удж. Артмӧд юалӧмъяс сёрникузяяс дорӧ.

Челядь ворсӧны да йӧктӧны коз пу гӧгӧр. Кӧдзыд Пӧль да Лымныв сулалӧны коз дорын. Нывка висьталӧ кывбур.

Вӧч тадзи: Челядь ворсӧны да йӧктӧны коз пу гӧгӧр.

1. Кодъяс ворсӧны да йӧктӧны коз пу гӧгӧр? 2. Мый вӧчӧны челядь коз пу гӧгӧр? 3. Кӧні ворсӧны да йӧктӧны челядь?

— Тэ сувтӧдін гортад коз? — Да, сувтӧді. — Мый ӧшӧдін коз йылас? — Коз йылас ӧшӧді гӧрд кодзув. — Мый ӧшлін коз вылас? — Коз вылас ӧшлі мича чачаяс. — Кытчӧ сувтӧдін Кӧдзыд Пӧльӧс да Лымнылӧс? — Кӧдзыд Пӧльӧс да Лымнылӧс сувтӧді коз улӧ.

Тӧдмав да серпасав вочакывсӧ.

1. Коді пасьталӧ лӧз пась да лӧз шапка? 2. Коді пасьталӧ гӧрд пась, гӧрд кепысь да гӧрд шапка? 3. Кодъяс пасьталӧны еджыд платтьӧ?

7ʼ удж. Артмӧдӧй ёрта сёрни.

Сёрнитӧй тадзи:

— Тэ коді? — Ме кӧч. А тэ коді? — Ме шыр. — Кӧчильӧй, вай чолӧмалам Выль воӧн челядьӧс . Ӧтлаын: — Чолӧмалам Выль воӧн! Сиам тіянлы став бурсӧ!

8ʼ удж. Гиж чолӧмалӧм.

Вӧч тадзи:

Муса бать-мам! Чолӧмала тіянӧс Выль воӧн! Сиа тіянлы кузь нэм да бур шуд. Тіян пи (ныв) — ... .

9ʼ удж. Велӧд сьыланкыв да сьыв.

Ми посни еджыд лым чиръяс, Ми лэбалам нин дыр. Зэв кокньыдӧсь ми, гӧн кодьӧсь, Зэв кӧдзыдӧсь ми пыр.

10ʼ удж. Корсь таблицаысь кык кывтэчас.

СЁЯН-ЮАН. ТАСЬТІ-ПАНЬ

1ʼ удж. Лыддьы дозмук нимъяссӧ комиӧн.

2ʼ удж. Корсь паныд вежӧртаса кывъяс.

3ʼ удж. Висьтав, кутшӧм дозмук босьтан походӧ.

Ме походӧ босьта

— Ёртъяс, вай аски ветламӧй походӧ. — Миша, тэ босьт походӧ стӧкан, ичӧт да ыджыд пань. — Ме ог босьт стӧкан. Ме босьта кружка да ичӧт пань. — А тэ, Саша, босьт ичӧт да ыджыд тасьті. — Сергей, эн вунӧд босьтны пурт. — Коді босьтас пӧрт? — Ме босьта пӧрт. — Вова, босьт ыджыд чайник. — Колӧ нӧшта истӧг? — Да, Миша, босьт истӧг. — Мый нӧшта босьтам?

4ʼ удж. Велӧд кывпесан.

Тасьті — пань. Черинянь. Чери корӧ Сера кань.

5ʼ удж. Мыйӧн кань чӧсмӧдлӧ ёртъяссӧ? Сёрнит.

6ʼ удж. Комиӧд. Юклы чукӧръяс вылӧ.

7ʼ удж. Лыддьы да помав висьтсӧ.

СЁЯНІНЫН. Зонка пырис сёянінӧ. Сійӧ босьтіс пӧсь шыд, рок да йӧв. Нина Семёновна шыдсӧ пуктіс ыджыд тасьтіӧ, роксӧ — ичӧт тасьтіӧ, йӧвсӧ кисьтіс чашкаӧ.

8ʼ удж. Лыддьы. Мый висьталіс Мурка?

Ме каньпи. Менам нимӧй Мурка. Радейта сёйны шоныд йӧв, чӧскыд нӧк да рысь.

Мый радейтӧ сёйны тэнад каньыд?

9ʼ удж. Лыддьӧй кывбурсӧ рольяс серти.

Каньӧс кычи воштіс матӧ: «Узян, — шуӧ, — лун шӧр кадӧ!» Каньыд дорйысьнытӧ кужӧ: «Менам, — шуӧ, — войся уджӧй».

— Ме сёя пӧсь шыд. — Ме ог сёй пӧсь шыд. Ме радейта кӧдзыд шыд. — Тэ юан йӧв? — Ог ю йӧв, ме юа сок.

10ʼ удж. Лыддьы да вочавидз гижӧмӧн.

Ми локтім сёянінӧ. Пызан вылын шыд, рис рок да юмов кисель. Велӧдысь шуис миянлы: «Нянь да сов!» Сёяныс чӧскыд!

1. Кытчӧ локтісны челядь? 2. Мый вӧлі пызан вылын? 3. Мый шуис велӧдысь челядьлы? 4. Кутшӧм кыв ті шуинныд велӧдысьлы?

11ʼ удж. Тӧдмав юржугӧданъяс.

«Сёянінын» ворсӧм.

Пырт сёрниӧ вежавидзана кывъяс. Став бурсӧ! Нянь да сов! Аттьӧ! Видза оланныд!

ЧУЖАН ЛУНӦН!

2ʼ удж. Артмӧд юалӧмъяс сёрникузяяс серти.

1. Пызан сайын пукалӧны челядь. 2. Настуклы тырис ӧкмыс арӧс. 3. Ёртъясыс чолӧмалӧны Настукӧс.

3ʼ удж. Лыддьы. Мый йылысь висьталіс Ваня?

Менам чужан лун. Ме дорӧ воисны ёртъяс. Найӧ чолӧмалісны менӧ чужан лунӧн. Козьналісны меным мича небӧгъяс да чачаяс. Ми ворсім, сьылім, висьталім кывбуръяс. Зэв гажа вӧлі менам чужан лунӧй.

4ʼ удж. Велӧд кывбурсӧ да сьыв чужан лун дырйи.

Кыдзи Ваня чужан лунӧ Ми пӧжалім тупӧсь нянь, Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь. Коді муса, сійӧ шань.

— Кодлӧн чужан луныс? — Чужан луныс Ванялӧн. — Мый пӧжалісны Ванялы? — Сылы пӧжалісны тупӧсь нянь.

5ʼ удж. Аддзы чолӧмалана кывъяс.

Кузь нэм да бур шуд! Уна нёль да вит! Бур да шань ёртъяс!

тэ ворсан

тэ сьылан

тэ йӧктан

ті ворсланныд

ті сьыланныд

ті йӧктанныд

— Ті ворсанныд чужан лунӧ? — Да, ми ворсам. — Мыйӧн ті ворсанныд? — Ми ворсам мачӧн, компьютерӧн. — Ті сьыланныд да йӧктанныд? — Да, ми сьылам да йӧктам.

6ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ да гиж.

7ʼ удж. Гиж кывъяссӧ ӧтка да уна лыдын.

Гиж тадзи:

Пӧжавны — тэ пӧжалан, ті пӧжаланныд.

8ʼ удж. Тӧдмав, кодлӧн чужан луныс.

9ʼ удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд кывбурсӧ.

Мамук меным Чужан лунӧ Ньӧбис кампет Уна-уна. Мамук менам — Молодеч! Да и ачым — «Гӧстинеч!»

1ʼ удж. Артмӧд серпас серти 2–3 сёрникузя. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыдзи пасьтасьӧмаӧсь йӧз? 2. Мыйла найӧ пасьтасьӧмаӧсь мичаа?

Геня аддзис шор дорысь зонкаӧс да юаліс: — Кытысь тэ? — Кӧр дорысь. — А мыйла тані? — Велӧдчыны вайисны. — А кыдзи шуӧны? — Вася Манзадейӧн.

1. Мый йылысь сёрнитісны зонкаяс? 2. Кӧні олӧ Вася Манзадей? 3. Мый тэ тӧдан тундра йылысь?

2ʼ удж. Содты да гиж.

3ʼ удж. Лыддьы Дашалысь кывбур.

Чойӧй талун локтіс карысь, Вайис гӧснеч сумка тыр: Мамлы — чышъян, батьлы — дӧрӧм, Меным — быдса тупыль сыр.

Мыйла чойыс нывкалы вайис сыр?

4ʼ удж. Юклы чукӧръяс вылӧ да гиж.

«Т шыпас» ворсӧм.

1. Кутшӧм кӧм кӧмалан гортын? 2. Мый кӧмалан гуляйтны петігӧн?

5ʼ удж. Велӧд кывпесанъяссӧ.

Шоныд пась меным дась, Ывла вылын кӧть туплясь.

Дзоля Коля гачыс кын, Дзоля Коля дзугӧ лым.

«ПАСЬКӦМ» ЛАВКАЫН.

— Бур лун! Мый ньӧбан? — Бур лун! Меным колӧ мича ковта. — Со тайӧ мича. Кажитчӧ? — Да, кажитчӧ. Ме ньӧба. — Вот тэныд ковта. — Аттьӧ.

6ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ.

Ме пасьтӧда аканьӧс. Ме пасьтася шоныда. Нывка кӧмӧдӧ чойсӧ. Нывка кӧмасьӧ петны ывлаӧ.

7ʼ удж. Артмӧд шыпасъясысь кывъяс да гиж.

8ʼ удж. Лыддьы мойдсӧ.

ДОНА ПАСЯ РУЧ.

1. Эм-ӧ висьтыслӧн пом? 2. Висьтав рочӧн мойд нимсӧ. 3. Кутшӧм нӧшта мойдъяс тӧдан руч йылысь? 4. Корсь мойдысь серпас дорӧ лӧсялана сёрникузяяс.

9ʼ удж. Корсь мойдысь сёрникузяяс.

Олісны — вылісны руч да кӧч. Ручлӧн пасьыс дона, а кӧчлӧн донтӧм. — Отсав! — горзӧ. Пемӧсъяс котӧртісны, лэбачьяс лэбзисны, видзӧдӧны, кыдзи кӧч велӧдӧ ручӧс.

10ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Ветлӧ миян Вася Кок улӧдзыс пася, Гын сапӧгас Ачыс пӧдас. Шарпӧ дзебӧ ныр, Кепысь быттьӧ зыр, Синсӧ тупкӧ шапка, Кокыс ӧдва тапкӧ.

Серпасав Васялысь паськӧмсӧ.

МЕНАМ ЛУН

1ʼ удж. Кымын лун вежонын? Тӧдмась вежон лун нимъясӧн.

— Талун пекнича? — Да, талун пекнича. — Талун выльлун? — Абу. Талун воторник.

2ʼ удж. Артмӧд юалӧмъяс серти сёрникузяяс.

1. Кутшӧм вежон лунъяс тӧдан? 2. Мый вӧчан вежалунӧ? 3. Кытчӧ мунан выльлунӧ? 4. Кымын лун велӧдчан школаын?

3ʼ удж. Лыддьӧй рольяс серти.

— Пашӧ пиӧ, чеччы! — Чечча кӧ ӧд, ог жӧ кӧмась. — Пашӧ пиӧ, кӧмась! — Кӧмася кӧ ӧд, ог жӧ мыссьы. — Пашӧ пиӧ, мыссьы! — Мысся кӧ ӧд, ог жӧ сёй. — Пашӧ пиӧ, сёй! — Сёя кӧ ӧд, ог жӧ мун уджавны.

Висьтав, кутшӧм Пашӧ пиыс.

4ʼ удж. Корсь пӧвсӧ.

Зонка да нывка йӧктӧны. Челядь ворсӧны шахматӧн. Нывка ворсӧ аканьӧн. Детинка видзӧдӧ телевизор. Зонка ворсӧ гитараӧн. Ме лыддя небӧг.

5ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.

1) Витя воторникӧ мунӧ зоопаркӧ. 2) Челядь сьылӧны да йӧктӧны пекничаӧ велӧдчанінын. 3) Вежалунӧ Наташа мунӧ Кӧрткерӧсӧ. 4) Середаӧ Коля кутас иславны. 5) Выльлунӧ 2 «б» класс мунӧ походӧ.

6ʼ удж. Артмӧд пасъяс серти сёрникузяяс.

7ʼ удж. Сёрнит серпасъяс серти.

идралӧ вольпась

мунӧ мыссьыны

весалӧ пинь

отсалӧ идравны

водӧ узьны

8ʼ удж. Лыддьы мичаа кывбурсӧ. Висьтав, мый йылысь сэні гижӧма.

Асыв вольпасьын эн нюжмась, Садьман мыйӧн, чеччы пыр, Лючки, дуртӧг пасьтась, кӧмась, Майтӧг босьт да бура мыссьы, Весав пиньяс, пожъяв вом.

Вӧч кывбур серти физминутка.

9ʼ удж. Артмӧд сёрникузяясысь висьт.

Ме чечча 7 часын. Урокъяс бӧрын отсася мамлы, вӧча гортса удж, ворса. Вӧча зарядка, идрала вольпась. 9 часын вода узьны. Сэсся мысся да завтракайта.

10ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.

11ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс. Содты колана суффикс да гиж.

— Бур асыв! Тэ асывнас вӧчан зарядка? — Да, ме мамкӧд да чойкӧд вӧча зарядка. — А ме понкӧд котрала да лолала сӧстӧм сынӧдӧн. — Вай тшӧтш вӧчам классын зарядка!

Чеччам чӧла шум ни зык. Вӧчам тадзи: Ӧтик, кык, Ӧтик, кык. Коскӧ пуктам кыкнан ки. Недыр чеччалыштам ми. Киӧн хлоп да хлоп. Кокӧн топ да топ. Чӧла пуксям да кывзам урок.

1ʼ удж. Тӧдмась выль кывъясӧн.

3ʼ удж. Вӧч Войткӧд зарядка.

— Лэпты ки. — Лэдз ки. — Лэпты кок. — Лэдз кок. — Мыськы чужӧм. — Чеччалышт.

Мыйӧн лоӧны лэпты, лэдз кывъяс?

4ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Югыд ва, сӧстӧм ва Мыськы чужӧм вылысь са. Медым югъялас син. Медым нюмъялас вом. Ачым лои зэв ён.

Вӧч кывбур отсӧгӧн зарядка.

5ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ.

ВА – ОЗЫРЛУН.

Асыв. Ӧньӧ муніс мыссьыны. Колӧ кисӧ майтӧгавны. А ваыс крансьыс век петӧ и петӧ. — Мам! Волы, волы! Крансӧ тупкы! — горзӧ Ӧньӧ. — Бур пи менам! — шуис мамыс да отсаліс Ӧньӧлы сӧстӧма мыссьыны. — Тӧд, пиук, ваыд ӧд озырлун жӧ. Колӧ сійӧс видзны.

1. Мыйла Ӧньӧ корис мамсӧ? 2. Мый висьталіс мамыс Ӧньӧлы? 3. А тэ кыдзи чайтан?

Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти.

«Ичӧтик пышкай» ворсӧм.

Ичӧтик пышкайлӧн киыс висьӧ. Кӧн вӧлін, кӧн вӧлін, ичӧтик пышкай? Ичӧтик пышкайлӧн кокыс висьӧ. Кӧн вӧлін, кӧн вӧлін, ичӧтик пышкай?

— Кыті тэнад висьӧ? — Менам висьӧ юрӧй. — Со тэныд витамин да лекарство. — Аттьӧ. — А тэнад мый висьӧ? — Менам висьӧ кокӧй. — Со тэныд мазь. Зырав да шонты коктӧ. — Аттьӧ.

6ʼ удж. Содты колана кывъяс.

Нывка сыналӧ юрси. Зонка мыськӧ чужӧм. Ёрт весалӧ пинь. Мам чышкӧ ки. Бать мыссьӧ.

ВОГӦГӦРСЯ КАД.

1ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ да гиж.

Воис гажа тулыс. Енэжын дзирдалӧ шонді. Керка дорын шоръяс. Сылӧ лым.

2ʼ удж. Гиж паныд вежӧртаса кывтэчасъяс.

шондіа лун

кӧдзыд поводдя

зэра лун

ичӧт шор

бур поводдя

еджыд кымӧр

3ʼ удж. «Почемучка» клубӧ воис 3 юалӧм. Корсь пӧвсӧ вочакывйысь.

1. Кымын тӧлысь во гӧгӧрын? 2. Кымын тувсовъя тӧлысь? 3. Кутшӧм тувсовъя тӧлысьяс?

1. Тувсовъя тӧлысьяс 2. Во гӧгӧрын дас кык тӧлысь. 3. Куим тувсовъя тӧлысь.

4ʼ удж. Лыддьы. Кутшӧм вогӧгӧрся кад йылысь абу гижӧма кывбурын?

Со и гажа тулыс воис, Видзӧдам да, гожӧм лоис. Видзӧдам да, лым нин тырыс. Бара сиктӧ тулыс воис, Ӧдйӧ жӧ и кольӧ воыс.

ЧУЖАН МУ

1ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Ме ола сэн, кӧн визув ю Друг ыджыд чукыль вӧчӧ. Тан менам дона чужан му. Тан бать, и мам, и пӧчӧ. Тан быдмӧ менам ичӧт вок, Век гажӧй сыысь бырӧ. Тан корӧ школаӧ звӧнок. Тан ёртыс менам тырыс.

Висьтав аслад чужан му йылысь.

2ʼ удж. Тӧдмав юржугӧдан.

3ʼ удж. Помав сёрникузясӧ.

Чужан му

4ʼ удж. Лыддьы мойдсӧ. Код йылысь сійӧ?

КӦКЪЯМЫС КОКА ПОН.

Олісны-вылісны пӧль да пӧч. Ӧтчыд найӧ мунісны вӧрӧ чӧд вотны. На дорӧ локтіс пон да кутіс бӧрдны: — Босьтӧй менӧ гортаныд! — Кытчӧ ми тэнӧ босьтам? — шуӧ пӧль. — Ме тіянлы горт кута видзны. Котралі ме, котралі — некод эз босьт. Вӧлі менам кӧкъямыс кок да котралігад нёльсӧ вошті, ӧні менам сӧмын нёль кок. Кута котравны, нӧшта кык кок вошта. Кык кок кӧ кольӧ, ме кула. Му вылын сэсся пон оз ло. Жаль лои пӧль-пӧчлы понйыс да босьтісны сійӧс гортаныс. Со и ӧні пон нёль кока да видзӧ мортлысь керка.

1. Лыддьӧй мойдсӧ рольяс серти. 2. Кутшӧм буртор вӧчӧ пон йӧзлы? 3. Серпасалӧй мойдсӧ да классад вӧчӧй выставка.

5ʼ удж. Гиж комиӧн.

ПЕМӦСЪЯС ЙЫЛЫСЬ НӦДКЫВЪЯС.

1. Гожӧмнас руд рӧма ветлӧ. Тӧвнас еджыд гӧна котралӧ. Пельыс кузь, бӧжыс дженьыд. Коді тайӧ? 2. Коді каньысь ёна полӧ? Коді каньтӧг збоя олӧ? 3. Ветлігас нэм чӧжыс Туйбӧр чышкӧ пашкыр бӧжнас. 4. Ён, но оз вӧч уджтӧ, Оз вись, а пыр ружтӧ.

ВӦР-ВА ЙЫЛЫСЬ НӦДКЫВЪЯС.

1. Ки ни кок абу, а ӧдзӧс восьтӧ. 2. Биын оз сотчы, ваын оз вӧй. 3. Кутшӧм кодзувъяс му вылын!? Да и пальто вылын, со! Босьта киӧ — пыр и сылӧ: Ваысь кындзи, нем оз ло.

ЛЭБАЧЬЯС ЙЫЛЫСЬ НӦДКЫВЪЯС.

1. Синмыс гӧгрӧс, нырыс ёсь, Пемыд войясӧ оз узь. Тайӧ, дерт жӧ, лоӧ сюзь. 2. Нырыс кузь и кокыс кузь, Ачыс олӧ нюрын. Нимыс лэбачыслӧн тури. 3. Гӧрд морӧса, ичӧт ныра. Пуысь пуӧ жбыр да жбыр!

УДЖ ЙЫЛЫСЬ ШУСЬӦГЪЯС.

Бӧжтӧ кӧтӧдан — чери сёян. Коктӧ кӧтӧдан — чуньтӧ нюлыштан. Сёйӧмсьыд эн пов, а уджсьыд эн лӧгась. Бур уджысь юрыд оз янав.

ПОВОДДЯ ЙЫЛЫСЬ ШУСЬӦГЪЯС.

Пася-дукӧса поводдя. Гожӧм заптӧ, тӧв дзимлялӧ (сёйӧ). Лун тӧв — мам тӧв, вой тӧв — ичинь тӧв.

МОРТ ЙЫЛЫСЬ ШУСЬӦГЪЯС.

Полысь морт и мырйысь полӧ. Ачыс ичӧт, да сьӧлӧмыс ыджыд. Мый кӧдзан, сійӧ и босьтан. Дзуртысь пу моз пыр дзуртӧ.

ВЕЛӦДЧӦМ ЙЫЛЫСЬ ШУСЬӦГЪЯС.

Велӧдчытӧгыд мортӧ он во. Нэмтӧ ов, да нэмтӧ велӧдчы.

Велӧд некымын шусьӧг.

6ʼ удж. Корсь шусьӧг пӧвсӧ.

Коді уджалӧ сійӧ пӧт. Дыш висьӧм медся омӧль висьӧм. Тувсов луныд во вердӧ. Дзодзӧг бӧж сайын лым тыдалӧ.

7ʼ удж. Тӧдмав предметсӧ признак серти.

8ʼ удж. Лыддьы да гиж.

Ме кывзі мойд, тӧдмалі нӧдкыв. Ми кывзім мойд, тӧдмалім нӧдкыв. Ме лыдди висьт, гижи кывъяс. Ми лыддим висьт, гижим кывъяс.

4 Мыйӧн торъялӧны сёрникузяясыс?

10ʼ удж. Викторина. Висьтав мойдъяслысь нимсӧ.

1. Пуктіс дед сёркни. Быдмис сёркниыс ыджыдысь-ыджыд. 2. Олісны-вылісны старик да старука. Старик шуӧ: — Петав, старука, куд пыдӧстӧ чышкышт, оз-ӧ сюрышт пызьтор кӧвдум вылӧ. 3. Олісны-вылісны дед да баб. Налӧн вӧлі курӧг. Сійӧ вайис зарни кольк. 4. Мужик нуис гырничьяс да воштіс ӧти гырнич. Овмӧдчис сэтчӧ гут-дзизгун.

11ʼ удж. Лыддьы мойдсӧ бать-мамыдкӧд.

ШЫР ДА ГАДЬ.

Олісны-вылісны шыр да гадь. Налӧн быри няньыс. Вот найӧ мӧдӧдчисны нянь корсьны. Мунісны-мунісны да воисны шор дорӧ. Поскыс абу. Кыдзи вуджны? Шыр ветліс, вайис идзас сі да пуктіс шор вомӧн.

— Но, гадь, вай вудж, — шуӧ шыр. — Ме ог лысьт, — шуӧ гадь. — Тэ первой вудж. Шыр скӧрмис гадь вылӧ да мӧдӧдчис вуджны. Сійӧ воис шӧрӧдзыс, да идзас сіыс чеги. Шыр уси ваӧ да вӧйи. А гадь сераліс, сераліс да потіс.

1. Кытчӧ мӧдӧдчисны шыр да гадь? 2. Мыйысь вӧчис шыр поссӧ? 3. Коді медводз заводитіс вуджны шорсӧ? 4. Мый лои шыркӧд да гадькӧд? 5. Кыдзи эськӧ тэ вӧчин?

ВОГӦГӦРСЯ КАД.

1ʼ удж. Корсь «Гожӧм» тема вылӧ кывъяс.

2ʼ удж. Велӧд кывпесансӧ.

Шоныд гожӧм, Шоныд рыт. Шуим пуны Шома шыд.

— Тэ радейтан гожӧм? — Да, ме радейта гожӧм. — Мыйла тэ радейтан гожӧм? — Гожӧмнас шоныд да гажа. Сійӧ уна рӧма. — Мый вӧчан гожӧмын? — Ме ворса ёрткӧд, котрала, лыддьыся, купайтча.

3ʼ удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Шондіа гажа лун. Пукалӧ Войт шор дорын да мӧвпалӧ ёртъяс йывсьыс. Друг локтіс кымӧр да зэрмис. Енэжсянь Войт дорӧ воисны ёртъясыс. Найӧ котралісны, ворсісны, чеччалісны. Регыд енэжӧ петіс ӧшкамӧшка. Войт ёртъяскӧд гуляйтіс мича ӧшкамӧшка вывті.

1. Кӧні пукалӧ Войт? 2. Кодъяс йылысь сійӧ мӧвпалӧ? 3. Кодъяс воисны енэжсянь Войт дорӧ? 4. Мый вӧчис Войт ёртъясыскӧд? 5. Кымын рӧма ӧшкамӧшка петіс енэжӧ?

лым усьӧ

шондіа лун

кымӧра поводдя

лымъя тӧв

Вӧч домино «Вогӧгӧрся кад» тема вылӧ.

5ʼ удж. Артмӧд серпасъяс серти сёрникузяяс.

6ʼ удж. Корсь висьтысь ӧшыбка.

Шоныд гожӧм. Усьӧ лым. Челядь ворсӧны мачӧн. Енэжын ӧшкамӧшка. Зэв гажа.

«Медся сюсь» ворсӧм.

1. Кымын вогӧгӧрся кад? 2. Висьтав вогӧгӧрся кадъяс? 3. Кутшӧм вогӧгӧрся кадын зэрӧ? 4. Кор пу (вӧр) зарни рӧма? 5. Кутшӧм вогӧгӧрся кадын лымъялӧ? 6. Кутшӧм кадӧ купайтчӧны?

7ʼ удж. Лыддьы. Кутшӧм вогӧгӧрся кад йылысь гижӧма кывбурын?

ГОЖСЯ ЛУНӦ.

Асъя шонді синмӧс ёрӧ, Ывла вылӧ ворсны корӧ. Чожа кӧмала ме гач, Челядь дінӧ пета скач. Гажа Сыктыв дорӧ лэччам, Ваӧ пырам, ваысь петам. Медым ёнмис ки и кок, Миян дінӧ ӧдйӧ лок.

8ʼ удж. Лыддьы да вочавидз зонка юалӧм вылӧ.

Ме ола Усть-Усаын. Менам сикт сулалӧ Уса ю дорын. Со май тӧлысь. Кӧдзыд. То лымъялӧ, то зэрӧ. А тіян кутшӧм поводдяныд?

1) Сьӧд вӧр шӧрын сулалӧ Гӧрд шляпаа молодеч. 2) Енэжсянь еджыд вата усьӧ.

9ʼ удж. Кутшӧм кыв лишнӧй? Мыйла?

10ʼ удж. Тӧдмав юржугӧдан (кроссворд).

— выль тема

— вӧч содтӧд удж

— босьт тӧд вылад

— паныд вежӧртаса кыв

ШКОЛАЫН ГАЖЛУН

1ʼ удж. Лыддьы мичаа кывбурсӧ.

Ыджыд классын шоныд, югыд, Быттьӧ аслам муса горт. Некод тані абу жугыль, Юргӧ долыд сьылан гор.

Аддзы пасъяс серти кывъяс.

2ʼ удж. Сёрнит серпас серти.

1. Кытчӧ воисны челядь? 2. Кутшӧм налӧн классыс? 3. Мый гижӧма пӧв вылӧ?

Помав кывбурсӧ.

Менсьым босьтіс аслас киӧ Выль дневникӧс бать. Сійӧ шуис: «Чолӧмала! Талун тэнад пять!»

3ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ.

Талун Нинтур лунтыр уджаліс град йӧрын. Нывка пуктіс дзоридзьяс. Нывъёртыслы шуис: — Таво школаӧ муна. Колӧ дзоридзьяс велӧдысьлы быдтыны. Нинтур быдтіс мича дзоридзьяс. Воис кӧч тӧлысь ӧтиӧд лун. Нывка козьналіс ассьыс дзоридзьяссӧ медводдза велӧдысьлы. Велӧдысь нывкалы шуис: «Аттьӧ, Нина, мича дзоридзсьыд!»

1. Кыдзи Нинтур чолӧмаліс велӧдысьсӧ? 2. Кыдзи тэ лӧсьӧдчин школаӧ? 3. Лыддьы кывъяс, кодъясӧс петкӧдлӧма татшӧм пасъясӧн.

4ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс «Гажлун» тема вылӧ пасъяс серти.

5ʼ удж. Помав кывъяссӧ юалӧмъяс отсӧгӧн.

Челядь воисны школаӧ рюкзакъясӧн да дзоридзьясӧн. Найӧ нимкодясисны сӧстӧм классӧн, выль партаясӧн да улӧсъясӧн. Нывкаяслӧн мича платтьӧяс, ыджыд бантъяс. Ыджыд класса велӧдчысьяс юксисны ӧта-мӧдыскӧд выльторъясӧн. Велӧдысь нимкодясис муса челядьясӧн.

6ʼ удж. Уськӧд тӧд вылад. Висьтав ёртыдлы.

7ʼ удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Содты колана кывъяс 6-ӧд уджысь.

Талун кӧч тӧлысь ӧтиӧд лун. Школа дорын уна дзоридз. Школа пытшкын кылӧны челядьлӧн гажа гӧлӧсъяс. Партаяс сайӧ пуксисны велӧдчысьяс тӧдӧмлунъясла. Пызан дорын сулалӧ велӧдысь.

8 удж. Велӧд кывбурсӧ. Гиж паметь серти.

Артасьны, гижны Велалам бура, Миянысь шуда Код талун сюрас!

— Чолӧм, Оля! — Бур асыв, Таня! — Таня, мый тэ вӧчин гожӧмнас? — Ме ветлі пӧч ордӧ. Отсаси сылы, ветлі вӧрӧ, гуляйті. — А ме мамкӧд да батькӧд ветлі Москваӧ. Сэні уна выльтор аддзылі да тӧдмалі. — Оля, ме сиктын тӧдмаси нывкакӧд. Сійӧ пӧчыс дорӧ воліс юркарысь. Нывкасӧ шуӧны Маринаӧн, велӧдчӧ Коми национальнӧй гимназияын. Сэні велӧдӧны коми кыв.

Сёрнит ёртыдкӧд гожся каникул йылысь.

9 удж. Лыддьы да висьтав, кутшӧм пасъяс йылысь тӧдмалін. — Менам нимӧй Чут. Радейта сулавны сёрникузя помын да кывзыны челядьлысь сёрни. — А ме Юалан пас. Радейта юасьны, юасьны, юасьны: Кыдзи тэнӧ шуӧны? Кымын арӧс тэныд? Кутшӧм классын велӧдчан? Кутшӧм тэнад школаыд? Кӧні вӧлін гожӧмнас? — Менӧ шуӧны Горӧдан пасӧн. Ме радейта гажӧдчыны: Ура! Талун ми мунам театрӧ!

10 удж. Комиӧд кывъяссӧ.

МЕНАМ КОТЫР.

11 удж. Лыддьы Аннуш котыр йылысь висьт.

Менам мамӧй лӧз синма, еджыд юрсиа, кузьмӧс чужӧма. Сійӧ мелі да шань. Вокӧй гӧгрӧс чужӧма, сьӧд юрсиа. Сійӧ миян зэв зіль. А пӧль кузьмӧс чужӧма да сьӧд синма. Ми радейтам пӧльӧс. Сійӧ миян шань, авъя.

12 удж. Лыддьы Сашалысь письмӧсӧ.

Видза олан, Петя! Ме тэныд гижа ас котыр йылысь. Миян котырын вит морт. Тайӧ мам, бать, пӧч, чой да ме. Менам бать шань да зіль морт. Мам гӧгрӧс чужӧма мича ань. Пӧч еджыд юрсиа, кузьмӧс чужӧма. Сійӧ зэв мелі. Менам чой муса да шань нывка. А ме сьӧд синма, сьӧд юрсиа, гӧгрӧс чужӧма зонка. Гиж аслад котыр йылысь. Аддзысьлытӧдз! Тэнад выль ёрт Саша.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ зонка письмӧ серти. 1. Кымын морт Саша котырын? 2. Кутшӧм сылӧн батьыс, мамыс? 3. Кутшӧм Сашалӧн пӧчыс? 4. Кутшӧм Сашалӧн чойыс? 5. Кутшӧм зонкаыс?

13 удж. Висьтав ас котыр йывсьыд.

Висьтав 3 шыа кывъяс «Менам котыр» тема вылӧ. Коді унджык?

14 удж. Лыддьы. Висьтав, мый тӧдмалін тайӧ зонка йывсьыс.

Зонкаӧс шуӧны Васяӧн. Сійӧ гӧгрӧс чужӧма, еджыд юрсиа, мугӧм синма. Васялӧн эм кольквиж рӧма гӧгрӧс мач. Талун зонкалы батьыс ньӧбис кык кӧлесаа велосипед. Вася зэв рад.

Мый ӧткодьыс тайӧ серпас вылас? Мӧвпышт да висьтав.

15 удж. Мый висьталӧны геройясыс асланыс котыр йылысь? Лӧсьӧд мойд да пырт сэтчӧ сёрни.

— Видза олан! Тэ коді? — Ме ошпи. А тэ коді? — Ме кӧчпи. Тэнад эм бать да мам? — Да, менам эм бать, мам да чой. Найӧ зэв зільӧсь, шаньӧсь да авъяӧсь. — А менам уна чой да вок, эм и пӧч да пӧль.

16 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

ЫДЖЫД АТТЬӦ.

Ичӧтысянь уджӧ Велӧдіс бур мам: — Дона пиӧй, ло тэ зільӧн, Дышыдлӧн лёк сям.

Пиыс быдмис, лои ыджыд, Лои бур да шань. Ставӧн таысь шуам тэныд: — Аттьӧ, дона мам.

Лӧсьӧдӧй ворсантор кывбур сертиыс да петкӧдлӧй ёртъясыдлы.

17 удж. Комиӧд кывъяссӧ да гиж тетрадьӧ.

18 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кымын морт тэнад котырын? 2. Кыдзи шуӧны мамтӧ? Кутшӧм сійӧ? 3. Кыдзи шуӧны батьтӧ? Кутшӧм сійӧ? 4. Коді тэнад мамыд? 5. Коді тэнад батьыд? 6. А тэ коді? 7. Кӧні ті оланныд?

19 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа. Висьтав аслад пӧч йылысь.

Ог кӧ аддзывлы ме бабӧс, Меным сэки гажыс абу. Сійӧ менам медбур ёрт, Рытын мойдӧ гажа мойд.

20 удж. Велӧд кывпесансӧ.

Сюйӧ пӧчӧ пачӧ сӧчӧн. Сёйӧ сӧчӧн чайӧн пӧчӧ.

21 удж. Комиӧд висьтсӧ.

«Телемост» ворсӧм. Ӧти чукӧрын карса челядь. Мӧд чукӧрын сиктса челядь.

Юасьӧй ӧта-мӧдныдлысь комиӧн.

22 удж. Лыддьы висьтсӧ. Гиж тетрадьӧ тӧдтӧм кывъяссӧ да уджав кывкуд серти.

ВИКА ДА ЛАРИСА.

Вика да Лариса кык чой. Найӧ еджыд юрсиаӧсь да гӧгрӧс чужӧмаӧсь. Викалы ӧкмыс арӧс, а Ларисалы — сизим. Найӧ гожӧмнас гӧститісны сыктывйывса неыджыд сиктын. Ок, и гажа вӧлі! Чойяс купайтчисны, ветлісны вӧрӧ. Пӧльыс нывкаяслы висьталіс вӧр-ва йылысь, а пӧчыс мойдіс уна мича мойдкыв.

Мый тэ вӧчин гожӧмнас?

Комиӧд да тӧдмав, кӧні олӧны нывкаяс.

23 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ да гиж сёрникузяяссӧ.

1. Коді бурдӧдӧ челядьӧс? 2. Коді пуӧ чӧскыд рок? 3. Коді вузасьӧ няньӧн да кампетӧн? 4. Коді велӧдӧ челядьӧс?

Вӧч неыджыд проект «Менам котыр» тема вылӧ.

План: 1. Менам котыр (фото, серпас). 2. Миян оланін (горт). 3. Миян удж. 4. Миян прӧст кад. 5. Котырын гаж. 6. Котыр йылысь кывбур.

ВОГӦГӦРСЯ КАД

АРСЯ ТӦЛЫСЬЯС.

24 удж. Висьтав, кыдзи пасьтасьӧмаӧсь челядь. Мыйла?

25 удж. Гиж серпас серти сёрникузяяс.

26 удж. Лыддьы. Аддзы сёрникузяяссӧ. Гиж да содты колана пасъяс.

Ывлаын зарни ар. Кольквиж сарапана сулалӧ кыдз. А тайӧ кутшӧм пу, мича гӧрд платтьӧа да вӧсни кока?

Серпасав арся пуяссӧ.

27 удж. Аддзы пӧвсӧ.

Артмӧд кывтэчасъяс.

28 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Кольӧма тай, тыдалӧ, Шоныд гожӧмыд! Воӧма тай, воӧма Арся лунъясыс: Лун-лун зэрласьӧ, Войяс пемыдӧсь.

1. Мый ӧткодьыс тайӧ кывъясын: шоныд, арся, пемыд? 2. Кутшӧм вогӧгӧрся кад йылысь кывбурыс? 3. Серпасав кывбурсӧ.

29 удж. Лыддьӧй мойдсӧ рольяс серти.

Арнас Кӧч кыпӧдіс выль керка. Колис тэчны пач. Нывъясыс сёй талялӧны, йӧктӧны, а пияныс батьыслы отсасьӧны. Уджыс пуӧ. Выль керка дорті мунӧ Меж. Кӧч шыасис сы дорӧ: — Лок, Мегар, пач тэчны отсав. Тэ пӧ мастер. — Да-а, ме-е мастер. Пачсӧ тэчны и жугӧдны верма... Но ӧні ог эшты. Кӧч нинӧм эз шу, пачсӧ тэчис ачыс. Регыд пачыс лои дась. Гӧтырыс пуис ыджыд чугун тыр капуста шыд. Меж кыліс чӧскыд дуксӧ. Локтіс Кӧч керка дорӧ да ӧшинь пырыс шыасис: — Эй, табъя кок! Помнитан, ме кӧсйи тэныд отсасьны? — Помнита, — шуис Кӧч. — Ме-е-е со локті шыдтӧ сёйны отсавны... — Аттьӧ, Мегарин! Ме ӧні тэтӧг верма шыдтӧ сёйны.

30 удж. Лыддьы юалӧмъяс да вочавидз.

1. Кор Кӧч кыпӧдіс выль керка? 2. Мый колис вӧчны Кӧчлы? 3. Кодъяс отсасьӧны батьыслы? 4. Мый пуис гӧтырыс ыджыд чугун тыр?

чугун тыр

Аддзы серпасъяс дорӧ сёрникузяяс.

31 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.

Тӧвнас еджыд гӧна, Гожӧмнас рудов рӧма. Бӧжыс дженьыд, пельыс кузь. Чеччалӧ да оз и усь.

Кокӧй менам еджыд, Юрӧй турунвиж. Тӧвнас пасьтӧг ола, Тулыс-гожӧм платтьӧ новла, Арнас платтьӧ зарни овлӧ.

Корсь да гиж кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс.

32 удж. Мӧвпышт да гиж град выв пуктасъяс.

1. Артмӧд кывъяснас сёрникузяяс. 2. Кутшӧм град выв пуктас тэ быдтін?

33 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

34 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

АДДЗЫСЬЛЫТӦДЗ, ЛЭБАЧЬЯС!

Тэрмасьӧны лэбачьяс, Мыйӧн воас ар.

— Кытчӧ найӧ лэбӧны? — Во чӧж кӧні жар.

— Лэбӧй лючки-бура, — Дзодзӧг, юсь да тури!

1. Кытчӧ лэбӧны лэбачьяс? 2. Лӧсьӧдӧй ворсантор кывбур сертиыс.

35 удж. Юклы лэбач нимъяссӧ чукӧръяс вылӧ.

«Лэбалӧ, оз» ворсӧм. Лэбалӧ кӧ, киясӧн ӧвтчам. Оз кӧ лэбав, сулалам веськыда.

— Жонь лэбалӧ? — Ӧдзӧс лэбалӧ?

36 удж. Гиж да содты кывъяс.

Сюзь — войся лэбач. Сійӧ олӧ вӧрын. Войнас сюзь куталӧ шыръясӧс, а луннас узьӧ.

МЕДБУР ОЛӦМ — ЧУЖАН МУЫН. Финн мойд.

Арнас тури лӧсьӧдчис лэбны лунвылӧ. Сійӧ корис дозмӧрӧс: — Лэбам тшӧтш. Ми, ыджыд лэбачьяс, лэбам водзын. А поснияс лэбасны бӧрын. — Меным ӧткодь: сэні кӧть тані. Сёян менам — ньыв лыс. И тури да дозмӧр лэбзисны. Аддзӧны: водзын паськыд саридз. Лыска вӧр некӧн абу. Гӧгӧр ва да лӧз енэж. Лэбачьяс пуксисны вадорӧ шойччыны. Дозмӧр шуӧ: — Лыс сёя, еджыд лым пиын узьла, но бӧр лэбзя чужан муӧ. Ог лэб саридз сайӧ. — А меным колӧ лэбны. Тӧвнас сёян миянлы абу. Тури лэбис водзӧ. Босьтіс мыш вылас джыджъясӧс, сырчикъясӧс. Сыкӧд лэбисны и мукӧд лэбачьяс. А дозмӧр лэбис войвылӧ, лыска вӧръясӧ, чужан муӧ.

1. Кутшӧм лэбачьяс лэбисны лунвылӧ? 2. Кутшӧм лэбачьяс кольччисны чужан муӧ? 3. Мый найӧ сёйӧны тӧвнас?

38 удж. Лыддьы да лӧсьӧд сёрникузяяс.

1) Лэбачьяс лэбӧны лунвылӧ. 2) Миян вӧръясын тӧвйӧны лэбачьяс. 3) Ми вӧчам лэбачьяслы сёянін.

39 удж. Артмӧд лэбачьяс йылысь кроссворд.

40 удж. Лыддьы текстсӧ. Серпасав утка чӧжӧс.

КОМИ ЙӦЗЛӦН ВАЖ ОЛӦМЫСЬ.

Корсь текстысь сёрникузяяс.

1) Саридзті уяліс утка чӧж. 2) Сӧмын кык кольк вермис видзны. 3) Кык колькйысь петісны Ен да Омӧль. 4) Тайӧ вӧліны кык вок. 5) Мамыс новлӧдліс пиянсӧ мыш вылас. 6) Утка чӧж шыбитчис ваӧ да кувсис.

ВЕЛӦДЧАНІН

Тайӧ серпасыс Софья Мальцевалӧн.

41 удж. Лыддьы висьтсӧ. Висьтав ас школа йылысь да серпасав.

МИЯН ШКОЛА.

Со и воис ар. Нывкаяс да зонкаяс мунӧны школаӧ дзоридзьясӧн да рюкзакъясӧн. Рюкзакын небӧгъяс, тетрадьяс, пенал. Найӧ велӧдчысьяс.

42 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Велӧдчӧй, челядь, Югдӧдӧй юр. Велӧдчӧм вайӧ Тіянлы бур. Понданныд тӧдны Омӧль и бур. Велӧдчӧй, челядь, Югдӧдӧй юр!

— Бур лун! — Чолӧм! — Кутшӧм классын тэ велӧдчан? — Ме велӧдча коймӧд классын. — Эм-ӧ тэнад радейтана урок? — Да, ме радейта артасьны. — А ме радейта коми да роч кыв урокъяс. — Со и звӧнок, котӧртам урок вылӧ! — Котӧртам. Став бурсӧ! — Аддзысьлытӧдз!

Сёрнитӧй ёртыдкӧд радейтана урок йылысь.

43 удж. Содты колана кывъяс серпас серти.

Тайӧ миян класс. Ӧшинь вылын сулалӧны дзоридзьяс. Миян класс сӧстӧм да гажа.

Ме ог ворс. Тэ он ворс. Сійӧ оз ворс.

ТАДЗИ ВӦЧНЫ ОЗ ПОЗЬ!

45 удж. Артмӧд серпасъяс серти сёрникузяяс.

46 удж. Пудъясьӧй ворсӧм водзын.

Тыртӧм-быртӧм Куим каньысь Тасьті оз. Шыр оз пов.

Гӧбӧч вылын Он кӧ эскы, Рака поз. Оз и ков.

«Ог, он, оз» ворсӧм.

Ворсӧй тадзи: — Тэ радейтан артасьны? — Ог. — Ёртыд радейтӧ лыддьысьны? — Оз. — Ме радейта серпасасьны? — Он.

— Катя, тэ велӧдін нин вежон лун нимъяссӧ? — Эг на велӧд. — Вай велӧдам. Медводдза вежон лун? — Выльлун. — Медбӧръя вежон лун? — Вежалун. — А кутшӧм лун локтӧ выльлун бӧрын? — Воторник. — А ӧні висьтав став вежон лун нимсӧ.

47 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мый чышкалӧ Костя велӧдысь пызан вылысь? 2. Мый вӧчӧ дежурнӧй перемена дырйи? 3. Мый идралӧ Костя урокъяс бӧрын?

48 удж. Юклы чача нимъяссӧ кык юкӧн вылӧ.

49 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

МЕ СЬЫЛА И ЙӦКТА.

Ме сьыла и йӧкта, Ме сьыла и йӧкта, И аскӧд йӧктыны Быдӧнӧс тшӧкта.

Мед йӧктӧны мамӧ И пӧльӧ, и пӧчӧ, Плюш Мишкаӧй джаджйын И чачаӧй Кӧчӧй.

Мед йӧктӧ Вань вокӧ И чой менам Катьӧ... Командировкаысь Воӧма батьӧ.

Висьтав, мыйла ставӧн сьылӧны да йӧктӧны.

50 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.

— Лиза, тэнад эм акань? — Да, меным мамӧ карысь вайис. — А тэ ворсан сійӧн? — Ворса гортса удж вӧчӧм бӧрын. Ме тайӧ аканьсӧ ёна радейта. Пӧчӧ шуӧ, мый ме ачым тайӧ аканьыс кодь. — Сідзкӧ, тэнад аканьыд еджыд кудриа юрсиа, лӧз синма да гӧрд вом дора. — Дзик татшӧм и эм. Рытнас водтӧда потанӧ узьны да сьыла:

Зэв ӧд луныс вӧлі кузь, Муса кагук, узь вай, узь. Чӧскыд лоас тэнад ун, Мича лоас аски лун.

51 удж. Содты сёрникузяясӧ кывтэчасъяс.

Улӧс вылын куйлӧ. Чужан лунӧ меным козьналісны. Ичӧт чойлӧн киас. Чача лавкаын вузалӧны. Зонкалӧн эм.

Тӧдмалӧй, кутшӧм тайӧ чача.

— Сійӧ гӧгрӧс, лӧза-гӧрда рӧма, ичӧт. — Тайӧ ... .

МЕНАМ ОЛАНІН

«Да» либӧ «абу» ворсӧм.

— Тайӧ тэнад керкаыд? — Керкаад куим ӧшинь? — Эм-ӧ кильчӧ? — Кык ӧдзӧс? — Керка дорад эм туй? — Туй вывті мунӧ зонка?

Гижӧй тетрадяныд ӧ шыпаса кывъяссӧ.

52 удж. Артмӧд серпасъяс серти сёрникузяяс.

53 удж. Лыддьы да гиж. Содты колана кывъяс.

МЕНАМ КЕРКА.

Менам керка неыджыд.

54 удж. Комиӧд. Мый зонка висьталӧ аслас оланін йылысь?

55 удж. Содты колана суффиксъяс.

Коля мунӧ школасянь гортӧ. Зонка вуджӧ туйӧд да воӧ гортӧдз.

56 удж. Гиж кывъяссӧ колана ногӧн.

Кодъяслӧн тайӧ керкаыс?

Керкаыс сулалӧ вӧрын. Сійӧ кык вежӧса. Медводдза вежӧсын пызан да куим улӧс, мӧд вежӧсын — куим крӧвать...

57 удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.

Челядь мунӧны вӧрӧ. Сиктсянь вӧрӧдз кык километр. Нывкаяс да зонкаяс вуджисны паськыд туйӧд. Найӧ ӧдйӧ воисны вӧрӧдз. Челядь вотісны юмов оз.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кытчӧ мунӧны челядь? 2. Кымын километр сиктсянь вӧрӧдз? 3. Кодъяс вуджисны паськыд туйӧд? 4. Кытчӧ воисны челядь? 5. Кутшӧм оз вотісны нывкаяс да зонкаяс?

Сёрнит ёртыдкӧд тайӧ удж сертиыс.

58 удж. Лыддьы мичаа. Артмӧд юалӧмъяс сёрникузяяс дорӧ.

Сыктывкарсянь Шойнатыӧдз ми мунім автобусӧн. Тайӧ сиктас олӧ менам ыджыд мам. Сійӧ зэв шань да мелі. Шойнатыын олі кык тӧлысь. Ме купайтчи Эжваын, гуляйті сиктӧд велосипедӧн, отсаси ыджыд мамлы.

Вӧч тадзи:

1. Мыйӧн ми мунім Сыктывкарсянь Шойнатыӧдз? 2. Коді олӧ тайӧ сиктас?

59 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Со тай менам сиктӧй, Со тай керка менам, Мойд вылын кодь дзик тэ, — Радейта ме тэнӧ.

60 удж. Уськӧд тӧд вылӧ пасъяс. Гиж кывъяс «Менам оланін» тема вылӧ.

Комиӧд. Тӧдмав, кутшӧм кыв артмис.

61 удж. Гиж рочӧн.

ГОРТСА ДА ВӦРСА ПЕМӦСЪЯС.

62 удж. Лыддьы мойдсӧ.

КУТШӦМ МАМЫД?

Вӧлі тӧв. Вӧрса пемӧсъяс ворсісны кутасьӧмысь. Кутасис кӧчпи. Сійӧ чеччаліс зэв ылӧ, но эз вермы суӧдны ни ручпиӧс, ни кӧинпиӧс, ни ичӧтик урпиӧс. Урпи чеччаліс пуысь пуӧ. Сылы вӧлі зэв долыд: тані сылӧн ёртъясыс. Но друг вӧрыс лои пемыд, ёртъясыс некӧн эз кывны. — Мамӧ! — горӧдіс урпи да бӧрддзис. — Кутшӧм тэнад мамыд? Ме отсала тэныд сійӧс корсьны, — друг кыліс гӧлӧс шы.

1. Помав мойдсӧ. 2. Висьтав, коді отсаліс урпилы.

63 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Шарик тявзӧ: ав, ав, ав! Мурзик нявзӧ: няв, няв, няв! Чибук гӧрдлӧ: го, го, го! Чипан котсьӧ: ко, ко, ко! Полюк Машка помся кашкӧ, Йӧрын кылӧ: рук, рук, рук! Ставныс виччысьӧны, гашкӧ, Кытчӧдз сёян ме ог юк.

1. Коді кыдзи горзӧ? 2. Кодъяс виччысьӧны сёян? 3. Лӧсьӧдӧй ворсантор кывбур сертиыс.

64 удж. Гиж, коді кыдзи горзӧ.

65 удж. Лыддьы коми-перым мойд.

Оліс-выліс Кысук нима кань. Кӧзяин да кӧзяйка мунісны удж вылӧ, пияна каньсӧ тшыглы колисны. Каньпиян нявзӧны, сёйны корӧны. Кысук мӧс дінӧ лэччис: — Серань! Серанюшко, вайышт йӧвтӧ! — Вердан кӧ турунӧн, сета. Кысук котӧртіс видз вылӧ да корӧ: — Веж виддзӧй, вайышт турунтӧ! — Киськалан кӧ ваӧн, сета. Котӧртіс Кысук шор дорӧ. — Визув шорӧй, вайышт ватӧ! — Весалан кӧ менӧ, сета. Котӧртіс Кысук зыр дорӧ. — Зырйӧй, зырйӧй, весалышт шорсӧ! Зыр шорсӧ весаліс. Шор Кысуклы ва сетіс. Ваыс видзсӧ киськаліс. Виддзыс турун сетіс. Турунсӧ мӧс сёйис. Мӧскыс Кысуклы йӧв сетіс. Йӧвсӧ каньпиян лакисны да дугдісны нявзыны. Со тай кыдзи вӧлӧм колӧ.

1. Висьтав, кодъяс отсасисны Кысуклы. 2. Мыйла каньпиян дугдісны нявзыны? 3. Эм-ӧ тэнад радейтана пемӧс? Кутшӧм сійӧ? 4. Кыдзи тэ дӧзьӧритан сы бӧрся? 3. Тӧдан-ӧ татшӧм роч мойд?

66 удж. Шу мӧд ногӧн.

ичӧт чипанъяс

ичӧт каньяс

ичӧт порсьяс

ичӧт понъяс

ичӧт ошъяс

ичӧт уръяс

67 удж. Висьтав, коді кӧні олӧ.

Вӧч тадзи: Кӧч олӧ вӧрын.

68 удж. Лыддьы висьтсӧ. Сет висьтыслы ним.

Миянлы сетісны понпи. Тайӧ вӧлі вӧралан кычи, лайка пӧрӧдаысь. Сьӧд рӧма, пушыд, лапаыс еджыд, бӧжыс крукыля. Сійӧ вӧлі ошпи кодь. Ми кутім корсьны понпилы ним. — Мамӧ, ме гижа кабала вылӧ нимъяс да шыбита джоджӧ. Кутшӧм кабала дорӧ матыстчас понпиным, сідзи и нимтам, — шуи ме. — Но колӧ, медым быд ним заводитчис ӧткодь шыпассянь, — вочавидзис мам. Ме гижи некымын ним: Лорд, Лыско, ... . Но Л шыпаса нимъясыс сэсся эз сюрны. Друг пызан вылысь аддзи кампет. Кампет бумага вылас гижӧма «Люкс». Ме тайӧ нимсӧ тшӧтш гижи кабала вылӧ. Став листсӧ шыбиті джоджӧ. Понпи дыр котраліс да матыстчис ӧти лист дорӧ. Ме ӧдйӧ котӧрті да лыдди. Сэні вӧлі гижӧма: Люкс. Тадзи ми корсим понпилы ним.

1. Серпасав радейтана пемӧстӧ. 2. Артмӧдӧй альбом «Миян радейтана пемӧсъяс».

Корсьӧй пемӧс да лэбач нимъяс.

ВОГӦГӦРСЯ КАД

ТӦВСЯ ТӦЛЫСЬЯС.

69 удж. Паськӧд сёрникузяяссӧ.

Вӧч тадзи:

Пуксис тӧв. Пуксис кузь да кӧдзыд тӧв.

Пуксис тӧв. Усьӧ лым. Му вевттьысис. Пуяс сулалӧны. Лэбачьяс лэбисны. Ывлаыс мича.

70 удж. Лыддьы мичаа кывбурсӧ.

МЕДВОДДЗА ЛЫМ.

Ывлаыс еджыд, Ывлаыс югыд: Усьӧма небыдик лым. Небыдик гӧн кодь, Кокньыдик тӧв кодь: Тӧкӧтьӧ му бердас инмӧ. Ывлаас праздник: Югдӧма, кыпыд. Эшкыныс небыд, Эшкыныс шоныд.

71 удж. Комиӧд. Мый оз лӧсяв?

72 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.

Вӧч тадзи: Еджыд кӧч

73 удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.

Урокъяс бӧрын челядь петісны иславны. Найӧ чукӧртчисны джуджыд чой йылӧ. Со Лена исковтӧ даддьӧн. Сы бӧрся Ваня исковтӧ лызьӧн. Коля чойыскӧд вӧчӧ лыммортӧс. Челядьлы гажа чой йылын.

74 удж. Висьтав тӧвся тӧлысь нимъяс да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кутшӧм тӧвнас поводдяыс? 2. Кутшӧм тӧвнас енэжыс? 3. Мыйӧн вевттьысьӧны тӧвнас пуяс? 4. Мыйӧн вевттьысьӧны юяс? 5. Мый вӧчӧны тӧвнас челядь?

75 удж. Аддзы кывъяс.

РЕГЫД ВЫЛЬ ВО!

76 удж. Комиӧд. Тӧдмав, кутшӧм гажлун гижӧма.

77 удж. Лыддьы висьтсӧ.

Ваня да Петя шуисны Выль во кежлӧ мичмӧдны вӧрын коз. Батьыс велӧдіс: — Козсӧ эн чачаясӧн мичмӧдӧй, а чӧскыд сёянӧн. Лэбачьяс да вӧрса пемӧсъяс чӧсмасясны гажлун дырйи. Пашкыр коз вылӧ ӧшлісны морков, нянь, а пу улас пуктісны кӧчан.

Висьтав ачыд, мый лои водзӧ.

«Ми — кодзувъяс» ворсӧм. Висьталӧй, мый аддзанныд енэжсянь.

Синтӧ кунь да висьтав, мый аддзин серпас вылысь.

78 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.

веж коз

лышкыд Кӧдзыд Пӧль

мича Лымныв

гора сьыланкыв

югыд кодзув

ыджыд гажлун

79 удж. Корсь «Гажа Выль во» тема вылӧ дзебсьӧм кывъяс.

80 удж. Лыддьы. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Аски Выль во. Бать вӧрысь вайис веж коз. Ми сувтӧдім сійӧс вежӧс шӧрӧ, мичмӧдім чачаясӧн. Ыджыд вок ӧшӧдіс коз йылӧ гӧрд кодзув. Ме да ичӧт чойӧй ӧшлім коз вылӧ мича кольяс, югыд шаръяс. Коз улӧ мам сувтӧдіс кӧдзыд пӧльӧс да лымнылӧс. Регыд веж коз кутас югъявны уна рӧма биясӧн.

1. Кутшӧм гажлун воӧ? 2. Мый батьыс вайис челядьлы вӧрысь? 3. Кытчӧ сувтӧдісны веж козсӧ? 4. Коді ӧшӧдіс гӧрд кодзувсӧ коз йылӧ? 5. Кутшӧм чачаяс ӧшлісны челядь коз вылӧ? 6. Мый сувтӧдіс коз улӧ мам? 7. Кутшӧм лоас веж козйыс?

81 удж. Лыддьы кывбурсӧ да велӧд.

Гажа Выль во воис, Тӧвся медбур кад. Сійӧ ставлы вайис Ёртасьӧм да лад. Ветлам кытшӧн-кытшӧн, Шӧрас мича коз. Ёртасьӧмыс миян Оз мед помась, оз.

82 удж. Лыддьӧй рольяс серти. Вӧч висьт серти серпас.

Вот и Выль во. Петя да Ваня бать-мамыскӧд пасйисны гажлун. Сёйӧм бӧрын мамыс матыстчис ӧшинь дорӧ да шуис: — Ӧдйӧ локтӧй татчӧ! Вӧлі тӧлыся вой. Лымйыс дзирдаліс. Коз гӧгӧр чеччалісны кузь пеля пемӧсъяс. — Тайӧ кӧчьяс, — шуис батьыс. Кӧчьяс сёйисны кӧчан да морков. Петя горӧдіс: — Миянкӧд Выль во пасйӧны и кӧчьяс! — Аттьӧ батьлы, мый сійӧ тшӧктіс мичмӧдны козсӧ град выв пуктасӧн, — шуис Ваня.

«Кодлӧн пельыс медсюсь?» ворсӧм. Кывзы велӧдысьлысь висьталӧмсӧ да мӧдпӧвъёвт.

Воис Выль во. Вежӧсын сулалӧ коз. Коз йылын дзирдалӧ кодзув. Коз гӧгӧр йӧктӧны челядь. Пу дорын сулалӧ Кӧдзыд Пӧль. Кытш пытшкын Лымныв.

83 удж. Висьтав комиӧн.

Лӧсьӧд кывъяснас 3–4 сёрникузя.

84 удж. Аддзы кывъяс.

СЁЯН-ЮАН

85 удж. Висьтав комиӧн предмет нимъяссӧ 55-ӧд лист бокысь. Мый тӧдан тайӧ предметъяс йывсьыс?

86 удж. Содты кывъяс да лыддьы.

Мыйӧн торъялӧны кывъясыс?

пызан сайын

пызан сайӧ

87 удж. Лыддьы челядьлысь сёрнисӧ.

— Видза олан, Машук! — Видза олан, Мишук! — Машук, тэ тӧдан, мыйысь важӧн вӧчисны дозмук? — Ог. — Кывзы. Менам пӧль дозмуксӧ вӧчліс сюмӧдысь да пуысь. Пу дозмукын видзисны кӧчан, сов, тшак, вотӧс, чери. — А мый вӧчисны сюмӧдысь? — Сюмӧд чуман да сюмӧд туис. Тайӧ дозмукъясыс зэв кокниӧсь. Сюмӧд дозъяд сёяныд дыр оз тшык. А пестерын тшак да вотӧс оз нырсьыны.

Висьтав, мый йылысь сёрнитісны челядь.

88 удж. Бӧрйы кык дозмукысь ӧтисӧ. Мыйла тайӧ дозмуксӧ бӧрйин? Корсь вочакывсӧ челядьлӧн сёрниысь.

УСЬКӦД ТӦД ВЫЛАД!

Ме пуа, пӧжала, сёя. Тэ пуан, пӧжалан, сёян. Сійӧ пуӧ, пӧжалӧ, сёйӧ.

89 удж. Содты колана суффиксъяс.

Ыджыд мам пӧжаліс картупеля шаньга да кӧвдум. Ме отсалі сылы пӧжасьны. Мам пуис шома шыд. Сійӧ пуктіс шыд тасьтіӧ. Ми чойкӧд сёим пӧсь шома шыд.

91 удж. Кутшӧм дозйӧ мый пуктан?

92 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мыйӧн сёйӧны шыд? 2. Мый пуктӧны туисӧ? 3. Кутшӧм дозйӧ вотӧны вотӧс? 4. Мыйысь сёйӧны пӧсь шыд? 5. Мый пуктӧны сов дозйӧ?

93 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

РОК СЁЙЫСЬЯС.

Менам ичӧт Вася вок Талун бара эз сёй рок, Шуис сӧмын: «Рокыс лёк». Сэки миян Мурка кань Ӧти киас босьтіс пань, Мӧдар киас босьтіс нянь. Сёйис Васьӧ пыдди рок, Юис Васьӧ пыдди йӧв. — Аттьӧ тэныд, Вася вок!

1. Кутшӧм роч мойдысь тайӧ сёрникузяясыс? 1) «Кынӧмӧй сюмалӧ, пукся мыр вылӧ да пирӧг сёя». 2) «Алёнушка, муса чойӧй, горшӧй косьмӧ». 2. Кодлӧн тайӧ кывъясыс? 3. Кор шуӧны «горшӧй косьмӧ», «кынӧмӧй сюмалӧ»?

94 удж. Лыддьы висьтсӧ. Висьтав, мый тэ тӧдмалін пальма йывсьыс.

Велӧдысь урок вылын висьталіс: — Жар странаясын быдмӧ равенала пальма. Кор мортлӧн косьмӧ горшыс, сійӧ вӧчӧ кырсяс розь, и сэтысь петӧ сӧстӧм ва. Розьыс ӧдйӧ бурдӧ, и позьӧ сэтысь бара босьтны сӧдз ва. Кутшӧм дивӧ кодь быдмӧгъяс нӧшта тӧданныд?

95 удж. Артмӧд кывбур. Инды действие петкӧдлысь кывъяс.

Ворса шы ни тӧв, Лоа зэв ыджыд. Сёя кӧ ме рок, Сёя кӧ ме шыд, Юа кӧ ме йӧв, Сёя кӧ ме нянь, Быдма ён да шань. Ӧдйӧ ветлас кӧк.

1. Васа олысь ваысь полӧ.

2. Зарни рӧма, быдмӧ ыбын. Пызан вылын эм кӧ сійӧ — Ставыс лоӧ шань. Сійӧс некор тэ эн шыбит, Тайӧ донаторйыс ... .

96 удж. Бӧрйы колана кыв да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мый тэ сёян асывнас? (греча рок, шома шыд, пражитӧм чери, ...) 2. Мый сёян урокъяс бӧрын? (пӧсь шыд, манка рок, яя котлет, ...) 3. Мый юан, кор косьмӧ горшыд? (сӧстӧм ва, морков сок, чӧдъя кисель, ...)

МЕНАМ ЛУН

97 удж. Артмӧд сёрникузяяс кывкуд отсӧгӧн.

Менам лун

вода узьны

вӧча гортса удж

98 удж. Велӧд кывбурсӧ. Заводит асывсӧ зарядкасянь.

Сизим часын чечча стӧча, Физзарядка пыр жӧ вӧча. Ӧти-кык, ӧти-кык, Морӧс лов шыӧс ог пык. Куим-нёль, куим-нёль, Асъя унзіль оз и коль.

99 удж. Лыддьы кывбурсӧ да висьтав, коді садьмис асывводзын.

АСЪЯ КЫВБУР.

Асывводзын садьмис ва и му, Садьмис дзоридз да быд пу. Керка садьмис, ӧшиньясын нюм, Садьмис улич, содіс ывла шум. Войыс вӧлі вывті кузь, Митюк важӧн нин оз узь.

Висьтав, мый вӧчӧ Митюк асывнас.

100 удж. Содты колана кывъяс да гиж.

Ме асывнас чечча, идрала вольпась да вӧча зарядка. Мысся майтӧгӧн, чышкыся ки чышкӧдӧн. Сэсся сёя рис рок да юа чӧскыд йӧв пӧсь блинӧн. Пасьтала куртка, кӧмала кроссовки да муна школаӧ.

Тӧдмав метаграммаяс.

Р-ӧн менӧ сёйӧны, С-ӧн менӧ юӧны. Р-ӧн быдмӧ шоныдінын, Сыысь пуӧны чӧскыд рок. Бӧрӧн лыддьы — лоӧ чери, Ёсь пиня да лёк.

101 удж. Лыддьы да велӧдчы сувтӧдны юалӧмъяс сёрникузяяс дорӧ.

Кулӧмдінса челядь котӧртӧны школаӧ. Найӧ сёрнитӧны ӧта-мӧдныскӧд, сералӧны, нимкодясьӧны ывланас. Челядь школаын велӧдчӧны, йӧктӧны да сьылӧны. Найӧ ветлӧны уна сикас кружок да секция вылӧ.

Отсӧг вылӧ:

1. Кодъяс котӧртӧны школаӧ? 2. Кытчӧ котӧртӧны кулӧмдінса челядь? 3. Мый вӧчӧны челядь школаын?

Сёрнит ёртыдкӧд шойччан кад йылысь.

— Видза олан, ...! — Видза олан, ...! — ..., тэ мый вӧчан урокъяс бӧрын? — Ме шойчча. Ислася велосипедӧн ёртъяскӧд. — А тэ, ..., мый вӧчан шойччан кадӧ? — Ме ёртъяскӧд ворса футболысь.

Корсь медбӧръя кывъяслысь инсӧ.

Ӧшинь улын быдмӧ жук, Быдмӧг вылӧ пуксис лук, Пызан вылын куйлӧ кань, Крӧвать вылын мургӧ пань, Вӧрын котралӧ руд пӧч, Паччӧр вылын куйлӧ кӧч.

102 удж. Лыддьы да сет висьтыслы ним.

Шонді уджалӧ лунтыр, мудзӧ. Сэсся сійӧ водӧ да узьӧ вӧр сайын. Асывнас садьмас, мыссяс кӧдзыд ваӧн да кыпӧдчас енэж шӧрӧдз. Зарни шонді асывсянь рытӧдз миянӧс шонтас, а сэсся мудзас да бара водас узьны.

1. Мый вӧчӧ шондіыс лунтыр? 2. А ті мый вӧчанныд? 3. Мый вӧчӧ шонді асывнас? 4. Серпасав шонділысь действиеяссӧ.

103 удж. Корсь пӧвсӧ да гиж.

отсася бать-мамлы

весала пинь

ворса ёртъяскӧд

чечча водз

верда каньӧс

ветла вузасянінӧ

сынала юрси

104 удж. Вочавидз юалӧм вылас.

СЁР-Ӧ-ВОДЗ?

Тіч-точ, тіч-точ Мунӧ часі. Сёр-ӧ-водз? Мамӧ шуӧ: — Вай эн сёрнит. Вод вай, пиук, Кадыс сёр нин.

1. Кыдзи тэ чайтан, зонкалӧн унмыс локтӧ оз? Мыйла? 2. Висьтав «мунӧ часі» рочӧн. 3. Помав: минут, час, сутки, ...

105 удж. Артмӧд сёрникузяяс пасъяс серти.

106 удж. Комиӧд висьтсӧ.

107 удж. Тӧдмав, велӧдчан али шойччан лун тайӧ. Луныс шондіа да гажа. Челядь мунӧны велӧдыськӧд походӧ. Найӧ кутасны котравны, ворсны мачӧн, сьывны, гажӧдчыны. Зэв ӧдйӧ коляс кадыс. Рытнас локтасны гортӧ.

Мыйла тадзи чайтан?

Коді шойччис челядькӧд?

108 удж. Вайӧд паныд вежӧртаса кывъяс, антонимъяс.

109 удж. Бӧрйы колана суффикс да гиж.

Настя чеччис шоныд вольпасьысь. Сійӧ сӧстӧма мыссис майтӧгӧн. Чужӧмсӧ да кисӧ чышкис мича ки чышкӧдӧн. Юрсисӧ сыналіс сынанӧн. Пызан сайын чӧсмасис пӧсь кӧвдумӧн да чӧскыд йӧлӧн.

Коді медводз комиӧн шуас лыдакывъяс?

110 удж. Лыддьы мичаа кывбурсӧ.

Зэв ӧд луныс вӧлі кузь, Муса пиук, узь вай, узь. Вӧрыс-ваыс важӧн узьӧ, Узьӧ тшӧтш и тэнад ёрт.

Сьӧлӧмшӧрӧй, узь вай, узь. Тэ ӧд абу войся сюзь, Чӧскыд лоас тэнад ун, Мича лоас аски лун.

1. Коді сьылӧ пиыслы? 2. Кыдзи мамыс шуӧ писӧ?

111 удж. Гиж «Менам лун» тема вылӧ некымын сёрникузя либӧ ичӧтик висьт да серпасав. Лӧсьӧд ёртъясыдкӧд тайӧ тема серти ичӧтик небӧг.

112 удж. Вӧч таблица.

Мый ме вӧча?

Вӧч проект «Менам лун» тема вылӧ.

2. Луннас: школаын, школа бӧрын. 3. Рытнас: гортса удж. 4. Вӧч серпас, юржугӧдан.

113 удж. Уськӧд тӧд вылад паськӧм да кӧмкот нимъяс.

114 удж. Гиж серпас пыдди колана кывъяс.

Менам эм гожся да тӧвся паськӧм. Гожӧмнас ме пасьтала кокни платтьӧ да кӧмала тупли. Тӧвнас ме пасьтала шоныд пась, шапка, кепысь да кӧмала гын сапӧг.

Мый тэ пасьталін талун?

115 удж. Висьтав, кутшӧм вузасянінъяс серпасъяс вылын. Мый тэ верман ньӧбны тайӧ вузасянінъясысь?

Вӧч тадзи:

Кӧмкотӧн вузасянінысь ме ньӧба тупли.

Паськӧмӧн вузасянінысь ньӧба ... . Сёян-юанӧн вузасянінысь ... . Небӧгӧн вузасянінысь ... .

116 удж. Висьтав, мый йылысь сёрнитісны кык нывъёрт.

— Машук, тэ тӧдан, кыдзи пасьтасьлісны важӧн нывкаяс? — Ог. — А ме тӧда. Пӧч висьталіс. Кывзы. Нывкаяс новлісны ковта да сарапан, а юраныс — чышъян. Гажлун дырйи пасьтавлісны мича сарапан да дзоридзьяса чышъян. — А мый кӧмавлісны? — Кучикысь вурӧм кокни кӧті. — А ӧні позьӧ тайӧ паськӧмсӧ да кӧмкотсӧ аддзывны? — Позьӧ. Найӧс пӧль-пӧч видзӧны кӧрӧбын. А нӧшта позьӧ аддзывны музейысь.

Кутшӧм паськӧм да кӧмкот новлӧмаӧсь тіян пӧль-пӧчныд? Юась налысь да серпасав.

117 удж. Лыддьы кывъяссӧ да гиж вузасянінъяс улӧ.

град выв пуктасӧн вузасянін

паськӧмӧн вузасянін

йӧлӧн вузасянін

кӧмкотӧн вузасянін

118 удж. Артмӧд кывъясысь сёрникузяяс. Гиж.

Нина да мамыс мунісны вузасянінӧ. Нывка ньӧбис мича платтьӧ. Мамыс ньӧбис батьыслы руд дӧрӧм. Батьыслы кажитчис тайӧ дӧрӧмыс. Найӧ зэв радӧсь.

Инды лишнӧй кыв. Мыйла сійӧ лишнӧй?

119 удж. Лыддьы висьтсӧ да сет ним.

Маша шкапын ӧшалісны платтьӧ, сарапан, ковта да гач. Нывка найӧс медводз гладитіс, а сэсся ӧшӧдіс плечик вылӧ. Машалӧн паськӧмыс лунтыр нюмъяліс да ошкис кӧзяйкасӧ. Миша шкапын кыліс бӧрдӧм шы: «Ы-ы-ы!»

1. Мый вӧчисны Машалӧн да Мишалӧн паськӧмыс? 2. Сувтӧд кык юалӧм да гиж вочакыв.

1. Кутшӧм пӧлӧс паськӧм овлӧ? 2. Кутшӧм паськӧм новлӧны тӧлын? 3. Кутшӧм кӧмкот кӧмалӧны тӧвнас? 4. Кутшӧм паськӧм колӧ гожӧмын? 5. Мый кӧмалӧны гожӧмнас? 6. Кыдзи пасьтасьлісны нывкаяс важӧн?

ВОГӦГӦРСЯ КАД

ТУВСОВ ТӦЛЫСЬЯС.

121 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Гажа тулыс воис, Гӧгӧр жургӧ шор. Шонді лымсӧ сёйис, Ловзис пулӧн кор. Кыпыда йи кывтӧ, Тувсов ва оз узь. Джуджыд енэж вывті Лэбзьӧ дзодзӧг-юсь.

Аддзы кывбурысь серпас дорӧ сёрникузяяс.

— Кутшӧм вогӧгӧрся кад воӧ тӧв бӧрын? — Тулыс. — А тэ тӧдан тувсов тӧлысьяс? — Да. Ми велӧдім урок вылын. — Сідзкӧ, висьтав. — Рака, косму, ода-кора. — Бура велӧдӧмыд. Велӧдысьыд пуктас «5».

122 удж. Гиж комиӧн.

123 удж. Лыддьы баснясӧ.

Ю ДА ШОР.

Визувтӧны ю да шор. Ю кывтӧ ньӧжйӧ, оз тэрмась. Ваыс сэні югыд да сӧстӧм. Сійӧ ён, паськыд да озыр. Ю вайӧ мортлы пӧльза. Шор ызгӧ-бузгӧ лунысь-лун. Ваыс шорын гудыр. — Ме, ме ... . Ме ӧдйӧ визувта, юӧс панъя. Менӧ радейтӧны челядь. Найӧ ворсӧны ме дорын пыжӧн. Шор ошйысис-ошйысис да шонді югӧръяс улын и косьмис.

1. Серпасав баснясӧ. 2. Мыйла тайӧ басня, а абу висьт? 3. Мыйӧ велӧдӧ басняыс?

124 удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.

Воис гажа тулыс. Енэжын дзирдалӧ яръюгыд шонді. Лэбачьяс воӧны лунвылысь. Медводз локтӧны сьӧд ракаяс. Найӧ заводитӧны вӧчны поз. Вӧсни кока сырчик котралӧ ю дорын.

Кутшӧм дзоридз быдмӧ нӧрыс вылын?

Талун аддзи дзоля шонді Керка дорысь, нӧрыс вылысь. Кокыс ичӧт, кольквиж юрыс. Лолӧй кыпыд. Локтіс тулыс!

Вижъюркӧд сёрни.

— Кутшӧм тӧлысьӧ петін муысь? — Мый аддзин медводз? — Мый йылысь мӧвпыштін? — Мыйла юрыд виж рӧма?

1. Сет 3–4 юалӧм шонділы, кодзувлы, кымӧрлы, дзоридзлы. Серпасав. 2. Вӧчӧй классын выставка юалӧмъясысь да серпасъясысь. 3. Велӧд радейтана кывбур.

МЕ ДА МЕНАМ ЁРТЪЯС.

ичӧт тушаа

чужан лун

ыджыд тушаа

125 удж. Лыддьы, мый гижӧма.

Мыйла сёрникузя помас сувтӧдӧма горӧдан пас?

126 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Висьтав, кодлӧн талун чужан луныс.

Шонді муртса петіс со, Оля садьмис, кылӧ, — Триньгӧ телефон: «Ал-ло! — Сёрнитӧ Людмила. — Талун менам чужан лун, Волы тэ ме ордӧ. Сӧмын мӧдлаӧ эн мун, Лоан медбур ёртӧн!»

127 удж. Комиӧд. Мый козьналіс Оля Людмилалы?

Коді тайӧ?

Тайӧ нывка. Нимыс заводитчӧ Л шыпассянь. Сійӧ велӧдчӧ коймӧд классын. Сылӧн талун чужан лун.

128 удж. Лыддьы висьтсӧ. Инды висьтсьыс действие петкӧдлысь кывъяс.

Чужан лунсӧ Таня виччысис Выль воӧс моз. Воис велӧдчанінысь да медводз пелькӧдіс ассьыс вежӧссӧ. Сэсся муніс сёян жырйӧ. Пызан вылӧ пукталіс уна сикас пӧжас: картупеля шаньга, кӧвдум, пувъя пирӧг, чӧдъя да ӧмидз варенньӧ, яблӧг да чӧд компот. Регыд воисны гӧсьтъяс. Найӧ нывъёртыслы вайисны козинъяс. Маша козьналіс небӧг, Ира — альбом да уна рӧма карандашъяс, Катя — акань. Танялы лои зэв нимкодь.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыдзи виччысис Таня чужан лунсӧ? 2. Кутшӧм сёян-юан пуктіс пызан вылӧ? 3. Мый козьналісны нывкаяс Танялы? 4. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧмыс вӧлі Танялӧн?

Велӧд лыддьысянкыв.

Йи кылалӧ-кылалӧ, Карнан тшупӧд вӧлалӧ. Ичӧт дядьӧ юалӧ: — Кымын арӧс тэд тырӧ? — Дас.

129 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Талун Юрочка — сёшайт, Тырис Юрочкалы квайт. Талун локтас уна гӧсьт: Воас Нюра, Коді акань платтьӧ вурӧ, Воас Вань, Кодлӧн нявзысь чача кань, Воас Вася, Коді гортас гудӧкасьӧ, Воас Нина, Кодлӧн эм пианино. Гажа лоӧ лун — ывлаӧ ог мун.

1. Мыйла Юрочка дорӧ локтасны гӧсьтъяс? 2. Кымын ёрт воас зонка дорӧ? 3. Коді волӧ тэ дорӧ чужан лунӧ?

130 удж. Велӧдчы чолӧмавны ёрттӧ.

Видза олан! Ме тэнӧ чолӧмала Чужан лунӧн. Сиа тэныд дзоньвидзалун, велӧдчыны сӧмын «5» да «4» вылӧ, кывзысьны бать-мамтӧ.

Тэнад ёрт.

«Вуджӧдчысь» ворсӧм.

Ме ола Усть-Усаын. Менам эм ёрт. Сійӧс шуӧны Геняӧн. Сылы 10 арӧс. Геня неыджыд тушаа, сьӧд юрсиа, мугӧм синма зонка. Ми ӧтлаын ветлам велӧдчанінӧ, ӧтлаын ворсам.

Кутшӧм лун во гӧгӧрын медся югыд да гажа? Мыйла?

БОСЬТ ТӦД ВЫЛАД!

Петкӧдлӧ лыд

Петкӧдлӧ пӧрадок

— Видза олан, Машук! — Видза олан, Настук! — Машук, тэ кутшӧм классын велӧдчан? — Ме велӧдча коймӧд классын. А тэ? — Ме тшӧтш велӧдча коймӧд классын. — Тэнад эм нывъёрт? — Да. Сійӧ зэв авъя, шань да бура велӧдчӧ. — Менам эм жӧ нывъёрт. Сійӧ ыджыд тушаа, лӧз синма да кузь кӧсаа. — Ветлам нывъёртъяскӧд театрӧ? — Бур, ветлам.

131 удж. Лыддьы зонкалысь письмӧсӧ да ачыд велӧдчы гижны.

Чолӧм, муса бать-мам! Вот ме и Абъячойын, пӧль-пӧч ордын. Талун асыв пӧч чӧсмӧдліс пӧсь картупеля шаньгаӧн да чӧдъя йӧлӧн. Пӧлькӧд ветлі Луза ю дорӧ. Сэні ме тӧдмаси еджыд юрсиа зонкакӧд, нимыс Ваня. Сійӧ тшӧтш помалӧма коймӧд класс. Ми купайтчим да гожйӧдчим. Аски пӧлькӧд мунам вӧрӧ тшакла. Висьталӧй чолӧм менам ёртъяслы. Мам, менам тіянысь быри гажӧй, звӧнитлӧй меным. Абъячой сикт, моз тӧлысь 3-ӧд лун. Тіян пи Юра.

Висьтав, мый тэ тӧдмалін Юра письмӧысь.

«Йӧлӧга» ворсӧм.

— Кымын арӧс тэныд? — Меным дасӧд арӧс. — Кутшӧм классын велӧдчан? — Коймӧдын. — Кымынӧд парта сайын пукалан? — Медводдза парта сайын. — Кымынӧд парта сайын пукалӧ нывъёртыд? — Мӧд парта сайын.

132 удж. Лыддьы. Сувтӧд колана суффикс.

Рака тӧлысь. Ме сулала ӧшинь дорын да видзӧда ывлаӧ. Ӧшинь улын ворсӧны ёртъясӧй. Ме эськӧ пета жӧ ывлаӧ да тшӧтш ворса, но талун вися.

Мый эськӧ тэ вӧчин, висьмис кӧ тэнад ёртыд?

«Тшыкӧм телефон» ворсӧм.

чужан лун

турунвиж синма

ыджыд тушаа

гӧгрӧс чужӧма

руд юрсиа

134 удж. Лыддьы. Сет висьтыслы ним.

Менам Федя ёрт радейтӧ тӧв. Ме радейта гожӧм. Сэки шоныд, позьӧ купайтчыны, гожйӧдчыны. — Тӧвнад зэв жӧ бур. Позьӧ ворсны хоккейысь, исласьны лызьӧн, — шуӧ Федя. — Тӧвнад оз позь купайтчыны ни гожйӧдчыны. — Гожӧмнад жар, лымйыд абу, — шуӧ Федя. Вот тадзи ми вензям. А тӧвнас Федя велӧдіс менӧ котравны лызьӧн. Ме куті радейтны тӧв. Гожӧмнас велӧді ёртӧс вартчыны. Сійӧ кутіс радейтны гожӧм. Миянлы лои зэв долыд.

1. Тэныд кажитчисны ёртъясыс? 2. Кутшӧмӧсь ёртъясыс? 3. Тэныд колӧ татшӧм ёрт? 4. А кутшӧм вогӧгӧрся кад тэ радейтан?

«Коді медуна?» ворсӧм.

Артмӧд шыпасъяссӧ местанас вежлалӧмӧн козин кывйысь выль кывъяс.

БОСЬТ ТӦД ВЫЛАД!

— тэнад эм нывъёрт либӧ ёрт? — Менам эм ... . — А кыдзи сійӧс шуӧны? — Сійӧс шуӧны ... . — Сідзкӧ, миян эм ... . — А зонкаяслӧн тшӧтш эм нывъёрт?

135 удж. Содты чутъяс местаӧ колана кывъяс. Гиж.

Талун шойччан лун. Миян класс мунӧ чой йылӧ исласьны. Менам ёрт оз мун. Сылӧн тренировка. Сійӧ ветлӧ лызьӧн котралан секцияӧ.

136 удж. Лыддьы. Гӧгӧрвоӧд кывбурсӧ.

Тэ да ме, да сійӧ — Ворсам дзоридз пытшкын. Тэ да ме, да сійӧ — Квайт ки лоас миян. Тэ да ме, да сійӧ — Купайтчыны мунам.

Тэ да ме, да сійӧ — Абу дзескыд юным. Тэ да ме, да сійӧ — Быдлаӧ ми тӧрам. Тэ да ме, да сійӧ — Гажа весиг вӧрын.

1. Мӧвпышт, кымын ёрт ставыс. Мый серти гӧгӧрвоин? 2. Мыйла челядьлы гажа вӧрын?

137 удж. Артмӧд «Ёртасьӧм» тема вылӧ кроссворд либӧ лото.

МЕНАМ ЧУЖАН МУ

138 удж. Лыддьы да висьтав, мый тӧдмалін.

КОМИ ЙӦЗЛӦН ВАЖ ОЛӦМЫСЬ.

Аддзы текстысь сёрникузяяс. 1. Йи сыліс. 2. Ставыс вевттьысис вӧрӧн, турунӧн да дзоридзӧн. 3. Тадзи артмис Му. 4. Артмӧдіс Ен лэбачьясӧс, гортса да вӧрса пемӧсъясӧс. 5. Омӧль артмӧдіс быдсяма омӧль пемӧсъясӧс да гут-гагӧс.

139 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ серпас серти.

1. Кытчӧ локтісны челядь? 2. Кутшӧм лыддьысяніныс? 3. Коді найӧс паныдаліс? 4. Кӧні сулалӧны небӧгъясыс? 5. Мый йылысь висьталӧ библиотекар?

Гиж гортад неыджыд висьт.

— Кутшӧм коми гижысьӧс тэ тӧдан? — Ми лыддим кывбуръяс С. А. Поповлысь, А. П. Мишариналысь, В. Г. Лодыгинлысь. — Кутшӧм кывбур тэныд кажитчис? — Меным кажитчис ... . — А коді гижис? — Тайӧ кывбурсӧ гижис ... ... .

140 удж. Лыддьы. Велӧд кывбурсӧ наизусьт.

ЧУЖАН МУ.

Мыйла муса да зэв дона Вӧр и эзысь ю? Быдӧн радейтӧ зэв ёна Ассьыс чужан му.

Зарни шонді сійӧс шонтӧ, Мыськӧ сӧстӧм зэр, Медым дзоридзавны пондас Миян войвыв эрд.

Вочавидз юалана сёрникузя вылӧ.

141 удж. Лыддьы письмӧсӧ. Гиж письмӧ «Би кинь» журналӧ аслад радейтана гижысь йылысь.

ЧОЛӦМ, БИ КИНЬ! Ме лыддя тэнад лист бокъясысь кывбуръяс, висьтъяс, письмӧяс, мойдъяс. Меным зэв ёна найӧ кажитчӧны. А талун ачым пукси гижны тэныд письмӧ. Ми тӧрыт классӧн ветлім лыддьысянінӧ. Ме тӧдмалі уна гижысь йылысь! Миян чужан муын уна енбиа гижысьыс. Менам пӧч гажлунъяс дырйи сьылӧ катшасин йылысь сьыланкыв. Кывъяссӧ гижис енбиа коми кывбуралысь Серафим Попов. Меным зэв окота лои лыддьыны сылысь кывбуръяссӧ. А ӧти кывбур весиг велӧді, сэтшӧма сійӧ меным кажитчис. Ме радейта лыддьыны «Би кинь» журнал. Сиа тіянлы став бурсӧ. Тіян лыддьысьысь Толя Ануфриев.

КОЛӦ ТӦДНЫ! Коми кывйын медводдза слогыс век ударнӧй.

1. Абу пу, а ачыс пуысь, Абу дӧрӧм, а вурӧма, Абу морт, а висьталӧ.

2. Абу ловъя, а мортӧс велӧдӧ.

— Да, унатор позьӧ тӧдмавны небӧгсьыд. Менам ыджыд вок радейтӧ лыддьыны коми кывбуръяс. Ме тшӧтш радейта. Сэтшӧм мичаӧсь кывбуръясыс. — А коді кывбур гижысьыс? — Владимир Васильевич Тимин. Сійӧ чужлӧма Паджга сиктын. Асьсӧ шуӧ Игӧ Вась Володьӧн. — А мыйла тадзи? — Коми йӧзыд нимсӧ висьталігӧн медводз шуӧны пӧльсӧ да батьсӧ, а сэсся нин асьсӧ. Менӧ ёртъяс шуӧны Ёгор Иван Таняӧн. Сідзкӧ, ме Татьяна Ивановна, а батьӧй — Иван Егорович. — Вай лыддям кутшӧмкӧ кывбур Игӧ Вась Володьыслысь, Владимир Тиминлысь. — Пудъясям, кодлы лыддьыны медводз.

Ӧтик, кык, куим,нёль, Коз пу йылысь уси коль. Сійӧс нуис визув ёль, Урлы нинӧм эз и коль.

— Меным уси лыддьыны медводз. «Коль» — тайӧ сосновая либӧ еловая шишка. А «эз коль» — тайӧ мый? — Тайӧ «не осталось». Коль — уна вежӧртаса кыв, рочӧн кӧ, «многозначное слово». — Гӧгӧрвои, сідзкӧ:

— Вай нӧшта тӧдмалам омонимъяс — уна вежӧртаса кывъяс. — Бур. Сӧмын ӧні челядь мед тӧдмаласны.

1. Лӧня визувтӧ Эжва ю, Васӧ сэтысь пӧттӧдз ю. 2. Пӧльтӧ кӧдзыд лэчыд тӧв, Бара воис еджыд тӧв.

— А вот и воис кад лыддьыны В. Тиминлысь кывбур.

Тайӧ вӧрыс, Тайӧ муыс, Сынӧд кӧрыс, Визув юыс, Тайӧ гожӧмыс И тӧлыс Нэмсӧ гажӧдӧны мед!

Айӧн кыйӧм Тар да сьӧла, Сюрук мӧслӧн Чӧскыд йӧлыс, Да мый лоас, Да мый вӧлі — Тайӧ ставсьыс артми ме.

— Коми муын уна енбиа гижысьыс: И. А. Куратов, М. Н. Лебедев, В. И. Лыткин, Н. Н. Куратова, Г. А. Юшков, И. Г. Торопов, В. Г. Лодыгин да уна мукӧд. — А менам ыджыд мам велӧдчӧма Петыр Саньӧкӧд, мӧд ног, Александра Петровнакӧд. Сійӧ енбиа кывбур гижысь. Александра Мишарина велӧдӧма челядьӧс Ыджыдвидз сиктын, а сэсся заводитӧма гижны кывбуръяс. — Тэ тӧдан сылысь кывбуръяссӧ? — Тӧда. Александра Мишарина уна кывбур сиӧма челядьлы да ас мулы. Лыддям сылысь кывбур.

Зарниӧй менам, Донаӧй менам, Меным тэ помасьтӧм бур. Муна кӧть ылӧ, Сьӧлӧмӧй кылӧ, Мусаджык тэысь оз сюр. Мичаӧй менам, Сьӧлӧмшӧр менам, Муса тэ мен, Коми му.

1. Кутшӧм мича кывъясӧн гижӧ кывбуралысь чужан му йылысь? 2. Велӧдчӧй мичаа лыддьыны кывбурсӧ.

— Машук, меным зэв ёна кажитчисны коми кывбуръясыд. А вот коми висьтъястӧ ме эг на лыддьыв. — Мишук, миян коми гижысьяс гижӧны и висьтъяс. Найӧ висьтъясын петкӧдлӧны Коми мулысь мичлунсӧ. Вениамин Тимофеевич Чисталёв, коді чужліс Помӧсдін сиктын, зэв мичаа гижӧма коми вӧр-ва йылысь. Лыддям висьтсӧ.

Муса льӧм пуӧй, паськыд кустӧй! Мыйӧн тэ абу мича? Лым кодь еджыд дзоридзнад тулысын тэ медся мича да сӧстӧм! Пелысьӧй, пелысьӧй! Гӧрд юра, шома тусьяса, гожӧм пом висьталысьӧй! Пипуӧй, пипуӧй! Пыр тэ полан кодыськӧ, коньӧрӧй... Кутшӧм тэ мича арнас гӧрд зарни коръяснад!

Лыддьы Тима Веньлысь висьтсӧ. Гӧлӧснад петкӧдлы мичлунсӧ коми вӧр-валысь.

— Машук, а ме нӧшта эськӧ лыдди коми висьттӧ. — Лыддям Степан Семёнович Раевскийлысь висьтсӧ. Сійӧ Вениамин Тимофеевич Чисталёв моз жӧ мичаа гижӧ ас му да вӧр-ва йылысь.

Вӧр горулын визувтӧ ичӧтик шор. Ваыс югыд, сӧстӧм да кӧдзыд. Шорыс вӧчалӧ гырысь кытшъяс. А, гашкӧ, мӧвпалӧ, колӧ-ӧ водзӧ визувтны? Берег пӧлӧныс быдмӧны сьӧд сэтӧр кустъяс, пелысь пуяс, мича дзоридзьяс. Кодкӧ быттьӧ нарошнӧ найӧс садитӧма, медым лун да вой гажӧдісны визув шорсӧ.

— Збыль, мича висьтыс. Ми ыджыд мамкӧд вӧрӧ ветлім да татшӧм шортӧ аддзылім жӧ. Степан Раевский быттьӧ сы йылысь и гижӧма. — Вот и тӧдмасим коми гижысьяскӧд. Ӧні ачыд верман ветлыны лыддьысянінӧ да босьтны сэтысь колана небӧгъяс. — Аттьӧ тэныд, Машук. Ме кута лыддьыны коми небӧгъяс.

142 удж. Комиӧд. Тӧдмав, кутшӧм кыв артмис.

МОРТ ДА СЫЛӦН ДЗОНЬВИДЗАЛУН

143 удж. Комиӧд кывъяссӧ. Корсь кывкудйысь тӧдтӧм кывъяслысь вежӧртассӧ.

Артмӧдӧй сёрникузяяс чукӧръяс вылӧ юксьӧмӧн.

— Мишук, кутшӧм рӧма тэнад юрсиыд ? — Менам юрсиӧй руд. А тэнад, Машук? — Менам еджыд рӧма. — Кутшӧм юрсиыс Настуклӧн? — Сылӧн юрсиыс гӧрд рӧма да кузь. — Кутшӧм тэнад синмыд да синкымыд? — Менам синмӧй да синкымӧй сьӧдӧсь. А Аннушлӧн кутшӧм? — Сылӧн синмыс лӧз, а синкымыс сьӧд.

144 удж. Гиж кывъяссӧ колана ногӧн.

Тӧдмав сёрнитысьсӧ гӧлӧс сертиыс.

Юӧртысь: Ме лӧз синма, ичӧт тушаа, радейта артасян урок. Тӧдмалысь: Тэ лӧз синма, ичӧт тушаа, радейтан артасян урок. Тэ Маша. Юӧртысь: Ме мугӧм синма, сьӧд синкыма, руд юрсиа, радейта ворсны футболысь.

145 удж. Гиж «Морт» тема вылӧ 3 шыпаса кывъяс, 4 шыпаса кывъяс, 5 шыа кывъяс.

— Машук, врач кыдзи лоӧ комиӧн? — Бурдӧдысь. Сійӧ бурдӧдӧ висьысьӧс. — Ме гӧгӧрвои. Бурдӧдысь бурдӧдӧ, артмӧма «бурдӧдны» кывйысь. — Машук, а больной кыдзи лоӧ комиӧн? — Больной — висьысь. — Сідзкӧ, болеть — висьны. Ме стӧча мӧвпала? — Дерт жӧ стӧча. — «Врач лечит больного» лоӧ «Бурдӧдысь бурдӧдӧ висьысьӧс». — Да. И висьысь бурдас.

146 удж. Комиӧд да висьтав вежӧртассӧ ӧткодя гижсьысь кывъяслысь.

1. Кык вок пышйӧны, ӧта-мӧднысӧ оз кольны. 2. Китӧм, коктӧм, ӧшинь улын шутьлялӧ. 3. Мыр, мыр вылас гыр, гыр вылас шар, шар вылас вӧр.

Артмӧд мыр кывйысь медводдза шыпассӧ вежӧмӧн выль кывъяс.

147 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Гиж кывбурысь кывъяс «Дзоньвидзалун» тема вылӧ.

Ичӧтик ручпилӧн пыктӧма горш. Бурдӧдны висьӧмысь локтӧма ош. Урпикӧд ӧтвылысь кузь пеля кӧч Видлыны ручписӧ пырӧма тшӧтш.

Видлаліс гӧгӧрбок ручпиӧс ош, Ма юны велӧдіс, бурдас мед горш. Ручпиыс бурдӧма, некыт оз вись... Маша да Яша ворсісны сідз.

Ворсӧй кывбурсӧ.

148 удж. Лыддьы висьтсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс да сёрнит ёртыдкӧд.

Нина висьмис. Мамыс нывкалысь вежис вольпасьсӧ. Сэсся вердіс сьӧд сэтӧра варенньӧа рокӧн. Ок и чӧскыд! Воис бурдӧдысь. Сійӧ видлаліс Нинаӧс да шуис:

— Тэ дзоньвидза. Сӧмын асывнас чеччы да вӧч зарядка.

Мый колӧ вӧчны, медым лоны дзоньвидзаӧн?

149 удж. Лыддьы висьтсӧ. Велӧдчы висьтавны 3-ӧд мортсянь.

Рака тӧлысь. Ме сулала ӧшинь дорын да видзӧда ывлаӧ. Ӧшинь улын ворсӧны челядь. Меным окота жӧ петны да ворсны ывлаын. Но менам висьӧ юрӧй да кынӧмӧй. Друг кыліс ӧдзӧсӧ таркӧдчӧм. Керкаӧ пырисны менам ёртъясӧй. Найӧ висьталісны школаса выльторъяс йылысь.

Вежлав действие петкӧдлысь кывъяссӧ морт да лыд серти.

Отсӧг вылӧ:

ме сулала

тэ сулалан

сійӧ сулалӧ

ми сулалам

ті сулаланныд

найӧ сулалӧны

Артмӧд дзоньвидзалун кывйысь выль кывъяс.

150 удж. Артмӧд слогъясысь кывъяс, кывъясысь — сёрникузяяс. Гиж тетрадьӧ.

151 удж. Гиж паныд вежӧртаса кывъяс, антонимъяс.

1. Кымын чунь ӧти киын? 2. Кымын чунь кык киын? 3. Кымын чунь ӧтлаын Вовалӧн да Митялӧн? 4. Кымын чунь ӧтлаын киын да кокын?

152 удж. Лыддьы сёрнисӧ ошлысь да урлысь. Лӧсьӧд ачыд сёрни «Дзоньвидзалун» тема вылӧ.

УР. Вӧрса кӧзяин, тэ мый радейтан сёйны? ОШ. Ме радейта юмов ма, чӧскыд ӧмидз. УР. Микайлӧ, юмов сёянсьыд пиньыд оз вись? ОШ. Гуӧ водтӧдз ме ветла пинь бурдӧдысь дорӧ. УР. Ме сёя чорыд коль да висьлӧ жӧ пиньӧй. ОШ. Сідзкӧ, ветлы Айболит дорӧ. УР. Аттьӧ бур кывсьыд.

ВОГӦГӦРСЯ КАД

ГОЖСЯ ТӦЛЫСЬЯС.

153 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Ок и гажа гожся пӧра! Оз ков сэк ни кӧмкот-дӧрӧм. Лыа вылын гожйӧдчам, Сэсся ваын купайтчам.

— Машук, тэ тӧдан волӧн кутшӧм кад воис? — Тӧда, дерт, гожӧм. Ёна жӧ нин ми сійӧс виччысим. — А талун нӧшта каникул медводдза лун. — Тӧдан, кыдзи шусьӧ медводдза гожся тӧлысьыд? — Ог. Гашкӧ, висьталан. — Кывзы, висьтала куимнан тӧлысь нимсӧ: лӧддза-номъя, сора, моз. — Бура велӧдӧмыд, а менам вунӧма нин. Меным окота ворсны да котравны. — Меным тшӧтш. Вай корам ёртъясӧс да ворсыштам футболысь.

154 удж. Лыддьы висьтсӧ.

Чоя-вокалӧн бать-мамыс асывсяньыс мунісны видз вылӧ. Челядьсӧ, дас кык арӧса Машаӧс да кӧкъямыс арӧса Мишаӧс, колисны горт овны. — Нылук, ті Мишакӧд гортын олӧй. Гортын уна жӧ уджыс. Тасьті-пань мыськӧй, керка идралӧй, вала ветлӧй да и порсьпитӧ вердӧй. Маша вокыскӧд став уджсӧ вӧчисны. Луннас весиг Эжва дорӧ купайтчыны лэччылісны. Друг поводдяыс кутіс вежсьыны: лоис тӧла, сьӧд кымӧръяс локтісны, сэсся зэрмис. — Кыдз татшӧм поводдянас бать-мамным Эжвасӧ вуджасны? — гортас нин мӧвпаліс Маша. — Друг дыр оз локны, а миян Асаньыд лысьтытӧм. Ковмас аслыным лысьтыны. Ме неуна кужа, мамлысь видзӧді да. — Лысьты, Машук, лысьты. Ме тэныд отсала, — ышӧдіс чойсӧ Миша. Маша ставсӧ вӧчис сідзи, кыдзи вӧчліс мамыс: сетіс мӧслы турун, чышъянасис, меліа сёрнитіс Асанькӧд. Миша гыжъяліс мӧслысь сьылісӧ да повзьӧдліс гутъясӧс. Маша мудзис, но лысьтіс помӧдзыс. Йӧвсӧ сысъялісны да лэччӧдісны кӧзӧдӧ. Сэсся чоя-вока сёйисны да водісны узьны. — Шаньӧсь жӧ миян челядьным, — локтӧм бӧрас шуис батьыслы мамыс.

1. Аддзы висьтысь антонимъяс.

2. Гижысь висьтыслы сетӧма «Шаньяс» ним. А тэ кыдзи нимтан?

— Машук, тэ гожӧмнас кытчӧ ветлан? — Ме ветла Важгорт сиктӧ, сэні олӧ менам ыджыд мам. А тэ, Мишук, мый кутан вӧчны? — Ме муна шойччан лагерӧ. Кута сэні купайтчыны, ворсны. Тэныд гижа письмӧ. — Важгорт сикт дорті визувтӧ Вашка ю, ме сэні кута купайтчыны. А ыджыд мамкӧд ветла вӧрӧ тшакла да вотӧсла.

155 удж. Артмӧд серпасъяс дорӧ лӧсялана сёрникузяяс.

156 удж. Артмӧд мойд «Ме шойччи ... (шонді, саридз, кодзув, кымӧр) ордын». Классын вӧчӧй выставка.

Пример вылӧ: Ме гожӧмнас шойччи кымӧр ордын. Сылӧн керкаыс еджыд рӧма да сӧстӧм. Асывнас ми сыкӧд лолалім ыркыд сынӧдӧн да качайтчим. Луннас еджыд кымӧр вуграліс, а ме гожйӧдчи сы мышку вылын. Ёртлӧн мышкуыс небыдик, вата кодь! Ок и гажа жӧ вӧлі кымӧр-ёрт ордын!

157 удж. Лыддьы кывпесансӧ.

Шоныд гожӧм, Шоныд рыт. Шуим пуны Шома шыд.

158 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Серпасав.

ГОЖСЯ СЕРПАС.

Югыдлӧз ю пытшкын Шондіыс купайтчӧ, Пуясыс быттьӧкӧ Ваынӧсь тшӧтш. Енэжсянь вашъялӧ Вӧр-вакӧд шондіыс, Зарниа югӧрнас Югзьӧдӧ кӧдж.

Пыдӧстӧм енэжыс Кельыдлӧз чышъяна, Видзӧдлан вывланьӧ — Кыпалӧ лов. Сё пӧлӧс дзоридзӧн Видз вылыс пӧртмасьӧ. Гожӧмӧй-вердысьӧй, Кузьджыка ов!

ТӦДМАСЯМ ДА ЁРТАСЯМ

— Чолӧм! — Бур лун! — Вай тӧдмасям. Менам нимӧй Ӧльӧксан. — А ме — Настук. — Кутшӧм классын велӧдчан? — Ме велӧдча нёльӧд классын. А тэ? — А ме витӧд классын. — Кӧні тэ олан? — Ме ола Сосногорск карын. — А ме ола Кӧрткерӧс сиктын.

1ʼ удж. Лыддьы «Вайӧ тӧдмасям» висьтысь юкӧн. Тӧдмав ӧткодь овъяс.

ВАЙӦ ТӦДМАСЯМ.

Ме — Юра Пыстин. А мекӧд орччӧн Женя Синицын. Шуӧны, миян пӧ ӧткодь овным. Ёртӧй Синицын, а ме Пыстин. Рочӧн Пыстиныс лоӧ Синицын, а Синицыныс комиӧн — Пыстин. Женя — менам медбур ёрт.

2ʼ удж. Тӧдмав, кыдзи артмӧмаӧсь овъясыс.

— Менам нимӧй ... . А кыдзи тэнӧ шуӧны? — Менӧ шуӧны ...ӧн, а овӧй — ... . — А менам овӧй ... . — Мый тэ вӧчин гожӧмнас? — Ме купайтчи, ветлі сиктӧ (карӧ), вотчи. А тэ? — Ме шойччи саридздорса лагерын.

3ʼ удж. Лыддьы да висьтав, мый йылысь сёрнитӧны челядь.

— Видза олан, зонка! Кытысь тэ воин саридз дорӧ? — Видза олан! Ме вои Коми муысь. — Тэ коми? — Да. Ме Изьва районса Краснобор сиктысь. А тэ кытысь воин саридз дорас? — Ме бать-мамкӧд локті Кулӧмдін районса Воч сиктысь.

4ʼ удж. Лыддьы. Мый йылысь тэ тӧдмалін тайӧ текстсьыс?

Миян Краснобор сикт Изьва районын. Тайӧ районыс Сыктывкарсянь войвылын. Тані олӧны уджач йӧз. Найӧ видзӧны кӧръясӧс. Изьва районса олысьясӧс позьӧ тӧдмавны овъяс сертиыс. Со найӧ: Рочев, Сметанин, Артеев, Филиппов, Истомин, Терентьев, Чупров, Бабиков, Хозяинов, Вокуев, Дуркин, Канев, Ануфриев, Хатанзейский.

Гиж овъяссӧ анбур серти. Тайӧ аснима эмакывъяс?

5ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ 4-ӧд удж серти.

1. Кутшӧм районын Краснобор сиктыс? 2. Войвылын али лунвылын тайӧ районыс? 3. Кодъяс олӧны Изьва районын? 4. Мый серти позьӧ тӧдмавны Изьва районса олысьясӧс?

1. Тӧдмав, кыдзи шусьӧ рочӧн Изьва район. 2. Аддзы Изьва район, районлысь юрсикт да Краснобор сикт мусерпас вылысь.

6ʼ удж. Лыддьы ёрта сёрнисӧ.

НЫВКА. Кыдзи тэнад ним-овыд да вичыд? ЗОНКА. Менам овӧй Артеев, нимӧй Ӧльӧксан, вичӧй Петрович. НЫВКА. Ӧльӧксан? А кыдзи нӧ мӧд ногыс? ЗОНКА. Роч ногӧн кӧ, Саша, а быдма да лоа Александр. НЫВКА. Ме Настя, Анастасия. ЗОНКА. Настятӧ нӧшта шуӧны Настаӧн, а ичӧт нывкаӧс Настукӧн. А тэнад овыд? НЫВКА. Миян Кулӧмдін районын уна ӧткодь ов. Тайӧ Морохин, Касев, Кочанов, Лютоев, Гичев, Тарабукин, Гилев, Тимушев, Ракин, Кузнецов, Напалков, Логинов, Лодыгин, Игнатов, Шахов, Мартюшев, Уляшев. А ме Морохина Анастасия Васильевна. Ола Кулӧмдін районса Керчомъя сиктын. А тэ олан карын али сиктын? ЗОНКА. Ме ола Печора карын.

1. Сёрнит ёртыдкӧд. 2. Гиж овъяссӧ анбур серти. 3. Инды мусерпас вылысь Кулӧмдін районлысь юрсиктсӧ.

«Тӧдмав нимсӧ» ворсӧм. Ӧти морт висьталӧ нимсӧ комиӧн, а мӧд — рочӧн.

— Ӧльӧш. — Ме чайта, Алексей. — Сідз и эм. Ичӧтдырйиыс Алёша, а быдмас да лоас Алексей. — Ӧньӧ, Ӧндрей. — Андрей. — Митрук, Митрей. — Тайӧ гӧгӧрвоны абу сьӧкыд. Митя, а сэсся Дмитрий.

А кыдзи лоӧ комиӧн тэнад нимыд?

Тӧдмав кывъяслысь вежӧртассӧ «Словарь омонимов коми языка» кывкуд отсӧгӧн.

7ʼ удж. Босьт интервью аслад ёртъяслысь. Сет татшӧм юалӧмъяс.

1. Кыдзи тэнад овыд, нимыд, вичыд? 2. Кӧні тэ олан? 3. Кутшӧм классын велӧдчан? 4. Эм-ӧ тэнад радейтана предмет? 5. Висьтав овсӧ, нимсӧ да вичсӧ ёртыдлысь. 6. Мыйысь ті радейтанныд ворсны?

8ʼ удж. Содты эмакывъяс дорӧ -ук (-юк) суффикс да гиж. Висьтав рочӧн артмӧдӧм кывъяссӧ.

1. Кутшӧм суффикс отсӧгӧн артмисны роч кывъясыс? 2. Артмӧд 2 — 3 сёрникузя схема серти.

Вӧч проекта удж ёртыд йылысь.

1. Бӧрйы удж ним. а) Менам ёрт. б) Кыдзи ми тӧдмасим. в) Ёрткӧд шойччӧм. 2. Висьт гижӧм. а) Ёртлӧн ним, арлыд. б) Велӧдчанін. в) Шойччан кад. 3. Ме ёрткӧд.

ЗАРНИ ПАСЬКӦМӦН ПАСЬТАСИС ВӦР

9ʼ удж. Корсь арся тӧлысь нимъяс.

Кӧч бӧж кузя гожӧм коли, Шонді абу нин пӧсь жар. Кӧч тӧлысьлӧн мышку вылын Рӧдтіс-локтіс зарни ар.

Бука плешка йирым тӧлысь Мича лунъяс вылад скуп. Шлячкӧ-койӧ кӧдзыд зэрӧн, Няйтсӧ лойӧ шлёп да шлюп.

Вӧльгым тӧлысь, мича, кос, Клёнгис-дорис йиа пос. Оз нин кӧдзыд зэрӧн кой, Еджыд эшкын да кузь вой.

1. Лыддьы кывбурсӧ. 2. Вӧчӧй небӧг «Ар» тема вылӧ.

10ʼ удж. Лыддьы Серафим Поповлысь кывбурсӧ.

Зарни паськӧмӧн пасьтасис вӧр. Мича тугъясӧн гӧрддзасис пелысь. Дзодзӧг мӧдӧдчис лунвывлань бӧр. Аддзан: енэжсянь нюжӧдчис кӧлысь.

1. Кутшӧм вогӧгӧрся кад йылысь гижӧма? 2. Аддзы кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс. 3. Аддзы [с’] шыа кывъяс да бура шуав.

11ʼ удж. Лыддьы кывпесансӧ да велӧд.

Сьылысь сьылӧ гӧра йылын, Мыла сьылӧм ылӧ кылӧ.

— Чолӧм! Кутшӧм мича арыс! — Бур лун! И меным зэв ёна кажитчӧ зарни арыд. — Вай ветлам вӧрӧ. — Ветлам. Вотам тшак да вотӧс. — А ог кӧ аддзӧй тшаксӧ да вотӧссӧ, чукӧртам мича коръяс.

Зэра кадыд сылы бур, Пыр и мыччас мусьыс юр. Олӧ лун да олӧ мӧд, Быдмӧ вывлань, шог оз тӧд. Гӧрд шляпаа, вывті тшап, Ӧти кока, тайӧ — тшак.

Аддзы нӧдкывсьыс кывбердъяс.

12ʼ удж. Артмӧд кывтэчасъяс.

13ʼ удж. Артмӧд кывтэчасъяс пасъяс сертиыс.

14ʼ удж. Лыддьы да вочавидз юалӧм вылӧ.

Арын поводдяыс ыркыд. Шонді омӧля нин шонтӧ. Виж да гӧрд коръяс гылалӧны му вылӧ. Коръяс пиын дзебсясьӧны уна тшак да вотӧс. Ме радейта вотчыны. А тэ?

15ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

ЯГЫН ПЕТІС ДОНА ГОБ.

Усис лышкыд шоныд зэр, Мыссьӧм вӧрлӧн вежсис сер. Зэрӧй, зэрышт, сэсся коб. Ягын петіс дона гоб. Вӧрӧ мунны пестер дась, Ельдӧг-рыжик аддзам тась. Вӧзъяс миян яла яг Солалан и пуан тшак. Зэрӧй, зэрышт, сэсся коб. Ягын петіс дона гоб.

1. Помав сёрникузяяссӧ.

2. Аддзы небӧгъясысь либӧ артмӧд тшак йылысь нӧдкыв.

Тӧдмав ребусъяс.

Артмӧд ребус «Ар» тема вылӧ.

16ʼ удж. Комиӧд висьтсӧ.

17ʼ удж. Висьтав, кыдзи лэбӧны чикышъяс, турияс да дзодзӧгъяс.

Бӧрйы, коді да мый лэбалӧ.

18ʼ удж. Лыддьы мичаа да велӧд.

Лэбӧ катша, лэбӧ рака. Таво ар пӧ лоӧ тшака. Тыр пӧ тшакӧн рас и яг. Коді ветлас вотны тшак?

Тайӧ кывпесан али лыддьысянкыв?

19ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ.

КӦЧ БӦЖ КУЗЯ ЛУНЪЯС.

Кӧч тӧлыськӧд Коми муӧ воӧ ар. Быттьӧ тыра караб кывтӧ вӧрті, паськыд видз вывті, град йӧрті. Арся лунӧ батьӧ ветліс вӧрӧ да вайис меным кӧч гӧснеч. Ок, кутшӧм чӧскыд! А ме вӧрӧ ӧтнам мунны пола, кӧть и абу кӧч сьӧлӧма. Быдма да вӧр-ваыс меным лоӧ гортӧн.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыдзи гӧгӧрвоан «быттьӧ тыра караб» кывтэчас? 2. Кутшӧм тӧлыссянь заводитчӧ ар? 3. Кутшӧм кӧч гӧснеч вайис батьыс вӧрысь? 4. Кӧч сьӧлӧма морт — тайӧ ... .

20ʼ удж. Висьтав, кор тайӧ овлӧ.

1. Керка дорын туруна видз, Чужан муӧс пыр тэ видз.

2. Саридз моз паськӧдчис ичӧтик ю, Гудыртчӧм ватӧ сэтысь эн ю.

3. Пу вылын зарниӧн ворсӧдчӧ кор, Челядьӧс школаӧ, звӧнокӧй, кор.

4. Кыптіс войвывсяньыс тӧв, Коми муын кӧдзыд тӧв.

Ӧткодя шусян да гижсян кывъяс.

21ʼ удж. Содты юалӧмъяс серти кывъяс да гиж.

Ывлаын зарни ар. Пуяс вылын гӧрд, виж коръяс. Лэбачьяс лэбӧны лунвылӧ. Тшӧкыда зэрӧ. Йӧз кӧмалӧны сапӧг. Арын ми дасьтысям тӧв кежлӧ. Вӧрысь вотім тшак да вотӧс. Пуим вотӧсысь чӧскыд варенньӧ да солалім тшак.

Артмӧд кывъяс.

ТАЙӦ МЕНАМ КЕРКА, ТАЙӦ МЕНАМ ӦШИНЬ УВ

— Чолӧм, дона ёрт! — Бур лун! — Урокъяс бӧрын волы ме ордӧ гӧститны. — А кӧні тэнад керкаыд? — Ме ола Куратов нима улича вылын. — А ыджыд али ичӧт керкаыд? — Менам керкаӧй ыджыд.

22ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Тундра кузя керка ветлӧ, Паровоз моз пушкӧ пыр. Енэжлань кык труба лэптӧ, Ӧшинь пырыс аддзан ныр.

Чумсянь ӧвтӧ чӧскыд дукӧн, Блинъяс пӧжалӧ сэн мам. Корасны кӧ сёйны, здукӧн Зонка шуас: — Тэ тшӧтш ням...

1. Кутшӧм керка ветлӧ тундраӧд?

23ʼ удж. Аддзы пӧвсӧ.

Артмӧд кывтэчасъяс.

Артмӧд сёрникузяяс «Керка» тема вылӧ.

25ʼ удж. Серпас серти гиж кывъяс (эмакыв + кывбӧр).

Отсӧг вылӧ кывъяс:

пӧлать улын

пач водзын

гӧбӧч дорын

лабич улын

пызан вылын

«Шыр да кань» ворсӧм.

Ӧти лоӧ «каньӧн», мукӧдыс — «шыръясӧн». Шыръяс сувталӧны жыр пельӧсъясӧ. Кань ветлӧдлӧ джодж шӧрӧд да сьылӧ: — Шырӧ, шырӧ, вай мен пельӧс. Шырӧ, шырӧ, вай мен пельӧс. Шыръяс котралӧны. Коді кольӧ пельӧстӧг, лоӧ каньӧн.

26ʼ удж. Лыддьы мичаа. Кыдзи шусьӧ Ваньӧлӧн оланіныс?

Кӧр видзысь Ваньӧлӧн оланіныс ӧшиньтӧм, но чомйын абу пемыд. Детинкалӧн юр весьтас ыджыд розь. Ӧшиньыс Ваньӧлӧн оланін пӧтӧлӧкас.

1. Нёль кока, а мунны оз вермы.

2. Уджала ме лун и вой, Кӧть ог юлы ни ог сёй. Кор тэд ковмас тӧдны кад, Висьтавны ме сэки рад.

Серпасав стӧча.

Пӧлатьын мойдчӧ кӧч, Гӧбӧчын чеччалӧ пӧч.

Ставсӧ тэ лӧсьыда вӧч.

27ʼ удж. Аддзы колана кывъяс.

28ʼ удж. Аддзы лишнӧй кыв.

29ʼ удж. Серпасав сёрникузяяссӧ.

1. Сикт весьтті лэбӧ самолёт. 2. Зонка сулалӧ керка дорын. 3. Кыдз пу сайӧ дзебсьӧма нывка. 4. Пӧч пукалӧ кильчӧ вылын. 5. Лабич улын куйлӧ кань. 6. Пызан сайын пукалӧ пӧль.

Вӧч проекта удж аслад вежӧс йылысь.

1. Тайӧ вежӧсыс тэнад? 2. Мый эм вежӧсад? 3. Кӧні тэ вӧчан гортса удж? 4. Эмӧсь-ӧ ӧшинь вылад дзоридзьяс? 5. Коді пелькӧдӧ вежӧстӧ?

МИЯН КОТЫРЛӦН ШОЙЧЧАН ЛУН

30ʼ удж. Уськӧд тӧд вылад да гиж.

Пасъяс серти лӧсьӧд сёрникузя.

31ʼ удж. Лыддьы да висьтав рочӧн.

Тайӧ миян котыр. Батьлы комын кӧкъямыс арӧс, мамлы — комын квайт. Ыджыд батьлы квайтымын арӧс, а ыджыд мамлы ветымын квайт. Тані жӧ менам чой да вок. Ыджыд воклы дас вит арӧс, ичӧт чойлы — сизим. А ме 3 арӧсӧн ичӧтджык вокысь.

1. Тӧдмав, кымын арӧс ичӧтджык воклы. 2. Кымын арӧсӧн сійӧ ыджыдджык чойысь? 3. Серпас да висьт отсӧгӧн тӧдмав котыр йылысь.

32ʼ удж. Уджалӧй параӧн. Сетӧй юалӧмъяс серпас серти да вочавидзӧй.

Вӧчӧй тадзи:

— Кымын арӧс батьлы? — Батьлы комын кӧкъямыс арӧс. — Кымын арӧс чойлы?

33ʼ удж. Аддзы пӧвсӧ да содты.

Чоя-вока видзӧдісны ... . Бать да мам лыддьӧны ... . Ыджыд мам пӧжалас ... .

34ʼ удж. Сувтӧд кадакывъяссӧ ӧнія кадын, 1 мортын, уна лыдын.

Артмӧд 2 — 3 сёрникузя.

35ʼ удж. Висьтав, коді мый вӧчӧ.

Кӧч чеччалӧ, а дзодзӧг лэбалӧ. Пон увтӧ, а кань нявзӧ. Ош тапикасьӧ, а кӧин котралӧ. Мӧс ветлӧ, а вӧв рӧдтӧ.

Кутшӧм кадын мунӧны действиеясыс?

36ʼ удж. Лыддьы текстсӧ. Кадакывъяссӧ сувтӧд колана кадын.

Шойччан лун. Ми чойкӧд да ёртъяскӧд аски мунам лыддьысянінӧ. Сэні эм лыддьысян вежӧс. Ми босьтам комиксъяс. Ме да чой радейтам лыддьыны серамбана висьтъяс. Ёртъяс босьтасны Елена Козловалысь висьтъяс. Лыддьысян урок вылын ми велӧдыськӧд сёрнитам радейтана небӧг йылысь.

А ті мый радейтанныд лыддьыны?

37ʼ удж. Лыддьы да велӧд ӧти юкӧн.

МЕ БАТЬЛӦН ПИ.

Кор сьӧлӧм вылын долыд, Сюрӧ лӧсялана кыв, Сэки менам юрӧ волӧ Батьӧ йылысь сьыланкыв.

Ме батьлӧн пи, Менам лолын сылӧн би. Казялӧны, мый ог вӧч: Батьлӧн киподтуйыс стӧч.

Быдтор кужӧ, быдтор вӧчӧ, Сыкӧд нинӧмысь ог пов. Тӧдӧ мамӧ, тӧдӧ пӧчӧ — Батькӧд лоӧ нянь и сов.

Кутшӧм зонкалӧн батьыс?

38ʼ удж. Инды висьтысь кадакывъяс.

Валя Ваня вокыскӧд ворсӧны волейболысь. — Вай ветлам вуграсьны, — вӧзйис Ваня. — Ветлам-ветлам, вотчигмоз, вокӧй, — вочавидзис Валя. Ваня вуграсис, Валя вотіс ведраӧ вотӧс. Вотчис вывті визула. Водз воисны вӧрысь. Вотӧссӧ весалісны, вӧчисны варенньӧ.

Артмӧд ӧти шыпассянь заводитчысь кывъясӧн текст.

39ʼ удж. Лыддьы да помав текстсӧ.

ШОЙЧЧАН ЛУН МИЯН КОТЫРЫН.

Аски вежалун. Ми батькӧд пыркӧдам джодждӧра, чышкам бус, мыськам джодж. Мам да чой пӧжаласны пувъя пирӧг да картупеля шаньга. Котырӧн юам юмов чай чӧскыд пирӧгӧн да шаньгаӧн.

40ʼ удж. Тайӧ шойччан либӧ велӧдчан лун? Тӧдмав.

1. Гажлун дырйи бать-мамкӧд ветлім пӧч-пӧль ордӧ. 2. Медводз вӧчи коми кывйысь гортса удж. 3. Миян класса зонкаяс ворсісны футболысь витӧд урок бӧрын. 4. Урокъяс бӧрын муна роч кывйысь олимпиада вылӧ. 5. Вежалунӧ ветлім В. Савин нима драма театрӧ. 6. Артасян урок вылын дасьтысим контрольнӧй удж кежлӧ. 7. Ме ёртъяскӧд каникул дырйи ветлі вӧрӧ. 8. Каникул дырйи исласим кыр йывсянь. 9. Перемена дырйи ветлім лыддьысянінӧ.

Висьтав, кыдзи артмӧны роч да коми кывъясын соссяна кадакывъяс.

41ʼ удж. Сувтӧд сёрникузяясӧ соссяна кадакывъяс.

1. Велӧдчан лунӧ ті онӧ мунӧй походӧ. 2. Коми урок вылын огӧ артасьӧй. 3. Нёльӧд класса челядь оз мунны театрӧ. 4. Бать-мам рытнас оз видзӧдны телевизор. 5. Челядь, мыйла онӧ лыддьӧй «Би кинь» журнал? 6. Ми аски огӧ велӧдчӧй.

1. Шондіа лунӧ аддзам кодзув? 2. Резина чачаяс вӧйӧны юӧ? 3. Рок пуанныд битӧг? 4. Ми тшак вотам тӧвнас? 5. Телевизор да компьютер мичмӧдӧны патера?

43ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ да мӧвпав.

ЗЭВ СЮСЬ КАТЯ.

Анна баблӧн эм внук да внучка — Петя да Катя. Баб ветліс лавкаӧ, ньӧбис кампет. Локтіс гортас да кутіс гӧститӧдны чоя-вокаӧс. — Вай юкамӧй кампетсӧ куим пельӧ, медым быдӧнлы лои ӧтмында. Медводз сетіс Катялы куим кампет, сэсся Петялы сы мында жӧ. Мукӧдсӧ колис аслыс. Катя видзӧдліс кулёкас да шуис: — Бабӧ, тэнад ӧти лишнӧй.

Кыдзи юкисны ӧти кампетсӧ Анна баб, Катя да Петя?

44ʼ удж. Комиӧд. Висьтав, кутшӧм кадын да лыдын кадакывъясыс.

45ʼ удж. Инды да сувтӧд кывкудйысь кадакывъяссӧ колян кадын, 1 мортын, уна лыдын.

— Ваня, кутшӧм ворсӧмъяс тэ тӧдан? — Ме уна ворсӧм тӧда. Гожӧмнас ывлаын ворсам дзебсясьӧмысь да кутасьӧмысь. — Тайӧ ворсӧмнас важӧн ворслісны пӧльяс да пӧчьяс. — Но и мый? Кутасьӧмысь ворсӧм сӧвмӧдӧ пельклун, а дзебсясигӧн колӧ на и мӧвпавны. — Збыль и эм, а нӧшта кыкнан ворсӧмыс сетӧ дзоньвидзалун. — Вай, сідзкӧ, корам ёртъяснымӧс да ворсыштам.

46ʼ удж. Лыддьы текстсӧ. Содты кадакывъясӧ суффиксъяс.

Важӧн челядь гожӧмнас ворслісны дзебсясьӧмысь, кутасьӧмысь да мачасьӧмысь. Тӧвнас ислалісны лызьӧн да даддьӧн. Кӧдзыд лунъясӧ кайлісны паччӧрӧ да ворсісны, мойдчисны, тӧдмалісны нӧдкывъяс, шмонитісны.

Висьтав, мыйысь тэ радейтан ворсны.

47ʼ удж. Лыддьы Геннадий Юшковлысь серамбана кывбуръяссӧ.

1. Мӧс да кукань, ыж да мегӧ, Мегӧ сайын чошӧ легӧ. Забор вывсянь лыддьӧ кысӧ, Кымынӧн нӧ йирсьӧнысӧ.

Отсав кысӧлы лыддьыны пемӧсъяссӧ.

2. Олӧ-вылӧ бӧрдысь Пома, Радио кодь паськыд мудзтӧм вома. Бӧрдӧ час и бӧрдӧ мӧд, Кыдзи дугӧдны, ог тӧд.

А тэ тӧдан, кыдзи дугӧдны Помаӧс бӧрдӧмысь?

48ʼ удж. Лыддьы. Велӧд да ворс физминутка дырйи.

Кӧч-кӧч тала-ла Ветліс вала-ла. Вылӧ чеччаліс, Ставсӧ кисьталіс. Коді нӧ вала-ла Ветлӧ тала-ла?

Рӧдтім-гӧнитім Ӧшинь увті, Карта сайті, Паськыд туйті. Нюрӧ веськалім, Ёма гуӧ тюп-тёп!

Инды да висьтав, мый серти тӧдмалін кадакывъяслысь кадсӧ.

— Ивӧ, а вот челядьыд висьтавлӧны быдсяма вӧвлытӧмторсӧ (небылицасӧ). — Пӧрйӧдлӧны ӧта-мӧдсӧ. Ме тӧда. — Вай видлам думыштны вӧвлытӧмторсӧ. — Ӧтчыд ме ветлі вӧрӧ и друг аддза ... ... .

Мӧвпышт ёртыдкӧд вӧвлытӧмтор йылысь.

49ʼ удж. Лыддьы вӧвлытӧмторсӧ.

Паныдасисны кык ёрт. Заводитісны ӧта-мӧдыслы быдсямасӧ висьтавлыны. — Ӧтчыд ме кыйи чери, — заводитіс ӧтиыс, — ыджыдысь-ыджыдӧс. Быдса час мерайті кузьтасӧ. Вот кутшӧм ыджыд чери меным шеді. А мӧдыс висьталӧ: — Тӧрыт тэнад мамыд вузасянінысь ньӧбис ыджыдысь-ыджыд рач, и ми кыкӧн нуим рачтӧ тіянӧ. — Пӧръясян тэ! Мыйла мамлы ыджыдысь-ыджыд рачыс? — Черитӧ тэнсьыд пражитны. — Челядь кӧдзыд лунъясӧ пӧлатьын ышмылісны, да ковмыліс найӧс лӧньӧдны. — А кыдзи найӧс лӧньӧдлісны? — Миянӧс пӧчӧ велӧдіс «Коді серӧктас?» ворсӧмӧ. — Кыдзи сійӧн ворсӧны? — Ворсысьяс кутчысьӧны ӧта-мӧдыскӧд певнаныс, бергӧдлӧны да шуалӧны:

Ас ки карнан, ки карнан, код шыасяс медводз, сылы дас печик.

— Ме тӧда тайӧ ворсӧмтӧ. Кор классын шума, велӧдысь заводитӧ ворсны миянкӧд тайӧ ворсӧмнас. Классын пыр и лӧнь лоӧ. — Вай ми тшӧтш ворсыштам.

50ʼ удж. Аддзы кывкудйысь серпасъяс дорӧ эмакывъяс.

51ʼ удж. Артмӧд серпасъяс да схемаяс серти сёрникузяяс.

52ʼ удж. Содты сёрникузяяс. Мый лоӧ водзӧ?

1. Асыв. Нывка мунӧ велӧдчанінӧ. ... 2. Физкультура. Челядь локтісны котраланінӧ. ... 3. Перемена. Челядь велӧдыськӧд сёянінын. ... 4. Помасисны урокъяс. Нывка воис пӧрччысянінӧ. ... 5. Челядь котралӧны ворсанінын. ...

53ʼ удж. Аддзы лишнӧй кыв.

54ʼ удж. Лыддьы Ӧньӧлысь висьталӧмсӧ.

Ме ола Шойнатыын, велӧдча нёльӧд классын. Миян велӧдчанін кык судтаа. Тані уна вежӧс, ыджыд котраланін. Физкультура урок вылын ми сэні котралам, чеччалам, ворсам. Эм сёянін. Сэні уджалӧны шань аньяс. Велӧдчанін гӧгӧр быдмӧ уна пу да дзоридз. Неылын эм челядьлы ворсанін.

1. Мый висьталіс Ӧньӧ аслас велӧдчанін йылысь. 2. Висьтав аслад велӧдчанін йылысь.

55ʼ удж. Уджалӧй параӧн. Сетӧй ёрта-ёртыдлы юалӧмъяс 45-ӧд удж серти да вочавидзӧй.

Вӧчӧй тадзи:

Кӧні олӧ Ӧньӧ? Ӧньӧ олӧ Шойнатыын.

56ʼ удж. Гижӧй велӧдан диктант.

57ʼ удж. Лыддьы Нина Куратовалысь висьтсӧ. Вочавидз юалӧм вылӧ.

МИШУК РИСУЙТЧӦ.

Мишук босьтіс карандаш да кабала лист, кутіс рисуйтчыны. Медводз зэв кузь визь гижтіс. Тайӧ туй. Сэсся босьтіс турунвиж карандаш да вӧчис посни визьяс. — Мамӧ, ме нӧшта рисуйта коз пу да кӧчильӧс! — Рисуйт, пиук, рисуйт. Сэсся петкӧдлы мамыслы, мый артмас. Козйысь да кӧчильысь кындзи, Мишук рисуйтіс нӧшта туй вылас ичӧтик гӧгыль, а сэсся сетіс мамыслы. — На, мамӧ, видзӧдлы! Артмис менам? — Артмӧма, пиук. Кутшӧм нӧ эськӧ мойд серпасалін?

1. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти. 2. Серпасав: пызан вылын кабала лист, туй дорын коз, коз улын кӧч, туй вылын кӧвдум.

Сійӧ мича. Сійӧ кузь. Лун-лун мырсьӧ, оз тай узь. Лун-лун киӧ сійӧс босьта. Сылысь нырсӧ лун-лун ёсьта.

58ʼ удж. Аддзы сёрникузя помсӧ да гиж.

Менам класс медводдза судтаын. Сійӧ ыджыд да сӧстӧм. Класс водзын ӧшалӧ мугӧм пӧв. Стен пӧлӧн сулалӧны шкапъяс. Шкап пытшкын небӧгъяс да тетрадьяс. Ӧшинь вылын уна мича дзоридз.

1. Мый йылысь тайӧ сёрникузяясыс? 2. Тайӧ текст али абу? Сет текстыслы ним.

59ʼ удж. Лыддьы Иралысь письмӧсӧ.

Чолӧм, Катя! Вот и помасисны гожся каникулъяс. Ми бара аддзысим ёртъяскӧд. Таво ми кутам велӧдчыны медводдза судтаын. Классным ыджыд, югыд, шоныд да сӧстӧм. Зэв жӧ нин гажа! Гожӧмнас краситӧмаӧсь, да гӧгӧр дзирдалӧ. Ми ёртъяскӧд шуим бура видзны класснымӧс. Кутам чышкыны бус, идравны ёг да киськавны дзоридзьяс. А кыдзи тіян заводитчис выль велӧдчан во? Кутшӧм выльторъяс тіян эмӧсь? Гиж вочакыв, виччыся. Аддзысьлытӧдз! Ыджыдвидз сикт. Кӧч тӧлысь 24-ӧд лун. Тэнад Ира нывъёртыд.

Висьталӧй, кыдзи ті видзанныд класснытӧ.

КОМИ МУЫН МЕДВОДДЗА ШКОЛА.

— Пӧль, а пӧль, висьтав, кор Коми муын воссис медводдза школаыс? — Он тӧд? Сідзкӧ, кывзы. Тайӧ вӧлі 7 нэм сайын. Локтіс сэки Комиӧ Роч муысь Степан. Сійӧ вӧлі Устюг карысь. Дыр манакаліс Ростовса манастырын. Тані сійӧ лӧсьӧдіс медводдза коми анбур. Степан копыртчыліс Москваса князьлы, Дмитрий Донскойлы. Князь кырымаліс грамота Степанӧс Коми муӧ мӧдӧдӧм йылысь. Тадзи Степан воис Коми муӧ. Кутісны шуны сійӧс Перымса Степанӧн. Емва ю бокын Перымса Степан кыпӧдіс медводдза школа. Тані кутісны велӧдны чужан кыв.

1. Висьт серти артмӧд юалӧмъяс. 2. Тӧдмась Перымса Степан анбурӧн. 3. Гиж анбур отсӧгӧн кывъяс: небӧг, школа, азбука.

61ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ да гиж.

Велӧдысьлӧн пызан сулалӧ ӧшинь дорын. Шкап сулалӧ стен пӧлӧн. Велӧдчысь вочавидзӧ юалӧм вылӧ дӧска дорын. Мусерпас ӧшалӧ класс водзын. Велӧдысь пукалӧ пызан сайын. Велӧдчысь пукалӧ парта сайын. Лампочка ӧшалӧ пызан весьтын. Дзоридзьяс сулалӧны ӧшинь вылын.

— Ыджыд-ӧ тэнад велӧдчаніныд? — Менам велӧдчанінӧй абу ыджыд, ӧти судтаа. А тэнад? — Ме велӧдча куим судтаа школаын. Тані зэв уна вежӧс, котраланін, сёянін, бурдӧдысьлӧн вежӧс, лыддьысянін, пӧрччысянін, сьылан-йӧктанін. — Миян эмӧсь жӧ татшӧм вежӧсъясыс. Абу сӧмын бурдӧдысьлӧн вежӧс. — А классныд ыджыд? — Да, миян классным ыджыд, югыд да шоныд.

Сёрнитӧй ӧта-мӧдныдкӧд асланыд велӧдчанін йылысь.

62ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ.

Велӧдчысьяс школаын нуръясьӧны

Физкультура урок мунӧ

Урокъяс мунӧны

Челядь велӧдчӧны

Пальто да куртка ӧшӧдӧны

Челядь гажӧдчӧны

Вӧч проекта удж «Школа» тема вылӧ план серти.

1. Кӧні сулалӧ тіян велӧдчанінныд? 2. Кутшӧм сійӧ? 3. Мый эм велӧдчанінад? 4. Мый эм велӧдчанін гӧгӧрын? 5. Артмӧд велӧдчанін йылысь нӧдкыв, юржугӧдан. 6. Серпасав велӧдчанінтӧ.

63ʼ удж. Лыддьы текстсӧ. Торйӧд юкӧнъяс вылӧ. Сет ним.

Пуксис тӧв. Юяс да тыяс вевттьысисны йиӧн. Ӧтчыд Витя муніс ты дорӧ. Ты вылын исласисны нывкаяс. Зина исковтіс ты мӧдар берегас. Витя горӧдіс нывкалы: «Бергӧдчы! Йиыс жугалас!» Зина быттьӧ эз и кывлы, исковтіс водзӧ. Друг йиыс потіс. Зина усис кӧдзыд ваӧ. Нывка лёкысь горӧдіс. Витя шыбитіс паськӧмсӧ да уськӧдчис Зина дінӧ. Зонка кыскис Зинаӧс ваысь. Витяӧс пӧся аттьӧалісны велӧдчанінын.

ЕДЖЫД БОБУВ БӦРСЯ БОБУВ ПАСЬКӦМ ВЫЛӦ ПУКСЬӦ

асъя кыа

64ʼ удж. Корсь тӧвся тӧлысь нимъяс.

Ӧшым тӧлысь — Кӧдзыд Пӧльыс — Волӧн медся ыджыд пи. Ыджыд ноп тыр козин кыскис, Ӧзтіс коз пу вылын би.

Тӧвшӧр тӧлысь — тӧвлӧн шӧрыс — Волӧн медся ичӧт пи. Пашлякъясӧн шковгӧ-лыйсьӧ, Питшӧгъясас кӧдзыд би.

Урасьӧм тӧлысь Кык бана киа — Ӧтарыс шоныд, Мӧдарыс — йиа.

1. Лыддьы кывбурсӧ. 2. Вӧчӧй небӧг «Тӧв» тема вылӧ.

65ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кутшӧм вогӧгӧрся кад ывлаын? 2. Мыйӧн позьӧ иславны каток вылын? 3. Мыйӧн ислалӧны кыр йывсянь? 4. Мый вӧчӧны челядь лымйысь? 5. Мыйӧн тэ радейтан исласьны?

66ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Асъя кыа югыд кыӧ. Турдӧм тӧлысь кельдӧ. Чӧв. Кӧнкӧ ар на. Коми парма важӧн лымъя, Важӧн тӧв. Кырыс дась нин, быттьӧ праздник. Вашмунӧма ичӧт зон. Потшӧс дорын мича дзоридз — Кумач морӧса лӧнь жонь.

Аддзы сёрникузяяс пасъяс серти.

67ʼ удж. Корсь лӧсялана кывъяс «Тӧв» тема вылӧ.

Ворс ёртыдкӧд «Тӧв» тема вылӧ.

68ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ.

ВЫЛЬ ЛЫЖИ.

И школаын, и гортын Генялӧн ӧти дум: лызь колӧ. Дышӧдіс нин дадьнас иславны. Абу ӧд дзоля кага. Ыджыдджык вокыслы неважӧн выль лызь ньӧбисны, ёсь ныра, югыдлӧз рӧма. Мича! Шурик вокыс лыжиасис да котӧртіс кыр йылӧ: — Эй, менам выль лызь! Зонпосни кытшалісны Шурикӧс. Ставӧн лыжиаӧсь, ставӧн радлӧны. А Геня вылӧ эз и видзӧдлыны. Забеднӧ Генялы, бать-мамыслысь быд лун лызь корӧ. Но мый вӧчан, лавкаас кӧ абу. Ӧтчыд батьыс вайис кыдз пу, паччӧрас лэптіс сійӧс. — Мый вылӧ тайӧ, бать? — юаліс Геня. — Косьтам да видзӧдлам, мый артмас, — шуис батьыс. Ӧти асылӧ Геня кайис паччӧрӧ да чуймис: — О-о, лыжи! Да, тайӧ вӧлі лыжи. Батьыс вӧчӧма. Лым кодь еджыд, ёна мича. Регыд лыжиыс лои дась: ёсь ныра, турунвиж рӧма, тасмаысь вӧчӧм кӧвъя. Геня котӧрӧн кайис кыр йылӧ да Шурик мозыс жӧ горӧдіс: — Эй, менам выль лызь! И тӧвзис чой горув.

1. Висьтав, мыйла висьтыслӧн нимыс «Выль лыжи». 2. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти. Висьтав «Выль лыжи» висьт ас нимсянь.

69ʼ удж. Аддзы висьтысь паныд вежӧртаса кывъяс.

70ʼ удж. Аддзы висьтысь матын вежӧртаса кывъяс.

71ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Ӧшинь улын круткодь чой. — Петам, исковтам сэт, чой! Оз и ков тай тэрыб вӧв, Тӧвзям — полӧмным эз вӧв. Пӧрам лымйӧ, вӧв — ? Чеччам бӧр! Дадьлӧн крепыд льӧм пу бӧр.

1. Мыйысь важӧн вӧчлісны дадь да лызь? 2. Кутшӧм тэнад даддьыд да лызьыд?

— Вася, тэ радейтан тӧвсӧ? — Радейта, дерт! Тӧвбыд ислася лызьӧн да конькиӧн. — А ме сӧмын кужа исласьны даддьӧн. — Эн шогсьы. Ме тэнӧ велӧда. — Миша, тэ медбур ёрт!

Серпасав, мыйӧн тэ радейтан исласьны, да гиж.

Кык Шура, кык Саша, кык Саньӧ Тӧвзьӧны даддьӧн увланьӧ. Кыр йылын кык мам зэв радӧсь, Мый Александръяс вывті нин збойӧсь.

Кымын зон исласьӧ тані?

72ʼ удж. Лыддьы да орччӧд Александр Лужиковлысь кывбуръяссӧ.

Кӧть и мича, оз тай шонты. Оз тай шонты тӧвся шонді. Зэв дыр узьӧ, сёрӧн чеччӧ.

Сёрӧн чеччӧ, зэв водз лэччӧ. Помся унзіль. Оз пет нюмыс. Нюмъялӧмсьыс, гашкӧ, умис?

Артмӧд неыджыд висьт тӧвся шонді йылысь.

Тӧлысь — абу полысь. Узьны кутас луннас. Тӧлысь — войся олысь. Эштас тӧвся войыс, — Войнас оз лок унмыс. Чеччас Шонді чойыс.

1. Кутшӧм лэбачлӧн войнас оз лок унмыс? 2. Вӧч серпасъяс кывбуръяс серти.

ТӦВСЯ ГАЖЛУНЪЯС

73ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

ВЫЛЬ ВО.

Быттьӧ мойдкыв гортӧ пырис, Гажа шыӧн гӧгӧр тырис. Коз пу дзирдалӧ джодж шӧрын, Вӧрысь сійӧ локтіс тӧрыт. Ӧтчыд вонас овлӧ тайӧ, Ставлы шудсӧ Выль во вайӧ.

74ʼ удж. Велӧдӧй да йӧктӧй выльвося коз дорын.

Полька йӧктам, Оз ков тшӧктӧм, Коклябӧрӧн тук да тук. Гажа полька Йӧктам толькӧ, Ньӧти миян оз мудз кок. Сувт вай кытшӧ, Ичӧт другӧй! Йӧктам миянкӧд тшӧтш лок! Гажа полька Йӧктам толькӧ, Ньӧти оз мудз миян кок.

75ʼ удж. Комиӧд. Висьтав, кутшӧм карын чужис Исус Кристос?

Висьтав, кӧні тайӧ карыс. Инды мусерпас вылысь.

76ʼ удж. Гӧгӧрвоӧд приметаяссӧ.

1. Лымйыс кӧ тӧлын ёна усьӧ — гожӧмыс зэра лоӧ. 2. Тӧлын кӧ зэрас — йӧзлы сьӧкыд во лоӧ. 3. Тӧлын кӧ дыр кӧдзыд — гожся поводдяыс лоӧ бур. 4. Лымйыс кӧ уна — бур во лоӧ.

— Сеня, тэ мыйкӧ тӧдан Рӧштво гажлун йылысь? — Маша, тайӧ лунӧ чужӧма Исус Кристос. — А коді сылӧн бать-мамыс? — Мамыс Мария, а батьыс Иосиф. — Кӧні чужӧма Исус? — Сійӧ чужӧма Иерусалимса Вифлеем карын. — Кор сійӧ чужӧма? — Тӧвшӧр тӧлысь 7-ӧд лунӧ. — Тэ тай, Сеня, уна тӧдан. Аттьӧ висьталӧмсьыд.

Кыдзи тэ чайтан, мый Маша нӧшта вермис юавны Сенялысь?

77ʼ удж. Лыддьы текстсӧ.

Рӧштво пасйӧны Выль во бӧрын. Тайӧ лунӧ вичкоын ыдждӧдлӧны Исус Кристосӧс. Том йӧз ветлӧны керкаысь керкаӧ, сьылӧны вичко сьыланкывъяс. Рӧштвосянь заводитчӧ Вежадыр. Том йӧз гажӧдчӧны Крещенньӧӧдз. Ставӧн тунасьӧны: нывъяс кӧсйӧны тӧдмавны ассьыныс жӧниксӧ, а олӧма йӧз — кутшӧм лоӧ выль урожай.

1. Кыдзи пасйӧны Рӧштво тіян котырын?

2. Инды схемаяслы лӧсялана сёрникузяяс.

3. Сувтӧд сёрникузяяс дорӧ юалӧмъяс.

Вӧч тадзи: Рӧштво пасйӧны Выль во бӧрын. Мый пасйӧны Выль во бӧрын? Кор пасйӧны Рӧштво? Мый вӧчӧны Выль во бӧрын?

4. Помав сёрникузясӧ. Рӧштво дырйи том йӧз ...

78ʼ удж. Корсь стӧч вочакыв. Выль во пасйӧны Рӧштво водзын. Вежадыр заводитчӧ Рӧштво бӧрын. Том йӧз гажӧдчӧны Крещенньӧӧдз. Нывъяс тунасьӧны Рӧштво дырйи.

79ʼ удж. Артмӧд кывъясысь сёрникузяяс да гиж.

Тӧвшӧр тӧлысь 7-ӧд лунӧ Рӧштво. Тайӧ лунӧ чужис Исус Кристос. Йӧз гажаа пасйӧны тайӧ лунсӧ. Верстьӧ да том йӧз ветлӧны вичкоӧ. Гортын ӧзтӧны вежӧдӧм сись.

80ʼ удж. Аддзы лишнӧй кыв.

Важӧн комияс юрбитӧмаӧсь пуысь вӧчӧм енъяслы. «Войпель» вӧлӧма бур енмӧн, а «Ёма» — лёкӧн. Ёма — пӧрысь, пинясьысь. Ӧні на кылан челядь ворсігӧн: — Ёма баба, вӧтӧд!

Пудъясьӧй да ворсӧй «Ёма баба, вӧтӧд!» ворсӧмысь.

Акӧтӧ, пакӧтӧ Жугӧдӧма, Абель, фабель, Руменӧ, Ики, Брики, Драматики, Фронька.

Челядь бӧрйӧны ас пиысь «Ёма бабаӧс», быд ногыс сійӧс дӧзмӧдӧны, а сэсся пышйӧны сыысь, а «Ёма» найӧс куталӧ.

1. Кутшӧм ворсӧмъяс тэ тӧдан? 2. Мыйӧн радейтан ворсны?

82ʼ удж. Лыддьы мойдсӧ.

Брунгысь-брангысь выя рач Вӧрлань ризйӧ кӧм ни гач.

Укват шенасьӧ да горзӧ, Чукля кокыс сідзи-й ворсӧ.

Ружтӧ-мунӧ ва пельса, Вылас таркакылӧ кӧш.

Чуман чошкӧдӧма пельсӧ, Пышйӧ-тэрмасьӧ кыз нӧш.

Би кодь гӧрд Ыргӧн пӧрт.

Петіс мир туй вылӧ — Пышйӧ-брунакылӧ.

Пызан лэбис ӧшинь пыр, А сы бӧрся пож да гыр.

1. Тӧдмав, мый вӧчӧны тайӧ дозмукнас. 2. Кутшӧм роч мойд серти Василий Ильич Лыткин (Илля Вась) гижӧма тайӧ мойдсӧ? 3. Корсь кывкудйысь кывъяслысь вежӧртассӧ: ризйыны, шенасьны, ружтыны, чошкӧдны. 4. Ворсӧй мойдсӧ.

83ʼ удж. Содтав кадакывъяссӧ В. Лыткин кывбурысь.

Инды кадакывъяслысь кад, морт да лыдсӧ.

— Ӧні уна важ кӧлуй позьӧ аддзыны сӧмын музейысь. — Важӧн коми морт уна кӧлуй вӧчлӧма пуысь да сюмӧдысь. — А тэ тӧдан, мый важӧн сёйліс коми морт? — Аслыс сёян коми морт босьтліс вӧрысь да ваысь. — Град выв пуктасыс, ме чайта, вӧлі жӧ? — Дерт. Кыдзи чайтан, мый медводз пуктылісны пызан вылӧ? — Град выв пуктасысь сорас либӧ картупеля сола тшак. — А вот и эн тӧд. Вай кывзы ӧти висьт, а сэсся ачыд гӧгӧрвоан, мый медводз вайӧны пызан вылӧ.

84ʼ удж. Лыддьы да вочавидз юалӧм вылӧ.

ЫДЖЫД ШЫПАССЯНЬ.

Володяӧс корисны велӧдысьлӧн вежӧсӧ. Велӧдысь шуис: — Зэв бура гижӧмыд ас гижӧдтӧ, но сӧмын ӧти ӧшыбка эм. Нянь кывсӧ гижӧмыд ыджыд шыпассянь. Ме чайта, тэ торксин. Володя вочавидзис: — Эг. Директор шыасис: — Тайӧ кывсӧ пыр колӧ гижны ыджыд шыпассянь. Батьяс да пӧльяс пыр ыдждӧдлісны няньтӧ, пызан вылӧ медводз пуктылісны.

1. Кутшӧм выльтор тӧдмалін нянь йылысь? 2. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти.

Мый тэ ачыд верман висьтавны нянь йылысь?

Нянь — важ иран кыв. Миян прапрапрапӧльяс коркӧ овлӧмаӧсь лунвылынджык да вузасьӧмаӧсь иранса йӧзкӧд. Сэсся коми йӧз босьтӧмаӧсь налысь нянь кывсӧ.

85ʼ удж. Лыддьы да велӧд кывбурсӧ.

Пызан сайын сёйны-юны Тэрмасьны оз ков, Эн, эн вунӧд йӧзлы шуны: «Нянь да сов!»

Мыйла йӧзлы шуӧны сёйӧм водзын «Нянь да сов»?

86ʼ удж. Висьтав, коді мый сёйӧ.

87ʼ удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да гӧгӧрвоӧд.

Коді няня, сійӧ тышын вермас. Ваыд — матушка, няньыд — батюшка. Няньыд пызан мичмӧдӧ. Аслад няньыд юмовджык йӧз кӧлачысь.

Вӧч серпаса небӧг нянь йылысь.

Артмӧд кывъяс.

Гӧгӧрвоӧд кывъяслысь артманногсӧ.

88ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

КАНЬ ДА ЧЕРИНЯНЬ.

Шорысь чери кутіс кань, Сюйис пачӧ черинянь. Садьмис,чӧвтіс пачӧ син, А сэн нинӧм абу нин. Исыштіс да гӧгӧрвоис, Чериняньыс кытчӧ лоис. — Ӧтчыд йӧйталі и шань! — Шуис аслыс сэки кань. Бара кыйсьӧ дзик быд войӧ, Но, мый шедлас, ульӧн сёйӧ.

Висьтав, кытчӧ каньлӧн воши чериняньыс.

89ʼ удж. Лыддьы зонкалысь висьтсӧ.

Мыйта вотӧсыс миян вӧрын! Кутшӧм рӧм сӧмын оз тыдав! Со аддза и алӧй, и гӧрд, и лӧз, и сьӧд рӧмъяс. Со сулалӧ льӧм пу. А вотӧсыс мыйта! Чукӧрта, да мамӧ вӧчас льӧмъя ляз. Ёна и чӧскыд юмов лязйыд! Аски ёрткӧд ветла ягӧ чӧдла. Пӧчӧлы тшӧкта пӧжавны чӧдъя пирӧг. Неуна вота юмов оз. Ми чойкӧд радейтам сёйны йӧла оз.

1. Кутшӧм вотӧс тэ вотін гожӧмнас? 2. Кутшӧм вотӧсысь позьӧ вӧчны ляз?

Кутшӧм вотӧс вотіс Войт?

Лӧз рӧма вотӧс — тайӧ чӧд. Алӧй рӧма вотӧс — тайӧ ӧмидз. Сьӧд рӧма вотӧс — тайӧ сэтӧр. Гӧрд рӧма вотӧс — тайӧ пув.

90ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Кокӧй, кокӧй, Пышйы жӧ, пышйы Чӧдъя-пувъя ягӧ, Мырпома нюрӧ, Тшака раскӧ. Кокыльӧй да табыльӧй, Пышйы жӧ, пышйы Сьӧла-тара раскӧ, Дозмӧра ягӧ. Кокӧй, табӧй, Пышйы жӧ, пышйы.

1. Мыйла корӧма коксӧ пышйыны ягӧ, нюрӧ, раскӧ? 2. Висьтав ӧти кывйӧн:

Чӧд, пув, мырпом — тайӧ вотӧсъяс. Сьӧла, тар, дозмӧр — тайӧ пӧткаяс. 3. Помав сёрникузяяссӧ. Чӧд да пув быдмӧны вӧрын. Мырпом да турипув быдмӧны нюрын. Сьӧла-тарсӧ вӧралысь кыйӧ вӧрысь. Дозмӧрсӧ вӧралысь кыйӧ вӧрысь.

91ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

РАКА ДА САКАР.

Коркӧ ӧтчыд аддзӧ рака — Туй вылын туплясьӧ сакар. Прамӧй сакар, рафинад. Рака лоис ок и рад: — Талун юа юмов тшай Куим стӧкан, кружка да-й. Ӧдйӧ пета кильчӧ вылӧ, Чурскӧмӧй мед кылас ылӧ. Кырныш-суседлӧн, кор аддзас, Завидьысла потас гачыс. Катша локтас юигкості, Ме пӧ сакар торсӧ вошті. Мый он аддзы, ставыс сылӧн, Быттьӧ ӧтнас олӧ-вылӧ. Тадзи рака сакар дорын Ачыс аслыс кравзіс гора. Горзігад эз и казяв, Кыдзи муыс гӧгӧр вазис. Кымӧр локтіс, зэрӧн койис. Рака дорын гуран лоис. Гашкӧ, ӧнӧдз ассьыс сакар Корсьӧ гуран пиысь рака.

1. Тэ думысь, кытчӧ вошис сакарыс? 2. Кыдзи тэ гӧгӧрвоин кывбурсӧ?

— Тэ радейтан льӧмъя ляз али кос чӧдъя ляз? — Ме ог радейт льӧмъя ляз, меным кажитчӧ кос чӧдъя ляз. — Картупеля али рыська шаньга радейтан? — Тэ радейтан йӧлӧн пражитӧм чери либӧ черинянь? — Тэныд кажитчӧ кос моркова да кос сёркниа компот?

92ʼ удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ да тӧдмав.

93ʼ удж. Вуджӧд кывъяссӧ да лыддьы шусьӧгъяссӧ.

94ʼ удж. Велӧд да сьыв сьыланкывсӧ гажлун дырйи.

УНА БЛИН МЕ ПӦЖАЛА.

Уна блин ме пӧжала, Гӧсьтъясӧс ме корала. Волӧй, гӧсьтъяс, миянӧ, Дзожгана пӧсь блин дорӧ. Ӧшинь улӧс чышкала, Гӧрд ковёрӧс вольсала. Волӧй, гӧсьтъяс, миянӧ, Дзожгана пӧсь блин дорӧ. Пызан вылӧ вая ырӧш. Юӧй ырӧш кӧть тыр кӧш. Волӧй, гӧсьтъяс, миянӧ, Дзожгана пӧсь блин дорӧ. Пызан вылын самӧвар. Гӧсьтъясыдлӧн сёрни-гар. Волӧй, гӧсьтъяс, миянӧ, Дзожгана пӧсь блин дорӧ. Миян праздник гажа тан, Хороводӧн йӧктыштам. Волӧй, гӧсьтъяс, миянӧ, Дзожгана пӧсь блин дорӧ.

95ʼ удж. Корсьӧй лишнӧй кыв.

Шаньга, рок, кӧвдум. Тшай, йӧв, пирӧг. Шыд, зарава, юква. Черинянь, ырӧш, пув ва.

МЕНАМ ЛУН

96ʼ удж. Гиж «Менам лун» тема вылӧ кывъяс.

1. Войдӧрлун и тӧрыт вӧлі, Талун эм, и аски лоӧ. Лоас гожӧмын и тӧлын, — Шондікӧд тшӧтш сійӧ волӧ.

2. Мый оз позь томнавны ящикӧ?

97ʼ удж. Лыддьы кывбуръяссӧ да велӧд. Шондіӧй, шондіӧй, Югӧръястӧ кой. Шондіӧй, шондіӧй, Вӧтлы пемыд вой.

Тіч-точ, тіч-точ — Мунӧ часі. Сёр-ӧ-водз? Мамӧ шуӧ: — Вай эн сёрнит, Вод вай, пиук, Зэв ӧд сёр нин.

Кутшӧм кад петкӧдлӧма кывбуръясын да серпасын?

98ʼ удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.

99ʼ удж. Лыддьы да корсь серпас дорӧ висьт.

1. Рыт. Лёня пуксис вӧчны гортса удж. Сійӧ ӧзтіс би да восьтіс дневник. Зонкалы медводз колӧ вӧчны гижан урокъяс, а сэсся лыддьысьны.

2. Мамыс шуис Лёнялы: — Пиук, ветлы вузасянінӧ, ньӧб нянь, йӧв да рысь. Лёня босьтіс пакет да мӧдӧдчис вузасянінӧ.

3. Лёня чеччис, пасьтасис да муніс мыссьыны. Сёйӧм бӧрас мамыс юаліс: — Лёня, тэ нинӧм эн вунӧд? — Эг.

1. А тэ кыдзи чайтан, мый вунӧдіс Лёня?

100ʼ удж. Лыддьы. Висьтав, кутшӧм выльтор тӧдмалін.

Велӧдысь урок вылын челядьлысь юаліс: — Челядь, кымын тӧлысь ӧти воас? — Дас кык! — вочавидзисны челядь. Велӧдысь висьталіс водзӧ: — Важӧн коми йӧзлӧн вӧлӧма во чӧжнас ӧкмыс кадколаст. Быд кадколаст йитчывлӧма кутшӧмкӧ пемӧс олӧмкӧд. Календарсӧ вӧчлӧмаӧсь бронзаысь. Сэтчӧ серпасалӧма ӧкмыс пемӧс: ош, кӧр, сьӧдбӧж, сан, йӧра, вурд, руч, ур да тулан. Воыс заводитчылӧма рака тӧлыссянь. Тайӧ кадӧ пиянасьӧ ош да петӧ гуысь.

101ʼ удж. Артмӧд пасъяс серти сёрникузяяс.

102ʼ удж. Параӧн удж. Сет ёртыдлы юалӧмъяс.

1. Мый тэ радейтан вӧчны урокъяс бӧрын? 2. Кыдзи отсасян бать-мамыдлы? 3. Кор пуксян вӧчны гортса удж? 4. Кутшӧм предметысь медводз вӧчан гортса удж?

103ʼ удж. Гиж, мый тэ вӧчан урокъяс бӧрын.

104ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс серпасъяс серти.

Отсав Войтлы юклыны кывъяссӧ стӧча.

105ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ.

СӦСТӦМ ДӦРӦМ.

Тӧрыт Вася лунтыр уджаліс Ёгор дядькӧд трактор вылын. Дядьыс весиг сетліс зонкалы кутыштны рычагсӧ. Гортас Вася воис няйт дӧрӧмӧн. Мамыс ёна и видіс писӧ, а сэсся эз нин тшӧкты мунны трактор дорас. Талун мамыс Васялы сетіс сӧстӧм дӧрӧм да юаліс: — Трактор дінад сэсся он нин мун? — Ог, — гусьӧник шуис Вася да петіс ывлаӧ. Ывлаын кыліс трактор шы. Вася видзӧдліс тракторлань да мӧвпыштіс: — Дӧрӧмӧс ог сьӧдӧд дай. Ёгор дядь пуксьӧдіс зонкаӧс трактор кабинаӧ. Трактор муракыліс-ветліс ыб кузя. Тракторист бара сетліс Васялы рычагсӧ веськӧдлыштны тракторӧн. Удж бӧрын найӧ мӧдӧдчисны гортаныс. Мамыс аддзис пиыслысь няйт дӧрӧмсӧ да заводитіс видчыны. Ёгор дядь шуис: — Эн вид питӧ. Сійӧ уджавны босьтчис. Бур механизаторӧн лоӧ.

Гӧгӧрвоӧд висьтыслысь нимсӧ.

1. Тӧдмав да висьтав Г. А. Юшков йылысь. 2. Висьтав ас нимсянь «Сӧстӧм дӧрӧм» висьтсӧ.

106ʼ удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да гӧгӧрвоӧд.

Бура уджалан — ылӧдз нималан. Ачыд он вермы — ёртъяс отсаласны. Уджавтӧг кынӧмыд оз пӧт. Мортлӧн олӧмыс артавсьӧ оз лунъясӧн, а сылӧн уджӧн.

107ʼ удж. Содты лӧсялана эмакывъяс.

Из кодь сьӧкыд ... . Енэж кодь лӧз ... . Ур кодь пельк ... . Дивӧ кодь мича ... . Ош кодь ён ... . Лым кодь еджыд ... . Сизь кодь уджач ... . Шонді кодь мелі ... . Руч кодь мудер ... .

Вӧч тадзи: Из кодь сьӧкыд рюкзак.

— Тэ радейтан лыддьысьны? — Ог. Ме радейта корсьны важ кӧлуй да тӧдмавны налысь коланлунсӧ. — Важ кӧлуй йылысь позьӧ лыддьыны уна небӧг. — Ме юася пӧч-пӧльлысь. — Позьӧ, дерт, юасьны пӧч-пӧльлысь, но позьӧ унатор тӧдмавны и небӧгъясысь. Ме лыдди Елена Габова да Наталья Макаровалысь «Дети древней земли» небӧг да унатор тӧдмалі коми йӧзлӧн олӧм йылысь. — Ме ветла лыддьысянінӧ да тшӧтш лыддя тайӧ небӧгсӧ.

108ʼ удж. Лыддьы текстсӧ.

Женя ветліс лыддьысянінӧ да босьтіс интереснӧй небӧг. Кышӧд вылас серпасалӧма нывкаӧс да зонкаӧс. Найӧ вадорын. Нывкаыс лӧз сарапана, еджыд ковтаа да серӧн мичмӧдӧм водздӧраа. Кӧса помас сылӧн лӧз ленточка. Зонка вышивайтӧм дӧрӧма, вӧня, мугӧм гача, сера чулкиа да кокни кӧтіа. Библиотекар шуис: — Тайӧ небӧгас шӧр геройясыс — Настук да Митрук. Найӧ тӧдмасьӧны коми йӧзлӧн оланінӧн, паськӧмӧн, ворсӧмъясӧн.

1. Висьтав, кутшӧм небӧгъяс тэ радейтан лыддьыны. 2. Серпасав нывкалысь да зонкалысь паськӧмсӧ.

109ʼ удж. Лыддьӧй рольяс серти.

Настук аддзис Митрукӧс да юаліс: — Митрук, кытчӧ тэ мунан? — Ю дорӧ. — Купайтчыны? — Чери кыйны. Он аддзы али мый, киын вугыр шатин. — А меным позьӧ тэкӧд мунны ю дорӧ? — Позьӧ. Сӧмын эн шумит. Чери оз радейт, кор йӧз сёрнитӧны гораа.

Радейтан-ӧ тэ вуграсьны? Лыддьы Елена Габова да Наталья Макаровалысь «Дети древней земли» небӧг.

110ʼ удж. Лыддьы сёрнисӧ.

— Мый тэ тӧдмалін «Дети древней земли» небӧгысь? — Ме 51-ӧд лист бокысь лыдди, кутшӧм вӧлӧма коми мортлӧн керкаыс. — А мый, абу ӧнія кодь? — Керкаыс вӧлӧма кык юкӧнысь: ӧтиыс — тӧвся, а мӧдыс — гожся. Тӧвсяыс ичӧтджык. Сэні сулаліс ыджыд пач, а сы весьтын — пӧлать. Челядь кӧдзыд дырйи пӧлатяс ворслісны да узьлісны. — Ме чайта, «Дети древней земли» лои тэнад радейтана небӧгӧн. — Да, сійӧ меным воис сьӧлӧм вылӧ. Ме унатор тӧдмалі коми йӧз да налӧн олӧм йылысь.

Мӧвпышт да висьтав, мыйла тӧвся керкаыс вӧлӧма ичӧтджык гожся сертиыс.

111ʼ удж. Лыддьы да висьтав ас кывйӧн лыддьысянін йылысь.

ас кывйӧн

Сыктывкарын Сӧветскӧй улича вылын сулалӧ мича важ керка. Тайӧ Челядьлӧн Самуил Маршак нима лыддьысянін. Сійӧ кык судтаа, шоныд да сӧстӧм. Джаджъяс вылын сулалӧны коми да роч гижысьяслӧн небӧгъяс. Лыддьысянінӧ быд лун волӧны гырысь да посни класса велӧдчысьяс. Найӧ босьтӧны лыддьыны гортас радейтана небӧгъяс. Лыддьысян вежӧсын челядь тӧдмасьӧны выль журналъясӧн, газетъясӧн. Энциклопедияяс да кывкудъяс отсӧгӧн найӧ вӧчӧны гортса удж.

1. Висьтав, кутшӧм коми гижысьясӧс тэ тӧдан. 2. Кыдзи важӧн шусис Сӧветскӧй улича?

112ʼ удж. Висьтав аслад лыддьысянін йылысь план серти.

1. Кӧні сулалӧ лыддьысяніныд? 2. Кутшӧм сійӧ? 3. Коді уджалӧ лыддьысянінын? 4. Кутшӧм небӧгъяс эмӧсь лыддьысянінын? 5. Кутшӧм коми гижысьясӧс тэ тӧдан? 6. Мый йылысь тэ радейтан лыддьыны?

113ʼ удж. Комиӧд кывъяссӧ да тӧдмав медводдза коми кывбур гижысьӧс.

Висьтав, мый тэ тӧдан тайӧ кывбур гижысь йывсьыс.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ да гиж неыджыд висьт.

1. Кутшӧм небӧг тэ лыддин? 2. Коді сійӧс гижис? 3. Коді шӧр геройыс? 4. Мый тэныд медся ёна воис сьӧлӧм вылад? 5. Мыйӧ велӧдӧ тайӧ небӧгыс?

ПАСЬТАСЯМ ДА КӦМАСЯМ

114ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ серпас отсӧгӧн.

1. Мый пасьталӧма нывка? 2. Мый пасьталӧма зонка? 3. Мыйӧн мичмӧдчӧма нывка?

Морт серти и паськӧм. Кутшӧм поводдя, сэтшӧм и паськӧм. Удж серти и паськӧм пасьталан.

116ʼ удж. Лыддьы да висьтав небӧгӧ видзӧдтӧг.

Лымйыс сапкӧ, тӧлыс тшапкӧ. Киӧ — кепысь, юрӧ — шапка. Кокӧ — гынкӧм, вылӧ — пась, Ывлаӧ ме петны дась.

— Мый тэ тӧдан Виктор Савин йылысь? — Сыктывкарын эм Виктор Савин нима драма театр. — А мыйла тайӧ театрыс Виктор Савин нима? — Тайӧс ме ог тӧд. — Виктор Савин, а коми ногӧн Нёбдінса Виттор, вӧлӧма Коми муын медводдза драматургӧн. Сійӧ гижӧма пьесаяс да пуктӧма найӧс сцена вылын, ачыс тшӧтш и ворсӧма. — Зэв интереснӧй морт тай вӧлӧма. Сідзкӧ, Нёбдінса Виттор — Коми муын драматургиялы подув пуктысь. Вот мыйла театрыс Виктор Савин нима. — Сійӧ гижӧма и кывбуръяс. — Ме велӧді татшӧм кывбур. Кывзы:

Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын, Деревняысь петі, Новлі чорыд сера дӧрӧм, Визя гач да кӧті.

Муртса сувті ас кок йылӧ, Удж пыр меным вичмис: Зыбка дорын ӧввӧ сьывны, Ичӧт кага видзны.

Мый йылысь Виктор Савин гижӧ кывбурас?

117ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ.

Важӧн коми йӧз паськӧмсӧ вурлісны сера дӧраысь, нойысь да китайкаысь. Вурӧмторсӧ мичмӧдлісны крестӧн канва вывті. Татшӧм сернас вышивайтлісны ковта пельпомсӧ, соссӧ да водзсӧ. Мичмӧдлісны гӧрда-сьӧда сунисӧн, но содтывлісны и коймӧд рӧм. Кӧм-пась серти позьӧ вӧлі тӧдмавны, кытысь тайӧ мортыс. Сыктыв вожын олысьяс радейтісны паськӧм сера дӧраысь, сатинысь да атласысь. Луздорсаяслы кажитчис ной паськӧм. Изьвасаяс новлісны атласысь, штапельысь, кашемирысь да шӧвкысь вурӧм паськӧм. Удорасаяслы мусмылісны лӧз дӧраысь, шӧвкысь да парчаысь кӧлуй.

«Войвыв кодзув» журналысь

118ʼ удж. Лыддьы Петялысь письмӧсӧ.

Чолӧм, Ваня!

Вот ме и пӧч-пӧль ордын. Сиктыс сулалӧ джуджыд кыр йылын, а уліас визувтӧ паськыд Эжва ю. Ваня, а кутшӧм тані чӧскыд да сӧстӧм сынӧдыс! Аски ми пӧлькӧд мунам вӧрӧ. Сійӧ миян бур вӧралысь. Вӧравны оз на позь, но пӧль кӧсйӧ петкӧдлыны меным вӧраланінсӧ. Пӧльлӧн эм вӧралан кӧм-паськӧм. Тайӧ кӧлуйсӧ сылы сетлӧма батьыс, менам прапӧль. Пӧль кӧмалас кучик кӧті. Кӧтіыс зэв кокни. Эм нӧшта кучик лаз. Сійӧ состӧм ковта кодь, а мышкуас петля. Лазйыс зэр дырйи видзӧ кӧтасьӧмысь. Тӧлысь мысти локта гортӧ да ставсӧ висьтала.

Аддзысьлытӧдз. Тэнад Петя ёрт.

1. Висьтав, мый тӧдмалін письмӧысь. 2. Гӧгӧрвоӧд кывкуд отсӧгӧн татшӧм кывъяс: вӧр, вӧралысь, вӧравны, вӧраланін. 3. Аддзы да гиж письмӧысь кывтэчасъяс: кывберд+эмакыв.

Вӧч тадзи: Эжва (кутшӧм?) паськыд.

«Кутшӧм сійӧ?» «Мый вермас лоны татшӧмӧн?» ворсӧм.

Ворс тадзи:

Вӧнь — мича, кузь, сера, векни. Лӧз — енэж, ю, дӧрӧм.

119ʼ удж. Лыддьы висьтысь юкӧн.

ЫДЖЫД ЛУН АСЫЛӦ.

Кутшӧм мича рӧма шондіыс Ыджыд лун асылӧ! Кӧсьта мыссис да кутіс пасьтасьны-вӧччыны. Пасьталіс кумач дӧрӧмсӧ, вӧнясис мича тугъя вӧньӧн, кӧмаліс ной гачсӧ, пинжакасис, кучик сапӧгасис. Рӧмпӧштан водзын картузасис. Лэптіс вылӧ пельпомъяссӧ да бара видзӧдліс рӧмпӧштанӧ. Коли дӧвӧль аснас.

1. Висьтав, мый тэ пасьталан гажлун дырйи. 2. Содты висьтысь кывбердъяс. 3. Серпасав Кӧсьталысь паськӧмсӧ.

120ʼ удж. Уськӧд тӧд вылад «Дети древней земли» небӧгса геройяслысь паськӧмсӧ.

1. Нывъяслӧн мичмӧдчантор. 2. Дӧрӧм кӧртӧд. 3. Пасьтавлісны сарапан вылӧ. 4. Кыдз пулӧн да нывъяслӧн мичмӧдчантор. 5. Кыӧны кӧсаӧ. 6. Ныв паськӧм. 7. Важся кӧмкот. 8. Чунь гӧгӧр кытш.

Вӧч проекта удж «Паськӧм» тема вылӧ.

1. Мӧвпышт да серпасав ӧнія паськӧм коми сер отсӧгӧн. 2. Вӧчӧй классаныд выставка.

МЕ ДА МЕНАМ ЁРТЪЯС

121ʼ удж. Юклы кывкудйысь кывъяссӧ кык чукӧрӧ.

— Кымын арӧс ёртыдлы? — Ёртлы тырис дас арӧс. — Кымынӧд классын сійӧ велӧдчӧ? — Ёрт велӧдчӧ нёльӧд классын. — Ті велӧдчанныд ӧти классын? — Да, ми велӧдчам ӧтлаын. — Ті важӧн нин ёртасянныд? — Ми ёртасям детсадсянь. — Кутшӧм тэнад ёртыд? — Сійӧ вына, ветлӧ каратэ секцияӧ. Менам ёрт вежӧра, велӧдчӧ сӧмын «4» да «5» вылӧ. Сійӧ батьыс моз жӧ кӧсйӧ лоны программистӧн.

Артмӧдӧй сёрни.

Пӧрадок петкӧдлысь лыдакывъяс.

122ʼ удж. Уджалӧй параӧн. Сетӧй ӧта-мӧдлы юалӧмъяс комиӧн.

Серёжа да Саша туй вылысь аддзисны 50 шайт. Сулалӧны да вензьӧны, кыдзи юкны сьӧмсӧ. Матыстчис на дорӧ вит арӧса Паша Попов. Воштӧма сьӧмсӧ да гораа бӧрдӧ. Саша шуис зонкаяслы: — Аддзӧм сьӧмсӧ юкам ставлы ӧткодя. Пашалы ньӧбисны нянь, а кольӧм сьӧм вылас — аслыныс шоколад кампет. Но Паша век на бӧрдіс, да ковмис сылы тшӧтш сетны ӧти кампет. Паша кампетсӧ босьтіс, но гортас муніс бӧрдігтыр.

1. Мыйла бӧрдіс Паша? 2. Бура-ӧ, тэ думысь, вӧчисны кык ёрт? 3. Мыйла кампет босьтӧм бӧрын Паша эз дугды бӧрдны? 3???. А кыдзи эськӧ тэ вӧчин Серёжа да Саша местаын?

Батьӧ менӧ велӧдіс ворсны шашкиӧн. Ми тшӧкыда рытъяснас ворслім сыкӧд. Но бать менӧ вермыліс. Гожӧмнас миян сиктӧ воис суседкалӧн внукыс. Сійӧс шуисны Тимаӧн. Зонка пызан вылысь аддзис шашки да юаліс: — Тэ шашкиӧн ворсан, Миша? — Ми батькӧд ворсам, да ме век верма сійӧс. — Вай ворсам, — корис Тима. Ми пуксим ворсны. Ворсім ӧтчыдысь, мӧдысь, коймӧдысь. Тадзи ме ворсси витысь. — Тырмас! — шуи ме.

1. Помав висьтсӧ. Лыддьӧй рольяс серти. 2. Мыйӧ велӧдӧ висьтыс? 3. Инды висьтысь лыдакывъяс.

«Вежӧра морт» ворсӧм. (Позьӧ ворсны чукӧрӧн). Велӧдчысь сетӧ ёртыслы 3 юалӧм. Вочавидзас кӧ ёртыс, сійӧ сетӧ юалӧмъяс мӧд велӧдчысьлы.

125ʼ удж. Лыддьы зонкалысь висьталӧмсӧ.

Ме вӧлі вильыш да сюсь зонкаӧн. Менам ёрт — рамӧн да уджачӧн. Урокъяс бӧрын медводз сійӧ отсасис мамыслы, а сэсся пуксьыліс вӧчны гортса удж. Ӧтчыд ёртӧс аддзи жугыльӧн. Сійӧ висьталіс, мый висьмӧма мамыс. Ме отсалі сылы вӧчны гортса удж. Ми кыкӧн пелькӧдім вежӧс, ветлім аптекаӧ мамыслы лекарствола. Ёртлӧн мамыс нимкодя шуис: — Ті — бур ёртъяс. Тадзи пыр отсасьӧй ӧта-мӧдныдлы.

1. Тэнад эм ёрт? 2. Мый радейтанныд вӧчны ёртыдкӧд прӧст кадӧ? 3. Кутшӧм вогӧгӧрся кад медся ёна радейтӧ ёртыд? 4. Кутшӧм небӧгъяс радейтӧ сійӧ лыддьыны? 5. Кутшӧм шылад воӧ ёртыдлы сьӧлӧм вылас? 6. Ёртыдлӧн эм радейтана пемӧс?

Гиж неыджыд висьт аслад ёрт йылысь юалӧмъяс серти.

126ʼ удж. Лыддьы колана ногӧн лелькуйтчанкывсӧ.

Катша рок пуис, пуис, пуис, пуис. Медводдзаыс видліс, Мӧд солаліс, Коймӧд гудраліс, Нёльӧд паньыштіс, Витӧдыслы эз тырмы. Зэрмис, да Кобулӧ тюр пышйис!

Велӧд да вӧч физминутка.

127ʼ удж. Артмӧд сёрникузяясысь висьт да гиж.

ВОТЧӦМ.

Шор дорысь аддзисны ӧмидз кустъяс. Челядь мунісны вотчыны. Найӧ сувтісны куст гӧгӧр да заводитісны вотчыны. Ӧмидзыс вӧлі уна. Муніганыс сьылісны, сёрнитісны. Воисны найӧ ичӧтик шор дорӧ. Дозныс тыри ӧдйӧ. Вотчӧм бӧрын чӧсмасисны ӧмидзӧн.

128ʼ удж. Паськӧд сёрникузяяссӧ.

Зонкаяс мунісны ю дорӧ ... . Медводдза зонкаыс ... . Недыр мысти мӧд ёртыс ... . Коймӧдыс да нёльӧдыс ... . Челядь гожйӧдчисны да купайтчисны лунтыр. Налы вӧлі зэв гажа ... .

ГАЖА ТУЛЫС ВОИС

129ʼ удж. Корсь тувсов тӧлысь нимъяс.

Тӧвнас шонтӧ, тулыснас сылӧ, гожӧмнас кулӧ, арнас бӧр ловзьӧ. — Ӧльӧксан, тэ тӧдмалін нӧдкывсӧ? — Ме чайта, пась. Сійӧ тӧвнас шонтӧ, а тулыснас мамӧ идралӧ пасьсӧ шкапӧ тӧлӧдз. — Эк тэ, видзӧдлы кадакывъяс вылас. — Но! Шонтӧ, сылӧ, кулӧ, ловзьӧ. — Абу, Ӧльӧксан, тайӧ абу пась. Мӧвпыштлы.

А тэ кыдзи чайтан, мый тайӧ?

Рака тӧлысь — коймӧд пилы Зэв лӧсялӧ «Рака» нимыс. Ӧбичаыс тешкодь овлӧ — Тулысыс и тӧлыс волӧ.

Нёльӧд пиыс — Косму тӧлысь — Югыд зарни дзирдӧн тыр. Пышйӧ лымйыс, садьмӧ муыс, Гут-гаг мыччӧдлӧ нин ныр.

Ода-кора — витӧд пиыс — Аттӧй уджач, аттӧй чож. Гӧрас, кӧдзас, быдтор пуктас, Вӧчас лэбачьяслы поз.

1. Лыддьы кывбурсӧ. 2. Вӧчӧй небӧг «Тулыс» тема вылӧ.

130ʼ удж. Юклы кывъяссӧ чукӧръяс вылӧ.

МАША. Ме зэв ёна радейта Ыджыд лун гаж. СЕНЯ. Меным кажитчӧ жӧ Ыджыд луныд. А мый тэ вӧчан тайӧ гажлунас? МАША. О-о-о! СЕНЯ. Мый тэ шыясӧн сёрнитан? МАША. А кыдзи тэ чайтан, мый тайӧ шынас кӧсйи висьтавны? СЕНЯ. Дерт жӧ, ме чайта, унатор. А медводз мыйкӧ гажатор, интереснӧйтор.

1. Кыдзи ті чайтанныд, мый вермас висьтавны Маша Ыджыд лун йылысь? 2. Кыдзи ті лӧсьӧдчанныд Ыджыд лун кежлӧ?

131ʼ удж. Лыддьы Машалысь висьталӧмсӧ.

Ыджыд лун — тувсовъя ыджыд гажлун. Тайӧ лунӧ ловзьӧма Исус Кристос. Ми бать-мамкӧд Ыджыд лун кежлӧ лӧсьӧдчам водзвыв. Батькӧд пелькӧдам керка пытшкӧс, вӧчам качай. Мам пӧжалӧ чӧскыд кулич. Нянь пытшкас пуктӧ изюм, а вывсӧ мичмӧдӧ да гижӧ «Кристос ловзис!» Нӧшта ми пуам чипан кольк, мичмӧдам лук кышӧн либӧ вузасянінысь ньӧбӧм вапӧн. Асывнас котырӧн ветлам вичкоӧ, вежӧдам кулич да чипан кольк. Бать-мам ветлӧны гӧститны рӧдвуж ордӧ, а ми, челядь котыр, лунтыр ворсам да качайтчам.

Мый тэ тӧдмалін Машалӧн висьталӧмысь?

132ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ.

Мам пӧжаліс (мый?) ... . Ыджыд чой гижис (мый?) ... . Ми кольк мичмӧдім (мыйӧн?) ... . Вежӧдім кольк (кӧні?) ... .

133ʼ удж. Висьтав, кутшӧм кадын, мортын да лыдын кадакывъясыс.

Сувтӧд тайӧ кадакывъяссӧ ӧнія кадын, 1 мортын, ӧтка лыдын да гиж.

134ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ.

135ʼ удж. Лыддьы Борис Шахов висьтысь юкӧн.

Ыджыд лун. Тайӧ гажлуныс быдӧнлӧн: и пӧрысьяслӧн, и томъяслӧн, и челядьлӧн. Быд керкаын пелькӧдчӧма, рытсяньыс пусьӧма-пӧжасьӧма. Став олысьлӧн пызан вылас быдтор лоӧ: и яя шыд, и чӧскыд чериняньяс, и нӧкъя рысь, и пирӧг-шаньгаяс. Йӧз ставсӧ видзӧмаӧсь Кристос ловзян лун кежлӧ.

Висьтав ас кывйӧн Ыджыд лун йылысь.

Тӧдмав, мый коми йӧз сёйлісны гажлун дырйи.

136ʼ удж. Лыддьы мичаа кывбурсӧ.

ТУВСОВ ШОРЪЯС.

Ыбын тыдалӧ на лым. Гӧгӧр бузгӧ тувсов шор. Шонді югӧр лои пым. Став му пасьта кылӧ гор: «Тулыс локтӧ — мелі, лӧнь! Тулыс локтӧ — мича, том! Юргӧ-сьылӧ гӧгӧр скӧнь... Кӧдзыд тӧвлы воис пом!» Садьмӧ гӧгӧр, воштӧ ун: Локтӧ тулыс — варов, збой! Регыд воас ода-кора лун, Еджыд-югыд тувсов вой.

Аддзы кывбурысь кывсикасъяс

137ʼ удж. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти да серпасалӧй.

ОЛЯЛӦН ВИЖ Ю.

Садйысь локтӧны мам да нёль арӧса Оля. Мам юалӧ нылыслысь: — Оля, тэныд кымын арӧс ӧні? — Неуна нёль, — вочавидзӧ Оля. — Мыйла неуна? — оз гӧгӧрво мамыс. — Куим арӧсыс вӧлі зэв дыр, а нёльыс сӧмын на неуна. — Мыйӧн талун вердісны садикад? — Зэв чӧскыдторйӧн, ме ставсӧ сёйи, — зэв ӧдйӧ шуис Оля. Оля копыртчис да кутіс любуйтчыны визув шорӧн. — Тэ, мамӧ, бурджык юав, мый ме серпасалі талун. — Мый нӧ? — Ме серпасалі виж ю, — висьталіс Оля. — Мыйла нӧ тэнад юыс виж рӧма? — нюмъялӧ мамыс. — Кывтіс виж карандашъяса пыж, лэптысис тӧв, и карандашъясыс усисны ваӧ. Сійӧн и юыс лоис виж, — шуис Оля. Мамыс велӧдӧ: — Мӧдысь пыжас лӧз карандашъяс тэч. Найӧ кӧ усясны ваӧ, сэк юыс лоӧ лӧз.

138ʼ удж. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти.

АГНИЯ БАБ — ВОЛШЕБНИК.

— Мам, мыйла Агния бабтӧ шуӧны се-лек-ци-о-не-рӧн? — Кодлысь нӧ кывлін? — Тӧрыт на бать шуис. Код нӧ сійӧ лоӧ? — Селекционерыс — сійӧ став быдмӧг вылас волшебник. — Волшебник? Анна кватитіс ковтасӧ, пасьталіс да котӧрӧн петіс ывлаӧ. Керкаыс Агния баблӧн сулаліс шор сайын. А керка гӧгӧрыс мый сӧмын эз быдмы: льӧм пуыд и пелысьыд, сус пуыд и ниаыд, сэтӧрыд и ӧмидзыд. Анна вуджис шорсӧ, пырис Агния баб йӧрас да горӧдіс: — Агния баб, Агния баб, тэ — селекционер. — Коді, коді? — шыасис Агния баб. — Волшебник став быдмӧг вылас. — Да, ме волшебник и эм, — нюммуніс пӧч. — Волшебник? Мыйла нӧ либӧ нинӧм эн висьтавлы? — А эн юавлы да. Вот тайӧ да. Тайӧс Аннуш некыдз эз вермы гӧгӧрвоны. Волшебникъяс йылысь Анналы мамыс лыддьывліс мойдъяс, телевизор пыр кино видзӧдліс. Но Агния баб — волшебник? Но и но! — Лок, ме тэныд мыйкӧ петкӧдла, — шуис Агния баб. Пывсян дорас вӧлі град йӧр. Сэні быдмисны сус пу да куим коръя пу. А ӧти пу вылын дзирдалісны ичӧтик еджыд дзоридзьяс. Ӧтик, мӧд, коймӧд ... . А кутшӧм чӧскыд дукаӧсь тайӧ дзоридзьясыс! — Агния баб, мый тайӧ? — юаліс Аннуш. — Яблоня. — И яблӧгъяс быдмасны? — чуймис нывка. — Оз кӧ кынмы, быдмасны. Колӧ дӧзьӧритны. — Агния баб, тэ збыль волшебник? А тэнад волшебнӧй беддьыд эм? — Эм, быдса дас. — Дас? А меным ӧтикӧс сетан? — Ог. Тэнад аслад эм. — Менам? Кӧні? — Чуньясыд. — Да, бара ме вылын шмонитан. — Ог, ог шмонит, нылук. Киясыд и керка лэптӧны, нянь быдтӧны. Сӧмын колӧ найӧс уджӧдны. Аннуш топӧдчис пӧчыс дінӧ: — Ме мӧда тэныд отсасьны.

1. Висьтав, мый тэ кужан вӧчны.

Отсӧг вылӧ:

пуны картупель

пӧжавны блин

гладитны дӧрӧм

нетшкыны ёг

пелькӧдчыны гортын

2. Эм-ӧ тіян град йӧр? Мый сэні быдмӧ?

ТАНІ СТАВЫС МЕНЫМ МУСА

139ʼ удж. Юклы кывъяссӧ чукӧръяс вылӧ.

140ʼ удж. Содты колана кывъяс.

141ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кутшӧм дзоридзлӧн син шӧрыс виж, а дорыс еджыд?

2. Кутшӧм быдмӧгысь тэ полан? 3. Кутшӧм дзоридз шуӧны войвывса розаӧн? 4. Кутшӧм рӧма йӧла турунлӧн дзоридзыс тулыснас? 5. Кутшӧм дзоридзьяс йылысь лӧсьӧдӧма сьыланкывъяс?

142ʼ удж. Лыддьы текстсӧ.

Машалӧн мамыс мӧдӧдчис мырпомла. Мудер Маша мӧвпаліс, мунны-ӧ мамыскӧд. Майшасьыштӧм мысти Маша мездысис мисьтӧм мӧвпъясысь. Меліасьыштіс мамыскӧд, муртса мачасьыштіс Мишакӧд. Маша муніс мамыскӧд мырпомла.

1. Тэ радейтан вотчыны? 2. Кӧні быдмӧ мырпом?

— Пӧч, гожӧмнас ветлам вотчыны? — Ветлам, мед сӧмын лоӧ вотӧсыс. — Пӧч, а кутшӧм вотӧс тэ радейтан вотны? — Ме радейта вотны чӧд. — А ме радейта вотны ӧмидз.

Артмӧд юржугӧдан вотӧс нимъясӧн.

144ʼ удж. Лыддьы мойдсӧ да ворс.

ПАРМА — ГОРТ.

Быд мортлӧн эм горт. А Настуклӧн гортыс парма-вӧр. Узьлӧ ныв коз пу улын. Сэтчӧ вольсалӧма ньыв пу лапъяс, небыд коръяс. Ок, кутшӧм лӧсьыд! Кор кынӧмыс кутас сюмавны, Настук кинас вачкыштас пуӧ, и сы дорӧ пу вылысь чеччыштасны уръяс. А вомас быд урлӧн коль. Нылук сёяс, аттьӧалас уръясӧс да котӧртас вӧрса ты дорӧ. Юас сӧстӧм ва, купайтчас да аттьӧалас вӧр-васӧ. Сэсся окота лоас сылы котралыштны-ворсыштны. Чукӧстас кӧинпиӧс, и тӧвзясны сыкӧд пуяс костті, видз вывті горзігтырйи: — Эге-гей, суӧд менӧ! Со ӧд кутшӧм Настуклӧн гортыс!

145ʼ удж. Лыддьы Илля Вась мойдысь юкӧн.

ДЗИЗГЫСЬ-ДЗАЗГЫСЬ ГУТ.

Дзизгысь-дзазгысь гут, Госыс сизим пуд, Талун чеччис Шонді петтӧдз. Мошкоритчис асывбыд, Пуис чӧскыд яя шыд. Пирӧг-шаньга артмис бур. Пызан вылын тшай да сур.

Пасьталіс шӧвк сарапан. Водзас пуктіс рӧмпӧштан. Вылас ӧшліс уна сикас Исерга да югыд сикӧтш. Кокнас топ, кинас тап — Талун гутыд миян тшап. Сарапаныс сылӧн мича: Талун гутыд именнича!

Брун да бран да шур да шар: Пузис ыджыд самӧвар. Самӧварын ваыс пӧсь. Локтӧ гӧстя, локтӧ гӧсьт. Гӧсьтъяс пытшкын медбур тан Веж мундира тӧрӧкан.

Ӧшинь пырыс чирк Пызан сайӧ — звирк! Ызгис-пырис лӧдз — Сук пармаса пӧч. Вӧсни коска кодзувкот Нэмсӧ тэрмасьӧ, оз чот. Корсьӧ бобув аслыс кобув: Аддзис гутлысь жыр, Пырис пырысь-пыр.

Ичӧтик да жеб Воис кыськӧ геб. Лэбзис шомгаг — жбыр... Гӧстя керка тыр.

Именнича, кылӧ, дзуртӧ: «Сёйӧй-юӧй сьӧлӧм нуртӧ! Видлӧй чӧскыд черинянь! Энӧ пуктӧй кисьыд пань! Бобув, муса чой, Льӧмъя лязсӧ сёй».

Нуӧдӧй В. И. Лыткин (Илля Вась) мойдъяслы сиӧм рыт.

КОМИ МУӦЙ, СЬӦЛӦМШӦРӦЙ

146ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

АС ЧУЖАН МУ.

Олан жӧ вылан тэ, Ас чужан му, — Веж еджыд яг нӧрыс, Дзирдалан ю!

Олад жӧ вылад, Енэжлӧн лӧз, Кыпыда сьылысь Уджалысь йӧз!

Гӧгӧрвоӧд кывбур нимсӧ.

чужан му

ас му

чужанін

— Россияын эм уна республика, и быдӧнлӧн аслас пасъяс. Кутшӧм пасъяс эмӧсь Коми Республикалӧн? — Флаг, герб, гимн. — Флаг, герб да гимн — тайӧ рочӧн. А комиӧн кыдзи? — Флаг — дӧрапас, герб — канпас, гимн — кып. — Мый ӧткодьыс тайӧ кывъясас? — Дӧрапас да канпас кывъясын эм пас кыв.

Дима локтіс велӧдчанінысь да висьталіс мамыслы: — Мам, тэ пыр шуан флаг, герб, гимн. Вӧлӧмкӧ, комиӧн дзик мӧд ног шусьӧ. Флаг — тайӧ дӧрапас. Артмӧма кык кывйысь: дӧра — полотно, пас — знак. Канпас — тайӧ герб. Сійӧ артмӧма кан — государство да пас — знак кывъясысь. Рочӧн кӧ — знак государства. Кып — тайӧ гимн, сійӧ юргӧ гажлунъяс дырйи.

1. Висьтав, кутшӧм пасъяс овлӧны. 2. Кутшӧм гажлунъяс дырйи юргӧ кып?

Тӧд вылӧ!

Коми Республикалӧн канпас кык рӧма: зарни да гӧрд. Гӧрд рӧм вылын зарни рӧма варыш. Сійӧ петкӧдлӧ вын. Лэбач морӧсас аньлӧн чужӧмыс петкӧдлӧ «Зарни Аньӧс» — став бурсӧ видзысьӧс. Чужӧм гӧгӧрыс квайт йӧра юр. Йӧра — мичлун петкӧдлысь пас.

Орччӧд Россияса да Коми Республикаса канпасъяс.

Коми Республикалӧн дӧрапасыс куим рӧма: лӧз, турунвиж, еджыд. Лӧз рӧм петкӧдлӧ войвывса сӧстӧм енэж, турунвиж рӧм — помтӧм-дортӧм парма, еджыд рӧм — лымъя войвыв.

Кутшӧм рӧмъяса Россиялӧн дӧрапасыс?

Коми мулӧн кыплысь кывъяссӧ да шыладсӧ гижис Виктор Савин.

Лыддьы Россиялысь да Коми мулысь кыпъяссӧ.

Сложнӧй эмакывъяс артмӧны кык да унджык кыввужйысь: канпас, дӧрапас, мусерпас.

148ʼ удж. Лыддьы нывкалысь письмӧ.

Видза олан, Таня! Меным тэсянь воис письмӧ. Зэв ыджыд аттьӧ. Ми письмӧтӧ лыддим ыджыд чойкӧд. Миянлы лои зэв нимкодь, мый тэ юасян Коми му йылысь. Миян Коми му ыджыд да зэв озыр. Войвылын перйӧны из шом, мусир да биару. Эм и зарни, сёй, лыа. Тайӧ ставыс мупытшса озырлун. Из шом перйӧны Воркутаын да Интаын. Биару эм Вуктылын да Усинскын, мусир — Ухтаын да Усинскын. Тайӧ каръясас олӧны уджач да кӧдзыдысь повтӧм йӧз. Аддзысьлытӧдз. Тэнад нывъёрт Тоня.

Кутшӧм выльтор тӧдмалін нывка письмӧысь?

149ʼ удж. Корсь эмакывъяс.

1. Инды сложнӧй эмакывъяс. Мыйла найӧс шуӧны сложнӧйӧн? 2. Лӧсьӧд сложнӧй эмакывъясӧн сёрникузяяс.

150ʼ удж. Помав сёрнисӧ.

— Ме письмӧсьыд тӧдмалі, мый Коми муын эм уна сикас мупытшса озырлун. А нӧшта мыйӧн озыр тіян муныд? — Ми олам пармаын. Сідзкӧ, миян му озыр ..., ..., ... . А юяс озырӧсь ... .

Тӧд вылӧ! Коми йӧз важысянь кыйсисны. Вӧрпа куысь вурлісны пась, шапка, кепысь да кӧмкот. Дона кусӧ вежлісны кыйсян, кӧрта кӧлуй, мичмӧдчантор да дона дӧра вылӧ.

151ʼ удж. Гиж сёрникузяяссӧ, серпасъяссӧ веж кывъясӧн.

Коми аньяс да нывкаяс вӧрысь чукӧртлісны тшак да вотӧс. Вотӧссӧ сёйлісны йӧлӧн, чӧдсӧ косьтылісны, турипувсӧ кынтылісны, а пувсӧ кӧтӧдлісны ваӧн либӧ пӧжлісны. Тшаксӧ косьтылісны, солавлісны.

Гиж колян када кадакывъяссӧ ӧнія кадын, уна лыдын.

152ʼ удж. Лыддьы кывпесансӧ мичаа.

Ыджыд айӧ вӧрӧ кайӧ, Ыджыд нопйӧн мыйкӧ вайӧ. Ыджыд мамӧ разьӧ ноп, Сэні ыджыд-ыджыд гоб.

Лэбигӧн — дзизгӧ, пуксяс — чӧв олӧ. Коді сійӧс виас, сійӧ ассьыс вирсӧ кисьтас.

Митя да Настук мамыскӧд мунісны вӧрӧ вотны юмов чӧд. Луныс кымӧра, да номйыс вӧлі зэв уна. Мамыс Настукӧс чышъянӧдіс, а Митяӧс мавтіс антикомаринӧн. Зонка шуис: — Ог радейт номъясӧс. Найӧ курччасьӧны да дзизгӧны ныр улын. Мамыс Митялы вочавидзис: — Митя, а номтӧгыд эськӧ лэбачыд этша вӧлі. Ном — лэбачьяслӧн сёян. Номлысь личинкаяссӧ сёйӧны черияс. Вӧр-ваын ставыс колана.

1. Кутшӧм буртор вайӧны вӧр-валы номъяс? 2. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти. 3. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1) Кытчӧ мунісны Настук да Митя мамыскӧд? 2) Кутшӧм вӧлі луныс? 3) Мый вӧчис мамыс Настукӧс да Митяӧс? 4) Мыйла Митя оз радейт номъясӧс? 5) Мый вочавидзис зонкалы мамыс?

154ʼ удж. Мичаа лыддьы да гиж паметь серти.

МЫЙ ВӦЧНЫ КӦЧЛЫ?

Тӧлын уна удж оз вӧч Дженьыд бӧжа тэрыб кӧч. Мый нӧ колӧ вӧчны Дзикӧдз кынмӧм кӧчлы?

155ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ. Лӧсьӧдчы велӧдчан изложение кежлӧ.

Кӧкъямыс пышкайпи пукалісны лымъя ув вылын ӧта-мӧд дорас топӧдчӧмӧн. — Олӧй ӧтсӧгласӧн, челядь, — шуис налы пӧрысь пышкай-бать. — Ӧтсӧгласӧн кӧ кутанныд овны, кокни лоӧ вуджны тӧвся кӧдзыдсӧ. — Кутам овны ӧтсӧгласӧн! — горӧдісны ӧтвылысь пышкайпиян. Регыд мысти ӧти пышкайпи аддзис му вылысь нянь шӧрӧм. Сійӧ лэбӧдіс няньсӧ асланыс позйӧ да юксис вокъясыскӧд. Тадзи ӧтсӧгласӧн найӧ олісны тӧвбыд.

1. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан «овны ӧтсӧгласӧн»? 2. Кыдзи ті оланныд классаныд?

156ʼ удж. Кутшӧм кыв лишнӧй? Мыйла?

157ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс сетӧм кывъясысь да серпасав.

Коз пу вылын пукалӧ лэбач. Мича дзоридз вылын пукалӧ мазі. Кыдз пу дорын быдмӧ ичӧтик тшак. Пожӧм улын куйлӧ коз коль. Тусяпу весьтын лэбалӧ ном. Пу сайын дзебсясьӧ руд кӧч. Чуманын тыдалӧ дона гоб да гӧрд гоб. Руч котӧртӧ вӧрса туйӧд. Ошпи сёйӧ чӧскыд ӧмидз.

158ʼ удж. Тӧдмав, кутшӧм кывсикасъясӧн лоӧны торйӧдӧм кывъясыс.

Изъяс вывті котӧртӧ ю, Чӧскыд васӧ сэтысь ю. Кор тэ татчӧ быдмин, кыдз, Еджыд кока мича кыдз? Видзьяс сайын козъя вӧр, Чуман босьт да ӧдйӧ вӧр. Керка сайын паськыд видз, Сэні лунтыр мӧстӧ видз.

159ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ да инды аснима эмакывъяс.

Пуксьӧ кодыр асыв, Паджгаын да Часын, Аныбын да Гамын Кылӧ уджлӧн шыыс. Визин босьт, кӧть Лӧзым — Быдлаын зіль йӧзыд. Ӧтияс Ухтаын, Мӧдъяс Вӧркутаын, И Печора вожын Зільӧ тӧв да гожӧм. Том на мукӧд карыс, Но и Сыктывкарӧс Пӧрысьнад он шу на.

1. Висьтав, кыдзи гижсьӧны аснима эмакывъяс. 2. Коми Республикаса кутшӧм карын да сиктын тэ вӧлін?

— Кымын кар Коми Республикаын? — Коми муын дас кар. — Тэ тӧдан став кар нимсӧ? — Дерт жӧ. Кӧсъян кӧ, лыддьӧдла. — Кӧсъя. Лыддьӧдлы. — Заводита войвыв каръяссянь. — Ме тӧда войвыв каръястӧ. Вӧркутаын олӧ менам пӧч, сійӧ висьтавліс тайӧ каръяс йывсьыс. — Сідзкӧ, висьтав, а ме содта. — Вӧркута, Инта, Вуктыл, Усинск, Печора, Ухта. — Сыктывкар, Микунь, Сосногорск, Емва. — Вот и тӧдмалі Коми муысь став кар нимсӧ. Мыйла кар нимъяссӧ гижӧма ыджыд шыпассянь?

160ʼ удж. Комиӧд текстсӧ.

Лӧз рӧм — сійӧ миян енэж, Турунвижыс — парма-вӧр, Еджыд рӧмыс казьтӧ меным Лымъя войвыв — сьӧлӧмшӧр.

Артмӧд сикт кыв шыпасъяс вылӧ кывъяс.

161ʼ удж. Лыддьы. Гиж да инды аснима эмакывъяс.

Печора, Эжва, Мозын — Коми муын медся гырысь юяс. Эжва ю заводитчӧ ичӧтик шорсянь. Сійӧ визувтӧ асыввывсянь рытыввылӧ. Эжва — Войвыв Двиналӧн вож. Сылӧн ичӧт чойяс — Сыктыв да Емва юяс. Висьтав, кутшӧм ю визувтӧ тэнад кар либӧ сикт дорті.

162ʼ удж. Кутшӧм кыв лишнӧй? Мыйла?

163ʼ удж. Лыддьы мичаа.

Коми кыв ме тӧда, Ыджыдтор оз шу на. Тӧда ме и сійӧ — Оз и сӧр на уна.

Тайӧ муса кылӧн Чой-вок сёрнитӧны, Тайӧ кылӧн меным Ай-мам бур сиӧны.

164ʼ удж. Лыддьы да босьт тӧд вылад.

Иван Алексеевич Куратов чужліс Кебраын. Ӧні тайӧ Сыктыв районса Куратов сикт. Ичӧт Ваняӧс мамыс 11 арӧсӧн нуӧдіс велӧдчыны Яренскса духовнӧй училищеӧ. Та бӧрын сійӧ велӧдчис Вӧлӧгдаса духовнӧй семинарияын. Сэсся Иван Алексеевич велӧдіс челядьӧс Усть-Сысольскын. Сійӧ ёна радейтіс найӧс да кӧсйис, медым коми челядь кужисны гижны да лыддьысьны.

Висьтав, мый тӧдмалін И. А. Куратов йылысь.

— Иван Алексеевич Куратов — медводдза коми кывбур гижысь. — А мый йылысь сійӧ гижис? — Иван Куратов гижис коми йӧз, войвывса вӧр-ва йылысь. — Кыдзи нимӧдӧны коми йӧз медводдза кывбур гижысьӧс? — Юркарын эм Иван Куратов нима улича, Коми Республикаса опера да балет театр дорын сулалӧ памятник, а чужан сиктас восьтӧма музей. — А мый тэ тӧдан Василий Ильич Лыткин йылысь? — Сыктывкарын эм Василий Лыткин нима улича. — Ме аддзылі улича нимсӧ да окота лои тӧдмавны сы йылысь. — Вай аски велӧдысьлысь юалам. Тӧдмалӧй велӧдысьыдкӧд нӧшта инъяс, кодъяс йитчӧмаӧсь Иван Алексеевич Куратов нимкӧд.

165ʼ удж. Лыддьы велӧдысьлысь висьтсӧ.

Челядь, Василий Ильич Лыткин, коми ногӧн, Илля Вась — ыджыд учёнӧй, кывъяс туялысь. Сійӧ чужлӧма сыктывкарбердса Тентюков грездын. Тайӧ грездыс ӧні — юркарлӧн мича район. Батьыс водз кувсьӧма, да ичӧтдырыс вӧлӧма зэв сьӧкыдӧн. Василий Ильич уна велӧдчӧма да лоӧма тӧдчана учёнӧйӧн. Илля Вась гижис кывбуръяс, висьтъяс, мойдъяс. Кутшӧм кывбуръяс Илля Васьлысь лыддинныд небӧгъясысь?

Коді оз ло коми гижысьӧн?

Коді гижис «Дзизгысь-дзазгысь гут» мойд?

МЕ ВИДЗА АЧЫМӦС

бурдӧдчан турун

— Кыдзи тэ чайтан, мый колӧ мортлы, медым сійӧ вӧлі дзоньвидза? — Ме чайта, унатор колӧ. — А стӧчджыка кӧ? — Сёян-юан, сӧстӧм сынӧд да ва, оланін. — Ме нӧшта содта: спортын зільӧм да тыр-бура сёйӧм-юӧм. — Регыд гожӧм. Менам пӧч гожӧмнас чукӧртӧ уна сикас бурдӧдчан турун. Ми сійӧн тӧвбыд чай юам. — Ме ачым бурдӧдчан туруна чайтӧ юа. Сэні эм быдсяма колана витаминыс. — А кутшӧм бурдӧдчан туруна чай тэ юан? — Ме юа лежнӧга да сэтӧра чай. А кутшӧм бурдӧдчан турун тэ тӧдан?

166ʼ удж. Лыддьы текстсӧ.

Походын Саша дойдіс коксӧ. Велӧдысь корис челядьлысь лапкор. Нина юаліс: — А мыйла лапкорйыс? Велӧдысь шуис: — Лапкор бурдӧдӧ дой. Велӧдысь пуктіс лапкорсӧ дой вылас да гартіс. Некымын лун мысти дойыс бурдіс.

Тӧдмалӧй энциклопедияысь, мый нӧшта бурдӧдӧны лапкорйӧн.

167ʼ удж. Комиӧд да гиж сёрникузяяссӧ.

Ме ачым ветла лапкорла. Тэ ачыд ветлан лапкорла. Сійӧ ачыс мунӧ лапкорла. Ме ачым муна бурдӧдчан турунла. Тэ ачыд мунан бурдӧдчан турунла. Сійӧ ачыс мунӧ бурдӧдчан турунла.

168ʼ удж. Лыддьӧй мичаа рольяс серти.

— Кутшӧм мичаӧсь тайӧ кустъяслӧн дзоридзьясыс! — горӧдіс Зоя. — А тэ нетшышт ӧтиӧс да дукышт, — шуис Ваня. — Ой! — горӧдіс Зоя. — Сійӧ чуткасьӧ! — Абу прӧста нимыс лежнӧг. Висьтав, кутшӧмӧсь тайӧ кывъяс согласнӧй шыясыс. — Л, ж, н, г — ставыс чорыд, — шуис Зоя. — Весиг быдмӧг нимлӧн шыясыс висьталӧны, мый сійӧ чуткасьӧ. Лежнӧгйылас эм уна витамин, медуна «С» витамин. — А мыйысь бурдӧдӧ лежнӧгыс? — Менӧ мамӧ юктӧдӧ лежнӧг ваӧн температура дырйи.

Вотан он тэ лежнӧгйыв? Кор позьӧ сійӧс вотны?

Петшӧр — уна вося турун. Корйыс вевттьысьӧма сотысь сіясӧн. Быд петшӧрын эм пӧшти 10 миллион чуткасьысь сі. Дзоридзалӧ лӧддза-номъя тӧлыссянь кӧч тӧлысьӧдз. Дзоридзьясыс ичӧтӧсь. Петшӧр корйын уна витамин. Бурдӧдчӧны коръяснас да вужнас. Корсӧ чукӧртӧны гожӧмнас, а вужсӧ — сёр арын. Петшӧр сувтӧдӧ вир, бурдӧдӧ рана, петшӧр ваӧн мыськӧны юрси.

Висьтав мукӧд бурдӧдчан турун йылысь.

Корсь бурдӧдчан турун нимъяс.

СО И ВОИС ГАЖА ГОЖӦМ

170ʼ удж. Корсь гожся тӧлысь нимъяс.

171ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Бара воис гажа гожӧм, Дзоридзьясӧн тырис йӧр. Ӧшинь улын еджыд розйӧн Льӧм пу вӧзйӧ чӧскыд кӧр.

— Аннуш, вот и помалім нёльӧд класс. — Меным и нимкодь, и мыйлакӧ жаль. — Мыйла жаль? — Нимкодь, мый водзын гожся каникул, кутам гожйӧдчыны да купайтчыны. Жаль, мый дыр ог аддзысьӧй ёртъяскӧд да велӧдыськӧд.

Гажа тӧлысь — лӧддза-номъя, Ӧткодь югыд, лун и вой. Ставыс сӧвмӧ, ставыс быдмӧ. Быдӧн радӧсь, вок и чой.

Волӧн джынйыс коли бӧрӧ, Со нин сора тӧлысь тан. Том и пӧрысь зіля вӧрӧ — Страдна кад ӧд, шондібан.

Озыр вотӧсъясӧн моз — Гожӧмлӧн пом тӧлысь. Парма-вӧрын, вотчигмоз, Шӧйтӧ том и пӧрысь.

1. Лыддьы кывбурсӧ. 2. Вӧчӧй небӧг «Гожӧм» тема вылӧ.

172ʼ удж. Лыддьы мичаа пудъясянкывсӧ.

Тыртӧм-быртӧм Тасьті оз. Гӧбӧч вылын Рака поз. Куим каньысь Шыр оз пов. Он кӧ эскы, Оз и ков.

173ʼ удж. Содты колана суффиксъяс да гиж.

Со и локтіс гожӧм. Гожся каникул дырйи ме ветлі сиктӧ. Мекӧд мунісны мам, бать да чой. Сиктын ми шойччим, нетшким град вылысь ёг турун, ветлім вӧрӧ вотчыны. Жар лунъясӧ купайтчим да гожйӧдчим ю дорын. Ме гожӧмнас бура шойччи да арнас бӧр локті школаӧ.

КОМИ КАНЬ — АЛИСА.

Быд гожӧм ме волывла Ульянаӧ — Коми муын медся мичаинӧ. Сэні, манастырса еджыд крепосьт стенъяс сайын, джуджыд Эжва кыр йылын, сулалӧ тайӧ ичӧтик грездыс. Тані, ыджыд бать да ыджыд мамлӧн керкаын, ме гожъя быд во. Керка дорсянь бура тыдалӧ джуджыд манастыр. Сылӧн жыннян шы улӧ чечча быд асыв. Грезд дорын нюмъялӧ пӧлӧзнича рӧма ты — енэжыслӧн ыджыд рӧмпӧштан. Водзынджык, пашкыр бадьяс сайын, сӧстӧм ванас лӧсталӧ Эжва. А керка дорын быдмӧны-дзоридзалӧны и вӧсни кока пелысь, и еджыд кырся кыдз, и чуткасьысь коз. Но медся уна вылын юра джуджыд пожӧмыс. Найӧ шувгӧны то меліа, то стрӧга. Дерт жӧ, мойдын кодь оланінад став йӧзыс и пемӧсыс мойдын кодьӧсь жӧ. Босьтны кӧть Алиса каньӧс. Тайӧ каньсӧ ме кымынкӧ во сайын вайи Сыктывкарысь. Алиса — дзирдалысь сьӧд шыльыд гӧна, гӧгрӧс виж синма, пантералӧн кодь кокни пельк вӧраса зэв сюсь кань. Сійӧ вель ӧдйӧ велаліс сиктса оланногӧ. Кыйис шыр аслыс чӧсмасьӧм вылӧ, радейтіс повзьӧдлыны посни лэбачьясӧс. Куталіс сійӧ и ёна дӧзмӧдчысь вурдысьясӧс, но сёйны найӧс эз кӧсйы, тэчліс радӧн-радӧн, виччысис ошкӧм аслас уджысь. Кань ногӧн шуышталӧ: — Ме ша-а-а-нь?! — Шань, шань, — воча шыасьӧ ыджыд мам. Тадзи, буракӧ, и велаліс Алиса сёрнитны комиӧн. Сетас ыджыд мам дозъяс шыд коляс, сёй пӧ, кынӧмыд кӧ сюмалӧ. А Алиса сюся видзӧдӧ, оз сёй. — Мый нӧ, абу чӧскыд? — юалӧ ыджыд мам. — А-а-абу-у! — дӧзмӧмпырысь шуӧ Алиса. — Мый нӧ эськӧ тэныд колӧ? — Я-а-а-й-й! — вочавидзӧ Алиса. — Яй?! Кытысь яйыс? — Ва-а-а-й! — Яйтӧ ачыд кый! — нюмсорӧн шуӧ ыджыд мам. А ыджыд бать юалӧ: — Калбас сёян? — Да-а-а, ва-а-ай! — Карсаяс ваясны тэныд гӧснеч, — шуӧ ыджыд бать. — Йӧ-а-а-ав ва-а-а-й! — оз лӧнь Алиса. Серамсорӧн казьтылам ӧти тешкодьтор. Карса гӧсьтъяс пукалісны пызан сайын, накӧд орччӧн вӧлі и Алиса. Гусьӧникӧн гыж йывнас гусьышталӧ пызан вылысь то калбас чӧлан, то яйтор. Но казялісны наян каньлысь гусясьӧмсӧ. Ыджыд мам чирыштіс Алисаӧс, чорыда шуис: — Калбас сёйысь! Мун да шыр кут! Недыр мысти Алиса вомас вайис шырпи да шыбитіс сійӧс пызан вылӧ, дзик ыджыд мамлы ныр улас. — На-а-а! — радпырысь нявӧстіс Алиса. — Ме абу тэ кодь скуп. Ставӧн чилӧстӧмӧн звирк чеччыштісны пызан сайысь. А ыджыд мам шуис меліа: — Вот и шань! Вот и сёй ассьыд чӧскыдтортӧ! Тадзи и оліс-выліс Алиса кань, гажӧдіс миянӧс. И ми ӧнӧдз на збыль чайтам, мый Алиса — мойдса пемӧс кодь ыджыд вежӧра кань, быдтор гӧгӧрвоысь, да сійӧн и велаліс сёрнитны комиӧн.

Висьтав шӧр мӧвпсӧ.

— Дона ёрт! Помасис велӧдчан во. Ме тэкӧд велӧдчи сёрнитны комиӧн. Сёрнит коми кыв вылын.

Став бурсӧ!

— велӧд наизусьт

— вӧчам содтӧд удж

— грамматика тема

— выль тема

— босьт тӧд вылад

— гортса удж

— вочавидз юалӧм вылӧ

— творческӧй удж

НЫВКАЯС ДА ЗОНКАЯС!

Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн! Таво ті тӧдмаланныд выль кывъяс, велаланныд бурджыка сёрнитны комиӧн, лыддянныд кывбуръяс, мойдъяс, висьтъяс, легендаяс. Войвыв дзоридз маръямоль йылысь паныдасьлас кык легенда да сьыланкыв. Тайӧ жӧ дзоридзыс лоӧ миян небӧглӧн пасӧн. Грамматика да выль тема пасйӧма маръямоль дзоридзӧн. Сиам тіянлы бура велӧдчыны, пыдди пуктыны коми кыв!

ГОЖСЯ КАЗЬТЫЛӦМЪЯС

5-ӧд класса материал мӧдпӧвъёвтӧм

1 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Корсь кывбурысь серпас дорӧ лӧсялана кывъяс.

Коми муын, Кор гожӧмыс бур, Шонді-дзоридзыс Лэптӧма юр.

Кыптӧм енэжас Кымӧрыс — юсь. Сэсь оз сӧдзӧдчы Зэрыслӧн тусь.

Шоныд ывлаыс Кыпӧдӧ лов. Дырджык миянкӧд, Гожӧмӧй, ов!

2 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз текст помын юалӧм вылӧ.

Гожся лунӧ.

Сашук бура колляліс шойччан лун. Асывбыд сійӧ узис, а сэсся сёйис веськыда вольпасяс. Лунтыр ворсіс ывлаын: котраліс зонкаяскӧд, дурис, туплясис турун вылын. Юасьтӧг ветліс ю дорӧ купайтчыны. Рытывбыд Сашӧ дӧзмӧдіс ичӧт чойсӧ. Войбыд кывзіс гора музыка да видзӧдіс телевизор. Сӧмын мыйла сэтшӧма мудзисны бать-мамыс?

Сёрнит ёртыдкӧд гожӧм йылысь.

— Кыдзи тэ коллялін гожӧм? — Кытчӧ таво ветлін? — Кутшӧм вӧлі поводдяыс гожӧмнас? — Кыдзи отсасин бать-мамыдлы? — Кутшӧм град выв пуктас быдтін гожӧмнас? — Кутшӧм вотӧс да тшак чукӧртін? — Мый заптінныд бать-мамыдкӧд тӧв кежлӧ? — Кутшӧм вӧвлӧмтор казьтывлан?

3 удж. Гиж текстсӧ, содты лӧсялана эмакывъяс.

Водз арын ме батькӧд ветлі тшакла. Ягысь ме аддзи дас кык еджыд гоб, а батьлы сюрис дас нёль. Ставныс вӧліны ёнӧсь, мичаӧсь. Сэсся вӧрысь сюрисны солалан тшакъяс: ягсер да ельдӧг. Ми локтім гортӧ тыр чуманӧн.

64 удж. Лыддьы да гӧгӧрво юӧрсӧ. Гиж кажитчана гут-гаг йылысь ас юӧр, серпасав.

Бобув — тайӧ медмича гут-гаг. Сійӧ быттьӧ уна рӧма дзоридз. Бобувъяс зэв бура лэбалӧны, кодсюрӧяс вермӧны лэбны Европаысь Африкаӧ. Сэні найӧ пуктӧны колькъяс. Выль бобувъяс сійӧ жӧ туйӧд локтӧны бӧр Европаӧ.

Аддзы коми шусьӧгъяслы да кывйӧзъяслы роч пӧв.

Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

Гожӧм заптӧ, тӧв дзимлялӧ. Гожся луныд йӧлӧн-выйӧн исковтӧ. Кӧка войяс дженьыдӧсь да югыдӧсь. И кӧдзыд гожӧм тӧлысь шоныдджык овлӧ.

5 удж. Вуджӧд текстсӧ.

Шоныд жӧ гожӧм! Лунтыръясӧн пӧжӧ шонді. Ставыс вежӧдӧ, дзоридзалӧ, сӧвмӧ да кисьмӧ. Ставыс пӧртмасьӧ аслас мичӧн-рӧмӧн, и быдӧнлӧн аслас кад.

Аддзы да гиж гожӧм йылысь 3–4 шусьӧг да кывйӧз. Куж найӧс гӧгӧрвоӧдны.

Ю вомӧн мича мегыр ӧшйӧма.

Кор ме кола — йӧзыс виччысьӧны, А кор ме локта — ставӧн дзебсясьӧны.

Гожся войын турун пӧвстын Уна югыд эзысь моль, Тӧлысь аддзӧ, но оз босьтав, А вот шондіыд оз коль.

Сытӧг эськӧ эз вӧв олӧм, Мусӧ, васӧ сійӧ шонтӧ. Сылӧн нюмысь тэныд долыд, Тайӧ миян зарни ...

6 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Аддзы эмакывйысь артмӧм кывбердъяс, ӧнія када кадакывъяс.

Радейтана дзоридз.

Гожӧм. Ме муна туруна видз вывті. Гӧгӧр зэв мича, синмӧ шыбитчӧны уна рӧма дзоридзьяс. Аддза тайӧ ловъя серпассӧ, и нимкодясьӧ сьӧлӧмӧй. А менам медся радейтана дзоридзыс — пӧлӧзнича. Быдмӧ сійӧ муяс вылын да шепта турун пӧвстын. За вылас кыпӧдчӧмаӧсь кузь, оттӧм коръяс. Сыръясыс воронка кодьӧсь, лӧз йылаӧсь. Шӧрас быттьӧ вижов гӧгрӧс моль. А сэтшӧм чӧскыд кӧра! Миянлы дзоридзьяс вайӧны радлун да мичлун. Мед найӧ дзоридзалӧны му вылас, нимкодьӧдӧны миянӧс.

Серпасав радейтана дзоридзтӧ да лӧсьӧд висьт.

1. Кутшӧм дзоридз тэныд кажитчӧ? 2. Кутшӧм сійӧ, кӧні быдмӧ? 3. Мый вайӧ йӧзлы?

7 удж. Лыддьы, гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Веж видз вывті муна, муна, Мича дзоридз сэні уна, Зарни дзоридз вывті уна. Меным гажа, сьыла-йӧкта, Мича дзоридз водзӧ ӧкта, Зарни дзоридз ӧдйӧ ӧкта. Муса зонлы юркытш кыа, Гортысь пета — рытъя кыа, Гортӧ локта — асъя кыа. Веж видз вывті муна, муна, Мича дзоридз сэні уна. Зарни дзоридз вывті уна.

1. Кутшӧм дзоридз йылысь гижӧ В. А. Савин? 2. Мыйӧн ӧткодьӧсь юркытш, анькытш, чунькытш кывъяс?

ГОЖСЯ ШОЙЧЧӦМ

пуктыны турун

Коми кывйын кыв шӧрын орччӧн вермӧ лоны кык согласнӧй: гора да гортӧм. Мӧд согласнӧйыс аскодялӧ орччӧн сулалысь воддза согласнӧйсӧ.

ПОЗЬӦ ПРӦВЕРИТНЫ

8 удж. Содты кывъясӧ колана шыпасъяс. Уджалӧй гозйӧн: прӧверитӧй ӧта-мӧдтӧ «Коми орфография кывкуд» отсӧгӧн, кадакывъяссӧ юклӧй чукӧръяс вылӧ.

9 удж. Бӧрйы воддза уджысь вит кадакыв да лӧсьӧд сёрникузяяс гожӧмын шойччӧм йылысь.

10 удж. Гиж текстсӧ лӧсялана шыпасъяс содтӧмӧн.

Мишук ветліс шойччыны сиктӧ. Сійӧ отсасис пӧчыслы, ветліс вӧрӧ вотӧсла, купайтчис да кыйис чери. Каникулъяс колляліс зэв бура.

11 удж. Лыддьы да гӧгӧрво Мишуклысь письмӧсӧ, вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Дона мамук!

Со ме и саридз дорын. Аддза сійӧс медводдзаысь да чуймала, кутшӧм сійӧ паськыд, помтӧм-дортӧм, а ваыс сола. Поводдяыс бур: пӧжӧ шонді, пӧльтӧ кокньыдик тӧвру, ставыс вежӧдӧ да дзоридзалӧ. Быд лун ми купайтчам, суналам, гожйӧдчам пӧсь лыа вылын. Тӧрыт ветлім экскурсияӧн Ботаническӧй садйӧ, нимкодясим лунвывса быдмӧгъясӧн. Татшӧмыд войвылын абу. Рытъяснас гажӧдчам дискотека вылын. Зэв бура ме шойчча. И век жӧ быд лун казьтыла тэнӧ, муса мамук. Регыд паныдасям. Тэнад Мишук пи.

1. Кытчӧ нӧшта ветліс гожӧмнас Мишук? 2. Мый зонка сэні вӧчис? 3. Кажитчис-ӧ Мишуклы шойччыны саридз дорын?

Вайӧд син водзад, мый тэ шойччан лагерын. Гиж письмӧ.

Керанторъя вежлӧг

Ылыстчан вежлӧг

Воан вежлӧг

Пример вылӧ:

Гожӧмнас сиктсянь карӧдз ветлӧ автобус. Саридз дорӧ ми мунім поездӧн. Сыктывкарсянь Москваӧдз позьӧ лэбзьыны самолётӧн.

12 удж. Уськӧд тӧд вылӧ ина вежлӧгъяс. Эмакывъяс дорӧ содты лӧсялана суффиксъяс. Гӧгӧрвоӧд суффиксъяс бӧрйӧмсӧ. Корсь торъялан кывтэчас.

ветлі сиктӧ

купайтчим юын

шойччисны лагерын

локті карӧ

лэбим Москваӧ

вотчис вӧрын

пуксисны поездӧ

муна поездӧн

пуксим машинаӧ

локтім машинаӧн

олінныд палаткаын

котӧртім туйті

13 удж. Помав сёрникузяяссӧ, бӧрйы да содты эмакывъяс дорӧ лӧсялана суффиксъяс. 1. Сыктывкарсянь Анапаӧдз позьӧ лэбзьыны самолётӧн. 2. Москвасянь Санкт-Петербургӧдз ветлӧ поезд. 3. Карсянь сиктӧдз ми ветлам ... . 4. Гортсянь школаӧдз ме муна ... . 5. Ыджыдджык воксянь воис ... . 6. Гожӧмнас ми ветлім Из гӧраӧ ... . 7. Ме гожӧмбыд чӧсмаси чӧдйӧн, озйӧн, мырпомӧн. 8. Ме таво виччыся Кӧдзыд Пӧльсянь бур козин.

14 удж. Сетӧм кывъяс да кывтэчасъяс отсӧгӧн вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кӧні тэ вӧлін гожся каникул дырйи? 2. Мый вӧчин гожӧмнас?

гожся каникул дырйи

некытчӧ эг ветлы, шойччы гортын

вӧлі карын

гожйӧдчи да купайтчи

батькӧд вӧралі

ветлі паркӧ

весалі град вылысь ёг турун

вуграси ва дорын

отсасян пӧль-пӧчлы

видзи мӧсъясӧс

уджалі, сьӧм нажӧвиті

ветлі вӧрӧ тшак-вотӧсла

отсаси турун пуктыны

шойччи саридз дорын

гӧститі пӧль-пӧч ордын

ветлі музейӧ

15 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.

16 удж. Содты кольӧм кадакывъяс, артмӧд да гиж сёрникузяяс.

... куим тӧлысь. ... пӧсь лыа вылын. ... Сьӧд (Азов) саридзын (юын). ... пӧль-пӧч ордӧ. ... уна выльтор. ... выль ёртъяскӧд.

Лӧсьӧд гожся шойччӧм йылысь ёрта сёрни.

Отсӧг вылӧ:

— Кӧні тэ коллялін гожся каникул? — Мый вӧчин каникул дырйи? — Мый выльторсӧ аддзылін гожӧмнас? — Кытчӧ тэ ветлін каникул дырйи? — Мый выльторсӧ тӧдмалін? — Тӧдмасин-ӧ выль ёртъяскӧд? — Ветлін-ӧ мукӧд каръясӧ (сиктъясӧ)? Мый сэтысь аддзылін? — Мыйӧн чӧсмасин гожӧмнас? — Кыдзи тэ казьтылан тайӧ каникулсӧ?

17 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Дасьты план серти гожся лоӧмтор йылысь ас висьт.

Медводдза чери.

Медводзӧн садьмис Степан: — Шондіыс енэж шӧрас нин, а ті узянныд! Сир-сыныд миян вылын вак-вакӧн сералӧны. Ӧтвылысь юим чай. Быдӧнлӧн ӧти гуся мӧвп — шеді-ӧ войнас чери. Виталей медводзын котӧртіс видлыны подольникъяссӧ. Вочасӧн ставӧн разӧдчим. Степанлы мича сын пысасьӧма. Радлӧ, дерт. Веськыда кӧ, быдӧнлы ичӧтика шедӧма. Ме жӧ эг тэрмась: кык подольниктӧ ӧдйӧ видлала. Степан шмонитӧ: — Енмыслы Ичӧт Миш кевмӧ. Ыджыд чери корӧ. Петь юаліс: — Ачыд лэптан али отсӧг виччысян? Весиг повзьышті. — Ачым, дерт. Ӧти подольникас прамӧй сир шедӧма, а мӧдас — налим. Ёртъяс мекӧд тшӧтш радлісны. Ошкисны и. Ӧні пӧ тэнӧ, Ичӧт Миш, сьӧрысь пыр кутам босьтны.

1. Кытчӧ ветлін гожӧмнас? 2. Мый аддзылін? 3. Мый выльторсӧ тӧдмалін?

18 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ.

Гожся салат.

Тасьті пыдӧсӧ пуктавны салат коръяс. Мыськавны град выв пуктасъяс. Та бӧрын вундавны редис нёль пельӧ, ӧгуреч гӧгыльясӧн, посньӧдлыштны оливки. Мичаа пуктыны тасьтіӧ. Дасьтыны соус: тертука пыр лэдзны сыр да гудравны сливкиӧн, выйӧн да уксусӧн, содтыны специяяс. Пуктыны салатӧ соус.

Вӧзйы ассьыд радейтана гожся сёянлысь рецепт.

Велӧдчы ёртъясыдкӧд ворсны «Пӧла-мачӧн» ворсӧмысь.

«Пӧла-мачӧн» ворсӧм.

Пудъясьӧмӧн бӧрйӧны мачӧ кучкалысьӧс, мукӧдыс — мач куталысьяс. Ворсны колӧ лӧсьӧдны ичӧтик резина мач, палич (метра кузьта кымын бедь) да неыджыд пӧв. Пӧвсӧ сувтӧдӧны. Мач куталысьяс мунӧны боклань, а кучкалысьыс пӧв дорсяньыс качӧдыштӧ мачсӧ вылӧ да кучкӧ паличнас. Мач куталысьяс зільӧны кутны лэбысь мачсӧ. Коді кутас, сійӧ лоӧ кучкалысьӧн. Некодлы кӧ оз удайтчы кутны, быдӧн тэрмасьӧ медводдзаӧн кыпӧдны мачсӧ му вылысь да шыбитны пӧвъяс. Инмас кӧ, сійӧ лоӧ кучкалысьнас, а оз кӧ инмы, кучкалысьыс кольӧ важыс. Мачсӧ куталысьясӧн шыбитігӧн кучкалысьыс ӧвтчӧ бедьнас, дорйӧ ассьыс пӧвсӧ инмӧмысь.

19 удж. Дасьтысь да гиж диктант.

Гожся лунӧ.

Гожся лунӧ Женя да Вова мунісны вотчыны. Пырисны найӧ тӧдса нюрӧ. Чеччалісны вутшкысь вутшкӧ. Друг кыпӧдчис сьӧд кымӧр да чорыда зэрмис. Паськӧмныс дзикӧдз кӧтасис. Но зонъяс ӧктісны уна мырпом. Дозъяс тырӧм бӧрын сёрнитчисны лэччыны бӧр гортӧ. Мӧдӧдчисны нюрысь. Прӧсек бокын пестісны бипур, пӧрччысисны да косьтысисны. Неуна шойччисны да котӧртісны гортлань.

АРСЯ КОДЗУЛА ПАС УЛЫН

20 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Веськӧдлысь планетаыс — Меркурий. Дева — сюсь, яндысьысь, бур сьӧлӧма, вежавидзысь, тӧлка да уджач. Абу сёрниа. Велӧдчӧ олӧм чӧжыс. Олӧ дыр. Йӧзыс пыдди пуктӧны. Но тшӧкыда панӧ зык дзик нинӧм абусьыс. Радейтӧ индыны мортлысь тырмытӧмторъяс, но оз ошкы бурторйысь. Дева вермас лоны бур политикӧн, экономистӧн, велӧдысьӧн, библиотекарӧн.

Весы — вежӧра, небыд, кокни сяма морт. Оз радейт зыксьӧм, кӧть мукӧддырйиыс ачыс панӧ зыксӧ. Весы — веськыд морт, но оз тырмы повтӧмлун. Вермӧ ылӧдлыны, весиг медматыссаясӧс. Но йӧзыс Весыӧс пыдди пуктӧны мелі кывйысь. Радейтӧ музыка, вӧр-ва, окотапырысь путешествуйтӧ. Весы вермас лоны бур адвокатӧн, журналистӧн, дипломатӧн, вузасьысьӧн, актёрӧн либӧ администраторӧн.

Веськӧдлысь планетаяс — Марс, Плутон. Кыпыд сьӧлӧма, но чорыд сяма морт. Овлӧ скӧр, та вӧсна сылӧн этша ёртыс. Сылы пыр кажитчӧ, мый сійӧс ӧтдортӧны, критикуйтӧны. Скорпион пыдди пуктӧ асшӧр олӧм. Сыысь артмас бур хирург, юрист, веськӧдлысь.

1. Коді тэнад ёртъясысь чужӧма тайӧ кодзув чукӧр улын? 2. Кыдзи тэ чайтан, мый лӧсялӧ налӧн сямлы?

Аддзы да комиӧд ассьыд гороскоптӧ.

Сёрнит ёртыдкӧд. — Видза олан, ... ! — Видза олан, ... ! — Кор тэ чужин? — Ме чужи ... . — Коді тэ гороскоп серти? — Гороскоп серти ... . — Кутшӧм йӧз чужӧны тайӧ кодзула пас улын? — Тайӧ ... . — Аттьӧ, аддзысьлытӧдз! — Аддзысьлытӧдз!

ӦТКОДЯЛАН КЫВБӦРЪЯС.

Пример вылӧ:

Йирымын серти поводдяыс кӧч тӧлысьӧ косджык да шоныдджык. Гожся шондіыс арся дорысь меліджык.

21 удж. Чукӧрт сёрникузяяс. 1. Весы рамджык Скорпион дорысь. 2. Йирым тӧлысь кузьджык вӧльгым серти. 3. Ме ёнджыка радейта футбол баскетбол дорысь. 4. Ар помын войяс кузьджыкӧсь лунъяс дорысь. 5. Мам унджык вотіс пув бать серти. 6. Вокӧй смелджык ме дорысь. 7. Арся каникул дженьыдджык гожся серти. 8. Турипув шомаджык пув дорысь.

22 удж. Лыддьы да гӧгӧрво аслад кодзув паслы лӧсялана меню.

Мый вӧзйӧны сёйны кодзувъяс?

А ті тӧданныд, мый гороскоп оз сӧмын инды миянлы оласног, но и вӧлӧга? Кӧза сюрлы колӧны А, С, Е витаминъяс. Сылы оз лӧсяв госа да ёсь вӧлӧга, та пыдди колӧ тшӧкыдджыка сёйны кӧчан, спаржа, чернослив, шпинат да рысь. Ва кисьтысьлы быть колӧ сёйны быд пӧлӧс фрукты, а сідзжӧ морков, кӧчан, спаржа, инжир. Нӧшта колӧ сёйны быдсикас шыдӧс. Черияслы да Звӧннилы ёна лӧсялӧ протеина вӧлӧга: гостӧм яй, чипан кольк, чери, сыр, кольтусь, анькытш. Сідзжӧ налы лӧсялӧ град выв пуктас да изюм, мукӧд сёянын серти наын уна кӧрт. Ыжлы оз позь вунӧдны свеклӧ, морков, пӧкъя кӧчан, ӧгуреч, яблӧг, финик, банан, салат, лук, грецкӧй кольтусь йылысь. Ӧшлы колана А да Е витаминъяса вӧлӧга. Сылы колӧ сёйны тыква, редис, свеклӧ. Левлӧн сёян — миндаль, апельсин, лимон, мандарин, салат, яблӧг, слива, чӧдлач, ӧгуреч, чипан яй, сыр, саридзса вӧлӧга. Сылы лӧсялӧ крахмалтӧм да сакартӧм сёян-юан. Раклӧн тшӧкыда висьӧ кынӧмыс, та понда сылы колӧ сёйны рысь, цитрусъяс, юмов переч, чери. Вескилы медъёна лӧсялӧ быдлунъя сёян: быдсикас шыдӧс, кукуруза, морков, яблӧг. Оз ков сёйны лэчыд кӧра сёян. Ичмоньлы кофе пыдди колӧ юны чай, бӧрйыны белока сёян. Этшаджык сёйны юмовтор да пӧжас. Нӧшта сылы лӧсялӧны зӧр, салат, кабачок, груша да сыр. Скорпионлы медколана гостӧм яй, саридзса вӧлӧга, кольтусь да быдпӧлӧс град выв пуктас. Лыйсьысьлы бурджык дугӧдчыны госа вӧлӧгаысь, а сёйны кукань мус, кольк, инжир, чернослив, цитрусъяс, наын уна С да В витамин.

23 удж. Вуджӧд Вескилы лӧсялана сёянлысь рецепт.

Корсь аслад кодзула паслы лӧсялана сёянлысь рецепт.

Сетӧм кыв чукӧрысь аддзы синонимъяс.

ВЕЛӦДЫСЬ ЛУН

24 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Мӧд мамъяс. Колӧ лоны стрӧгӧн, Колӧ лоны рамӧн, Колӧ асьтӧ сідзи кутны пыр, Медым тэнӧ быдӧн Шуисны мӧд мамӧн, Медым тэнӧ казьтылісны дыр.

Медводдза учитель, Том кӧть тэ, кӧть пӧрысь, Быдӧнлы тэ муса, Быдӧнлы тэ ас. Тэ йылысь бур мӧвпъяс Нэм чӧж видзам сьӧрын, Тэ ӧд медводз индан Олӧм туйӧ пас.

Овлӧ тэныд сьӧкыд, Овлӧ тэныд мустӧм. Пинявлан и быдӧн Коркӧ бӧрйӧм удж. Но мый ӧзтін мортын, Некор нин оз чусмы, Сы вӧсна мый тэнад Сьӧлӧмыд зэв нюдз.

Медым тэнӧ быдӧн Шуисны мӧд мамӧн — Тайӧ вывті сьӧкыд, Но и вывті бур! Колӧ лоны стрӧгӧн, Колӧ лоны рамӧн — Мӧд ног тайӧ нимыс Некодлы оз сюр.

Велӧд кывбурысь юкӧн ас бӧрйӧм серти.

1. Мыйла велӧдысьӧс кывбуралысь шуӧма «мӧд мамӧн»? 2. Тэнад эм «мӧд мам»? Кутшӧм сійӧ?

25 удж. Лыддьы да гӧгӧрво газет статьясӧ.

Нэм чӧжыс чужанінас.

Медводдза велӧдысь... Радейтана да пыдди пуктана морт. Сійӧ нэм кежлӧ кольӧ велӧдчысьлӧн паметьӧ. Ӧд буретш сы сайын, кыдзи зонпосни кутасны велӧдчыны водзӧ. Альбина Ивановна Поповалӧн зільӧмӧн челядь окотапырысь босьтӧны школаын тӧдӧмлун. Авъя, вежӧра ань сяммис ышӧдны зонпосниӧс став бурас. Нелямын во Альбина Ивановна велӧдіс Помӧсдін сиктса Выльгорт грездса начальнӧй школаын. Сылӧн борд улысь петісны чужан сиктын, Коми муын да весиг Россияын пыдди пуктана да нималана йӧз. Велӧдысь пыр ышӧдіс челядьӧс радейтны чужан му да кыв, дасьтіс серпаса-кывбура коми анбур. Олӧм чӧжыс гижӧ коми кывйӧн сиктса олӧм йылысь кывбуръяс да сьыланкывъяс. Ӧнӧдз на Альбина Ивановна быдтасъясыскӧд петкӧдчӧ сиктса клуб сцена вывсянь. Енбиа велӧдысь дорын велӧдчигӧн кокниджык корсьны водзӧ олӧмӧ туй.

«Коми му» газетысь

Дасьтысь ас гижӧд кежлӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс да босьт интервью радейтана велӧдысьлысь.

Отсӧг вылӧ юалӧмъяс: 1. Кутшӧм предмет кажитчис Тіянлы, кор велӧдчинныд школаын? 2. Кутшӧм йӧз воӧны сьӧлӧм выланыд? 3. Мый радейтанныд Ті вӧчны прӧст кадӧ? 4. Кутшӧм Тіян радейтана небӧг, кинофильм? 5. Кутшӧм паськӧм кажитчӧ Тіянлы новлыны? 6. Эм-ӧ Тіян девиз? Кутшӧм?

26 удж. Помав текстсӧ юалӧмъяс отсӧгӧн да велӧдчы гижны чолӧмалӧм.

Радейтана велӧдысь.

Ме велӧдча 6-ӧд классын. Миян уна велӧдысь. Ставӧн найӧ вежӧраӧсь, тӧлкаӧсь, неуна стрӧгӧсь. Медъёна меным кажитчӧ ... 1. Кутшӧм предмет сійӧ велӧдӧ? 2. Мый верман висьтавны сы йылысь? 3. Мыйӧн сійӧ тэныд кажитчӧ? 4. Мый сылы сиан Велӧдысь лунӧ?

Дона, муса, радейтана, пыдди пуктана ... ! Чолӧмалам Тіянӧс Велӧдысь лунӧн! Сиам Тіянлы кузь нэм да бур шуд, дзоньвидзалун, муслун, вермӧмъяс уджын, бур олӧм, кыпыд аскылӧм, тӧлка да вежӧра велӧдчысьясӧс! Пыдди пуктӧмӧн ...

27 удж. Дасьты радейтана велӧдысьлы чолӧмалан открытка.

Чукӧртӧм материал серти дасьтӧй класснад презентация тіян школаса велӧдысьяс йылысь. Вӧдитчӧй PowerPoіnt программаӧн. Козьналӧй велӧдысьясыдлы ассьыныд уджнытӧ.

Сетӧм кывъяс дорӧ аддзы антонимъяс. Лӧсьӧд кык гозйӧн сёрникузяяс.

28 удж. Вуджӧд текстсӧ.

Гам сиктса школа.

1904-ӧд воӧ Гамса мӧд ступеня школа помаліс тӧдчана учёнӧй-социолог, философ, этнограф Питирим Александрович Сорокин. Сэні сійӧ велӧдіс Закон Божий, церковно-славянскӧй кыв, арифметика, роч кыв, природоведение, чистописание, пение, столярнӧй да переплётнӧй уджъяс. Школанас веськӧдліс И.С. Покровский — Гам вичкоса священник. Священникӧс чуймӧдіс зонкалӧн сюсьлуныс. Велӧдысьяс отсалісны Питирим Сорокинлы бур кывйӧн, сёян-юанӧн, кӧм-паськӧмӧн да сьӧмӧн. Сюсь зонкалы тырмис сямыс венны ыджыд сьӧкыдлунъяс да бура помавны школа.

СЁЯН-ЮАН ЛАВКАЫН

29 удж. Серпасъяс отсӧгӧн уськӧд тӧд вылӧ «Сёян-юан» темаысь кывъяс. Юклы да гиж лӧсялана чукӧръясӧ. Вӧдитчы выль кывворӧн.

Ӧта-мӧд костын ворсӧй лавкаысь. Ӧти тіян пиысь — вузасьысь, мӧд — ньӧбасьысь.

— Видза оланныд! — Бур лун! Мый ті ньӧбанныд? — Мый тіян эм йӧла сёянысь? — Быдтор эм: йӧв и нӧк, вылльӧв и юмйӧв. — Меным, пӧжалуйста, литра джын йӧв, нӧк да рысь. А еджыд няньыс небыд? — Став няньыс небыд, эм уна сикас пӧжас. — Сідзкӧ, нӧшта еджыд тупӧсь да куим шаньга. — Пӧжалуйста! Тіянсянь 104 шайт 50 ур. — Со сьӧмыс. Аттьӧ! — Бур вылӧ. Волӧй на!

Дасьты ёртыдкӧд сёрни «Юмовторъяс лавкаын».

30 удж. Лыддьы Е. Козловлысь серамбана кывбурсӧ сьӧлӧмсянь. Серпасав.

Чӧскыд шыр.

Коркӧ ӧтчыд ичӧт шыр Веськаліс амбарӧ, Аддзис ыджыд тупӧсь сыр — О! Шуд пӧ уси бара!

Сёйис, сёйис, нӧшта сёйис, Весиг ичӧт мач кодь лоис.

Сёйис калбас, сёйис яй, Ассьыс пай дай мӧдлысь пай, Сёйис сизим пуӧм кольк — Татшӧм добра ог пӧ коль!

Со и нянь джадж дорӧ воис, Сӧмын кайныс дыш нин лоис.

Упкӧ — чӧскыда пӧ сёйи. Сэсся колӧ мунны бӧр! Ӧдва розь дорӧдзыс воис, Чивзіс-тӧрӧдчис — эз тӧр.

Кыськӧ воис Васька кань, Шыртӧ кутіс да и — ам!

МОГМАН ВЕЖЛӦГ

Эмакыв да нимвежтас могман вежлӧгын вочавидзӧны кодла? мыйла? юалӧмъяс вылӧ. Рочын лӧсялӧ за кем? за чем? юалӧмъяслы.

Могман вежлӧг

Пример вылӧ:

Батьӧ муніс челядь садйӧ ичӧт чойла. Ме ветлі лавкаӧ няньла да йӧвла. Тэла ми пыралам кино вылӧ мунтӧдз.

31 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.

ӧчередын сулала ань бӧрся

32 удж. Серпасъяс серти лӧсьӧд сёрникузяяс 31-ӧд лист бокын сетӧм схема отсӧгӧн.

33 удж. Бӧрйы да гиж сёрникузяяс, кӧні роч за предлог комиӧдам -ла суффиксӧн.

1. Рытнас ме ветла челядь садйӧ чойла. 2. Миян понпи пыр котралӧ мам бӧрся. 3. Пӧч пырис лавкаӧ йӧвла. 4. Мамӧ аттьӧаліс батьӧс дзоридзьясысь. 5. Талун ме лыддя кывбурсӧ тэ бӧрын. 6. Арнас ми ветлім вӧрӧ тшакла. 7. Зонка пырис лыддьысянінӧ небӧгла. 8. Небӧгъяс куйлӧны журналъяс сайын. 9. Аттьӧ тэныд бур кывъясысь. 10. Матыстчыв сы дорӧ отсӧгла.

34 удж. Вуджӧд роч мойд коми кыв вылӧ.

35 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ.

Ми пӧжасям.

Мамӧ талун няньшом вӧчис, Пуктіс лым кодь еджыд пызь. Мамӧ вӧчӧ вӧсни сӧчӧн, А ме тэча нӧкъя рысь.

Ӧдъя пачным регыд ваймас — Воис нянь пӧжалан кад. Рыська шаньга бура банъяс, Чӧскыд няньлы быдӧн рад.

36 удж. Лыддьы «Алӧй лента» романысь юкӧн. Висьтав, мыйӧн чӧсмӧдлісны гӧсьтъясӧс важӧн Пӧкрӧв лунӧ. Мыйӧн чӧсмӧдланныд ті гӧсьтъясӧс?

Пӧкрӧв лун — вӧралысьяслӧн праздник.

Марпа лӧсьӧдіс сёйны — вольсаліс еджыд пызандӧра, ваяліс пирӧгъяс да шаньгаяс, паськӧдіс пызан шӧрӧ черинянь. Дерт, эськӧ медводз чай юны бурджык, да самӧварыс абу, а йӧзлысь талун он босьт, аслыныс колӧ. — Пуксьӧй, гӧсьтъяс, сёйыштӧй няньӧн-солӧн. Марпа век котраліс пачводзсянь пызан дінӧ. Майбыр, сылӧн эм мыйӧн гӧститӧдны, ставсӧ чӧжӧма праздник кежлӧ: разнӧй яй — сьӧла, тар, дозмӧр, кӧч жаритӧма и пӧжалӧма, сэсся налим, кык пӧлӧс чомӧр, кык пӧлӧс ляз — льӧмйысь и чӧдйысь, мырпома да ӧмидза йӧв, йӧла кисель. Гӧсьтъяс сёйисны и шензисны: — Быдтор жӧ нин лӧсьӧдӧма Марпуш. Да ӧд ставыс сэтшӧм чӧскыд!

Сёрнит ёртыдкӧд.

— Видза оланныд! — Бур лун! Мый сёянныд? — А мый тіян эм? — Миян эм ... — Ме кӧсъя ... — Зэв бур! Со тіян сёян-юан. — Уна-ӧ месянь? — Тіянсянь ... шайт ... ур. Нянь да сов! — Аттьӧ!

37 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Кыдзи шусьӧны татшӧм сикас текстъясыс?

ЁРТЪЯС, НЬӦБӦЙ ЙӦВ!

Тайӧ медся колана вӧлӧга, сэні уна витамин да аминокислота. Йӧв колӧ юны кагаяслы, медым бура быдмыны, челядьлы, медым лоны сюсьӧн да тэрыбӧн, висьысьяслы, медым ӧдйӧ бурдны. Унатор вӧчӧны йӧлысь: вый, рысь, нӧк, шомйӧв, сыр, лымвый, юмйӧв. Йӧв колӧ юны, медым лоны дзоньвидзаӧн, сюсьӧн, крепыдӧн.

Лӧсьӧд ассьыд вӧзйӧм. Петкӧдчы ёртъяс водзын.

38 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ. Аддзы роч кывйысь лӧсялана пӧв.

1. Он кӧ уджав, он и сёй. 2. Гудралін рок, эн жалит и вый. 3. Ӧти уджалӧ, а сизимӧн нянь куд видзӧны. 4. Ыж яйысь юква он пу. 5. Кыйтӧм дозмӧрсьыд шыд он пу. 6. Шыд да рок — медбур вок.

Тӧдмав ребусъяс. Дзеб ребусӧ 2–3 сёян-юан ним.

39 удж. Лыддьы да вуджӧд.

Картупеля тшак.

Корйӧн пуӧм картупель весавны да вундавны торъяс вылӧ. Весавны сідзжӧ лук, мыськыны сійӧс да вундавны. Сэсся сэтчӧ жӧ содтыны вундалӧм сола тшак. Ставсӧ мичаа гудравны да кӧнтусь выявны.

Вотӧса йӧв.

Позьӧ вӧчны пувйысь, чӧдйысь, чӧдлачысь, озйысь, ӧмидзысь. Вотӧссӧ, ӧмидз кындзи, колӧ мыськыны, пуктыны тасьтіӧ. Сэсся кисьтны сэтчӧ кӧдзыд йӧв. Кӧр серти содтыны сакар.

Маа лымвый.

Пуктыны лымвый ичӧт дозъясӧ. Вылыссӧ кисьтавны маӧн. Мичмӧдны кольтусьӧн да зыртӧм шоколадӧн.

Дасьты гортад бӧрйӧм рецепт серти сёян.

ӦТВЫВТАН ДА ТОРЙӦДАН ВЕЖЛӦГЪЯС.

Ӧтвывтан вежлӧг

Торйӧдан вежлӧг

-кӧд содтам ловъя эмакывъяс дорӧ; ловтӧм эмакывъяс дорӧ содтам сэк, кор эм орччӧн кывбӧр.

Пример вылӧ:

гуляйта понкӧд

сулалӧ шкапкӧд орччӧн

ёртася нывкакӧд

куйлӧ небӧгкӧд орччӧн

40 удж. Бӧрйы лӧсялана вежлӧг суффикс.

Талун ме ордӧ локтасны класса ёртъяс. Асывсянь ми пӧчкӧд пӧжасим. Сэсся мамкӧд дасьтім лымвый. Батьӧ ветліс лавкаӧ сокла да лимонла. Пуксим пызан сайӧ. Ме веськалі Настуккӧд. Сійӧ радейтӧ чай лимонӧн, а лымвый кольтусьӧн. Кутшӧм лӧсьыд коллявны прӧст кад котыркӧд да ёртъяскӧд!

41 удж. Комиӧд колана ногӧн.

Лӧсьӧд асшӧр удж «Менам радейтана сёян-юан».

1. Сёян-юанлӧн ним. 2. Дасьтӧм вылӧ вӧлӧга. 3. Дасьтӧм. 4. Этш петкӧдлан кывъяс. (Нянь да сов! Чай-сакар! Чӧскыда сёйны! Кывтӧ эн ньылышт!)

42 удж. Лыддьы текстсӧ да аддзы нянь йылысь шусьӧгъяс.

Нянь эм нянь. Нинӧмӧн сійӧс он веж. Нинӧмкӧд он ӧткодяв. Олӧм абу шань, кор абу нянь. Няньтӧгыд куш да вильыд. Йӧз нэмсӧ силісны ӧта-мӧдныслы нянь да сов. Семья кутысьӧс, кӧзяинӧс, шулісны эз прӧста вердысьӧн — няньӧн вердысьӧн. Эм кӧ кӧрӧвай, сэки и коз улын рай, сы вӧсна мый оз пась шонты, а нянь. Нянь — сійӧ олӧм. Йӧз костын шуӧны: ваыд пӧ матушка, няньыд — батюшка.

43 удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Кузь пызан сайын пукалісны нин унаӧн. Мужикъяс праздник лун кузя ситеч либӧ сатин дӧрӧмаӧсь, тугъя вӧняӧсь, сыналӧм тошкаӧсь, выялӧм юрсиаӧсь. Нывбабаяс сикӧтшъяс, исергаяс да мича рӧма лентаяс ӧшлӧмаӧсь. Олӧма нывбабаяс гӧрд, виж бабаюраӧсь. Томджыкъяс мича шӧвк сунисӧн да бисерӧн вышивайтӧм кокошникаӧсь, мукӧдыс сыръя дора мича чышъянаӧсь пельпомъясныс вылын. Ас кыӧм сера чулкиаӧсь, кокньыдик гожся кӧмаӧсь. Мича видз выв бобувъяс кодьӧсь.

1. Мый важӧн новлісны коми аньяс да мужичӧйяс? 2. Мыйӧн торъяліс аньяслӧн да нывъяслӧн паськӧмыс?

Тӧдмась коми серъясӧн. Комиӧд нимъяссӧ.

44 удж. Тӧдмав, мый серпасалӧма да мичмӧд коми серъясӧн. Вӧдитчы отсӧг вылӧ сетӧм таблицаӧн. Аддзы небӧгъясысь содтӧд серъяс.

Тӧдмав юржуглан коми серъяс отсӧгӧн.

ЛЫДАКЫВ.

Сложнӧй лыдакывъяс гижсьӧны ӧтлаын.

Составнӧй лыдакывъяс гижсьӧны торйӧн, артмӧны кык либӧ унджык кывйысь.

кыксё нелямын ӧти

сюрс сё сизимдас кык

кык сюрс кӧкъямыс

45 удж. Гиж ас йывсьыд, содтав лыдакывъяс.

46 удж. Лыддьы да гӧгӧрво.

Мый тэнад юр вылад?

Психологъяс казялӧмаӧсь, пасьталан кӧ юр вылад кутшӧмкӧ шапка, тшӧкыдджыка видзӧдчан рӧмпӧштанӧ. Юркышӧд унатор вермас висьтавны тэ йылысь. Ӧти рӧма либӧ прӧстӧй гижӧда шапка новлӧны спортивнӧй йӧз. Тайӧ юркышӧдсӧ новлысьяс тэрыбӧсь, кокни руаӧсь, радейтӧны компанияяс да кыпыд шылад. Берет новлысьяс кыпыд лолаӧсь. Тайӧ юркышӧдсӧ радейтӧны новлыны енбиа йӧз, найӧ кужӧны аддзыны мичлун, кывны сьӧлӧмӧн. Колпак новлысь йӧз зэв шаньӧсь, радейтӧны сёйыштны. Мукӧддырйи найӧ вывті меліӧсь да нэрӧсь. Вылӧ кӧрталӧм пеля гӧна шапка новлӧны вежӧра йӧз, шуам, политикъяс, бизнесменъяс, наукаын уджалысьяс. Найӧ радейтӧны вензьыны, кужӧны веськӧдлыны. Кепка позьӧ новлыны уна ног: бокӧн, бӧрӧн, веськыда. Тайӧ юркышӧдыс петкӧдлӧ власьт дорӧ сибыдлун, выльтор дорӧ кыскӧм, асьтӧ петкӧдлӧм. Шляпаяс новлӧны аньяс да нывъяс, кодъяс кужӧны лӧсьыда пасьтасьны. Найӧ зэв мичаӧсь да стильнӧйӧсь, кыскӧны ас дорас йӧзӧс.

1. Позьӧ-ӧ шапка серти донъявны мортӧс? 2. Кутшӧм юркышӧд радейтан новлыны тэ? 3. Кутшӧм тэ морт юркышӧд серти?

Серпасав вӧвлытӧм юркышӧд. Лӧсьӧд юӧртор.

1. Кыдзи шусьӧ юркышӧдыд? 2. Кутшӧм сійӧ? 3. Коді сійӧс новлӧ? 4. Кытчӧ сійӧс пасьтавлӧны?

47 удж. Комиӧд юргижӧдъяс.

Сёрнит ёртыдкӧд лавкаын паськӧм бӧрйӧм йылысь.

— Видза оланныд! Мый ті кӧсъянныд ньӧбны? — Видза оланныд! Ме кӧсъя ньӧбны пӧчӧлы козин вылӧ мича чышъян. — Матыстчӧй татчӧ да бӧрйӧй. Кутшӧмджык тіянлы колӧ? — Ме эськӧ босьті шоныд, но кокни чышъян. — Кутшӧм рӧм тіянлы кажитчӧ? — Кажитчӧны гӧрдов рӧмъяс. — Со видзӧдлӧй тайӧ чышъянъяссӧ: шоныдӧсь да кокниӧсь, югыдгӧрд, пемыдгӧрд, алӧйгӧрд рӧмаӧсь. — Ме босьта со тайӧ югыдгӧрд чышъянсӧ. Аттьӧ отсӧгысь! — Бур вылӧ! Мынтӧй кассаӧ 375 шайт. — Аддзысьлытӧдз! — Став бурсӧ! Волӧй нӧшта! Лӧсьӧд ёртыдкӧд сёрни козин бӧрйӧм йылысь.

48 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1) Морт серти и паськӧм. 2) Кутшӧм поводдя, сэтшӧм и паськӧм. 3) Удж серти и паськӧм пасьталан. 4) Паськӧм серти он на тӧдмав мортлысь пытшкӧссӧ.

49 удж. Вузасянін нимъяс серти тӧдмав, мый сэні вузалӧны.

1. Кутшӧм вузасянінъяс эмӧсь тіян карын (сиктын)? 2. Мый сэтысь позьӧ ньӧбны?

СОССЯНА КАДАКЫВЪЯС

Соссяна кадакывъяс артмӧны соссяна кывторъяс отсӧгӧн.

Ӧнія да локтан кад.

ме ог новлы

тэ он новлы

сійӧ оз новлы

ми огӧ новлӧй

ті онӧ новлӧй

найӧ оз новлыны

51 удж. Вежлав кадакывъяссӧ соссяна формаын.

52 удж. Комиӧд кадакывъяссӧ. Лӧсьӧд 3 сёрникузя.

53 удж. Бӧрйы да содты соссяна кывтор.

1. Ме ог новлы пемыд рӧма паськӧм. 2. Ичӧт-ичӧт, а керкаӧ оз лэдз. (Нӧдкыв.) 3. Менам ёртъяс оз паныдавны йӧзӧс паськӧм серти. 4. Кутшӧм паськӧм тэ он радейт? 5. Ми огӧ торкалӧй уличвывса кесйӧгъяс (правилӧяс). 6. Ті онӧ тӧдӧй, кытысь позьӧ ньӧбны козин?

54 удж. Комиӧд кадакывъяссӧ да куимӧс на пиысь вежлав соссяна формалӧн ӧнія кадын. Лӧсьӧд 3 сёрникузя.

ПАСЬКӦМӦН ВУЗАСЯНІНЫН.

55 удж. Лӧсьӧд висьтасьӧм «Паськӧм лавкаын». Вӧдитчы соссяна кадакывъясӧн. Заводит тадзи:

Шойччан лунӧ ме муна спектакль вылӧ. Меным колӧ выль платтьӧ да мичмӧдчанторъяс. И со ме «Паськӧм» лавкаын...

56 удж. Корсь коми зумыд кывтэчаслы роч пӧв.

Пасьтӧм рака кодь. Пасьтасьӧма да чер ни пурт оз мӧрччы. Пась ни кӧм. Гач зыртны. Сарапана пошта.

Серпасав 1–2 зумыд кывтэчас.

57 удж. Корсь серпасъясысь сорсьӧм.

Лӧсьӧд ёртъясыдкӧд «Вузасянінын» петкӧдчӧм.

58 удж. Комиӧд вузасянінлысь уджалан кад.

59 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ.

Классическӧй джинсы материал — кык рӧма. Ортсысяньыс сійӧ лӧз, пытшкӧссяньыс — дзик еджыд. Но ӧні эмӧсь сьӧд, лӧз, гӧрдовлӧз, югыдгӧрд, вижовгӧрд рӧма материалъяс. Выль гачтӧ ньӧбигӧн медводз, дерт жӧ, видзӧд модель вылас. Джинсылы колӧ лоны дзик туша сертиыд: дзебны тырмытӧмторъяс да нӧшта на мичмӧдны новлысьсӧ. Ньӧбӧм водзад сюся видзӧд, медым материалыс гачыдлӧн вӧлі ӧткодя краситӧма. Колӧ тӧдны и сійӧс, мый фирменнӧй джинсылӧн вурысас эм гӧрд сунис.

Серпасав да вӧзйы ӧнія том йӧзлы ассьыд паськӧм. Позьӧ уджавны ёртыдкӧд.

ЧУЖАН ЛУН

61 удж. Лыддьы висьтсӧ да гӧгӧрво. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Лӧсьӧд ассьыд юалӧмъяс.

Чужан лунӧ пыр нин ӧта-мӧдлы козинъяс вайлӧ ны. Со и Максимлӧн талун чужан лун. Кор гӧсьтъяс разӧдчисны, Максим босьтчис видлавны козинъяс. Медъёна зонкалы воис сьӧлӧм вылас Витялӧн клюшкаыс. Павлик вайӧма «Опасные повороты» ворсантор. Абу жӧ лёк. А Нина вайӧма козин — небӧг. «Мӧдысь Павликӧс да Витяӧс бара кора, а Нинаӧс ог кор, — думыштіс Максим. — Мед бур козин вайис дай».

1. Мыйла Максимлы вайисны козинъяс? 2. Мый зонкалы медъёна воис сьӧлӧм вылас?

62 удж. Дасьтысь да гиж изложение «Козин» висьт серти.

КАДАКЫВЛӦН ТШӦКТАНА ФОРМА АРТМӦМ.

63 удж. Лыддьы ёртъясыдкӧд рольяс серти. Аддзы тшӧктана формаа кадакывъяс.

Талун Юралӧн чужан лун. Сы дорӧ локтісны гӧсьтъяс. Найӧ вайисны ёртлы козинъяс: Вова — машина модель, Катя — уна рӧма фломастеръяс да альбом, Маша — бур небӧг, Коля — шоколад кампет кӧрӧб. Ставӧн сетісны козинъяс Юралы. — Пуксьӧй пызан сайӧ, дона гӧсьтъяс. Чӧсмасьӧй, энӧ яндысьӧй! — корис ыджыд вежӧсӧ Юралӧн мамыс. Чӧсмасьӧм бӧрын Юра кутіс ворсны ёртъяскӧд. Сэсся воис Вася. Юралы лоис нимкодь. Сійӧ думыштіс: со нӧшта гӧсьт, нӧшта ӧти козин. Но Вася локтӧма козинтӧг. — А кӧні нӧ козиныд? — юаліс Юра Васялысь. — Кутшӧм козин? — чуймис Вася. — Менам ӧд чужан лун! — дӧзмис Юра. — Ме эг тӧд, — ньӧжйӧ висьталіс Вася. — А ӧні тӧдмалін? Сідзкӧ, ветлы козинла! Тайӧ кыліс Юралӧн мамыс. Сійӧ шуис: — Некытчӧ эн мун, Вася. Ми тэнӧ виччысим, а эгӧ тэнсьыд козинтӧ. Юра кыліс мамлысь кывъяссӧ, гӧрдӧдіс да лэдзис юрсӧ. Кыдзи тэ чайтан, мыйла?

