Ӧтувъяин2

• Вязова Е. Н., Сизова А. В., Терентьева С. Н. Коми кыв рочьяслы. Медводдза класс. 2016.
• Вязова Е. Н., Сизова А. В. Коми кыв: 2 класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. — Сыктывкар: Анбур, 2011.
• ВЯЗОВА Е. Н., СИЗОВА А. В. 3 класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. — Сыктывкар, 2013
• ВЯЗОВА Е. Н., СИЗОВА А. В. 4 класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. — Сыктывкар, 2013
• Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. КОМИ КЫВ: 6-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. — Сыктывкар 2013
• Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв: 7-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. — Сыктывкар: ООО «Анбур», 2013.
• Ватаманова Г. И., Сизева Ж. Г., Ярошенко Е. Н. Коми кыв: 8-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Мӧд петас. — Сыктывкар: ООО «Анбур», 2013.

Вай тӧдмасям!

Видза олан!
Видза оланныд!
Бур лун!
 
Ме зонка.
Ме нывка.

Видза олан.
— Тэ нывка?
Ме нывка.

Менӧ шуӧны Машаӧн.

— Видза олан!
— Видза олан!
— Кыдзи тэнӧ шуӧны?
— Менӧ шуӧны ...ӧн.

— Эм ыджыд мам?
— Эм.
— Эм вок?
— Абу.

— Тайӧ коді?

— Коді эм котырын?
— Котырын эм бать, мам...

— Тэ коді?
— Коді эм котырын?
— Тайӧ коді?

Менам школа

Тайӧ коді?

Тайӧ мый?

Ми ворсам

А тэ мыйӧн ворсан?

лӧз мач

4 лӧз кубик

кольквиж кубик, лӧз мач, гӧрд машина, сьӧд карандаш, турунвиж тетрадь

Мальвина ворсӧ аканьӧн.

— Менӧ шуӧны ...
— А менӧ шуӧны ...
— Кутшӧм тэнад чача?
— Менам кӧчпи.
— А тэнад мый?
— Менам мач.
— Кутшӧм рӧма?

Менам эм чача.
Тайӧ самолёт.
Самолёт лӧз рӧма.

ӧти кӧч, куим карандаш, вит мач, кык ош

Миян керка

Тайӧ менам керка. Керка ыджыд. Керкаын эм ӧти ӧдзӧс, куим ӧшинь, джодж да джадж.

Керкаыс ичӧт?
Керкаын куим ӧдзӧс?
Керкаын нёль ӧшинь?

— Тайӧ мый?
— Кутшӧм керка?
— Мый эм керкаын?

Тайӧ менам керка. Керка ыджыд, выль да кольквиж. Керкаын олӧны мам, бать, чой да вок.

Тайӧ менам керка. Керкаын куим вежӧс. Менам вежӧсын эм крӧвать, шкап, пызан, улӧс да кык джадж.

— Тайӧ менам вежӧс.
— Вежӧс ыджыд.
— Вежӧсын эм диван, пызан, улӧс да шкап.

Ыджыд ӧшинь. Керкаын ыджыд ӧшинь.

Керкаын куим вежӧс. Менӧ шуӧны Настукӧн. Менам ыджыд да выль керка. Ме ола Сыктывкарын.

Менам керкаын эм ...
 
Гажа Выль во.

— Тайӧ мый?

Мый вӧчӧ?

— Тэ коді?
— А тайӧ коді?

— Видза олан
— Тайӧ мый?
— Кутшӧм рӧма?

Ме юа — нывка юӧ.
Ме сёя — зонка сёйӧ.

Юа кӧ ме йӧв,
Ворса шы ни тӧв.
Сёя кӧ ме рок,
Ӧдйӧ ветлас кок..
Сёя кӧ ме нянь,
Быдма ён да шань.
Сёя кӧ ме шыд,
Лоа зэв ыджыд.

— Ме сёя шыд да рок. А тэ?
— Ме юа йӧв. А тэ?
— Ме юа.

— Видза олан, Кӧчпи!
— Видза олан, Ошпи!
— Пуксьы. Сёй капуста, морков да ю йӧв.
— Аттьӧ.
 
Тэнад эм пась?
Тэнад эм гын сапӧг?
Тэнад эм лӧз дӧрӧм?

Ме пасьтала

Руд да еджыд паськӧма. Коді тайӧ?
Гӧрд да руд паськӧма. Коді тайӧ?

ВОГӦГӦРСЯ КАД

Талун шоныд поводдя.
Лӧз енэжын шонді.
Нывкаяс да зонкаяс ворсӧны паркын.

Мый вӧчӧны нывкаяс да зонкаяс?
Кутшӧм талун поводдя?
Мый эм енэжын?

— Талун шоныд?
— Абу. Талун кӧдзыд.
— Енэжын шонді?

Гажа тулыс, кӧдзыд тӧв, шоныд гожӧм, мича ар.

Гожӧм да тулыс радейтӧны гӧрд да турунвиж рӧм. Ар радейтӧ кольквиж рӧм. Кутшӧм рӧм радейтӧ тӧв?

— Талун кӧдзыд?
— Енэжын шонді?
— Поводдя мича?

Ме радейта гӧрд да турунвиж рӧм!
Ме радейта кольквиж да гӧрд рӧм.
Ме радейта еджыд рӧм.
Ме радейта лӧз да турунвиж рӧм.

Ӧти пу керкаын олісны-вылісны нёль чой.

Ывлаын шоныд поводдя.
Енэжын шонді.
Нывка ворсӧ ывлаын.

Коді ворсӧ ывлаын?
Кутшӧм поводдя ывлаын?
Мый енэжын?

Видза олан, гажа тулыс!
Видза олан, енэж шӧр!
Видза олан, тувсов шонді!
Видза олан, помтӧм вӧр!

ПАРМА (ВӦР)

Кыдз быдмӧ вӧрын.

Тӧвнас ме еджыд, а гожӧмнас турунвиж.
Тӧв и гожӧм ме ӧти рӧма.

ыджыд пожӧм
ыджыд коз
ыджыд кыдз
ыджыд пелысь

Пармаын быдмӧ коз
Паркын вит кыдз
Гӧрд да турунвиж пелысь сулалӧ вӧрын

Вӧрын быдмӧ мича кыдз.
Вӧрын сулалӧ гӧрд пипу.

Мый вӧчӧ мӧс?

Сьӧд рӧма, нёль кока, радейтӧ йӧв.
Ыджыд, еджыд рӧма, сетӧ йӧв.
Мамыс ыджыд, а сійӧ ичӧт.

лэбалӧ енэжын.

— Тайӧ лэбач?
— Да.
— Ыджыд?
— Абу.
— Ичӧтик?
— Да.
— Руд да кольквиж рӧма?
— Да.
— Тайӧ пыста?
— Да.

Ыджыд, сьӧд, горза: «Кар! Кар! Кар!»
Ыджыд, сьӧда-еджыда, шуа: «Китш-котш!»

Ыджыд, сьӧд, сетӧ йӧв.
Ичӧт, сёйӧ йӧв, олӧ керкаын.
Ичӧт, сёйӧ нянь, руксӧ.

Менам эм кань. Каньпи ичӧт да еджыд рӧма. Кань радейтӧ ворсны мачӧн.

Катша лэбалӧ.
Пон руксӧ.
Кань увтӧ.
Лэбач нявзӧ.
Кукань баксӧ.

— Менам эм кань, а тэнад?
— Менам абу кань. Менам эм пон.
— Кутшӧм сійӧ?
— Пон сьӧд да ичӧт. Олӧ керкаын.

Менам эм пемӧс.

Пӧль пуктіс сёркни. Быдмис сёркни ыджыд-ыджыд. Кыскӧ пӧль сёркнисӧ да оз вермы кыскыны.
Пӧль корӧ пӧчӧс: «Лок сёркнисӧ кыскам!»
Пӧч корӧ внучкаӧс: «...»!
Внучка корӧ понйӧс: «...»!
Пон корӧ каньӧс: «...»!
Кань корӧ шырӧс: «...»!
Кыскисны да кыскисны. Кыскисны сёркнисӧ. Сёркни кольквиж, чӧскыд.
Пӧль шуӧ: «Ме сёя сёркни».
Пӧч шуӧ: «...».

лок кыскам сёркни!
— Ме сёя сёркни!

Гӧгрӧс, но абу шар.
Кольквиж, но абу сыр.
Бӧжа, но абу шыр.

Керкаын уна йӧз, а ӧшинь ни ӧдзӧс абу.

Олісны-вылісны шыр да гадь.
Налӧн быри няньыс. Мӧдӧдчисны корсьны нянь.
Мунісны-мунісны да воисны шор дорӧ. Поскыс абу.
Шыр ветліс, вайис идзас сі да шор вомӧн пуктіс.
— Но, гаддьӧй, вай вудж, — шуӧ шыр.
— Ме, — шуӧ гадь, — ог лысьт. Вай тэ первой вудж.
Шыр скӧрмис гадь вылӧ.
— Эк, — шуӧ, — полысь тэ.
Шыр кутіс вуджны, воис шӧрӧдзыс, и идзас сіыс чеги.
Шыр усис ваӧ да вӧйис.
А гадь ваксис, ваксис да потіс.

Олӧ керкаын
Олӧ вӧрын
Олӧ ывлаын

ОТСАСЯН ПАСЪЯС:
выль тема
вӧч содтӧд удж

босьт тӧд вылад

паныд вежӧртаса кыв

Ылі вӧрын, парма шӧрын,
Сёльгӧ-ворсӧ муса ёль.
Ёртасьӧны сыкӧд войтъяс,
Коз да пожӧм коль.

— Чолӧм, ёрт! Ме ичӧт Войт.
— Чолӧм! Кыдзи олан?
— Ола бура. А тэ кыдзи?
— А ме школаӧ со вои.
— Велӧдчыны кутан бура?
— «4» да «5» вылӧ. Ме ӧд юра.

1ʼ удж Лыддьы кывбурсӧ.

Видза олан, дона школа!
Видза олан, муса класс!
Миян тіянысь зэв ёна
Ставлӧн бырӧма нин гаж.

— Видза олан!
— Видза олан!
— Кыдзи тэнӧ шуӧны?
— Менӧ шуӧны Коляӧн.
— А тэнӧ кыдзи шуӧны?
— Менӧ шуӧны Дашаӧн.

менам нимӧй
тэнад нимыд

2ʼ удж. Сёрнит тадзи.

— Кыдзи тэнад нимыд?
— Менам нимӧй Ваня.
— А тэнад кыдзи нимыд?
— Менам нимӧй Степан.
— Кымын арӧс тэныд?
— Меным ӧкмыс арӧс.
— А кымын арӧс тэныд?
— Меным дас арӧс.

3ʼ удж. Лыддьы слогъясӧн.

Вӧч зарядка кывбур серти.

4ʼ удж. Лыддьы кывъяссӧ да серпасав.

Мый ӧткодьыс тайӧ кывъясас?

5ʼ удж. Лыддьы. Висьтав ас йывсьыд.

Менам эм ёрт. Сійӧс шуӧны Андрейӧн, а комиӧн — Ӧньӧ. Сылы дас арӧс, меным ӧкмыс. Ми — бур ёртъяс.

6ʼ удж. Лыддьы да сёрнит тадзи ас йывсьыд.

Менам нимӧй Маша. Меным кӧкъямыс арӧс. Ме ола Кулӧмдінын.

7ʼ удж. Артмӧд 4 кыв.

Висьтав «Да» либӧ «Абу».

— Тэ нывка?
— Тэ зонка?
— Тэ Войт?

8ʼ удж. Висьтав лыдпасъяс ӧ шыпас вылӧ.

Лыддьы кызьӧдз.

9ʼ удж. Артмӧд кывъяс анбур серти.

10ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кымын нывка тіян классын?
2. Кымын зонка?
3. Кымын ӧдзӧс классын?
4. Кымын шыпас ӧдзӧс кывйын?
5. Кымын шы ӧдзӧс кывйын?
6. Кымын ӧшинь классын?
7. Кымын лампочка классын?

Артмӧд юалӧмъяс да сёрнит ёртыдкӧд.

11ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.

Спрячь своё предложение, и пусть его найдёт твой сосед.

12ʼ удж. Лыддьы да гиж комиӧн.

14ʼ удж. Артмӧд кывъяс пасъяс серти.

15ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.

1) Менам нимӧй Таня
2) Ме нывка
3) Меным дас арӧс.
4) Тэнад нимыд Саша.
5) Тэныд ӧкмыс арӧс
6) Тэ зонка

16ʼ удж. Содтав шыпасъяс да гиж.

17ʼ удж. Висьтав кывъяс «Тӧдмасьӧм» тема вылӧ.

ВОГӦГӦРСЯ КАД

— Тэ радейтан ар?
— Ме ог радейт ар. Сійӧ кӧдзыд, зэра да няйт.
— Кутшӧм вогӧгӧрся кад радейтан?
— Ме радейта гожӧм. Сійӧ шондіа, жар.

ме радейта
ме гуляйта
ме котрала

ме ог радейт
ме ог гуляйт
ме ог котрав

1ʼ удж. Висьтав серпас серти, кымын кольквиж, гӧрд да турунвиж рӧма кор.

2ʼ удж. Артмӧд «Нина да Наташа паркын» сёрни.

— Нина, мый тэ вӧчан паркын?
— Ме паркын ...

Вижа — гӧрда сарапана
Ветлӧ берег пӧлӧн ар.
Мича пелысь ӧзйӧм бана,
Сылы шоныд, сылы жар.
 
Висьтав, кутшӧм арыс.

— Ывлаын гожӧм?
— Талун мунам вӧрӧ?

4ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.

Воис зарни ар. Шонді оз нин шонты. Кыдзлӧн коръяс вижӧдісны. Шорын да юын ва кӧдзыд.

5ʼ удж. Мӧвпышт да гиж, мый быдмӧ.

6ʼ удж. Лыддьы. Корсь пӧвсӧ.

Ар бӧрын гожӧм оз пуксьы.
Арын рака и катша пӧт.
Арыд тыра корабль кодь.

Осень как гружёный корабль.
После осени лето не наступает.
Осенью и сорока, и ворона сыты.

7ʼ удж. Гиж паныд вежӧртаса кывъяс.

Тулыснас пасьтасьӧ, а арнас пӧрччысьӧ.

8ʼ удж. Гиж кывъяссӧ анбур серти.

Юклы кывъяссӧ чукӧръяс вылӧ.

велӧдысь велӧдӧ
велӧдчысь велӧдчӧ

1ʼ удж. Корсь пӧвсӧ.

Велӧдысь велӧдӧ челядьӧс.
Челядь велӧдчӧны школаын.

— Кӧні тэ велӧдчан?
— Ме велӧдча школаын.
— Коді тэнӧ велӧдӧ?
— Менӧ велӧдӧ велӧдысь.
— Кыдзи шуӧны велӧдысьтӧ?
— Велӧдысьӧс шуӧны Мария Андреевнаӧн.

2ʼ удж. Мый вӧчӧны пемӧсъяс? Висьтав.

3ʼ удж. Гиж кывъяссӧ анбур серти.

4ʼ удж. Артмӧд пасъяс серти сёрникузяяс.

5ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кӧні тэ велӧдчан?
2. Кутшӧм классын велӧдчан?
3. Коді тэнӧ велӧдӧ?
4. Мый вӧчан урок вылын?
5. Мый вӧчан перемена дырйи?
6. А ёртыд мый вӧчӧ перемена дырйи?

6ʼ удж. Лыддьы. Гиж велӧдӧм диктант.

7ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ да велӧд.

Ӧти-мӧд бӧрся
Поснияс уна
Котӧрӧн быдӧн
Школаӧ мунам.
Артасьны, гижны
Велалам бура,
Миянысь шуда
Код талун сюрас!

8ʼ удж. Гиж кывъяс.

Вӧч тадзи

— Кутшӧм тэнад школаыд?
— Менам школа ыджыд да сӧстӧм.
— Кутшӧм тэнад классыд?
— Менам классӧй шоныд, ыджыд, сӧстӧм.
— Эм али абу классад дзоридз?
— Да, классын эм уна дзоридз.

9ʼ удж. Лыддьы. Тӧдмась Вова нима зонкакӧд. Висьтав ас йывсьыд.
 
Менам нимӧй Вова. Ме Абъячойысь. Велӧдча мӧд классын. Велӧдысьӧс шуӧны Анна Васильевнаӧн. Урок вылын ми гижам, лыддьысям, ворсам, серпасасям.

10ʼ удж. Лыддьы. Мый йылысь висьталӧны Саша да Паша?

Менсьым велӧдысьӧс шуӧны Мария Андреевнаӧн. Сійӧ мича да шань. Мария Андреевна велӧдӧ миянӧс мичаа серпасасьны.

Менсьым велӧдысьӧс шуӧны Надежда Николаевнаӧн. Тайӧ бур да шань велӧдысь. Сійӧ велӧдӧ мичаа гижны, бура лыддьысьны, перемена дырйи ворсны.

11ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.

12ʼ удж. Содты колана кывъяс да гиж сёрникузяяссӧ.

Ӧшинь дорын сулалӧны партаяс. Велӧдчысьяс пукалӧны парта сайын. Пызан вылын куйлӧны небӧгъяс, тетрадьяс, ручка да линейка. Пызан дорын сулалӧ улӧс.

13ʼ удж. Лыддьы, аддзы пӧвсӧ.

Классын кызь велӧдчысь.
Нывка пукалӧ ӧшинь дорын.
Зонкаяс ворсӧны школа сайын.
Велӧдчысь сулалӧ дӧска дорын.
Ёртъяс сьылӧны хорын.

14ʼ удж. Артмӧд юалӧмъяс сертиыс сёрникузяяс.

1. Кытысь мунӧ нывка?
2. Кытысь мунӧ ёртӧй?
3. Кытысь мунӧ зонка?

15ʼ удж. Тӧдмав медводдза шыпасъяссӧ. Гиж.

16ʼ удж. Лыддьы. Артмӧд школа йылысь висьт.

Миян школа ыджыд. Сійӧ шоныд да сӧстӧм. Тані уна велӧдысь да велӧдчысь. Школаын ми велӧдчам, ворсам. Ме ёна радейта школа.

17ʼ удж. Артмӧд серпас серти сёрникузяяс.

1. Коді тайӧ?
2. Кутшӧм рӧма сійӧ гожӧмнас?
3. Кутшӧм рӧма тӧвнас?
4. Кӧні сійӧ котралӧ?

«Да» либӧ «Ог» ворсӧм.

— Тэ кужан лыддьысьны?
— Да.
— Тэ кужан гижны?
— Тэ кужан серпасасьны?
— Тэ кужан сьывны?
— Тэ кужан йӧктыны?

18ʼ удж. Лыддьы текстсӧ.

Ме велӧдча мӧд классын. Пукала ӧшинь дорын коймӧд парта сайын. Ме дорын пукалӧ Витя. Ёрт радейтӧ лыддьыны небӧгъяс да серпасасьны. Ме радейта сьывны да йӧктыны.

Висьтав ас йывсьыд.

19ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кымын пызан классад?
2. Кымын парта классад?
3. Кымын улӧс классад?
4. Кымын ӧшинь классад?
5. Кымын дзоридз классад?

Юрыс чукля, чукля бӧжыс,
Помся бӧрдӧ олӧм чӧжыс.
Улын — крукыль, вылын — бӧж,
«Витӧн» шуам олӧм чӧж.
Мича чужӧм, веськыд стать.
Рочӧн сійӧ лоӧ ...

20ʼ удж Тӧдмав юржугӧдан (кроссворд).

МЕНАМ КОТЫР

1ʼ удж. Содты шыпасъяс да гиж.

2ʼ удж. Висьтав ас йывсьыд.

3ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыдзи тэнӧ шуӧны?
2. Кымын морт тіян котырын?
3. Кыдзи шуӧны чойтӧ? А воктӧ?

4ʼ удж. Артмӧд кывтэчасъяс да гиж. Кутшӧм кывтэчас лишнӧй?

5ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыдзи шуӧны батьтӧ?
2. Кыдзи шуӧны мамтӧ?
3. Кыдзи тэнӧ шуӧны?
4. Тэ бать — мамлӧн ӧти пи? Ӧти ныв?
5. Кыдзи нимыс пӧчыдлӧн? Ыджыд мамыдлӧн?
6. Кыдзи нимыс пӧльыдлӧн? Ыджыд батьыдлӧн?

6ʼ удж. Комиӧд текстсӧ.

7ʼ удж. Лыддьы слогъяссӧ. Лӧсьӧд кывъяс.

8ʼ удж. Висьтав ёртлӧн котыр йылысь. Висьтав тадзи: Менам ёртлӧн эм ....

9ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кӧні тэ олан?
2. Кӧні ӧшалӧ люстра?
3. Кӧні сулалӧны пызан да улӧс?
4. Кӧні ӧшалӧ серпас?
5. Кӧні сулалӧны дзоридзьяс?

10ʼ удж. Артмӧд пасъяс серти сёрникузяяс.

11ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ.

12ʼ удж. Лыддьы да велӧдчы висьтавны ас йывсьыд.

Менӧ шуӧны Раяӧн. Меным ӧкмыс арӧс. Менам эм бать-мам да кык чой. Ме велӧдча мӧд классын. Ми олам Визинын.

13ʼ удж. Артмӧд кывъяс содталӧмӧн сёрникузяяс.

14ʼ удж. Лыддьы письмӧ.

Чолӧм, дона ёрт!
Ме ола Сыктывкарын. Менӧ шуӧны Васяӧн. Менам эм чой. Сійӧс шуӧны Галяӧн. Менам чой велӧдчӧ коймӧд номера школаын. Ёртӧй, гиж ас йывсьыд.
Став бурсӧ!
Вася.

Артмӧд пасъяс серти сёрникузяяс.

— Кӧні уджалӧ тэнад мамыд?
— Менам мамӧй уджалӧ школаын.
— Кӧні уджалӧ тэнад батьыд?
— Менам батьӧй уджалӧ гаражын.
— А кӧні уджалӧны тэнад бать-мамыд?
— Бать-мамӧй уджалӧны бурдӧдчанінын.
— А пӧль-пӧчыд уджалӧны?

15ʼ удж. Лыддьы. Висьтав, код йылысь тайӧ висьтыс.

Менам эм пӧч да пӧль. Найӧ олӧны енэжын. Ме ола вӧрса ёль дорын. Тані зэв гажа.

1. Коді эм Войтлӧн?
2. Кӧні найӧ олӧны?
3. Кӧні олӧ Войт?
4. Кӧні зэв гажа?

16ʼ удж. Корсь пӧвсӧ.

17ʼ удж. Лыддьы. Мый висьталіс Ӧньӧ Войтлы?

Менам эм бать — мам. Батьлӧн нимыс Сергей, а мамлӧн — Надежда. Мам уджалӧ вузасянінын. Бать уджалӧ вӧрын. Ичӧт чойӧс шуӧны Наташаӧн, а ыджыд вокӧс — Иванӧн. Ми олам Кӧрткерӧсын.

18ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ. Коді эм зонка котырын?

СТӦЧА АРТАСЬЫСЬ.

Пӧчӧ шуӧ: — Нокӧ, зон,
Артасьнытӧ кужан он?
— Аддзан, пӧчӧ, чуньӧй — вит.
Гортын витӧн олам — вылам.
Лыддьӧдла кӧть, пӧчӧ!
Кылан?
Батьӧ, мамӧ, пӧль да тэ,
Но и ...
Дерт жӧ — ме.

19ʼ удж. Артмӧд висьт ас котыр йывсьыд. Вӧч серпаса небӧг.

1. Менам бать — мам.
2. Бать — мамлӧн уджаланін.
3. Менам чой — вок.
4. Муса пӧч – пӧль.

МИ ВОРСАМ

1ʼ удж. Артмӧд серпас серти юалӧмъяс. Вочавидз.

Вӧч тадзи: Тайӧ коді? Тайӧ нывка. Мый вӧчӧ нывка? Нывка ворсӧ. Мыйӧн ворсӧ нывка? Нывка ворсӧ аканьӧн.

2ʼ удж. Лӧсьӧд серпас серти сёрникузяяс.

Вӧч тадзи: Тайӧ робот. Сійӧ ичӧт сьӧд чача.

3ʼ удж. Уджав параын. Висьтав ёртыдлы рочӧн.

Мича дзоридз, гӧгрӧс пызан, небыд чача, руд кань, сьӧд пон, гӧрд руч, ыджыд машина.

4ʼ удж. Тӧдмав да серпасав.

1) Лӧза — гӧрда, гӧгрӧс, овлӧ ыджыд, овлӧ ичӧт.
2) Мича да еджыд юрсиа чача.
3) Тайӧ чачалӧн эм нёль кӧлеса да руль.

— Мый вӧчан, Оля?
— Ме ворса аканьӧн.
— Тэ радейтан ворсны аканьӧн?
— Да, ме радейта ворсны аканьӧн.
— Кутшӧм тэнад аканьыд?
— Менам мича да шань акань.

«Пышкай» ворсӧм.

ВЕЛӦДЫСЬ. Челядь, сувтӧй кытшӧ.
ВЕЛӦДЧЫСЬ. Коді лоӧ пышкайӧн?
ВЕЛӦДЫСЬ. Лыддьысьӧй.

Ӧтик-мӧтик,
Кык-мык,
Куим-муим,
Нёль-моль,
Вит-мит,
Квайт-майт,
Сизим-мизим,
Кӧкъямыс-мӧкъямыс,
Ӧкмыс-мӧкмыс,
Дас-пас,
Пес чипас!
ВЕЛӦДЧЫСЬ. Ме лоа пышкайӧн.
ВЕЛӦДЫСЬ. Ира, сувт кытш пытшкас. Ворсӧй.

5ʼ удж. Лыддьы. Кутшӧм чачаӧн ворсӧ нывка?

Менам эм чача. Тайӧ каньпи. Сійӧс шуӧны Муркаӧй. Чача еджыд рӧма, небыд, мича. Ме радейта ворсны тайӧ чачаӧн.

— Мыйӧн тэ радейтан ворсны?
— Ме радейта ворсны конструкторӧн.
— Мыйӧн тэ он радейт ворсны?
— Ме ог радейт ворсны аканьӧн.

6ʼ удж. Лыддьы. Висьтав, мый тӧдмалін Аня йылысь.

Анялӧн эм акань. Нывка аканьсӧ шуис Настукӧй. Настук выль да мича. Аня радейтӧ ворсны аканьӧн.

7ʼ удж. Лыддьы да велӧд кывбурсӧ.

Пуксис пышкай ӧшинь вылӧ.
Ок и мичаа жӧ сьылӧ!
Эн на лэбзьы, ичӧт чой,
Лэбзис лэбачпиыд — ой!

Кутшӧм кывбуръяс тӧдан А. Бартолысь?

8ʼ удж. Висьтав, мый эм чачаӧн вузасянінын.

Висьтав тадзи: Вузасянінын эм небыд еджыд ошпи.

«Ошкӧ — бабӧ» ворсӧм.

— Рая, тэ кӧсъян ворсны?
— А мыйысь ворсам?
— Выль ворсӧм велӧдам.
— А кыдзи шусьӧ выль ворсӧмыс?
— «Ошкӧ — бабӧ».
— Вай велӧдам.
Ошкӧ — бабӧ, ошкӧ — бабӧ,
Чӧдтӧ вотам, пувтӧ вотам.
Бур вотӧссӧ босьтам,
Лёк вотӧссӧ шыбитам.

9ʼ удж. Прӧверит асьтӧ. Артмӧд юалӧмъяс кутшӧм? кӧні? мый? коді? кывъясӧн.

Вӧч тадзи: Коді вузасьӧ лавкаын?

НЫВКА. Видза оланныд!
ВУЗАСЬЫСЬ. Видза олан!
НЫВКА. Меным колӧ чача.
ВУЗАСЬЫСЬ. Кутшӧм чача?
НЫВКА. Кольквиж рӧма ошпи.
ВУЗАСЬЫСЬ. Со тэныд кольквиж рӧма ошпи.
НЫВКА. Кымын шайта?
ВУЗАСЬЫСЬ. Кык шайта.
НЫВКА. Аттьӧ.
ВУЗАСЬЫСЬ. Тэ радейтан небыд чачаяс?
НЫВКА. Меным кажитчӧны найӧ.
ВУЗАСЬЫСЬ. Миян лавкаын уна мича небыд чача. Нӧшта пырав.
НЫВКА. Аттьӧ! Аддзысьлытӧдз!

10ʼ удж. Мый йылысь сёрнитӧны зонкаяс? Сёрнит ёртыдкӧд.

— Мыйӧн тэ ворсан?
— Ме ворса компьютерӧн.
— А мыйӧн тэ ворсан?
— Ме ворса конструкторӧн.

11ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ.

1. Ме радейта ворсны аканьӧн
2. Вок радейтӧ ворсны мачӧн
3. Чой радейтӧ ворсны шур — шарӧн
4. Ёрт радейтӧ ворсны доминоӧн

12ʼ удж. Артмӧд шыпасъясысь кывъяс.

13ʼ удж. Лыддьы А. Бартолысь кывбурсӧ. Висьтав рочӧн.

Миян Таня бӧрдӧ гора.
Мачсӧ уськӧдӧма шорӧ.
Ӧвсьы, Таня, тэ эн бӧрд,
Оз вӧй мачыд, кутам бӧр.

14ʼ удж. Лӧсьӧд висьт радейтана чача йывсьыд план серти.

1. Менам радейтана чача.
2. Кутшӧм сійӧ?
3. Кӧні сійӧ олӧ?

Вӧч тадзи: Менам радейтана чача — кӧчпи. Сійӧ руд рӧма да небыд. Сійӧ олӧ джаджйын.

Серпасав радейтана чачатӧ.

МЕНАМ ГОРТӦЙ

2ʼ удж. Лыддьы кывъяссӧ. Артмӧд кывтэчасъяс.

3ʼ удж. Комиӧд. Гиж сёрникузяяссӧ пасъясӧн.

4ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ да гиж.
Ме пета гортысь. Менам вежӧсысь котӧртӧ кань. Джаджйын сулалӧны небӧгъяс. Джоджын куйлӧ небыд ковёр.

— Кӧні тэ олан?
— Ме ола Шойнатыын (Сторожевскын).
— Кутшӧм тэнад керкаыд?
— Менам ичӧт да шоныд керка.
— А тэ кӧні олан?
— Ме ола Усогорскын.
— А кутшӧм тэнад керкаыд?
— Менам ыджыд кирпич керка.

пызан шӧрын
пызан вылын
пызан улын
пызан дорын
пызан сайын

6ʼ удж. Гиж сёрникузяяс.

Пызан вылын сулалӧ ваза. Пызан сайын пукалӧ менам ичӧт вок. Ӧшинь дорын сулалӧ пӧч.

7ʼ удж. Лыддьы. Сувтӧд юалӧмъяс.

Ме ола сиктын. Миян куим вежӧса пу керка. Ӧшинь дорын сулалӧны пызан да улӧс. Джаджйын уна мича дзоридз.

Рочӧд да гиж.

8ʼ удж. Лыддьы да серпасав.

Ӧшинь дорын пызан. Пызан вылын дзоридз. Пызан сайын улӧс. Улӧс улын мач. Джодж шӧрын кань. Ӧдзӧс дорын пон. Парта сайын велӧдчысь. Керка дорын дзоридз. Мам йылысь небӧг. Ю вылын катер.

9ʼ удж. Велӧд кывпесансӧ да ворс.

Йӧрын, шӧрын, полӧкалӧ.
Полӧкалӧ вӧрышталӧ.

10ʼ удж. Лыддьы мичаа.

Со тай менам сиктӧй,
Со тай керка менам,
Мойд вылын кодь дзик тэ —
Радейта ме тэнӧ.

Серпасав оланінтӧ.

11ʼ удж. Висьтав ёртыдлы аслад вежӧс йылысь.

Менам вежӧсӧй ичӧт. Пӧтӧлӧкыс еджыд, джоджыс мугӧм. Ӧшинь вылын сулалӧны дзоридзьяс. Стен дорын пызан. Пызан вылын куйлӧны небӧг, тетрадь да ручка.

Серпасав ассьыд вежӧстӧ.

— Кутшӧм тэнад вежӧсыд?
— Менам вежӧсӧй ыджыд. А тэнад?
— А менам вежӧсӧй ичӧт.
— Тэнад вежӧсын эм телевизор?
— Менам вежӧсын абу телевизорыс, а эм уна небӧг, энциклопедия, кывчукӧр. А тэнад мый эм?
— Менам эмӧсь небӧгъяс, кывчукӧръяс да компьютер.

12ʼ удж. Висьтав, коді кӧні олӧ?

13ʼ удж. Содты шыпасъяс да гиж.

14ʼ удж. Артмӧд выль кывъяс.

15ʼ удж. Висьтав, кодлӧн тайӧ керкаыс.

1) Пу улын ыджыд гу, сэні тӧвбыд узьӧ ...
2) Пу вылын шоныд поз, а олӧ сэні ичӧт ...

16ʼ удж. Лыддьы да велӧд.

ИЧӦТ УР.

Мича позйын, пожӧм йылын,
Лысъяс пытшкын, вылын — вылын,
Оліс-выліс ичӧт ур,
Сійӧ вӧлі мастер бур.

17ʼ удж. Комиӧд кывъяссӧ. Артмӧд сёрникузяяс.

18ʼ удж. Юклы чукӧръяс вылӧ.

19ʼ удж. Аддзы лӧсявтӧм кывъяс.

20ʼ удж. Висьтав гортса пемӧс йылысь.

Менам гортын олӧ кань. Сылӧн нимыс Муся. Кань радейтӧ ворсны джоджын мачӧн. Сійӧ узьлӧ диван вылын.

«Ме аддза ...» ворсӧм.

— Ме аддза улӧс.
— Ме аддза пызан.
— Ме аддза ӧдзӧс.

21ʼ удж. Артмӧд юалана сёрникузяяс.

Вӧч тадзи: Кӧні сулалӧ керкаыд? Кутшӧм сійӧ? Коді олӧ гортад? Мый эм тэнад вежӧсын?

22ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.

1. Дима олӧ пу керкаын
2. Чойяс олӧны выль керкаын
3. Бать — мам стрӧитӧны кирпич коттедж
4. Кык вок олӧны кӧр чумын

23ʼ удж. Гиж висьт план серти.

1. Кутшӧм тэнад вежӧсыд?
2. Мый эм тэнад вежӧсын?
3. Кӧні тэ вӧчан гортса удж?
4. Кӧні тэ видзан небӧгъястӧ?

24ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ. Висьтав ас кывйӧн.

Петялӧн ыджыд пу керкаыс уна ӧшиня. Ӧшиньӧд тыдалӧ Печора ю. Зонка радейтӧ видзӧдны ю вылӧ. Печора юыс лӧнь да югыд.

МЕ ГӦГӦР

1ʼ удж. Юклы чукӧръяс вылӧ да гиж.

2ʼ удж. Корсь гортса пемӧс нимъяс.

3ʼ удж. Содты лӧсялана кывъяс.

1) Гыжъяс ёсьӧсь, ускыс кузь.
Ачыс мелі, но и сюсь.
Войнас, кыйсьӧ да, оз узь.

2) Висьтав, пиӧ,
Коді сійӧ:
Войын сюся видзӧ горт,
Лунын — вӧралысьлӧн ёрт.

3) Гӧныс пушкыр,
Бӧжыс пашкыр,
Синъясыс — сьӧд моль,
Сёяныс — коз коль.

4) Лудысь аддза тась и сэтысь —
Ветлӧдлӧны пась да кепысь.
Коді тайӧ?

4ʼ удж. Артмӧд серпас серти сёрникузяяс.

— Тэнад эм гортса пемӧс?
— Да, менам эм гортса пемӧс.
— Кань, вӧв, мӧс, порсь?
— Абу, пон.
— Кыдзи сійӧс шуӧны?
— Катшысӧн.
— А тэнад коді эм?
— Менам эм каньпи. Зэв мича да шань.

6ʼ удж. Висьтав кань йылысь (пон йылысь).

Вӧч тадзи:
Менам каньлӧн нимыс Мурзик. Сійӧ ыджыд, сьӧд рӧма. Мурзик мича да мелі кань. Ме радейта кысукӧс.

7ʼ удж. Лыддьы.

Дарья тьӧтлӧн олӧ кань,
Нимыс сылӧн Мурка.
Смоль сьӧд гӧна, вывті шань,
Лунтыр сійӧ кургӧ.
 
Кутшӧм Дарья тьӧтлӧн каньыс?

8ʼ удж. Юклы чукӧръяс вылӧ да гиж.

9ʼ удж. Гиж серпасъяс серти кывтэчасъяс.

Вӧч тадзи: нёль ошпи, ...

10ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧм вылӧ.

Йирсьӧ лудын куим мӧс:
Гӧрд да еджыд, сьӧд да лӧз.
Кытысь нёльӧд мӧскыс лои?
Недыр мысти гӧгӧрвои:
Мамыс сайын вӧлӧм кук,
Петкӧдчыліс ӧти здук.

1) Гожӧмнас руд рӧма ветлӧ,
Тӧлын еджыд гӧн петлӧ.

2) Ветлӧ — тапикасьӧ вӧрӧд.
Сёйӧ юмов ма да чӧскыд чӧд.

3) Гӧрд рӧма, пашкыр бӧжа.
Тайӧ, дерт жӧ, мудер ... .

11ʼ удж. Лыддьы да висьтав, код йылысь мойдыс.

Олісны-вылісны руч да кӧч. Ручлӧн вӧлі йи чом, а кӧчлӧн — пу чом. Воис тулыс. Ручлӧн йи чомйыс сыліс. Сійӧ вӧзйысис кӧч ордӧ узьны, а сэсся вӧтліс кӧчӧс гортсьыс.

1. Кодъяс олісны-вылісны?
2. Кутшӧм чомйыс вӧлі ручлӧн?
3. Кутшӧм чомйыс вӧлі кӧчлӧн?
4. Мыйла ручлӧн чомйыс сыліс?
5. Висьтав мойдсӧ водзӧ.

12ʼ удж. Лыддьы кывпесансӧ.

Йӧра юрысь усис сюрыс,
Усьӧм сюрыс нюрысь сюрис.

Мыйӧн торъялӧны кывъясыс?

13ʼ удж. Содты кывъяс.

Ыджыд ош.
Скӧр кӧин.
Тэрыб руч.
Пельк ур.
Полысь кӧч.

Полысь кӧч пукалӧ пу улын.
Скӧр кӧин котралӧ вӧрын.
Пельк ур пукалӧ пу вылын.
Тэрыб кӧр котӧртӧ вӧрӧд.
Варгыль кока ош сулалӧ пу дорын.

15ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.

1) Ичӧтик пышкай чеччалӧ туй вылын.
2) Кольквиж морӧса пыста пукалӧ пу вылын.
3) Гӧрд морӧса жонь лэбалӧ.
4) Лэбач пуксис пу вылӧ.

16ʼ удж. Велӧд лыддьысянкыв.

Ӧтик, кык, куим, нёль,
Коз пу йылысь уси коль.
Сійӧс нуис визув ёль,
Урлы немтор эз и коль.

Кутшӧм пемӧс радейтӧ коль?

Лыддьысь да ворс «Шыр да кань» ворсӧмӧн.

17ʼ удж. Артмӧд пасъяс серти ёрта сёрни.

18ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Коді тайӧ?
2. Сійӧ гортса али вӧрса пемӧс?
3. Кутшӧм рӧма сійӧ?
4. Кутшӧм сылӧн бӧжыс?
5. Кодӧс кӧсйӧ сёйны мудер руч?

19ʼ удж. Комиӧд роч кывъяссӧ да лыддьы.

Ошпи лыддьӧ небӧг. Кӧинпи котралӧ. Кӧрпи серпасалӧ пу. Урпи пукалӧ пу вылын. Кӧчпи ворсӧ мачӧн. Жоньяс лэбалӧны. Пышкайяс да пыстаяс пукалӧны ӧшинь вылын.

— Ош олӧ вӧрын?
— Да, ош олӧ вӧрын.
— Сійӧ полысь?
— Сійӧ абу полысь.
— Ош варгыль кока?
— Да, ош варгыль кока.
— Сійӧ мугӧм рӧма?
— Да, сійӧ мугӧм рӧма.

20ʼ удж. Лыддьы мойдсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

МЫЙ МЕДЧӦСКЫД?

Олісны-вылісны кань, петук, пон да кӧза. Найӧ сёрнитісны, мый медся чӧскыд. Кань шуӧ:
— Медся чӧскыд йӧв да шыр.
Пон шуӧ:
— Медчӧскыд лы!
Петук горӧдіс:
— Шыдӧсысь чӧскыд нинӧм абу!
Кӧза шыасис:
— Медчӧскыд турун.
 
1. Коді вочавидзис стӧча?
2. Коді мый радейтӧ?
3. А мый радейтӧ тэнад гортса пемӧсыд?

21ʼ удж. Тӧдмав юржугӧдан (ребус).

ВОГӦГӦРСЯ КАД.

1ʼ удж. Аддзы Машалысь ӧшыбка.

Гиж вогӧгӧрся кад нимъяс комиӧн.

2ʼ удж. Лыддьы да велӧд кывбурсӧ.

Воис тӧв,
И усис лым.
Лоис кӧдзыд,
Вӧчам кыр.

«Телемост» ворсӧм. Сёрнитӧй Сосногорск карса велӧдчысьяскӧд.

1. Кутшӧм тіян поводдяныд?
2. Кӧдзыд али шоныд?
3. Кымын градус ывлаын?
4. Лымъялӧ али оз?
5. Кымӧра али шондіа?

3ʼ удж. Гиж рочӧн.

4ʼ удж. Комиӧд да гиж.

5ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кымын челядь серпас вылын?
2. Мый вӧчӧны зонкаяс?
3. Кысянь ислалӧны челядь?
4. Мыйӧн ислалӧны зонкаяс?
5. Мый вӧчӧны нывкаяс?

6ʼ удж. Артмӧд пасъяс серти сёрникузяяс.

«Да» либӧ «Оз» ворсӧм.

— Арын зэрӧ?
— Тӧлын лымъялӧ?
— А тӧлын зэрӧ?
— Арын усьӧ лым?

7ʼ удж. Лыддьы кывбуръяссӧ.

ЛЫМ УСЬӦ.

Гӧн кодь лымйыс ньӧжйӧник
Полігтырйи усьӧ.
Зырйӧн весаламӧ ми
Керка дорӧдз туйсӧ.
Кӧть и мудзыштам, но мед,
Туйыд пӧсявтӧг оз шед.
 
Ӧткодяв кывбуръяссӧ.

Серпасав кывбурсӧ.

8ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс сетӧм кывъясысь.

1. Ар бӧрын воис кӧдзыд тӧв.
2. Му вевттьысис еджыд лымйӧн.
3. Зонкаяс да нывкаяс зырйӧн вӧчӧны кыр.
4. Найӧ ислалӧны чой йывсянь даддьӧн, лызьӧн.
5. Челядьлӧн гажа гӧлӧсъяс ылӧдз кылӧны.

9ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.

Кӧч тӧвнас еджыд рӧма. Сійӧ войын корсьӧ сёян. Асывнас водӧ узьны. Кузь пель полӧ понъясысь, ручьясысь, йӧзысь.

10ʼ удж. Тӧдмав юржугӧдан.

— Мый ӧшалӧ коз йылын?
— Коз йылын кодзув.
— Кутшӧм рӧма кодзулыс?
— Кодзув гӧрд рӧма.
— Мый нӧшта ӧшалӧ коз вылын?
— Коз вылын ӧшалӧ уна мича чача.

Выль во.

1ʼ удж. Висьтав, кутшӧм тайӧ гажлун. Артмӧд юалӧмъяс да сёрникузяяс серпас серти.

2ʼ удж. Лыддьы да велӧд кывбурсӧ.

Коз пу вылӧ асьным ми
Чача ӧшлам уна,
Ӧзтам мича рӧма би
Выль во праздник лунӧ.

«Би кинь» журналысь

3ʼ удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
Батькӧд джодж шӧрӧ сувтӧдам коз. Коз йылӧ ӧшӧдам кодзув. Чойкӧд ӧшӧдам мича чачаяс. Коз улӧ пуктам Кӧдзыд Пӧльӧс да Лымнылӧс.

1. Мый сувтӧдам батькӧд?
2. Мый ӧшӧдам коз йылӧ?
3. Мый ӧшлам коз вылӧ?
4. Мый пуктам коз улӧ?

Висьтав рочӧн.

Джодж шӧрӧ, коз йылӧ, коз улӧ, коз вылӧ.

Пӧль вӧчас зумыд пос, оз и ковмы чер.
Тӧвбыд узьӧ пыді муын,
Вужъяс улӧ кодйӧм гуын,
Вӧрын олӧ, оз тай вош.
Сылӧн нимыс лоӧ ... .
 
Гожӧмнас руд рӧма ветлӧ,
Тӧлын еджыд гӧн век петлӧ.
Пельясыс кузьӧсь, дженьыд бӧж,
Полӧ быдторйысь нэм чӧж.

4ʼ удж. Содты кывъяс.

5ʼ удж. Тӧдмав юржугӧдан (кроссворд).

6ʼ удж. Артмӧд юалӧмъяс сёрникузяяс дорӧ.

Челядь ворсӧны да йӧктӧны коз пу гӧгӧр. Кӧдзыд Пӧль да Лымныв сулалӧны коз дорын. Нывка висьталӧ кывбур.

Вӧч тадзи: Челядь ворсӧны да йӧктӧны коз пу гӧгӧр.

1. Кодъяс ворсӧны да йӧктӧны коз пу гӧгӧр?
2. Мый вӧчӧны челядь коз пу гӧгӧр?
3. Кӧні ворсӧны да йӧктӧны челядь?

— Тэ сувтӧдін гортад коз?
— Да, сувтӧді.
— Мый ӧшӧдін коз йылас?
— Коз йылас ӧшӧді гӧрд кодзув.
— Мый ӧшлін коз вылас?
— Коз вылас ӧшлі мича чачаяс.
— Кытчӧ сувтӧдін Кӧдзыд Пӧльӧс да Лымнылӧс?
— Кӧдзыд Пӧльӧс да Лымнылӧс сувтӧді коз улӧ.

Тӧдмав да серпасав вочакывсӧ.

1. Коді пасьталӧ лӧз пась да лӧз шапка?
2. Коді пасьталӧ гӧрд пась, гӧрд кепысь да гӧрд шапка?
3. Кодъяс пасьталӧны еджыд платтьӧ?

7ʼ удж. Артмӧдӧй ёрта сёрни.

Сёрнитӧй тадзи:

— Тэ коді?
— Ме кӧч. А тэ коді?
— Ме шыр.
— Кӧчильӧй, вай чолӧмалам Выль воӧн челядьӧс .
Ӧтлаын:
— Чолӧмалам Выль воӧн! Сиам тіянлы став бурсӧ!

8ʼ удж. Гиж чолӧмалӧм.

Вӧч тадзи:

Муса бать-мам!
Чолӧмала тіянӧс Выль воӧн! Сиа тіянлы кузь нэм да бур шуд.
Тіян пи (ныв) — ... .

9ʼ удж. Велӧд сьыланкыв да сьыв.

Ми посни еджыд лым чиръяс,
Ми лэбалам нин дыр.
Зэв кокньыдӧсь ми, гӧн кодьӧсь,
Зэв кӧдзыдӧсь ми пыр.

10ʼ удж. Корсь таблицаысь кык кывтэчас.

СЁЯН-ЮАН. ТАСЬТІ-ПАНЬ

1ʼ удж. Лыддьы дозмук нимъяссӧ комиӧн.

2ʼ удж. Корсь паныд вежӧртаса кывъяс.

3ʼ удж. Висьтав, кутшӧм дозмук босьтан походӧ.

Ме походӧ босьта

— Ёртъяс, вай аски ветламӧй походӧ.
— Миша, тэ босьт походӧ стӧкан, ичӧт да ыджыд пань.
— Ме ог босьт стӧкан. Ме босьта кружка да ичӧт пань.
— А тэ, Саша, босьт ичӧт да ыджыд тасьті.
— Сергей, эн вунӧд босьтны пурт.
— Коді босьтас пӧрт?
— Ме босьта пӧрт.
— Вова, босьт ыджыд чайник.
— Колӧ нӧшта истӧг?
— Да, Миша, босьт истӧг.
— Мый нӧшта босьтам?

4ʼ удж. Велӧд кывпесан.

Тасьті — пань.
Черинянь.
Чери корӧ Сера кань.

5ʼ удж. Мыйӧн кань чӧсмӧдлӧ ёртъяссӧ? Сёрнит.

6ʼ удж. Комиӧд. Юклы чукӧръяс вылӧ.

7ʼ удж. Лыддьы да помав висьтсӧ.

СЁЯНІНЫН.
Зонка пырис сёянінӧ. Сійӧ босьтіс пӧсь шыд, рок да йӧв. Нина Семёновна шыдсӧ пуктіс ыджыд тасьтіӧ, роксӧ — ичӧт тасьтіӧ, йӧвсӧ кисьтіс чашкаӧ.

8ʼ удж. Лыддьы. Мый висьталіс Мурка?

Ме каньпи. Менам нимӧй Мурка. Радейта сёйны шоныд йӧв, чӧскыд нӧк да рысь.

Мый радейтӧ сёйны тэнад каньыд?

9ʼ удж. Лыддьӧй кывбурсӧ рольяс серти.

Каньӧс кычи воштіс матӧ:
«Узян, — шуӧ, — лун шӧр кадӧ!»
Каньыд дорйысьнытӧ кужӧ:
«Менам, — шуӧ, — войся уджӧй».

— Ме сёя пӧсь шыд.
— Ме ог сёй пӧсь шыд. Ме радейта кӧдзыд шыд.
— Тэ юан йӧв?
— Ог ю йӧв, ме юа сок.

10ʼ удж. Лыддьы да вочавидз гижӧмӧн.

Ми локтім сёянінӧ. Пызан вылын шыд, рис рок да юмов кисель. Велӧдысь шуис миянлы: «Нянь да сов!» Сёяныс чӧскыд!

1. Кытчӧ локтісны челядь?
2. Мый вӧлі пызан вылын?
3. Мый шуис велӧдысь челядьлы?
4. Кутшӧм кыв ті шуинныд велӧдысьлы?

11ʼ удж. Тӧдмав юржугӧданъяс.

«Сёянінын» ворсӧм.

Пырт сёрниӧ вежавидзана кывъяс.
Став бурсӧ! Нянь да сов! Аттьӧ! Видза оланныд!

ЧУЖАН ЛУНӦН!

2ʼ удж. Артмӧд юалӧмъяс сёрникузяяс серти.

1. Пызан сайын пукалӧны челядь.
2. Настуклы тырис ӧкмыс арӧс.
3. Ёртъясыс чолӧмалӧны Настукӧс.

3ʼ удж. Лыддьы. Мый йылысь висьталіс Ваня?

Менам чужан лун. Ме дорӧ воисны ёртъяс. Найӧ чолӧмалісны менӧ чужан лунӧн. Козьналісны меным мича небӧгъяс да чачаяс. Ми ворсім, сьылім, висьталім кывбуръяс. Зэв гажа вӧлі менам чужан лунӧй.

4ʼ удж. Велӧд кывбурсӧ да сьыв чужан лун дырйи.

Кыдзи Ваня чужан лунӧ
Ми пӧжалім тупӧсь нянь,
Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь.
Коді муса, сійӧ шань.

— Кодлӧн чужан луныс?
— Чужан луныс Ванялӧн.
— Мый пӧжалісны Ванялы?
— Сылы пӧжалісны тупӧсь нянь.

5ʼ удж. Аддзы чолӧмалана кывъяс.

Кузь нэм да бур шуд!
Уна нёль да вит!
Бур да шань ёртъяс!

тэ ворсан, сьылан, йӧктан
ті ворсланныд, сьыланныд, йӧктанныд

— Ті ворсанныд чужан лунӧ?
— Да, ми ворсам.
— Мыйӧн ті ворсанныд?
— Ми ворсам мачӧн, компьютерӧн.
— Ті сьыланныд да йӧктанныд?
— Да, ми сьылам да йӧктам.

6ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ да гиж.

7ʼ удж. Гиж кывъяссӧ ӧтка да уна лыдын.

Гиж тадзи: пӧжавны — тэ пӧжалан, ті пӧжаланныд.

8ʼ удж. Тӧдмав, кодлӧн чужан луныс.

9ʼ удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд кывбурсӧ.

Мамук меным
Чужан лунӧ
Ньӧбис кампет
Уна-уна.
Мамук менам —
Молодеч!
Да и ачым —
«Гӧстинеч!»

1ʼ удж. Артмӧд серпас серти 2–3 сёрникузя. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыдзи пасьтасьӧмаӧсь йӧз?
2. Мыйла найӧ пасьтасьӧмаӧсь мичаа?

Геня аддзис шор дорысь зонкаӧс да юаліс:
— Кытысь тэ?
— Кӧр дорысь.
— А мыйла тані?
— Велӧдчыны вайисны.
— А кыдзи шуӧны?
— Вася Манзадейӧн.

1. Мый йылысь сёрнитісны зонкаяс?
2. Кӧні олӧ Вася Манзадей?
3. Мый тэ тӧдан тундра йылысь?

2ʼ удж. Содты да гиж.

3ʼ удж. Лыддьы Дашалысь кывбур.
 
Чойӧй талун локтіс карысь,
Вайис гӧснеч сумка тыр:
Мамлы — чышъян, батьлы — дӧрӧм,
Меным — быдса тупыль сыр.

Мыйла чойыс нывкалы вайис сыр?

4ʼ удж. Юклы чукӧръяс вылӧ да гиж.

В коми языке вместо Ф произносится П, вместо Х произносится К.

«Т шыпас» ворсӧм.

1. Кутшӧм кӧм кӧмалан гортын?
2. Мый кӧмалан гуляйтны петігӧн?

5ʼ удж. Велӧд кывпесанъяссӧ.

Шоныд пась меным дась,
Ывла вылын кӧть туплясь.

Дзоля Коля гачыс кын,
Дзоля Коля дзугӧ лым.

«ПАСЬКӦМ» ЛАВКАЫН.

— Бур лун! Мый ньӧбан?
— Бур лун! Меным колӧ мича ковта.
— Со тайӧ мича. Кажитчӧ?
— Да, кажитчӧ. Ме ньӧба.
— Вот тэныд ковта.
— Аттьӧ.

6ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ.

Ме пасьтӧда аканьӧс. Ме пасьтася шоныда. Нывка кӧмӧдӧ чойсӧ. Нывка кӧмасьӧ петны ывлаӧ.

7ʼ удж. Артмӧд шыпасъясысь кывъяс да гиж.

8ʼ удж. Лыддьы мойдсӧ.

ДОНА ПАСЯ РУЧ.

1. Эм-ӧ висьтыслӧн пом?
2. Висьтав рочӧн мойд нимсӧ.
3. Кутшӧм нӧшта мойдъяс тӧдан руч йылысь?
4. Корсь мойдысь серпас дорӧ лӧсялана сёрникузяяс.

9ʼ удж. Корсь мойдысь сёрникузяяс.

Олісны — вылісны руч да кӧч. Ручлӧн пасьыс дона, а кӧчлӧн донтӧм.
— Отсав! — горзӧ.
Пемӧсъяс котӧртісны, лэбачьяс лэбзисны, видзӧдӧны, кыдзи кӧч велӧдӧ ручӧс.

10ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Ветлӧ миян Вася
Кок улӧдзыс пася,
Гын сапӧгас
Ачыс пӧдас.
Шарпӧ дзебӧ ныр,
Кепысь быттьӧ зыр,
Синсӧ тупкӧ шапка,
Кокыс ӧдва тапкӧ.
 
Серпасав Васялысь паськӧмсӧ.

МЕНАМ ЛУН

1ʼ удж. Кымын лун вежонын? Тӧдмась вежон лун нимъясӧн.

— Талун пекнича?
— Да, талун пекнича.
— Талун выльлун?
— Абу. Талун воторник.

2ʼ удж. Артмӧд юалӧмъяс серти сёрникузяяс.

1. Кутшӧм вежон лунъяс тӧдан?
2. Мый вӧчан вежалунӧ?
3. Кытчӧ мунан выльлунӧ?
4. Кымын лун велӧдчан школаын?

3ʼ удж. Лыддьӧй рольяс серти.

— Пашӧ пиӧ, чеччы!
— Чечча кӧ ӧд, ог жӧ кӧмась.
— Пашӧ пиӧ, кӧмась!
— Кӧмася кӧ ӧд, ог жӧ мыссьы.
— Пашӧ пиӧ, мыссьы!
— Мысся кӧ ӧд, ог жӧ сёй.
— Пашӧ пиӧ, сёй!
— Сёя кӧ ӧд, ог жӧ мун уджавны.

Фольклорысь

Висьтав, кутшӧм Пашӧ пиыс.

4ʼ удж. Корсь пӧвсӧ.

Зонка да нывка йӧктӧны.
Челядь ворсӧны шахматӧн.
Нывка ворсӧ аканьӧн.
Детинка видзӧдӧ телевизор.
Зонка ворсӧ гитараӧн.
Ме лыддя небӧг.

5ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс.

1) Витя воторникӧ мунӧ зоопаркӧ.
2) Челядь сьылӧны да йӧктӧны пекничаӧ велӧдчанінын.
3) Вежалунӧ Наташа мунӧ Кӧрткерӧсӧ.
4) Середаӧ Коля кутас иславны.
5) Выльлунӧ 2 «б» класс мунӧ походӧ.

6ʼ удж. Артмӧд пасъяс серти сёрникузяяс.

7ʼ удж. Сёрнит серпасъяс серти.

идралӧ вольпась
мунӧ мыссьыны
весалӧ пинь
отсалӧ идравны
водӧ узьны

8ʼ удж. Лыддьы мичаа кывбурсӧ. Висьтав, мый йылысь сэні гижӧма.

Асыв вольпасьын эн нюжмась,
Садьман мыйӧн, чеччы пыр,
Лючки, дуртӧг пасьтась, кӧмась,
Майтӧг босьт да бура мыссьы,
Весав пиньяс, пожъяв вом.

Вӧч кывбур серти физминутка.

9ʼ удж. Артмӧд сёрникузяясысь висьт.

Ме чечча 7 часын. Урокъяс бӧрын отсася мамлы, вӧча гортса удж, ворса. Вӧча зарядка, идрала вольпась. 9 часын вода узьны. Сэсся мысся да завтракайта.

10ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.

11ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс. Содты колана суффикс да гиж.

— Бур асыв! Тэ асывнас вӧчан зарядка?
— Да, ме мамкӧд да чойкӧд вӧча зарядка.
— А ме понкӧд котрала да лолала сӧстӧм сынӧдӧн.
— Вай тшӧтш вӧчам классын зарядка!

Чеччам чӧла шум ни зык.
Вӧчам тадзи:
Ӧтик, кык,
Ӧтик, кык.
Коскӧ пуктам кыкнан ки.
Недыр чеччалыштам ми.
Киӧн хлоп да хлоп.
Кокӧн топ да топ.
Чӧла пуксям да кывзам урок.

1ʼ удж. Тӧдмась выль кывъясӧн.

3ʼ удж. Вӧч Войткӧд зарядка.

— Лэпты ки.
— Лэдз ки.
— Лэпты кок.
— Лэдз кок.
— Мыськы чужӧм.
— Чеччалышт.

Мыйӧн лоӧны лэпты, лэдз кывъяс?

4ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Югыд ва, сӧстӧм ва
Мыськы чужӧм вылысь са.
Медым югъялас син.
Медым нюмъялас вом.
Ачым лои зэв ён.
 
Вӧч кывбур отсӧгӧн зарядка.

5ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ.

ВА – ОЗЫРЛУН.

Асыв. Ӧньӧ муніс мыссьыны. Колӧ кисӧ майтӧгавны. А ваыс крансьыс век петӧ и петӧ.
— Мам! Волы, волы! Крансӧ тупкы! — горзӧ Ӧньӧ.
— Бур пи менам! — шуис мамыс да отсаліс Ӧньӧлы сӧстӧма мыссьыны. — Тӧд, пиук, ваыд ӧд озырлун жӧ. Колӧ сійӧс видзны.

1. Мыйла Ӧньӧ корис мамсӧ?
2. Мый висьталіс мамыс Ӧньӧлы?
3. А тэ кыдзи чайтан?

Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти.

«Ичӧтик пышкай» ворсӧм.

Ичӧтик пышкайлӧн киыс висьӧ.
Кӧн вӧлін, кӧн вӧлін, ичӧтик пышкай?
Ичӧтик пышкайлӧн кокыс висьӧ.
Кӧн вӧлін, кӧн вӧлін, ичӧтик пышкай?

— Кыті тэнад висьӧ?
— Менам висьӧ юрӧй.
— Со тэныд витамин да лекарство.
— Аттьӧ.
— А тэнад мый висьӧ?
— Менам висьӧ кокӧй.
— Со тэныд мазь. Зырав да шонты коктӧ.
— Аттьӧ.

6ʼ удж. Содты колана кывъяс.

Нывка сыналӧ юрси
Зонка мыськӧ чужӧм
Ёрт весалӧ пинь
Мам чышкӧ ки
Бать мыссьӧ

ВОГӦГӦРСЯ КАД.

1ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ да гиж.

Воис гажа тулыс.
Енэжын дзирдалӧ шонді.
Керка дорын шоръяс.
Сылӧ лым.

2ʼ удж. Гиж паныд вежӧртаса кывтэчасъяс.

шондіа лун —
кӧдзыд поводдя —
зэра лун —
ичӧт шор —
бур поводдя —
еджыд кымӧр —

3ʼ удж. «Почемучка» клубӧ воис 3 юалӧм. Корсь пӧвсӧ вочакывйысь.

1. Кымын тӧлысь во гӧгӧрын?
2. Кымын тувсовъя тӧлысь?
3. Кутшӧм тувсовъя тӧлысьяс?

1. Тувсовъя тӧлысьяс
2. Во гӧгӧрын дас кык тӧлысь.
3. Куим тувсовъя тӧлысь.

4ʼ удж. Лыддьы. Кутшӧм вогӧгӧрся кад йылысь абу гижӧма кывбурын?

Со и гажа тулыс воис,
Видзӧдам да, гожӧм лоис.
Видзӧдам да, лым нин тырыс.
Бара сиктӧ тулыс воис,
Ӧдйӧ жӧ и кольӧ воыс.

ЧУЖАН МУ

1ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Ме ола сэн, кӧн визув ю
Друг ыджыд чукыль вӧчӧ.
Тан менам дона чужан му.
Тан бать, и мам, и пӧчӧ.
Тан быдмӧ менам ичӧт вок,
Век гажӧй сыысь бырӧ.
Тан корӧ школаӧ звӧнок.
Тан ёртыс менам тырыс.

Висьтав аслад чужан му йылысь.

2ʼ удж. Тӧдмав юржугӧдан.

3ʼ удж. Помав сёрникузясӧ.

Чужан му

4ʼ удж. Лыддьы мойдсӧ. Код йылысь сійӧ?

КӦКЪЯМЫС КОКА ПОН.

Олісны-вылісны пӧль да пӧч. Ӧтчыд найӧ мунісны вӧрӧ чӧд вотны. На дорӧ локтіс пон да кутіс бӧрдны:
— Босьтӧй менӧ гортаныд!
— Кытчӧ ми тэнӧ босьтам? — шуӧ пӧль.
— Ме тіянлы горт кута видзны. Котралі ме, котралі — некод эз босьт. Вӧлі менам кӧкъямыс кок да котралігад нёльсӧ вошті, ӧні менам сӧмын нёль кок. Кута котравны, нӧшта кык кок вошта. Кык кок кӧ кольӧ, ме кула. Му вылын сэсся пон оз ло.
Жаль лои пӧль-пӧчлы понйыс да босьтісны сійӧс гортаныс.
Со и ӧні пон нёль кока да видзӧ мортлысь керка.

1. Лыддьӧй мойдсӧ рольяс серти.
2. Кутшӧм буртор вӧчӧ пон йӧзлы?
3. Серпасалӧй мойдсӧ да классад вӧчӧй выставка.

5ʼ удж. Гиж комиӧн.

ПЕМӦСЪЯС ЙЫЛЫСЬ НӦДКЫВЪЯС.

1. Гожӧмнас руд рӧма ветлӧ.
Тӧвнас еджыд гӧна котралӧ.
Пельыс кузь, бӧжыс дженьыд.
Коді тайӧ?
2. Коді каньысь ёна полӧ?
Коді каньтӧг збоя олӧ?
3. Ветлігас нэм чӧжыс
Туйбӧр чышкӧ пашкыр бӧжнас.
4. Ён, но оз вӧч уджтӧ,
Оз вись, а пыр ружтӧ.

ВӦР-ВА ЙЫЛЫСЬ НӦДКЫВЪЯС.

1. Ки ни кок абу, а ӧдзӧс восьтӧ.
2. Биын оз сотчы, ваын оз вӧй.
3. Кутшӧм кодзувъяс му вылын!?
Да и пальто вылын, со!
Босьта киӧ — пыр и сылӧ:
Ваысь кындзи, нем оз ло.

ЛЭБАЧЬЯС ЙЫЛЫСЬ НӦДКЫВЪЯС.

1. Синмыс гӧгрӧс, нырыс ёсь,
Пемыд войясӧ оз узь. Тайӧ, дерт жӧ, лоӧ сюзь.
2. Нырыс кузь и кокыс кузь,
Ачыс олӧ нюрын.
Нимыс лэбачыслӧн тури.
3. Гӧрд морӧса, ичӧт ныра.
Пуысь пуӧ жбыр да жбыр!

УДЖ ЙЫЛЫСЬ ШУСЬӦГЪЯС.

Бӧжтӧ кӧтӧдан — чери сёян.
Коктӧ кӧтӧдан — чуньтӧ нюлыштан.
Сёйӧмсьыд эн пов, а уджсьыд эн лӧгась.
Бур уджысь юрыд оз янав.

ПОВОДДЯ ЙЫЛЫСЬ ШУСЬӦГЪЯС.

Пася-дукӧса поводдя.
Гожӧм заптӧ, тӧв дзимлялӧ (сёйӧ).
Лун тӧв — мам тӧв, вой тӧв — ичинь тӧв.

МОРТ ЙЫЛЫСЬ ШУСЬӦГЪЯС.

Полысь морт и мырйысь полӧ.
Ачыс ичӧт, да сьӧлӧмыс ыджыд.
Мый кӧдзан, сійӧ и босьтан.
Дзуртысь пу моз пыр дзуртӧ.

ВЕЛӦДЧӦМ ЙЫЛЫСЬ ШУСЬӦГЪЯС.

Велӧдчытӧгыд мортӧ он во.
Нэмтӧ ов, да нэмтӧ велӧдчы.

Велӧд некымын шусьӧг.

6ʼ удж. Корсь шусьӧг пӧвсӧ.

Коді уджалӧ сійӧ пӧт
Дыш висьӧм медся омӧль висьӧм
Тувсов луныд во вердӧ
Дзодзӧг бӧж сайын лым тыдалӧ

7ʼ удж. Тӧдмав предметсӧ признак серти.

8ʼ удж. Лыддьы да гиж.

Ме кывзі мойд, тӧдмалі нӧдкыв.
Ми кывзім мойд, тӧдмалім нӧдкыв.
Ме лыдди висьт, гижи кывъяс.
Ми лыддим висьт, гижим кывъяс.

4 Мыйӧн торъялӧны сёрникузяясыс?

10ʼ удж. Викторина. Висьтав мойдъяслысь нимсӧ.

1. Пуктіс дед сёркни. Быдмис сёркниыс ыджыдысь-ыджыд.
2. Олісны-вылісны старик да старука. Старик шуӧ:
— Петав, старука, куд пыдӧстӧ чышкышт, оз-ӧ сюрышт пызьтор кӧвдум вылӧ.
3. Олісны-вылісны дед да баб. Налӧн вӧлі курӧг. Сійӧ вайис зарни кольк.
4. Мужик нуис гырничьяс да воштіс ӧти гырнич. Овмӧдчис сэтчӧ гут-дзизгун.

11ʼ удж. Лыддьы мойдсӧ бать-мамыдкӧд.

ШЫР ДА ГАДЬ.

Олісны-вылісны шыр да гадь. Налӧн быри няньыс. Вот найӧ мӧдӧдчисны нянь корсьны. Мунісны-мунісны да воисны шор дорӧ. Поскыс абу. Кыдзи вуджны? Шыр ветліс, вайис идзас сі да пуктіс шор вомӧн.

— Но, гадь, вай вудж, — шуӧ шыр.
— Ме ог лысьт, — шуӧ гадь. — Тэ первой вудж. Шыр скӧрмис гадь вылӧ да мӧдӧдчис вуджны.
Сійӧ воис шӧрӧдзыс, да идзас сіыс чеги. Шыр уси ваӧ да вӧйи. А гадь сераліс, сераліс да потіс.

1. Кытчӧ мӧдӧдчисны шыр да гадь?
2. Мыйысь вӧчис шыр поссӧ?
3. Коді медводз заводитіс вуджны шорсӧ?
4. Мый лои шыркӧд да гадькӧд?
5. Кыдзи эськӧ тэ вӧчин?

ВОГӦГӦРСЯ КАД.

1ʼ удж. Корсь «Гожӧм» тема вылӧ кывъяс.

2ʼ удж. Велӧд кывпесансӧ.

Шоныд гожӧм,
Шоныд рыт.
Шуим пуны Шома шыд.

— Тэ радейтан гожӧм?
— Да, ме радейта гожӧм.
— Мыйла тэ радейтан гожӧм?
— Гожӧмнас шоныд да гажа. Сійӧ уна рӧма.
— Мый вӧчан гожӧмын?
— Ме ворса ёрткӧд, котрала, лыддьыся, купайтча.

3ʼ удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Шондіа гажа лун. Пукалӧ Войт шор дорын да мӧвпалӧ ёртъяс йывсьыс. Друг локтіс кымӧр да зэрмис. Енэжсянь Войт дорӧ воисны ёртъясыс. Найӧ котралісны, ворсісны, чеччалісны. Регыд енэжӧ петіс ӧшкамӧшка.
Войт ёртъяскӧд гуляйтіс мича ӧшкамӧшка вывті.

1. Кӧні пукалӧ Войт?
2. Кодъяс йылысь сійӧ мӧвпалӧ?
3. Кодъяс воисны енэжсянь Войт дорӧ?
4. Мый вӧчис Войт ёртъясыскӧд?
5. Кымын рӧма ӧшкамӧшка петіс енэжӧ?

лым усьӧ
шондіа лун
кымӧра поводдя
лымъя тӧв

Вӧч домино «Вогӧгӧрся кад» тема вылӧ.

5ʼ удж. Артмӧд серпасъяс серти сёрникузяяс.

6ʼ удж. Корсь висьтысь ӧшыбка.

Шоныд гожӧм. Усьӧ лым. Челядь ворсӧны мачӧн. Енэжын ӧшкамӧшка. Зэв гажа.

«Медся сюсь» («Самый умный») ворсӧм.

1. Кымын вогӧгӧрся кад?
2. Висьтав вогӧгӧрся кадъяс?
3. Кутшӧм вогӧгӧрся кадын зэрӧ?
4. Кор пу (вӧр) зарни рӧма?
5. Кутшӧм вогӧгӧрся кадын лымъялӧ?
6. Кутшӧм кадӧ купайтчӧны?

7ʼ удж. Лыддьы. Кутшӧм вогӧгӧрся кад йылысь гижӧма кывбурын?

ГОЖСЯ ЛУНӦ.

Асъя шонді синмӧс ёрӧ,
Ывла вылӧ ворсны корӧ.
Чожа кӧмала ме гач,
Челядь дінӧ пета скач.
Гажа Сыктыв дорӧ лэччам,
Ваӧ пырам, ваысь петам.
Медым ёнмис ки и кок,
Миян дінӧ ӧдйӧ лок.

8ʼ удж. Лыддьы да вочавидз зонка юалӧм вылӧ.

Ме ола Усть-Усаын. Менам сикт сулалӧ Уса ю дорын. Со май тӧлысь. Кӧдзыд. То лымъялӧ, то зэрӧ. А тіян кутшӧм поводдяныд?

1) Сьӧд вӧр шӧрын сулалӧ
Гӧрд шляпаа молодеч.
2) Енэжсянь еджыд вата усьӧ.

9ʼ удж. Кутшӧм кыв лишнӧй? Мыйла?

1) Тулыс, тӧв, пыста, ар.
2) Кымӧра, шондіа, лызь, зэра.
3) Дадь, коньки, кымӧр, сноуборд.
4) Жар, дзоридз, ӧшкамӧшка, лым.

10ʼ удж. Тӧдмав юржугӧдан (кроссворд).

— выль тема
— вӧч содтӧд удж
— босьт тӧд вылад
— паныд вежӧртаса кыв

ШКОЛАЫН ГАЖЛУН

1ʼ удж. Лыддьы мичаа кывбурсӧ.

Ыджыд классын шоныд, югыд,
Быттьӧ аслам муса горт.
Некод тані абу жугыль,
Юргӧ долыд сьылан гор.

Аддзы пасъяс серти кывъяс.

2ʼ удж. Сёрнит серпас серти.

1. Кытчӧ воисны челядь?
2. Кутшӧм налӧн классыс?
3. Мый гижӧма пӧв вылӧ?

Помав кывбурсӧ.

Менсьым босьтіс аслас киӧ
Выль дневникӧс бать.
Сійӧ шуис: «Чолӧмала!
Талун тэнад пять!»

3ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ.

Талун Нинтур лунтыр уджаліс град йӧрын. Нывка пуктіс дзоридзьяс. Нывъёртыслы шуис:
— Таво школаӧ муна. Колӧ дзоридзьяс велӧдысьлы быдтыны.
Нинтур быдтіс мича дзоридзьяс. Воис кӧч тӧлысь ӧтиӧд лун. Нывка козьналіс ассьыс дзоридзьяссӧ медводдза велӧдысьлы.
Велӧдысь нывкалы шуис: «Аттьӧ, Нина, мича дзоридзсьыд!»

1. Кыдзи Нинтур чолӧмаліс велӧдысьсӧ?
2. Кыдзи тэ лӧсьӧдчин школаӧ?
3. Лыддьы кывъяс, кодъясӧс петкӧдлӧма татшӧм пасъясӧн

4ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс «Гажлун» тема вылӧ пасъяс серти.

5ʼ удж. Помав кывъяссӧ юалӧмъяс отсӧгӧн.

Челядь воисны школаӧ рюкзакъясӧн да дзоридзьясӧн. Найӧ нимкодясисны сӧстӧм классӧн, выль партаясӧн да улӧсъясӧн. Нывкаяслӧн мича платтьӧяс, ыджыд бантъяс. Ыджыд класса велӧдчысьяс юксисны ӧта-мӧдыскӧд выльторъясӧн. Велӧдысь нимкодясис муса челядьясӧн.

6ʼ удж. Уськӧд тӧд вылад. Висьтав ёртыдлы.

7ʼ удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Содты колана кывъяс 6-ӧд уджысь.

Талун кӧч тӧлысь ӧтиӧд лун. Школа дорын уна дзоридз. Школа пытшкын кылӧны челядьлӧн гажа гӧлӧсъяс. Партаяс сайӧ пуксисны велӧдчысьяс тӧдӧмлунъясла. Пызан дорын сулалӧ велӧдысь.

8 удж. Велӧд кывбурсӧ. Гиж паметь серти.

Артасьны, гижны
Велалам бура,
Миянысь шуда
Код талун сюрас!

— Чолӧм, Оля!
— Бур асыв, Таня!
— Таня, мый тэ вӧчин гожӧмнас?
— Ме ветлі пӧч ордӧ. Отсаси сылы, ветлі вӧрӧ, гуляйті.
— А ме мамкӧд да батькӧд ветлі Москваӧ. Сэні уна выльтор аддзылі да тӧдмалі.
— Оля, ме сиктын тӧдмаси нывкакӧд. Сійӧ пӧчыс дорӧ воліс юркарысь. Нывкасӧ шуӧны Маринаӧн, велӧдчӧ Коми национальнӧй гимназияын. Сэні велӧдӧны коми кыв.

Сёрнит ёртыдкӧд гожся каникул йылысь.

9 удж. Лыддьы да висьтав, кутшӧм пасъяс йылысь тӧдмалін.
— Менам нимӧй Чут. Радейта сулавны сёрникузя помын да кывзыны челядьлысь сёрни.
— А ме Юалан пас. Радейта юасьны, юасьны, юасьны: Кыдзи тэнӧ шуӧны? Кымын арӧс тэныд? Кутшӧм классын велӧдчан? Кутшӧм тэнад школаыд? Кӧні вӧлін гожӧмнас?
— Менӧ шуӧны Горӧдан пасӧн. Ме радейта гажӧдчыны: Ура! Талун ми мунам театрӧ!

10 удж. Комиӧд кывъяссӧ.

МЕНАМ КОТЫР.

11 удж. Лыддьы Аннуш котыр йылысь висьт.

Менам мамӧй лӧз синма, еджыд юрсиа, кузьмӧс чужӧма. Сійӧ мелі да шань. Вокӧй гӧгрӧс чужӧма, сьӧд юрсиа. Сійӧ миян зэв зіль. А пӧль кузьмӧс чужӧма да сьӧд синма. Ми радейтам пӧльӧс. Сійӧ миян шань, авъя.

12 удж. Лыддьы Сашалысь письмӧсӧ.

Видза олан, Петя!
Ме тэныд гижа ас котыр йылысь. Миян котырын вит морт. Тайӧ мам, бать, пӧч, чой да ме. Менам бать шань да зіль морт. Мам гӧгрӧс чужӧма мича ань. Пӧч еджыд юрсиа, кузьмӧс чужӧма. Сійӧ зэв мелі. Менам чой муса да шань нывка. А ме сьӧд синма, сьӧд юрсиа, гӧгрӧс чужӧма зонка. Гиж аслад котыр йылысь.
Аддзысьлытӧдз! Тэнад выль ёрт Саша.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ зонка письмӧ серти.
1. Кымын морт Саша котырын?
2. Кутшӧм сылӧн батьыс, мамыс?
3. Кутшӧм Сашалӧн пӧчыс?
4. Кутшӧм Сашалӧн чойыс?
5. Кутшӧм зонкаыс?

13 удж. Висьтав ас котыр йывсьыд.

Висьтав 3 шыа кывъяс «Менам котыр» тема вылӧ. Коді унджык?

14 удж. Лыддьы. Висьтав, мый тӧдмалін тайӧ зонка йывсьыс.

Зонкаӧс шуӧны Васяӧн. Сійӧ гӧгрӧс чужӧма, еджыд юрсиа, мугӧм синма. Васялӧн эм кольквиж рӧма гӧгрӧс мач. Талун зонкалы батьыс ньӧбис кык кӧлесаа велосипед. Вася зэв рад.

Мый ӧткодьыс тайӧ серпас вылас? Мӧвпышт да висьтав.

15 удж. Мый висьталӧны геройясыс асланыс котыр йылысь? Лӧсьӧд мойд да пырт сэтчӧ сёрни.

— Видза олан! Тэ коді?
— Ме ошпи. А тэ коді?
— Ме кӧчпи. Тэнад эм бать да мам?
— Да, менам эм бать, мам да чой. Найӧ зэв зільӧсь, шаньӧсь да авъяӧсь.
— А менам уна чой да вок, эм и пӧч да пӧль.

16 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

ЫДЖЫД АТТЬӦ.

Ичӧтысянь уджӧ
Велӧдіс бур мам:
— Дона пиӧй, ло тэ зільӧн,
Дышыдлӧн лёк сям.

Пиыс быдмис, лои ыджыд,
Лои бур да шань.
Ставӧн таысь шуам тэныд:
— Аттьӧ, дона мам.
 
Лӧсьӧдӧй ворсантор кывбур сертиыс да петкӧдлӧй ёртъясыдлы.

17 удж. Комиӧд кывъяссӧ да гиж тетрадьӧ.

18 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кымын морт тэнад котырын?
2. Кыдзи шуӧны мамтӧ? Кутшӧм сійӧ?
3. Кыдзи шуӧны батьтӧ? Кутшӧм сійӧ?
4. Коді тэнад мамыд?
5. Коді тэнад батьыд?
6. А тэ коді?
7. Кӧні ті оланныд?