64 удж. Сетӧм кадакывъясысь лӧсьӧд тшӧктана формаа кадакывъяс ӧтка да уна лыдын.

65 удж. Лыддьы да гӧгӧрво. Висьтав аслад праздник пызан йылысь.

Праздник пызан.

Тайӧ менам праздник пызан. Сэні эм черинянь, рыська шаньга, яя да град выв пуктаса сорасъяс, пражитӧм чипан да картупеля рок, пувва да лимонад, юмовторъяс, яблӧг да апельсин. Пызан шӧрын — чӧскыд торт. Велӧд да сьыв сьыланкывсӧ.

Крокодил Геналӧн сьыланкыв.

1. Медым гӧпъясті мунӧ Пода ветлысь зэв уна, Асфальт туй кузя визувтӧ ю. И оз тӧд ветлысь-мунысь Тайӧ бушкола луннас, Мыйла чужӧмӧс югзьӧдӧ нюм.

2. Локтас виччысьтӧг тӧдысь Кельыдлӧз вертолётӧн, Донсӧ босьттӧг мен вӧчас кино. — Чужан лунӧн! — мен шуас, Сэсся кытчӧкӧ мунас. Коляс меным сё вит эскимо.

А ме ворса-гудӧкася Ветлысь-мунысьяс водзын. И зэв жаль, мый чужан луныд Ӧтчыд во пытшкын.

66 удж. Комиӧд текстсӧ.

Чужан лун пасйӧм.

67 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Пуктӧй рольяс серти.

Кӧчлӧн праздник.

Талун Кӧчлӧн чужан лун ӧд. Воас гӧсьт и гӧстя уна. Кильчӧ вылӧ сувтіс Кӧч — Гӧсьтъяс воасны вот стӧч. Ма со кыскӧ Ош — дзонь бӧчка — Колӧ козинавны Кӧчтӧ! Ичӧт Ур со, щӧть кодь уска, Вайӧ телега тыр сус коль. Шедіс ручлы уна мык — Нуӧ Кӧчыдлы пуд кык. Кань со кыскӧ, ружтӧ-кашкӧ Нӧкйӧн ыджыд-ыджыд кашник. Кӧза нӧбъялӧма морков, Воис Кӧч керкаӧ коркӧ. Козин эз вай Ваткыль миян, Но оз тӧждысь зонмыд сійӧ; Эм кӧ Ваткыль, оз босьт шог: Гудӧкӧн йӧктӧдас кок. Веж луд вылын чужан лунӧ Гажа праздник Кӧчлӧн мунӧ, Гажыс ыджыд, гажыс ён — Йӧктӧ Ош и Руч, и Пон.

68 удж. Дасьтӧй проект «Талун менам чужан лун».

1. Бӧрйӧй именникӧс. Лӧсьӧдӧй гажлунся пызан. Дасьтӧй сылы чолӧмалан открытка да козинъяс. Сьылӧй сьыланкывъяс. Пасйӧй чужан лун.

2. Кор гӧсьтъясӧс тадзи:

— Чолӧм, Настук! — Видза олан! — Аски менам чужан лун. Волы ме дорӧ гӧститны. — Аттьӧ. Вола.

3. Паныдав гӧсьтъясӧс да пуксьӧд пызан сайӧ.

— Чолӧм, дона гӧсьтъяс! Пырӧй, пӧрччысьӧй. Пуксьӧй пызан сайӧ. Чӧсмасьӧй. Со картупеля шаньга, пувъя пирӧг, льӧмъя ляз, нӧкъя ельдӧг, пражитӧм чери, яя картупель, яблӧга сок, шоколад кампет.

4. Бур кывъясӧн козьналӧй именниклы козинъяс, сьылӧй сьыланкыв, ворсӧй. Пример вылӧ ворсӧм: именник нимысь быд шыпас вылӧ корсьӧй мича кывъяс.

5. Сёрнитӧй кодзула пасъяс йылысь.

— Кутшӧм кодзула пас улын тэ чужин? — Ме чужи ... пас улын. А тэ? — Кутшӧм йӧз чужӧны тайӧ пас улын? — Тайӧ пас улын чужӧм йӧз шаньӧсь да веськыдӧсь, но мукӧддырйи дышӧсь.

6. Ыдждӧдлӧй именникӧс.

Тупӧсь нянь.

— Кыдзи Мишук чужан лунӧ Пӧжалім ми тупӧсь нянь. Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь, Пӧжалім ми тупӧсь нянь. Эта судта, эта ляпта, Эта пасьта, эта векня. Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь, Бӧрйы, кодӧс радейтан! — Радейта ме ставнысӧ, А медъёна ...ӧс!

7. Аттьӧалӧй кӧзяйкаӧс.

— Ыджыд аттьӧ, ставыс вӧлі зэв чӧскыд. Ёна и гажӧдчим. Став бурсӧ тэныд!

8. Колльӧд гӧсьтъясӧс:

— Дона гӧсьтъяс! Аттьӧ волӧмсьыд да козинъяссьыд. Мӧдысь на пыралӧй-волӧй.

69 удж. Визьяс местаӧ бӧрйы да содты колана суффиксъяс да кывбӧръяс.

Дашалӧн чужан лун вылын Шойччан лунӧ ме ветлі Дашаясӧ. Дашалӧн вӧлі чужан лун. Сійӧ корис гӧсьтъясӧс. Нывка мамыскӧд дасьтісны праздниквывса пызан. Гӧсьтъяс йӧктісны, сьылісны, чӧсмасисны уна пӧлӧс сёян-юанӧн, чолӧмалісны, козьналісны козинъяс. Коми радио кузя весиг сьыланкыв Дашалы сьылісны. Вӧлі зэв гажа. И зэв жаль, мый чужан луныд ӧтчыд во пытшкын. Сиа Дашалы бур ёртъясӧс, дзоньвидзалун, радлун, бура велӧдчыны.

70 удж. 69 удж вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд ас текст.

МЕНАМ РАДЕЙТАНА УДЖ, ВОРСӦМЪЯС

сьӧкыдтор лэпталӧм

ПЕТАН ВЕЖЛӦГ.

Коми кывйын петан вежлӧг вермӧ индыны действие вӧчанног вылӧ.

Пример вылӧ:

ворсны футболысь

компьютер ворсӧмысь

71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Быд во Коми республикаса олысьяс кыпыда да паськыда пасйӧны юркар лун. Быдлаын позьӧ пырӧдчыны конкурсъясӧ, вочавидзны викторинаяс юалӧм вылӧ, кывзыны да видзӧдны сьылӧм-йӧктӧм, ворсны. Ставныслы сюрӧ гажӧдчӧмыд. Ичӧтъяслы котыртӧны асфальт вылын серпасасян конкурс. Шӧр арлыда челядьлы вӧзйӧны спортивнӧй ворсӧмъяс: коді ылӧджык чеччыштас, стӧча веськалас мишеньӧ, ӧдйӧджык котӧртас. Томъяс Киров нима паркын ворсӧны волейболысь, футболысь. Мужичӧйяс ордйысьӧны сьӧкыдтор лэпталӧмын, киӧн вермасьӧмын. Аньяс петкӧдлӧны киподтуйсӧ: чӧсмӧдлӧны пӧжасъясӧн, чуймӧдӧны ас киӧн вӧчӧмторъясӧн. Олӧмаяслы котыртлӧны шахматысь ворсӧм.

1. Кор Коми Республикаын пасйӧны юркар лун? 2. Кыдзи войтыр гажӧдчӧ тайӧ лунӧ? 3. Овлӧ-ӧ тіян сикт (кар) лун? Кыдзи ті гажӧдчанныд?

72 удж. Содты лӧсялана вежлӧг суффикс.

1) Ми ёртъяскӧд быд лун ворсам волейболысь. 2) Коми культура шӧринын овлӧны шегйӧн ордйысьӧмъяс. 3) Детинкаяс радейтӧны ворсны машинаӧн, а нывкаяс аканьӧн. 4) Миян школаын котыртісны футболысь ордйысьӧм. 5) Шойччан лунӧ став котырӧн ворсам лотоысь. 6) Тӧвнас физкультура урок вылын ми котралам лызьӧн. 7) Карса стадион вылын рытъяснас том йӧз исласьӧны конькиӧн. 8) Йӧввыв дырйи комияс важысянь нин ворсӧны кыр босьтӧмысь.

— Миша, тіян школаын эм баскетболысь да футболысь секцияяс? — Эм, дерт. Но ме ёнджыка радейта ворсны волейболысь. Тайӧ секцияӧ и ветла. — А меным кажитчӧ вӧчасьны ас киӧн. Миян «Мойдвывса сёй» кружокын зэв лӧсьыд. Ми унатор нин кужам вӧчны сёйысь. — Миян команда неважӧн вермис районса ордйысьӧмын. А ті кӧнкӧ петкӧдчанныд? — Миянлысь уджъяс быд во вылӧ донъялӧны оз сӧмын районын, но и республикаса «Кужысь кияс» вермасьӧм вылын. — Меным нимкодь тіян понда. Став бурсӧ! — Аттьӧ! Тіян вермӧмъясыд водзын на. Аддзысьлытӧдз!

73 удж. Лыддьы да гӧгӧрво пудъясянкывъяс. Велӧд да вӧдитчы ворсігӧн.

Тірс-торс, Куим стӧкан морс. Он кӧ вӧдит, Он и ворс!

Ӧтчыд мамӧ ньӧбис боті. Кык лун видзи, сійӧ поті, А мӧдсӧ — ачым соті.

74 удж. Комиӧд ворсӧмсӧ. Вӧдитчы «Роча-комиа кывчукӧрӧн».

Ворс ёртъясыдкӧд «Тэрыб кӧр» ворсӧмысь.

75 удж. Лыддьы ичӧтик висьтсӧ. Мыйӧн сійӧ аслыспӧлӧс?

Ваня Валякӧд ворсісны волейболысь. — Вай ветлам вадйӧ вуграсьны, вӧрӧ вотчыны, — вӧзйис Ваня. — Ветлам-ветлам, вокӧй, — варова Ваньӧлы вочавидзис Валя. Ваня вуграсис, Валя вотіс ведраӧ вотӧс. Вотчис вывті визула. Водз воисны вӧрысь. Вотӧссӧ весалісны, вӧчисны варенньӧ. Лӧсьӧд ичӧтик висьт ӧти шыпас вылӧ. Ордйысь класса ёртъясыдкӧд, кодлӧн висьтыс лоас кузьджык. Классӧн лӧсьӧдӧй неыджыд серпаса небӧг.

76 удж. Аддзы, кутшӧм визьын коми овъяс тэчӧма стӧч алфавит серти.

Ф. Плесовскийлӧн «Коми овъяс» небӧг отсӧгӧн тӧдмав, кыдзи артмӧмаӧсь коми овъясыс.

77 удж. Гиж куим шыпаса кывъяс чепӧн. Ордйысь ёртъясыдкӧд.

78 удж. Содты слог, медым артмис кык кыв.

78-ӧд удж серти лӧсьӧд да вӧзйы ёртъясыдлы кык-куим кыв гоз.

79 удж. Юксьӧй командаяс вылӧ. Бӧрйӧй уна шыпаса коми кыв. Сетӧм кывйысь шыпасъясӧн лӧсьӧдӧй выль кывъяс. Ордйысьӧй.

Тӧдмась коми ворсӧмъясӧн. Ворс ёртъясыдкӧд.

Ворсӧм водзын бӧрйӧны кык ыджыдджык да ёнджык мортӧс. Ӧтиыс лоӧ варышӧн, а мӧдыс мамӧн. Мукӧд ворсысьыс сувтӧ мам сайӧ. Варыш пондас котравны да кыйӧдны челядьӧс. А мам кисӧ шевкнитӧмӧн видзӧ пышйӧдӧмысь. Вермас кӧ варыш пышйӧдны мамлысь став челядьсӧ, сэк мам нин пышйӧ варышысь. Варыш кутас мамсӧ да сэсся ворсӧны выльысь.

Ёмаысь ворсӧны 8–12 морт. Пудъясянкывйӧн бӧрйӧны Ёмаӧс да Кӧзяйкаӧс. Мукӧд ворсысьыс — ыжъяс. Кӧзяйка сетӧ быд ыжлы ним (шуам, вотӧс, дзоридз, пу, пемӧс нимъяс). Кӧзяйка «йирсьӧдӧ» ыжъясӧс видз вылын да унмовсьӧ. Локтӧ Ёма да гусялӧ ыжъяссӧ. Кӧзяйка садьмӧ да корӧ ыжъясӧс нимъяснас. Ыжъяс да Кӧзяйка костын сулалӧ Ёма, оз лэдз, куталӧ ыжъясӧс. Ворсӧм помын колӧ лыддьыны, кымын ыж воӧдчис Кӧзяйкаӧдз, а кымынӧс кутіс Ёма. Кодлӧн унджык — сійӧ и вермис. Тӧдмась коми ворсӧмъясӧн Ю.Г. Рочевлӧн «Коми челядьлы важъя ворсӧмъяс» небӧгысь.

МИЯН ВЕЛӦДЧАНІН

велӧдчан вежӧс

веськӧдлысьлӧн вежӧс

коми кыв вежӧс

спортивнӧй зал

урок лыддьӧг

КАДАКЫВЙЫСЬ ЭМАКЫВ АРТМӦМ.

80 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ.

Миян школа.

Ме велӧдча сиктса школаын. Сійӧ кык судтаа, ыджыд ӧшиньяса. Миян велӧдчанінын век сӧстӧм да кыпыд. Медводдза судтаын пӧрччысянін, веськӧдлысьлӧн вежӧс, сёянін да ичӧт класса челядьлӧн велӧдчан вежӧсъяс. Шуйгавылын — ыджыд спортивнӧй зал. Мӧд судтаын коми да роч кыв, математика, химия, биология да менам радейтана информатика вежӧсъяс. Кыкнан судтасӧ мичмӧдӧма серпасъясӧн, ӧшиньяс вылын сулалӧны мича дзоридзьяс. Таво миян школалы тырис 20 во.

81 удж. Лыддьы да вуджӧд.

Менӧ шуӧны Миша Расовӧн. Велӧдча ме Искусствояс гимназияын. Гимназия — искусствояслӧн ді. Енбиа челядь, локтӧй велӧдчыны гимназияӧ! Ті велаланныд бура сьывны, йӧктыны да ворсны шылада инструментъясӧн!

82 удж. План серти гиж ас висьт. Дасьтысь висьтавны аслад велӧдчанін йылысь.

1. Кӧні тэ велӧдчан? 2. Кутшӧм тэнад школаыд? Кымын судтаа? 3. Мый сэні эм? 4. Кымын во тіян велӧдчанінлы?

83 удж. Нуӧд экскурсия радейтана судтаӧд. Дасьты план серти висьтасьӧм.

1. Велӧдчанінын кутшӧм судта тэныд кажитчӧ? 2. Мый сэні эм? 3. Мыйӧн сійӧ тэныд кажитчӧ? 4. Кутшӧм ин тайӧ судтаын тэнад радейтана?

Лӧсьӧд реклама аслад велӧдчанінлы.

Коми Республикаса Юралысь бердын искусствояс гимназиялӧн канпас да дӧрапас.

84 удж. Быд школалӧн эм аслас символъяс: дӧрапас, канпас да кып. Лӧсьӧд и тэ.

85 удж. Сьыв ёртъясыдкӧд школа йылысь сьыланкыв.

Школа йылысь сьыланкыв.

(А. Островскийлӧн «Солнечный круг» сьыланкыв шылад улӧ)

Кывъяссӧ лӧсьӧдісны Выльгортса шӧр школаын велӧдчысьяс.

1 Велӧдчысь ёрт, тэ водзын мог — Тӧдӧмлун школаын босьтны. Лоан мед тэ бур мортӧн, дерт, Нималан ылӧдз мед век.

Медым пыр лоас школа Кыпыд, югыд, зэв колан. Челядь гӧлӧс пыр кылас, Челядь серамӧн тырас.

2 Му вылын мед некор оз ло Война да шогалан лунъяс. Мед вӧлі мир, эз киссьы вир, Ёртасян гаж юргис дыр.

Видлы лӧсьӧдны велӧдчӧм либӧ школа йылысь сьыланкыв.

86 удж. Велӧдчы колана ногӧн лыддьыны кывпесанъяс.

Ӧтчыд Ӧньӧ ӧмидз ӧктіс, Ӧдва ӧкмис ӧти кӧш. Ӧвад ӧдӧлитіс-вӧтліс, Ӧньӧ скӧрмис — корсьӧ нӧш. Ӧдзӧс бокысь, ӧшинь улысь Нӧшсӧ корсьӧ, Ӧньӧ скӧр. Ӧгрӧ тьӧтыс шуӧ: «Ӧвсьы, Ӧпӧть ӧмӧй колӧ ньӧр?»

Ыджыд мыджӧд Джыджыд вуджис, Джуджыд кӧджын Джыджлӧн поз. Джыджыд гыджгӧ — Ыджыд уджыс, Джыджлы уджавтӧг Оз позь.

Казьтыв 5-ӧд класса небӧгысь кывпесанъяс. Артмас кӧ, лӧсьӧд ачыд.

Лыддьӧй рольяс серти.

Юрӧбтіс звӧнок. Классӧ пырис Ольга Николаевна. Сійӧ пыр и казяліс стенын серпасалӧм морячокӧс. Чужӧмыс велӧдысьлӧн лои стрӧг. — Коді тайӧс серпасаліс? Ставныс пукалісны шы ни тӧв. Некод эз чеччы да эз висьтась. — Ті ӧмӧй онӧ тӧдӧй, мый класс колӧ видзны сӧстӧма? Мый лоӧ, быдӧн кӧ кутас серпасасьны стенӧ? Бӧръя урок вылас классӧ воис директор Игорь Александрович. Сійӧ чӧла висьталіс миянлы, мыйта сьӧм видзӧ государство быд велӧдчысь вылӧ, кутшӧма колӧ видзны школаса эмбур. — Сійӧ, коді серпасаліс стенас, дерт, оз кӧсйы вӧчны омӧльтор школалы. Сійӧ кӧ ачыс висьтасяс, то петкӧдлас, мый сійӧ честнӧй морт. Урокъяс бӧрын Толя Дёжкин матыстчис Игорь Грачёв дінӧ да шуис: — Эк, тэ! Мыйла стенас рисуйтін? Тэ вӧсна став классыс лои мыжа! — Ог тӧд, но ме сэсся ог кут, — кӧсйысис Игорь. Игорь босьтіс ветьӧк да чышкаліс стенысь морячоксӧ, но сы местаӧ колис ыджыд чут.

1. Мый вӧчис Игорь? Буртор али лёктор? 2. Вӧліс-ӧ татшӧмторйыс тэкӧд? 3. Кыдзи ті видзанныд школаса эмбур?

87 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Аттӧ дивӧ.

Ваня Пипуныров медводдзаысь муніс школаӧ. Том велӧдысьсӧ шуисны Татьяна Николаевнаӧн. Сійӧ неважӧн воис Катыдпомӧ да челядькӧд эз вӧв тӧдса. И медводдза урок дырйи велӧдысь сувтӧдліс быд первоклассникӧс, юавліс ним-овсӧ. Ковмис и Ванялы ассьыс ним-овсӧ висьтавны. — Пипуныров Иван, — вель ярскӧба висьталіс Ваня. Ӧртьӧм Коля, парта сайсьыс чеччывтӧг, гораа юӧртіс: — Татьяна Николаевна, абу сійӧ Иван. Аттӧ-дивӧӧн шуӧны. Ваня гӧрдӧдіс пельӧдзыс, весиг синваыс пондіс доршасьны. А Татьяна Николаевна меліа нюммуніс да юаліс: — Коді нӧ, Ваня, сетіс тэныд татшӧм тешкодь мӧд нимсӧ? И Ваня висьталіс аслас ыджыдджык вок Мишка йылысь. Кывлӧма сійӧ кыськӧ кывбур, коді заводитчӧ тадзи: «Аттӧ-дивӧ, миян Ивӧ...» И ляскис ичӧтджык вокыслы выль ним — Аттӧ дивӧ. Татьяна Николаевна кывзіс детинкалысь шог висьтсӧ, сэсся пуксьӧдіс Ваняӧс да шыӧдчис став класс дорӧ: — Челядь, тіянлы быдӧнлы мам-батьныд бӧрйӧмаӧсь зэв мича нимъяс. Радейтӧй нимтӧ ассьыныд и ёртъясыдлысь. Энӧ вежлалӧй найӧс нерсян кывъяс вылӧ. А то ӧд и збыль коркӧ вермасны чужны Аттӧ-дивӧ Миша либӧ Ӧртьӧ-брӧтьӧ Маша. Класс серӧктіс. А ичӧтик Ваня Пипуныровлӧн сьӧлӧм вылас кокняммис.

1. Кыдзи Иванлы сюрис Аттӧ-дивӧ ним? 2. Кажитчӧ-ӧ Иванлы мӧд нимыс? 3. Мыйла нимтысьӧмыд омӧльтор?

88 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1. Велӧдчӧм морт — синма, велӧдчытӧм — синтӧм. 2. Быдтор дорӧ колӧ велӧдчыны. 3. Велӧдчытӧгыд мортӧ он во.

Аддзы велӧдчӧм йылысь 2–3 шусьӧг.

89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво ичӧт серамбана висьтъяс. Дасьты ёртъясыдкӧд петкӧдчӧм.

Гожӧмбыд Светук лӧсьӧдчис мунны первой классӧ. И со тайӧ луныс воис. Нывка весиг мудзис сымында выльторсьыс. Кӧч тӧлысь мӧд лунӧ мамыс садьмӧдӧ нывсӧ: — Чеччы, Светук, школаӧ колӧ мунны! — Ме сэні тӧрыт вӧлі нин! — чуймис нывка.

Математика вежӧсын. — Висьтав, Коля, коді арталіс тэныд тайӧ задачасӧ, батьыд али мамыд? — юалӧ велӧдысь. — Ог тӧд. Ме сэки ывлаын ворсі.

Велӧдысь эз эскы, мый ӧти морт вермас вӧчны та мында ӧшыбка. — Мыйла ӧтнам, батьӧкӧд вӧчим, — шуис Ӧньӧ.

КОМИ РЕСПУБЛИКАСА КАНАЛАН ПАСЪЯС

каналан пасъяс

перымса пемӧсъяслӧн сер

90 удж. Мӧвпышт, кутшӧм шыпасъяс оз тырмыны да артмӧд кывъяс.

НИМВЕЖТАСЫСЬ КЫВБЕРД АРТМӦМ.

Ӧтвывтӧм кывбердъяс петкӧдлӧны мортлысь да предметлысь качествосӧ ас, аслыс нимвежтасъяс дорӧ нога, сяма, сикас, руа, ныра, пӧлӧс кывъяс содтӧмӧн.

91 удж. Содтав сёрникузяясӧ лӧсялана кывбердъяс.

1) Коми Республикаса быд районын аслыссикас сёрни. 2) Менам ёртӧй асныра. 3) Коми Республикалӧн ... каналан пасъяс. 4) Войвывса йӧзыд ... . 5) Тӧвся поводдяыд аслыспӧлӧс.

92 удж. Мый серпасалӧма Коми Республикаса канпасӧ? Аддзы колана вочакывъяс.

1

Б) коми ань

В) зарни ань

3 А) йӧра юръяс

Б) кӧр юръяс

В) ош юръяс

93 удж. Лыддьы да кут тӧд вылын.

Коми Республикаса каналан пасъяс — дӧрапас, канпас да кып. Миян кып аслыспӧлӧс: юргӧ коми да роч кывъяс вылын. Ӧд Коми Республикаын кыккывъялун. Медводз кып лӧсьӧдан комиссия бӧрйис Нёбдінса Витторлысь «Варыш поз» сьыланкыв. Сэсся дыр уджалісны кывъяс вылын, медым кыпыс вӧлі ӧнія кадся да республикаын быдӧнлы гӧгӧрвоана. 2007-ӧд восянь кыпыс юргӧ тадзи:

Коми Республикаса каналан кып.

Ылын-ылын Войвылын Джуджыд парма сулалӧ. Парма шӧрын варыш поз Кыпыд горӧн шыалӧ.

Лэбзьӧй, повтӧм варышъяс, Вына бордъяс шеныштлӧй, Веськыд туйӧд нуӧдӧй, Коми мусӧ югдӧдӧй!

94 удж. Лыддьы да кут тӧд вылын.

Коми Республикаса каналан канпассӧ вӧчӧма пермскӧй зверинӧй стиль серти. Гӧрд геральдическӧй пӧв вылӧ серпасалӧма варышӧс. Варыш петкӧдлӧ государство да власьт. Лэбачлӧн морӧсас аньлӧн чужӧмыс петкӧдлӧ «Зарни аньӧс» — олӧм радейтысь шондіа ань енмӧс, мир кутысь мамӧс. Йӧра — ёнлун, веськыдлун, мичлун петкӧдлысь пас. Коми войтырлӧн фольклорын зарни да гӧрд рӧмъяс петкӧдлӧны асъя шонді да шаньлун, коми войтырлысь да власьтлысь удж-зільӧм.

95 удж. Содты кывбурӧ рӧм вылӧ индысь кывбердъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Куим рӧма дӧрапас.

Степан нима изэрд весьтын Куим рӧма дӧрапас. Татчӧ, кодыр кӧть ог веськав Паськыд эрдыс меным ас.

... рӧм — тайӧ миян енэж ... — парма-вӧр ... рӧмыс казьтӧ меным Лымъя войвыв — сьӧлӧмшӧр.

1. Коді ӧні Коми Республикаса Юралысьыс? 2. Кутшӧм кывъяс лоӧны миян республикаын каналанаӧн? 3. Мый серпасалӧма канпасӧ? 4. Мый вежӧртӧны дӧрапас рӧмъяс? 5. Мый тӧдмалін кып йылысь?

96 удж. Вӧзйы да дорйы ас сиктлы (карлы, школалы, класслы, котырлы) лӧсьӧдӧм дӧрапас.

КОМИ РЕСПУБЛИКАСА НИМАЛАНА ЙӦЗ

УРЧИТАНЛӦН ӦТКОДЯЛАН ДА МЕДВЫЛЫС ТШУПӦД.

97 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ. Лӧсьӧд дженьыд висьт.

Е. А. Игушев — коми кыв туялысь, филология доктор, велӧдысь. Евгений Александрович чужлӧма Сосногорск бердса Пожня грездын. Велӧдчӧма Ухтаса горно-нефтянӧй (биару-мусир) техникумын, сэсся Коми пединститутын. Армия бӧрын уджалӧма сиктса велӧдысьӧн. Уджалігмоз помалӧма аспирантура. 1973-ӧд восянь Евгений Александрович уджаліс Сыктывкарса канму университетын. Сійӧ гижис коми кывйысь вель уна велӧдчан пособие. Шуам, «Коми диалектология», «Коми кыв да йӧзкостса поэзия», «Введение в финно-угроведение», «Ӧнія коми кыв» да мукӧд. Та кындзи Евгений Александрович гижӧ неыджыд висьт-тешъяс. Вуджӧдӧ финн-угор кывъясысь челядьлы мойдъяс, шусьӧгъяс, нӧдкывъяс. Евгений Александрович Игушевӧс тӧдӧны да пыдди пуктӧны оз сӧмын Россияын, но и суйӧр сайын: Венгрияын, Финляндияын, Эстонияын. Тайӧ шань да серамбана учёнӧйсӧ, велӧдысьсӧ зэв ёна радейтӧны студентъяс.

98 удж. Содты коланаинӧ отсӧг вылӧ сетӧм кывъяс да вочавидз юалӧм вылӧ.

Водз чеччӧ да этша печкӧ.

Миян сиктын олӧ Дарья тьӧт, дзоляник, косіник, зэв тэрыб кока да сёрниа пӧрысь нывбаба. Дарья тьӧт луннас быдлаӧ волӧ, ставсӧ тӧдӧ, быдтор удитӧ медся водз висьтавны. Лавкаӧ да поштаӧ витысь унджык пыралас. И клубад медводз на удитас волыны. Керкаыс Дарья тьӧтлӧн сикт шӧрас, медся важиник да лёкиник. Картупельсӧ сёрӧнджык заводитӧ керны да лымъявтӧдзыс некор оз вермы эштӧдны. Вӧрысь локтысьясӧс пыр паныдалӧ Дарья тьӧт. Тӧдӧ, коді этшаджык чукӧртӧма тшак-вотӧссӧ, коді сюсьджыка вотчӧ. Тадзи и олӧ Дарья тьӧт, прамӧя оз узьлы, а вӧчны нинӧм оз удит, овмӧсыс эндӧма.

Кутшӧм Дарья тьӧтыс?

Гӧгӧрвоӧд висьтлысь нимсӧ, аддзы текстысь вочакыв.

99 удж. Корсь лыддьысянінысь удж йылысь шусьӧгъяс. Дзеб ӧти шусьӧг ребусӧ.

100 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд финн шусьӧгъяссӧ.

Финн шусьӧгъяс.

Бур морт сетӧ этшасьыс, лёк мортлӧн оз вичмы и унасьыс. Важсӧ эн лёкӧд водзвыв, кытчӧдз выльсӧ бура он тӧдмав.

101 удж. Лыддьы да тӧдмав финн нӧдкывъяссӧ.

Кутшӧм серпасъяс лӧсялӧны нӧдкывъяслы.

Финн нӧдкывъяс.

Коктӧг котӧртӧ, бордтӧг лэбӧ, ӧти луннас дас сиктӧ волӧ. Вужйыс вылын, юрыс улын. Ыджыд лэбач надзӧникӧн ӧвтчӧ, бордъяссьыс ва виялӧ.

102 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Висьтав Иван Ильич Белых йылысь III морт нимсянь.

Чужлі ме Сыктывдін районса Паль сиктын 1946-ӧд вося кӧч 23-ӧд лунӧ. Ичӧтдырйи ёна радейтлі кывзыны баблысь мойдъяссӧ. Мукӧд мойдсьыс весиг юрсиыд сувтлывліс. Нӧшта кажитчис вадорын вуграсьны да вӧрын вотчыны. Эг ӧтчыдысь ичӧтнад ылавлы вӧрӧ. Пармаыс нӧшта ёнджыка кутіс кыскыны менӧ ас дінас. Коми пединститут помалӧм бӧрын пыр уджалі «Югыд туй» (ӧні «Коми му») газет редакцияын. Сӧмын некымын во кежлӧ вуджлі Коми небӧг лэдзанінӧ да «Йӧлӧга» газет редакцияӧ. Республика пасьта ветлігъясӧ йӧзкӧд аддзысьлӧмъясыс да накӧд сёрниясыс и лоисны менам висьтъяслы сюрӧсъясӧн. Петалісны «Ӧзйы, бипурӧй менам», «Челядьдырся пароходъяс» да «Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн» небӧгъяс. Сэні зіли петкӧдлыны, кутшӧм ёна радейта ассьым чужанінӧс, ас войтырӧс, ас пармаӧс. Наын и менам олӧмыс.

Лыддьы И. И. Белыхлысь ас бӧрйӧм серти гижӧд. Серпасав да висьтав сы йылысь коми кыв урок вылын.

103 удж. Лыддьы висьтлысь юкӧнъяссӧ, гӧгӧрво да тэч найӧс колана ногӧн.

Выль пась.

Меным ньӧбисны выль пась. Зэв мича, кельыдгӧрд. Кор ме муна уличті, нывкаяс кындзи, зонкаяс ме вылӧ видзӧдӧны. Ӧтчыд весиг Вадик Блинов видзӧдліс, дерт, эз ме вылӧ, а менам пась вылӧ. Но век жӧ нимкодь. Со кутшӧм менам пасьӧй. Медся бур!

— Кытчӧдз оз быдмы выль кизь, — шуис мам, коді пукаліс диван вылын да кыис моднӧй шапка. Меным лои тешкодь. Син водзӧ сувтіс серпас: со чужӧ выль кизь. Медводз сійӧ ичӧтик, сэсся ыджыдджык, медбӧрын 5 шайт ыджда.

— Кытчӧдз он велав колана ногӧн новлыны паськӧм, — кывкӧрталіс бать. — Кыдзи ме велала сійӧс новлыны? — шемӧсми ме. — Мӧвпнад, — шуис мам и серӧктіс. Мамӧ вурис кизьсӧ, и батьӧ ӧшӧдіс пасьсӧ шкапӧ. Кутшӧм сылы гажтӧм сэні ӧшавнысӧ, некод сы вылӧ оз видзӧд.

Но лоис виччысьтӧмтор. Пасьысь орис кизьыс. Гашкӧ, пӧрччысигӧн кыскышті ёнджыка. Бать казяліс орӧм кизя пасьӧс. Дыркодь пиняліс менӧ, ӧд пасьыс выль на: — Кутан ветлыны пальтоӧн, кытчӧдз..., кытчӧдз...

1. Мыйла радліс нывка? 2. Кутшӧм сылӧн пасьыс? 3. Мыйысь скӧрмис батьыс? 4. Мыйла пасьыслы шкапас гажтӧм?

Корсь материал Елена Васильевна Габова йылысь. Дасьты неыджыд юӧр. Юӧрсӧ позьӧ вӧчны презентация ногӧн компьютер отсӧгӧн PowerPoіnt программаын.

ТУВСОВЪЯ ТӦЖДЪЯС

ЛОКТАН КАД

Ме аски пукта дзоридзьяс. Вок лӧсьӧдас дзоридз градъяс. Регыд петасны медводдза дзоридзьяс. А ті мый пуктанныд керка водзӧ?

104 удж. Лыддьы да вуджӧд Иван Коданёвлӧн «Нёль вок» мойдысь юкӧн.

Нёль вок.

Олӧны-вылӧны нёль вок. Ёнысь-ёнӧсь, мичаысьмичаӧсь. Некор оз пӧрысьмыны. Зэв шаньӧсь. Пыр старайтчӧны му вылын да вӧр-ваын олысьяслы вӧчны кыдз позьӧ унджык буртор. Первой воксӧ шуӧны Тулысӧн. Воас кадыс да кузь туйӧ медводз петас Тулыс. Кыті мунас сійӧ, кутшӧм муясӧ тувччылас сылӧн кокыс, быдлаын шондӧдас, ставыс ловзяс. Садьмӧдас шоръясӧс, йи улын шойччысь юясӧс. Тшӧктас мича паськӧмӧн вӧччыны пуяслы. Шоныд муясысь, саридзьяс бердысь аскӧдыс вайӧдас и быдсикас лэбачӧс. Тулыс вок тэрмӧдлас быдӧнӧс, медым быд удж вӧлі вӧчӧма ас кадӧ да бура. Кыпыд Тулыс ёна и гажӧдас йӧзӧс да пемӧсъясӧс. Челядьӧс ворсӧдас, вӧрпаяслысь паськӧмсӧ вежас, пӧткаясӧс тшӧктас сьывны-гажӧдчыны, вын-эбӧс сетас юяслы да шоръяслы. Тулыс уджалас лун и вой. Уна буртор коляс ас йывсьыс му вылӧ. Кор вель ёна мудзас, отсӧг вылӧ чукӧстас ассьыс воксӧ — Гожӧмсӧ.

Содты ассьыд кывъяс.

воис гажа тулыс

105 удж. Лыддьы приметаяс. Содты кадакывъясӧ локтан када суффиксъяс.

1) Кузь йинёньяс ӧшъясны керка вевт дорышӧ — тулыс нюжалас. 2) Сьӧд рака воис — кызь лун мысти йи вӧрзяс, тӧлысь мысти лым сылас. 3) Тулыснас кӧ лымйыс сылас ӧдйӧ, а ытваыс исковтас тэрыба — виччысь васӧд гожӧм. 4) Кыдзлӧн кӧ водзджык воссясны коръясыс ловпуысь — гожӧмыс лоас зэра. 5) Чикыш воас — гым ваяс . 6) Май дас коймӧд лунӧ кӧ войыс шоныд да кодзула — гожӧмыс лоас кос.

106 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Инды локтан када кадакывъяс.

Бара воас гажа тулыс, Гӧгӧр ставыс лоас веж! Бокад тэсӧ эн жӧ сулав, Аслад муса бать-мам мулань, Дона пиӧй, зіля кеж!.. Тувсов асылӧ тэ петан Гӧрны-кӧдзны паськыд йӧр Сэк, кор шонді кисӧ сетас Зарниавны му и вӧр. Сьӧлӧм вылад долыд-долыд! Сьылӧ тракторъяслӧн гор. Шуднад збыльысь тырас лолыд, Вӧчӧмтортӧ аддзан кор.

Гӧгӧрвоӧд омонимъяссӧ, лӧсьӧд наӧн кывтэчасъяс.

«Омонимъяс кывчукӧр» небӧгысь аддзы тӧдса омоним гоз да серпасав.

107 удж. Мичаа лыддьӧй текстсӧ.

Виричын сёрнитӧны капуста да свеклӧ рӧсада. — Кор нин шондӧдас да миянӧс петкӧдасны шоныд муӧ? — шогсьӧ свеклӧ. — Воас кад и петкӧдасны. Таысь эн шогсьы. Воысь воӧ миянӧс пыр этшаджык пуктӧны, надейтчӧны дась вылас, — шогсьӧ капуста. — Да-а. Водзті вӧлі ми кодьтӧ мыйта пуктасны! Ӧні ставыс ёгӧн тырӧма. Регыд кыкӧн и колям.

Мыйла шогсьӧ свеклӧ?

108 удж. Сетӧм кывтэчасъясӧн лӧсьӧд юӧр тувсовъя уджъяс йылысь.

гӧрӧны муяс, градъяс

пелькӧдӧны ӧшинь ув

киськалӧны пуктасъяс

пукталӧны дзоридзьяс

мыськӧны ӧшиньяс

кералӧны пуяс вылысь кос увъяс

идралӧны йӧръяс

шыблалӧны лым

сотӧны колян вося турун

парникӧ пуктӧны ӧгуреч

лӧсьӧдӧны парник

пуктӧны картупель

кӧдзӧны кӧйдыс рӧсада вылӧ

дасьтӧны кӧйдысъяс

небзьӧдӧны му

109 удж. Дасьтысь да гиж «Тувсовъя уджъяс» творческӧй диктант.

Со и воис дыр виччысяна тулыс. Кыз эшкын улысь мыччис ассьыс чужӧмбансӧ му. Чургӧдіс юрсӧ медводдза дзоридз — вижъюр. Тулыс воӧмкӧд и воасны тувсовъя тӧжд-уджъяс. Ковмас гӧрны му..

110 удж. Гиж висьтсӧ локтан кадын. Сет висьтыслы ним.

Ми ёрткӧд вӧчим лэбач поз и тувъялім сійӧс ӧшинювса джуджыд коз йылӧ. Медводдза ябыръяс зэв зіля поздысисны сэтчӧ. Лунтыръясӧн найӧ ваялісны гӧнторъяс, кос турун. Недыр мысти лэбачьяс пӧжисны пиянӧс. Уджыс ябыръяслӧн лоис унджык.

1

Витаминыс сыын уна, Курччан — синва пычкас друг. Уна вӧлӧгаӧ мунӧ, Тайӧ, дерт жӧ, град выв ...

2

— Дуньӧ! Дуньӧ! — горзӧм кылӧ, Роскӧн вӧтлысям бур здук. Шоныд рытӧ ывла вылын Тадзи кыям майскӧй ...

3

Ичӧт керка вӧчис дедӧ, Ме тшӧтш отсаси и бабӧй. Лэптім зіб вылӧ, сэн медым Олас-вылас сьылысь ...

4

Зэрӧм бӧрын енэжтасӧдз Ӧшъяс джынъя мича асык Сизим рӧма ыджыд кӧшӧн Васӧ юӧ ...

111 удж. Паськӧд сёрникузяяссӧ.

Воис тулыс. Сыліс лым. Ӧшалӧны йинёньяс. Артмӧны гӧпъяс. Бузгӧны шоръяс. Мыччысьӧны кушинъяс. Польдӧны гаръяс. Дзоридзалӧны вижъюръяс. Воӧны лэбачьяс. Ловзьӧ вӧр-ва.

112 удж. Лыддьы кывбурсӧ да велӧд.

Тулысӧс кыдзи он радейт, Сы йылысь кыдзи он сьыв? Кор весиг дзор тошка дядьлӧн Дзордзалӧ чужӧм выв? Кор сынӧдас сьыланкыв сьылӧ, Муслунӧн ӧвтӧ тӧв, И меліа кышакылӧ Бадьясӧн мӧдлапӧв.

113 удж. Аддзы А. Саврасовлӧн «Грачи прилетели» серпас дорӧ лӧсялана сёрникузяяс.

Воисны сьӧд ракаяс.

Медводз миян войвылӧ воисны сьӧд ракаяс. Гӧгӧр на лымъя, а найӧ танӧсь нин. Шойччыштасны кузь туй бӧрын и заводитасны позъяс вӧчавны. Позъяссӧ найӧ вӧчӧны паркъясын, расъясын. Водз асывсянь сёр рытӧдз найӧ кравзасны, позъяснысӧ вӧчӧм вылӧ увъяс чегъяласны да ваяласны. Ӧтияс важ познысӧ дзоньталасны, мӧдъяс — выльысь вӧчасны. Лунтыр ракаяс ноксясны-уджаласны. А кор воас рыт, пуксясны асланыс позъяс дорӧ да узьӧны асылӧдз. Асывнас садьмасны водз да бара уджӧ кутчысясны. Сьӧд ракаяс пӧжсьӧны медводз. Оз на удит пуяс вылын кор потны, а пияныс горзӧны нин — сёйны корӧны.

Кутшӧм кадын сетӧма унджык кадакывсӧ? Мыйла?

ТУВСОВЪЯ ГАЖЛУНЪЯС

114 удж. Лыддьы висьтлысь юкӧнъяссӧ, гӧгӧрво да тэч найӧс колана ногӧн.

Берба лун.

Коми йӧз лыддьӧны, мый берба отсалӧ босьтны бур урожай, вермӧ сетны йӧзлы да гортса пемӧсъяслы дзоньвидзалун. Берба видзӧ пемӧсъясӧс вомидзысь. Берба вожъясӧн комияс инмӧдчылісны ӧта-мӧдӧ да гортса пемӧсъясӧ, шуалісны нимкыв: «Юр вывсянь кок улӧдз берба дзоньвидзалун мед сетас».

Тайӧ лунсянь Ыджыд лунӧдз бербалӧн быдманінысь эз вӧрӧдны васӧ. Чайтісны, бадьясувса ваас пӧ тайӧ кадӧ уна мути. Эм эскӧм, мый биӧ шыбитӧм берба видзӧ пӧжаръясысь. А тӧвлы паныд шыбитӧм берба лӧньӧдӧ бушков. Шуӧны, Берба лунӧ кӧ шондіа — гожӧмыс лоӧ бур, озыр урожай артмас.

Ыджыд лунӧдз вежонӧн водзджык эскысь йӧз пасйӧны Иисус Кристослысь Иерусалимӧ пырӧмсӧ. Сэні Господьӧс кыпыда паныдалісны, чолӧмалісны пальма вожъясӧн, чолӧмалісны мӧда-мӧдсӧ Кристос воӧмӧн. Миянлы тайӧ гажыс ёнджыка тӧдса, кыдзи Берба лун, сы вӧсна мый миян пальмаяс оз быдмыны. Сы пыдди вичкоын вежӧдӧны медводдзаӧн дзоридзалысь берба.

Берба вожнас инмӧдчылісны керкалӧн быд пельӧсӧ. Сэсся пуктылісны ен ув пельӧсӧ. Сэні берба оліс мӧд воӧдз. Лыддьӧны, мый бербаыс вына сӧмын ӧти во. Биа висьӧмысь пӧ мездылӧма бербалӧн 9 гар.

115 удж. Лыддьы текстсӧ, аддзы выль кывъяс да гӧгӧрво. Сет текстлы ним.

Сьӧлӧм и лов личӧдысь да гажӧдысь тайӧ праздникыс быдӧнлӧн: олӧмаяслӧн, томъяслӧн, челядьлӧн. Быд керкаын пелькӧдчӧны, рытсяньыс пусьӧны-пӧжасьӧны. Медся дзескыда олысьяслӧн тайӧ лунӧ пызан вылас быдтор лоӧ: и яя шыд, и чӧскыд черинянь, и проса рок, и нӧкъя рысь, и выйӧн мавтӧм пирӧг-шаньга. Быдсяма чӧскыдторсӧ на видзыштӧны Кристос ловзян лун кежлӧ, мед вунӧдлыны сьӧкыдсӧ да сьӧлӧм бурмымӧн радлыны-гажӧдчыны.

1. Кутшӧм гажлун йылысь висьтавсьӧ текстын? 2. Мыйла тэ тадзи чайтан?

116 удж. Лыддьы да гӧгӧрво рецептсӧ.

Кулич вӧчан рецепт.

Босьтам 1 кг пызь, 100 г вый, 150–200 г сакар, 50–100 г изюм, 400 г йӧв, дрожжи да сов. Шоныд йӧлӧ пуктыны дрожжи, содтыны 500 г пызь и 2–3 час кежлӧ кольны кыптыны. Кор няньшомыс лоӧ дась, пуктыны мукӧдторсӧ да бура гудравны. Пӧжалӧм бӧрас мичмӧдны кольтусьӧн да уна рӧма сакарӧн.

1. Вуджӧд рецептсӧ да пӧжав кулич. 2. Мичмӧд куличсӧ да пасхасӧ коми серъясӧн.

МОРТ-МОРТА НИМВЕЖТАСЪЯС.

Ӧта-мӧд, мӧда-мӧд (друг друга) нимвежтасъяс шусьӧны морт-мортаӧн. Найӧ вежласьӧны вежлӧгъяс серти.

Гажлун дырйи ми козьналім ӧта-мӧдлы мича серпасъяс.

Мӧда-мӧдӧс кыпыда чолӧмалім Ыджыд лунӧн.

117 удж. Гиж морт-морта нимвежтасъяссӧ колана вежлӧгын. Лӧсьӧд 2–3 сёрникузя.

ПОДЧИНИТЕЛЬНӦЙ КЫВЙИТӦДЪЯС.

Подчинительнӧй кывйитӧдъяс йитӧны сёрникузяяс. На водзын пуктӧны чутік.

та вӧсна, та понда

Ыджыд лун водзын мунӧ Ыджыд видз, та вӧсна колӧ сёйны кослунъя вӧлӧга. Аски Троича, та понда ми ветлам вичкоӧ.

118 удж. Лыддьы да гиж изложение план серти.

Троичаса кыдз.

Троича пасйӧны Ыджыд лун бӧрын 50-ӧд лунӧ — 7-ӧд вӧскресенньӧӧ. Медъёна тайӧ лунӧ пыдди пуктӧны кыдз пу, та вӧсна сійӧс вежӧдӧны вичкоын. Кыдз — шонділӧн да томлунлӧн пас. Кыдзсӧ лыддьӧны шуда пуӧн, сійӧ вайӧ бурлун. Та понда коми йӧз чайтӧны, мый сійӧ видзӧ неминучаысь. Сідз жӧ кыдз лыддьыссьӧ бурдӧдчан пуӧн, та вӧсна инмӧдчылісны ӧта-мӧдӧ вичкоын вежӧдӧм вожъясӧн. Уличаяс, керка вевтъяс, ен ув пельӧсъяс тайӧ лунӧ мичмӧдӧны кыдз пу росъясӧн. Важӧн сикт-грездъясын медся мича кыдзсӧ мичмӧдлісны уна рӧма лентаясӧн. Сы гӧгӧр том йӧз сьылісны-йӧктісны, ворсісны.

«Йӧлӧга» газетысь

1. Кыдз пу — Троичалӧн вежа пас. 2. Троичаса кыдзлӧн вын. 3. Кыдз пу гӧгӧр гаж.

119 удж. Комиӧд кослунъя сёянлысь рецептсӧ.

120 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ.

Витамина салат.

Колӧ: 300 г гӧрд кӧчан, 200 г помидор, 200 г ӧгуреч, 200 г болгарскӧй переч, 100 г редис, лук, укроп, салат, сов, кӧнтусь вый. Став град выв пуктассӧ колӧ медводз мичаа мыськавны. Та бӧрын вундавны кӧчан, редис да лук — гӧгыльясӧн, ӧгуреч — бедьясӧн, помидор — кубикъясӧн. Перечысь перъявны кӧйдыссӧ да вундавны бедьясӧн, укроп-салат посньыдика вундавны. Медбӧрын став вундалӧмторсӧ ӧтлаавны, солыштны да содтыны сэтчӧ кӧнтусь вый.

Корсь да гиж кослунъя сёянлысь рецепт, мичаа оформит.

Став класснад дасьтӧй небӧг (буклет, презентация) «Кослунъя вӧлӧга». Позьӧ вӧчны компьютерӧн «Publіsher» либӧ «PowerPoіnt» программаяс отсӧгӧн.

ВӦР-ВАЛӦН БУРДӦДЧАН КОЗИНЪЯС

121 удж. Лыддьы мойдсӧ. Гӧгӧрвоӧд маръямоль кывлысь артмӧмсӧ.

Коркӧ важӧн ӧти сиктын олӧмны пӧрысь гозъя. Налӧн вӧлӧма мичаник авъя Марья нима ныв. Радейтӧма сійӧ сиктса ӧти гӧль зонмӧс. Но бать-мамыс Машукӧс мырдӧн кутӧмны сетны верӧс сайӧ озыр семьяӧ. Дыр бӧрдӧма-корӧма Марья бать-мамыслысь, медым эз сетны сійӧс пӧрысь озыр морт сайӧ. Но эз кывны бать-мамыс нылыслысь корӧмсӧ. Крут берег дорын, кӧні бӧрдіс Марья, мыччысис гӧрд рӧма мича дзоридз. Йӧзыс шуисны тайӧ дзоридзсӧ маръямольӧн. «Марья» — ныв ним серти, «моль» — дзоридзыслӧн быд ар артмӧ сьӧд рӧма моль кодь кӧйдыс.

122 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Пион артмӧма греческӧй paіonіos кывйысь. Вежӧртӧ ‘бурдӧдысь, дзоньвидзалун сетысь’. Пионӧн шулӧмаӧсь бурдӧдысьӧс. Грецияын вӧлӧма Пион нима тӧдчана бурдӧдысь, Асклепий енлӧн велӧдчысь.

Асклепий — Грецияын бурдӧдчӧмлӧн ен.

СТЕПЕНЬ ПЕТКӦДЛЫСЬ УРЧИТАНЪЯС.

Маръямоль — зэв мича дзоридз. Катшасинъяс ёна мичмӧдӧны Коми мусӧ.

123 удж. Содты сёрникузяясӧ колана степень петкӧдлысь урчитанъяс.

1) Ичӧт челядь купайтчӧны дзик берег дорын. 2) Школаса рыт колис зэв кыпыда. 3) Ми ёна радлім гожся каникул матысмӧмлы. 4) Кӧч тӧлысьын пувйыд дзик нин гӧрд. 5) Уразнӧй турун зэв колана быдӧнлы. 6) Велӧдчысьяс зэв бура гижисны тӧдӧмлун донъялан удж. 7) Тулыснас школа гӧгӧр челядь пелькӧдчисны вель дыр.

124 удж. Лыддьы да аддзы бурдӧдчан турун нимъяс. Корсь небӧгъясысь, мыйысь найӧ бурдӧдӧны.

Висьма кӧ, ме дінӧ врачӧс энӧ корӧй, Бурдӧдчанторла эн котӧртӧй пыр, Ачымӧс лэччӧдлӧй Кунес ю дорӧ, Кӧні быд видз лыдтӧм дзоридзӧн тыр!

Лапкорйӧн шонтыштӧй позялӧм морӧс, Кӧчвӧньӧн кӧртыштӧй калганлысь вуж, Шонді мед жалиттӧг синъясӧс ёрӧ, Кӧтӧдлас синваӧс лысва и пуж.

Ог кӧ на бурд, ладан турун сэк пуӧй, Кӧкакань шырӧй да вотыштӧй оз, Чай пыдди медбур лекарство моз юа Ю весьтӧ ӧшӧдчӧм сьӧд сэтӧр роз.

Шудӧй кӧ яндысьтӧг эновтас дзикӧдз, Сэки на эскӧмӧй аслам оз кус... Егырысь корсьӧй, ме воа кӧ пикӧ, Мырпом, кӧть некымын бурдӧдан тусь.

125 удж. Содты колана вотӧс нимъяс.

Нюр вылын вотчигӧн.

Туйыд вутш пӧвстас кӧ пыртас, Он на, другӧ, кув. Аддзан сэтысь чӧскыд ..., Шома ...

Меным муса сэтшӧм вотӧс, Коді важӧн сыв, Нюр выв вотӧс висьӧм сотӧ, Кыдзи шонді кыв.

Корсь да лӧсьӧд юӧр нюрвывса быдмӧглӧн бурдӧдчан вын йылысь.

126 удж. Бӧрйы ӧти серпас. Гиж сы серти неыджыд мӧвпалана висьт.

127 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.

Ӧтчыд гожӧмнас ме ордӧ гӧститны локтіс Ӧньӧ другӧй. Ми мӧдӧдчим Мизин йылӧ ком вугравны. Сиктсянь неылын миянлы паныдасисны челядь чукӧр. Шуйга кианыс быдӧнлӧн вӧлі бидон либӧ туис. Быдӧнлӧн дозъясныс дзик тыр. Веськыд кианыс ки тырыс кабыртӧмаӧсь чӧд розъяс, да мунігмозныс вомнас ӧктӧны тусьяссӧ. Вель ёна вомныс лякӧссьӧма чӧдйӧн. Ӧньӧ юаліс челядьлысь: — Вотчыны ветлінныд? Вывті бур! Сэсся ӧти зонкалысь корис ӧти чӧд роз да юаліс: — Мича ӧд? А дыр-ӧ чайтан тайӧ розъясыс олӧны? Челядь ёна шӧйӧвошисны. — Ӧти во, кӧнкӧ. — Тайӧ розъяссьыс, гашкӧ, тіян пӧль-пӧчьясыд на вотлісны чӧдсӧ. А чӧд кустъясыс олӧны кыксё воысь дырджык. Ӧні думыштӧй, мыйта чӧд на вермисны сетны йӧзыслы тайӧ розъясыс, а найӧс ті нетшкинныд дзик мӧвпавтӧг.

128 удж. 127-ӧд уджын сетӧм висьтысь аддзы да вуджӧд урчитан кывъяса сёрникузяяс. Лӧсьӧд аддзӧм урчитанъясӧн ас сёрникузяяс.

1. Шома, лӧз рӧма кузьмӧс вотӧс. 2. Еджыд синлыса дзоридз. 3. Кольквиж вотӧс, быдмӧ нюрын. 4. Шома вотӧса пу. 5. Содтӧны курччалан сирӧ. 6. Сыысь пуӧны шыд. 7. Тайӧ туруныс сувтӧдӧ вир. 8. Лӧньӧдан турун. 9. Тайӧ вотӧссьыс вӧчӧны ляз.

129 удж. Лыддьы текстъяссӧ. Лӧсьӧд юӧр бурдӧдчан быдмӧг йылысь.

Пелысь пу.

Миян вӧръясын быдмӧ пелысь пу. Сійӧс садитлӧны и керкаяс дорӧ. Пелысь зэв колана абу сӧмын йӧзлы, но и пемӧсъяслы. Сылӧн розйын пӧшти ветымын гӧгӧр ичӧтик вотӧс. Тайӧ вотӧсъясас эм яблӧг да лимон кислотаяс, вель уна С витамин. Кынмалӧм пелысьысь пуӧны варенньӧ. Пелысь сувтӧдӧ вир, та понда пинь ан висигӧн бур пожъявны вомтӧ пелыся ваӧн. Пелысьыд вывті бур кӧрым гортса пӧткаяслы, мӧсъяслы, порсьяслы. Косьтӧм коръясын уна дубильнӧй вещество, та вӧсна найӧс пуктӧны соласигӧн град выв пуктас пиӧ.

Ыжнёньлӧн вотӧсыс бурдӧдчан вына. Сійӧ бурдӧдӧ язва, лишай. Важӧн коми йӧз ыжнёньлысь чукӧртлісны медмича коръяссӧ, косьтывлісны да пузьӧдлісны чай. Тайӧ чайнас бурдӧдлісны горш висьӧм да орӧсь син. А вотӧсыс зэв бур цингаысь. Сыын зэв уна С да В витамин. Ыжнёнь весигтӧ юр висьӧмысь бурдӧдӧ.

Катшасин позьӧ чукӧртны кӧч тӧлысьӧдз. Бурдӧдчан вынсӧ кутӧ сӧмын аптечнӧй катшасин. Быдмӧ сійӧ луд вылын, корйыс мунӧ морков корлань. Чукӧртӧны сылысь сӧмын юръяссӧ. Косьтӧны, пӧжӧны пӧсь ваын да юӧны. Пӧжӧм катшасин бурдӧдӧ орӧсь син, чирей, сӧп висьӧм, горш висьӧм, орӧсь дойяс, бырӧдӧ юрысь киль.

Вуджӧд текстсӧ.

Бурдӧдчан быдмӧгъяс.

Вӧр-ва кытшалӧ мортӧс, сетӧ сылы сёян-юан, мичмӧдӧ сылысь олӧмсӧ да тӧждысьӧ дзоньвидзалун вӧсна. Вель уна бурдӧдчантор вӧчӧны уна пӧлӧс быдмӧгысь. Сӧмын Россияын тӧдса куимсё сайӧ татшӧм быдмӧг. Озыр наӧн и миян Коми му. Тайӧ быдмӧгъясыс: пелысь, сэтӧр, льӧм, ӧмидз, лежнӧг, чӧд, турипув, петшӧр, пув кор, лапкор, пожӧм да кыдз гаръяс, пакула да уна мукӧд. Чукӧртны бурдӧдчан быдмӧгъяс абу сэтшӧм сьӧкыд, сӧмын колӧ тӧдны, кор да кыдзи чукӧртны.

130 удж. Висьтсӧ юклы сёрникузяяс вылӧ. Гиж.

Ті аддзылінныд лежнӧг гожӧмын кутшӧм мичаа сійӧ дзоридзалӧ асьсӧ дорйӧ ёсь жельяснас лежнӧгйылыс арнас лоӧ небыд сэні эм уна витамин йӧз вотӧны лежнӧгйывсӧ да пуӧны сыысь варенньӧ фармацевтъяс вӧчӧны бурдӧдчантор.

Мыйла лежнӧгсӧ нӧшта шуӧны жельнӧгӧн?

Сёрнит ёртыдкӧд. Вӧдитчы сетӧм юалӧмъясӧн.

1. Тӧдан-ӧ тэ бурдӧдчан быдмӧгъяс? 2. Мыйысь найӧ бурдӧдӧны?

ВЕЛӦДӦМ МАТЕРИАЛ ВЫНСЬӦДӦМ

131 удж. Аддзы пара. Лӧсьӧд 3 паськӧдӧм сёрникузя.

132 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.

Арын пуяс.

Арся кӧдзыдъяс воӧм бӧрын пу вылын коръяс лоасны гӧрдоввижӧсь. Медся мичаӧн овлӧ арся пипу. Турунвиж да виж паськӧма пуяс пӧвстын ышнясьӧ сійӧ аслас пемыдгӧрд да югыдгӧрд сарапаннас. Коді оз радейт арся вӧртӧ? Кымын пӧлӧс паськӧмаӧсь пуясыс! Сёр арын сэсся паськӧмъяссӧ надзӧникӧн заводитӧны пӧрччавны. Сӧмын ловпу ӧтнас кӧдзыд арын гылӧдӧ дзик веж коръяс. Тайӧ пуыс торъялӧ мукӧдысь аслас сьӧмӧснас да быдманногнас. Керыштан кӧ сьӧмӧссӧ, пыр жӧ сійӧ лоӧ сьӧдвиж, петӧ сэтысь дубитчан кислота. Ловпу быдмӧ васӧдінын.

133 удж. Корсь лӧсявтӧм кыв. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

134 удж. Содты асалан либӧ босьтан вежлӧга суффиксъяс.

1) Светалӧн чужан луныс моз тӧлысь кызьӧд лунӧ. 2) Ми гажаа пасйим Светалысь чужан лунсӧ. 3) Мам лыддис батьлысь локтан вежон вылӧ гороскоп. 4) Батьлӧн гороскопӧ гижӧма шуда олӧм йылысь. 5) Лыйсьысьлӧн менюын оз вермы лоны госа сёян. 6) Газетысь ме аддзи Лыйсьысьлысь меню. 7) Пызан вылын куйлӧ пӧчлӧн козин. 8) Пӧчлысь козинсӧ, шоныд кепысьсӧ, ме кута новлыны тӧвнас.

135 удж. Содты лӧсялана вежлӧг суффиксъяс.

1) Гожӧмнас да тӧвнас ме ветла пӧч дорӧ Ухтаӧ. 2) Печораын олӧны батьлӧн рӧдвужыс. 3) Воркутаӧ позьӧ мунны поездӧн либӧ лэбны самолётӧн. 4) Мамлӧн вокыс ветлӧ уджавны Усинскӧ. 5) Ёртлӧн бать-мамыс локтісны Сыктывкарӧ Емвасянь. 6) Шондіа лунъясӧ ме нимкодяся Опера да балет театр водзын ва бусӧн.

136 удж. Содты лӧсялана кывъяс, медым артмис радейтана велӧдысь йылысь висьт.

Менам радейтана велӧдысь.

Менсьым радейтана велӧдысьӧс шуӧны ... . Сійӧ велӧдӧ ... . Миян школаын ... велӧдӧ нин ... во. ... урок вылын ми тӧдмасям ... . Урок вылын босьтӧм тӧдӧмлунъясыс миянлы зэв ёна ковмасны водзӧ олӧмын. Сы вӧсна ми пыдди пуктам ... да ... урок. Миян радейтана велӧдысь ... тушаа, ... юрсиа, ... синъяса. ... урокъяссӧ нуӧдӧ стрӧга, а збыльвылас сійӧ зэв шань, мелі, нюмсера. Кор урок вылын мыйкӧ оз артмы, ... пыр и воас отсӧг вылӧ. Некор оз вид, кор мыйкӧ он гӧгӧрво. А выль пӧв ставсӧ висьталас. Вот кутшӧм миян радейтана велӧдысь.

137 удж. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд школа йылысь текст.

Миян школа.

вель ыджыд

сулалӧ сикт шӧрын

джуджыд гӧра вылын

веж сад пиын

медыджыд керка

ыджыдысь-ыджыд ӧшиньяса

стенъясын ӧшалӧны

велӧдчан вежӧсъяс

лыддьысян жырйын

нуӧдсьӧны кружокъяс

138 удж. Лыддьы да вуджӧд. Висьтыслы сет ним. Содтав лӧсялана кывбердъяс.

Быттьӧ дзик на неважӧн воисны войвылӧ ыджыд да мича лэбачьяс — турияс. А со найӧ бӧр нин лэбӧны шоныд муясӧ. Видзӧдан турияслысь лэбӧмсӧ, кылан тӧдса местаяскӧд прӧщайтчӧмсӧ, и сьӧлӧмыд вӧрзьылӧ. Турияс лэбӧны выліті. Вӧсньыдик голяяссӧ нюжӧдӧмаӧсь водзӧ. Кымын лун да вежон налы ковмас шенасьны бордъяснас, венласьны вына тӧвъяскӧд, терпитны кӧдзыд зэр. Кымын кар да сикт вомӧн лэбзясны турияс. Уна сикас вӧръяс, юяс, степъяс аддзыласны кузь туй вуджигӧн. Унаысь ковмылас шойччыны, коллявны пемыд войяссӧ. Аддзысьлытӧдз, турияс!

139 удж. Кадакывъясӧ содтав колана суффиксъяс тшӧктан формаын.

Шоныд ваӧ гудрав дрожжи. Содты сов, стӧкан джын сакар. Кисьт пызь кык кило гӧгӧр, бура гудрав . Сэсся содты стӧкан тыр сывдӧм вый и коль шоныдінӧ 3–4 час кежлӧ, медым кыптас. Артмӧм нянь-шомсӧ юк кык пельӧ, а сэсся вӧсньӧд ӧти сантиметр кызта сӧчӧнӧдз. Сӧчӧн шӧрас пуктав водзвыв дасьтӧм чери, солав, резышт сывдӧм выйӧн. Сӧчӧн бокъяссӧ ӧтлаӧд чери вывтіыс. Черинянь вермас лоны и восьсаӧн. Пӧжав пачын либӧ духовкаын. Пачысь кыскӧм бӧрас чериняньсӧ мавт выйӧн.

140 удж. Гиж текстсӧ, комиӧд кадакывъяссӧ.

Ті онӧ тӧдӧй Кукрыниксы художникъяс йылысь? Найӧс шуисны Михаил Васильевич Куприянов, Порфирий Никитич Крылов да Николай Александрович Соколов. Тайӧ куим художникыс уджалісны ӧтлаын 60 во сайӧ. Налӧн сатирическӧй серпасъясыс стӧча да веськыда петкӧдлӧны быд лёктор. Та кындзи художникъяс серпасалісны и вӧр-ва, и йӧзӧс.

141 удж. Гиж кадакывъяссӧ кольӧм шыпасъяс содталӧмӧн. Гӧгӧрвоӧд кадакывъяслысь гижанногсӧ.

Аддзы кадакыв, коді гижсьӧ кык ногӧн. Стӧчмӧд вежӧртасъяссӧ. Лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

142 удж. Гиж текстсӧ скобкаяс восьтӧмӧн.

Небыд тӧв лунвывсянь пӧльтӧ. Шонді яръюгыда дзирдалӧ. Лым ляпкалӧ чинӧ. Шоръяс визувтӧны туйӧд. Мыччысьӧны медводдза коръяс. Гӧгӧр ставыс ловзьӧ. Ми лолалам сӧстӧм сынӧдӧн, нимкодясям тувсовъя лунӧн.

143 удж. Сет соссяна вочакыв.

1. Ме ола сиктын (карын). 2. Тэ радейтан дыр узьны. 3. Талун ывлаын зэрӧ. 4. Ми ворсам йӧрын. 5. Ті мунанныд вӧрӧ. 6. Ёртъясыд мунӧны Из гӧраясӧ. 7. Челядь бура тӧдӧны правилӧяс. 8. Велӧдысьяс гӧгӧрвоӧны миянӧс.

144 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Гиж локтан када кадакывъяс.

Тувсов луныд во чӧж вердас. Сырчик вӧсни кокнас ю вылысь йисӧ чегъялас. Тулысын вежон зэрас, да лунӧн косьмас. Ракаяс кравзӧны — шондӧдас. Шонді выліті ветлӧ — регыд ю воссяс. Тулысын кӧ узян, арын шогӧ усян.

1. Тайӧ шусьӧгъяс, казялӧмторъяс али нӧдкывъяс? 2. Мыйла тэ тадзи чайтан?

145 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ.

Саридз сайысь воис варов тулыс. Кутіс сійӧ вӧтлыны дзор юрсиа тӧлӧс. Лым толаяс заводитісны ляпкавны, топавны. Керка вевтъяс вылысь тёпкӧ-виялӧ эзысь войтва. Но виччысьтӧг войвывсянь уськӧдчис кӧдзыд тӧв, шеныштіс паськыд борднас. Повзисны войтъяс, топӧдчисны ӧта-мӧд бердас, и артмисны йинёньяс.

146 удж. Лыддьы кывбур юкӧнсӧ да висьтав, мыйӧн лоӧны тӧдчӧдӧм кывъясыс: синонимӧн, антонимӧн, омонимӧн.

Мый кӧть сёрнит, Мый кӧть висьтав, Мый кӧть гарав, Мый кӧть шу, Сӧмын лёк кывйӧн эн лысьт тэ Видны ассьыд чужан му.

— велӧд наизусьт

— босьт тӧд вылад

— вӧчам содтӧд удж

— грамматика тема

— выль тема

— гортса удж

— кыв артмӧм

— енби пестан (творчествоа) удж

— туялана удж

— вочавидз юалӧм вылӧ

ДОНА ЁРТЪЯС!

Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн! 7-ӧд класса велӧдчан небӧгысь ті паськыдджыка тӧдмаланныд Коми му, тані олысь йӧз, коми войтырлӧн аслыспӧлӧслун йылысь. Ми вӧзъям тіянлы сӧвмӧдны сёрни сям выль кыввор отсӧгӧн. Велӧдчан небӧгысь ті лыддянныд чужан му йылысь висьтъяс, кывбуръяс, шусьӧгъяс, кывйӧзъяс. Ми эскам, мый и ті туяланныд да дасьтанныд чужанін йылысь уджъяс, юксянныд выль тӧдӧмлунъясӧн ёртъясыдкӧд. Миян ӧтувъя уджным отсалас бурджыка гӧгӧрвоны ӧта-мӧднымӧс да ёртасьны. Сиам тіянлы ыджыд вермӧмъяс коми кыв велӧдӧмын!

ЧОЛӦМ, ЁРТӦЙ!

1 удж. Лыддьы кывбурсӧ, мӧвпышт, волӧн кутшӧм кад йылысь кывбурыс.

Ой, гожӧм, гожӧм! Тэрмасян, он ов Тэ лунӧн дырджык. Пышъян, сьӧлӧмшӧрӧй! Со ыргӧн биӧн ыпмунӧма вӧрыс — Вай ветлам сэтчӧ пальӧдыштны лов.

Кӧть миян весьтын енэж гожся лӧз, Но миян гӧгӧр ар нин бара, ар нин! Ми восьлалам, а кок уланым зарни, Ми талун тэкӧд — медся озыр йӧз.

1. Кутшӧм серпас лӧсялӧ кывбурыслы? 2. Мый серти тӧдмалін? 3. Кыдзи авторыс донъялӧ гожӧмсӧ да арсӧ? 4. Кутшӧм кывъяс отсалӧны гӧгӧрвоны гожӧм да ар йылысь? Аддзы тайӧ кывъяссӧ, висьтав комиӧн да рочӧн.

1. Вайӧд кывбур темаыслы лӧсялана шусьӧгъяс да приметаяс, гӧгӧрвоӧд на пиысь ӧтиӧс. 2. Вӧдитчы Ф. Плесовскийлӧн «Коми пословицы и поговорки», В.Кудряшовалӧн «Коми календар» небӧгъясӧн.

2 удж. Лыддьы висьтсӧ, висьтав дженьыда, мый йылысь гижӧма. Помав текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Гаждорад и збыльысь гажа. Гожӧмнас Олег ветліс Гаждор сиктӧ Парась пӧч да Петыр пӧль ордӧ. Тані Олег тӧдмасис Шуриккӧд. Сэтшӧма кутісны лӧсявны. Лунтыръясӧн ризъялісны ывлаын. То Эжва дорӧ купайтчыны лэччыласны, то самӧвар пузьӧдны кос коль чукӧртасны, то раскӧ пӧлян гумла пыраласны. Петыр пӧль кык ёртлы вӧчис ичӧтик шатинъяс да водз асывнас нуӧдіс вадорӧ. Зонкаяслы ёнджыкасӧ мык да гурина шедаліс. А Петыр пӧль мича сынъяс да ляпаяс кыскаліс. А сэсся судак шедіс. Уна и кыйдӧс катісны гортаныс куим чери кыйысь. Зонкаяслы сэтшӧма воис сьӧлӧм выланыс вуграсьӧмыс, мый лун-лун кутісны вошласьны вадорын.

1. Кыдзи тэ чайтан, мыйла сиктсӧ шуӧмаӧсь Гаждорӧн? 2. Лӧсялӧ-ӧ висьтлы нимыс? 3. Мыйла Олеглы вӧлі гажа? 4. Кӧні тэ олан? 5. Мыйла сідзи нимтӧны картӧ (сикттӧ)?

Вӧдитчы А.И. Туркинлӧн «Топонимический словарь Коми АССР» небӧгӧн.

Бӧрйы удж сикасъяс да вӧч гожӧм йылысь буклет. Бӧрйы сетӧм темаясысь ӧтиӧс либӧ лӧсьӧд ачыд. Дорйы ассьыд уджтӧ ёртъяс водзын.

1. Гожся шойччӧм. 2. Гожся лунӧ. 3. Вӧр-валӧн козинъяс. 4. Гожся вӧр-ва. 5. Майбырӧй, гожӧмӧй!

Буклетын вермасны лоны:

уджлӧн ним;

ас ов, ним, класс, школа;

гожся серпасъяс, фотографияяс;

гожӧм йылысь кывбур;

гожӧм йылысь неыджыд ас гижӧд;

гожся рецептъяс;

гожся ворсӧмъяс;

гожӧм йылысь приметаяс, шусьӧгъяс, нӧдкывъяс;

гожӧм йылысь ас лӧсьӧдӧм юржугланъяс (кроссворд, сканворд, ребус).

Буклет верман вӧчны компьютерӧн «Publіsher» уджтас отсӧгӧн. Вӧдитчы «Би кинь», «Войвыв кодзув» журналъясӧн, «Йӧлӧга», «Коми му» да мукӧд газетъясӧн.

Пример вылӧ:

Буклет лӧсьӧдысьяс йылысь юӧр

Удж ним

Удж вӧчан кад

Шӧр юкӧн

Шӧр юкӧн

3 удж. Корсь шусьӧгъяслысь помсӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс. Ӧти шусьӧг серти лӧсьӧд ребус.

Ар бӧрын гожӧм оз пуксьывлы. Арнад и пышкай сур юӧ. Эн ов арсяньыс озыра тӧлыс зэв кузь. Арын и ракалӧн быдса кольта. Арыд тыра пыж кодь. Арнад катша и рака пӧт.

4 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Гижав на пиысь приметаяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1) Илля лунӧ кӧ мича, арбыд мича лоӧ. 2) Илля лун пасйӧны моз тӧлысь мӧд лунӧ. 3) Таво арыс озыр пелысьӧн. 4) Таво арыс зэра лоас, пелысьыс уна. 5) Асывнас турияс ёна горзӧны — пужъявны вермас. 6) Асывнас сикт весьтӧд лэбисны турияс. 7) Ёна кӧ поводдяыс вежласьӧ, дыр на оз лымъяв. 8) Поводдяыс ёна вежласис: то зэрис, то лымъяліс.

1. Мый серти тэ гӧгӧрвоин, мый тайӧ примета? 2. Мый йылысь позьӧ тӧдмавны тайӧ приметаяс сертиыс?

Артмӧд ӧтвужъя кывъяс. Вӧдитчы «Коми-роч кывчукӧрӧн».

МИЯН ВЕЛӦДЧАНІН

5 удж. Лыддьы текстсӧ. Гӧгӧрво да лӧсьӧд сы серти план. План отсӧгӧн дасьтысь висьтавны аслад велӧдчанін йылысь.

Немдін школалӧн историяысь.

Немдін школа аслыспӧлӧс. 2010-ӧд воын сиктын пасйисны сылысь 150 во. Сійӧ кӧть и важ, но югыд, мича, сӧстӧм. Быд предметысь эм торъя вежӧс. Немдінын медводдза велӧдчаніныс воссьӧма вичко бердын 1860-ӧд воын. Велӧдысьяснас вӧлӧмаӧсь вичкоса уджалысьяс: Николай Сапожников, а сэсся Дмитрий Спасский. 1943-ӧд воын велӧдчаніныс лоӧма шӧр школаӧн. Ӧні Немдінса шӧр школа новлӧ Ревир Григорьевич Кармановлысь нимсӧ. Тайӧ россияса нималана разведчик, СССР-са Госпремияа лауреат. Талун Немдінса шӧр школаын уджалӧны вежӧра да водзмӧстчысь велӧдысьяс. Найӧ сетӧны челядьлы бур тӧдӧмлунъяс. Школа пыр зільӧ сӧвмыны. Челядьлӧн да велӧдысьяслӧн эм позянлун вӧдитчыны медиатекаӧн, петавны ӧтуввезӧ. Немдін школаса быдтасъяс: Сӧветскӧй Союзса Герой Георгий Фёдорович Тимушев, коми поэтъяс Эдуард Алексеевич Тимушев да Вячеслав Леонидович Бабин, Коми Республикаса заслуженнӧй артистка Вера Витальевна Булышева, Эжва районын хирург Николай Иванович Игнатов да уна мукӧд нимӧдӧны миянлысь чужан му.

КАДАКЫВЙЫСЬ АРТМӦМ ЭМАКЫВЪЯС.

Кадакывйысь артмӧм эмакывъяс петкӧдлӧны удж да действие нимъяс.

Велӧдчы артмӧдны кадакывйысь эмакыв

126 удж. Лыддьы висьтсӧ. Точкаяс местаӧ бӧрйы да содты лӧсялана эмакывъяс.

Медся колана школа.

Толя велӧдчӧ сизимӧд классын. Нёль во мысти ковмас торйӧдчыны школакӧд, веськӧдчыны техникумӧ либӧ институтӧ. Батьыс тӧрыт на шуліс, мый крестьянин пилы медся бур помавны сельскохозяйственнӧй техникум либӧ институт. — Колантор. Бурджык авиационнӧйӧ муна, самолётӧн лэбавны кута. — Коді тэнӧ сэтчӧ босьтас? Велӧдчан лёка, — шуис батьыс. — ... велӧдчы. Быдӧн аттьӧ кутас висьтавны, — кайтіс мамыс. — Лекарство дуксӧ терпитны ог вермы, — вочавидзис Толя. — Помав медводз медся колана школа, сэсся нинӧм оз ков мортыдлы. — Кутшӧм колана школа? — чуймис Толя. — Эм сэтшӧм школаыс муын. Тайӧ ..., шань йӧз, небӧгъяс, ... . Найӧ велӧдӧны, кыдзи лоны вежӧра, уджач да прамӧй мортӧн, радейтны ассьыд чужан му. Мӧвпышт да вӧч ... .

Гӧгӧрвоӧд, донъяв мамыслысь кывъяссӧ тӧдчӧдӧм сёрникузяяс сертиыс.

Сикт шӧрын сулалӧ школа. Тані велӧдчӧны тӧлка челядь. Со менам школа. Ывлаын кӧдздӧдіс. Век ов да век велӧдчы.

Кык состава сёрникузяын эм подувпас да юӧрпас. Ӧти состава сёрникузяын эм сӧмын ӧти сюрӧса юкӧд: подувпас либӧ юӧрпас.

7 удж. Лыддьы текстсӧ. Аддзы ӧти состава сёрникузяяс, инды подувпассӧ либӧ юӧрпассӧ.

Сикт шӧрын сулалӧ миян школа. Сійӧ кык судтаа, мугӧм рӧма. Школаын уна велӧдчан вежӧс. Медводдза судтаын спортивнӧй зал. Сэні ми котралам, чеччалам, ворсам футболысь да волейболысь. Мӧд судтаын актӧвӧй зал. Гажлунъяс дырйи сэні сьылам, йӧктам, висьталам кывбуръяс, петкӧдлам сценкаяс. Медся интереснӧй вежӧсыс — физика кабинет. Татысь аддзан быдсяма опыт вӧчан дозъяс, микроскопъяс, приборъяс. Школа гӧгӧр быдмӧны кыдзьяс да пелысьяс. Ӧшинь улӧ тулыснас пуктім мича дзоридзьяс, ӧні наӧн нимкодясям. Миянлы школаын гажа да лӧсьыд.

8 удж. Комиӧд текстсӧ. Инды ӧти состава сёрникузяяс.

Корсь содтӧд юӧр мукӧд канмуса школаяс йылысь.

9 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис неыджыд текст аслад велӧдчанін йылысь.

1. Кӧні тэ велӧдчан? 2. Кутшӧм оланінпас (адрес) велӧдчаніныдлӧн? 3. Кутшӧм тэнад велӧдчаніныд? 4. Мый сэні эм? 5. Мыйӧн аслыспӧлӧс тэнад велӧдчаніныд? 6. Мый тэныд сэні кажитчӧ? 7. Мый тэ эськӧ вермин вежны аслад школаын?

Лӧсьӧд реклама выль аслыспӧлӧс велӧдчанінлы. Вӧдитчы «Аскиа школа» планӧн либӧ уджсӧ вӧч аслад видзӧдлас серти.

Аскиа школа.

Отсӧг вылӧ план:

1. Кӧні сулалӧ тайӧ велӧдчаніныс? 2. Кутшӧм сійӧ ортсысяньыс? 3. Коді сэні велӧдчӧ, кодъяс велӧдӧны? Кутшӧмӧсь найӧ? 4. Мыйӧ велӧдӧны сӧмын тані?

Уджсӧ позьӧ вӧчны буклет, презентация, листовка, баннер ногӧн.

10 удж. Видзӧдлы серпасъяссӧ. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм нэмын новлісны тайӧ велӧдчан паськӧмсӧ? Мый серти тӧдмалін?

1. Серпасав ассьыд велӧдчан паськӧмтӧ. Кут тӧд вылын рӧмсӧ, фасонсӧ, дӧра сикассӧ. 2. Дасьтысь дорйыны уджтӧ.

11 удж. Лыддьы, вуджӧд да гӧгӧрво.

Колӧ-ӧ школаса форма?

Ичӧт классъясын школаса форма быть колӧ. Ичӧтъясыдлы зэв нимкодь, кор пасьтӧдӧны школаын велӧдчан паськӧмтӧ. Ӧд сійӧ выль, аслыспӧлӧс да мича. Россияын унджык олысьыс лыддьӧ, мый колӧ лӧсьӧдны школаясын челядьлы ӧткодь паськӧм. Найӧ воӧны ӧти кывйӧ, мый школа паськӧмыс ӧткодялӧ челядьсӧ да кутӧ лэдзчысьӧмысь. Бать-мам тӧдчӧдӧны, мый зонпосни ӧдйӧджык аддзӧны ёртъяснысӧ, бурджыка велӧдчӧны. Но асьныс челядь оз кӧсйыны сійӧс новлыны. Ӧнія том войтыр вӧччӧны мода серти, зільӧны ӧдйӧджык верстяммыны, торъявны ӧта-мӧдсьыс. Лоӧ бурджык, бать-мам, велӧдчысьяс да велӧдысьяс кӧ сёрнитчасны школаӧ ветлан паськӧм йылысь. Колӧ шуны, бӧръя воясӧ уна велӧдчанін зільӧ вурӧдны аслас быдтасъяслы торъялана паськӧм.

12 удж. Мӧвпышт, сёрнит ёртъясыдкӧд, бать-мамыдкӧд да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Эм-ӧ тіян школаын форма? 2. Колӧ-ӧ школаын формаыс? Мыйла тэ тадзи чайтан? 3. Колӧ-ӧ пасьтасьны школаӧ мода серти? 4. Мый оз позь пасьтавны школаӧ? 4. Мый та йылысь мӧвпалӧны тэнад ёртъясыд? 5. Кутшӧм паськӧмӧн найӧ волӧны школаӧ? 6. Мый шуӧны школаын форма йылысь тэнад бать-мамыд? 7. Мый новлӧмаӧсь найӧ?

МЕНАМ ЛУНӦЙ

ВЫНСЬӦДАН-МОРТА НИМВЕЖТАСЪЯС

Вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс овлӧны эмакывъяс да нимвежтасъяс дорын.

Ме ачым вӧча гортса удж.

Челядь асьныс дасьтысисны диктант кежлӧ.

13 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Инды сэтысь вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс.

Домна радейтіс Ксюшаӧс гажа серамбаныс вӧсна. Некор сійӧс он аддзыв жугыльӧн да бӧрдысьӧн, пыр варов да збой, ур кодь визув, мыйкӧ век ачыс висьталӧ да сералӧ. Но медсясӧ Домна кутіс ёртасьны да лӧсявны Ксюшакӧд сы понда, мый тайӧ нылыс вӧлі бур сьӧлӧма. Абу лэптысьысь ни ышнясьысь веськыд морт. Мый эм сьӧлӧм вылас, сійӧс и висьталас, нинӧм оз дзеб. Сэтшӧм сяма жӧ вӧлі и ачыс Домна. Та вӧсна найӧ ӧдйӧ тӧдмасисны, кутісны лӧсявны чойяс моз.

14 удж. Содты лӧсялана вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс.

1) Ме ачым артала медсьӧкыд задачаяс. 2) Челядь асьныс дасьтісны концерт. 3) Ми асьным бӧрйим кружокъяс да секцияяс. 4) Тэ ачыд велӧдчин ворсны гитараӧн? 5) Маша ачыс нин кужӧ чӧскыда пусьыны. 6) Ті асьныд дӧзьӧританныд классысь дзоридзьяс?

Аддзы да гиж сетӧм кывъяслы лӧсялана антонимъяс.

КАДА КЫВБӦРЪЯС

Кад петкӧдлысь кывбӧръяс сулалӧны эмакывъяс бӧрын

15 удж. Лыддьы. Инды када кывбӧръяс да вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс.

Мишалӧн велӧдчан лун.

Асывнас Миша чеччӧ ачыс 6 час да 30 минутын. 5 минут гӧгӧр вӧчӧ зарядка, а та бӧрын мыссьӧ да весалӧ пинь. Сэсся сёйӧ да мӧдӧдчӧ школаӧ. Миша медся ёна радейтӧ выльлун. Сэки сылӧн кык удж урок. Медводдза урокыс роч кывйысь. Урок дырйи сійӧ велӧдӧ правилӧяс, сёрнитӧ да вӧчӧ асшӧр гижан уджъяс. Мӧдыс — артасян урок. Урок чӧж сійӧ вӧчӧ примеръяс да задачаяс. Коймӧдыс — история. Историятӧ Миша радейтӧ жӧ. Талун урок чӧж сёрнитісны Айму вӧсна тыш йылысь. Урок вылын бура уджалӧмысь сылы пуктісны «вит». И со радейтана удж урок. Сэні челядь асьныс вӧчӧны кипом уджъяс. Талун урок чӧж вӧчисны пу зыръяс. Мишалы ёна кажитчӧ вӧчасьны ас киӧн. Пажын дырйи зонка чӧскыда нуръясьӧ. Сёйӧм бӧрын сійӧ мунӧ «Зарни кияс» кружокӧ. Ӧні дасьтӧ выставка кежлӧ сюмӧдысь вӧчӧм дозмукъяс. Рытнас локтӧ гортас квайт час бӧрын, сёйыштӧ да вӧчӧ гортса удж. Узьны водӧ дас час гӧгӧр.

16 удж. Орччӧд ассьыд велӧдчан лунтӧ Мишалӧн лункӧд. Лӧсьӧд та йылысь юӧртӧм.

17 удж. Бӧрйы колана кывъяс да помав сёрникузяяссӧ. Вӧч ачыд татшӧмсяма удж.

Урокъяс бӧрын:

прӧста кад коллявны

вӧчны гортса удж

отсавны бать-мамлы

ветлыны кружок либӧ секция вылӧ

мачӧн ворсны

18 удж. Содты сёрникузяясӧ лӧсялана кад петкӧдлысь кывбӧръяс.

1) Гортӧ воим вой шӧр гӧгӧр 2) Здук мысти ме босьтлі киӧ мачсӧ. 3) Час кежлӧ ме муна карӧ. 4) Урок дырйи ми велӧдім эмакывъяс. 5) Ассьым асшӧр уджӧс ме вӧчи кык лун чӧж.

19 удж. Помав сёрникузяяссӧ, медым артмис висьт.

Велӧдчан лунӧй.

Менам велӧдчан лунӧй заводитчӧ ... . Быд лун ме садьма ... . Зарядка бӧрын ме ... . Школаын медводдза урокыс ... . Быд лун миян ... . Урокъяс бӧрын ме ... . Гортын тэрыба вежся да ... . Шойччӧм бӧрын ... . Вода узьны ... .

Сёрникузяясысь артмӧд Мишалӧн мамыскӧд сёрни.

— Ог на, дас вит минут мысти менам футбол секция. — Чолӧм, мамӧ! Сӧмын на помасис медбӧръя урокыс. — Оз на, нёльӧд урок бӧрын сёйим. — Сідзи и вӧча. Мамук, удж бӧрад ньӧб кутшӧмкӧ чӧскыдтор. — Гортӧ мӧдӧдчан? — Секция бӧрад пыр жӧ лок гортӧ. Сёйышт да вӧч гортса уджтӧ. — Чолӧм, пиук! Урокъясыд помасисны нин? — Ньӧба, дерт. Регыд аддзысям! — Кынӧмыд оз сюмав? Ачыд лӧсьӧд ёрта сёрни урокбӧрса кад коллялӧм йылысь.

20 удж. Содты лӧсялана кывъяс, медым артмисны кывтэчасъяс «Шойччан лунӧ» тема вылӧ.

21 удж. Лӧсьӧд «Шойччан лунӧй» висьт. Вӧдитчы 20-ӧд уджысь кывтэчасъясӧн.

Вӧч серпаса удж «Менам вежон». Висьтав ӧти сёрникузяӧн, мый коли вежӧрад быд вежон лун йылысь.

Выльлунӧ ме ветлі йӧктан кружокӧ. Середаӧ роч кыв урок вылын ме гижи диктант. Субӧтаӧ ме исласи лызьӧн.

КОМИ ГИЖЫСЬЯС АР ЙЫЛЫСЬ

СЛОЖНӦЙ ЭМАКЫВЪЯС ДА КЫВБЕРДЪЯС АРТМӦМ ДА ГИЖӦМ.

Сложнӧй эмакывъяс да кывбердъяс артмӧны кык кыввужйысь да вермӧны гижсьыны ӧтлаын либӧ визьтор пыр.

Сложнӧй эмакывъяс гижӧм.

Сложнӧй кывбердъяс гижӧм.

22 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд текст нимсӧ. Мӧвпышт, мый йылысь вермас лоны текстыс.

Эжваса колип.

Тима Вень чужис эжвайывса Помӧсдін сиктын. Велӧдчис ас сиктын, сэсся Дереваннӧйса второкласснӧй школаын. Уджаліс Пожӧг школаын велӧдысьӧн. Ёна радейтіс челядьӧс. Гижис налы лыддьысян небӧг, роча-комиа кывкуд. В.Т. Чисталёв зэв пыдісянь гӧгӧрвоис да казяліс вӧр-ваыслысь мичлунсӧ. Та йылысь гижис сьӧлӧмӧ йиджан аслыспӧлӧс кывбуръяс да висьтъяс. Ассьыс гижӧдъяссӧ кырымавліс Тима Вень псевдонимӧн. Унаӧн тӧдӧны сылысь «Трипан Вась» висьт, «Во гӧгӧр кытшӧвтӧм» да «Менам кывъясӧй» кывбуръяс. Йӧз костын нималӧны Тима Веньлӧн «Тувсовъя» да «Пышкай» кывбуръяс вылӧ лӧсьӧдӧм сьыланкывъяс.

Гӧгӧрвоӧд, кутшӧм лэбач колипыс.

1. Кодӧс шуӧмаӧсь Эжваса колипӧн? 2. Мыйла Тима Веньӧс тадзи шуӧмаӧсь?

Лӧсьӧд юалӧмъяс «Эжваса колип» текст серти.

23 удж. Гиж «Эжваса колип» текстысь сложнӧй эмакывъяс да кывбердъяс. Лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

24 удж. Лыддьы Тима Веньлысь кывбур юкӧнъяссӧ, аддзы сложнӧй кывбердъяс да эмакывъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Гожӧм пом.

Кисьмӧма, гӧрдӧдӧ Вӧр дорын пелысь... Воӧма быдсяматор. Ыркыдӧн лолыштлӧ Корсюрӧ тӧлыс, — Ывлаас кылӧ Ассяма кӧр..., Чим гӧрдӧн пӧртмасьӧ, Тіралӧ пипу, Быд лолыштӧм тӧвруысь Шпаргысьӧ-вӧрӧ.

Тӧвланьӧ.

Расъяс дзик нин пасьтӧм коли, киссис кыдзлӧн кор... Регыд, регыд мӧдас усьны еджыд килля кор. Вевттяс гӧгӧр шобді пызьӧн видзьяс, муяс, вӧр. Дорас юяс клянча поскӧн, камгас-кынтас нюр. Челядь петіс лямпа-даддьӧн, гӧгыль оз нин дзурт. Кӧмав, пиӧ, кокад тюни, исласьнытӧ тюр!

1. Орччӧд, мый поэт гижӧ ывлавыв да поводдя вежсьӧм йылысь? 2. Водз ар либӧ сёр ар йылысь висьтавсьӧ кывбурас? Мый серти тӧдмалін? 3. Ывлаысь нӧшта кутшӧм вежсьӧмъяс ті казялінныд водз арын да сёр арын?

25 удж. Лыддьы кывъяссӧ. Гижанног сертиыс юклы кывъяссӧ кык чукӧр вылӧ. Гиж колана ногӧн. Вӧдитчы орфографическӧй словарӧн.

26 удж. Лыддьы текстсӧ. Дасьтысь гижны изложение.

Тӧдчана коми гижысь.

Василий Васильевич Юхнин (Луздор Вась) чужис Луздорын Занулье сиктын 1907-ӧд воын. Семьяын вӧлі медыджыд пиӧн. Ичӧтсянь велӧдчис вӧчны быдсяма удж: вӧравны, чери кыйны, керка тшупны, гӧрны-кӧдзны. Школа бӧрын помаліс Коми пединститут. В.В. Юхнин гижис романъяс, повесьтъяс, висьтъяс, поэмаяс, очеркъяс. Медводдза гижӧдъясыс петісны студентъяслӧн журналын. Медся нималанаӧсь «Алӧй лента» роман, «Биа нюр» повесьт, Сӧветскӧй Союзса Геройяс йылысь серпаскывъяс, висьтъяс. Тӧдчана прозаиклысь гижӧдъяссӧ велӧдӧны школаын, педколледжын, университетын.

Дасьтысь изложение кежлӧ да гиж тадзи.

1. Лыддьы изложение текстсӧ, гӧгӧрво сійӧс. 2. Лӧсьӧд сы дорӧ план. 3. План серти асшӧра висьтав текстсӧ. 4. Лыддьы текстсӧ нӧшта ӧтчыдысь. 5. Гиж изложениесӧ. 6. Донъяв асьтӧ.

27 удж. Бӧрйы да содты текстӧ отсӧг вылӧ сетӧм сложнӧй эмакывъяс да кывбердъяс. Кывъяссӧ гиж колана ногӧн.

Арся поводдяыс таво вӧлі мича, пӧшти эз зэрлы. Вӧрӧ каян вотчыны — сьӧлӧмыдлы нимкодь. Нюрын сярвидзӧ турипув, чӧдлач. Вӧрын паныдасьлӧны уртшакъяс, ньывтшакъяс, гӧрд гобъяс, мича сарапана гут кулан тшакъяс, ягсеръяс. Зэв ылӧдз тыдалӧны пелысьлӧн пемыдгӧрд розъясыс. Пелысьтӧ медся ёна радейтӧны пелыськайяс.

28 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ, корсь ачыд ар йылысь шусьӧгъяс.

Семен лун (кӧч тӧлысь 14-ӧд лун) зэра — ар пом зэра. Семен лун мича — нывбаба гожӧм мича и мӧд во гожӧм мича лоӧ. Семен луныс кӧ пужъя да кӧдзыд, водз ар лоӧ.

29 удж. Лӧсьӧд приметаяс.

уна пелысь зэра ар водзын

этша пелысь лэбачьяслы тшыг во

абу пелысьыс кӧдзыд тӧв водзын

ЁНА РАДЕЙТАНА МОРТ

Лыддьы, сет текстлы ним. Лӧсьӧд ёрта сёрни.

Рытнас ыджыд вежӧсын чукӧртчис Томовъяслӧн котыр. Телевизор пыр петкӧдлісны субӧта рытся концерт. Кыптіс сёрни, кодлы кутшӧм сьылысь воӧ сьӧлӧм вылас. Вера пӧчлы кажитчӧ Валерий Леонтьевлӧн сьылӧмыс. Сійӧ ас морт, чужлӧма Чилимдінын. — Меным кажитчӧ Андрей Державин. Ми сыкӧд ӧтлаын Ухтаын велӧдчим. Сійӧ сэки сьыліс «Сталкер» ансамбльын, а ӧні ворсӧ «Машина времени» котырын, — шуис батьыс. — Нылук, тэныд коді кажитчӧ? — юалісны нылыслысь бать-мамыс. — Ме радейта кывзыны Дима Биланӧс. Сійӧ енбиа, уджач да сибыд том морт. 2008-ӧд вося Евровидениеын сійӧ лоис вермысьӧн. Дима лыддьӧ, мый сьылысьлы колӧ кужны сёрнитны йӧзкӧд, гӧгӧрвоны налысь тӧждъяссӧ. Сійӧ пыдди пуктӧ бать-мамсӧ, ёна радейтӧ ассьыс чойсӧ.

Коді сьылысьяс пиысь кажитчӧ тэныд? Висьталышт сы йылысь.

АСАЛАН ДА ИНДАН НИМВЕЖТАСЪЯС.

ас му вылын

ас чужанін

ас видзӧдласъяс

тайӧ зонмыс

сійӧ нылыс

татшӧм сьылысьяс

сэтшӧм уджыс

Асалан да индан нимвежтасъяс сулалӧны эмакыв либӧ кывберд водзын да оз вежласьны.

тайӧ мортыс

сійӧ воясӧ

30 удж. Содты лӧсялана эмакыв.

1. Ас вӧр-ваын быд пу нюмъёвтӧ. (Шусьӧг). 2. Тӧдчана гижысьлы ми козьналім ас киӧн вӧчӧмтор. 3. Ме видзӧдлі нин тайӧ киносӧ. 4. Татшӧм вӧрын тшакыс эм, татшӧм вӧрын тшакыс тшем. (Кывпесан). 5. Ас муыд — рӧднӧй мам. 6. Сійӧ ворсысьыс медводдзаысь петкӧдчис «Но-о, биа-бордаяс!» спектакльын. 7. Сӧмын сэтшӧм спортсменъясӧс босьтӧны Россияса ӧтувъя командаӧ. 8. Татшӧм серпасъяс ті аддзанныд Национальнӧй галереяысь.

31 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.

32 удж. Юкӧнъясысь артмӧд текстсӧ. Уджав класса ёртъясыдкӧд. Лыддьы артмӧм текстсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Кык Рочев.

Ӧні В.П. Рочевыс — лызьӧн котралӧмысь Коми Республикаса ӧтувъя командаса тренер. Тренируйтӧ Анатолий да Василий пиянсӧ, Ольга нывсӧ да Анатолийыслысь Ольга гӧтырсӧ. Василий Павлович Рочев котӧртліс кык Олимпиадаын: 1976-ӧд воын Инсбрук карын, а 1980-ӧд воын Лейк-Плэсидын. Лейк-Плэсидын котӧртіс 30 километр да босьтіс эзысь медаль, а нёль морта 10 километра ордйысьӧмын лоис олимпиадаса чемпионӧн. Рочевъяслӧн котырыс аслыспӧлӧс. Тайӧ котырас ӧтпыр квайтӧн участвуйтісны тӧвся Олимпиадаясын. Некымын во чӧж Василий вӧлі зонъяслӧн Россияса ӧтувъя командаын капитанӧн. Но командаысь петіс. Ӧні тренируйтчӧ батьыс дорын. Гӧтырыскӧд, олимпиадаса куимысь чемпионка Юлия Чепаловакӧд, быдтӧны Василина нылӧс. 2004-ӧд воын физкультураын да спортын ыджыд вермӧмъясысь Россияса Президент В.В. Путин Василий Павловичлы сетіс Почёт орден. Василий Рочев пиыс батьыс моз жӧ шедӧдіс спортын ыджыд вермӧмъяс. Сійӧ Россияса чемпион. 2000-ӧд воын лызьӧн котралысь мирса том войтыр пӧвстын лоис вермысьӧн да эзысь призёрӧн. Участвуйтіс кык тӧвся Олимпиадаын: 2002-ӧд воын Солт-Лейк-Ситиын да 2006-ӧд воын Туринын. 2007-ӧд вося мирса чемпионатын шедӧдіс кык эзысь медаль. 1974-ӧд да 1978-ӧд воясӧ Василий Павлович участвуйтіс мирса кык чемпионатын. 1974-ӧд воын Лахти карын 15 километра котӧртӧмын босьтіс ыргӧн медаль.

1. Мыйӧн нималӧ Рочевъяслӧн котырыс? 2. Олимпиадаса кымын чемпион тайӧ котырын? 3. Мый отсаліс Рочевъяслы шедӧдны ыджыд вермӧмъяссӧ? Тӧдмав, кымын медаль Рочев котырлӧн кудйын.

33 удж. Лӧсьӧд «Ёна радейтана морт» нима проект. Дасьтысь дорйыны уджтӧ. Проектсӧ позьӧ вӧчны презентация ногӧн компьютер отсӧгӧн Power Poіnt программаын.

34 удж. Тӧдмась нималана спортсменъяс йылысь юӧрӧн. Помав таблицасӧ. Содты ас сиктса (карса, районса) спортсмен йылысь юӧр.

Спортсменлӧн ним, вич да ов

Спорт сикас

Спортын вермӧмъяс

Спортсменлӧн чужанін

Василий Павлович Рочев

лыжиӧн котралӧм

спортса нимӧдана мастер

Россияса нимӧдана тренер

олимпийскӧй чемпион

Изьва районса Бакур сикт

Ирина Анатольевна Мальцева

пуляясӧн лыйсьӧм

Европаса чемпионка

войтыркостса спорт мастер

Виктор Витальевич Фуражкин

Николай Серафимович Бажуков

Аркадий Аркадьевич Вятчанин

Эдуард Фёдорович Захаров

Марина Леонидовна Пылаева

ВОЗВРАТНӦЙ КАДАКЫВЪЯС.

35 удж. Артмӧд возвратнӧй кадакывъяс. Вӧдитчы «Коми-роч кывчукӧр» небӧгӧн. 3 — 4 возвратнӧй кадакывйӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.

Спортсменъяс бура дасьтысьӧны быд ордйысьӧм кежлӧ.

36 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво. Лӧсьӧд план да дженьыда висьтав Раиса Сметанина йылысь.

Нимӧдіс Коми му.

Миян нималана олимпийскӧй чемпионка Раиса Сметанина чужӧма 1952-ӧд кассяна воӧ, урасьӧм 29-ӧд лунӧ Изьва районса Мокчой сиктын. Дерт, сэки Раиса Петровналӧн мамыс эз вермы мӧвпыштны, мый нылыс лоас енбиа спортсменкаӧн, став мир пасьтала нимӧдас асьсӧ да Коми мусӧ. Раиса Сметанина — тӧвся Олимпиадаясын нёльысь чемпионка, унаысь вермыліс мирса ордйысьӧмъясын, ӧкмысысь вӧлі СССР-са чемпионкаӧн. Тентюков уличаса ас керкаын лызьӧн котралысь ань лӧсьӧдӧма музей. Татысь позьӧ тӧдмавны Комиын лызьӧн ордйысян спорт сӧвмӧм йылысь. Музейын эм зэв уна фотография, документ, кубок-медаль. Музейыс воысь воӧ паськалӧ-ыдждӧ, содӧны выль экспонатъяс. Татчӧ пыралысьыд век эм. 1992-ӧд восянь Раиса Петровна уджалӧ тренерӧн. Тӧдчана спортсменка нимӧн шуӧма республикаса лыжнӧй комплекс. Раиса Сметанина — миян республикаын пыдди пуктана морт.

37 удж. План серти дасьты юӧр радейтана спортсмен йылысь.

І. Спортсменлӧн ичӧтдыр. 1) Сылӧн котыр. 3) Спортын медводдза воськовъяс. ІІ. Спортын вермӧмъяс. 1) Тайӧ сэтшӧм сьӧкыд удж. 2) Медся тӧдчана вермӧм. ІІІ. Аскиа лунӧ видзӧдлас. 1) Выль ворсӧмъяс. 2) Челядьӧс велӧдӧм. 3) Олӧм вылӧ видзӧдлас.

38 удж. Лыддьы. Гӧгӧрво. Висьтав ас сиктын (карын) спорт сӧвмӧм йылысь.

Печораын спорт сӧвмӧм.

Печораын ёна сӧвмӧ спорт. Торйӧн нин челядь пӧвстын. Эмӧсь нин гырысь вермӧмъяс рукопашнӧй да асшодйӧн венласьӧмын, каратэ вермасьӧмын, мини-футболын. Бура сӧвмӧма самбо, бокс, теннис, вартчӧм да лызьӧн котралӧм. Россияса ӧтувъя командаӧ пырӧ Печораысь лызьӧн котралысь Диана Сафронова. Печораса олысьяс нимкодясьӧны, мый том спортсменка лоис вермысьӧн тӧвся Олимпиадаяс вылын.

«Коми му» газетысь

Пыртана кывъяс, кывтэчасъяс, сёрникузяяс петкӧдлӧны сёрнитысьлысь висьталанторсӧ донъялӧм. Вермӧны сулавны сёрникузя водзас, шӧрас либӧ помас. Гижигӧн торйӧдӧны чутікӧн.

Пыртана кывъяслӧн вежӧртас

Пыртана кывъяс

Лоны чемпионӧн, дерт, абу кокни. Тӧдӧмысь, унаӧн радейтӧ ны видзӧдны футбол.

ме ногӧн

ме думысь

ме чайта

Мӧвпъяслӧн йитчӧм

ӧти кывйӧн кӧ

веськыда кӧ шуны

Гашкӧ, тайӧ шойччан лунӧ ми ветлам вартчанінӧ. Ме ногӧн, тӧвнас медся лӧсьыд иславны лызьӧн. Ме думысь, спорт ёнмӧдӧ дзоньвидзалун. Веськыда кӧ шуны, оз ставӧн кужны иславны конькиӧн. Сідзкӧ, колӧ лӧсьӧдны унджык исласянін.

шуд вылӧ

шог вылӧ

Шуд вылӧ, миян фигуристъяс бара вермисны.

Ӧти-кӧ, тӧвся ворсӧмъяс зэв кыпыдӧсь, мӧд-кӧ, найӧ сӧвмӧдӧны вын-эбӧс.

Лыддьы. Сёрнит ёртыдкӧд. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Гриша да Миша велӧдчӧны сизимӧд классын. Коми кыв урок вылын сёрнитісны спорт йылысь. Велӧдысь сетіс челядьлы асшӧр удж. — Миша, кутшӧм радейтана спорт сикас йылысь тэ кутан гижны? — Ме гижа мача хоккей йылысь. Но кытысь босьтны юӧрсӧ, ог на тӧд, — майшасьӧ Миша. — Ме кӧсъя корсьны Интернетысь юӧрсӧ да гижны футбол йылысь. Ме ногӧн, позьӧ корсьны материалсӧ и лыддьысянінысь. Ӧти-кӧ, неважӧн на петіс Елена Шомысовалӧн «Спорт в Республике Коми: история и современность» выль небӧг. Мӧд-кӧ, спорт сӧвмӧм йылысь позьӧ лыддьыны газет-журналъясысь. — И збыль, ветла лыддьысянінӧ да босьта сійӧ небӧгсӧ, а сідзжӧ видзӧдла газет-журнал. Аттьӧ тэныд вӧзйӧмысь! — радпырысь шуис Миша. — Бур вылӧ! Эн вунӧд пасйыны бӧрйӧм спорт сикаслысь сӧвмӧмсӧ, гижны енбиа спортсменъяс йылысь, — тӧдчӧдіс Гриша.

39 удж. Сёрникузяясӧ содты лӧсялана пыртана кыв либӧ кывтэчас.

1) Лызьӧн котралӧм, тӧдӧмысь, сӧвмӧдӧ вын-эбӧс да ӧд. 2) Гашкӧ, Сыктывкар коркӧ лоас тӧвся Олимпиадалӧн юркар. 3) Миян школаын, ме ногӧн, вель уна спортивнӧй секция. 4) Ӧньӧ классын медъён: ӧти-кӧ, сійӧ быд асыв вӧчӧ зарядка, мӧд-кӧ, ветлӧ тренажёрзалӧ, медбӧрын, котралӧ. 5) Веськыда кӧ шуны, меным зэв окота велӧдчыны иславны конькиӧн.

1. Кутшӧм спорт сикас тэ радейтан? 2. Кытысь тӧдмалан радейтана спорт сикас йылысь юӧръяс? 3. Дасьты юӧртор.

40 удж. Комиӧд текстсӧ.

«Твоя параллель» газетысь

1. Аддзы тӧдчана спортсменъяслысь портретъяс. 2. Дасьты ӧти спортсмен йылысь юӧртӧм.

41 удж. Гӧгӧрво текстсӧ да содты лӧсялана вежлӧг суффиксъяс. Сет текстыслы ним.

Россияын спорт кутіс сӧвмыны Иван Грознӧйсянь. Сійӧ ёна радейтлӧма шахматасьны. Пётр І окотапырысь ворсіс шашкиӧн. Николай ІІ ворсіс теннисӧн, занимайтчис гимнастикаӧн, сынӧмӧн, конькиӧн. Владимир Ильич Ленин пыдди пуктіс каръясьӧм. Михаил Сергеевич Горбачёвлӧн радейтана спорт сикасыс — вӧлі ветлӧм. Борис Николаевич Ельцин вӧлі волейболистӧн да теннисистӧн. Владимир Владимирович Путин — дзюдоысь мастер. Дмитрий Анатольевич Медведев радейтӧ вартчыны да ветлыны байдаркаӧн. Коми Республикаӧн Юралысьяс тшӧтш жӧ пыдди пуктӧны спорт. Иван Павлович Морозов асывъяснас котраліс паркын, Юрий Алексеевич Спиридонов радейтліс хоккей. Владимир Александрович Торлопов тшӧкыда исласьӧ лызьӧн, Вячеслав Михайлович Гайзер ёнмӧдӧ дзоньвидзалунсӧ вартчанінӧн.

Аддзы да гиж сетӧм кывъяслы лӧсялана синонимъяс.

Медым кывйитӧд йитӧ сложнӧй сёрникузяясын торъя юкӧнъяс.

Ми вӧчим йиа чой, медым исласьны шойччан лунӧ. Медым лоны ёнӧн да дзоньвидзаӧн, колӧ сӧвмӧдны вын-эбӧс.

42 удж. Лыддьы, гӧгӧрвоӧд, мый йылысь гижӧма. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Отсалім выль ёртлы.

Ми ислалім лызьӧн крут чойсянь. Миян дорӧ матыстчис Сергей. Тайӧ роч детинкаыс локтӧма бабыс ордӧ карысь, медым каникул дырйи шойччыны. Сергейлӧн вӧлі выль лыжи. Детинка кыкысь исковтіс чой шӧрсяньыс. Коймӧдысь смелмӧдчис исковтны чой йывсянь, но сунгысис джуджыд толаӧ. Лызь пӧлыс чегис. Тадзи эськӧ гажтӧма и помасис карса детинкалӧн исласьӧмыс, но ми сійӧс ышӧдім. Менам вокӧй сетіс сылы ассьыс важ лызьсӧ, медым Сергей велӧдчис исласьны. Сергей лои зэв рад. Сиктысь детинка аддзис выль ёртъясӧс. Некымын лун мысти Сергейӧс ставным колльӧдім карӧ.

1. Мыйла Сергей локтіс сиктӧ? 2. Мый сыкӧд лоис чой вылын? 3. Кыдзи выль ёртъяс отсалісны Сергейлы? 4. Кутшӧм нӧшта ним позьӧ сетны тайӧ текстлы?

43 удж. «Отсалім выль ёртлы» текстысь аддзы медым кывйитӧда сложнӧй сёрникузяяс.

Дасьтысь гортад да гиж велӧдан изложение.

Видзӧдлы 29-ӧд лист бок. Уськӧд тӧд вылӧ, кыдзи дасьтысьны да гижны изложение.

Тӧдмав нималана спортсменъяслысь овъяссӧ сетӧм пасъяс серти.

ЧУЖАН МУ

ТӦВСЯ СЕРПАС

Шӧркывъяс оз ков сорлавны кывбердъяскӧд. Шӧркывъяслӧн шӧр вежӧртасыс действие.

мича коз

мичмӧдӧм коз

еджыд му

едждӧдӧм му

44 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы текстысь шӧркывъяс.

Тӧвся вӧрын.

Едждӧдісны муяс да керка вевтъяс. Вӧсньыдик йиӧн вевттьысис лӧньӧм ю, унмовсис мойдын моз. Лым шапкаясӧн пасьтасьӧм пожӧмъяс да козъяс шойччӧны. Лӧсьыд видзӧдны шаллясьӧм пушыд кыдзьяс вылӧ. Лӧньӧмаӧсь лым улӧ дзебсьӧм ичӧтик кустъяс да томиник пуяс. Пелысь пу вылӧ павгӧм еджыд эшкын улысь быттьӧ гӧрд исергаяс тыдалӧны яръюгыд розъяс. Лым вылын тыдалысь кок туйяс серти позьӧ тӧдмавны вӧрса олысьясӧс.

1. Кыдзи вежсис тӧвся вӧр? 2. Кутшӧмӧсь пуясыс да кустъясыс тӧвнас? 3. Мый позьӧ тӧдмавны лым вылын тыдалысь кок туйяс серти? 4. Кутшӧм рӧмъясӧн позьӧ серпасавны «Тӧвся вӧрын» висьт?

Серпасав «Тӧвся вӧрын» висьт.

45 удж. Бӧрйы да гиж приметаяс, кӧні эмӧсь шӧркывъяс.

1) Лымйыс кӧ ёна усьӧ — гожӧмыс зэра лоӧ. 2) Сывдӧм му вылӧ лым усьӧ — йӧзлы сьӧкыд лоӧ. 3) Тӧлыс кӧ кӧдзыд да мича, гожӧмыс лоас бур. 4) Трачкакылан кӧдзыд кӧ лоӧ тӧвнас — бур урожай лоӧ. 5) Пашляк лыйсьӧ — дженьыд кӧдздӧдлӧм водзӧ. 6) Василей паныдалан войӧ сэзь — пув да чӧд лоӧ уна.

Мый йылысь позьӧ тӧдмавны тайӧ приметаяс серти?

46 удж. Скобкаӧ босьтӧм кадакывъясысь артмӧд шӧркывъяс. Гиж текстсӧ. Лыддьӧй артмӧм текстсӧ ӧта-мӧдлы класса ёртыдкӧд, донъялӧй.

Тӧлын сійӧ оз тыдав, дзебсьӧма усьӧм лым улӧ. Шоныд сэні, оз ков повны трачкакылысь кӧдзыдысь, скӧра пӧльтысьвой тӧлысь. Со ӧтилаын лымйыс вижӧдыштӧма кыпӧдчӧм шоныд руысь. Копыртчылӧй сы весьтӧ, и ті кыланныд сёльгысь шы. Тыдалӧ, тані йиыс абу удитӧма кызны, а выліас усьӧма нин лым. Со и дзольгӧ нинӧмысь повтӧм шорыс.

47 удж. Серпас серти лӧсьӧд висьт. Вӧдитчы сетӧм шӧркывъясӧн.

сералысь челядь

йизьӧм чой

гыӧртӧм пуяс

повтӧм зонка

чегӧм лыжи

шойччан лун

радейтана ворсӧм

нюмъялысь шонді

дзирдалысь лым

тыдавтӧм мыльк

МОРТТӦМ КАДАКЫВЪЯС.

48 удж. Лыддьы висьтсӧ. Аддзы да гиж морттӧм кадакывъяса сёрникузяяс.

Тӧвся рыт.

Рӧмдӧ. Быттьӧ кельыдлӧз тшынӧн вевттьысьӧ гӧгӧр. Ывлаын шы ни тӧв. Кокниа лолавсьӧ тӧвся сӧдз сынӧдӧн. Лымъя эшкын улын узьӧны сёнъяс да видзьяс. Вугралӧны гыӧртӧм кыдзьяс. Ичӧтик козъяс кӧдзыдысла йӧжгыльтчисны пышкайяс моз. Вочасӧн ӧшиньясын ӧзйӧны бияс. Тшынасьӧны пач трубаяс. Надзӧникӧн заводитӧ лымъявны. Сідзкӧ, регыд шондӧдас.

Вуджӧд роч кыв вылӧ тӧдчӧдӧм кывъяссӧ да кывтэчасъяссӧ.

49 удж. Гиж «Тӧвся асыв» висьт. Пырт морттӧм кадакывъяс.

50 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Выльвося вӧвлӧмтор.

Вӧрын, лесничӧйлӧн керкасянь неылын, чужис ичӧтик коз пу. Джуджыд пожӧмъяс да козъяс ылісянь нимкодясисны быдмысь козйӧн. Тӧвнас лымъя эшкын шебраліс козсӧ, гожӧмнас сійӧс мыссьӧдіс шоныд зэр. Воис ӧшым тӧлысь. Ёна кӧдздӧдіс. Лунысь-лун лымъяліс. Коз вевттьысис усьӧм лымйӧн дзик туган йылӧдзыс. — Вот и бур! — мӧвпаліс сійӧ. — Шоныд, и некод оз казяв менӧ. Лӧсьыда и узьсис ичӧтик козлы лымъя эшкын улын. Ӧти асылӧ коз аддзис сылань матыстчысь мортӧс. Морт кватитіс пулысь тугансӧ да чорыда пыркнитіс. — Ме тэнӧ и корси! — шуис сійӧ. Татшӧм кывъяс кылӧм бӧрын коньӧр коз воштіс садьсӧ. Ас садьӧ воӧм бӧрын нинӧм эз гӧгӧрво: сійӧ вӧлі ловъя, сулаліс важинын. Козлы эз эскыссьы, мый сійӧс эз керыштны. Кокньыдик шаръяс да эзысь сунисъяс мичмӧдісны сійӧс. Туган йылас дзирдаліс ыджыд гӧрд кодзув. Выль во асылӧ петісны лесничӧй керкаысь челядь. Лызьӧн матыстчисны козлань. Чоя-вока бӧрся мӧдӧдчис и батьыс. — Тэ буртор думыштін, батьӧ! Тайӧ лоӧ миян выльвося коз. И ми кутам мичмӧдны сійӧс быд во!

1. Кыдзи оліс ичӧтик коз? 2. Мыйысь повзис коз Выль во водзын? 3. Керыштісны-ӧ козсӧ Выль во кежлӧ? Мыйла тадзи чайтан?

1. Серпасав висьт юкӧнъяссӧ. Быд юкӧнлы сет ним. 2. Серпасъяс отсӧгӧн дасьтысь висьтавны коз йылысь.

51 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны.

Турӧба войӧ.

Парма шӧрын турӧб Тӧвся войӧ дурӧ, Пожӧмъяскӧд бертӧ ассьыс вын. Вӧсньыдик том пелысь Тайӧ дурмӧм тӧлысь Песовтчӧ, но некыдзи оз мын. Ичӧт вӧрса лолӧс Шымыртӧма полӧм: Коньӧр кӧчлӧн вевтыс коз пу лап. Раммӧдӧма мудзӧм Зіля кыйсьысь ручӧс, Нюгыльвидзӧ позъяс, абу тшап. Шувгӧ-увгӧ вӧрыс, Роймӧм пуыс вӧрӧ, Горсъяс бӧжнас шебрасьӧма ур. Ош гу вылын тола, Сылы быть ӧд колӧ Узьны — тӧлын сёяныд оз сюр.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс? 2. Кутшӧм мӧвпъяс чужтӧ кывбурлӧн нимыс? 3. Кыдзи автор серпасалӧма тӧвся вӧр-васӧ? 4. Мый автор гижӧ пемӧсъяс йылысь?

Вуджӧд роч кыв вылӧ тӧдчӧдӧм кывъяссӧ.

52 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм кывъяссӧ, мыйӧн найӧ лоӧны.

Ӧшинь улын круткодь чой, Петам, исковтам сэт, чой. Оз и ков тай тэрыб вӧв, Тӧвзям, полӧмным эз вӧв. Пӧрам лымйӧ, чеччам бӧр — Дадьлӧн крепыд льӧм пу бӧр.

Омонимъяс — ӧткодя юргысь, но вежӧртаснас торъялысь кывъяс.

Гӧгӧрвоӧд омонимъяслысь вежӧртассӧ.

53 удж. Аддзы да гиж Е. А. Айбабиналӧн, Л. М. Безносиковалӧн «Словарь омонимов коми языка» небӧгысь 5 — 6 омоним гоз. Лӧсьӧд некымын сёрникузя.

54 удж. Лыддьы да гӧгӧрво ыджыд кывъяслысь вежӧртассӧ.

Ыджыд айӧ вӧрӧ кайӧ, Ыджыд нопйӧн мыйкӧ вайӧ. Ыджыд мамӧ разьӧ ноп, А сэн ыджыд-ыджыд гоб.

55 удж. Тӧдмав, кутшӧм омонимъяс серпасалӧма.

Серпасав кык омоним гоз.

МӦД КОЛЯН КАД.

Коми кывйын торйӧдӧны аслыспӧлӧс колян кад: мӧд либӧ аддзывтӧм. Мӧд колян када кадакыв юӧртӧ помасьӧм действие йылысь кодлӧнкӧ кывлӧм либӧ висьталӧм серти, а сідзжӧ тыдалана результат серти. Сёрнитысьыс действие йывсьыс тӧдӧ оз веськыда, а кодкӧ либӧ мыйкӧ пыр. Роч кыв вылӧ вермас вуджӧдсьыны оказывается пыртана кыв отсӧгӧн.

Важӧн нывъяс войпуклӧмаӧсь. Тэ тӧрыт кимӧститчӧмыд.

56 удж. Вежлав кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.

57 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы мӧд колян када кадакывъяс.

Рӧштво гаж пасйӧны тӧвшӧр тӧлысь 7-ӧд лунӧ. Тайӧ лунӧ чужӧма Исус Кристос, йӧзӧс мездысь. Рӧштвоӧ помасьӧ видз. Йӧзыс заводитӧны гажӧдчыны, гадайтчыны, ворсны. Важӧн комияс чайтлӧмаӧсь, Рӧштво лунсянь пӧ ваысь петӧны куттяяс. Наӧн повзьӧдлӧмаӧсь челядьӧс. Шулӧмаӧсь, куттяыс пӧ ваӧ кыскас. Йӧзыс эскылӧмаӧсь, мый лёк вынъяс вермӧны тшыкӧдны мӧстӧ. Быд кӧзяйка пернапасалӧма керка-карта ӧдзӧссӧ, лыддьӧма молитва. Том йӧз чукӧртчылӧмаӧсь войпукъяс вылӧ: сьылӧмаӧсь, йӧктӧмаӧсь, тунасьӧмаӧсь. Зонъяс сёр рытын повзьӧдлӧмаӧсь ветлысь-мунысьӧс, кимӧститчӧмаӧсь.

1. Кор да мыйла пасйӧны Рӧштво? 2. Мыйла тайӧ лунсянь позьӧ гажӧдчыны? 3. Мыйла йӧзыс полӧмаӧсь куттяясысь?

Тӧдмав, кыдзи важӧн кимӧститчӧмаӧсь том йӧз.

Вӧдитчы А. Рассыхаевлӧн «Коми календар», В. Кудряшовалӧн «Коми народные приметы» да мукӧд небӧгъясӧн, юась бать-мамыдлысь да пӧль-пӧчыдлысь.

58 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Гиж скобкаысь кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.

1) Паньын ваыс кынмӧма кӧ мылькйӧн, кага чужас. 2) Рӧштво дырйи челядь да пӧрысь йӧз славитӧмаӧсь Енмӧс. 3) Славитысьяслы керка кӧзяин сетӧмаӧсь пирӧг-шаньга, кампет, сьӧмтор. 4) Сёр рытын том нывъяс кывзысьӧмаӧсь йӧз ӧшинь улын. 5) Важӧн гадайтчӧмаӧсь Рӧштвосянь Крещенньӧӧдз. 6) Пызан улысь челядь корсьӧмаӧсь нянь крӧшки либӧ ид тусь, тӧдмалӧмаӧсь локтан урожай йылысь.

Шыӧдчӧм пасйӧ, коді либӧ мый дінӧ шыӧдчӧны сёрниын. Гижигӧн торйӧдӧны чутікӧн, сёрниын — шуанногӧн.

Пырӧй керкаӧ, дона гӧсьтъяс! Нывъяс, ветлам миянӧ войпукны. Энӧ вунӧдӧй, зонъяс, гудӧктӧ босьтны.

Лыддьы. Гӧгӧрво, мый йылысь висьтавсьӧ текстын. Сёрнит ёртыдкӧд.

Заводитчис тӧвся каникул. Челядь чукӧр паныдасисны чой йылын. — Ёртъяс, петаламӧй рытнас кимӧститчыны, — вӧзйис Ӧльӧксан. — Вай петалам! — кӧсйысисны ставӧн. — Мед оз тӧдны, чужӧмтӧ колӧ дзебны, — шыасис Марина. — Миянлы падейяс (маскаяс) тшӧтш вӧчӧй, нывъяс, — корис Ёгор. — Важӧн тай чужӧмъяссӧ саӧн мавтлӧмаӧсь, — шуис Катя. — Пӧчӧ висьтавліс, найӧ пӧ пасьтавлӧмаӧсь гуга пасьяс, — юӧртіс Ӧльӧксан. — А кыдзи зонъяс кимӧститчӧны? — юаліс Семӧ. — Ме тай ог куж. — Тані некутшӧм торъя кужӧмлун оз ков, Семӧ. Шмоньпырысь пакӧститчам: керка ӧдзӧс пыкам, сёрӧн мунысьӧс повзьӧдам, пач труба сиптам. — Огӧ жӧ сэтшӧма дӧсадитчӧй, зонъяс, — повзис Катя. — Огӧ, дерт, эн пов. Гажӧдчыштам, гуляйтыштам, и гортӧ! — эскӧдіс Ёгор.

59 удж. Лыддьы гадайтчӧмъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Рӧштво вечернясянь Крещенньӧӧдз (тӧвшӧр 7-ӧд лунсянь 12-ӧд лунӧдз) том йӧз вӧрӧжитчӧны-тунасьӧны уна ногӧн. Нывъяс чукӧртчӧны туйвежын. Пасйӧны шомӧн (позьӧ пуртӧн, беддьӧн) ыджыд кытш. Пуксьӧны кытш шӧрас мӧс ку вылӧ да кывзысьӧны. Коді нывъяс пиысь кылас жыннян шы либӧ додь дзуртӧм, локтан воас петас верӧс сайӧ. Водз асывнас ныв петӧ ывлаӧ нянь шӧрӧмӧн. Кутшӧм нима мужичӧй медводз паныдасяс, сэтшӧм нима и лоӧ верӧсыс. Ныв куньса синмӧн туйвежын куимысь бергӧдчӧ да шыбитӧ мышкас сапӧг пӧв. Кодарлаӧ кутас индыны усьӧм сапӧг ныр, сысянь и локтасны корасьысьяс. Пӧимӧн киськалӧны туйвеж. Асывнас видзӧдӧны пӧимсьыс кок туйяс. Гын сапӧг туй — верӧсыс лоӧ пӧрысь, кӧті туй — шӧр арлыда лоӧ верӧсыс, сапӧг туй — том зон сайӧ петас.

1. Кор позьӧ гадайтчыны? 2. Кыдзи тунасисны том йӧз? 3. Мый кӧсйисны тӧдмавны нывъяс гадайтчигӧн?

Тӧдмав да висьтав рӧштвоса гадайтчӧм йылысь ёртъясыдлы.

60 удж. Гиж текстсӧ, содты колана эмакывъяс.

Вежа ва.

Ва вежӧдан лун пасйӧны тӧвшӧр тӧлысь дас ӧкмысӧд лунӧ. Тайӧ лунӧ ӧбразъясӧн лэччӧны ю дорӧ. Вӧчӧны йӧрдан. Ва вежӧдӧм бӧрын сэні купайтчӧны. Йӧзыс йӧрданын купайтчӧм бӧрын бурдӧны. Унаӧн босьтӧны вежа васӧ гортаныс. Сыӧн резӧны керка-карта, пывсян-амбар, гортса пемӧсъясӧс. Чайтӧны, тайӧ ваыс вермӧ вӧтлыны ... . Вежӧдӧм васӧ позьӧ видзны во чӧж да вӧдитчыны бурдӧдчантор пыдди.

61 удж. Лыддьы 62-ӧд лист бокысь кывворсӧ.

Кывъяс да ним серти мӧвпышт, мый йылысь вермас лоны кывбурыс.

62 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны. Висьтав тӧдчӧдӧм кывъяссӧ рочӧн.

Ва вежӧдан лун.

Выль во гажлун бара бӧрӧ колис, Талун Ва вежӧдан лунӧй воис. Тавой шемӧсмӧдан тӧвся войыс, Коръя лымйӧн лунтыр век на койис.

Рытнас водла — вугралышта. Чечча, Босьта дозмук — ӧшмӧс дорӧ лэчча. Йӧрдан васӧ видла ... Ок и чӧскыд! Таво тӧлыс шоныд — йиыс вӧсньыд.

Сӧстӧм васӧ юа, чужӧм мыська, Йӧрдан дорас лымйыс быттьӧ рыська. Пидзӧс вылӧ пукся — перна чӧвта, Сӧстӧм шоныд тӧлыс мыйкӧ шӧпкас.

Вежа ваӧн дозмукӧс ме тырта, Катӧда да гортӧ сійӧс пырта. Сьӧлӧм вылын лоӧ сэтшӧм лӧсьыд! Татшӧм войыс вонас сӧмын ӧтчыд...

1. Кутшӧм гажлун йылысь висьтавсьӧ кывбурын? Мый серти гӧгӧрвоин? 2. Кор пасйӧны тайӧ гажлунсӧ? 3. Мыйӧн шемӧсмӧдӧ тайӧ тӧвся войыс? 4. Мыйӧн аслыспӧлӧс вежа ваыс?

63 удж. Комиӧд роч кывъяссӧ. Сет висьтыслы ним.

Лӧсьӧд план.

Воис кӧдзыд тӧв. Ывлаын гӧгӧр куйліс лым. Вӧлі шойччан лун. Катя, Лена да Вова чукӧртісны лым, вӧчисны чой. Ведраясӧн новлісны ва да киськалісны чойсӧ ваӧн. Чой лои дась. Йи кыр эновтісны чорзьыны-йизьыны. Челядь ёна кынмисны и пырисны гортас шонтысьны. Витя видзӧдіс ӧшиньӧд ёртъяслӧн удж вылӧ. Но отсавны эз пет. Кор ёртъясыс пырисны гортӧ шонтысьны, Витя петіс ывла вылӧ. Воис кыр дорӧ да кутіс иславны даддьӧн. Кыр эз на кынмы бура и колис дадь туйыс. — Витя, тэ эн уджав, эн вӧч чойсӧ. Мыйла ислалан? — юалісны челядь. — Жаль али мый? — броткис Витя. — Абу жаль. Но тэ эн вӧч чойсӧ, эн и ислав. Витялы лои яндзим.

64 удж. Сетӧм план серти лӧсьӧд «Тӧлын шойччӧм» нима висьт.

1. Кор тайӧ вӧлі? 2. Кӧні ті вӧлінныд шойччан лунӧ? 3. Кодъяс шойччисны тэкӧд тшӧтш? 4. Мый ті вӧчинныд? 5. Мый тэныд медъёна кажитчис? 6. Кыдзи казьтылан тайӧ шойччан лунсӧ? 7. Вӧзйы ёртъясыдлы, кыдзи бурджыка коллявны шойччан лун.

КОМИ ВОЙТЫРЛӦН ВӦЛӦГА

65 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Коми йӧзлӧн вӧлӧга.

Коми йӧзлӧн быдлунъя вӧлӧгаыс вӧлі яй, чери, град выв пуктас. Солалӧм да косьтӧм чери да яй позис дыр видзны. Тшӧкыда пулісны яя, азя либӧ нуръя шыд, юква. Чӧсмасисны пражитӧм да солалӧм чериӧн. Ёна радейтана сёянӧн вӧлі черинянь. Пызьтӧг да шыдӧстӧг комияс эз жӧ овны. Суктісны шыдъяс, пуисны рокъяс, пӧжасисны. Зӧр пызьысь пуӧм кисель вӧлі зэв пӧтӧса. А ид няньыд уджалысь мортлы сетліс эбӧс. Йӧв да сыысь дасьтӧм вӧлӧга (рысь, вый, нӧк) мичмӧдісны семьялысь пызан вывсӧ. Войвывса войтырлӧн уна сикас град выв пуктас эз вӧв. Но кушман, сёркни, кӧчан да лук озырмӧдісны налысь сёянсӧ. Звер-пӧтка яй эз бырлы вӧралысьлӧн пызан вылысь. Косьтӧм чӧд, ӧмидз да льӧм, кӧтӧдӧм турипув, пӧжӧм мырпом да пув — аньясӧн заптӧм вотӧсъяс тырмылісны тӧвбыд. Татшӧм вӧлӧгаыс сетіс кынӧмпӧт да вын-эбӧс, бурдӧдіс да видзис висьӧмъясысь.