19 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа. Висьтав аслад пӧч йылысь.

Ог кӧ аддзывлы ме бабӧс,
Меным сэки гажыс абу.
Сійӧ менам медбур ёрт,
Рытын мойдӧ гажа мойд.

20 удж. Велӧд кывпесансӧ.

Сюйӧ пӧчӧ пачӧ сӧчӧн.
Сёйӧ сӧчӧн чайӧн пӧчӧ.

21 удж. Комиӧд висьтсӧ.

«Телемост» ворсӧм.
Ӧти чукӧрын карса челядь.
Мӧд чукӧрын сиктса челядь.

Юасьӧй ӧта-мӧдныдлысь комиӧн.

22 удж. Лыддьы висьтсӧ. Гиж тетрадьӧ тӧдтӧм кывъяссӧ да уджав кывкуд серти.

ВИКА ДА ЛАРИСА.

Вика да Лариса кык чой. Найӧ еджыд юрсиаӧсь да гӧгрӧс чужӧмаӧсь. Викалы ӧкмыс арӧс, а Ларисалы — сизим. Найӧ гожӧмнас гӧститісны сыктывйывса неыджыд сиктын. Ок, и гажа вӧлі! Чойяс купайтчисны, ветлісны вӧрӧ. Пӧльыс нывкаяслы висьталіс вӧр-ва йылысь, а пӧчыс мойдіс уна мича мойдкыв.
 
Мый тэ вӧчин гожӧмнас?

Комиӧд да тӧдмав, кӧні олӧны нывкаяс.

23 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ да гиж сёрникузяяссӧ.

1. Коді бурдӧдӧ челядьӧс?
2. Коді пуӧ чӧскыд рок?
3. Коді вузасьӧ няньӧн да кампетӧн?
4. Коді велӧдӧ челядьӧс?

Вӧч неыджыд проект «Менам котыр» тема вылӧ.

План:
1. Менам котыр (фото, серпас).
2. Миян оланін (горт).
3. Миян удж.
4. Миян прӧст кад.
5. Котырын гаж.
6. Котыр йылысь кывбур.

ВОГӦГӦРСЯ КАД

АРСЯ ТӦЛЫСЬЯС.

24 удж. Висьтав, кыдзи пасьтасьӧмаӧсь челядь. Мыйла?

25 удж. Гиж серпас серти сёрникузяяс.

26 удж. Лыддьы. Аддзы сёрникузяяссӧ. Гиж да содты колана пасъяс.

Ывлаын зарни ар. Кольквиж сарапана сулалӧ кыдз. А тайӧ кутшӧм пу, мича гӧрд платтьӧа да вӧсни кока?

Серпасав арся пуяссӧ.

27 удж. Аддзы пӧвсӧ.

Артмӧд кывтэчасъяс.

28 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Кольӧма тай, тыдалӧ,
Шоныд гожӧмыд!
Воӧма тай, воӧма
Арся лунъясыс:
Лун-лун зэрласьӧ,
Войяс пемыдӧсь.

1. Мый ӧткодьыс тайӧ кывъясын: шоныд, арся, пемыд?
2. Кутшӧм вогӧгӧрся кад йылысь кывбурыс?
3. Серпасав кывбурсӧ.

29 удж. Лыддьӧй мойдсӧ рольяс серти.

Арнас Кӧч кыпӧдіс выль керка. Колис тэчны пач. Нывъясыс сёй талялӧны, йӧктӧны, а пияныс батьыслы отсасьӧны. Уджыс пуӧ.
Выль керка дорті мунӧ Меж. Кӧч шыасис сы дорӧ:
— Лок, Мегар, пач тэчны отсав. Тэ пӧ мастер.
— Да-а, ме-е мастер. Пачсӧ тэчны и жугӧдны верма... Но ӧні ог эшты.
Кӧч нинӧм эз шу, пачсӧ тэчис ачыс. Регыд пачыс лои дась. Гӧтырыс пуис ыджыд чугун тыр капуста шыд.
Меж кыліс чӧскыд дуксӧ. Локтіс Кӧч керка дорӧ да ӧшинь пырыс шыасис:
— Эй, табъя кок! Помнитан, ме кӧсйи тэныд отсасьны?
— Помнита, — шуис Кӧч.
— Ме-е-е со локті шыдтӧ сёйны отсавны...
— Аттьӧ, Мегарин! Ме ӧні тэтӧг верма шыдтӧ сёйны.

30 удж. Лыддьы юалӧмъяс да вочавидз.

1. Кор Кӧч кыпӧдіс выль керка?
2. Мый колис вӧчны Кӧчлы?
3. Кодъяс отсасьӧны батьыслы?
4. Мый пуис гӧтырыс ыджыд чугун тыр?

чугун тыр

Аддзы серпасъяс дорӧ сёрникузяяс.

31 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.

Тӧвнас еджыд гӧна,
Гожӧмнас рудов рӧма.
Бӧжыс дженьыд, пельыс кузь.
Чеччалӧ да оз и усь.

Кокӧй менам еджыд,
Юрӧй турунвиж.
Тӧвнас пасьтӧг ола,
Тулыс-гожӧм платтьӧ новла,
Арнас платтьӧ зарни овлӧ.

Корсь да гиж кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс.

32 удж. Мӧвпышт да гиж град выв пуктасъяс.

1. Артмӧд кывъяснас сёрникузяяс.
2. Кутшӧм град выв пуктас тэ быдтін?

33 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

34 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

АДДЗЫСЬЛЫТӦДЗ, ЛЭБАЧЬЯС!

Тэрмасьӧны лэбачьяс,
Мыйӧн воас ар.

— Кытчӧ найӧ лэбӧны?
— Во чӧж кӧні жар.

— Лэбӧй лючки-бура,
— Дзодзӧг, юсь да тури!

1. Кытчӧ лэбӧны лэбачьяс?
2. Лӧсьӧдӧй ворсантор кывбур сертиыс.

35 удж. Юклы лэбач нимъяссӧ чукӧръяс вылӧ.

«Лэбалӧ, оз» ворсӧм.
Лэбалӧ кӧ, киясӧн ӧвтчам.
Оз кӧ лэбав, сулалам веськыда.

— Жонь лэбалӧ?
— Ӧдзӧс лэбалӧ?

36 удж. Гиж да содты кывъяс.

Сюзь — войся лэбач. Сійӧ олӧ вӧрын. Войнас сюзь куталӧ шыръясӧс, а луннас узьӧ.

МЕДБУР ОЛӦМ — ЧУЖАН МУЫН.
Финн мойд.

Арнас тури лӧсьӧдчис лэбны лунвылӧ. Сійӧ корис дозмӧрӧс:
— Лэбам тшӧтш. Ми, ыджыд лэбачьяс, лэбам водзын. А поснияс лэбасны бӧрын.
— Меным ӧткодь: сэні кӧть тані. Сёян менам — ньыв лыс.
И тури да дозмӧр лэбзисны.
Аддзӧны: водзын паськыд саридз. Лыска вӧр некӧн абу. Гӧгӧр ва да лӧз енэж. Лэбачьяс пуксисны вадорӧ шойччыны. Дозмӧр шуӧ:
— Лыс сёя, еджыд лым пиын узьла, но бӧр лэбзя чужан муӧ. Ог лэб саридз сайӧ.
— А меным колӧ лэбны. Тӧвнас сёян миянлы абу.
Тури лэбис водзӧ. Босьтіс мыш вылас джыджъясӧс, сырчикъясӧс. Сыкӧд лэбисны и мукӧд лэбачьяс.
А дозмӧр лэбис войвылӧ, лыска вӧръясӧ, чужан муӧ.

1. Кутшӧм лэбачьяс лэбисны лунвылӧ?
2. Кутшӧм лэбачьяс кольччисны чужан муӧ?
3. Мый найӧ сёйӧны тӧвнас?

38 удж. Лыддьы да лӧсьӧд сёрникузяяс.

1) Лэбачьяс лэбӧны лунвылӧ.
2) Миян вӧръясын тӧвйӧны лэбачьяс.
3) Ми вӧчам лэбачьяслы сёянін.

39 удж. Артмӧд лэбачьяс йылысь кроссворд.

40 удж. Лыддьы текстсӧ. Серпасав утка чӧжӧс.

КОМИ ЙӦЗЛӦН ВАЖ ОЛӦМЫСЬ.

Корсь текстысь сёрникузяяс.

1) Саридзті уяліс утка чӧж. 2) Сӧмын кык кольк вермис видзны. 3) Кык колькйысь петісны Ен да Омӧль. 4) Тайӧ вӧліны кык вок. 5) Мамыс новлӧдліс пиянсӧ мыш вылас. 6) Утка чӧж шыбитчис ваӧ да кувсис.

ВЕЛӦДЧАНІН

Тайӧ серпасыс Софья Мальцевалӧн.

41 удж. Лыддьы висьтсӧ. Висьтав ас школа йылысь да серпасав.

МИЯН ШКОЛА.

Со и воис ар. Нывкаяс да зонкаяс мунӧны школаӧ дзоридзьясӧн да рюкзакъясӧн. Рюкзакын небӧгъяс, тетрадьяс, пенал.
Найӧ велӧдчысьяс.

42 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Велӧдчӧй, челядь,
Югдӧдӧй юр.
Велӧдчӧм вайӧ
Тіянлы бур.
Понданныд тӧдны
Омӧль и бур.
Велӧдчӧй, челядь,
Югдӧдӧй юр!

— Бур лун!
— Чолӧм!
— Кутшӧм классын тэ велӧдчан?
— Ме велӧдча коймӧд классын.
— Эм-ӧ тэнад радейтана урок?
— Да, ме радейта артасьны.
— А ме радейта коми да роч кыв урокъяс.
— Со и звӧнок, котӧртам урок вылӧ!
— Котӧртам. Став бурсӧ!
— Аддзысьлытӧдз!

Сёрнитӧй ёртыдкӧд радейтана урок йылысь.

43 удж. Содты колана кывъяс серпас серти.

Тайӧ миян класс. Ӧшинь вылын сулалӧны дзоридзьяс.
Миян класс сӧстӧм да гажа.

Ме ог ворс.
Тэ он ворс.
Сійӧ оз ворс.

ТАДЗИ ВӦЧНЫ ОЗ ПОЗЬ!

45 удж. Артмӧд серпасъяс серти сёрникузяяс.

46 удж. Пудъясьӧй ворсӧм водзын.

Тыртӧм-быртӧм
Куим каньысь
Тасьті оз.
Шыр оз пов.

Гӧбӧч вылын
Он кӧ эскы,
Рака поз.
Оз и ков.

«Ог, он, оз» ворсӧм.

Ворсӧй тадзи:
— Тэ радейтан артасьны?
— Ог.
— Ёртыд радейтӧ лыддьысьны?
— Оз.
— Ме радейта серпасасьны?
— Он.

— Катя, тэ велӧдін нин вежон лун нимъяссӧ?
— Эг на велӧд.
— Вай велӧдам. Медводдза вежон лун?
— Выльлун.
— Медбӧръя вежон лун?
— Вежалун.
— А кутшӧм лун локтӧ выльлун бӧрын?
— Воторник.
— А ӧні висьтав став вежон лун нимсӧ.

47 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мый чышкалӧ Костя велӧдысь пызан вылысь?
2. Мый вӧчӧ дежурнӧй перемена дырйи?
3. Мый идралӧ Костя урокъяс бӧрын?

48 удж. Юклы чача нимъяссӧ кык юкӧн вылӧ.

49 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

МЕ СЬЫЛА И ЙӦКТА.

Ме сьыла и йӧкта,
Ме сьыла и йӧкта,
И аскӧд йӧктыны
Быдӧнӧс тшӧкта.

Мед йӧктӧны мамӧ
И пӧльӧ, и пӧчӧ,
Плюш Мишкаӧй джаджйын
И чачаӧй Кӧчӧй.

Мед йӧктӧ Вань вокӧ
И чой менам Катьӧ...
Командировкаысь
Воӧма батьӧ.

Висьтав, мыйла ставӧн сьылӧны да йӧктӧны.

50 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.

— Лиза, тэнад эм акань?
— Да, меным мамӧ карысь вайис.
— А тэ ворсан сійӧн?
— Ворса гортса удж вӧчӧм бӧрын. Ме тайӧ аканьсӧ ёна радейта. Пӧчӧ шуӧ, мый ме ачым тайӧ аканьыс кодь.
— Сідзкӧ, тэнад аканьыд еджыд кудриа юрсиа, лӧз синма да гӧрд вом дора.
— Дзик татшӧм и эм. Рытнас водтӧда потанӧ узьны да сьыла:

Зэв ӧд луныс вӧлі кузь,
Муса кагук, узь вай, узь.
Чӧскыд лоас тэнад ун,
Мича лоас аски лун.

51 удж. Содты сёрникузяясӧ кывтэчасъяс.

Улӧс вылын куйлӧ ... ... .
Чужан лунӧ меным козьналісны ... ... .
Ичӧт чойлӧн киас ... ... .
Чача лавкаын вузалӧны ... ... .
Зонкалӧн эм ... ... .

Тӧдмалӧй, кутшӧм тайӧ чача.

— Сійӧ гӧгрӧс, лӧза-гӧрда рӧма, ичӧт.
— Тайӧ ... .

МЕНАМ ОЛАНІН

«Да» либӧ «абу» ворсӧм.

— Тайӧ тэнад керкаыд?
— Керкаад куим ӧшинь?
— Эм-ӧ кильчӧ?
— Кык ӧдзӧс?
— Керка дорад эм туй?
— Туй вывті мунӧ зонка?

Гижӧй тетрадяныд ӧ шыпаса кывъяссӧ.

52 удж. Артмӧд серпасъяс серти сёрникузяяс.

53 удж. Лыддьы да гиж. Содты колана кывъяс.

МЕНАМ КЕРКА.

Менам керка неыджыд.

54 удж. Комиӧд. Мый зонка висьталӧ аслас оланін йылысь?

55 удж. Содты колана суффиксъяс.

Коля мунӧ школасянь гортӧ. Зонка вуджӧ туйӧд да воӧ гортӧдз.

56 удж. Гиж кывъяссӧ колана ногӧн.

Кодъяслӧн тайӧ керкаыс?

Керкаыс сулалӧ вӧрын. Сійӧ кык вежӧса. Медводдза вежӧсын пызан да куим улӧс, мӧд вежӧсын — куим крӧвать...

57 удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.

Челядь мунӧны вӧрӧ. Сиктсянь вӧрӧдз кык километр. Нывкаяс да зонкаяс вуджисны паськыд туйӧд. Найӧ ӧдйӧ воисны вӧрӧдз. Челядь вотісны юмов оз.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кытчӧ мунӧны челядь?
2. Кымын километр сиктсянь вӧрӧдз?
3. Кодъяс вуджисны паськыд туйӧд?
4. Кытчӧ воисны челядь?
5. Кутшӧм оз вотісны нывкаяс да зонкаяс?

Сёрнит ёртыдкӧд тайӧ удж сертиыс.

58 удж. Лыддьы мичаа. Артмӧд юалӧмъяс сёрникузяяс дорӧ.

Сыктывкарсянь Шойнатыӧдз ми мунім автобусӧн. Тайӧ сиктас олӧ менам ыджыд мам. Сійӧ зэв шань да мелі. Шойнатыын олі кык тӧлысь. Ме купайтчи Эжваын, гуляйті сиктӧд велосипедӧн, отсаси ыджыд мамлы.

Вӧч тадзи:	

1. Мыйӧн ми мунім Сыктывкарсянь Шойнатыӧдз?
2. Коді олӧ тайӧ сиктас?

59 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Со тай менам сиктӧй,
Со тай керка менам,
Мойд вылын кодь дзик тэ, —
Радейта ме тэнӧ.

60 удж. Уськӧд тӧд вылӧ пасъяс. Гиж кывъяс «Менам оланін» тема вылӧ.

Комиӧд. Тӧдмав, кутшӧм кыв артмис.

61 удж. Гиж рочӧн.

ГОРТСА ДА ВӦРСА ПЕМӦСЪЯС.

62 удж. Лыддьы мойдсӧ.

КУТШӦМ МАМЫД?

Вӧлі тӧв. Вӧрса пемӧсъяс ворсісны кутасьӧмысь. Кутасис кӧчпи. Сійӧ чеччаліс зэв ылӧ, но эз вермы суӧдны ни ручпиӧс, ни кӧинпиӧс, ни ичӧтик урпиӧс. Урпи чеччаліс пуысь пуӧ. Сылы вӧлі зэв долыд: тані сылӧн ёртъясыс. Но друг вӧрыс лои пемыд, ёртъясыс некӧн эз кывны.
— Мамӧ! — горӧдіс урпи да бӧрддзис.
— Кутшӧм тэнад мамыд? Ме отсала тэныд сійӧс корсьны, — друг кыліс гӧлӧс шы.

1. Помав мойдсӧ.
2. Висьтав, коді отсаліс урпилы.

63 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Шарик тявзӧ: ав, ав, ав!
Мурзик нявзӧ: няв, няв, няв!
Чибук гӧрдлӧ: го, го, го!
Чипан котсьӧ: ко, ко, ко!
Полюк Машка помся кашкӧ,
Йӧрын кылӧ: рук, рук, рук!
Ставныс виччысьӧны, гашкӧ,
Кытчӧдз сёян ме ог юк.

1. Коді кыдзи горзӧ?
2. Кодъяс виччысьӧны сёян?
3. Лӧсьӧдӧй ворсантор кывбур сертиыс.

64 удж. Гиж, коді кыдзи горзӧ.

65 удж. Лыддьы коми-перым мойд.

Оліс-выліс Кысук нима кань. Кӧзяин да кӧзяйка мунісны удж вылӧ, пияна каньсӧ тшыглы колисны. Каньпиян нявзӧны, сёйны корӧны. Кысук мӧс дінӧ лэччис:
— Серань! Серанюшко, вайышт йӧвтӧ!
— Вердан кӧ турунӧн, сета.
Кысук котӧртіс видз вылӧ да корӧ:
— Веж виддзӧй, вайышт турунтӧ!
— Киськалан кӧ ваӧн, сета.
Котӧртіс Кысук шор дорӧ.
— Визув шорӧй, вайышт ватӧ!
— Весалан кӧ менӧ, сета.
Котӧртіс Кысук зыр дорӧ.
— Зырйӧй, зырйӧй, весалышт шорсӧ!
Зыр шорсӧ весаліс. Шор Кысуклы ва сетіс. Ваыс видзсӧ киськаліс. Виддзыс турун сетіс. Турунсӧ мӧс сёйис. Мӧскыс Кысуклы йӧв сетіс. Йӧвсӧ каньпиян лакисны да дугдісны нявзыны. Со тай кыдзи вӧлӧм колӧ.

1. Висьтав, кодъяс отсасисны Кысуклы.
2. Мыйла каньпиян дугдісны нявзыны?
3. Эм-ӧ тэнад радейтана пемӧс? Кутшӧм сійӧ?
4. Кыдзи тэ дӧзьӧритан сы бӧрся?
3. Тӧдан-ӧ татшӧм роч мойд?

66 удж. Шу мӧд ногӧн.

ичӧт чипанъяс — ...
ичӧт каньяс — ...
ичӧт порсьяс — ...
ичӧт понъяс — ...
ичӧт ошъяс — ...
ичӧт уръяс — ...

67 удж. Висьтав, коді кӧні олӧ.

Вӧч тадзи: Кӧч олӧ вӧрын.

68 удж. Лыддьы висьтсӧ. Сет висьтыслы ним.

Миянлы сетісны понпи. Тайӧ вӧлі вӧралан кычи, лайка пӧрӧдаысь. Сьӧд рӧма, пушыд, лапаыс еджыд, бӧжыс крукыля. Сійӧ вӧлі ошпи кодь.
Ми кутім корсьны понпилы ним.
— Мамӧ, ме гижа кабала вылӧ нимъяс да шыбита джоджӧ. Кутшӧм кабала дорӧ матыстчас понпиным, сідзи и нимтам, — шуи ме.
— Но колӧ, медым быд ним заводитчис ӧткодь шыпассянь, — вочавидзис мам.
Ме гижи некымын ним: Лорд, Лыско, ... .
Но Л шыпаса нимъясыс сэсся эз сюрны. Друг пызан вылысь аддзи кампет. Кампет бумага вылас гижӧма «Люкс». Ме тайӧ нимсӧ тшӧтш гижи кабала вылӧ. Став листсӧ шыбиті джоджӧ.
Понпи дыр котраліс да матыстчис ӧти лист дорӧ. Ме ӧдйӧ котӧрті да лыдди. Сэні вӧлі гижӧма: Люкс.
Тадзи ми корсим понпилы ним.

1. Серпасав радейтана пемӧстӧ.
2. Артмӧдӧй альбом «Миян радейтана пемӧсъяс».

Корсьӧй пемӧс да лэбач нимъяс.

ВОГӦГӦРСЯ КАД

ТӦВСЯ ТӦЛЫСЬЯС.

69 удж. Паськӧд сёрникузяяссӧ.

Вӧч тадзи: Пуксис тӧв. Пуксис кузь да кӧдзыд тӧв.

Пуксис тӧв. Усьӧ лым. Му вевттьысис. Пуяс сулалӧны. Лэбачьяс лэбисны. Ывлаыс мича.

70 удж. Лыддьы мичаа кывбурсӧ.
 
МЕДВОДДЗА ЛЫМ.

Ывлаыс еджыд,
Ывлаыс югыд:
Усьӧма небыдик лым.
Небыдик гӧн кодь,
Кокньыдик тӧв кодь:
Тӧкӧтьӧ му бердас инмӧ.
Ывлаас праздник:
Югдӧма, кыпыд.
Эшкыныс небыд,
Эшкыныс шоныд.

71 удж. Комиӧд. Мый оз лӧсяв?

72 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.

Вӧч тадзи: Еджыд кӧч

73 удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.

Урокъяс бӧрын челядь петісны иславны. Найӧ чукӧртчисны джуджыд чой йылӧ. Со Лена исковтӧ даддьӧн. Сы бӧрся Ваня исковтӧ лызьӧн. Коля чойыскӧд вӧчӧ лыммортӧс. Челядьлы гажа чой йылын.

74 удж. Висьтав тӧвся тӧлысь нимъяс да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кутшӧм тӧвнас поводдяыс?
2. Кутшӧм тӧвнас енэжыс?
3. Мыйӧн вевттьысьӧны тӧвнас пуяс?
4. Мыйӧн вевттьысьӧны юяс?
5. Мый вӧчӧны тӧвнас челядь?

75 удж. Аддзы кывъяс.

РЕГЫД ВЫЛЬ ВО!

76 удж. Комиӧд. Тӧдмав, кутшӧм гажлун гижӧма.

77 удж. Лыддьы висьтсӧ.

Ваня да Петя шуисны Выль во кежлӧ мичмӧдны вӧрын коз. Батьыс велӧдіс:
— Козсӧ эн чачаясӧн мичмӧдӧй, а чӧскыд сёянӧн. Лэбачьяс да вӧрса пемӧсъяс чӧсмасясны гажлун дырйи.
Пашкыр коз вылӧ ӧшлісны морков, нянь, а пу улас пуктісны кӧчан.
 
Висьтав ачыд, мый лои водзӧ.

«Ми — кодзувъяс» ворсӧм.
Висьталӧй, мый аддзанныд енэжсянь.

Синтӧ кунь да висьтав, мый аддзин серпас вылысь.

78 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.

Веж коз, лышкыд Кӧдзыд Пӧль, мича Лымныв, гора сьыланкыв, югыд кодзув, ыджыд гажлун.

79 удж. Корсь «Гажа Выль во» тема вылӧ дзебсьӧм кывъяс.

80 удж. Лыддьы. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Аски Выль во. Бать вӧрысь вайис веж коз. Ми сувтӧдім сійӧс вежӧс шӧрӧ, мичмӧдім чачаясӧн. Ыджыд вок ӧшӧдіс коз йылӧ гӧрд кодзув. Ме да ичӧт чойӧй ӧшлім коз вылӧ мича кольяс, югыд шаръяс. Коз улӧ мам сувтӧдіс кӧдзыд пӧльӧс да лымнылӧс.
Регыд веж коз кутас югъявны уна рӧма биясӧн.

1. Кутшӧм гажлун воӧ?
2. Мый батьыс вайис челядьлы вӧрысь?
3. Кытчӧ сувтӧдісны веж козсӧ?
4. Коді ӧшӧдіс гӧрд кодзувсӧ коз йылӧ?
5. Кутшӧм чачаяс ӧшлісны челядь коз вылӧ?
6. Мый сувтӧдіс коз улӧ мам?
7. Кутшӧм лоас веж козйыс?

81 удж. Лыддьы кывбурсӧ да велӧд.

Гажа Выль во воис,
Тӧвся медбур кад.
Сійӧ ставлы вайис
Ёртасьӧм да лад.
Ветлам кытшӧн-кытшӧн,
Шӧрас мича коз.
Ёртасьӧмыс миян
Оз мед помась, оз.

82 удж. Лыддьӧй рольяс серти. Вӧч висьт серти серпас.

Вот и Выль во. Петя да Ваня бать-мамыскӧд пасйисны гажлун. Сёйӧм бӧрын мамыс матыстчис ӧшинь дорӧ да шуис:
— Ӧдйӧ локтӧй татчӧ!
Вӧлі тӧлыся вой. Лымйыс дзирдаліс. Коз гӧгӧр чеччалісны кузь пеля пемӧсъяс.
— Тайӧ кӧчьяс, — шуис батьыс.
Кӧчьяс сёйисны кӧчан да морков.
Петя горӧдіс:
— Миянкӧд Выль во пасйӧны и кӧчьяс!
— Аттьӧ батьлы, мый сійӧ тшӧктіс мичмӧдны козсӧ град выв пуктасӧн, — шуис Ваня.

«Кодлӧн пельыс медсюсь?» ворсӧм.
Кывзы велӧдысьлысь висьталӧмсӧ да мӧдпӧвъёвт.

Воис Выль во.
Вежӧсын сулалӧ коз.
Коз йылын дзирдалӧ кодзув.
Коз гӧгӧр йӧктӧны челядь.
Пу дорын сулалӧ Кӧдзыд Пӧль.
Кытш пытшкын Лымныв.

83 удж. Висьтав комиӧн.

До Нового года. От ёлки. По комнате. До праздника. По лесу. От крыльца. До Деда Мороза. От Снегурочки. По дороге. От стола. До скамейки. От брата.

Лӧсьӧд кывъяснас 3–4 сёрникузя.

84 удж. Аддзы кывъяс.

СЁЯН-ЮАН

85 удж. Висьтав комиӧн предмет нимъяссӧ 55-ӧд лист бокысь. Мый тӧдан тайӧ предметъяс йывсьыс?

86 удж. Содты кывъяс да лыддьы.

Мыйӧн торъялӧны кывъясыс?

пызан сайын
пызан сайӧ

87 удж. Лыддьы челядьлысь сёрнисӧ.

— Видза олан, Машук!
— Видза олан, Мишук!
— Машук, тэ тӧдан, мыйысь важӧн вӧчисны дозмук?
— Ог.
— Кывзы. Менам пӧль дозмуксӧ вӧчліс сюмӧдысь да пуысь. Пу дозмукын видзисны кӧчан, сов, тшак, вотӧс, чери.
— А мый вӧчисны сюмӧдысь?
— Сюмӧд чуман да сюмӧд туис. Тайӧ дозмукъясыс зэв кокниӧсь. Сюмӧд дозъяд сёяныд дыр оз тшык.
А пестерын тшак да вотӧс оз нырсьыны.

Висьтав, мый йылысь сёрнитісны челядь.

88 удж. Бӧрйы кык дозмукысь ӧтисӧ. Мыйла тайӧ дозмуксӧ бӧрйин? Корсь вочакывсӧ челядьлӧн сёрниысь.

УСЬКӦД ТӦД ВЫЛАД!

Ме пуа, пӧжала, сёя.
Тэ пуан, пӧжалан, сёян.
Сійӧ пуӧ, пӧжалӧ, сёйӧ.

89 удж. Содты колана суффиксъяс.

Ыджыд мам пӧжаліс картупеля шаньга да кӧвдум. Ме отсалі сылы пӧжасьны. Мам пуис шома шыд. Сійӧ пуктіс шыд тасьтіӧ. Ми чойкӧд сёим пӧсь шома шыд.

91 удж. Кутшӧм дозйӧ мый пуктан?

92 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мыйӧн сёйӧны шыд?
2. Мый пуктӧны туисӧ?
3. Кутшӧм дозйӧ вотӧны вотӧс?
4. Мыйысь сёйӧны пӧсь шыд?
5. Мый пуктӧны сов дозйӧ?

93 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

РОК СЁЙЫСЬЯС.

Менам ичӧт Вася вок
Талун бара эз сёй рок,
Шуис сӧмын: «Рокыс лёк».
Сэки миян Мурка кань
Ӧти киас босьтіс пань,
Мӧдар киас босьтіс нянь.
Сёйис Васьӧ пыдди рок,
Юис Васьӧ пыдди йӧв.
— Аттьӧ тэныд, Вася вок!

1. Кутшӧм роч мойдысь тайӧ сёрникузяясыс?
1) «Кынӧмӧй сюмалӧ, пукся мыр вылӧ да пирӧг сёя».
2) «Алёнушка, муса чойӧй, горшӧй косьмӧ».
2. Кодлӧн тайӧ кывъясыс?
3. Кор шуӧны «горшӧй косьмӧ», «кынӧмӧй сюмалӧ»?

94 удж. Лыддьы висьтсӧ. Висьтав, мый тэ тӧдмалін пальма йывсьыс.

Велӧдысь урок вылын висьталіс:
— Жар странаясын быдмӧ равенала пальма. Кор мортлӧн косьмӧ горшыс, сійӧ вӧчӧ кырсяс розь, и сэтысь петӧ сӧстӧм ва. Розьыс ӧдйӧ бурдӧ, и позьӧ сэтысь бара босьтны сӧдз ва.
Кутшӧм дивӧ кодь быдмӧгъяс нӧшта тӧданныд?

95 удж. Артмӧд кывбур. Инды действие петкӧдлысь кывъяс.

Ворса шы ни тӧв,
Лоа зэв ыджыд.
Сёя кӧ ме рок,
Сёя кӧ ме шыд,
Юа кӧ ме йӧв,
Сёя кӧ ме нянь,
Быдма ён да шань.
Ӧдйӧ ветлас кӧк.

1. Васа олысь ваысь полӧ.

2. Зарни рӧма, быдмӧ ыбын.
Пызан вылын эм кӧ сійӧ —
Ставыс лоӧ шань.
Сійӧс некор тэ эн шыбит,
Тайӧ донаторйыс ... .

96 удж. Бӧрйы колана кыв да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мый тэ сёян асывнас? (греча рок, шома шыд, пражитӧм чери, ...)
2. Мый сёян урокъяс бӧрын? (пӧсь шыд, манка рок, яя котлет, ...)
3. Мый юан, кор косьмӧ горшыд? (сӧстӧм ва, морков сок, чӧдъя кисель, ...)

МЕНАМ ЛУН

97 удж. Артмӧд сёрникузяяс кывкуд отсӧгӧн.

Менам лун

вода узьны
вӧча гортса удж

98 удж. Велӧд кывбурсӧ. Заводит асывсӧ зарядкасянь.

Сизим часын чечча стӧча,
Физзарядка пыр жӧ вӧча.
Ӧти-кык, ӧти-кык,
Морӧс лов шыӧс ог пык.
Куим-нёль, куим-нёль,
Асъя унзіль оз и коль.

99 удж. Лыддьы кывбурсӧ да висьтав, коді садьмис асывводзын.

АСЪЯ КЫВБУР.

Асывводзын садьмис ва и му,
Садьмис дзоридз да быд пу.
Керка садьмис, ӧшиньясын нюм,
Садьмис улич, содіс ывла шум.
Войыс вӧлі вывті кузь,
Митюк важӧн нин оз узь.
 
Висьтав, мый вӧчӧ Митюк асывнас.

100 удж. Содты колана кывъяс да гиж.

Ме асывнас чечча, идрала вольпась да вӧча зарядка. Мысся майтӧгӧн, чышкыся ки чышкӧдӧн. Сэсся сёя рис рок да юа чӧскыд йӧв пӧсь блинӧн. Пасьтала куртка, кӧмала кроссовки да муна школаӧ.

Тӧдмав метаграммаяс.

Р-ӧн менӧ сёйӧны,

С-ӧн менӧ юӧны.

Р-ӧн быдмӧ шоныдінын,
Сыысь пуӧны чӧскыд рок.
Бӧрӧн лыддьы — лоӧ чери,
Ёсь пиня да лёк.

101 удж. Лыддьы да велӧдчы сувтӧдны юалӧмъяс сёрникузяяс дорӧ.

Кулӧмдінса челядь котӧртӧны школаӧ. Найӧ сёрнитӧны ӧта-мӧдныскӧд, сералӧны, нимкодясьӧны ывланас. Челядь школаын велӧдчӧны, йӧктӧны да сьылӧны. Найӧ ветлӧны уна сикас кружок да секция вылӧ.

Отсӧг вылӧ:

1. Кодъяс котӧртӧны школаӧ?
2. Кытчӧ котӧртӧны кулӧмдінса челядь?
3. Мый вӧчӧны челядь школаын?

Сёрнит ёртыдкӧд шойччан кад йылысь.

— Видза олан, ...!
— Видза олан, ...!
— ..., тэ мый вӧчан урокъяс бӧрын?
— Ме шойчча. Ислася велосипедӧн ёртъяскӧд.
— А тэ, ..., мый вӧчан шойччан кадӧ?
— Ме ёртъяскӧд ворса футболысь.

Корсь медбӧръя кывъяслысь инсӧ.

Ӧшинь улын быдмӧ жук,
Быдмӧг вылӧ пуксис лук,
Пызан вылын куйлӧ кань,
Крӧвать вылын мургӧ пань,
Вӧрын котралӧ руд пӧч,
Паччӧр вылын куйлӧ кӧч.

102 удж. Лыддьы да сет висьтыслы ним.

Шонді уджалӧ лунтыр, мудзӧ. Сэсся сійӧ водӧ да узьӧ вӧр сайын. Асывнас садьмас, мыссяс кӧдзыд ваӧн да кыпӧдчас енэж шӧрӧдз. Зарни шонді асывсянь рытӧдз миянӧс шонтас, а сэсся мудзас да бара водас узьны.

1. Мый вӧчӧ шондіыс лунтыр?
2. А ті мый вӧчанныд?
3. Мый вӧчӧ шонді асывнас?
4. Серпасав шонділысь действиеяссӧ.

103 удж. Корсь пӧвсӧ да гиж.

отсася бать-мамлы
весала пинь
ворса ёртъяскӧд
чечча водз
верда каньӧс
ветла вузасянінӧ
сынала юрси

104 удж. Вочавидз юалӧм вылас.

СЁР-Ӧ-ВОДЗ?

Тіч-точ, тіч-точ
Мунӧ часі.
Сёр-ӧ-водз?
Мамӧ шуӧ:
— Вай эн сёрнит.
Вод вай, пиук,
Кадыс сёр нин.
 
1. Кыдзи тэ чайтан, зонкалӧн унмыс локтӧ оз? Мыйла?
2. Висьтав «мунӧ часі» рочӧн.
3. Помав: минут, час, сутки, ...

105 удж. Артмӧд сёрникузяяс пасъяс серти.

106 удж. Комиӧд висьтсӧ.

107 удж. Тӧдмав, велӧдчан али шойччан лун тайӧ.
Луныс шондіа да гажа. Челядь мунӧны велӧдыськӧд походӧ. Найӧ кутасны котравны, ворсны мачӧн, сьывны, гажӧдчыны. Зэв ӧдйӧ коляс кадыс. Рытнас локтасны гортӧ.

Мыйла тадзи чайтан?

Коді шойччис челядькӧд?

108 удж. Вайӧд паныд вежӧртаса кывъяс, антонимъяс.

109 удж. Бӧрйы колана суффикс да гиж.

Настя чеччис шоныд вольпасьысь. Сійӧ сӧстӧма мыссис майтӧгӧн. Чужӧмсӧ да кисӧ чышкис мича ки чышкӧдӧн. Юрсисӧ сыналіс сынанӧн. Пызан сайын чӧсмасис пӧсь кӧвдумӧн да чӧскыд йӧлӧн.

Коді медводз комиӧн шуас лыдакывъяс?

110 удж. Лыддьы мичаа кывбурсӧ.

Зэв ӧд луныс вӧлі кузь,
Муса пиук, узь вай, узь.
Вӧрыс-ваыс важӧн узьӧ,
Узьӧ тшӧтш и тэнад ёрт.

Сьӧлӧмшӧрӧй, узь вай, узь.
Тэ ӧд абу войся сюзь,
Чӧскыд лоас тэнад ун,
Мича лоас аски лун.

1. Коді сьылӧ пиыслы?
2. Кыдзи мамыс шуӧ писӧ?

111 удж. Гиж «Менам лун» тема вылӧ некымын сёрникузя либӧ ичӧтик висьт да серпасав. Лӧсьӧд ёртъясыдкӧд тайӧ тема серти ичӧтик небӧг.

112 удж. Вӧч таблица.

Мый ме вӧча?

Вӧч проект «Менам лун» тема вылӧ.

2. Луннас: школаын, школа бӧрын.
3. Рытнас: гортса удж.
4. Вӧч серпас, юржугӧдан.

113 удж. Уськӧд тӧд вылад паськӧм да кӧмкот нимъяс.

114 удж. Гиж серпас пыдди колана кывъяс.

Менам эм гожся да тӧвся паськӧм. Гожӧмнас ме пасьтала кокни платтьӧ да кӧмала тупли. Тӧвнас ме пасьтала шоныд пась, шапка, кепысь да кӧмала гын сапӧг.

Мый тэ пасьталін талун?

115 удж. Висьтав, кутшӧм вузасянінъяс серпасъяс вылын. Мый тэ верман ньӧбны тайӧ вузасянінъясысь?

Вӧч тадзи:
Кӧмкотӧн вузасянінысь ме ньӧба тупли.

Паськӧмӧн вузасянінысь ньӧба ... .
Сёян-юанӧн вузасянінысь ... .
Небӧгӧн вузасянінысь ... .

116 удж. Висьтав, мый йылысь сёрнитісны кык нывъёрт.

— Машук, тэ тӧдан, кыдзи пасьтасьлісны важӧн нывкаяс?
— Ог.
— А ме тӧда. Пӧч висьталіс. Кывзы. Нывкаяс новлісны ковта да сарапан, а юраныс — чышъян. Гажлун дырйи пасьтавлісны мича сарапан да дзоридзьяса чышъян.
— А мый кӧмавлісны?
— Кучикысь вурӧм кокни кӧті.
— А ӧні позьӧ тайӧ паськӧмсӧ да кӧмкотсӧ аддзывны?
— Позьӧ. Найӧс пӧль-пӧч видзӧны кӧрӧбын. А нӧшта позьӧ аддзывны музейысь.

Кутшӧм паськӧм да кӧмкот новлӧмаӧсь тіян пӧль-пӧчныд? Юась налысь да серпасав.

117 удж. Лыддьы кывъяссӧ да гиж вузасянінъяс улӧ.

град выв пуктасӧн вузасянін
паськӧмӧн вузасянін
йӧлӧн вузасянін
кӧмкотӧн вузасянін

118 удж. Артмӧд кывъясысь сёрникузяяс. Гиж.

Нина да мамыс мунісны вузасянінӧ. Нывка ньӧбис мича платтьӧ. Мамыс ньӧбис батьыслы руд дӧрӧм. Батьыслы кажитчис тайӧ дӧрӧмыс. Найӧ зэв радӧсь.

Инды лишнӧй кыв. Мыйла сійӧ лишнӧй?

119 удж. Лыддьы висьтсӧ да сет ним.

Маша шкапын ӧшалісны платтьӧ, сарапан, ковта да гач. Нывка найӧс медводз гладитіс, а сэсся ӧшӧдіс плечик вылӧ.
Машалӧн паськӧмыс лунтыр нюмъяліс да ошкис кӧзяйкасӧ.
Миша шкапын кыліс бӧрдӧм шы: «Ы-ы-ы!»

1. Мый вӧчисны Машалӧн да Мишалӧн паськӧмыс?
2. Сувтӧд кык юалӧм да гиж вочакыв.