1. Кутшӧм вӧлӧга йылысь висьтавсьӧ текстын? 2. Мый выльторсӧ тӧдмалін текстысь?

Тӧдмав, кутшӧм вӧлӧга коми йӧз дасьтісны гажлунъяс кежлӧ.

Урчитанъяс сёрникузяын йитчӧны кадакывъяскӧд. Оз вежласьны.

66 удж. Лыддьы текстсӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ тӧдчӧдӧм кывъяссӧ. Аддзы ина урчитанъяс сёрникузяясысь. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.

Куття лун.

Рӧштвоӧдзса лунсӧ шуисны куття лунӧн. Сійӧ рытӧ помасис видз. Тайӧ лунӧ быдлаын дасьтісны куття рок. Кӧзяйкаяс кисьтісны тасьтіӧ шабді вый, сэтчӧ содтісны шыдӧс да бура гудралісны. Пызан вылӧ лэптісны став чӧскыдторсӧ. Тані рысь и вый, яй и чери, ляз и юм, нӧкъя шаньгаяс, вотӧса пирӧгъяс. Водзвыв пуисны сур да ырӧш.

«Коми календар» небӧгысь

67 удж. Лыддьы текстсӧ, велӧдчы пуны ляз.

Колӧ пызьӧдз изны стӧкан джын кос льӧм либӧ чӧд, кӧтӧдны ваӧ, содтыны сэтчӧ стӧкан джын песок. Бура гудравны да пуктыны пӧжсьыны пачӧ либӧ духовкаӧ 150 жарын 2–3 час кежлӧ. Сэсся содтыны кык стӧкан да джын чуж пызь да пӧжны 30 минут 170 жарын. Лязсӧ сёйны кӧдзӧдӧмӧн. Позьӧ содтыны суктӧм йӧв выв либӧ нӧк.

68 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Содты ина урчитанъяс.

1) Коми мужичӧйяс ылӧдз вӧравны мунігӧн босьтлісны косьтӧм яй да нянь. 2) Рӧштво кежлӧ быдлаын пӧжавлісны уна сикас шаньга-пирӧг. 3) Кӧзяйкаяслӧн пач водзын став дозмукыс вӧлі матын. 4) Рӧштво кежлӧ сёян-юанӧн заптысисны водзвыв, ньӧбны ставсӧ пырысьтӧм-пыр вӧлі некытысь. 5) Ылӧдз нимавлісны коми пӧжасъяс: черинянь, тупӧсь-сӧчӧн, пирӧг-шаньга.

69 удж. Лӧсьӧд да гиж ина урчитанъясӧн 4 сёрникузя. Серпасав рӧштвоса пызан.

70 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис висьт.

1) Кутшӧм вӧлӧга дасьтісны коми йӧз быд лун да гажлунъяс кежлӧ? 2) Мый вӧчлісны яйысь да чериысь? 3) Мый пӧжавлісны коми аньяс? 4) Кутшӧм йӧла сёян-юан вӧлі коми йӧзлӧн? 5) Мый быдтылісны комияс град йӧрын? 6) Мый босьтлісны вӧрысь, ю-тыысь? 7) Мыйӧн вӧлі бур татшӧм вӧлӧгаыс?

71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд прӧстӧй план, дасьтысь висьтавны Коми му йылысь.

Ми олам Коми Республикаын. Важӧн миян чужанін шусис Пермь Вычегодская, а сэсся Зыряна муӧн. Коми Республикаын вужвойтырыс комияс. Найӧ уна нэм сайын волісны татчӧ Кама да Волга юяс дорысь. «Коми» этноним серти республика шусьӧ Коми муӧн. Чужан мулӧн эмӧсь каналан пасъяс: дӧрапас, канпас, кып. Канпасным гӧрд да зарни рӧма. Варыш, Зарни Аньлӧн чужӧм да йӧра юръяс петкӧдлӧны Коми Республикалысь асшӧрлунсӧ да вынсӧ. Дӧрапасным куим рӧма: лӧз, турунвиж да еджыд. Рӧмъясыс тӧдчӧдӧны Коми мулысь помтӧм-дортӧмлунсӧ. Кыпсӧ лӧсьӧдӧма В.А. Савинлӧн «Варыш поз» сьыланкыв серти. 2007-ӧд восянь сійӧ юргӧ комиӧн да рочӧн. Коми Республикалысь чужан лунсӧ пасъям моз тӧлысь кызь кыкӧд лунӧ. Паськыда да кыпыда Сыктывкарын нуӧдӧны «Шондібан» гаж. Комияскӧд ӧтсӧгласӧн олӧны мукӧд кывъя войтыр, сё гӧгӧр национальностя йӧз. Чужан мунымӧс став мир пасьта нимӧдӧны гижысьяс, сьылысьяс, спортсменъяс, политикъяс, туялысьяс. Республикалӧн вӧр-ваыс аслыспӧлӧс. Эмӧсь Печоро-Илычскӧй заповедник да «Югыд ва» национальнӧй парк. Печора ю Европаын медыджыдъяс лыдын. Коми му озыр из шомӧн, мусирӧн, биаруӧн, зарниӧн, кӧрт рудаӧн, бокситъясӧн, дона изъясӧн. Миян медшӧр могыс — кужӧмӧн видзны чужан мулысь мичлунсӧ да озырлунсӧ.

1. Мыйла Коми Республикалӧн кыпыс юргӧ комиӧн да рочӧн? 2. Кутшӧм войтыръяс олӧны Коми муын? 3. Кымын район Коми Республикаын? 4. Кымын кар да юрсикт? 5. Кымын во тырис таво Коми Республикалы? 6. Кымын во тырис тэнад чужан сиктлы (карлы)?

72 удж. Гиж кар да юрсикт нимъяссӧ анбур серти. Ордйысь класса ёртъясыдкӧд.

73 удж. Мусерпас отсӧгӧн помав таблица.

74 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы кывбурсьыс шыӧдчӧмъяс.

Менам чужан сикт.

Чужан сиктӧй! Видза олан! Менам сьӧлӧмлы век колан. Тӧв кӧть гожӧм, тулыс, ар, Олан гыыд тэнад яр!

Сӧстӧм, паськыд уличьясыд, Абу джуджыд керкаясыд, Сиктын олысьяслӧн сям, Ставыс муса меным тан.

Кыдзлӧн корйыс — эзысь войт, Ичӧт лэбачьяслӧн койт. Ставыс синмӧ шыбитчана, Быдӧн гажтӧ кыпӧдана.

Видза олан, Уса юӧй! Джуджыд крежъяс, олан туйӧй! Олӧм сетысь, гажлун сиысь, Он и мудзлы некор сыысь.

Видза олан, помтӧм тундра! Еджыд яла, паськыд эрд. Коми йӧзлысь олан туйсӧ Некор бырӧдны эн сет!

1. Кутшӧм кывъясӧн серпасалӧ ассьыс чужанінсӧ автор? 2. Кутшӧм мичкывъяс (эпитетъяс) автор пыртӧма кывбурас?

75 удж. Лыддьы да кут тӧд вылын.

Коми Республика лыдпасъясын.

75-ӧд удж вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд презентация «Менам кар, сикт либӧ район лыдпасъясын». Вӧдитчы Power Poіnt программаӧн.

Лӧсьӧд 6 юалӧм «Коми Республика» тема вылӧ, нуӧд ёртъясыдкӧд интервью.

Велӧдӧй кывбур.

Ме ола сэн, кӧн визув ю Друг ыджыд чукыль вӧчӧ. Тан менам дона чужан му, Тан бать, и мам, и пӧчӧ.

Тан быдмӧ менам ичӧт вок, Век гажӧй сыысь бырӧ. Тан корӧ школаӧ звӧнок, Сэн ёртыд менам тырыс.

Кӧть овлӧ, шондіыс оз пет, Зэв гажа овны гортын. Кыдз батьӧ шуӧ, лоа мед Тан йӧзлы колан мортӧн.

76 удж. Лыддьы да гӧгӧрво. Комиӧд текстысь роч юкӧнсӧ.

Кыдзи серпасавны канпас.

Ӧнія кадӧ вель уна сикт-карлӧн эм аслас канпас. Канпас лӧсьӧдан наукалӧн нимыс геральдика. Сыктыв районса канпас вылын уджалісны «Шонді» клубӧ ветлысь челядь. Канпассӧ вӧчӧмаӧсь перымса зверинӧй стиль серти. Сійӧ петкӧдлӧ Сыктыв районлысь аслыспӧлӧслунсӧ. Канпасыс нёль рӧма: зарни, эзысь, кельыдлӧз да турунвиж. Шӧрас серпасалӧма ошкӧс, мый петкӧдлӧ районлысь вынсӧ. Ошлӧн юр весьтас шонді — Зарни Ань, коді став мусӧ югзьӧдӧ да шонтӧ. Небӧг серпас индӧ сы вылӧ, мый районын чужис медводдза коми поэт Иван Алексеевич Куратов. Пуяс да чери петкӧдлӧны вӧр да сиктса овмӧс сӧвмӧм. Вотӧсъяс петкӧдлӧны районса вӧръяслысь озырлунсӧ. Канпас шӧрын серпасалӧма туй, быттьӧ йитӧ районсӧ миян республикакӧд да став Россиякӧд.

77 удж. Нуӧд неыджыд туялӧм юалӧмъяс вылӧ мыджсьӧмӧн.

1. Мыйӧн аслыспӧлӧс Сыктыв районлӧн канпасыс? 2. Коми Республикаса кар-сиктлӧн кутшӧм канпасъясын паныдасьлӧны Сыктыв районлӧн канпасысь юкӧнъяс?

78 удж. Лыддьы гижӧдсӧ. Мӧвпышт, позьӧ-ӧ шуны сійӧс текстӧн да мыйла? Гиж сёрникузяяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн, медым артмис висьт.

Коркӧ важӧн Шошка сикт дорын вӧлӧма кар-гӧра (городище). Сыктывдін районса шӧрин — Выльгорт сикт. Новгородса князь Дмитрий Шемяка тшӧктӧма вяткаса олысьясӧс грабитны да сотны сійӧс. Выльгорт артмӧма «выль» — «новый» да «горт» — «сикт» кывъясысь (удмурт кывйын «гурт» — сикт). Ловйӧн кольӧм йӧз дзебсьӧмаӧсь пыді вӧрӧ, кӧні и лэптӧмаӧсь аслыныс выль оланін да шуӧмаӧсь Выльгортӧн. Муыс тані вӧлӧма бур, вӧрын олӧма уна звер-пӧтка, юын — чери.

79 удж. А.И. Туркинлӧн «Топонимический словарь Коми АССР» небӧг либӧ «Где ты живёшь» гипермедиаэнциклопедия отсӧгӧн туяв аслад кар-сиктлысь ним артмӧмсӧ.

Дасьты юӧр да тӧдмӧд ёртъястӧ.

Тӧдмав, кутшӧм районлӧн канпасыс. Вӧдитчы 2011-ӧд вося 34 No-а «Йӧлӧга» газетӧн. Позьӧ шыӧдчывны тайӧ газетлӧн сайт дорӧ: www.komіmu.com

Лӧсьӧд юӧр ас районса канпас йылысь.

80 удж. Бӧрйы серпасъяс дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.

Ас вӧр-ваад быд пу нюмъёвтӧ. Чужан позйыд быдӧнлы дона. Гортад олігӧн быттьӧ кык мам да кык бать дінын олан.

81 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ. Бӧрйы ӧтиӧс, гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ да серпасав. Серпас дорӧ лӧсьӧд висьт план серти.

Ас муыд мам, йӧз муыд — тьӧтка. Кӧть кытчӧ лэбач оз лэблы, а ассьыс позсӧ тӧдӧ. Мортыслӧн ӧти мам, ӧти сылӧн и чужан му. Ӧти чаг вылын олам. Гортлань туйыс дженьыдджык. Йӧз муын и ас рака вылӧ рад. Саридз сайын шоныдджык, а чужан муын гажаджык. Кӧть кутшӧм шань, век жӧ абу гортын. Гортыд тай век горт, весиг вӧлыд тӧдӧ и мӧскыд тӧдӧ.

1. Кутшӧм шусьӧг тэ бӧрйин? 2. Мый серпасалін? 3. Кыдзи гӧгӧрвоӧдан серпастӧ?

82 удж. Сетӧм кадакывъясысь артмӧд шӧркывъяс. Шӧркывъясӧн лӧсьӧд кывтэчасъяс.

КОМИ ГИЖЫСЬЯС ЧУЖАН МУ ЙЫЛЫСЬ

ӧдзӧс вуг

83 удж. Лыддьы текстсӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.

Александра Петровна Мишарина чужис 1946-ӧд воын Кӧрткерӧс районса Ыджыдвидз сиктын. Педучилище помалӧм бӧрын уджаліс чужанінас велӧдысьӧн. Сыктывкарын олігӧн уджаліс «Войвыв кодзув» журналын, республикаса газетъясын да радиоын. А. Мишарина сьӧлӧмсяньыс радейтӧ Коми му, вӧр-ва, челядьӧс. Гижӧ кывбуръяс да серамбана висьтъяс. Сылӧн кывбуръясыс югыдӧсь, сӧстӧмӧсь, мылаӧсь, ставныслы гӧгӧрвоанаӧсь. Висьтъясас сійӧ петкӧдлӧ ассьыс челядьдырсӧ. Уна кывбур сиӧ томъяслы. Александра Петровна Мишариналысь гижӧдъяссӧ окотапырысь лыддьӧны и челядь, и верстьӧ йӧз.

Мичкыв — художествоа гижӧдын серпаса кыв, кывтэчас.

Пример вылӧ:

пемыд вӧр

эзысь тӧв

югыд шонді

мича ныв

84 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Аддзы кывбурысь мичкывъяс.

Коми муӧй менам дженьыд гожӧмъяса, Но и сійӧ менам сӧстӧм пожӧмъяса. Коми муӧй менам веж морозъяса, Но и сійӧ менам мича козъяса. Коми муӧй менам зэра аръяса, Но и сійӧ менам байдӧг-таръяса. Коми муӧй менам зыбуч нюръяса, Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса. Коми муӧй менам кӧдзыд вой тӧла, Шуда да быд уджысь повтӧм войтыра.

1. Кутшӧм мичкывъяс отсӧгӧн А. Мишарина серпасалӧ Коми мусӧ? 2. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧм петкӧдчӧ кывбурын? Мыйла тэ тадзи мӧвпалан?

Корсь сетӧм кывъяс дорӧ синонимъяс.

уджысь повтӧм

Кывбурысь корсь сетӧм кывъяс дорӧ антонимъяс.

85 удж. Кывбур отсӧгӧн помав сёрникузясӧ.

Коми му озыр

Серпасав кывбурсӧ.

86 удж. Лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Зарниӧй менам.

Зарниӧй менам, Донаӧй менам, Меным тэ помасьтӧм бур. Муна кӧть ылӧ, Сьӧлӧмӧй кылӧ — Мусаджык тэысь оз сюр.

Этшаысь шаньӧн Овлан кӧть, аньӧй, Лёкӧн ме некор ог шу. Мичаӧй менам, Сьӧлӧмшӧр менам, Муса тэ мен, Коми му.

1. Кутшӧм кывъясӧн автор шыасьӧ Коми му дорӧ? 2. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧмъяс петкӧдчӧны тайӧ шыӧдчӧмъясын? 3. Кыдзи гӧгӧрвоан кывбурысь татшӧм кывъяс: «Муна кӧть ылӧ, сьӧлӧмӧй кылӧ — бурджыкыс тэысь оз сюр»? Бӧрйы вочакыв: 1) Авторыс радейтӧ чужанінсӧ и ылі муясын гажтӧмтчӧ сыысь. 2) Авторлы кажитчӧ овны Коми муын, но сійӧ кӧсйӧ аддзывны ылі муяс. 3) Автор чайтӧ, мый ылі муясын овны лӧсьыдджык. 4) Саридз сайын шоныдджык, а чужан муын гажаджык.

Аддзы А.П. Мишариналӧн кывбур дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.

Орччӧд А.Мишариналысь «Коми муӧй менам...» да «Зарниӧй менам» кывбуръяссӧ.

1. Мыйӧн ӧткодьӧсь тайӧ кывбуръясыс (темаӧн, шӧр мӧвпӧн, образъясӧн)? 2. Мыйӧн найӧ торъялӧны? 3. Кутшӧм художествоа средствоясӧн вӧдитчӧма авторыс тайӧ кывбуръясын?

Ас бӧрйӧм серти велӧд А. Мишариналысь ӧти кывбур.

87 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ.

Тӧдчана коми гижысь, кывбур тэчысь, драматург Геннадий Анатольевич Юшков чужис 1932-ӧд воын Сыктывдін районса Час сиктын. Школа помалӧм бӧрын велӧдчис Москваса Горький нима литературнӧй институтын. Уджаліс Радиокомитетын, «Войвыв кодзув» журналын редактораліс. Уна во чӧж Геннадий Анатольевич веськӧдліс Коми гижысьяслӧн котырӧн. Геннадий Юшков босьтчис гижны кывбуръяс да висьтъяс школаын велӧдчигас на. Аслас гижӧдъясын сійӧ чуксалӧ радейтны чужан му да вӧр-ва, коми кыв, пыдди пуктыны бать-мамӧс. Г. А. Юшковлысь пьесаяс окотапырысь пуктӧны Коми Республикаын карса да сиктса театръясын.

Содтӧд литератураысь аддзы юалӧмъяс вылӧ вочакывъяс.

1. Кутшӧмӧсь медшӧр темаясыс Г. А. Юшковлӧн гижӧдъясын? 2. Кутшӧм жанръясын гижысь восьтӧ мам йылысь тема? 3. Мыйла тайӧ темаыс Г. А. Юшковлы матыс?

88 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Ми — комияс! Ми — пармашӧрса козъяс, И некор огӧ куснясьлӧй, Кыдз росъяс. Ми — комияс! Ми — пармашӧрса чомъяс, Век восьсаӧсь бур мортлы: Лок, эн донъясь. Ми — комияс! Ми — пармашӧрса юяс. А юясыдлы Сӧстӧмлун и туян. Ми — комияс! Ми — пармашӧрса вӧрыс, И ӧттшӧтш меліӧсь, И зумышӧсь, и скӧрӧсь!

1. Кутшӧмӧн коми йӧзӧс петкӧдлӧма кывбуралысь? 2. Мыйкӧд орччӧдӧ Г. Юшков коми йӧзӧс?

Велӧд кывбурсӧ наизусьт.

89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны сійӧс.

Ӧти сиктын.

Пырим ӧти сиктӧ Мича гожся лунӧ. Морт эз лолы паныд, Кузяла кӧть мунім. Абуӧсь мый гортас, Кольӧмаӧсь пасъяс — Кильчӧ ӧдзӧс вугъяс Сюйӧмаӧсь тасъяс. Кӧні зыр, кӧн палич, Вӧсни ньӧртор кӧні. Пырӧмысь оз кутны, Мода вылас сӧмын. Ӧшинь пырыс тӧдчӧ: Олӧны оз гӧля. Гусясис кӧ кодкӧ, Тані сылы вӧля. Сэтшӧмыс тан абу, Оз кӧ кыськӧ волы. Ӧтитӧг став йӧзыс Уджӧн тані олӧ. Та вӧсна и сиктас Мича гожся лунӧ Морт эз лолы паныд, Кузяла кӧть мунім.

1. Кутшӧм бур традиция йылысь висьталӧ поэт кывбурын? 2. Тӧдмав коми йӧзлӧн традицияяс йылысь. Дасьтысь висьтавны ӧти традиция йылысь паськыдджыка.

90 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Ёртыдкӧд лӧсьӧд текст серти план. Дасьтысь висьтавны гижысь йылысь.

Владимир Васильевич Тимин чужис 1937-ӧд вося сора 2-ӧд лунӧ Сыктывдін районса Гаръя сиктын. Велӧдчис ювыв техникумын, а сэсся Коми пединститутын. Уджаліс Коми небӧг лэдзанінын да «Войвыв кодзув» журналын шӧр редакторӧн. В. В. Тимин — Коми Республикаса нимйӧза гижысь. Поэтлӧн петіс чужан мулӧн мичлун, коми сиктъяс, орччӧн олысь йӧз, муслун йылысь квайт гижӧд чукӧр. В. Тиминлысь «Мича Ёма» кывбур чукӧрсӧ вылӧ донъялісны, сетісны Кастрен котырлысь премия. «Эжва Перымса зонка» повесьт лоис челядьлы радейтана небӧгӧн. Тайӧ небӧгсьыс Владимир Тиминлы сетісны Коми Республикаса каналан премия. В. В. Тиминлысь кывбуръяссӧ вуджӧдӧма роч, украина, эст, венгр да мукӧд кывъяс вылӧ.

91 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс кывбур серти, юась класса ёртъястӧ.

Мыйла муса мем Коми муыс — Джуджыд пармаыс, Сыктыв юыс?..

Гашкӧ, сы вӧсна, мый тан чужи, Муӧс ыдждӧдла, кыдзи кужа.

Кӧмтӧг котравлі зарни вӧрӧд, Тӧді, Ёма кӧ эм, оз вӧрӧд.

Вӧвлі бать-мамлы муса пиӧн... Гашкӧ, муыс мем дона сійӧн?

Асьным петім кӧть тӧдтӧм шӧрӧ, Оз вун сиктсайса гажа нӧрыс.

Гортса пывсянысь чугун горйыс, Чӧскыд туруна векни борйыс,

Куття войясыс, Сыктыв юыс, Небыд сьӧлӧма Коми муыс.

92 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Коми нимъяс йылысь.

Ак, кыдзи коми нимъяс дзугам! Ми быттьӧ йӧз муын нин нач: Туй мортлы керка — Лыддям «Югэр», Сьӧдкыркӧтш пыдди — Седкыркач. Озъёль — Озёлӧн лои важӧн, Помоздиноӧн — Помӧсдін... И татшӧм вежсьӧмыс оз гажӧд, Оз нимкодьтӧд ни пель, ни син. Коськ пӧри каньӧ — Лои Кошки, Чедьюӧн шуӧны Чӧд ю... Ми огӧ нимъяс сӧмын воштӧй — Ми ньӧжйӧ воштам чужан му.

1. Мый йылысь тӧждысьӧ В.В. Тимин? 2. Кутшӧм коми нимъяс йылысь висьтавсьӧ кывбурын? 3. Кыдзи тэ чайтан, мыйла найӧс дзугӧмаӧсь? 4. Кыдзи гӧгӧрвоан авторлысь кывъяссӧ: «Ми огӧ нимъяс сӧмын воштӧй — ми ньӧжйӧ воштам чужан му»?

Тӧдмав, кутшӧм нӧшта коми иннимъяс дзугӧмаӧсь.

1. Тӧдмав, кутшӧм кывбуралысьяс тшӧтш гижисны чужан му йылысь. 2. Вӧч буклет сяма удж (гижысь йылысь юӧр, кывбур, серпасъяс, юржугӧд).

Кыдзи вӧчны буклет, уськӧд тӧд вылӧ «Чолӧм, ёртӧй» темаысь (9-ӧд лист бок).

Видлы гижны кывбур чужан му йылысь. Верман вӧдитчыны сетӧм рифмаясӧн.

93 удж. Артмӧд выль кывъяс сетӧм иннимъясысь.

94 удж. Содты текстӧ лыдакывъяс, гиж. Бӧръя сёрникузяӧ содты лыдакывъяссӧ ачыд.

Усть-Сысольск погост йылысь медводдза пасйӧдъяс вӧлі аддзӧма ... вося писцӧвӧй небӧгын. А ... воын Екатерина ІІ-лӧн Указ серти погостлы сетӧма кар ним. Сэки карын вӧлӧма сӧмын ... овмӧс. ... воын Усть-Сысольсклы тырӧма ... во. Сэки кар нимсӧ вежӧмаӧсь Сыктывкар вылӧ. ... воын Сыктывкар лоӧма юркарӧн. Кыпыда да гажаа ... воын ми пасйим юркарлысь ... вося тшупӧда пас.

Тӧдмав, кутшӧм ӧні уличалӧн нимыс. Важӧн уличалӧн нимыс вӧлӧма Трёхсвятительскӧй.

95 удж. Фотояс отсӧгӧн орччӧд важ да ӧнія уличаяс план серти.

1. Уличалӧн ывла серпас (туй, моски, пу-быдмӧг). 2. Уличвыв керкаяс. 3. Уличалӧн аслыспӧлӧслун.

96 удж. Сетӧм фотояс да серпас-схема отсӧгӧн лӧсьӧд ёрта сёрни «Сыктывкарса шӧр улича вылын».

97 удж. Текстӧ содты ина кывбӧръяс да урчитанъяс.

Ме радейта ветлӧдлыны Коммунистическӧй уличаті. Пыравла карса шӧр вузасянінӧ, сэні век уна йӧз. Сэсся кая Куслытӧм би дорӧдз. Татчӧ тшӧкыда волӧны том йӧз. Опера да балет театр водзын ыркыд. Сэні позьӧ нимкодясьны фонтанӧн. Улича пӧлӧн эмӧсь вузасянінъяс. Пыравла сэтчӧ. Кӧрт туй вокзал уна йӧза. Гуляйтӧм бӧрын шойчча кафеын, юа чай да сёя пӧсь блин. Татысь ме муна долыд сьӧлӧмӧн.

Лӧсьӧд виртуальнӧй экскурсия «Менам радейтана улича». Мыджсьы 96-ӧд да 97-ӧд уджъяс вылӧ. Виртуальнӧй экскурсия позьӧ лӧсьӧдны компьютер программаяс отсӧгӧн.

98 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Тэ меным муса, Сыктывкар, Кор паркын шаракылӧ ар Да кыӧ сер. Кор мича лунсӧ вежӧ зэр. Тэ меным муса, Сыктывкар, Кор шонді тӧвся, абу яр, Кор юсьлӧн гӧн кодь усьӧ лым, Кор карса туйыс вольк да кын. Тэ — меным быттьӧ чужанін, И пытшкӧс гаж, и олӧм вын!

1. Мыйӧн мусмӧма авторлы Сыктывкарыс? 2. Кутшӧм миян юркарным гожӧмнас?

99 удж. Комиӧд текстсӧ.

100 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Чутъяс местаӧ содты колана кывъяс.

Юркарса тӧдчанаинъяс.

Воысь во Сыктывкар сӧвмӧ да паськалӧ. Памятникъяс содтӧны юркарлы культуралысь сям. Ставыс тані 31 памятник. Медся тӧдчана усьӧм воинъяслы «Вечная слава» мемориальнӧй комплекс. Сы водзын — Куслытӧм би, гӧгӧрыс — Геройяслӧн аллея. Коммунистическӧй улича да Октябрь шӧртуйлысь туйвеж мичмӧдӧ «Уджлы слава» монумент. Нималана йӧзлы сувтӧдӧм памятникъясысь да бюстъясысь быдӧнлы тӧдсаӧсь И. А. Куратовлы, В. А. Савинлы, Д. Каликовалы, В. И. Ленинлы, А. А. Католиковлы памятникъяс, М. С. Бабушкинлӧн, В. А. Малышевлӧн, С. Орджоникидзелӧн, Г. Димитровлӧн бюстъяс. Юркарса уличаясті ветлӧдлігӧн унатор на позьӧ аддзывны.

Тӧдмав, кодлы тайӧ памятникъясыс. Мый тӧдан тайӧ йӧз йывсьыс?

101 удж. Дасьтысь гижны ӧлӧдана диктант: гижтӧдз гӧгӧрвоӧд тӧдса орфограммаяслысь гижанногсӧ, уськӧд тӧд вылӧ гижан пасъяс.

Ӧнія Сыктывкар.

Ӧнія Сыктывкар — том, но ыджыд кар. Тані паськыд уличаяс. Вель уна выль керка. Кар шӧрыс мича да пельк. Сыктывкарлӧн эм торъя юкӧнъяс: Давпон, Дырнос, Кырув, Изкар, Тентюков, Улыс да Вылыс Чов, Чит, Орбита, Эжва да мукӧд. Медся аслыспӧлӧс Париж нима юкӧн. Тані овлӧмаӧсь пленӧ веськалӧм французъяс. Важӧн Парижын вӧліны векни уличаяс, пу керкаяс. Ӧні кыпалӧны джуджыд оланінъяс, воссьӧны вузасян шӧринъяс. Эжва юкӧн нималӧ ыджыд вӧр комбинатӧн. Сэні лэдзӧм кабала да картон мӧдӧдӧны уна канмуӧ. Талун Сыктывкарын уджалӧны театръяс, филармония, вылыс тшупӧда велӧдчанінъяс, наука шӧрин. Ёнмӧдны дзоньвидзалун позьӧ вартчанінын, стадионын, «Скала» шӧринын. Водзӧ сӧвмы да озырмы, миян дона юркарным!

Аддзы да визьнит «Ӧнія Сыктывкар» текстысь урчитанъяс.

Лӧсьӧд ёрта сёрни.

Отсӧг вылӧ юалӧмъяс

1. Висьталӧй, пӧжалуйста, кыдзи мунны вартчанінӧдз? 2. Кӧні сулалӧ Иван Куратовлы памятник? 3. Кутшӧм керкаяс сулалӧны тайӧ улича вылын? 4. Мый эм Опера да балет театр водзын? 5. Кӧні заводитчӧ да помасьӧ Коммунистическӧй улича? 6. Кутшӧм вузасянінъяс эмӧсь улича пӧлӧн? 7. Мый эм Вежа Стефан изэрд вылын? 8. Кӧні позьӧ шойччыны юркарса шӧр уличаын? 9. Кӧні позьӧ сӧвмӧдны вын-эбӧс? 10. Мый эськӧ тэ петкӧдлан юркарса гӧсьтъяслы Коммунистическӧй уличаысь? 11. Мыйӧн тэныд кажитчӧ юркарса шӧр улича?

102 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Корсь кывбурысь мичкывъяс.

Нимкодясьӧ менам сьӧлӧм ёна Тэӧн талун, муса Сыктывкар. Сьӧлӧмшӧрӧй, зарни кодь тэ дона, Коми йӧзлӧн медся мича кар.

Быдман, сӧвман, войвыв кодзув миян, Сыктыв — Эжва пӧлӧн воысь-во. Вӧччӧдӧны тэнӧ уджач пиян, Дона муса карӧй, быд лун со.

Кыксё кызь, а ичмонь кодь ӧд том на, Пармашӧрса дзоридз — Сыктывкар. Некор, некор пыран туй он томнав, Виччан йӧзӧс тӧв кӧть, гожӧм-ар.

Сӧвмӧдін да велӧдін тан менӧ, Сетін козин, муслун ӧзтысь ныв. Ошкыны мед ас ног талун тэнӧ, Сы вӧсна и гижи сьыланкыв.

1. Тӧдмав кывбурысь, кутшӧм воӧ гижӧма поэт тайӧ кывбурсӧ? 2. Кутшӧм кывъясӧн поэт нимӧдӧ Сыктывкарсӧ?

103 удж. Фотографияяс серти висьтав, кӧні сулалӧны Сыктывкарын театръяс.

В. Савин нима академическӧй драма театр

Первомай улича

Коми Республикаса вужвойтырлӧн шылада-драмаа театр

Бабушкин улича

Коми Республикаса опера да балет театр

Коммунистическӧй улича

Коми Республикаса филармония

Ленин улича

«Парма-2» кинотеатр

Бабушкин улича

ВАЙ ТШӦКТАНА КЫВТОР.

Вай тшӧктана кывтор кутӧ ӧтувъя вежӧртас — сёрнитысьыслысь кӧсйӧмсӧ, вӧзйӧмсӧ либӧ тшӧктӧмсӧ петкӧдлӧм. Сёрникузяын сійӧ векджык сулалӧ юӧрпас бердын. Пример вылӧ: Вай пуксьыв пызан дорас. Вай сёрнитыштам. Вай ветлам киноӧ!

Вай ветлам театрӧ!

Велӧдысь урок вылын юаліс: — Челядь, тӧданныд-ӧ ті, кутшӧм театръяс эмӧсь юркарын? — Сыктывкарын эм В.А. Савин нима драма театр, Вужвойтырлӧн шылада-драмаа театр, Опера да балет театр да мукӧд. — Ёртъяс, вай ветлам театрӧ! Мый кӧсъянныд видзӧдны? — Кӧсъям видзӧдны «Яг Морт» балет. Сійӧ мунӧ Опера да балет театрын. — Тӧданныд, кӧні сійӧ? — Опера да балет театр Сыктывкар шӧрын, Коммунистическӧй улича вылын, Коми пединститутлы паныд, Коми наука шӧринкӧд орччӧн. Сэтчӧ позьӧ мунны 5-ӧд, 15-ӧд, 17-ӧд, 46-ӧд номера автобусӧн либӧ подӧн. — Билет доныс 50 шайт. Вай аддзысям аски водзджык, 17 час да джынйын, фонтан дорын.

104 удж. Лӧсьӧд да гиж 5 сёрникузя вай кывторйӧн.

Воддза удж отсӧгӧн ачыд лӧсьӧд ёрта сёрни.

Тӧдмав юржугӧдансӧ.

1. Кутшӧм войтыр лӧсьӧдіс Яг Морт йылысь предание? 2. Коді вермис Яг Мортӧс? 3. Коді гижис «Яг Морт» медводдза коми балетлысь шыладсӧ? 4. Кодӧс гусяліс Яг Морт? 5. Коді вӧчис серпасъяс «Яг Морт» постановка дорӧ? 6. Коді серпасаліс челядьлы гижӧм «Яг Морт» небӧгсӧ? 7. Кӧні олӧма Яг Морт коми предание серти?

НОГА УРЧИТАНЪЯС.

105 удж. Кывбердъясысь артмӧд нога урчитанъяс. Лӧсьӧд некымын сёрникузя.

106 удж. Лыддьы да гӧгӧрво газет гижӧдсӧ. Лӧсьӧд план да дасьтысь висьтавны дженьыда. Бӧрйы да гиж нога урчитанъяса сёрникузяяс.

Ставыс налӧн артмӧ.

Усинск карын воссис «Дилижанс» нима театр. Артиставны ёнджыка окотитӧны велӧдчысь ныв-зон. Верстьӧыдлӧн пыр кадыс оз тырмы. Театрнас веськӧдлӧ А.Ю. Житлухиныс. Тайӧ мортыс радейтӧ ассьыс уджсӧ, театр искусствонас зільӧ мичмӧдны йӧзлысь олӧмсӧ. Спектакльяс пуктӧ Н. В. Мамонтова. Сійӧ таӧдз уджалӧма Тула карса драма театрын. «Дилижансӧ» репетицияяс вылӧ волӧны ӧкмыс нывка да ӧти зон. Мыйлакӧ детинкаяс оз ёна кӧсйыны сцена вылад петкӧдчыны. Дасьтӧм спектакльяссӧ йӧз видзӧдӧны Культура дворечын. Челядьлӧн ворсӧмыс сьӧлӧм вылас воӧ оз сӧмын том войтырлы, но и верстьӧлы. Ӧд ныв-зон лӧсьыда артисталӧны. Ставыс налӧн артмӧ бура.

107 удж. Лыддьы текстсӧ. Дженьыда висьтав, код йылысь гижӧма. Лӧсьӧд текст сертиыс юалӧмъяс.

Театр — тайӧ олӧм.

Глафира Петровна Сидорова — нималана актриса. Сійӧс тӧдӧны оз сӧмын миян республика пасьтала, но и россияса уна карын да сиктын, кытчӧ В. Савин нима драма театр ветліс гастрольясӧн. Г. Сидорова чужис 1922-ӧд вося ӧшым тӧлысь мӧд лунӧ Сыктывдін районса Паль сиктын. Школа помалӧм бӧрын пырис велӧдчыны ГИТИС-са коми студияӧ да 1942-ӧд воын помаліс сійӧс. Институтын велӧдчигӧн на заводитіс ворсны сцена вылын. Медводдзаысь сійӧ ворсіс «Домна Каликова» спектакльын. Глафира Сидоровалы сетісны шӧр героинялысь рольсӧ. Сійӧ стӧча кужис петкӧдлыны Домналысь сьӧлӧмкылӧмъяссӧ да восьтыны видзӧдысьяслы сылысь морттуйсӧ. ГИТИС помалӧм бӧрын Г. П. Сидорова пырис уджавны В. Савин нима драма театрӧ. Сэні уджаліс квайтымын воысь унджык. Тайӧ кадколастнас ворсіс 200 унджык роль. Глафира Петровна тшӧкыда шулывліс: «Дерт, эмӧсь и ыджыд, сьӧкыд рольяс, эмӧсь и ичӧтджыкъяс, кӧні ме муртса кежлӧ и петавла сцена вылӧ, но став рольыс меным ӧткодя дона да матыс. Чайта, мый збыльвывса артистлӧн олӧмас абуӧсь сэтшӧм рольясыс, кодъясӧс сійӧ оз сьӧлӧмсяньыс ворс». Ачыс Г. Сидорова быд роль ворсігӧн олӧ герой олӧмнас. Сцена вылысь видзӧдысьяслы пыр тыдовтчӧ торъя мортлӧн этшыс, оласногыс. Спектакльяс пӧвстысь пасъям медся нималанаяссӧ: «Домна Каликова», «Кыськӧ тай эмӧсь», «Тундраса бияс», «Сиктса рытъяс», «Пиян», «На дне», «Васса Железнова», «Гроза», «Бесприданница», «Отверженные», «Ричард ІІІ». Театрын уджалӧм йылысь, олӧмын лоӧмторъяс йылысь Глафира Петровна Сидорова гижис «Театр — .... это жизнь» нима небӧгын.

Корсь да лӧсьӧд юӧр коми ворсысь йылысь план отсӧгӧн.

1. Ворсысьлӧн ним, вич, ов, уджаланін. 2. Сылӧн ортсы, этш. 3. Театрын удж. 4. Радейтана рольяс. 5. Ворсысьӧс донъялӧм.

108 удж. Лыддьы, гӧгӧрво, мый йылысь юӧртӧма. Кыдзи шусьӧ татшӧм гижӧдыс?

109 удж. Видзӧдлы юӧртӧмъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мый эм быд юӧртӧмын? 2. Мыйӧн найӧ торъялӧны? 3. Мыйла торъялӧны? 4. Мыйтӧг оз вермы лоны юӧртӧмыс?

Коми Республикаса культура министерство. Коми Республикаса вужвойтырлӧн шылада-драмаа театр. Кос му тӧлысь 15-ӧд лун. Керча-ю кӧзяин. Спектакльсӧ пуктіс С. Г. Горчакова. Шыладсӧ лӧсьӧдіс М. Н. Бурдин. Шӧр рольяссӧ ворсӧны Сергей Туркин, Александр Кузнецов. Заводитчӧ 18 часын. Билет доныс 100 шайт. Пример отсӧгӧн ачыд лӧсьӧд да серпасав юӧртӧм. Дасьтысь дорйыны уджтӧ.

110 удж. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн гиж сёрникузяяс.

Заводит тадзи: 1. Театрын позьӧ ... . 2. Театрын оз позь ... . 3. Театрын позьӧ ..., но сӧмын ... (ворсысьяслы, видзӧдысьяслы, кост дырйи, спектакльӧдз, спектакль бӧрын, тшай юанінын, ворсанінын ...).

ТЕАТРЫН ПОЗЬӦ

кывзыны шылад

видзӧдны серпасъяс

козьнавны дзоридзьяс

аттьӧавны ворсысьясӧс

паныдавны нималана йӧзӧс

чӧскыда сёйны

кывзыны лэбачьяслысь сьылӧмсӧ

111 удж. Лӧсьӧд «Театрын» ас гижӧд.

1. Кутшӧм театръяс эмӧсь тіян карын (сиктын)? 2. Кор тэ ветлін театрӧ? 3. Мый видзӧдін? 4. Мый медся ёна воис сьӧлӧм вылад? 5. Коді пуктӧма спектакльсӧ? 6. Кодъяс ворсісны шӧр рольяссӧ? 7. Кодъяс ёнджыкасӧ волывлӧны театрӧ? 8. Мый тэныд окота нӧшта видзӧдны?

Комиӧд текстсӧ. Помав сійӧс.

1. Кымын театр эм Сыктывкарын? 2. Кутшӧм театр Коми Республикаын вӧлі восьтӧма медводз? 3. Кор вӧлі восьтӧма В. Савин нима драма театр. 4. Кутшӧм тӧдчана ворсысьясӧс драма театрысь тэ тӧдан?

Дасьты ёртъясыдкӧд петкӧдчӧм да сы йылысь юӧртӧм.

Позьӧ босьтны неыджыд коми мойд, висьт либӧ комиӧдны рочысь да пуктыны сійӧс уна ног, шуам, теш ног.

СОДТӦД УДЖЪЯС

112 удж. Лыддьы арся приметаяс. Аддзы кадакывъяс, инды налысь кад формасӧ.

1) Шыр поздысьӧма кӧ му вылӧ, арыс лоӧ кос, турун вылӧ кӧ — арнас зэрны кутас. 2) Арын кӧ пӧткаяс лэбӧны выліті, тӧв лоӧ шоныд; уліті кӧ — кӧдзыд. 3) Арнас кӧ лун тӧв пӧльтӧ, тулыснас вой тӧв кутас пӧльтны. 4) Медводдза лым бӧрын сывтӧм вылӧ лымъялас тӧлысь мысти.

113 удж. Лыддьы текстсӧ. Аддзы шӧркывъяс да мӧд колян када кадакывъяс, гӧгӧрвоӧд налысь артмӧмсӧ.

Арся тӧждъяс.

Дыр мӧдіс нюжавны ар пом, шоныд да мича. Лои вартыштӧма няньтор, босьтӧма картупель. Сӧмын галан-капуста кольӧма градъяс вылын. Муяс вылын юммӧ сёркни. Мед найӧ быдмӧны да кызӧны на! Став прӧстджык кадсӧ йӧзыс чукӧртісны тшак да вотӧс. Марпалӧн найӧс чукӧртӧма тӧвйымӧн нин. Жытникас косьтӧм льӧм да чӧд, ыджыд тшанын кӧтӧдӧм пув, мешӧкын кынтӧм турипув, косьтӧм и солалӧм быдсикас тшак. Весиг войвылын медчӧскыд вотӧсъяс, ӧмидз да мырпом, Марпа кӧтӧдыштӧма праздникъяс кежлӧ. «Кузь тӧлыд да тулысыд азым мӧсъяс кодьӧсь, ставсӧ изӧдасны», — шулывліс Марпа суседкаясыслы.

114 удж. Лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Содтав кольӧм шыпасъяс.

Мыйӧн ме кӧсъя лоны.

Ог на ӧні висьтав Ассьым ӧти мӧвп, Коді юрӧ волӧ Меным уна пӧв.

Думайта сы йылысь, Мыйӧн лоны мем. Уна югыд туй вож Миян водзын эм.

Позьӧ лоны врачӧн — Быдӧнсянь почёт. Лэбзя небесаӧ, Лоа кӧ пилот.

Саридз вылӧ кыскӧ Том мечталӧн борд. Ставсӧ ӧмӧй лыддян, Вӧчлывлӧ мый морт?

Уна пӧлӧс уджъяс Чужан муын эм. Колӧ сӧмын бура Велӧдчыны мем.

1. Кодӧн тэ кӧсъян лоны? 2. Мыйӧн тэныд кажитчӧ тайӧ уджыс? 3. Кодлӧн тэнад рӧдвужысь тайӧ уджыс? 4. Мый сійӧ висьтавлӧ удж йывсьыс?

115 удж. Висьтав аслад ёрт йылысь, пырт висьтад сетӧм кывбердъяс.

116 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.

Вевт улын быдмӧ увлань юрӧн. Вылісянь кодзув усис, а киын сыліс. Пӧрысь дед пос посйӧма чертӧг и пурттӧг.

117 удж. Лӧсьӧд да гиж «Ньӧжйӧ мунан — ылӧджык воан» ас гижӧд.

118 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ. Содтав кольӧм шыпасъяссӧ.

Ыджыд кӧдзыдъяснад ныртӧ дзеб. Кӧдзыднад ӧдйӧ унмовсян, а садьмыны сьӧкыдджык. Ӧшым тӧлысьын воыс помасьӧ, а тӧв сӧмын заводитчӧ.

119 удж. Юклы текстсӧ сёрникузяяс вылӧ.

Коми йӧз тӧдісны и кужисны, кыдзи позьӧ уна ногӧн вӧчны-видзны вӧлӧгасӧ быдлунъя сёйӧм вылӧ пулісны яя шыд эз кӧ вӧв яйыс, пулісны азя либӧ нуръя шыд ёна радейтісны комияс черинянь ни ӧти гажлун эз коль сытӧг зӧр пызьысь пуисны кисель ид нянь уджалысь мортлы сетіс вын йӧлысь дасьтылісны рысь, нӧк, вый, вылльӧв войвылын уна сикас быдмӧг эз паныдасьлы но кушман, лук, сёркни, кӧчан озырмӧдісны коми мортлысь пызан выв да видзисны висьӧмъясысь.

120 удж. Лыддьы да содтав кадакывъясӧ колана кольӧм суффиксъяс.

«Кисель» кывйыс воис коми кывйӧ рочысь. Ёнджыкасӧ кисельяссӧ шуӧны пызь либӧ шыдӧс ним сертиыс: шома кисель, няня кисель, зӧръя кисель, рудзӧг кисель, анькытша кисель. Бур кисельыс сук желе кодь. Вӧчӧны сійӧс сю либӧ зӧр кыдйысь, кодӧс кӧтӧдӧны пу тасьтіясын да сулӧдӧны лун-кык шоныдінын. Артмӧмторсӧ бура гудралӧны. Сэсся ставсӧ пожналӧны, содтӧны ва да пуӧдӧны гудралігмоз. Кисельтӧ сёйӧны пӧсьнас и кӧдзыднас, содтылӧны вый, вотӧсъяс.

121 удж. Лыддьы да вуджӧд висьтсӧ роч кыв вылӧ.

Куття лунӧ.

Рӧштвоӧдзса лунсӧ шуӧны куття лунӧн. Куття лун кежлӧ дасьтӧны куття рок. Куття роксӧ вӧчӧны шабді выйысь да шыдӧсысь. Помасьӧ кослунъя, заводитчӧ ульлунъя. Пызан вылӧ лэптӧны рысь, йӧв, нӧк, яя шыд, нӧкъя шаньгаяс, пирӧгъяс. Кӧзяйкаяс сю пызьысь кӧтӧны сук шомӧс. Сыысь вӧчалӧны быдсяма чачаяс — вӧлӧс, мӧскӧс, порсьӧс, межӧс, петукӧс. Тайӧ пӧжассӧ шуӧны «чибиӧн». Фигураяссӧ пӧжалӧны пачын, сэсся сетӧны ворсны челядьлы. Наӧн челядь ворсӧны Ва вежӧдан лунӧдз, сэсся сёйӧны чибисӧ.

122 удж. Кадакывъяссӧ гиж мӧд колян кадын.

Енмӧс славитӧм.

Водз асывсянь челядь, пӧрысь йӧз ветлӧдлӧмаӧсь керкаысь керкаӧ Енмӧс славитны. Мукӧддырйи найӧ аскӧдныс новлӧдлӧмаӧсь «кодзув» — бедь йылӧ ӧшӧдӧм гӧгыль, кодӧс мичмӧдӧмаӧсь уна рӧма кабалаӧн. Керкаӧ пырӧм бӧрын славитысьяс пӧрччылӧмаӧсь шапка, чӧвтлӧмаӧсь пернапас да вӧзйысьлӧмаӧсь Енмӧс славитны. Та бӧрын лыддьӧдлӧмаӧсь Исус Кристос чужӧм йылысь молитва: «Рождество твое, Христе Боже наш, воссиял над миром свет разума...».

123 удж. Лыддьы да инды мӧд колян када када кывъяс.

Важӧн уна ног гадайтчылӧмаӧсь. Василей асылӧ пӧжавлӧмаӧсь сӧчӧн, гартыштлӧмаӧсь дӧраӧ да котӧртлӧмаӧсь ывлаӧ. Нывъяс юавлӧмаӧсь нимсӧ медводдза паныдасьысь зонлысь (мужичӧйлысь), а зонъяс — нывлысь (нывбабалысь). Кутшӧм сылӧн нимыс, сэтшӧм нима жӧ лоӧ верӧсыс либӧ гӧтырыс. Вой шӧрын пуксьывлӧмаӧсь пач водзӧ, восьтывлӧмаӧсь пач труба. Блюд вылӧ пуктывлӧмны пӧим, сы вылӧ сувтӧдлӧмны ва тыра стӧкан. Стӧканӧ чӧвтлӧмны зарни чунькытш. Ва вылӧ видзӧдігӧн тыдовтчылӧма жӧниклӧн (невесталӧн) чужӧмыс.

124 удж. Комиӧд рочысь воӧм кывъяс.

125 удж. Комиӧд иннимъяссӧ. Тӧдмав, кутшӧм районъясын сулалӧны тайӧ сиктъясыс.

126 удж. Гиж сёрникузяяссӧ тетрадьӧ, содты лӧсялана суффиксъяс, инды вежлӧгсӧ.

1) Катялӧн пӧль-пӧчыс олӧны Ухтаын. 2) Печора ю озыр чериӧн. 3) Ме радейта чужан карӧс. 4) Интаын перйӧны из шом. 5) Усинсклӧн да Вуктыллӧн озырлуныс — мусир да биару. 6) Сыктывкарысь кабала нуӧны уна канмуӧ. 7) Бӧръя воясӧ Илля Вась оліс Москваын, но некор эз вунӧдлы чужан мусӧ. 8) Воркутасянь позьӧ мунны сӧмын поездӧн либӧ лэбны самолётӧн. 9) Микуньлӧн кӧрт туй гӧрӧд пыр мунӧны став поездыс. 10) Сосногорсклӧн нимыс вежӧртӧ «пожӧма кар».

127 удж. Текстӧ содты кар нимъяс, эмакывъяссӧ сувтӧд лӧсялана вежлӧг формаӧ, инды вежлӧгъяссӧ.

Коми Республикаса каръяс.

Инта да Воркута — медся войвыв каръяс. Тані перйӧны из шом. Тайӧ каръясысь лунвылӧджык паськӧдчӧмаӧсь Усинск, Вуктыл да Ухта, кодъяс озырӧсь мусирӧн да биаруӧн. Пожӧма кар — тайӧ Сосногорск. Печора гӧгӧр эм мупытшса озырлун, а юысь кыйӧны уна сикас дона чери. ... вӧчӧны фанера да пу кӧлуй. Коми мулӧн озырлуныс веськалӧ став страна пасьта Микуньлӧн кӧрт туй гӧрӧд пыр. А медваж кар — Сыктывкар. Сійӧ миян юркар. Сыктывкарын вӧчӧны вывті бур кабала да картон.

128 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Гиж, содты эмакывъяс дорӧ колана суффиксъяс, инды вежлӧгсӧ.

Сыктывкарса вӧр комплекс.

Сыктывкар — Коми Республикалӧн юркар, административнӧй шӧрин. Сыктывкарлӧн Эжваын паськӧдчӧма вӧр переработайтан комплекс. Комплексын лэдзӧны став мир пасьта тӧдса кабала да картон. Сыктывкарысь тайӧ вӧчӧмторсӧ нуӧны поездӧн и машинаӧн Россиялӧн став регионӧ, Белоруссияӧ, Италияӧ, Англияӧ, Турцияӧ, весиг Вьетнамӧ да Филиппиныӧ.

129 удж. Комиӧд да помав текстсӧ. Лыддьӧй ёртыдкӧд ӧта-мӧдлы, донъялӧй.

130 удж. Сетӧм шӧркывъясӧн лӧсьӧд чужан сикт (кар) йылысь сёрникузяяс.

131 удж. Гиж текстсӧ роч кывъяс комиӧдӧмӧн.

Кыдзи мунны до гостиницы?

Сыктывкарса железнодорожный вокзалӧ матыстчис поезд. Из вагонов петіс уна йӧз. Ме дорӧ шыӧдчис том ань: — Бур лун! Ме туристъяслӧн веськӧдлысь. Висьталӧй, кыдзи мунны до Стефановской площади? — Висьтала, — вочавидзи ме. — А кытчӧ стӧчджыка тіянлы колӧ? — Сэні неылын пӧ эм гостиница «Пелысь». — Эм, но тіянлы оз ков мунны до площади. Ті сейчас пуксьӧй 46-ӧд номера автобусӧ. — А долго колӧ мунны автобуснас? Гашкӧ, позьӧ пешком? — Автобуснас абу долго, а пешком сумкаяснад абу кивыв. И сідз, мунӧй до остановки «Музей». Петӧй туда, кежӧй направо. Мунӧй до перекрёстка, вуджӧй улицу, кежӧй налево. Мунӧй прямо некымын метра. Там и тіянлы колана гостиница. — Аттьӧ, бур морт! — шуис ань. — Рад вӧлі отсавны. Карті ветлӧдлӧй осторожно, энӧ торкӧй правила дорожного движения.

132 удж. Гиж ӧти состава сёрникузяяс, инды грамматика подувсӧ.

Ме дас куим во ола Сыктывкарын. Со менам керкаӧй. Сы гӧгӧр вель уна веж пу, уна сикас мича дзоридз. Гожся рытъясӧ ӧшинь улын ворсӧны челядь, лабичьяс вылын шойччӧны олӧма йӧз. Меным тані пыр лӧсьыд. Ме радейта ассьым чужанінӧс. Кӧть кытчӧ волан, а чужан муын медъёна колан.

133 удж. Гиж эмакывъяссӧ уна лыдын.

134 удж. Содты колана шыпасъяс.

135 удж. Лыддьы да вуджӧд текстсӧ.

Чери кыйӧм.

Чери кыйигӧн оз позь лёка сёрнитны кыйдӧс йылысь. Оз позь матькыны, видны-пинявны юсӧ, сьӧлавны ваӧ, шензьыны кыйӧм чери лыдыслы. Юӧ тыв шыбитӧм водзын чери кыйысьяс тшынӧдӧны асьнысӧ. Бипурӧ шыбитӧны тусяпу и мунӧны тшын пыр. Сэсся тыв чӧвттӧдз налы оз позь сёрнитны. Чери кӧ оз шед — чайтӧны тшыкӧдӧм. Сэки сідзжӧ вӧзйӧны тшынӧдны асьтӧ. Бипурӧ шыбитӧны кӧмкотысь да паськӧмысь сунисторсӧ, ваысь нюйтсӧ, увторъяс. Сотігӧн шуӧны: «Ваысь кӧ — ваӧ, вӧрысь кӧ — вӧрӧ, мортысь кӧ — биӧ!»

«Коми календар» небӧгысь

Тӧдмав да гиж вӧралысьяслысь обычайяс.

136 удж. Лыддьы да комиӧд висьтсӧ.

137 удж. Роч шусьӧгъяслы корсь коми пӧвсӧ.

Коктӧ кӧ кӧтӧдан, и чуньтӧ нюлыштан. Тулысын кӧ узян, арын шогӧ усян. Пышйис зэрысь, веськаліс шер улӧ. Коді кыакӧд чеччӧ, сылӧн олӧмыс судзсьӧ.

138 удж. Лыддьы кывъяссӧ. Лӧсьӧд кывтэчасъяс да гиж.

139 удж. Шусьӧгъясӧ содты антонимъяс.

Сьӧлӧмыд кӧ ыджыд, быд удж ичӧт. Босьтан киыд кузь, сетан киыд дженьыд. Тулыс гажа да гӧль, ар гажьӧм да озыр.

140 удж. Кывтэчасъясысь артмӧд сёрникузяяс, медым артмис неыджыд висьт. Висьтлы сет ним.

Кыпӧдчисны кымӧръяс. Ёна тӧвзис. Мурӧстіс гым. Заводитіс чардавны. Кутіс зэрны. Зэр лӧнис. Мыччысис шонді. Сынӧдыс лоис сӧстӧм. Дзользьӧны лэбачьяс.

141 удж. Лыддьы текстсӧ, содтав колана соссяна кывторъяс да гиж.

Некор эн вунӧдӧй, мый вӧр мичмӧдӧ да сӧстӧммӧдӧ ывлавыв. Вӧрын колӧ ас син моз жӧ видзны быд пу, куст да дзоридз. Ӧд найӧ весалӧны сынӧдысь бус, ковтӧм микробъясӧс, озырмӧдӧны ывлавывсӧ кислородӧн, сетӧны йӧзлы дзоньвидзалун да збодерлун. Вӧрын ковтӧг биасьны оз ков. Ӧд ичӧтик бикинь вермас вӧчны ыджыд пӧжар. Энӧ кералӧй том пуяс. Оз позь нетшкыны моздоръясӧн пу вожъяс да дзоридзьяс. Оз позь нетшкыны вужъяснас озлысь, чӧдлысь да мукӧд вотӧслысь кустъяс. Эн нетшкӧй тшак вужъяснас. Эн талялӧй да чужъялӧй сісьмыны заводитӧм да пон тшакъяс. Наӧн чӧсмасьӧны уна пӧтка да пемӧс. Эн тыртӧй да няйтчӧдӧй ывлавывсӧ сёян колясъясӧн. «Югыд туй» газетысь

142 удж. Комиӧд текстсӧ.

143 удж. Сетӧм кыв параясӧн лӧсьӧд сёрникузяяс, медым артмис неыджыд висьт.

велӧдчысьлӧн удж

босьті батьлысь

ворса канькӧд

сёя паньӧн

муна автобусӧн

локтіс уджтӧг

муна няньла

велӧдча школаын

муна гортӧ

пета классысь

вӧчис пуысь

ворсам футболысь

муна музейлань

воис воксянь

мунам Кировӧдз

кывтӧ юті

мунӧ туйӧд

коми кывйысь тетрадь

Кадакывлӧн кадъяс серти вежласьӧм

— матын вежӧртаса кыв (синоним)

— ӧткодя юргысь кыв (омоним)

— велӧд наизусьт

— босьт тӧд вылад

— вӧчам содтӧд удж

— грамматика тема

— гортса удж

— енби пестан (творчествоа) удж

— туялана удж

— вочавидз юалӧм вылӧ

ДОНА ЧЕЛЯДЬ!

Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн! 8-ӧд класса велӧдчан небӧгысь ті тӧдмаланныд коми йӧзлӧн традицияяс, Коми Республикаын сӧвмысь спорт сикасъяс да туризм, нималана композиторъяс да сьылысьяс, Гӧрд небӧгӧ пыртӧм пемӧс-быдмӧгъяс да бурдӧдчан турунъяс йылысь. Лыддянныд коми преданиеяс. Вӧзъям тіянлы сӧвмӧдны сёрни сям выль кыввор отсӧгӧн. Сиам тіянлы выль велӧдчан воын ыджыд вермӧмъяс коми кыв велӧдӧмын!

ВЫЛЬ ВЕЛӦДЧАН ВОӦН!

1 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Гӧгӧрвоӧд торйӧдӧм кывтэчасъяссӧ да сёрникузяяссӧ.

Арся серпас.

Юыс ланьтӧма, вӧрыс сотчӧ... Гӧгӧр видзӧдлан — сэн и тан — Быттьӧ сӧмын на

         (Здукӧн водзджык)

Тані мунӧма Левитан. Сылӧн лов шыыс век на кылӧ... Корсӧ гылӧдӧ пипу рас — Быттьӧ тӧдтӧм на серпас вылӧ Мастер пас бӧрся чӧвтӧ пас.

2 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Гажным быри, школа, тэысь!

1. Кутшӧм оланінпас тіян велӧдчанінлӧн? 2. Кымын судтаа тіян школаныд? 3. Кымын велӧдчан вежӧс тіян велӧдчанінын? 4. Кымынӧд судтаын тіян классныд? 5. Кутшӧм рӧма стенъясыс коми кыв вежӧсын, физкультура залын? 6. Кыдзи шуӧны классӧн веськӧдлысьтӧ? 7. Кодлӧн урок вылын ті пукаланныд шы ни тӧв? 8. Кутшӧм велӧдысьлы окота козьнавны дзоридзьяс?

3 удж. Лӧсьӧд тест нога удж ас велӧдчанін, класс йылысь.

1. Кутшӧм выль предметъяс ми кутам велӧдны 8-ӧд классын?

2. Мый гижӧма миян класслӧн ӧдзӧс вылын?

Лӧсьӧд да гиж челядьлы да велӧдысьяслы выль велӧдчан воӧн чолӧмалӧм.

4 удж. «Коми-роч кывчукӧр» отсӧгӧн вуджӧд кывъяссӧ. Вӧдитчы наӧн «Гожӧм» кывбур вылын уджалігӧн.

Дасьтысь мичаа лыддьыны кывбурсӧ. Бӧрйы гожся серпасъясысь либӧ фотографияясысь кывбур дорӧ лӧсяланаясӧс, гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ кывбур юкӧнӧн.

Мазіыс дзоридзлы шӧпкӧдӧ: гож-ж-жӧм! Быттьӧкӧ дзоридз оз тӧд. Ачыс со чужӧмсӧ вежон нин пӧжӧ, Сотчӧмысь оз тай пов рӧд.

Зонпосни вадорын лунтырӧн жӧдзӧ, Гильзьӧмысь — енэж ув тыр. Оз повны кульпиян номйысь ни лӧддзысь, Пемдытӧдз уличын пыр.

Челядьлы гажысла вашъялӧ шонді, Уджавны шойччытӧг дась. Тӧдӧ ӧд: арыс мый жарлунсӧ кондас, Ковмас мый ар бӧрад пась.

Кутшӧм вежӧртасыс кульпиян кывлӧн?

Мӧвпышт да лӧсьӧд ас гижӧд «Восьса ӧшинь дорын гожӧмнас».

5 удж. Фотографияяс серти видлы лӧсьӧдны «Колана да кыпыд удж» текстлысь темасӧ.

6 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Мӧвпышт, кутшӧм ним нӧшта позьӧ сетны сылы. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Колана да кыпыд удж.

Зіль да водзмӧстчысь мортыд гортас пукавны оз вермы. Торйӧн нин гожӧмнад. Окота мунны водзӧ, пыр мыйкӧ вӧчны, дасьтыны. Унаӧн ӧнія кадӧ радейтӧны туризм, вӧр-ва. Гожӧмбыд миян республикаын уджалӧны быдсяма шойччан лагеръяс, кӧні нуӧдӧны спортивно-патриотическӧй ворсӧмъяс да ордйысьӧмъяс. Шуам, «Мечта» челядь лагерын котыртӧны вын-эбӧс да вежӧрлун петкӧдлан ордйысьӧмъяс. Татшӧм ӧтув ордйысьӧмъяс дырйи челядь котралӧны эстафетаын, петкӧдлӧны тӧдӧмлунъяс мортӧс неминучаысь мездӧмын, велӧдчӧны аддзыны колана нырвизь вӧрын ветлігӧн. Гажаа котыртӧма и рытъяссӧ: челядь тӧдмасьӧны ӧта-мӧдныскӧд, йӧктӧны да сьылӧны бипур дорын, шмонитӧны да сералӧны. Командаяс ёртасьӧны, отсасьӧны ӧта-мӧдлы.

1. Мый вӧчӧны зіль да водзмӧстчысь челядь гожӧмнас? 2. Мый нуӧдӧны гожся лагеръясын? 3. Мый вӧчӧны сэні? 4. Мыйла колӧны татшӧм ордйысьӧмъясыс?

7 удж. «Колана да кыпыд удж» текст отсӧгӧн висьтав, кутшӧм интереснӧйтор вӧлі тэкӧд гожӧмын.

8 удж. 5-ӧд уджысь фотографияяс серти лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

Вӧлін-ӧ тэ либӧ тэнад ёртыд спортивно-патриотическӧй ворсӧмъяс либӧ ордйысьӧмъяс вылын? Гиж та йылысь неыджыд юӧр.

9 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Коми муын гожӧм.

Помасьӧ июнь — Лӧддза-номъя тӧлысь. Шоныд гыма-зэра Пыр на сійӧ вӧлі.

И со потшӧс дорын Июль тӧлысь — сора. Регыд косаясӧн Видзьяс вылӧ корас.

Вуграсьны на слӧйма, Шедас зарни чери. Кисьмас вотӧс — вотча, Унатор на кера.

Чужан Коми муын, Видз вылын и вӧрын, Ставыс сэтшӧм муса, Мича, чӧскыд кӧра.

Катшасинма видзьяс Купальнича сорӧн, Льӧм пуяс да кыдзьяс Чукльӧдлысь ёль дорын.

Кӧч бӧж кузьта гожӧм Он и тӧдлы коляс. Но оз вун нин некор Синва кодь сӧдз ёльыс.

1. Кутшӧмӧн петкӧдлӧ гожӧмсӧ А. П. Мишарина? 2. Кутшӧм гожся тӧлысьяс йылысь мунӧ сёрниыс кывбурын? 3. Кутшӧм шусьӧг паныдасьӧ кывбурын? 4. Мыйла авторыс тадзи гижӧма гожӧм йылысь? 5. Кутшӧм гожӧмыс миян войвылын? 6. Мый вӧчӧ кывбур тэчысь гожӧмнас? 7. Мый тэ вӧчин гожӧмнас? 8. Кутшӧм приметаяс тэ тӧдан гожӧм йылысь?

10 удж. Лыддьы Николай Алексеевич Тюрнинлысь кывбурсӧ, вуджӧд роч кыв вылӧ.

Гожӧмыд нимкодя Сывъясьӧ дзоридзкӧд. Гожӧмын рамджыка Визувтӧ ю. Ворсӧдчӧ асывнас Енэжлӧн саридзкӧд Ю весьтӧ йӧвваӧн Кенясьӧм ру.

11 удж. Лыддьы текстсӧ, вуджӧд роч кыв вылӧ. Сет текстыслы ним. Лӧсьӧд план.

Таво ме ветлі Сочиӧ. Сочи — тайӧ Россияса кар-курорт, нюжӧдчӧ Сьӧд саридз дорті 145 километра. Ӧти лунӧн Сочитӧ он кытшовт. Быд лун купайтчи саридзын да гожйӧдчи. Ветлі дельфинарийӧ да «Амфибиус» аквапаркӧ. «Три Софии» фермаысь аддзылі африканскӧй страусъясӧс да австралийскӧй эмуясӧс. Окотапырысь шойччи «Южные Культуры» паркын. Ветлі экскурсияӧн Ахун нима гӧра вылӧ. Сылӧн судтаыс саридзсяньыс 663 метра вылнаын. Гӧра йылас сувтӧдӧма 30 метра судтаа смотрӧвӧй башня. Сэтчӧ окотапырысь волывлӧны кӧлысясьысьяс. Башнясяньыс зэв бура тыдалӧ Сочи кар да Сьӧд саридзыс. Мӧд во ме бара на ветла Сочиӧ.

12 удж. Вайӧдӧм приметаяслы аддзы лӧсялана роч приметаяс.

Мазі лэбавны кутіс — шондӧдас. Джыдж позъялӧма вылӧ — зэра гожӧм лоӧ. Кыдзи тӧлыс мунӧма, сідзи и гожӧмыс лоӧ.

ВУДЖАН ВЕЖЛӦГ.

Эмакыв да нимвежтас вуджан вежлӧгын вочавидзӧны мыйӧд? мыйті? юалӧмъяс вылӧ. Роч кывйын лӧсялӧ по чему? Юалӧмлы.

Челядь котралісны паркті. Ме восьлалі гажа раскӧд. Енэжӧд шлывгисны рудоват кымӧръяс.

13 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Содты эмакывъясӧ колана суффиксъяс. Гӧгӧрвоӧд текстлысь нимсӧ.

Коми саридз.

Кулӧмдін районса Керчомъя сиктсянь неылын эм Кадам ты. Сэтчӧдз позьӧ воӧдчыны вӧрӧд подӧн либӧ юті пыжӧн. Кадам ты зэв ыджыд — нёль километр пасьта да вит километр кузьта. Тылӧн джудждаыс нёль метр гӧгӧр. Ваыс зэв сӧстӧм. Тыыс озыр уна пӧлӧс чериӧн. Ты гӧгӧрыс вӧр да нюр. Сэні быдмӧ уна сикас тшак-вотӧс. Челядь котралӧны вӧрті, ветлӧдлӧны нюрті, корсьӧны кисьмӧм вотӧс. Немдінса челядь быд во волывлӧны Кадам ты дорад. Некутшӧм геб-номйысь оз повны. Оз шӧйӧвошны подӧн вӧрӧд мунігӧн. Зонкаяс зіля сувтӧдалӧны палаткаяс, дасьтӧны пес да ӧзтӧны бипур. А нывкаяс дасьтӧны сёян. Кадам ты дорын челядь зэв бура шойччӧны: купайтчӧны, вуграсьӧны, ворсӧны, ордйысьӧны, ветлӧны тыті пыжӧн! Вӧрті котралігӧн пӧттӧдз чӧсмасьӧны мырпом-чӧдлачӧн. Челядьлы ёна кажитчӧ татшӧм ногӧн шойччынытӧ. Весиг гортаныс абу окота мунны.

Лыддьы ёрта сёрни да ачыд лӧсьӧд висьт гожся каникул коллялӧм йылысь.

Кирӧ эз и казяв, кыдзи помасис гожся каникул. Воис кад мунны школаӧ. Школа йӧрын тырыс нин чукӧртчӧмаӧсь челядь. Ставныс зэв ёна гожъялӧмаӧсь, быдмӧмаӧсь. Медся ёна гожъялӧма Глеб. — Глеб, кӧні татшӧмасӧ гожъялін? — юасисны ёртъясыс. — Бать-мамкӧд ветлім шойччыны Крымӧ. — Саридзсӧ аддзылін? Кутшӧм сійӧ? — юаліс Кирӧ. — Саридзыс зэв ыджыд, помтӧм-дортӧм. Ваыс сола. Саридз весьтӧд лэбалӧны каляяс. Саридзын эмӧсь медузаяс. Берег дорысь позьӧ аддзыны ракпаньяс, — висьталіс ёртыс. — А ме ветлі походӧ. Печора ю кузя резина пыжӧн кывтім. Мӧд во бара на мӧда,— тшӧтш ошйысис Кирӧ.

14 удж. Лӧсьӧдӧй ёрта сёрни саридз, ю либӧ ты дорын шойччӧм йылысь.

15 удж. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ.

Ваті-муті ветлыны, ватӧм ваӧ вӧйны, ва шыр кодь кӧтасьӧма.

16 удж. Лыддьы текстсӧ, мӧвпышт да помав сійӧс. Сет ним.

Немдінса челядь зэв ёна радейтӧны ветлыны быдсяма походӧ. Радпырысь виччысьӧны гожӧм пуксьӧмсӧ. Со и таво июнь тӧлысь помын гырысь класса велӧдчысьяс ӧти вой кежлӧ ветлісны Кулӧмдін районса Красноярӧ. Тайӧ грездас ӧні некод нин оз ов. Но сэтчӧс местаясыс сэтшӧм мичаӧсь! Тані вӧрзьӧдлытӧм вӧр-ва, крут берег, уліас визувтӧ Нем ю. Вадорсянь неылын быдмӧны мича сус пуяс. Ю шӧрын эм кось, а изъяс вомӧныс ваыс бузгӧмӧн визувтӧ. Красноярсянь неылын эм карьер. Коркӧ сэтысь босьтлӧмаӧсь туй вӧчӧм вылӧ из. Красноярын челядь ... .

Лӧсьӧд гожся шойччӧм йылысь презентация, дасьтысь петкӧдчыны ёртъяс водзын.

ГОЖСЯ ШОЙЧЧӦМ. Ю ДОРЫН ШОЙЧЧӦМ. КОМИ РЕСПУБЛИКАСА ЮЯС

17 удж. Серпас серти лӧсьӧд неыджыд висьт ю дорын гожӧмын шойччӧм йылысь.

ВЕСЬКЫД ДА КОСВЕННӦЙ СЁРНИ.

Веськыд сёрни — сёрнитысьлысь кывъяссӧ вежлавтӧг гижӧдын вайӧдӧм.

Веськыд сёрниа сёрникузя

Веськыд сёрни

Авторлӧн кывъяс

Веськыд сёрни вермас сулавны авторлӧн кывъяс водзын либӧ бӧрын. Веськыд сёрни гижсьӧ ыджыд шыпассянь да босьтсьӧ кавычкаясӧ.

Веськыд сёрниа сёрникузяяслӧн схемаяс

«Печора — Коми муын медыджыд ю», — юӧртіс велӧдысь. «Гожӧмнас ми ветлім Из гӧраӧдз!» — ошйысис ёртъяс водзын Кирӧ. «Мунан аски мекӧд вуграсьны?» — юаліс рытнас вокӧй. Батьӧй шуис: «Окота чӧскыд юква сёйыштны». Челядь радлісны: «Регыд кывтам байдаркаясӧн Эжваті!» Миша юаліс: «Мый колӧ босьтны аскӧд походӧ?»

Косвеннӧй сёрни — кодлыськӧ сёрни ас кывйӧн висьталӧм.

Кирӧ ошйысис ёртъяс водзын, мый гожӧмнас ветліс Из гӧраӧдз. Рытнас вокӧй юаліс, муна-ӧ ме аски сыкӧд вуграсьны. Челядь радлісны, сы вӧсна мый кывтасны байдаркаясӧн Эжваті.

18 удж. Гижӧй сёрникузяяссӧ гижан пасъяс содталӧмӧн.

1) Ниналы чойыс шуис Ме гижи кывбур чужан сикт йылысь, видзӧдлы. 2) Чойыс вочавидзис Позьӧ ыстыны «Йӧлӧга» газетӧ. 3) Ме сэтшӧма нимкодяся тіян вермӧмъясӧн нюмъяліс мамныс. 4) Челядь, корсьӧй юӧр Коми Республикаса юяс йылысь корис велӧдысь. 5) Наста юаліс Кӧні тэ велӧдчин татшӧм бура вартчыны? 6) Гожся университетын уджалысьяс вӧзйисны Бӧрйӧй ас кӧсйӧм серти нырвизь: проза либӧ поэзия. 7) География урокъяс вылын ті тӧдмаланныд уна выльтор висьталіс классӧн веськӧдлысь.

19 удж. Лыддьы да веськыд сёрниа сёрникузяяссӧ веж косвеннӧйясӧн.

Кодлы шедӧ, кодлы оз.

Ваня воккӧд ми радейтлім вуграсьны. Ӧтчыд вуграсим сыкӧд дзик орччӧн. Сійӧ кельчи-мыктӧ сӧмын лэпталӧ, а меным оз шед. Скӧрми да кори: «Вай вежсям местаясӧн!» И бара — сылы шедӧ, меным оз. Бара вежсим. Сылы шедӧ, меным оз. Скӧрми сы выйӧдз, платтьӧӧн и бузгыси ваас да став черисӧ повзьӧді. Ваня дӧзмис ме вылӧ: «Но и тӧлктӧм жӧ тэ, нидзувсӧ ӧд оз шӧрӧдыс пысавны вугырас, а тэнад вугыр йылыд аршин кузя тыдалӧ. Чериыд ӧд абу тэ кодь йӧй!». «Быттьӧ водзджык эз позь висьтавны та йылысь!» — горӧді ме.

Му шар юкӧнъяс

рытыв-войвыв

рытыв-лунвыв

асыв-войвыв

асыв-лунвыв

20 удж. Тӧдмась му шар юкӧнъясӧн. Комиӧд текстысь кывъяссӧ, гиж.

Коми Республика паськӧдчӧма Европаса Россиялӧн асыв-войвылын. Миян чужан муным аслыспӧлӧс: войвылын нэмӧвӧйся кынйир, а лунвылын быдмӧны яблӧг пуяс. Асыввывсянь войвылӧ визувтӧ медся ыджыд ю — Печора. Рытыввылын визувтӧ Мезень ю, асыв-лунвывсянь рытыв-войвылӧ шлывгӧ Эжва ю.

Коми Республикалӧн мусерпас

21 удж. Аддзы Коми Республикалӧн мусерпас вылысь юяс. Висьтав, кутшӧм юяс визувтӧны лунвылын, войвылын, асыввылын да рытыввылын.

ӦТУВТАН ЛЫДАКЫВЪЯС.

22 удж. Тӧдмась таблицаын сетӧм юӧрӧн да вочавидз юалӧм вылӧ.

Медшӧр коми юяс.

Кутшӧм юяс визувтӧны сӧмын Коми муті?

23 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ сёрникузяяссӧ. Тӧдмав, кутшӧм юяс йылысь висьтавсьӧ. Инды ӧтувтан лыдакывъяссӧ. Лӧсьӧд 2—3 сёрникузя, гиж.

1. Тайӧ кыкнан юыс усьӧны Эжваӧ. 2. Куимнан юыслӧн кузьтаыс витсё километрысь унджык. 3. Витнан юыс нуӧны васӧ Печораӧ. 4. Куимнан медся ыджыд юыслӧн ӧтув кузьтаыс куим сюрс ӧкмыссё вит километр. 5. Квайтнан юыс визувтӧны сӧмын Коми муті.

Вӧдитчы 22-ӧд уджын сетӧм таблицаӧн.

24 удж. Содты лӧсялана суффиксъяс. Нёль кывтэчасӧн лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

куйлӧ асыв-войвылын

визувтӧ Из гӧрасянь

усьӧны Печораӧ

кыкнан берегыс

олӧ сиктын

катӧны Эжваті

нёльнан юыс

петӧ нюрысь

квайтнан районыс

кывтӧ Коми муті

кывтӧ Войвыв Двинаті

даснан вожыс

локтіс войвылӧ

вуджны пості

25 удж. Лӧсьӧд схемаяс отсӧгӧн текст. Дасьтысь висьтавны юяс йылысь.

Войвыв Двина — Эжва — Сыктыв, Висер, Емва

Баренцев саридз — Печора — Уса, Тшугӧр, Изьва

Коми муын куим ыджыд ю — Печора, Эжва, Мозын. Печора — Европаса медыджыд юясысь ӧти. Сійӧ петӧ ... да усьӧ Баренцев саридзӧ. Печораӧ усьӧны Уса, Тшугӧр, Изьва. Эжва неуна ичӧтджык Печораысь, но зэв жӧ вына да паськыд ю. Эжваӧ усьӧны Сыктыв, Висер, Емва. А ачыс усьӧ Войвыв Двинаӧ. Коймӧд ыджыд ю — Мозын. ...

Тӧдмав Мозын ю йылысь. Гиж неыджыд юӧр план серти.

1. Кысянь заводитчӧ да кытчӧ усьӧ Мозын ю? 2. Кыті сійӧ кывтӧ? 3. Кутшӧм юяс усьӧны Мозынӧ? 4. Мыйӧн озыр Мозын ю?

26 удж. Гиж аслад кар (сикт) дорті визувтысь юяс йылысь.

Ме ола ... . Сы дорті визувтӧ(ны) ... . Менам пӧль-пӧч олӧны ... . Сэні визувтӧ(ны) ... . Гожӧмнас ме ветлі ... . Орччӧн эм ... .

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, дасьтысь сёрнитны ёртыдкӧд.

1) Кӧні тэ олан? 2) Кӧні шылькнитчӧма Коми Республика? 3) Кутшӧм ыджыд юяс визувтӧны Коми муті? 4) Мый верман висьтавны на пиысь ӧти йылысь? 5) Кутшӧм ичӧт юяс тэ тӧдан? 6) Кутшӧмӧсь миян юяс? 7) Кутшӧм ю визувтӧ тіян сикт (кар) дорті?

Тӧдмав кывъяслысь вежӧртассӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс. Лӧсьӧд тайӧ кывъясӧн сёрникузяяс.

27 удж. Кыввор отсӧгӧн тӧдмав, мый йылысь «Мунӧны» поэмалӧн юкӧныс.

28 удж. Лыддьы да гӧгӧрво поэма юкӧнсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

(Поэмаысь юкӧн.)

Видзӧдлӧй: лӧзалан Сыктывным нюмъялӧ, Гож водзӧ, луд вылӧ водӧма Эжваным. Видзӧдлы, став Коми му, Шлывгӧ кыдз Печора ю, Из вомӧн чеччалӧ Изьва, Сӧдз выйӧн визувтӧ Емва, Шуньгӧны ворсігтыр рама Мезень, и Луза, и Кама. Коми му сӧнъясӧд, енэж лӧз ю кузя Пыжаяс лыд ни тшӧт кывтӧны-катӧны. Тільсъялӧ ӧпаснӧй шы, Сералӧ посньыдик гы.

1. Кутшӧм ю нимъяс паныдасьӧны «Мунӧны» поэма юкӧнын? 2. Кутшӧм кывъяс отсӧгӧн автор серпасалӧма юяссӧ? 3. Кутшӧм художествоа средствоӧн сійӧ вӧдитчӧ? 4. Мый позьӧ тӧдмавны тайӧ юяс йывсьыс? 5. Кутшӧмӧсь найӧ? 6. Мӧвпышт, позьӧ-ӧ поэма юкӧныслы сетны торъя ним. Кутшӧм ним лӧсялас?

Тӧдмав Василий Ильич Лыткин йылысь да дасьты ёртъясыдкӧд юӧр. Юӧрсӧ позьӧ вӧчны Power Poіnt программа отсӧгӧн.

КЫВБЕРДЪЯСЛӦН КАДАКЫВЙЫСЬ -СА СУФФИКСӦН АРТМӦМ.

29 удж. Артмӧд кадакывъясысь кывбердъяс, гиж сёрникузяяссӧ.

1. Восьса ӧшинь пыр тыдалӧ юсайса вӧр. 2. Купайтчыны колӧ тӧдса местаын. 3. Тупкыса пляжын гожйӧдчыны да купайтчыны оз позь. 4. Тайӧ зонкаыс сувтса синма. (Зумыд кывтэчас.) 5. Пӧдса ӧдзӧс дорын ковмис дыр сулавны.

30 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ, артмӧд текст, сет ним да гиж.

31 удж. Лыддьы, содтав кольӧм суффиксъяссӧ. Лыдпасъяссӧ гиж кывъясӧн.

Эжва — Коми муын Печора бӧрын мӧд ыджыд ю. Сійӧ заводитчӧ кык ичӧтик вожсянь. Ӧтиыс босьтӧ васӧ Дзурнюрысь, а мӧдыс заводитчӧ Мылва дорын пукалысь Нальӧг керӧссянь. Ыджыд ӧдӧн нуӧ Эжва ассьыс сӧстӧм васӧ Войвыв Двинаӧдз. Кузьтаыс Эжвалӧн 1130 километр. Коми му кузя визувтӧ ыджыдджык юкӧныс — 915 километр. Эжваӧ усьӧ 200 сайӧ ыджыд да ичӧт ю.

Мичаа лыддьы кывбурсӧ, аддзы кывбердъяс, вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Эжва, Эжва, визув Эжва, Коми парма юӧй! Уна ёльлысь сӧстӧм васӧ Саридзӧ тэ нуан.

Уджын лун-вой тэнад кольӧ, Эбӧссьыд он петав. Пуръяс кылӧдан мыш вылад, Мича чери сетан.

Тэнад кыркӧтш йылын быдми, Кольлі челядь вояс. Унаысь ме ветки пыжӧн Кывтлі тувсов войӧ.

Эжва, Эжва, визув Эжва, Коми парма юӧй! Тэнсьыд чӧскыд сӧстӧм ватӧ Олӧм помӧдз юа.

1. Кутшӧм тӧдчанлуныс Эжва юлӧн? 2. Тӧдмав, кутшӧм юяс усьӧны Эжваӧ.

32 удж. Лыддьы да вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.

Емва — Эжвалӧн медся ыджыд вож. Сылӧн кузьтаыс 499 километр. Вымь — тадзи шуӧны Емвасӧ рочӧн. Заводитчӧ Емва Шӧр Тиман гӧраясын да визувтӧ лунвывлань. Юыс то лӧнь, то визув. Увланьыс юлӧн пасьтаыс 200—300 метр. Емвалӧн медся гырысь вожъясыс — Весыва, Вӧрыква, Йӧлва, Коин да Пожӧг. Ӧткымынъяс Емва нимсӧ йитлісны ем кывкӧд. Ваыс пӧ юас сэтшӧм сӧдз, мый весиг ва пыдӧссьыс ем тыдалӧ. Мукӧдъяс аддзылісны татысь ен кыв. Перымса Степан пӧ уна роч ен вайлӧма. Коймӧдъяс зілисны ӧткодявны юыслысь нимсӧ вомкӧд (устьекӧд). Эжваас усигас пӧ вомыс (устьеыс) паськыд. Но ем кыв паныдасьлӧ и мукӧд нимъясын, шуам, Емваль, Емгорт. Тайӧ нимъясыс йитчӧмаӧсь йӧгра кывкӧд. Хант сёрниын ем кывлӧн вежӧртасыс «вежа». Сідзкӧ, Емва — вежа ва, вежа ю.

33 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1) Ойдысь ютӧ он потш. 2) Визув ю лӧнинті оз визувт. 3) Гудыр ваад чериыд абу. 4) Ю вылын абу вӧрын, шӧпкӧдчӧмыд гора.

34 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд зумыд кывтэчасъяслысь вежӧртассӧ.

Ваыс вомас кынмӧма. Ва вывті котӧртӧма. Ва пыр видзӧдысь. Вадор берба кодь. Ваувса кодь. Ва вундӧ сёрнитӧ.

Ставсӧ аддзӧ. Ланьтӧмӧн олӧ. Статя, мичаник ныв. Лӧсьыда, гӧгӧрвоана сёрнитӧ. Кокньыдик. Мудер, наян.

35 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис висьт. Сет ним, гиж.

1. Кутшӧм ю визувтӧ тіян сикт (кар) дорті? 2. Кыдзи артмӧма ю нимыс? 3. Ыджыд-ӧ пасьтаыс да кузьтаыс тіян сиктдорса (кардорса) юлӧн? 4. Мыйӧн нималӧ тіян сиктдорса (кардорса) юыс? 5. Кыдзи тэ шойччан ю дорын?

36 удж. Лыддьы текстсӧ да сет ним. Вуджӧд роч кыв вылӧ да лӧсьӧд юалӧмъяс.

Финн кыв туялысь Даниэль Европеус гӧгӧрвоӧдіс, мый Вычегда — йӧгра ним, вежӧртӧ «виддза вож». Мӧд финн кыв туялысь Юрьё Вихман, коді 1901—1902 воясӧ воліс Комиӧ, гижліс, мый Вычегда нимсӧ важ комияс вуджӧдӧмаӧсь Эжваӧн. «Выч» юкӧнсӧ Юрьё Вихман йитліс хант «ванжи, ванча» — «турун, эжа» да манси «вансин, вансен» — «быдмӧма, тырӧма турунӧн» кывъяскӧд. Роч профессор Б. А. Серебренников шуӧма, мый «выч» юкӧныс важ манси кывйысь, вежӧртасыс — «васӧд места». Сідзкӧ, Вычегда да Эжва нимъяслӧн вежӧртасыс ӧти — «виддза ю, видзьяс пӧлӧн визувтысь ю».

37 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.

Ваын чужис, а ваысь полӧ. Китӧм-коктӧм, а став мирсӧ кытшовтӧ — юӧр вайӧ.

Тӧдмав, кутшӧм ю йылысь мунӧ сёрниыс текстын.

Войвыв Урал шӧрсянь гырысь изъяс костӧд шор моз заводитӧ писькӧдчыны миян республикаса медыджыд ю. Кузьтаыс сылӧн 1809 километр, усьӧ Баренцев саридзӧ. Юыслысь нимсӧ новлӧ кар. Туялысьяс гижлісны, мый тайӧ кывйыс индӧ «пещера» кыв вылӧ. Нимсӧ йитлісны финн «петая» — «пожӧм» да хант «пеши» — «кӧрпи» кывъяскӧд. Нӧшта чайтлісны, мый тайӧ юыслӧн нимыс артмӧма «петшӧр» кывйысь. Но збыльвылас юыслӧн нимыс артмӧма «войтыр» нимысь. Самодийскӧй кывйын пэ, пэа — «вӧр, вӧрса» да чер, чера — «олысь».

38 удж. Ребус отсӧгӧн тӧдмав, кутшӧм войвыв ю петкӧдлӧма серпас вылын. Ӧткодяв серпасъяссӧ, пасйы юыслысь аслыспӧлӧслунсӧ.

39 удж. Гиж диктант колана кывбердъяс содталӧмӧн.

Ылыдз вожын.

Неважӧн ме бара вӧлі Ылыдз вожын. Ылыдз ю пансьӧ Из гӧра бердын да усьӧ Печораӧ. Тайӧ вель ыджыд да сӧстӧм ю. Ӧні быдӧн нин мотора пыжӧн ветлӧны, а важӧн зібъясьӧмӧн ветлісны. Визув юсӧ Ылӧдзӧн шуисны, сы вӧсна мый ылӧдз катлісны вӧравны да видз пуктыны. Ӧні Ылыдз вожын медся ... сиктыс Еремей. Ылыдз юлӧн веськыдладорыс пырӧ заповедникӧ. Сэтысь нинӧм оз позь вӧрӧдны. Шуйгаладорсӧ вичмӧдӧма ... вӧралысьяслы.

40 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Серпасав класса ёртыдкӧд плакат, бӧрйы текстысь лӧсялана кывъяс. Классын дасьтӧй плакатъясысь выставка.

Видзчысьӧй ваысь!

Матыстчӧ гожӧм. Унджыкыслӧн син водзас — саридз, берег, ю дор. Вартчӧм отсалӧ мынтӧдчыны ковтӧм сьӧктаысь, ӧткымын висьӧмысь, бурмӧдӧ сьӧлӧмкылӧмтӧ. Медся ёна йӧз радейтӧны вавывса спорт сикасъяс: мотора пыжӧн, вавывса лыжиӧн, вавывса велосипедӧн, «Водолёт» самокатӧн да бананӧн шлывъялӧм. Томджыкъяслы сьӧлӧм вылӧ воӧ сёрфинг (ва вывті пӧвйӧн катайтчӧм), виндсёрфинг (паруса пӧв вылын катайтчӧм), вейкбординг (буксовочнӧй катерӧ кутчысьӧмӧн пӧв вылын катайтчӧм). Энӧ вунӧдӧй: ва вылӧ петігӧн колӧ пасьтавны спасательнӧй жилет. Видзчысьӧй тӧдтӧминъясын да визулаинъясын купайтчӧмысь. Энӧ пырӧй вывті ылӧ. Оз позь ёна эскыны пӧльтӧм матрацъяслы. Тіянкӧд кӧ лоис неминуча, медшӧрыс — энӧ повзьӧй, пыдіа лолыштӧй, водӧй мышнад, энӧ шӧйӧвошӧй.

41 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вуджӧд текстсӧ.

Ва нимлун.

Йӧз костын ва нимлун индӧм серти абу ӧткодь видзӧдласыс. Кӧнсюрӧ шуӧны, мый ва нимлун Трӧича бӧрын лун кост мысти. А мӧдъяс шуӧны — коймӧд лунас пӧ. Ва нимлунӧ оз позь мыськасьны-пожъясьны, ветлыны пыжӧн. И вала ю дорӧ либӧ шор дорӧ лэччигӧн, колӧ пӧ гӧститӧдны васӧ — гумовттӧдзыс лэдзны ва вылас няньтор либӧ сакартор.

КОМИ МУЫН ВӦР-ВА ВИДЗӦМ. КОМИ ГИЖЫСЬЯС ВӦР-ВА ВИДЗӦМ ЙЫЛЫСЬ

КӦ ДА ЭСЬКӦ КЫВТОРЪЯС.

Кӧ да эськӧ вермӧны лоны кывторйӧн и кывйитӧдӧн. Найӧ асшӧр кывсикасъяскӧд гижсьӧны торйӧн. Ветлам кӧ вотчыны-а. Тэ кӧ радейтан чужан мутӧ, век кутан тӧждысьны сылӧн сӧстӧмлун вӧсна. Ме эськӧ висьталі ставныслы войвывса вӧр-валӧн мичлун йылысь.

42 удж. Лӧсьӧд да петкӧдчы ёртъяс водзын вӧр-ва нимсянь шыӧдчӧмӧн.

Ме гут кулан тшак, мича да тшап. Менам гӧрд рӧма еджыд чутъяса шляпаӧй тыдалӧ ылісянь. Но мыйлакӧ тшак вотысьяс пырджык нӧрӧвитӧны менӧ чужйыны либӧ талявны. Йӧз, ме кӧ ог ков тіянлы, йӧраяслы зэв колана бурдӧдчантор. Энӧ чужъялӧй да талялӧй менӧ, кольӧй вӧрпаяслы!

43 удж. Аддзы быд гажлунлы лӧсялана кадпас.

Пӧкрӧв лун йирым тӧлысь дас нёльӧд лун

Илля лун моз тӧлысь мӧд лун

Семен лун кӧч тӧлысь дас нёльӧд лун

Митрей лун вӧльгым тӧлысь витӧд лун

44 удж. Гӧгӧрвоӧд приметаяс. Мӧвпышт, кывторйӧн либӧ кывйитӧдӧн лоӧ кӧ-ыс.

1) Илля лунӧ кӧ мича, арбыд мича лоӧ. 2) Арыд кӧ лун тӧла, тулысыд лоӧ вой тӧла. 3) Пӧкрӧв субӧта кӧ кушӧн воас, и Митрей субӧтаӧдз оз лымъяв. 4) Лымйыс кӧ кок улын дзуртӧ, сывлас на. 5) Арся видз (пост) дырйи кӧ куим лун шондіа, воыд бур лоӧ. 6) Семен лун кӧ зэра, ар пом зэра. 7) Турияс кӧ ёна горзӧны — пужъялас. 8) Пелысьыс кӧ уна, тӧлыс кӧдзыд лоӧ.

45 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Со кардорса неыджыд ты. Водзті ваыс сэні вӧлі сӧстӧм, кельыдлӧз рӧма. Тыын олісны черияс, ты весьтын лэбалісны тэрыб юрсигусьяс. Челядь сэтчӧ волывлісны купайтчыны. Но орччӧн сувтӧдісны завод. Уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна, заводысь шыбласъяс веськалӧны ваӧ. Ӧні сійӧ няйт, мусир кӧра. Абу ни черияс, ни юрсигусьяс. Некод оз волы шойччыны ты дорӧ. Мый эськӧ водзӧ лоӧ?

1. Кутшӧм вӧлі кардорса тыыс? 2. Кутшӧм омӧльтор артмис йӧз киӧн? 3. Мый вӧсна лоис татшӧм неминучаыс? Гӧгӧрвоӧд вочакывтӧ серпас да текст отсӧгӧн. 4. Мый лоӧ, нинӧм кӧ оз вежсьы заводса удж котыртӧмын? 5. Мый эськӧ колӧ вӧчны, медым сӧстӧммӧдны тыысь васӧ? 6. Кыдзи сэки вежсяс тыгӧгӧрса вӧр-ваыс?

1. Мӧвпышт да висьтав:

• Эм-ӧ тіян сикт-кар дорын тшыкӧдӧм вӧр-ва? • Эм-ӧ сылӧн инним? Мый сійӧ вежӧртӧ? • Кутшӧм неминуча лоис сэні? • Кыдзи тэ чайтан, мыйла тадзи артмис?

2. Дасьты сиктса (карса) олысьяс дорӧ вӧр-ва видзӧм йылысь шыӧдчӧм. 3. Бӧрйӧй медся бур шыӧдчӧмсӧ да ыстӧй сиктса (карса) веськӧдлысьлы.

46 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

1) Ме кӧ вӧлі вӧр-ва дӧзьӧритан министерствоса веськӧдлысьӧн, сэки эськӧ ... . 2) Ме кӧ вӧлі вӧралысьӧн, сэки эськӧ ... . 3) Ме кӧ вӧлі чери видзӧм-кыйӧм вӧсна кывкутысь инспекторӧн, сэки эськӧ ... . 4) Ме кӧ вӧлі Вӧрсаӧн, сэки эськӧ ... . 5) Ме кӧ вӧлі Пера-багатырӧн, сэки эськӧ ... . 6) Ме кӧ вӧлі «Гринпис» котырын, сэки эськӧ... .

Юалана да йитӧса нимвежтасъяс.

Коді вермас висьтавны, мый поводдяыскӧд лоӧма? Энӧ кералӧй пожӧма яг, коді быдмӧма нэмъяс чӧж! Кутшӧм мича зэрӧн мыссьӧм рас! Мыйта озырлуныс коми пармаын! Кымын вӧр-ва видзанін Коми Республикаын?

Гӧгӧрвоӧдтӧм нимвежтасъяс.

Кодкӧ висьталіс, мый шондӧдас. Вӧчин-ӧ тэ талун кутшӧмкӧ буртор? Кодсюрӧ эскӧны быдмӧгъяслӧн бурдӧдчан вынӧ. «Югыд ва» вужвойтыр парк йылысь мыйсюрӧ тӧдмалім география урок вылын. Некымын лун ми идралім школадорса парк.

47 удж. Содты текстӧ лӧсялана нимвежтасъяс да кывйитӧдъяс. Инды налысь сикассӧ.

Вок пыдди.

Зэра арыс быттьӧкӧ казяліс, мый вунӧдіс прӧщайтчыны жар гожӧмыскӧд. Кодкӧ быттьӧ вештіс кымӧръяссӧ. Лунтыръясӧн кутіс дзирдавны шонді. Ӧти татшӧм асылӧ ми, челядь, ветлім ягӧ пувла. Друг кутісны кывны нора кливксан шыяс. — Юсьяс лэбӧны, — ышловзис Веня ёртӧй. — Некымын лун мысти лымъялас. Пӧльӧй шулывлӧ, мый юсьяс бордъяс выланыс вайӧны тӧв. — Юсьяс лэбисны уліті. Кутшӧм мича, лым еджыд лэбачьяс! Но мый тайӧ? Кельӧб помын лэбис кутшӧмкӧ сьӧдруд ичӧтджык пӧтка.

48 удж. Серпас серти тӧдмав Серафим Алексеевич Поповлӧн «Кыдз пулы морӧс вылас» кывбурлысь темасӧ.

49 удж. Лыддьы, гӧгӧрво кывбурсӧ да висьт юкӧнсӧ. Аддзы наысь нимвежтасъяс, тӧдмав сикассӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Кыдз пулы морӧс вылас.

Кыдз пулы морӧс вылас Вӧчӧма кодкӧ пас: Пурт либӧ ӧжын йылӧн Кольӧма кырымпас.

Бурдӧма пулӧн дойыс, Важӧн нин сійӧ кос. Вежӧдысь чалльӧн лои Мыччысьӧм сэтысь рос.

Уна на морт нэм олас Юсайса кыддза рас... Мыйла нӧ ми огӧ полӧй, Му вылас кодыр олам, Колявны мисьтӧм пас?

Чукыль сайын вӧлі кузь да векни ты. Сы гӧгӧр быдмис вӧр. Кодлыкӧ юрас воӧма «сюсь» мӧвп: вӧчны татчӧ видз. Вайисны вына техника, кералісны пуяссӧ, шыльӧдісны пӧрӧдӧминсӧ. А коз-пожӧмсӧ, кыдз-пипусӧ тракторӧн йӧткалісны-дзебисны орчча неыджыд тыӧ. Но вӧр-ватӧ он ылӧдлы. Быдмас ӧмӧй турун кос сёй вылын! Увтасінас жӧ муыс вывті небыд. Гожся медся жар луннас трактор сибдӧ. Ставсӧ жугӧдісны, а тӧлкыс сідзи эз и ло. Ӧні тані коктӧ позьӧ чегны: то морӧсӧдз кӧлея, то джуджыд мыльк. Лёкинын ыджыдалӧны бадь, пипу, ловпу, сэтӧр да нинӧмысь повтӧм лежнӧг.

1. Кутшӧм морт дойдіс кыдзсӧ? Кыдзи чайтан, позьӧ-ӧ тадзи вӧчны? 2. А тэ дойдалан пуяссӧ? 3. Мыйла висьт юкӧнын «сюсь» кывсӧ босьтӧма кавычкаясӧ? Кутшӧм кывйӧн позьӧ вежны сійӧс текстын? 4. Кутшӧм ним позьӧ сетны висьт юкӧныслы? 5. Мыйӧн ӧткодьӧсь кывбурыс да висьт юкӧныс? 6. Мыйӧн вермӧ отсавны вӧр-ваыслы морт? 7. Кыдзи тэ видзан вӧр-васӧ?

Бӧрйы лӧсялана серпас (фото) кывбур либӧ текст дорӧ. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

50 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ, гӧгӧрвоӧд найӧс. Бӧрйы 49-ӧд уджса висьт юкӧн да кывбур дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.

1) Заводитны бурӧн, а помавны дурӧн. 2) Кор отсавны кӧсйӧны, оз юасьны. 3) Бур заводитӧм — удж джын. 4) Он кӧ уджав, он и сёй. 5) Век ов да век велӧдчы. 6) Мый кӧдзан, сійӧс и вундан.

Дасьты «Вӧр-ва видзӧм» тема вылӧ 10—12 кывъя юржуглан (кроссворд). Вӧзйы тӧдмавны ёртъясыдлы.

51 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст сертиыс.

Экология — греческӧй кыв, вежӧртӧ «ас керка, асгӧгӧрса овмӧс». Быдӧн гӧгӧрвоӧ, мый ас оланін колӧ видзны сӧстӧма, дзоньтавны-бурмӧдны сійӧс. Кодсюрӧ нӧшта и мичмӧдӧны олан керкасӧ, йӧрсӧ. Дерт, тадзи жӧ велӧдӧны овны и челядьсӧ. Но та кындзи, колӧ видзны-дӧзьӧритны вӧр-васӧ, сынӧдсӧ. Ӧд сӧстӧм оланіныс, сынӧдыс, вӧр-ваыс топыда йитчӧма мортлӧн дзоньвидзалункӧд. Тшӧкыда овлӧ, мый йӧз асьныс тшыкӧдӧны вӧр-васӧ. Уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна юясӧ, саридзьясӧ киссьӧ мусир. Тшӧкыда ковтӧг кералӧны вӧр. Быдсикас шыбласъяс пежалӧны сынӧдсӧ, мусӧ, васӧ. Кусӧдтӧм бипуръясысь заводитчӧны ыджыд пӧжаръяс. Вошӧны гежӧд быдмӧгъяс да пемӧсъяс. Сӧмын экология наука тӧдӧм да пыдди пуктӧм отсалас бырӧдны лёкторъяс, бурдӧдны мувывса дойяс. Та вылӧ колӧны ас му радейтысь, мывкыд да киподтуя йӧз.

Тӧдмав, мый велӧдӧ экология наука. Висьтав ас кывйӧн.

ӦТВЫВТАН НИМВЕЖТАСЪЯС.

Быд морт радейтӧ чужанінсӧ. — Каждый человек любит Родину. Быдӧн радейтӧ чужанінсӧ. — Каждый любит Родину.

Парма-вӧр, ю-тыяс — ставыс тайӧ миян озырлун. Став йӧзлы колӧ тӧждысьны чужан вӧр-ва вӧсна. Ставныслы колӧ дӧзьӧритны Гӧрд небӧгӧ пыртӧм быдмӧгъяс. — Всем нужно охранять растения, занесённые в Красную книгу.

Мукӧд йӧзыс оз мӧвпавны вӧр-ва видзӧм йылысь. В. Чисталёв, И. Коданёв, С. Раевский да мукӧд гижисны коми вӧр-ва йылысь.

52 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Аддзы да вуджӧд роч кыв вылӧ ӧтвывтан нимвежтаса сёрникузяяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Миян вӧр.

Вӧр сетӧ стрӧитчӧм да быд коланторсӧ вӧчӧм вылӧ пу. Сійӧ нӧшта видзӧ ставныслысь дзоньвидзалун. Быдӧн тӧдӧ, мый вӧр сӧстӧммӧдӧ сынӧдсӧ. Вӧрыс мича вогӧгӧрся став кадӧ: и тӧвся лунъясӧ, и веж тулысын, и жар гожӧмын. Но торйӧн нин мича вӧрыс арын. Быд мортлы воӧны сьӧлӧм вылас зарни коръяс, сӧдз енэж, тшак-вотӧс кӧра сынӧд. Вӧр — миян озырлун. Сӧмын мукӧд йӧзыс оз видзны-дӧзьӧритны сійӧс. Ёртъяс, ставнымлы колӧ гӧгӧрвоны, вӧр — ыджыд да дона колантор.

1. Мый тэ тӧдмалін вӧр йылысь? 2. Мыйла колӧ видзны вӧр? 3. Кыдзи тэ верман дӧзьӧритны вӧрсӧ?

53 удж. Лӧсьӧд да гиж 4—5 сёрникузя ӧтвывтан нимвежтасъясӧн.

54 удж. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ.

Быд бурыс эм, быдлаӧ киыс сибалӧ, став дышсӧ лэдзис, ставыс тышкӧн-мышкӧн лои.

ВӦРЫН, Ю-ТЫ ДОРЫН

55 удж. Уськӧд тӧд вылад соссяна кадакывъяс артмӧм. Комиӧд кывтэчасъяссӧ. Содты 3—4 кывтэчас.

56 удж. 55-ӧд удж отсӧгӧн лӧсьӧд да гиж, кыдзи тэ дӧзьӧритан вӧр-ва.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Сёрнит ёртыдкӧд.

1) Мый вежӧртӧ экология кыв? 2) Мыйӧ велӧдӧ экология наука? 3) Кодлы колӧ дӧзьӧритны вӧр-васӧ? 4) Мый овлӧ мортлысь уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна? 5) Кыдзи тэ видзан вӧр-васӧ? 6) Мый вӧзъян ёртъясыдлы?

Дасьты «Вӧр-ва» тема вылӧ 10 юалӧма тест. Быд юалӧм дорӧ лӧсьӧд 3—4 вочакыв, медым ӧти на пиысь вӧлі лӧсялана.

Коми Республикаын медыджыд ю — тайӧ Печора.

57 удж. Вежсьы ёртыдкӧд гортын дасьтӧм тестӧн. Прӧверитӧй ӧта-мӧдныдлысь уджтӧ, донъялӧй.

Комиӧд плакатъяс вылысь гижӧдъяс. Вӧзйы ас нимъяс. Дасьты ёртъясыдкӧд вӧр-ва дӧзьӧритӧм йылысь плакат. Классын (ас велӧдчанінын) лӧсьӧдӧй выставка.

58 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Содтав кадакывъясӧ колана суффиксъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Мый лоас водзӧ?

То куш му дырйи вӧрыс, ваыс кынмас, То войтва виялӧ, кор коскӧдзыд нин лымъя. То тулыс нюжалӧ да гожӧм шӧрӧдз кыссьӧ, А гожӧм бӧрын шляча зэрӧн мыссьӧ.

Ӧд енэжным нин косяссьӧма, розя, А сынӧдтӧгыд овнытӧ мӧй позьӧ? Вӧр-ваыс оз нин лолав аслас лолӧн. И морт нэм чинӧ, слабмӧ рӧд и олӧм.

И палявнысӧ некыдзи ог кӧсйӧ, И бур олӧмсӧ челядьлы ог вӧзйӧ. Став ловъя ловсӧ вайӧдім нин пикӧдз. Ми вежӧрсялам коркӧ? Йӧймам дзикӧдз?

Ӧд Му шарыслӧн талун лолыс пӧдӧ, Мый лоас водзӧ, сӧмын Енмыс тӧдӧ.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс? 2. Тэ думысь, мый лоас водзӧ?

59 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

Арся луныд кӧч бӧж кузя. Арын кӧ узян — тӧлын шогӧ усян.

Тӧдмалӧй, кыдзи дасьтыны да нуӧдны социальнӧй проект. Дасьтӧй да нуӧдӧй сійӧс.

1. «Сӧстӧм шойччанін». 2. «Сӧдз ю». 3. «Веж улича». 4. «Школалы дзоридз». 5. «Лэбачьяслы сёянін». 6. «Ичӧтъяслы ворсанін».

Корсь роч либӧ мукӧд кывъя литератураысь вӧр-ва йылысь кывбуръяс. Орччӧд найӧс коми гижысьяслӧн кывбуръяскӧд.

Пример вылӧ:

М. Лермонтовлӧн «На севере диком» да В. Чисталёвлӧн «Ниа» кывбуръяс.

Джуджыд изъя слуда йылын Быдмис ыджыд ниа пу... Йылыс кымӧр пӧвстын, вылын, Вужйыс — корсис пыдысь му.

Вӧлі тыдалӧ зэв ылӧ Сылӧн ёсьмӧм туган йыв, Юрсӧ кыпӧдӧма вылӧ, Быд пу вылын вӧлі вев.

1. Мыйӧн ӧткодьӧсь тайӧ кывбуръясыс? 2. Мыйӧн найӧ торъялӧны? 3. Кутшӧм серпасъяс сувтісны син водзад кывбуръяс лыддьӧм бӧрын? 4. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧмъяс чужтӧны кывбуръясыс?

60 удж. Лыддьы да комиӧд висьтсӧ.

Кутшӧм лёктор вӧчисны йӧзыс пелысьлы?

61 удж. Лыддьы да вуджӧд приметаяссӧ. Висьтав, мый йылысь найӧ юӧртӧны.

Вӧрын уна пелысь — зэра арлӧн пас. Аръявыв нин выльысь петісны тшакъяс — дыр на оз усь лым. Лунвылӧ лэбачьяс мӧдӧдчисны выліті — шоныд тӧв лоӧ, уліті — кӧдзыд. Уна вотӧс вӧрын — кӧдзыд тӧв водзын. Турияс лэбӧны ньӧжйӧ, чуксасигмоз — мича ар туналӧны.

Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Энӧ лыйлӧй еджыд юсьясӧс, Рудов уткаясӧс, эн! Дзодзӧгъясӧс энӧ уськӧдӧй, Виӧмысь мед видзас Ен!

Энӧ лыйсьӧй югыд вӧр-ваын, Энӧ торкӧй асъя ун. Медым сэсся воас бӧрвылас Югыд шондіа на лун.

Лэбач шыыс мунас лунвылӧ, Нуас миянсянь привет. Тулысӧдзыс сэсся вунлывлас, И бӧр воас татчӧ мед.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс? 2. Мыйӧ сійӧ велӧдӧ? 3. Кутшӧм ним позьӧ сетны кывбурыслы? 4. Кутшӧм тэнад видзӧдласыд кывбурын кыпӧдӧм мытшӧд вылӧ?

Тӧдмав, нӧшта кутшӧм художествоа гижӧдъясын кыпӧдсьӧ вӧр-ва дӧзьӧритӧм тема.

МОРТЛӦН ДЗОНЬВИДЗАЛУН

62 удж. Лыддьы текстсӧ, сет ним да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Вина юӧм вайӧ мортлы зэв ыджыд шог. Учёнӧйяс лыддьӧны, мый весиг сурын эм алкоголь. Сурӧ да винаӧ мортлӧн вир-яйыс зэв ӧдйӧ велалӧ. Юысь мортлӧн пыкталӧ чужӧмыс, тіралӧ ки-кокыс. Сур вӧтлӧ морт организмысь В1 витамин. Юысь мортлӧн тшӧкыда висьӧ сьӧлӧмыс, мускыс, слабмӧ вежӧрыс, паметьыс, торксьӧны вей клеткаясыс. Сійӧ ӧдйӧ скӧрмӧ, пырӧдчӧ венӧ, вермӧ вӧчны уна лёктор.

1. Кутшӧм лёктор виччысьӧ юысь мортӧс? 2. Кыті висьӧ татшӧм мортлӧн?

63 удж. Аддзы шусьӧгъяслысь да кывйӧзъяслысь помсӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс.

Сурыд эбӧстӧ ньылалӧ. Код морт и ю вомӧн воськовтас. Вомад оз кисьтны, он кӧ ю. Юӧмнад керкаыд оз кыпты. Тагъя сур дурмӧдӧ юр. Коді юӧ вина, сылӧн доныс чинӧ. Винатӧ он помав, морттӧ винаыд помалас.

Вӧдитчы Фёдор Васильевич Плесовскийлӧн «Коми шусьӧгъяс да кывйӧзъяс» небӧгӧн.

Корсь роч кывйысь лӧсялана шусьӧгъяс да кывйӧзъяс.

64 удж. Комиӧд шусьӧгсӧ.

ЛЫДА КЫВБӦРЪЯС.

Лыда кывбӧръяс сулалӧны эмакывъяс, лыдакывъяс, нимвежтасъяс бӧрын. Сёрникузяын оз лоны торъя юкӧдӧн, стӧчмӧдӧны асшӧр кывсикасъяссӧ.

Пример вылӧ:

дас гӧгӧр морт

вит кымын час

нёль пӧв унджык

кык пельӧ юкис

сы мында тӧдӧ

чуман тыр вотіс

65 удж. Лыддьы текстсӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ. Аддзы лыда кывбӧра сёрникузяяссӧ. Вочавидз текст помын юалӧм вылӧ.

Медводдза папирос Россияӧ веськаліс XVІІ-ӧд нэмын. Табак тшынын куим сюрс сайӧ лёк яд. Медлёк ядыс — сир (смола). Сійӧ пуксьӧ мортлы тыас, бронхъясас. Сэки мортсӧ зэв ёна кызӧдӧ. Мӧд лёк яд — никотин, сійӧ пырӧ наркотикъяс лыдӧ. Кор никотин веськалӧ морт пытшкӧ, мортыслӧн дурмӧ юр вежӧрыс. Табакын эм и коймӧд яд — кольмӧдысь (токсическӧй) газъяс. Тайӧ лёк газъясыс чинтӧны вирысь гемоглобин. Мортыс сэки слабмӧ, лёка велӧдчӧ, вунӧдчӧ. Куритчысь морт ӧдйӧ скӧрмӧ, мудзӧ уджысь, сьӧкыда ветлӧ-котралӧ, пӧдӧ, кык пӧв ӧдйӧджык тырӧ сылӧн лолыс. Куритчӧм дженьдӧдӧ мортлысь олӧмсӧ. Куритчысь мортлӧн оз сӧвмыны мускулъяс, вошӧ аппетит, вижӧдӧны да гылалӧны пиньясыс. Сы мында лёктор вайӧ куритчӧм! Колӧ-ӧ тайӧ мортлы?

66 удж. Видзӧдлы серпассӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ кывтэчасъяс отсӧгӧн.

1. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм лёкторйӧ велалӧма зонкаыс? 2. Мыйла тэ тадзи чайтан? 3. Кутшӧмӧн сійӧ лоӧ, ӧтдортчас кӧ тайӧ лёкторсьыс?

• Лёк дука юрсиа. • Чукырӧсь вом дора. • Чӧскыдтӧм лов шыа. • Виж пиньяса да чуньяса. • Гӧрдӧдӧм синма. • Слаб сьӧлӧма. • Дзӧрысь киа. • Тыясын тшын. • Дугдывтӧг кызӧ. • Омӧля ветлӧ вирыс.

67 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ. Тэч найӧс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Артмӧм текстыслы сет ним.

68 удж. Мӧвпышт да висьтав, мый йылысь юӧртӧ тайӧ плакатыс.

Серпасав плакат. Сет ним.

Шуам, «Ми куритчӧмлы паныд!», «Куритчӧм — тайӧ лёктор!», «Тэныд тайӧ колӧ?».

Дасьтысь гӧгӧрвоӧдны уджтӧ:

1. Мый серпасалӧма тэнад плакат вылын? 2. Мыйысь коран видзчысьны йӧзӧс? 3. Мый тэ вӧзъян ёртъясыдлы? 4. Мый сиан налы?

69 удж. Лыддьы, вуджӧд да тэч текстсӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Морт да наркотикъяс.

А) Дурмӧдчанторйысь мортлӧн дугдӧны уджавны мус, вӧрк, юр вем. Сӧнын артмӧны тромбъяс, лёкмӧ вирыс. Вермӧ сувтны сьӧлӧмыс. Наркоманъяс олӧны зэв этша. Б) Став наркотикыс — яд. Найӧ дурмӧдӧны мортлысь вежӧрсӧ. Татшӧм йӧзыслӧн вежсьӧ оланногыс, вошӧ морттуйыс, олан нырвизьыс. В) Мортыслы колӧ аслыс гӧгӧрвоны да ас кадӧ бурдӧдчыны-мынтӧдчыны тайӧ лёкторсьыс. Сэки сійӧ, дерт, вермас нюжӧдны олан нэмсӧ. Г) Наркотик дорӧ мортыс ӧдйӧ велалӧ. Сылы быд пӧрйӧ колӧ пыр унджык дурмӧдчантор. Медым судзӧдны сійӧс, гортсьыс нуӧ медбӧръясӧ либӧ гусясьӧ да вузалӧ наркотик ньӧбӧм могысь. Наркоман яндысьтӧг ылӧдлӧ весиг медматысса йӧзсӧ, оз вӧч кӧсйысьӧмторсӧ.

1. Кутшӧм лёктор вайӧны наркотикъяс? 2. Кыдзи вежсьӧ дурмӧдчанторйӧн вӧдитчысь мортлӧн оласногыс?

Ёртыдкӧд дасьты серпас да лӧсьӧд наркотиклы паныд листовка.

70 удж. Видзӧдлы серпассӧ да лӧсьӧд ёрта сёрни витаминъяс йылысь.

Бӧрйы витамин либӧ минерал. Дасьты сы йылысь юӧр сетӧм план серти. Лӧсьӧд презентация да дорйысь ёртъяс водзын.

«Витаминъяс да минералъяс мортлӧн олӧмын» проект.

Проектлӧн юкӧнъяс:

1 лист бок — Титульнӧй (велӧдчанін; проект ним; позьӧ серпас; вӧчысьлӧн ним да ов, класс; ин, во).

2 лист бок — Витаминлӧн либӧ минераллӧн коланлун йылысь висьт:

А) Мый йылысь проектыс? Б) Мыйла витаминыс (минералыс) колӧ мортлы (бурдӧдӧ, ёнмӧдӧ, отсалӧ, содтӧ, ...)? В) Кӧні сійӧ эм (сёянын, юанын, быдмӧгъясын да с.в.)? Г) Мый лоӧ, сійӧ кӧ оз тырмы вир-яйын? Д) Ёртъяслы вӧзйӧм (юӧй, сёйӧй, видзӧй, ёнмӧдӧй, ...). 3 лист бок — Серпасъяс (кутшӧм вӧлӧгаын, препаратъясын эм тайӧ витаминыс либӧ минералыс). 4 лист бок — «Дзоньвидзалун» тема вылӧ лӧсьӧдӧм юржуглан(ъяс) (кроссворд, ребус, нӧдкывъяс). 5 лист бок — Ӧшмӧс (автор; небӧг ним; ин, во).

«Витаминъяс да минералъяс мортлӧн олӧмын» проект дорӧ пример:

Уджсӧ вӧчисны Коми национальнӧй гимназияысь 7-ӧд класса велӧдчысьяс Рудакова Анастасия да Лоскутов Александр

• D витамин — зэв колана вир-яйын. Тайӧ витамин колӧ мортлы, медым лыяс лоисны крепыдӧсь. Ичӧт челядьлы D витамин колӧ, медым найӧ эз висьны рахитӧн.
• Кор D витамин оз тырмы вир-яйын, морт висьӧ, лёка узьӧ, усьӧны пиньяс, яй чиг лоӧ омӧль. Сёянторъяс, кӧні эм тайӧ витаминыс, колӧ зэв уна сёйны тӧлын.
• Морт босьтӧ D витамин шонді пыр. Колӧ унджык гуляйтны ывлаын, бура сёйны да юны витаминъяс!

Сійӧ эм йӧла сёянторъясын, чери госын, пӧкйын, тшакын, петшӧрын. D витамин сёян колӧ зэв уна сёйны тӧлын.

71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво, кыдзи дасьтыны картупеля тшак.

Мыськалӧй да весавтӧг пуӧй куим картупель, сэсся кульӧй да вундалӧй. Рудзӧдӧм сола тшак пиас вундалӧй ичӧтик лук джын. Ставсӧ гудралӧй кӧнтусь выйӧн. Позьӧ содтыны пув да град выв турун.

72 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ текстсӧ. Сет ним.

Кӧсъян кӧ лоны дзоньвидзаӧн — сёй град выв пуктас свежӧйнас, наын уна витамин. Лук, чеснӧк, укроп, сельдерей да вотӧсъяслӧн сок бурмӧдӧны сёянлысь кӧрсӧ да содтӧны витаминъяс. Тшӧкыдджыка колӧ сёйны фруктъясысь да вотӧсъясысь юмовторъяс. Медым вӧлі этшаджык калорий, пуӧй кисельяс, вӧчӧй юмйӧла сорасъяс. Пуӧй шомкорйысь, петшӧрысь шыд. Юӧй душник турунысь, сэтӧр корйысь чайяс. Найӧ чӧскыд кӧраӧсь, бура веськӧдӧны горштӧ. Туялысьяс тшӧктӧны сёйны фолиевӧй кислотаа сёян. Сійӧ эм веж анькытшын, фасольын, салатын, кӧчанын, лук турунын, морковын, гречаын да зӧрйын, мускын, сырын, чери пӧкйын да чипан кольк вижын.

73 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Тӧдмав, кутшӧм град выв пуктас йылысь висьтавсьӧ текстын.

Медколана град выв пуктас.

Картупельын уна С витамин. 400 грамм пуӧм картупель сетас мортлы аскорбинка да калий суткися пай. Том картупельын эм белок, жиръяс, магний, кальций, цинк, кӧрт, витаминъяс, каротин. Картупельлӧн крахмалыс зэв бура отсалӧ сёян изӧмлы, чинтӧ холестерин. Сьӧкта бӧрся видзӧдысьяс чайтӧны, мый картупельын уна калорий. Но тайӧ абу сідз. 100 грамм весалӧм пуӧм картупельын 75 калорий, а корнас пуӧм картупельын — сӧмын 60. Медся колана печенча, пӧжӧм, грильын жаритӧм да ру вылын пуӧм картупель. Бурджык том картупель пуны корнас, сы вӧсна мый сэні уна коланатор. А томӧн картупель лыддьыссьӧ вӧльгым тӧлысьӧдз. Картупель сетӧ оз сӧмын кынӧмпӧт, но и бурдӧдӧ. Ставлы тӧдса картупель руа ингаляцияяс. Корнас картупель колӧ сёйны вӧрк висигӧн. Юр висигӧн плешкӧ пуктӧны вӧсньыда чӧлалӧм картупель да гартыштӧны бинтӧн орӧсь доймӧминъяс. Кызігӧн да прӧстуда дырйи вӧчӧны картупельысь шонтысянтор: корнас пуӧм картупель нырӧны, гартыштӧны марляӧ да пуктӧны морӧс вылӧ.

74 удж. 73-ӧд удж отсӧгӧн лӧсьӧд схема картупельлӧн коланлун йылысь. Дасьтысь висьтасьны схема серти.

Лӧсьӧд схема град выв пуктас йылысь ас бӧрйӧм серти. Дасьтысь сы серти висьтавны.

75 удж. Лыддьы текстсӧ да дасьты юӧр бурдӧдчан вотӧс либӧ турун йылысь ас бӧрйӧм серти.

Бурдӧдчы чӧдйӧн.

Чӧд абу сӧмын чӧскыд, но и бурдӧдчан вотӧс. Тӧлысь чӧж кӧ быд лун сёйны стӧкан джын свежӧй чӧд, позьӧ чинтыны ковтӧм сьӧкта. Син бурдӧдӧм могысь зэв бур юны чӧд корйысь чай. Быдӧн окотапырысь чӧсмасяс чӧдъя варенньӧӧн, пирӧгӧн, лязйӧн. Чӧдсӧ позьӧ кынтыны либӧ косьтыны, медым бурдӧдчыны тӧвнас. Чӧдъя ва вӧчӧны тадзи: 4 ичӧт пань кос чӧдйӧ кисьтӧй кык стӧкан пуан ва да сулӧдӧй 5 час. Мылӧд висьӧм бурдӧдігӧн юӧй чӧдъя васӧ луннас витысь.

76 удж. Лыддьы текстсӧ, содты лӧсялана суффиксъяс. Гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ.

Ёнмӧд дзоньвидзалунтӧ!

Быд ныв-зон кӧсйӧ лоны повтӧмӧн да вынаӧн. Но медым лоны татшӧмнас, колӧ видзны дзоньвидзалунтӧ. Колӧ мыссьыны кӧдзыд ваӧн. Ваӧн киськасьны заводитӧны 30 градусӧдз шоналӧм ваӧн, вочасӧн чинтӧны 15 градусӧдз. Позьӧ купайтчыны кӧдзыд ваын. Вартчигӧн став вир-яйыд вӧрӧ. Позьӧ зырасьны ваӧн кӧтӧдӧм ки чышкӧдӧн. Унаӧн закаляйтчӧны кӧдзыд сынӧдӧн. Сэк колӧ пӧрччыны вылыс паськӧм, медым вир-яйыд велалас кӧдзыд дінас. Колӧ гуляйтны кӧдзыд поводдя дырйи ывлаын, узьны восьса форточкаӧн.

1. Кыдзи позьӧ ёнмӧдны дзоньвидзалун? 2. Кыдзи тэ ёнмӧдан ассьыд дзоньвидзалунтӧ?

77 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрвоӧд сылысь нимсӧ. Инды темасӧ да шӧр мӧвпсӧ.

И синъясыд шуасны тіянлы аттьӧ.

Некымын час чӧж кӧ тэ пилитан пес, сэк мудзасны киыд, коскыд. Ылӧдз кӧ котӧртан, мудзас кокыд. А кыдз нӧ шойччывтӧг быдса лун уджалӧны синъяс? Кодсюрӧ оз видзны ассьыныс синнысӧ: лыддьысьӧны водсӧн, пемыдын. Некымын час чӧж видзӧдӧны телевизор. Колӧ, медым урок вӧчигӧн пызанвывса лампалӧн югыдыс усис шуйгавывсянь. Энӧ вунӧдӧй прӧверитны, колана ылнаын-ӧ синсяньыд небӧгыс. Вӧчӧй тадзи: пуктӧй гырддзатӧ пызан вылӧ, чунь йывнад инмӧдчӧй кӧсичаад. Та ылнаын колӧ кутны небӧгсӧ. Энӧ лыддьысьӧй омӧль биӧн, водсӧн. И синъясыд шуасны тіянлы аттьӧ.

78 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Сет ним. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.

Наркотикъяскӧд тыш мунӧ став мир пасьтала. Тайӧ дурмӧдчанторйыс — зэв ыджыд мытшӧд. Сійӧ босьтӧ аслас крепыд кабырӧ миянлысь тӧдсаясӧс, рӧдвужӧс, а бӧрсӧ найӧс сэтысь он перйы. Тэ кӧ казялін, мый ёртыдлӧн тшӧкыда вежсьӧ аскылӧмыс, сійӧ быдторйысь ӧдйӧ скӧрмӧ, оз сёй, пыр кӧсйӧ узьны, сылы нинӧм оз ков, лоӧ веськодьӧн вӧвлӧм ворсӧмъяс, хобби дорӧ, заводитіс ылӧдчыны-гусясьны, керкаын кылӧ кутшӧмкӧ лёк дук, киын эмӧсь укол туйяс, эн виччысь, шыӧдчы психолог дорӧ. Сёрнит ёртыдкӧд зумыда, стрӧга, но эн горзы. Эн ӧтдортчы ёртсьыд, ставсӧ позяс венны сӧмын ӧтвылысь. Республикаын быд во нуӧдӧны «Скажи, где торгуют смертью» акция. И унаӧн звӧнитчӧны да висьтасьӧны. Тэ кӧ казялін тайӧ лёкторсӧ, висьтав верстьӧяслы. Ӧтвылысь звӧнитӧй телефон пыр.

КОМИ ПРЕДАНИЕЯС

79 удж. Мӧвпышт да висьтав, сетӧм І колян када кадакывъяссьыс ставсӧ-ӧ позьӧ сувтӧдны ІІ колян када формаӧ. Гиж кадакывъяссӧ мӧд колян кадын. Бӧрйы 4—5 кыв да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

80 удж. Серпасав кывъясӧн преданиеясса геройяссӧ план серти.

1. Геройяслӧн ортсы. 2. Геройяслӧн паськӧм. 3. Чужӧм мыччӧдлӧм да мыгӧр кутанног серти этшыс. 4. Геройяс вылӧ аслад видзӧдласыд.

81 удж. Сёрникузяясӧ содтав преданиеясса геройяслысь нимъяссӧ. Гиж сетӧм сёрникузяяссӧ ІІ колян када кадакывъяс пыртӧмӧн.

1. ... кыйсис Емва вожын. 2. ...-багатыр чужис Лупья ю дорын. 3. Скӧр ... полісны Изьва вожын олысьяс. 4. ... вӧлі мудер тӧдысьӧн. 5. ... чепӧн потшліс Эжва ю да корліс пыжаяслысь вот. 6. ... атаманӧс лёк йӧзысь видзис уна рӧма вӧньыс. 7. Вынйӧра ... отсасис Маджа сиктса став олысьыслы.

82 удж. Корсь юӧр Тювӧ йылысь. Дасьты план, план серти лӧсьӧд неыджыд висьт. Висьтӧ пырт ІІ колян када кадакывъяс. Вӧдитчы «Мифология коми» небӧгӧн либӧ Д. Г. Костылевӧн, В. Э. Шараповӧн, О. И. Уляшевӧн дасьтӧм тайӧ небӧгыслӧн Ӧтуввезйысь (Интернетысь) электроннӧй версияӧн.

83 удж. Комиӧд преданиесӧ. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ. Кадакывъяссӧ гиж ІІ колян кадын.

Пера-богатырь.

Паличӧн кыскысьӧм.

Кык ворсысь пуксьӧны воча, мыджсьӧны кокнаныс, кутчысьӧны паличӧ шӧрӧдыс да заводитӧны кыскыны паличсӧ быдӧн асланьыс. Коді кыскас паличсӧ ворсысьыскӧд асланьыс, сійӧ лоӧ вермысьӧн да кутас лыддьысьны багатырӧн.

84 удж. Серпас отсӧгӧн вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мыйла геройсӧ шуӧмаӧсь Яг Мортӧн? 2. Кутшӧм вӧвлӧмтор йылысь гижӧма Михаил Николаевич Лебедев «Яг Морт» преданиесӧ?

85 удж. Лыддьы да гӧгӧрво преданиеысь юкӧнсӧ, вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны.

Яг Морт. (Преданиеысь юкӧнъяс.)

Уна тӧдліс коми войтыр Шудтӧм лун да гажтӧм кад. Коркӧ важӧн сылы вӧлі Парма шӧрын веськыд мат.

Ветліс сэні, пашкыр ош моз, Гундыр сяма гӧна морт. Гашкӧ, вакуль пӧвстысь петысь, Гашкӧ, вӧрсаяслӧн ёрт.

Туша сылӧн вӧлі ыджыд — Быттьӧ увтӧм пожӧм пу. Паськӧм пыдди сійӧ новліс Куим вуртӧм йӧра ку.

Вой шӧр войын быдтор аддзис Сылӧн мисьтӧм гӧрдов син. Кӧнкӧ шуштӧм, пемыд вӧрын Вӧлі сылӧн оланін.

Мукӧддырйи ӧти киӧн Сійӧ шыбитліс кыз кер. Татшӧм вӧлі Яг Морт нима Вӧрса гундыр нисьӧ звер.

Йӧзыс садьтӧг сыысь поліс, Дзоргис гӧгӧр лун и вой: Оз-ӧ кыськӧ пуяс костысь Мыччысь сылӧн гӧна сой?..

Изьва дорын, Кыпыд сиктын, Оліс сэки пӧрысь пӧль. Бура сёйис, бура юис, Эз вӧв озыр, эз вӧв гӧль.

Сылӧн вӧлі шань да мича Райда нима ӧтка ныв. Регыд сылы удал зонкӧд Воис чунькытшасян лун.

Свадьба лунлы паныд Райда Муніс вотны чӧскыд оз. Сьӧрсьыс босьтіс вугъя чуман — Вотанторлы ичӧт доз.

Вӧрсьыс петіс ыджыд шыӧн, Быттьӧ тӧв ныр, гӧна морт, Ош кодь мисьтӧм, гашкӧ, збыльысь Вӧрса мутияслӧн ёрт.

Ош моз равӧстіс лёк гундыр. Уси Райда сы ни садь, Кыдзи кералігӧн усьӧ Небыд коръя вӧсни бадь.

Матігӧгӧрса том йӧзӧс Туган чукӧртіс дзик пыр... Муӧ водалісны зонъяс. Гӧгӧр лои шы ни тӧв.

Вӧрсьыс мыччысис лёк гундыр, Вылас куим йӧра ку. Аслас туйӧд сійӧ муніс, Киас нинӧмтор эз ну.

Рытӧдз косясисны найӧ. Воис шонді лэччандор. Веськыд бугыляс Яг Мортлы Пырис ёсьтӧм кыдз пу зор.

Эбӧс быри, эбӧс абу. Кокыс водзӧ эз нин ну. Коръяс костӧ сійӧ усис, Быттьӧ ыджыд пожӧм пу.

Сюри зонлы мича Райда. Яг Морт сійӧс эз на сёй. Вевта гуын сійӧ оліс Сизим лун да сизим вой.

Предание юкӧнысь корсь сетӧм кывъяслы синонимъяс.

1. Кодъяс шӧр геройясыс М. Н. Лебедевлӧн «Яг Морт» преданиеын? 2. Кутшӧмӧн Михаил Николаевич Лебедев петкӧдлӧма Яг Мортӧс? Кодкӧд сійӧс орччӧдӧма? 3. Мыйла коми войтыр полӧмаӧсь Яг Мортысь? 4. Мый позьӧ висьтавны Райда да Туган йылысь? 5. Кутшӧм герой тэныд медъёна кажитчис? Мыйла?

МӦД КОЛЯН КАДА СОССЯНА КАДАКЫВЪЯС.

Мӧд колян када соссяна кадакывъяс артмӧны абу соссяна кывтор отсӧгӧн.

87 удж. Вежлав кадакывъяссӧ мӧд колян кадын соссяна формаын.

88 удж. Лыддьы преданиесӧ, содтав кадакывъясӧ ІІ колян када суффиксъяс. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ.

Йиркап.

Предание серти Йиркап овлӧма Емдін районса Кони сиктын. Нималӧма бур вӧралысьӧн. Ӧтчыд Йиркап аддзӧма Синдор ты дорын Васалысь Вӧрсакӧд тышкасьӧмсӧ. Отсалӧма Вӧрсалы вермыны Васаӧс: лыйӧма Васалы ньӧввужйысь. Вӧрса аттьӧалӧма Йиркапӧс, тшӧктӧма аддзыны вӧрысь шуд вайысь Ас пу. Тайӧ шуда пусьыс Йиркап лӧсалӧма аслыс лызь гоз. Лызьыс вӧлӧма ӧдйӧ котралысь. Йӧзыс шулӧмаӧсь, мый пач абу на ваймылӧма, а Йиркап пӧ вӧраланінысь нин бӧр воӧ. Сӧмын маті сиктса вӧралысьяслы абу кольлӧма кыйдӧссӧ. Скӧрмӧмаӧсь найӧ Йиркап вылӧ. Ӧтчыд Йиркаплӧн гӧтырыс мудерлунӧн тӧдмалӧмаӧсь верӧсыслысь гусяторсӧ. Юкталӧмаӧсь Йиркапӧс пожйӧг ваӧн да ыстылӧмаӧсь вӧравны. Синдор ты вуджигӧн Йиркап кутӧма вӧйны, вундӧма лызь кутӧдсӧ да мый вынсьыс шыбитӧма берегланьыс. Абу кывзӧма лызьлысь корӧмсӧ. Йӧзыс шуӧны, мый ӧти лызьыс пӧ весигтӧ берег дорын сулалысь пожӧм пуӧ сатшӧма.

«Коми легендаяс да преданиеяс» небӧгысь

Тӧдмав, мый йылысь корӧма Йиркапӧс лызьыс.

Лыддьы да гӧгӧрво преданиесӧ, кадакывъяссӧ лӧсьӧд мӧд колян кадын. Мӧвпышт, кӧні мӧд колян када кадакывйыс лоӧ соссянаӧн.

Кӧрткерӧс районса Маджа сиктын олӧма нималана вӧралысь Юрка. Пыр отсалӧма вермытӧм пӧрысь йӧзлы, дзеблӧма вӧрысь вайӧм кыйдӧс, юксьылӧма сыӧн. Юрка вӧлӧма вывті ён, некор абу ӧткажитлӧма лэптыны сиктсаяслы керка-карта. Ӧтчыд Юрка чорыда висьмис. Суседъясыс некод эз видлыны Юркаӧс. Гортас абу кольӧма некутшӧм сёян. Дыр висьӧм бӧрын тшыг Юркалӧн дзикӧдз бырис эбӧсыс. Петіс ывла вылӧ да гусяліс ӧти ыжӧс. Кокни кыйдӧсӧ велаліс Юрка, дугдіс вӧравны. Пондіс гусявлыны суседъясыслысь подаяссӧ. Скӧрмисны суседъясыс да вӧйтісны Юркаӧс. Но гӧгӧрвоисны маджасаяс, мый вӧчисны лёктор. Чукӧртчисны ты дорӧ, пуисны рок да корисны прӧща Юркалысь. Сӧмын локтӧмаӧсь абу ставӧн. А виччысигас рокыс кӧдзаліс. Ӧнӧдз на маджасаясӧс шуӧны «кӧдзыд рок сёйысьясӧн».

«Коми легендаяс да преданиеяс» небӧгысь

89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво преданиесӧ. Содты геройлысь нимсӧ.

Кӧртайка вӧлӧма вына тунӧн, овлӧма Кӧрткерӧсын. Сылӧн пӧ керкаыс и паськӧмыс вӧлӧмаӧсь кӧртысь. Кӧртайка нюжӧдӧма Эжва ю вомӧн кӧрт чеп, ю кузя кывтысь-катысьяслысь мырддьывлӧма став эмбурсӧ. А коді абу сетӧма — вӧйтлӧма юас. Кӧртайкалӧн тшӧктӧм серти пӧ шонді да тӧлысь дзебсьылӧмаӧсь. Лун вежсьылӧма войӧн, вой — лунӧн. Ёна дӧсадитчӧма йӧзлы. Сӧмын Пама тун абу полӧма Кӧртайкаысь.

90 удж. Юкӧнъясысь чукӧрт преданиесӧ. Гиж кадакывъяссӧ комиӧдӧмӧн.

Кирьян-Варьян.

Кӧрт дӧрӧма, булатнӧй сабляа Кирьян-Варьян шыбитчис дорйыны Роч му. Ӧтарӧ-мӧдарӧ шенасьӧ саблянас, лёк вӧрӧгӧс кералӧ. Мездіс Роч му лёк вӧрӧгысь. Збыль висьтасьысь катша да рака Левоник сарлы вайисны шог юӧр: Роч государство вылӧ уськӧдчис лёк вӧрӧг. Левоник сар мӧдӧдіс слугаяссӧ корны отсӧг вылӧ Кирьян-Варьян багатырӧс. Левоник сар вӧчис пир, вӧзйис Кирьян-Варьянлы зарни да эзысь. Но багатыр ӧткажитчис сарӧн вӧзйӧм козинъясысь. Кирьян-Варьян багатыр оліс Емдін районса Ыб сиктын.

Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ да вочавидз юалӧм вылӧ.

Ёма Баба да Яга-Баба — чойяс?

Яга-Баба артмӧма «баба» (пӧч) да «яга» (скӧр) кывъясысь. Ёма кывйыс В. И. Лыткинлӧн «Коми кывйысь краткӧй этимологическӧй словар» серти и эм ведьма, вӧрса пӧч-кӧлдуння, вӧр-валӧн кӧзяйка, вына да ловъя ва видзысь. Кывйыс вуджӧма прибалтийско-финскӧй кывъясысь: вепсъяслӧн — юма, эстъяслӧн — юмал, финнъяслӧн — юмала. Яга-Бабалӧн да Ёмалӧн важся вужъяс. Кыкнанныс водзынсӧ вӧлӧмаӧсь лёкысь видзысь Енъясӧн. Христианизация бӧрын шуӧмаӧсь кӧлдунняясӧн да повзьӧдлӧмаӧсь наӧн ичӧт челядьӧс. Кыкнанныслӧн косясьлӧм важ паськӧм, дзор лёзь юрси, няйт ки да крука ныр. Ёма да Яга-Бабалӧн оланіныс курӧг кока керка. Баба гусявлӧ челядьӧс, лэбалӧ гӧлик вылын либӧ гырйын. Ёма ёртасьӧ Вӧрсакӧд да Васакӧд, повзьӧдлӧ йӧзӧс да гусявлӧ челядьӧс. Яга-Баба да Ёма Баба костын эм топыд йитӧд, уна ӧткодьлун. Вермас лоны, роч Яга-Баба персонаж вуджӧдӧма роч мойдъясӧ буретш коми либӧ нӧшта кутшӧмкӧ финн-угор войтырсянь.

Лыддьы коми да роч мойдъяс Ёма Баба да Яга-Баба йылысь. Лӧсьӧд ӧткодялан донъялӧм.

91 удж. Содтав текстӧ колана кадакывъяс, отсӧг вылӧ босьт сетӧм кадакывъяссӧ.

Александр Александрович Доронин чужлӧма Сыктывдін районса Шыладор сиктын. Выльгортын шӧр школа помалӧм бӧрын сійӧ велӧдчылӧма Сыктывкарса государственнӧй университетлӧн химия да биология факультетын. Велӧдліс первой номера школа-интернатын. Сэсся уджавліс Сыктывкарса 18-ӧд номера школаын рисуйтчӧм да физкультура велӧдысьӧн. Бӧрынджык уджавліс Коми Республикаса краеведческӧй музейын художник-реставраторӧн. Веськӧдліс Юннатъяслӧн республикаса станцияын декоративно-прикладнӧй искусство кружокӧн. Уджавлӧма Материаловедение кузя научно-исследовательскӧй институтлӧн Коми юкӧнын инженер-художникӧн, «Шыладор» асшӧр предприятиеса директорӧн. Серпасасьны А. Доронин босьтчывлӧма вит арӧссянь. Сылӧн серпасъясыс да пуысь вӧчӧмторъясыс талун тӧдсаӧсь абу сӧмын Комиын, но и Россиялӧн мукӧд пельӧсын. Ассьыс серпасъяссӧ да пуысь вӧчӧмторъяссӧ сійӧ петкӧдліс Выльгортса история да культура музейын, Сыктывкарын Финн-угор да Коми культура шӧринъясын да мукӧдлаын.

92 удж. Сетӧм кывъясысь да кывтэчасъясысь лӧсьӧд сёрникузяяс, медым артмис висьт. Гӧгӧрвоӧд висьтыслысь нимсӧ.

Енбиа серпасалысь.

1. Аркадий Васильевич Мошев чужлӧма Перым-Коми кытшса юркарын, Кудымкарын, 1936-ӧд вося кӧч тӧлысь 29-ӧд лунӧ. 2. Ичӧтдырсяньыс радейтлӧма серпасасьны. 3. Школаас велӧдчигас на сылысь уджъяссӧ казялӧмаӧсь, ошкӧмаӧсь. 4. Батьтӧг сьӧкыд олӧмыс тшӧктӧма том мортлы бӧрйыны сьӧмаджык профессия. 5. Водзӧ велӧдчыны пырӧма Кудымкарса вӧр техникумӧ. 6. Недыр уджавлӧма Перым-Коми кытшса краеведческӧй музейын, десятникӧн Леспромхозын, вӧлӧма мастерӧн Кудымкарса вӧр техникумын. 7. Ёртъясыс чуйдӧдӧмаӧсь сійӧс вӧчны некымын небӧглы серпасъяс. 8. Артмӧма зэв бура, да лоӧма художественнӧй редакторӧн Кудымкарса небӧг лэдзанінын. 9. Тӧдӧмлунсӧ содтӧм могысь велӧдчӧма Москваын, помалӧма Полиграфия институт. 10. Локтӧма Коми муӧ, овмӧдчӧма Сыктывкарын. 11. Уджъяссӧ серпасавлӧма Перымса зверинӧй стильын. 12. Зільӧма петкӧдлыны аслас серпасъясын став мичсӧ. 13. Лыддьысьысьяслы воӧны сьӧлӧм вылас «Ёма да Чача», «Иван — крестьянинлӧн пи», «Пам да руч», «Кӧчлӧн во» да уна мукӧд мойд. 14. Аркадий Васильевич, пыртӧма мифысь, аслас быд серпасӧ, мойдысь да преданиеысь персонажӧс. 15. Аслыснога серпасалӧма ловтӧмсӧ ловъяӧн. 16. Сылӧн ловъя ставыс: шонді, кымӧр, ӧшкамӧшка. 17. Коми Республикаса нимйӧза серпасалысь, вӧлі художественнӧй редакторӧн Коми небӧг лэдзанінын.

93 удж. Лыддьы, гӧгӧрво текстсӧ да сувтӧд кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.

Гӧрд гача.

Керкаын олысьӧс уна ног шулӧмаӧсь: гӧрд гача, олыся, пипитои, суседко, домовӧй. Гожӧмъяснас, кор верстьӧ войтыр мунлӧмаӧсь уджавны, а ичӧт челядь кольлӧмаӧсь ӧтнаныс гортаныс, найӧ корлӧмаӧсь олысяӧс. Медводз челядь тупкылӧмаӧсь ӧшиньяссӧ, медым керкаас вӧлі пемыд. Гӧбӧч ӧдзӧс порог вылӧ пуктылӧмаӧсь няньтор, сов да ва тыра дозмук. Сэсся ставныс кайлӧмаӧсь паччӧр вылӧ да сэсянь корлӧмаӧсь:

Гӧбӧч айка, петав, петав, Нянь дінӧ да сов дінӧ, Кӧдзыд юмов ва дінӧ.

Медым видзчысьны сыысь, аскӧдыс босьтлӧмаӧсь коколюка, кодӧс паччӧр вывсянь шыбитлӧмаӧсь гӧбӧчас. Челядь чайтӧмаӧсь, сёян-юаныс кӧ вӧрзьылӧма, сідзкӧ, олысяыс волӧма.

1. Юркалӧн чужан сикт. 2. Изьваса повзьӧдчысь. 3. Тайӧ ю дорын чужис Пера-багатыр. 4. Коми преданиеса геройясӧс серпасалысь. 5. «Яг Морт» литературнӧй мойд гижысь. 6. Быдӧнлы тӧдса герой. 7. Мудер тун.

94 удж. «Ыджыдвиддзын ыджыд гаж» ним серти мӧвпышт, мый йылысь лоӧ гижӧма текстын.

95 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд текст серти юалӧмъяс, сёрнит ёртыдкӧд.

Ыджыдвиддзын ыджыд гаж.

Кӧрткерӧс районса Ыджыдвидз сиктын быд во рака тӧлысьын овлӧ лызьӧн котралысьяслӧн ыджыд гаж. Лызьысь ӧтдор, ордйысьӧны и лямпаӧн. Воысь воӧ содӧ котралысьлӧн лыдыс. Медводз котӧртӧны челядь. Сэсся лызь туй вылӧ петӧны верстьӧ: аньяс, мужичӧйяс, том йӧз. Наысь кындзи, ордйысьӧны и олӧмаяс. Быдӧн бӧрйӧ котралан туй костсӧ ас вынъяс серти. Лямпаӧн котралысьяслы туйсӧ абу лӧсьӧдӧма, ӧд вӧралысьяслы пармаын аслыныс колӧ дасьтыны ордымсӧ. Дерт, медводдзаӧн мунысьлы век медся сьӧкыд. Гажыс и збыльысь овлӧ кыпыд. Став вермысьыслы вичмӧ дона козин: и лызь, и велосипед, и гортса техника. Унаӧн тайӧ гажсӧ шуӧны лызьӧн котралысьяслӧн фестивальӧн. Локтан воӧ быдӧн кӧсйӧ бара на волыны Ыджыдвиддзӧ. Волы и тэ!

Помав ёрта сёрнисӧ.

Ыджыдвидзса ордйысьӧм дырйи паныдасисны Кӧрткерӧсысь Ӧльӧксан да сыктывкарса том йӧз. Найӧ мӧдысь нин воӧмаӧсь татчӧ, тӧдсаӧсь. — Чолӧм, ёртъяс!— нимкодьпырысь шыасис Ӧльӧксан. — Чолӧм! — вочавидзисны зонъяс. — Таво бара на кӧсъянныд босьтны став козинсӧ? — Окота эськӧ да! Ёна дасьтысим. А ті? — Миянлы колӧны жӧ вермӧмъясыд! — Сідзкӧ, ставнымлы кокни лызь туй! Колис куим час

ТОРЙӦДАНА КЫВБӦРЪЯС.

велӧдчӧмысь ӧтдор

таысь ӧтдор

сыысь ӧтдор

уджавны дӧрӧм кежысь

кольны ас кежысь

кольны нинӧм кежысь

кык мортысь кындзи

меысь кындзи

96 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Бӧрйы текстыслы ним, гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы да гиж торйӧдана кывбӧръяса сёрникузяяс.

Асывнас быдӧнлы колӧ вӧчны гимнастика. Войнас мортыс шойччӧ, сӧнӧдыс слабитӧ, та кындзи сьӧлӧм да мукӧд вир-яй юкӧн уджалӧны оз тыр вынӧн. Медым ӧдйӧджык садьмыны, быдӧнлы колӧ вӧчны асъя гимнастика. Сэки тэрыба кутас ветлыны вир, вынсялас сӧнӧд, сыысь ӧтдор, ты кутас босьтны унджык сынӧд. Оз ӧд прӧста шуны асъя гимнастикасӧ зарядкаӧн. Асывнас кӧ вӧчны дас — дас вит минут чӧж упражнениеяс, лунтыр лоан збодер да зіль. Зарядкасӧ колӧ вӧчны кокни паськӧм кежысь. Асъя гимнастика — дзоньвидзалунӧ медводдза воськов, спорт — мӧд воськов. Велӧдчӧмысь да уджысь кындзи, быдӧн вермас бӧрйыны кажитчана спорт сикас. Таысь ӧтдор, ывлавывса удж тшӧтш ёнмӧдӧ дзоньвидзалун.

Бӧрйӧм вылӧ нимъяс:

1. Колана зарядка. 2. Асъя гимнастика. 3. Радейтана удж. 4. Быдлунъя удж. 5. Луныс заводитчӧ асывсянь. 6. Дзоньвидзалунӧ воськов. 7. Кажитчана спорт сикас. 8. Збодер асыв.

Мӧвпышт да вӧзйы текстлы ас ним.

1. Мыйла быд мортлы асывнас колӧ вӧчны гимнастика? 2. Мыйла гимнастикасӧ шуӧны зарядкаӧн? 3. Мый колӧ вӧчны дзоньвидзалун ёнмӧдӧм могысь? 4. Вӧчан-ӧ тэ асъя зарядка? 5. Нуӧдӧны-ӧ асъя зарядка тіян велӧдчанінын? 6. Кутшӧм спортӧн тэ занимайтчан? 7. Кутшӧм ывлавывса удж тэ радейтан вӧчны? 8. Мый сійӧ сӧвмӧдӧ?

97 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво да сет ним. Лӧсьӧд да гиж текстлысь бӧръя абзацсӧ.

Нималана теннисистка Динара Сафина чужӧма Москваын. Теннисӧн ворсны босьтчӧма кӧкъямыс арӧссянь. Но таӧдз тӧдӧма нин, кыдзи ворсӧны сылӧн мамыс да вокыс. Мамыс, Рауза Исланова, — сылӧн медводдза тренер. Марат вокыс квайт арӧссянь нин тренируйтчӧма «Спартак» нима тенниснӧй клубын, кодӧн веськӧдлӧ Михаил батьыс. Том спортсменка, Россияын кындзи, тренируйтчис Испанияын. 2001-ӧд воын Динара Сафина пырис теннисӧн ворсысь нывбабаяслӧн ассоциацияӧ. 2002-ӧд воын Польшаса Сопот карын сійӧ лои профессиональнӧй турнирын медтом вермысьӧн. 2003-ӧд воын Италияын да 2005-ӧд воын Францияын бара на лоис вермысьӧн. 2005-ӧд воын жӧ Динара Сафина вермис Мария Шараповаӧс, коді сэки вӧлі мирса «медводдза ракеткаӧн». А 2009-ӧд воын ачыс лоис мирса «медводдза ракеткаӧн».

Быдлунъя олӧмын Динара — нюмбана да шань ныв. Радейтӧ футбол да «висьӧ» Мадридса «Реал» команда понда. Прӧст кадӧ радейтӧ кывзыны музыка, уна лыддьысьӧ, ветлӧ киноӧ. Роч вӧлӧгаысь ӧтдор, радейтӧ итальянскӧй да японскӧй кухня. Динаралӧн девиз: «Вӧча ставсӧ, мый вылӧ тырмас вынӧй».

Коми Республикалӧн мусерпас

98 удж. Тӧдмав, кыдзи шусьӧ мусерпас вылын тӧдчӧдӧм иныс.

Фотографияяс да план серти дасьты юӧр.

1. 2007-ӧд воын Россияын пансис проект... 2. Коми Республика пырӧдчис уджӧ. 3. Комиысь ин лоис став Россияса сизим чуймӧданатор лыдын. 4. Нималана инлӧн аслыспӧлӧслун. 5. Шойччӧй да ёнмӧдчӧй Чужан муын!

99 удж. Ас бӧрйӧм серти вуджӧд роч кыв вылӧ ӧти легенда.

Из бӧлбанъяс йылысь легендаяс.

Маньпупунёр бӧлбанъяс йылысь эм некымын легенда.

І.

Ӧти легендаын висьтавсьӧ, мый тайӧ сизим гӧраыс вӧлӧмаӧсь великан-самоедъясӧн. Мӧдӧдчӧмаӧсь найӧ Сибирӧ бырӧдны вогул войтырӧс. Кор найӧ кайӧмаӧсь Маньпупунёр вылӧ, юрнуӧдысьыслы син улас усьӧма вогулъяслӧн Ялпингнёр вежа гӧра. Аддзӧмторсьыс повзьӧмысла сизимнанныс измӧмаӧсь. Сэксянь и сулалӧны великанъяс сійӧ местаас, кодӧс йӧзыс нимтісны Маньпупунёрӧн (Из бӧлбанъяслӧн гӧраӧн).

ІІ.

Мӧд легендаын висьтавсьӧ, мый уна сюрс во сайын сизим ыджыдсьыс-ыджыд туша-мыгӧра морт уськӧдчисны манси войтыр вылӧ. Йӧзыс наысь пондасны пышйыны Из гӧраяслӧн кытш сайӧ. Печора ю дорын шойччигӧн найӧс суӧдасны великанъясыд да кӧсъясны нин вины. Но кыськӧ налы паныд петас дзор тӧдысь да пӧртас великанъяссӧ изйӧ. Сэксянь пӧ мансилӧн быд тӧдысь быть кайлӧ изъяс дорас содтыны вынсӧ.

Вогул — войвывса войтыр. Тадзи рочьяс важӧн шулісны ӧнія мансиӧс. Манси пырӧны финн-угор кывъя рӧдвуж котырӧ. Олӧны Тюмень обласьтса Югра (Ханты-Мансийскӧй) кытшын. Манси — кӧр видзысьяс.

Ӧтуввез отсӧгӧн тӧдмав, кыдзи воӧдчыны Маньпупунёрӧдз. Бӧрйы сэтысь фотографияяс, на отсӧгӧн лӧсьӧд виртуальнӧй экскурсия.

100 удж. Лыддьы текстъяссӧ. Мӧвпышт, кутшӧм жанрын гижӧма найӧс, гӧгӧрвоӧд.

Туристъяслӧн ордым корӧ.

1. Изьва районса Сизябск сикт нималӧ этнотуризмӧн. Тані висьталасны изьватаслӧн культура, обычайяс да традицияяс йылысь. «Войвыв сикт» туркомплекс базаын позьӧ тӧдмасьны изьваса кӧр видзысьяслӧн оласногӧн. Шыасьны позьӧ Вокуева Зинаида Павловна дорӧ 89125625228 телефон пыр. Оланінпасыс: Коми Республика, Изьва район, Сизябск сикт. 2. Сыктыв районса Межадор сиктын нималӧ Иван Павлович Морозов нима музей. Тані позьӧ тӧдмавны Коми Республикаса тӧдчана государствоса деятельлӧн олан туй да удж йылысь, этнография залын велӧдчыны быдсяма важ ворсӧмъясӧ. Музейын уджалысьяс нуӧдласны вежа ключьяс дорӧ, вайӧдласны вӧр керкаӧ, кӧні виччысьӧны коми мойдъясысь геройяс: Вӧрса, Васа, мича Ёма. Та кындзи чӧсмӧдласны бипур вылын пузьӧдӧм пӧсь чайӧн, пӧжалӧм картупельӧн, чӧскыд шаньгаясӧн да кӧвдумъясӧн. Шыӧдчыны позьӧ 8(2131)95-2-16, 89091232730, 89129638061 телефонъяс пыр. Оланінпасыс: Коми Республика, Сыктыв район, Межадор сикт.

Дасьты да дорйы «Миян районын (сиктын) экотуризм сӧвмӧдӧм» проект.

Проектлӧн план:

І.

1. Мӧвпышт да бӧрйы ас районысь экотуризм вылӧ лӧсялана ин. 2. Лӧсьӧд тайӧ ин дорӧ воӧдчан маршрут (шуам, районса юрсиктсянь). 3. Дасьты турбазалысь плансӧ, бӧрйы серпасъяс сы дорӧ. 4. Лӧсьӧд туристъяслы маршрутъяс, корсь юӧр налӧн аслыспӧлӧслун йылысь. 5. Артышт путёвкалысь донсӧ, вӧзйы дон лэдзӧмъяс. 6. Инды юӧр йитчӧм йылысь.

ІІ.

Дасьты «Power Poіnt» компьютер программа отсӧгӧн презентация либӧ «Publіsher» компьютер программа отсӧгӧн буклет.

ІІІ.

Лӧсьӧдчы дорйыны уджтӧ.

Проектсӧ позьӧ вӧчны ӧткӧн, ёртыдкӧд ӧтвылысь либӧ 3—4 морта чукӧрӧн.

• Неылын гортсянь дзоньвидза шойччӧм

• Аддзывны вӧрзьӧдлытӧм вӧръяс

• Ветлӧдлыны медыджыд коми юті катамаранӧн

• Вуграсьны мича инъясын

• Пывсьыны коми пывсянын

• Олыштны коми керкаын

• Ветлыны коми вӧрті велосипедӧн

Группакӧд мунӧны куим велӧдӧм гид (кык нуӧдысь да бурдӧдысь)

Аскӧд колӧ босьтны резина сапӧг, поводдя серти паськӧм, термос, колана бурдӧдчантор, фотоаппарат, сьӧм, вежан паськӧм.

Туйыс мунӧ вӧрті, та понда вермас мунны оз быд морт.

101 удж. Гӧгӧрвоӧд коми шусьӧгъяссӧ.

Мортыд уджын мортъяммӧ, мортӧс удж мичмӧдӧ. Гортын — кыдз колӧ, а йӧзын — кыдз тшӧктасны. Быд пӧтка локтӧ аслас позйӧ.

102 удж. Комиӧд текстсӧ.

103 удж. Лӧсьӧд путешественниклысь паспорт.

104 удж. Комиӧд шусьӧгъяссӧ.

КОМИ ЙӦЗЛӦН ШЫЛАД

105 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Дасьты сы серти юалӧмъяс. Корсь содтӧд юӧр Семён Налимов йылысь.

Сигудӧк вӧчысь мастер.

Семён Иванович Налимов — сигудӧк вӧчысь тӧдчана мастер. Сійӧ чужӧма Сыктывдін районса Выльгорт сиктын. Семён Ивановичлы батьсяньыс вуджӧма киподтуйыс. Сійӧ тшӧкыда отсасьлӧма батьыслы тшупсьыны, вӧчавны пызан, улӧс, лабич, ӧшинь, ӧдзӧс да уна мукӧдтор. Сар армияын служитігӧн Семёнлы киас сюрас жугалӧм гитара. Вежон чӧж ноксяс сійӧ жугалӧмторнас да дзоньталас сідз, мый гитараыс кутас юргыны важсьыс ёна бурджыка. С. И. Налимовлӧн ки помысь петаліс 300 гӧгӧр ворсан сигудӧк. Наӧн ворсісны профессиональнӧй да самодеятельнӧй ворсысьяс. 1900-ӧд воын сылысь сигудӧкъяссӧ петкӧдлісны Парижын ставмирса выставка вылын. А 1915-ӧд воын сигудӧкъяс вӧчӧмысь Семён Ивановичӧс донъялісны «За усердие» зарни медальӧн. Роч йӧз шулісны сійӧс коми Страдивариӧн.

Тӧдмав, коді сійӧ Страдивариыс. Мыйӧн сійӧ нимавлӧма?

Лыддьы да гӧгӧрво Виктор Алексеевич Савинлӧн кывбурысь юкӧн. Гӧгӧрвоӧд кывбурлысь нимсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Кывзӧй классад тайӧ кывбур вылӧ лӧсьӧдӧм сьыланкывсӧ.

Сьӧлӧм сьылӧм. (Кывбурысь юкӧн.)

Унаысь ме сьывлывлі, Йӧзсянь «аттьӧ!» кывлывлі; Пӧлянӧн моз чипсася, Йӧз сьӧлӧмӧ чуксася Коми сьыланкывйӧн.

Менам сэтшӧм оланног: Овлӧ гажа, овлӧ шог. Гажа дырйи — ворсышта, Гаж кӧ бырӧ — шогсьышта Коми сьыланкывйӧн.

Сё майбырӧй, олӧмӧй, Гажа муын дзольгӧмӧй! Пӧрысьма кӧ — ланьтышта, Олӧм жальӧн казьтышта Коми сьыланкывйӧн.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс? 2. Кыдзи гӧгӧрвоан: «Пӧлянӧн моз чипсася, йӧз сьӧлӧмӧ чуксася коми сьыланкывйӧн»? 3. Мыйысь йӧзыс аттьӧалӧны авторсӧ?

Тӧдмав, нӧшта кутшӧм сьыланкывъяс лӧсьӧдіс Виктор Савин.

КАДАКЫВЛӦН ФОРМА АРТМӦДЫСЬ СУФФИКСЪЯС.

106 удж. «Сьӧлӧм сьылӧм» кывбурысь аддзы форма артмӧдысь суффикса кадакывъяс. Вуджӧд кадакывъяссӧ роч кыв вылӧ.

Кывтэчас артмӧ кык либӧ унджык кывйысь, кодъяс йитчӧны вежӧртас да грамматика боксянь. Кывтэчасын ӧти кывйыс сюрӧс (главнӧй), мӧдыс зависитысь. Сюрӧс кывсӧ пасъям Ч пасӧн, сысянь зависитысь кыв дорӧ сувтӧдам юалӧм. Кывтэчасын кывъясыс йитчӧны веськӧдлӧм либӧ сибӧдчӧм йитӧд отсӧгӧн.

Кыдзи йитчӧны

Сюрӧса кывйыс корӧ зависитысь кывлысь колана падеж форма либӧ кывбӧр. Сюрӧса кывйыс пырджык петкӧдлӧма кадакывйӧн, зависитысьыс — эмакывйӧн, нимвежтасӧн, лыдакывйӧн.

Юала мамлысь, ворсі пӧлянӧн, сёрнитӧ мекӧд, висьталі сёысь. НО: сылӧн вокыс, велӧдысьлӧн пызан, дзебсис лым улӧ.

Зависитысь кывйыс оз вежлась, йитчӧ сюрӧса кыв дорӧ. 1. Сюрӧса кывйыс петкӧдлӧма эмакывйӧн, зависитысьыс — эмакывйӧн, кывбердӧн, лыдакывйӧн, нимвежтасӧн, шӧркывйӧн.

пу керка

мича ныв

дас морт

менам бать

усьӧм лым

2. Сюрӧса кывйыс петкӧдлӧма кадакывйӧн, зависитысьыс — кадакывбердӧн, инфинитивӧн.

Водз чечча, велӧдча сьывны.

107 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ кывтэчасъяссӧ. Уджав ӧтлаын класса ёртыдкӧд. Отсӧг вылӧ босьт «Коми-роч кывчукӧр».

кужысь пӧль

бадь пу пӧлян

ылӧдз кылӧ

колип ногӧн сьылӧ

лэчыд гор

вуджӧ мӧдлапӧлӧ

лэбзьӧ ылӧ

качӧ вылӧ

108 удж. 107-ӧд уджын сетӧм кывтэчасъясысь инды сюрӧса да зависитысь кывъяссӧ, налысь йитӧдсӧ.

109 удж. Мичаа лыддьы да гӧгӧрво. Кӧсйӧм серти велӧдчы сьывны сьыланкывсӧ шылад урок вылын ӧти класса велӧдчысьясыдкӧд.

Бадь пу пӧлян.

Быдтор кужысь пӧльӧй Вӧчис бадь пу пӧлян. Шыыс ылӧдз кылӧ, Колип ногӧн сьылӧ: Чив-чив-чив да Ту-ту-ту, Садьмы вӧр-ва, Садьмы му.

Асывнас ме чечча, Эжва дорӧ лэчча. Лэчыд пӧлян горсьыс Аслам лолӧй ворсӧ: Чив-чив-чив да Ту-ту-ту, Садьмы вӧр-ва, Садьмы му.

Пӧлянӧйлӧн гӧлӧс Вуджӧ мӧдлапӧлӧдз, Лэбзьӧ ылӧ-ылӧ, Качӧ вылӧ-вылӧ: Чив-чив-чив да Ту-ту-ту, Садьмы вӧр-ва, Садьмы му.

110 удж. Велӧдчы вӧчны гум пӧлян. Гиж текстсӧ шыпасъяс тэчӧмӧн да скобкаяс восьтӧмӧн. Торйӧдӧм кывтэчасъяслысь пасйы йитӧдсӧ. Вочавидз юалӧм вылӧ.

Пӧлянъяс вылӧ гум чукӧртлӧны арнас. Сэки гумыс воӧм да чорыд. Кымын тшупӧд гум вылас, сымында и пӧлян позьӧ вӧчны. Гӧрӧд улӧ кольлӧны сантиметр гӧгӧр да вундыштӧны лэчыд пуртӧн. Быд гӧрӧд кутӧ пӧлянлыслысь шысӧ. Быд гӧрӧдлӧн аслыспӧлӧс шы. Гум пӧлян вевдортіыс вӧлыштӧны пуртӧн, медым пӧляныс лӧсьыда пуксяс вомдорад.

Грамматикаысь кутшӧм кесйӧгъяс уськӧдін тӧд вылӧ, медым колана ногӧн гижны текстсӧ?

111 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да тӧдмав, кутшӧм нималана музыковед да композитор йылысь мунӧ сёрниыс.

Тайӧ мортыс — РСФСР-са культураын да Коми АССР-са искусствоын нимӧдана уджалысь, Коми Республикаса Государственнӧй премияа лауреат. Сійӧ чужӧма 1921-ӧд вося урасьӧм 27-ӧд лунӧ Сыктывдін районса Нювчим посёлокын. Войнаӧдз Визин школаын велӧдӧма математика. 1944—1945-ӧд воясӧ дорйӧма вӧрӧгъясысь Айму. Война бӧрын сійӧ помалӧма Коми государственнӧй пединститут. Сэсся веськӧдлӧма Сыктывкарса музыкальнӧй училищеӧн, кӧні абу сӧмын велӧдӧма математика да физика, но и ачыс велӧдчӧма музыкальнӧй искусствоӧ. Уна во чӧж сійӧ уджалӧма Наука академиялӧн Коми филиалын, ветлӧма фольклор экспедицияясӧ, чукӧртӧма важ коми сьыланкывъяс да ворсан инструментъяс. Нималана фольклорист Анатолий Константинович Микушевкӧд да Юрий Герасимович Рочевкӧд сійӧ дасьтӧма куим тома «Коми йӧзкостса сьыланкывъяс» небӧг. Тайӧ уджсӧ 1972-ӧд воын пасйӧмаӧсь Коми АССР-са Государственнӧй премияӧн. Сійӧ йӧзӧдӧма йӧзкостса шылада инструментъяс йылысь 50 сайӧ научнӧй удж. Вӧлӧма йӧзкостса смотръяс да фестивальяс котыртысьӧн, пырлӧма СССР-са композиторъяс котырӧ.

113 удж. Мичаа лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Кадакывъяссӧ сувтӧд колана кадын.

Александр Гениевич Горчаков чужис 1951-ӧд вося урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лунӧ. Вит арӧссянь сійӧ заводитіс велӧдчыны ворсны баянӧн. Нёль во А. Горчаков велӧдчис Сыктывкарса музыкальнӧй школаын. Помаліс Сыктывкарса музыкальнӧй училище. Уджаліс чужан сиктса музыкальнӧй школаын баянӧн ворсны велӧдысьӧн. Сэсся помаліс консерватория. А. Г. Горчаков лӧсьӧдіс шылад уна сьыланкывлы, гижис П.Вегин кывъяс вылӧ вит романс.

114 удж. Аддзы шылад инструментлысь нимсӧ.

Тӧдмав нӧшта коми шылад инструмент ним, корсь сылысь серпассӧ, тӧдмӧд ёртъястӧ.

115 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Содты лӧсялана кывъяс.

Коми йӧз важысянь нин вӧдитчылісны шылада инструментъясӧн: сюмӧд килльӧн, каля пӧлянӧн, чипсанӧн, сюмӧд буксанӧн, сигудӧкӧн, брунганӧн, балалайкаӧн, пу барабанӧн, тотшкӧдчанӧн, жыннянӧн, торганӧн, сярганӧн, гудӧкӧн, гырничӧн. Коми йӧзлӧн унджык шылада инструментыс артмис гортгӧгӧрса олӧмысь. Пу барабанӧн чуксавлісны йирсьыны мӧсъясӧс луд вылӧ. Пу барабанӧ тотшкӧдчӧмӧн повзьӧдлісны ошъясӧс, медым эз петны вӧрысь да эз косявлыны подаясӧс. Пӧлянъясӧн повзьӧдлісны лэбачьясӧс кӧдзас кокалӧмысь. Сярганӧн, тотшкӧдчанӧн да шур-шарӧн бурӧдлісны бӧрдысь кагаӧс. Вӧралысьяс кыйсигӧн чуксалісны чипсанӧн сьӧлаясӧс. Жыннян ӧшӧдлісны подалы сьыліас. Вошас кӧ сійӧ, ӧдйӧджык жыннян шы улас аддзасны. Гырничьясын видзлісны йӧла вӧлӧга.

Тӧдмав, кутшӧм шылада инструментъяс воисны гортгӧгӧрса олӧмысь.

116 удж. Лыддьы да гӧгӧрво.

Илля лунӧдз челядьлы эз лэдзлыны пӧлясьны. Шулісны, мый пӧлясян кӧ — сюыд кынмас. А Илля лунсянь позьӧ вӧлі ворсны чипсанӧн заргумысь.

важся сигудӧк

ӧнія сигудӧк

117 удж. Мичаа лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Дасьтысь колана ногӧн лыддьыны лыдакывъяссӧ.

Войдӧр сигудӧк вӧлі медся нималана, радейтана да тшӧкыда паныдасьлана коми йӧзкостса шылада инструментӧн. Сигудӧк — пуысь да вӧв бӧжысь вундӧм куим-ӧ-нёль сиысь скрипка моз вӧчӧм ворсан инструмент. Вуджыс ньӧв кодь, вӧчӧма льӧмйысь либӧ тусяпуысь. Сигудӧк кӧрӧб вӧчлісны пипуысь, пожӧмысь, ловпуысь, ньывйысь. Сигудӧклӧн кузьтаыс 60—75 сантиметр, пасьтаыс 14—20 сантиметр. Ворсӧны сигудӧкӧн пукалӧмӧн.

118 удж. Велӧдчам вӧчны сёй пӧлян.

Медым вӧчны пӧлян, медводз кӧтӧдӧны сёй. Кӧтӧдӧм ёкмыльысь вӧчӧны петук мыгӧр. Ёсь бедьторйӧн мыгӧрсӧ ӧтар-мӧдарсяньыс розьӧдӧны. Сёйысь вӧчӧм петук юрӧ сідз жӧ вӧчӧны пӧлясян розь. Сёй пӧлян косьтӧны, а сэсся калитӧны пачын.

119 удж. Лыддьы текстсӧ да аддзы кадакывъяссӧ, инды налысь суффиксъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Выльгортын, Сыктывдін районса юрсиктын, олӧ енбиа морт, самодеятельнӧй композитор Михаил Иванович Оверин. Челядьдырйиыс, школаын кындзи, велӧдчис тшӧтш Сыктывкарса музыкальнӧй школаын. Шӧр школа помалӧм бӧрын пырис велӧдчыны ворсны баянӧн Сыктывкарса музыкальнӧй училищеӧ. Велӧдысьнас вӧлі Коми муын пыдди пуктана, нималана морт, шылад тэчысь Яков Сергеевич Перепелица. Училище бӧрын Михаил Оверин локтіс уджавны ас чужан сиктса культура керкаӧ. Уджалігӧн нин помаліс Перымса культура институт. 1994-ӧд восянь Михаил Иванович босьтчис лӧсьӧдны сьыланкывъяслы шылад. Медводз гижис челядьлы сьыланкывъяс, а сэсся вокальнӧй ансамбльяслы да хоръяслы. Сійӧ гижӧ сьыланкывъяс и йӧзкостса театрын ворсысьяслы. М. И. Оверин петкӧдчывлӧ аслас сьыланкывъясӧн «Василей» гаж дырйи Кулӧмдін сиктын. Эз ӧтчыдысь нин сійӧ босьтлы медводдза места да «Видзӧдысьяслы сьӧлӧм вылӧ воӧм сьыланкыв» призъяс.

1. Олӧ-ӧ тіян сиктын (карын, районын) шылад тэчысь? 2. Кутшӧм произведение (шылад, сьыланкыв) сылысь тэ кывзылін? 3. Кажитчис-ӧ сійӧ тэныд?

120 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс.

Александр Георгиевич Осиповлысь нимсӧ бура тӧдӧны миян республикаын. Сылысь сьыланкывъяссӧ радейтӧны да сьылӧны оз сӧмын профессиональнӧй артистъяс, но и художественнӧй самодеятельносьтса сьылысь-йӧктысьяс. Александр Георгиевич уна вын сетіс коми национальнӧй музыка велӧдӧмлы да туялӧмлы: ветлӧдліс республика пасьта, чукӧртавліс коми йӧзкостса сьыланкывъяс. Чужӧма Александр Осипов 1923-ӧд вося рака тӧлысь 15-ӧд лунӧ Кӧрткерӧс районса Шойнаты сиктын. Водз кольӧма бать-мамтӧг да быдмӧма челядь керкаын. Ичӧтсяньыс сійӧ радейтӧма ворсны балалайкаӧн, ас кежысь велӧдӧма нотаяс. Великӧй Отечественнӧй война кадӧ 19 арӧсӧн доброволечӧн мунӧма фронт вылӧ. Война нэм кежлӧ вӧчис музыкантӧс инвалидӧн, сылы быть ковмис эновтны скрипкаӧн ворсӧм. Госпитальысь воӧм бӧрын сійӧ пырис уджавны Коми АССР-са государственнӧй ансамбльса хорӧ. Ансамбльын уджалігӧн чужис мӧвп — велӧдчыны хорӧн веськӧдлысьӧ да лоны композиторӧн. Ӧнӧдз на юргӧны сылӧн «Луныс коли важӧн», «Пӧпутчик», «Менам Отчизна», «Кор ми аддзысьлам тэкӧд» да мукӧд сьыланкыв. Уна кӧсйис вӧчны композитор йӧзлы, но 1973-ӧд воӧ сьӧкыда висьӧм бӧрын кувсис Москваын.

121 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво да вуджӧд роч кыв вылӧ. Сет текстыслы ним.

Ирина Ивановна Чувьюроваӧс бура тӧдӧны Выльгортса олысьяс. Сійӧ уджалӧ юрсиктса культура керкаын. Чужӧма Ирина Ивановна Печора районса Соколов сиктын. Олӧма бабыскӧд да ичӧтсяньыс ёна отсасьӧма сылы гортгӧгӧрса уджын. Рытъяснас Ирина Ивановна ветлӧдлӧма Соколовса народнӧй хорӧ сьывны. Ёна радейтӧма видзӧдны гудӧкасьысьлӧн тэрыба ворсысь чуньяс бӧрся. Аслыс окота лоӧма велӧдчыны ворсны сідз жӧ. Ирина Чувьюрова локтӧма Сыктывкарӧ да пырӧма 2-ӧд номера педучилищелӧн музыкальнӧй юкӧнӧ. Сёрӧнджык вуджӧма велӧдчыны ӧтиӧд номера педучилищеӧ да лоӧма велӧдысьӧн. Кык во Ирина Ивановна велӧдӧма Изьва районын Мокчой сиктса школаын ичӧт класса челядьӧс. Уджалӧма ӧттшӧтш и сиктса клубын. Музыкаысь содтӧд тӧдӧмлунъяс шедӧдӧм могысь сійӧ нӧшта помалӧма Сыктывкарса культура колледж. 1997-ӧд восянь Ирина Чувьюрова веськӧдлӧ хорӧн Выльгорт сиктса культура керкаын. Сійӧ уджалӧ кык коллективкӧд: ветеранъяслӧн «Мастерицы» ансамблькӧд да томджыкъяслӧн «Зӧнзӧвӧй» котыркӧд. Налысь репертуарсӧ озырмӧдӧ ас сьыланкывъясӧн, ачыс жӧ ворсӧ баянӧн. Ирина Чувьюрова аслас кывъяс вылӧ лӧсьӧдӧ сьыланкывъяс. Унаӧн радейтӧны кывзыны да сьывны сылысь сьыланкывъяссӧ.

122 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд текст серти юалӧмъяс.

«Пелысь мольяс» ансамбль — вермысьяс лыдын.

Коми Республикаса В. Т. Чисталёв нима культура колледжса «Пелысь мольяс» ансамбль уналаын тӧдӧны. 2010-ӧд воын ансамбльса сьылысь-йӧктысьяс ветлӧмаӧсь Санкт-Петербургӧ Войтыркостса хореографическӧй творчество донъялан витӧд фестиваль-конкурс вылӧ да лоӧмаӧсь мӧд степеня лауреатъясӧн. «Пелысь мольяс» ансамбль пасйӧмаӧсь «За самобытность и бережное сохранение фольклорного наследия» нима дипломӧн, кодӧс сетӧмаӧсь сӧмын ӧти котырлы. А фестиваль вылӧ волӧмаӧсь абу сӧмын Комиысь, но и Белоруссияысь, Татарстанысь, Карелияысь, Тюменьысь, Великий Новгородысь, Тольяттиысь, Мурманскысь, Краснодарысь, Курскысь да мукӧдлаысь. Став коллективас енбиа артистъяс, зэв мичаа сьылӧны-йӧктӧны, уна рӧма костюмъясныс гажӧдӧны син, но став котыр пӧвстысь медбурӧн лоис «Пелысь мольяс» ансамбль.

123 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Гиж кадакывъяссӧ да инды налысь суффиксъяссӧ.

«Зарни Ань» ансамбль котыртчис Сыктывкарын 1996-ӧд вося моз тӧлысьӧ. Сьылан котырыс петкӧдчылӧ уна пӧлӧс конкурсын да фестивальын, тӧдса йӧзкостса сьылан радейтысьяслы Коми муын да Россия пасьтала. Найӧ петкӧдчыны ветлӧны и суйӧр сайӧ: Финляндияӧ, Эстонияӧ да мукӧдлаӧ. Ансамбльын медводз вӧлӧма вит морт. А ӧні сьылӧны да йӧктӧны куимӧн: Михаил Бурдин — Коми Республикаса нимйӧза артист; сылӧн гӧтырыс — Коми Республикаса нимйӧза артистка Любовь Бурдина, да сьылысь Наталья Тимушева. Котырыслӧн репертуарыс йитӧ ӧнія да важ коми йӧзлысь традиционнӧй культурасӧ. Быд произведениеын кылӧны сигудӧклӧн, брунганлӧн, зэр шылӧн, пӧлянлӧн, чипсанлӧн шыяс. Нывъяслы дыркодь ковмывлӧма велӧдчыны ворсны коми инструментъяснас, мед эськӧ ставыс лӧсяліс ӧта-мӧдыскӧд: и шыладыс, и сьыланкывлӧн кывъясыс, и йӧктӧмыс, и ворсанъяслӧн юргӧмыс. «Зарни Ань» ансамбльын сьылысьяс быд петкӧдчӧм кежлӧ дасьтӧны аслыспӧлӧс мича паськӧм. Ансамбль дасьтыліс нин некымын компакт-диск.

Чукӧрт юӧр да гиж аслад карса (сиктса) сьылысь-йӧктысь котыр йылысь неыджыд висьт.

124 удж. Комиӧд текстсӧ.

МИЯН ЛЫДДЬЫСЯНІН

125 удж. Фотосерпасысь тӧдмав небӧгкудлысь нимсӧ. Кутшӧм карын сійӧ сулалӧ?

126 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ да гӧгӧрвоӧд француз гижысь Даниэль Пеннаклысь кывъяссӧ.

«Небӧгъяс отсӧгӧн челядь велӧдчӧны гӧгӧрвоны мӧд мортӧс, радлыны сы понда — сӧмын тадз позьӧ тӧдмавны мӧд мортлысь дойсӧ да сылысь шудсӧ».

127 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Миян лыддьысянін.

Миян карын эм уна лыддьысянін. Тайӧ Коми Республикаса национальнӧй небӧгкуд, Сыктывкарса шӧр лыддьысянін, С. Я. Маршак нима челядьлы лыддьысянін, Коми Республикаса том йӧзлӧн лыддьысянін да уна мукӧд. Ме кӧсъя висьтавны велӧдчанінса лыддьысянін йылысь. Миян школаын эм неыджыд, но бур небӧгкуд. Кор сэтчӧ пыран, веськыдвылас сулалӧны небӧг джаджъяс, а шуйгавылас — челядьлы лӧсьӧдӧм пельӧс. Веськыда сулалӧ ыджыд лыддьысян пызан. Веськыдвылас да шуйгавылас эм научнӧй, художественнӧй да публицистическӧй литератураа джаджъяс. Сідз жӧ небӧг джаджъяскӧд орччӧн эм небӧгъяс видзанін. Лыддьысянінас уджалӧ Светлана Ивановна. Сійӧ радпырысь миянлы отсалӧ корсьны колана небӧг. Светлана Ивановна котыртӧ фестивальяс, литературнӧй гажъяс, гижысьяскӧд аддзысьлӧмъяс. Ставыс тайӧ отсалӧ сӧвмӧдны челядьлысь тӧдӧмлунъяс, велӧдӧ колана ногӧн коллявны прӧст кад. Медбӧръяысь миян лыддьысянінын ме вӧлі куим лун сайын, лыдди Галина Бутыревалысь выль гижӧдъяс да Фёдор Тютчевлысь кывбуръяс.

1. Кутшӧм небӧгкудъяс йылысь мунӧ сёрниыс? 2. Кутшӧм велӧдчанінса небӧгкудйыс? 3. Мый сэні эм? 4. Коді сэні уджалӧ? Кыдзи отсалӧ корсьны колана небӧг? 5. Кутшӧм лыддьысянінъяс эмӧсь тіян карын (сиктын)? 7. Радейтан-ӧ тэ ветлыны лыддьысянінӧ?

128 удж. Мичаа лыддьы текстсӧ да аддзы шусьӧгъяссӧ. Нӧшта кутшӧм шусьӧгъяс тӧдан нянь йылысь?

Шондібанӧй, небыд няньӧй!

Нянь эм нянь. Нинӧмӧн сійӧс он веж. Нинӧмкӧд он ӧткодяв. Ставӧн тӧдӧны, мый олӧм абу шань, кор абу нянь. Йӧз паметьӧ весиг кольӧма шусьӧг «Кутшӧм няньтӧгыд куш да вильыд». «Шондібанӧй, небыд няньӧй, мамӧлӧн пӧжалӧмӧй!»— сьывсьӧ йӧзкостса сьыланкывйын. Чолӧмасигӧн йӧз нэмсӧ силісны ӧта-мӧдыслы нянь да сов. Кӧзяинӧс, семья кутысьӧс, бать-мамлысь надеясӧ, шулісны эз прӧстӧ вердысьӧн — няньӧн вердысьӧн. Эм кӧ пӧ кӧрӧвай, сэк и коз улын рай — сы вӧсна мый оз пась шонты, а нянь. Уджалысь мортлӧн пызан вылысь нянь оз шыбитсьы. Тшыг сьӧд вояс тӧдлысь арлыдаджык йӧз бура тӧдӧны, мый нянь — сійӧ олӧм. Мед эськӧ и талунъя том войтыр гӧгӧрвоисны, мый «ваыд — матушка, а няньыд — батюшка».

129 удж. Скобкаын сетӧм кывъяссӧ сувтӧд колана вежлӧг формаын.

1) Удж мортсӧ мичмӧдӧ. 2) (Ас) некод абу йӧй. 3) Мудеркӧд эн тӧдмась, ас кодь ёртӧс корсь. 4) Быд мортлӧн ӧти мам, ӧти сылӧн и чужан му. 5) Чужан позйыд быдӧнлы дона. 6) Чер тыш плешкӧн он жугӧд. 7) Скуп мортыд тӧвнас весиг лым он босьт. 8) Позтӧг сӧмын кӧк олӧ.

130 удж. Лӧсьӧд висьтсӧ колана ногӧн.

Менам радейтана гижысь.

Елена Габова — тӧдчана вуджӧдчысь, вуджӧдіс роч кыв вылӧ Геннадий Юшковлысь мойдъяс, Елена Козловалысь гижӧдъяс, Алексей Поповлысь «Аддзысьлӧмъяс» повесьт, Владимир Тиминлысь «Эжва Перымса зонка» повесьт.

Е. В. Габовалысь гижӧдъяссӧ вуджӧдӧма уна мукӧд кыв вылӧ.

Елена Габова сетӧ аслас геройяслы озыр пытшкӧслун. Петкӧдлӧ том йӧзлысь олӧмын сьӧкыдлунъяс венӧм, ошкӧ буртор вӧчӧмысь да бура велӧдчӧмысь.

Менам радейтана гижысь — Габова Елена Васильевна. Сійӧ тӧдчана гижысь Коми Республикаын. Чужис лӧддза-номъя сизимӧд лунӧ сюрс ӧкмыссё ветымын кыкӧд воын юркарын. Помаліс Союзса кинематография институтын сценарнӧй факультет. Уджаліс газетъясын, телевидениеын.

Гижӧмӧ пырӧдчан туйсӧ Елена Габова заводитіс Вӧркута карын, гижис аканьяс театрлы пьесаяс. Челядьлы медводдза небӧгыс петіс сюрс ӧкмыссё кӧкъямысдасӧд воын, шусис «Гришуня на планете Лохматиков». Сідз жӧ петісны «Двойка по поведению», «Тайкина тайна», «Варёная сосулька» да мукӧд. Небӧгъясас гижӧма челядьлӧн велӧдчӧм да олӧм йылысь. Геройясыс ёнджыкасӧ гырысь классын велӧдчысьяс, олӧмӧ пырӧдчысьяс.

131 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да юалӧмъяс серти лӧсьӧд ас гижӧд.

Гортса небӧгкуд.

Гортын менам эм неыджыд небӧгкуд. Сэні уна пӧлӧс интереснӧй небӧг: энциклопедияяс, фантастика, челядьлы гижӧдъяс. Небӧгкудсӧ котырын заводитісны чукӧртны менам чужтӧдз на. Ӧні сэні чукӧрмӧма уна небӧг. Миян котырын радейтӧны лыддьысьны, ышӧдӧны та вылӧ и менӧ. Бать-мам тшӧкыда ньӧбӧны выль небӧгъяс. Ме аттьӧала найӧс таысь.

1. Эм-ӧ тэнад гортса небӧгкуд? 2. Кутшӧм сійӧ? 3. Мый сэні эм? 4. Тшӧкыда-ӧ ньӧбанныд выль небӧгъяс? 5. Гортса небӧгкудйысь кутшӧм небӧгӧн медъёна вӧдитчан тэ, бать-мамыд? 6. Коді гортад медъёна радейтӧ лыддьысьны? 7. Кутшӧм небӧг тэ неважӧн лыддин? 8. Кутшӧм лыддьӧм небӧг медся ёна воис сьӧлӧм вылад?

132 удж. Содты лӧсялана антоним.

1) Кӧн уна сёрни, сэн этша удж. 2) Сьӧлӧмыд кӧ ыджыд, быд удж ичӧт. 3) Шудыд да шогыд ӧти доддьын ветлӧны.

133 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ. Аддзы нимвежтасъяс, инды налысь вежлӧгсӧ.

Менам радейтана гижӧд.

Менам радейтана гижӧд — Елена Габовалӧн «Беличья шкурка» повесьт. Шӧр геройясыс тайӧ повесьтын Натка да сылӧн ёртъясыс. Наташа батьыскӧд муніс ур кыйны. Сійӧ кӧсйис ур ку пась вурӧдны. Ёртъясыс тӧдмалісны да дивитісны сійӧс. Весиг радейтана мортыс эз гӧгӧрво, мыйла колӧ виавны пемӧсъяссӧ. Медбӧрын Натка гӧгӧрвоис, мый оз ков сӧмын ас йывсьыд мӧвпавны. Меным кажитчӧ тайӧ гижӧдыс сійӧн, мый том йӧз кужӧмӧн корсьӧны сьӧкыдлунъясысь петан туйсӧ. Повесьтсӧ гижӧма кокни кывйӧн.

Челядь гижӧдысь

134 удж. Лӧсьӧд висьт аслад радейтана гижӧд йылысь план серти.

1. Радейтана гижӧд. 2. Автор йылысь. 3. Гижӧдлӧн тема. 4. Шӧр герой(яс)ӧс серпасалӧм да донъялӧм. 5. Ас мӧвпъяс тайӧ гижӧд йывсьыс.

Лыддьы Е. Габовалысь «Зануда Дёма» да «Беличья шкурка» повесьтъяс да тӧдмав юржуглансӧ.

Сувтсаног: 7. Мый вунӧдіс Маша вӧрӧ походӧ мунігӧн да мыйла сійӧ бӧр бергӧдчыліс? 3. Висьталӧй нимсӧ Зануда Дёмалысь. 4. «Зануда Дёма» повесьтын челядь ворсісны стадион вылын. Висьталӧй спортсменкалысь овсӧ, код нимӧн шусьӧ стадионыс. 8. Роч литератураысь кутшӧм героинякӧд орччӧдӧ Наткаӧс Юра? Вомӧнног: 1. Кыдзи шуӧны шӧр геройсӧ «Беличья шкурка» повесьтын? 6. Мый козьналіс Машалы Дёма «Зануда Дёма» повесьтын? 2. Кыдзи шуӧны медбур ёртсӧ Наткалысь? 5. Роч литератураса «Война и Мир» романысь кутшӧм героиня кодьӧн кӧсйӧ лоны Натка?

135 удж. Лыдакывъяссӧ гиж кывъясӧн да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

Нёль пеля да кык кынӧма. Коді тайӧ? Кык вок орччӧн олӧны, а ӧта-мӧдсӧ оз аддзыны.

136 удж. Висьтав, мыйӧн лоӧны тӧдчӧдӧм кывъясыс: синонимӧн, антонимӧн, омонимӧн.

Мый кӧть сёрнит, Мый кӧть висьтав, Мый кӧть гарав, Мый кӧть шу, Сӧмын лёк кывйӧн эн лысьт тэ Видны ассьыд чужан му.

137 удж. Комиӧд текстсӧ.

138 удж. Содты лӧсялана морта суффиксъяс

1. Кутшӧм паськыд миян Коми муным, Мыйта колӧ помсянь помӧдз мунны.

2. Зарни пиӧ, узь нин, узь, Сьӧлӧмшӧрӧй, узь нин, узь. Батьыд муніс вӧравны, Мамыд муніс уджавны.

139 удж. Комиӧд социальнӧй акция нимъяс. Вӧчӧй ӧтувъя удж (фестиваль, выставка, гаж, небӧг чукӧртӧм да козьналӧм).

140 удж. Комиӧд сетӧм кывъяссӧ. Вӧдитчы выль кывъясӧн да кывчукӧръясӧн. Тэч кывъяссӧ юржугланӧ. Инды на пиысь синонимъяс. 3—4 кывйӧн лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1) Гажӧдчан ёртыд джын ёрт на: воан кӧ шогӧ, югзьӧдас бокӧ. 2) Ӧти чаг вылын олӧны.

141 удж. Лыддьы да гӧгӧрво нывкалысь гижӧдсӧ. Корсь текстысь тэныд лӧсялана да лӧсявтӧм мӧвпъяс, содты таблицаӧ. Дасьтысь гӧгӧрвоӧдны бӧрйӧмтӧ.

Нывкаяслӧн, зонкаяслӧн, верстьӧяслӧн эм ӧти либӧ унджык ёрт. Ӧтияскӧд ми важӧн нин ёртасям, мӧдъяскӧд сӧмын на тӧдмасим. Кодкӧ чайтӧ, мый налӧн зэв уна бур ёрт, а кодкӧ оз вермы бӧрйыны ӧтикӧс. Но ставлӧн-ӧ эм прамӧй ёрт, кодлы абу веськодьӧсь тэнад вермӧмъяс, гаж да шог? Ме ногӧн, мортыслӧн став тӧдсаыс оз вермы лоны ёртӧн. Эмӧсь сэтшӧм йӧз, кодъяс оз эскыны ёртасьӧмӧ. Найӧ чайтӧны, мый весиг медся матыс морт вермас вузавны сьӧкыд кадӧ. Гашкӧ, тайӧ и збыль тадзи? Сӧмын меным оз эскыссьы таӧ. Сідз кӧ нин артмис, чайта, и ёртасьӧмыс эз вӧв. Ёртасьнытӧ ӧд колӧ на кужны! Унджыкӧн оз вермыны бур ёрттӧг. Сьӧкыд овны, кор некодкӧд юксьыны не сӧмын шогӧн, но и радлунӧн, некодлы звӧнитлыны да некодкӧд гуляйтны. А медся бур ёрткӧд позьӧ шӧпкӧдчыштны, висьтавны ӧта-мӧдлы гусяторъяс. И тӧдан, мый некод тэ вылын оз серав, а став висьталанторйыс коляс ті костын. Но и аддзыны татшӧм ёрттӧ сьӧкыд. Оз ӧд прӧста шуны, мый ёртасьӧмыд — сьӧкыд удж. Ставлӧн ас видзӧдлас ёртасьӧм вылӧ. Быд морт аддзӧ мирсӧ аслыспӧлӧса. Ме чайта, мый быд мортлы зэв ёна колӧ бур ёрт. Ӧд сійӧ — олӧмын мытшӧд. И тэнад кӧ эм татшӧмыс, пыдди пукты сійӧс, вылӧ донъяв ёртасьӧмтӧ!

Весиг медся матыс морт вермас вузавны сьӧкыд кадӧ.

ЙЫЛЫСЬ КЫВБӦР.

Йылысь кывбӧр сулалӧ эмакыв да нимвежтас бӧрын, гижсьӧ торйӧн.

Коми кыв урок вылын ми сёрнитім тшӧтшъяяс йылысь. Экскурсия дырйи ми унатор тӧдмалім йӧзӧс дорйысьяслӧн удж йылысь. Конкурс кежлӧ ме дасьті ас йылысь висьт. На йылысь ми лыддим «Йӧлӧга» газетысь.

142 удж. Комиӧд скобкаын сетӧм кывъяссӧ. Лыддьы сёрникузяяссӧ.

1) Ме кӧсъя висьтавны ёртъяс йылысь. 2) Ми дасьтам юӧр Ижевскӧ ветлӧм йылысь. 3) Кытысь позьӧ тӧдмавны та йылысь? 4) Тіян йылысь гижӧмаӧсь районса газетын. 5) Коми литература урок вылын ми сёрнитім Б. Шаховлӧн «Тшӧтшъяяс» роман йылысь. 6) Висьтыштӧй миянлы ас йылысь. 7) Коми наука шӧринын 8-ӧд класса велӧдчысьяс унатор тӧдмалісны Коми Республика йылысь.

143 удж. Помав сёрникузяяссӧ. Аддзы лӧсявтӧм сёрникузя.

144 удж. Лыддьы, гӧгӧрво висьт юкӧнсӧ, сет ним. Лӧсьӧд юалӧмъяс.

Менӧ шуӧны Юра Пыстинӧн. Менсьым ёртӧс шуӧны Женя Синицынӧн. Миян йылысь шуӧны, мый миян ӧткодь овным. Вуджӧдны кӧ роч кыв вылӧ Пыстинсӧ — лоӧ Синицын, Синицынсӧ кӧ комиӧдны — лоӧ Пыстин. Женя да ме йылысь шуӧны, мый миянӧс пӧ кӧдзыд йиа ваӧн он вермы торйӧдны. Женя — менам медбур ёрт. Ме уна буртор верма сы йылысь висьтавны. Сійӧ лӧсьыдик чолкаторйӧн шырӧм юра. Сылӧн ставыс лючки-бура артмӧ. Гижӧ зэв мичаа. Школаын бура велӧдчысьяс лыдын. Бура котралӧ лызьӧн. Сы йылысь тшӧкыда гижӧны школаса стенгазетын. А ӧтчыд ми Женякӧд вундалім менам бабӧлӧн небӧгысь геройясӧс да школаын лэдзим стенгазет. Та йылысь тӧдмаліс менам бабӧ да ёна и видіс небӧг вундалӧмысь.

145 удж. Текст дорӧ лӧсьӧд план да гиж изложение.

Кык ёрт.

Мунісны вӧрӧд кык ёрт. Налы друг паныдасис ош. Ӧтиыс уськӧдчис пышйыны, кайис пу вылӧ да дзебсис. А мӧдыс коли туй вылас. Вӧчны нинӧм — сійӧ водіс муас да лэдзчысис кулӧм улӧ. Ош матыстчис сы дорӧ да кутіс исавны. Сійӧ и лолавнысӧ дугдіс. Ош исалыштіс сылысь чужӧмсӧ. Чайтіс, мый кулӧма, да вешйис. Кор ош муніс, пу вылысь лэччис ёртыс да кутіс серавны: — Мый ошкыс тэныд пеляд вашкӧдіс? — Ошкыс шуис меным, мый омӧльӧсь сійӧ йӧзыс, кодъяс эновтӧны ёртсӧ сьӧкыд здукӧ.

146 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ да гӧгӧрвоӧд.

1) Ёртыд аддзысьӧ шог дырйи. 2) Висьтав, коді тэнад ёртыд, и ме висьтала, коді тэ. 3) Выль ёртъястӧ аддзы, а важсӧ эн вунӧд. 4) Налӧн гӧныс ӧтилаӧ йитчӧма, оз торйӧдчывны.

147 удж. Лыддьы висьтсӧ, гӧгӧрво да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Ӧньӧлы батьыс вайис Ленинградысь апельсин: уна-уна, ыджыд сетка тыр. — Батюк, позьӧ ме гоз-мӧд апельсин нуа школаӧ? — ӧшйис батьыслы сьыліас Ӧньӧ. — Да, босьт, — нюммуніс батьыс. Ӧньӧ тыртіс зепъяссӧ батьыслӧн гӧснечӧн. Мӧд луннас урокъяс бӧрын Ӧньӧ локтіс жугыль чужӧма, син дорыс вазьӧма. — Мый нӧ лоис? — юаліс батьыс. — Мекӧд некод оз сёрнит, — бӧрддзис Ӧньӧ. — Хоккейысь ворсны весиг эз босьтны. Мун пӧ апельсиннад мачась. — А тэ ӧмӧй ёртъясыдкӧд эн юксьы? — Эг. Сӧмын петкӧдлі, а некодлы эг сет. — Ёртъясыдкӧд век колӧ юксьыны. Горш морттӧ некор эз радейтлыны, — шуис батьыс.

148 удж. Комиӧд висьтсӧ.

149 удж. «Коми-роч кывчукӧрысь» бӧрйы тш шыпаса кывъяс. Тӧдмав, кымын кыв тайӧ шыпас вылас.

150 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд коми шусьӧгъяссӧ. Вайӧд лӧсялана роч шусьӧгъяс.

Бур керӧмысь омӧль оз ло. Лёк вылӧ оз ков велӧдны, омӧль вылӧ оз ков сетчыны. Сизимӧн пӧ ӧтиӧс оз виччысьлыны. Ӧтувъя вынӧн быд лёкысь мынам. Кымын юр, сымын и тӧлк. Ачыд асьтӧ эн ошкы, йӧзыс мед ошкасны. Мый аслыд он кӧсйы, сійӧс и мӧдлы эн кӧсйы.

ЙӦЗӦДЧАНА-ЮӦРТАНА КОТЫРЪЯС

151 удж. Тӧдмась Коми Республикаса некымын газет-журналӧн. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Уджав ёртъясыдкӧд.

1. Кыдзи тэ чайтан, мый лоӧ газетӧн, а мый журналӧн? 2. Кутшӧм газет-журнал республикаса, а кутшӧм районса? 3. Кутшӧм газет-журнал петӧ коми кыв вылын, кутшӧм — рочӧн? 4. Кутшӧм газет-журнал лэдзӧны тіян карын, районын? 5. Мый лыддянныд газет-журналысь тэ, бать-мамыд, пӧль-пӧчыд? 6. Эм-ӧ тіян велӧдчанінын ас газет? Эм кӧ, кыдзи шусьӧ?

152 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.

153 удж. Аддзы «Коми гор» телерадиокомпаниялӧн уджтас нимъяслысь роч пӧвсӧ.

154 удж. Юклы текстсӧ сёрникузяяс вылӧ.

«Финно-угорский мир» тележурнал.

«Коми гор» телерадиокомпания ассьыс уджтасъяссӧ дасьтӧ кык кывйӧн: комиӧн да рочӧн 20 во петӧ аслыссяма тележурнал — «Финно-угорский мир» тайӧ Россия регионъяскостса программа тележурнал дасьтӧмӧ пуктӧны пай «Удмуртия», «Марий Эл», «Карелия», «Югория», «Мордовия», «Перым» телерадиокомпанияяс телевизор видзӧдысьяслы петкӧдлӧма 180 гӧгӧр уджтас тележурнал юӧртӧ финн-угор войтырлӧн культура сӧвмӧм йылысь, тӧдмӧдӧ тӧдчана йӧзкӧд да вужвойтырлӧн оланногӧн, традицияясӧн.

155 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.

156 удж. Тӧдмав да гиж юӧр «Юрган» телерадиокомпания йылысь сетӧм план серти.

1. Кор чужис «Юрган» телерадиокомпания? 2. Вӧлі-ӧ сылӧн татшӧм ним котыртчӧмсяньыс? 3. Кутшӧм уджтасъяс сійӧ дасьтӧ? 4. Кутшӧм уджтасъяс «Юрган» дасьтӧ челядьлы? 5. Кутшӧм уджтасъяс видзӧдан тэ, бать-мамыд, пӧль-пӧчыд? 6. Кажитчӧны-ӧ найӧ тіян котырлы? Мыйӧн? 7. Кутшӧм журналистъяслӧн уджыс медъёна воӧ сьӧлӧм выланыд? 8. Мый эськӧ вӧзъян вежны «Юрган» уджын? 9. Мый сиан тайӧ телерадиокомпанияыслы?

1. Сетӧм темаясысь бӧрйы ӧтиӧс. Дасьтысь да гиж неыджыд юӧр школаса газетӧ.

• Миян класс. • Менам ёрт (нывъёрт). • Радейтана сьылысь (спортсмен). • Сиктлӧн историяысь лист бок. • Школаса (сиктса, карса) тӧдчана морт. • Школаса выльторъяс. • Енбиа челядь. • Бӧръя юӧръяс. • Чужан лунӧн! • Кодӧн лоны?

2. Бӧрйы юӧрыдлы лӧсялана серпасъяс либӧ фотографияяс. 3. Мичаа да колана ногӧн лӧсьӧд уджтӧ. 4. Ёртъясыдкӧд дасьтӧй ас газет, пыртӧй сэтчӧ уджъястӧ.

СОДТӦД УДЖЪЯС

157 удж. Содтав колана вежлӧг суффиксъяс да висьтав, мыйӧн торъялӧны роч да коми вежлӧгъяс.

1) Зонка муніс школаӧ ӧкмыс часын. 2) Мамлӧн киясыс зэв небыдӧсь. 3) Ме кори ёртлысь выль небӧг. 4) Ваня козьналіс муса нывлы мича дзоридзьяс. 5) Таво гожӧмнас ме аддзывлі Сьӧд саридзсӧ. 6) Талун миянӧс вердісны чӧскыд пӧжасӧн. 7) Кӧрт Айка вӧлі тунӧн. 8) Вӧралысь пармаын паныдасис ошкӧд. 9) Вера Ивановна олӧ да уджалӧ сиктын. 10) Нывка кыскис зептысь кампет. 11) Костя дыр видзӧдіс туй вылӧ, думсьыс виччысис батьсӧ. 12) Автобус локтӧ карсянь Визинӧ. 13) Челядь котралісны вӧрті да чукӧртісны вижовгӧрд коръяс. 14) Рытъяснас менам пӧч юӧ тшай бурдӧдчан турунъясӧн, ӧмидзӧн да сэтӧрӧн.

158 удж. Гиж сёрникузяяссӧ соссяна кадакывъяс пыртӧмӧн.

Кор ті ветланныд вӧрӧ, ковтӧг эн чегъялӧй пуяс. Биасьлан кӧ, бипурсӧ бура кусӧд, мед сэтчӧ эз коль ӧгыртор. Вотӧс ӧктігӧн эн нетшкӧй вотӧс розъяссӧ. Сьӧрад кӧ эм пурт, тшактӧ эн нетшкӧй вужнас, а чепӧльтӧй вуж дінтіыс. Ас бӧрад вӧрын некутшӧм ёг энӧ кольӧй. Челядь, видзӧй вӧр-ва! Вӧрыд — миян войвылын ыджыд озырлун.

159 удж. Висьтав, кутшӧм кывсикасъяс дорӧ позьӧ содтыны абу кывтор. Вайӧд примеръяс. Абу кывтор содталӧмӧн помалӧй сёрникузяяссӧ.

Чай юны, абу пес керавны. Сакартӧ нёнявны абу из керавны. Енмыс кӧ мичлунсӧ абу сетлӧма, баситчы кӧть эн. Сямыд кӧ пӧжасьны абу, эн кутчысь. Зептад кӧ сьӧмыд абу, лавкаӧ эн мун.

160 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содты колана кывбӧръяс.

1) Джуджыд вӧра пармаяс дорӧд, мича ягъяс пӧлӧн, расъяс вомӧн, веж туруна видзьяс пӧвстӧд, посньыдик коми сиктъяс пыр войвывсянь лунвылӧ визувтӧ Висер ю. 2) Енэжыс быттьӧ скӧрмӧма му вылын олысьяс вылӧ: кымӧр чир абу. 3) Купайтчӧм бӧрын кынӧмыд ёна сюмавлӧ. 4) Кык лун мысти пӧльыс Коляӧс кӧсйысьліс нулыны циркӧ. 5) Дарӧм тай ичӧтик пыста, а мыйта мичлуныс ас пытшкас.

161 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс сетӧм омонимъяснас.

162 удж. Лыддьы да гӧгӧрво, содты кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.

Уна предание тӧдліс коми йӧз тунъяс йылысь. Став туныслӧн пӧ вӧлі аслыспӧлӧс ыджыд вын. Эмӧсь легендаяс Перымса Степанлӧн тункӧд вермасьӧм, тунъяслӧн ӧта-мӧд костын вермасьӧм йылысь. Коми йӧз шулӧмаӧсь, мый тунӧс оз позь вины пуртӧн ни пищальӧн. Тунъяс вермывлӧмаӧсь висьтавны водзӧ лоӧмтор йылысь. Паляйка, Тунныръяк, Шыпича, Тювӧ тунъяс вермылӧмаӧсь вель дыр овны ва улын, уна километр уйлывлӧмаӧсь ва увті. Ошлапей да Кӧрт Айка ас вынӧн кыпӧдлӧмаӧсь ва вылын зэв ыджыд гыяс. Мелейка да Паляйка ойдӧдлӧмаӧсь видз-муяс да сиктъяс. Тунъяс пӧртсьывлӧмаӧсь пемӧсӧ, пуӧ. Ошлапей пӧртсьывлӧма ошкӧ, сирӧ. Лупаръя — кӧинӧ. Лупаръя да Кыска тунъяс вермывлӧмаӧсь чукӧртны ӧти инӧ зэв уна чери.

163 удж. Бӧрйы текст да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Чорыд морт.

Тайӧ мортыс аслыспӧлӧс, абу бур вына, шулӧмаӧсь: сьӧд вира. Татшӧм морт дырйи пыр мыйкӧ жугавлӧ, некутшӧм удж оз артмы. Стеклӧ вӧчысьлӧн пазавлӧ стеклӧыс уна пельӧ, кузнечлӧн дугдывлӧ донавны кӧртыс. Чорыд мортлысь ньӧбӧм гортса пемӧс висьмӧ да регыд кулӧ. Инмӧдчылас кӧ чорыд морт кутшӧмкӧ пемӧс дорӧ — сійӧ дугдӧ быдмыны. Кыйӧны кӧ артельӧн ӧтвылысь чери — пыр нин кутшӧмкӧ неминуча вермӧ лоны, либӧ чериыс оз шед. Чорыд йӧзыс пӧ сьӧд синмаӧсь, скӧрӧсь, абу уна сёрниаӧсь, скупӧсь, вежӧгтысьӧсь, ставсӧ кутӧны ас пытшкас, оз сёрнитны веськыда.

Шурыд морт.

Тайӧ зэв небыд, шань, восьса сьӧлӧма морт. Юрсиыс югыд рӧма. Шурыд морт кӧ эм орччӧн, ставыслы кокни, сьӧлӧм вылас долыд. Босьтас кӧ, шуам, лавкаысь шурыд мортыс дӧратор, кодӧс некод ньӧбны оз кӧсйы, — йӧзыс уськӧдчӧны ньӧбны кольӧм дӧрасӧ дзоньнас. Босьтас кӧ васӧ юкмӧсысь, ваыс лоӧ вынаӧн, чӧскыдӧн. И юкмӧсыс некор оз косьмыв. А босьтчылас кӧ кыйны чери — став чериыс ачыс быттьӧ пырӧ тывъяс. Шурыд мортсянь сӧмын шуд да радлун овлӧ.

164 удж. Гӧгӧрвоӧд кадакывъяслысь вежӧртассӧ.

165 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Текст дорӧ лӧсьӧд юалӧмъяс. Кадакывъяслысь инды суффиксъяссӧ, тӧдмав кадсӧ да лыдсӧ.

Пантелеймон Онуфриевич Мысов чужӧма 1914-ӧд воӧ Помӧсдін сиктын. Начальнӧй школа помалӧм бӧрын сійӧ уджавлӧма типографияын. Уджалігӧн П. Мысов пырӧма актёръяслӧн курсъяс вылӧ. Велӧдчӧм бӧрас коми спектакльясын сійӧ кутӧма ворсны медшӧр рольяс. Пантелеймон Онуфриевич ворсліс Муравьёвӧс Н. Дьяконовлӧн «Свадьба приданнӧйӧн», Гира Митрейӧс В. Лекановлӧн «Сиктса рытъяс», Перминовӧс И. Пыстинлӧн «Бушкола вояс» спектакльясын. Пантелеймон Онуфриевич Мысовӧс тӧдісны Коми Республикаса быд карын, сиктын да посёлокын. Сылысь гӧлӧссӧ радио пыр кывзыліс уна сюрс морт. Пантелеймон Онуфриевич Мысов — Коми АССР-са нимйӧза да РСФСР-са нимӧдана артист. Сылысь уджсӧ пыдди пуктісны да вылӧ донъялісны «Трудӧвӧй Гӧрд Знамя» орденӧн. 1941—1945-ӧд воясся война кадӧ бура уджалӧмысь сетісны медаль.

166 удж. Лӧсьӧд сёян-юан рецепт сетӧм кадакывъяс пыртӧмӧн.

167 удж. Кывъяс дорӧ вайӧд зумыд кывтэчасъяс (фразеологическӧй оборотъяс).

168 удж. Лыддьы да гиж сёрникузяяссӧ, скобкаын сетӧм нимвежтасъяссӧ комиӧд.

1) Ёна и мича тэ да дона миян, тулысӧй. 2) Радейтӧны тэнӧ олӧма йӧз да челядь. 3) Мыйдыра ми виччысим тэнӧ, лун-войсӧ лыддим, казьтывлім мичлунтӧ. 4) Тэ бӧрся тэрмасьӧны миян дорӧ войвылӧ ыджыд и ичӧт лэбачьяс. 5) Гажыс бырӧма налӧн чужан мусьыс. 6) Вӧрса туй бокын сулалӧ ыджыд да кыз пожӧм. Кымын арӧс сылы, некод оз тӧд. Сійӧ некодлы нинӧм оз висьтав.

169 удж. Чутъяс пыддиыс гиж колана вежлӧг суффиксъяс.

Сетны воклы, мунны автобусӧн, овны выль керкаын, гуляйтны быд рыт ичӧт чойкӧд, ошкыны ёртӧс, ветлыны вӧрӧ тшакла, радейтны мам-батьӧс, кывзыны колипкайлысь сьылӧмсӧ, ывлаыс гажа да лӧсьыд, петны класссысь.

170 удж. Эмакывъясысь артмӧд кывбердъяс да лӧсьӧд кывтэчасъяс.

171 удж. Бӧрйы сетӧм сёрникузялы лӧсялана юалӧм.

1. Пузьӧдтӧм ва юны оз позь. Мыйӧн оз позь юны? Мый оз позь юны? Мыйысь оз позь юны?

2. Тайӧ кывбурсӧ ог вермы велӧдны. Мый йылысь ог вермы велӧдны? Мыйла ог вермы велӧдны? Мый ог вермы велӧдны?

3. Колӧ велӧдны коми кыв. Мый колӧ велӧдны? Мыйӧ колӧ велӧдны? Мыйӧдз колӧ велӧдны?

172 удж. Лыддьы да гиж сёрникузяяссӧ колана кывбӧръяс бӧрйӧмӧн.

1) Керка весьтӧд лэбӧны юсьяс. 2) Туй пӧлӧн восьлалӧ морт. 3) Школа дорын ворсісны челядь.

173 удж. Бӧрйы колана нога кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ да лӧсьӧд сёрникузяяс.

174 удж. Лыддьы текстсӧ. Инды сложнӧй сёрникузяяс. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ.

Кӧр зэв винёв. Во гӧгӧр сійӧ ачыс перйӧ аслыс кӧрым: яла, турун, кустарник коръяс, тшакъяс, вотӧс. Сук гӧныс сійӧс бура видзӧ войвывса кӧдзыдъясысь да тӧвъясысь. Кӧр оз вӧйлась лымйӧ да оз сибды нюръясӧ, сы вӧсна мый кок гыжъясыс ветлігас ёна паськалӧны. Кӧр стада оз вермы дыр сулавны ӧти местаын. Кӧръяс ӧдйӧ сёйӧны став быдмӧгсӧ, и кӧр видзысьяс вӧтлӧны найӧс выльлаӧ, кӧні эм унджык кӧрым. Йӧзлы отсасьӧны понъяс: найӧ видзӧны стадасӧ кӧинъясысь, оз лэдзны кӧръяслы разӧдчыны. Гожӧмнас кӧръясӧс ёна сёйӧ лӧдз-ном. Йиа саридз дорын пӧльтӧны ён тӧвъяс, да лӧдз-номйыс этшаджык. Татчӧ и вайӧдлывлӧны кӧръясӧс. Тӧв кежлӧ стадаяс локтӧны тундра лунвылӧ, вӧръяс дорӧ матӧджык. Тані йӧзыслы кокниджык корсьны пес да дзебсьыны войвывса кӧдзыд тӧвъясысь. Тундраын туйыс этша. Нюраинъясті он вермы мунны сьӧкыд телегаясӧн. Та вӧсна во гӧгӧр ветлӧны кокньыдик додь-нартъясӧн. Найӧ бура исковтӧны кыдзи лым вывті, сідзи и нитш вывті. Ненечьяс, кӧр видзӧм кындзи, кыйсьӧны.

175 удж. Лыддьы да бӧрйы лӧсялана кадакывъяс.

Асывнас ме мысся, пасьтася, шыльӧдча, лӧсьӧдча да муна школаӧ. Луннас ме велӧдча, лыддьыся, артася, вуджӧдча. Рытнас вӧча гортса удж, велӧда роч кывйысь правилӧяс, артася математикаысь, бура дасьтыся быд урок кежлӧ.

176 удж. Лыддьы да бӧрйы грамматика боксянь колана ногӧн лӧсьӧдӧм кывтэчасъяс.

1. Серпасавны дзоридз. Серпасавны дзоридзӧс. 2. Мунны вӧрын. Мунны вӧрӧ. 3. Радейтны И. А. Куратовлӧн кывбуръяс. Радейтны И. А. Куратовлысь кывбуръяс. 4. Уджавны черкӧд. Уджавны черӧн. 5. Висьтавны ёртлы. Висьтавны ёртлысь.

177 удж. Комиӧд нимвежтасъяссӧ да тӧдмав нӧдкывъяссӧ.

1) Менӧ корӧны, виччысьӧны, а кор воа ставыс дзебсьӧны. 2) Менӧ оз сёйны и метӧг оз сёйны. 3) Ме ачым ог сёй, а быдӧнӧс верда.

178 удж. Лыддьы текстсӧ, юклы абзацъяс вылӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Из гӧраясын.

Из гӧраяслӧн джудждаыс 1500—1800 метра. Войвыв Уралын шуштӧм: быдлаын чурвидзӧны Из гӧра йывъяс да скалаяс, кӧні быдмӧ ӧти нитш. Волӧн унджык кадас тані куйлӧ лым. Лунвывланьын гожӧмыс лоӧ шоныдджык, и гӧраыс тані вевттьысьӧма сук пемыд вӧрӧн. Сэні быдмӧны пожӧм, коз, ньыв пу, сус пу, ниа, а лунвылынджык — нинпу, тупу, клён. Пемыд сук вӧрын олӧны ошъяс. Найӧ сёйӧны вотӧс, тшак, куталӧны гагъясӧс, нидзувъясӧс, радейтӧны чӧсмасьны мазі маӧн. Посни пемӧсъясысь Уралса вӧръясын олӧны ур да дона куа низь. Из гӧраясысь перйӧны рудаяс, сов, зарни, дона изъяс.

1. Кутшӧмӧсь гӧраясыс Войвыв Уралын? 2. Кыдзи вежсьӧны Из гӧраясыс войвывсянь лунвылӧ мунігӧн? 3. Мый перйӧны сэні? 4. Джуджыдӧсь-ӧ Из гӧраясыс? 5. Мый торйӧдӧны Из гӧраяс?

179 удж. Содты колана кывбӧръяс да лӧсьӧд кывтэчасъясӧн некымын сёрникузя.

Видзӧдны ӧшинь вылӧ, котравны пу вывті, вартчыны ю вомӧн, матыстчыны дӧска дорӧ, восьлавны керка дорӧ, ворсны сикт , вӧтчыны ме бӧрся, лэбны енэж , дзебсьыны пуяс костӧ, пуксьыны улӧс вылӧ, велӧдчыны школа ... .

181 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содтав колана кывбӧръяс.

1) Быд сёйигӧн пызан вылын эм пуӧм либӧ жаритӧм ком, сиг, гӧрд чигъя голец да мукӧд пӧлӧс чери. 2) Мишалӧн батьыс либӧ Илья дядьыс здук кежлӧ и ветласны ты дорӧ, а мешӧк джын черитӧг оз волыны. 3) Утка-дзодзӧгъяс, тыдалӧ, ставныс нин лэбӧмаӧсь шоныд местаясӧ, эз нин петкӧдчывны грезд весьтын. 4) Вӧртас сайысь шонді петӧ, медводдза югӧръяссӧ сетӧ. 5) Майӧг вылын катша китшкӧ, лысва усьтӧдзыс пӧ ытшкӧ. 6) Анна вуджис шорсӧ пу пос вывті да котӧрӧн кайис кыркӧтш вылӧ. 7) Ок, и лӧсьыд вӧлі тӧвзьыны еджыд купол улын, карыс ставнас тэнад ки пыдӧс вылын куйлӧ. 8) Валентина Терешкова нелямын кӧкъямысысь кытшовтіс Му шар гӧгӧр.

182 удж. Сувтӧд кадакывъяссӧ колана кадын.

Помасясны урокъяс, и ми ставӧн мунам театрӧ. Талун сэні петкӧдласны «Иван Куратов» опера. Тайӧ операсӧ пуктӧмаӧсь Альберт Егорович Ванеев поэма серти. Операсӧ видзӧдӧм бӧрын ме муна гортӧ да аддзылӧмтор йывсьыс висьтала бать-мамлы.

183 удж. Содтав сёрникузяясӧ колана кадакывъяс.

1) Меным окота ветлыны тіян семинар вылӧ. 2) Ме кӧсъя шуны тіян веськӧдлысьлы ыджыд аттьӧ. 3) Йӧз сёрнитӧны Ульянаӧ ветлӧм йылысь. 4) Висьталӧй, пӧжалуйста, кытысь позьӧ аддзывны Анна Михайловнаӧс. 5) Миян гимназияӧ локтісны гӧсьтъяс. 6) Регыд ми мунам культура керкаӧ сьывны.

184 удж. Содтав сёрникузяясӧ колана вежлӧг суффиксъяс.

Тӧрыт Ваня ёртӧй школаысь воис сёрӧн, шапкатӧг и кепысьтӧг. Сійӧ кольӧма найӧс школаӧ. А поводдяыс вӧлі лёк. Ваня ёртъясыскӧд урокъяс вӧчӧм бӧрын мунӧма исласьны лызьӧн. Сылӧн кӧмкотас пырӧма лым. Тадзи сійӧ ва кӧмкотнас гуляйтӧма кӧкъямыс час рытӧдз. Ваня дыр висис, эз велӧдчы. Сылӧн ёна бырис гажыс школаысь. Сійӧ гӧгӧрвоис, мый тӧлын гуляйтны шапкатӧг да кепысьтӧг оз позь.

185 удж. Гӧгӧрвоӧд омонимъяссӧ.

186 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содтав колана кывбӧръяс.

1) Уркай жбыркнитіс коз вылысь. 2) Праздникъяс дырйи мам пӧжавліс торт. 3) Ми туй пӧлӧн чукӧртім оз да чӧд. 4) Сувтны эськӧ пелысьӧн тэнад ӧшинь улын. 5) Микайлӧ садьмис номлӧн дзизган шы улӧ. 7) Керка дорын быдмӧ сад.

187 удж. Лӧсьӧд неыджыд висьт сетӧм кадакывъясӧн да сет висьтыслы ним.

190 удж. Аддзы сёрникузяяс, кӧні грамматика боксянь эмӧсь торксьӧмъяс.

1) Паськыда нималӧ Коми муыд сьыланкывъяслӧн. 2) Ордйысьӧмъясас петкӧдчисны Абъячойса вит спортсмен. 3) Велӧдысь миянӧс корис бипур дорӧ юны сэтӧра пӧсь тшай. 4) Аттьӧалам батьлы, мый сетіс позянлун велӧдчыны.

191 удж. Кутшӧм визьын паныдасьлӧ лӧсявтӧм кыв?

192 удж. Кутшӧм кыв лоӧ паныд вежӧртасаӧн ӧтувъя кывлы.

193 удж. Корсь сёрникузяяс, кӧні паныдасьӧны зумыд кывтэчасъяс.

1) Ӧтка ньӧртӧ кокни чегны, а видлы корӧсь чегны. 2) Арся луныд кӧч бӧж кузя. 3) Кодкӧ сэтшӧм гораа равӧстіс, мый, дивитӧ кӧть эн, а ме юр садьӧс воштылі. 4) Садь вылам вои ас керка дорын нин, горшӧй курзьӧма, морӧсӧй сотчӧ, лолӧй чеччӧ.

194 удж. Тӧдмав сёрникузяяс, кӧні паныдасьлӧ шӧркыв.

1) Тшак вотігӧн Ӧльӧ аддзис кос коръяс пиӧ дзебсьӧм ельдӧгӧс. 2) Сибирысь коми йӧз восьтісны паськыд гыясӧн визувтысь юяс. 3) Дзоридзалан льӧмлӧн мичлуныс да чӧскыд дукыс век шемӧсмӧдӧ миянӧс. 4) Велӧдчӧм мортлы быд туй восьса.

195 удж. Мӧвпышт, кутшӧм визьясын эм лӧсявтӧм кывъяс.

196 удж. Лӧсьӧд висьт «Менам радейтана улича».

197 удж. Вӧч тест нога удж.

1. Кутшӧм ворсанторйӧн кыйсьысь корӧ сьӧлаӧс?

2. Кутшӧм театрлы сетӧма Нёбдінса Витторлысь нимсӧ?

3. Коді лӧсьӧдіс медводдза коми анбур?

4. Бӧрйы лызьӧн котралысь тӧдчана спортсменлысь ним.

5. Кутшӧм коми багатыр дорйис Роч му вӧрӧгъясысь?

198 удж. Лыддьы текстсӧ да содтав кывъясас колана суффиксъяс.

Коми кывйӧн мӧвпалӧ, сёрнитӧ да гижӧ миллион джын гӧгӧр морт. Коми кыв кылӧ Мурманск обласьтса Кола кӧджын, Урал сайса да Сибирса муясын. Коми крестьяна колян нэмын мунлӧмаӧсь корсьны няняинъяс. Комиӧн сёрнитӧны оз сӧмын комияс, но и накӧд олысь ненечьяс да йӧгра.

199 удж. Лыддьы текстсӧ да гиж. Мӧвпышт, кутшӧм нимвежтасъяс колӧ содтыны.

Ӧшинь улын быдмис кыдз. Быдмис сійӧ дыр. Ӧксинь пӧч вунӧдіс нин, кор пуктыліс тайӧ еджыд кока пусӧ. Кыдз сӧвмис-нюжаліс, а Ӧксинь пыр пӧрысьмис. Пӧч радейтіс аслас киясӧн садитӧм пусӧ. Пуксяс сійӧ ляпкыдик улӧс вылӧ, шойччӧдыштас ассьыс мудзӧм лысьӧмсӧ, казьтыштас ассьыс ныв-пиянсӧ, кодъяс лэбачьяс моз разӧдчисны чужан позйысь. Дивъя ӧні пӧчлы шойччыны. Челядьыс быдмисны. Почтальон быд тӧлысь сылӧн гортӧдзыс вайӧ пенсия. Кургӧ-олӧ, пӧт да шуда сылы. Да и посёлокса том йӧз радейтӧны гажӧдчыны тайӧ кыдз улын. Мукӧддырйи вой шӧрӧдз пукаласны-сьыласны найӧ. Пӧрысь морт оз дӧзмы, ачыс коркӧ вӧлі том.

200 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ сетӧм нимвежтасъяссӧ.

201 удж. Лӧсьӧд неыджыд висьт аслад радейтана пу йылысь.

202 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ. Сет ним.

203 удж. Гиж комиӧн.

204 удж. Лыддьы да комиӧд сёрникузяяссӧ.

205 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да аддзы тырмытӧмторъяссӧ. Гиж коми кывлы лӧсялана ногӧн.

1) Зэрӧм бӧрын петісны уна ягсер. 2) Тури олӧ нюр вылын. 3) Коми урок вылын ми гижим тшак нимъяс. 4) Вася пасьталіс пальто, кӧмаліс сапӧг да петіс ывлаӧ. 5) Ю нимъясыс гижсьӧны ыджыд шыпассянь. 6) Ёна кӧ кӧдздӧдас, лызьӧн иславны ог мунӧй.

206 удж. Гиж кывъяссӧ правилӧяс серти.

207 удж. Висьтав, кыдзи юргӧны вайӧдӧм кывъясыс комиӧн.

208 удж. Артмӧд -ышт суффикс отсӧгӧн выль кадакывъяс да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

209 удж. Вайӧд скобкаын сетӧм кывъяс дорӧ паныд вежӧртаса кывъяс. Гиж.

1) Талун поводдяыс бур. 2) Талун енэжыс кельыдлӧз. 3) Тайӧ керкаыс выль. 4) Ода-кора 14-ӧд лунӧ шондӧдіс. 5) Меным зэв нин окота шойччыштны. 6) Тайӧ уджыс вывті кокни. 7) Гожӧмын войясыс кузьӧсь. 8) Водз тулысын ставыс дзоридзалӧ. 9) Кадыс этша колис.

210 удж. Лыддьы, гӧгӧрво текстсӧ да бӧрйы эмакывъяс дорӧ лӧсялана кывбӧръяс.

Велӧдчы пӧжавны шыдӧса пирӧг.

Кизьӧр нӧк пиӧ кисьт ид шыдӧс да коль дас кык час кежлӧ. Дас пирӧг вылӧ колӧ кык стӧкан шыдӧс. Няньшом кӧтӧдӧм вылӧ колӧ литра да джын ва. Ваӧ сорлав литра джын кӧнтусь вый да кык стӧкан сывдӧм вый. Содты сов да куим кило сю пызь. Няньшом бура гудрав да коль час джын кежлӧ. Сы бӧрын вӧсньӧд ӧти-кык сантиметр кызта кузьмӧс сӧчӧнъяс. Сӧчӧнъяс вылас пуктав нӧк пиын видзӧм ид шыдӧс да песокалышт. Бокъяссӧ сӧчӧнъяслысь кусняв чуньнад. Артмӧм пирӧгсӧ сюй пачӧ. Пӧжалӧм пирӧгсӧ мавтышт сывдӧм выйӧн.

211 удж. Лыддьы да содтав эмакывъяс дорӧ колана вежлӧг суффиксъяс.

Намырысь ырӧш.

Тайӧ изьваса войтырлӧн радейтана юан. Колӧ нырны нёль стӧкан намыр, кисьтны куим литра ва да пуны вит минут гӧгӧр. Сэсся сысъявны вотӧсысь васӧ. Ваӧ кисьтны стӧкан сакар да гудравны. Кӧдзӧдӧм бӧрын ваӧ содтыны вит либӧ дас грамм дрожжи да кольны шоммыштны кык лун кежлӧ. Со и ырӧш дась.

212 удж. Лыддьы да тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Содтав эмакывъясӧ колана вежлӧг суффиксъяс.

Ывлаын — Петыр лун, керкаын — Рӧштво. Быд керкаын юртӧм Педӧсь. Юкмӧс дорын пукалӧны еджыд юсьяс. Тӧлын узьӧ, а гожӧмын бӧрдӧ.

213 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.

214 удж. Лыддьы текстсӧ да дасьты ас бӧрйӧм бурдӧдчан турун йылысь буклет.

Уль да косьтӧм петшӧр коръясысь компресс отсалӧ ревматизмысь, лысьӧм висьӧмысь. Петшӧр корӧсьӧн пывсьӧм отсалӧ кынмӧм висьӧмысь. Петшӧр ва юӧны гырк пытшкӧсса вир петӧм дырйи. Петшӧр ваӧн пожъялӧны орӧсь дойяс. Том петшӧр коръясысь пуӧны чӧскыд шыд.

215 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.

216 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ, эмакывъяс дорӧ содтав колана вежлӧг суффиксъяс.

Ӧнія комияс олӧны григорианскӧй календар серти. Воын 365 лун (кассяна воӧ 366 лун). Воыс пансьӧ тӧвшӧр ӧтиӧд лунсянь. Воас 12 тӧлысь, 52 вежон, быд вежонын 7 лун. Но водзынсӧ комияс вӧліны вӧралысьясӧн да овлісны вӧралан календар серти. Та йылысь вермас эскӧдны Шойнаты сиктсянь неылын сюрӧм бронза кытш, кӧні тӧдчӧдӧма 9 пемӧслӧн серпас. Тайӧ кытш сертиыс воыс пансьӧ тувсовъя лун-вой сулалӧмӧн, кор лун да войыс ӧткузяӧсь. Сэксянь лунсӧ арталӧны шонді паныд. Кытш вылас 90 гӧгӧр пас, сідзкӧ, «вежоныс» нёль лун кузя вӧлӧма. Во пансьӧмыс тӧдчӧдӧма шонді пасӧн. Сэні серпасалӧма ош. Сы бӧрын пасйӧма кӧр, сьӧдбӧж (либӧ чожмӧр) да сана мыгӧръясыс. Мӧд шонді пас веськалӧ ар вылӧ да пансьӧ йӧракӧд, код бӧрын гижтӧма чув (вурд), руч, ур да тулан (либӧ чожмӧр).

217 удж. Лыддьы текстсӧ, сет ним да содтав эмакывъяс дорӧ лӧсялана вежлӧг суффиксъяс. Лӧсьӧд план да гиж неыджыд изложение.

«Нянь» кыв воис иран кывйысь комиӧ вель нин важӧн. Сідзкӧ, комияс ёна дыр кад чӧж нин гӧрӧны-кӧдзӧны да быдтӧны няньсӧ. Нянь пӧжалӧны вӧлі сюысь, идйысь, гежӧдджыка зӧрйысь да шобдіысь. Быд лун водз асывнас вӧлі пӧжалӧны сю пызьысь нянь. Сійӧс пачысь перйӧны нянь зырйӧн, пуктӧны пӧв вылӧ да вевттьӧны нянь дӧраӧн. Ыркӧдны чӧскыд пӧжассӧ лэптӧны сёръяс вылӧ. Кӧзяйкаяс эскӧны, мый ӧта-мӧд вылас няньсӧ оз позь пуктыны, сы вӧсна мый сыысь ыджыдджыкыс нинӧм абу. Шуӧны, мый няньсӧ оз позь лыддьыны-артавны. Оз позь сідзжӧ увланьюрӧдны нянь тупӧсьсӧ, вундавны няньсӧ ассяньыд. Пызан сайӧ пуксьӧм бӧрын водзынсӧ нянь медводз вӧлі сетӧны медпӧрысьыслы. Кӧзяйкаяс эскӧны, мый нянь оз позь пӧжавны Рӧштво да Василей лун водзын. Пачысь сӧмын на перйӧм пӧсь нянь чегыштӧны да век пуктӧны ен ув пельӧсӧ, вошйӧдӧны кулӧмаясӧс (рӧдительясӧс). Ен ув пельӧсӧ жӧ нянь да сов пуктӧны Ыджыд четвергӧ. Луд вылӧ медводдзаысь лэдзигӧн сетӧны нянь шӧрӧм скӧтлы.

218 удж. Лыддьы текстсӧ да велӧдчы ворсны. Кадакывъяссӧ пукты ӧнія кадын, колана мортын да лыдын.

Шыр да пельӧс.

Бӧрйӧ ворсысьяс пӧвстысь куталысьясӧс, коді лоӧ «каньӧн», мукӧдыс — «шыръяс». Ворсӧ керка пытшкын. «Шыръяс» сувталӧны пельӧсъясӧ, а бӧрйӧм «кань» ветлӧдлӧ на водзын да шуалӧ: «Шырӧ, шырӧ, вай мен пельӧс!» Кутшӧмкӧ здукӧ «шыръяс» вежсьӧны пельӧсъяснас. А «каньлы» сійӧ каднас колӧ удитны сувтны тыртӧм пельӧсӧ. Кодлы оз сюр пельӧсыс, лоӧ куталысьӧн.

Мичаа лыддьы Владимир Васильевич Тиминлысь кывбурсӧ.

Чужан кыв.

Зарни бордъяса, Медся мыла, Чужан кыв — менам олӧм да вӧт. Позьӧ сёрнитны Любӧй кылӧн, Сӧмын ӧтдортны ассьым Ог мӧд.

Войвыв эрдъяслӧн Повтӧм лэбач, — Сетіс вын сылы Коми му, Но, а сӧстӧмлун сетіс, Дерт жӧ, Сылы матушка Эжва ю.

Сійӧ тіянлӧн, Пӧльяс, пӧчьяс, Сійӧ тіянлӧн, Ныв да зон. Мӧвпыд ас кывйӧн Кык пӧв стӧчмӧ, Мортыд ас кывйӧн — Кык пӧв ён.

ВЕЛӦДЧАМ ЛЫДДЬЫНЫ

вит тетрадь

куим ручка

дас карандаш

ВЕЖАВИДЗАНА КЫВЪЯС.

1. Видза олан, Саша! Видза оланныд, Ольга Ивановна! Видза олан, Катя! Видза олан, Катя!

Видза олан, Саша! Видза олан, Саша!

3. — Аддзысьлытӧдз, Маша!

4. Бур асыв! Бур лун! Бур рыт! Бур вой!

1. Видза оланныд! Бур лун! Аддзысьлытӧдз!

2. Бур рыт! Бур асыв! Бур вой!

1. Кыдзи тэнӧ шуӧны? Менӧ шуӧны Машаӧн.

2. Кыдзи тэнӧ шуӧны? Менӧ шуӧны ...ӧн.

3. Васьӧ, Рӧдьӧ, Ичӧт Миш, Федьӧ, Эдьӧ, Саш да Гриш.

4. Кыдзи тэнӧ шуӧны? Менӧ шуӧны Настяӧн.

5. — Кыдзи тэнӧ шуӧны? — Менӧ шуӧны Ӧльӧксейӧн! — А кыдзи тэнӧ шуӧны? — Менӧ шуӧны Илляӧн.

7. Кымын тэныд арӧс? Меным 9 арӧс.

10. а) Тайӧ нывка. Сійӧс шуӧны Аннаӧн. Сылы дас арӧс. б) Тайӧ зонка. Сійӧс шуӧны Пашаӧн. Сылы сизим арӧс. в) Тайӧ нывка. Сійӧс шуӧны Машаӧн. Сылы куим арӧс.

МЕНАМ КОТЫР

4. — Тэнад эм бать? — Менам эм бать. — Кыдзи сійӧс шуӧны? — Сійӧс шуӧны … . — Тэнад эм мам? — Менам … … . — Кыдзи сійӧс шуӧны? — Сійӧс шуӧны … . — Тэнад эм чой? — Менам … … . — Кыдзи сійӧс шуӧны? — Сійӧс шуӧны … . — Тэнад эм вок? — Менам … … . — Кыдзи сійӧс шуӧны? — Сійӧс шуӧны … .

5. Менам эм котыр тайӧ бать, мам, кык чой да вок.

8. Ыджыд мамыд — ыджыд мам, Сійӧ менам мамлӧн мам.

Ыджыд батьыд — ыджыд бать, Сійӧ менам мамлӧн бать.

9. Ыджыд мамӧс шуӧны … . Ыджыд батьӧс шуӧны … . Пӧчӧс шуӧны … . Пӧльӧс шуӧны … .

10. а) Менам эм ыджыд мам. Сійӧс шуӧны Анна Григорьевнаӧн. Сылы 50 арӧс. б) Менам эм ыджыд бать. Сійӧс шуӧны Василий Тихоновичӧн. Сылы 55 арӧс.

12. а) Тайӧ менам котыр. Менам эм бать, мам да чой Маша. б) Тайӧ менам котыр. Менам эм бать, мам, кык вок да чой. в) Тайӧ менам котыр. Менам эм пӧч, пӧль, бать, мам да вок.

13. а) Менам эм ичӧт чой. Сійӧс шуӧны Оляӧн. б) Менам эм ыджыд вок. Сійӧс шуӧны Юраӧн.

15. Менӧ шуӧны Машаӧн. Менам эм котыр: мам, бать да ичӧт вок. Мамӧс шуӧны Алла Ивановнаӧн. Батьӧс шуӧны Сергей Ивановичӧн. Ичӧт вокӧс шуӧны Максимӧн.

4. — Кыдзи тэнӧ шуӧны? — Тэ велӧдысь али велӧдчысь?

5. — Видза оланныд, челядь! — Видза оланныд! — Ме велӧдысь. Менӧ шуӧны Мария Алексеевналӧн. Кыдзи тэнӧ шуӧны? — Менӧ шуӧны Аняӧн. Ме велӧдчысь.

6. лыддьыся библиотекаын

7. Ме велӧдчысь менӧ шуӧны Илляӧн Павел Васильевич менам велӧдысь школаын ме гижа да лыддьыся.

9. Школаын велӧдысь, Велӧдчысь уна! Лыддьыся, гижа, Велӧдча бура!

МЕНАМ КЛАСС

2. Ыджыд класс, мича дзоридз, ичӧт улӧс.

3. Менам ыджыд, мича класс. Радейта ме ёна сійӧс!

4. улӧс вылын

улӧс улын

улӧс дорын

улӧс сайын

8. а) Пызан сайын нывка. б) Джадж вылын небӧг. в) Пӧв дорын нывка. г) Пызан вылын небӧг. д) Пызан улын сумка. е) Улӧс вылын сумка.

9. Тайӧ менам класс сійӧ мича ӧшинь вылын дзоридзьяс классын эмӧсь выль пызанъяс да улӧсъяс пӧв дорын ыджыд шкап.

11. — Мый эм пызан вылын? — А мый эм пызан улын?

3. Пӧв дорын велӧдысь. Велӧдчысьяс парта сайын. Пызанъяс вылын эм тетрадьяс.

4. Сійӧ ичӧт. Сійӧс шуӧны Тотоӧн. Тайӧ чача — ош.

5. Тайӧ мый? Тайӧ чача … . Кутшӧм сійӧ? Сійӧ … . кыдзи сійӧс шуӧны? Сійӧс шуӧны … .

6. Менам эм чача

10. Менам жырйын уна чача: Мугӧм пон да еджыд кӧч. Лӧз машина, гӧрд автобус, Куим мач, руд кань да ош.

гӧрд рӧма мач

руд рӧма вӧв

виж рӧма шур-шар

13. Менам эм чача тайӧ понпи сійӧс шуӧны Лапикӧн сійӧ мича да мугӧм рӧма.

14. — Тайӧ мый? — Тайӧ чача — … . — Кутшӧм сійӧ рӧма? — Сійӧ … … . — Кыдзи сійӧс шуӧны? — Сійӧс … … .

15. Батьӧ ньӧбис …, Сэні лоа ме пилот.

Менам ыджыд эм машина, Сылӧн кӧлеса да шина.

Менам ыджыд, мича …, Сійӧ ӧдйӧ ветлӧ скач.

КОМИ ВОРСӦМЪЯС

1. Шырӧн-пельӧсӧн

— Шырӧ, шырӧ, вай менам пельӧс, Шырӧ, шырӧ, вай мем пельӧс!

Ӧтик кык куим нёль коз пу йылӧ ӧшйис коль.

3. Тірс-торс, Куим стӧкан морс. Он кӧ вӧдит, Он и ворс.

Куим каньысь Шыр оз пов. Он кӧ эскы, Оз и ков.

Ӧтик-мӧтик, Кык-мык, Куим-муим, Нёль-моль.

4. Гут, гут, менӧ кут!

— Ичӧт дядьӧ юалӧ: кымын арӧс тэд колӧ? — Вит. — Ӧти, кык, куим, нёль, вит.

— Ичӧт дядьӧ юалӧ: кымын арӧс тэд колӧ? — Куим.

— Гут, гут, менӧ кут!

5. — Видза олан, Саша! — Бур лун, Маша! — Тэнад эм радейтана ворсӧм? — Эм. Тайӧ «Краскаӧн» ворсӧм. А тэнад? — Менам радейтана ворсӧм — «Пышкай». Вай ворсам!

— Тук-тук! Тайӧ Ёма! — Мый колӧ? — Краска. — Кутшӧм рӧма? — Лӧз рӧма. — Кутшӧм рӧма? — Гӧрд рӧма.

Ёма-Баба

Миян гажа сад йӧрӧ Локтіс пышкай да сьылӧ: — Пышкай, пышкай, эн вуграв, Коді нявӧстас, тӧдмав.

2. а) «Ичӧт дядьӧ юалӧ: кымын арӧс тэд колӧ?» б) «Тук-тук! Тайӧ Ёма!» в) «Шырӧ, шырӧ, вай мем пельӧс!»

ВЫЛЬ ВО

2. Ывла вылын усьӧ лым. Регыд … … воас нин!

6. Миян классын Выль во! Мороз Пӧль вайис козинъяс. Машалы — … , Петялы — … , Катялы — … , а меным — … .

8. Выльвося коз пу, Мичаник бияс. Быдӧнлы радлун Выль воыс сиас!

9. Ме радейта Выль во праздник. Коз вылын эмӧсь мича чачаяс. Коз дорын Мороз Пӧль да Лымныв.

13. Дона Галина Ивановна! Чолӧмала тэнӧ Выль воӧн! Сиа став бурсӧ!

Тіян велӧдчысь Павел Логинов

3. велӧдчӧ школаын

6. а) Анна Григорьевна - мича ань. б) Менам пӧч - бур морт. в) Игорь Павлович - бур мужичӧй. г) Маша - ичӧт кага.

МОРТЛӦН МЫГӦР

3. Тайӧ — юр, а тайӧ — юрси. Мича чужӧм: син, ныр, вом.

6. а) Менам юрсиӧй сьӧд рӧма. б) Менам синмӧй лӧз рӧма. в) Менам юрсиӧй еджыд рӧма.

7. а)Тайӧ коми ань. Сійӧс шуӧны Марьяӧн. Сылӧн сьӧд юрси, турунвиж синъяс. б) Тайӧ Зарань. Сылӧн еджыд юрси, лӧз синъяс. в) Тайӧ нывбаба. Сійӧс шуӧны Ёмаӧн. Сылӧн сьӧд синъяс, сьӧд юрси, ыджыд ныр.

10. Вӧчам тадзи: киӧн — хлоп, Вӧчам тадзи: кокӧн — топ. Пельпом лэптам, сэсся лэдзам, Пуксям, чеччам, лэптам ки. Физзарядка вӧчим ми, Лои ёнӧсь кок и ки!

11. Тайӧ — кокӧй, тайӧ — киӧй, Тайӧ — небыд юрси сіӧй, Тайӧ — пельӧй, тайӧ — синмӧй, Тайӧ — менам мича нырӧй, Тайӧ — вомӧй, тайӧ — банӧй, Тайӧ — ачым, шондібанӧй!

3. а) Тайӧ Гриша. Сылӧн еджыд дӧрӧм да сьӧд гач. б) Тайӧ Наста. Сылӧн еджыд дӧрӧм да гӧрд сарапан. в) Тайӧ Илля. Сылӧн еджыд дӧрӧм да лӧз гач.

6. мича паськӧм

8. Менам кольквиж сарапан, Пӧчлӧн мича чышъян, Мамлӧн дона платтьӧ, Шуам батьлы: «Аттьӧ!»

11. Талун луныс пекнича, Ме пасьталі … . Чеччалі да чеччалі, Кокӧ пырис клянича.

12. — Маша, улича вылын кӧдзыд. — Ме пасяся, шапкаася да шарпася.

16. а) Менам эм тяпи, сійӧ мича. б) Тайӧ гынкӧм, сійӧ шоныд.

17. Саша, талун кӧдзыд. Пасясь, кепысясь да гынкӧмась. Мам.

18. пими кӧм еджыд рӧма шоныд сійӧ тайӧ

20. Лымйыс сапкӧ, тӧлыс тшапкӧ. Киӧ — кепысь, юрӧ — шапка. Кокӧ — гынкӧм, вылӧ — пась, Ывлаӧ ме петны дась.

23. Дзоля Коля Гачыс кын. Дзоля Коля Дзугӧ лым.

25. Менам эм шоныд пась. Сійӧ еджыд рӧма да мича.

26. — Кутшӧм паськӧм тэнад эм? — А кутшӧм кӧм тэнад эм?

3. Менам эм гач. Сійӧ лӧз рӧма.

6. — Мый эм пызан вылын? — Пызан вылын эм … , … . — Кымын тасьті? — … тасьті. — Кымын пань? — … пань. — Кутшӧм рӧма чашка? — Чашка … рӧма.

7. сюмӧд чуманъяс

12. Батьӧй вӧчис мича туис, Вокӧй мамлы сійӧс нуис.

13. а) Тайӧ мый? б) Сійӧ ичӧт али ыджыд? в) Кутшӧм рӧма?

14. Пызан сайын: Машӧ, Анна, Сашӧ, Илля, Коля, Вась. Думышт бура, кымын пань Дасьтіс пызан вылӧ ань.

2. Менам эм тасьті. Сійӧ еджыд рӧма да мича.

5. а) Тайӧ … . Сійӧ сола. б) Тайӧ … . Сійӧ юмов. в) Тайӧ … . Сійӧ чӧскыд.

6. Тайӧ менам ичӧт вок. Сійӧс шуӧны Вантӧӧн. Вок радейтӧ кампет.

7. Тасьті-пань, Черинянь. Чери корӧ Сера кань.

10. Ме сёя шыд. Ме юа ва.

12. Пызан сайын менам вок Сёйӧ чӧскыд проса рок, Юӧ юмов яблӧг сок, Медым удал лоас кок!

а) Мый сёйӧ зонка? б) Мый сійӧ юӧ?

16. а) Юмов рысь, чӧскыд нӧк, сьӧд нянь. б) Кӧдзыд шомйӧв, еджыд нянь, чӧскыд черинянь.

17. а) Ме сёя юмов рысь.

б) Ме юа кӧдзыд йӧв.

19. — Мый тэ радейтан сёйны? — Ме радейта сёйны … . — А мый радейтан юны? — Ме радейта юны … .

20. … радейтӧ сёйны … .

Мый радейтӧ сёйны кань? Мый радейтӧ сёйны пон? Мый радейтӧ сёйны ур? Мый радейтӧ сёйны ош?

23. — Мый юан, Коля? — Ме юа йӧв. — А мый сёян? — Ме сёя сьӧд нянь да рок.

— Видза олан, Саша! Нянь да сов! — Бур лун, Маша! Аттьӧ! — Мый сёян? — Ме сёя чӧскыд пельнянь. — А мый юан? — Юа сок.

24. Менам ичӧт Мишук вок Радейтӧ зэв ёна … . А вот мича Марья ань Сёйӧ чӧскыд еджыд … .

ГОРТСА ПЕМӦС

Тэнад эм гортса пемӧс? Коді тайӧ? Кыдзи сійӧс шуӧны?

8. Гортса пемӧс Мича, шань. Ыджыд уска, Еджыд кань.

9. Кань сёйӧ … .

10. Менам эм кань сійӧс шуӧны Лымкаӧн сійӧ еджыд рӧма менам пемӧс сёйӧ чери да йӧв ме сійӧс радейта.

15.

— Кыдзи сійӧс шуӧны? — Да, менам эм пон. — Тэнад эм гортса пемӧс? — Сійӧс шуӧны Лапкоӧн.

19. Гортса пемӧс. Сійӧ сёйӧ шыд да яй.

Гортса пемӧс. Ыджыд. Сійӧ сёйӧ турун, сетӧ йӧв.

1. тайӧ гортса пемӧсъяс.

3. а) Кань — гортса пемӧс сійӧ мича, еджыд рӧма кань сёйӧ чери. б) Тайӧ вӧв сійӧ ыджыд гортса пемӧс вӧв сёйӧ турун.

ВӦРСА ПЕМӦСЪЯС

4. Парма вӧрын, парма шӧрын Олӧ уна вӧрса пемӧс.

Ош сёйӧ … .

10. а) Сійӧ ыджыд. Ош сёйӧ вотӧс. Тайӧ ош. б) Кӧч сёйӧ турун. Тайӧ кӧч. Сійӧ ичӧт.

12. а) Тайӧ коді? б) Гортса али вӧрса пемӧс? в) Кутшӧм сійӧ? г) Мый сійӧ сёйӧ?

14. Ур — тайӧ гортса пемӧс. Сійӧ олӧ вӧрын. Ур — ыджыд пемӧс. Сійӧ сёйӧ йӧв да тшак.

15. а) Тайӧ вӧрса пемӧс. Неыджыд. Сійӧ чеччалӧ. Радейтӧ сёйны турун. б) Тайӧ вӧрса пемӧс. Ыджыд. Сійӧ мугӧм рӧма. Сёйӧ ма да вотӧс.

21. Коз пу вылын Ичӧт ур. Бӧжыс сылӧн Пашкыр, бур.

Вӧрын олӧ Ыджыд ош. Сійӧ пармаын Оз вош.

… — Ыджыд вӧрса кань. Еджыд уска Да зэв шань.

Рыжӧй пася Мудер руч Кыйсьӧ вӧрын Да оз мудз.

1. тайӧ вӧрса пемӧсъяс.

3. а) Кӧч — вӧрса пемӧс сійӧ еджыд рӧма, ичӧт кӧч сёйӧ турун. б) Тайӧ ур сійӧ неыджыд вӧрса пемӧс ур сёйӧ коль да тшак.

4. Олісны-вылісны Кань, Петук, Пон да Кӧза. Найӧ вензьӧны: «Мый медся чӧскыд?»

«Йӧв — медся чӧскыд! Мур-мур ...» «Абу! Шыдӧс — чӧскыд!» «Медся чӧскыд — лы!» «А ме думайта, медся чӧскыд — турун!»

Вензьӧны, мый медся чӧскыд. А коді прав?

5. — Гӧрд ошкӧс мойда ог? — Мойд! — Тэ шуан мойд. Ме шуа: мойд! — Лӧз ошкӧс мойда ог? — Мойд! — Тэ шуан мойд. Ме шуа: мойд! — Виж ошкӧс мойда ог? — Мойд! — Тэ шуан мойд. Ме шуа: мойд!

7. Руй-руй — Руй-руй, кытчӧ ветлін? — Ме ветлі ыжӧс корсьны. — Руй-руй, кутшӧм тэнад ыжыд? — Менам ыжӧй шӧвк гӧна.

— Руй-руй, кытчӧ ветлін? — Ме ветлі межӧс корсьны. — Руй-руй, кутшӧм тэнад межыд? — Менам межӧй зарни сюра.

ОТСАСЯН ПАСЪЯС

вӧч содтӧд удж

выль тема

босьт тӧд вылад

— Виддза олан, зонка! — Видза олан, Войт! — Видза оланныд, зонкаяс!

— Аддзысьлытӧдз, Войт! — Став бурсӧ, зонкаяс!

— Тэ коді?

— Ме зонка.

— Тэ коді? — А ме нывка.

Сёрнит тадзи: — Тэ коді? — Ме нывка Настук. — Тэ нывка Настук? — Да, ме нывка Настук. — А тэ коді? — Ме зонка Ваня. — А ме Войт.

сёрнит тадзи

висьтав тадзи

— Видза оланныд! Ме Войт. — А тэ коді?

— Войт олӧ керкаын.

— Видза оланныд! Коді ті? — Ми нывка да зонка. — А кыдзи тіянӧс шуӧны? — Менӧ шуӧны Машаӧн. — Менӧ шуӧны Сашаӧн. — А кыдзи тэнӧ шуӧны? — Менӧ шуӧны Войтӧн.

— Ме мазі. Ззз-з-з-з-з-з. А тэ коді? — Ме часі. Тіч-точ. А тэ коді?

Сёрнит тадзи: — Менам нимӧй Настук. — Меным сизим арӧс.

МИЯН КОТЫР

Висьтав тадзи:

Менам эм мам

— Тэнад эм пӧч? — Менам эм пӧч.

Коді медся муса, рам? Тайӧ менам ыджыд мам. Ыджыд мамыд — ыджыд мам, Сійӧ менам мамлӧн мам.

Коді вӧчис меным дадь? Вӧчис меным ыджыд бать. Ыджыд батьыд — ыджыд бать, Сійӧ менам мамлӧн бать.

— Ме ыджыд вок. Меным 8 арӧс. — Ме ичӧт вок. Меным 6 арӧс.

Висьтав тадзи:

Ме нывка. Менӧ шуӧны Настукӧн. Меным 7 арӧс.

Тайӧ ош. Тайӧ ошъяс. Тайӧ кӧч. Тайӧ кӧчьяс. Тайӧ акань. Тайӧ аканьяс.

Сёрнит тадзи:

— Кутшӧм рӧма машина? — Сьӧд рӧма машина.

тайӧ мый?

— Тайӧ мый? — Тайӧ чача. — Тайӧ ош? — Да, тайӧ ош.

— А тайӧ акань? — Абу, тайӧ кӧч. — Кутшӧм кӧч? — Еджыд кӧч.

Меным мамӧ ньӧбис мач, Мачыс менам ветлӧ скач.

Миян Таня бӧрдӧ гора. Мачсӧ уськӧдӧма шорӧ. Ӧвсьы, Таня, тэ эн бӧрд. Оз вӧй мачыд, кутам бӧр.

Миян гажа сад йӧрӧ Локтіс пышкай да сьылӧ. Пышкай, пышкай, эн вуграв, Коді нявӧстас, тӧдмав.

— Тайӧ мый? — Тайӧ чача. — Кутшӧм чача? — Кӧч. — Кутшӧм рӧма? — Еджыд рӧма.

Тайӧ ур. Сійӧ ичӧт да гӧрд рӧма.

МЕНАМ ГОРТ

— Кутшӧм керка? — Ичӧт керка. — Кутшӧм керка? — Ыджыд керка.

Кольквиж шонді, еджыд кӧч, лӧз самолёт, сьӧд машина, гӧрд мач, турунвиж карандаш.

Тайӧ менам горт. Сійӧ выль, ыджыд да мича. Гортын эм нёль ӧшинь да кык ӧдзӧс.

Ош олӧ ыджыд керкаын. Ур олӧ ичӧт керкаын.

— Менам керка выль, ыджыд да шоныд. — Тэнад керкаыд важ, ичӧт да кӧдзыд.

— Кутшӧм керка?

— Ичӧт да шоныд.

— Кымын ӧшинь? — Куим.

Керка тыр йӧз, А ӧшинь ни ӧдзӧс абу.

Керкаын ныв пукалӧ, А кӧсаыс ывлаын.

вӧч тадзи

— Тэнад эм гортса пемӧс? — Да, менам эм кань. — А тэнад коді эм? — Менам некод абу.

Тайӧ петук. Нимыс Петя. Олӧ сарайын. Сійӧ сьылӧ: «Кикуруллю!».

Ӧшинь вылын, шонді водзын, Шӧвк тупыль кодь шань. Еджыд уска, куньса синма Куткырвидзӧ кань.

Мӧс, кань, пон — гортса пемӧсъяс. Кань олӧ гортын. Сійӧ куйлӧ диван вылын. Пон пукалӧ ӧдзӧс дорын. Мӧс сулалӧ керка дорын.

1) Мый крӧвать дорын? 2) Коді крӧвать улын? 3) Мый крӧвать вылын?

Оліс-выліс кань, Сылӧн вӧлі пань, Паняс вӧлі розь, Сёйнысӧ эз позь.

ВЫЛЬ ВОӦН!

1) Мый эм коз вылын? 2) Мый эм коз улын? 3) Коді сулалӧ коз дорын?

Висьтав тадзи: Тайӧ кӧчпи. Чача ӧшалӧ коз вылын. Сійӧ мича, еджыд рӧма.

— Мый ӧшалӧ коз вылын? — Коз вылын ӧшалӧ чача.

Ӧтчыд вонас овлӧ тайӧ, Ставлы шудсӧ Выль во вайӧ.

Улӧс вылын ичӧт коз. Ӧшалӧ со мича оз. Со и ошпи, кӧчпи, руч. Ӧшла чача да ог мудз.

Дона челядь, чолӧмала Выль воӧн! Кӧчиль.

Выль воӧн!

Дона ... ! Чолӧмала Выль воӧн! Став бурсӧ!

Пызан вылын сёян

Ме сёя нянь.

Нянь да рок — медбур вок.

— Ме радейта сёйны яблӧг. — Тэ радейтан сёйны яблӧг? — Да, ме радейта сёйны яблӧг.

Юа кӧ ме йӧв, Ворса шы ни тӧв. Сёя кӧ ме рок, Ӧдйӧ ветлас кок.

Сёя кӧ ме нянь, Быдма ён да шань. Сёя кӧ ме шыд, Лоа зэв ыджыд.

— Мый тэ сёян талун? — Ме сёя рок да еджыд нянь. — Мый тэ юан? — Ме юа йӧв.

Войт керкаӧ локтіс Кӧчиль. — Чолӧм, Войт! — Чолӧм, Кӧчиль! — Пуксьы пызан сайӧ. Ме тэныд вая йӧв да преник. — Аттьӧ, дона Войт!

Пызан сайын сёйӧ Коля, Пызан сайӧ ставсӧ коляс.

Зонка пукалӧ пызан сайын. Мач куйлӧ улӧс улын. Тасьті дорын еджыд нянь. Кань куйлӧ улӧс вылын.

— Мый сёйӧны кань да пон? — Тэнад эм гортса пемӧс? — Мый сійӧ радейтӧ сёйны?

Тайӧ Войт. Войтлӧн лӧз шапка, еджыд пась, лӧз кепысь, сьӧд гын сапӧг.

1) Мый пасьталӧ нывка? 2) Мый пасьталӧ зонка?

Пызан улын пукалӧ сьӧд кань. Улӧс вылын ӧшалӧ дӧрӧм. Пызан вылын куйлӧны чачаяс. Пызан улын гын сапӧг.

— Войт кӧмалӧ гын сапӧг? — Оз, Войт кӧмалӧ тяпи.

Войт кӧмалӧ лӧз тяпи. Пон пасьталӧ сьӧд гач. Ур пасьталӧ гӧрд дӧрӧм. Кань кӧмалӧ гӧрд сапӧг. Кӧч пасьталӧ еджыд платтьӧ.

Шоныд пась меным дась. Ывлаын кӧть туплясь.

— Менам выль пась. — Абу, тэнад важ пась.

— Менам выль тяпи. — Абу, тэнад важ тяпи.

1) Тэнад еджыд пась? 2) Тэнад ичӧт кӧмкот? 3) Тэ радейтан сёйны кампет?

Вок пасьталӧ лӧз дӧрӧм. Чой пасьталӧ турунвиж платтьӧ. Мам пасьталӧ гӧрд сарапан. Бать пасьталӧ еджыд дӧрӧм.

«Да али Оз». — Кӧч пасьталӧ дӧрӧм? — Оз. — Зонка пасьталӧ дӧрӧм? — Да.

Тӧлын пасьталӧ еджыд пась, А гожӧмын руд пась. Коді тайӧ?

Галип гача, кокни кӧма, Дӧрӧм небыд шӧвкысь. Бӧжыс ӧзйӧ сизим рӧмӧн, Быттьӧ ӧшкамӧшка.

ВОГӦГӦРСЯ КАД

Гожӧм веж сарапана. Ар гӧрд да виж платтьӧа.

Гожӧм да ар радейтӧны гӧрд, турунвиж да кольквиж рӧмъяс. Тӧв да тулыс радейтӧны еджыд да лӧз рӧмъяс. А кутшӧм рӧм тэ радейтан?

Видза олан, гажа тулыс! Видза олан, енэж шӧр! Видза олан, тувсов шонді! Видза олан, помтӧм вӧр!

Талун шоныд да гажа. Енэжын югыд шонді. Нывкаяс ворсӧны паркын.

1) Кутшӧм поводдя? 2) Кутшӧм шонді? 3) Кӧні ворсӧны нывкаяс? 4) Кутшӧм тайӧ кад?

Талун зэрӧ. Мам, бать да ме мунам театрӧ. Бать киын ыджыд зонт.

1) Тайӧ тӧв? 2) Ывлаын зэрӧ? 3) Коді мунӧ театрӧ? 4) Мый бать киын? 5) Тэ радейтан ветлыны театрӧ? 6) Кутшӧм театрӧ тэ ветлін?

Талун кӧдзыд. Ывлаын лымъялӧ. Челядь ислалӧны даддьӧн.

— Талун кӧдзыд? — Абу, талун шоныд. — Ывлаын гажа? — Да, гажа. — Лымъялӧ?

Шоныд гожӧм, Шоныд рыт. Шуим пуны Шома шыд.

ВО ГӦГӦР

Лымйыс кӧ ёна усьӧ — гожӧмыс зэра лоӧ. Тулыс кӧ шоныд, гожӧмыс кӧдзыд. Арын дзодзӧг лэбзяс — лым усяс.

Эм и радейтана гортса пемӧс. Менам радейтана чачаяс. Ме радейта ворсны. Менам радейтана вогӧгӧрся кад.

ОТСАСЯН ПАСЪЯС

— велӧд наизусьт

— вӧчам содтӧд удж

— грамматика тема

— выль тема

— кыв артмӧм

— босьт тӧд вылад

— гортса удж

— вочавидз юалӧм вылӧ

ГРАММАТИКА ТЕРМИНЪЯС

ВЫЛЬ ВЕЛӦДЧАН ВО

Чолӧм, школа!

51 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ.

Выль велӧдчан во.

...Эз узьсьы тай мен Талун асывнас дырсӧ, Водз чеччи да сумкаӧ Кутчыси пыр. А шондіыс вӧр сайысь Мыччӧ на нырсӧ. Мам шуӧ, мый Школаӧ мунтӧдз на дыр. И кыдз татшӧм асылӧ Узьны мен позьӧ, Ӧд школаысь сэтшӧма Бырӧма гаж! И важӧн нин дасьтӧма Менам бур козин — Зэв мича яр дзоридзьяс — Гажӧдны класс.

1. Кыдзи гӧгӧрвоан кывбурысь кывъяс: «Ӧд школаысь сэтшӧма бырӧма гаж»? 2. Бырис-ӧ тэнад гажыд школаысь? 3. Мый тэ дасьтін школаӧ мунны?