1. Кутшӧм пӧлӧс паськӧм овлӧ?
2. Кутшӧм паськӧм новлӧны тӧлын?
3. Кутшӧм кӧмкот кӧмалӧны тӧвнас?
4. Кутшӧм паськӧм колӧ гожӧмын?
5. Мый кӧмалӧны гожӧмнас?
6. Кыдзи пасьтасьлісны нывкаяс важӧн?

ВОГӦГӦРСЯ КАД

ТУВСОВ ТӦЛЫСЬЯС.

121 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Гажа тулыс воис,
Гӧгӧр жургӧ шор.
Шонді лымсӧ сёйис,
Ловзис пулӧн кор.
Кыпыда йи кывтӧ,
Тувсов ва оз узь.
Джуджыд енэж вывті
Лэбзьӧ дзодзӧг-юсь.

Аддзы кывбурысь серпас дорӧ сёрникузяяс.

— Кутшӧм вогӧгӧрся кад воӧ тӧв бӧрын?
— Тулыс.
— А тэ тӧдан тувсов тӧлысьяс?
— Да. Ми велӧдім урок вылын.
— Сідзкӧ, висьтав.
— Рака, косму, ода-кора.
— Бура велӧдӧмыд. Велӧдысьыд пуктас «5».

122 удж. Гиж комиӧн.

123 удж. Лыддьы баснясӧ.

Ю ДА ШОР.

Визувтӧны ю да шор. Ю кывтӧ ньӧжйӧ, оз тэрмась. Ваыс сэні югыд да сӧстӧм. Сійӧ ён, паськыд да озыр. Ю вайӧ мортлы пӧльза.
Шор ызгӧ-бузгӧ лунысь-лун. Ваыс шорын гудыр.
— Ме, ме ... . Ме ӧдйӧ визувта, юӧс панъя. Менӧ радейтӧны челядь. Найӧ ворсӧны ме дорын пыжӧн.
Шор ошйысис-ошйысис да шонді югӧръяс улын и косьмис.

1. Серпасав баснясӧ.
2. Мыйла тайӧ басня, а абу висьт?
3. Мыйӧ велӧдӧ басняыс?

124 удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.

Воис гажа тулыс. Енэжын дзирдалӧ яръюгыд шонді. Лэбачьяс воӧны лунвылысь. Медводз локтӧны сьӧд ракаяс. Найӧ заводитӧны вӧчны поз. Вӧсни кока сырчик котралӧ ю дорын.

Кутшӧм дзоридз быдмӧ нӧрыс вылын?

Талун аддзи дзоля шонді
Керка дорысь, нӧрыс вылысь.
Кокыс ичӧт, кольквиж юрыс.
Лолӧй кыпыд.
Локтіс тулыс!

Вижъюркӧд сёрни.

— Кутшӧм тӧлысьӧ петін муысь?
— Мый аддзин медводз?
— Мый йылысь мӧвпыштін?
— Мыйла юрыд виж рӧма?

1. Сет 3–4 юалӧм шонділы, кодзувлы, кымӧрлы, дзоридзлы. Серпасав.
2. Вӧчӧй классын выставка юалӧмъясысь да серпасъясысь.
3. Велӧд радейтана кывбур.

МЕ ДА МЕНАМ ЁРТЪЯС.

ичӧт тушаа

чужан лун
ыджыд тушаа

125 удж. Лыддьы, мый гижӧма.

Мыйла сёрникузя помас сувтӧдӧма горӧдан пас?

126 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Висьтав, кодлӧн талун чужан луныс.

Шонді муртса петіс со,
Оля садьмис, кылӧ, —
Триньгӧ телефон: «Ал-ло! —
Сёрнитӧ Людмила. —
Талун менам чужан лун,
Волы тэ ме ордӧ.
Сӧмын мӧдлаӧ эн мун,
Лоан медбур ёртӧн!»

127 удж. Комиӧд. Мый козьналіс Оля Людмилалы?

Коді тайӧ?

Тайӧ нывка. Нимыс заводитчӧ Л шыпассянь. Сійӧ велӧдчӧ коймӧд классын. Сылӧн талун чужан лун.

128 удж. Лыддьы висьтсӧ. Инды висьтсьыс действие петкӧдлысь кывъяс.

Чужан лунсӧ Таня виччысис Выль воӧс моз. Воис велӧдчанінысь да медводз пелькӧдіс ассьыс вежӧссӧ. Сэсся муніс сёян жырйӧ. Пызан вылӧ пукталіс уна сикас пӧжас: картупеля шаньга, кӧвдум, пувъя пирӧг, чӧдъя да ӧмидз варенньӧ, яблӧг да чӧд компот.
Регыд воисны гӧсьтъяс. Найӧ нывъёртыслы вайисны козинъяс. Маша козьналіс небӧг, Ира — альбом да уна рӧма карандашъяс, Катя — акань. Танялы лои зэв нимкодь.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыдзи виччысис Таня чужан лунсӧ?
2. Кутшӧм сёян-юан пуктіс пызан вылӧ?
3. Мый козьналісны нывкаяс Танялы?
4. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧмыс вӧлі Танялӧн?

Велӧд лыддьысянкыв.

Йи кылалӧ-кылалӧ,
Карнан тшупӧд вӧлалӧ.
Ичӧт дядьӧ юалӧ:
— Кымын арӧс тэд тырӧ?
— Дас.
— ...

129 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Талун Юрочка — сёшайт,
Тырис Юрочкалы квайт.
Талун локтас уна гӧсьт:
Воас Нюра,
Коді акань платтьӧ вурӧ,
Воас Вань,
Кодлӧн нявзысь чача кань,
Воас Вася,
Коді гортас гудӧкасьӧ,
Воас Нина,
Кодлӧн эм пианино.
Гажа лоӧ лун — ывлаӧ ог мун.
 
1. Мыйла Юрочка дорӧ локтасны гӧсьтъяс?
2. Кымын ёрт воас зонка дорӧ?
3. Коді волӧ тэ дорӧ чужан лунӧ?

130 удж. Велӧдчы чолӧмавны ёрттӧ.

Видза олан!
Ме тэнӧ чолӧмала Чужан лунӧн. Сиа тэныд дзоньвидзалун, велӧдчыны сӧмын «5» да «4» вылӧ, кывзысьны бать-мамтӧ.

Тэнад ёрт.

«Вуджӧдчысь» ворсӧм.

Ме ола Усть-Усаын. Менам эм ёрт. Сійӧс шуӧны Геняӧн. Сылы 10 арӧс. Геня неыджыд тушаа, сьӧд юрсиа, мугӧм синма зонка. Ми ӧтлаын ветлам велӧдчанінӧ, ӧтлаын ворсам.

Кутшӧм лун во гӧгӧрын медся югыд да гажа? Мыйла?

БОСЬТ ТӦД ВЫЛАД!

Петкӧдлӧ лыд
Петкӧдлӧ пӧрадок

— Видза олан, Машук!
— Видза олан, Настук!
— Машук, тэ кутшӧм классын велӧдчан?
— Ме велӧдча коймӧд классын. А тэ?
— Ме тшӧтш велӧдча коймӧд классын.
— Тэнад эм нывъёрт?
— Да. Сійӧ зэв авъя, шань да бура велӧдчӧ.
— Менам эм жӧ нывъёрт. Сійӧ ыджыд тушаа, лӧз синма да кузь кӧсаа.
— Ветлам нывъёртъяскӧд театрӧ?
— Бур, ветлам.

131 удж. Лыддьы зонкалысь письмӧсӧ да ачыд велӧдчы гижны.

Чолӧм, муса бать-мам!
Вот ме и Абъячойын, пӧль-пӧч ордын. Талун асыв пӧч чӧсмӧдліс пӧсь картупеля шаньгаӧн да чӧдъя йӧлӧн. Пӧлькӧд ветлі Луза ю дорӧ. Сэні ме тӧдмаси еджыд юрсиа зонкакӧд, нимыс Ваня. Сійӧ тшӧтш помалӧма коймӧд класс. Ми купайтчим да гожйӧдчим. Аски пӧлькӧд мунам вӧрӧ тшакла.
Висьталӧй чолӧм менам ёртъяслы. Мам, менам тіянысь быри гажӧй, звӧнитлӧй меным.
Абъячой сикт, моз тӧлысь 3-ӧд лун. Тіян пи Юра.

Висьтав, мый тэ тӧдмалін Юра письмӧысь.

«Йӧлӧга» ворсӧм.

— Кымын арӧс тэныд?
— Меным дасӧд арӧс.
— Кутшӧм классын велӧдчан?
— Коймӧдын.
— Кымынӧд парта сайын пукалан?
— Медводдза парта сайын.
— Кымынӧд парта сайын пукалӧ нывъёртыд?
— Мӧд парта сайын.

132 удж. Лыддьы. Сувтӧд колана суффикс.

Рака тӧлысь. Ме сулала ӧшинь дорын да видзӧда ывлаӧ. Ӧшинь улын ворсӧны ёртъясӧй. Ме эськӧ пета жӧ ывлаӧ да тшӧтш ворса, но талун вися.

Мый эськӧ тэ вӧчин, висьмис кӧ тэнад ёртыд?

«Тшыкӧм телефон» ворсӧм.

Чужан лун, турунвиж синма, ыджыд тушаа, гӧгрӧс чужӧма, руд юрсиа.

134 удж. Лыддьы. Сет висьтыслы ним.

Менам Федя ёрт радейтӧ тӧв. Ме радейта гожӧм.
Сэки шоныд, позьӧ купайтчыны, гожйӧдчыны.
— Тӧвнад зэв жӧ бур. Позьӧ ворсны хоккейысь, исласьны лызьӧн, — шуӧ Федя.
— Тӧвнад оз позь купайтчыны ни гожйӧдчыны.
— Гожӧмнад жар, лымйыд абу, — шуӧ Федя.
Вот тадзи ми вензям. А тӧвнас Федя велӧдіс менӧ котравны лызьӧн. Ме куті радейтны тӧв.
Гожӧмнас велӧді ёртӧс вартчыны. Сійӧ кутіс радейтны гожӧм.
Миянлы лои зэв долыд.

1. Тэныд кажитчисны ёртъясыс?
2. Кутшӧмӧсь ёртъясыс?
3. Тэныд колӧ татшӧм ёрт?
4. А кутшӧм вогӧгӧрся кад тэ радейтан?

«Коді медуна?» ворсӧм.

Артмӧд шыпасъяссӧ местанас вежлалӧмӧн козин кывйысь выль кывъяс.

БОСЬТ ТӦД ВЫЛАД!

— тэнад эм нывъёрт либӧ ёрт?
— Менам эм ... .
— А кыдзи сійӧс шуӧны?
— Сійӧс шуӧны ... .
— Сідзкӧ, миян эм ... .
— А зонкаяслӧн тшӧтш эм нывъёрт?

135 удж. Содты чутъяс местаӧ колана кывъяс. Гиж.

Талун шойччан лун. Миян класс мунӧ чой йылӧ исласьны. Менам ёрт оз мун. Сылӧн тренировка. Сійӧ ветлӧ лызьӧн котралан секцияӧ.

136 удж. Лыддьы. Гӧгӧрвоӧд кывбурсӧ.

Тэ да ме, да сійӧ —
Ворсам дзоридз пытшкын.
Тэ да ме, да сійӧ —
Квайт ки лоас миян.
Тэ да ме, да сійӧ —
Купайтчыны мунам.

Тэ да ме, да сійӧ —
Абу дзескыд юным.
Тэ да ме, да сійӧ —
Быдлаӧ ми тӧрам.
Тэ да ме, да сійӧ —
Гажа весиг вӧрын.

1. Мӧвпышт, кымын ёрт ставыс. Мый серти гӧгӧрвоин?
2. Мыйла челядьлы гажа вӧрын?

137 удж. Артмӧд «Ёртасьӧм» тема вылӧ кроссворд либӧ лото.

МЕНАМ ЧУЖАН МУ

138 удж. Лыддьы да висьтав, мый тӧдмалін.

КОМИ ЙӦЗЛӦН ВАЖ ОЛӦМЫСЬ.

Аддзы текстысь сёрникузяяс.
1. Йи сыліс.
2. Ставыс вевттьысис вӧрӧн, турунӧн да дзоридзӧн.
3. Тадзи артмис Му.
4. Артмӧдіс Ен лэбачьясӧс, гортса да вӧрса пемӧсъясӧс.
5. Омӧль артмӧдіс быдсяма омӧль пемӧсъясӧс да гут-гагӧс.

139 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ серпас серти.

1. Кытчӧ локтісны челядь?
2. Кутшӧм лыддьысяніныс?
3. Коді найӧс паныдаліс?
4. Кӧні сулалӧны небӧгъясыс?
5. Мый йылысь висьталӧ библиотекар?

Гиж гортад неыджыд висьт.

— Кутшӧм коми гижысьӧс тэ тӧдан?
— Ми лыддим кывбуръяс С. А. Поповлысь, А. П. Мишариналысь, В. Г. Лодыгинлысь.
— Кутшӧм кывбур тэныд кажитчис?
— Меным кажитчис ... .
— А коді гижис?
— Тайӧ кывбурсӧ гижис ... ... .

140 удж. Лыддьы. Велӧд кывбурсӧ наизусьт.

ЧУЖАН МУ.

Мыйла муса да зэв дона
Вӧр и эзысь ю?
Быдӧн радейтӧ зэв ёна
Ассьыс чужан му.

Зарни шонді сійӧс шонтӧ,
Мыськӧ сӧстӧм зэр,
Медым дзоридзавны пондас
Миян войвыв эрд.
 
Вочавидз юалана сёрникузя вылӧ.

141 удж. Лыддьы письмӧсӧ. Гиж письмӧ «Би кинь» журналӧ аслад радейтана гижысь йылысь.

ЧОЛӦМ, БИ КИНЬ!
Ме лыддя тэнад лист бокъясысь кывбуръяс, висьтъяс, письмӧяс, мойдъяс. Меным зэв ёна найӧ кажитчӧны.
А талун ачым пукси гижны тэныд письмӧ. Ми тӧрыт классӧн ветлім лыддьысянінӧ. Ме тӧдмалі уна гижысь йылысь! Миян чужан муын уна енбиа гижысьыс. Менам пӧч гажлунъяс дырйи сьылӧ катшасин йылысь сьыланкыв. Кывъяссӧ гижис енбиа коми кывбуралысь Серафим Попов. Меным зэв окота лои лыддьыны сылысь кывбуръяссӧ. А ӧти кывбур весиг велӧді, сэтшӧма сійӧ меным кажитчис.
Ме радейта лыддьыны «Би кинь» журнал.
Сиа тіянлы став бурсӧ.
Тіян лыддьысьысь Толя Ануфриев.

КОЛӦ ТӦДНЫ!
Коми кывйын медводдза слогыс век ударнӧй.

1. Абу пу, а ачыс пуысь,
Абу дӧрӧм, а вурӧма,
Абу морт, а висьталӧ.

2. Абу ловъя, а мортӧс велӧдӧ.

— Да, унатор позьӧ тӧдмавны небӧгсьыд. Менам ыджыд вок радейтӧ лыддьыны коми кывбуръяс. Ме тшӧтш радейта. Сэтшӧм мичаӧсь кывбуръясыс.
— А коді кывбур гижысьыс?
— Владимир Васильевич Тимин. Сійӧ чужлӧма Паджга сиктын. Асьсӧ шуӧ Игӧ Вась Володьӧн.
— А мыйла тадзи?
— Коми йӧзыд нимсӧ висьталігӧн медводз шуӧны пӧльсӧ да батьсӧ, а сэсся нин асьсӧ. Менӧ ёртъяс шуӧны Ёгор Иван Таняӧн. Сідзкӧ, ме Татьяна Ивановна, а батьӧй — Иван Егорович.
— Вай лыддям кутшӧмкӧ кывбур Игӧ Вась Володьыслысь, Владимир Тиминлысь.
— Пудъясям, кодлы лыддьыны медводз.

Ӧтик, кык, куим,нёль,
Коз пу йылысь уси коль.
Сійӧс нуис визув ёль,
Урлы нинӧм эз и коль.

— Меным уси лыддьыны медводз. «Коль» — тайӧ сосновая либӧ еловая шишка. А «эз коль» — тайӧ мый?
— Тайӧ «не осталось». Коль — уна вежӧртаса кыв, рочӧн кӧ, «многозначное слово».
— Гӧгӧрвои, сідзкӧ:

— Вай нӧшта тӧдмалам омонимъяс — уна вежӧртаса кывъяс.
— Бур. Сӧмын ӧні челядь мед тӧдмаласны.

1. Лӧня визувтӧ Эжва ю,
Васӧ сэтысь пӧттӧдз ю.
2. Пӧльтӧ кӧдзыд лэчыд тӧв,
Бара воис еджыд тӧв.

— А вот и воис кад лыддьыны В. Тиминлысь кывбур.

Тайӧ вӧрыс,
Тайӧ муыс,
Сынӧд кӧрыс,
Визув юыс,
Тайӧ гожӧмыс
И тӧлыс
Нэмсӧ гажӧдӧны мед!

Айӧн кыйӧм
Тар да сьӧла,
Сюрук мӧслӧн
Чӧскыд йӧлыс,
Да мый лоас,
Да мый вӧлі —
Тайӧ ставсьыс артми ме.

— Коми муын уна енбиа гижысьыс: И. А. Куратов, М. Н. Лебедев, В. И. Лыткин, Н. Н. Куратова, Г. А. Юшков, И. Г. Торопов, В. Г. Лодыгин да уна мукӧд.
— А менам ыджыд мам велӧдчӧма Петыр Саньӧкӧд, мӧд ног, Александра Петровнакӧд. Сійӧ енбиа кывбур гижысь. Александра Мишарина велӧдӧма челядьӧс Ыджыдвидз сиктын, а сэсся заводитӧма гижны кывбуръяс.
— Тэ тӧдан сылысь кывбуръяссӧ?
— Тӧда. Александра Мишарина уна кывбур сиӧма челядьлы да ас мулы. Лыддям сылысь кывбур.

Зарниӧй менам,
Донаӧй менам,
Меным тэ помасьтӧм бур.
Муна кӧть ылӧ,
Сьӧлӧмӧй кылӧ,
Мусаджык тэысь оз сюр.
Мичаӧй менам,
Сьӧлӧмшӧр менам,
Муса тэ мен, Коми му.

1. Кутшӧм мича кывъясӧн гижӧ кывбуралысь чужан му йылысь?
2. Велӧдчӧй мичаа лыддьыны кывбурсӧ.

— Машук, меным зэв ёна кажитчисны коми кывбуръясыд. А вот коми висьтъястӧ ме эг на лыддьыв.
— Мишук, миян коми гижысьяс гижӧны и висьтъяс. Найӧ висьтъясын петкӧдлӧны Коми мулысь мичлунсӧ. Вениамин Тимофеевич Чисталёв, коді чужліс Помӧсдін сиктын, зэв мичаа гижӧма коми вӧр-ва йылысь. Лыддям висьтсӧ.

Муса льӧм пуӧй, паськыд кустӧй! Мыйӧн тэ абу мича? Лым кодь еджыд дзоридзнад тулысын тэ медся мича да сӧстӧм!
Пелысьӧй, пелысьӧй! Гӧрд юра, шома тусьяса, гожӧм пом висьталысьӧй!
Пипуӧй, пипуӧй! Пыр тэ полан кодыськӧ, коньӧрӧй... Кутшӧм тэ мича арнас гӧрд зарни коръяснад!

Лыддьы Тима Веньлысь висьтсӧ. Гӧлӧснад петкӧдлы мичлунсӧ коми вӧр-валысь.

— Машук, а ме нӧшта эськӧ лыдди коми висьттӧ.
— Лыддям Степан Семёнович Раевскийлысь висьтсӧ. Сійӧ Вениамин Тимофеевич Чисталёв моз жӧ мичаа гижӧ ас му да вӧр-ва йылысь.

Вӧр горулын визувтӧ ичӧтик шор. Ваыс югыд, сӧстӧм да кӧдзыд. Шорыс вӧчалӧ гырысь кытшъяс. А, гашкӧ, мӧвпалӧ, колӧ-ӧ водзӧ визувтны?
Берег пӧлӧныс быдмӧны сьӧд сэтӧр кустъяс, пелысь пуяс, мича дзоридзьяс. Кодкӧ быттьӧ нарошнӧ найӧс садитӧма, медым лун да вой гажӧдісны визув шорсӧ.

— Збыль, мича висьтыс. Ми ыджыд мамкӧд вӧрӧ ветлім да татшӧм шортӧ аддзылім жӧ. Степан Раевский быттьӧ сы йылысь и гижӧма.
— Вот и тӧдмасим коми гижысьяскӧд. Ӧні ачыд верман ветлыны лыддьысянінӧ да босьтны сэтысь колана небӧгъяс.
— Аттьӧ тэныд, Машук. Ме кута лыддьыны коми небӧгъяс.

142 удж. Комиӧд. Тӧдмав, кутшӧм кыв артмис.

МОРТ ДА СЫЛӦН ДЗОНЬВИДЗАЛУН

143 удж. Комиӧд кывъяссӧ. Корсь кывкудйысь тӧдтӧм кывъяслысь вежӧртассӧ.

Артмӧдӧй сёрникузяяс чукӧръяс вылӧ юксьӧмӧн.

— Мишук, кутшӧм рӧма тэнад юрсиыд ?
— Менам юрсиӧй руд. А тэнад, Машук?
— Менам еджыд рӧма.
— Кутшӧм юрсиыс Настуклӧн?
— Сылӧн юрсиыс гӧрд рӧма да кузь.
— Кутшӧм тэнад синмыд да синкымыд?
— Менам синмӧй да синкымӧй сьӧдӧсь. А Аннушлӧн кутшӧм?
— Сылӧн синмыс лӧз, а синкымыс сьӧд.

144 удж. Гиж кывъяссӧ колана ногӧн.

Тӧдмав сёрнитысьсӧ гӧлӧс сертиыс.

Юӧртысь: Ме лӧз синма, ичӧт тушаа, радейта артасян урок.
Тӧдмалысь: Тэ лӧз синма, ичӧт тушаа, радейтан артасян урок. Тэ Маша.
Юӧртысь: Ме мугӧм синма, сьӧд синкыма, руд юрсиа, радейта ворсны футболысь.

145 удж. Гиж «Морт» тема вылӧ 3 шыпаса кывъяс, 4 шыпаса кывъяс, 5 шыа кывъяс.

— Машук, врач кыдзи лоӧ комиӧн?
— Бурдӧдысь. Сійӧ бурдӧдӧ висьысьӧс.
— Ме гӧгӧрвои. Бурдӧдысь бурдӧдӧ, артмӧма «бурдӧдны» кывйысь.
— Машук, а больной кыдзи лоӧ комиӧн?
— Больной — висьысь.
— Сідзкӧ, болеть — висьны. Ме стӧча мӧвпала?
— Дерт жӧ стӧча.
— «Врач лечит больного» лоӧ «Бурдӧдысь бурдӧдӧ висьысьӧс».
— Да. И висьысь бурдас.

146 удж. Комиӧд да висьтав вежӧртассӧ ӧткодя гижсьысь кывъяслысь.

1. Кык вок пышйӧны, ӧта-мӧднысӧ оз кольны.
2. Китӧм, коктӧм, ӧшинь улын шутьлялӧ.
3. Мыр, мыр вылас гыр, гыр вылас шар, шар вылас вӧр.

Артмӧд мыр кывйысь медводдза шыпассӧ вежӧмӧн выль кывъяс.

147 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Гиж кывбурысь кывъяс «Дзоньвидзалун» тема вылӧ.
 
Ичӧтик ручпилӧн пыктӧма горш.
Бурдӧдны висьӧмысь локтӧма ош.
Урпикӧд ӧтвылысь кузь пеля кӧч
Видлыны ручписӧ пырӧма тшӧтш.

Видлаліс гӧгӧрбок ручпиӧс ош,
Ма юны велӧдіс, бурдас мед горш.
Ручпиыс бурдӧма, некыт оз вись...
Маша да Яша ворсісны сідз.

Ворсӧй кывбурсӧ.

148 удж. Лыддьы висьтсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс да сёрнит ёртыдкӧд.

Нина висьмис. Мамыс нывкалысь вежис вольпасьсӧ. Сэсся вердіс сьӧд сэтӧра варенньӧа рокӧн. Ок и чӧскыд!
Воис бурдӧдысь. Сійӧ видлаліс Нинаӧс да шуис:

— Тэ дзоньвидза. Сӧмын асывнас чеччы да вӧч зарядка.

Мый колӧ вӧчны, медым лоны дзоньвидзаӧн?

149 удж. Лыддьы висьтсӧ. Велӧдчы висьтавны 3-ӧд мортсянь.

Рака тӧлысь. Ме сулала ӧшинь дорын да видзӧда ывлаӧ. Ӧшинь улын ворсӧны челядь. Меным окота жӧ петны да ворсны ывлаын. Но менам висьӧ юрӧй да кынӧмӧй.
Друг кыліс ӧдзӧсӧ таркӧдчӧм. Керкаӧ пырисны менам ёртъясӧй. Найӧ висьталісны школаса выльторъяс йылысь.

Вежлав действие петкӧдлысь кывъяссӧ морт да лыд серти.

Отсӧг вылӧ:

ме сулала
тэ сулалан
сійӧ сулалӧ
ми сулалам
ті сулаланныд
найӧ сулалӧны

Артмӧд дзоньвидзалун кывйысь выль кывъяс.

150 удж. Артмӧд слогъясысь кывъяс, кывъясысь — сёрникузяяс. Гиж тетрадьӧ.

151 удж. Гиж паныд вежӧртаса кывъяс, антонимъяс.

1. Кымын чунь ӧти киын?
2. Кымын чунь кык киын?
3. Кымын чунь ӧтлаын Вовалӧн да Митялӧн?
4. Кымын чунь ӧтлаын киын да кокын?

152 удж. Лыддьы сёрнисӧ ошлысь да урлысь. Лӧсьӧд ачыд сёрни «Дзоньвидзалун» тема вылӧ.

УР. Вӧрса кӧзяин, тэ мый радейтан сёйны?
ОШ. Ме радейта юмов ма, чӧскыд ӧмидз.
УР. Микайлӧ, юмов сёянсьыд пиньыд оз вись?
ОШ. Гуӧ водтӧдз ме ветла пинь бурдӧдысь дорӧ.
УР. Ме сёя чорыд коль да висьлӧ жӧ пиньӧй.
ОШ. Сідзкӧ, ветлы Айболит дорӧ.
УР. Аттьӧ бур кывсьыд.

ВОГӦГӦРСЯ КАД

ГОЖСЯ ТӦЛЫСЬЯС.

153 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Ок и гажа гожся пӧра!
Оз ков сэк ни кӧмкот-дӧрӧм.
Лыа вылын гожйӧдчам,
Сэсся ваын купайтчам.

— Машук, тэ тӧдан волӧн кутшӧм кад воис?
— Тӧда, дерт, гожӧм. Ёна жӧ нин ми сійӧс виччысим.
— А талун нӧшта каникул медводдза лун.
— Тӧдан, кыдзи шусьӧ медводдза гожся тӧлысьыд?
— Ог. Гашкӧ, висьталан.
— Кывзы, висьтала куимнан тӧлысь нимсӧ: лӧддза-номъя, сора, моз.
— Бура велӧдӧмыд, а менам вунӧма нин. Меным окота ворсны да котравны.
— Меным тшӧтш. Вай корам ёртъясӧс да ворсыштам футболысь.

154 удж. Лыддьы висьтсӧ.

Чоя-вокалӧн бать-мамыс асывсяньыс мунісны видз вылӧ. Челядьсӧ, дас кык арӧса Машаӧс да кӧкъямыс арӧса Мишаӧс, колисны горт овны.
— Нылук, ті Мишакӧд гортын олӧй. Гортын уна жӧ уджыс. Тасьті-пань мыськӧй, керка идралӧй, вала ветлӧй да и порсьпитӧ вердӧй.
Маша вокыскӧд став уджсӧ вӧчисны. Луннас весиг Эжва дорӧ купайтчыны лэччылісны. Друг поводдяыс кутіс вежсьыны: лоис тӧла, сьӧд кымӧръяс локтісны, сэсся зэрмис.
— Кыдз татшӧм поводдянас бать-мамным Эжвасӧ вуджасны? — гортас нин мӧвпаліс Маша. — Друг дыр оз локны, а миян Асаньыд лысьтытӧм. Ковмас аслыным лысьтыны. Ме неуна кужа, мамлысь видзӧді да.
— Лысьты, Машук, лысьты. Ме тэныд отсала, — ышӧдіс чойсӧ Миша.
Маша ставсӧ вӧчис сідзи, кыдзи вӧчліс мамыс: сетіс мӧслы турун, чышъянасис, меліа сёрнитіс Асанькӧд. Миша гыжъяліс мӧслысь сьылісӧ да повзьӧдліс гутъясӧс. Маша мудзис, но лысьтіс помӧдзыс. Йӧвсӧ сысъялісны да лэччӧдісны кӧзӧдӧ. Сэсся чоя-вока сёйисны да водісны узьны.
— Шаньӧсь жӧ миян челядьным, — локтӧм бӧрас шуис батьыслы мамыс.

1. Аддзы висьтысь антонимъяс.

2. Гижысь висьтыслы сетӧма «Шаньяс» ним. А тэ кыдзи нимтан?

— Машук, тэ гожӧмнас кытчӧ ветлан?
— Ме ветла Важгорт сиктӧ, сэні олӧ менам ыджыд мам. А тэ, Мишук, мый кутан вӧчны?
— Ме муна шойччан лагерӧ. Кута сэні купайтчыны, ворсны. Тэныд гижа письмӧ.
— Важгорт сикт дорті визувтӧ Вашка ю, ме сэні кута купайтчыны. А ыджыд мамкӧд ветла вӧрӧ тшакла да вотӧсла.

155 удж. Артмӧд серпасъяс дорӧ лӧсялана сёрникузяяс.

156 удж. Артмӧд мойд «Ме шойччи ... (шонді, саридз, кодзув, кымӧр) ордын». Классын вӧчӧй выставка.

Пример вылӧ: Ме гожӧмнас шойччи кымӧр ордын. Сылӧн керкаыс еджыд рӧма да сӧстӧм. Асывнас ми сыкӧд лолалім ыркыд сынӧдӧн да качайтчим. Луннас еджыд кымӧр вуграліс, а ме гожйӧдчи сы мышку вылын. Ёртлӧн мышкуыс небыдик, вата кодь! Ок и гажа жӧ вӧлі кымӧр-ёрт ордын!

157 удж. Лыддьы кывпесансӧ.

Шоныд гожӧм,
Шоныд рыт.
Шуим пуны
Шома шыд.

158 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Серпасав.

ГОЖСЯ СЕРПАС.

Югыдлӧз ю пытшкын
Шондіыс купайтчӧ,
Пуясыс быттьӧкӧ
Ваынӧсь тшӧтш.
Енэжсянь вашъялӧ
Вӧр-вакӧд шондіыс,
Зарниа югӧрнас
Югзьӧдӧ кӧдж.

Пыдӧстӧм енэжыс
Кельыдлӧз чышъяна,
Видзӧдлан вывланьӧ —
Кыпалӧ лов.
Сё пӧлӧс дзоридзӧн
Видз вылыс пӧртмасьӧ.
Гожӧмӧй-вердысьӧй,
Кузьджыка ов!

ТӦДМАСЯМ ДА ЁРТАСЯМ

— Чолӧм!
— Бур лун!
— Вай тӧдмасям. Менам нимӧй Ӧльӧксан.
— А ме — Настук.
— Кутшӧм классын велӧдчан?
— Ме велӧдча нёльӧд классын. А тэ?
— А ме витӧд классын.
— Кӧні тэ олан?
— Ме ола Сосногорск карын.
— А ме ола Кӧрткерӧс сиктын.

1ʼ удж. Лыддьы «Вайӧ тӧдмасям» висьтысь юкӧн. Тӧдмав ӧткодь овъяс.

ВАЙӦ ТӦДМАСЯМ.

Ме — Юра Пыстин. А мекӧд орччӧн Женя Синицын. Шуӧны, миян пӧ ӧткодь овным. Ёртӧй Синицын, а ме Пыстин. Рочӧн Пыстиныс лоӧ Синицын, а Синицыныс комиӧн — Пыстин.
Женя — менам медбур ёрт.

2ʼ удж. Тӧдмав, кыдзи артмӧмаӧсь овъясыс.

— Менам нимӧй ... . А кыдзи тэнӧ шуӧны?
— Менӧ шуӧны ...ӧн, а овӧй — ... .
— А менам овӧй ... .
— Мый тэ вӧчин гожӧмнас?
— Ме купайтчи, ветлі сиктӧ (карӧ), вотчи. А тэ?
— Ме шойччи саридздорса лагерын.

3ʼ удж. Лыддьы да висьтав, мый йылысь сёрнитӧны челядь.

— Видза олан, зонка! Кытысь тэ воин саридз дорӧ?
— Видза олан! Ме вои Коми муысь.
— Тэ коми?
— Да. Ме Изьва районса Краснобор сиктысь. А тэ кытысь воин саридз дорас?
— Ме бать-мамкӧд локті Кулӧмдін районса Воч сиктысь.

4ʼ удж. Лыддьы. Мый йылысь тэ тӧдмалін тайӧ текстсьыс?

Миян Краснобор сикт Изьва районын. Тайӧ районыс Сыктывкарсянь войвылын. Тані олӧны уджач йӧз. Найӧ видзӧны кӧръясӧс. Изьва районса олысьясӧс позьӧ тӧдмавны овъяс сертиыс. Со найӧ: Рочев, Сметанин, Артеев, Филиппов, Истомин, Терентьев, Чупров, Бабиков, Хозяинов, Вокуев, Дуркин, Канев, Ануфриев, Хатанзейский.

Гиж овъяссӧ анбур серти. Тайӧ аснима эмакывъяс?

5ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ 4-ӧд удж серти.

1. Кутшӧм районын Краснобор сиктыс?
2. Войвылын али лунвылын тайӧ районыс?
3. Кодъяс олӧны Изьва районын?
4. Мый серти позьӧ тӧдмавны Изьва районса олысьясӧс?

1. Тӧдмав, кыдзи шусьӧ рочӧн Изьва район.
2. Аддзы Изьва район, районлысь юрсикт да Краснобор сикт мусерпас вылысь.

6ʼ удж. Лыддьы ёрта сёрнисӧ.

НЫВКА. Кыдзи тэнад ним-овыд да вичыд?
ЗОНКА. Менам овӧй Артеев, нимӧй Ӧльӧксан, вичӧй Петрович.
НЫВКА. Ӧльӧксан? А кыдзи нӧ мӧд ногыс?
ЗОНКА. Роч ногӧн кӧ, Саша, а быдма да лоа Александр.
НЫВКА. Ме Настя, Анастасия.
ЗОНКА. Настятӧ нӧшта шуӧны Настаӧн, а ичӧт нывкаӧс Настукӧн. А тэнад овыд?
НЫВКА. Миян Кулӧмдін районын уна ӧткодь ов. Тайӧ Морохин, Касев, Кочанов, Лютоев, Гичев, Тарабукин, Гилев, Тимушев, Ракин, Кузнецов, Напалков, Логинов, Лодыгин, Игнатов, Шахов, Мартюшев, Уляшев.
А ме Морохина Анастасия Васильевна. Ола Кулӧмдін районса Керчомъя сиктын. А тэ олан карын али сиктын?
ЗОНКА. Ме ола Печора карын.

1. Сёрнит ёртыдкӧд.
2. Гиж овъяссӧ анбур серти.
3. Инды мусерпас вылысь Кулӧмдін районлысь юрсиктсӧ.

«Тӧдмав нимсӧ» ворсӧм. Ӧти морт висьталӧ нимсӧ комиӧн, а мӧд — рочӧн.

— Ӧльӧш.
— Ме чайта, Алексей.
— Сідз и эм. Ичӧтдырйиыс Алёша, а быдмас да лоас Алексей.
— Ӧньӧ, Ӧндрей.
— Андрей.
— Митрук, Митрей.
— Тайӧ гӧгӧрвоны абу сьӧкыд. Митя, а сэсся Дмитрий.

А кыдзи лоӧ комиӧн тэнад нимыд?

Тӧдмав кывъяслысь вежӧртассӧ «Словарь омонимов коми языка» кывкуд отсӧгӧн.

7ʼ удж. Босьт интервью аслад ёртъяслысь. Сет татшӧм юалӧмъяс.

1. Кыдзи тэнад овыд, нимыд, вичыд?
2. Кӧні тэ олан?
3. Кутшӧм классын велӧдчан?
4. Эм-ӧ тэнад радейтана предмет?
5. Висьтав овсӧ, нимсӧ да вичсӧ ёртыдлысь.
6. Мыйысь ті радейтанныд ворсны?

8ʼ удж. Содты эмакывъяс дорӧ -ук (-юк) суффикс да гиж. Висьтав рочӧн артмӧдӧм кывъяссӧ.

1. Кутшӧм суффикс отсӧгӧн артмисны роч кывъясыс?
2. Артмӧд 2 — 3 сёрникузя схема серти.

Вӧч проекта удж ёртыд йылысь.

1. Бӧрйы удж ним.
а) Менам ёрт.
б) Кыдзи ми тӧдмасим.
в) Ёрткӧд шойччӧм.
2. Висьт гижӧм.
а) Ёртлӧн ним, арлыд.
б) Велӧдчанін.
в) Шойччан кад.
3. Ме ёрткӧд.

ЗАРНИ ПАСЬКӦМӦН ПАСЬТАСИС ВӦР

9ʼ удж. Корсь арся тӧлысь нимъяс.

Кӧч бӧж кузя гожӧм коли,
Шонді абу нин пӧсь жар.
Кӧч тӧлысьлӧн мышку вылын
Рӧдтіс-локтіс зарни ар.

Бука плешка йирым тӧлысь
Мича лунъяс вылад скуп.
Шлячкӧ-койӧ кӧдзыд зэрӧн,
Няйтсӧ лойӧ шлёп да шлюп.

Вӧльгым тӧлысь, мича, кос,
Клёнгис-дорис йиа пос.
Оз нин кӧдзыд зэрӧн кой,
Еджыд эшкын да кузь вой.

1. Лыддьы кывбурсӧ.
2. Вӧчӧй небӧг «Ар» тема вылӧ.

10ʼ удж. Лыддьы Серафим Поповлысь кывбурсӧ.

Зарни паськӧмӧн пасьтасис вӧр.
Мича тугъясӧн гӧрддзасис пелысь.
Дзодзӧг мӧдӧдчис лунвывлань бӧр.
Аддзан: енэжсянь нюжӧдчис кӧлысь.

1. Кутшӧм вогӧгӧрся кад йылысь гижӧма?
2. Аддзы кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс.
3. Аддзы [с’] шыа кывъяс да бура шуав.

11ʼ удж. Лыддьы кывпесансӧ да велӧд.

Сьылысь сьылӧ гӧра йылын,
Мыла сьылӧм ылӧ кылӧ.

— Чолӧм! Кутшӧм мича арыс!
— Бур лун! И меным зэв ёна кажитчӧ зарни арыд.
— Вай ветлам вӧрӧ.
— Ветлам. Вотам тшак да вотӧс.
— А ог кӧ аддзӧй тшаксӧ да вотӧссӧ, чукӧртам мича коръяс.

Зэра кадыд сылы бур,
Пыр и мыччас мусьыс юр.
Олӧ лун да олӧ мӧд,
Быдмӧ вывлань, шог оз тӧд.
Гӧрд шляпаа, вывті тшап,
Ӧти кока, тайӧ — тшак.

Аддзы нӧдкывсьыс кывбердъяс.

12ʼ удж. Артмӧд кывтэчасъяс.

13ʼ удж. Артмӧд кывтэчасъяс пасъяс сертиыс.

14ʼ удж. Лыддьы да вочавидз юалӧм вылӧ.

Арын поводдяыс ыркыд. Шонді омӧля нин шонтӧ. Виж да гӧрд коръяс гылалӧны му вылӧ. Коръяс пиын дзебсясьӧны уна тшак да вотӧс. Ме радейта вотчыны. А тэ?

15ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

ЯГЫН ПЕТІС ДОНА ГОБ.