— Видза олан, ... ! — Видза олан, ... ! — Кыдзи шойччин? — Ме шойччи бура, ветлі саридз дорӧ. А тэ кӧні вӧлін? — Ме вӧлі пӧч ордын сиктын. — Ме велӧдча витӧд классын нин. — Ме велӧдча нёльӧд классын на. А тэныд кымын арӧс? — Меным тырис 11 арӧс. Ме тэысь ыджыдджык. — Бура велӧдчы! Аддзысьлам на.

3 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс.

Талун медводдза велӧдчан лун. Выль велӧдчан воӧн, челядь! Мый тэ вайин сьӧрсьыд? Челядь, сюся кывзӧй велӧдысьӧс!

МЕ ВИТӦД КЛАССА ВЕЛӦДЧЫСЬ

Эмакыв — асшӧр кывсикас, коді петкӧдлӧ предмет, вочавидзӧ коді? да мый? юалӧмъяс вылӧ, вежласьӧ падежъяс (вежлӧгъяс) серти.

Ина вежлӧгъяс

4 удж. Серпасъяс серти лӧсьӧд сёрникузяяс.

5 удж. Содты лӧсялана падеж суффиксъяс.

Со бара ми локтім школаӧ. Тані кыпыд да сӧстӧм. Классӧн веськӧдлысьным нуӧдіс миянӧс классӧ. Сэні пызанъясыс турунвиж рӧмаӧсь, а улӧсъясыс кольквижӧсь. Стенын ӧшалӧ дӧска, сы вылын серпасъяс да уна рӧма коръяс. Классӧ мичмӧдӧны дзоридзьяс. Ставыс выль, мича, югыд. Миянӧс зэв ёна виччысьӧмаӧсь.

6 удж. Сетӧм кадакывъясӧн висьтав аслад класс йывсьыд.

7 удж. Лыддьы текстсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс.

Менам нимӧй Миша. Меным дас ӧти арӧс. Ме велӧдча витӧд классын. Миян классӧн веськӧдлысь — Елена Ивановна. Меным кажитчӧ велӧдны коми кыв, роч литература да история. А медся радейтана урок — физкультура. Урокъяс бӧрын ме ветла спортивнӧй шӧринӧ вермасьӧм секцияӧ. Вежоннас ӧтчыд вартча бассейнын. Радейта ворсны компьютерӧн. Менам уна ёрт. Шойччан лунъясӧ ми ветлам вуграсьны, ворсам мачӧн.

8 удж. Лӧсьӧд ас йывсьыд висьт воддза текст серти.

9 удж. Уджалӧй кыкӧн. Пыртӧй сёрниӧ отсӧг вылӧ сетӧм юалӧмъяс.

Кыдзи тэнӧ шуӧны? Кымын арӧс тэныд? Кутшӧм классын тэ велӧдчан? Кыдзи шуӧны классӧн веськӧдлысьтӧ? Кутшӧм предметъяс тэныд кажитчӧ велӧдны? Кутшӧм кружокӧ, секцияӧ ветлан? Мый радейтан вӧчны прӧст кадӧ да шойччан лунӧ?

10 удж. Висьтав аслад ёрт йылысь сетӧм план серти.

1. Кыдзи шуӧны ёрттӧ? 2. Кымын сылы арӧс? 3. Кутшӧм классын сійӧ велӧдчӧ? 4. Кутшӧм предмет сылы кажитчӧ велӧдны? 5. Мый сійӧ вӧчӧ прӧст кадӧ?

Лыддьы. Вуджӧд да вайӧд лӧсялана роч нӧдкывъяс.

Ваясны рок — кӧть кымын морт панясьӧ, оз и чинлы. Коктӧм, а ӧтарӧ мунӧ. Еджыд луд вылын сьӧд ыжъяс йирсьӧны.

УРОК ДА ПЕРЕМЕНА

Кывпод — кадакывлӧн вежласьтӧм форма. инфинитивлӧн суффикс.

11 удж. Урок лыддьӧг. Аддзы колана урок ним роч кыв вылын.

Коми кыв

Роч кыв

Артасян урок

Серпасасян урок

Вӧр-ва урок

Удж урок

1. Кутшӧм урокъяс эмӧсь выльлунӧ? 2. Кутшӧм урокъяс тіян нӧшта эмӧсь? 3. Кутшӧм урок эм быд лун? 4. Кутшӧм урок вежоннас ӧтчыд?

Лӧсьӧд урок лыддьӧг воторник кежлӧ.

12 удж. Корсь пӧвсӧ. Лӧсьӧд сёрникузяяс ас йывсьыд.

1. Кутшӧм урокъяс тіян эмӧсь? 2. Мый ті сэні вӧчанныд?

3 удж. Лыддьы текстсӧ. Аддзы кадакывъяссӧ да гиж кывпод формаын.

Кодӧн ме лоа.

Быд мортлӧн ичӧтсяньыс эм кӧсйӧм. Ӧні ме велӧдча витӧд классын. Радейта литература урок. Менам бура артмӧны ас гижӧдъяс. Прӧст кадӧ лыддя мойдъяс да серпасала найӧс. Кор ме помала школа, муна велӧдчыны университетӧ. Гашкӧ, ме лоа журналистӧн.

14 удж. Бӧрйы кадакывъяс. Кутшӧм урок вылын мый позьӧ вӧчны?

Урок вылын позьӧ

лыддьыны кывбур

Лӧсьӧд перемена йылысь «Шонді» нога гижӧд.

15 удж. Серпас серти висьтав, мый вӧчӧны челядь.

Кадакыв — асшӧр кывсикас, петкӧдлӧ предметлысь действие, вочавидзӧ мый вӧчны? юалӧм вылӧ.

16 удж. Лыддьы висьтсӧ да вочавидз юалӧм вылӧ.

Перемена вылын. Коймӧд урок бӧрын миян школаын кузь перемена. Ме пета классысь да муна сёянінӧ. Дежурнӧйяс разӧдӧны сёян-юан. Ми пажнайтам. Пажын бӧрын кольӧ на кадыс. Ми ворсам, котралам, сёрнитам ӧта-мӧдкӧд, дасьтысям водзӧ урок кежлӧ. А мый ті вӧчанныд перемена дырйи?

17 удж. Гиж кадакывъяссӧ ӧнія кадын.

1. Коми кыв урок вылын ми лыддям висьтъяс, мойдъяс. 2. Ӧньӧ да Ӧльӧ колана ногӧн арталӧны) задачаяс. 3. Роч литература урок кежлӧ ме велӧді кывбур. 4. Перемена дырйи Настук чышкис дӧска. 5. Звӧнок бӧрын витӧд класса велӧдчысьяс петісны классысь. 6. «Тэ ӧні мунан сёянінӧ?» — юаліс Кирӧ. 7. Удж урок вылын ті пилитчанныд али пусянныд? 8. Велӧдчанінын ми тӧдмалім уна выльтор.

18 удж. Содты лӧсялана кадакывъяс.

Перемена дырйи ме шойчча.

Сёянінын дежурнӧйяс разӧдӧны тасьті-пань.

Урокъяс бӧрын ми пелькӧдам класс.

19 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ.

Велӧдчысьлы тӧд вылӧ.

«Единица» сюрӧ сылы, Коді медся дыш. Коді книга сайын некор Оз пӧсьӧдлы мыш. Кӧн ӧшыбка, сэтчӧ «двойка» Сюйӧ ассьыс ныр. Вайӧ, челядь, сійӧс классысь Вӧтлӧй пырысь-пыр. Абу лёк ни, абу бур ни, Шӧр отметка «три». Сэсянь «двойка» абу ылын — Эн вунӧдӧй ті. Со «четыре» классӧ пырӧ — Велӧдчысьлӧн ёрт. Дружнӧя кӧ сыкӧд олан, Лоан тэ бур морт. Бура лыддьысян да гижан, Сэсся он кӧ дур, Тайӧ «пятьыс» дневник пытшкад Ӧдйӧ пырас — гур.

1. Кывбурлӧн кутшӧм юкӧн тэныд медъёна кажитчис? 2. Кодъяслы пуктӧны лёк донъялан пас, а кодъяслы — бур донъялан пас? 3. Кыдзи тэ велӧдчан?

Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

Велӧдчӧм морт синма, велӧдчытӧм — синтӧм. Зарни перйӧны муысь, тӧдӧмлунъяс — небӧгысь. Велӧдчан — мортӧн лоан. Мортыс кӧ бур, и славаыс бур. Ов да выв, да век велӧдчы. Корсь лӧсявтӧм шусьӧг.

20 удж. Тӧдмась текстӧн да вуджӧд. Аддзы текстысь кывбердъяс.

Арын. Лӧсьыд водз арын! Енэжыс кельыдлӧз, шондіыс мелі на. Гӧгӧр зэв мича. Вӧрыс пӧртмасьӧ гӧрд, пемыдвеж, зарни рӧмъясӧн. Вӧрын быдмӧны тшакъяс, нюрын кисьмӧ турипув. Кокни лолавны арся сынӧдӧн. Дырджык окота нимкодясьны бӧръя шоныд лунъясӧн.

Кывберд — асшӧр кывсикас, коді петкӧдлӧ предметлысь признак, вочавидзӧ кутшӧм? юалӧм вылӧ. Эмакыв водзын оз вежлась.

Кывберд петкӧдлӧ признакъяс

Тӧдмав юржуглан.

1. Арся тӧлысь ним. 2. Водз арын вӧрыс ... . 3. Волӧн медся лышкыд кад. 4. Арнас катша и ... пӧт. 5. Моз тӧлысь рочӧн. 6. Медся шома арся вотӧс. 7. Арнас сійӧ пемыд да кузь.

21 удж. Серпас серти лӧсьӧд да гиж 3—4 сёрникузя.

Отсӧг вылӧ кывъяс:

зарни ар

веж козъяс

уна рӧма коръяс

зіль челядь

арся енэж

долыд челядь

тыр чуман

вотчӧны вӧрын

аддзис гӧрд гоб

кутӧ киас

нимкодясьӧны мичлунӧн

ваясны гортӧ

Лӧсьӧд ас бӧрйӧм серти ар йылысь юржуглан (ребус, кроссворд, нӧдкыв).

Арся поводдя

ЭМАКЫВЙЫСЬ КЫВБЕРД АРТМӦМ.

22 удж. Бӧрйы эмакывйысь артмӧм кывбердъяс, инды суффиксъяссӧ.

Арын лэбачьяс лэбӧны лунвылӧ, но и кӧдзыд войвылӧ унаӧн кольччӧны. Лэбачьяс оз сэтшӧма повны кӧдзыдысь, кыдзи тшыгъялӧмысь. Сы могысь букыд арсянь колӧ дасьтыны лэбачьяслы вердчанінъяс. Зэра, тӧла, шондітӧм поводдя дырйи лэбачьяслы шуштӧм, кӧдзыд. Сэки найӧ дзебсясьӧны пу вожъяс улӧ, керка вевт улӧ. Лэбачьяслы позьӧ вӧчны вевта, бокъястіыс тупкӧса сёянінъяс. Татшӧм вердчанінсӧ ӧшӧдӧны пуӧ, тэчӧны сэтчӧ вотӧсъяс, шыдӧс, нянь крӧшки, быдмӧг кӧйдысъяс. Тадзи позьӧ отсавны лэбачьяслы коллявны ар да кӧдзыд тӧв.

23 удж. Сетӧм эмакывъясысь артмӧд кывбердъяс.

24 удж. Содты сёрникузяясӧ эмакывъясысь артмӧм кывбердъяс.

1. ... йӧзлӧн арнас уджыс уна. 2. Ок и чӧскыд ... шыд! 3. Пӧчӧ пӧжаліс ... пирӧг. 4. Таво арыс ... . 5. ... пемӧсъяс дасьтысьӧны тӧв кежлӧ. 6. Сёр арын поводдяыс ... .

25 удж. Комиӧд телефонысь текстсӧ. Лӧсьӧд аскиа поводдя йылысь юӧр.

АРСЯ КОЗИНЪЯС

26 удж. Лыддьы. Серпасъяссӧ веж эмакывъясӧн.

Быд тшак радейтӧ ассьыс места.

27 удж. Мичаа лыддьы висьтсӧ. Гиж висьтсӧ, эмакывъяссӧ да кывбердъяссӧ веж серпасъясӧн.

Арся вӧрын.

Колис моз тӧлысь. Гожся шоныд бӧрын пуксис зарни ар. Вӧрын быдмӧны на тшакъяс, сэні и тані паныдасьлӧны рыжикъяс, ягсеръяс, ельдӧгъяс, еджыд гобъяс. Шондіӧн югзьӧдӧм вӧр діяс вылын дзирдалӧны пелысь розъяс. Нюрын сярвидзӧ пемыдгӧрд турипув. Лӧня визувтӧ вӧрса шор. Пыдӧстӧм лӧз енэжті шлывгӧны кымӧръяс.

— Тэ тӧдан, кутшӧм солалан тшак медся чӧскыд? — Ме ногӧн, медся чӧскыд тшакыс — выя ельдӧг. — А кытысь сійӧс вотны? — Кыддза-пипуа рас — сылӧн быдманін. Эм ӧд и ньыв ельдӧг. Тайӧ тшакыс быдмӧ лыска вӧрын. — Ёна жӧ нин озырӧсь коми вӧръясыд чӧскыд тшакъяснад!

Тӧдса тшак нимъясӧн лӧсьӧд юржугӧдлан.

29 удж. Ӧкты пелысь розйысь вотӧс нимъяс.

Шыпасъясӧн позьӧ вӧдитчыны унаысь.

Тӧдмав нӧдкывъяссӧ.

Сьӧд вӧр шӧрын сулалӧ гӧрд шляпаа молодеч. Мича-мича зон да ӧти кока. Гӧрд платтьӧа, еджыд чутъяса Таттян. Юра, да шапкатӧм; кока, да кӧмтӧм. Му пытштіыс ветлӧ, гӧрд шляпаа петлӧ. Вӧрын ичӧт зон. Сійӧс тӧдан он?

Корсь эмакывйысь артмӧм кывбердъяс.

30 удж. Велӧдчы бура лыддьыны [с’] шыа кывъяс.

Яша да Миша Ёльдорса вӧрысь Вотісны чуман тыр Гӧрд сьӧлаоз. Чӧскыдысь-чӧскыд Вотӧслӧн кӧрыс, Мыйла тадз шусьӧ: Сьӧла да оз?

Сьӧлаоз кыв артмӧма сьӧла да оз кывъясысь. Йӧз казявлӧмаӧсь, мый тайӧ вотӧссӧ радейтӧ кокавны сьӧла.

Гӧгӧрвоӧд турипув кывлысь артмӧмсӧ.

31 удж. Сетӧм кывъясӧн артмӧд кывтэчасъяс.

32 удж. Артмӧд сёрникузяяс.

1. Коми муын быдмӧ уна сикас пу. 2. Лыска коз пожӧм ньыв пуяс. 3. Жовлӧн вотӧсъяс бурдӧдӧны висьӧмъясысь. 4. Челядь чӧсмасьӧны сус ӧрекъясӧн. 5. Бать пывсьӧ кыдз корӧсьӧн. 6. Миян эм сюмӧдысь чуман. 7. Оржы, кыдз, тупу - тайӧ коръя пуяс.

33 удж. Лыддьы висьтсӧ. Сет юалӧмъяс ёртыдлы.

Пуяслӧн коланлун.

Миян вӧр-ва озыр уна сикас пуӧн да кустӧн. Лыска да коръя пуяс колӧны звер-пӧткалы, йӧзлы. Пашкыр лапъяса коз пу горсйын олӧны ур да визяорда. Небыд лыска ньыв пу улӧ кодйӧ аслыс гусӧ ош. Топыд ниа пуысь морт вӧчӧ керка подув. Сус пу кольясӧн чӧсмасьӧны челядь. Жов пу вотӧс бурдӧдӧ висьӧмъясысь. Льӧмйысь пуӧны юмов компот да варенньӧ. Йӧра сёйӧ бадь да кыдз коръяс. Пипу кырсьысь чӧскыдджыкыс кӧчлы немтор абу. Кыдз пу — зэв колана пу. Коді радейтӧ мыссьыны пывсянын, сійӧ водзвыв заптӧ корӧсь. Кыдз пу сюмӧдысь артмӧны мича дозмукъяс, сувениръяс, чачаяс. Важӧн кылісны сыысь кӧм. Уна буртор сетӧны миянлы пуяс. Челядь, видзӧй да радейтӧй вӧр-ва!

34 удж. Тӧдмав пуяс.

35 удж. Вуджӧд текстсӧ.

Усьӧм кор.

Гожӧмбыд уджалісны пулӧн коръясыс. Найӧ вердісны пусӧ. А ӧні лоисны ковтӧмӧсь, гылалісны муӧ. Веж гожӧм помасис. Корйыс ӧні усьӧма, куйлӧ му вылын. Но и тайӧ усьӧм корйыс дыр на шогмас вӧрса олысьяслы. Ёж вӧчас наысь шоныд поз, дзебсяс кӧдзыдысь. Пуяс улын куйлысь коръяс оз лэдзны быдмыны турунлы. Тӧв да зэр улын сісьмӧны коръяс, вынсьӧдӧны мусӧ.

Мый вылӧ шогмӧны усьӧм коръяс?

36 удж. Тӧдмав ребусъяс. Ребус — тайӧ серпаса нӧдкыв.

Радейтана пу нимӧн лӧсьӧд ребус.

37 удж. Гиж радейтана пу йылысь неыджыд висьт. Серпасав сійӧс. Лӧсьӧд ичӧтик небӧг.

МОРТЛӦН ОРТСЫ ДА СЯМ

АСАЛАН ВЕЖЛӦГ.

Асалан вежлӧгын эмакыв вочавидзӧ кодлӧн? юалӧм вылӧ.

Тайӧ тетрадьыс Миша Расовлӧн. Менам мамлӧн зарни кияс.

38 удж. Кывтэчасъяс отсӧгӧн висьтав Мишалӧн ортсы йылысь.

руд синма

ёсь ныра

гӧгрӧс чужӧма

смоль сьӧд юрсиа

кузьмӧс чужӧма

шабді юрсиа

кузь синлыса

паськыд ныра

сьӧд сэтӧр синма

векни чужӧма

чангыль ныра

гӧгрӧс бандзиба

кельыдлӧз синма

Мишук шабді рӧма юрсиа. Настук чӧдлач рӧма синма.

Мишуклӧн шабді рӧма юрси. Настуклӧн чӧдлач рӧма син.

39 удж. Лыддьы В. И. Лыткинлӧн «Мунӧны» поэмаысь юкӧн.

Чеччы жӧ, Ӧльӧксан, Чеччы жӧ, ичӧт пи. Видзӧдлы ывлаӧ гыӧра ӧшиньті. Ывлаыс шемӧсӧн тыр — Чеччы жӧ пырысьтӧм-пыр. Шабді сӧдз юрсиа Ӧльӧ Чӧдлач лӧз синъяссӧ восьтіс, Тэрыба пӧлатьысь чеччис, Котӧрӧн ӧшиньлань лэччис.

1. Код йылысь тайӧ кывбурыс? 2. Кутшӧм Ӧльӧксаныс? 3. Тэ думысь, кымын арӧс зонкалы?

БАТЬ: Мишук, кӧні тэ вӧлін рытывбыд? Тэ дорӧ воліс гӧсьтя. МИШУК: Коді нӧ? БАТЬ: Нимсӧ эз висьтав. Здук кежлӧ и пыраліс. Неыджыд тушаа, сьӧд кузь юрсиа, гӧгрӧс чужӧма, сьӧд сэтӧр синма. Ачыс гӧрд курткаа, джинсы гача, сьӧд туплиа. МИШУК: А-а! Тайӧ миян классысь нывка — Юля Панева. Ме сылы звӧнитла.

1. Коді воліс Мишук дорӧ? 2. Кутшӧм сійӧ? 3. Казьтышт, кутшӧм Мишук?

41 удж. Серпасав кывъясӧн ёртыдлысь ортсысӧ да сямсӧ.

Роч кывйын — предлог, а комиын — кывбӧр. Сійӧ век сулалӧ эмакыв бӧрын.

Тӧдмасям кодь да моз ӧткодялан кывбӧръясӧн.

42 удж. Содты лӧсялана кывбӧръяс.

1. Мишуклӧн синмыс чӧдлач кодь лӧз. Мишук батьыс моз бура уджалӧ. 2. Настук мамыс моз мичаа сьылӧ. Настуклӧн гӧлӧсыс колип кодь. 3. Пӧльлӧн юрсиыс лым кодь дзор. Пӧльӧ ме моз радейтӧ сёйны юмовторъяс.

43 удж. Лыддьы да гӧгӧрво сёрникузяяссӧ.

1. Сьӧд юрсиа, гӧгрӧс чужӧма, колип кодь гӧлӧса Маринаӧс лыддисны медся мичаа сьылысьӧн. 2. Вася — лӧсталысь сьӧд юрсиа, векньыдик синъяса, гырысь черлыяса детинка. 3. Саньӧ — бумага кодь еджыд чужӧма, еджгов юрсиа, ар дас сизима зон. 4. Невольский дзугсьӧм юрсиа, сэтшӧм жӧ сьӧд уска да ичӧтик тошка. 5. Рюрик вӧлі не арлыд серти дзор юрсиа, гӧгрӧс чужӧма, шензьӧдана лӧз синъяса мужичӧй.

44 удж. Кодь да моз кывбӧра тэчасъяс пыртӧмӧн гиж ас йывсьыд висьт, кутшӧмӧн тэ лоан вит во мысти.

Мортлысь признакъяссӧ (ортсысӧ и этшсӧ) позьӧ петкӧдлыны и зумыд кывтэчасъясӧн.

Кутшӧм зумыд кывтэчасъяс лӧсялӧны серпасъяслы?

45 удж. Зумыд кывтэчасъясӧн лӧсьӧд ас йывсьыд сёрникузяяс.

46 удж. Серпасав ӧти зумыд кывтэчас да куж висьтавны аслад удж йылысь.

47 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Аддзы зумыд кывтэчасъяс. Мый найӧ вежӧртӧны?

Колӧкӧ, асьнытӧ Некор эн ошкӧй. Онӧ и тӧдлӧй, Кыдз пӧранныд ошкӧ.

Му вылӧ небыд лым Кутас кор усьны, Исласьӧм пыдди сэк Воданныд узьны.

Садьман, да кынӧмыд Сюмалӧ зэв кӧть, Ковмас нин тулысӧдз Нёнявны певтӧ.

Ёртасьны ковмас сэк Пармаса ошкӧд. Колӧкӧ, асьнытӧ Некор эн ошкӧй!

МИЯН РӦДВУЖ

48 удж. Лыддьы висьтсӧ. Висьт серти лӧсьӧд юӧр аслад рӧдвуж йылысь.

Менӧ шуӧны Настаӧн. Овӧй менам Рочева. Ола сиктын. Велӧдча витӧд классын. Менам эм бать-мам, пӧль-пӧч, чой да ичӧт вок. Ми олам ас керкаын. Батьӧс шуӧны Иван Пашӧн, сылы 45 арӧс. Батьӧ уджалӧ шоперӧн. Мамӧс шуӧны Екатерина Александровнаӧн, сылы 42 арӧс. Мам уджалӧ велӧдысьӧн. Менсьым ыджыд чойӧс шуӧны Маринаӧн. Сійӧ велӧдчӧ пединститутын. Чой кӧсйӧ лоны велӧдысьӧн. Сійӧ бура тӧдӧ компьютер. Ичӧт вокӧс шуӧны Стёпукӧн. Сійӧ ветлӧ садйӧ, радейтӧ ворсны чачаясӧн. Миянкӧд олӧны пӧль-пӧч, найӧ пӧрысьӧсь нин. Ме радейта котырӧс.

49 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти сёрникузяяс.

50 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Ыджыд-ӧ тіян рӧдвужыд? 2. Кодъяс эмӧсь тіян рӧдвужын? 3. Кыдзи шуӧны бать-мамтӧ? 4.Кӧні да кодӧн найӧ уджалӧны? 5. Тэнад эм чой-вок?

51 удж. Серпас серти лӧсьӧд сёрникузяяс.

52 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Висьтав аслад бать йылысь.

Менам батьӧ быдтор кужӧ: Вермӧ пилаӧн да стружӧн Вӧчны улӧс, джадж и шкап. Батьӧ менам абу тшап.

Тшак и вотӧс вайӧ батьӧ, Чери кыйӧ вугыр шатьӧн, Мотоциклӧн гур да гур, Ӧдӧбаысджык оз сюр.

Физзарядка вӧчӧ пасьтӧг, Лыжи тӧв кежлӧ нин дасьтӧ, Эм походын узьлан вон, Менам батьӧ медся ён.

Кутшӧм батьыс тайӧ кывбурын? Мый кужӧ вӧчны?

МИЯН РӦДВУЖЛӦН ШОЙЧЧАН ЛУН

53 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти сёрникузяяс, пырт медвылыс тшупӧда кывбердъяс.

54 удж. Лыддьы текстсӧ.

Талун шойччан лун. Ме ог велӧдчы. Мамӧ пӧчкӧд пӧжасьӧны. Дас часын ме ордӧ локтасны Миша да Коля ёртъяс. Ми мунам исласьны лызьӧн. Исласьӧм бӧрын ме отсася бать-мамлы пелькӧдны патера. Пӧль-пӧчкӧд ветла лавкаӧ. Луннас ӧтвылысь пажнайтам. Рытнас бать-мам ветлӧны театрӧ. Ми воккӧд видзӧдам телевизор. Пӧль лыддьӧ газет-журнал. Пӧч кыӧ прӧшви. Чой ворсӧ компьютерӧн. Тадзи ми коллялам шойччан лун.

1. Мый тэ вӧчан шойччан лунӧ? 2. Мый вӧчӧны шойччан лунӧ тэнад бать-мамыд, чой-вокыд, пӧль-пӧчыд?

55 удж. Серпасъяс вылӧ мыджсьӧмӧн гиж неыджыд висьт аслад шойччан лун йылысь.

Шойччан лунӧ.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, юась ёртыдлысь.

1. Кыдзи тэ коллялін шойччан лун? 2. Мый удитін вӧчны? 3. Отсасин-ӧ бать-мамлы, пӧль-пӧчлы? 4. Кытчӧ ветлін? Мый аддзылін? 5. Мый выльторсӧ тӧдмалін?

Нимвежтас — асшӧр кывсикас, вежӧ сёрниын эмакыв, кывберд да лыдакыв.

МЕНАМ МЕДМАТЫССА МОРТ

56 удж. Помав сёрникузяяссӧ, медым артмис мам йылысь висьт.

57 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ.

Мамыд — сійӧ шонді, Пӧсь сьӧлӧмнас шонтӧ, Мамыд — югыд кодзув, Туйтӧ индӧ водзӧ. Мамлысь мелі кывсӧ, Ныв-пи, шаня кывзӧй.

1. Кодкӧд орччӧдӧма поэт мамсӧ? 2. Мыйӧ велӧдӧ кывбурыс челядьӧс?

Донъяв мамтӧ медвылыс тшупӧда кывбердъяс пыртӧмӧн.

58 удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Муса мамук! Бур сьӧлӧма коми ань! Помнита, здук эн вермы весь пукавны: пуин-пӧжалін, вердін-юкталін, кӧмӧдін-пасьтӧдін, мыськин-пелькӧдін да вежӧрӧ вайӧдін. А кутшӧм лӧсьыда кужин мойдны! Вом паськӧдӧмӧн кывзім ми тэнӧ. Ӧнӧдз на кыла тэнсьыд небыд гӧлӧстӧ, аддза нюмъялысь чужӧмтӧ да мелі синъястӧ. Мамъяс дорӧ радейтӧмыс аслыссяма. Быдӧнлы мамыд — меддона морт. Аттьӧ тіянлы, мамъяс, став бурсьыс!

1. Мыйысь гижысьыс аттьӧалӧ мамъясӧс? 2. Кутшӧмӧн сійӧ аддзӧ ассьыс мамсӧ? 3. Мыйла быд мортлы мам — меддона морт?

59 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс серпасъяс да кывтэчасъяс отсӧгӧн.

Отсӧг вылӧ сетӧм кывтэчасъяс:

чышкавны бус

пелькӧдны джодж

пӧжавны пувъя пирӧг

мыськыны тасьті-пань

козьнавны дзоридзьяс

козьнавны ас киӧн вӧчӧмторъяс

1. Кутшӧм буртор тэ вӧчин мамыдлы Аньяс лунӧ? 2. Мый тэ козьналін мамыдлы Аньяс лунӧ?

60 удж. Лӧсьӧд мамыдлы (чойыдлы, пӧчыдлы, вежаньыдлы) чолӧмалӧм.

Отсӧг вылӧ кывъяс:

пыдди пуктана

сиа кузь нэм да бур шуд, дзоньвидзалун

бур вермӧмъяс

бура велӧдчыны

медым пыдди пуктісны да радейтісны

61 удж. Лыддьы кывпесансӧ колана ногӧн. Ордйысь ёртыдкӧд ӧд вылӧ.

Пӧчӧлы пӧльӧ вӧчӧма гӧлик, Пӧльӧлы пӧчӧ вӧчӧма сӧчӧн.

Пӧрадок петкӧдлысь лыдакыв

62 удж. Содты текстӧ лыдакывъяс.

63 удж. Лыддьы да артав задачаяссӧ. Лӧсьӧд ачыд.

1. Гӧбӧчын олісны дас нёль шыр. Друг сэтчӧ пырис Васька кань да сёйис куим шырӧс. Кымын шыр колис гӧбӧчын? 2. Кык классысь велӧдчысьяс босьтісны дӧзьӧритны пуяс. Став удж челядь вӧчисны ӧткодя. Кымын пу вӧлі паркын, ӧти классас кӧ кызь нёль велӧдчысь, а мӧдас — кызь кык? 3. Миша ыджыдджык Димаысь куим арӧсӧн. Миша ичӧтджык Оляысь кык арӧсӧн. Кымын арӧсӧн ыджыдджык Оля Димаысь?

64 удж. Кутшӧм лыдпасъяс дзебсьӧмаӧсь серпасын?

Лӧсьӧд лыдпасъясӧн серпас.

КАДАКЫВЪЯСЫСЬ АРТМӦМ ЭМАКЫВЪЯС.

65 удж. Артмӧд уджсикас нимъяс. Кодӧн уджалӧны тэнад бать-мамыд?

66 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс. Вӧдитчы профессия нимъясӧн.

67 удж. Лыддьы текст. Аддзы колян када кадакывъяс.

Со и воис тӧв. Усис небыд лым. Гӧгӧр лоис еджыдысь-еджыд, сӧстӧм да мича. А челядьлы радлуныд мыйта! Кыр йылын исласьӧны даддьӧн, лызьӧн, ворсӧны лым мачӧн, вӧчӧны лыммортӧс. Нёль тӧлысь кежлӧ волӧ гӧститны миян войвылӧ тӧв.

Видлав кадакывъяссӧ образец серти.

68 удж. Лӧсьӧд план серти тӧв йылысь висьт.

1. Кыдзи шусьӧны тӧвся тӧлысьяс? 2. Кутшӧм лоис поводдяыс? 3. Кутшӧм лоис енэжыс? 4. Кутшӧмӧсь лоисны пуясыс? 5. Кутшӧмӧсь лоисны туйясыс? 6. Мый вӧчӧны тӧвнас челядь да верстьӧ йӧз?

69 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Чолӧм, тӧв!

Радейта ме тӧлын Гортысь петны лызьӧн. Быттьӧ рӧдта вӧлӧн, Гӧгӧр ставыс шызьӧ.

Ыбыс шуӧ «Чолӧм!» Ягыс шуӧ «Видза!» Быттьӧ няньӧн-солӧн Гӧсьтӧс гортас видзӧ.

Юковта кык визьӧн Вӧрсӧ лызьӧн-вӧлӧн. Морӧс кудйын сизьӧн Тотшкӧ менам сьӧлӧм.

Мый йылысь кывбурыс?

Тӧдмав нӧдкывсӧ. Дзеб вочакывсӧ ребусӧ.

Мыйся кодзувъяс му вылын Да и пальто вылын, со! Босьті киӧ — пыр и сылі: Ваысь кындзи, нем эз ло.

70 удж. Лӧсьӧд тӧв йылысь нӧдкыв.

71 удж. Гиж диктант.

Ок и мича тӧвся лун!

Со и воис тӧв. Войнас кӧдздӧдіс. Асывнас усис небыд пушыд лым. Лымйыс вевттис небыд эшкынӧн мусӧ. Шоныд кепысьӧн тӧлыс пасьтӧдіс пу вожъяс. Кыдз пулы да пипулы козьналіс еджыд платтьӧ. Крепыд йиӧн топӧдіс юяс да тыяс. Гӧгӧр сӧстӧм да мича.

72 удж. Бӧрйы ӧти кадакыв да видлав тадзи:

73 удж. Содты кадакывъяс дорӧ колян када суффиксъяс.

Эз на виччысь некод тӧв, Узигкості сійӧ воис. Тӧрыт лымйыс эз на вӧв, Талун еджыд муыс лоис.

Выль во.

Луныс вывті дженьыд лоис, Чайтан, войлӧн пом оз во. Миян керкаӧ тшӧтш воис Озыр гӧснечӧн Выль во.

Ветлі вӧрӧ, вайи сьӧрысь Пашкыр лапъя мича коз. Регыд пырас тошка, пӧрысь, Сьӧкыд нопъя Дед Мороз.

74 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.

75 удж. Висьтав, кутшӧм кыв оз лӧсяв.

76 удж. Лыддьы висьтсӧ.

Лым ёкмыль.

Мамыс Федяӧс пинялӧ лым сёйӧмысь. А лымйыс сэтшӧм чӧскыд: ыркыд, вомад сылыштас да нӧшта на чӧскыдджыкӧн кажитчӧ. Видзӧдӧ зонка мамыс вылӧ да оз гӧгӧрво, мыйысь сійӧс видӧны. — Мам, а тэ ачыд видлы, нюлышт кепысьтӧ, ок ӧд чӧскыд! Мамыс татчӧ нинӧм эз куж шуны. Сэсся босьтыштіс кепысяс неуна лымсӧ да нюлыштіс, вомас кутыштіс да бӧр сьӧлыштіс. — Мый нӧ сэн чӧскыдыс? — сэсся дум вылас мыйкӧ воис. — Босьт лым ёкмыльсӧ да гортӧ пырт. Федялы тешкодь лои, но кывзысис. — Пукты лымсӧ тасьтіӧ да виччысь сылӧмсӧ, — тшӧктіс мамыс. Федя пӧрччысис, пуксис улӧс вылӧ да кутіс виччысьны. Мудзис весиг. А лымйыс зэв надзӧн сылӧ. Аслыс тешкодь — мый водзӧ лоӧ? Коркӧ сэсся лымйыс сыліс жӧ. Татьяна Васильевна матыстіс тасьтісӧ югыдлань. — Волы, Федя, видзӧдлы, — корис писӧ. — Мый нӧ сэсь аддзан? — Сэні, сылӧм ваас, кутшӧмкӧ посни ёг да гӧнторъяс гӧвкъялӧны. Со ӧд мый, вӧлӧм, сёя! Кыдз сӧмын кынӧмӧй эз висьмы?!

1. Мыйысь пиняліс мамыс Федяӧс? 2. Мыйла оз позь сёйны лымсӧ?

Классад нуӧдӧй туялӧм «Кӧні лымйыс сӧстӧмджык?»

1. Кытысь ті босьтінныд лымсӧ? 2. Мый эм сійӧ местаыскӧд орччӧн? 3. Ветлӧны-ӧ сэні машинаяс? 4. Кӧні лымйыс медся сӧстӧм? 5. Кӧні лымйыс медся няйт? Мыйла?

МЕНАМ РАДЕЙТАНА ГОРТСА ПЕМӦС

77 удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

— Чолӧм, Ӧльӧш. Кодӧс тэ киад новлӧдлан? — Чолӧм, Миш. Тайӧ менам Пушок каньпи. — Кутшӧм мусаник Пушокыд: лӧзов-еджыд гӧна, сьӧд лапаяса, быттьӧ туплиа. Кутшӧм пӧрӧдаа каньпиыд? — Персидскӧй. А тэнад эм кань? — Менам кань абу, но эм пон — лайка, шуӧны Лыскоӧн. Батькӧд Лыско коймӧд во нин ветлӧ кыйсьыны. Бур ныриса пон.

1. А тэнад кутшӧм гортса пемӧс эм? 2. Кыдзи сійӧс шуӧны?

78 удж. Лыддьы висьтсӧ.

Муркалӧн чужис Пушок нима каньпи. Сійӧ вӧлі турунвиж синма, кузь руд гӧна, лапаясыс еджыдӧсь. Пушок велаліс нин тасьтіысь сёйны йӧв. Ворсіс кудйын, котраліс шонді югӧр бӧрся. Ӧтчыд Пушоклӧн мамыс дыр эз лок кыйсянінысь. Дыр каньпи чуксаліс ассьыс мамсӧ. Петіс кильчӧ вылӧ. Кӧсйис юавны Шариклысь мам йывсьыс. Но пон эргӧмӧн уськӧдчис каньпи вылӧ. Пушок повзьӧмысла кавшасис забор вылӧ. Аддзӧ: забор дорын кодкӧ турун йирӧ, сюръяса, еджыд тошка. Пушок некор на эз аддзыв татшӧм дивӧсӧ да повзьӧмысла бӧрддзис. — Мамӧ! — горӧдіс сійӧ. — Кутшӧм тэнад мамыд? Висьталан кӧ, ме отсала тэныд сійӧс корсьны, — шуис сюра-тошка турун сёйысь.

1. Висьтав, кутшӧм Пушоклӧн мамыс? 2. Коді кӧсйис отсавны Пушоклы? 3. Кыдзи тэ чайтан, аддзисны-ӧ Пушоклысь мамсӧ?

79 удж. Лыддьы Нина Куратовалысь кывбурсӧ. Серпас отсӧгӧн вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Серпасав ассьыд гортса пемӧстӧ.

Тарасиккӧд ворсіс Барсик, Алёшакӧд ворсіс Марсик. А кодкӧд ворсіс Ӧльӧксан? Ыджыд, мича, дзик сьӧд рӧма, Сӧмын вӧччӧм еджыд кӧмӧн.

1. Петкӧдлы Барсикӧс да Марсикӧс. 2. Корсь Тарасикӧс да Алёшаӧс. 3. Кодкӧд ворсӧ Ӧльӧксан? 4. Кутшӧм нима вермас лоны понмыс?

Тӧдмав нӧдкывъяс.

Ён, но оз вӧч уджтӧ. Оз вись, а век ружтӧ.

Гӧрд пилотка, кокыс кӧма, Бӧжыс югзьӧ сизим рӧмӧн.

Олӧ гидын, чукля сюра, Сетӧ уна небыд вурун, Нёльнан кокас вожа гыж, Тайӧ, дерт жӧ, лоӧ ыж.

Яй кӧ сетан — мурзӧ-сёйӧ. Сідзсӧ, мелі да зэв шань. Быдтор аддзӧ пемыд войӧ, Тайӧ зверыс гортса кань.

Сійӧс кӧ тэ вердан бура, Ваяс пес и ваяс турун. Он кӧ повзьы — вылас сӧв, Тэнӧ тӧвзьӧдас бур вӧв.

Вежӧ томан, видзӧ керка. Вӧралысьлӧн медбур ёрт. Котралігӧн тэрыб кока, Тайӧ лапъя пеля (...).

80 удж. Лыддьы да велӧдчы висьтавны аслад кывйӧн.

Выль во кежлӧ меным козьналісны кык вежонся мичаник каньпи. «Кыдз нӧ нимыд?» — юалі. «М-мля», — вӧлі сылӧн вочакывйыс. Но, мися, Миля кӧ и Миля. Лӧсьӧді сылы паспорт: Канева Миля Васильевна, рӧмыс сьӧда-еджыда-гӧрда, ворсанторйыс — кӧв, радейтана сёяныс — йӧв. Но йӧвсӧ Миля, вӧлӧмкӧ, оз радейт, а зэв азыма сёйӧ курӧг кольк. Ӧні Миля ыджыд да шыльыд кань. Тӧлка. Сёрнитӧ и! Ӧтчыд гартчӧ вӧлі кок улам, корӧ уль кольк. Дӧзми да шуи: «Мун татысь, вай покой, кутав шыръясӧс да сёй!». Шуи и вунӧді та йылысь. А недыр мысти, видзӧда да, Миля ывлавылысь пырӧ, а вомас — шыр! Пуктіс шырсӧ кок улӧ, чатӧртіс юрсӧ да шуӧ: «Мур-р. Ме тэныд вайи, мый корин». «Йӧй жӧ тэ, Миля, — шуи ме. — Коді нӧ миян каньыс: тэ али меӧ?» Сідз и корис кольктӧ. А шыръястӧ дыр на кыскаліс меным.

1. Мыйла каньпиыслы сетісны Миля ним? 2. Мый радейтӧ сёйны Миля? 3. Мыйла каньпи куталіс шыръясӧс?

81 удж. Лыддьы текстсӧ.

Быдӧнлӧн аслас оланін. Настук — сиктса олысь. Сійӧ олӧ бать-мамыскӧд пу керкаын. Налӧн ас овмӧс. Мишуклӧн котырыс олӧ карын вит судта керкаын кык вежӧса патераын. Ыджыдджык чойыс олӧ нин асшӧра ӧтуволанінын. Сылӧн вежӧсыс кӧть и неыджыд, но шоныд да пельк. А тэнад кутшӧм оланіныд?

Видзӧдлы серпасалӧм керкаяс да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кӧні Мишуклӧн керкаыс? 2. Кӧні Настуклӧн керкаыс? 3. Кутшӧм тэнад керкаыд?

82 удж. Гиж ассьыд оланінпастӧ.

Ина кадакывбердъяс.

Ина кывбӧръяс.

83 удж. Серпас серти лӧсьӧд кывбӧра эмакывъяс.

Пример вылӧ:

пызан вылын

ӧшинь дорын

84 удж. Серпас отсӧгӧн содты сёрникузяясӧ ина кадакывбердъяс.

1. Креслӧ сулалӧ ичӧт пызанкӧд орччӧн. 2. ӧшалӧ мича серпас. 3. Ичӧт пызанлы паныд сулалӧ небыд диван.

85 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Юась ёртыдлысь.

1. Кӧні тэ олан? 2. Кымын судтаа тіян керканыд? 3. Кымын вежӧса тіян патераныд? 4. Кымын морт сэні олӧ? 5. Тэнад эм аслад вежӧс (пельӧс)? 6. Мый сэні эм? 7. Кыдзи тэ отсалан бать-мамыдлы пелькӧдны оланін?

86 удж. Серпасав ассьыд вежӧстӧ (пельӧстӧ). Висьтав сы йылысь аслад серпас серти. Пырт сёрниӧ ина кадакывбердъяс да кывбӧръяс.

87 удж. Нуӧдӧй «Ми — дизайнеръяс» ворсӧм. Юксьӧй чукӧръяс вылӧ да лӧсьӧдӧй ӧнія вежӧслысь модель. Кутшӧмӧн сійӧ вермас лоны? Дасьтысьӧй висьтавны сы йылысь.

88 удж. Сёрникузяясӧ содты колана кывбӧръяс.

1. Пызан ... куйлӧны небӧгъяс. 2. Керка ... быдмӧны пуяс. 3. Юр ... дзирдалӧ люстра. 4. Вежӧс ... мича джодждӧра. 5. Ӧшинь ... дзоридзалӧ льӧм. 6. Креслӧяс ... сулалӧ ичӧт пызан. 7. Быд асыв менам пӧч ноксьӧ пач ... .

89 удж. Серпасъяс серти лӧсьӧд висьт.

Заводит тадзи:

Талун шойччан лун. Завтрак бӧрын Мишук да сылӧн бать-мам заводитісны пелькӧдны патера.

ВӦР-ВА ВИДЗӦМ

90 удж. Аддзы вӧрпа нимъяссӧ юржугӧдлансьыс.

91 удж. Серпасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд кывтэчасъяс. Артмӧм 3–4 кывтэчасӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.

92 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьысьӧм кежлӧ. Вочавидз кывбурын сетӧм юалӧм вылӧ.

Кытчӧ вошис ош?

Кытчӧ вошис Вӧрысь ошкыс, Кодыр усис еджыд лым? Гашкӧ, лэбач моз жӧ Лэбис Сэтчӧ, кӧні шонді пым? Либӧ, кӧнкӧ, Вежис гӧнсӧ, Лоис еджыд, быттьӧ кӧч? Кытчӧ вошис Вӧрысь ошкыс? Оз тай тыдав — мый кӧть вӧч!

93 удж. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм вӧрпа пыртӧма «Гӧрд небӧгӧ»? Тайӧ буртор али лёктор? Гӧгӧрвоӧд вочакывтӧ.

«Гӧрд небӧгӧ» гижӧны бырысь пемӧсъяс да быдмӧгъяс йылысь.

КЫВБЕРДЪЯСЫСЬ АРТМӦМ ЭМАКЫВЪЯС.

94 удж. Артмӧд эмакывъяс. Лӧсьӧд 2—3 сёрникузя.

95 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ.

Мой — важ коми кыв. Сійӧ кӧть и эм словаръясын, но йӧзкостса сёрниын омӧля бергалӧ сы вӧсна, мый ваын олысь тайӧ пемӧсыс Коми муысь дзикӧдз бырліс. Важӧн мой овлӧма быдлаын. Та йылысь висьталӧны места нимъяс: Мояшор, Моявидз. Но мойлӧн дона куыс ковмис пыр унджык и унджык. Доныс сы вылӧ содіс, а пемӧсъяслӧн лыдыс чиніс. Коми республикаӧ мойясӧс вӧлі вайӧма Воронежса заповедникысь да лэдзӧма Печоро-Илычскӧй заповедникӧ, Печораӧ, Эжваӧ. А 1969-ӧд воын миян юясын мойыс вӧлі сюрс да джын лолӧдз.

Мый выльторсӧ тӧдмалін висьтысь?

Лӧсьӧд юӧртор «Гӧрд небӧгӧ» гижӧм вӧрпа йылысь.

96 удж. Тӧдмав юржугӧдлансӧ.

1. Ур кодь ичӧтик вӧрпа. Куыс визя. 2. Зэв ичӧтик рудіник вӧрпа. Сёйӧ турун кӧйдыс. 3. Ыджыд сюра вӧрпа, олӧ тундраын. Сёйӧ яла нитш. 4. Яй сёйысь, дона куа, пемыдруд рӧма, мича вӧрпа. 5. Ичӧт вӧрпа. Бӧж йылыс — сьӧд. 6. Тайӧ вӧрпаыс ичӧтик ош кодь. Зэв ён, вермӧ кыйны йӧраӧс.

1. Пармаса медъён вӧрпа. 2. Ичӧтик, пашкыр бӧжа вӧрпа. 3. Олӧ ваын, зэв мича, ён, дона куа вӧрпа. 4. Зэв уджач вӧрпа. Олӧ ваын. Паськыд ёсь пиня. 5. Олӧ му пытшкын. Ачыс синтӧм. 6. Пармаса ыджыд вӧрпа. Сюра, гӧрба ныра. Сёйӧ пу коръяс, турун. 7. Яй сёйысь, ён вӧрпа. Олӧ пуяс вылын. Куыс гӧрдов рӧма.

Лӧсьӧд вӧрпаяс йылысь юржугӧдлан либӧ ребус.

97 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьысьӧм кежлӧ.

Меным жальӧсь.

Руч пӧ мудер, Кӧч пӧ полысь, Кӧин скӧр да вывті горш. Ур пӧ пельк зэв, Вӧркань — колысь, Гуын тӧвбыд узьӧ ош. Оз на дышла Пӧж сэн мышсӧ Вӧрса Мишка ньӧти войт. Йӧра мед кӧ Ыджыд ветлӧ, Посниясӧс оз на дойд. Парма вӧрас Быдӧн тӧрас: Скӧр и мудер, но и мед. Меным жальӧсь Ставныс найӧ, Мортлы некод мед оз шед.

1. Кутшӧм вӧрпаяс йылысь гижӧма А. Мишарина? 2. Кутшӧмӧсь найӧ? 3. Кыдзи тэ гӧгӧрвоин тайӧ кывъяссӧ: «Мортлы некод мед оз шед»?

98 удж. Лыддьы да вочавидз юалӧм вылӧ.

Мишук классыскӧд ветліс вӧр видзан музейӧ. Уна выльтор тӧдмаліс. Рытнас паніс сёрни батьыскӧд. — Батьӧ, тӧдан-ӧ тэ Коми республикалӧн «Гӧрд небӧгӧ» гижӧм пемӧсъясӧс? — Дерт, тӧда: мой, йӧра, низь, тулан, кӧр, енгаг, малязі, чими, ком, кутш. А мыйла найӧс сэтчӧ гижӧмаӧсь? — Музейын миянлы висьталісны, мый найӧ быран выйынӧсь. — Сідзкӧ, висьтав, кыдзи морт вермас налы отсавны? — Колӧ видзны вӧр-ва, весавны юяс, тыяс, вӧръяс лӧп-ёгысь, садитны пуяс. Ме тай сідзи чайта. А тэ кыдзи чайтан?

КЕРАН ВЕЖЛӦГ

99 удж. Комиӧд висьтсӧ. Инды керан вежлӧга эмакывъяс. Лӧсьӧд висьт дорӧ юалӧмъяс.

Уськӧдам тӧд вылӧ ъ да ь гижӧм.

100 удж. Корсь сёрникузя помсӧ. Содты лӧсялана ъ либӧ ь. Тэч гижан пасъяс. Мыйла ми найӧс пуктам?

Уръяс, кӧчьяс, сьӧдбӧжъяс вежӧны пасьыслысь рӧмсӧ. Йӧраяс, ошъяс да вӧрпорсьяс — медыджыд вӧрса пемӧсъяс. Ручьяслӧн, вӧрканьяслӧн, кӧинъяслӧн медъёсь пиньяс. Кыньяс, низьяс, туланъяс зэв сук да мича гӧнаӧсь. Вурдъяс да мойяс — вӧрпаяс пиын медбур вартчысьяс. Шыръяс, муошъяс да визяордаяс — вӧрын медся ичӧт олысьяс.

101 удж. Лыддьы да тӧдмав, кутшӧм вӧрса пемӧс йылысь гижӧма И. Коданёв. Мыйла тэ тадзи чайтан? Инды текстысь керан вежлӧга эмакывъяс.

Воськов кыксё сайын туй вылӧ петіс ... . Сійӧ лэптіс юрсӧ, кыскыштіс нырнас сынӧдсӧ да заводитіс кывзысьны. Ыджыд юра, кузь кокъяса, мича сюра, пельяссӧ чургӧдӧма водзлань. Ок, кутшӧм шыльыд да ён! Сійӧ вӧлі дзик сэтшӧмӧн, кутшӧмӧн Коля аддзыліс серпасъяс вылысь.

102 удж. Серпасав радейтана вӧрпатӧ. Лӧсьӧд сы йылысь план серти неыджыд висьт.

1. Кутшӧм сійӧ? 2. Кӧні олӧ? 3. Мый сёйӧ? 4. Мыйӧн тэныд кажитчӧ?

103 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.

Ветлӧ вӧрті, пиньсӧ йирӧ, Кодӧс аддзас, сійӧс пурӧ, Гӧныс сера, быттьӧ пӧим. Тайӧ лэчыд пиня кӧин.

Тайӧ сьӧда-еджыд визя Кӧть и пася, абу низя. Водас муас, оз и шебрась — Тайӧ шоныд муысь (...).

Гожӧмнас руд рӧма ветлӧ. Тӧлын еджыд гӧн петлӧ. Пельяс кузьӧсь, дженьыд бӧж. Полӧ быдторйысь нэм чӧж.

Гӧныс пушкыра, Бӧжыс пашкыра, Синъясыс — сьӧд моль Сёяныс — коз коль.

Кутшӧм вӧрпа оз ов миян вӧрын?

104 удж. Лыддьы да аддзы уна лыда кывбердъяс.

Кутшӧм талун поводдяыс?

Ӧні тулыс. Поводдяыс бур, шоныд, абу зэра, абу тӧла. Лунъясыс шондіаӧсь, енэжыс пыдӧстӧм. Пуясыс вежкодьӧсь, коръясыс посниӧсь. Туйясыс няйтӧсь. Тайӧ волӧн бур да мича кад.

105 удж. Лӧсьӧд талунъя поводдя йылысь сёрникузяяс.

Текст — тайӧ кык либӧ унджык сёрникузя, йитчӧмаӧсь ӧта-мӧдныскӧд мӧвп да грамматика боксянь.

Быд текстлӧн эм тема да шӧр мӧвп.

Тема — мый йылысь висьтавсьӧ текстас. Шӧр мӧвп — мыйӧ велӧдӧ текстыс.

106 удж. Аддзы, кӧні текст, а кӧні сёрникузяяс.

Воис тулыс. Ывлаын кӧдздӧдіс. Ме велӧдча витӧд классын. Тайӧ менам ёрт.

Воис тулыс. Лунъясыс лоисны кузьӧсь. Шонді сывдӧ лымсӧ. Гӧгӧр жургӧны визув шоръяс.

107 удж. Лыддьы текстсӧ.

Тувсовъя гӧлӧсъяс.

1

Му вылын куйліс лым. Пуяс сулалісны кушӧсь на. Гаръяс пу вожъяс вылын вӧліны ичӧтӧсь. Но найӧ кӧсйисны быдмыны. — Позьӧ? — юаліс ӧти гарыс мӧдыслысь. — Оз на, — вочавидзис гар. — Муыс лымъя на. Сынӧдыс кӧдзыд. Шоныд тӧвруыс висьталас, кор позяс быдмыны. Муын лым улын куйлісны орччӧн кык кӧйдыс. Налы тшӧтш жӧ окота вӧлі быдмыны. — Позьӧ? — юаліс ӧти тусьыс мӧдыслысь. — Оз позь, — вочавидзис тусь. — Лымйыс эз на сыв. Ваыс висьталас, кор позяс быдмыны.

2

Ю вылын куйліс кыз да крепыд йи. Черияс ньӧжйӧник уялісны ю пыдӧсын. Сэні вӧлі пемыд да гажтӧм. — Позьӧ кайлыны вывлань? — юаліс ичӧтик чери ыджыдӧс. — Оз позь, — вочавидзис чери. — Йиыс крепыд да кыз на. Регыд нин воссяс ю, заводитчас йи кылалӧм. И со тайӧ луныс локтіс. Воис тулыс. Лоис зэв шоныд. Пӧльтіс шоныд тӧвру. Заводитісны жургыны шоръяс. Лунвылысь локтісны лэбачьяс. — Садьмы, — шуӧ гар мӧдыслы. — Кутшӧм шоныд тӧвруыс! Позьӧ быдмыны. — Кывзы, — шуӧ тусь мӧдыслы. — Шоръяс бузгӧны. Позьӧ быдмыны. Ыджыд йи пластъяс кывтісны ю вывті. Найӧ йӧткалісны ӧта-мӧдсӧ: Поз-з-зьӧ! Поз-з-зьӧ!

Роч мойд серти

1. Мыйла тайӧ гижӧдыс лоӧ текстӧн? 2. Мый йылысь висьтавсьӧ тайӧ текстас? 3. Мыйӧ сійӧ велӧдӧ?

Лыддьы мойдсӧ рольяс серти.

108 удж. Тӧвру, пуяс, гаръяс, йи, чери, тӧв, шоръяс, йи пластъяс кывъяс дорӧ мойдысь аддзы кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс. Гиж найӧс.

109 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

Шондіа лун пальӧдӧ ун. Шонді кӧть и ӧти, а оз быдӧнӧс ӧтмоза шонты.

110 удж. Комиӧд да висьтав шонді йылысь.

Мый вӧчӧ шонді?

111 удж. Серпасав да гиж план серти ас висьт «Менам шонді».

1. Кыдзи шуӧны тэнсьыд шондітӧ? 2. Кутшӧм сійӧ? 3. Мый радейтӧ вӧчны? 4. Мыйӧн кажитчӧ?

112 удж. Лыддьы висьтсӧ, юклы сёрникузяяс вылӧ. Юрнимав да гиж.

Колис косму тӧлысь кельыдлӧз енэжӧд шлывгӧны кымӧръяс петкӧдчис яръюгыд тувсовъя шонді сэні и тані сярвидзӧны вижъюръяс, югыдлӧз лым чачаяс.

113 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Гӧгрӧс чужӧма, шоныд лола, Соссӧ пуджӧма, мырсьӧ-олӧ. Оз куж шойччыны, оз куж шогсьыны, Син оз куньлывлы, оз тӧд ун; Му шар бергӧдлӧ, ставсӧ пелькӧдӧ. Некор нинӧмтор оз тай вун! Шонтӧ вӧр-васӧ, джуджыд гӧрасӧ, Видзьяс, кӧдзаяс, мувыв сад. «Аттьӧ шонділы пӧся шонтӧмысь!» — Быдӧн сьӧлӧмсянь шуны рад. Гӧгрӧс чужӧма, шоныд лола, Соссӧ пуджӧма, мырсьӧ-олӧ.

1. Кутшӧм шондіыс В. Власов серти? 2. Мый сійӧ вӧчӧ? 3. Кӧні сійӧ олӧ? 4. Мыйла сійӧс йӧзыс аттьӧалӧны?

ТУВСОВЪЯ ГАЖЛУНЪЯС

114 удж. Лыддьы тувсов гажлун нимъяс. Кутшӧм гажлун нимъяс тэ ӧні тӧдмалін? Нӧшта кутшӧм праздникъяс пасйӧны тулысын?

115 удж. Лыддьы да аддзы текстъясысь приметаяс.

1. Евдокея лун пасйӧны рака тӧлысь 14-ӧд лунӧ. Тайӧ лунсяньыс важ календар серти заводитчӧ тулыс. Важӧн коми йӧз шулісны, мый Евдокея лунӧ кӧ войтваыс чипанлы юмӧн сылас, то и тулысыс водз воас. 2. Ӧльӧксея-божъя лунӧ войтваыс пӧ мед вӧлі ӧшлы юны тырмымӧн, сэк пӧ гожӧмыс лоӧ бур. Ӧльӧксея-божъя лун пасйӧны рака тӧлысь 30-ӧд лунӧ.

116 уж. Корсь да гиж 2—3 тувсов примета.

КЕРАНТОРЪЯ ВЕЖЛӦГ.

117 удж. Лыддьы да корсь керанторъя вежлӧга эмакывъяс, рочӧд найӧс.

Йӧввыв — тӧв колльӧдан, тулыс паныдалан гажлун. Заводитчӧ Йӧввыв Ыджыд видзӧ пырӧмсянь вежонӧн водзвыв. Тайӧ лунӧ исласисны джуджыд кыр йывсянь даддьӧн. Исласьны петавлісны весиг олӧмаяс. Масленича лунӧ ветлӧдлісны уна рӧма лентаясӧн мичмӧдлӧм вӧвъясӧн. Сикт кузя гӧнитісны кӧшӧва доддьӧн да сьылісны «Шондібанӧй, гажа валяйӧй». Тайӧ лунӧ пузьӧдлісны самӧвар, пӧжалісны блин. Блинсӧ сёйисны нӧкйӧн, выйӧн. Йӧввывлӧн бӧръя лунӧ сотлісны идзасысь вӧчӧм чучела. Тадзи йӧз янсӧдчисны тӧвся лёкыскӧд, виччысисны тулыс воӧмкӧд бур олӧм. Рытнас аньяс ветлісны вичкоӧ служба вылӧ, а том йӧз гажӧдчисны, сьылісны да йӧктісны.

1. Кор коми йӧз пасйылісны Йӧввыв? 2. Мыйӧн торъялӧ Йӧввыв мукӧд гажъясысь? 3. Кыдзи пасйӧны Йӧввывсӧ тіян сиктын (карын)?

118 удж. Сёрнитӧй ӧта-мӧдныдкӧд.

— Бур лун, Ира. Мый вӧчан? — Чолӧм, Лена. Блин со пӧжала. Тайӧ вежоннас коми йӧз блин сёйӧны. Сы бӧрти заводитчӧ Ыджыд видз. — Ыджыд видз дырйи блинсӧ оз ӧмӧй сёйны? — Дерт, оз. Сэки ни йӧла, ни чериа-яя вӧлӧга оз сёйны. — Мый позьӧ, сідзкӧ, сёйны Ыджыд видз дырйи? — Ва вылын пуӧм рок, капуста, нянь, картупель, град выв пуктасъяс. Мӧд ногӧн кӧ — кослунъя сёян.

1. Ті кужанныд пӧжавны блин? 2. Коді тіян гортад пӧжасьӧ?

119 удж. Содтав кольӧм суффиксъяссӧ.

Торъя дозйӧ кисьтны литра джын йӧв. Йӧв пытшкӧ гудравны пызь. Няньшомыс медым вӧлі кизьӧриник нӧк кодь. Содтыны сов да сакар, кык-куим кольк. Няньшом бура гудравны пу паньӧн. Мавтны выйӧн рач да пуктыны плита вылӧ. Шоналӧм рачын позьӧ пӧжавны блин.

120 удж. Лыддьы текстсӧ.

Берба лун.

Берба лун — вӧр-валӧн ловзян пас, тулыслӧн воан кад. Коми йӧз важысянь нин бербаӧс лыддьывлісны вежа пуӧн. Шулісны, мый кутшӧм пӧ бербаыс артмас, сэтшӧм и воыс лоас. Бур розъя кӧ бербаыс — бур во водзын, кос бербаыс — лёк во водзын. Вичкоын вежӧдлісны берба вож. Пуктылісны сійӧс гортас ен ув пельӧсаныс. Аньяс берба вожнас кокньыдика шлачкӧдлісны челядьнысӧ да шуалісны нимкыв. Тадзи найӧ эскывлісны бербалӧн бурдӧдчан выныслы.

1. Мыйла бербасӧ коми йӧз шулісны вежаӧн? 2. Мый вӧчисны вежӧдӧм бербанас? 3. Тӧдмав, кор пасйӧны Благӧвещенньӧ, Йӧввыв, Ыджыд лун, Берба лун? 4. Найӧс нуӧдігӧн кутшӧм традицияяс вӧліны?

121 удж. Содты сёрникузяясӧ эмакывъяс.

1. Бербасӧ коми йӧз лыддьывлісны вежа ...ӧн. 2. Нывбабаяс кокньыдика шлачкӧдлісны ...ӧн челядьсӧ. 3. ...ӧн ветлісны вичкоӧ.

Кутшӧм традицияяс вӧліны Ыджыд лунӧ? Вӧдитчы отсӧг вылӧ вайӧдӧм кывтэчасъясӧн.

Ыджыд лунӧ

пӧжавлісны кулич

чеччалісны пӧв вылын

тачкӧдчисны колькйӧн

сёйисны мичмӧдӧм кольк

ӧта-мӧд дорӧ ветлісны гӧститны

пелькӧдісны керка

зонъяс лыйсисны пищальысь (повзьӧдлісны омӧльясӧс)

вичкоын нуӧдлісны служба

гажӧдчисны, качайтчисны

шуалісны: «Кристос ловзьӧма!»

122 удж. Серпасъяс серти вочавидз юалӧм вылӧ.

Кыдзи Настук котырын пасйӧны Ыджыд лун?

123 удж. Серпасав ыджыдлунся кольк. Лӧсьӧд ёртыдлы чолӧмалӧм Ыджыд лунӧн.

Дона ёрт!

Чолӧмала тэнӧ Ыджыд лунӧн! Сиа тэныд шуд, радлун, кыпыд лов шы!

Тэнад нывъёрт

ВЕРМӦМ ЛУН

124 удж. Лыддьы баллада юкӧн.

Сталинградскӧй баллада.

Коркӧ волан кӧ Волгалань тэ, — Братскӧй гу весьтас копыртчы чӧла ... Сійӧн му вылын ӧні ми олам, — Найӧ сетісны ассьыныс нэм!

Копырт юртӧ да пидзӧс выв сувт Братскӧй гу бердӧ ӧти здук чӧла, Мед салдатъяслысь палявтӧм ун Оз нин торк весиг котӧртысь тӧлыс ...

Дона быдӧнлы му вылын мир Да веж тулыс моз дзордзалысь томлун. Сэсся некор оз киссьы мед вир, Колӧ сы вӧсна тышкасьны, овны.

1. Мый йылысь тайӧ балладаыс? 2. Кодъяслы сійӧ сиӧма? 3. Мый тэ тӧдан Ыджыд тыш йылысь?

125 удж. Рочӧд салдатлысь письмӧсӧ.

Чолӧм, дона гӧтыр Александра Михайловна да Агния нылукӧй. Уна кад мысти босьтчи гижны тіянлы письмӧ. Меным сетісны зэв ыджыд награда. Быд лун мунам 100 километр водзӧ. Сідзкӧ, ме регыд воа гортӧ. Уна позьӧ висьтавны армейскӧй олӧм йылысь, воа да ставсӧ висьтала. Сэтшӧм окота асланым мӧслысь чӧскыд йӧвсӧ юыштны. Дерт, сьӧкыд тіянлы метӧг мӧстӧ видзны, но виччысьыштлӧй неуна, энӧ вузалӧй мӧстӧ, регыд воа.

1. Кутшӧм аскылӧм чужис, кор тэ лыддин письмӧсӧ? 2. Вӧлі-ӧ кодкӧ тіян рӧдвужысь Ыджыд тышын?

126 удж. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн вочавидз юалӧм вылӧ.

Мый вӧчисны йӧз, медым не вунӧдны Айму вӧсна Ыджыд тыш йылысь?

Отсӧг вылӧ кывтэчасъяс:

сувтӧдісны мемориалъяс, памятникъяс, обелискъяс;

гижисны Паметь небӧг;

пасйӧны Вермӧм лун;

чолӧмалӧны ветеранъясӧс;

козьналӧны ветеранъяслы дзоридзьяс;

паныдасьлӧны ветеранъяскӧд.

127 удж. Вермӧм лунӧ телевизор-радио пыр позьӧ кывны войналы сиӧм вель уна сьыланкыв. Велӧдам Лев Ошанинлысь «Война туйяс» сьыланкыв.

Война туйяс, бус да сьӧд ру, Взрывӧн кодйӧм гуяс, танкӧн лойӧм му. Кысь нӧ тӧдан, кор дзенгас — шков, Гашкӧ, тані-й пӧдан, пуктан ассьыд лов. Бусыс пырӧ морӧс пиад да эбӧстӧ виӧ. Гӧгӧр сотчӧ, кайӧ биӧн, а пуляыд йӧй.

Война туйяс, бус да сьӧд ру, Взрывӧн кодйӧм гуяс, танкӧн лойӧм му. Вӧр йыв сайын шонді зэв рам. Кильчӧ содйӧд кайӧ шогсьыс пӧрысь мам. Кымӧс весьтас кутӧ кисӧ, — Мам сьӧлӧмыд висьӧ, Быд лун виччысьӧ тан писӧ, А пи оз лок.

Война туйяс, бус да сьӧд ру, Взрывӧн кодйӧм гуяс, танкӧн лойӧм му. Вуджим мыйта вир кисьтан кось! Некор война туйтӧ вунӧдны оз позь.

Сьылӧй сьыланкывсӧ класснад Вермӧм лунлы сиӧм гажлун вылын.

ВЕЛӦДӦМ МАТЕРИАЛ ВЫНСЬӦДӦМ

128 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс. Нӧдкывъясысь аддзы да гиж эмакывйысь артмӧм кывбердъяс.

1. Абу ловъя, а мортӧс велӧдӧ. 2. Бордъя, а оз лэбав, коктӧм, а ветлӧ. 3. Ныра и бӧжа, а абу ловъя.

129 удж. Комиӧд висьтсӧ.

130 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ, содтав кадакывъясӧ колана суффиксъяс.

1. Гортын — кыдз колӧ, йӧзын — кыдз тшӧктӧны. 2. Быд пӧтка локтӧ аслас позйӧ. 3. Быдторйӧ колӧ велӧдчыны.

131 удж. Содтав колана кывбӧръяс.

Водз тулыснас лэбачьяс заводитӧны лӧсьӧдны позъяс. Быд лэбач вӧчӧ позсӧ ас местаӧ. Катшаяс, ракаяс, юрсикайяс, жоньяс, сьӧд ракаяс позсӧ вӧчӧны пуяс вылӧ. Юсьяс, дзодзӧгъяс, уткаяс, истанъяс да ваын уялысь мукӧд пӧткаяс вӧчӧны быдтысянінсӧ юяс да тыяс дорӧ. Дозмӧръяс, таръяс, сьӧлаяс, шоныд муысь воӧм мукӧд лэбачьяс позъялӧны вужля увъясӧ, пӧрӧм пуяс улӧ. Джыджъяслысь позсӧ позьӧ аддзыны юлӧн кыркӧтшъяс дорысь. Уна лэбач позъялӧны ӧшинь куричьяс бокӧ, кер бунтъяс костӧ.

132 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Содтав колана вежлӧг суффиксъяс.

Аддзысьлытӧдз, школа!

Классын, коридорын Весиг шы оз кыв. Школьникъясӧс корис Гожся ывлавыв. Миянлы яр шонді... Нюжӧдӧма сыв... . Майбыр, пӧттӧдз гожъяв, Котрав, серав, сьыв. И тэ, муса школа, Таысь он ло скӧр. Первой арся лунӧ Аддзысям ми бӧр.

1. Кӧні тэ кутан коллявны гожӧм? 2. Мый тэ радейтан вӧчны гожӧмын? 3. Волӧн кутшӧм кад тэныд медся ёна кажитчӧ?

1. ЧЕЛЯДЬДЫРӦЙ, СЁ МАЙБЫРӦЙ!

1. Тӧдмав перйыны, вешйыштны, шогӧ усьны, азыма кывъяслысь вежӧртассӧ. 2. Чутъяс местаӧ колана шыпасъяс содтӧмӧн лыддьы текстсӧ.

КӦЧ ГӦСНЕЧ

Бать кайліс вӧрӧ. Локтіс гортӧ да пуксис лабичӧ. Нинаӧс корис кӧмсӧ коксьыс перйыны. А Нина вешйыштіс бать дорысь. Киӧс пӧ нин мыськи. Бать шогӧ усис. Оз пӧ тай нылӧй менӧ радейт. Нина чунь йывнас кутчысис батьлы сапӧгас. Бать ошкис сійӧс. Сэсся перйис нопсьыс нянь шӧрӧм да сетіс Ниналы, кӧч гӧснеч пӧ. Сэтшӧм азыма сёйис Нинаыд!

Н. Куратова серти

1) Мыйла Нина вешйис бать дорсьыс? 2) Мыйла батьыс шогӧ усис? 3) Кыдзи Нина отсаліс батьыслы?

4. Содты юалӧмъяс. 1) Кытчӧ кайліс бать? 2) Мыйысь ошкис Нинаӧс батьыс? 3) Кутшӧм гӧснеч сетіс батьыс нылыслы?

5. Гӧгӧрвоӧд кӧч гӧснеч кывтэчаслысь вежӧртассӧ. Бӧрйы лӧсялана вочавидзӧм юалӧм вылӧ. Мыйла Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ? а) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, медым батьыс шогӧ эз усь. б) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, медым батьыс аддзис, мый нылыс сійӧс радейтӧ. в) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, сы вӧсна мый Нина эскис, мый тайӧ збыль кӧчлӧн гӧснеч. г) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, сы вӧсна мый батьыс ошкис сійӧс.

1. Лыддьы текст улын отсӧг вылӧ сетӧм кывъяссӧ да висьтав, мый йылысь вермас мунны сёрниыс текстас. 2. Лыддьы текстсӧ чутъяс местаӧ колана кывъяс содтӧмӧн.

Тӧдлытӧг и матысмис Выль воыс. Быдӧн лӧсьӧдчис сійӧс пасйыны аслысногӧн: ӧтияс сулалісны ӧчередын козъясла, мӧдъяс вузасянінысь ньӧбалісны кампет да чача. Выль вокӧд став лун-вой йитчӧма и Шуриклӧн. Сійӧ вундаліс ыджыдджык чой-вокыскӧд кабала вылӧ серпасалӧм ошъясӧс, ручьясӧс, кӧчьясӧс. Но шогӧдіс детинкаӧс сыысь, мый аслас козйыс эз ёна во сьӧлӧм вылас. Тӧрыт Шурик воліс Вовик ёрт ордӧ да аддзыліс, кутшӧм мичаа югъялӧ-ворсӧ сылӧн козйыс. Батьыс Вовикыслӧн ветлӧма карӧ да вайӧма тшӧтш и коз йылас югыд стеклӧысь вӧчӧм чачаяс да югыд кабалаысь вӧчӧм зэр войтъяс. Торйӧн нин тайӧ гӧрд кодзув гажӧдісны козсӧ. Сійӧ сявкйис-югъяліс, сулаліс быттьӧ зэр бӧрын да шонді улын. А коз улас дзебсьӧма гӧрд шапкаа лым еджыд Войпель.

А. Некрасов серти

3. Аддзы текстсьыс шӧркывъяс (причастиеяс). Кутшӧм суффиксъяс отсӧгӧн нӧшта артмӧны шӧркывъясыс? Артмӧд шӧркывъяс югъявны, ворсны, сявкйыны кадакывъясысь, гиж кывтэчасъяс. 4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кыдзи челядь дасьтысисны Выль во кежлӧ? 2) Мыйла детинкалы эз во сьӧлӧм вылас аслас козйыс? 3) Мыйӧн торъяліс Вовиклӧн козйыс?

5. Бӧрйы текст дорӧ лӧсялана юалӧм да вочавидз. 1) Кыдзи? матысмис Выль во? 2) Кутшӧм? чачаяс вӧчис Шурик коз вылас? 3) Мыйла? Вовиклӧн козйыс югъяліс-ворсіс? 4) Кодкӧд? Шурик вундаліс кабалаысь чачаяс?

6. Кыдзи ті дасьтысянныд Выль во кежлӧ? Лӧсьӧд вочакыв план серти.

1. Патера мичмӧдӧм. 2. Коз сувтӧдӧм. (Лавкаысь ньӧбӧм, вӧрысь вайӧм?) 3. Коз пу мичмӧдӧм. 4. Козинъяс дасьтӧм. (Кутшӧм козинъяс?) 5. Гажӧдчӧм.

1. Тӧдан-ӧ тэ, кутшӧм шылада инструмент серпас вылын? Кыдзи тэ чайтан, мыйысь коми йӧз вӧчлісны тайӧ инструментсӧ? 2. Комиӧд тӧдчӧдӧм нимвежтасъяссӧ. Лыддьы текстсӧ да аддзы вочавидзӧмъяс юалӧмъяс вылӧ. 3. Аддзы гижӧдысь роч кывъяслы лӧсялысь коми кывъяс. 4. Вайӧд сьывны кыв дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс, висьтав вежӧртассӧ. 5. Аддзы локтан када кадакывъяс да гӧгӧрвоӧд найӧс.

Коркӧ зэв нин важӧн мамӧ вӧчліс меным бадь вожысь чипсан. Пӧльышті ме — и дивӧ! — путорсьыс петіс сэтшӧм лӧсьыд шы... И тайӧ шыыс, буракӧ, нэм чӧж кежлӧ мыйкӧ вӧрзьӧдіс сьӧлӧмысь... Сійӧ жӧ вайӧдіс менӧ шылада училищеӧ. Сэні ми и тӧдмасим Валяыскӧд. Ме баянӧн ворсны велӧдчи. А сійӧ сьыліс. Сэсся тай и сьывсим... Валя мыйлакӧ чайтіс, мый ме — «великӧй музыкант». Мый талун-аски меным сетасны Ыджыд премия, миян быдторйыс лоӧ, и ми сьылігтырйи овмӧдчам пан-баронъяс моз. А главнӧйыс — миянӧс кутасны ёна нимӧдны, быдӧн кутас тӧдны миян йылысь. (И. Торопов серти)

6. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Мыйысь вӧчлісны чипсанъяс? 2) Кутшӧм шы петіс чипсанысь? 3) Кыдзи чипсанлӧн шыыс отсаліс том мортлы бӧрйыны олӧмас туйсӧ?

7. Лыддьы сёрникузяяссӧ да гиж найӧс колана ногӧн. а) Том зон велӧдчис училищеын сьывны. б) Зонлы бура сьылӧмысь сетісны Ыджыд премия. в) Валя велӧдчис ворсны баянӧн. г) Том йӧз нималісны республика пасьта.

8. Серпасав коми йӧзлысь шылада инструментъяс. Вӧдитчы интернетӧн либӧ справочникъясӧн, а сідзжӧ татшӧм небӧгӧн.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстын? 2. Лыддьы текстсӧ. Висьтав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм ногакывъяслысь. 3. Текст вылӧ мыджсьӧмӧн артмӧд кывтэчасъяс да сёрникузяяс. Гӧгӧрвоӧд.

эз шед налькйысь кӧч

эз гӧгӧрво мыйӧн мыжа

оз кут босьтны

эз эскы ёртыслы

оз позь вӧрзьӧдны шедӧм звер-пӧтка

СЕНЯ ВЕЛӦДӦ ЁРТСӦ

Ӧти шойччан лунӧ Сеня да Митя мӧдӧдчисны вӧравны. Туй вылӧ петігӧн найӧ аддзисны налькйӧ шедӧм кӧчӧс. Митя радпырысь уськӧдчис босьтны кӧчсӧ, но эз вермы шедӧдны. Сеня шензьӧмӧн видзӧдіс ёрт вылас да быттьӧ эз эскы аслас синлы. Митя аддзис ёртыслысь дивитана чужӧмсӧ. Кӧчыс усис кисьыс муӧ. Зонка эз гӧгӧрво, мыйысь сійӧ мыжа. И Сеня висьталіс ёртыслы, мый эм вӧралысьяслӧн закон — налькйӧ шедӧм звер-пӧткаӧс оз позь вӧрзьӧдны, а колӧ видзны мукӧд зверысь. Тайӧ кыйсьысьыс, гашкӧ, вежон чӧж нин ветлӧдліс вӧрӧд, надейтчис кыйны кӧчӧс. Локтас и аддзас, мый татчӧ волӧмаӧсь лёк йӧз, гусясьысьяс. Митя гӧгӧрвоис ассьыс мыжсӧ, сылы лои сэтшӧм ӧбиднӧ, мый сійӧс шуисны гусясьысьӧн. Бӧрдігтыр Митя висьталіс Сенялы, мый некор на некодлысь нинӧм эз босьтлы и водзӧ оз кут босьтны. Сэсся кӧчсӧ ӧшӧдіс пу вылӧ, мед зверъяс эз сёйны.

В. Юхнинлӧн «Биа нюр» висьт серти

4. Юклы текстсӧ юкӧнъяс вылӧ. Быд юкӧнлы сет ним. 5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ соссяна кадакывъяс пыртӧмӧн. 1) Кутшӧм вӧралысьяслысь закон тӧдӧ Сеня? 2) Мыйла Сеня шензис ёрт вылас?

6. Кутшӧм вочакыв оз лӧсяв? Мыйла бӧрдіс Митя? 1) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый некор на некодлысь нинӧм эз босьтлы. 2) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый кӧч некыдз эз шед налькйысь. 3) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый сійӧс шуисны гусясьысьӧн. 4) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый гӧгӧрвоис ассьыс мыжсӧ. 5) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый сылы лои ӧбиднӧ.

7. Аддзы да лыддьы текстлысь ним гӧгӧрвоӧдысь сёрникузя. 8. Лыддьы текстысь сёрникузя либӧ юкӧн, коді тэнӧ чуймӧдіс.

1. Лыддьы текстсӧ. Гиж текстсӧ эмакывъяс дорӧ колана суффиксъяс содталӧмӧн. 2. Визьнит кадакывъяссӧ. Лыддьы кадакывъяссӧ мӧд колян кадӧ пуктӧмӧн.

Важӧн сиктса челядьлӧн вӧлӧма зэв этша кад ворсны-шойччыны. Найӧс водз велӧдлӧмаӧсь уджавны. Квайт арӧса зонкаясӧс пуксьӧдлӧмаӧсь нин вӧв вылӧ. Дас-дас кык арӧсаясӧс новлӧдлӧмаӧсь турун пуктыны. Зонкаясӧс велӧдлӧмаӧсь пуктавны лэчьяс, найӧ отсавлісны батьясыслы вӧравны да чери кыйны. Бать-мам уджалӧмаӧсь сёр рытӧдз. Ыджыдджык челядь видзӧмаӧсь ичӧтджык чой-воксӧ. Дӧзьӧритӧмаӧсь гортса пемӧсъясӧс, вердӧмаӧсь-юкталӧмаӧсь найӧс, лысьтӧмаӧсь мӧс, весалӧмаӧсь гид. Юкмӧсысь ваялӧмаӧсь ва, поткӧдлӧмаӧсь пес, ломтӧмаӧсь пач, дӧзьӧритӧмаӧсь пуктасъяс, пелькӧдчӧмаӧсь керкаас. Ичӧтсяньыс нин челядь велӧдчӧмаӧсь видзны ыджыд овмӧс.

Мыйла челядьлӧн вӧлі зэв этша кад ворсны-шойччыны?

4. Мыйла важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны? Бӧрйы колана вочакыв:

1) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый найӧ нажӧвитісны сьӧм. 2) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый вӧлі зэв уна горт гӧгӧр удж. 3) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый батьяс уна кад вӧралісны да кыйисны чери. 4) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый отсасисны бать-мамлы, велӧдчисны асшӧра овны, уджавны.

5. Лыддьы Иван Григорьевич Тороповлысь «Шуриклы шыд» висьт. Висьтав, кыдзи видзисны ыджыд овмӧссӧ бать-мамтӧг кольӧм куим вок.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Мӧвпышт, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстын. 2. Уджав ёртыдкӧд. Уськӧдӧй тӧд вылад чери, быдмӧг, гут-гаг нимъяс; гижӧй некымынӧс. 3. Лыддьы текстсӧ. Аддзы чери, быдмӧг, гут-гаг нимъяс да гиж найӧс стӧчмӧдысь кывъяс да кывтэчасъяс. Мый могысь автор пыртӧ найӧс текстӧ? 4. Кыдзи тэ чайтан, мый медводдзаысь аддзис карса зонка сиктын гӧститігӧн? Аддзы вочавидзӧмсӧ текстысь. 5. Лыддьы текстсӧ колана интонацияӧн.

Кӧсьта локтіс сиктӧ пӧльыс дорӧ. Аскинас жӧ тӧдмасис сиктса зонкаяскӧд — Коля, Миша, Полякӧд. Найӧ вӧліны гожъялӧм чужӧмаӧсь, крепыдӧсь. — Аски мунам видз вылӧ. Кутшӧм сэні лӧсьыд! Луннас раскӧ пыралам. Мыйта сэні озйыс! Гырысь! — шуис Коля Кӧсьталы. — Тыас ваыс кутшӧм шоныд! Луннас сизимысь купайтчылам да вуграсьлам, — ошйысисны сиктса челядь. Аски асывнас сиктса челядь гӧсьткӧд мунісны видз вылӧ. Карса зонка медводдзаысь аддзис помтӧм-дортӧм видзьяс. Чӧскыд кӧра дзоридзыс мыйта! Со лӧз платтьӧа пӧлӧзничаяс, еджыд синборда катшасинъяс, юрнысӧ копыртӧмаӧсь вӧсни кока понтільгунъяс, но медся тшап гӧрд рӧма маръямоль. Жуӧны-уджалӧны зіль мазіяс, налы медся чӧскыд югыдгӧрд бобӧнянь. А туруныс, туруныс мыйта: джуджыд, сук! Зонка дыр любуйтчис тайӧ мичлуннас. А рытъяснас зонкаяс шатинъясӧн ветлывлісны вуграсьны. Прӧмыстӧг эз волыны гортас: то горш сир шедас, то паськыд ляпа, а то и йӧршыд пысасяс вугырӧ.

6. Содты лӧсялана юалан кывъяс да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кытчӧ локтіс Кӧсьта гожӧмнас? 2) Кутшӧм вӧліны сиктса челядь? 3) Кор челядь мунісны видз вылӧ? 4) Кутшӧм дзоридзьясӧн нимкодясис карса гӧсьт? 5) Мыйӧн дыр любуйтчис карса зонка? 6) Кытчӧ ветлывлісны челядь рытъяснас?

7. Сет текстыслы ним.

1. Текст ним серти висьтав, мый йылысь сійӧ. 2. Лыддьы текст юкӧнъяссӧ. Сувтӧд найӧс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн.

САРИДЗ ГЫЯСЫН

1) Воисны купайтчанінӧ. Лыаыс берег пӧлӧныс паччӧр кодь пӧсь. Васьӧ тэрыба пӧрччис паськӧмсӧ да котӧртіс ваӧ. Зонка нимкодясис: збыльысь купайтчӧ саридзын! Васьӧ видзӧдліс ва пыдӧсӧ: тыдалӧ бура. Ваыс лӧзовтурунвиж, сӧдз. Босьтіс васӧ киас, видзӧдліс — мыйлакӧ абу сьӧд!? 2) Со Васьӧ мам-батьыскӧд и саридз дорын. Кутшӧм сійӧ мича! Ва веркӧсыс ворсӧ. Шонді нюмъялӧ. Быдӧнлы сетӧ ассьыс шоныдсӧ, сьӧдӧдз гожйӧдӧ шойччысь йӧзӧс. Шоныдыд быд мортлы колӧ. Оз ӧд прӧста кыскы лунвыв саридзыд ас дорас: «Локтӧй, шонтысьӧй, гожйӧдчӧй! Кузь кӧдзыд тӧвнад ӧд кынминныд...» 3) Сэсся суныштіс да ныр пырыс сола ваыс локтіс вомас. Мамыс висьталіс, мый сола ваыс — йӧзлы бурдӧдчантор. 4) «Мыйла нӧ Сьӧд саридзӧн шуӧны? Миян Эжваын кодь жӧ ваыс сӧдз!» — дивуйтчис зонка.

Э. Полякова серти

3. Гиж текстысь саридзсӧ серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс. Содты ассьыд мичкывъяс либӧ кывтэчасъяс саридз йылысь. Пример пыдди: пыдӧсыс изъяса. 4. Аддзы, кыдзи авторыс серпасалӧ шондісӧ. 5. Аддзы текстысь орччӧдӧмъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс. Мӧвпышт да гиж саридз либӧ ю йылысь орччӧдӧмъяс. Пример пыдди: енэж кодь кельыдлӧз саридз. 6. Мыйла йӧзӧс кыскӧ лунвыв саридз дорӧ? Вочавидз. 7. Тӧдмав саридз валӧн бурдӧдчан вын йылысь. Вӧдитчы интернетӧн. Пример пыдди: Сола ваын уна минерал да микроэлемент. Найӧ ёнмӧдӧны вир сӧнъяс.

1. Лыддьы текстсӧ да висьтав, кутшӧм челядь йылысь гижӧ авторыс.

Сиктын олысьясыдлӧн гортгӧгӧрса уджыд пыр эм. Зонкаясӧс пӧльыс асывсяньыс нин садьмӧдӧ: — Ивӧ, Дима, Катьӧ тьӧткаыдлы колӧ отсавны. Кӧсъянныд тай вӧлі тувъясьны. Чипан йӧрсӧ колӧ рейкаясӧн выльмӧдны. Зонкаяслы тайӧ и колӧ. Босьтісны кӧрт тув тыра доз, мӧлӧт да ножовка, мӧдӧдчисны сикт помлань. Со и Катьӧ тьӧтлӧн керкаыс. Зонкаяс зіля босьтчисны уджӧ. Ӧтиыс кутӧ, мӧдыс тувъясьӧ. Синсьыс би петӧ уджалӧны. — Со ӧд нин кутшӧм киподтуяӧсь Таттян чойӧлӧн внукъясыс! — ошкис челядьӧс Катьӧ тьӧт.

Э. Полякова серти

2. Бӧрйы текстлы лӧсялана сёрникузяяс. 1) Ивӧ да Дима — карса олысьяс. 2) Челядь окотапырысь отсалісны Катьӧ тьӧтыслы. 3) Зонкаяс выльмӧдісны рейкаясӧн кукань йӧр. 4) Ивӧ да Дима уджалісны зэв дыша. 5) Катьӧ тьӧт ошкис киподтуя челядьӧс.

3. Аддзы текстысь фразеологическӧй оборот да гӧгӧрвоӧд. 4. Мӧвпышт да гиж юалӧмъяс. 1) Кодлы отсасисны Ивӧ да Дима? 2) Кутшӧм челядь Катьӧ тьӧт ордын? 3) Зіля уджалісны челядь?

2. ӦТИК-МӦТИК, КЫК-МЫК

1. Бӧрйы фольклорлы лӧсялана жанръяс. 2. Кутшӧм нӧшта фольклорнӧй жанръяс тӧдан? 3. Лыддьы да гӧгӧрво, кутшӧм жанрлы лӧсялӧны сёрникузяясыс. 1) Киссьӧм ватӧ он курав. 2) Уджавтӧгыд и чаг оз чукты. 3) Правдаыд биын оз сотчы, ваын оз вӧй. 4) Куш кинад лежнӧгтӧ он босьт. 5) Паччӧрад куйлігӧн кынӧмыд оз пӧт. 6) Эн корсь кокньыд туй. 7) Нэм ов да нэм велӧдчы. 8) Сизимысь мерайт да ӧтчыдысь вунды. 9) Коді оз уджав, сійӧ оз сёй. 10) Уджтӧгыд васьыд черитӧ он кый. Вочавидз, кутшӧм формаа кадакывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны коми шусьӧгъясын.

5. Гиж кадакывъяссӧ, пасйы кад, лыд, морт формасӧ. 6. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ. 7. Корсь да гиж «Коми шусьӧгъяс да кывйӧзъяс» небӧгысь 2-3 шусьӧг.

1. Лыддьы медводдза сёрникузясӧ да гӧгӧрвоӧд, кутшӧм фольклорнӧй жанрлы сійӧ лӧсялӧ. 2. Вочавидз, кутшӧм кывсикасъяса кывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны тайӧ жанрын.

1) Кык сулалӧ, кык куйлӧ, витӧд ветлӧдлӧ, квайтӧд новлӧдлӧ, сизимӧд сьыланкыв сьылӧ. 2) Вит вок керка вӧчӧны: ӧти керкасӧ гӧгрӧдлӧ, а мукӧдыс пукалӧны. 3) Ичӧтик-ичӧтик гӧрд юра мужик да быдӧнӧс бӧрдӧдӧ. 4) Пу кока, лӧз платтьӧа, еджыд юра. 5) Комын вок ӧти кӧртӧдӧ кӧртасьӧмаӧсь. 6) Кык пом, кык гӧгыль, а шӧрас тув. 7) Сё кока, а сувтны оз вермы. 8) Нёль чоя-вока ӧти шляпа улын сулалӧны. 9) Куим пиньӧн турун ӧктӧ, а ачыс оз сёй. 10) Кык вок туй пӧлӧн олӧны, ӧта-мӧднысӧ оз аддзыны.

Отсӧг вылӧ вочакывъяс: кысян емъяс.

4. Аддзы лыдакывъяс. Мый серти найӧс позьӧ торйӧдны? 5. Мӧвпышт да гиж ассьыд нӧдкыв. Нӧдкывъяд пырт лыдакывъяс.

1. Лыддьы текстыслысь нимсӧ да тӧдмав гижӧд жанрсӧ. 2. Вочавидз, коді сэтшӧмыс визяорда. Видзӧдлы кывйыслысь артманногсӧ. 3. Уджав ёртыдкӧд. Лыддьӧй текстсӧ рольяс серти.

ОШ ДА ВИЗЯОРДА

Уна во сайын, кор тэ да ме эгӧ на вӧлӧй свет вылас, визяордаӧс корӧма гӧститны ош. Мӧдӧдчас визяорда Топтыгин ордӧ. Ош пуктас пызан вылас ставсӧ, мый сылӧн вӧлі: дозмӧр, йӧра яй, кодзувкот колькъяс. — Радейта ме тэнӧ, дона визя гач. Вывті нин мичаа чипсасян, миянӧс гажӧдан. Сёй да ю! Но гӧсьт нинӧм эз сёй. — Ме ӧд, Микайлӧ дядь, яйтӧ ог сёй. Вот эськӧ кӧйдысъяс кӧ, либӧ зӧр да анькытш. — Сідзкӧ, омӧльтан менӧ? А но, весась менам гуысь, татшӧм гӧсьтыд оз ков! И ош шыбитіс ичӧтик визяордаӧс ывлаӧ. Мышкас сылӧн лэчыд гыж туйяс колисны. Со и ӧнӧдз тӧдчӧны найӧ визяордалӧн мышку вылас.

И. Коданёв серти

4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Мыйла визяорда эз сёй ошлысь сёянсӧ? 2) Мыйла ӧнӧдз визяордалӧн мышку вылас тӧдчӧны визьяс? 3) Кыдзи тэ чайтан, тайӧ мойд, висьт либӧ предание? Мыйла? 4) Позьӧ-ӧ шуны, мый тайӧ йӧзкостса мойд? Мыйла?

5. Кодлы лӧсялӧны тайӧ кывъясыс? Мыйла?

Полысь кӧч

скӧр ош

мудер руч

шань кань

горш кӧин

пельк ур

гажа вӧр

Лӧсьӧд кывтэчасъяс.

6. Аддзы текстысь серпаслы лӧсялана сёрникузяяс. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

7. Сетӧм план серти лӧсьӧд текстса ӧти герой йылысь висьт. 1) Коді тайӧ? 2) Мый радейтӧ сёйны (вӧчны)? 3) Кутшӧм сійӧ?

1. Лыддьы текстлысь нимсӧ. Кыдзи тэ сійӧс гӧгӧрвоан? 2. Висьтав, важ коми йӧзлысь кутшӧм енъясӧс тэ тӧдан. 3. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм фольклор жанрысь позьӧ тӧдмавны енъяс йылысь? 4. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав важ коми йӧзлӧн енъяс йылысь.

ВАЖ КОМИ ЙӦЗЛӦН ЕНЪЯС

Важ коми йӧз чайтісны, мый му вылын быд месталӧн эм аслас ен, но йӧзыс найӧс оз аддзыны. Медся ыджыд Ен олӧ енэжын. Вӧрын медыджыдыс — Вӧрса, а Васа — ваын медся вынйӧра ен. Керкаын, пывсянын олӧ Олыся. Ёна пыдди пуктывлісны енъясӧс, кодъяс отсавлісны кыйсьыны да вӧравны. Ен мыгӧръяссӧ вӧчлісны пуысь либӧ изйысь. Видзлісны найӧс вӧрын да керкаын. Налы кевмысьлісны ас кежсьыс, семьяясӧн, сиктъясӧн. Енъяслы вайлывлісны козинъяс: низьяс, туланъяс, ур куяс, а сідзжӧ зарниысь, эзысьысь, ыргӧнысь, кӧртысь вӧчӧмторъяс, а нӧшта кыйдӧс, сёян-юан. Кевмысьлісны, мед бура удайтчас чери кыйны да вӧравны.

«Йӧлӧга» газетысь

5. Корсь текстсьыс кывтэчасъяс. 6. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кутшӧм енъясӧс пыдди пуктывлісны комияс? 2) Мыйысь вӧчлісны енъяссӧ (ен мыгӧръяссӧ)? 3) Кӧні найӧс видзлісны? 4) Кутшӧм козинъяс вайлісны енъяслы? 5) Мыйла коми йӧз кевмысьлісны енъяслы да вайлісны налы козинъяс? 7. Кодъяс тайӧ? Помав сёрникузяяссӧ. Ен — енэжын медся ыджыд. Вӧрса — вӧрын медыджыдыс. Васа — ваын медся вынйӧра ен. Олыся — олӧ пывсянын да керкаын.

8. Содты нӧшта 2-3 пример. Вӧдитчы «Мифология коми» небӧгӧн (изд-во «ДИК», 1999).

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кутшӧм тайӧ текст? Мыйла сідз чайтан?

2. Лыддьы текстысь медводдза абзацсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кутшӧм роч мойдкыв моз заводитчӧ тайӧ мойдыс? 2) Кыдзи шуӧны геройяссӧ? 3) Кутшӧмӧсь найӧ? 4) Торъялӧны-ӧ найӧ роч мойдкывса геройясысь?

3. Мойдкывъяс овлӧны: волшебнӧй, бытӧвӧй, пемӧсъяс йылысь, мойдкыв-анекдотъяс, докучнӧй да мукӧд пӧлӧс. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм сикаса тайӧ мойдыс? Мыйла?

4. Лыддьы текстсӧ.

Олісны-вылісны гозъя. Налӧн вӧлі куим пи. Кыкыс тӧлкаӧсь, а коймӧдыс дзик йӧй — Иван-дурак. Керка гӧгӧр видзӧдліс Иван и кылӧ: кодкӧ зымӧдӧ-локтӧ. И воис, другӧ, квайт вӧлӧн квайт юра Гундыр. — Ак, — шуас, — Иван-царевич менам овмӧсӧ воӧма, менсьым вокӧс виӧма. Ноко пӧ, пуксьы кыв йылӧ. Давай пӧ пондам тышкасьны, шуӧ Иван. Давай пӧ. Пӧльышт пӧ квайт верст пасьта да квайт верст кузьта кӧрт гумла. Ачыд пӧ пӧльышт, тэнад пӧ квайт лов да ставыс пӧганӧй, а менам пӧ ӧти лов да чистӧй. Пӧльыштіс квайт юра Гундыр квайт верст пасьта да квайт верст кузя гумла. Пондісны тышкасьны. Иван и саблянас сӧтыштіс Гундырлы, да сылӧн квайтнан юрыс тутнитіс-усис. Сэсся сійӧ юръяссӧ шыбитіс сарай пос улӧ.

5. Сувтӧд юалӧмъяс да вочавидз. 1) Кымын пи вӧлі гозъялӧн? 2) Кыдзи шуисны коймӧд писӧ? 3) Кымын юр вӧлі Гундырлӧн?

6. Гиж коймӧд абзацсӧ диалогӧн. 7. Корсь текстысь лыдакывъяс. Кутшӧм лыдакывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны мойдкывъясын? 8. Лыддьы мойдсӧ сайт вылысь.

1. Видзӧдлін-ӧ тэ коркӧ «[...]» мойд? Эн кӧ, корам видзӧдлыны! Комиӧд мойдкыв нимсӧ.

2. Лыддьы сетӧм коми мойдкывлысь нимсӧ да тӧдмав сылысь сикассӧ (бытӧвӧй, волшебнӧй, пемӧсъяс йылысь да с.в.). Мый серти тӧдмалін?

3. Лыддьы текстсӧ. Скобкаын сетӧм кадакывсӧ веж локтан када кадакывйӧн.

ШЫР ДА ГАДЬ

Шыр да гадь мунасны пес керавны. Мунасны, мунасны, да ёль воас. Ёльсӧ вуджны колӧ. Вӧчасны найӧ идзасысь пос да пондасны вензьыны, кодлы водзджык вуджны. Шыр шуӧ: «Ме сьӧкыд да поссӧ чега, тэ вудж». Гадь шуӧ: «Ме кокни, да тӧлыс пӧльыштас, и ме вӧя, тэ вудж». Вензясны, вензясны, да медбӧрын шыр кутас вуджны. Шӧрӧдзыс воас, идзас пос чегасны, и шыр вӧйӧ. А гадь сералас, сералас— и потӧ. Колӧ вӧлі ӧтлаын вуджны.

1) Кытчӧ мунісны шыр да гадь? 2) Мый ковмис вуджны? 3) Мый лоис шыркӧд? 4) Мый лоис гадькӧд? 5) Вӧч кывкӧртӧд.

5. Комиӧд [...] мойд. 6. Вӧч кывкӧртӧд: Мыйын ӧткодьлуныс да торъялӧмыс коми да роч мойдкывъясыслӧн?

1. Тӧдмав фольклор жанрсӧ (нӧдкыв, шусьӧг либӧ примета). 1) Бать-мамӧс кӧ вунӧдан — нэмыд дженьдаммас. 2) Нэм олӧм — абу ва вуджӧм. 3) Кывйыд абу утка, лэбзяс — он кут. 4) Ваын чужӧ, а ваысь полӧ. 5) Китӧм-коктӧм, а мунӧ. 6) Биын оз сотчы, ваын оз вӧй. 7) Паньыд кӧ усьӧ — кодкӧ тэрмасьӧ. 8) Шом чеччыштас пачысь — гӧсьт воас.

1. Дасьты проект сетӧм план серти. 1) Бӧрйы тема (нӧдкыв, шусьӧг, мойд, потандорса сьыланкыв да с.в.), мед вӧлі йитчӧма фольклоркӧд. 2) Аддзы жанрлысь определение. 3) Инды аслыспӧлӧслунсӧ (сикасъяс, тематика, мыйӧн торъялӧ рочысь да с.в.) 4) Вайӧд примеръяс. 5) Вӧч кывкӧртӧд.

2. Дорйы проекттӧ классын.

3. МОРТ. СЫЛӦН ОРТСЫ ДА СЯМ

1. Лыддьы кывъяссӧ. Тӧдмав тӧдтӧм кывъяслысь вежӧртассӧ кывчукӧр серти. 2. Сетӧм кывъяс вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд асшӧр гижӧд.

Асшӧр гижӧдлӧн план.

І. ... йылысь юӧр. 1) Кыдзи шуӧны? 2) Кымын арӧс? 3) Кӧні чужис (олӧ)? 4) Кӧні уджалӧ (велӧдчӧ)? ІІ. Шӧр юкӧн. 1) ... ортсы. 2) ... сям. 3) ... радейтана удж ІІІ. Кывкӧртӧд. Мыйысь тэ радейтан ... ?

1. Лыддьы текстсӧ. Висьтав тӧдчӧдӧм кывтэчасъяслысь вежӧртассӧ. 2. Кутшӧм олысьяс йылысь гижӧ авторыс? Мыйла тадзи чайтан?

Дадь бӧжын пукалӧ шоныд паркаа том нывбаба. Ыджыдкодь ныра чужӧмыс гажа да вильыш. Нывбабаыс кутӧ арӧса кымын кагаӧс. Кагасӧ пасьтӧдӧмаӧсь еджыд маличаӧ. Мӧд кага, ар нёль-ӧ-вита, сэтшӧм жӧ еджыд маличаа, пукалӧ орччӧн. Лым пытшкӧ пырӧма ар дас кыка зонка, кышӧда маличаа. Сыкӧд орччӧн сулалӧ ыджыд тушаа мужичӧй. Киас сійӧ кутӧ кузь бедь, мӧд ногӧн кӧ, харей, мыйӧн веськӧдлӧны доддялӧм кӧръясӧн.

И. Торопов серти

3. Кымын мортӧс серпасалӧма авторыс? Гӧгӧрвоӧд вочавидзӧмтӧ.

Харей — тайӧ кузь бедь. Малича — тайӧ паськӧм.

5. Кыдзи артмӧмаӧсь ар нёль-ӧ-вита, арӧса кымын кывтэчасъясын лыдакывъяс? Содты 2-3 татшӧм пример да думышт накӧд сёрникузяяс.

1. Лыддьы текстсӧ. Кыдзи тэ чайтан, тайӧ текст-описание либӧ текст-повествование?

Константин Фёдорович — аслыссяма сюсь морт. Сылы вӧлі 50 арӧс гӧгӧр. Топыд тушаа, паськыд пельпомъяса, зумыд восьласа ён морт. Чукырӧсь чужӧмыс чорзьӧма, сёрнитӧ киргана гӧлӧсӧн. Сямлуныс крут: мыйкӧ кӧ шуас — кыв вежӧм бӧр эз вӧв. Ӧні на аддза сійӧс син улын: виж рӧма курткаас зэв уна зеп — бокъясас, морӧсас, пытшкӧсас. Быд зептысь тыдалісны уна рӧма карандашъяс. Пӧлаяссӧ шевкнитӧма, ветлӧдлӧ ӧдйӧ... Татшӧм вӧлі миян главнӧй инженер.

А. Дёмин серти

2. Гиж текстсьыс характер да ортсы петкӧдлысь кывъяс. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ. 3. Кыдзи вежсяс геройыслӧн портретыс, вежны кӧ текстсьыс тӧдчӧдӧм кывъяссӧ антонимъясӧн?

1. Лыддьы текстсӧ. Тӧдмав сикассӧ. Веж тӧдчӧдӧм кадакывъяссӧ соссяна формаӧн.

ЗІЛЬ ЙЫЛЫСЬ

— Пиӧй, пиӧй, чеччы! — Чечча да ог мыссьы. — Пиӧй, пиӧй, мыссьы, мыссьы! — Мысся да ог пасьтась! — Пиӧй, пиӧй, пасьтась, пасьтась! — Пасьтася да ог кӧмась! — Пиӧй, пиӧй, кӧмась, кӧмась! — Кӧмася да ог мун! — Пиӧй, пиӧй, мун, мун! — Муна да ог уджав!

2. Вайӧд зіль кывлы антоним. Гиж 2 сёрникузя тайӧ кывъяссӧ пыртӧмӧн. 3. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм ним бурджыка лӧсялӧ чуксасян сьыланкывйыслы — «Зіль йылысь» либӧ «Дыш йылысь»?

1) Кор тэ чеччан? — Ме чечча сизим часын. 2) Кор тэ мунан школаӧ? 3) Кор тэнад помасьӧны урокъяс? 4) Кор тэ локтан гортӧ? 5) Кор тэ водан узьны? 6) Тэ уджалан? — Ог, ме ог уджав. 7) Тэ сьылан? 8) Тэ йӧктан? 9) Тэ ворсан гитараӧн? 10) Тэ зіль либӧ дыш морт?

1. Лыддьы текстсӧ. Скобкаын сетӧм кадакывъяссӧ веж ӧнія када формаӧн. 2. Аддзы текстысь кокни, тэрмасьны, ордйысьны, кужны, отсавны, уджавны, водзмӧстчыны, вӧдитны, котыр, сёрни кывъяс дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм тайӧ кывсикасъяс? Мый серти тӧдмалін?

Ольга — водзмӧстчысь морт, быдмӧ творческӧй уджын: окотапырысь ноксьӧ лабораторияын, лыддьӧ видз-му вӧдитӧм йылысь литература. Збой ныв кужӧ котыртны йӧзӧс, пӧртӧ олӧмӧ ас водзӧ пуктӧм могъяс. Максим — этша сёрниа, оз радейт кокниасьӧм да тэрмасьӧм. Оз пыр гӧгӧрво и шмонь. Ольгалӧн ёсь серамыс дойдӧ том мортӧс. Ӧтвылысь уджалігӧн, ордйысигӧн Ольга да Максим озырмӧдӧны) ӧта-мӧдыслысь вежӧр-сямсӧ. Николай — гажӧдчыны да серам петкӧдлыны кужысь, отсӧг вылӧ воысь морт.

Н. Дьяконовлӧн «Свадьба приданнӧйӧн» драма серти

1) Кутшӧмӧн автор петкӧдлӧ Ольгаӧс? 2) Мый оз радейт Максим? 3) Мый кужӧ Николай?

4. Текст серти лӧсьӧд кывкуд мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс пыртӧмӧн. 5. Лыддьы шусьӧгсӧ да висьтав, кутшӧм геройлы сійӧ лӧсялӧ. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

Сьылігтырйи уджыд мунӧджык.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Мый йылысь, тэ думысь, тайӧ текстыс? 2. Тӧдмав вежӧртассӧ чуймыны, бурсины, лӧсявны кывъяслысь. Висьтав, кыдзи гӧгӧрвоин тайӧ кывъяса сёрникузяяссӧ.

Йӧвгень гусьӧник видзӧдлывліс орччӧн пукалысь нывка вылӧ. И кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс чуймӧм чужис сылӧн сьӧлӧмын. Тайӧ нывкаыс, кодӧс Юляӧн шуисны, вӧлі дженьыдик гӧрдов юрсиа да лӧзов синъяса. А видзӧдласыс — кӧрт тув кодь ёсь. Сідзи и югзисны сылӧн синъясыс да быттьӧ нарошнӧ корисны Йӧвгеньӧс восьсӧн видзӧдлыны на вылӧ да нимкодясьыштны тайӧ сӧстӧмсьыс-сӧстӧм видзӧдласнас. Со пӧ ме кутшӧм аслыснога мича да восьса сьӧлӧма. И некодлы лёк ог кӧсйы, сӧмын быдӧнлы бурсиа. И друг Йӧвгень аслыс тӧдлытӧг нюммуніс, и быдсӧн шонавліс сылӧн сьӧлӧм бердтіыс. Гӧгӧрвоис сійӧ, мый выль нывкаыскӧд лӧсявны кутас, да найӧ бур ёртъясӧн лоасны. И пыр жӧ шӧпнитіс сылы: — А менӧ Йӧвгеньӧн шуӧны. — Ме тӧда нин, — сідз жӧ воча вашнитіс нывка.

И. Белых серти

3. Аддзы да гиж Юляӧс серпасалысь кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд.

1) Кутшӧмӧн петкӧдлӧ Юляӧс автор? 2) Мыйла нюммуніс Йӧвгень тӧдтӧм нывкалы?

5. Сет текстыслы ним. 6. Содты аслад кывкудйӧ мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс.

1. Син пырыд нуӧд текстсӧ да мӧвпышт, кутшӧм кыв колӧ содтыны медводдза сёрникузяын. 2. Тӧдмав тӧдчӧдӧм кывъяслысь вежӧртассӧ. 3. Аддзы текстсьыс ним да паськыд кывъяс дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм тайӧ кывсикасъяс? Гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ. 4. Лыддьы текстсӧ. Аддзы орччӧдӧмъяс. Кутшӧм вежӧртас найӧ кутӧны текстын? Гӧгӧрвоӧд моз да кодь кывбӧръяслысь вежӧртассӧ. 5. Бӧрйы да гиж текстысь кузнечлысь ортсысӧ петкӧдлысь кывъяс да кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс.

Батьӧй менам кузнеч вӧлі. Рыжӧймӧм да кытсюрӧ розявлӧм палитчӧм кучик партука да шапкатӧм — дзик мойдвывса багатыр кодь, сійӧ вӧлі ыджыд да ён. Сувтас кокъяссӧ паськӧдӧмӧн тувсов тӧлыслы воча, куньтыралӧ синсӧ да нюмъялӧ. Пиньясыс крепыдӧсь, еджыд лым моз дзирдалӧны. Вильыш тӧв летйӧ сылысь смоль сьӧд юрсисӧ, и батьӧ радысла мурзыштӧ. Сійӧ миян мугов, буракӧ, та вӧсна сиктса нывбабаяс нимтылісны сійӧс чиганӧн. А гашкӧ, и визув да гажа сям вӧснаыс. Батьӧ кӧть мугов ачыс, а синъясыс лӧзӧсь, югыдӧсь. И сэтшӧм визулӧсь! Коді оз мун кузнеча бокті, век пыраласны бать дорӧ. И менӧ кыскис батьӧ дінӧ магнит дінӧ моз. Мыйӧн сійӧ вӧлі петас тшына кузнечасьыс, ме котӧрта сы дорӧ. Батьӧ вына кияснас качӧдлас менӧ вылӧ-вылӧ. Вит-ӧ-квайтысь качнитӧм бӧрын лэдзас менӧ муас да сарӧга сьӧд чуньяснас малыштас бандзибӧс, шуас: «Ветлам, буди, пыстапи, пажнайтыштам-а».

Н. Куратовалӧн «Батьяс йылысь висьт» серти

1) Кутшӧм кузнечлӧн сямыс? 2) Мыйла сиктса нывбабаяс нимтылісны нывкалысь батьсӧ чиганӧн? 3) Мый йылысь висьталӧ тіянлы кузнечлӧн паськӧмыс?

7. Бӧрйы сетӧм кывъясысь кывбердъяс, кодъяс петкӧдлӧны кузнечлысь сямсӧ. Аддзы текстысь сёрникузяяс, кодъяс гӧгӧрвоӧдӧны найӧс.

8. Висьтав ас кывйӧн медшӧр герой йылысь. Вӧдитчы гижӧдъяснад.

9. Содты аслад кывкудйӧ мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс.

1. Тӧдмав мат, садьтӧг, дзоргис кывъяслысь вежӧртассӧ. 2. Лыддьы текстсӧ. Медводдза юкӧнысь аддзы кывтэчасъяс (эмакыв да кывберд). Гӧгӧрвоӧд найӧс. 3. Лыддьы мӧд юкӧнсӧ. Висьтав, код йылысь мунӧ сёрниыс. а) Кӧрт Айка йылысь. б) Йиркап йылысь. в) Яг Морт йылысь. г) Юрка йылысь. Мыйла тэ тадзи чайтан?

4. Аддзы да гиж шӧр геройлысь ортсысӧ серпасалысь кывтэчасъяс.

Уна тӧдліс коми войтыр Шуштӧм лун да гажтӧм кад. Коркӧ важӧн сылы вӧлі Парма пытшкын веськыд мат.

Ветліс сэні пашкыр ош моз Гундыр сяма гӧна морт, Гашкӧ, вакуль пӧвстысь петысь, Гашкӧ, вӧрсаяслӧн ёрт.

Туша сылӧн вӧлі ыджыд - Быттьӧ увтӧм пожӧм пу. Паськӧм пыдди сійӧ новліс Куим вуртӧм йӧра ку.

Вой шӧр войын быдтор аддзис Сылӧн мисьтӧм гӧрдов син. Кӧнкӧ шуштӧм пемыд вӧрын Вӧлі сылӧн оланін.

...Йӧзыс садьтӧг сыысь поліс, Дзоргис гӧгӧр лун и вой: Оз-ӧ кыськӧ пуяс костысь Мыччысь сылӧн гӧна сой...

5. Аддзы да гиж орччӧдӧмъяс. Гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ.

6. Висьтав ас кывйӧн Яг Морт йылысь.

1) Кутшӧм мифическӧй персонажъяс йылысь гижӧ авторыс? Мый тэ тӧдан на йылысь? 2) Коді гижис поэмасӧ? Кыдзи сійӧ шусьӧ? 3) Лыддьы да тӧдмав, коді вермис Яг Мортӧс.

8. Тӧдмав, кутшӧм театрын позьӧ видзӧдны «Яг Морт» спектакль.

1. Лыддьы челядьлысь висьтъяссӧ.

2. Тӧдмав, кодъяс йылысь мунӧ сёрниыс.

1. Микулай — менам медбур ёрт. Сійӧ велӧдчӧ 8-ӧд классын. Микулай кузь тушаа, еджыд юрсиа, лӧз синма зон. Школаӧ сійӧ ветлӧ сӧстӧм паськӧмӧн: сьӧд гачӧн да югыд дӧрӧмӧн. Урокъяс бӧрын ми ёнмӧдам дзоньвидзалун «Скала» шӧринын, радейтам ворсны футболысь. Нӧшта Коля ветлӧ шылад велӧдан школаӧ, велӧдчӧ ворсны гудӧкӧн. Менам ёртӧй — шмонитысь морт, сыкӧд пыр гажа. Микулай век дась сетны отсӧг. 2. Анна Ивановна — абу сӧмын миян медрадейтана велӧдысь, но и бур ёрт. Сійӧ — миян классӧн веськӧдлысь. Тайӧ латшкӧс тушаа, чӧдлач синма, читкыль юрсиа, мусаник чужӧма аньыс пыр дась миянлы отсавны. Анна Ивановнакӧд ми ветлам походӧ, петкӧдчам школаса гажъяс вылын, участвуйтам быдпӧлӧс конкурсын. Анна Ивановна — зіль, авъя да сибыд морт. 2013 воын Анна Ивановна лоис «[...]» конкурсын вермысьӧн.

1. 17-ӧд удж да кывкуд вылӧ мыджсьӧмӧн гиж серпаса текст сетӧм темаясысь ӧти вылӧ. 1) Менам радейтана мортӧй. 2) Медбур ёрт. 3) Радейтана велӧдысь. 4) Аслад тема.

4. КОМИ МУ КУЗЯ МЕ МУНА...

1. Лыддьы выразительнӧя кывбурсӧ да висьтав, кыдзи поэтыс петкӧдлӧ Коми мулысь ыдждасӧ да озырлунсӧ.

Коми му кузя ме муна, Гӧгӧр сулалӧ сьӧд вӧр. Вӧрыс вывті-вывті уна, Сыысь унаыс оз тӧр.

Аддза: сэні шыльыд пожӧм Вылӧ лэптӧ ассьыс юр. Сылы ӧткодь тӧв кӧть гожӧм, Сэтшӧм пуыс тайӧ бур.

Сэні, быттьӧ пӧрысь пӧчӧ, Дзормӧм кыпӧдчӧма коз. Сійӧ увъяс костын вӧчӧ Вӧрса пӧтка шоныд поз.

Сэні вашкӧдчӧны гора Пипу чойкӧд еджыд кыдз. Мыйкӧ сёрнитӧны нора, Корнас шенасьӧны сідз.

2. Аддзы текстысь йӧзкодялӧмъяс, мичкывъяс, орччӧдӧм.

1. Лыддьы. Аддзы текстысь квайт сорсьӧм.

КОМИ РЕСПУБЛИКА ЙЫЛЫСЬ

Коми Республика — Россияса Федерация пытшкын торъя администрацияа тэчас. Сюрс ӧкмыссё ӧкмысдасӧд воӧдз нимыс вӧлі Коми Автономияа республика. Коми йӧз сёрниын эм нэмӧвӧйся ним — Коми му. Юркарыс сылӧн — Сыктывкар, нимыслӧн вежӧртасыс «Сыктыв ю дорын кар». Республикалӧн пасьтаыс — нёльсё дас вит сюрс квадратнӧй километр. Вӧрыс став му пасьтаысь босьтӧ квайтымын ӧкмыс прӧчент. Олысь лыдыс кык сюрс квайтӧд воын вӧлі ӧкмыссё сизимдас ӧти сюрс витсё морт. Чужан луныс — сюрс ӧкмыссё кызь ӧтиӧд вося моз тӧлысь кызь кыкӧд лун. Республикалӧн веськӧдлысьыс — Юралысь. Республикаса каналан пасъяс: канпас, дӧрапас да кып. Кып лӧсьӧдӧма Виктор Савинлӧн «Варыш поз» сьыланкыв серти. Каналан кывъяс — роч да коми.

Е. Цыпанов серти

2. Корсь текстсьыс лыдакывъяс да гиж найӧс лыдпасъясӧн. 3. Лӧсьӧд юалӧмъяс. 1) Уна-ӧ олысь Коми муын? 2) Коді лӧсьӧдіс кып? 3) Кутшӧм каналан кывъяс?

4. Помав сёрникузяяссӧ. Коми Республикалӧн юркар — Сыктывкар. Юралысь — Сергей Гапликов. Каналан пасъяс — канпас, дӧрапас да кып. Каналан кывъяс — коми да роч.

5. Тӧдмав да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кор вӧлі примитӧма республикалысь выль Оланподув? 2) Коді серпасаліс Коми Республикалысь канпассӧ? 3) Уна-ӧ коми йӧзыс миян республикаын? 4) Мыйӧн озыр Коми муным?

1. Вӧч уджъяс сетӧм текст серти. 1) Помав сёрникузяяссӧ скобкаын сетӧм юалӧмъяс вылӧ вочавидзӧмӧн.

Ми олам Коми му вылын. Миян муным зэв мича да озыр. Паськыд юяс визувтӧны лунвывсянь войвылӧ. Республикаын ӧкмыс кар. Медся важ кар — тайӧ Сыктывкар. Сюрс сизимсё кӧкъямысдасӧд воын Екатерина ІІ сетіс Усть-Сысольск погостлы кар ним. Ӧні Сыктывкар — республикалӧн юркар. Карын эм уна театр, библиотека, бурдӧдчанін; уджалӧ ыджыд вӧр комбинат.

2) Лыддьы текстлысь мӧд юкӧнсӧ ӧнія када кадакыв суффиксъяс содтӧмӧн.

Сыктывкарсянь неылын эм Микунь кар. Тайӧ тӧдчана кӧрт туй гӧрӧд. Микунь карсянь быдлаӧ мунӧны поездъяс. Емва кар. Нимыс артмӧма Емва ю серти. Емва — «югыд ва». Сосногорск карлы нимсӧ сетісны роч йӧз. Тайӧ кар гӧгӧрыс мича пожӧма яг. Карлӧн канпас вылын серпасалӧма тарӧс. Ю ним серти шуӧмаӧсь Печора кар. Кар сулалӧ республикаын медся паськыд, вына да ыджыд ю вылын. Печора юысь кыйӧны чӧскыд чери.

3) Лыддьы текстлысь коймӧд юкӧнсӧ эмакыв суффиксъяс содтӧмӧн.

Ёна нималӧ Европаын Ухта кар. Дас сизимӧд нэмын нин татчӧс муын перйисны мусир. Мусирӧн озыр и Усинск кар. Уна из шом перйӧны ыджыд войвыв каръясын — Интаын да Воркутаын. А медся бур биару республикаын перйӧны войвывса том карын — Вуктылын.

2. Лыддьы текстсӧ ставнас да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кутшӧм каръяс йылысь тэ тӧдмалін? 2) Мый тэ тӧдмалін Ухта кар йылысь? 3) Кутшӧм войвыв каръяс нималӧны мупытшса озырлунъясӧн?

3. Содты юалӧмъясӧ колана кывъяс да вочавидз. 1) Кутшӧм ю дорын сулалӧ Печора кар? 2) Кӧні перйӧны уна биару? 3) Мыйӧн нималӧ Вуктыл кар?

4. Сетӧм канпасъясысь бӧрйы, кутшӧм йылысь висьтавсьӧ текстын. Кутшӧм каръяслӧн мукӧд канпасыс? 5. Сетӧм канпасъясысь бӧрйы ӧтикӧс да пример серти гиж неыджыд текст.

Пример пыдди:

Тайӧ Воркута карлӧн канпас. Карын перйӧны из шом. Канпас вылын серпасалӧма войвыв кӧрӧс, из шом кыр да из шом перъян юкмӧс.

1. Лыддьы таблицаясын сетӧм сёрникузяяссӧ. Бӧрйы колана вочакыв да гиж сылы лӧсялана шыпас. Стӧча кӧ вочавидзанныд, медводдза таблицаын артмас кывйӧз, мӧдын — нӧдкыв. Тӧдчӧдӧм шыпасъяс петкӧдлӧны кыв помасьӧм. Вӧдитчы мусерпасӧн да «[...]» атласӧн.

2. Висьтав да гиж. Мый тӧдмалін Коми республикаса каръяс йылысь?

3. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кӧні ми олам? 2) Кымын кар Коми Республикаын? 3) Кутшӧм каръяс тэ тӧдан? 4) Кутшӧм юяс визувтӧны Коми муті? 5) Кутшӧм ю Комиын медыджыд? 6) Кытысь петӧ да кытчӧ визувтӧ Печора ю? Кутшӧм тайӧ юыс? 7) Кутшӧм войвыв юяс тэ тӧдан? 8) Кутшӧм сиктъяс тэ тӧдан? 9) Кутшӧм тыяс эмӧсь Комиын? 10) Мыйӧн озыр Коми му?

4. Сёрнит ёртыдкӧд Коми му йылысь.

1. Лыддьы текст нимсӧ. Мый тэ тӧдан Изьва да изьватас йылысь? 2. Аддзы текстысь роч кывъяслы лӧсялана коми кывъяс. 3. Лыддьы текстсӧ.

Изьва юлӧн крут кыръя нӧрыс вылын сулалӧ сикт. Сійӧ ылысянь тыдалӧ. Олӧны тані изьватас. Найӧ торъялӧны аслыссикас паськӧмӧн да сёрнитанногӧн. Тані сёрнитӧны, быттьӧ сьылӧны. Сиктсӧ кык пельӧ юкӧ джуджыд сён. Сён пыдӧсӧдыс визувтӧ шор. Тулыснас лым сылігӧн сійӧ зэв ӧдӧба бузгӧ. А гожӧм шӧрын лӧня сяльгӧ шыльыд изъяс костӧд.

А. Ануфриева серти

4. Аддзы текстысь паныд вежӧртаса кывъяс. 5. Аддзы кывбӧра эмакывъяс, гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ. 6. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн лӧсьӧд юалӧмъяс да вочавидз. 1) Кӧні сулалӧ Изьва сикт? 2) Кодъяс олӧны Изьва сиктын? 3) Мыйӧн торъялӧ изьватас? 4) Кыдзи сёрнитӧ изьватас? 5) Кор ӧдӧба бузгӧ сикт шӧрын шор?

7. Аддзы мусерпас вылысь Изьва сикт. Гиж неыджыд юӧр план серти. 1. Кӧні сулалӧ Изьва сикт (кутшӧм районын)? 2. Кор артмӧма сиктыс (кутшӧм воын)? 3. Кутшӧм ю визувтӧ сикткӧд орччӧн? 4. Кыдзи пасьтасьӧны изьватас? 5. Кутшӧм ыджыд гажлун пасйӧны найӧ гожӧмын?

1. Гиж текстсӧ лӧсялана кывъяс содталӧмӧн. Лыдакывъяссӧ гиж кывъясӧн. Лыддьы да тӧдмав, ыджыд-ӧ Эжва юным.

Эжва — Коми муын Печора бӧрын мӧд ыджыд ю. Сійӧ заводитчӧ кык ичӧтик вожсянь. Ӧтиыс босьтӧ васӧ Дзурнюрсянь, а мӧдыс заводитчӧ Мылва дорын. Сиктъяс да грездъяс, вӧръяс да видзьяс пӧлӧн ыджыд ӧдӧн Эжва нуӧ ассьыс сӧстӧм васӧ Еджыд саридзӧ. Кузьтаыс Эжвалӧн — 1130 километр. Коми му кузя визувтӧ ыджыдджык юкӧныс — 870 верст. Эжваӧ усьӧ 200 унджык ыджыд да ичӧт ю.

А. Туркин серти

2. Аддзы текст содержаниелы лӧсявтӧм кывтэчасъяс: 3. Пукты колана юалӧм да вочавидз. 1) Кысянь заводитчӧ Эжва ю? 2) Кытчӧ нуӧ ассьыс васӧ Эжва? 3) Кутшӧм ю усьӧ Эжваӧ?

4. Содты Коми Республикаса гырысь ю нимъяс: Печора, Эжва, Сыктыв, Вашка, Мозым, Висер, Уса. 5. Мыйын ӧткодьлуныс Эжва, Мылва, Москва кывъяслӧн? Содты некымын пример. 6. Тӧдан-ӧ тэ, мый коми йӧз овмӧдчылісны юяс дорӧ? Туяв Коми Республикаса мусерпас да гиж кар да сикт нимъяс, кодъяс артмисны ю нимъяс сертиыс. Орччӧд уджтӧ ёртыдкӧд. 7. План серти гиж неыджыд текст Коми Республикаса ю йылысь.

1. Ю ним. 2. Кутшӧм тайӧ юыс? 3. Кысянь сійӧ заводитчӧ да кытчӧ визувтӧ? 4. Юлӧн кузьтаыс да пасьтаыс. 5. Кутшӧм юяс усьӧны татчӧ? 6. Кутшӧм каръяс, сиктъяс сулалӧны ю пӧлӧн? 7. Мыйӧн озыр юыс?

Видзӧдлы фотографияяс вылӧ. Сыктывкарлысь кутшӧм юкӧн петкӧдлӧма? Аддзы вочакывсӧ текстысь.

2. Висьтав, мый тэ тӧдан тайӧ парк йывсьыс. 3. Лыддьы текстсӧ абзацъясӧн, гӧгӧрво медшӧр мӧвпсӧ да гиж.

Сыктывкарса Киров нима парклӧн историяыс заводитчис 1890 воын. Тайӧ вонас Усть-Сысольскын виччысисны зэв тӧдчана мортӧс, москваса князь Сергей Александровичӧс. Карса управа тшӧктӧм серти ӧнія парк местаӧ садитісны пуяс, сувтӧдісны мича беседка, кӧні паныдалісны князьӧс. Но карса олысьяслы тайӧ садйыс эз ло шойччанінӧн. Тані йирсисны пӧжарнӧй командалӧн вӧвъяс. Парк лӧсьӧдӧмӧ выльысь босьтчисны 1933 воӧ. Кык воӧн садитісны ӧти да джын сюрсысь унджык пу. Тані восьтісны спортивнӧй площадка, кинотеатр, кӧні быд рыт кино заводитчытӧдз ворсісны струннӧй инструментъяс вылын 8-14 арӧса ныв-зон. Парксӧ видзысь-дӧзьӧритысь Фёдор Павлов быдтыліс оз, парникын — ӧгуреч. Дзоридзьяслӧн лыдыс кайліс нелямын сюрсӧдз. Сы дырйи жӧ паркын лӧсьӧдісны ньыв пу аллея. Парклы сетісны Сергей Миронович Кировлысь ним.

4. Висьтав, мый выльторсӧ тӧдмалін. Мый тэнӧ чуймӧдіс? 5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кор заводитчис С. М. Киров нима парклӧн историяыс? 2) Кутшӧм тӧдчана морт воліс Усть-Сысольскӧ? Кыдзи сылӧн нимыс йитчӧма парккӧд? 3) Мыйӧн торъялӧ 1933 вося парк ӧніяысь?

6. Аддзы фотографияяслы лӧсялысь сёрникузяяс. 7. Конкурс «А тэ тӧдан Сыктывкар?». Вочавидз да содты ассьыд юалӧмъяс. 1) Кутшӧм памятникъяс эмӧсь Сыктывкарын? 2) Кутшӧм музейяс тэ тӧдан? 3) Кымын театр Сыктывкарын? Лыддьӧдлы.

1. Висьтав, мый тэ тӧдан коми вӧралысьлӧн кыйсьӧм йылысь.

Арся вӧрын коми кыйсьысьлӧн сьӧлӧмыс шойччӧ, нимкодясьӧ. Та вӧсна сійӧ вермӧ овны сэні тӧлысьясӧн. Вӧралан керкаыс сылӧн пырджык кутшӧмкӧ ю, ёль либӧ ты дорын, пуяс костын. Кыйсьысь тӧдӧ татысь быд шор, нюр, козъя вӧр да пожӧма яг. Кыйсьысь олӧ тані медбур ёртыскӧд — ур-пӧтка кыйны отсалысь понмыскӧд. Вӧралысь асылын чеччас водз, посньыдик кос пескӧн ломтас пачсӧ, пӧсьӧдас рытнас пуӧм яя шыдсӧ, юас пӧсь тшай. Сэсся босьтас пистонкасӧ да югыдӧн петас сьӧд пывсян кодь вӧр керкаысь.

Я. Рочев серти

3. Аддзы да гиж текстысь эмакывъяс кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяскӧд. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ. 4. Аддзы да гӧгӧрвоӧд орччӧдӧм. Кыдзи гӧгӧрвоан тайӧ орччӧдӧмсӧ?

5. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст дорӧ да вочавидз на вылӧ. 1) Кӧні шойччӧ вӧралысь? 2) Кӧні сулалӧ вӧралан керка? 3) Кутшӧмӧн вӧлі кыйсьысь? 4) Кодкӧд олӧ вӧралысь? 5) Мый вӧчлывліс водз асывнас вӧралысь?

6. Тӧдмав да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Лӧсьӧд юӧртӧм. 1) Кутшӧм кадӧ да дыр-ӧ кыйсьыліс коми вӧралысь? 2) Кутшӧм кыйсян кӧлуй вӧлі вӧралысьлӧн? 3) Кутшӧм прӧмыс кыйсьысь вайліс гортас? 4) Кутшӧм вӧлі вӧралысьлӧн паськӧмыс? 5) Мый вӧлі век заптӧма вӧралан керкаас?

Удж вӧчигӧн вӧдитчы «[...]» небӧгӧн. (Сыктывкар, 1994, 53-59 л.б.)

1. Гиж текстсӧ скобкаяс восьтӧмӧн да юкӧнъяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн пуктӧмӧн. 2. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав Коми Республикаса бурдӧдчанін йылысь.

ВОЙВЫВСА КУРОРТ

1. Курортлысь парксӧ мичмӧдӧны уна пӧлӧс пу да куст. На лыдын сус пу, нинпу, ниа, льӧм, пелысь пу, сирень да боярышник. 2. Серегов курорт лӧсьӧдӧма мича местаын. Сійӧ Емва юлӧн веськыд берег вылын кык ді костын. 3. Бурдӧдчан васӧ кыпӧдӧны зэв пыдысь му пытшсьыс. Тайӧ ваыс бурдӧдӧ уна висьӧмысь. 4. Талун Серегов курорт йылысь тӧдӧны миян республикаса быд сиктын, посёлокын да карын.

С. Морозов серти

3. Лӧсьӧд юалӧмъяс да вочавидз. 1) Кӧні сулалӧ Серегов курорт? 2) Кутшӧм пуяс мичмӧдӧны курортлысь парксӧ? 3) Кутшӧм ва перйӧны му пытшкысь?