Усис лышкыд шоныд зэр,
Мыссьӧм вӧрлӧн вежсис сер.
Зэрӧй, зэрышт, сэсся коб.
Ягын петіс дона гоб.
Вӧрӧ мунны пестер дась,
Ельдӧг-рыжик аддзам тась.
Вӧзъяс миян яла яг
Солалан и пуан тшак.
Зэрӧй, зэрышт, сэсся коб.
Ягын петіс дона гоб.
 
1. Помав сёрникузяяссӧ.

2. Аддзы небӧгъясысь либӧ артмӧд тшак йылысь нӧдкыв.

Тӧдмав ребусъяс.

Артмӧд ребус «Ар» тема вылӧ.

16ʼ удж. Комиӧд висьтсӧ.

17ʼ удж. Висьтав, кыдзи лэбӧны чикышъяс, турияс да дзодзӧгъяс.

Бӧрйы, коді да мый лэбалӧ.

18ʼ удж. Лыддьы мичаа да велӧд.

Лэбӧ катша, лэбӧ рака.
Таво ар пӧ лоӧ тшака.
Тыр пӧ тшакӧн рас и яг.
Коді ветлас вотны тшак?

Тайӧ кывпесан али лыддьысянкыв?

19ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ.

КӦЧ БӦЖ КУЗЯ ЛУНЪЯС.

Кӧч тӧлыськӧд Коми муӧ воӧ ар. Быттьӧ тыра караб кывтӧ вӧрті, паськыд видз вывті, град йӧрті.
Арся лунӧ батьӧ ветліс вӧрӧ да вайис меным кӧч гӧснеч. Ок, кутшӧм чӧскыд! А ме вӧрӧ ӧтнам мунны пола, кӧть и абу кӧч сьӧлӧма. Быдма да вӧр-ваыс меным лоӧ гортӧн.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыдзи гӧгӧрвоан «быттьӧ тыра караб» кывтэчас?
2. Кутшӧм тӧлыссянь заводитчӧ ар?
3. Кутшӧм кӧч гӧснеч вайис батьыс вӧрысь?
4. Кӧч сьӧлӧма морт — тайӧ ... .

20ʼ удж. Висьтав, кор тайӧ овлӧ.

1. Керка дорын туруна видз,
Чужан муӧс пыр тэ видз.

2. Саридз моз паськӧдчис ичӧтик ю,
Гудыртчӧм ватӧ сэтысь эн ю.

3. Пу вылын зарниӧн ворсӧдчӧ кор,
Челядьӧс школаӧ, звӧнокӧй, кор.

4. Кыптіс войвывсяньыс тӧв,
Коми муын кӧдзыд тӧв.

Ӧткодя шусян да гижсян кывъяс

21ʼ удж. Содты юалӧмъяс серти кывъяс да гиж.

Ывлаын зарни ар. Пуяс вылын гӧрд, виж коръяс. Лэбачьяс лэбӧны лунвылӧ.
Тшӧкыда зэрӧ. Йӧз кӧмалӧны сапӧг
Арын ми дасьтысям тӧв кежлӧ. Вӧрысь вотім тшак да вотӧс. Пуим вотӧсысь чӧскыд варенньӧ да солалім тшак.

Артмӧд кывъяс.

ТАЙӦ МЕНАМ КЕРКА, ТАЙӦ МЕНАМ ӦШИНЬ УВ

— Чолӧм, дона ёрт!
— Бур лун!
— Урокъяс бӧрын волы ме ордӧ гӧститны.
— А кӧні тэнад керкаыд?
— Ме ола Куратов нима улича вылын.
— А ыджыд али ичӧт керкаыд?
— Менам керкаӧй ыджыд.
 
22ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Тундра кузя керка ветлӧ,
Паровоз моз пушкӧ пыр.
Енэжлань кык труба лэптӧ,
Ӧшинь пырыс аддзан ныр.

Чумсянь ӧвтӧ чӧскыд дукӧн,
Блинъяс пӧжалӧ сэн мам.
Корасны кӧ сёйны, здукӧн
Зонка шуас:
— Тэ тшӧтш ням...

1. Кутшӧм керка ветлӧ тундраӧд?
2. Комиӧд: по тундре, как паровоз, через окно, от чума, приятным запахом, позовут.

23ʼ удж. Аддзы пӧвсӧ.

Артмӧд кывтэчасъяс.

Артмӧд сёрникузяяс «Керка» тема вылӧ.

25ʼ удж. Серпас серти гиж кывъяс (эмакыв + кывбӧр).

Отсӧг вылӧ кывъяс:
пӧлать улын
пач водзын
гӧбӧч дорын
лабич улын
пызан вылын

«Шыр да кань» ворсӧм.

Ӧти лоӧ «каньӧн», мукӧдыс — «шыръясӧн».
Шыръяс сувталӧны жыр пельӧсъясӧ. Кань ветлӧдлӧ джодж шӧрӧд да сьылӧ:
— Шырӧ, шырӧ, вай мен пельӧс. Шырӧ, шырӧ, вай мен пельӧс.
Шыръяс котралӧны. Коді кольӧ пельӧстӧг, лоӧ каньӧн.

26ʼ удж. Лыддьы мичаа. Кыдзи шусьӧ Ваньӧлӧн оланіныс?

Кӧр видзысь Ваньӧлӧн оланіныс ӧшиньтӧм, но чомйын абу пемыд. Детинкалӧн юр весьтас ыджыд розь. Ӧшиньыс Ваньӧлӧн оланін пӧтӧлӧкас.

1. Нёль кока, а мунны оз вермы.

2. Уджала ме лун и вой,
Кӧть ог юлы ни ог сёй.
Кор тэд ковмас тӧдны кад,
Висьтавны ме сэки рад.

Серпасав стӧча.

Пӧлатьын мойдчӧ кӧч,
Гӧбӧчын чеччалӧ пӧч.

Ставсӧ тэ лӧсьыда вӧч.

27ʼ удж. Аддзы колана кывъяс.

28ʼ удж. Аддзы лишнӧй кыв.

29ʼ удж. Серпасав сёрникузяяссӧ.

1. Сикт весьтті лэбӧ самолёт.
2. Зонка сулалӧ керка дорын.
3. Кыдз пу сайӧ дзебсьӧма нывка.
4. Пӧч пукалӧ кильчӧ вылын.
5. Лабич улын куйлӧ кань.
6. Пызан сайын пукалӧ пӧль.

Вӧч проекта удж аслад вежӧс йылысь.

1. Тайӧ вежӧсыс тэнад?
2. Мый эм вежӧсад?
3. Кӧні тэ вӧчан гортса удж?
4. Эмӧсь-ӧ ӧшинь вылад дзоридзьяс?
5. Коді пелькӧдӧ вежӧстӧ?

МИЯН КОТЫРЛӦН ШОЙЧЧАН ЛУН

30ʼ удж. Уськӧд тӧд вылад да гиж.

Пасъяс серти лӧсьӧд сёрникузя.

31ʼ удж. Лыддьы да висьтав рочӧн.

Тайӧ миян котыр. Батьлы комын кӧкъямыс арӧс, мамлы — комын квайт. Ыджыд батьлы квайтымын арӧс, а ыджыд мамлы ветымын квайт. Тані жӧ менам чой да вок. Ыджыд воклы дас вит арӧс, ичӧт чойлы — сизим. А ме 3 арӧсӧн ичӧтджык вокысь.

1. Тӧдмав, кымын арӧс ичӧтджык воклы.
2. Кымын арӧсӧн сійӧ ыджыдджык чойысь?
3. Серпас да висьт отсӧгӧн тӧдмав котыр йылысь.

32ʼ удж. Уджалӧй параӧн. Сетӧй юалӧмъяс серпас серти да вочавидзӧй.

Вӧчӧй тадзи:
— Кымын арӧс батьлы?
— Батьлы комын кӧкъямыс арӧс.
— Кымын арӧс чойлы?

33ʼ удж. Аддзы пӧвсӧ да содты.

Чоя-вока видзӧдісны ... .
Бать да мам лыддьӧны ... .
Ыджыд мам пӧжалас ... .

34ʼ удж. Сувтӧд кадакывъяссӧ ӧнія кадын, 1 мортын, уна лыдын.

Артмӧд 2 — 3 сёрникузя.

35ʼ удж. Висьтав, коді мый вӧчӧ.

Кӧч чеччалӧ, а дзодзӧг лэбалӧ.
Пон увтӧ, а кань нявзӧ.
Ош тапикасьӧ, а кӧин котралӧ.
Мӧс ветлӧ, а вӧв рӧдтӧ.

Кутшӧм кадын мунӧны действиеясыс?

36ʼ удж. Лыддьы текстсӧ. Кадакывъяссӧ сувтӧд колана кадын.

Шойччан лун. Ми чойкӧд да ёртъяскӧд аски мунам лыддьысянінӧ. Сэні эм лыддьысян вежӧс. Ми босьтам комиксъяс. Ме да чой радейтам лыддьыны серамбана висьтъяс. Ёртъяс босьтасны Елена Козловалысь висьтъяс. Лыддьысян урок вылын ми велӧдыськӧд сёрнитам радейтана небӧг йылысь.

А ті мый радейтанныд лыддьыны?

37ʼ удж. Лыддьы да велӧд ӧти юкӧн.

МЕ БАТЬЛӦН ПИ.

Кор сьӧлӧм вылын долыд,
Сюрӧ лӧсялана кыв,
Сэки менам юрӧ волӧ
Батьӧ йылысь сьыланкыв.

Ме батьлӧн пи,
Менам лолын сылӧн би.
Казялӧны, мый ог вӧч:
Батьлӧн киподтуйыс стӧч.

Быдтор кужӧ, быдтор вӧчӧ,
Сыкӧд нинӧмысь ог пов.
Тӧдӧ мамӧ, тӧдӧ пӧчӧ —
Батькӧд лоӧ нянь и сов.
 
Кутшӧм зонкалӧн батьыс?

38ʼ удж. Инды висьтысь кадакывъяс.

Валя Ваня вокыскӧд ворсӧны волейболысь.
— Вай ветлам вуграсьны, — вӧзйис Ваня.
— Ветлам-ветлам, вотчигмоз, вокӧй, — вочавидзис Валя.
Ваня вуграсис, Валя вотіс ведраӧ вотӧс. Вотчис вывті визула.
Водз воисны вӧрысь. Вотӧссӧ весалісны, вӧчисны варенньӧ.

Артмӧд ӧти шыпассянь заводитчысь кывъясӧн текст.

39ʼ удж. Лыддьы да помав текстсӧ.

ШОЙЧЧАН ЛУН МИЯН КОТЫРЫН.

Аски вежалун. Ми батькӧд пыркӧдам джодждӧра, чышкам бус, мыськам джодж. Мам да чой пӧжаласны пувъя пирӧг да картупеля шаньга. Котырӧн юам юмов чай чӧскыд пирӧгӧн да шаньгаӧн.

40ʼ удж. Тайӧ шойччан либӧ велӧдчан лун? Тӧдмав.

1. Гажлун дырйи бать-мамкӧд ветлім пӧч-пӧль ордӧ.
2. Медводз вӧчи коми кывйысь гортса удж.
3. Миян класса зонкаяс ворсісны футболысь витӧд урок бӧрын.
4. Урокъяс бӧрын муна роч кывйысь олимпиада вылӧ.
5. Вежалунӧ ветлім В. Савин нима драма театрӧ.
6. Артасян урок вылын дасьтысим контрольнӧй удж кежлӧ.
7. Ме ёртъяскӧд каникул дырйи ветлі вӧрӧ.
8. Каникул дырйи исласим кыр йывсянь.
9. Перемена дырйи ветлім лыддьысянінӧ.

Висьтав, кыдзи артмӧны роч да коми кывъясын соссяна кадакывъяс.

41ʼ удж. Сувтӧд сёрникузяясӧ соссяна кадакывъяс.

1. Велӧдчан лунӧ ті онӧ мунӧй походӧ.
2. Коми урок вылын огӧ артасьӧй.
3. Нёльӧд класса челядь оз мунны театрӧ.
4. Бать-мам рытнас оз видзӧдны телевизор.
5. Челядь, мыйла онӧ лыддьӧй «Би кинь» журнал?
6. Ми аски огӧ велӧдчӧй.

1. Шондіа лунӧ аддзам кодзув?
2. Резина чачаяс вӧйӧны юӧ?
3. Рок пуанныд битӧг?
4. Ми тшак вотам тӧвнас?
5. Телевизор да компьютер мичмӧдӧны патера?

43ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ да мӧвпав.

ЗЭВ СЮСЬ КАТЯ.

Анна баблӧн эм внук да внучка — Петя да Катя. Баб ветліс лавкаӧ, ньӧбис кампет. Локтіс гортас да кутіс гӧститӧдны чоя-вокаӧс.
— Вай юкамӧй кампетсӧ куим пельӧ, медым быдӧнлы лои ӧтмында.
Медводз сетіс Катялы куим кампет, сэсся Петялы сы мында жӧ. Мукӧдсӧ колис аслыс.
Катя видзӧдліс кулёкас да шуис:
— Бабӧ, тэнад ӧти лишнӧй.

Кыдзи юкисны ӧти кампетсӧ Анна баб, Катя да Петя?

44ʼ удж. Комиӧд. Висьтав, кутшӧм кадын да лыдын кадакывъясыс.

45ʼ удж. Инды да сувтӧд кывкудйысь кадакывъяссӧ колян кадын, 1 мортын, уна лыдын.

— Ваня, кутшӧм ворсӧмъяс тэ тӧдан?
— Ме уна ворсӧм тӧда. Гожӧмнас ывлаын ворсам дзебсясьӧмысь да кутасьӧмысь.
— Тайӧ ворсӧмнас важӧн ворслісны пӧльяс да пӧчьяс.
— Но и мый? Кутасьӧмысь ворсӧм сӧвмӧдӧ пельклун, а дзебсясигӧн колӧ на и мӧвпавны.
— Збыль и эм, а нӧшта кыкнан ворсӧмыс сетӧ дзоньвидзалун.
— Вай, сідзкӧ, корам ёртъяснымӧс да ворсыштам.

46ʼ удж. Лыддьы текстсӧ. Содты кадакывъясӧ суффиксъяс.

Важӧн челядь гожӧмнас ворслісны дзебсясьӧмысь, кутасьӧмысь да мачасьӧмысь. Тӧвнас ислалісны лызьӧн да даддьӧн. Кӧдзыд лунъясӧ кайлісны паччӧрӧ да ворсісны, мойдчисны, тӧдмалісны нӧдкывъяс, шмонитісны.

Висьтав, мыйысь тэ радейтан ворсны.

47ʼ удж. Лыддьы Геннадий Юшковлысь серамбана кывбуръяссӧ.

1. Мӧс да кукань, ыж да мегӧ,
Мегӧ сайын чошӧ легӧ.
Забор вывсянь лыддьӧ кысӧ,
Кымынӧн нӧ йирсьӧнысӧ.

Отсав кысӧлы лыддьыны пемӧсъяссӧ.

2. Олӧ-вылӧ бӧрдысь Пома,
Радио кодь паськыд мудзтӧм вома.
Бӧрдӧ час и бӧрдӧ мӧд,
Кыдзи дугӧдны, ог тӧд.

А тэ тӧдан, кыдзи дугӧдны Помаӧс бӧрдӧмысь?

48ʼ удж. Лыддьы. Велӧд да ворс физминутка дырйи.

Кӧч-кӧч тала-ла
Ветліс вала-ла.
Вылӧ чеччаліс,
Ставсӧ кисьталіс.
Коді нӧ вала-ла
Ветлӧ тала-ла?

Рӧдтім-гӧнитім
Ӧшинь увті,
Карта сайті,
Паськыд туйті.
Нюрӧ веськалім,
Ёма гуӧ тюп-тёп!

Инды да висьтав, мый серти тӧдмалін кадакывъяслысь кадсӧ.

— Ивӧ, а вот челядьыд висьтавлӧны быдсяма вӧвлытӧмторсӧ (небылицасӧ).
— Пӧрйӧдлӧны ӧта-мӧдсӧ. Ме тӧда.
— Вай видлам думыштны вӧвлытӧмторсӧ.
— Ӧтчыд ме ветлі вӧрӧ и друг аддза ... ... .

Мӧвпышт ёртыдкӧд вӧвлытӧмтор йылысь.

49ʼ удж. Лыддьы вӧвлытӧмторсӧ.

Паныдасисны кык ёрт. Заводитісны ӧта-мӧдыслы быдсямасӧ висьтавлыны.
— Ӧтчыд ме кыйи чери, — заводитіс ӧтиыс, — ыджыдысь-ыджыдӧс. Быдса час мерайті кузьтасӧ. Вот кутшӧм ыджыд чери меным шеді.
А мӧдыс висьталӧ:
— Тӧрыт тэнад мамыд вузасянінысь ньӧбис ыджыдысь-ыджыд рач, и ми кыкӧн нуим рачтӧ тіянӧ.
— Пӧръясян тэ! Мыйла мамлы ыджыдысь-ыджыд рачыс?
— Черитӧ тэнсьыд пражитны.
— Челядь кӧдзыд лунъясӧ пӧлатьын ышмылісны, да ковмыліс найӧс лӧньӧдны.
— А кыдзи найӧс лӧньӧдлісны?
— Миянӧс пӧчӧ велӧдіс «Коді серӧктас?» ворсӧмӧ.
— Кыдзи сійӧн ворсӧны?
— Ворсысьяс кутчысьӧны ӧта-мӧдыскӧд певнаныс, бергӧдлӧны да шуалӧны:

Ас ки карнан, ки карнан,
код шыасяс медводз,
сылы дас печик.

— Ме тӧда тайӧ ворсӧмтӧ. Кор классын шума, велӧдысь заводитӧ ворсны миянкӧд тайӧ ворсӧмнас. Классын пыр и лӧнь лоӧ.
— Вай ми тшӧтш ворсыштам.

50ʼ удж. Аддзы кывкудйысь серпасъяс дорӧ эмакывъяс.

51ʼ удж. Артмӧд серпасъяс да схемаяс серти сёрникузяяс.

52ʼ удж. Содты сёрникузяяс. Мый лоӧ водзӧ?

1. Асыв. Нывка мунӧ велӧдчанінӧ. ...
2. Физкультура. Челядь локтісны котраланінӧ. ...
3. Перемена. Челядь велӧдыськӧд сёянінын. ...
4. Помасисны урокъяс. Нывка воис пӧрччысянінӧ. ...
5. Челядь котралӧны ворсанінын. ...

53ʼ удж. Аддзы лишнӧй кыв.

54ʼ удж. Лыддьы Ӧньӧлысь висьталӧмсӧ.

Ме ола Шойнатыын, велӧдча нёльӧд классын. Миян велӧдчанін кык судтаа. Тані уна вежӧс, ыджыд котраланін. Физкультура урок вылын ми сэні котралам, чеччалам, ворсам. Эм сёянін. Сэні уджалӧны шань аньяс.
Велӧдчанін гӧгӧр быдмӧ уна пу да дзоридз. Неылын эм челядьлы ворсанін.

1. Мый висьталіс Ӧньӧ аслас велӧдчанін йылысь.
2. Висьтав аслад велӧдчанін йылысь.

55ʼ удж. Уджалӧй параӧн. Сетӧй ёрта-ёртыдлы юалӧмъяс 45-ӧд удж серти да вочавидзӧй.

Вӧчӧй тадзи: Кӧні олӧ Ӧньӧ? Ӧньӧ олӧ Шойнатыын.

56ʼ удж. Гижӧй велӧдан диктант.

57ʼ удж. Лыддьы Нина Куратовалысь висьтсӧ. Вочавидз юалӧм вылӧ.

МИШУК РИСУЙТЧӦ.

Мишук босьтіс карандаш да кабала лист, кутіс рисуйтчыны. Медводз зэв кузь визь гижтіс. Тайӧ туй.
Сэсся босьтіс турунвиж карандаш да вӧчис посни визьяс.
— Мамӧ, ме нӧшта рисуйта коз пу да кӧчильӧс!
— Рисуйт, пиук, рисуйт. Сэсся петкӧдлы мамыслы, мый артмас.
Козйысь да кӧчильысь кындзи, Мишук рисуйтіс нӧшта туй вылас ичӧтик гӧгыль, а сэсся сетіс мамыслы.
— На, мамӧ, видзӧдлы! Артмис менам?
— Артмӧма, пиук. Кутшӧм нӧ эськӧ мойд серпасалін?

1. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти.
2. Серпасав: пызан вылын кабала лист, туй дорын коз, коз улын кӧч, туй вылын кӧвдум.

Сійӧ мича. Сійӧ кузь.
Лун-лун мырсьӧ, оз тай узь.
Лун-лун киӧ сійӧс босьта.
Сылысь нырсӧ лун-лун ёсьта.
 
58ʼ удж. Аддзы сёрникузя помсӧ да гиж.

Менам класс медводдза судтаын.
Сійӧ ыджыд да сӧстӧм.
Класс водзын ӧшалӧ мугӧм пӧв.
Стен пӧлӧн сулалӧны шкапъяс.
Шкап пытшкын небӧгъяс да тетрадьяс.
Ӧшинь вылын уна мича дзоридз.

1. Мый йылысь тайӧ сёрникузяясыс?
2. Тайӧ текст али абу? Сет текстыслы ним.

59ʼ удж. Лыддьы Иралысь письмӧсӧ.

Чолӧм, Катя!
Вот и помасисны гожся каникулъяс. Ми бара аддзысим ёртъяскӧд. Таво ми кутам велӧдчыны медводдза судтаын. Классным ыджыд, югыд, шоныд да сӧстӧм. Зэв жӧ нин гажа! Гожӧмнас краситӧмаӧсь, да гӧгӧр дзирдалӧ. Ми ёртъяскӧд шуим бура видзны класснымӧс. Кутам чышкыны бус, идравны ёг да киськавны дзоридзьяс.
А кыдзи тіян заводитчис выль велӧдчан во? Кутшӧм выльторъяс тіян эмӧсь? Гиж вочакыв, виччыся.
Аддзысьлытӧдз!
Ыджыдвидз сикт. Кӧч тӧлысь 24-ӧд лун.
Тэнад Ира нывъёртыд.

Висьталӧй, кыдзи ті видзанныд класснытӧ.

КОМИ МУЫН МЕДВОДДЗА ШКОЛА.

— Пӧль, а пӧль, висьтав, кор Коми муын воссис медводдза школаыс?
— Он тӧд? Сідзкӧ, кывзы.
Тайӧ вӧлі 7 нэм сайын. Локтіс сэки Комиӧ Роч муысь Степан. Сійӧ вӧлі Устюг карысь. Дыр манакаліс Ростовса манастырын. Тані сійӧ лӧсьӧдіс медводдза коми анбур.
Степан копыртчыліс Москваса князьлы, Дмитрий Донскойлы. Князь кырымаліс грамота Степанӧс Коми муӧ мӧдӧдӧм йылысь.
Тадзи Степан воис Коми муӧ. Кутісны шуны сійӧс Перымса Степанӧн.
Емва ю бокын Перымса Степан кыпӧдіс медводдза школа. Тані кутісны велӧдны чужан кыв.

1. Висьт серти артмӧд юалӧмъяс.
2. Тӧдмась Перымса Степан анбурӧн.
3. Гиж анбур отсӧгӧн кывъяс: небӧг, школа, азбука.

61ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ да гиж.

Велӧдысьлӧн пызан сулалӧ ӧшинь дорын.
Шкап сулалӧ стен пӧлӧн.
Велӧдчысь вочавидзӧ юалӧм вылӧ дӧска дорын.
Мусерпас ӧшалӧ класс водзын.
Велӧдысь пукалӧ пызан сайын.
Велӧдчысь пукалӧ парта сайын.
Лампочка ӧшалӧ пызан весьтын.
Дзоридзьяс сулалӧны ӧшинь вылын.

— Ыджыд-ӧ тэнад велӧдчаніныд?
— Менам велӧдчанінӧй абу ыджыд, ӧти судтаа. А тэнад?
— Ме велӧдча куим судтаа школаын. Тані зэв уна вежӧс, котраланін, сёянін, бурдӧдысьлӧн вежӧс, лыддьысянін, пӧрччысянін, сьылан-йӧктанін.
— Миян эмӧсь жӧ татшӧм вежӧсъясыс. Абу сӧмын бурдӧдысьлӧн вежӧс.
— А классныд ыджыд?
— Да, миян классным ыджыд, югыд да шоныд.

Сёрнитӧй ӧта-мӧдныдкӧд асланыд велӧдчанін йылысь.

62ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ.

Велӧдчысьяс школаын нуръясьӧны
Физкультура урок мунӧ
Урокъяс мунӧны
Челядь велӧдчӧны
Пальто да куртка ӧшӧдӧны
Челядь гажӧдчӧны

Вӧч проекта удж «Школа» тема вылӧ план серти.

1. Кӧні сулалӧ тіян велӧдчанінныд?
2. Кутшӧм сійӧ?
3. Мый эм велӧдчанінад?
4. Мый эм велӧдчанін гӧгӧрын?
5. Артмӧд велӧдчанін йылысь нӧдкыв, юржугӧдан.
6. Серпасав велӧдчанінтӧ.

63ʼ удж. Лыддьы текстсӧ. Торйӧд юкӧнъяс вылӧ. Сет ним.

Пуксис тӧв. Юяс да тыяс вевттьысисны йиӧн. Ӧтчыд Витя муніс ты дорӧ. Ты вылын исласисны нывкаяс. Зина исковтіс ты мӧдар берегас. Витя горӧдіс нывкалы: «Бергӧдчы! Йиыс жугалас!» Зина быттьӧ эз и кывлы, исковтіс водзӧ. Друг йиыс потіс. Зина усис кӧдзыд ваӧ. Нывка лёкысь горӧдіс. Витя шыбитіс паськӧмсӧ да уськӧдчис Зина дінӧ. Зонка кыскис Зинаӧс ваысь. Витяӧс пӧся аттьӧалісны велӧдчанінын.

ЕДЖЫД БОБУВ БӦРСЯ БОБУВ ПАСЬКӦМ ВЫЛӦ ПУКСЬӦ

асъя кыа

64ʼ удж. Корсь тӧвся тӧлысь нимъяс.

Ӧшым тӧлысь — Кӧдзыд Пӧльыс —
Волӧн медся ыджыд пи.
Ыджыд ноп тыр козин кыскис,
Ӧзтіс коз пу вылын би.

Тӧвшӧр тӧлысь — тӧвлӧн шӧрыс —
Волӧн медся ичӧт пи.
Пашлякъясӧн шковгӧ-лыйсьӧ,
Питшӧгъясас кӧдзыд би.

Урасьӧм тӧлысь
Кык бана киа —
Ӧтарыс шоныд,
Мӧдарыс — йиа.
 
1. Лыддьы кывбурсӧ.
2. Вӧчӧй небӧг «Тӧв» тема вылӧ.

65ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кутшӧм вогӧгӧрся кад ывлаын?
2. Мыйӧн позьӧ иславны каток вылын?
3. Мыйӧн ислалӧны кыр йывсянь?
4. Мый вӧчӧны челядь лымйысь?
5. Мыйӧн тэ радейтан исласьны?

66ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Асъя кыа югыд кыӧ.
Турдӧм тӧлысь кельдӧ. Чӧв.
Кӧнкӧ ар на.
Коми парма важӧн лымъя,
Важӧн тӧв.
Кырыс дась нин, быттьӧ праздник.
Вашмунӧма ичӧт зон.
Потшӧс дорын мича дзоридз —
Кумач морӧса лӧнь жонь.

Аддзы сёрникузяяс пасъяс серти.

67ʼ удж. Корсь лӧсялана кывъяс «Тӧв» тема вылӧ.

Ворс ёртыдкӧд «Тӧв» тема вылӧ.

68ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ.

ВЫЛЬ ЛЫЖИ.

И школаын, и гортын Генялӧн ӧти дум: лызь колӧ. Дышӧдіс нин дадьнас иславны. Абу ӧд дзоля кага. Ыджыдджык вокыслы неважӧн выль лызь ньӧбисны, ёсь ныра, югыдлӧз рӧма. Мича! Шурик вокыс лыжиасис да котӧртіс кыр йылӧ:
— Эй, менам выль лызь!
Зонпосни кытшалісны Шурикӧс. Ставӧн лыжиаӧсь, ставӧн радлӧны. А Геня вылӧ эз и видзӧдлыны.
Забеднӧ Генялы, бать-мамыслысь быд лун лызь корӧ. Но мый вӧчан, лавкаас кӧ абу.
Ӧтчыд батьыс вайис кыдз пу, паччӧрас лэптіс сійӧс.
— Мый вылӧ тайӧ, бать? — юаліс Геня.
— Косьтам да видзӧдлам, мый артмас, — шуис батьыс.
Ӧти асылӧ Геня кайис паччӧрӧ да чуймис:
— О-о, лыжи!
Да, тайӧ вӧлі лыжи. Батьыс вӧчӧма. Лым кодь еджыд, ёна мича.
Регыд лыжиыс лои дась: ёсь ныра, турунвиж рӧма, тасмаысь вӧчӧм кӧвъя.
Геня котӧрӧн кайис кыр йылӧ да Шурик мозыс жӧ горӧдіс:
— Эй, менам выль лызь!
И тӧвзис чой горув.

1. Висьтав, мыйла висьтыслӧн нимыс «Выль лыжи».
2. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти.
Висьтав «Выль лыжи» висьт ас нимсянь.

69ʼ удж. Аддзы висьтысь паныд вежӧртаса кывъяс.

70ʼ удж. Аддзы висьтысь матын вежӧртаса кывъяс.

71ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Ӧшинь улын круткодь чой.
— Петам, исковтам сэт, чой!
Оз и ков тай тэрыб вӧв,
Тӧвзям — полӧмным эз вӧв.
Пӧрам лымйӧ, вӧв — ?
Чеччам бӧр!
Дадьлӧн крепыд льӧм пу бӧр.

1. Мыйысь важӧн вӧчлісны дадь да лызь?
2. Кутшӧм тэнад даддьыд да лызьыд?

— Вася, тэ радейтан тӧвсӧ?
— Радейта, дерт! Тӧвбыд ислася лызьӧн да конькиӧн.
— А ме сӧмын кужа исласьны даддьӧн.
— Эн шогсьы. Ме тэнӧ велӧда.
— Миша, тэ медбур ёрт!

Серпасав, мыйӧн тэ радейтан исласьны, да гиж.

Кык Шура, кык Саша, кык Саньӧ
Тӧвзьӧны даддьӧн увланьӧ.
Кыр йылын кык мам зэв радӧсь,
Мый Александръяс вывті нин збойӧсь.

Кымын зон исласьӧ тані?

72ʼ удж. Лыддьы да орччӧд Александр Лужиковлысь кывбуръяссӧ.

Кӧть и мича,
оз тай шонты.
Оз тай шонты
тӧвся шонді.
Зэв дыр узьӧ,
сёрӧн чеччӧ. 
Сёрӧн чеччӧ,
зэв водз лэччӧ.
Помся унзіль.
Оз пет нюмыс.
Нюмъялӧмсьыс,
гашкӧ, умис?

Артмӧд неыджыд висьт тӧвся шонді йылысь.

Тӧлысь — абу полысь.
Узьны кутас луннас.
Тӧлысь — войся олысь.
Эштас тӧвся войыс, —
Войнас оз лок унмыс.
Чеччас Шонді чойыс.

1. Кутшӧм лэбачлӧн войнас оз лок унмыс?
2. Вӧч серпасъяс кывбуръяс серти.

ТӦВСЯ ГАЖЛУНЪЯС

73ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

ВЫЛЬ ВО.

Быттьӧ мойдкыв гортӧ пырис,
Гажа шыӧн гӧгӧр тырис.
Коз пу дзирдалӧ джодж шӧрын,
Вӧрысь сійӧ локтіс тӧрыт.
Ӧтчыд вонас овлӧ тайӧ,
Ставлы шудсӧ Выль во вайӧ.

74ʼ удж. Велӧдӧй да йӧктӧй выльвося коз дорын.

Полька йӧктам,
Оз ков тшӧктӧм,
Коклябӧрӧн тук да тук.
Гажа полька
Йӧктам толькӧ,
Ньӧти миян оз мудз кок.
Сувт вай кытшӧ,
Ичӧт другӧй!
Йӧктам миянкӧд тшӧтш лок!
Гажа полька
Йӧктам толькӧ,
Ньӧти оз мудз миян кок.

75ʼ удж. Комиӧд. Висьтав, кутшӧм карын чужис Исус Кристос?

Висьтав, кӧні тайӧ карыс. Инды мусерпас вылысь.

76ʼ удж. Гӧгӧрвоӧд приметаяссӧ.

1. Лымйыс кӧ тӧлын ёна усьӧ — гожӧмыс зэра лоӧ.
2. Тӧлын кӧ зэрас — йӧзлы сьӧкыд во лоӧ.
3. Тӧлын кӧ дыр кӧдзыд — гожся поводдяыс лоӧ бур.
4. Лымйыс кӧ уна — бур во лоӧ.

— Сеня, тэ мыйкӧ тӧдан Рӧштво гажлун йылысь?
— Маша, тайӧ лунӧ чужӧма Исус Кристос.
— А коді сылӧн бать-мамыс?
— Мамыс Мария, а батьыс Иосиф.
— Кӧні чужӧма Исус?
— Сійӧ чужӧма Иерусалимса Вифлеем карын.
— Кор сійӧ чужӧма?
— Тӧвшӧр тӧлысь 7-ӧд лунӧ.
— Тэ тай, Сеня, уна тӧдан. Аттьӧ висьталӧмсьыд.

Кыдзи тэ чайтан, мый Маша нӧшта вермис юавны Сенялысь?

77ʼ удж. Лыддьы текстсӧ.

Рӧштво пасйӧны Выль во бӧрын. Тайӧ лунӧ вичкоын ыдждӧдлӧны Исус Кристосӧс. Том йӧз ветлӧны керкаысь керкаӧ, сьылӧны вичко сьыланкывъяс.
Рӧштвосянь заводитчӧ Вежадыр. Том йӧз гажӧдчӧны Крещенньӧӧдз. Ставӧн тунасьӧны: нывъяс кӧсйӧны тӧдмавны ассьыныс жӧниксӧ, а олӧма йӧз — кутшӧм лоӧ выль урожай.

1. Кыдзи пасйӧны Рӧштво тіян котырын?

2. Инды схемаяслы лӧсялана сёрникузяяс.

3. Сувтӧд сёрникузяяс дорӧ юалӧмъяс.

Вӧч тадзи: Рӧштво пасйӧны Выль во бӧрын.
Мый пасйӧны Выль во бӧрын? Кор пасйӧны Рӧштво? Мый вӧчӧны Выль во бӧрын?

4. Помав сёрникузясӧ.
Рӧштво дырйи том йӧз ...

78ʼ удж. Корсь стӧч вочакыв.
Выль во пасйӧны Рӧштво водзын.
Вежадыр заводитчӧ Рӧштво бӧрын.
Том йӧз гажӧдчӧны Крещенньӧӧдз.
Нывъяс тунасьӧны Рӧштво дырйи.

79ʼ удж. Артмӧд кывъясысь сёрникузяяс да гиж.

Тӧвшӧр тӧлысь 7-ӧд лунӧ Рӧштво. Тайӧ лунӧ чужис Исус Кристос. Йӧз гажаа пасйӧны тайӧ лунсӧ. Верстьӧ да том йӧз ветлӧны вичкоӧ. Гортын ӧзтӧны вежӧдӧм сись.

80ʼ удж. Аддзы лишнӧй кыв.

Важӧн комияс юрбитӧмаӧсь пуысь вӧчӧм енъяслы. «Войпель» вӧлӧма бур енмӧн, а «Ёма» — лёкӧн.
Ёма — пӧрысь, пинясьысь. Ӧні на кылан челядь ворсігӧн:
— Ёма баба, вӧтӧд!

Пудъясьӧй да ворсӧй «Ёма баба, вӧтӧд!» ворсӧмысь.

Акӧтӧ, пакӧтӧ
Жугӧдӧма,
Абель, фабель,
Руменӧ,
Ики, Брики,
Драматики,
Фронька.

Челядь бӧрйӧны ас пиысь «Ёма бабаӧс», быд ногыс сійӧс дӧзмӧдӧны, а сэсся пышйӧны сыысь, а «Ёма» найӧс куталӧ.

1. Кутшӧм ворсӧмъяс тэ тӧдан?
2. Мыйӧн радейтан ворсны?
 
82ʼ удж. Лыддьы мойдсӧ.

Брунгысь-брангысь выя рач
Вӧрлань ризйӧ кӧм ни гач.

Укват шенасьӧ да горзӧ,
Чукля кокыс сідзи-й ворсӧ.

Ружтӧ-мунӧ ва пельса,
Вылас таркакылӧ кӧш.

Чуман чошкӧдӧма пельсӧ,
Пышйӧ-тэрмасьӧ кыз нӧш.

Би кодь гӧрд
Ыргӧн пӧрт.

Петіс мир туй вылӧ —
Пышйӧ-брунакылӧ.

Пызан лэбис ӧшинь пыр,
А сы бӧрся пож да гыр.

1. Тӧдмав, мый вӧчӧны тайӧ дозмукнас.
2. Кутшӧм роч мойд серти Василий Ильич Лыткин (Илля Вась) гижӧма тайӧ мойдсӧ?
3. Корсь кывкудйысь кывъяслысь вежӧртассӧ: ризйыны, шенасьны, ружтыны, чошкӧдны.
4. Ворсӧй мойдсӧ.

83ʼ удж. Содтав кадакывъяссӧ В.Лыткин кывбурысь.

Инды кадакывъяслысь кад, морт да лыдсӧ.

— Ӧні уна важ кӧлуй позьӧ аддзыны сӧмын музейысь.
— Важӧн коми морт уна кӧлуй вӧчлӧма пуысь да сюмӧдысь.
— А тэ тӧдан, мый важӧн сёйліс коми морт?
— Аслыс сёян коми морт босьтліс вӧрысь да ваысь.
— Град выв пуктасыс, ме чайта, вӧлі жӧ?
— Дерт. Кыдзи чайтан, мый медводз пуктылісны пызан вылӧ?
— Град выв пуктасысь сорас либӧ картупеля сола тшак.
— А вот и эн тӧд. Вай кывзы ӧти висьт, а сэсся ачыд гӧгӧрвоан, мый медводз вайӧны пызан вылӧ.

84ʼ удж. Лыддьы да вочавидз юалӧм вылӧ.

ЫДЖЫД ШЫПАССЯНЬ.

Володяӧс корисны велӧдысьлӧн вежӧсӧ. Велӧдысь шуис:
— Зэв бура гижӧмыд ас гижӧдтӧ, но сӧмын ӧти ӧшыбка эм. Нянь кывсӧ гижӧмыд ыджыд шыпассянь. Ме чайта, тэ торксин.
Володя вочавидзис:
— Эг.
Директор шыасис:
— Тайӧ кывсӧ пыр колӧ гижны ыджыд шыпассянь.
Батьяс да пӧльяс пыр ыдждӧдлісны няньтӧ, пызан вылӧ медводз пуктылісны.

1. Кутшӧм выльтор тӧдмалін нянь йылысь?
2. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти.

Мый тэ ачыд верман висьтавны нянь йылысь?

Нянь — важ иран кыв. Миян прапрапрапӧльяс коркӧ овлӧмаӧсь лунвылынджык да вузасьӧмаӧсь иранса йӧзкӧд. Сэсся коми йӧз босьтӧмаӧсь налысь нянь кывсӧ.

85ʼ удж. Лыддьы да велӧд кывбурсӧ.

Пызан сайын сёйны-юны
Тэрмасьны оз ков,
Эн, эн вунӧд йӧзлы шуны:
«Нянь да сов!»
 
Мыйла йӧзлы шуӧны сёйӧм водзын «Нянь да сов»?

86ʼ удж. Висьтав, коді мый сёйӧ.

87ʼ удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да гӧгӧрвоӧд.

Коді няня, сійӧ тышын вермас.
Ваыд — матушка, няньыд — батюшка.
Няньыд пызан мичмӧдӧ.
Аслад няньыд юмовджык йӧз кӧлачысь.

Вӧч серпаса небӧг нянь йылысь.

Артмӧд кывъяс.

Гӧгӧрвоӧд кывъяслысь артманногсӧ.

88ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

КАНЬ ДА ЧЕРИНЯНЬ.

Шорысь чери кутіс кань,
Сюйис пачӧ черинянь.
Садьмис,чӧвтіс пачӧ син,
А сэн нинӧм абу нин.
Исыштіс да гӧгӧрвоис,
Чериняньыс кытчӧ лоис.
— Ӧтчыд йӧйталі и шань! —
Шуис аслыс сэки кань.
Бара кыйсьӧ дзик быд войӧ,
Но, мый шедлас, ульӧн сёйӧ.

Висьтав, кытчӧ каньлӧн воши чериняньыс.

89ʼ удж. Лыддьы зонкалысь висьтсӧ.

Мыйта вотӧсыс миян вӧрын! Кутшӧм рӧм сӧмын оз тыдав! Со аддза и алӧй, и гӧрд, и лӧз, и сьӧд рӧмъяс.
Со сулалӧ льӧм пу. А вотӧсыс мыйта! Чукӧрта, да мамӧ вӧчас льӧмъя ляз. Ёна и чӧскыд юмов лязйыд!
Аски ёрткӧд ветла ягӧ чӧдла. Пӧчӧлы тшӧкта пӧжавны чӧдъя пирӧг. Неуна вота юмов оз. Ми чойкӧд радейтам сёйны йӧла оз.

1. Кутшӧм вотӧс тэ вотін гожӧмнас?
2. Кутшӧм вотӧсысь позьӧ вӧчны ляз?

Кутшӧм вотӧс вотіс Войт?

Лӧз рӧма вотӧс — тайӧ ... .
Алӧй рӧма вотӧс — тайӧ ... .
Сьӧд рӧма вотӧс — тайӧ ... .
Гӧрд рӧма вотӧс — тайӧ ... .

90ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Кокӧй, кокӧй,
Пышйы жӧ, пышйы
Чӧдъя-пувъя ягӧ,
Мырпома нюрӧ,
Тшака раскӧ.
Кокыльӧй да табыльӧй,
Пышйы жӧ, пышйы
Сьӧла-тара раскӧ,
Дозмӧра ягӧ.
Кокӧй, табӧй,
Пышйы жӧ, пышйы.

1. Мыйла корӧма коксӧ пышйыны ягӧ, нюрӧ, раскӧ?
2. Висьтав ӧти кывйӧн:
Чӧд, пув, мырпом — тайӧ ... . Сьӧла, тар, дозмӧр — тайӧ ... .
3. Помав сёрникузяяссӧ.
Чӧд да пув быдмӧны (кӧні?)... . Мырпом да турипув быдмӧны (кӧні?)... . Сьӧла-тарсӧ вӧралысь кыйӧ (кытысь?) ... . Дозмӧрсӧ вӧралысь кыйӧ (кытысь?) ... .

91ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

РАКА ДА САКАР.

Коркӧ ӧтчыд аддзӧ рака —
Туй вылын туплясьӧ сакар.
Прамӧй сакар, рафинад.
Рака лоис ок и рад:
— Талун юа юмов тшай
Куим стӧкан, кружка да-й.
Ӧдйӧ пета кильчӧ вылӧ,
Чурскӧмӧй мед кылас ылӧ.
Кырныш-суседлӧн, кор аддзас,
Завидьысла потас гачыс.
Катша локтас юигкості,
Ме пӧ сакар торсӧ вошті.
Мый он аддзы, ставыс сылӧн,
Быттьӧ ӧтнас олӧ-вылӧ.
Тадзи рака сакар дорын
Ачыс аслыс кравзіс гора.
Горзігад эз и казяв,
Кыдзи муыс гӧгӧр вазис.
Кымӧр локтіс, зэрӧн койис.
Рака дорын гуран лоис.
Гашкӧ, ӧнӧдз ассьыс сакар
Корсьӧ гуран пиысь рака.
 
1. Тэ думысь, кытчӧ вошис сакарыс?
2. Кыдзи тэ гӧгӧрвоин кывбурсӧ?

— Тэ радейтан льӧмъя ляз али кос чӧдъя ляз?
— Ме ог радейт льӧмъя ляз, меным кажитчӧ кос чӧдъя ляз.
— Картупеля али рыська шаньга радейтан?
— Тэ радейтан йӧлӧн пражитӧм чери либӧ черинянь?
— Тэныд кажитчӧ кос моркова да кос сёркниа компот?

92ʼ удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ да тӧдмав.

93ʼ удж. Вуджӧд кывъяссӧ да лыддьы шусьӧгъяссӧ.

94ʼ удж. Велӧд да сьыв сьыланкывсӧ гажлун дырйи.

УНА БЛИН МЕ ПӦЖАЛА.

Уна блин ме пӧжала,
Гӧсьтъясӧс ме корала.
Волӧй, гӧсьтъяс, миянӧ,
Дзожгана пӧсь блин дорӧ.
Ӧшинь улӧс чышкала,
Гӧрд ковёрӧс вольсала.
Волӧй, гӧсьтъяс, миянӧ,
Дзожгана пӧсь блин дорӧ.
Пызан вылӧ вая ырӧш.
Юӧй ырӧш кӧть тыр кӧш.
Волӧй, гӧсьтъяс, миянӧ,
Дзожгана пӧсь блин дорӧ.
Пызан вылын самӧвар.
Гӧсьтъясыдлӧн сёрни-гар.
Волӧй, гӧсьтъяс, миянӧ,
Дзожгана пӧсь блин дорӧ.
Миян праздник гажа тан,
Хороводӧн йӧктыштам.
Волӧй, гӧсьтъяс, миянӧ,
Дзожгана пӧсь блин дорӧ.

95ʼ удж. Корсьӧй лишнӧй кыв.

Шаньга, рок, кӧвдум.
Тшай, йӧв, пирӧг.
Шыд, зарава, юква.
Черинянь, ырӧш, пув ва.

МЕНАМ ЛУН
 
96ʼ удж. Гиж «Менам лун» тема вылӧ кывъяс.

1. Войдӧрлун и тӧрыт вӧлі,
Талун эм, и аски лоӧ.
Лоас гожӧмын и тӧлын, —
Шондікӧд тшӧтш сійӧ волӧ.

2. Мый оз позь томнавны ящикӧ?

97ʼ удж. Лыддьы кывбуръяссӧ да велӧд.
Шондіӧй, шондіӧй,
Югӧръястӧ кой.
Шондіӧй, шондіӧй,
Вӧтлы пемыд вой.

Тіч-точ, тіч-точ —
Мунӧ часі.
Сёр-ӧ-водз?
Мамӧ шуӧ:
— Вай эн сёрнит,
Вод вай, пиук,
Зэв ӧд сёр нин.

Кутшӧм кад петкӧдлӧма кывбуръясын да серпасын?

98ʼ удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.

99ʼ удж. Лыддьы да корсь серпас дорӧ висьт.

1. Рыт. Лёня пуксис вӧчны гортса удж. Сійӧ ӧзтіс би да восьтіс дневник. Зонкалы медводз колӧ вӧчны гижан урокъяс, а сэсся лыддьысьны.

2. Мамыс шуис Лёнялы:
— Пиук, ветлы вузасянінӧ, ньӧб нянь, йӧв да рысь.
Лёня босьтіс пакет да мӧдӧдчис вузасянінӧ.

3. Лёня чеччис, пасьтасис да муніс мыссьыны.
Сёйӧм бӧрас мамыс юаліс:
— Лёня, тэ нинӧм эн вунӧд?
— Эг.

1. А тэ кыдзи чайтан, мый вунӧдіс Лёня?
2. Комиӧд: включил свет, сходи в магазин, ничего не забыл.

100ʼ удж. Лыддьы. Висьтав, кутшӧм выльтор тӧдмалін.

Велӧдысь урок вылын челядьлысь юаліс:
— Челядь, кымын тӧлысь ӧти воас?
— Дас кык! — вочавидзисны челядь.
Велӧдысь висьталіс водзӧ:
— Важӧн коми йӧзлӧн вӧлӧма во чӧжнас ӧкмыс кадколаст. Быд кадколаст йитчывлӧма кутшӧмкӧ пемӧс олӧмкӧд. Календарсӧ вӧчлӧмаӧсь бронзаысь. Сэтчӧ серпасалӧма ӧкмыс пемӧс: ош, кӧр, сьӧдбӧж, сан, йӧра, вурд, руч, ур да тулан. Воыс заводитчылӧма рака тӧлыссянь. Тайӧ кадӧ пиянасьӧ ош да петӧ гуысь.

101ʼ удж. Артмӧд пасъяс серти сёрникузяяс.

102ʼ удж. Параӧн удж. Сет ёртыдлы юалӧмъяс.

1. Мый тэ радейтан вӧчны урокъяс бӧрын?
2. Кыдзи отсасян бать-мамыдлы?
3. Кор пуксян вӧчны гортса удж?
4. Кутшӧм предметысь медводз вӧчан гортса удж?

103ʼ удж. Гиж, мый тэ вӧчан урокъяс бӧрын.

104ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс серпасъяс серти.

Отсав Войтлы юклыны кывъяссӧ стӧча.

105ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ.

СӦСТӦМ ДӦРӦМ.

Тӧрыт Вася лунтыр уджаліс Ёгор дядькӧд трактор вылын. Дядьыс весиг сетліс зонкалы кутыштны рычагсӧ. Гортас Вася воис няйт дӧрӧмӧн. Мамыс ёна и видіс писӧ, а сэсся эз нин тшӧкты мунны трактор дорас.
Талун мамыс Васялы сетіс сӧстӧм дӧрӧм да юаліс:
— Трактор дінад сэсся он нин мун?
— Ог, — гусьӧник шуис Вася да петіс ывлаӧ.
Ывлаын кыліс трактор шы. Вася видзӧдліс тракторлань да мӧвпыштіс:
— Дӧрӧмӧс ог сьӧдӧд дай.
Ёгор дядь пуксьӧдіс зонкаӧс трактор кабинаӧ. Трактор муракыліс-ветліс ыб кузя. Тракторист бара сетліс Васялы рычагсӧ веськӧдлыштны тракторӧн.
Удж бӧрын найӧ мӧдӧдчисны гортаныс. Мамыс аддзис пиыслысь няйт дӧрӧмсӧ да заводитіс видчыны. Ёгор дядь шуис:
— Эн вид питӧ. Сійӧ уджавны босьтчис. Бур механизаторӧн лоӧ.
 
Гӧгӧрвоӧд висьтыслысь нимсӧ.

1. Тӧдмав да висьтав Г. А. Юшков йылысь.
2. Висьтав ас нимсянь «Сӧстӧм дӧрӧм» висьтсӧ.

106ʼ удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да гӧгӧрвоӧд.

Бура уджалан — ылӧдз нималан.
Ачыд он вермы — ёртъяс отсаласны.
Уджавтӧг кынӧмыд оз пӧт.
Мортлӧн олӧмыс артавсьӧ оз лунъясӧн, а сылӧн уджӧн.

107ʼ удж. Содты лӧсялана эмакывъяс.

Из кодь сьӧкыд ... . Енэж кодь лӧз ... . Ур кодь пельк ... . Дивӧ кодь мича ... . Ош кодь ён ... . Лым кодь еджыд ... . Сизь кодь уджач ... . Шонді кодь мелі ... . Руч кодь мудер ... .

Вӧч тадзи: Из кодь сьӧкыд рюкзак.

— Тэ радейтан лыддьысьны?
— Ог. Ме радейта корсьны важ кӧлуй да тӧдмавны налысь коланлунсӧ.
— Важ кӧлуй йылысь позьӧ лыддьыны уна небӧг.
— Ме юася пӧч-пӧльлысь.
— Позьӧ, дерт, юасьны пӧч-пӧльлысь, но позьӧ унатор тӧдмавны и небӧгъясысь. Ме лыдди Елена Габова да Наталья Макаровалысь «Дети древней земли» небӧг да унатор тӧдмалі коми йӧзлӧн олӧм йылысь.
— Ме ветла лыддьысянінӧ да тшӧтш лыддя тайӧ небӧгсӧ.

108ʼ удж. Лыддьы текстсӧ.

Женя ветліс лыддьысянінӧ да босьтіс интереснӧй небӧг. Кышӧд вылас серпасалӧма нывкаӧс да зонкаӧс. Найӧ вадорын. Нывкаыс лӧз сарапана, еджыд ковтаа да серӧн мичмӧдӧм водздӧраа. Кӧса помас сылӧн лӧз ленточка. Зонка вышивайтӧм дӧрӧма, вӧня, мугӧм гача, сера чулкиа да кокни кӧтіа.
Библиотекар шуис:
— Тайӧ небӧгас шӧр геройясыс — Настук да Митрук. Найӧ тӧдмасьӧны коми йӧзлӧн оланінӧн, паськӧмӧн, ворсӧмъясӧн.

1. Висьтав, кутшӧм небӧгъяс тэ радейтан лыддьыны.
2. Серпасав нывкалысь да зонкалысь паськӧмсӧ.

109ʼ удж. Лыддьӧй рольяс серти.

Настук аддзис Митрукӧс да юаліс:
— Митрук, кытчӧ тэ мунан?
— Ю дорӧ.
— Купайтчыны?
— Чери кыйны. Он аддзы али мый, киын вугыр шатин.
— А меным позьӧ тэкӧд мунны ю дорӧ?
— Позьӧ. Сӧмын эн шумит. Чери оз радейт, кор йӧз сёрнитӧны гораа.

Радейтан-ӧ тэ вуграсьны?
Лыддьы Елена Габова да Наталья Макаровалысь «Дети древней земли» небӧг.

110ʼ удж. Лыддьы сёрнисӧ.

— Мый тэ тӧдмалін «Дети древней земли» небӧгысь?
— Ме 51-ӧд лист бокысь лыдди, кутшӧм вӧлӧма коми мортлӧн керкаыс.
— А мый, абу ӧнія кодь?
— Керкаыс вӧлӧма кык юкӧнысь: ӧтиыс — тӧвся, а мӧдыс — гожся. Тӧвсяыс ичӧтджык. Сэні сулаліс ыджыд пач, а сы весьтын — пӧлать. Челядь кӧдзыд дырйи пӧлатяс ворслісны да узьлісны.
— Ме чайта, «Дети древней земли» лои тэнад радейтана небӧгӧн.
— Да, сійӧ меным воис сьӧлӧм вылӧ. Ме унатор тӧдмалі коми йӧз да налӧн олӧм йылысь.

Мӧвпышт да висьтав, мыйла тӧвся керкаыс вӧлӧма ичӧтджык гожся сертиыс.

111ʼ удж. Лыддьы да висьтав ас кывйӧн лыддьысянін йылысь.

ас кывйӧн

Сыктывкарын Сӧветскӧй улича вылын сулалӧ мича важ керка. Тайӧ Челядьлӧн Самуил Маршак нима лыддьысянін. Сійӧ кык судтаа, шоныд да сӧстӧм. Джаджъяс вылын сулалӧны коми да роч гижысьяслӧн небӧгъяс.
Лыддьысянінӧ быд лун волӧны гырысь да посни класса велӧдчысьяс. Найӧ босьтӧны лыддьыны гортас радейтана небӧгъяс.
Лыддьысян вежӧсын челядь тӧдмасьӧны выль журналъясӧн, газетъясӧн. Энциклопедияяс да кывкудъяс отсӧгӧн найӧ вӧчӧны гортса удж.

1. Висьтав, кутшӧм коми гижысьясӧс тэ тӧдан.
2. Кыдзи важӧн шусис Сӧветскӧй улича?

112ʼ удж. Висьтав аслад лыддьысянін йылысь план серти.

1. Кӧні сулалӧ лыддьысяніныд?
2. Кутшӧм сійӧ?
3. Коді уджалӧ лыддьысянінын?
4. Кутшӧм небӧгъяс эмӧсь лыддьысянінын?
5. Кутшӧм коми гижысьясӧс тэ тӧдан?
6. Мый йылысь тэ радейтан лыддьыны?

113ʼ удж. Комиӧд кывъяссӧ да тӧдмав медводдза коми кывбур гижысьӧс.

Висьтав, мый тэ тӧдан тайӧ кывбур гижысь йывсьыс.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ да гиж неыджыд висьт.

1. Кутшӧм небӧг тэ лыддин?
2. Коді сійӧс гижис?
3. Коді шӧр геройыс?
4. Мый тэныд медся ёна воис сьӧлӧм вылад?
5. Мыйӧ велӧдӧ тайӧ небӧгыс?

ПАСЬТАСЯМ ДА КӦМАСЯМ

114ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ серпас отсӧгӧн.

1. Мый пасьталӧма нывка?
2. Мый пасьталӧма зонка?
3. Мыйӧн мичмӧдчӧма нывка?

Морт серти и паськӧм.
Кутшӧм поводдя, сэтшӧм и паськӧм.
Удж серти и паськӧм пасьталан.

116ʼ удж. Лыддьы да висьтав небӧгӧ видзӧдтӧг.

Лымйыс сапкӧ, тӧлыс тшапкӧ.
Киӧ — кепысь, юрӧ — шапка.
Кокӧ — гынкӧм, вылӧ — пась,
Ывлаӧ ме петны дась.

— Мый тэ тӧдан Виктор Савин йылысь?
— Сыктывкарын эм Виктор Савин нима драма театр.
— А мыйла тайӧ театрыс Виктор
Савин нима?
— Тайӧс ме ог тӧд.
— Виктор Савин, а коми ногӧн Нёбдінса Виттор, вӧлӧма Коми муын медводдза драматургӧн. Сійӧ гижӧма пьесаяс да пуктӧма найӧс сцена вылын, ачыс тшӧтш и ворсӧма.
— Зэв интереснӧй морт тай вӧлӧма. Сідзкӧ, Нёбдінса Виттор — Коми муын драматургиялы подув пуктысь.
Вот мыйла театрыс Виктор Савин нима.
— Сійӧ гижӧма и кывбуръяс.
— Ме велӧді татшӧм кывбур. Кывзы:

Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын,
Деревняысь петі,
Новлі чорыд сера дӧрӧм,
Визя гач да кӧті.

Муртса сувті ас кок йылӧ,
Удж пыр меным вичмис:
Зыбка дорын ӧввӧ сьывны,
Ичӧт кага видзны.

Мый йылысь Виктор Савин гижӧ кывбурас?

117ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ.

Важӧн коми йӧз паськӧмсӧ вурлісны сера дӧраысь, нойысь да китайкаысь. Вурӧмторсӧ мичмӧдлісны крестӧн канва вывті. Татшӧм сернас вышивайтлісны ковта пельпомсӧ, соссӧ да водзсӧ. Мичмӧдлісны гӧрда-сьӧда сунисӧн, но содтывлісны и коймӧд рӧм.
Кӧм-пась серти позьӧ вӧлі тӧдмавны, кытысь тайӧ мортыс. Сыктыв вожын олысьяс радейтісны паськӧм сера дӧраысь, сатинысь да атласысь. Луздорсаяслы кажитчис ной паськӧм. Изьвасаяс новлісны атласысь, штапельысь, кашемирысь да шӧвкысь вурӧм паськӧм. Удорасаяслы мусмылісны лӧз дӧраысь, шӧвкысь да парчаысь кӧлуй.

«Войвыв кодзув» журналысь

118ʼ удж. Лыддьы Петялысь письмӧсӧ.

Чолӧм, Ваня!

Вот ме и пӧч-пӧль ордын. Сиктыс сулалӧ джуджыд кыр йылын, а уліас визувтӧ паськыд Эжва ю. Ваня, а кутшӧм тані чӧскыд да сӧстӧм сынӧдыс!
Аски ми пӧлькӧд мунам вӧрӧ. Сійӧ миян бур вӧралысь. Вӧравны оз на позь, но пӧль кӧсйӧ петкӧдлыны меным вӧраланінсӧ.
Пӧльлӧн эм вӧралан кӧм-паськӧм. Тайӧ кӧлуйсӧ сылы сетлӧма батьыс, менам прапӧль. Пӧль кӧмалас кучик кӧті. Кӧтіыс зэв кокни. Эм нӧшта кучик лаз. Сійӧ состӧм ковта кодь, а мышкуас петля. Лазйыс зэр дырйи видзӧ кӧтасьӧмысь.
Тӧлысь мысти локта гортӧ да ставсӧ висьтала.

Аддзысьлытӧдз. Тэнад Петя ёрт.

1. Висьтав, мый тӧдмалін письмӧысь.
2. Гӧгӧрвоӧд кывкуд отсӧгӧн татшӧм кывъяс: вӧр, вӧралысь, вӧравны, вӧраланін.
3. Аддзы да гиж письмӧысь кывтэчасъяс: кывберд+эмакыв.

Вӧч тадзи: Эжва (кутшӧм?) паськыд.

«Кутшӧм сійӧ?» «Мый вермас лоны татшӧмӧн?» ворсӧм.

Ворс тадзи:
Вӧнь — мича, кузь, сера, векни.
Лӧз — енэж, ю, дӧрӧм.

119ʼ удж. Лыддьы висьтысь юкӧн.

ЫДЖЫД ЛУН АСЫЛӦ.

Кутшӧм мича рӧма шондіыс Ыджыд лун асылӧ!
Кӧсьта мыссис да кутіс пасьтасьны-вӧччыны. Пасьталіс кумач дӧрӧмсӧ, вӧнясис мича тугъя вӧньӧн, кӧмаліс ной гачсӧ, пинжакасис, кучик сапӧгасис. Рӧмпӧштан водзын картузасис. Лэптіс вылӧ пельпомъяссӧ да бара видзӧдліс рӧмпӧштанӧ. Коли дӧвӧль аснас.
 
1. Висьтав, мый тэ пасьталан гажлун дырйи.
2. Содты висьтысь кывбердъяс.
3. Серпасав Кӧсьталысь паськӧмсӧ.

120ʼ удж. Уськӧд тӧд вылад «Дети древней земли» небӧгса геройяслысь паськӧмсӧ.

1. Нывъяслӧн мичмӧдчантор.
2. Дӧрӧм кӧртӧд.
3. Пасьтавлісны сарапан вылӧ.
4. Кыдз пулӧн да нывъяслӧн мичмӧдчантор.
5. Кыӧны кӧсаӧ.
6. Ныв паськӧм.
7. Важся кӧмкот.
8. Чунь гӧгӧр кытш.

Вӧч проекта удж «Паськӧм» тема вылӧ.

1. Мӧвпышт да серпасав ӧнія паськӧм коми сер отсӧгӧн.
2. Вӧчӧй классаныд выставка.

МЕ ДА МЕНАМ ЁРТЪЯС

121ʼ удж. Юклы кывкудйысь кывъяссӧ кык чукӧрӧ.

— Кымын арӧс ёртыдлы?
— Ёртлы тырис дас арӧс.
— Кымынӧд классын сійӧ велӧдчӧ?
— Ёрт велӧдчӧ нёльӧд классын.
— Ті велӧдчанныд ӧти классын?
— Да, ми велӧдчам ӧтлаын.
— Ті важӧн нин ёртасянныд?
— Ми ёртасям детсадсянь.
— Кутшӧм тэнад ёртыд?
— Сійӧ вына, ветлӧ каратэ секцияӧ. Менам ёрт вежӧра, велӧдчӧ сӧмын «4» да «5» вылӧ. Сійӧ батьыс моз жӧ кӧсйӧ лоны программистӧн.

Артмӧдӧй сёрни.

Пӧрадок петкӧдлысь лыдакывъяс.

122ʼ удж. Уджалӧй параӧн. Сетӧй ӧта-мӧдлы юалӧмъяс комиӧн.

1. Сейчас которая неделя месяца?
2. Который час теперь?
3. В каком классе учишься?
4. В котором часу заканчиваются уроки?

Серёжа да Саша туй вылысь аддзисны 50 шайт. Сулалӧны да вензьӧны, кыдзи юкны сьӧмсӧ. Матыстчис на дорӧ вит арӧса Паша Попов. Воштӧма сьӧмсӧ да гораа бӧрдӧ.
Саша шуис зонкаяслы:
— Аддзӧм сьӧмсӧ юкам ставлы ӧткодя.
Пашалы ньӧбисны нянь, а кольӧм сьӧм вылас — аслыныс шоколад кампет.
Но Паша век на бӧрдіс, да ковмис сылы тшӧтш сетны ӧти кампет. Паша кампетсӧ босьтіс, но гортас муніс бӧрдігтыр.

1. Мыйла бӧрдіс Паша?
2. Бура-ӧ, тэ думысь, вӧчисны кык ёрт?
3. Мыйла кампет босьтӧм бӧрын Паша эз дугды бӧрдны?
3???. А кыдзи эськӧ тэ вӧчин Серёжа да Саша местаын?

Батьӧ менӧ велӧдіс ворсны шашкиӧн. Ми тшӧкыда рытъяснас ворслім сыкӧд. Но бать менӧ вермыліс.
Гожӧмнас миян сиктӧ воис суседкалӧн внукыс. Сійӧс шуисны Тимаӧн. Зонка пызан вылысь аддзис шашки да юаліс:
— Тэ шашкиӧн ворсан, Миша?
— Ми батькӧд ворсам, да ме век верма сійӧс.
— Вай ворсам, — корис Тима.
Ми пуксим ворсны. Ворсім ӧтчыдысь, мӧдысь, коймӧдысь. Тадзи ме ворсси витысь.
— Тырмас! — шуи ме. ...

1. Помав висьтсӧ. Лыддьӧй рольяс серти.
2. Мыйӧ велӧдӧ висьтыс?
3. Инды висьтысь лыдакывъяс.

«Вежӧра морт» ворсӧм. (Позьӧ ворсны чукӧрӧн.)
Велӧдчысь сетӧ ёртыслы 3 юалӧм. Вочавидзас кӧ
ёртыс, сійӧ сетӧ юалӧмъяс мӧд велӧдчысьлы.

125ʼ удж. Лыддьы зонкалысь висьталӧмсӧ.

Ме вӧлі вильыш да сюсь зонкаӧн. Менам ёрт — рамӧн да уджачӧн. Урокъяс бӧрын медводз сійӧ отсасис мамыслы, а сэсся пуксьыліс вӧчны гортса удж.
Ӧтчыд ёртӧс аддзи жугыльӧн. Сійӧ висьталіс, мый висьмӧма мамыс. Ме отсалі сылы вӧчны гортса удж. Ми кыкӧн пелькӧдім вежӧс, ветлім аптекаӧ мамыслы лекарствола.
Ёртлӧн мамыс нимкодя шуис:
— Ті — бур ёртъяс. Тадзи пыр отсасьӧй ӧта-мӧдныдлы.
 
1. Тэнад эм ёрт?
2. Мый радейтанныд вӧчны ёртыдкӧд прӧст кадӧ?
3. Кутшӧм вогӧгӧрся кад медся ёна радейтӧ ёртыд?
4. Кутшӧм небӧгъяс радейтӧ сійӧ лыддьыны?
5. Кутшӧм шылад воӧ ёртыдлы сьӧлӧм вылас?
6. Ёртыдлӧн эм радейтана пемӧс?

Гиж неыджыд висьт аслад ёрт йылысь юалӧмъяс серти.

126ʼ удж. Лыддьы колана ногӧн лелькуйтчанкывсӧ.

Катша рок пуис, пуис, пуис, пуис.
Медводдзаыс видліс,
Мӧд солаліс,
Коймӧд гудраліс,
Нёльӧд паньыштіс,
Витӧдыслы эз тырмы.
Зэрмис, да
Кобулӧ тюр пышйис!

Велӧд да вӧч физминутка.

127ʼ удж. Артмӧд сёрникузяясысь висьт да гиж.

ВОТЧӦМ.

Шор дорысь аддзисны ӧмидз кустъяс. Челядь мунісны вотчыны. Найӧ сувтісны куст гӧгӧр да заводитісны вотчыны. Ӧмидзыс вӧлі уна. Муніганыс сьылісны, сёрнитісны. Воисны найӧ ичӧтик шор дорӧ. Дозныс тыри ӧдйӧ. Вотчӧм бӧрын чӧсмасисны ӧмидзӧн.

128ʼ удж. Паськӧд сёрникузяяссӧ.

Зонкаяс мунісны ю дорӧ ... . Медводдза зонкаыс ... . Недыр мысти мӧд ёртыс ... . Коймӧдыс да нёльӧдыс ... . Челядь гожйӧдчисны да купайтчисны лунтыр. Налы вӧлі зэв гажа ... .

ГАЖА ТУЛЫС ВОИС

129ʼ удж. Корсь тувсов тӧлысь нимъяс.

Тӧвнас шонтӧ, тулыснас сылӧ, гожӧмнас кулӧ, арнас бӧр ловзьӧ.
— Ӧльӧксан, тэ тӧдмалін нӧдкывсӧ?
— Ме чайта, пась. Сійӧ тӧвнас шонтӧ, а тулыснас мамӧ идралӧ пасьсӧ шкапӧ тӧлӧдз.
— Эк тэ, видзӧдлы кадакывъяс вылас.
— Но! Шонтӧ, сылӧ, кулӧ, ловзьӧ.
— Абу, Ӧльӧксан, тайӧ абу пась. Мӧвпыштлы.

А тэ кыдзи чайтан, мый тайӧ?

Рака тӧлысь — коймӧд пилы
Зэв лӧсялӧ «Рака» нимыс.
Ӧбичаыс тешкодь овлӧ —
Тулысыс и тӧлыс волӧ.

Нёльӧд пиыс — Косму тӧлысь —
Югыд зарни дзирдӧн тыр.
Пышйӧ лымйыс, садьмӧ муыс,
Гут-гаг мыччӧдлӧ нин ныр.

Ода-кора — витӧд пиыс —
Аттӧй уджач, аттӧй чож.
Гӧрас, кӧдзас, быдтор пуктас,
Вӧчас лэбачьяслы поз.
 
1. Лыддьы кывбурсӧ.
2. Вӧчӧй небӧг «Тулыс» тема вылӧ.

130ʼ удж. Юклы кывъяссӧ чукӧръяс вылӧ.

МАША. Ме зэв ёна радейта Ыджыд лун гаж.
СЕНЯ. Меным кажитчӧ жӧ Ыджыд луныд. А мый тэ вӧчан тайӧ гажлунас?
МАША. О-о-о!
СЕНЯ. Мый тэ шыясӧн сёрнитан?
МАША. А кыдзи тэ чайтан, мый тайӧ шынас кӧсйи висьтавны?
СЕНЯ. Дерт жӧ, ме чайта, унатор. А медводз мыйкӧ гажатор, интереснӧйтор.

1. Кыдзи ті чайтанныд, мый вермас висьтавны Маша Ыджыд лун йылысь?
2. Кыдзи ті лӧсьӧдчанныд Ыджыд лун кежлӧ?

131ʼ удж. Лыддьы Машалысь висьталӧмсӧ.

Ыджыд лун — тувсовъя ыджыд гажлун. Тайӧ лунӧ ловзьӧма Исус Кристос. Ми бать-мамкӧд Ыджыд лун кежлӧ лӧсьӧдчам водзвыв. Батькӧд пелькӧдам керка пытшкӧс, вӧчам качай. Мам пӧжалӧ чӧскыд кулич. Нянь пытшкас пуктӧ изюм, а вывсӧ мичмӧдӧ да гижӧ «Кристос ловзис!» Нӧшта ми пуам чипан кольк, мичмӧдам лук кышӧн либӧ вузасянінысь ньӧбӧм вапӧн.
Асывнас котырӧн ветлам вичкоӧ, вежӧдам кулич да чипан кольк.
Бать-мам ветлӧны гӧститны рӧдвуж ордӧ, а ми, челядь котыр, лунтыр ворсам да качайтчам.

Мый тэ тӧдмалін Машалӧн висьталӧмысь?

132ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ.

Мам пӧжаліс (мый?) ... . Ыджыд чой гижис (мый?) ... . Ми кольк мичмӧдім (мыйӧн?) ... . Вежӧдім кольк (кӧні?) ... .

133ʼ удж. Висьтав, кутшӧм кадын, мортын да лыдын кадакывъясыс.

Лӧсьӧдчам, пелькӧдам, пӧжалам, пуктам, мичмӧдам, пуам, вежӧдам, тотшкӧдчам, чӧсмасям.

Сувтӧд тайӧ кадакывъяссӧ ӧнія кадын, 1 мортын, ӧтка лыдын да гиж.

134ʼ удж. Помав сёрникузяяссӧ.

135ʼ удж. Лыддьы Борис Шахов висьтысь юкӧн.

Ыджыд лун. Тайӧ гажлуныс быдӧнлӧн: и пӧрысьяслӧн, и томъяслӧн, и челядьлӧн. Быд керкаын пелькӧдчӧма, рытсяньыс пусьӧма-пӧжасьӧма. Став олысьлӧн пызан вылас быдтор лоӧ: и яя шыд, и чӧскыд чериняньяс, и нӧкъя рысь, и пирӧг-шаньгаяс. Йӧз ставсӧ видзӧмаӧсь Кристос ловзян лун кежлӧ.

Висьтав ас кывйӧн Ыджыд лун йылысь.

Тӧдмав, мый коми йӧз сёйлісны гажлун дырйи.

136ʼ удж. Лыддьы мичаа кывбурсӧ.

ТУВСОВ ШОРЪЯС.

Ыбын тыдалӧ на лым.
Гӧгӧр бузгӧ тувсов шор.
Шонді югӧр лои пым.
Став му пасьта кылӧ гор:
«Тулыс локтӧ — мелі, лӧнь!
Тулыс локтӧ — мича, том!
Юргӧ-сьылӧ гӧгӧр скӧнь...
Кӧдзыд тӧвлы воис пом!»
Садьмӧ гӧгӧр, воштӧ ун:
Локтӧ тулыс — варов, збой!
Регыд воас ода-кора лун,
Еджыд-югыд тувсов вой.

Аддзы кывбурысь кывсикасъяс

137ʼ удж. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти да серпасалӧй.

ОЛЯЛӦН ВИЖ Ю.

Садйысь локтӧны мам да нёль арӧса Оля. Мам юалӧ нылыслысь:
— Оля, тэныд кымын арӧс ӧні?
— Неуна нёль, — вочавидзӧ Оля.
— Мыйла неуна? — оз гӧгӧрво мамыс.
— Куим арӧсыс вӧлі зэв дыр, а нёльыс сӧмын на неуна.
— Мыйӧн талун вердісны садикад?
— Зэв чӧскыдторйӧн, ме ставсӧ сёйи, — зэв ӧдйӧ шуис Оля.
Оля копыртчис да кутіс любуйтчыны визув шорӧн.
— Тэ, мамӧ, бурджык юав, мый ме серпасалі талун.
— Мый нӧ?
— Ме серпасалі виж ю, — висьталіс Оля.
— Мыйла нӧ тэнад юыс виж рӧма? — нюмъялӧ мамыс.
— Кывтіс виж карандашъяса пыж, лэптысис тӧв, и карандашъясыс усисны ваӧ. Сійӧн и юыс лоис виж, — шуис Оля.
Мамыс велӧдӧ:
— Мӧдысь пыжас лӧз карандашъяс тэч. Найӧ кӧ усясны ваӧ, сэк юыс лоӧ лӧз.
 
138ʼ удж. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти.

АГНИЯ БАБ — ВОЛШЕБНИК.

— Мам, мыйла Агния бабтӧ шуӧны се-лек-ци-о-не-рӧн?
— Кодлысь нӧ кывлін?
— Тӧрыт на бать шуис. Код нӧ сійӧ лоӧ?
— Селекционерыс — сійӧ став быдмӧг вылас волшебник.
— Волшебник?
Анна кватитіс ковтасӧ, пасьталіс да котӧрӧн петіс ывлаӧ.
Керкаыс Агния баблӧн сулаліс шор сайын. А керка гӧгӧрыс мый сӧмын эз быдмы: льӧм пуыд и пелысьыд, сус пуыд и ниаыд, сэтӧрыд и ӧмидзыд.
Анна вуджис шорсӧ, пырис Агния баб йӧрас да горӧдіс:
— Агния баб, Агния баб, тэ — селекционер.
— Коді, коді? — шыасис Агния баб.
— Волшебник став быдмӧг вылас.
— Да, ме волшебник и эм, — нюммуніс пӧч.
— Волшебник? Мыйла нӧ либӧ нинӧм эн висьтавлы?
— А эн юавлы да.
Вот тайӧ да. Тайӧс Аннуш некыдз эз вермы гӧгӧрвоны. Волшебникъяс йылысь Анналы мамыс лыддьывліс мойдъяс, телевизор пыр кино видзӧдліс. Но Агния баб — волшебник? Но и но!
— Лок, ме тэныд мыйкӧ петкӧдла, — шуис Агния баб.
Пывсян дорас вӧлі град йӧр. Сэні быдмисны сус пу да куим коръя пу. А ӧти пу вылын дзирдалісны ичӧтик еджыд дзоридзьяс. Ӧтик, мӧд, коймӧд ... . А кутшӧм чӧскыд дукаӧсь тайӧ дзоридзьясыс!
— Агния баб, мый тайӧ? — юаліс Аннуш.
— Яблоня.
— И яблӧгъяс быдмасны? — чуймис нывка.
— Оз кӧ кынмы, быдмасны. Колӧ дӧзьӧритны.
— Агния баб, тэ збыль волшебник? А тэнад волшебнӧй беддьыд эм?
— Эм, быдса дас.
— Дас? А меным ӧтикӧс сетан?
— Ог. Тэнад аслад эм.
— Менам? Кӧні?
— Чуньясыд.
— Да, бара ме вылын шмонитан.
— Ог, ог шмонит, нылук. Киясыд и керка лэптӧны, нянь быдтӧны. Сӧмын колӧ найӧс уджӧдны.
Аннуш топӧдчис пӧчыс дінӧ:
— Ме мӧда тэныд отсасьны.

1. Висьтав, мый тэ кужан вӧчны.

Отсӧг вылӧ: пуны картупель, пӧжавны блин, гладитны дӧрӧм, нетшкыны ёг, пелькӧдчыны гортын.

2. Эм-ӧ тіян град йӧр? Мый сэні быдмӧ?

ТАНІ СТАВЫС МЕНЫМ МУСА

139ʼ удж. Юклы кывъяссӧ чукӧръяс вылӧ.

140ʼ удж. Содты колана кывъяс.

141ʼ удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кутшӧм дзоридзлӧн син шӧрыс виж, а дорыс еджыд?

2. Кутшӧм быдмӧгысь тэ полан?
3. Кутшӧм дзоридз шуӧны войвывса розаӧн?
4. Кутшӧм рӧма йӧла турунлӧн дзоридзыс тулыснас?
5. Кутшӧм дзоридзьяс йылысь лӧсьӧдӧма сьыланкывъяс?

142ʼ удж. Лыддьы текстсӧ.

Машалӧн мамыс мӧдӧдчис мырпомла. Мудер Маша мӧвпаліс, мунны-ӧ мамыскӧд.
Майшасьыштӧм мысти Маша мездысис мисьтӧм мӧвпъясысь. Меліасьыштіс мамыскӧд, муртса мачасьыштіс Мишакӧд.
Маша муніс мамыскӧд мырпомла.

1. Тэ радейтан вотчыны?
2. Кӧні быдмӧ мырпом?

— Пӧч, гожӧмнас ветлам вотчыны?
— Ветлам, мед сӧмын лоӧ вотӧсыс.
— Пӧч, а кутшӧм вотӧс тэ радейтан вотны?
— Ме радейта вотны чӧд.
— А ме радейта вотны ӧмидз.

Артмӧд юржугӧдан вотӧс нимъясӧн.

144ʼ удж. Лыддьы мойдсӧ да ворс.

ПАРМА — ГОРТ.

Быд мортлӧн эм горт. А Настуклӧн гортыс пармавӧр. Узьлӧ ныв коз пу улын. Сэтчӧ вольсалӧма ньыв пу лапъяс, небыд коръяс. Ок, кутшӧм лӧсьыд! Кор кынӧмыс кутас сюмавны, Настук кинас вачкыштас пуӧ, и сы дорӧ пу вылысь чеччыштасны уръяс. А вомас быд урлӧн коль. Нылук сёяс, аттьӧалас уръясӧс да котӧртас вӧрса ты дорӧ. Юас сӧстӧм ва, купайтчас да аттьӧалас вӧр-васӧ. Сэсся окота лоас сылы котралыштны-ворсыштны. Чукӧстас кӧинпиӧс, и тӧвзясны сыкӧд пуяс костті, видз вывті горзігтырйи:
— Эге-гей, суӧд менӧ!
Со ӧд кутшӧм Настуклӧн гортыс!