4. План серти висьтав лунвывса либӧ Киров кардорса курорт йылысь. 1) Кӧні сулалӧ курортыс? (Кутшӧм карын? Кутшӧм саридз дорын?) 2) Мыйӧн сійӧ нималӧ? Кутшӧм висьӧмъяс сэні бурдӧдӧны? 3) Кыдзи позьӧ шойччыны бурдӧдчысьяслы? 4) Мыйӧн мичмӧдӧма курортлысь территориясӧ? (Кутшӧм пу-дзоридзьяс быдмӧны?)

1. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав Емдін сиктлысь историясӧ.

Емдін сулалӧ Емва да Эжва ӧтлаасянінын, зэв мичаинын. Комияслӧн сійӧ вӧлӧма юркарӧн. Важӧн сэтчӧ сӧмын ва туйӧд вермылӧмаӧсь воӧдчыны. Сэкся кадӧ Емдін гӧгӧрыс вӧлі кыпӧдӧма стен. Гӧгӧрыс нӧшта джуджыд кырӧм кодйӧма. Уна вӧрӧг видлӧма босьтны мичаинтӧ. Сӧмын коми йӧзыд абу сетчылӧмаӧсь. Перымса Степаныд Емдінас кыпӧдлӧма медводдза вичко. Сэсся восьтӧма школа да велӧдӧма коми йӧзӧс аслас анбур серти.

1) Кор да кӧні чужлӧма Перымса Степан? 2) Кӧні сійӧ велӧдчӧма? 3) Кутшӧм ыджыд каръясын нуӧдӧма ен нога уджсӧ?

3. Аддзы Перымса Степанӧн гижӧм анбур. Анбур пасъясӧн гиж ассьыд нимтӧ.

5. ВИДЗАМ, ДОРЪЯМ ЧУЖАН ВӦР-ВА!

1. Лыддьы текстсьыс медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстас? 2. Аддзы текстсьыс, код йылысь гижӧдыс. Кыдзи чайтан, сійӧ коді — том морт, олӧма али пӧрысь? 3. Лыддьы текстсӧ. Быд абзацлы сет ним.

Ӧшинь улын зэв нин дыр быдмис кыдз пу. Ӧксинь тьӧт вунӧдіс нин, кор садитліс тайӧ еджыд кока пашкыр пусӧ. Ӧксинь пӧч век пӧрысьмис, а кыдз пу воысь-во мичаммис. Пӧрысь морт радейтіс аслас киӧн садитӧм пусӧ. Гажа тувсов рытъясӧ пукавліс неыджыд улӧс вылын, шойччӧдліс мудзӧм ки-коксӧ, казьтывліс ныв-пиянсӧ, кодъяс радейтлісны жӧ пукавны тайӧ пу улас. А ӧні разӧдчисны лэбачьяс моз чужан позйысь. Да и посёлокса том йӧз волывлӧны татчӧ. Мукӧддырйи вой шӧрӧдз пукаласны, сьыласны да гажӧдчасны. Со и талун пӧч петіс шойччыны пу улӧ. Но мый тайӧ? Кыдзлысь чорыд кучиксӧ кодкӧ вундалӧма, розьӧдлӧма. Бӧрдіс кыдз, бӧрдіс и Ӧксинь тьӧт. Эз, нинӧмӧн эз вермы отсавны пулы пӧч. Сійӧ эз тӧд, коді ӧти лунӧн вӧчис кык дой: чӧла сулалысь кыдзлы да пӧрысь Ӧксинь тьӧт сьӧлӧмлы.

И. Коданёв серти

1) Кыдзи автор серпасалӧ кыдз пусӧ? Аддзы мичкывъяс. 2) Коді садитліс кыдз пусӧ? 3) Мый йитӧ Ӧксинь тьӧтӧс кыдз пуыскӧд?

5. Мӧд абзацысь гиж кадакывъяс, гӧгӧрвоӧд налысь вежӧртассӧ. 6. Нёльӧд абзацысь аддзы лыдакыв + эмакыв кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс. 7. Мӧвпышт да вочавидз, мыйла бӧрдісны кыдз пу да пӧрысь морт.

1. Син пырыд нуӧд текстсӧ да висьтав, кутшӧм лэбачьяс йылысь текстыс. 2. Вочавидз, код нимсянь гижӧдыс. Кӧні мунӧ действиеыс? 3. Лыддьы ас кежысь медводдза абзацсӧ. Кыдзи чайтан, кутшӧм проблема восьтӧма текстас? 4. Кутшӧм шыяс кылісны ты вылын? Вочавидзӧмсӧ аддзы текстсьыс. 5. Лыддьы текстсӧ ставнас.

Ӧтчыд ме локті Вадыб ты дорӧ. Местаӧдз вои пемыднас, узьмӧдчи тыдорса керкаӧ. Асывнас садьми лыйсьӧм шыясысь. Тыдалӧ, утка кыйысьяс войнас воӧмаӧсь. Ты вылын кылісны кутшӧмкӧ чилзӧм шыяс. Лым еджыд гырысь лэбачьяс, гашкӧ, дасысь унджык, кытшлалӧны-лэбалӧны ва весьтті, зэв нора горзӧны... Час-мӧд-коймӧд вуграси. А юсьяс оз и думайтны эновтны ты вывсӧ, пыр лэбалӧны сы весьтті. Меным шуштӧм лои лов вылын. Мӧвпала: эз-ӧ нин лыйны-вины тайӧ ён лэбачсӧ, миянлысь вӧр-васӧ мичмӧдысьсӧ. Кытшовті тысӧ, нинӧм эг казяв. Некод эз уяв. Петі берегӧ. Ылісянь на видз шӧрсьыс казялі еджыд тубрас. Юсь пласьтвидзӧ-куйлӧ. Бордъяссӧ оз вӧрзьӧд ни. Вот мый вӧсна, вӧлӧм, горзӧны-бӧрдӧны ёртъясыс, чой-вокыс, бать-мамыс. Бордъясыс коньӧрлӧн шевкнитчӧмаӧсь ӧтарӧ-мӧдарӧ, юрыс мышвыв чатӧртчӧма. Тыдалӧ, муӧ усьӧм бӧрын, кувтӧдзыс, видзӧдлӧма енэжӧ, прӧщайтчӧма нэм кежлас. Сьӧлӧм дойӧн ме эновті тысӧ. А юсьяс пыр на кытшлалісны енэжас.

В. Торопов серти

6. Аддзы серпас дорӧ лӧсялысь юкӧн. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ. 7. Медводдза да мӧд абзацысь аддзы юсьясӧс серпасалысь кывтэчасъяс. 8. Коймӧд абзацысь аддзы соссяна формаа да изобразительнӧй кадакывъяс. Гӧгӧрвоӧд налысь вежӧртассӧ. Мӧвпышт да лӧсьӧд тайӧ кадакывъяснас 1-2 юалӧм.

Пример пыдди: Мыйла горзӧны-бӧрдӧны юсьяс? Кыдзи тайӧ юалӧмсӧ позьӧ йитны ты вылын кылана шыяскӧд? Вочавидз юалӧм вылӧ. 9. Кутшӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн автор серпасалӧ кулӧм юсьӧс? Гӧгӧрвоӧд найӧс. Мыйла автор сьӧлӧм дойӧн эновтіс тысӧ? 10. Вӧч кывкӧртӧдъяс.

1) Колӧ-ӧ бырӧдны му вылысь вӧр-ва мичмӧдысь ён лэбачьяссӧ, гежӧда паныдасьлысь пемӧсъяссӧ, быдмӧгъяссӧ? 2) Мый колӧ вӧчны, медым найӧ эз бырны му вылысь? 3) Кыдзи тэ верман видзны чужанінлысь озырлунсӧ — коми парма?

1. Лыддьы текстсӧ да висьтав, тӧвйысь али лунвылӧ лэбысь лэбач йылысь висьтавсьӧ. Мыйла тэ тадзи чайтан? Тӧдмав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм кывъясыслысь. Вӧдитчы кывчукӧрӧн.

Ті аддзывлінныд уркайлысь сёйӧмсӧ? Ме аддзывлі. Уркай — зэв аслыспӧлӧс лэбач. Пиянсӧ кӧдзыд тӧлын чужтӧ. А нырыс сылӧн тешкодь, шыран кодь. Лэчыд. Видзӧдім, да здук-мӧдӧн коз пу кольтӧ орӧдіс. Пу вожӧ мыджсис, кокъяснас кольсӧ кутӧ, а нырнас чашкӧдӧ да кывнас кыскалӧ кӧйдыссӧ. Боксянь кӧ видзӧдан, он и пыр гӧгӧрво — ворсӧдчӧ лэбачыс али нуръясьӧ. Киллис кольсӧ да муӧ шыбитіс. Усьӧм коль дорас воласны на уръяс да шыръяс, сизь на, гашкӧ, чӧсмасяс.

Г. Турьев серти

3. Гӧгӧрвоӧд текстыслысь сикассӧ — повествование, описание либӧ рассуждение. Мыйла тадзи чайтан? 4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кыдзи нуръясьӧ уркай? 2) Кутшӧм тайӧ лэбачыс? 3) Кодъяс чӧсмасьӧны уркайӧн килльӧм кольнас? Кутшӧм серпасъяс позьӧ лӧсьӧдны текст дорӧ? 6. Гиж неыджыд юӧр план серти. 1) Кутшӧм лэбачьяс тӧвйӧны Коми муын? 2) Мый сёйӧны тӧвйысь лэбачьяс? 3) Кыдзи позьӧ отсавны лэбалысь ёртъяслы коллявны кӧдзыд тӧв?

1. Син пырыд нуӧд текстсӧ. Тӧдмав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм кывъясыслысь. 2. Корсь текстсьыс вӧрса пемӧс да лэбач нимъяс. 3. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав шӧр геройсӧ.

Со ӧти пусянь мӧдӧ котралӧ еджыд кӧч. Сійӧ корсьӧ нур. Сы бӧрся важӧн кыйӧдчӧ руч. Дзебсьӧма паськыд лапъяса коз улӧ да виччысьӧ кӧчлысь матысмӧм. Легӧдыштіс кӧч кузь пельяссӧ, котӧртіс веськыда ручлань. Ручыд кӧсйис уськӧдчыны. Друг кыліс ув чегӧм шы. Ыджыд шыӧн кыпӧдчис дозмӧр. Руч дозмӧрлань уськӧдчис. Пӧткаыд лэбзис коз йылӧ. А кӧчыд быттьӧ эз и вӧвлы! Коньӧр руч нуръясьтӧг колис.

4. Лӧсьӧд текст дорӧ юалӧмъяс да вочавидз на вылӧ. 1) Коді корсьӧ нур? 2) Кытчӧ дзебсьӧма кӧч? 3) Кыдзи кыпӧдчис дозмӧр коз йылӧ? 4) Мыйла руч колис нуръясьтӧг? 5. Веж кывтэчассӧ ӧти кывйӧн. «быттьӧ эз и вӧвлы» — тайӧ: пышйис. 6. Гиж геройяслысь действиеяссӧ серпасалысь ӧнія када кадакывъяс. Кутшӧм герой йылысь энӧ висьталӧй? Мыйла? 7. Бӧрйы текстыслы ним да подулав ассьыд бӧрйӧмтӧ. Коньӧр кӧч. Руч кыйсьӧ. Ыджыд дозмӧр.

1. Текстлӧн быд абзацысь гиж ӧти-кык тӧдса кыв. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ. 2. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь тайӧ текстыс? 3. Лыддьы текстсӧ. Гиж гӧгӧрвотӧм кывъяссӧ, гӧгӧрвоӧд кывкуд серти. 4. Быд абзацлы сет ним.

Шоныд зэр бӧрын мыччысис яръюгыд шонді. Неыджыд мыр вылӧ пуксис ичӧтик-ичӧтик лэбач, пемыдвиж юра королёк. Сісьмӧм мыр пытшкысь сійӧ тэрыба кутіс кокавны гагъясӧс. Миян вӧръясын олысь лэбачьяс пиысь королёк медся ичӧт, некымын грамм сьӧкта и эм. Кӧть и ичӧт, а сёйнысӧ ён. Во чӧжӧн вӧръясысь сійӧ бырӧдӧ миллионысь унджык гагйӧс да пучӧйӧс, видзӧ пуяссӧ сісьмӧмысь. Королёк вӧчӧ позсӧ пожӧм да коз пуяс вылӧ. Ассьыс резина мач кодь гӧгрӧс позсӧ сійӧ ӧшӧдас пу лапъяс костӧ — мунан орччӧн, а он аддзы. Колькъясыс анькытш тусь кодь посниӧсь. Тайӧ ичӧтик лэбачсӧ аддзыны сьӧкыд. Сійӧ олӧ ёнджыка ылі вӧръясын. Ӧтлаавны кӧ коми пармаса медся ыджыд пӧткакӧд — чукчикӧд, королёк кажитчас «лилипутӧн». Пӧрысь чукчи сьӧкыдджык королёкысь матӧ сюрс пӧв.

И. Коданёв серти

5. Текст вылӧ мыджсьӧмӧн сувтӧд кывтэчасъяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Кутіс кокавны гагъясӧс; сьӧкыд аддзыны; во чӧжӧн бырӧдӧны; пу лапъяс костӧ. 6. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд юалӧмъяс. 7. Бӧрйы текстлы лӧсялана юалӧм. Вочавидз юалӧм вылас. а) Кор королёк вӧчӧ позсӧ? б) Кутшӧм гагъясӧс кокалӧ ичӧтик лэбач? в) Кӧні мыччысис яръюгыд шонді? г) Мыйла он аддзы королёклысь позсӧ? 8. Гиж кывтэчасъяс; кывберд + сложнӧй эмакыв; эмакыв + превосходнӧй степеня кывберд; эмакыв + сравнительнӧй степеня кывберд. 9. Висьтав королёк йылысь гижӧм кывтэчасъяс вылӧ мыджсьӧмӧн. 10 Корсь текстсьыс орччӧдан оборотъяс, лыдакывъяс. Мый могысь найӧс сетӧма авторыс?

1. Лыддьы текстысь медводдза да бӧръя абзацъяссӧ. Мый йылысь, тэ ногӧн, висьтавсьӧ текстын? 2. Аддзы текстысь сложнӧй кадакывъяс, пукты кывпод формаӧ, тӧдмав вежӧртассӧ. 3. Лыддьы текстсӧ юкӧнъясӧн. Быд юкӧнлы сет ним. Гӧгӧрвоӧд.

Гажа тувсов лун! Кымӧртӧм кельыдлӧз енэжын дзирдалӧ яръюгыд шонді. Лунвывсянь пӧльтӧ небыдик тӧв. Кокньыда лолавсьӧ сӧстӧм сынӧднас. Гӧгӧр дзользьӧны лэбачьяс, кодъяс радлӧны-нимкодясьӧны ас чужан мулы. А со ичӧтик сырчик! Важӧн коми йӧз шулӧмаӧсь, мый сійӧ аслас ичӧтик нырнас чегӧ ю вылысь йисӧ. Регыд йиыс потласяс-жугласяс да кылалас саридзлань. Юлань бузгӧны-визувтӧны гора варов шоръяс. А кутшӧм мича берег дорын быдмысь бербаыс! Сійӧ миян войвывса мимоза. Регыд заводитас быдмыны видзьяс вылын турун. Ловзяс сиктъяс да каръяс гӧгӧрын вӧр-ва. Тулыс! Видза олан, шань да мелі тулыс! Видза олан, гажа кад!

И. Коданёв серти

4. Аддзы текстсьыс кывтэчасъяс: кывберд + косвеннӧй вежлӧга эмакыв и, или относительнӧй кывберд + эмакыв. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ. 5. Корсь текстысь мӧд колян кад формаа кадакывъяс. Мыйла кадакывсӧ сетӧма татшӧм формаын? 6. Гиж текстсӧ ӧнія кадын сулалысь кадакывъяссӧ I колян кадаӧн вежӧмӧн. 7. Мыйла радлісны лэбачьяс? Бӧрйы колана вочакыв. а) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый заводитіс быдмыны видзьяс вылын турун. б) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый зэв мича берег дорын быдмысь берба. в) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый регыд потласяс-жугласяс юяс вылысь йиыс. г) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый чужан муӧ локтіс тулыс. д) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый лунвывсянь пӧльтіс небыдик тӧв.

8. Лӧсьӧд 1-2 юалӧм сӧмын сійӧ сёрникузяяс дорӧ, кӧні кадакывйыс сетӧма локтан када формаын. 9. Сет текстыслы ним.

1. Лыддьы текстсӧ чутъяс местаӧ колана кывъяс содталӧмӧн. Висьтав, кутшӧм еджыд бобувъяс йылысь гижӧ авторыс. Мыйла тэ тадзи чайтан?

Кор Надя водіс узьны, ывлаыс вӧлі букыш. А кор чеччис асывнас, ӧшиньӧд аддзис лэбалысь бобувъясӧс: зэв уна и ставыс еджыдӧсь. Тайӧ бобувъясыс став мусӧ шебралӧмаӧсь небыд эшкынӧн. «Мамӧ, лым усьӧ!» — горӧдіс Надя да кутіс йӧктыны ӧшинь водзын. Бобувъяс лэбисны и лэбисны мулань. Надя пасьтасис да петіс ывлаӧ. Нюжӧдіс кисӧ. Ичӧтик ки пыдӧс вылас пыр жӧ усисны лым чир. Надя эз на удит прамӧя видзӧдлыны, а лым чирйыд исковтіс чуньяс костӧд. Колисны лунъяс. Ӧтчыд ыджыд вӧр сайысь ... бушков. Котӧртігмоз сійӧ тэчис джуджыд лым толаяс. Надя кӧсйис кутавны лэбалысь лым чиръяссӧ, но нинӧм эз артмы: найӧ емъяс моз сутшкалісны нывкалысь чужӧмбансӧ, а киас эз сюрны. (Л. Палкин серти)

1) Кутшӧм серпас аддзис Надя асывнас ӧшиньӧдыс? 2) Мыйла нывка кутіс йӧктыны ӧшинь дорас? 3) Мыйла лым чирйыс исковтіс Надялӧн чуньяс костӧдыс? 4) Кыдзи вежсис поводдя бушков воӧм бӧрын? 3. Уджав ёртыдкӧд. Аддзӧй текст мичмӧдысь кывъяс: мичкывъяс, орччӧдӧмъяс, йӧзкодялӧмъяс. Гӧгӧрвоӧдӧй налысь вежӧртассӧ.

1. Лыддьы текстыслысь нимсӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ. Став кывсӧ-ӧ вуджӧдін? Мыйла? 2. Тӧдан-ӧ тэ, кӧні национальнӧй парк «Югыд ва»? Петкӧдлы мусерпас вылын. 3. Аддзы текстысь лыдакывъяс да гиж найӧс кывъясӧн. 4. Бӧрйы колана вариант: 5. Прӧверит асьтӧ кывчукӧр серти. 6. Мичаа лыддьы текстсӧ, лӧсьӧд план.

«Югыд ва» национальнӧй парк йылысь

1994 вося апрель 14 лунӧ вӧлі котыртӧма «Югыд ва» национальнӧй парк. Сійӧ — Россияын медся ыджыд парк. Меститчӧма Печора, Вуктыл да Инта районъясын. Паркас абу ни ӧти сикт-грезд. Парклӧн угоддьӧас уна ю. Найӧ зэв аслыспӧлӧсӧсь. Зэригӧн ваыс, овлӧ, ӧти лунӧн туӧ. И ямӧ ӧдйӧ жӧ. Медся гырысьяс лыдын — Косью, Тшугӧр, Ыджыд Сыня. Паркса пармаыс зэв озыр. Сэні олӧ 120 сайӧ поздысьысь лэбач. Тані уна дозмӧр, сьӧла, байдӧг. Весиг эм сьӧд аист, ичӧт юсь да соловей-красношейка. «Гӧрд книгаӧ» пырысьяс лыдын гӧрд зобъя казарка, скопа, кречет, сапсан, орлан-белохвост, беркут. Уна и зверыс. Ош, кӧин, йӧра, кӧр, сан, руч, вӧркань... Дона куа зверъяс лыдысь паныдасьлӧны сьӧдбӧж, ур, тулан, низь да кидус — низьлӧн да туланлӧн пиыс. Европа юкӧнын сӧмын тані олӧ-вылӧ войвывса пищуха, Миддендрофлӧн полёвка... «Югыд ва» нималӧ, дерт, и чериӧн. Ставыс 21 рӧд. Сэтчӧс ю-тыын вель уна дона чериыс: ком, кебӧс, пелядь, кумжа, чир, таймень да нималана чими. Пасъям, «Югыд валӧн» визув юяс козьналӧны Печоралы сӧдз да сӧстӧм ва. Сійӧ збыльысь синва кодь югыд. И тайӧ зэв тӧдчана. Паркыслӧн нимыс — «Югыд ва» — рочӧн лоӧ «светлая вода».

«Йӧлӧга» газетысь

7. Думышт да гиж текст дорӧ 2-3 юалӧм. Пример вылӧ: Кымын поздысьысь лэбач олӧ паркын? 8. Аддзы да гиж текстсьыс наречиеяс. Лӧсьӧд на отсӧгӧн 2-3 сёрникузя «Вӧр-ва» тема вылӧ. 9. Дасьты «Югыд ва» национальнӧй парк йылысь презентация.

1. Тӧдан-ӧ тэ, кыдзи гут-гаг отсалӧны мортлы да вӧр-валы? 2. Висьтав, кутшӧм пӧльза вайӧны йӧзлы енгаг да юрсигусь. 3. Лыддьы текстсӧ да висьтав кодзувкотъяслӧн коланлун йылысь.

Ваня пӧльыскӧд восьлаліс вӧр туйӧд. Пӧльыс индіс Ванялы лыскысь тэчӧм ыджыд чукӧр вылӧ. — Тайӧ кодзувкоткар, кодзувкотъяслӧн оланін, — шуис пӧльыс. — Ок и уджачӧсь жӧ кодзувкотъясыд! Видзӧд, кыдзи найӧ тэрмасьӧны весавны вӧрсӧ да бурдӧдны пуяссӧ. Найӧ бырӧдӧны вӧрсьыд уна гут-гагйӧс. Кӧні эм кодзувкот оланін, сэні вӧрыс сӧстӧм. Кодзувкотъясыд и морттӧ бурдӧдӧны.

Э. Полякова серти

4. Тӧдмав, кыдзи кодзувкотъяс отсӧгӧн позьӧ бурдӧдчыны. 5. Содты лӧсялана юалӧм да вочавидз. 1) Кыдзи шусьӧ кодзувкотъяслӧн оланіныс? 2) Кутшӧмӧсь кодзувкотъясыд? 3) Позьӧ-ӧ бырӧдӧны вӧрысь кодзувкотъяс? 4) Кутшӧм вӧрыд век сӧстӧм?

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Тэ радейтан гожӧм? 2) Кутшӧм поводдя овлӧ гожӧмын? 2. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.

1) Мисьтӧм кымӧр шондісӧ ӧдйӧ сайӧдіс. 2) Друг яръюгыда чардыштіс. 3) Сэсся и йиркнитіс! 4) Кок улын муыс весиг сыркмунліс. 5) Бара чардыштіс да гымыштіс гораджыка. 6) Кыпӧдчис ыджыд бушков. 7) Коз да пожӧм пуяслӧн кузь туганъясыс ымӧстісны. 8) Льӧм да бадь нетшкысьӧны лёкысь. 9) Веж кыдзьяс кодлыкӧ шаргӧны-норасьӧны коръяснас.

3. Сёрникузяяссьыс артмӧд текст. Сет ним. 4. Текстсьыс корсь да гиж пу нимъяс. Юклы найӧс кык чукӧрӧ — лыска пуяс да коръя пуяс. Содты 2-3 пу ним быд чукӧрӧ. 5. Гиж текстсьыс сетӧм юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс. 3) Мый вӧчӧны? 4) Мый вӧчис? Вӧч кывкӧртӧд: Кутшӧм кывсикасъяс вочавидзӧны тайӧ юалӧмъяс вылас? 6. Аддзы йӧзкодялӧмъяс. Гиж медся мичаяссӧ.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь текстыс? 2. Кымын герой текстас? Кодъяс костын мунӧ сёрниыс?

3. Лыддьы ас кежад да аддзы текстсьыс кывтэчасъяс. 4. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

ялаа эж

кусӧдтӧм чигарка

5. Лыддьӧй текстсӧ рольяс серти.

Питирим шемӧса горӧдіс: — Пожӧм дачаыд сотчӧма! И збыльысь, томиник, во кызь-комына, пожӧма ягторӧс кузяла и пасьтала чишнитӧма пӧжар. Биыс, буракӧ, абу и вывтісӧ жар вӧлӧма да ёнджыкасӧ сӧмын ялаа эжсӧ да пожӧм дінъяссӧ чишкалӧма, унджык пожӧмыс лыскаӧсь на сулалӧны. Но тайӧ нин абу веж небыд лыс, а косьмӧм-чорзьӧм гӧрд лыс, коді оз вермы ни шонді югӧр кыйны, ни зэр ва юны. А том пуясысь ньӧжйӧникӧн кусӧ медбӧръя лов шыыс... — Вот тэныд и Пожӧм дача! — шутёвтіс Степан Фёдорович. — Кодкӧ нӧ нарошнӧ али мый сотӧма?! — юаліс Райда. А Питиримлы кажитчис, мый сійӧ сулалӧ шойна дорын, кытчӧ дзебӧмаӧсь сылы медся дона йӧзсӧ. — Жар дырйиыд кос ягыдлы уна оз и ков, — жугыля шуис Питирим. — Кусӧдтӧм чигарка пом шыбитін, и — ыпнитіс... А тэныд мый — мед сотчӧ, абу тай аслад... Тэнад зептысь оз чин.

И. Торопов серти

1) Мый горӧдіс Питирим? 2) Мый лоис пожӧм ягторкӧд? 3) Мый вермис лоны помкаӧн (причинаӧн)? 4) Кыдзи гӧгӧрвоан Питиримлысь кывъяссӧ? Мый майшӧдлӧ сійӧс? 7. Гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм кывъяслысь формасӧ. 8. Помав сёрникузяяссӧ. Вӧрын оз позь шыблавны ёг. Вӧрын позьӧ вотчыны.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Мыйӧн озыр Коми му? 2) Кутшӧм пуяс быдмӧны Комиын? 3) Кутшӧм вӧрпа олӧ вӧрын? 4) Кутшӧм лэбачьяс поздысьӧмаӧсь Комиӧ? 5) Мыйӧн позьӧ чуймӧдны татчӧ волысьясӧс (гӧсьтъясӧс, туристъясӧс)? 2. Лыддьы да вуджӧд. Инды соссяна формаа кадакывъяс. Содты ассьыд сёрникузя. 1) Вӧр-ва — миян озырлун. Сійӧс оз позь дойдны! 2) Вӧр-ва — пемӧсъяслӧн оланін. Эн кедзовт найӧс! 3. Помав сёрникузяяссӧ. 1) Войвыв Излысь вӧр-ва памятникъяс видзӧм могысь котыртӧма “Югыд ва” национальнӧй парк. 2) Сійӧ меститчӧ Печора, Вуктыл да Инта районъясын. 3) Комиын нӧшта эмӧсь вӧр-ва видзан инъяс. 4. Кутшӧм вогӧгӧрся кад тэныд медся ёна воӧ сьӧлӧм вылад? Мыйла? 5. Мичаа лыддьы Александра Петровна Мишариналысь кывбурсӧ.

Коми муӧй менам дженьыд гожӧмъяса, Но и сійӧ менам сӧстӧм пожӧмъяса. Коми муӧй менам веж морозъяса, Но и сійӧ менам мича козъяса.

Коми муӧй менам зэра аръяса, Но и сійӧ менам байдӧг-таръяса. Коми муӧй менам зыбуч нюръяса, Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса.

Коми муӧй менам кӧдзыд вой тӧла, Шуда да быд уджысь повтӧм войтыра.

6. Кутшӧмӧн петкӧдлӧма Александра Мишарина Коми мусӧ? Кывбур сертиыс лӧсьӧд таблица.

Мый кажитчӧ авторлы? сӧстӧм пожӧмъяса

Мый майшӧдлӧ авторӧс? дженьыд гожӧмъяса

7. Вӧч кывкӧртӧд. Радейтӧ-ӧ А. Мишарина Коми мусӧ? Радейтан-ӧ тэ? Мыйла? 8. Содты: Коми муӧй менам зыбуч нюръяса. Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса. 9. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ. 1) Ас вӧр-ваад быд пу нюмъёвтӧ. 2) Чужан муыд и ки тырын муса. 3) Быд пӧтка локтӧ аслас позйӧ. 4) Ас гортад ачыд ыджыд да паськыд. 5) Бур ним-славатӧ куж видзнытӧ.

6. МОРТӦС УДЖ СЕРТИ ТӦДМАЛӦНЫ

1. Содтӧй диалогсӧ да лыддьӧй ёртыдкӧд.

— Видза оланныд! — Висьтыштӧй ас йывсьыныд. Кӧні чужинныд? Кутшӧм котырын быдминныд? — Чужи ме Канава грездын. — Кодӧн ӧні уджаланныд? — Уджала лавкаын вузасьысьӧн. — Кӧні ті велӧдчинныд школа помалӧм бӧрын? — Ме помалі Сыктывкарса кооперативнӧй техникум. — Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, мед уджавны тані? — Колӧ лоны вежавидзысьӧн, шаньӧн. — Аттьӧ тіянлы. Быд бурсӧ. — Аддзысьлытӧдз.

2. Вочавидз, кодъяс костын вермас мунны татшӧм сёрниыс. Позьӧ-ӧ шуны, мый тайӧ интервью? Кутшӧм профессияын колӧ кужны босьтны интервью? 3. Лыддьы текстсӧ.

Алёна Терентьева уджалӧ журналистӧн «Юрган» телеканалын. 2005-ӧд воын сійӧ помаліс Сыктывкарса канму университет. Алёна велӧдчис филология факультетын. Тані сійӧ босьтіс зумыд тӧдӧмлунъяс. Алёна сьӧлӧмсянь велӧдіс чужан кыв да литература, радейтіс велӧдны и финн кыв. Сюсь да вежӧра нылӧс университет помалӧм бӧрын босьтісны уджавны телевидениеӧ. Алёна — тӧлка, авъя, вежавидзысь журналист. Том журналистлы тшӧкыда лоӧ петавлыны туйӧ, медым аддзысьлыны выль йӧзкӧд, тӧдмавны, кыдзи уджалӧны совхозын либӧ леспромхозын, шахтаын да кӧрт туй вылын. И став аддзылӧмтор йывсьыс колӧ висьтавны телевизор видзӧдысьяслы.

4. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст заводитчӧм сертиыс. 1) Кӧні уджалӧ Алёна Терентьева? 2) Кӧні велӧдчис Алёна Терентьева? 3) Кыдзи велӧдіс чужан кыв да литература? 4) Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, медым босьтісны уджавны телевидениеӧ? 5. Кутшӧм уджыс журналистлӧн? Аддзы вочакывсӧ текстсьыс. 6. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм мортӧн колӧ лоны журналистлы? Помав сёрникузясӧ. Журналистлы быть колӧ лоны вежавидзысьӧн, сибыдӧн. 7. Кӧні колӧ велӧдчыны, медым лоны журналистӧн? 8. Тӧдмав, кутшӧм нӧшта журналистъяс уджалӧны «Юрган» телеканалын. Кутшӧм передачаяс найӧ нуӧдӧны?

1. Мӧвпышт да висьтав, кодлӧн тайӧ нимъясыс: «Асъя кыа», «Пелысь мольяс», «Зильган турун», «Зарни ань». Мый тэ тӧдан на йылысь? 2. Аддзы текстысь, мый сэтшӧмыс зильган турун. 3. Миян республикаысь кутшӧм нималана йӧзӧс тэ тӧдан? Кӧні найӧ чужисны, уджалӧны, олӧны? (Кутшӧм сикт-районын?) 4. Кодӧс петкӧдлӧма фотография вылын? Мый тэ тӧдан тайӧ мича коми ань йывсьыс? 5. Лыддьы текстсӧ да висьтав Коми Республикаса нималана артисткалӧн олӧм йылысь.

Лидия Логинова чужис Кӧрткерӧс районса Висер сиктын. Ичӧтсяньыс сылӧн вӧлі гуся мӧвп — лоны трактористкаӧн. Но тайӧ кӧсйӧмыс эз збыльмы. Лидия Логинова лоис Коми Республикаса народнӧй артисткаӧн. Сьывны заводитӧма ичӧтсяньыс. Медводдзаысь сцена вылӧ петӧмсӧ казьтывлӧ татшӧм ногӧн: «Кӧкъямыс арӧсӧн сьылі «Гайдар шагает впереди». Куимысь корлісны сцена вылӧ петавны. Нёльӧдысьсӧ сэсся бӧрддзи да эг нин пет. Сэки и мӧвпышті лоны артисткаӧн. Но ме вӧлі зэв полысь мортӧн, сы вӧсна эг весиг лысьт думыштны, мый менам кӧсйӧмӧй коркӧ збыльмас». 1982 восянь Лидия Петровна Логинова сьылӧ «Эжваса дзоридзьяс» хорын, а 1992 восянь Коми Республикаса фольклор театрын. 2000 воын чужис «Зильган турун» ансамбль. «Мыйла татшӧм нимыс?» — юалім ми Лидия Петровналысь. Со мый сійӧ шуис: «Зильган турун — тайӧ турун ним. Сійӧ (туруныс) дзик морт кодь: кор петӧ — дзик вильыш кага кодь — оз лэдз босьтны киӧ; быдмыштас да кӧйдысасяс — челядя нывбаба кодь лоӧ, койӧ кӧйдыссӧ ас гӧгӧрыс; а ар помланьыс дзикӧдз руддзӧ — пӧрысь морт кодь лоӧ. А ансамбльным миян — тшӧтш ӧд олӧм жӧ...».

Велӧдчысьлӧн туялана уджысь

Бӧрйы юалан нимвежтас да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кӧні чужис Лидия Логинова? 2) Кодӧн? кӧсйис сійӧ лоны ичӧтнас? 3) Кымын? арӧсын медводдзаысь петіс сцена вылӧ? 4) Кыдзи? шусьӧ Лидия Логиновалӧн ансамбльыс? 7. Аддзы тырмытӧмтор. (Кутшӧм сёрникузя оз лӧсяв? Веж сійӧс.) 1) Лидия Логинова — Коми Республикаса народнӧй артистка. 2) Чужис Богородскын. 3) Дыр кад чӧж уджаліс шылада-драмаа театрын. 4) Кӧсйис лоны трактористкаӧн. 5) Котыртіс ассьыс ансамбль. 6) Ансамбльыс шусьӧ «Зарни ань». 8. Тӧдмав, кутшӧм сьыланкывъяс сьыліс Л. Логинова. Кывзы найӧс. Кутшӧм гӧлӧсыс Лидия Логиновалӧн? 9. Гиж Лидия Петровна Логиновалысь 5-6 сьыланкыв ним, вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.

10. Кыдзи тэ чайтан, артист — тайӧ профессия? Кӧні велӧдӧны артистӧ?

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Учёнӧй — тайӧ профессия? 2) Кӧні позьӧ велӧдчыны учёнӧйӧ? 3) Тэ кӧсъян лоны учёнӧйӧн? 4) Кутшӧм коми учёнӧйясӧс тэ тӧдан? Кутшӧм удж найӧ вӧчӧны? 2. Корсь сетӧм текстысь рочысь пырӧм кывъяс. Позьӧ-ӧ шуны найӧс профессионализмъясӧн? Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм профессия йылысь текстыс? 3. Аддзы текстысь ловзьӧдны, озырмӧдны кывъяскӧд ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм кывсикасъясӧн найӧ лоӧны? 4. Лыддьы текстсӧ.

Евгений Тиманов — водзмӧстчысь учёнӧй, коді «висьӧ» войвыв вӧр-ва ловзьӧдан да озырмӧдан мӧвпъясӧн. Сійӧ — видз-му наукаса кандидат, институтын кафедраӧн веськӧдлысь. Тайӧ учёнӧйыс оз радейт пукавны кабинетын, сылӧн корсьысьӧмъяс йитчӧмаӧсь ӧнія олӧмкӧд. Тиманов радпырысь волывлӧ вӧрӧ, медым казявны став нелючкияссӧ аслас синмӧн да бырӧдны найӧс. Со сійӧ аддзӧ сус пулысь мича петасъяссӧ да сьӧлӧмсяньыс нимкодясьӧ наӧн: ӧд тайӧ абу сӧмын мичлун, но и озырлун. Лесничество — тайӧ быдса лаборатория! — эскӧ сійӧ.

В. Лекановлӧн «Удоратинъяс» серти

5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Коді сійӧ Евгений Тимановыс? 2) Кутшӧм сійӧ морт? 3) Мыйла сус пулӧн петасъяс — озырлун? 6. Кыдзи тэ чайтан, кӧні велӧдчис Евгений Тиманов школа помалӧм бӧрын? Мӧвпышт да вочавидз.

1. Кутшӧм профессияяс Комиын вӧліны медводдзаяс лыдын? Мыйла? Мӧвпышт да вочавидз. 2. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан татшӧм кывъяс: «Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын...» (В. Савин); «Коми му кузя ме муна, гӧгӧр сулалӧ сьӧд вӧр, вӧрыс вывті-вывті уна, сыысь унаыс оз тӧр...» (М. Лебедев). Мыйкӧд зэв топыда йитчӧма коми мортлӧн олӧмыс? Мыйла? 3. Вуджӧд роч кыв вылӧ: «Вӧр-ваыс авъя морт кодь»; «Вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдз и шань мортӧс». 4. Вӧч кывкӧртӧд. Позьӧ-ӧ шуны, мый морт да вӧр-ва коми мортлы век сулалісны ӧти тшупӧдын? Кутшӧм профессияяс йитчӧмаӧсь вӧр-вакӧд? 5. Лыддьы текстсӧ.

Том лесничӧй Геннадий Удоратинлы вӧр-ваыс кажитчӧ авъя морт кодь жӧ мусаӧн да коланаӧн. Геннадий став сьӧлӧмсяньыс эскӧ: вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдзи и шань мортӧс. Сійӧ велӧдчӧ лесотехническӧй академияын, медым вӧр-ва йылысь тӧдӧмлунъясыс джудждаммисны наука боксянь, да бурӧн-сямӧн нин мӧдіс водзӧ вылӧ содтыны-паськӧдны чужан мулысь озырлунсӧ. Аслас киӧн да вежӧрӧн том лесничӧй вӧчӧ сус пу рӧдмӧдан ыджыд удж, мый водзджынсӧ эз вермы вӧчны быдса институт. Евгений Тиманов весиг шуӧ, мый «институтлӧн питомникыс на дінын нинӧм оз сулав. Китыра вӧр ді...»

В. Лекановлӧн «Удоратинъяс» серти

6. Гиж текст дорӧ юалӧмъяс да вочавидз. 1) Кӧні велӧдчӧ Геннадий Удоратин? 2) Кутшӧм тӧдӧмлунъяс том лесничӧй босьтіс лесотехническӧй академияын? 3) Кутшӧм ыджыд удж сійӧ вӧчӧ? 7. Корсь текстсьыс сетӧм кывъяслы синонимъяс: 8. Кыдзи Евгений Тиманов донъялӧ том лесничӧйлысь уджсӧ? 9. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан Геннадий Удоратинлысь кывъяссӧ: «...вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдзи и шань мортӧс»? 10. Вочавидз. 1) Позьӧ-ӧ велӧдчыны лесничӧйӧ Сыктывкарын? Кӧні? 2) Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, медым лоны лесничӧйӧн?

1. Кутшӧм газет-журналъяс петӧны миян республикаын? Кӧні лэдзӧны найӧс? Тӧдан-ӧ тэ, кутшӧм газет Комиын медся важ? Мӧвпышт да вочавидз. 2. Тӧдмав да вочавидз, кутшӧм газет (журнал) судзӧдӧны тіян котырын. Кутшӧм юкӧнъяс (рубрикаяс) эмӧсь тайӧ газетас (журналас)? 3. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав коми печатьлысь олан туйсӧ.

Коми печатьлӧн олан туйыс пансис 1917 воын, «Зырянская жизнь» газет петтӧдз на. Сыӧдз йӧзӧдісны роч кыв вылын «Известия», «Яренская газета», «Известия Яренского уездного Совета крестьянских депутатов», «Коммунист», «Красный пахарь» газетъяс. «Зырянская жизньлӧн» медводдза номерыс петіс 1918 вося июнь 10 лунӧ. 1921 вося январсянь газетлы сетісны «Удж» ним. Коми автономнӧй обласьт котыртӧм бӧрын ковмис областнӧй газет да 1921 вося июль 15 лунӧ лыддьысьысьяслы медводдзаысь воис «Югыд туй». Редактораліс Виктор Алексеевич Савин. А газетлӧн «Югыд туй» нимыс выль олӧм тэчысь-лӧсьӧдысь коми войтырлы вӧлі зэв ышӧдана да матыса. 1991 вося январь 1 лунсянь «Югыд туй» вежӧ ассьыс нимсӧ, лыддьысьысьяслы воӧ «Коми му» газет. 2004 вося февраль тӧлысьын республикаса правительстволӧн индӧд серти котыртчис «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса государственнӧй учреждение, коді ӧтувтіс «Коми му» да «Йӧлӧга» газетъяс, «Би кинь» да «Чушканзі» журналъяс.

«Коми му» газетлӧн сайтысь

4. Бӧрйы текстыслы лӧсялана ним. 1) «Коми му» тӧрыт да талун. 3) Коми печатьлӧн олан туй. 5. Текст сертиыс лӧсьӧд таблица.

Коми печатьлӧн олан туй

6. Лыддьы (видзӧдлы) «Коми му» газет да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. 1) Кутшӧм восянь петӧ «Коми му» газет? 2) Коді шӧр редакторыс? 3) Кутшӧм газетыслӧн тиражыс? 4) Кутшӧм гижӧдъяс (статьяяс) эмӧсь газетын? (Гиж да вуджӧд нимъяссӧ роч кыв вылӧ.) 5) Вуджӧд коми кыв вылӧ. 7. Тӧдмав, кутшӧм профессияа йӧз уджалӧны «Коми му» газетын.

1. Сыктывкарса ӧти велӧдчанінын ми вӧзйим челядьлы татшӧм удж — гижны асшӧр гижӧд «Кодӧн тэ кӧсъян лоны, да ковмас-ӧ бӧрйӧм профессияад коми кыв тӧдӧм?» тема вылӧ. Лыддьы асшӧр гижӧдъяслысь юкӧнъяссӧ да тӧдмав челядьлысь мӧвпъяссӧ.

а) Миян республикаын кык каналан кыв: коми да роч. Ме чужи роч семьяын, но менам пӧч олӧ сиктын да сёрнитӧ комиӧн. Ме чайта, мый коми кыв отсалас меным олӧмын. Ме кӧсъя лоны бурдӧдысьӧн. Локтас ме дорӧ пӧрысь пӧч, заводитас сёрнитны комиӧн, висьтавны аслас висьӧм йылысь, и ме сійӧс гӧгӧрвоа. Нимкодь!

Саша Морозова

б) Менам бать — Госсоветын депутат. Сійӧ абу велӧдлӧма коми кывсӧ, но уджалігас нин ветлӧдлӧма курсъяс вылӧ. Йӧзкӧд уджалігад быть пӧ колӧ гӧгӧрвоны тайӧ кывсӧ. Ме кӧсъя лоны юристӧн. Чайта, мый юристлы тшӧтш колӧ тӧдны коми кывсӧ. Да и олӧмын, гашкӧ, ковмас. Друг гӧтырӧй лоас коми сиктысь.

Павел Соколов

в) Ме кӧсъя лоны тренерӧн. Чайта, мый коми кыв меным оз ковмы менам уджын. Рочсӧ ӧд ставӧн гӧгӧрвоӧны. Кӧть олӧмын вермас и ковмыны. Ӧні коми кывсӧ быдлаысь кылан — телевизорысь, радиоысь, весиг автобусӧн мунігӧн. Нимкодь, кор кылан сёрнисӧ да гӧгӧрвоан ӧткымын кыв, а сы серти и мыйджык йылысь сёрнитӧны. Оз-ӧ тэ йылысь?

Олег Костромин

г) Менам ыджыдджык чойӧй уджалӧ журналистӧн. Сылы колӧ тшӧкыда ветлыны ылі сиктъясӧ: то Изьваӧ мӧдӧдасны гижны репортаж, то Керчомъяӧ. Чойлы быть ковмис велӧдны коми кывтӧ, и менӧ тшӧтш ышӧдӧ: «Чужан кывтӧ пыдди пукты, бура велӧд, ковмас олӧмад да и бӧрйӧм уджад». Сідзи и эм. Ме кӧсъя лоны психологӧн, а чужан кыв вылад мортыдкӧд сёрнитан да бурджыка гӧгӧрвоан, бур кывйӧн отсӧг сетны верман.

Настя Морозова

2. Вӧч кывкӧртӧдъяс. 3. Дасьты проект «Коми кыв менам олӧмын» тема серти.

1. Ме кӧсъя лоны ... (Кодӧн, кӧні босьтан профессиясӧ?) 2. Коми кыв менам профессияын ... (Ковмас-ӧ, кӧні?) 3. Коми кыв менам олӧмын.

1. Кытчӧ мунны велӧдчыны?

1. Паша таво помаліс 9 класс.

2. Медым босьтны бур профессия, колӧ бура велӧдчыны.

бура велӧдчыны

мичаа сёрнитны

уна лыддьысьны

унатор тӧдны

Сыктывкарса канму университет — тайӧ вылыс тшупӧда велӧдчанін.

ыджыд школа

вылыс тшупӧда велӧдчанін

улыс тшупӧда велӧдчанін

шӧр тшупӧда велӧдчанін

4. Медым лоны журналистӧн, колӧ бура тӧдны кыв да литература, кужны бура сёрнитны.

Мед лоны бурдӧдысьӧн

Мед босьтны бур профессия

Мед лоны гижысьӧн

Медым лоны журналистӧн

5. Велӧдчанінын ме тӧдмалі уна выльтор. 6. Маша велӧдчӧ Коми Республикаса видз-му вӧдитан техникумын. Сійӧ лоас агрономӧн.

Бурдӧдысьӧн

сьӧм лыддьысьӧн

пемӧсъясӧс бурдӧдысьӧн

агрономӧн

7. Виталик радейтӧ физика урок. Кутшӧм профессия сылы лӧсялас? 8. Кутшӧм кыв лишнӧй? 9. Кутшӧм профессияын колӧ бура кужны артасьны? 10. Валя уджалӧ веськӧдлысьӧн Коми культура шӧринын. Сійӧ помаліс Сыктывкарса управление да каналан служба академия.

Ярославскӧй медакадемия

Ухтаса мусир да биару институт

Сыктывкарса управление да каналан служба академия

Санкт-Петербургса вӧр институт

2. Медматысса йӧз

1. Пӧль-пӧч — тайӧ менам батьлӧн бать-мамыс.

мамлӧн бать-мамыс

батьлӧн бать-мамыс

бур тӧдсаяс

медбур ёртъяс

2. Кутшӧм бать-мам, сэтшӧм и ныв-пи. Тайӧ — шусьӧг. 3. Котырын колӧ овны ӧтсӧглас. 4. «Родословная» кыв комиӧн — ордпу. 5. Бать-мамыдлысь колӧ кывзысьны. 6. Бать-мамтӧ колӧ пыдди пуктыны.

Олӧмыд абу мойд. Олӧмыд ӧд ас саяд. Олӧмтӧ олӧм — абу потшӧс вуджӧм. Олӧмын уна вож да чукыль паныдасьлӧ.

8. Пӧрысь йӧзыс шулывлӧны: «Вӧчтӧм уджнад эн ошйысь, медводз уджтӧ вӧч да вӧлисти ошйысь». 9. Инды котыр йылысь шусьӧг.

а) Сетін кӧ кыв, мӧд ног эн сьыв. б) Сёйигӧн ён, а уджалігӧн висьӧ. в) Мыйкӧ вӧчтӧдз медводз юась да кывзы бур йӧзлысь. г) Ӧтвылысь олігӧн шыд-рокыд сукджык.

10. Код йылысь текстыс? «Кутшӧм кыв медводз горӧдан, кор лоас тэкӧд кутшӧмкӧ неминуча? «Мам». Мам гӧлӧс шыыс, видзӧдласыс, кинас инмӧдчылӧмыс нэм чӧжыд оз вун. Ичӧтдырйиыд тэ он на куж сёрнитны, а мамыд гӧгӧрвоис нин, мый тэныд колӧ. Кор эн на куж ветлӧдлыны, сійӧ новлӧдліс тэнӧ моздорас. Сэсся велӧдіс тэнӧ сёрнитны, котравны...

Ю. Яковлев серти

бать йылысь

чой йылысь

мам йылысь

пӧч йылысь

3. Дзоньвидзалуныд ас саяд.

1. Дзоньвидзалуныд ас саяд. Тайӧ — шусьӧг. 2. Кутшӧм турунысь комияс пуӧны тшай? 3. Кутшӧм вотӧсысь варенньӧ отсалас горш висьӧмысь? 4. Тулысын комияс радейтлісны юны зарава. 5. Кутшӧм нянь сетас дзоньвидзалун?

сю нянь

сола нянь

еджыд нянь

небыд нянь

6. Кутшӧм град выв пуктасьны медся уна С витамин? 7. Вывті выйӧн эн сёй, синмыд бердас. Тайӧ — шусьӧг. 8. Медым лоны дзоньвидзаӧн, колӧ вӧчны зарядка.

уна узьны

уна сёйны

вӧчны зарядка

уна уджавны

9. Ваня висьмис. Сылӧн висьӧ кынӧмыс, кайис ыджыд температура. Кыдзи отсавны Ванялы?

колӧ корны бурдӧдысьӧс

колӧ сетны льӧмъя ва

колӧ петны гуляйтыштны

колӧ юны сук чай

10. Маша оз кӧсйы кызны. Мый сылы оз позь вӧчны?

сёйны уна юмовтор

вӧчны зарядка

сёйны уна нянь

сёйны яй

4. Комияслӧн сямлун.

1. Комияс важысянь кужӧны вӧчны пими. 2. Быд невесталы быть колӧ вӧлі кужны вурсьыны. 3. Сюмӧдысь важӧн вӧчлісны дозмукъяс. 4. Стӧчмӧд, кӧні серпасъяс вылас. 5. Кутшӧм пуысь вӧчлісны изки? 6. Мый мичмӧдлісны орнаментӧн? 7. Кӧні ӧні вурӧны пими?

войвыв районъясын

рытыввыв районъясын

лунвыв районъясын

асыввыв районъясын

8. Мый сэтшӧмыс «квиллинг»?

сюмӧдысь вӧчасьӧм

бисерысь вӧчасьӧм

сёйысь вӧчасьӧм

гартӧм кабалаысь вӧчасьӧм

гынкӧм вӧчан стан

вурсян машинка

кысян стан

видз-му вӧдитан стан

10. Мый новлісны юр выланыс луздорса нывбабаяс?

5. Коми Республикалӧн озырлун.

Ухтаын да Усинскын перйӧны мусир.

2. Воркутаын да Интаын олӧны из шом перйысьяс.

мусир перйысьяс

биару перйысьяс

из шом перйысьяс

алмаз перйысьяс

3. Вуктыл — тайӧ биару перйысьяслӧн кар.

мусир перйысьяслӧн кар

из шом перйысьяслӧн кар

вӧр пӧрӧдысьяслӧн кар

биару перйысьяслӧн кар

4. Коми мулӧн медыджыд озырлуныс, кодӧс колӧ зэв ёна видзны бырӧмысь — вӧр. 5. Кутшӧм вӧр-ва видзанін лӧсьӧдӧма Печора да Илыч юяс костын?

национальнӧй парк «Югыд ва»

Печоро-Илычскӧй заповедник

Ильменскӧй заповедник

Вишерскӧй заповедник

6. Мый могысь лӧсьӧдӧны заповедникъяс?

мед видзны вӧрзьӧдлытӧм вӧръяс

мед быдтыны да рӧдмӧдны уна сикас звер-пӧтка

мед лӧсьӧдны Гӧрд небӧг

мед дорйыны бырысь звер-пӧтка да быдмӧгъяс

7. Коми Республикаса Гӧрд небӧгӧ пырысь кутшӧм пемӧс йылысь висьтавсьӧ текстас? «Тайӧ дона пемыдмугӧм рӧма куа пемӧсыс олӧ вӧрса ёльяс да тыяс дорын. Зэв бура уялӧ ваын да ветлӧ пуяс вывті. Вӧр бырӧдӧм, тыяс да юяс няйтчӧдӧм да дона куа пемӧс кыйӧм вӧсна сылӧн лыдыс зэв ӧдйӧ чинӧ. Видзӧны Печоро-Илычскӧй заповедникын».

8. Коми Республикаса Гӧрд небӧгӧ пырысь кутшӧм лэбач йылысь висьтавсьӧ текстас? «Тайӧ ичӧтик лэбачлӧн сьӧктаыс 80-150 грамм. Сійӧ рыжӧй да мугӧм-сера рӧма, кузьмӧс визьяса, юр шӧрас эм ӧтик югыд визь. Олӧ видзьяс вылын, Эжва да Сыктыв юяс дорын. Комиын паныдасьлӧ квадратнӧй километра вылӧ ӧти лэбач. Видзӧны Печоро-Илычскӧй заповедникын».

9. Комиын юяс да тыяс озырӧсь чериӧн. Кутшӧм чери шоча паныдасьлӧ татчӧс юясын? 10. Экологическӧй мытшӧдъяс вӧсна бырӧны му вылысь звер-пӧткаяс, быдмӧгъяс.

бурмӧ йӧзлӧн дзоньвидзалун

чинӧ сынӧдын кислород

бырӧны му вылысь звер-пӧткаяс, быдмӧгъяс

мичаммӧ гӧгӧр олӧмыс

6. Коми Республикаса газет-журнал.

1. Коми Республикаын петӧны газет-журналъяс роч да коми кывъяс вылын.

роч да суйӧрсайса

роч да перым-коми

роч да коми

коми да удмурт

2. Посни челядьлы петӧ коми журнал «Би кинь». 3. Кутшӧм коми газет-журнал йӧзӧдсьӧ республикаса том войтырлы? 4. Кутшӧм газет-журналын медводз йӧзӧдӧны Коми Республикаса гижысьяслысь выль гижӧдъяссӧ? 5. Коми Республикаын медся важ газет. Нимыс сылӧн унаысь вежсьыліс: «Зырянская жизнь», «Удж», «Вӧр лэдзысь». Медводдза номеръясыс петісны роч кыв вылын, а бӧрынджык йӧзӧдчисны коми кыв вылын. Могыс газетлӧн: петкӧдлыны коми йӧзлысь олӧмсӧ, сиктса тӧждъяс, сикт-карса выльторъяс да лоӧмторъяс, видз-му овмӧс сӧвмӧм, бур йӧзӧс нимӧдӧм — уна во чӧжӧн эз вежсьы. Тайӧ — «Коми му» газет.

6. Кутшӧм йӧзӧдчан-юӧртана котыръяслӧн тайӧ уджтас нимъясыс: «Талун», «Миян йӧз», «Чолӧм, дзолюк», «Мультфильмъяс коми кыв вылын»?

«Финно-угорский мир» тележурналлӧн

«Юрган» телеканаллӧн

«Коми гор» телерадиокомпаниялӧн

«Парма гор» газетлӧн

7. Кутшӧм йӧзӧдчан-юӧртана котыр йылысь висьтавсьӧ текстын? Тайӧ телевизионнӧй котырыс Коми Республикаын медводдза. 2014-ӧд воын сылы тырис ветымын во. Тайӧ котырлӧн фондъясын видзӧны сюрсысь унджык передача да фильм миян республика йылысь. Медся нималана уджтасыс — «Ас му вылын».

8. Кутшӧм профессияа йӧз оз уджавны газет-журналын? 9. Кутшӧм профессияа йӧз уджалӧны телевидениеын? 10. Кутшӧм профессия йылысь висьтавсьӧ текстас? Тайӧ профессияыс йитчӧма ставсикас йӧзӧдчан-юӧртана котыркӧд. Век тшӧкыдджыка ручка да блокнот пыдди найӧ вӧдитчӧны диктофонӧн да ноутбукӧн. Налӧн медшӧр могыс: чукӧртны, лӧсьӧдны, кужӧмӧн да гӧгӧрвоана гижны-висьтавны зэв тӧдчана юӧр.

уджтас нуӧдысь

гижысь оператор

журналист

компанияӧн веськӧдлысь

7. Финн-угор войтыр.

1. Коми гижан кыв Коми муӧ вайис Перымса Степан. 2. Финн-угор войтыр лыдӧ оз пырны белорусъяс. 3. «Калевала» тайӧ — карелъяслӧн йӧзкостса эпос. 4. Финн-угор республикаяс лыдӧ пырӧны Карелия, Удмуртия, Венгрия. 5. Кӧні уна нэм сайын олісны финн-угор кывъя войтыр?

Балтика саридз дорын

Волга да Кама юяс костын

Урал Из гӧраяс сайын

Печора да Илыч юяс дорын

6. Кутшӧм финн-угор кыв нималӧ суйӧрсайса муясын? Сійӧс велӧдӧны университетъясын. Тайӧ кыв вылын сёрнитӧны учёнӧйяс конгрессъяс дырйи.

манси кыв

коми кыв

венгр кыв

удмурт кыв

7. Кутшӧм финн-угор кывъяс медматынӧсь коми кывлы?

коми-перым да удмурт кывъяс

финн да мордва кывъяс

эст да мари кывъяс

ханты да манси кывъяс

8. Кутшӧм финн-угор кыв медъёна торъялӧ коми кывйысь?

карел кыв

венгр кыв

саам кыв

удмурт кыв

9 Кутшӧм кыв вылын сёрникузяыс?

финн кыв вылын

венгр кыв вылын

коми-перым кыв вылын

удмурт кыв вылын

10. Содты лӧсялана кыв.

мича ним

ним мича

муніс нин

ми мунім

вит тильган

тильган зильгис

зильгис нин

тильган зильгис нин

ті мунінныд

зіль пи

вит ки

шонді мича

мича шонді

важ кар

важ ним

кар ним

чача ним

выя нянь

гажа шонді

шонді гажа

абу гажа

талун абу гажа

талун шонді абу гажа

абу ясыд

шонді талун абу

ми видзаасим нин

видзаасис нин

талун муніс

Мича кар. Кар мича.

зэв бур

эм уна ю

тэ ветлін

енэж югыд

небыд нянь

вежон ветлі

ме ветлі

кор ветлін?

шонді петіс

еджыд нянь

зэв небыд нянь

небыд нянь эм

еджыд кыдз

зэв ыджыд кыдз

эм зэв уна кар

эм зэв уна мича кар

югыд рыт

рыт югыд

рыт югыд нин

пыр югыд

пыр шойччыны

вежон шойччыны

тулысын шойччыны

пыр тулысын шойччыны

карын шойччыны

вежон карын шойччыны

пыр карын шойччыны

тулысын шойччыны карын

Видза олан! Олан-вылан! Видза оланныд! Оланныд-выланныд! Чолӧм! Бур асыв! Бур лун! Бур рыт! Бур вой! Бур туй! Бура ветлыны! Бура узьны! Став бурсӧ тэныд! Став бурсӧ тіянлы! Видза кольӧй! Аттьӧ! Ыджыд аттьӧ! Сьӧлӧмсянь аттьӧала! Сьӧлӧмсянь аттьӧалам! Пӧжалуйста! Нинӧмысь!

Видза олан, гажа тулыс! Видза олан, енэж шӧр! Видза олан, югыд шонді! Видза олан, ловзьысь вӧр!

Видза олад, помтӧм видзьяс! Видза олан, кӧдзӧм му Видза олад, еджыд кыдзьяс! Видза олан, визув ю!

Видза олан, чужан муӧй! Коми войтыр, видза ов! Мед пыр шудлун тіян туӧ, Кыпыдмӧ да югзьӧ лов!

видза олад

видза оланныд

чужан муӧй

видза ов

видза овны

тіян шудлун

мед кыпыдмӧ

мед югзьӧ

сӧдз енэж

пыр вензьыны

дзонь вежон

кӧдзыд ва

дзик сӧдз

дзик дзор

мича дзоридз

ыджыд саридз

Аскиӧдз! Аддзысьлытӧдз!

ыджыд мыдж

джыджыд вуджис

джуджыд кӧдж

джыджлӧн поз

джыджыд гыджгӧ

ыджыд удж

уджавтӧг оз позь

Ыджыд мыджӧд джыджыд вуджис. Джуджыд кӧджын джыджлӧн поз. Джыджыд гыджгӧ — ыджыд уджыс, Джыджлы уджавтӧг оз позь.

китш, китш

катша китшкӧ

катша тшапа китшкӧ

нетшкӧ тшак

нитшкысь нетшкӧ тшак

нетшкӧ тшӧгӧм тшак

тшаклӧн пытшкыс тшыкӧма

тшыкӧма нин

тшыкӧм тшак

тшыкӧм тшакыд тшап

тшыкӧм тшакыд век на тшап

Китш, китш — тшапа Катша китшкӧ. Нитшкысь нетшкӧ Тшӧгӧм тшак. Тшаклӧн тшыкӧма нин пытшкыс. Тшыкӧм тшакыд век на тшап.

Ловзьӧд, тулыс, шоръяссӧ, Ловзьӧд парма-вӧр. Ловзьӧд сӧстӧм коръяссӧ, Ловзьӧд енэж шӧр.

Ловзьӧд шуда мунымӧс, Нюмъялас пыр мед. Видза олан, тулысӧй, Муӧдз копыр тэд.

ловзьӧдны мый? кодӧс?

шуда мунымӧс

мед пыр нюмъялас

Кыдзи олан? Кыдзи олан-вылан? Кыдзи оланныд? Кыдзи оланныд-выланныд?

— Зэв бура! — Важ моз. — Ог элясь. — Ог элясьӧй. — Зэв лёка. — Эн юась.

Эн дивит дӧзмӧдӧмысь! Энӧ дивитӧй дӧзмӧдӧмысь! Эн дивит да водзӧ волывлы! Энӧ дивитӧй да водзӧ волывлӧй! Меным зэв нимкодь, мый волін! Меным зэв нимкодь, мый волінныд! Миянлы зэв нимкодь, мый волін! Миянлы зэв нимкодь, мый волінныд! Меным зэв нимкодь вӧлі, мый волін! Меным зэв нимкодь вӧлі, мый волінныд! Миянлы зэв нимкодь вӧлі, мый волін! Миянлы зэв нимкодь вӧлі, мый волінныд! Меным зэв нимкодь вӧлі тӧдмасьны Тіянкӧд! Меным зэв нимкодь вӧлі тӧдмасьны тіянкӧд! Миянлы зэв нимкодь вӧлі тӧдмасьны Тіянкӧд! Миянлы зэв нимкодь вӧлі тӧдмасьны тіянкӧд!

Кутшӧм выльторъяс? — Некутшӧм. — Торъя некутшӧм. Мый выльторйыс? — Нинӧм. — Нинӧм абу. — Торъя нинӧм. — Торъя нинӧм абу.

кӧч гӧн

вой югыд

вой югыдджык

вок ичӧт

вок ичӧтджык

сійӧ бӧрдӧ

сійӧ бӧрддзис

сэтӧн овны

сэтчӧ мунны

лӧз тшын

из шом

пос шӧр

пос тшупӧд

кос тшак

кытчӧ мунны?

мӧс баксӧ

пӧлӧс тшупӧд

сюсь Борис

Тӧлын кӧдзыд. Тӧвнас муніс. Нылыс мича. Вензьӧ нывкӧд. Казьтыліс асывнас. Дыр нин пукалӧ. Локтіс вӧлӧн. Позьӧ овны карын. Лолӧй тыри. Казьтывны тэнӧ.

Вензьӧ зонкӧд. Зонмыд локтӧ. Муніс понйысла. Локтім понтӧг. Синмыд мича. Шепъяс кузьӧсь. Гӧптыс джуджыд. Изйыс ыджыд. Сетӧм кывсӧ эз кут. Унмӧй локтӧ. Сьӧд тошка морт. Муніс мӧсъясла.

Сьӧлӧмсянь чолӧмала! Сьӧлӧмсянь чолӧмалам! Став сьӧлӧмсянь чолӧмала! Став сьӧлӧмсянь чолӧмалам! Став сьӧлӧмсянь чолӧм! Выль воӧн, выль шудӧн! Чолӧмала нимлунӧн! Чолӧмала нимлуннад! Чолӧмалам нимлунӧн! Чолӧмалам нимлуннад! Сьӧлӧмсянь чолӧмала чужан лунӧн! Сьӧлӧмсянь чолӧмала чужан луннад! Бур дзоньвидзалун да выль вермӧмъяс сиа! Бур дзоньвидзалун да выль вермӧмъяс сиам! Нянь да сов! Кузь нэм да бур шуд! Дзоньвидзалуныд вӧсна! Дзоньвидзалунным вӧсна! Дзоньвидзалунныд вӧсна! Дзоньвидзалунныс вӧсна! Пӧсь чолӧм!

1. — Мый нимыд! — Мый тэнад нимыд! — Менам нимӧй Илля. — Мый нимыд? — Мый тэнад нимыд! — Илля. 2. — Сылӧн нимыс Андрей? — Да, сылӧн нимыс Андрей. — Сылӧн нимыс Андрей? — Андрей. — Да, Андрей. — Тіян нимныд Иван? — Иван. — Да, Иван. — Сылӧн нимыс Саш? — Сылӧн. — Да, сылӧн. — Мый Тіян нимныд? — Менам нимӧй Валентин. — Мый Тіян нимныд? — Валентин. — Тэнад нимыд Дарья? — Абу. Анна. — Абу. Менам нимӧй Анна. — Тіян нимныд Павел? — Абу. Николай. — Абу. Менам нимӧй Николай. — Сылӧн нимыс Максим? — Абу сылӧн.

1 — Мый Тіян нимныд? 2. — Мый сылӧн нимыс? 3. — Тэнад нимыд Таня? 4. — Тіян нимныд Таня? 5. — Сылӧн нимыс Таня?

1. — Кутшӧм овыд? — Кутшӧм тэнад овыд? — Менам овӧй Маегов. — Кутшӧм овыд? — Кутшӧм тэнад овыд? — Маегов. 2. — Кутшӧм овыс? — Кутшӧм сылӧн овыс? — Сылӧн овыс Осипов. — Кутшӧм овыс? — Кутшӧм сылӧн овыс? — Осипов. 3. — Кутшӧм Тіян овныд? — Менам овӧй Майбурова. — Кутшӧм овныд? — Кутшӧм Тіян овныд? — Майбурова. 4. — Кутшӧм тіян овныд? — Ми Томовъяс. 5. — Кутшӧм налӧн овныс? — Найӧ Рочевъяс. 6. — Тэнад овыд Чупров? — Да , менам овӧй Чупров. — Абу, менам овӧй Тентюков. — Овыд Чупров? — Тэнад овыд Чупров? — Чупров. — Да. Чупров. — Абу. Тентюков. 7. — Абу-ӧ Кынев тэнад овыд? — Да , менам овӧй Кынев. — Абу, менам овӧй Кузькоков. — Абу-ӧ Кынев овыд? — Абу-ӧ Кынев тэнад овыд? — Да , Кынев. — Абу. Кузькоков. 8. — Овыс Симпелев? — Сылӧн овыс Симпелев? — Абу, сылӧн овыс Ульныров. — Абу, Ульныров. 9. — Абу-ӧ Симпелев овыс? — Абу-ӧ Симпелев сылӧн овыс? — Абу, сылӧн овыс Ульныров. — Абу. Ульныров.

бура ті сьыланныд

ёна ми шензим

лёка ті кывзанныд

сідз-тадз найӧ уджалӧны

вежон нин лым сылӧ

ме аттьӧала тэнӧ

тэ чолӧмалан сійӧс

сійӧ казьтылӧ менӧ

ме ог аттьӧав сійӧс

сійӧ оз чолӧмав тэнӧ

тэ он казьтывлы менӧ

найӧ оз аттьӧавны менӧ

ми огӧ чолӧмалӧй тэнӧ

ті онӧ казьтывлӧй сійӧс

1. — Кыдз тэнӧ шуӧны? — Менӧ шуӧны Митрейӧн. — Митрейӧн. — А вичыд кутшӧм? — А вичыд тэнад кутшӧм? — Вичӧй Николаевич. — Вичӧй менам Николаевич. — Николаевич. 2. — Кыдзи сійӧс шуӧны? — Сійӧс шуӧны Аннаӧн. — Аннаӧн. — А вичыс кутшӧм? — А вичыс сылӧн кутшӧм? — Вичыс Ивановна. — Вичыс сылӧн Ивановна. — Ивановна. 3. — Кыдз Тіянӧс шуӧны? — Менӧ шуӧны Василий Петровичӧн. — Василий Петровичӧн. — А овныд мый Тіян? — Овӧй Вежов. — Овӧй менам Вежов. — Вежов. 4. — Тэнӧ Валяӧн шуӧны? — Да, Валяӧн. — А вичыд кутшӧм? — Михайловна. 5. — Тэнӧ Лизаӧн шуӧны? — Оз-ӧ тэнӧ Лизаӧн шуны? — Оз. Галяӧн. — А овыд кутшӧм? — Изъюрова.

1. — Коді тайӧ? — Тайӧ мамным. — Тайӧ миян мамным. 2. — Тайӧ коді? — Тайӧ чойным. — Тайӧ миян чойным. — А тайӧ коді? — А тайӧ чойныс. — А тайӧ налӧн чойныс. 3. — Коді тайӧ? — Коді тайӧ мортыс? — Тайӧ пиӧй. — Тайӧ менам пиӧй. — А тайӧ коді? — А тайӧ гӧтырыс. — А тайӧ сылӧн гӧтырыс. 4. — Тайӧ тэнад нылыд? — Менам. — А тайӧ коді? — Верӧсыс. — Сылӧн верӧсыс. 5. — Тайӧ тэнад нылыд? — Нылӧй. — Тайӧ тэнад нылыд? — Абу. Чожлӧн. — А тайӧ коді? —Сылӧн ёртыс. — Тайӧ тэнад нылыд? — Абу. Тайӧ моньӧй. — А тайӧ коді? — А тайӧ верӧсыс. — А тайӧ сылӧн верӧсыс. — А тайӧ коді? — А тайӧ вокыс. — А тайӧ сылӧн вокыс.

1. — Коді тайӧ? — Коді тайӧ мортыс? — Тайӧ миян Сергей. — А тэныд сійӧ коді лоӧ? — Сійӧ меным вокӧн лоӧ. — Вокӧн. — Сійӧ меным вок. 2. — Коді тайӧ? — Коді тайӧ нывбабаыс? — Тайӧ Лиза. —Тэныд сійӧ коді лоӧ? — Сійӧ меным лоӧ пӧдругаӧн. — Сійӧ меным пӧдруга.

а) — Тэ сійӧс тӧдан? — Ме сійӧс тӧда. — Тӧда. б) — Тэ сійӧс тӧдан? — Ме сійӧс ог тӧд. — Ог тӧд. — Ог. 1. а) — Сійӧ тэнӧ тӧдӧ? — Сійӧ менӧ тӧдӧ. — Тӧдӧ. 2. а) — Менӧ Ті тӧданныд? — Ме тӧда Тіянӧс. — Тӧда. 3. а) — Менӧ ті тӧданныд? — Ми тэнӧ тӧдам. — Тӧдам. 4. а) — Найӧ сійӧс тӧдӧны? — Найӧ сійӧс тӧдӧны. — Тӧдӧны.

1. — Чолӧм, Вася! — Чолӧм, Степан! — Тэ тӧдан, коді тайӧ? — Тӧда. Тайӧ менам ёртӧй. — Мый сылӧн нимыс? — Максим. — А овыс кутшӧм? — Овыс сылӧн Шуктомов. 2 . — Алло! Мария Михайловна? Видза оланныд! Тайӧ Саша. — Бур рыт, Саша! — Мария Михайловна, тіян эм «Войвыв кодзув» журнал? — Абу. — А ті тӧданныд, кодлӧн сійӧ эм? — Ог тӧд. 3. — Тэнӧ оз шуны Вераӧн? — Вераӧн. А кыдз менӧ тэ тӧдан? Ме тэнӧ эг на аддзыв. — И ме тэнӧ первойысь аддза. — А тэнӧ кыдз шуӧны? — Менӧ шуӧны Ефим Рочевӧн.

(П. Пунеговлӧн «Выль тӧдсаяс» серти.)

— Видза олан, Ёгор! — Чолӧм, Семён! Сё во нин эгӧ аддзысьлӧй! — Да, важӧн нин. Кыдзи олан-вылан? — Ог элясь. Ставыс лючки. — Кӧні тэ ӧні олан, уджалан? — Ме важӧн нин ола Вӧркутаын, из шом перъя. — Тэ гӧтыра? — Гӧтыра. — Семьяыд ыджыд? — Абу ёна ыджыд. Кык ныв да ӧти пи. — Кымын арӧсаӧсь найӧ? — Пиӧй ичӧт. Сійӧ вит арӧса. А нывъяс ветлӧдлӧны нин школаӧ. Раялы дас кык арӧс, а Галялы таво кӧкъямыс тырас. — Ыджыдӧсь нин. А пиыдлӧн мый нимыс? — Питирим. — Важ ним. Но, став бурсӧ тэныд! — Аддзысьлытӧдз.

Кымын арӧс? Меным ӧкмыс арӧс. Тэныд дас вит арӧс. Сылы кызь куим арӧс.

Кымын арӧса? Ме ӧкмыс арӧса.

Кымын арӧс вӧлі? Меным вӧлі дас арӧс. Тэныд вӧлі кызь ӧти арӧс. Сылы вӧлі комын кык арӧс.

Кымын арӧса вӧлі? Кымын арӧсаӧн вӧлі? Ме вӧлі дас арӧса. Ме вӧлі дас арӧсаӧн.

Кымын арӧс лоас? Меным лоас сизим арӧс. Тэныд лоас комын арӧс. Сылы лоас дас квайт арӧс.

Кымын арӧса лоас? Кымын арӧсаӧн лоас? Ме лоа сизим арӧса. Ме лоа сизим арӧсаӧн.

ме ногӧн

тэ ногӧн

сы ногӧн

ме чайта

тэ чайтан

сійӧ чайтӧ

ми чайтам

ті чайтанныд

найӧ чайтӧны

Тэ ногӧн, тайӧ кодъяс? Тэ чайтан, тайӧ кодъяс? Тэ ногӧн, кымын арӧсаӧсь найӧ? Тэ чайтан, кымын арӧсаӧсь найӧ?

зэв бура

зэв важӧн

зэв лёка

Ныв ичӧт. Нывъяс ичӧтӧсь.

Пи ичӧт. Пиян ичӧтӧсь.

1. уна дзоридз. 2. Чойным велӧдчӧ. 5. Кыдзи тэнӧ шуӧны? 6. Тэ ветлӧдлан нин? 7. Кор тэ мунан? 8. сійӧс казьтылӧны. 11. школаыс абу. 13. эмӧсь зэв важ керкаяс. 15. мунісны. 16. эмӧсь кыдзьяс?

Гортын менӧ шуӧны Ӧльӧшӧн, а школаын Алексейӧн. Овӧй менам Симпелев. Ола сиктын. Велӧдча школаын. Эм менам бать, мам, ӧти чой да ӧтик вок. Мамӧ, батьӧ да ме олам гортын, ас керкаын. Батьӧс сиктаным шуӧны Петыр Гришӧн, а удж вылас нимтӧны Григорий Петровичӧн. Сідзкӧ, менам вичӧй лоӧ Григорьевич. Батьӧ 50 (ветымын) арӧса. Мамӧс сиктаным нимтӧны Степ Машӧн, а удж вылас шуӧны Марья Степановнаӧн. Сылы 47 (нелямын сизим) арӧс таво тырӧ. Чойлӧн нимыс Нина. Нина чойӧй олӧ Инта карын. Сійӧ верӧс сайын. Ӧні сійӧ оз уджав. Сылӧн ичӧт кага. Сійӧс быдтӧ. Верӧсыслӧн нимыс Евгений. Сійӧ роч, Москваысь. Воклӧн нимыс Афанасий, а пӧчным да чожным шуӧны сійӧс важ моз Опоньӧн. Сійӧ велӧдӧ университетын, олӧ Сыктывкарын. Сійӧ абу на гӧтыра, но регыд гӧтрасяс. Невестаыс миян сиктысь жӧ. Сійӧ — велӧдысь. Менӧ велӧдӧ. Ӧні ме сійӧс шуа Вера Александровнаӧн. А верӧс саяс петас да, ог и тӧд, кыдзи меным сійӧс ковмас шуны.

верӧс сайын

верӧс сайӧ петны

Коді тайӧ? Мый сійӧ вӧчӧ? А тайӧ коді? Мый сійӧ вӧчӧ?

1. Кӧні олӧ Ӧльӧш? 2. Кыдзи Ӧльӧшӧс шуӧны школаас? 3. Кутшӧм Ӧльӧшлӧн овыс? 4. Ыджыд-ӧ Ӧльӧшлӧн семьяыс? 5. Кодкӧд Ӧльӧш олӧ гортас? 6. Мый нимыс батьыслӧн? 7. Кымын арӧс Ӧльӧш батьыслы? 8. Кыдзи шуӧны Алексейлысь мамсӧ сиктаныс? 9. Кыдзи шуӧны Алексейлысь мамсӧ удж вылас? 10. Кымын арӧса Алексейлӧн мамыс? 11. Эм-ӧ Ӧльӧшлӧн чой? 12. Кыдзи шуӧны Алексейлысь чойсӧ? 13. Чойыс верӧс сайын нин? 14. Кутшӧм карысь чойыслӧн верӧсыс? 15. Чойыслӧн семьяыс ыджыд? 16. Ыджыд-ӧ Алексей чойыслӧн кагаыс? 17. Ӧльӧшлӧн чойыс уджалӧ? 18. Эм-ӧ Ӧльӧшлӧн вок? 19. Кӧні вокыс олӧ да уджалӧ? 20. Вокыс гӧтыра нин? 21. Коді нимтӧ воксӧ Опоньӧн? 22. Мый нимыс Опонь невестаыслӧн? 23. Кӧні олӧ вокыслӧн невестаыс? 24. Кор вокыс гӧтрасяс? 25. Кӧні Вера Александровна уджалӧ?

Мойдчӧм

Вӧлі пемыд. Аннуш пукаліс Агния баб ордын да видзӧдіс ывлаӧ. Ышмысь тӧлыс кыськӧ помтӧг вайис лым. Анналы вӧлі гажтӧм, кӧть пӧчыс вӧлі орччӧн да печкис. — Агния баб, мыйкӧ мойд меным, — корис Аннуш. — Став мойдсӧ нин мойдлі, нинӧм нин эз коль, — висьталіс пӧчыс. — Мойд, — бара корис Аннуш. — Тэ шуан: мойд, ме шуа: мойд. А еджыд ошкӧс мойда али ог мойд? — Мойд, — збоя вочавидзӧ нывка. — Тэ шуан: мойд, ме шуа: мойд. А сьӧд ошкӧс мойда али ог? — Но мойд! — Тэ шуан: но мойд, ме шуа: но мойд. А кольквиж ошкӧс мойда ог? — бара юаліс бабыс. — Сэтшӧмыс оз овлывлы, — шуис Аннуш. — Тэ шуан: сэтшӧмыс оз овлывлы, ме шуа: сэтшӧмыс оз овлывлы. А лӧз ошкӧс мойда ог? — Да мойд, мойд! — Тэ шуан: да мойд, мойд, ме шуа: да мойд, мойд. А гӧрд ошкӧс мойда ог? — Но, Агния баб... — Тэ шуан: но, Агния баб, ме шуа: но, Агния баб. А алӧй ошкӧс мойда ог? — Эн! — дӧзмӧмӧн вочавидзӧ Аннуш. — Тырмас. — Тэ шуан: тырмас, ме шуа: тырмас. А сера ошкӧс мойда ог? — Нинӧм сэсся ог шу, — горӧдіс нывка. — Тэ шуан: нинӧм сэсся ог шу, ме шуа: нинӧм сэсся ог шу. А турунвиж ошкӧс мойда ог? — Да, тырмас, тырмас! Огӧ сэсся тадз мойдчӧй. Мыйкӧ бурӧс мойд, — корис нывка. — Тшӧкты кӧть эн тшӧкты, но ме сэсся нинӧм ог куж. Ачыд кӧть ӧтиӧс мойд. Али он куж? — юаліс Агния баб. — Мыйла ог куж? Мойда, — кӧсйысис Аннуш. Чӧв олыштіс. Мичаджыка пуксис. Сэсся лӧсьӧдыштіс платтьӧсӧ, кияссӧ пуктіс пидзӧс вылас да заводитіс висьтавны: — Олӧмаӧсь гозъя. Налӧн вӧлӧма ӧти пи, Иван. Коркӧ Иван и шуӧма: «Ветла ме ылі муӧ-ваӧ, йӧзӧс видзӧдла, ачымӧс петкӧдла». Косьтӧма нянь, пуктӧма нопъяс да мӧдӧдчӧма. Мунӧма да мунӧма, мунӧма да мунӧма; мунӧма да мунӧма да мунӧма. Ю воӧма. Вуджӧма. Мунӧма да мунӧма. Сэсся и бӧр гортас воӧма. Аннуш ланьтіс. Агния баб видзӧдліс внучкаыс вылӧ да юаліс: — Пом нин воис? — Пом. — А мыйкӧ зэв дженьыд мойдыд да? — Да-а, — вочавидзис Аннуш. — А мый дыра сійӧ муніс.

Е. Козловалӧн «Лӧз клянича» серти.

1. Вӧлі пемыд. 2. Аннуш эз видзӧд ывлаӧ.

1. Вӧлі пемыд. 2. Аннуш видзӧдіс ывлаӧ.

1. Пӧчыс эз вӧв орччӧн. 2. Пӧчыс печкис. 3. И Аннуш печкис. 4. Агния баб мойдіс еджыд ошкӧс. 5. Овлывлӧ кольквиж ош. 6. Нывка эз горӧд. 7. Аннуш оз куж мойдны. 8. Иван ю вуджӧма. 9. Иван абу воӧма гортас.

— Агния баб, мыйкӧ мойд, — корис Аннуш. Аннуш корис, медым Агния баб мыйкӧ мойдіс.

1. — Став мойдсӧ нин мойді, нинӧм нин эз коль, — висьталіс пӧч. 2. — Сэтшӧмыс оз овлы, — шуис Аннуш. 3. — Нинӧм сэсся ог шу, — горӧдіс нывка. 4. — Мыйкӧ бурӧс мойд, — корис нывка. 5. — Нылӧй, пуксьы мекӧд орччӧн, — шуис мамыс. 6. — А визя ошӧс мойда ог? — юаліс пӧчыс. 7. Аннуш заводитіс висьтавны: «Олӧмаӧсь-вылӧмаӧсь гозъя». 8. — Но мойд, Агния баб! — тшӧктіс Аннуш.

1. Агния баб, мойд! — Агния баб, мойд! — корис Аннуш.

1. Код ордын пукаліс Аннуш? 2. Коді вайис лым? 3. Кутшӧм вӧлі ывлаыс? 4. Мый корӧ Аннуш? 5. Мый вочавидзис Агния бабыс? 6. Кутшӧм ошъяс йылысь кӧсйис мойдны Агния бабыс? 7. Кужӧ оз мойдны ичӧт ныв? 8. Код йылысь мойдіс Аннуш? 9. Кузь-ӧ вӧлі Аннушлӧн мойдыс? 10. Висьтав и тэ Аннушлысь мойдсӧ.

Борис: — Илля, ме сёрнитчи ӧти ёрткӧд талун аддзысьлыны «Парма» кинотеатр дорын. Но ме ог вермы. Талун сёрӧн уджӧй помасьӧ. Ме кора тэнӧ ветлыны сэтчӧ да корсьны сійӧс. Эм тэнад кадыд? Илля: — Кымын часын ті сёрнитчинныд аддзысьлыны? Борис: — Сизим час рытын. Илля: — Сідзкӧ, лоас кад. А коді сійӧ? Борис: — Сійӧс Василейӧн шуӧны. Сійӧ тӧрыт воис Ижмаысь. Илля: — Но ме сійӧс ог тӧд. Борис: — А ме тэныд висьтала, кутшӧм сійӧ. Ӧбликыс сылӧн синмӧ шыбитчана. Тэ сійӧс ӧдйӧ тӧдмалан. Сійӧ ыджыд тушаа. Кос мыгӧра. Паськыд пельпомъяса. Сюсь лӧз синъяса да гӧрд тошка, но устӧм. Илля: — Ӧчкиа? Борис: — Ӧчкитӧм. Илля: — Кымын арӧс сылы? Борис: — Кызь куим. Илля: — Но, ме сійӧс аддза. А мый висьтавны? Борис: — Тэ кӧ ачыд верман, локтӧй веськыда гортӧ. Он кӧ вермы, медым Вася ӧтнас локтас. Сійӧ тӧдӧ, кӧні ме ола. Кодкӧ гортын лоӧ нин. Регыд и ме локта. Пукалыштам, сёрнитыштам, ужнайтам ӧтлаын. Менам эм выльторъяс. Кӧсъя тіянлы висьтавны. Илля: — Гӧгӧрвоана. Ставсӧ вӧча, кыдзи коран. Аддзысьлытӧдз. Борис: — Аттьӧ. Сідзкӧ, рытӧдз.

«Парма» кинотеатр дорын

синмӧ шыбитчана

ыджыд тушаа

кос мыгӧра

1. Коді лоӧ Борис Иллялы? 2. Кодкӧд Борис сёрнитчис аддзысьлыны? 3. Асылын али рытын Борис сёрнитчис аддзысьлыны? 4. Кымын часын Борис сёрнитчис аддзысьлыны ёртыскӧд? 5. Кӧні колӧ корсьны Борислысь ёртсӧ? 6. Кытысь воӧма Василей? 7. Кор Василей воӧма Сыктывкарӧ? 8. Кутшӧм Василейлӧн ӧбликыс? 9. Ыджыд-ӧ Василейлӧн тушаыс? 10. Кутшӧм Василейлӧн пельпомыс? 11. Кутшӧм Василейлӧн синмыс? 12. Кытчӧ корис Борис ёртъяссӧ? 13. Мый кӧсйӧ висьтавны Борис ёртъясыслы?

Чойлы 18 арӧс. Чойӧйлы 18 арӧс. Чойӧй 18 арӧса. Сідзкӧ, сійӧ том.

1. Менам тушаӧй неыджыд. 2. Ме неыджыд тушаа. 3. Чожыдлӧн тушаыс ыджыд. 4. Чожыд ыджыд тушаа.

ичӧт туша

ичӧтик туша

ляпкыд туша

ляпкыдик туша

шӧркодь туша

шӧркоддьӧм туша

неыджыд туша

ыджыд туша

кузь туша

кокни вӧрас

Анналӧн мыгӧрыс мича. — А Раялӧн мыгӧрыс мичаджык.

Тэнад мыгӧрыд лӧсьыд. Тэ лӧсьыд мыгӧра. Ёртӧй косньӧд.

лӧсьыд мыгӧр

мича мыгӧр

мисьтӧм мыгӧр

кос мыгӧр

косіник мыгӧр

косньӧд мыгӧр

кыз мыгӧр

кызіник мыгӧр

Сійӧ чожысь олӧмаджык. Сійӧ чожысь арлыдаджык.

Коля: — Андрей, тэнӧ талун юасис кутшӧмкӧ ныв. Но нимсӧ ассьыс эз висьтав. Шуис, мый пыралас талун рытнас. Тшӧктіс виччысьны. Андрей: — Коді нӧ тайӧ вӧлі? А кутшӧм сылӧн ӧбликыс? Коля: — Ме ногӧн, сылы кызь кымын арӧс. Мича. Небыд, мелі гӧлӧса. Шӧркоддьӧм тушаа. Вӧсньыдик. Андрей: — Юрсиыс кутшӧм? Сьӧд? Руд? Коля: — Руд юрсиа. Андрей: — Дженьыд юрсиа али кӧсаа? Коля: — Кузь юрсиа, но абу кӧсаа. Юрсиыс коскӧдзыс. Андрей: — Чужӧмыс гӧгрӧс али кузьмӧс? Коля: — Помнитсьӧ, мый кузьмӧс. Андрей: — А синмыс кутшӧм? Коля: — Рӧмсӧ ог помнит. Помнита сӧмын, мый синъясыс вӧліны ыджыдӧсь. Но ме ногӧн, юрсиыс кӧ руд, сідзкӧ, синмыс либӧ лӧз, либӧ руд. Юрсиыс кӧ сьӧд, сідзкӧ, и синмыс сьӧд. Андрей: — А! Тайӧ менам чойӧй. Сійӧ музыкальнӧй училищеын велӧдчӧ. Тшӧкыда татчӧ волывлӧ. Коля: — А мый нӧ сы дыра юасян? Кӧть и тшӧкыда волывлӧ чойыд, а вунӧдін, кутшӧм ӧбликыс? Андрей: — Эг эськӧ вунӧд, да мӧд нылӧс виччыся.

1. Кодкӧд сёрнитіс ныв? 2. Код дорӧ воліс ныв? 3. Коді лоӧ Коля Андрейлы? 4. Мый тшӧктіс висьтавны нылыс Андрейлы? 5. Кодлы рӧдвужӧн лоӧ нылыс? 6. Коді лоӧ нылыс Андрейлы? 7. Кыдзи юасис Андрей? 8. Кутшӧм ӧбликыс нылыслӧн? 9. Кодӧс виччысис Андрей?

руд юрси

руд юрсиа

Менам руд юрсиӧй. Ме руд юрсиа. Тэнад руд юрсиыд. Тэ руд юрсиа. Сылӧн руд юрсиыс. Сійӧ руд юрсиа. Миян руд юрсиным. Ми руд юрсиаӧсь. Тіян руд юрсиныд. Ті руд юрсиаӧсь. Налӧн руд юрсиныс. Найӧ руд юрсиаӧсь.

Тош: тоштӧм. Тоштӧм пӧль. — Тоштӧм пӧльяс. Пӧльӧй тоштӧм. — Пӧльясӧй тоштӧмӧсь.

Ме вися. Менам юрӧй висьӧ. Ме висьми. Менам юрӧй висьмис. Ме дойми. Ме дойді юрӧс. Менам юрӧй доймис. Юрӧй доймӧ. Ме бурді. Юрӧй бурдіс. Менӧ мамӧ бурдӧдіс.

лӧз син

руд син

сьӧд син

турунвиж рӧма син

векни синкым

паськыд синкым

гежӧд синкым

тшӧкыд синкым

сук синкым

кузь синлыс

дженьыд синлыс

ичӧт пель

ыджыд пель

чургӧдчӧм пель

чурвидзысь пель

кузь ныр

чангыль ныр

веськыд ныр

гӧрба ныр

ляс ныр

плавкӧс ныр

ичӧт вом

ыджыд вом

вӧсни пар

кыз пар

гӧрд пар

кельыд пар

лӧз пар

вылыс пар

улыс пар

кузь сьылі

дженьыд сьылі

кыз сьылі

вӧсни сьылі

гырысь пинь

посни пинь

гежӧд пинь

еджыд пинь

ыджыд юр

ичӧт юр

куш юр

кузь юрси

дженьыд юрси

пашкыр юрси

шыльыд юрси

мольыд юрси

дзор юрси

сук юрси

гежӧд юрси

паськыд кымӧс

векни кымӧс

паськыд плеш

векни плеш

куш плеш

гӧгрӧс чужӧм

кузьмӧс чужӧм

чукыра чужӧм

ропкысьӧм чужӧмбан

кыз чужӧмбан

тшӧг чужӧмбан

гӧгрӧс бан

вӧйӧм бан

ропкысьӧм бан

вӧсни кос

векни лядьвей

паськыд лядьвей

шӧркодь лядьвей

шӧркоддьӧм лядьвей

вылыс ордлы

улыс ордлы

шуйга ордлы

веськыд ордлы

паськыд морӧс

веськыд морӧс

ыджыд морӧс

векни морӧс

паськыд мыш

векни пельпом

векньыд пельпом

паськыд пельпом

нюз пельпом

веськыд пельпом

ён пельпом

ичӧт ки

ыджыд ки

дженьыд ки

кузь ки

ён ки

веськыд ки

шуйга ки

векни ки пыдӧс

векньыд ки пыдӧс

паськыд ки пыдӧс

дженьыд сой

кузь сой

кыз сой

вӧсни сой

веськыд сой

шуйга сой

ёсь гырддза

гӧгрӧс гырддза

кузь чунь

дженьыд чунь

кыз чунь

вӧсни чунь

пев чунь

водз чунь

шӧр чунь

нимтӧм чунь

чаль чунь

вӧсни кок

кыз кок

дженьыд кок

кузь кок

ыджыд кок

ичӧт кок

веськыд кок

шуйга кок

векни кокпыдӧс

векньыд кокпыдӧс

паськыд кокпыдӧс

ичӧт кокпыдӧс

ыджыд кокпыдӧс

шӧркоддьӧм кокпыдӧс

кузь кокчӧр

дженьыд кокчӧр

кок чунь

гӧгрӧс пидзӧс

ёсь пидзӧс

водз чунь

шӧр чунь

нимтӧм чунь

Рытнас сизим час да джынйын Илля локтіс «Парма» кинотеатр дорӧ. Кинотеатр дорын вӧлі уна йӧз. Ӧтияс пукалісны. Мӧдъяс сулалісны. Коймӧдъяс ветлӧдлісны ӧтарӧ-мӧдарӧ, кодӧскӧ виччысисны жӧ. Кыдзи татысь аддзан тӧдтӧм мортӧс? Но колӧ корсьны. Борислы кӧсйыси. Но, заводитла. Джын йӧзыс тані нывбабаяс. Сідзкӧ, на пӧвстысь Борислысь другсӧ оз ков корсьны. Тайӧ нин кокньыдджык. Кута корсьны мӧд джын пӧвстысь. Тайӧ — зон. Сідзкӧ, абу сійӧ. Тайӧ — паськыд пельпомъяса, ыджыд тушаа, но пӧрнӧй нин. Сідзкӧ, бара абу сійӧ. Со бара ыджыд тушаа, паськыд пельпомъяса, но уска, а тошкыс абу. Бара абу сійӧ. А тайӧ — и тошка, и устӧм, и паськыд пельпомъяса, но тушаыс абу ыджыд, дай тошкыс сьӧд. Но сё мокасьтӧ! Сэсся тані ставыс тоштӧмӧсь. Нолӧ-нолӧ, а тайӧ кутшӧм? — Дзик тайӧ сійӧ и эм! Матыстчыла сы дорӧ, юала.

— Видза олан, бур морт! — Чолӧм! — Он-ӧ тэ ло Василейӧн? — Да, Василий. — Борисӧс виччысян? — Сійӧс. — Сідзкӧ, зэв бур. Ме сы пыдди. — А Борискӧд мыйкӧ лои? Мыйла ачыс эз лок? — Эн тӧждысь. Сыкӧд нинӧм эз ло. Но сійӧ эз вермы локны. Уджыс уна, сы вӧсна менӧ ыстіс. — Сідзкӧ, бур, нинӧм кӧ эз ло. — Но, ставыс кӧ бур, позьӧ тӧдмасьны. — Радпырысь! — Илля, Борислӧн ёрт (ӧта-мӧдыслы сетісны кияс, киасисны). Тэ дыр виччысин? Эг вермы стӧча локны. Неуна сёрмышті. — Эг дыр виччысь. Тані орччӧн, вӧлӧмкӧ, эм книжнӧй магазин, сэтчӧ пыралі. — Мыйкӧ выльторйыс эм сэні? — Выльторйыд — сійӧ ӧд кодлы кыдзи. Ме со аддзи важ книгаяс пӧвстысь Адольф Туркинлысь книга. Сійӧ абу выль. Петавлӧма 1977-ӧд воын. Но меным тайӧ книгаыс выльтор. — Мый йылысь книгаыс? — Каръяслӧн, юяслӧн да сиктъяслӧн нимъяс йылысь. — А кыдзи шусьӧ книгаыс? — Шусьӧ «Кӧні тэ олан?» — Мыйкӧ шензьӧданаыс эм? — Мыйсюрӧ видзӧдлі нин, да меным кажитчис. Тайӧ книга йывсьыс ме важӧн нин кывлі, сӧмын киӧ эз на веськавлы. — Сідзкӧ, чолӧмала тэнӧ колана книга ньӧбӧмӧн. — Аттьӧ.

на пӧвстысь

йӧз пӧвстысь

сё мокасьтӧ!

сы вӧсна

1. Кӧні Илля корсис Василейӧс? 2. Коді лоӧ Василей Борислы? 3. Мыйла Борис эз вермы локны кинотеатр дорӧ? 4. Кутшӧм йӧз вӧліны кинотеатр дорын? 5. Код пӧвстысь Илля корсис Василейӧс? 6. Кутшӧм ӧблика йӧз вылӧ видзӧдіс Илля? 7. Кинотеатр дорын вӧліны пӧрысь йӧз? 8. Кутшӧм морт дорӧ матыстчис Илля? 9. Кодкӧд Илля видзаасис? 10. Кыдзи Илля видзаасис Василейкӧд? 11. Кыдзи Василей видзаасис Иллякӧд? 12. Кыдзи Илля да Василей тӧдмасисны? 13. Мый вӧсна тӧждысьӧ Василей? 14. Мый лои Борискӧд?

1. — Сійӧ виччысьӧ воксӧ? 2. — Тэ локтан рытын? 3. — Книгаыс петавлӧма 1977-ӧд воын? 4. — Тэ сулалін сыкӧд орччӧн? 5. — Чойыдлӧн эм челядьыс? 6. — Книгаыс веськаліс тэнад киӧ? 7. — Ёртыд тошка? 8. — Пияныд ыджыдӧсь? 9. — Найӧ тӧдӧны ме йылысь? 10. — Нылыдлы дас арӧс нин?

1. — Найӧ виччысисны менӧ школа дорын? 2. — Тэ рытнас ньӧбин Туркинлысь книга?

— Ті абу сы йылысь кывлӧмныд. — Ті энӧ сы йылысь кывлӧй. — Ми эгӧ вӧлӧй карын. — Ме тайӧ мортсӧ эг тӧдлы. — Мойд кӧть эн. — Энӧ мунӧй сэтчӧ. — Он, тэ сэтчӧ он мун. — Юав кӧть эн. — Абу, сійӧ абу менам тӧдса. — Абу, сійӧ меным абу тӧдса.

Стӧч кад

— Уна-ӧ кадыс? Мыйта кадыс? Кымын час?

а) ӧкмыс час, дас сизим минут

б) ӧкмыс час да дас сизим минут

а) сизим час, комын минут

б) сизим час да комын минут

в) сизим (час) да джын

а) куим час, ветымын нёль минут

б) куим час да ветымын нёль минут

в) квайт минут мысти (лоас) нёль час

Ылӧсалӧм кад

— Кымынӧд час? — 10 а) дасӧд час

б) дас час гӧгӧр

в) дас час кымын

1. — Чойӧ, уна-ӧ кадыс ӧні? — Сизим час да нелямын квайт минут. 2. — Мамӧ, ӧні кымынӧд час? — Мӧдӧд час, пиукӧй. 3. — Бабӧ, кымын часын батьӧ локтас? — Квайтын. Квайт часын. 4. — Сашӧ, кымын часӧдз талун уджалан? — Витӧдз. Вит часӧдз. 5. — Анна, кымын чассянь аски велӧдчам? — Кӧкъямыс час да дас вит минутсянь. 6. — Дыр-ӧ рытнас уджалін? — Часӧн-джынйӧн. 7. — Кымын час карӧдз мунны? — Час-мӧд-коймӧд — А дыр-ӧ нин мунам? — Час джын. — А юӧдзыс дыр на? — Час джын кымын на.

— Батьӧ, уна-ӧ кадыс ӧні? — Стӧча ог тӧд. — Меным стӧча колӧ тӧдны. — Сідзкӧ, 3 ч. 02 мин. — Аттьӧ. Ми Димакӧд сёрнитчим ветлыны кино вылӧ. Сійӧ заводитчӧ 4 да мунӧ 5 ч. 30 мин. Гортысь пета 3 ч. 14 мин. Мунны сы ордӧдз 11 мин. Сідзкӧ, сы ордӧ стӧча воа.

Коркӧ важӧн Сыктывкарса улича вылын ме паныдаси челядьдырся ёрткӧд. Ми чолӧмасим да заводитім сёрнитны олӧм-вылӧм йылысь. Бӧръявыв ме юалі ёртлысь, кӧні сійӧ ӧні олӧ. — Парижын. — Па-рижын? Кыдзи нӧ сэтчӧ тэ веськалін? — Зэв прӧстӧя. Гӧтраси тані карын, а Парижас гӧтыр рӧдвужлӧн асланыс керка. Ме быдми эг Сыктывкарын да ог вӧлі тӧд, мый карыслӧн ӧти юкӧн шусьӧ Парижӧн. Сэні збыль дас ӧкмысӧд нэмын олісны французъяс.

А. Туркинлӧн «Кӧні тэ олан» книга серти

1. Кымын час гӧгӧр Илля воис кинотеатр дорӧ? 2. Код пыдди Илля муніс кинотеатр дорӧ? 3. Кодъяс пӧвстысь корсис Илля Василейӧс? 4. Кутшӧм морт дорӧ матыстчис Илля? 5. Мый йылысь сёрнитісны Илля да Василей, кор тӧдмасисны? 6. Кытчӧ пыралӧма Василей? 7. Мый ньӧбӧма Василей магазинысь? 8. Кыдз шусьӧ книгаыс? 9. Коді гижӧма книгасӧ? 10. Книгаыс выль али важ? 11. Кор петавлӧма книгаыс? 12. Мый йылысь книгаыс? 13. Мый йылысь и тэ тӧдмалін нин тайӧ книгасьыс?

важ каръяс

важ коми ним

книга серти

коми йӧз

ме ногӧн

Мункачи серти

олӧма йӧз

ӧти ним

роч йӧз

1980 воӧ

1780 воын

январь сизимӧд лунӧ

бура тӧдісны

кӧні олан

олӧ карын

ӧні шуӧны

тані абу

тырӧ 200 во

шуӧны карӧн

шусьӧ карӧн

керка водзын

керка водзӧ

керка водзысь

керка сайын

керка сайӧ

керка сайысь

керка улын

керка улӧ

керка улысь

керка вылын

керка вылӧ

керка вылысь

керка дорын

керка дорӧ

керка дорысь

керка весьтын

керка весьтӧд

керкаяс костын

керкаяс костӧ

керкаяс костысь

Тайӧ учитель, коді менӧ велӧдӧ. Сійӧ тӧдӧ, кодъяс тані олӧны. Тайӧ менам ёртӧй, кодӧс тэ он на тӧд. Тайӧ менам вокъясӧй, кодъясӧс тэ тӧдан нин. Сійӧ шуӧ, мый лоӧ бур лун. Висьтав сылы, медым локтас школаӧ. Сикт, кытысь сійӧ воис, шусьӧ Ижмаӧн. Кутшӧм луныс лоӧ, ме ог тӧд.

Меным висьталісны, кодлӧн талун чужан луныс. Сійӧ юаліс, кодлы сетны небӧг. Меным вочавидзисны, кодкӧд ме кута пукавны классын. Шуӧны, мый талун лоӧ ыджыд гаж. Сылы шуисны, медым вуджас поссӧ. Ме тӧда сійӧ карсӧ, кытчӧ ветлі таво арнас. Тэ тӧдан сійӧ карсӧ, кытысь воис тайӧ мортыс? Сійӧ юаліс книгаяс йылысь, кодъясӧс ме лыдди во чӧжӧн. Ме ньӧби книга, кутшӧмӧс корис менам ёртӧй. Кебра — тайӧ сикт, кӧні чужис Иван Куратов.

Сыктывкар, Кудымкар да мукӧд каръяс

Сыктывкар — Коми Республикалӧн столица. 1980-ӧд вося февраль 7-ӧд лунӧ сылы тырис 200 во. Пукалӧ карыс Сыктыв ю вомын, кытысь и артмӧма сылӧн нимыс. Кутшӧм вежӧртасыс Сыктыв (рочӧн Сысола) нимлӧн, ӧні сьӧкыд на висьтавны. Но ӧтитор ясыд: Сыктыв да Сысола — ӧти нимлӧн вариантъяс. Кудымкар — Коми-Пермяцкӧй автономнӧй округлӧн столица. Быдмис сійӧ Кува вомын, кытысь и босьтӧма нимсӧ — Ку(ва)дін кар. Медводдзаысь Кудымкар гаравсьӧ 1579 вося перепись дырйи. Кар кывлӧн вежӧртасыс некымын. Ӧти-кӧ, тайӧ поз, шуам, кодзувкоткар. Мӧд-кӧ, тайӧ кывнас пасъям важ йӧзлысь оланінсӧ. Вӧръяс, тыяс, юяс бокӧ, мылькъяс вылӧ важ йӧз стрӧитлісны укрепитӧм городищеяс. Чужлісны оланінъяс, кодъясӧс ми ӧні и нимтам чудь каръясӧн. Татшӧм каръясыс Коми му вылын уна. Ставсӧ ог вермӧ лыддьӧдлыны, но век жӧ пасъям некымын ним. Эжва вожын: Карвыв, Карйыв, Каръюр... Емва вожын: Важкар, Изкар, Кар, Каршор, Каръяг да сідз водзӧ. Коймӧд-кӧ, талунъя понятиеын кар — ыджыд промышленнӧй да культурнӧй центр, тшӧкыда столица — Кудымкар, Сыктывкар. Йӧзкостса сёрниын Сыктывкар тшӧкыда шусьӧ Карӧн. Важӧн улыс Эжваын вӧлі асланыс центр — Яренскӧй кар, кодӧс сідз жӧ шулісны Карӧн. Олӧма йӧз сёрниын паныдасьлӧ на Архангельсклӧн важ коми ним — Кардор. Важ каръяс ми аддзам и Урал-Из сайысь, кытчӧ воисны найӧ комияс отсӧгӧн. Тӧдам, мый XV — XVІІІ нэмъясӧ роч йӧз писькӧдчисны Обь, Енисей да Лена вожъясӧ, медым Россия дінӧ ӧтлаӧдны Сибирӧс. Туй индалысьяснас, а кӧнсюрӧ и нырщикъяснас вӧліны коми йӧз, кодъяс бура тӧдісны Из сайса местаяс. Сідз, XVІІ нэмся географическӧй памятник «Книга Большому Чертежуысь» * ми аддзам вель уна коми ним. Вайӧдам некымынӧс: «А от Ирка вверх 40 верст Воикар да Ноцкои». Тані вой кыв кутӧ «войвывса» вежӧртас и Войкар гӧгӧрвосьӧ «войвывса кар». Нӧшта казьтывсьӧ «город Шакар», коді гӧгӧрвосьӧ кыдзи Шӧркар. Манси ногӧн Ят-ус. Ӧні тайӧ карыслӧн нимыс Шеркалы. Кар кыв эм и удмуртъяслӧн тайӧ жӧ вежӧртасын: Ижкар (Ижевск), Синкар (Глазов) да сідз водзӧ. Удмуртъяс комияслы медся матыс вокъяс, и, быттьӧкӧ, тані шензьӧданаыс немтор абу. Но орчча Чувашияысь ми бара аддзам каръяс: Моркар, Муркар, Шашкар... Венгерскӧй учёнӧй Бернат Мункачи серти Самаралӧн удмуртскӧй нимыс Самаркар. Кытысь нӧ лоӧма кар кывйыс, коді ӧткодь комияслӧн, удмуртъяслӧн да чувашъяслӧн? Учёнӧйяс дыр туялісны тайӧ кывйыслысь вежӧртассӧ. Унджык учёнӧйяс мӧвпалӧны, мый кар иранскӧй кыв. Сарыкольскӧй кылын иранскӧй кыв чукӧрысь эм хор «кар, страна» кыв.

А. Туркинлӧн «Кӧні тэ олан?» книга серти.

перепись дырйи

укрепитӧм городище

да сідз водзӧ

Урал-Из сайысь

1. Ме локті. 2. эг аддзы тӧдсаясӧс. 3. сёрнитам гортын. 4. Коми кыв велӧдам. 5. сійӧ вӧлі дженьыд юрсиа. 6. Кыдзи «кар» кывйыс лоӧ? 7. Аннуш пукаліс. 8. Мамыд петіс. 9. Ми вӧлім. 10. Велӧдчыны мунам. 11. Найӧ сёрнитчисны аддзысьлыны. 12. Мунім. 13. Аннуш кияссӧ пуктіс. 14. Аддзылім. 15. Пуксис. 16. Паныдасьлім сыкӧд. 17. Мунісны. 18. Аддзинныд?

Урал-Из сайын эм местаяс. Урал-Из сайса местаяс.

1. Сикт дорын эм вӧр. 2. Горт дінын эм ты. 3. Коми му вылын эм каръяс. 4. Ю бокын чужлісны оланінъяс. 5. Тайӧ кывйыс лоӧ манси ногӧн. 6. Перепись дырйи вӧлі ыджыд удж.

Кутшӧм каръяс йылысь гижӧма тайӧ висьтас? Кутшӧм воын Сыктывкар лои карӧн? Кымын во тырис Сыктывкарлы 1980 воын? Кутшӧм ю вылын пукалӧ Сыктывкар? Кутшӧм кывъясысь артмис Сыктывкарлӧн нимыс? Кутшӧм вежӧртасыс Сыктыв нимыслӧн? Кутшӧм округлӧн столица Кудымкар? Кӧні сулалӧ Кудымкар? (Кутшӧм ю вылын пукалӧ Кудымкар?) Кор медводдзаысь гаравсьӧ Кудымкар йылысь? Мый ӧткодьыс Сыктывкар да Кудымкар нимъясын? Кӧні нӧшта паныдасьлӧ кар кыв? Кутшӧм вежӧртасыс кар кывлӧн? Кодъяс лоӧны комияслы медся матыс вокъясӧн? Кытчӧ ветлывлӧмаӧсь коми йӧз XV — XVІІ нэмъясӧ? Кытысь воӧма кар кыв пермскӧй кывъясӧ?

1. Кутшӧм республикалӧн кар Вуктыл? 2. Кор Вуктыл лоис карӧн? 3. Кымын арӧс Вуктыл карлы? 4. Кутшӧм вӧлі важ нимыс Вуктыллӧн? 5. Кутшӧм ю вылын пукалӧ Вуктыл? 6. Кутшӧм кывъясысь артмӧма Вуктыллӧн нимыс? 7. Кутшӧм вежӧртасыс кывъясыслӧн, кодъясысь артмӧма Вуктыл ним? 8. Кутшӧм нимъясын (топонимъясын) нӧшта паныдасьлӧ «вук» кыв?

— Видза олан, Лиза! — Чолӧм, Валя! Мый тэнад выльторйыс? — Выльторйыс? Ме ордӧ воис ылыс гӧстя. — Код нӧ, кытысь? — Яна. Узбекистанысь. Ме сыкӧд Москваын велӧдчывлі. — Кореянкаыд? — Да, сійӧ. — Дыр-ӧ кежлӧ воис? — Вежон кежлӧ. А талун нёльӧд лун нин. — Но, кыдзи кажитчӧ сылы миянын? Налӧн тӧлыс ӧд абу миян кодь. Лымйыс, кӧнкӧ, оз и овлы. — Лымйыс пӧ эськӧ коркӧ и овлывлӧ неуна, сӧмын недыр дай лыа сорӧн. Тӧвнас пӧ сэні зэв тӧла, а вӧръяс сэні абуӧсь. Яна татчӧ воис да пыр шензьӧ: сы мында пӧ лымйыс, да еджыд, да сӧстӧм! — Абу кӧдзыд сылы тані? — Миян серти, дерт, воис кокниа пасьтасьӧмӧн. Но ми тані сійӧс шоныда пасьтӧдім. Пимиӧдім и, пасьӧдім и. Зэв нин ёна сылы пимиыс кажитчӧма. Сералӧ: тадзи пасьтасьӧмнад пӧ и ме тані верма тӧвйыны. — Сідзкӧ, оз пов кӧдзыдысь? — Оз! Субӧтаӧ шоныдджык вӧлі да, лыжи вылӧ и быдӧн сувтӧдлім. Лыжиӧн, дерт, оз куж ветлӧдлыны — пыр и усьӧ. А даддьӧн челядькӧд ёна исласис. Лымйын туплясисны и быдӧн. Сэтшӧма исласисны, мый некыдз вӧлі огӧ вермӧй пыртӧдны гортӧ. А гортӧ пырисны — дзик лым сюръяяс кодьӧсь. Гын сапӧганыс и быдӧн лымйыс вӧлі. — Кодлӧн нӧ челядьыс вӧлі? — А Коль воклӧн пияныс, Дима да Максим. Нёльӧд да коймӧд классъясӧ ветлӧдлӧны. — Валя, кывзы! Ме кывлі, мый «Асъя кыа» выль программаӧн воӧма Сыктывкарӧ. Нуӧдлы концерт вылас Янатӧ. — Да ми ветлім нин. Нуӧдлі и «Сигудӧк» ансамбльлӧн концерт вылӧ. Нӧшта Яна окотитіс ветлыны и драмтеатрӧ, кутшӧмкӧ коми пьеса вылӧ. Ветлім «Кыськӧ тай эмӧсь» пьеса вылӧ. Сиктса олӧм йылысь. Сьӧлӧм вылас ставыс воӧма. — А музыкальнӧй театрӧ ветлінныд? — Эгӧ на ветлӧй. Дай ог тӧд, лоӧ оз кадыс. Аски корисны миянӧс гӧститны, а аскомысь, медбӧръя луннас, асьным виччысям рытнас гӧстьясӧс. Со и тэнӧ локті корны. Волы аскомысь рытнас. — Аттьӧ! Дерт, вола, радпырысь! Кутшӧм кад кежлӧ локны? — Квайт час кежлӧ. — Гӧгӧрвоана. — Сідзкӧ, аддзысьлытӧдз! — Аддзысьлытӧдз!

миян кодь

сьӧлӧм вылӧ воны

«Асъя кыа»

пимиаси ачым

пимиӧді гӧстьӧс

пимиӧді сійӧс

пимиасин ачыд

пимиӧдін гӧстьтӧ

пимиасис ачыс

пимиӧдіс гӧстьсӧ

Сувтӧдісны лыжияснысӧ лымйӧ. Мӧдысь сувтісны лыжи вылӧ.

Лыжи вылӧ и быдӧн сувтӧдлім. Дадь вылӧ сӧмын пуксьыліс.

Тӧвнас мися сэні зэв тӧла. Тӧвнас пӧ сэні зэв тӧла.

— Валя! Мый тэнад выльторйыс? — юаліс менсьым Лиза. Лиза юаліс (менсьым), мый менам выльторйыс. Лиза юаліс (менсьым), кутшӧм менам выльторъяс.

тӧлысьяслӧн нимъяс

вежонлӧн лунъяс

матысса вояс

матысса лунъяс

волӧн юкӧнъяс

лунлӧн юкӧнъяс

Ош

Коз пу вылын — лым, лым, Коз пу улын — лым, лым, —

Гӧгӧр лымйӧн тырӧма, Ошкыс гуӧ пырӧма, Тӧвбыд узьӧ, вой и лун, —

Энӧ торкӧй ошлысь ун.

Тулыслӧн лов шы

Лунъясыс лоисны нин кузьджыкӧсь вой серти. Но асывнас ёна на кӧдзыд. Чайтан весиг, мый татшӧм кӧдзыдыс лоӧ лунтыр. Но енэжӧ петкӧдчас шонді и мусӧ кутас шонтыны. И гӧгӧр сэтшӧм мича — сьӧлӧмыд нимкодясьӧ. Кыдз пуяс еджыдӧсь, лымйыс еджыд. Лун шӧрнас казялан, кыдзи заводитӧны сывны йинёньяс. Лым толаяс лоӧны сьӧкыдӧсь. Сэсся и лым толаяс увсянь заводитӧны петны медводдза шоръяс. Тулыслысь локтӧмсӧ позьӧ казявны и сиктын, и карын, вӧрын и ю дорын. Лунвылӧ лэбзьылӧм лэбачьясӧс виччысьны дыр на. Медводз шызясны асланыс позъяс дорын сьӧд ракаяс. Тӧв кежлӧ найӧ лэбзьылӧны лунвылӧ жӧ, а быдтысьны воӧны чужан муас — миян войвылӧ. Кушмӧны ю берегъяс. Сьӧкыд лым улын йиыс кусыньтчӧ. А аддзыланныд кӧ мартын тар койт, сійӧ сэсся некор нин оз вун. Водз асывнас таръяс чукӧртчӧны кутшӧмкӧ эрд вылӧ да панӧны ассьыныс тувсовъя сьыланкывъяс да йӧктӧмъяс. Нимкодясьӧны, ӧд помасьӧ тӧв.

Г. Турьев серти.

шер мунӧ

шер усьӧ

Талун лымъялӧ. Тӧрыт лымъяліс. Аски лымъялас. Талун лым усьӧ. Тӧрыт лым усис. Аски лоӧ лым.

1. Ӧні зэрӧ. 2. Ӧні шер усьӧ. 3. Ӧні шер мунӧ.

Рытын ме лыддьыси. Рытнас ме лыддьыси. Рытывбыд лыддьыси. Рыт чӧж лыддьыси.

1. Гожӧмын зэрӧ. 2. Асывнас муна удж вылӧ. 3. Тӧлын ош узьӧ. 4. Асылын шонді абу на ёна вылын. 5. Арнас пиӧй муніс школаӧ. 6. Тӧвнас вӧлі кӧдзыд. 7. Войнас сійӧ висьмис.

1. Арнас лэбачьяс мунӧны лунвылӧ. 2. Тулыснас лэбачьяс бӧр локтӧны чужан муӧ. 3. Оз став лэбачьяс арнас мунны лунвылӧ. 4. Шонді асывнас петӧ асыввывсянь. 5. Рытнас шонді пуксьӧ рытыввылӧ.

Гожӧм

Бара мича ӧшкамӧшка Кусыньтчӧма мегыр моз. Бара тыдалӧны мӧсъяс Улич помын, кӧні лос.

Бара уялӧны челядь, Гажӧн тырӧма ю дор. Бара вашкӧдӧ тэн пеляд Мыйкӧ бурӧс кыдз пу кор.

град выв пуктас

1. Гожӧмын овлӧ шоныд и ыркыд. 2. Челядь уялӧны юын. 3. Кыдз пу коръяс турунвижӧсь. 4. Тыдалӧ ӧшкамӧшка. 5. Челядь оз велӧдчыны школаын. 6. Лунъяс кузьӧсь, а войяс дженьыдӧсь. 7. Гожӧм Комиын дженьыд. 8. Ю дорын уна йӧз. 9. Гӧгӧр кисьмӧны быдмӧгъяс. 10. Лӧддза-номъя тӧлысьын усьлывлӧ лым. 11. Мӧсъясӧс позьӧ аддзыны улич помын. 12. Быдмӧгъяс, град выв пуктасъяс вежӧдӧны. 13. Ю дорын гажа. 14. Гожӧмын зэръяс шоныдӧсь. 15. Лэбачьяс мичаа сьылӧны. 16. Быдлаын дзоридзалӧны дзоридзьяс.

1. Кутшӧм во юкӧн бӧрын воӧ гожӧм? 2. Кутшӧм тӧлысьын пуксьӧ гожӧм? 3. Пыр-ӧ ӧтмоза пуксьывлӧ гожӧм? 4. Дыр-ӧ кыссьӧ гожӧм? 5. Кутшӧм вежсьӧмъяс му вылын позьӧ аддзыны тулыс серти? 6. Кутшӧм вежсьӧмъяс вӧрын тулыс серти? 7. Кыдзи вежсьӧ сынӧд, поводдя? 8. Мый вӧчӧны йӧзыс гожӧмын? 9. Кор помасьӧ гожӧм?

Сыктыв ю дорын Гажа паркын Талун аддзысьлі Зарни аркӧд.

Усьысь коръясӧн Ворсіс тӧлыс, Найӧ сетчисны Сылы чӧла.

Тайӧ рамлунсьыс Доймис сьӧлӧм — Со и мый дыра Ми пӧ вӧлім.

Ыркыд сынӧдыс Сотіс лолӧс. Паркӧ сӧмын-ӧ Талун волі?

1. Кутшӧм во юкӧн бӧрын пуксьӧ ар? 2. Пыр-ӧ ӧтмоза пуксьывлӧ ар? 3. Кутшӧм тӧлысьын заводитчӧ ар? 4. Кымын тӧлысь кыссьӧ ар? 5. Кыдзи вежсьӧ арын му? 6. Кыдзи вежсьӧ арын вӧр? 7. Кутшӧм вежсьӧмъяс арын сынӧдын, поводдяын? 8. Кутшӧм медшӧр уджыс йӧзыслӧн арнас? 9. Мый локтӧ ар бӧрын? 10. Радейтан-ӧ тэ арсӧ? 11. Кутшӧм во юкӧн тэнад медся радейтана?

— Лиза, мый тэкӧд лои? Мыйла эн волы миянӧ? Ми тэнӧ виччысим рытывбыд, но весьшӧрӧ. — Тӧдан, Валя, тіянӧ колӧ вӧлі мунны вӧскресенньӧӧ, а субӧтаӧ ме ветлі исласьны лыжиӧн. Да менам мунсьӧма зэв ылӧдз. Бӧр локтӧмыс лои кузь да, неуна кынмышті. Сійӧ жӧ рытнас висьми. Кык лун ковмис куйлыны. — Бур на, мый сӧмын кык лун. Ӧні кыдзи асьтӧ чувствуйтан? — Ӧні нин бура. Аттьӧ. — Жаль, мый эн вермы волыны. Рыт чӧж сёрнитім. Гажа вӧлі. — Кӧнкӧ, коми сёян-юанӧн чӧсмӧдінныд ылыс гӧстятӧ? — А кыдз нӧ? Мамӧ батькӧд пӧжасисны. — Батьыд пӧжасьӧ жӧ? — Да. Кор пӧжасям, папӧлӧн уджыс пач ломтыны, пӧжас пачӧ сюйны да ас кадӧ пачысь кыскыны. — А мый пӧжалісны? — Черинянь, некымын сикас шаньга: рыся да картупеля шаньга, дыш шаньга. — Дыш шаньга?! Кутшӧм нӧ тайӧ шаньга? Татшӧм йывсьыс мыйкӧ ме эг кывлы. — Гашкӧ, тіян Леткааныд сэтшӧмсӧ оз и пӧжавны, а Емва вылын пӧжалӧны. Мӧдысь волан да, чӧсмӧдам. — Аттьӧ! А мыйӧн нӧшта емвасаяс чӧсмасисны? — А леткасаяс сійӧс радпырысь жӧ сёйӧны. Пӧжӧм пув сакарӧн да кӧтӧдӧм мырпом нӧкйӧн вайлім, сола тшак вӧлі. Пельмень эгӧ кутӧй лӧсьӧдны. Сійӧс быдлаын сёйӧны, ставыс тӧдӧны. Яй тшакӧн пражитлі. Татшӧм сёянсӧ эськӧ, гашкӧ, важӧн коми войтыр и эз гӧтӧвитлыны, да меным аслым ёна кажитчӧ. — А! Тӧда, мый тайӧ чӧскыд. Эг ӧтчыд сёйлывлы, и пыр тэ ордын. Да! Унаторйысь ачымӧс удзӧді. — Но, эн ёна шогсьы. Мӧдысь корла тэнад радейтана тшака яй дінад. Дыш шаньганымӧс видлан и. — Аттьӧ. Кута виччысьны выль корӧм. — А локтан вӧскресенньӧӧ волы дай. Сӧмын субӧтаад кӧ бара мунан лыжинад, ылӧ эн нин мун, а то ӧд вошны верман, не сӧмын кынмыны. — Аттьӧ сӧветсьыд. Аддзысьлытӧдз. — Аддзысьлытӧдз.

сёйны рок

юны йӧв

гӧститӧдны кампетӧн

пӧтны няньӧн

чӧсмасьны озйӧн

вердны рокӧн

пажнайтны шыдӧн

ужнайтны картупельӧн

завтракайтны колькйӧн

А. Мый позьӧ вӧчны? Б. Мый позьӧ вӧчны?

Петіс керкаысь. Петаліс керкаысь недыр кежлӧ.

Бӧр локтӧмыс лои кузь да, неуна кынмышті. Сы вӧсна мый бӧр локтӧмыс лои кузь, неуна кынмышті. Асывнас гортысь петім да, пемыд на вӧлі. Кор асывнас гортысь петім, пемыд на вӧлі.

1. Гожӧмыс локтас да, ставыс кутас дзоридзавны. 2. Луныс шондіа да, гажа 3. Зэрмас да, пыра гортӧ. 4. Зэрмис да, пыра гортӧ. 5. Гожӧмыс мунас да, ар лоӧ. 6. Гӧстьясӧс виччыся да, ёна пӧжаси. 7. Тулысыс воас да, лэбачьяс бӧр локтасны.

1. Мыйла Лиза эз лок гӧститны? 2. Мый вӧчӧма Лиза субӧтаӧ? 3. Кор колӧ вӧлі Лизалы мунны гӧститны? 4. Мый лои Лизакӧд вӧрын? 5. Кыдзи Лиза асьсӧ чувствуйтӧ ӧні? 6. Дыр-ӧ виччысисны Лизаӧс? 7. Кутшӧм сёянӧн чӧсмӧдісны гӧстяӧс? 8. Коді пӧжасис? 9. Мый вӧчӧ Валялӧн батьыс пӧжасигӧн? 10. Мыйла Валя эз гӧтӧвит гӧстьяслы пельмень? 11. Кутшӧм сёянӧн чӧсмасьлӧма Лиза? 12. Кутшӧм пӧжас оз тӧд Лиза? 13. Мый йылысь шогсьӧ Лиза? 14. Кор корис Валя Лизаӧс мӧдысь? 15. Кутшӧм сӧвет сетіс Валя Лизалы?

Кань и черинянь Шорысь чери кутіс кань, Сюйис пачӧ черинянь. Узьтӧмысла вугырмуні, Чериняньыд сылӧн вуні.

Садьмис, чӧвтіс пачӧ син, А сэн нинӧм абу нин. Исыштіс да гӧгӧрвоис, Чериняньыд кытчӧ лоис.

— Ӧтчыд йӧйталі — и шань! —

Шуис аслыс сэки кань. Бара кыйсьӧ дзик быд войӧ, Но мый шедлас, ульӧн сёйӧ.

Зонка пырӧ гортас. — О! Кутшӧм чӧскыд дукыс! Мамӧ пӧжасьӧма. Мам, менам кынӧмӧй сюмалӧ. — Сідзкӧ, пиукӧй, китӧ мыськы да пуксьы пызан сайӧ. Час, ме тэнӧ верда. Талун миян тшака шыд нӧкйӧн да жаритӧм яй картупельӧн. — Мамӧ, тшака шыдтӧ ог кӧсйы. Дай и яйтӧ картупельнад ог жӧ кӧсйы. — Пиӧ, тэ жӧ ачыд ӧні висьталін, мый тэ тшыг! — Но ме кӧсъя пельмень да чӧдъя пирӧг. — А! Сідзкӧ, тэ он сёйны кӧсйы, а чӧсмасьны кӧсъян? Вай, пиукӧ, тадзи вӧчам: ӧні тэ сёй, мый ме тэныд сета, а чӧсмасьны кутам ставным ӧтлаын рытнас. — Сідзкӧ, ӧні ме пӧт.

кынӧм сюмалӧ

пызан сайӧ

1. Кутшӧм сёянлӧн дукыс вӧлі чӧскыд? 2. Тшыг-ӧ вӧлі зонка? 3. Мыйӧн кӧсйис чӧсмасьны зон? 4. Мыйӧн кӧсйис вердны писӧ мамыс? 5. А кор тэнад кынӧмыд сюмалӧ? 6. А кор тэ овлывлан пӧт? 7. Ӧні тэ тшыг?

яйысь да чериысь сёян

мӧс яй

ыж яй

порсь яй

йӧра яй

кӧр яй

курӧг яй

чипан яй

пӧтка яй

пражитӧм яй

пуӧм яй

жаритӧм яй

жаритӧм чери

йӧла чери

яя шыд

йӧла шыд

тшака шыд

риса рок

зӧр шыдӧса рок

идъя рок

нӧкъя рок

шаньга рыся

шаньга картупеля

пирӧг рыся

пирӧг пувъя

пирӧг ӧдъя

йӧлысь сёян

пӧжӧм йӧв

уль йӧв

мӧс вӧра йӧв

вотӧс да вотӧсысь сёян

льӧмъя ляз

чӧдъя ляз

пувъя кисель

чӧдъя кисель

турипувъя кисель

озъя варенньӧ

ӧмидз варенньӧ

сэтӧра варенньӧ

пӧжӧм пув

кӧтӧдӧм мырпом

град выв пуктас

Ӧмидз юмов, а гормӧг курыд.

чӧскыд кӧра

чӧскыдтӧм кӧра

чӧскыд дука

чӧскыдтӧм дука

чӧскыд дука

лёк дука

клящӧй дука

выялӧм нянь.

Пач ломтытӧм на. Пув лои кӧтӧдтӧм.

— уджалысь морт

— уджалан паськӧм

— Тайӧ квайтӧд классын велӧдчысь зонка. — Тайӧ менам велӧдчан книга.

Пӧжӧм йӧв

Сёй гырничӧ кисьтны йӧв да сюйны пачӧ либӧ ичӧт биа духовкаӧ час-мӧд кежлӧ. Кор йӧв вевттьысяс мича пемыдвиж кеньӧн, кыскыны пачысь. Пӧжӧм йӧв позьӧ юны шоныдӧн и кӧдзыдӧн, чайӧн и копейӧн. Пӧжӧм йӧв чӧскыд, пӧтӧс да пӧлезнӧй.

Дыш шаньга

Рытсянь кӧтӧдны вылльӧлӧн (500 грамм) ид шыдӧс (стӧканысь неуна унджык). Асывнас кӧтӧдӧм шыдӧсӧ содтыны неуна пызь, сов да ичӧт пань джын сода — медым сук сертиыс артмис нӧк кодь. Сукджык кӧ лоас, колӧ содтыштны йӧв. Ставсӧ мичаа гудравны. Рачьяс мавтны выйӧн да лӧдны сэтчӧ няньшом сантиметр джын кызта. Торйӧн босьтны ӧтмында нӧк, кольк да мичаа гудравны. Рачьясӧ лӧдӧм няньсӧ мавтны вӧсньыдика колькъя нӧкйӧн. Сы бӧрын рачьяс сюйны пачӧ либӧ духовкаӧ. Видзны пӧжасьтӧдзыс.

— Тэ мый радейтан медся ёна сёйны? — Оз. — Ичӧт вокыд, сідзкӧ, тшӧтш? — Оз.

«Ӧшкамӧшка» книгаысь.

Куратовлӧн бур тӧдсаяс карын эз на вӧвны, кытчӧ эськӧ позьӧ вӧлі мунны гӧститны. Лӧсьӧдчӧ вӧлі мунны ва дорын пукалыштны да нимкодясьны вӧр-ва мичлунӧн. Луныс лӧсьӧдчис пуксьыны шоныд, гажа да мича. Но артмис сідз, мый вичкоын сьывсьӧм бӧрын пырис сы ордӧ Лиза. — Иван Алексеевич, эн и лӧсьӧдчы некытчӧ мунны! — шуис Лиза. — Бать да ме лӧгасям, он кӧ пет да пукалышт миянкӧд! Некоді бокӧвӧй оз ло, ас йӧз кар гӧгӧрысь. Видзӧдлан на вылӧ, гашкӧ, коркӧ думыштан да мыйкӧ гижан тешкодьӧс ли гажаӧс. Ӧткажитчыны эз вӧв лӧсьыд. Да и Куратовлӧн аслас веж петіс видзӧдлыны сиктса олысьяс вылӧ, кутшӧмӧсь найӧ, мый сёрнитӧны, мыйӧн олӧны. Аттьӧаліс Лизаӧс да петіс гӧстьяс дорӧ. Кузь пызан сайын пукалісны нин унаӧн. Унджыкыс верстьӧ арлыда либӧ олӧма войтыр. Мужикъяс ситеч либӧ сатин дӧрӧмаӧсь, тугъя вӧньясӧн вӧнясьӧмаӧсь, тошъяс сыналӧмаӧсь, юрсияс выялӧмаӧсь праздник лун кузя. Нывбабаяс сикӧтшъяс, исергаяс да мича рӧма лентаяс ӧшлӧмаӧсь. Олӧма нывбабаяс гӧрд, виж бабаюраӧсь. Томджыкъяс мича шӧвк сунисӧн да бисерӧн вышивайтӧм кокошникаӧсь. Мукӧдыс сыръя дора мича чышъянаӧсь пельпомъясныс вылын. Ас кыӧм сера чулкиаӧсь, кокньыдик гожся кӧмаӧсь. Мича видз выв бобувъяс кодьӧсь. Любӧ видзӧдлыны на вылӧ.