145ʼ удж. Лыддьы Илля Вась мойдысь юкӧн.

ДЗИЗГЫСЬ-ДЗАЗГЫСЬ ГУТ.

Дзизгысь-дзазгысь гут,
Госыс сизим пуд,
Талун чеччис
Шонді петтӧдз.
Мошкоритчис асывбыд,
Пуис чӧскыд яя шыд.
Пирӧг-шаньга артмис бур.
Пызан вылын тшай да сур.

Пасьталіс шӧвк сарапан.
Водзас пуктіс рӧмпӧштан.
Вылас ӧшліс уна сикас
Исерга да югыд сикӧтш.
Кокнас топ, кинас тап —
Талун гутыд миян тшап.
Сарапаныс сылӧн мича:
Талун гутыд именнича!

Брун да бран да шур да шар:
Пузис ыджыд самӧвар.
Самӧварын ваыс пӧсь.
Локтӧ гӧстя, локтӧ гӧсьт.
Гӧсьтъяс пытшкын медбур тан
Веж мундира тӧрӧкан.

Ӧшинь пырыс чирк
Пызан сайӧ — звирк!
Ызгис-пырис лӧдз —
Сук пармаса пӧч.
Вӧсни коска кодзувкот
Нэмсӧ тэрмасьӧ, оз чот.
Корсьӧ бобув аслыс кобув:
Аддзис гутлысь жыр,
Пырис пырысь-пыр.

Ичӧтик да жеб
Воис кыськӧ геб.
Лэбзис шомгаг — жбыр...
Гӧстя керка тыр.

Именнича, кылӧ, дзуртӧ:
«Сёйӧй-юӧй сьӧлӧм нуртӧ!
Видлӧй чӧскыд черинянь!
Энӧ пуктӧй кисьыд пань!
Бобув, муса чой,
Льӧмъя лязсӧ сёй».
 
Нуӧдӧй В. И. Лыткин (Илля Вась) мойдъяслы сиӧм рыт.

КОМИ МУӦЙ, СЬӦЛӦМШӦРӦЙ

146ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

АС ЧУЖАН МУ.

Олан жӧ вылан тэ,
Ас чужан му, —
Веж еджыд яг нӧрыс,
Дзирдалан ю!

Олад жӧ вылад,
Енэжлӧн лӧз,
Кыпыда сьылысь
Уджалысь йӧз!

Гӧгӧрвоӧд кывбур нимсӧ.

чужан му — ас му — чужанін

— Россияын эм уна республика, и быдӧнлӧн аслас пасъяс. Кутшӧм пасъяс эмӧсь Коми Республикалӧн?
— Флаг, герб, гимн.
— Флаг, герб да гимн — тайӧ рочӧн. А комиӧн кыдзи?
— Флаг — дӧрапас, герб — канпас, гимн — кып.
— Мый ӧткодьыс тайӧ кывъясас?
— Дӧрапас да канпас кывъясын эм пас кыв.

Дима локтіс велӧдчанінысь да висьталіс мамыслы:
— Мам, тэ пыр шуан флаг, герб, гимн. Вӧлӧмкӧ, комиӧн дзик мӧд ног шусьӧ.
Флаг — тайӧ дӧрапас. Артмӧма кык кывйысь: дӧра — полотно, пас — знак.
Канпас — тайӧ герб. Сійӧ артмӧма кан — государство да пас — знак кывъясысь. Рочӧн кӧ — знак государства.
Кып — тайӧ гимн, сійӧ юргӧ гажлунъяс дырйи.

1. Висьтав, кутшӧм пасъяс овлӧны.
2. Кутшӧм гажлунъяс дырйи юргӧ кып?

Тӧд вылӧ!

Коми Республикалӧн канпас кык рӧма: зарни да гӧрд. Гӧрд рӧм вылын зарни рӧма варыш. Сійӧ петкӧдлӧ вын. Лэбач морӧсас аньлӧн чужӧмыс петкӧдлӧ «Зарни Аньӧс» — став бурсӧ видзысьӧс. Чужӧм гӧгӧрыс квайт йӧра юр. Йӧра — мичлун петкӧдлысь пас.

Орччӧд Россияса да Коми Республикаса канпасъяс.

Коми Республикалӧн дӧрапасыс куим рӧма: лӧз, турунвиж, еджыд.
Лӧз рӧм петкӧдлӧ войвывса сӧстӧм енэж, турунвиж рӧм — помтӧм-дортӧм парма, еджыд рӧм — лымъя войвыв.

Кутшӧм рӧмъяса Россиялӧн дӧрапасыс?

Коми мулӧн кыплысь кывъяссӧ да шыладсӧ гижис Виктор Савин.

Лыддьы Россиялысь да Коми мулысь кыпъяссӧ.

Сложнӧй эмакывъяс артмӧны кык да унджык кыввужйысь: канпас, дӧрапас, мусерпас.

148ʼ удж. Лыддьы нывкалысь письмӧ.

Видза олан, Таня!
Меным тэсянь воис письмӧ. Зэв ыджыд аттьӧ. Ми письмӧтӧ лыддим ыджыд чойкӧд. Миянлы лои зэв нимкодь, мый тэ юасян Коми му йылысь.
Миян Коми му ыджыд да зэв озыр. Войвылын перйӧны из шом, мусир да биару. Эм и зарни, сёй, лыа. Тайӧ ставыс мупытшса озырлун. Из шом перйӧны Воркутаын да Интаын. Биару эм Вуктылын да Усинскын, мусир — Ухтаын да Усинскын. Тайӧ каръясас олӧны уджач да кӧдзыдысь повтӧм йӧз.
Аддзысьлытӧдз. Тэнад нывъёрт Тоня.

Кутшӧм выльтор тӧдмалін нывка письмӧысь?

149ʼ удж. Корсь эмакывъяс.

1. Инды сложнӧй эмакывъяс. Мыйла найӧс шуӧны сложнӧйӧн?
2. Лӧсьӧд сложнӧй эмакывъясӧн сёрникузяяс.

150ʼ удж. Помав сёрнисӧ.

— Ме письмӧсьыд тӧдмалі, мый Коми муын эм уна сикас мупытшса озырлун. А нӧшта мыйӧн озыр тіян муныд?
— Ми олам пармаын. Сідзкӧ, миян му озыр ..., ..., ... .
А юяс озырӧсь ... .

Тӧд вылӧ!
Коми йӧз важысянь кыйсисны. Вӧрпа куысь вурлісны пась, шапка, кепысь да кӧмкот. Дона кусӧ вежлісны кыйсян, кӧрта кӧлуй, мичмӧдчантор да дона дӧра вылӧ.

151ʼ удж. Гиж сёрникузяяссӧ, серпасъяссӧ веж кывъясӧн.

Коми аньяс да нывкаяс вӧрысь чукӧртлісны тшак да вотӧс. Вотӧссӧ сёйлісны йӧлӧн, чӧдсӧ косьтылісны, турипувсӧ кынтылісны, а пувсӧ кӧтӧдлісны ваӧн либӧ пӧжлісны.
Тшаксӧ косьтылісны, солавлісны.

Гиж колян када кадакывъяссӧ ӧнія кадын, уна лыдын.

152ʼ удж. Лыддьы кывпесансӧ мичаа.

Ыджыд айӧ вӧрӧ кайӧ,
Ыджыд нопйӧн мыйкӧ вайӧ.
Ыджыд мамӧ разьӧ ноп,
Сэні ыджыд-ыджыд гоб.

Лэбигӧн — дзизгӧ, пуксяс — чӧв олӧ. Коді сійӧс виас, сійӧ ассьыс вирсӧ кисьтас.

Митя да Настук мамыскӧд мунісны вӧрӧ вотны юмов чӧд. Луныс кымӧра, да номйыс вӧлі зэв уна. Мамыс Настукӧс чышъянӧдіс, а Митяӧс мавтіс антикомаринӧн. Зонка шуис:
— Ог радейт номъясӧс. Найӧ курччасьӧны да дзизгӧны ныр улын.
Мамыс Митялы вочавидзис:
— Митя, а номтӧгыд эськӧ лэбачыд этша вӧлі. Ном — лэбачьяслӧн сёян. Номлысь личинкаяссӧ сёйӧны черияс. Вӧр-ваын ставыс колана.

1. Кутшӧм буртор вайӧны вӧр-валы номъяс?
2. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти.
3. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1) Кытчӧ мунісны Настук да Митя мамыскӧд? 2) Кутшӧм вӧлі луныс? 3) Мый вӧчис мамыс Настукӧс да Митяӧс? 4) Мыйла Митя оз радейт номъясӧс? 5) Мый вочавидзис зонкалы мамыс?

154ʼ удж. Мичаа лыддьы да гиж паметь серти.

МЫЙ ВӦЧНЫ КӦЧЛЫ?

Тӧлын уна удж оз вӧч
Дженьыд бӧжа тэрыб кӧч.
Мый нӧ колӧ вӧчны
Дзикӧдз кынмӧм кӧчлы?

155ʼ удж. Лыддьы висьтсӧ. Лӧсьӧдчы велӧдчан изложение кежлӧ.
 
Кӧкъямыс пышкайпи пукалісны лымъя ув вылын ӧта-мӧд дорас топӧдчӧмӧн.
— Олӧй ӧтсӧгласӧн, челядь, — шуис налы пӧрысь пышкай-бать. — Ӧтсӧгласӧн кӧ кутанныд овны, кокни лоӧ вуджны тӧвся кӧдзыдсӧ.
— Кутам овны ӧтсӧгласӧн! — горӧдісны ӧтвылысь пышкайпиян.
Регыд мысти ӧти пышкайпи аддзис му вылысь нянь шӧрӧм. Сійӧ лэбӧдіс няньсӧ асланыс позйӧ да юксис вокъясыскӧд.
Тадзи ӧтсӧгласӧн найӧ олісны тӧвбыд.

1. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан «овны ӧтсӧгласӧн»?
2. Кыдзи ті оланныд классаныд?

156ʼ удж. Кутшӧм кыв лишнӧй? Мыйла?

157ʼ удж. Артмӧд сёрникузяяс сетӧм кывъясысь да серпасав.

Коз пу вылын пукалӧ лэбач. Мича дзоридз вылын пукалӧ мазі. Кыдз пу дорын быдмӧ ичӧтик тшак. Пожӧм улын куйлӧ коз коль. Тусяпу весьтын лэбалӧ ном. Пу сайын дзебсясьӧ руд кӧч. Чуманын тыдалӧ дона гоб да гӧрд гоб. Руч котӧртӧ вӧрса туйӧд. Ошпи сёйӧ чӧскыд ӧмидз.

158ʼ удж. Тӧдмав, кутшӧм кывсикасъясӧн лоӧны торйӧдӧм кывъясыс.

Изъяс вывті котӧртӧ ю,
Чӧскыд васӧ сэтысь ю.
Кор тэ татчӧ быдмин, кыдз,
Еджыд кока мича кыдз?
Видзьяс сайын козъя вӧр,
Чуман босьт да ӧдйӧ вӧр.
Керка сайын паськыд видз,
Сэні лунтыр мӧстӧ видз.

159ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ да инды аснима эмакывъяс.

Пуксьӧ кодыр асыв,
Паджгаын да Часын,
Аныбын да Гамын
Кылӧ уджлӧн шыыс.
Визин босьт, кӧть Лӧзым —
Быдлаын зіль йӧзыд.
Ӧтияс Ухтаын,
Мӧдъяс Вӧркутаын,
И Печора вожын
Зільӧ тӧв да гожӧм.
Том на мукӧд карыс,
Но и Сыктывкарӧс
Пӧрысьнад он шу на.
 
1. Висьтав, кыдзи гижсьӧны аснима эмакывъяс.
2. Коми Республикаса кутшӧм карын да сиктын тэ вӧлін?

— Кымын кар Коми Республикаын?
— Коми муын дас кар.
— Тэ тӧдан став кар нимсӧ?
— Дерт жӧ. Кӧсъян кӧ, лыддьӧдла.
— Кӧсъя. Лыддьӧдлы.
— Заводита войвыв каръяссянь.
— Ме тӧда войвыв каръястӧ. Вӧркутаын олӧ менам пӧч, сійӧ висьтавліс тайӧ каръяс йывсьыс.
— Сідзкӧ, висьтав, а ме содта.
— Вӧркута, Инта, Вуктыл, Усинск, Печора, Ухта.
— Сыктывкар, Микунь, Сосногорск, Емва.
— Вот и тӧдмалі Коми муысь став кар нимсӧ.
Мыйла кар нимъяссӧ гижӧма ыджыд шыпассянь?

160ʼ удж. Комиӧд текстсӧ.

Лӧз рӧм — сійӧ миян енэж,
Турунвижыс — парма-вӧр,
Еджыд рӧмыс казьтӧ меным
Лымъя войвыв — сьӧлӧмшӧр.
 
Артмӧд сикт кыв шыпасъяс вылӧ кывъяс.

161ʼ удж. Лыддьы. Гиж да инды аснима эмакывъяс.

Печора, Эжва, Мозын — Коми муын медся гырысь юяс.
Эжва ю заводитчӧ ичӧтик шорсянь. Сійӧ визувтӧ асыввывсянь рытыввылӧ.
Эжва — Войвыв Двиналӧн вож. Сылӧн ичӧт чойяс — Сыктыв да Емва юяс.
Висьтав, кутшӧм ю визувтӧ тэнад кар либӧ сикт дорті.

162ʼ удж. Кутшӧм кыв лишнӧй? Мыйла?

163ʼ удж. Лыддьы мичаа.

Коми кыв ме тӧда,
Ыджыдтор оз шу на. 
Тӧда ме и сійӧ — 
Оз и сӧр на уна.

Тайӧ муса кылӧн
Чой-вок сёрнитӧны,
Тайӧ кылӧн меным
Ай-мам бур сиӧны.

164ʼ удж. Лыддьы да босьт тӧд вылад.

Иван Алексеевич Куратов чужліс Кебраын. Ӧні тайӧ Сыктыв районса Куратов сикт. Ичӧт Ваняӧс мамыс 11 арӧсӧн нуӧдіс велӧдчыны Яренскса духовнӧй училищеӧ. Та бӧрын сійӧ велӧдчис Вӧлӧгдаса духовнӧй семинарияын. Сэсся Иван Алексеевич велӧдіс челядьӧс Усть-Сысольскын.
Сійӧ ёна радейтіс найӧс да кӧсйис, медым коми челядь кужисны гижны да лыддьысьны.

Висьтав, мый тӧдмалін И. А. Куратов йылысь.

— Иван Алексеевич Куратов — медводдза коми кывбур гижысь.
— А мый йылысь сійӧ гижис?
— Иван Куратов гижис коми йӧз, войвывса вӧр-ва йылысь.
— Кыдзи нимӧдӧны коми йӧз медводдза кывбур гижысьӧс?
— Юркарын эм Иван Куратов нима улича, Коми Республикаса опера да балет театр дорын сулалӧ памятник, а чужан сиктас восьтӧма музей.
— А мый тэ тӧдан Василий Ильич Лыткин йылысь?
— Сыктывкарын эм Василий Лыткин нима улича.
— Ме аддзылі улича нимсӧ да окота лои тӧдмавны сы йылысь.
— Вай аски велӧдысьлысь юалам.
Тӧдмалӧй велӧдысьыдкӧд нӧшта инъяс, кодъяс йитчӧмаӧсь Иван Алексеевич Куратов нимкӧд.

165ʼ удж. Лыддьы велӧдысьлысь висьтсӧ.

Челядь, Василий Ильич Лыткин, коми ногӧн, Илля Вась — ыджыд учёнӧй, кывъяс туялысь. Сійӧ чужлӧма сыктывкарбердса Тентюков грездын. Тайӧ грездыс ӧні — юркарлӧн мича район. Батьыс водз кувсьӧма, да ичӧтдырыс вӧлӧма зэв сьӧкыдӧн. Василий Ильич уна велӧдчӧма да лоӧма тӧдчана учёнӧйӧн.
Илля Вась гижис кывбуръяс, висьтъяс, мойдъяс.
Кутшӧм кывбуръяс Илля Васьлысь лыддинныд небӧгъясысь?

Коді оз ло коми гижысьӧн?

Коді гижис «Дзизгысь-дзазгысь гут» мойд?

МЕ ВИДЗА АЧЫМӦС

бурдӧдчан турун

— Кыдзи тэ чайтан, мый колӧ мортлы, медым сійӧ вӧлі дзоньвидза?
— Ме чайта, унатор колӧ.
— А стӧчджыка кӧ?
— Сёян-юан, сӧстӧм сынӧд да ва, оланін.
— Ме нӧшта содта: спортын зільӧм да тыр-бура сёйӧм-юӧм.
— Регыд гожӧм. Менам пӧч гожӧмнас чукӧртӧ уна сикас бурдӧдчан турун. Ми сійӧн тӧвбыд чай юам.
— Ме ачым бурдӧдчан туруна чайтӧ юа. Сэні эм быдсяма колана витаминыс.
— А кутшӧм бурдӧдчан туруна чай тэ юан?
— Ме юа лежнӧга да сэтӧра чай.
А кутшӧм бурдӧдчан турун тэ тӧдан?

166ʼ удж. Лыддьы текстсӧ.

Походын Саша дойдіс коксӧ. Велӧдысь корис челядьлысь лапкор.
Нина юаліс:
— А мыйла лапкорйыс?
Велӧдысь шуис:
— Лапкор бурдӧдӧ дой.
Велӧдысь пуктіс лапкорсӧ дой вылас да гартіс.
Некымын лун мысти дойыс бурдіс.

Тӧдмалӧй энциклопедияысь, мый нӧшта бурдӧдӧны лапкорйӧн.

167ʼ удж. Комиӧд да гиж сёрникузяяссӧ.

Ме ачым ветла лапкорла.
Тэ ачыд ветлан лапкорла.
Сійӧ ачыс мунӧ лапкорла.
Ме ачым муна бурдӧдчан турунла.
Тэ ачыд мунан бурдӧдчан турунла.
Сійӧ ачыс мунӧ бурдӧдчан турунла.

168ʼ удж. Лыддьӧй мичаа рольяс серти.

— Кутшӧм мичаӧсь тайӧ кустъяслӧн дзоридзьясыс! — горӧдіс Зоя.
— А тэ нетшышт ӧтиӧс да дукышт, — шуис Ваня.
— Ой! — горӧдіс Зоя. — Сійӧ чуткасьӧ!
— Абу прӧста нимыс лежнӧг. Висьтав, кутшӧмӧсь тайӧ кывъяс согласнӧй шыясыс.
— Л, ж, н, г — ставыс чорыд, — шуис Зоя.
— Весиг быдмӧг нимлӧн шыясыс висьталӧны, мый сійӧ чуткасьӧ. Лежнӧгйылас эм уна витамин, медуна «С» витамин.
— А мыйысь бурдӧдӧ лежнӧгыс?
— Менӧ мамӧ юктӧдӧ лежнӧг ваӧн температура дырйи.

Вотан он тэ лежнӧгйыв? Кор позьӧ сійӧс вотны?

Петшӧр — уна вося турун. Корйыс вевттьысьӧма сотысь сіясӧн. Быд петшӧрын эм пӧшти 10 миллион чуткасьысь сі. Дзоридзалӧ лӧддза-номъя тӧлыссянь кӧч тӧлысьӧдз. Дзоридзьясыс ичӧтӧсь.
Петшӧр корйын уна витамин. Бурдӧдчӧны коръяснас да вужнас. Корсӧ чукӧртӧны гожӧмнас, а вужсӧ — сёр арын.
Петшӧр сувтӧдӧ вир, бурдӧдӧ рана, петшӧр ваӧн мыськӧны юрси.

Висьтав мукӧд бурдӧдчан турун йылысь.

Корсь бурдӧдчан турун нимъяс.
 
СО И ВОИС ГАЖА ГОЖӦМ

170ʼ удж. Корсь гожся тӧлысь нимъяс.

171ʼ удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.
 
Бара воис гажа гожӧм,
Дзоридзьясӧн тырис йӧр.
Ӧшинь улын еджыд розйӧн
Льӧм пу вӧзйӧ чӧскыд кӧр.

— Аннуш, вот и помалім нёльӧд класс.
— Меным и нимкодь, и мыйлакӧ жаль.
— Мыйла жаль?
— Нимкодь, мый водзын гожся каникул, кутам
гожйӧдчыны да купайтчыны. Жаль, мый дыр ог
аддзысьӧй ёртъяскӧд да велӧдыськӧд.

Гажа тӧлысь — лӧддза-номъя,
Ӧткодь югыд, лун и вой.
Ставыс сӧвмӧ, ставыс быдмӧ.
Быдӧн радӧсь, вок и чой.

Волӧн джынйыс коли бӧрӧ,
Со нин сора тӧлысь тан.
Том и пӧрысь зіля вӧрӧ —
Страдна кад ӧд, шондібан.

Озыр вотӧсъясӧн моз —
Гожӧмлӧн пом тӧлысь.
Парма-вӧрын, вотчигмоз,
Шӧйтӧ том и пӧрысь.

1. Лыддьы кывбурсӧ.
2. Вӧчӧй небӧг «Гожӧм» тема вылӧ.

172ʼ удж. Лыддьы мичаа пудъясянкывсӧ.

Тыртӧм-быртӧм
Тасьті оз.
Гӧбӧч вылын
Рака поз.
Куим каньысь
Шыр оз пов.
Он кӧ эскы,
Оз и ков.

173ʼ удж. Содты колана суффиксъяс да гиж.

Со и локтіс гожӧм. Гожся каникул дырйи ме ветлі сиктӧ. Мекӧд мунісны мам, бать да чой. Сиктын ми шойччим, нетшким град вылысь ёг турун, ветлім вӧрӧ вотчыны. Жар лунъясӧ купайтчим да гожйӧдчим ю дорын.
Ме гожӧмнас бура шойччи да арнас бӧр локті школаӧ.

КОМИ КАНЬ — АЛИСА.

Быд гожӧм ме волывла Ульянаӧ — Коми муын медся мичаинӧ. Сэні, манастырса еджыд крепосьт стенъяс сайын, джуджыд Эжва кыр йылын, сулалӧ тайӧ ичӧтик грездыс.
Тані, ыджыд бать да ыджыд мамлӧн керкаын, ме гожъя быд во. Керка дорсянь бура тыдалӧ джуджыд манастыр. Сылӧн жыннян шы улӧ чечча быд асыв. Грезд дорын нюмъялӧ пӧлӧзнича рӧма ты — енэжыслӧн ыджыд рӧмпӧштан. Водзынджык, пашкыр бадьяс сайын, сӧстӧм ванас лӧсталӧ Эжва.
А керка дорын быдмӧны-дзоридзалӧны и вӧсни кока пелысь, и еджыд кырся кыдз, и чуткасьысь коз. Но медся уна вылын юра джуджыд пожӧмыс. Найӧ шувгӧны то меліа, то стрӧга.
Дерт жӧ, мойдын кодь оланінад став йӧзыс и пемӧсыс мойдын кодьӧсь жӧ. Босьтны кӧть Алиса каньӧс. Тайӧ каньсӧ ме кымынкӧ во сайын вайи Сыктывкарысь. Алиса — дзирдалысь сьӧд шыльыд гӧна, гӧгрӧс виж синма, пантералӧн кодь кокни пельк вӧраса зэв сюсь кань. Сійӧ вель ӧдйӧ велаліс сиктса оланногӧ. Кыйис шыр аслыс чӧсмасьӧм вылӧ, радейтіс повзьӧдлыны посни лэбачьясӧс. Куталіс сійӧ и ёна дӧзмӧдчысь вурдысьясӧс, но сёйны найӧс эз кӧсйы, тэчліс радӧн-радӧн, виччысис ошкӧм аслас уджысь. Кань ногӧн шуышталӧ:
— Ме ша-а-а-нь?!
— Шань, шань, — воча шыасьӧ ыджыд мам.
Тадзи, буракӧ, и велаліс Алиса сёрнитны комиӧн. Сетас ыджыд мам дозъяс шыд коляс, сёй пӧ, кынӧмыд кӧ сюмалӧ. А Алиса сюся видзӧдӧ, оз сёй.
— Мый нӧ, абу чӧскыд? — юалӧ ыджыд мам.
— А-а-абу-у! — дӧзмӧмпырысь шуӧ Алиса.
— Мый нӧ эськӧ тэныд колӧ?
— Я-а-а-й-й! — вочавидзӧ Алиса.
— Яй?! Кытысь яйыс?
— Ва-а-а-й!
— Яйтӧ ачыд кый! — нюмсорӧн шуӧ ыджыд мам.
А ыджыд бать юалӧ:
— Калбас сёян?
— Да-а-а, ва-а-ай!
— Карсаяс ваясны тэныд гӧснеч, — шуӧ ыджыд бать.
— Йӧ-а-а-ав ва-а-а-й! — оз лӧнь Алиса.
Серамсорӧн казьтылам ӧти тешкодьтор. Карса гӧсьтъяс пукалісны пызан сайын, накӧд орччӧн вӧлі и Алиса. Гусьӧникӧн гыж йывнас гусьышталӧ пызан вылысь то калбас чӧлан, то яйтор. Но казялісны наян каньлысь гусясьӧмсӧ. Ыджыд мам чирыштіс Алисаӧс, чорыда шуис:
— Калбас сёйысь! Мун да шыр кут!
Недыр мысти Алиса вомас вайис шырпи да шыбитіс сійӧс пызан вылӧ, дзик ыджыд мамлы ныр улас.
— На-а-а! — радпырысь нявӧстіс Алиса. — Ме абу тэ кодь скуп.
Ставӧн чилӧстӧмӧн звирк чеччыштісны пызан сайысь. А ыджыд мам шуис меліа:
— Вот и шань! Вот и сёй ассьыд чӧскыдтортӧ!
Тадзи и оліс-выліс Алиса кань, гажӧдіс миянӧс.
И ми ӧнӧдз на збыль чайтам, мый Алиса — мойдса пемӧс кодь ыджыд вежӧра кань, быдтор гӧгӧрвоысь, да сійӧн и велаліс сёрнитны комиӧн.

Висьтав шӧр мӧвпсӧ.

— Дона ёрт! Помасис велӧдчан во. Ме тэкӧд велӧдчи сёрнитны комиӧн. Сёрнит коми кыв вылын.

Став бурсӧ!

— велӧд наизусьт
— вӧчам содтӧд удж
— грамматика тема
— выль тема
— босьт тӧд вылад
— гортса удж
— вочавидз юалӧм вылӧ
— творческӧй удж

НЫВКАЯС ДА ЗОНКАЯС!

Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн!
Таво ті тӧдмаланныд выль кывъяс, велаланныд бурджыка сёрнитны комиӧн, лыддянныд кывбуръяс, мойдъяс, висьтъяс, легендаяс.
Войвыв дзоридз маръямоль йылысь паныдасьлас кык легенда да сьыланкыв. Тайӧ жӧ дзоридзыс лоӧ миян небӧглӧн пасӧн. Грамматика да выль тема пасйӧма маръямоль дзоридзӧн.
Сиам тіянлы бура велӧдчыны, пыдди пуктыны коми кыв!

ГОЖСЯ КАЗЬТЫЛӦМЪЯС

5-ӧд класса материал мӧдпӧвъёвтӧм

1 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Корсь кывбурысь серпас дорӧ лӧсялана кывъяс.

Коми муын,
Кор гожӧмыс бур,
Шонді-дзоридзыс
Лэптӧма юр.

Кыптӧм енэжас
Кымӧрыс — юсь.
Сэсь оз сӧдзӧдчы
Зэрыслӧн тусь.

Шоныд ывлаыс
Кыпӧдӧ лов.
Дырджык миянкӧд,
Гожӧмӧй, ов!

2 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз текст помын юалӧм вылӧ.

Гожся лунӧ.

Сашук бура колляліс шойччан лун. Асывбыд сійӧ узис, а сэсся сёйис веськыда вольпасяс. Лунтыр ворсіс ывлаын: котраліс зонкаяскӧд, дурис, туплясис турун вылын. Юасьтӧг ветліс ю дорӧ купайтчыны.
Рытывбыд Сашӧ дӧзмӧдіс ичӧт чойсӧ. Войбыд кывзіс гора музыка да видзӧдіс телевизор.
Сӧмын мыйла сэтшӧма мудзисны бать-мамыс?

Сёрнит ёртыдкӧд гожӧм йылысь.

— Кыдзи тэ коллялін гожӧм?
— Кытчӧ таво ветлін?
— Кутшӧм вӧлі поводдяыс гожӧмнас?
— Кыдзи отсасин бать-мамыдлы?
— Кутшӧм град выв пуктас быдтін гожӧмнас?
— Кутшӧм вотӧс да тшак чукӧртін?
— Мый заптінныд бать-мамыдкӧд тӧв кежлӧ?
— Кутшӧм вӧвлӧмтор казьтывлан?

3 удж. Гиж текстсӧ, содты лӧсялана эмакывъяс.

Водз арын ме батькӧд ветлі тшакла. Ягысь ме аддзи дас кык еджыд гоб, а батьлы сюрис дас нёль. Ставныс вӧліны ёнӧсь, мичаӧсь. Сэсся вӧрысь сюрисны солалан тшакъяс: ягсер да ельдӧг. Ми локтім гортӧӧ тыр чуманӧн.

64 удж. Лыддьы да гӧгӧрво юӧрсӧ. Гиж кажитчана гут-гаг йылысь ас юӧр, серпасав.

Бобув — тайӧ медмича гут-гаг. Сійӧ быттьӧ уна рӧма дзоридз.
Бобувъяс зэв бура лэбалӧны, кодсюрӧяс вермӧны лэбны Европаысь Африкаӧ. Сэні найӧ пуктӧны колькъяс. Выль бобувъяс сійӧ жӧ туйӧд локтӧны бӧр Европаӧ.

Аддзы коми шусьӧгъяслы да кывйӧзъяслы роч пӧв.

Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

Гожӧм заптӧ, тӧв дзимлялӧ.
Гожся луныд йӧлӧн-выйӧн исковтӧ.
Кӧка войяс дженьыдӧсь да югыдӧсь.
И кӧдзыд гожӧм тӧлысь шоныдджык овлӧ.

5 удж. Вуджӧд текстсӧ.

Шоныд жӧ гожӧм! Лунтыръясӧн пӧжӧ шонді. Ставыс вежӧдӧ, дзоридзалӧ, сӧвмӧ да кисьмӧ. Ставыс пӧртмасьӧ аслас мичӧн-рӧмӧн, и быдӧнлӧн аслас кад.

Аддзы да гиж гожӧм йылысь 3–4 шусьӧг да кывйӧз. Куж найӧс гӧгӧрвоӧдны.

Ю вомӧн мича мегыр ӧшйӧма.

Кор ме кола — йӧзыс виччысьӧны,
А кор ме локта — ставӧн дзебсясьӧны.

Гожся войын турун пӧвстын
Уна югыд эзысь моль,
Тӧлысь аддзӧ, но оз босьтав,
А вот шондіыд оз коль.

Сытӧг эськӧ эз вӧв олӧм,
Мусӧ, васӧ сійӧ шонтӧ.
Сылӧн нюмысь тэныд долыд,
Тайӧ миян зарни ...

6 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Аддзы эмакывйысь артмӧм кывбердъяс, ӧнія када кадакывъяс.

Радейтана дзоридз.

Гожӧм. Ме муна туруна видз вывті. Гӧгӧр зэв мича, синмӧ шыбитчӧны уна рӧма дзоридзьяс. Аддза тайӧ ловъя серпассӧ, и нимкодясьӧ сьӧлӧмӧй.
А менам медся радейтана дзоридзыс — пӧлӧзнича. Быдмӧ сійӧ муяс вылын да шепта турун пӧвстын. За вылас кыпӧдчӧмаӧсь кузь, оттӧм коръяс. Сыръясыс воронка кодьӧсь, лӧз йылаӧсь. Шӧрас быттьӧ вижов гӧгрӧс моль. А сэтшӧм чӧскыд кӧра!
Миянлы дзоридзьяс вайӧны радлун да мичлун. Мед найӧ дзоридзалӧны му вылас, нимкодьӧдӧны миянӧс.

Серпасав радейтана дзоридзтӧ да лӧсьӧд висьт.

1. Кутшӧм дзоридз тэныд кажитчӧ?
2. Кутшӧм сійӧ, кӧні быдмӧ?
3. Мый вайӧ йӧзлы?

7 удж. Лыддьы, гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Веж видз вывті муна, муна,

Мича дзоридз сэні уна,
Зарни дзоридз вывті уна.
Меным гажа, сьыла-йӧкта,
Мича дзоридз водзӧ ӧкта,
Зарни дзоридз ӧдйӧ ӧкта.
Муса зонлы юркытш кыа,
Гортысь пета — рытъя кыа,
Гортӧ локта — асъя кыа.
Веж видз вывті муна, муна,
Мича дзоридз сэні уна.
Зарни дзоридз вывті уна.

1. Кутшӧм дзоридз йылысь гижӧ В. А. Савин?
2. Мыйӧн ӧткодьӧсь юркытш, анькытш, чунькытш кывъяс?

ГОЖСЯ ШОЙЧЧӦМ

пуктыны турун

Коми кывйын кыв шӧрын орччӧн вермӧ лоны кык согласнӧй: гора да гортӧм. Мӧд согласнӧйыс аскодялӧ орччӧн сулалысь воддза согласнӧйсӧ.

ПОЗЬӦ ПРӦВЕРИТНЫ

8 удж. Содты кывъясӧ колана шыпасъяс. Уджалӧй гозйӧн: прӧверитӧй ӧта-мӧдтӧ «Коми орфография кывкуд» отсӧгӧн, кадакывъяссӧ юклӧй чукӧръяс вылӧ.

9 удж. Бӧрйы воддза уджысь вит кадакыв да лӧсьӧд сёрникузяяс гожӧмын шойччӧм йылысь.

10 удж. Гиж текстсӧ лӧсялана шыпасъяс содтӧмӧн.

Мишук ветліс шойччыны сиктӧ. Сійӧ отсасис пӧчыслы, ветліс вӧрӧ вотӧсла, купайтчис да кыйис чери. Каникулъяс колляліс зэв бура.

11 удж. Лыддьы да гӧгӧрво Мишуклысь письмӧсӧ, вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Дона мамук!

Со ме и саридз дорын.
Аддза сійӧс медводдзаысь да чуймала, кутшӧм сійӧ паськыд, помтӧм-дортӧм, а ваыс сола. Поводдяыс бур: пӧжӧ шонді, пӧльтӧ кокньыдик тӧвру, ставыс вежӧдӧ да дзоридзалӧ.
Быд лун ми купайтчам, суналам, гожйӧдчам пӧсь лыа вылын. Тӧрыт ветлім экскурсияӧн Ботаническӧй садйӧ, нимкодясим лунвывса быдмӧгъясӧн. Татшӧмыд войвылын абу. Рытъяснас гажӧдчам дискотека вылын.
Зэв бура ме шойчча. И век жӧ быд лун казьтыла тэнӧ, муса мамук. Регыд паныдасям.
Тэнад Мишук пи.

1. Кытчӧ нӧшта ветліс гожӧмнас Мишук?
2. Мый зонка сэні вӧчис?
3. Кажитчис-ӧ Мишуклы шойччыны саридз дорын?

Вайӧд син водзад, мый тэ шойччан лагерын. Гиж письмӧ.

Керанторъя вежлӧг
Ылыстчан вежлӧг
Воан вежлӧг

Пример вылӧ: Гожӧмнас сиктсянь карӧдз ветлӧ автобус. Саридз дорӧ ми мунім поездӧн. Сыктывкарсянь Москваӧдз позьӧ лэбзьыны самолётӧн.

12 удж. Уськӧд тӧд вылӧ ина вежлӧгъяс. Эмакывъяс дорӧ содты лӧсялана суффиксъяс. Гӧгӧрвоӧд суффиксъяс бӧрйӧмсӧ. Корсь торъялан кывтэчас.
Ветлі сиктӧ, купайтчим юын, шойччисны лагерын, локті карӧ, лэбим Москваӧ, вотчис вӧрын, пуксисны поездӧ, муна поездӧн, пуксим машинаӧ, локтім машинаӧн, олінныд палаткаын, котӧртім туйті .

13 удж. Помав сёрникузяяссӧ, бӧрйы да содты эмакывъяс дорӧ лӧсялана суффиксъяс.
1. Сыктывкарсянь Анапаӧдз позьӧ лэбзьыны самолётӧн.
2. Москвасянь Санкт-Петербургӧдз ветлӧ поезд.
3. Карсянь сиктӧдз ми ветлам ... .
4. Гортсянь школаӧдз ме муна ... .
5. Ыджыдджык воксянь воис ... .
6. Гожӧмнас ми ветлім Из гӧраӧ ... .
7. Ме гожӧмбыд чӧсмаси чӧдйӧн, озйӧн, мырпомӧн.
8. Ме таво виччыся Кӧдзыд Пӧльсянь бур козин.

14 удж. Сетӧм кывъяс да кывтэчасъяс отсӧгӧн вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кӧні тэ вӧлін гожся каникул дырйи?
2. Мый вӧчин гожӧмнас?

гожся каникул дырйи
некытчӧ эг ветлы, шойччы гортын
вӧлі карын
гожйӧдчи да купайтчи
батькӧд вӧралі
ветлі паркӧ
весалі град вылысь ёг турун
вуграси ва дорын
отсасян пӧль-пӧчлы
видзи мӧсъясӧс
уджалі, сьӧм нажӧвиті
ветлі вӧрӧ тшак-вотӧсла
отсаси турун пуктыны
шойччи саридз дорын
гӧститі пӧль-пӧч ордын
ветлі музейӧ

15 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.

16 удж. Содты кольӧм кадакывъяс, артмӧд да гиж сёрникузяяс.

... куим тӧлысь.
... пӧсь лыа вылын.
... Сьӧд (Азов) саридзын (юын).
... пӧль-пӧч ордӧ.
... уна выльтор.
... выль ёртъяскӧд.

Лӧсьӧд гожся шойччӧм йылысь ёрта сёрни.

Отсӧг вылӧ:

— Кӧні тэ коллялін гожся каникул?
— Мый вӧчин каникул дырйи?
— Мый выльторсӧ аддзылін гожӧмнас?
— Кытчӧ тэ ветлін каникул дырйи?
— Мый выльторсӧ тӧдмалін?
— Тӧдмасин-ӧ выль ёртъяскӧд?
— Ветлін-ӧ мукӧд каръясӧ (сиктъясӧ)? Мый сэтысь аддзылін?
— Мыйӧн чӧсмасин гожӧмнас?
— Кыдзи тэ казьтылан тайӧ каникулсӧ?

17 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Дасьты план серти гожся лоӧмтор йылысь ас висьт.

Медводдза чери.

Медводзӧн садьмис Степан:
— Шондіыс енэж шӧрас нин, а ті узянныд! Сирсыныд миян вылын вак-вакӧн сералӧны.
Ӧтвылысь юим чай. Быдӧнлӧн ӧти гуся мӧвп — шеді-ӧ войнас чери.
Виталей медводзын котӧртіс видлыны подольникъяссӧ. Вочасӧн ставӧн разӧдчим.
Степанлы мича сын пысасьӧма. Радлӧ, дерт.
Веськыда кӧ, быдӧнлы ичӧтика шедӧма. Ме жӧ эг тэрмась: кык подольниктӧ ӧдйӧ видлала.
Степан шмонитӧ:
— Енмыслы Ичӧт Миш кевмӧ. Ыджыд чери корӧ.
Петь юаліс:
— Ачыд лэптан али отсӧг виччысян?
Весиг повзьышті.
— Ачым, дерт.
Ӧти подольникас прамӧй сир шедӧма, а мӧдас — налим. Ёртъяс мекӧд тшӧтш радлісны. Ошкисны и. Ӧні пӧ тэнӧ, Ичӧт Миш, сьӧрысь пыр кутам босьтны.

1. Кытчӧ ветлін гожӧмнас?
2. Мый аддзылін?
3. Мый выльторсӧ тӧдмалін?

18 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ.