Г. Федоровлӧн «Востым» роман серти.

веж петіс

1. Кытчӧ кӧсйис мунны Куратов праздник лунӧ? 2. Мый сійӧ кӧсйис вӧчны ю дорын? 3. Кутшӧм вӧлі луныс? Кутшӧм вӧлі поводдяыс? 4. Кор Лиза пырис Куратов ордӧ? 5. Кодъяс корисны Куратовӧс гӧститны? 6. Мый вылӧ Куратовлӧн вежыс петіс? 7. Мый кӧсйис тӧдны Куратов? 8. Мый вочавидзис Куратов Лизалы?

1. Том нывбабаяслӧн вӧлі вышивайтӧм кокошникъяс. 2. Гӧститӧм на ордын лои кузь. 3. Мужичӧй вӧлі выялӧм юрсиа. 4. Керкаысь петӧм мортсӧ ме ог тӧд. 5. Неважӧн петӧм коръяс ичӧтикӧсь. 6. Мый вӧлі менам петӧм бӧрын? 7. Ме аддзылі сылысь локтӧмсӧ. 8. Менам велӧдчӧм эз вӧв кузь. 9. Пӧтӧм мортыд гажа. 10. Вердӧмыс куимысь лои.

Веж петӧ дзоньвидзалун вылӧ. Веж петкӧдлыны вӧрӧглысь.

Дыш босьтіс (кодӧс?)

Дыш вермис (кодӧс?)

Лёк петӧ (код вылӧ? мый вылӧ?)

Лёк кутны (код вылӧ?)

Лӧг петӧ (код вылӧ? мый вылӧ?)

Лӧг петкӧдны (мыйӧн?)

Лӧг кутны (код вылӧ?)

Шог босьтіс (кодӧс?)

Шогӧ усис (мый вӧсна?)

Куратовлӧн вежыс петӧ

Вежӧс петкӧдлӧ

Дышыд босьтіс да

Сійӧс шог босьтіс

Лӧгтӧ петкӧдлӧ

Шогӧ усис

1. Бать да мам шусьӧны ӧти кывйӧн «бать-мам» либӧ «ай-мам». 2. Бать да ныв шусьӧны ӧти кывйӧн «ая-ныла». 3. Бать да пи шусьӧны ӧти кывйӧн «ая-пиа». 4. Мам да ныв шусьӧны ӧти кывйӧн «эня-ныла». 5. Мам да пи шусьӧны ӧти кывйӧн «эня-пиа». 6. Чой да вок шусьӧны ӧти кывйӧн «чоя-вока».

Сера чулки. Ас кыӧм сера чулки. Шӧвк сунис. Мича шӧвк сунис.

Выль воӧн

Тӧв нырӧн водзӧ пыр шутёвтӧ олӧм: Некыдзи сійӧс он домав, он кут... Мӧдӧда Выль вося би кодь пӧсь чолӧм, Сьӧлӧмсянь сиа кузь нэм да бур шуд!

Водз чеччӧ да этша печкӧ

Миян сиктын олӧ Дарья тьӧт. Кыдз ме помнита, сійӧ век ӧткодь: дзоляник, косіник, зэв тэрыб кока да сёрниа пӧрысь нывбаба. Сиктыд миян абу ёна ичӧт, но Дарья тьӧт луннад ни ӧти керка оз коль пыравлытӧгыс. Быдлаӧ волӧ, ставсӧ тӧдӧ, быдтор удитӧ медводз висьтавны: коді кодкӧд пинясис, коді кыдзи олӧ, том йӧз пиысь коді кодкӧд мусукасьӧ. Лавкаад да почта вылад луннас витысь пыралас и клубад удитас волыны рытнас. Некор стӧча он тӧд, кутшӧм кадӧ сійӧ тіянӧ пыралас. Вермас волыны водз асылын, кор ставныс на узьӧны, а мамӧ муртса на удитӧма пачӧ би сюйны. Вермас пыравны и сёр рытын. Локтас кӧ сёйигкежлӧ, век пуксьӧдӧны пызан сайӧ. Дарья тьӧт сэки, блюдйысь чай пӧлялігмоз, удитӧ висьтавны ставсӧ, мый аддзыліс лунтырӧн. Керкаыс Дарья тьӧтлӧн пӧшти сикт шӧрас, важиник, лёкиник. Эм сылӧн ӧти ыж. Ог тӧд сӧмын, вердлӧ оз коньӧрӧс. Кор тай он мун керка дортіыс, век баксӧ. Ӧшинь улас ичӧтик картупель му. Картупельсӧ век медводз заводитӧ керны да лымъявтӧдз некор оз вермы эштӧдны. Кор вотӧс лоӧ, ми, челядьпиян, зэв ёна вотчам. Вӧрысь локтіганым век паныдасям Дарья тьӧткӧд. Сійӧ быдӧнлысь босьтыштас видлыны вотӧстӧ, кодлӧн кутшӧм: кодлӧн курыдджык, кодлӧн юмовджык, — кӧть эськӧ ми ставным ӧтлаын вотчим. Гожӧмнад керкаысь керкаӧ некыдз ветлӧдлыны, пӧшти ставыслӧн кильчӧ ӧдзӧсас тас, со и ветлӧдлӧ вӧр дорті. Тӧдӧ, коді кодарӧ муніс вотчыны, коді уна-ӧ вайис. Тадзи и олӧ Дарья тьӧт, прамӧя оз узьлы, а вӧчны нинӧм оз удит, овмӧсыс эндӧма.

Е. А. Игушевлӧн «Чужан кыв — менам олӧм да вӧт» книга серти.

водз чеччӧ да этша печкӧ

1. Коді висьталіс Дарья тьӧт йылысь? 2. Кодкӧд олӧ Дарья тьӧт? 3. Ыджыд-ӧ сылӧн овмӧсыс? 4. Кутшӧм сылӧн керкаыс? 5. Кӧні сулалӧ Дарья тьӧтлӧн керкаыс? 6. Кытчӧ гожӧмнас ветлӧны челядь? 7. Мый найӧ сэні вӧчӧны? 8. Мый вотӧны челядь? 9. Мый нӧшта позьӧ вотны вӧрын? 10. Кутшӧм вӧрса вотӧс ті тӧданныд?

1. Гортсьыс петігас паныдасис Дарья тьӧткӧд. 2. Асывнас вӧрӧ мунігъясӧн, а луннас гортӧ локтігъясӧн век паныдасьлім сыкӧд. 3. Дарья тьӧт чайсӧ юӧ пӧлялігмоз. 4. Пыригмозыс сійӧ заводитіс сёрнитны. 5. Дарья тьӧт пыр локтӧ миян сёйигкежлӧ. 6. Сійӧ век локтӧ сёйигкежланым. 7. Пыригкостіыс Дарья тьӧт удитіс унатор йылысь висьтавны. 8. Сёрниттӧг пӧ ме ог вермы овны. 9. Гортӧ вотӧдз на аддзи Дарья тьӧтӧс. 10. Сійӧ сёйис миянын пӧттӧдзыс. 11. Дарья тьӧт сёйис миянын пӧтмӧн.

Кор ми вотчам, ылӧдз мунам. Вотчиганым ылӧдз мунам. Вотчигмозным ылӧдз мунам.

1. Кор челядьпиян вӧлі локтӧны вӧрысь, паныдасисны ошкӧд. 2. Кор тэ сёян, эн сёрнит. 3. Кор ми петім вӧрысь, вӧлі пемыд. 4. Он кӧ сёй, лёка уджавсьӧ. 5. Кынмисны, исласисны даддьӧн да. 6. Кор олі сиктын, тӧдлі Дарья тьӧтӧс. 7. Куратов нимкодясис, кор видзӧдіс вӧр-ва вылӧ.

1. Тэ он тӧд сылысь нимсӧ? 2. Чойыд талун воліс тэ ордӧ. 3. Асъя зэрыд — гӧсть. 4. Луныд — синма, а войыд — пеля. 5. Пасьталі выль пимиӧс. 6. Ошкӧс быдӧн тӧдӧны, а ош некодӧс оз тӧд. 7. Ывлатӧ он ломты. 8. Иван, петкӧдлы книгатӧ, кодӧс ньӧбин. 9. Илля, тӧрыт ме аддзылі воктӧ. 10. Ветлысь-мунысь мортыд уна юысь васӧ юӧ. 11. Вӧрад пуыс абу ӧткодь, а кытысь нӧ мортыд ӧткодь.

Ачым ыджыд и паськыд. Вомтӧ он вур (вурны). Ветлім нинӧмла и вайим нинӧмӧс. Олӧм да вылӧм, а йӧзлы висьтавны нинӧм. Олӧмыд ӧд ас саяд. Уна ветлӧ — унатор тӧдӧ. Чеччӧ водз да этша печкӧ.

— Ми колим сирӧтаясӧн. Менӧ, Лена чойӧс да Коля вокӧс босьтіс ас ордас мамлӧн чойыс, Катя тьӧтка. Карын сійӧс быдӧн тӧдӧны. Сійӧ пӧрысь ныв, аслас челядьыс абу. Сылӧн мича да лӧсьыд кык судта керка. Сэні и олам ми. Тьӧтка видзӧ мӧс. Эм видзтор, керка мышкас град йӧр. Капуста, сёркни, кушман, анькытш вӧдитӧ. Эм аслас пывсян. Уліас асьным олам. Кухня сэні. Выліас гӧтыртӧм олысьясӧс видзӧ, вердӧ. Песлалам, пелькӧдам, пывсян вӧдитам налы. Оз элясьны. Налы бур и миянлы бур: нажӧткатор локтӧ. Миянын олӧ учитель Кикин, шань да тӧлка морт. Сэсся олӧ поляк Оскерко. Лун-лун ворсӧ скрипкаӧн. — Кывлі сы йылысь, — шуис Куратов. — Волы, тӧдмӧда! — кӧсйысис Сандра да сэсся юаліс: — А тэ кӧні олан, Иван Алексеевич? — Век на Назар Иван ордын, — вочавидзис Куратов. — Эсійӧ лёк станцияас? Да сэні жӧ вабергачын кодь, йӧзыс оз быравлы. Пыр зык да шум! — Сэтшӧм эськӧ да, мый вӧчан! — А! Гӧгӧрвоана: Назар Иван Лиза сэні! — мудера видзӧдліс Куратов вылӧ Сандра. — Невестапу! — Сійӧ оз и видзӧдлы ме вылӧ. — А мый эськӧ он пышйы сійӧ кодзувкоткарсьыс? Он и дӧзмы зык-шумсьыс? — Дӧзми эськӧ да, кытысь бурджыкыс? — Лок миянӧ. Ме ола чардака комнатаын. Лэчча улӧ, Лена чойкӧд кута овны, а тэ овмӧдчы чардакас. Лӧнь сэні, шоныд да лӧсьыд. — Тьӧткаыд лэдзас? — Ме сёрнита да, лэдзас, — кӧсйысис Сандра. — Бур эськӧ, — шуыштіс Куратов. — Лок! — тэрыба чеччис Сандра. — Ӧні жӧ мунам да сёрнитам тьӧткакӧд. Вай котӧртам ӧдйӧ! — Дзик ӧні и мунам? — юаліс Куратов. Сійӧс чуймӧдыштіс, кутшӧм ӧдйӧ Сандра ӧзйӧ мыйкӧ вӧчны. — Мый сэн мӧвпалан дыр! — збоя шуыштіс Сандра. — А вай и ветлам! — вочавидзис Куратов.

Г. Федоровлӧн «Востым» роман серти.

вӧдитны пывсян

1. Кодъяс вӧліны сирӧтаясӧн? 2. Кымын чоя-вока Сандралӧн? 3. Код ордын чоя-вока олісны? 4. Коді лоӧ Сандра чоя-вокалы Катя тьӧтка? 5. Кӧні олӧ Катя тьӧтка? 6. Ыджыд-ӧ сылӧн овмӧсыс? 7. Мый эм сылӧн овмӧсас? 8. Мый быдмӧ сылӧн град йӧрас? 9. Кымын судта Катя тьӧткалӧн керкаыс? 10. Коді олӧ Казаринова керкаас? 11. Кажитчӧ оз овны олысьяслы Катя тьӧтка ордын? 12. Кодӧс олысьяс пӧвстысь оз на тӧд Куратов? 13. Мый вӧчӧ быд лун поляк Оскерко? 14. Код ордын олӧ Куратов? 15. Кажитчӧ оз Куратовлы овны Назар Иван ордын?

капуста тор

нянь тор

пирӧг тор

чери тор

ыджыд тор

Мамӧ пӧжаліс (мый?) черинянь. Пӧчӧ асывбыд пӧжасис.

Гортса пемӧсъяс

Вӧрса пемӧсъяс

1. Мый сетӧны мортлы гортса пемӧсъяс? 2. Кутшӧм пемӧсъяс отсасьӧны мортлы? Кыдзи отсасьӧны? 3. Кутшӧм рӧма вӧрса пемӧсъяс овлӧны гожӧмын и тӧлын? 4. Мый вӧчӧны тӧлын ош да кӧин?

Бура велӧдчыны, зіля пелькӧдчыны, мичаа сёрнитӧ, пыр лыддьысьӧ, рама асьсӧ кутӧ, тэрыба ветлӧдлӧ, этша сетіс.

1. Сандра ӧдйӧ ӧзйӧ мыйкӧ вӧчны. 2. Сандра сёрнитӧ Куратовкӧд мичаа. 3. Тӧлын колӧ пасьтасьны шоныда. 4. Дарья тьӧт ставсӧ тӧдӧ, сы вӧсна мый тэрыба ветлӧдлӧ. 5. Дарья тьӧт овмӧссӧ видзӧ бура, а Катя тьӧтка овмӧссӧ видзӧ омӧля. 6. Асыв чӧж пӧжасьӧмаӧсь да, пӧжалӧмаӧсь чӧскыда. 7. Куратов Оскеркоӧс важӧн нин абу аддзылӧма. 8. Праздник лунӧ нывбабаяс мичаа пасьтасьӧмаӧсь. 9. Ме ислася лыжи вылын пелька. 10. Пӧрысь пӧль мунӧ ньӧжйӧ. 11. Кӧин котралӧ вӧрын тэрыба. 12. Ме сійӧс виччыси дыр. 13. Сёйышті неуна. 14. Сылӧн дышыс ыджыд да, уджалӧ ньӧжйӧ.

Екатерина Алексеевна Казаринова буретш вӧлі лӧсьӧдчӧ мӧс дорӧ петны. Куратов видзаасис. Сандра эз лэдз тьӧткаыслы вомсӧ восьтны, пыригмозыс кутіс висьтавны: — Вежаньӧ! Ёна жӧ талун и гажӧдчим вичко дорын! Качайтчим, чеччалім пӧв вылын, йӧктім и сьылім! Тайӧ — учитель Куратов, Иван Алексеевич. Ме тэныд гаравлі сы йылысь. Духовно-приходскӧй училищеын велӧдӧ. Патера корсьӧ. Вай лэдзам миян ордӧ овны. Мед олӧ мезонинын. — А тэ кытчӧ воштысян? — юаліс сылысь Казаринова. — Ачыд кӧні кутан овны, Сашенька? — Лена чойкӧд увдор пельӧс жырйӧ лэччам. Сэні лӧсьыд жӧ. Ме йылысь эн шогсьы, вежаньӧ! — Ачыд тӧдан! — шуыштіс тьӧтыс. — Петкӧдлы господин учительлы ассьыд комнататӧ, кажитчас кӧ сылы, мед локтӧ да олӧ. Ме видза олысьясӧс вердӧмӧн-юкталӧмӧн, мыськӧмӧн-пелькӧдӧмӧн. — Меным Сашенька висьтавліс нин. Ме зэв рад! — шуис Куратов. — Вот и бур, сідзкӧ! Куратовлы комната воис сьӧлӧм вылас. Торъя пыранін, комнатаыс ыджыд ӧшиня, югыд, ур поз кодь лӧсьыдик. Татшӧм комнатаын сійӧ некор на эз овлы. Рытнас жӧ Сандракӧд найӧ вайисны Назар Иван ордысь кӧлуйсӧ. Ӧтчыд и ковмис налы ветлыныс. Сандра весиг юаліс бӧрыннас: — Та мында и эм тэнад овмӧсыд, Иван Алексеевич? — Эг на удит унджыксӧ лӧсьӧдны, — яндысьыштӧмӧн вочавидзис сылы том учитель.

Г. Федоровлӧн «Востым» роман серти.

ур поз кодь лӧсьыд

1. Кӧні гажӧдчӧмаӧсь Сандра да мукӧд том йӧз? 2. Кыдзи гажӧдчӧмаӧсь том йӧз? 3. Кодлы Сандра висьталіс аслас гажӧдчӧм йывсьыс? 4. Кытчӧ вӧлі лӧсьӧдчӧ петны Сандралӧн вежаньыс? 5. Кодкӧд тӧдмӧдіс Сандра вежаньсӧ? 6. Коді лоӧ Куратов Иван Алексеевич? 7. Мыйла Куратов локтіс Сандралӧн вежаньыс ордӧ? 8. Кӧсйис-ӧ Казаринова лэдзны овны Куратовӧс? 9. Кытчӧ Сандра ачыс кӧсйис мунны овны? 10. Кыдзи видзӧ олысьясӧс Казаринова? 11. Кажитчис-ӧ Куратовлы Сандралӧн чардакса жырйыс? 12. Мыйӧн Куратовлы воис сьӧлӧм вылас комнатаыс? 13. Кутшӧм вӧлі Сандралӧн оланіныс? 14. Кытчӧ рытнас ветлісны Сандра да Куратов? 15. Кымынысь найӧ ветлісны? 16. Мыйла найӧ ветлісны? 17. Мый вылӧ шензис Сандра? 18. Мый вочавидзис Куратов нывлӧн шензьӧм вылӧ?

1. Эг на удит унджыксӧ лӧсьӧдным. 2. (Тэ) удитан пыравныд ме ордӧ? 3. (Сійӧ) вермас пыравныс? 4. (Ме) ог вермы мунным. 5. (Ми) эгӧ на удитӧй ӧбӧдайтным. 6. Тайӧ книгасӧ (ті) верманныд видзӧдлыныд. 7. (Найӧ) эз удитны пажнайтныс. 8. Тӧдмавнысӧ найӧ вермасны. 9. Тӧдмавнытӧ та йылысь сьӧкыд.

1. Кузь туйӧ петім гортысь шоныда пасьтасьӧмӧн. 2. Сандралӧн вежаньыс став олысьяссӧ видзӧ вердӧмӧн-юкталӧмӧн. 3. Ме шензьӧмӧн видзӧді тӧдтӧм морт вылӧ. 4. Сійӧ виччысьӧмӧн юаліс, позьӧ-ӧ пырны. 5. Ёртӧй яндысьӧмӧн вочавидзис, мый сылӧн нинӧм эз артмы. 6. Видзӧдлы: пукалӧмӧн узьӧ. 7. Челядь нимкодясьӧмӧн видзӧдісны тувсов вӧр-ва вылӧ. 8. Ӧшинь дорын сулалӧмӧн сёрнитӧны. 9. Сійӧ кужӧмӧн уджалӧ.

1. Чай юис пӧлялігмоз. 2. Нывкӧд орччӧн мунігмоз. Куратов видзӧдліс сы вылӧ. 3. Сандра чеччаліс кужӧмӧн. 4. Сандра чеччаліс пӧттӧдзыс. 5. — Тырмас! — муӧ лэччигмоз шуыштіс Сандра. 6. Куратов эз пукав, а сулаліс кисӧ пуас пуктӧмӧн. 7. Кыкнанныс быттьӧ сёрнитчӧмӧн гораа серӧктісны. 8. На вылӧ видзӧдігмоз кутісны серавны и мукӧдъяс. 9. — Шуда тэ морт, Антонина Михайловна! — вежалӧмӧн шуис Куратов. 10. — Шуда кодзув улын чужи! — серӧктігмоз шуис Антонина. 11. Сёян лӧсьӧдігкості ми ветлам мыссьыны ва дорӧ. 12. Сійӧ кыв шутӧг чеччис да водзӧ видзӧдӧмӧн заводитіс лыддьыны.

— Тэ олан панӧльнӧй керкаын? — Ог, пу керкаын ола. — Кымын судта керкаыд? — Кык судта. — Тіян, кӧнкӧ, асланыд керканыд? — Да, асланым. — Мый тіян улыс судта аныд? — Улыс судтаын миян кухня. Кухня ыджыд, ӧти ӧшиня. Сэні миян ыджыд пызан, лабич пызан дорын, шкап, джаджъяс стен вылын, роч пач да газӧвӧй плита. Холодильник. Мыссянін. — Тіян кык пач? — Да, кык. Пусям ёнджыкасӧ газӧвӧй плита вылын. А пач ломтам, кор кӧдзыд да кор пӧжасям. — Мыйӧн ломтанныд пачнытӧ? Газӧн? — Ог газӧн. Пескӧн. — Мый нӧшта эм улыс судтааныд? — Гӧбӧч да склад сяма жыр. Посводз, кильчӧ да уборнӧй. — А мый тіян вылыс судтааныд? — Сэні миян кык олан жыр. Сэні узьлам, лыддьысям, телевизор видзӧдам, шойччам. Вылі судтаын эм жӧ посводз да кильчӧ. — Кымын нӧ кильчӧ тіян? — Бара кык. Улыссаыс постӧм, вылыссаыс поска. — А ваннӧй тіян эм? — Абу. Миян пывсян эм.

жыр сяма

ас керка

пу керка

Куратов дрӧгмуніс, кор синъяссӧ сылысь друг тупкисны нывлӧн небыдик киясыс. — Коді? Сашенька, тэ? Ныв негораа серӧктіс да босьтіс сы синъяс вылысь кияссӧ, лэдзис пельпом вылас, видзӧдліс чужӧмас, ачыс юаліс: — Тӧдін менӧ? — Тэнсьыд киястӧ ме сё ки пиысь тӧда: найӧ зэв шоныдӧсь да мусаӧсь!.. А ме эг и кывлы, кыдзи локтӧмыд. — Мыйкӧ, буракӧ, ёна мӧвпалан вӧлі, сійӧн эн и кывлы. — А ме вӧлі майшася, мый он нин лок, пӧръялан. Пуксьы вай, Саня! — Важӧн эськӧ локті, да менам вежаньӧ тӧдан кутшӧм? Сылы век этша. «Эсті мыськышт, сё зӧлӧта! Этаті буссӧ чышкышт лапыд рузумӧн!» — нерыштіс Казариноваӧс Сандра. — Сылы мед гӧгӧр югъялӧ, дзим-дзурк мед вӧлі. Сандра лӧсьӧдыштіс сарапан бӧждорсӧ, гӧгӧр видзӧдліс да пуксис Куратовкӧд орччӧн, сэсся ышловкерис. Кӧть и весьлун вӧлі, ныв вӧччыштӧмӧн локтӧма, юрсисӧ мичаа идралӧма, кӧса помас лӧз шӧвк ленточка кыӧма, кодӧс ярмарка дырйи козьнавліс сылы Иван Алексеевич. — Важӧн виччысян? — юаліс ныв да мыжа морт синмӧн видзӧдліс зон вылӧ. — Эн дӧзмы ме вылӧ? — Мыйысь? — Сёрмышті да. Эг эськӧ кӧсйы да, сідзи артмис вежань вӧсна, — Сандра лӧсьӧдыштіс сарапансӧ пидзӧс вывсьыс, юаліс: — Мый йылысь вӧлі мӧвпалан? — А сідзи, быдтор йылысь, мый юрӧ локтас. Пукалі да, тэнӧ виччысигмоз, видзӧді Сыктыв ю вылӧ, нимкодяси ывланас. Аддзан, кутшӧм аслыснога мича да гажа арся ывлаыс? Эсійӧ сер-сер муныштӧм ваыс, ва дор лыа, бадьяс!.. Ме кӧ вӧлі художник, краскаясӧн эськӧ рисуйті мича-мича картина да тэныд сеті, Сашенька! Сандра видзӧдліс сы вылӧ, мӧдлапӧвса лыа да бадьяс вылӧ, немтор сэтшӧм мичасӧ эз аддзы. Ва кыдзи ва. Лыа да бадьяс бара жӧ сэтшӧмӧсь, кутшӧмъясӧс быд лун аддзывлӧ. Мый казялӧма бурсӧ олысьыс?.. Сандра некодарӧ нинӧм эз шу. Гашкӧ, и сы ног да. Гашкӧ, мыйкӧ мӧд ногджык аддзӧ сы серти.

Г. Федоровлӧн «Востым» роман серти.

1. Кӧні виччысис Куратов Сандраӧс? 2. Ас кадӧ-ӧ локтіс Сандра? 3. Мыйла Сандра сёрмис? (Код вӧсна Сандра сёрмис?) 4. Кутшӧм уджъяс вӧчӧ Сандра гортас? 5. Кыдзи вӧлі пасьтасьӧма Сандра? 6. Кыдзи Сандра асьсӧ кутӧ Куратовкӧд? 7. Мыйла Сандра тадзи асьсӧ кутӧ Куратовкӧд? 8. Мый вӧлі вӧчӧ Куратов Сандраӧс виччысигмоз? 9. Кутшӧм мӧвпъяс чужисны Куратовлӧн, кор сійӧ видзӧдіс арся ывла вылӧ? 10. Гӧгӧрвоис эз Сандра Куратовӧс? 11. Мыйла Сандра эз гӧгӧрво Куратовӧс?

1. а) Сійӧ сувтіс видзӧдлыны, кыдзи гажӧдчӧ том йӧз. б) Сійӧ кыліс бӧрсьыс шыяс да сувтовкерис. 2. а) Ныв негораа серӧктіс. б) Ныв негораа сераліс. 3. а) Сандра пуксис, сэсся ышловкерис. б) Сійӧ пуксис да ышловзис. 4. а) Зон майшасьӧ, мый ныв оз лок. б) Зон майышмуніс, мый ныв оз лок. 5. а) Ныв нюммуніс. б) Сійӧ некодкӧд эз сёрнит, сӧмын нюмъяліс.

1. Ныв пелькӧдчӧ дзим-дзурк. 2. Кодкӧ грым-грам лэччис поскӧд. 3. Том йӧз вак-вакӧн сералӧны. 4. Тьӧтыс шур-шар петіс посводзӧ. 5. Ӧдзӧс воссис, да нывка тур-тар пырис.

1. Кор Сандра локтіс, Куратов вӧлі мый йылысь кӧ мӧвпалӧ. 2. Сандра матыстчис зон дорӧ ньӧжйӧникӧн, медым тупкыны сылысь синъяссӧ кинас. 3. Зон дрӧгмуніс, сы вӧсна мый сылысь кодкӧ бӧрсяньыс тупкис синъяссӧ. 4. Сандра локтіс сёрӧнджык, вежаньыс манитіс мыськасьӧмӧн да. 5. Сандра мыжа морт моз юаліс зонлысь, важӧн-ӧ виччысьӧ сійӧс. 6. Сандра вӧлі мичаа пасьтасьӧма, кӧть эз вӧв праздник лун. 7. Сандраӧс дыр виччысигӧн Куратов вӧлі майшасьӧ, мый ныв вермис пӧрйӧдлыны сійӧс. 8. Куратов кӧ вӧлі художникӧн, серпасаліс эськӧ мича Сыктыв юсӧ. 9. Сандра нинӧм эз вочавидз Куратовлӧн мӧвпъяс вылӧ, сы вӧсна мый эз аддзы мичлунсӧ.

Ме чайта, мый сійӧ бур сьӧлӧма морт, сы вӧсна мый сы дорӧ ставыс шыӧдчӧны отсӧгла (кӧть эськӧ тэ мӧвпалан мӧд ногӧн).

Сійӧ чайтӧ, мый воас бур кад, сы вӧсна мый сідз нин уна вӧлі лёкыс. Ме ногӧн, сійӧ ёна скӧралӧ, кӧть эськӧ та вылӧ помкаыс абу. Тэ ногӧн, колӧ уна лыддьысьны, сы вӧсна мый таысь вермас лоны сӧмын бур. Менам видзӧдлас серти, нинӧм бурыс оз ло, кӧть эськӧ телевизор пыр висьталӧны мӧдтор йылысь. Гашкӧ, мӧдӧдчам водзджык, сы вӧсна мый вермам сёрмыны. Буракӧ, регыд гымалас, сы вӧсна мый лунвывсянь локтӧ сьӧд кымӧр. Тыдалӧ, ог удит автобус вылӧ, кӧть эськӧ ёна и тэрмаси. Дерт, сійӧ бур морт, сы вӧсна мый радейтӧ пемӧсъясӧс. Ме, висьталӧны, лоа тайӧ тӧлысьнас медбур уджалысьӧн, сы вӧсна мый ме ёна зіли. Сійӧ, шуӧны, лэбзяс космосӧ, кӧть эськӧ тайӧ ставыс пӧръясьӧм. Тэ пӧ, ёна кызӧмыд, сы вӧсна мый уна сёян.

Том ныв

Александра Ивановна Поповалы

Шондібанӧй Бур таланӧй, Муса, мича ныв! Ошкӧм ӧкты, Зон моз йӧкты, Вильшась, серав, сьыв!

Юрас думсӧ, Вомас нюмсӧ Петкӧд том мортлысь! Мед тэ бӧрысь Гажмас пӧрысь, Сьӧлӧм гажӧдысь!

Югыд шонді! Долӧд, шонды Став енвевт увсӧ! Мича нылӧ! Мыччыв милы Кокньыд олӧмсӧ!

• * *

Тэкӧд донъясьны Морта-морт вӧсна, Сандра, асьнымӧн Ми ог пондӧ на.

Ышмам, гажӧдчам — Воас жӧ ӧд шог, Ӧні миянлы Сыӧдз абу мог.

Мед но-й воас шог, Ми ог вошӧ-й сэк, Морта-мортлысь гаж, Бурань, индам век.

Менам эм книга. Гортын менам эм тайӧ книгаыс. Гортын менам эмӧсь сэтшӧм книгаяс. Сылӧн эм ёрт? Сылӧн эмӧсь ёртъяс.

— Менам пиӧй абу тані? — Тэнад пиыд абу тані. — Кӧні абуӧсь каръяс? — Сэні абуӧсь каръяс.

Ме эг вӧв жеб. Тэ эн вӧв скӧр. Сійӧ эз вӧв мисьтӧм. Ми эгӧ вӧлӧй жебӧсь. Ті энӧ вӧлӧй скӧрӧсь. Найӧ эз вӧвны мисьтӧмӧсь.

Ме абу ыджыд. Тэ абу ичӧт. Сійӧ абу ён. Ми абу ыджыдӧсь. Ті абу ичӧтӧсь. Найӧ абу ёнӧсь.

Ме ог ло врачӧн. Тэ он ло велӧдысьӧн. Сійӧ оз ло омӧль мортӧн. Ми огӧ лоӧй врачьясӧн. Ті онӧ лоӧй велӧдысьясӧн. Найӧ оз лоны омӧль войтырӧн.

Сійӧ эз мун. Сійӧ абу мунӧма. Сійӧ оз мун.

Ме эг сэтчӧ мун. Тэ эн сэні вӧв. Сійӧ эз рытын лок. Ми эгӧ дыр пукалӧй. Ті энӧ найӧс аддзылӧй? Найӧ эз сы йылысь юавны.

Ме эг мун сэтчӧ. Тэ эн вӧв сэні. Сійӧ эз лок рытын. Ми эгӧ пукалӧй дыр. Ті энӧ аддзылӧй найӧс. Найӧ эз юавны сы йылысь.

Тэ абу сы ордын вӧлӧмыд. Сійӧ абу сэні вӧлӧма. Ті абу сы йылысь кывлӧмныд. Найӧ абу сэтысь вӧлӧмаӧсь.

Тэ абу вӧлӧмыд сы ордын. Сійӧ абу вӧлӧма сэні. Ті абу кывлӧмныд сы йылысь. Найӧ абу вӧлӧмаӧсь сэтысь.

Ме ог сылы гиж. Тэ он орччӧн мун. Сійӧ оз бура аддзы. Ми огӧ сійӧс тӧдӧй. Ті онӧ сэтчӧ мунӧй.

Ме ог гиж сылы. Тэ он мун орччӧн. Сійӧ оз аддзы бура. Ми огӧ тӧдӧй сійӧс. Ті онӧ мунӧй сэтчӧ. Найӧ оз миянӧ локны. Найӧ оз локны миянӧ.

1. Юала али ог юав? 2. Юала али ог? 3. Юала ог?

1. Висьталан али он висьтав? 2. Висьталан али он? 3. Висьталан он?

1. Босьтас али оз босьт? 2. Босьтас али оз? 3. Босьтас оз?

Ог, ме ог лок. Эз, сійӧ эз вӧв. Абу, сійӧ абу воӧма.

Меным не мунны татысь. Не сылы та йылысь шуны.

Кӧч бӧж кодь дженьыд гожӧм бӧрын пуксис зэра ар. Тайӧ вӧлі сентябрь помын. Чеччим ми асывводз. Век нюмвидзысь да мелі кыв-вора дядьӧлӧн гӧтырыс пыр и юӧр сетіс: — Тӧв пуксьӧма, мадаясӧ!.. Кынтӧма, да пидзӧсӧдз лым усьӧма.

Н. Никулин серти

пуксис ар

тайӧ вӧлі

чеччим ми

гӧтырыс сетіс

тӧв пуксьӧма

лым усьӧма

зэра ар

сентябрь пом

гожӧм бӧрын

дженьыдик гожӧм бӧрын

бӧж кодь дженьыд гожӧм бӧрын

кӧч бӧж кодь дженьыд гожӧм бӧрын

гӧтырыс

дядьлӧн гӧтырыс

нюмвидзысь да кыв-вора дядьлӧн гӧтырыс

нюмвидзысь да мелі кыв-вора дядьлӧн гӧтырыс

юӧр сетіс

век нюмвидзысь

пидзӧсӧдз лым усьӧма

Книга менам. Менам книга. Керка ыджыд. Ыджыд керка. Кӧм выль. Выль кӧм.

Пу коръяс кельдісны. Кылӧ челядьлӧн сьылӧм. Пызан вылын куйлӧ чунь кузя карандаш. Сылӧн нимыс Сима. Менам эм дас шайт. Ме тані сизимӧд лун нин. Пуксис кӧдзыд тӧв. Лунвылӧ лэбзьылӧм лэбачьяс локтісны бӧр.

Пуксис дженьыдик вой, югыд да ыркыд. И стрӧитіс дзонь керка, нёль ыджыд жыръя.

Лӧз плаща, ыджыд тушаа да ён, Егор Трофимович муніс тэрмасьтӧг.

Кора чойӧс. Муна чой ордӧ. Кора сійӧс. Муна сы ордӧ.

Кора тэнӧ меным отсавны.

Сійӧ пыр тэнӧ дорйӧ. Чожӧй гӧгӧр видзӧдӧ да сёрнисӧ нуӧдӧ тэрмасьтӧг. Радейтӧны сиктсаяс чай юны, гӧстьтӧ чай чашкатӧг оз лэдзны. Ставныс окотапырысь кывзісны сьылӧмсӧ. Казьтылӧм вылӧ козьналім коми аньяслы чужан кыв вылын гижӧм небӧгъяс.

Сійӧ вӧлі бур чери кыйысь. Нянь пӧжалысь талун ме. Нянь пӧжалӧм нюжаліс лун шӧрӧдз. Чери кыйигӧн найӧ некор эз сёрнитны. Сійӧ тӧд вылӧ усис сӧмын письмӧ гижигӧн.

Гораа сёрнитны тані оз позь. Олігчӧж колӧ велӧдчыны. Сёрнитігтырйи найӧ пырисны керкаӧ. Тӧлын водз пемдӧ. Сійӧ пуксис пызан сайӧ. Зонка муніс ворсны.

Ӧльӧш талун гортас воис сёрӧнджык. Талун гортас Ӧльӧш воис сёрӧнджык. Гортас талун Ӧльӧш воис сёрӧнджык. Талун Ӧльӧш сёрӧнджык воис гортас.

Асывнас паськӧмсӧ дыр корсьӧ. Асывнас паськӧмсӧ корсьӧ дыр да ньӧжйӧ. Висьӧмысла сійӧ лёка ветлӧдліс. Сійӧ петаліс керкаысь сӧмын вала. Выль местаын Ӧльӧш сьӧлӧмсянь босьтчис уджӧ. Асывсянь рытӧдз мукӧдъяскӧд ӧтмоза гаражын ноксис.

Пуяс сулалӧны сись кодь веськыдӧсь. Ме зэв ӧдйӧ пышйи. Сійӧ дыр на кыліс понлысь нора увтӧмсӧ. Вӧр сайысь локтӧм кымӧр тупкис шондісӧ. Ёна тэрмасигас дзикӧдз вунӧдӧма.

Мый тайӧ? Мый йылысь висьталан? Кодкӧд тӧдмасин? Код ордӧ мунан? Кӧні олан? Кытчӧ найӧ мунӧны? Кымын арӧс сылы?

Дыр-ӧ тэ талун уджалан? Он-ӧ сет меным книгатӧ? Сійӧ ӧмӧй вӧлі? Оз ӧмӧй тӧдны та йылысь?

Ветлыны сы ордӧ? Сы ордӧ ветлыны? Тэ ветлан сы ордӧ?

Зон муніс. Туй кузь. Тайӧ — керка. Видза олан, гажа тулыс! вӧр туй

кыдз кор

Зонлӧн эм вок. Зонлӧн вокыс абу. пилӧн ёрт

нывлӧн ки

Кори ёртлысь книга. Босьті нывлысь дзоридз. Кывзі чойлысь сьылӧм. Аддзылі нывлысь синъяс. Висьталіс тӧдтӧм мортлы. Сетіс тӧдтӧм мортлы. Мунігӧн веськаліс ӧти ю. Аддзылі кутшӧмкӧ мортӧс. Локтіс автобусӧн. Вердіс няньӧн. Мунӧ черӧн. Пукалӧ биӧн. Удж помалі кык лунӧн. Керка сувтӧдісны воӧн. Уджалӧ врачӧн. Кӧсъя лоны врачӧн. Вензьӧ зонкӧд. Паныдаси ошкӧд. Кыдзкӧд орччӧн быдмӧ сус. Зон пукалӧ нывкӧд орччӧн. Локтіс няньтӧг. Пукалӧ битӧг. Мунӧ понтӧг. Муніс няньла. Локтіс понла.

висьмыны кынмӧмла

гӧрдӧдны яндзимла

Олӧ карын. Уджалӧ школаын. Локтіс вит часын. Муніс тӧлын. Петіс керкаысь. Кыскис зептысь. Улӧс вӧчис пуысь. Ньӧбис кык шайтысь. Кольччи йӧзысь. Мынтӧдчи висьӧмысь. Пола ошкысь. Яндыся йӧзысь. Керка кыддзысь джуджыдджык. Муніс карӧ. Пырис керкаӧ. Оліс кольӧм нэмӧ. Велӧдчис учительӧ. Ва пӧрӧ руӧ. Мунӧ карлань. Видзӧдӧ вӧрлань. Локта карсянь. Улича заводитчӧ юсянь. Удж заводитчӧ нёль чассянь. Виччыся тӧрытсянь. Муна вӧрӧд. Муна вӧрті. Муна туйӧд. Муна туйті. Кутӧ киӧд. Нуӧдӧ киӧд. Муна сӧмын вӧрӧдз. Котӧрта юӧдз. Уджаліс войӧдз. Узис вит часӧдз.

морт пытшкын

морт пытшкысь

морт пытшкӧ

морт дінӧдз

морт вывті

Вокыдлӧн эм ёрт. Вокнымкӧд муніс. Вокъяснымкӧд муніс.

Гортсяньыс локтіс. Гортӧдзным локтіс. Гортсьым муні асывнас. Гортаныд гажа.

Эсійӧ книгасӧ вайлы меным. Няньтӧ ме ньӧби, а йӧвтӧ вунӧді. Таво вӧрад вотӧсыд вӧлі! Кывйыд му помӧдз нуӧдас. Вомтӧ он вур. Таво вӧрад вотӧсыд вӧлі! Таво вӧрас вотӧсыс вӧлі уна.

кызь квайт арӧс

кызь квайт арӧссянь

кызь квайт арӧсӧдз

кызь квайтӧд керка

кызь квайтӧд керкаӧ

кызь квайтӧд керкаысь

кызь квайтӧд керкаӧдз

сюрс ӧкмыссё кӧкъямысдас ӧкмысӧд во

нёль сюрс сизимсё ветымын кыкӧд морт

сола шыд

кӧсаа ныв

сьӧд синма зон

ӧчкиа пӧч

шуда морт

бусӧсь пызан

лымйӧсь паськӧм

няйтӧсь ки

ошкӧсь вӧр

саӧсь дӧрӧм

гажтӧм лун

тӧлысьтӧм вой

лымтӧм тӧв

тоштӧм пӧль

шудтӧм морт

войвывса муяс

вӧрса керка

карса олӧм

сиктса йӧз

сыктывкарса улича

вӧр дін

керка сай

Сыктывкар берд

Сыктывкар бердса

Эжва дор

Эжва дорса

январся кӧдзыдъяс

февральса тӧвъяс

мартса шонді

арся лун

тӧвся рыт

ӧнія кад

рытъя удж

талунъя юӧръяс

миян дорса помыс

ас костса сёрни

аслыснога кӧр

асныра морт

аслыспӧлӧс рӧм

аслысруа

асруа морт

аслыссяма морт

киа-кока морт

лӧддза-номъя гожӧм

уска-тошка пӧль

лыдтӧм-тшӧттӧм йӧз

устӧм-тоштӧм зонъяс

культурнӧй олӧм

музыкальнӧй училище

промышленнӧй кар

Сылӧн мича чачаыс. Сылӧн мисьтӧм паськӧмыс. Рытыс номйӧсь. Тайӧ виддзыс туруна.

Сылӧн мичаджык чачаыс. Сылӧн мисьтӧмджык паськӧмыс. Рытыс номйӧсьджык лун дорысь. Тайӧ виддзыс турунаджык.

Сылӧн чачаыс медмича. Сылӧн чачаыс медся мича. Сылӧн паськӧмыс медмисьтӧм. Сылӧн паськӧмыс медся мисьтӧм. Медся номйӧсь рыт. Тайӧ виддзыс медся туруна.

Сэтчӧ верман пуксьыныд. Сэні сылы лӧсьыд лоӧ шойччыныс. Видзӧдлынытӧ позьӧ, сӧмын босьтны (-тӧ) оз позь. Видзӧдлынысӧ позьӧ, сӧмын босьтнысӧ оз позь.

Тэ ӧд быдтор вӧчнытӧ кужан. Сійӧ ӧд быдтор вӧчнысӧ кужӧ. Сійӧ ӧд быдтор вӧчнытӧ кужӧ. Ті ӧд быдтор вӧчнытӧ кужанныд. Найӧ ӧд быдтор вӧчнысӧ кужӧны. Найӧ ӧд быдтор вӧчнытӧ кужӧны.

Кор ме верма ветлынысӧ! Кор меным и ветлынысӧ! Кор ми вермам ветлынысӧ! Кор миянлы и ветлынысӧ!

Рыт чӧж гижӧдіс писӧ. Сійӧ пуксьӧдіс менӧ ас дінас. Та дорӧ содты нӧшта неуна.

йӧктӧдіс менӧ

ме йӧкті

сулӧдны мыжаӧс

сулалӧ мыжа

водз чеччӧдны

водз чеччыны

дыр уджӧдны

дыр уджавны

быдтыны челядьӧс

челядь быдмӧны

кусӧдны би

би кусіс

орӧдны помъяс

помъяс орисны

тыртны ведра

ведра тырис

Тӧлын колӧ шоныда пасьтасьны.

пасьтавны пась

Асывнас бурджык мыссьыны кӧдзыд ваӧн.

мыськыны ки

Гортын велӧдчи сӧмын нёль во.

велӧдны нёль во

Войбыд менам эз узьсьы.

узьны войын

Вылӧдз лэбзьыны оз вермы.

лэбны ылӧ

Аддзысьлыны выльысь сёрнитчим кык лун мысти.

аддзыны кык лун мысти

сёрнитны сы йылысь

Торйӧдчисны сёр рытын нин.

нянь пачысь кыскавны

сулалӧ ю дорын

жоньяс лэбалӧны

руч котралӧ

подӧн ветлӧдлӧ

шыблавны лым

босьтлывла библиотекаысь книгаяс

вайлывлӧны меным

петав пальӧдчыны

пуктыв пызан вылас

сетлан меным книгатӧ?

югнитіс чардби

юрнас пыркнитіс

бакӧстіс мӧс

кодкӧ никӧстіс

мый вынсьыс швачкӧбтіс ӧдзӧсӧн

гораа серӧктіс

виччысьтӧг чеччыштіс

вердышті йӧлӧн

ворсышт миянкӧд

йи вӧрзис

ме повзи

кага бӧрддзис

туяд унатор ковмас

шыд пусис

книгаӧй лыддьыссис

уджыс вӧчсис

вайӧдіс гортас

вурӧді платтьӧ

пиньыс жервидзӧ

ылісянь грымакыліс

брутка-броткакывны

вӧрас ковмуніс кӧдзыд

Вӧрысь локтысь челядь.

джодж шӧрын сулалысь пызан

Нянь вузалан магазин.

новлан дӧрӧм

Талун пуӧм шыд. Кык дӧскаысь вӧчӧм пызан. Бура пасьтасьӧм йӧз. Волытӧм морт.

лыддьытӧм книга

вуртӧм дӧрӧм

вартчан бассейн

олан керка

тӧдтӧм морт

Тэрмасиг сійӧ ӧдйӧ муніс миян дорті. Вӧрӧ пыригӧн вӧлі на югыд. Вӧрӧ пыриганым вӧлі на югыд. Менам мыссиг-пасьтасигкості найӧ мунӧмаӧсь нин. Полігтырйи сійӧ восьтіс ӧдзӧс. Локтігчӧжным сійӧ пыр мыйкӧ висьтавліс. Лым усьтӧдз на лэбачьяс мунісны лунвылӧ. Миян локтігкежлӧ ставыс вӧлі нин дась. Сійӧ тэрмасьтӧг муніс бӧрӧ да пуксис лабич вылӧ. Пуксигмозыс ӧзтіс би. Сійӧ яналӧмӧн ланьтіс. Быдӧн повзьӧмӧн видзӧдлісны сы вылӧ. Мудзмӧн уджалӧма. Кузь да сьӧкыд туй бӧрын найӧ пӧтмӧн сёйисны. Воӧм бӧрын пӧтмӧн узи. Эбӧс быртӧдзыс котӧртӧма. Вӧрӧ ветлігӧн сьӧрсьым пыр вӧлі ружйӧӧй. Вӧрад ветлігъясӧн мый сӧмын оз овлы!

Лыддьысигам ставсӧ вунӧдла. Петігас нин Иван шуис некымын кыв. Карӧ ветлігкостіным миянӧ воӧмаӧсь гӧстьяс. Сёйтӧгыд оз узьсьы. Пуксигмозыс ӧзтіс би. "Садясь, он зажег свет". Эбӧс быртӧдзыс котӧртӧма.

Нывъяс ньӧжйӧника восьлалігмоз кутісны сьывны. Бӧръя волігъясас сійӧ вӧлі жугыль. Шонді петігӧн дзоридз косьмис. Тӧв пуксигӧн нин ме аддзылі сійӧ ошсӧ.

аски локтӧ

талун кӧдзыд

регыд тӧв лоӧ

ӧні тулыс

ылӧ муніс

матын олӧ

улын куйлӧ

кытысь локтіс?

бура уджалӧ

лёка вӧчӧ

мичаа пасьтась

ӧдйӧ мунӧ

мӧдысь волы

неуна кынмыштіс

уна тӧдӧ

этша вӧчис

век мыйӧнкӧ ноксьӧ

пыр чӧв олӧ

весь олӧ

весь виччыси

пыр уджалі

дзик сьӧд

зэв ыджыд

нӧшта волы

вола на

муніс нин

тшӧтш мунісны

бура велӧдчы!

ёна висьӧ

веськыда мун

веськыда висьталіс

кокниа мунӧ

шоныда пасьтасис

гырыся восьлалӧ

нянь шӧралӧ гырыся

куслытӧма дзирдалӧ

мудзлытӧма тӧждысьӧ

вӧтӧн аддзылі

торйӧн мунісны

ӧдйӧн висьтав

подӧн мунӧны

важӧн тайӧ вӧлі

сёрӧн локтіс

ӧткӧн уджалӧ

сёрнитіс быдӧнкӧд ӧткӧн

кыкӧн вӧлім

ӧтчыдӧн оз артмы

меным паныдӧн пукаліс

ӧтувйӧн уджалім

этшаӧн ми вӧлім

кытӧн ті вӧлінныд?

сэтӧн эгӧ на вӧлӧй

татӧн ми вӧлім нин

бӧрын сулаліс

бӧрын висьтала

водзын пукалӧ

водзын тайӧ ми эг тӧдлӧй

асылын муніс

лунын тайӧ вӧлі

рытын волас

бокӧ вешйис

бӧрӧ муніс

водзӧ видзӧд

вылӧ кайис

ӧдйӧ лыддьысьӧ

мӧдарӧ бергӧдчис

сӧмын ӧтарӧ вермӧ мунны

ӧтарӧ менӧ вомалӧ

кытчӧ ветлін?

сэтчӧ эн пуксьы

татчӧ пуксьы

бӧрлань вешйы

водзлань неуна мунышт

вывлань юӧд кайим

увлань юӧд лэччим

вылысь лэччис

улысь вайис

бокысь локтіс

кыкысь волі

мӧдысь волі

быдлаысь позьӧ аддзыны

ӧтчыдысь ставсӧ вӧчны

этшаысь волывліс

кытысь позьӧ аддзывны?

сэтысь локтӧ

татысь босьт

вылісянь кылӧ

пыдісянь кыскис

ылісянь тыдалӧ

гӧрдӧдз доналӧма

лӧзӧдз кынмӧма

кытчӧдз мунам?

сэтчӧдз позьӧ мунны

татчӧдз сӧмын позьӧ мунны

вывті уна тайӧ лоӧ

быдлаті ветлӧдлӧма

таті локтӧй

сэті чышкы

лунтыр лыддьыси

ӧттшӧтш шуисны

кигуг кучкис

коркӧ-некоркӧ бара воліс

сійӧ этша-этш велӧдчӧма

гугӧн-банӧн пасьталӧ дӧрӧмсӧ

ӧтарӧ-мӧдарӧ ветлӧдлӧ

асывбыд мыйӧнкӧ ноксис

войбыд зэрис

рытывбыд сёрнитім

талун аддзысьлам

тӧрыт аддзысьлім

корсюрӧ веськавлӧ

кӧнсюрӧ овлывлӧ

кытӧнсюрӧ овлывлӧ

кытчӧсюрӧ ветлывлі

кытчӧсюрӧ шыблалӧ

кыдзсюрӧ вӧчис

коркӧ вола

коркӧ татшӧмыс вӧвлӧма

кыдзкӧ артмис

кытӧнкӧ вӧлӧма тайӧ

кӧнкӧ тайӧ вӧлӧма

кытчӧкӧ мунӧ

кыткӧ мунӧма

кытікӧ мунӧма

асъявыв унмовси

асъядор садьмис

аръядор муні

водзвыв тӧдны

радпырысь вола

скӧрпырысь вочавидзис

лёкпырысь горӧдіс

мудзпырысь сёрнитӧ

чӧскыдпырысь сёйӧны

ӧтпыр сӧмын вӧлі сэні

унакодь нин тӧдӧ

этшакодь менам коли

жбыр лэбзис лэбач

грым-грам лэччис поскӧд

тёп-тёп войталӧ

буз-баз пырис ваӧ

чуж-чаж косяліс

Ме ӧдйӧ котрала. Вокӧй меысь ӧдйӧджык котралӧ. Но ёртным медся ӧдйӧ котралӧ. Школасянь ме ылын ола. Дима ылынджык олӧ. А медся ылын олӧ Рочев Сергей.

Кытчӧясӧ удитін ветлыны? Коркӧясӧ найӧ волісны татчӧ.

му кузя

кызь кымын

ме дорын

недыр мысти

пызан бердын

пызан бердысь

пызан бердӧ

пызан бердсянь

пызан бердӧд

пызан бердті

пызан бердӧдз

туй бокын

туй бокысь

туй бокӧ

туй боксянь

туй бокӧд

туй бокті

туй бокӧдз

сы бӧрысь

сы бӧрся

сы бӧрсянь

сы бӧрын

ӧшинь весьтын

ӧшинь весьтысь

ӧшинь весьтӧ

ӧшинь весьтӧд

ӧшинь весьтті

ӧшинь весьтӧдз

пач водзын

пач водзысь

пач водзӧ

пач водзсянь

пач водзӧд

пач водзті

пач водзӧдз

туй вомӧн

пу вылын

пу вылысь

пу вылӧ

пу вывсянь

пу вывті

пу вылӧдз

вичко гӧгӧр

вичко гӧгӧрын

вичко гӧгӧрысь

сикт дінын

сикт дінысь

сикт дінӧ

сикт дінсянь

сикт дінті

сикт дінӧдз

пызан дорын

пызан дорысь

пызан дорӧ

пызан дорсянь

пызан дорті

пызан дорӧдз

пуяс костын

пуяс костысь

пуяс костӧ

пуяс костӧд

пуяс костті

туй кузя

ю кузя

туй кузяла

ме ордын

ме ордысь

ме ордӧ

миян ордсянь

сы ордӧдз

йӧз пӧвстын овны

йӧз пӧвстысь петны

йӧз пӧвстӧ пырны

йӧз пӧвстӧд мунны

йӧз пӧвстті мунны

ӧшинь пыр

ӧдзӧс пыр

пач пытшкын

пач пытшкысь

пач пытшкӧ

керка сайын

керка сайысь

керка сайӧ

керка сайсянь

керка сайӧд

керка сайті

керка сайӧдз

пу улын

пу улысь

пу улӧ

пу увсянь

пу улӧд

пу увті

пу улӧдз

час дыра виччыси

зэра поводдя дырйи

конгресс дырйи

локны тӧлысь кежлӧ

кык лун кежлӧ сетны

тӧв кежлӧ лӧсьӧдчыны

ӧбед кежлӧ воны

виччыси час мында

тӧв чӧж виси

гожӧм чӧжӧн стрӧитісны

локтӧм бӧрын

локтӧм бӧрти

коймӧд тӧлысь вылӧ петіс

уджалам тӧлысь гӧгӧр

петім туйӧ шонді петандор

уджавны дӧрӧм кежысь

ош вылӧ мунны койбедь кежысь

ас кежын сёрнитны

мӧд ног

мӧд ногӧн

ме ног

ме ногӧн

велӧдчыны книгаяс серти

бӧрйыны рӧм серти

серам сорӧн висьталіс

куим морт кымын

дас шайт кымын

кабыр мында

ведра мында

тэ мында

сё шайт сайӧ

вокӧй чой дорысь томджык

руч кодь мудер

юрсиыс батьыслӧн кодь сьӧд

керка судта

чунь ыджда

эг волы висьӧм вӧсна

тэ понда сёрми

тӧдмасьӧм могысь

ен могысь!

тӧждысьны челядь вӧсна

сёрнитны олӧм йылысь

маитчыны сы понда

сы кындзи некод эз вӧв

сыысь кындзи некод эз вӧв

вокысь ӧтдор некод эз волы

сыысь кындзи

вокысь ӧтдор

ёрт пыдди уджавны

мам туйӧ пуктыны

сійӧ менӧ морт туйӧ оз пукты

Сы вылын мича паськӧм. Вылас мича паськӧм. На водзӧд котӧртісны челядь. Водзӧдныс котӧртісны челядь. Керка весьтӧдным лэбисны лэбачьяс.

Ме звӧниті сылы, и сійӧ час джын мысти вӧлі нин ме ордын. Ичӧтик жырйын вӧлі жар, да вой кежлӧ ме восьті ӧшинь. Мортыдлы колӧ сёйны быд лун, дай мукӧдтор на уна колӧ. Ни юяс эз на кынмыны, ни муыс эз на вевттьысь лымйӧн. Мишкаӧс некытчӧ эз корлыны, ни некод некутшӧм ногӧн сійӧс эз казьтыв. Меным кызь куим арӧс, а сылы комын нин. Пельпомыс паськыд, но тушаыс абу ыджыд. Колӧ эськӧ ветлыны, да кадӧй абу. Ме верма аски тэ ордӧ пыравны, либӧ тэ ачыд волы. Вай ветлам кино вылӧ, али тэныд некор? Ог ылӧдлы, гӧтыр со менам аддзыліс и. Зэрмис, да и тӧвзьысис, кылӧ. Лӧсьӧд вай, пажнайтам. Гӧстяыслӧн, кӧнкӧ, кынӧмыс сюмалӧ, дай челядьсӧ колӧ вердны. Ставныс локтасны сэтчӧ сизим час кежлӧ, ме локта жӧ. Вӧралысьяслӧн став запасъяс быри, сов эз коль ни.

Кор шондіыс лэччис, ва дорӧ кутісны чукӧртчыны том йӧз. Ме эг аддзыв, ме сэк узи, Кодыр сӧстӧм войтыс уси. Мыйӧн аддзис мамсӧ, котӧртіс сылы паныд. Мыйӧн сӧмын воськовтім порог вомӧн, зонкаяс чеччыштісны местаяс вывсьыныс. Карад ветлан да, вай меным козин. Гожӧмыс локтас да, бара кутам ветлӧдлыны вуграсьны.

Волы рытнас, кӧсъян кӧ сійӧс кывзыштны. Ичмонь кыкысь муса, вӧччӧм кӧ; Питор мичаджык, кор велӧдчӧ; Том бать батьджык, кодыр ноксьӧ пыр, Кодыр артасьӧ да зэлӧдчӧ.

Кытысь вежыс таво, гожӧмбыд зэрис да. Велалан да, быдлаын лӧсьыд.

Оз висьтав, сы вӧсна мый сылы абу на ставыс гӧгӧрвоана. Татшӧм сёрниясыс мунӧны сы понда, мый войтырыс стӧча оз тӧдны та йылысь. Сійӧн, гашкӧ, тадзи и вӧчис, мый эз вермы мӧд ногыс. Тадзи вӧчис сійӧн, мый эз вермы мӧд ногыс. На ордын дыр пукалі, зэв гажа вӧлі да. Ёна и скӧралӧ, нинӧм оз артмы да. Тіянлы завидь, сійӧн и эльтчанныд. Мамӧ пӧ менӧ сьӧд пывсянысь аддзӧма — сійӧн и сьӧд . Висьталіс гораа, мед ставныс кылісны. Волісны, медым сёрнитны мекӧд. Ставсӧ удитіс вӧчны, кӧть и этша вӧлі кадыс. Мый кӧть эз мырсьы, сылӧн талун нинӧм эз артмы. Кыдзи кӧть эз лёкавны скӧр турӧбъяс, тулыслысь локтӧм паныдавны эз вермыны. Эз нин окота вӧв вензьыны, дыр эськӧ позис на да. Сійӧ дыр на видзӧдіс туй вылӧ, кӧть эськӧ некоді нин сэні эз вӧв. Пон сюся видзӧдліс ме вылӧ, быттьӧ кывзіс менӧ бура вежӧртысь морт. Нывлӧн чужӧмыс югзис, кыдзи шонді улын югдӧ ывла выв.

Висьталісны, мый аски зэрас. Ме кывлі, быттьӧ тэ вуджӧмыд мӧд удж вылӧ. Кӧсъя, медым та йылысь ставныс тӧдісны. Гортын менсьым юалісны, мыйла сёрми. Ме юалі, ылын-ӧ сійӧ керкаыс. Сійӧ юаліс, мый ме лыддя. Ме вочавидзи, мый йылысь лыддя. Ме аддзылі, коді сэні вӧлі. Тэ тӧдан, кодкӧд сійӧ уджалӧ? Ми тӧдам, кыдзи сэтчӧ позьӧ мунны. Казьтыліс, кытчӧ олӧм чӧжнас волывлӧма. Юаліс, кымын часын воа гортӧ. Ме тӧда, мыйта тайӧ сулалӧ. Сійӧ тӧдӧ, кӧні ме ола. Вунӧді, кутшӧм талун луныс.

Зонъяс, кодъясӧс тэ аддзылін, менам ёртъяс. Вайлы меным шырантӧ, мыйӧн вундасян. Ми волім сиктӧ, кӧні чужліс Куратов. Ме ньӧби книга, кутшӧмӧс тэ кӧсйылін. Тӧд вылам усис сійӧ асылыс, кор найӧ воисны миянӧ. Сылӧн чужӧм вылас вӧлі сэтшӧм долыдлун, мый и меным тшӧтш лоис долыд. Сет меным сэтшӧм книга, медым меным сьӧлӧм вылӧ воис.

Сійӧ дыр видзӧдіс сэтчӧ, кӧні ӧтлаасисны веж тундра да кельыдлӧз енэж. Кытчӧ он видзӧдлы, быдлаын сӧстӧм еджыд лым. Ми видзӧдлім сыланьӧ, кысянь кывсис гӧлӧс. Водзын, кытчӧдз синмыд судзӧ, сӧмын вӧр да вӧр.

Сэтшӧма повзи, мый лолыштны лои «сьӧкыд. Вӧч сідзи, медым ставыслы кажитчис. Пуяс сулалісны сідз, быттьӧ найӧ унмовсьӧмаӧсь. Ставсӧ вӧча сідз, кыдз коран. Сійӧ босьтіс сӧмын сы мында, мыйта вермис сьӧрсьыс нуны.

Семен юаліс менсьым: «Кӧні тэ олан?» Ме юалі: «Коді нӧ менӧ корсьӧ?» Сылысь юалісны: «Саш, кутшӧм талун луныс?» — Кыдз тэнӧ шуӧны, дона нылӧй? — юаліс сылысь Ефим. Тайӧ тэ юалін менсьым: «Кодӧс тэ виччысян?» Семен юаліс менсьым, кӧні ме ола. Ме юалі, коді менӧ корсьӧ. Сашлысь юалісны, кутшӧм талун луныс. Ефим юаліс нывлысь, кыдзи сійӧс шуӧны. Тайӧ тэ юалін менсьым, кодӧс ме виччыся. — Тэ тӧдан сійӧс? — юаліс менӧ мамӧ. — Тӧдан он тэ сійӧс? — юаліс менӧ мамӧ. — Тӧдан-ӧ тэ сійӧс? — юаліс менӧ мамӧ. — Гашкӧ, тэ тӧдан сійӧс? — юаліс менӧ мамӧ. Мамӧ менӧ юаліс, тӧда ог сійӧс. Мамӧ менӧ юаліс, ог-ӧ тӧд ме сійӧс. Сійӧ шуӧ: «Ме ола сиктын». Ме вочавидзи: «Уджала заводын». Тэ ачыд висьталін: «Регыд локта». Вокӧй горӧдіс: «Ме нинӧм ог тӧд». — Ме аддзылі книгатӧ пызан вылысь, — гарыштіс ёртӧй. Сійӧ шуӧ, мый олӧ сиктын. Ме вочавидзи, мый уджала заводын. Тэ ачыд висьталін, мый регыд локтан. Вокӧй горӧдіс, мый сійӧ нинӧм оз тӧд. Ёртӧй гарыштіс, мый аддзылӧма (аддзыліс) книгаӧс пызан вылысь. — Восьтӧй ӧшиньяс, — тшӧктіс пӧльӧ. — Ставныд локтӧй кинотеатр дорӧ, — шуис миянлы Сергей. — Ставныд локтӧй кинотеатр дорӧ, — тіянлы шуис Сергей. — Ставныд локтӧй кинотеатр дорӧ, — шуис налы Сергей. Вокӧй горӧдіс миянлы: «Энӧ виччысьӧй менӧ!» Вокӧй горӧдіс тіянлы: «Энӧ виччысьӧй менӧ!» Пӧльӧ тшӧктіс, медым восьтісны ӧшиньяс. Пӧльӧ тшӧктіс восьтыны ӧшиньяс. Сергей (миянлы) шуис, медым ставным локтім кинотеатр дорӧ. Сергей шуис ставнымлы локны кинотеатр дорӧ. Тіянлы Сергей шуис, медым ставныд локтінныд кинотеатр дорӧ. Сергей шуис ставныдлы локны кинотеатр дорӧ. Сергей шуис налы, медым ставныс локтісны кинотеатр дорӧ. Сергей шуис ставныслы локны кинотеатр дорӧ. Вокӧй горӧдіс миянлы, медым эгӧ виччысьӧй сійӧс. Вокӧй горӧдіс тіянлы, медым энӧ виччысьӧй сійӧс. Вокӧй горӧдіс налы: «Энӧ виччысьӧй менӧ!» Вокӧй горӧдіс налы, медым эз виччысьны сійӧс.

Ме висьталі: «Талун зэв кӧдзыд». Ме юалі: «Кодкӧд сійӧ муніс?» Ме вочавидзи: «Анна, тайӧ тэ тӧдан». Ме тшӧкті: «Гораа энӧ сёрнитӧй». Ме висьталі, мися, талун зэв кӧдзыд. Ме юалі, мися, кодкӧд сійӧ муніс. Ме вочавидзи Анналы, мися, тэ тайӧ тӧдан. Ме тшӧкті, мися, гораа энӧ сёрнитӧй.

Тэ тӧрыт ачыд висьталін: «Ставыс дась». Сійӧ скӧрысь шуис: «Да некод тані абу!» Меным висьталісны: «Тэ сёрмин, бур мортӧ!» Тэ тӧрыт ачыд висьталін, ставыс пӧ дась. Сійӧ скӧрысь шуис, некод пӧ тані абу. Меным висьталісны, тэ пӧ сёрмин.

ТӦЛЫСЬЯСЛӦН КОМИ НИМЪЯС

ЯНВАРЬ / ТӦВШӦР

Январь тӧлысь важ комияс шулӧмаӧсь кык ногӧн. Ӧти нимыс — тӧвшӧр тӧлысь, сы вӧсна мый январь лоӧ тӧвся тӧлысьяс пиысь шӧръяӧн. Ӧткодялӧй: декабрь — январь — февраль. Мӧд нимыс вӧлӧма кӧдзыд тӧлысь. Тӧв шӧрын пӧльтӧны кӧдзыд тӧвъяс, муыс ставнас кынмӧма, йизьӧма. Удмуртъяс январь тӧлысь ӧнӧдз на шуӧны толшорӧн, а мансияс шуӧны тал-котиль-этпос. Быд кыв кӧ вуджӧдны, лоӧ «тӧв шӧр тӧлысь».

ФЕВРАЛЬ / УРАСЬӦМ

Февраль тӧлысьлӧн важӧн вӧлӧма урсим (воурсим) ним. Тайӧ кывйыс миянлы ӧні абу гӧгӧрвоана. Тӧдчана коми учёнӧй Илля Вась (В. И. Лыткин) чайтӧ, мый урсим кыв важӧн петкӧдлӧма лёк поводдя, турӧб. И збыль, январь помын, февральын, Коми муын пӧльтӧны ёсь кӧдзыд тӧвъяс, весиг овлӧны ыджыд бушковъяс. Та йылысь висьталӧ сідзжӧ февраль тӧлысьлӧн мӧд коми ним — чорыд тӧлысь. Позьӧ содтыны, мый урсим кыв мукӧд учёнӧйяс йитӧны урасьны глаголкӧд и гӧгӧрвоӧдӧны сійӧс кыдз куасьӧм, ур кыйӧм. Февральсӧ коми вӧралысьяс лыддьӧны медбӧръя тӧлысьӧн, кор позьӧ кыйны ур.

МАРТ / РАКА

Март тӧлысь комияс шулӧмаӧсь рака тӧлысьӧн, сы вӧсна мый тайӧ тӧлысьнас вӧлі воӧны сьӧд ракаяс. Мукӧд финн-угор йӧз март тӧлысь сідз жӧ нимтылӧмаӧсь рака тӧлысьӧн: удмуртъяслӧн — куака толэзь, хантъяслӧн — уриги тылись. Март тӧлысьлӧн вӧлӧма и мӧд ним — кос тӧлысь. Тайӧ каднас заводитӧ сывны лым, луннас керка вевтъяс вывсянь виялӧ нин войтва. Но чорыдӧсь на войся да асъя кӧдзыдъясыс, сы вӧсна чорзьӧ лым да артмӧ чарӧм. Сідзкӧ, сувтӧ кос поводдя.

АПРЕЛЬ / КОС МУ

Апрель тӧлысьын миян войвылын заводитӧ сывны лым. Вочасӧн шупкалӧ му, но оз на дзикӧдз косьмы, сы вӧсна тайӧ кадсӧ важӧн комияс нимтылӧмаӧсь косьмысь му тӧлысьӧн. Стӧча лӧсялӧ апрельлы и мӧд коми ним — лым сылан тӧлысь. Удмуртъяслӧн апрель тӧлысь — юж толэзь «чарӧм тӧлысь», а хантъяслӧн — нобыты новы «йи вайысь тӧлысь».

МАЙ / ОДА-КОРА

Май тӧлысь важся комияс шулӧмаӧсь ода-кораӧн. «Од» кыв паныдасьлӧ емваса, улыс Эжваса да удораса сёрнисикасъясын и петкӧдлӧ тувсовъя веж петасъяс. Мыйӧн ловзьӧ му и ва, заводитӧ вежӧдны турун, петӧны медводдза дзоридзьяс, коръяссьӧны пуяс. Майлӧн мӧд коми ним — эж петан тӧлысь — сідзжӧ индӧ тайӧ кадся ывла выв вежсьӧмъяс вылӧ. Удмуртъяслӧн май — куар толэзь «кор тӧлысь».

ИЮНЬ / ЛӦДДЗА-НОМЪЯ

Тайӧ тӧлысьлы комияс сетлӧмаӧсь лӧддза-номъя ним. Июньын медся уна тайӧ ӧвадыс. «Удмуртъяс июнь нимтылӧмаӧсь лун шӧр ен нимӧн — инвожо, финнъяслӧн июнь — кесякуу «гожся тӧлысь».

ИЮЛЬ / СӦРА / СОРА

Июль тӧлысьлӧн вӧлӧма важӧн сӧра ним. Илля Вась лыддьӧ, мый сӧра кыв йитчӧма сӧрмыны глаголкӧд. Емва сёрниын паныдасьлӧ «сӧр выы воны» кывтэчас, кодлӧн вежӧртасыс «воны, ёнмыны, чорзьыны». Июльын град йӧрын и вӧрын быдтор сӧвмӧ-воӧ, пуксьӧ турун пуктан кад. Удмуртъяслӧн июль лоӧ пӧсь тӧлэзь «жар тӧлысь».

Г. Лыткин ногӧн, июль тӧлысьлӧн нимыс вӧлӧма важ коми йӧзлӧн сора. Г. Лыткин орччӧдӧ тайӧ кывсӧ соравны, сорӧн кывъяскӧд.

АВГУСТ / МОЗ

Август тӧлысь важӧн новлӧма моз ним. Тайӧ кывлӧн вежӧртасыс миянлы абу нин гӧгӧрвоана, а водзсӧ сійӧ петкӧдлӧма град выв пуктас идралӧм. Та вылӧ индӧ и августлӧн мӧд важ коми ним — чарла тӧлысь. Ӧд буретш тайӧ каднас заводитӧны вундыны нянь, идралӧны кутшӧмсюрӧ град выв пуктасъяс. Удмуртъяслӧн август лоӧ гудыри кошкон «гым мунӧм тӧлысь».

СЕНТЯБРЬ / КӦЧ

Сентябрь тӧлысьлӧн важӧн вӧлӧма кӧч ним. Буретш тайӧ каднас кӧчьяс заводитӧны вежны ассьыныс гожся руд пасьсӧ еджыд вылӧ, а коми вӧралысьяс петӧны кыйсьыны. Сентябрлӧн мӧд ним — арся тӧлысь — индӧ, мый Комиӧ локтіс ар, коді вайис аскӧдыс зэр да пуж. Удмуртъяслӧн сентябрь шусьӧ куар усён толэзь «кор усян тӧлысь».

ОКТЯБРЬ / ЙИРЫМ

Октябрь тӧлысьлӧн важӧн вӧлӧма йирым ним, коді петкӧдлӧма кӧдзыд тӧла поводдя, йи кынмӧм. Ӧні на кӧдзыд тӧвсӧ изьватас сёрниын шуасны йир ёсь тӧлӧн, а удораса сёрнисикасын — йирыд кӧдзыд тӧлӧн. Октябрлӧн мӧд коми ним — кор усян. Тайӧ каднас ёсь кӧдзыд тӧвъяс пуяс вылысь нуӧны медбӧръя коръяс. Эстонечьяс тайӧ тӧлысьсӧ комияс моз жӧ шуӧны лехеварисемисекуу «кор усян тӧлысь».

НОЯБРЬ / ВӦЛЬГЫМ

Ноябрь тӧлысь важӧн шусьылӧма вӧльгымӧн, коді кутлӧма «медводдза лым усьӧм» вежӧртас. Тайӧ тӧлысьнас венласьӧны шоныдыс да кӧдзыдыс, но тӧлысь шӧрланьыс пуксьӧ нин тӧвся поводдя: кызӧ ю вылын йи, му тупкыссьӧ медводдза лымйӧн. Лым усьӧм вӧлі зэв коланаӧн вӧралысьяслы, сы вӧсна мый лым вылысь позьӧ аддзыны зверь-пӧткалысь кок туйяс, тӧдмавны, кутшӧм зверь кытчӧ котӧртӧма. Ноябрлӧн мӧд коми ним — лым усян тӧлысь — сідзжӧ тӧдчӧдӧ медся коланасӧ тайӧ тӧлысяс. Эстонечьяслӧн ноябрь — талвекуу «тӧвся тӧлысь», а удмуртъяслӧн — шур кынман толэзь «ю кынман, йи сувтан тӧлысь».

ДЕКАБРЬ / ӦШЫМ

Декабрь Комиын — лымъя да кӧдзыд тӧлысь, сы вӧсна шулӧмаӧсь сійӧс важӧн ӧшым кывйӧн. Тайӧ кывйыс кутӧма пашляк вежӧртас. Ӧні на татшӧм вежӧртаснас сійӧ паныдасьлӧ удораса сёрнисикасын, кӧні шуасны «ӧшым кучкас» — пашляк лыйсьӧ. Удмуртъяс ногӧн, декабрь лоӧ толсур толэзь «рӧштво тӧлысь».

ВОЙПЕЛЬ

Важысянь коми йӧз кӧдзыд тӧв нимтӧны Войпельӧн. Войпель кывйын «вой» юкӧныс гӧгӧрвоана, сійӧ пасйӧ войвыв, кысянь пӧльтӧ кӧдзыд. А мыйла мӧд слогас — «пель»? Ёна важӧн йӧз Войпель пыдди шулӧмаӧсь кык торъя кыв: Вой Пӧль — войвывса пӧрысь дед, — Выль вося гаж вайысь пӧль, кыдзи рочын — Дед Мороз, удмуртъяслӧн Тӧл бабай (тӧл «тӧв», бабай «пӧль»), венгръяслӧн — Тэл апо (тэл «тӧв», апо «пӧль»). Коркӧ сэсся кык кывсьыс артмис ӧти. Коми сёрнисикасъясын тшӧкыда бӧръя слогын небыд согласнӧйкӧд орччӧн ӧ пыдди кылӧ э. Эжва горулын, Удораын, Изьваын сотчӧм пыдди кылам сотчем, сёрӧдз пыдди сёредз. Тадзи жӧ лои и Вой Пӧль кывкӧд, кор кык асшӧр кывйысь лои ӧти сложнӧй Войпель.

КЫДЗИ КОДӦС ШУӦНЫ

ШУКТОМОВ

Татшӧм овсӧ позьӧ аддзыны Емва вожса Ёрӧзьдін сиктысь. А медводдзаысь паныдасьлӧ йӧзӧс пасъялан 1678 вося книгаын; Ганка Тарасов сын Шуттомов да Васька Денисов сын Шуттомов. Овыс артмӧма Шудтӧм прӧзвищеысь, кодлӧн вежӧртасыс «несчастнӧй, шудталантӧм, коньӧр морт». Сӧмын согласнӧй д (т)-ыс ӧткодь т водзас вуджӧма к-ӧ.

ШЫЛАШЫДОВ

Овыс паныдасьлӧ Емва вожса Пӧлӧвник сиктын. Сыла кывйыс кутӧ «госа, нуръя» вежӧртас. Шыд, рочӧн лоӧ «суп, щи», шуам, азя шыд, йӧла шыд, яя шыд да с. в. Кывтэчас «сыла шуд», тыдалӧ, ветлӧма прӧзвище туйӧ, кодӧс сетлӧмаӧсь сэтшӧм мортлы, коді радейтлӧма сёйны госа, нуръя шыд. Бӧрынджык тайӧ прӧзвище подув вылас артмӧма и Шылашыдов ов.

йӧзӧс пасъялан книга

ТӦДМАВ, КОДЫС?

Менам ёртлы вӧралысь сетӧма кӧинпиӧс. А сылӧн вӧлі нин кычан. Пыри видзӧдлыны. Кык кычан порог дорас сёйисны пу ворйысь. — Тӧдмав, — шуӧ ёрт, — кодыс тэ ног кӧинпиыс? Гӧгӧрбок видзӧдлі кычанъяссӧ, но некутшӧм торъялӧм эг аддзы. — Да тэ сёйӧмсӧ видзӧд, тадзтӧ найӧс он торйӧд, — нюммуніс ёрт. Копыртчи ворланьыс да казялі: ӧтикыс лакӧ сёянсӧ, а мӧдыс чурскӧдӧ. Ёртӧй и шуӧ: — Коді чурскӧдӧ, сыысь и кӧин быдмас.

ЮКВА

Микол Ӧльӧксан кодь вӧр-ва радейтысь мортыд гежӧд. Мӧдӧдчас кӧ кыйны чери, сійӧс оз кут арся шляка ни тувсов ытва, тӧвся турӧб ни гожся пӧжысь шонді. Сылӧн пыр дась нопйыс. Быттьӧ бур мастерлӧн инструмент тыра ящик, сэсь позьӧ аддзыны быд пӧлӧс сёян-юан: консерв банкаяс, чай, сакар, шыдӧс, гормӧг, лаврӧвӧй кор. Кыйсян кӧлуй пӧвстын быдсяма вугыръяс, нидзувъяс, вугыр кӧвъяс. Ӧльӧксан во-мӧд сайын ышӧдіс менӧ ротъявны вӧр-ваті. Тӧлын чери кыйӧм мода эз вӧв, а ӧні шойччан лунсӧ ӧдва виччыся. Прӧст кад лоас, сӧмын вугырӧн нокся. Ӧти асылӧ Ӧльӧксан котӧрӧн пырис ме ордӧ. — Гортын дізьвидзам, а йӧзыс кольӧм лунъясӧ Вадыб тыысь пестеръясӧн новлӧмны весьтӧн-джынйӧн кузьта ёкышъяс. Ёртӧй пыр жӧ тшӧктіс лӧсьӧдчыны туйӧ, медым рыт кежлас воны местаӧдз. Ичӧтик жӧч банкаысь Ӧльӧксан петкӧдліс рис модаа чери сам: мотыль пӧ. Карысь мӧдӧдӧмаӧсь. — Татшӧм сам вылад, — шуӧ, — сӧмын удит лэптавны, ёна шедӧ чериыд. Ты дорӧ воим пемыднас. Йи вылӧ петӧм йылысь нинӧм и сёрнитны. — Аски, — шуӧ Ӧльӧксан, — водзджык чеччам. Узьмӧдчим вӧр керкаын. Ломтім кӧрт бӧчкаысь вӧчӧм пач. Сійӧ доналіс. Жырйын лои жар, кӧть пӧрччысь пасьтӧг да пывсьы. Войсӧ колльӧдім бура. Асывнас чеччим водз, муртса вӧлі садьмӧ кыаыс. Ӧльӧксан тшӧктіс меным пусьыны, а ачыс лэччис ты дорӧ. Сійӧ воис час мысти кымын. — Писькӧдалі розьяс, кӧсйи кыйсьыштны, но эз удайтчы, — ышловзис Ӧльӧксан. — Мотыльяс пыдди босьтсьӧма рис банка. — Кы-дзи рис? — гӧгрӧсмисны синъясӧй. — Ме жӧ сійӧс юкваӧ кисьті. Ӧльӧксан ӧзъян синъясӧн видзӧдліс ме вылӧ, кватитіс юква тыра пӧрт, петкӧдіс ывлаӧ да путкыльтіс лым вылӧ. — Петав, любуйтчы, — скӧраліс сійӧ, — мотыльяссӧ пуӧмыд. Гортӧ лэччим ӧта-мӧдысь торйӧн — Ӧльӧксан водзын, воськов кыксё сайын, а ме, мыжа кычи моз, бӧрас. Вежон-мӧд мысти ми, дерт, бурасим, бӧр кутім ӧтлаын ветлывлыны вуграсьны, но сійӧ кадсяньыс Ӧльӧксан пусьӧ ачыс.

ВЫЛЬ САПӦГ ДА МОЙ

Журналистыдлы тшӧкыда лоӧ петавлыны туйӧ, медым аддзысьлыны выль йӧзкӧд, тӧдмасьны, кыдзи уджалӧны совхозын либӧ леспромхозын, шахтаын да кӧрт туй вылын. И став аддзылӧмторъяс йывсьыс колӧ висьтавны радио кывзысьяслы, газет лыддьысьяслы либӧ телевизор видзӧдысьяслы. Кор ӧти татшӧм командировкаын став уджъяс лои вӧчӧма, мӧдӧдчим гортӧ. Машинаӧ пуксьӧм бӧрын шофёр чургӧдліс водзлань коксӧ да ошйысьӧм могысь шуыштіс: — Выль сапӧг ньӧби: важыс дзескӧдӧ вӧлі, тайӧ дзик кок серти. Кӧть керзӧвӧй, а олас: оз ӧд ков ваын уявны. Ывлаыс вӧлі рӧмдӧ нин. Посньыдик зэр войтъяс сяргӧмӧн гылалісны машина вылӧ, туй бокын тыдалысь ва гуранъясын чеччалісны больяс, мыссисны пуяс и кустъяс, муяс и видзьяс. Машина тэрмасьтӧг котӧртіс пыр водзӧ и водзӧ. Зэр то ӧддзыліс, то мыйкӧ дыра кежлӧ ланьтыштліс. Недыр муныштӧм бӧрын Михайлович крута кежӧдіс машинасӧ дзик туй бокас да вашнитіс меным: — Туй боксьыс дозмӧр раскас пырис, ранитчӧма, буракӧ. Вай кутам. Эн ӧмӧй аддзыв? Петім машинаысь. Шофёр котӧртіс нин туй бокын сулалысь кустъяслань. Ме — сы бӧрся. Вӧлӧмкӧ, абу дозмӧр, а мой. Сійӧ видзӧдіс миян вылӧ гырдмӧм синъясӧн да мый вынсьыс кучкаліс зыр кодь ён бӧжнас муӧ. Ме сэки первойысь аддзи ловъя мойӧс, и окота вӧлі бурджыка видзӧдлыны сы вылӧ. Ачыс сійӧ понлань мунӧ, бӧжыс шыльыд, кодкӧ быттьӧ лӧсалӧма, юрыс абу ыджыд, пельясыс ичӧтӧсь, гӧныс сук. Эг на удит прамӧйджыка любуйтчыны сы вылӧ, кыдзи зверь вӧрзис места вывсьыс да мӧдіс вуткыртны вӧрлань. Шофёр пановтіс сійӧс. И тайӧ здукас лои виччысьтӧмтор: мой сувтіс бӧр кокъяс вылас, мыджсис бӧжнас, сэсся ён пиньяснас кутчысис шофёрлы керзӧвӧй сапӧг гӧленяс и ӧти здукӧн сійӧс чажнитіс-косяліс сапӧг нырӧдзыс. Михайлович быттьӧ бипур вылӧ веськаліс, чеччыштіс бокӧ, босьтіс киас зэв кыз бедь да эрыштчис зверь вылӧ. А зверыд здукӧн усйысис. — Виа ме тэнӧ, гадӧс, виа! — горзіс сійӧ. — Эн ышмы. Мойсӧ оз позь вины: государство сійӧс видзӧ. — А сылы позьӧ тадзи вӧчны? Выль сапӧг вожӧдіс! Новлӧм пыдди шыбитны ковмас. — Асьным мыжаӧсь: эз ков сійӧс вӧрӧдны. Колӧкӧ, мӧд ю вылӧ писькӧдчӧ либӧ ассьыс рӧдвужсӧ корсьӧ. — А лэчыд пиньясыс, морыдлӧн! Эг и тӧдлы, кыдзи сапӧгысь нинӧм эз коль. Мойӧн косялӧм сапӧгсӧ Михайлович пӧрччис, восьтыліс кабина ӧдзӧссӧ да шыбитіс. Сэсся бӧр кӧмаліс важ сапӧгсӧ и мыйлакӧ сьӧкыда ышловзис. — Некодлы кӧть тайӧ лоӧмтор йывсьыс эн висьтав, а то серам выв лэптасны, — шуыштіс сійӧ меным, сэсся карӧ вотӧдз ӧти кыв эз лэдзлы. Ме сідзи и вӧчи: ӧнӧдз выль сапӧг да мой йылысь некодлы эг висьтавлы, кӧть Михайлович уна во нин абу ловъя.

понлань мунны

серам выв лэптыны

Соломония Пылаева

СЯМТӦМ КӦИН

Оліс-выліс кӧин. Нинӧм вӧчны оз куж: ни пӧтка кыйӧдны, ни чери кыйны. Аслас позйыс ни гозйыс абу. Пуксяс гӧра бердӧ да тӧлысь вылӧ омлялӧ. Мукӧд кӧинъяс дивитӧны: — Мун кӧть либӧ лягуша кый. — Ог куж. — Мун грездысь чипан гусяв. — Ог лысьт. — Кӧть нин чери кый. — Вӧя дай. Мый сямтӧм кӧинлысь босьтан. Водӧма кӧин гатш, синсӧ куньӧма, вомсӧ паськӧдӧма, виччысьӧ, кор коді мыйӧн вердыштас. Шыбитасны лыяс, сювъяс — ставсӧ кӧин ньылалӧ паськыд горшас. — Но, — шуӧны мукӧд кӧинъяс, — мед тадз и куйлӧ. А ми мунам кыйсьыны, мый кольыштас, локтам да вердам. Куйлӧ кӧин гатш, синсӧ тупкӧма, вомсӧ паськӧдӧма. Мунӧ сы дорті кӧза, сюръясыс крукаӧсь, шыла кодь ёсьӧсь. Аддзӧ — куйлӧ кӧин. — Кулӧма кӧ-а? Сюрнас ӧтар бокас люкыштіс... Оз вӧрзьы. Мӧдар бокас зургис — оз чеччы. — Сё дивӧ, кулӧма и эм. Ещӧ люкышта ёнджыка. — Мыр вылӧ кайис, юрсӧ копыртіс, чеччыштіс кынӧм вылас кӧиныслы, сюрнас паськыд вомас веськаліс. Пинь костас кӧзаыдлӧн сюръясыс и сибдісны. Оз вермы нетшыштны. Кӧзаыд матӧ воис. Кык водз кокнас эськӧ морӧсас кӧиныдлы и пыксис да бӧрлань петитчӧ, но оз шедны сюръясыс. Сэк кості локтісны кӧин ёртъясыс. — Но, — шуӧны, — сямтӧм кӧиныд тай вӧлӧм пӧръясьӧ, мый кыйсьыны оз куж. Вывті горшысла миянлысь дасьсӧ сёйӧ... Со тай, кыйӧма кӧзаӧс да ньылыштны оз вермы. Сюрсяньыс заводитӧма, йӧйыд. — Матыстчисны кӧинъяс, кӧзатӧ кокӧдыс кутісны нетшкыны. Ӧтарӧ ни мӧдарӧ. Ёнджыка нетшыштісны. Кӧзаыд эськӧ и мыні, да сюр помнас тшӧтш черлыыс кӧиныдлӧн нетшыштсис. Кӧзаыд повзьӧмысла сиктӧ пышйис, аслас картаӧ. Кӧзяйкаыс и шензьӧ. Сё дивӧ! Кӧзаыд, буракӧ, туруннад оз и пӧтлы. Кыськӧ кӧинлысь ёсь пиньяса черлысӧ судзӧдӧма. Кырсьтӧ йирны бурджык лоӧ. А коньӧрӧс, пиньтӧм-антӧм кӧинтӧ, кӧинъясыс жӧ и пурисны: он кут пӧ пӧръясьны, дарӧвӧй вылас овны.

куньны син

сё дивӧ!

матӧ воны

ЭСКӦЙ КӦТЬ ЭН

Кор меным юӧртісны, мый аддзылӧмаӧсь Сыктывдинскӧй районса Озёл сиктын олысьяс, первойсӧ думышті: ылӧдчӧны. Сэки жӧ окота лоис сёрнитны йӧзыскӧд. Звӧниті сиктсӧветас. Председательыс А. В. Прокушев висьталіс, мый ачыс абу аддзылӧма, но тӧдӧ, кодъяслы син улас веськавлӧма. ...Сиктсӧветӧ пыралӧм бӧрын муні М. С. Лыткина ордӧ. Буретш сійӧ медводз казялӧма. Мӧді юасьны. — Тайӧ вӧлі декабрь 26 лунся асылын, — висьталіс Мария Семёновна, — кӧнкӧ 7 час 20 минут — 7 час 30 минут гӧгӧрын. Маслозаводӧ буретш воис машина ректысьны. Сувтіс лэбулӧ. Нина петіс видзӧдлыны, кутшӧм йӧв вайисны. Уджыс вӧлі уна. Тэрмасим. Ме петі бӧрынджык. Ывлаас югдӧ нин вӧлі. Сэзь. Кодзувъяс эз нин тыдавны. Друг син улӧ усис лун югыд рӧма электрическӧй лампа модаа лэбысь предмет. «Тасьті»... Буретш сы йылысь мыйлакӧ думышті. Кӧть эськӧ некор эг веритлы. Сӧрӧмӧн лыддьылі. «Тасьті» гӧгӧрас быттьӧ кодзувъяс ӧзйисны. Эз дзирдавны, а буретш ӧзйисны крест кодь югӧрӧн. «Тасьтіыс» кайис быттьӧ йӧткасьӧмӧн. Ӧддзӧдчылас — ньӧжмӧдлас, ӧддзӧдчылас — ньӧжмӧдлас. Оз самолёт моз. Найӧ сикт весьттіыд быд лун лэбалӧны, тӧда. Кайис быттьӧ ты дорсяньыс, вӧр ді сайсяньыс. Сэсся юрӧ воис: меным, гашкӧ, кажитчӧ да чукӧсті Нинаӧс. Водзӧ висьталӧ Н. В. Лыткина: — Кор менӧ горӧдіс Маша, повзи. Мися, пӧжар али мый кӧнкӧ. Петі лэбувсьыс да аддзи «тасьтісӧ». Кажитчӧ, быттьӧ Озёл весьтӧд лэбӧ. Некутшӧм шы оз кыв, а лэбӧ. Лунвывсяньыс войвывлань. Бӧрас нинӧм оз коль. Кайигас надзмӧдлас — ӧддзӧдлас, надзмӧдлас — ӧддзӧдлас. Вылӧ кодь нин кыпӧдчис. Сэсся Соняӧс горӧді. С. П. Потапова: — Кор ме петі, сійӧ вӧлі вылын нин. Но аддзылі. Югыд. Но синтӧ оз ёр. Ичӧтмис и ичӧтмис. Сэсся вошис. Татшӧмсӧ некор на эг аддзыв. Кывзі став тайӧ висьтасьӧмъяссӧ да думайтсьыны кутіс. Мый, гашкӧ, и ещӧ на кодкӧ аддзывліс. Сідзи и вӧлӧма. Ещӧ куим морт сюрис. Сёрниті ставныскӧд. Т. В. Лыткина тавося декабрь 24 лунӧ асывнас аддзылӧма ӧшиньӧдыс. — Кӧкъямыс часыс эз на вӧв, — висьталіс Татьяна Васильевна, — гортын мыйкӧ нокси. Чӧвті синмӧс ывлаас да казялі сійӧс. Тӧлысьысь ичӧтджык да югыдджык. Думайті первойсӧ, гашкӧ, планета. Вель дыр ӧти местаас ӧшаліс. Ёна видзӧді. Гӧгрӧс, быттьӧ тасмаа. А тасмаыс пемыдджык... Сэсся кагалысь гачсӧ вежи. А кор бара чӧвті синмӧс, нинӧм нин эз вӧв. Ог тӧд, мый шуны Озёлса дивӧ йылысь. Ачым эг аддзыв нинӧм. Но та мында йӧз ӧта-мӧдыскӧд сёрнитчыны, думайта, эз жӧ вермыны. Дай мыйла налы пӧръясьнысӧ. Ставныс верстьӧ войтыр. Гашкӧ, тэ, дона лыддьысьысь, ачыд мыйкӧ висьталӧм кодьсӧ аддзылін?

ПРОФЕССОР В. П. НАЛИМОВ

1879 вося март 7 лунӧ Выльгорт сиктса крестьянин Петр Налимовлӧн семьяын чужис пи. Нимтісны Василийӧн. Тӧдӧмлунъяслань сылӧн туйыс заводитчис земскӧй школаын. Сы бӧрын земство ыстіс сюсь вежӧра детинкаӧс Москваӧ фельдшеръяслӧн школаӧ. Куим во мысти Василий Налимов локтіс гортас да кутіс уджавны фельдшерӧн. Москваын велӧдчигӧн на том морт кутіс интересуйтчыны этнографияӧн. Сы бӧрын быттьӧ мӧд синмӧн видзӧдліс чужан мулӧн олӧм вылӧ. 1903 воын Василий Налимов выльысь локтӧ Москваӧ. Кыдзи коми йӧзлысь олан-выланногсӧ бура тӧдысьӧс, сійӧс казялісны естествознание, антропология да этнография радейтысьяслӧн Московскӧй обществоса секретарь В. В. Богданов, академик В. Ф. Миллер да обществоса президент академик Д. Н. Анучин. Найӧ и отсалісны зырянскӧй зонлы. Василий Налимов сдайтіс классическӧй гимназиялӧн став курсса экзаменъяс да пырис велӧдчыны Московскӧй университетлӧн физико-математическӧй факультетса естественнӧй отделениеӧ. Студенталігас Василий Налимов пыдісянь тӧдмасьӧ европейскӧй Россиялӧн асыв-войвывса народъяслӧн этнографияӧн да антропологияӧн. В. П. Налимовлысь медводдза этнографическӧй уджсӧ вӧлі йӧзӧдӧма 1903 воын «Этнографическое обозрение» журналлӧн мӧд номерын. Юргижӧдыс — «Некоторые черты из языческого мировоззрения зырян». Сэні висьтавсьӧ коми йӧзлӧн олӧм вылас видзӧдласъяс йылысь, кодъяс сӧвмисны Коми муӧ христианство пырттӧдз на. Сідз, В. П. Налимов казьтылӧ важся антропогоническӧй мойдъяс, Вселеннӧй вылӧ важысянь видзӧдласъяс, коми йӧзлӧн пывсьӧм йылысь. В. П. Налимов оз дивит зыряналысь языческӧй видзӧдласъяссӧ. Накӧд сійӧ йитӧ и аслас народлысь культурнӧй аслыспӧлӧслунсӧ. Тайӧ жӧ воас «Этнографическое обозрение» журналын йӧзӧдӧма В. П. Налимовлысь «Мор» и «Икота у зырян» гижӧдтор, кӧні сійӧ висьталӧ коми йӧзлӧн висьӧмъяс вылӧ видзӧдласъяс йылысь, висьысь кагаяслӧн чужӧм да найӧс бурдӧдӧм йылысь. Тайӧ гижӧдторйыс кутшӧмакӧ тӧдмӧдӧ комияслӧн народнӧй медицинаӧн. Василий Петрович Налимов пыр тшӧкыдджыка выступайтӧ статьяясӧн, докладъясӧн. Сійӧ заводитӧ нимавны пыр ёнджыка. 1906 воын нин нималана исследователь В. Мансикка корис сійӧс сотрудничайтны финно-угорскӧй обществолӧн научнӧй изданиеын. 1907 вося гожӧмын да арын тайӧ обществоыслӧн деньга вылӧ тӧдса финскӧй этнограф Сирелиускӧд В. П. Налимов ветліс нёль тӧлысь кежлӧ Зырянскӧй крайӧ. Кыкӧн найӧ гижисны уна зырянскӧй мойд, сьыланкыв да мукӧд фольклорнӧй произведение. Торйӧн ыджыд тӧдчанлун вӧлі сетӧма коми йӧзлӧн веруйтӧмлы да обычайяслы. Нуӧдісны антропометрическӧй измерениеяс. Этнографъяс волісны Эжва да Сыктыв бокса уна коми сиктӧ. 1980 воын Финляндияын вӧлі лэдзӧма «Большая медведица» зэв мича фотоальбом. Сэні йӧзӧдӧма снимок, кодӧс вӧчӧма Сирелиускӧд ӧтувъя экспедиция дырйи. Снимок улас английскӧйӧн гижӧма: «Путешественниклы отсасьысьяс шуйгавывсянь веськыдвылӧ: начальнӧй школаса учитель Александра Григорьевна Кузиванова, поэт Алексей Александрович Чеусов, студент Василий Налимов да сылӧн вок». Кузьчышъян вылын гижӧд: «Финскӧй учёнӧй Сирелиуслы коми ёртъяссянь». Тешкодь сійӧ, мый английскӧй вылӧ вуджӧдігас вӧчӧмаӧсь ӧшыбка — кузьчышъян вылас кыӧма «коми нывъяссянь», а абу «ёртъяссянь». Тыдалӧ, кузьчышъянсӧ Сирелиуслы козьналіс А. Г. Кузиванова. В. П. Налимов, кыдзи и сылӧн мукӧд современникъяс, зілис бурджыка тӧдмавны Комиын мортӧс дзебан обрядъяс, морт лов вылӧ видзӧдласъяс. Та йылысь сійӧ гижліс «Загробный мир по верованиям зырян» статьяын, кодӧс сідзжӧ йӧзӧдӧма 1907 воын «Этнографическое обозрениеын». Тайӧ гижӧдас коми этнографияын медводдзаысь зільӧма пыдісянь висьтавны сы йылысь, кыдзи коми йӧз гӧгӧрволісны ловъя олӧмсӧ да мӧдар югыдсӧ, кутшӧм йитӧдъяс на костын вӧліны. Кулӧмаяссянь, кыдзи гижӧ Налимов, коми йӧз виччысисны асланыс уджын отсӧг. «Крестьянин кӧ кӧдзӧ, сійӧ корӧ кулӧмаяслысь сетны бур урожай». «Сетӧй бур во», — тадзи шыӧдчигӧн крестьянин видзӧдӧ сылань, кытчӧ дзебӧма кулӧмаясӧс», — пасйӧ В. П. Налимов. Мӧдарюгыдсаяс вылӧ крестьяна надейтчылісны и вӧралігӧн да чери кыйигӧн. Найӧс пӧчитайтӧм вӧсна выль керка векджык стрӧитлісны важ керка местаӧ. В. П. Налимовлысь тайӧ да мукӧд статьяяс лыддьӧм бӧрын позьӧ чайтны, мый кулӧмаяслысь культсӧ учёнӧй гӧгӧрвоӧ оз кыдзи этнографическӧй фактъяс, а кыдзи религиозно-этническӧй системалысь петкӧдчӧмъяс, кодъяс шымыртӧны зыряналысь став олӧм-вылӧмсӧ. Полевӧй корсьысьӧмъясысь ӧтдор В. П. Налимов бура тӧдмасис научнӧй литератураӧн да уджаліс архивъясын. Сійӧ бура тӧдіс коми кыв, пыдісянь ставсӧ гӧгӧрвоис, уджаліс кадӧн артасьтӧг. Тайӧ отсаліс Налимовлы томӧн на пырны Россияын медся нималана этнографъяс, финно-угроведъяс лыдӧ. 1908 вося тӧлын финно-угорскӧй обществолӧн корӧм серти В. П. Налимов мунӧ Хельсинкиӧ, кӧні тӧдмасьӧ финскӧй этнографияӧн да кывйӧн. Гожӧмнас финскӧй исследователь Тальгренкӧд Налимов ветліс археологическӧй экспедицияӧ Волга да Кама кузя, а сэсся чукӧртіс этнографическӧй материал пермякъяслӧн олӧм-вылӧм да веруйтӧм йылысь. Коми-пермякъяслысь этнография тӧдмалігӧн Налимов сюся видзӧдіс, мыйӧн ӧткодь налӧн кывйыс коми-зырянакӧд. В. П. Налимовлӧн медтӧдчана научнӧй уджъяс лыдын «К вопросу о половых отношениях у зырян», коді петіс немецкӧй кыв вылын Хельсинкиын 1908 воын торъя ичӧтик книгаӧн. Мӧд вонас учёнӧй водзӧ уджаліс Финляндияын. Лӧсьӧдіс экспедицияясын чукӧртӧм материалъяс. Тайӧ ки помысь гижӧм уджыс эштіс 1910 воын. Нимыс сылӧн «Материалы по этнографии зырян и пермяков». Тайӧ удж йывсьыс «Этнографическое обозрение» журналӧ аслас рецензияын профессор А. Н. Максимов гижліс: «В. П. Налимов природнӧй зырянин, бура тӧдӧ зырянскӧй кыв да ӧнӧдз кутӧ топыд йитӧд зырянакӧд, ставыс тайӧ ёна кокньӧдіс сылысь уджсӧ. Сылӧн вӧлі позянлун тӧдмавны йӧзлӧн олӧмысь да налӧн веруйтӧмысь сэтшӧм гусяторъяс, кодъясӧс бокӧвӧй мортлы оз петкӧдлыны... В. П. Налимовлӧн материалъясыс лоӧны ыджыд тӧдчанаторйӧн зырянаӧс да пермякъясӧс тӧдмалӧмын, на йылысь, торйӧн нин первойяс йывсьыс, литератураыс абу озыр. Зырянскӧй этнографияысь ӧткымын торъя, но зэв тӧдчана вопросъяс сійӧ восьтӧма зэв бура да стӧча. А. Н. Максимовлысь мӧвпъяссӧ ошкисны и мукӧд этнографъяс. И нинӧм абу шензянаыс, мый тайӧ уджсьыс В. П. Налимовлы сетісны великӧй князь Сергей Александрович нима зэв нималана научнӧй премия. 1912 воын В. П. Налимов нималана этнограф-исследовательӧн нин помаліс «антропология да география» специальность кузя Московскӧй университет первой степеня дипломӧн. Тайӧ жӧ воас «Великая Россия» книжнӧй серияын, кӧні редакторъясысь ӧтиӧн вӧлі профессор Д. Н. Анучин, петіс ӧчереднӧй том, кодлысь мӧд юкӧнсӧ — «Приуралье» — гижис В. П. Налимов В. А. Пиотровскийкӧд ӧтлаын. Сэні вӧліны географическӧй, экономическӧй да историко-этнографическӧй очеркъяс. 1917 воын В. П. Налимов сдайтӧ Казанскӧй университетын магистрскӧй экзаменъяс. Сылы сетӧны магистрантлысь ним да приват-доцентлысь удж. Но Казаньын сійӧ эз вӧв дыр. 1918 воын нин лои Нижегородскӧй университетын география да антропология кафедраса профессорӧн. 1922 воын В. П. Налимов вуджис Москваӧ. Сэсянь дас квайт во, 1938 воӧдз, коді лоис сылы трагическӧйӧн, учёнӧй уджаліс столицаса научнӧй учреждениеясын да высшӧй учебнӧй заведениеясын, сы лыдын мӧд номера МГУ-ын, Тимирязевскӧй институтын, первой номера МГУ-лӧн физмат бердын география кузя научно-исследовательскӧй институтын. Колӧ тӧдчӧдны, мый В. П. Налимов эз эновтчыв коми да мукӧд финно-угорскӧй народлӧн этнографияысь. Кор сійӧ вӧлі нин Московскӧй университетын профессорӧн, активнӧя сотрудничайтіс экономическӧй да краеведческӧй «Коми му» журналкӧд, коді петіс Усть-Сысольскын 1924 восянь. Зыряналы кыв боксяньыс медся матынӧсь удмуртъяс (вотякъяс). 1923 воын В. П. Налимов да нималана удмуртскӧй поэт Кузебай Герд котыртісны «Вотяцкӧй культураӧн тӧдмасьӧм кузя общество». Куим во мысти на отсӧгӧн вӧлі дасьтӧма «Вотяки» сборник, кӧні висьтавсьӧ удмуртъяслӧн экономика, олӧм да духовнӧй культура йылысь. 1927 воын В. П. Налимовӧс бӧрйисны «Чердынскӧй край тӧдмалӧм кузя обществоса» почётнӧй членӧн, а во мысти сійӧс шуисны «Грузинскӧй культура радейтысьяслӧн обществоын» нэм кежлӧ членӧн. ...Профессор В. П. Налимовлӧн активнӧй научнӧй да преподавательскӧй уджыс торксис 1938 воын. Сійӧс незаконнӧя арестуйтісны да мӧдӧдісны Москваысь Сыктывкарӧ. Ми ог на стӧча тӧдӧй, кутшӧм статья серти «судитісны» учёнӧйӧс, кӧні, кор да кыдзи помасис сылӧн олӧмыс...

МЫЙСЮРӦ ВОИС ӦНІӦДЗ

Выль во, сылысь медводдза лунсӧ уна народ лыддьӧ медыджыд праздникъясысь ӧтиӧн. Овлӧ, мый пасйӧны оз ӧти кадӧ. Та вылӧ индӧны либӧ традицияяс, либӧ официальнӧя примитӧм календарь. Россияын выль восӧ январь первой лунсянь Петр Первыйлӧн индӧд серти кутісны лыддьыны 1699 восянь. Сыӧдз выль воыс заводитчыліс сентябрь первой лунсянь. Тайӧ тӧлыссяньыс жӧ вӧлі и коми йӧзлӧн — паса пу святсі (календарь) серти. Археологъяс тӧдмалісны, мый ёна важӧн вӧлӧма мӧд ног. Выль воыс комияслӧн заводитчылӧма март помсянь, кор луныс да войыс ӧткузяӧсь. Европаын выль восӧ январь первой лунсянь лыддьӧмыс топыда йитчӧма Христослы эскӧмкӧд. И веськалӧ тайӧ енмыслӧн «чужӧмсяньыс» (декабрь 25 лун) «Крещенньӧӧдзыс» (январь 7 лун) буретш шӧрас. Комияс кадсӧ нимтылісны «вежадырӧн». Тыдалӧ, ёна важӧн языческӧй енъяслы эскигӧн, тайӧ пӧраас вӧліны кутшӧмкӧ праздникъяс, кодъяс йитчылісны тӧвся шонді вежсьӧмкӧд, лун югыдыслӧн нюжавны заводитчӧмкӧд. Мый гӧгӧрвосьыліс пемыдсӧ югыдӧн вермӧмкӧд. Мыйсюрӧ сійӧ ылыс кадся праздникъясыскӧд йитчӧм традициясьыс воис ӧнія кадӧдз. Православнӧй вичколӧн календарь серти январь 1 лун лыддьыссьӧ святӧй Василийлӧн лунӧн, комияс шуӧны сійӧс Василей лунӧн. Роч православнӧй вичко и ӧні арталӧ вояссӧ важ (юлианскӧй) ног, выль воыс заводитчӧ январь 14 лунсянь (григорианскӧй стиль серти). Василей лунводзвывса праздниксӧ комияс пасйылісны сьыланкывъясӧн, йӧктӧмӧн, ворсӧмӧн. Аслысногӧн пасьтасьӧм йӧз, медсясӧ томъяс, ветлывлісны керкаысь керкаӧ, гажӧдчисны. Найӧс вӧлі колӧ гӧститӧдны мыйӧнкӧ. Ӧтияс гугӧдӧм пасяӧсь, мӧдъяс сарапанаӧсь. Нывбаба улас медсясӧ пасьтасьлісны том зонъяс. Тшӧкыда чужӧмсӧ тупкылісны марляӧн, тюльӧн, чышъянӧн, медым эз тӧдны. Татшӧм ногнас гажӧдчылісны святки чӧжыс. Тшӧкыда медавлісны, «ньӧблісны» та вылӧ кутшӧмкӧ керка, кодӧс нимтылісны ворсан керкаӧн. Василей лунводзвывса войпукыс торъявліс мукӧдъяссьыс. Чукӧртчывлісны эз сӧмын ныв-зон, но и олӧмаджыкъяс. Быдӧн, коді кӧсйыліс. Ворсӧмыс и сьылӧмыс вӧлі топыда йитчӧма любовкӧд. Ӧткымын сьыланкыв бӧрын гозйӧдчысь ныв-зон окасьлісны, мый мукӧд войпук дырйи эз вӧчлывны. Княжпогостскӧй районса Ляли да Кошки грездъясын гажӧдчӧмыс заводитчыліс ныв сьыланкывъяссянь. Нывъяс кык радӧн сувтлісны ӧта-мӧдныслы паныд да заводитлісны сьывны. Сэсся артмӧдлісны кытш, шӧрас пырліс кык зон, кодъяс бӧрйылісны аслыс кык нылӧс да сойбордйӧдыс босьтӧмӧн мыйкӧ дыра ветлӧдлісны кытш шӧрас. Та бӧрын нывъяс бара сувтлісны кытшас, а на пыдди бӧрйылісны мӧдъясӧс. Тадзи вӧчсьыліс сэтчӧдз, кытчӧдз став нылыс эз веськавлы кытш шӧрас. Сӧмын сэки нывъяс мӧдлісны сьывны йӧктан сьыланкывъяс. Сьывлісны медсясӧ медбура йӧктыны да сьывны кужысь нывъяс. Сьӧлӧм бурмӧм бӧрас босьтчылісны сідз шусяна ӧктысян сьыланкывйӧ, кӧні нывъяс шыасьлісны кутшӧмкӧ зон дорӧ, коді сэсся бӧрйыліс на пиысь кыкӧс да петкӧдліс джодж шӧрас. Кыкнан нылыс, чышъян помъяссӧ босьтӧмӧн, ветлӧдлісны керкаӧдыс да сьылісны «Сад йӧрын пӧ ныв гуляйтӧ». Сьыланкыв помассьӧм бӧрас бӧрйылісны аслыныс кык выль зонмӧс. Татшӧм ногӧн сьывлісны-ворслісны сэтчӧдз, кытчӧдз став том йӧзыс эз веськавлыны кытшас. Василей лунводзвывса войпукас тайӧ грездъясас медтӧдчана ворсӧмъясысь ӧтиӧн вӧлі вогӧгӧрся бӧрйӧм. Нывъяс да нывбабаясӧн «Ты пусти в город» роч народнӧй сьыланкыв сьылігкості быд зон бӧрйыліс аслыс кажитчысь нылӧс. Петкӧдліс джодж шӧрӧ, окавліс, сэсся пуксьӧдліс пидзӧс вылас. Татшӧм нылыс во чӧж лыддьысьліс бӧрйӧмаӧн. Аслыссикас гӧтырпуӧн. Мукӧд коми сикт-грездас та кодь кымын ворсӧмыс овліс водзджык, Микайлӧ лунӧ (ноябрь 21 лун). Уна ворсӧм комияслӧн йитчӧма аслысногӧн пасьтасьӧмкӧд. Паськалӧма вӧлі вӧлӧ пасьтасьӧм, но ворслісны эз быдлаын ӧтмоза. Шуам, Троицко-Печорскӧй районса Покча сиктын да Скаляп грездын Василей лун водзын войпук вылӧ кутшӧмкӧ керкаӧ чукӧртчывліс 20 зонмӧдз. Быдӧн сьӧрсьыс вайліс 7 шӧвк чышъян. Найӧс кӧртавлісны киясас («вӧжжи»), сьыліас («сийӧс»), коскас мышладорас («бӧж»). Быд зонлӧн киас ичӧтик жыннян, кодӧс кӧрталӧма сідз жӧ чышъянӧн. Тадзи пасьтасьӧм том йӧз пиысь бӧрйылісны ӧти юрнуӧдысь «вӧлӧс». Мукӧдыс кыкӧн-кыкӧн сувталісны бӧрас. Ӧти зон вӧлі «вӧв вӧтлысьӧн». Кор став ворсысьыс петавліс ывлаӧ, сійӧ плетьӧн вӧтліс «вӧвъяссӧ» сикт кузя некымын час чӧж. Ворсӧмсӧ видзӧдны чукӧрмыліс уна морт, торйӧн ёна кажитчыліс челядьлы. Гуляйтӧм бӧрын вӧлӧ пасьтасьӧм зонъяс бӧр пыравлісны керкаас и заводитлісны гажӧдчыны водзӧ. Сьывлісны-йӧктылісны нывъяскӧд ӧтлаын. Та дырйи ворсӧмсӧ панысьясыс и ыззьӧдлісны мукӧдсӧ. Сысольскӧй районса Куратово да Поёл сиктъясын аслысногӧн пасьтасьӧм йӧзыс шмонитігмоз нӧйтлісны идзасысь кыӧм плетьясӧн найӧс, кодъяс локтісны войпукны, но эз мынтысьлыны ворсан керка медалӧмысь. Та дырйи корлісны налысь гӧснеч. Пасьтасьлывлӧны вӧлі и туриӧ. Некымын зон босьтлісны кианыс коколюка либӧ печкан. На вылӧ чӧвтлісны дӧра либӧ шебрас. «Турияс» кокавлісны ӧта-мӧдсӧ, видзӧдысьяссӧ. Та дырйи бӧръяясыс сералігтырйи зілисны пышйыны, дзебсьыны, кайлісны пӧлатьӧ, паччӧрӧ. Артмыліс гаж, ворсӧм. Уналаын пасьтавлісны гугӧдӧм пась, шапка, кӧмавлісны киссьӧм кӧті, гын сапӧг. Чужӧмсӧ дзеблісны саӧн мавтӧм дӧраторйӧн, тюльӧн, марляӧн. Усть-Куломскӧй районын татшӧм паськӧмсӧ шулісны «йӧгра-яранӧн». Пасьтасьлісны и мӧд паськӧмӧн. Зонъяс — нылӧ, нывъяс — зонъясӧ. Ворслісны гораньӧн. Комияс важӧн лӧсьӧдлісны праздничнӧй ужын. Василей лунӧдзыс Сыктыв да Эжва вожъясын вӧлі пуӧны порсь юр да кокъяссӧ. Луныс сідзи и шусьыліс — порсь юр-кок вильӧдан лун. Лыддьывлісны, кӧть мыйкӧ закладӧ пукты, но тайӧ сёянсӧ лӧсьӧд. Святки дырйи уналаын гадайтчылісны. Торйӧн нин нывъяс, кодъяс медсясӧ кӧсйисны тӧдмавны, кор петасны верӧс сайӧ да коді найӧс босьтас. Гадайтчылісны разнӧй ногӧн. Шуам, Василей лунводзса рытнас петавлісны гидӧ да кутавлісны коді ки улас сюрас. Ыж кӧ веськавліс — верӧс сайӧ петӧмыс оз ло, меж кӧ — мӧдарӧ, кынӧма ыж — ныв вермас регыд нӧбасьны. Либӧ вӧчлісны мӧд ног. Кык-куим ныв лэччылісны ю вылӧ да пуксьывлісны йӧрдан гӧгӧр. Кианыс сермӧд. Матыстчывліс кӧ сэки зон да корліс сермӧдсӧ, лыддьылісны, мый ныв локтан воас петас верӧс сайӧ. Гадайтчылісны и зарни чунькытшӧн. Сійӧс чӧвтлісны ва тыра стӧканӧ, стӧкансӧ пуктылісны тасьтіӧ, а тасьтісӧ лыа либӧ пӧим чукӧр вылӧ. Чунькытш вылас видзӧдлісны рӧмпӧштан пыр, коді сулавліс орччӧн. Вӧлі лыддьӧны, мый татшӧм ногӧн позьӧ аддзывны верӧспусӧ. Либӧ разьӧм кӧсаа нывъяс лэччылісны гӧбӧчӧ. Ӧти киас рӧмпӧштан, мӧдас — сартаса би. Видзӧдісны рӧмпӧштанас сэтчӧдз, кытчӧдз мыш сайӧдыс «оз мун» верӧспуыс. Петавлісны и куим туй вомӧнасянінӧ. Выль вося войӧ. И кывзысьлісны. Кывлісны кӧ куимысь тотшкӧм шы, лыддьыссьывліс, мый сыладорас, кытысь сійӧ кыліс, кодкӧ кулӧ локтан воас. Пуктывлісны нывъяс томналӧм ведраяс дорӧ асланыс юрси сіяса сынан. Асывнас кӧ тшӧтш аддзылісны бокӧвӧй мортлысь юрси, лыддьылісны, мый регыд петасны верӧс сайӧ. Гадайтчылісны и неуна мӧд ног. Томнавлісны куим ведра, а ключсӧ нывъяс пуктывлісны вой кежлас асланыс юрлӧс улӧ. Василей лунся асывнас петавлісны ывлаӧ. Первой паныдасьысь мортыс кӧ вӧлі мужичӧй, лыддьыссьыліс, мый матын верӧс сайӧ петан кад. Гадайтчывлісны комияс эз сӧмын Выль вося войӧ, но и святки чӧжыс. Но верӧс сайӧ петӧмкӧд йитчӧм гадайтчӧмыс медся стӧчӧн лыддьыссьывліс буретш Василей лунводзвывса рытын. Сы вӧсна мый буретш сэки важ восӧ вежліс выльыс.

вӧв вӧтлысь

ворсӧм панысь

КЫДЗИ КОМИЯС ЧЕЛЯДЬСӦ ВЕЛӦДІСНЫ...

Муртса сувті ас кок йылӧ, Удж пыр меным вичмис: Зыбка дорын ӧввӧ сьывны, Ичӧт кага видзны.

Нёбдінса Виттор.

Кыдзи и мукӧд войтыр, коми йӧз ассьыныс челядьнысӧ войдӧр зілисны ичӧтысянь сибӧдны удж бердӧ, ӧкмыс-дас арӧса челядь ваявлісны нин муяс вылысь нянь, петкӧдлісны куйӧд. Дас ӧти-дас куим арӧса зонкаяс ас кежсьыныс нин гӧрлісны му, а накӧд тшӧтшъя нывкаяс ветлывлісны турун пуктыны. Дас куим-дас нёль арӧса нывкаяс сяммылісны нин уджавны кысян станъяс вылын да вӧчлісны вылӧ донъялана дӧраяс. Дась нёль-дас вит арӧса зонкаясӧс эз нин ӧтдортлыны вӧралан артельясын да радпырысь босьтлісны ас дораныс. Унаӧн тайӧ арлыднас уджалісны нин артельясын. Дерт, эз видзӧдны сӧмын арлыд вылӧ, а донъявлісны сійӧс, кутшӧмджык том мортыслӧн тэчасногыс, уна-ӧ вын-эбӧсыс. Эм-ӧ сылӧн сямыс, удж дінас писькӧслуныс да сюртчӧмыс. Нёль-вит арӧса зонкаясӧс пуксьӧдлывлісны вӧв мыш вылӧ, а войвывса кӧр видзысьяс, быдтасыс кӧ сяммӧ кутны киас харей, сетлісны нин сылы кӧра доддьӧн веськӧдлыны. Квайт-сизим арӧса нывкаяслы тшӧктылісны идравны олан жыръяс, дасьтыны сёян-юан, кольлісны видзны кага. Бать-мам век зілисны, мед эськӧ налӧн челядьыс ичӧтысянь велалісны кыйсян уджӧ, эз торкны нэмъясӧн чӧжсьӧм оласног, мед эз пакӧститчыны йӧзлӧн кыйсян угоддьӧясын, пыдди пуктісны йӧзӧс. Том гозъялӧн кӧ чужас кага, вӧлі юалӧны: «Вотӧс вотысь али чукчи вайысь чужис?» Либӧ: «Вӧрӧ кайысь али пачӧ видзӧдысь?» Посни челядь йылысь шуалісны: «Квайт тӧлысся нылыс ӧд чӧрс кузя аддзӧ, а зон — ружье ствол кузя». Кор детинка сӧмын на заводитӧ сёрнитны да гӧгӧрвоны мукӧдлысь сёрнисӧ, бать-мам пыр и зільӧны висьтавлыны вӧралӧм йылысь пӧслӧвичаяс, шусьӧгъяс, мойдъяс. Челядьӧс баййӧдлігӧн бать-мам сьывлісны сэтшӧм сьыланкывъяс, кодъяс эськӧ тшӧтш бурӧ велӧдісны быдтассӧ. Важ йӧз ёна пыдди пуктывлісны бур вӧралысьясӧс, та вӧсна и баййӧдлан сьыланкывъясын эмӧсь татшӧм кывъяс: «Баю-бай, папыд вӧрӧ мунӧма, сьӧла-уръяс кыявны, кӧчьяс-ручьяс лыявны». Бӧрынджык, кор быдтасыс лоӧ ыджыдджык, сэки бара аслыссяма сьыланкывйӧн водтӧдлісны сійӧс да шуавлісны: «Мед дедыд кодь жӧ лоан кыйысь да вайысь, ӧтпыр лыйӧмӧн пӧтка уськӧдысь!» Либӧ «Кӧр вӧтӧдан пӧ дай кокъяснад, ур пезьгӧдан пӧ дай чуньяснад, дозмӧр лыян пӧ дай синъяснад, вӧрысь пӧ потшкалӧмӧн вайысь». Эз ӧд весь коми челядьлы ворсанъясӧн вӧвны вӧралӧм-кыйсьӧм. А чачаяснас — ньӧввуж да ньӧв, пуысь вӧчӧм пищаль. Тӧлын челядь ворслывлісны «синдзебӧн». Ӧти челядь чукӧрлӧн юрнуӧдысьыс дзеблывліс кодӧскӧ лым пиӧ, кодӧскӧ идзас улӧ. Ачыс волывліс мӧд челядь чукӧр дорӧ, кодъяслы колӧ корсьны дзебсьӧмаясӧс. Первойя юрнуӧдысьӧс кутісны пась либӧ пальто пӧлаӧдыс. Дзебсьӧмъяс дорӧ матыстчигӧн налӧн юрнуӧдысьыс горӧдлывліс: «Кынь локтӧ, сан локтӧ». Татшӧм ворсӧмъясыс водзӧ вылӧ вӧралысьӧс велӧдлісны лоны сюсьӧн, кужысьӧн, быдтор терпитысьӧн. Квайт-сизим арӧса зон челядь босьтчывлісны нин асьныс кыйны вӧрса посни лэбачьясӧс: жоньясӧс, пыстаясӧс, уркайясӧс. Тӧлын челядь ёна кыйлывлісны уркайясӧс, кодъяс колля воясӧ ыджыд кельӧбъясӧн матыстчывлісны сиктъяс дорӧ. Уркайяссӧ косьтывлісны да наысь пулывлісны шыд. Бать-мам пыдди пуктывлісны челядьлысь кыйсьӧмсӧ, ӧд век нин содтӧд сёян лоӧ. Медся прӧстӧй кыйсянторнас вӧвлі «дзуг», сійӧс челядь вӧчлывлісны асьныс. Озыр воясӧ ӧти том вӧралысь кыйліс уркайсӧ сюрсӧдз. Кӧкъямыс-ӧкмыс арӧса вӧралысь зонлӧн вӧвлі нин аслас лямпа, сылысь пыдӧсъяссӧ эз эжлыны камысӧн. Зонъяслы вурлывлісны дукӧс, сы вылӧ вӧлі павкнитсьӧ ещӧ ӧти паськӧм, пытшкӧс зепъяса, шусьыліс лазйӧн. Сӧмын челядьлы вурӧм лазъяс эз вӧв чер новлӧдланіныс. Гырысьджык челядь ветлывлісны вӧравны сиктъяссяньыс ылӧджык. Баддя да расъяса местаясын найӧ тӧвбыд петляясӧн кыйисны таръясӧс, сьӧдбӧжъясӧс. Ӧкмыс-дас арӧсӧн челядьӧс батьыс босьтлывліс нин аскӧдыс вӧрса угоддьӧяс кытшовтлыны. Коми вӧралысьяслӧн кыйсян-вӧралан угоддьӧясыс вӧвліны оланінъяссяньыс уна дас километръяс сайын. Угоддьӧ шӧрас морт кыпӧдлывліс вӧр керка да кыйдӧс видзанінъяс. Тайӧ керкасяньыс ӧтарӧ-мӧдарӧ разавлісны чӧс туйяс да лэч туйяс, быдлаын вӧвліны лӧсасъяс, найӧ петкӧдлісны, кӧнӧсь вӧралысьяслӧн налькъясыс да самоловъясыс. Вӧралан угоддьӧясын дед либӧ бать внук-пи дырйиыс октывліс налькъяс, велӧдліс, кытчӧ найӧс колӧ пуктыны, тӧдмӧдліс зверь кок туйясӧн. Дерт, вӧралан уджын челядьысь ыджыд отсӧгыс эз вӧвлы, но найӧ зіля вермылісны чукӧртны пелысь розъяс да ӧшлыны найӧс колана местаясӧ, октыны сьӧла лэчьяс. Бӧрынджык челядь асьныс нин вермисны видлавны налькъяс да лэчьяс. Дерт, опыта вӧралысь кӧ казявліс, мый велӧдчысьыслӧн эм нин сямыс, сэк сійӧс лэдзліс ӧтнассӧ. Челядьӧс вӧравны велӧдігӧн быть колӧ вӧлі тӧдны да пыдди пуктыны прӧмышляйтысьяслысь моральсӧ, сійӧ гижтӧм законъяссӧ, кодъяс нэмъясӧн чӧжсисны да олісны коми вӧралысьяс пӧвстын. Кыдзи колӧ асьтӧ кутны вӧрын, мый позьӧ вӧчны да мый оз позь. Оз ков вежавны, мукӧдлы кӧ бурджыка мойвиас. Оз ков ошйысьны и аслад удачаӧн. Том вӧралысьясӧс велӧдісны, мед найӧ не сӧмын кыйисны, но и дӧзьӧритісны зверьясӧс, лэбачьясӧс да вӧрса быдмӧгъяс. Вылыс Эжваса коми вӧралысь висьталіс: «Менӧ дедӧ велӧдліс кыйсьыны да тшӧкыда шулывліс: коланлунтӧг пӧ эн вӧрӧд». Ӧкмыс-дас арӧса зонъясӧс батьясыс босьтлывлісны нин пищальӧн вӧравны. Тайӧ арлыднад налы сетлывлісны нин лыйсьыны пищальысь. Велӧдлісны, кыдз зарад вӧчны, кыдзи пищальнас вӧдитчыны. Арӧс дас кыка зонлӧн аслас нин вӧвлі ичӧт калибра пищаль. Татшӧмторйыд коми зонкаыдлы вӧвлі медся ыджыд шудӧн. Вӧравны велӧдчӧмысь ӧтдор, челядь ичӧтысянь кужлісны войын кӧть лунын тӧдмавны, кутшӧм местаынӧсь найӧ, кодарӧ колӧ мунны, кодлӧн кӧні сулалӧ вӧр керкаыс да уна мукӧдтор. Дас квайт арӧса зонъяс асьныс нин ветлывлісны дыр кадся прӧмысъяс вылӧ. Мукӧддырйи прӧмышляйтан артельясӧ сюсь вӧралысьяс босьтлісны дінаныс и томъясӧс. Дерт, первой пӧраӧ прӧмыссӧ сылы эз юклывны ӧткодь пайӧн, сетлісны пай джын либӧ нёльӧд пай. А кодыр том вӧралысьлы юклісны ӧткодь пай, сэк сылы колӧ вӧлі мукӧдсӧ гӧститӧдны-юктавны да вердны.

видзны кага

ас кежсьыныс

турун пуктыны

кысян стан

пыдди пуктыны

кыйдӧс видзанін

чӧс туй

• * *

Ме философ этшаника, Меын сотчӧ енлӧн кень. Унаторысь донаджыка Пукта тэнӧ, мича энь.

• * *

Мый ті бара вензяд, видчад, Морта-мортлы пига мыччад? «Роч мед лоас комиысь»... Мый ті корсянныд и кысь? Мед нӧ коркӧ лоас коми Роч кӧть яран, кӧть суоми, Кӧть и коми водзӧ ло ми, — Мывкыдджык да озырджык Лоам мед, кӧть этшаник.

ПАСЬКЫД ГАЖА УЛИЧА

(Йӧзкостса сьыланкыв)

1. Паськыд гажа улича, улича, Доли-шели, доли-шели, Говоринскӧй улича. 2. Уличаас ныв олӧ, ныв олӧ. Доли-шели, доли-шели Говоринскӧй ныв олӧ. 3. Ныв дорас пӧ зон волӧ, зон волӧ. 4. «Зонмӧй, зонмӧй, мый волан, мый волан? 5. Менӧ батьӧ кыйӧдӧ, кыйӧдӧ.

6. Менӧ мамӧ пинялӧ, пинялӧ,

7. Мун жӧ талун бӧр гортад, бӧр гортад,

8. Коркӧ, гашкӧ, аддзысьлам, аддзысьлам.

9. Гырысь луксӧ весалам, весалам,

10. Посни луксӧ шыблалам, шыблалам,

11. Град костас пӧ окасям, окасям!»

КОЗЙӦ, КОЗЙӦ

(Йӧзкостса сьыланкыв)

— Козйӧ, козйӧ, мый сулалан? Ме ӧд тэнӧ пӧрӧда, Ме ӧд тэнӧ пӧрӧда да, Пескӧ керала, Пескӧ керала да, Пачӧ ломта. Кыз ӧгырӧ уськӧда да, Сё блин пӧжала, Вӧсни ӧгырӧ уськӧда да, Сё печенча пӧжала.

КӦЧ ЙӦКТӦ, ЙӦКТӦ

(Кывъясыс да музыкаыс народнӧй)

Кӧч йӧктӧ, йӧктӧ Мича табъя кокнас, Вый тупыль юрнас, Шабді кудель бӧжнас.

Кӧч йӧктӧ, йӧктӧ Мича табъя кокнас, Сьӧд сэтӧр синнас, Ёсь йыла пиньнас.

Кӧчильӧй, йӧктышт этша, Чойильӧй, йӧктышт этша, Гӧгӧр бокнад бергӧдчы, Кодӧс колӧ — тойыштлы.

табъя кока

ДЫШ ПИ

(Йӧзкостса сьыланкыв)

— Пиӧй, пиӧй, чеччы, чеччы! — Чечча, но ог мыссьы.

— Пиӧй, пиӧй, мыссьы, мыссьы! — Мысся, но ог пасьтась.

— Пиӧй, пиӧй, пасьтась, пасьтась! — Пасьтася, но ог кӧмась. — Пиӧй, пиӧй, кӧмась, кӧмась! — Кӧмася, но ог уджав.

— Пиӧй, пиӧй, уджав, уджав! — Уджавнысӧ ме ог куж.

МИЧА НЫВЪЯС

(Кывъясыс да музыкаыс В. Савинлӧн)

Мича нывъяс Эжва дорӧ Лэччисны. Бурлак зонъяс нывъяс бӧрся Вӧтчисны. Пыжӧ пуксисны, мӧдӧдчисны сынны, Горӧдісны сьывны. Зэв гажаа сьылӧны.

«Мича нывъяс, Эжва шӧрас Петамӧй!» «Бурлак зонъяс, мӧдлапӧлас Вуджамӧй!» Тӧвру пӧльыштӧ, мӧвкйӧдлӧ ва вылын... Мӧдлапӧв зэв ылын; Визув ва кылӧдӧ.

«Мича нывъяс, зільджыка нӧ Сыныштӧй!» «Бурлак зонъяс, пелыснаныд Кутыштӧй!» Эжва вуджисны, веж видз вылын долыд, Радлӧ весиг лолыд, — Майбырӧй, олӧмӧй!

«Мича нывъяс, гажа жӧ нин Олӧмыд!» «Бурлак зонъяс, ӧтчыд овлӧ Татшӧмыд!» Майбыр, гажа кад, мед эськӧ эз помась! Гажӧдчӧй, кор томӧсь, Мӧдысь ӧд оз нин во!