Гожся салат.

Тасьті пыдӧсӧ пуктавны салат коръяс. Мыськавны град выв пуктасъяс. Та бӧрын вундавны редис нёль пельӧ, ӧгуреч гӧгыльясӧн, посньӧдлыштны оливки. Мичаа пуктыны тасьтіӧ.
Дасьтыны соус: тертука пыр лэдзны сыр да гудравны сливкиӧн, выйӧн да уксусӧн, содтыны специяяс. Пуктыны салатӧ соус.

Вӧзйы ассьыд радейтана гожся сёянлысь рецепт.

Велӧдчы ёртъясыдкӧд ворсны «Пӧла-мачӧн» ворсӧмысь.

«Пӧла-мачӧн» ворсӧм.

Пудъясьӧмӧн бӧрйӧны мачӧ кучкалысьӧс, мукӧдыс — мач куталысьяс. Ворсны колӧ лӧсьӧдны ичӧтик резина мач, палич (метра кузьта кымын бедь) да неыджыд пӧв. Пӧвсӧ сувтӧдӧны. Мач куталысьяс мунӧны боклань, а кучкалысьыс пӧв дорсяньыс качӧдыштӧ мачсӧ вылӧ да кучкӧ паличнас. Мач куталысьяс зільӧны кутны лэбысь мачсӧ. Коді кутас, сійӧ лоӧ кучкалысьӧн. Некодлы кӧ оз удайтчы кутны, быдӧн тэрмасьӧ медводдзаӧн кыпӧдны мачсӧ му вылысь да шыбитны пӧвъяс. Инмас кӧ, сійӧ лоӧ кучкалысьнас, а оз кӧ инмы, кучкалысьыс кольӧ важыс. Мачсӧ куталысьясӧн шыбитігӧн кучкалысьыс ӧвтчӧ бедьнас, дорйӧ ассьыс пӧвсӧ инмӧмысь.

19 удж. Дасьтысь да гиж диктант.

Гожся лунӧ.

Гожся лунӧ Женя да Вова мунісны вотчыны. Пырисны найӧ тӧдса нюрӧ. Чеччалісны вутшкысь вутшкӧ. Друг кыпӧдчис сьӧд кымӧр да чорыда зэрмис. Паськӧмныс дзикӧдз кӧтасис. Но зонъяс ӧктісны уна мырпом. Дозъяс тырӧм бӧрын сёрнитчисны лэччыны бӧр гортӧ. Мӧдӧдчисны нюрысь. Прӧсек бокын пестісны бипур, пӧрччысисны да косьтысисны. Неуна шойччисны да котӧртісны гортлань.

АРСЯ КОДЗУЛА ПАС УЛЫН

20 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Веськӧдлысь планетаыс — Меркурий. Дева — сюсь, яндысьысь, бур сьӧлӧма, вежавидзысь, тӧлка да уджач. Абу сёрниа. Велӧдчӧ олӧм чӧжыс. Олӧ дыр. Йӧзыс пыдди пуктӧны. Но тшӧкыда панӧ зык дзик нинӧм абусьыс. Радейтӧ индыны мортлысь тырмытӧмторъяс, но оз ошкы бурторйысь. Дева вермас лоны бур политикӧн, экономистӧн, велӧдысьӧн, библиотекарӧн.

Весы — вежӧра, небыд, кокни сяма морт. Оз радейт зыксьӧм, кӧть мукӧддырйиыс ачыс панӧ зыксӧ. Весы — веськыд морт, но оз тырмы повтӧмлун. Вермӧ ылӧдлыны, весиг медматыссаясӧс. Но йӧзыс Весыӧс пыдди пуктӧны мелі кывйысь. Радейтӧ музыка, вӧр-ва, окотапырысь путешествуйтӧ. Весы вермас лоны бур адвокатӧн, журналистӧн, дипломатӧн, вузасьысьӧн, актёрӧн либӧ администраторӧн.

Веськӧдлысь планетаяс — Марс, Плутон. Кыпыд сьӧлӧма, но чорыд сяма морт. Овлӧ скӧр, та вӧсна сылӧн этша ёртыс. Сылы пыр кажитчӧ, мый сійӧс ӧтдортӧны, критикуйтӧны. Скорпион пыдди пуктӧ асшӧр олӧм. Сыысь артмас бур хирург, юрист, веськӧдлысь.

1. Коді тэнад ёртъясысь чужӧма тайӧ кодзув чукӧр улын?
2. Кыдзи тэ чайтан, мый лӧсялӧ налӧн сямлы?

Аддзы да комиӧд ассьыд гороскоптӧ.

Сёрнит ёртыдкӧд.
— Видза олан, ... !
— Видза олан, ... !
— Кор тэ чужин?
— Ме чужи ... .
— Коді тэ гороскоп серти?
— Гороскоп серти ... .
— Кутшӧм йӧз чужӧны тайӧ кодзула пас улын?
— Тайӧ ... .
— Аттьӧ, аддзысьлытӧдз!
— Аддзысьлытӧдз!

ӦТКОДЯЛАН КЫВБӦРЪЯС.

Пример вылӧ:

Йирымын серти поводдяыс кӧч тӧлысьӧ косджык да шоныдджык.
Гожся шондіыс арся дорысь меліджык.

21 удж. Чукӧрт сёрникузяяс.
1. Весы рамджык Скорпион дорысь.
2. Йирым тӧлысь кузьджык вӧльгым серти.
3. Ме ёнджыка радейта футбол баскетбол дорысь.
4. Ар помын войяс кузьджыкӧсь лунъяс дорысь.
5. Мам унджык вотіс пув бать серти.
6. Вокӧй смелджык ме дорысь.
7. Арся каникул дженьыдджык гожся серти.
8. Турипув шомаджык пув дорысь.

22 удж. Лыддьы да гӧгӧрво аслад кодзув паслы лӧсялана меню.

Мый вӧзйӧны сёйны кодзувъяс?

А ті тӧданныд, мый гороскоп оз сӧмын инды миянлы оласног, но и вӧлӧга?
Кӧза сюрлы колӧны А, С, Е витаминъяс. Сылы оз лӧсяв госа да ёсь вӧлӧга, та пыдди колӧ тшӧкыдджыка сёйны кӧчан, спаржа, чернослив, шпинат да рысь.
Ва кисьтысьлы быть колӧ сёйны быд пӧлӧс фрукты, а сідзжӧ морков, кӧчан, спаржа, инжир. Нӧшта колӧ сёйны быдсикас шыдӧс.
Черияслы да Звӧннилы ёна лӧсялӧ протеина вӧлӧга: гостӧм яй, чипан кольк, чери, сыр, кольтусь, анькытш. Сідзжӧ налы лӧсялӧ град выв пуктас да изюм, мукӧд сёянын серти наын уна кӧрт.
Ыжлы оз позь вунӧдны свеклӧ, морков, пӧкъя кӧчан, ӧгуреч, яблӧг, финик, банан, салат, лук, грецкӧй кольтусь йылысь.
Ӧшлы колана А да Е витаминъяса вӧлӧга. Сылы колӧ сёйны тыква, редис, свеклӧ.
Левлӧн сёян — миндаль, апельсин, лимон, мандарин, салат, яблӧг, слива, чӧдлач, ӧгуреч, чипан яй, сыр, саридзса вӧлӧга. Сылы лӧсялӧ крахмалтӧм да сакартӧм сёян-юан.
Раклӧн тшӧкыда висьӧ кынӧмыс, та понда сылы колӧ сёйны рысь, цитрусъяс, юмов переч, чери.
Вескилы медъёна лӧсялӧ быдлунъя сёян: быдсикас шыдӧс, кукуруза, морков, яблӧг. Оз ков сёйны лэчыд кӧра сёян.
Ичмоньлы кофе пыдди колӧ юны чай, бӧрйыны белока сёян. Этшаджык сёйны юмовтор да пӧжас. Нӧшта сылы лӧсялӧны зӧр, салат, кабачок, груша да сыр.
Скорпионлы медколана гостӧм яй, саридзса вӧлӧга, кольтусь да быдпӧлӧс град выв пуктас.
Лыйсьысьлы бурджык дугӧдчыны госа вӧлӧгаысь, а сёйны кукань мус, кольк, инжир, чернослив, цитрусъяс, наын уна С да В витамин.

23 удж. Вуджӧд Вескилы лӧсялана сёянлысь рецепт.

Корсь аслад кодзула паслы лӧсялана сёянлысь рецепт.

Сетӧм кыв чукӧрысь аддзы синонимъяс.

ВЕЛӦДЫСЬ ЛУН

24 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Мӧд мамъяс.
Колӧ лоны стрӧгӧн,
Колӧ лоны рамӧн,
Колӧ асьтӧ сідзи кутны пыр,
Медым тэнӧ быдӧн
Шуисны мӧд мамӧн,
Медым тэнӧ казьтылісны дыр.

Медводдза учитель,
Том кӧть тэ, кӧть пӧрысь,
Быдӧнлы тэ муса,
Быдӧнлы тэ ас.
Тэ йылысь бур мӧвпъяс
Нэм чӧж видзам сьӧрын,
Тэ ӧд медводз индан
Олӧм туйӧ пас.

Овлӧ тэныд сьӧкыд,
Овлӧ тэныд мустӧм.
Пинявлан и быдӧн
Коркӧ бӧрйӧм удж.
Но мый ӧзтін мортын,
Некор нин оз чусмы,
Сы вӧсна мый тэнад
Сьӧлӧмыд зэв нюдз.

Медым тэнӧ быдӧн
Шуисны мӧд мамӧн —
Тайӧ вывті сьӧкыд,
Но и вывті бур!
Колӧ лоны стрӧгӧн,
Колӧ лоны рамӧн —
Мӧд ног тайӧ нимыс
Некодлы оз сюр.

Велӧд кывбурысь юкӧн ас бӧрйӧм серти.

1. Мыйла велӧдысьӧс кывбуралысь шуӧма «мӧд мамӧн»?
2. Тэнад эм «мӧд мам»? Кутшӧм сійӧ?

25 удж. Лыддьы да гӧгӧрво газет статьясӧ.

Нэм чӧжыс чужанінас.

Медводдза велӧдысь... Радейтана да пыдди пуктана морт. Сійӧ нэм кежлӧ кольӧ велӧдчысьлӧн паметьӧ. Ӧд буретш сы сайын, кыдзи зонпосни кутасны велӧдчыны водзӧ.
Альбина Ивановна Поповалӧн зільӧмӧн челядь окотапырысь босьтӧны школаын тӧдӧмлун. Авъя, вежӧра ань сяммис ышӧдны зонпосниӧс став бурас.
Нелямын во Альбина Ивановна велӧдіс Помӧсдін сиктса Выльгорт грездса начальнӧй школаын. Сылӧн борд улысь петісны чужан сиктын, Коми муын да весиг Россияын пыдди пуктана да нималана йӧз. Велӧдысь пыр ышӧдіc челядьӧс радейтны чужан му да кыв, дасьтіс серпаса-кывбура коми анбур. Олӧм чӧжыс гижӧ коми кывйӧн сиктса олӧм йылысь кывбуръяс да сьыланкывъяс. Ӧнӧдз на Альбина Ивановна быдтасъясыскӧд петкӧдчӧ сиктса клуб сцена вывсянь.
Енбиа велӧдысь дорын велӧдчигӧн кокниджык корсьны водзӧ олӧмӧ туй.

«Коми му» газетысь

Дасьтысь ас гижӧд кежлӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс да босьт интервью радейтана велӧдысьлысь.

Отсӧг вылӧ юалӧмъяс:
1. Кутшӧм предмет кажитчис Тіянлы, кор велӧдчинныд школаын?
2. Кутшӧм йӧз воӧны сьӧлӧм выланыд?
3. Мый радейтанныд Ті вӧчны прӧст кадӧ?
4. Кутшӧм Тіян радейтана небӧг, кинофильм?
5. Кутшӧм паськӧм кажитчӧ Тіянлы новлыны?
6. Эм-ӧ Тіян девиз? Кутшӧм?

26 удж. Помав текстсӧ юалӧмъяс отсӧгӧн да велӧдчы гижны чолӧмалӧм.

Радейтана велӧдысь.

Ме велӧдча 6-ӧд классын. Миян уна велӧдысь.
Ставӧн найӧ вежӧраӧсь, тӧлкаӧсь, неуна стрӧгӧсь.
Медъёна меным кажитчӧ ...
1. Кутшӧм предмет сійӧ велӧдӧ?
2. Мый верман висьтавны сы йылысь?
3. Мыйӧн сійӧ тэныд кажитчӧ?
4. Мый сылы сиан Велӧдысь лунӧ?

Дона, муса, радейтана, пыдди пуктана ... !
Чолӧмалам Тіянӧс Велӧдысь лунӧн!
Сиам Тіянлы кузь нэм да бур шуд,
дзоньвидзалун, муслун, вермӧмъяс
уджын, бур олӧм, кыпыд аскылӧм,
тӧлка да вежӧра велӧдчысьясӧс!
Пыдди пуктӧмӧн ...

27 удж. Дасьты радейтана велӧдысьлы чолӧмалан открытка.

Чукӧртӧм материал серти дасьтӧй класснад презентация тіян школаса велӧдысьяс йылысь. Вӧдитчӧй PowerPoіnt программаӧн. Козьналӧй велӧдысьясыдлы ассьыныд уджнытӧ.

Сетӧм кывъяс дорӧ аддзы антонимъяс. Лӧсьӧд кык гозйӧн сёрникузяяс.

28 удж. Вуджӧд текстсӧ.

Гам сиктса школа.

1904-ӧд воӧ Гамса мӧд ступеня школа помаліс тӧдчана учёнӧй-социолог, философ, этнограф Питирим Александрович Сорокин. Сэні сійӧ велӧдіс Закон Божий, церковно-славянскӧй кыв, арифметика, роч кыв, природоведение, чистописание, пение, столярнӧй да переплётнӧй уджъяс. Школанас веськӧдліс И.С. Покровский — Гам вичкоса священник. Священникӧс чуймӧдіс зонкалӧн сюсьлуныс. Велӧдысьяс отсалісны Питирим Сорокинлы бур кывйӧн, сёян-юанӧн, кӧм-паськӧмӧн да сьӧмӧн. Сюсь зонкалы тырмис сямыс венны ыджыд сьӧкыдлунъяс да бура помавны школа.

СЁЯН-ЮАН ЛАВКАЫН

29 удж. Серпасъяс отсӧгӧн уськӧд тӧд вылӧ «Сёян-юан» темаысь кывъяс. Юклы да гиж лӧсялана чукӧръясӧ. Вӧдитчы выль кывворӧн.

Ӧта-мӧд костын ворсӧй лавкаысь. Ӧти тіян пиысь — вузасьысь, мӧд — ньӧбасьысь.

— Видза оланныд!
— Бур лун! Мый ті ньӧбанныд?
— Мый тіян эм йӧла сёянысь?
— Быдтор эм: йӧв и нӧк, вылльӧв и юмйӧв.
— Меным, пӧжалуйста, литра джын йӧв, нӧк да рысь. А еджыд няньыс небыд?
— Став няньыс небыд, эм уна сикас пӧжас.
— Сідзкӧ, нӧшта еджыд тупӧсь да куим шаньга.
— Пӧжалуйста! Тіянсянь 104 шайт 50 ур.
— Со сьӧмыс. Аттьӧ!
— Бур вылӧ. Волӧй на!

Дасьты ёртыдкӧд сёрни «Юмовторъяс лавкаын».

30 удж. Лыддьы Е. Козловлысь серамбана кывбурсӧ сьӧлӧмсянь. Серпасав.

Чӧскыд шыр.

Коркӧ ӧтчыд ичӧт шыр
Веськаліс амбарӧ,
Аддзис ыджыд тупӧсь сыр —
О! Шуд пӧ уси бара!

Сёйис, сёйис, нӧшта сёйис,
Весиг ичӧт мач кодь лоис.

Сёйис калбас, сёйис яй,
Ассьыс пай дай мӧдлысь пай,
Сёйис сизим пуӧм кольк —
Татшӧм добра ог пӧ коль!

Со и нянь джадж дорӧ воис,
Сӧмын кайныс дыш нин лоис.

Упкӧ — чӧскыда пӧ сёйи.
Сэсся колӧ мунны бӧр!
Ӧдва розь дорӧдзыс воис,
Чивзіс-тӧрӧдчис — эз тӧр.

Кыськӧ воис Васька кань,
Шыртӧ кутіс да и — ам!

МОГМАН ВЕЖЛӦГ

Эмакыв да нимвежтас могман вежлӧгын вочавидзӧны кодла? мыйла? юалӧмъяс вылӧ. Рочын лӧсялӧ за кем? за чем? юалӧмъяслы.
Могман вежлӧг

Пример вылӧ: Батьӧ муніс челядь садйӧ ичӧт чойла. Ме ветлі лавкаӧ няньла да йӧвла. Тэла ми пыралам кино вылӧ мунтӧдз.

31 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.

ӧчередын сулала ань бӧрся

32 удж. Серпасъяс серти лӧсьӧд сёрникузяяс 31-ӧд лист бокын сетӧм схема отсӧгӧн.

33 удж. Бӧрйы да гиж сёрникузяяс, кӧні роч за предлог комиӧдам -ла суффиксӧн.

1. Рытнас ме ветла челядь садйӧ чойла.
2. Миян понпи пыр котралӧ мам бӧрся.
3. Пӧч пырис лавкаӧ йӧвла.
4. Мамӧ аттьӧаліс батьӧс дзоридзьясысь.
5. Талун ме лыддя кывбурсӧ тэ бӧрын.
6. Арнас ми ветлім вӧрӧ тшакла.
7. Зонка пырис лыддьысянінӧ небӧгла.
8. Небӧгъяс куйлӧны журналъяс сайын.
9. Аттьӧ тэныд бур кывъясысь.
10. Матыстчыв сы дорӧ отсӧгла.

34 удж. Вуджӧд роч мойд коми кыв вылӧ.

35 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ.

Ми пӧжасям.

Мамӧ талун няньшом вӧчис,
Пуктіс лым кодь еджыд пызь.
Мамӧ вӧчӧ вӧсни сӧчӧн,
А ме тэча нӧкъя рысь.

Ӧдъя пачным регыд ваймас —
Воис нянь пӧжалан кад.
Рыська шаньга бура банъяс,
Чӧскыд няньлы быдӧн рад.

36 удж. Лыддьы «Алӧй лента» романысь юкӧн. Висьтав, мыйӧн чӧсмӧдлісны гӧсьтъясӧс важӧн Пӧкрӧв лунӧ. Мыйӧн чӧсмӧдланныд ті гӧсьтъясӧс?

Пӧкрӧв лун — вӧралысьяслӧн праздник.

Марпа лӧсьӧдіс сёйны — вольсаліс еджыд пызандӧра, ваяліс пирӧгъяс да шаньгаяс, паськӧдіс пызан шӧрӧ черинянь. Дерт, эськӧ медводз чай юны бурджык, да самӧварыс абу, а йӧзлысь талун он босьт, аслыныс колӧ.
— Пуксьӧй, гӧсьтъяс, сёйыштӧй няньӧн-солӧн.
Марпа век котраліс пачводзсянь пызан дінӧ. Майбыр, сылӧн эм мыйӧн гӧститӧдны, ставсӧ чӧжӧма праздник кежлӧ: разнӧй яй — сьӧла, тар, дозмӧр, кӧч жаритӧма и пӧжалӧма, сэсся налим, кык пӧлӧс чомӧр, кык пӧлӧс ляз — льӧмйысь и чӧдйысь, мырпома да ӧмидза йӧв, йӧла кисель. Гӧсьтъяс сёйисны и шензисны:
— Быдтор жӧ нин лӧсьӧдӧма Марпуш. Да ӧд ставыс сэтшӧм чӧскыд!
 
Чомӧр — традиционное кушанье, подаваемое на празднике; готовится из толокна или ячменной муки на масле.
Ляз — кисель, готовится на солоде из толчёных или молотых ягод.

Сёрнит ёртыдкӧд.
— Видза оланныд!
— Бур лун! Мый сёянныд?
— А мый тіян эм?
— Миян эм ...
— Ме кӧсъя ...
— Зэв бур! Со тіян сёян-юан.
— Уна-ӧ месянь?
— Тіянсянь ... шайт ... ур. Нянь да сов!
— Аттьӧ!

37 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Кыдзи шусьӧны татшӧм сикас текстъясыс?

ЁРТЪЯС, НЬӦБӦЙ ЙӦВ!

Тайӧ медся колана вӧлӧга, сэні уна витамин да аминокислота. Йӧв колӧ юны кагаяслы, медым бура быдмыны, челядьлы, медым лоны сюсьӧн да тэрыбӧн, висьысьяслы, медым ӧдйӧ бурдны. Унатор вӧчӧны йӧлысь: вый, рысь, нӧк, шомйӧв, сыр, лымвый, юмйӧв.
Йӧв колӧ юны, медым лоны дзоньвидзаӧн, сюсьӧн, крепыдӧн.

Лӧсьӧд ассьыд вӧзйӧм. Петкӧдчы ёртъяс водзын.

38 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ. Аддзы роч кывйысь лӧсялана пӧв.

1. Он кӧ уджав, он и сёй.
2. Гудралін рок, эн жалит и вый.
3. Ӧти уджалӧ, а сизимӧн нянь куд видзӧны.
4. Ыж яйысь юква он пу.
5. Кыйтӧм дозмӧрсьыд шыд он пу.
6. Шыд да рок — медбур вок.

Тӧдмав ребусъяс. Дзеб ребусӧ 2–3 сёян-юан ним.

39 удж. Лыддьы да вуджӧд.

Картупеля тшак.

Корйӧн пуӧм картупель весавны да вундавны торъяс вылӧ. Весавны сідзжӧ лук, мыськыны сійӧс да вундавны. Сэсся сэтчӧ жӧ содтыны вундалӧм сола тшак. Ставсӧ мичаа гудравны да кӧнтусь выявны.

Вотӧса йӧв.

Позьӧ вӧчны пувйысь, чӧдйысь, чӧдлачысь, озйысь, ӧмидзысь. Вотӧссӧ, ӧмидз кындзи, колӧ мыськыны, пуктыны тасьтіӧ. Сэсся кисьтны сэтчӧ кӧдзыд йӧв. Кӧр серти содтыны сакар.

Маа лымвый.

Пуктыны лымвый ичӧт дозъясӧ. Вылыссӧ кисьтавны маӧн. Мичмӧдны кольтусьӧн да зыртӧм шоколадӧн.

Дасьты гортад бӧрйӧм рецепт серти сёян.

ӦТВЫВТАН ДА ТОРЙӦДАН ВЕЖЛӦГЪЯС.
 
Ӧтвывтан вежлӧг
Торйӧдан вежлӧг

-кӧд содтам ловъя эмакывъяс дорӧ; ловтӧм эмакывъяс дорӧ содтам сэк, кор эм орччӧн кывбӧр.
Пример вылӧ:

гуляйта понкӧд
сулалӧ шкапкӧд орччӧн
ёртася нывкакӧд
куйлӧ небӧгкӧд орччӧн

40 удж. Бӧрйы лӧсялана вежлӧг суффикс.

Талун ме ордӧ локтасны класса ёртъяс. Асывсянь ми пӧчкӧд пӧжасим. Сэсся мамкӧд дасьтім лымвый. Батьӧ ветліс лавкаӧ сокла да лимонла.
Пуксим пызан сайӧ. Ме веськалі Настуккӧд. Сійӧ радейтӧ чай лимонӧн, а лымвый кольтусьӧн.
Кутшӧм лӧсьыд коллявны прӧст кад котыркӧд да ёртъяскӧд!

41 удж. Комиӧд колана ногӧн.

Лӧсьӧд асшӧр удж «Менам радейтана сёян-юан».
 
1. Сёян-юанлӧн ним.
2. Дасьтӧм вылӧ вӧлӧга.
3. Дасьтӧм.
4. Этш петкӧдлан кывъяс. (Нянь да сов! Чай-сакар! Чӧскыда сёйны! Кывтӧ эн ньылышт!)

42 удж. Лыддьы текстсӧ да аддзы нянь йылысь шусьӧгъяс.

Нянь эм нянь. Нинӧмӧн сійӧс он веж. Нинӧмкӧд он ӧткодяв. Олӧм абу шань, кор абу нянь. Няньтӧгыд куш да вильыд.
Йӧз нэмсӧ силісны ӧта-мӧдныслы нянь да сов. Семья кутысьӧс, кӧзяинӧс, шулісны эз прӧста вердысьӧн — няньӧн вердысьӧн. Эм кӧ кӧрӧвай, сэки и коз улын рай, сы вӧсна мый оз пась шонты, а нянь.
Нянь — сійӧ олӧм. Йӧз костын шуӧны: ваыд пӧ матушка, няньыд — батюшка.

43 удж. Лыддьы да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Кузь пызан сайын пукалісны нин унаӧн. Мужикъяс праздник лун кузя ситеч либӧ сатин дӧрӧмаӧсь, тугъя вӧняӧсь, сыналӧм тошкаӧсь, выялӧм юрсиаӧсь. Нывбабаяс сикӧтшъяс, исергаяс да мича рӧма лентаяс ӧшлӧмаӧсь. Олӧма нывбабаяс гӧрд, виж бабаюраӧсь. Томджыкъяс мича шӧвк сунисӧн да бисерӧн вышивайтӧм кокошникаӧсь, мукӧдыс сыръя дора мича чышъянаӧсь пельпомъясныс вылын. Ас кыӧм сера чулкиаӧсь, кокньыдик гожся кӧмаӧсь. Мича видз выв бобувъяс кодьӧсь.

1. Мый важӧн новлісны коми аньяс да мужичӧйяс?
2. Мыйӧн торъяліс аньяслӧн да нывъяслӧн паськӧмыс?

Тӧдмась коми серъясӧн. Комиӧд нимъяссӧ.

44 удж. Тӧдмав, мый серпасалӧма да мичмӧд коми серъясӧн.
Вӧдитчы отсӧг вылӧ сетӧм таблицаӧн.
Аддзы небӧгъясысь содтӧд серъяс.

Тӧдмав юржуглан коми серъяс отсӧгӧн.

ЛЫДАКЫВ.

Сложнӧй лыдакывъяс гижсьӧны ӧтлаын.

Составнӧй лыдакывъяс гижсьӧны торйӧн, артмӧны кык либӧ унджык кывйысь.

кыксё нелямын ӧти
сюрс сё сизимдас кык
кык сюрс кӧкъямыс

45 удж. Гиж ас йывсьыд, содтав лыдакывъяс.

46 удж. Лыддьы да гӧгӧрво.

Мый тэнад юр вылад?

Психологъяс казялӧмаӧсь, пасьталан кӧ юр вылад кутшӧмкӧ шапка, тшӧкыдджыка видзӧдчан рӧмпӧштанӧ. Юркышӧд унатор вермас висьтавны тэ йылысь.
Ӧти рӧма либӧ прӧстӧй гижӧда шапка новлӧны спортивнӧй йӧз. Тайӧ юркышӧдсӧ новлысьяс тэрыбӧсь, кокни руаӧсь, радейтӧны компанияяс да кыпыд шылад.
Берет новлысьяс кыпыд лолаӧсь. Тайӧ юркышӧдсӧ радейтӧны новлыны енбиа йӧз, найӧ кужӧны аддзыны мичлун, кывны сьӧлӧмӧн.
Колпак новлысь йӧз зэв шаньӧсь, радейтӧны сёйыштны. Мукӧддырйи найӧ вывті меліӧсь да нэрӧсь.
Вылӧ кӧрталӧм пеля гӧна шапка новлӧны вежӧра йӧз, шуам, политикъяс, бизнесменъяс, наукаын уджалысьяс. Найӧ радейтӧны вензьыны, кужӧны веськӧдлыны.
Кепка позьӧ новлыны уна ног: бокӧн, бӧрӧн, веськыда. Тайӧ юркышӧдыс петкӧдлӧ власьт дорӧ сибыдлун, выльтор дорӧ кыскӧм, асьтӧ петкӧдлӧм.
Шляпаяс новлӧны аньяс да нывъяс, кодъяс кужӧны лӧсьыда пасьтасьны. Найӧ зэв мичаӧсь да стильнӧйӧсь, кыскӧны ас дорас йӧзӧс.

1. Позьӧ-ӧ шапка серти донъявны мортӧс?
2. Кутшӧм юркышӧд радейтан новлыны тэ?
3. Кутшӧм тэ морт юркышӧд серти?

Серпасав вӧвлытӧм юркышӧд. Лӧсьӧд юӧртор.

1. Кыдзи шусьӧ юркышӧдыд?
2. Кутшӧм сійӧ?
3. Коді сійӧс новлӧ?
4. Кытчӧ сійӧс пасьтавлӧны?

47 удж. Комиӧд юргижӧдъяс.

Сёрнит ёртыдкӧд лавкаын паськӧм бӧрйӧм йылысь.

— Видза оланныд! Мый ті кӧсъянныд ньӧбны?
— Видза оланныд! Ме кӧсъя ньӧбны пӧчӧлы козин вылӧ мича чышъян.
— Матыстчӧй татчӧ да бӧрйӧй. Кутшӧмджык тіянлы колӧ?
— Ме эськӧ босьті шоныд, но кокни чышъян.
— Кутшӧм рӧм тіянлы кажитчӧ?
— Кажитчӧны гӧрдов рӧмъяс.
— Со видзӧдлӧй тайӧ чышъянъяссӧ: шоныдӧсь да кокниӧсь, югыдгӧрд, пемыдгӧрд, алӧйгӧрд рӧмаӧсь.
— Ме босьта со тайӧ югыдгӧрд чышъянсӧ. Аттьӧ отсӧгысь!
— Бур вылӧ! Мынтӧй кассаӧ 375 шайт.
— Аддзысьлытӧдз!
— Став бурсӧ! Волӧй нӧшта!
Лӧсьӧд ёртыдкӧд сёрни козин бӧрйӧм йылысь.

48 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1) Морт серти и паськӧм. 2) Кутшӧм поводдя, сэтшӧм и паськӧм. 3) Удж серти и паськӧм пасьталан. 4) Паськӧм серти он на тӧдмав мортлысь пытшкӧссӧ.

49 удж. Вузасянін нимъяс серти тӧдмав, мый сэні вузалӧны.

1. Кутшӧм вузасянінъяс эмӧсь тіян карын (сиктын)?
2. Мый сэтысь позьӧ ньӧбны?

СОССЯНА КАДАКЫВЪЯС

Соссяна кадакывъяс артмӧны соссяна кывторъяс отсӧгӧн.

Ӧнія да локтан кад. Настоящее и будущее время

ме ог новлы
тэ он новлы
сійӧ оз новлы
ми огӧ новлӧй
ті онӧ новлӧй
найӧ оз новлыны

51 удж. Вежлав кадакывъяссӧ соссяна формаын.

52 удж. Комиӧд кадакывъяссӧ. Лӧсьӧд 3 сёрникузя.

53 удж. Бӧрйы да содты соссяна кывтор.

1. Ме ог новлы пемыд рӧма паськӧм.
2. Ичӧт-ичӧт, а керкаӧ оз лэдз. (Нӧдкыв.)
3. Менам ёртъяс оз паныдавны йӧзӧс паськӧм серти.
4. Кутшӧм паськӧм тэ он радейт?
5. Ми огӧ торкалӧй уличвывса кесйӧгъяс (правилӧяс).
6. Ті онӧ тӧдӧй, кытысь позьӧ ньӧбны козин?

54 удж. Комиӧд кадакывъяссӧ да куимӧс на пиысь вежлав соссяна формалӧн ӧнія кадын. Лӧсьӧд 3 сёрникузя.

ПАСЬКӦМӦН ВУЗАСЯНІНЫН.
 
55 удж. Лӧсьӧд висьтасьӧм «Паськӧм лавкаын». Вӧдитчы соссяна кадакывъясӧн. Заводит тадзи:

Шойччан лунӧ ме муна спектакль вылӧ. Меным колӧ выль платтьӧ да мичмӧдчанторъяс. И со ме «Паськӧм» лавкаын...

56 удж. Корсь коми зумыд кывтэчаслы роч пӧв.

Пасьтӧм рака кодь.
Пасьтасьӧма да чер ни пурт оз мӧрччы.
Пась ни кӧм.
Гач зыртны.
Сарапана пошта.

Штаны протирать.
Ни одежды, ни обуви, беден.
Гол как сокол, не богат одеждой.
Оделся красиво и аккуратно.
Сплетница.

Серпасав 1–2 зумыд кывтэчас.

57 удж. Корсь серпасъясысь сорсьӧм.

Лӧсьӧд ёртъясыдкӧд «Вузасянінын» петкӧдчӧм.

58 удж. Комиӧд вузасянінлысь уджалан кад.

РЕЖИМ РАБОТЫ МАГАЗИНА «ИГРУШКИ»

59 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ.

Классическӧй джинсы материал — кык рӧма. Ортсысяньыс сійӧ лӧз, пытшкӧссяньыс — дзик еджыд. Но ӧні эмӧсь сьӧд, лӧз, гӧрдовлӧз, югыдгӧрд, вижовгӧрд рӧма материалъяс.
Выль гачтӧ ньӧбигӧн медводз, дерт жӧ, видзӧд модель вылас. Джинсылы колӧ лоны дзик туша сертиыд: дзебны тырмытӧмторъяс да нӧшта на мичмӧдны новлысьсӧ.
Ньӧбӧм водзад сюся видзӧд, медым материалыс гачыдлӧн вӧлі ӧткодя краситӧма. Колӧ тӧдны и сійӧс, мый фирменнӧй джинсылӧн вурысас эм гӧрд сунис.

Серпасав да вӧзйы ӧнія том йӧзлы ассьыд паськӧм. Позьӧ уджавны ёртыдкӧд.

ЧУЖАН ЛУН

61 удж. Лыддьы висьтсӧ да гӧгӧрво. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Лӧсьӧд ассьыд юалӧмъяс.

Чужан лунӧ пыр нин ӧта-мӧдлы козинъяс вайлӧ ны. Со и Максимлӧн талун чужан лун. Кор гӧсьтъяс разӧдчисны, Максим босьтчис видлавны козинъяс. Медъёна зонкалы воис сьӧлӧм вылас Витялӧн клюшкаыс. Павлик вайӧма «Опасные повороты» ворсантор. Абу жӧ лёк. А Нина вайӧма козин — небӧг. «Мӧдысь Павликӧс да Витяӧс бара кора, а Нинаӧс ог кор, — думыштіс Максим. — Мед бур козин вайис дай».

1. Мыйла Максимлы вайисны козинъяс?
2. Мый зонкалы медъёна воис сьӧлӧм вылас?

62 удж. Дасьтысь да гиж изложение «Козин» висьт серти.

КАДАКЫВЛӦН ТШӦКТАНА ФОРМА АРТМӦМ.

63 удж. Лыддьы ёртъясыдкӧд рольяс серти. Аддзы тшӧктана формаа кадакывъяс.

Талун Юралӧн чужан лун. Сы дорӧ локтісны гӧсьтъяс. Найӧ вайисны ёртлы козинъяс: Вова — машина модель, Катя — уна рӧма фломастеръяс да альбом, Маша — бур небӧг, Коля — шоколад кампет кӧрӧб.
Ставӧн сетісны козинъяс Юралы.
— Пуксьӧй пызан сайӧ, дона гӧсьтъяс. Чӧсмасьӧй, энӧ яндысьӧй! — корис ыджыд вежӧсӧ Юралӧн мамыс.
Чӧсмасьӧм бӧрын Юра кутіс ворсны ёртъяскӧд. Сэсся воис Вася. Юралы лоис нимкодь. Сійӧ думыштіс: со нӧшта гӧсьт, нӧшта ӧти козин.
Но Вася локтӧма козинтӧг.
— А кӧні нӧ козиныд? — юаліс Юра Васялысь.
— Кутшӧм козин? — чуймис Вася.
— Менам ӧд чужан лун! — дӧзмис Юра.
— Ме эг тӧд, — ньӧжйӧ висьталіс Вася.
— А ӧні тӧдмалін? Сідзкӧ, ветлы козинла!
Тайӧ кыліс Юралӧн мамыс. Сійӧ шуис:
— Некытчӧ эн мун, Вася. Ми тэнӧ виччысим, а эгӧ тэнсьыд козинтӧ.
Юра кыліс мамлысь кывъяссӧ, гӧрдӧдіс да лэдзис юрсӧ. Кыдзи тэ чайтан, мыйла?

64 удж. Сетӧм кадакывъясысь лӧсьӧд тшӧктана формаа кадакывъяс ӧтка да уна лыдын.

65 удж. Лыддьы да гӧгӧрво. Висьтав аслад праздник пызан йылысь.

Праздник пызан.

Тайӧ менам праздник пызан. Сэні эм черинянь, рыська шаньга, яя да град выв пуктаса сорасъяс, пражитӧм чипан да картупеля рок, пувва да лимонад, юмовторъяс, яблӧг да апельсин. Пызан шӧрын — чӧскыд торт.
Велӧд да сьыв сьыланкывсӧ.

Крокодил Геналӧн сьыланкыв.

1. Медым гӧпъясті мунӧ
Пода ветлысь зэв уна,
Асфальт туй кузя визувтӧ ю.
И оз тӧд ветлысь-мунысь
Тайӧ бушкола луннас,
Мыйла чужӧмӧс югзьӧдӧ нюм.

2. Локтас виччысьтӧг тӧдысь
Кельыдлӧз вертолётӧн,
Донсӧ босьттӧг мен вӧчас кино.
— Чужан лунӧн! — мен шуас,
Сэсся кытчӧкӧ мунас.
Коляс меным сё вит эскимо.

А ме ворса-гудӧкася
Ветлысь-мунысьяс водзын.
И зэв жаль, мый чужан луныд
Ӧтчыд во пытшкын.

66 удж. Комиӧд текстсӧ.

Чужан лун пасйӧм.

67 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Пуктӧй рольяс серти.

Кӧчлӧн праздник.

Талун Кӧчлӧн чужан лун ӧд.
Воас гӧсьт и гӧстя уна.
Кильчӧ вылӧ сувтіс Кӧч —
Гӧсьтъяс воасны вот стӧч.
Ма со кыскӧ Ош — дзонь бӧчка —
Колӧ козинавны Кӧчтӧ!
Ичӧт Ур со, щӧть кодь уска,
Вайӧ телега тыр сус коль.
Шедіс ручлы уна мык —
Нуӧ Кӧчыдлы пуд кык.
Кань со кыскӧ, ружтӧ-кашкӧ
Нӧкйӧн ыджыд-ыджыд кашник.
Кӧза нӧбъялӧма морков,
Воис Кӧч керкаӧ коркӧ.
Козин эз вай Ваткыль миян,
Но оз тӧждысь зонмыд сійӧ;
Эм кӧ Ваткыль, оз босьт шог:
Гудӧкӧн йӧктӧдас кок.
Веж луд вылын чужан лунӧ
Гажа праздник Кӧчлӧн мунӧ,
Гажыс ыджыд, гажыс ён —
Йӧктӧ Ош и Руч, и Пон.
 
68 удж. Дасьтӧй проект «Талун менам чужан лун».

1. Бӧрйӧй именникӧс. Лӧсьӧдӧй гажлунся пызан. Дасьтӧй сылы чолӧмалан открытка да козинъяс. Сьылӧй сьыланкывъяс. Пасйӧй чужан лун.

2. Кор гӧсьтъясӧс тадзи:

— Чолӧм, Настук!
— Видза олан!
— Аски менам чужан лун. Волы ме дорӧ гӧститны.
— Аттьӧ. Вола.

3. Паныдав гӧсьтъясӧс да пуксьӧд пызан сайӧ.

— Чолӧм, дона гӧсьтъяс! Пырӧй, пӧрччысьӧй. Пуксьӧй пызан сайӧ. Чӧсмасьӧй. Со картупеля шаньга, пувъя пирӧг, льӧмъя ляз, нӧкъя ельдӧг, пражитӧм чери, яя картупель, яблӧга сок, шоколад кампет.

4. Бур кывъясӧн козьналӧй именниклы козинъяс, сьылӧй сьыланкыв, ворсӧй.
Пример вылӧ ворсӧм: именник нимысь быд шыпас вылӧ корсьӧй мича кывъяс.

5. Сёрнитӧй кодзула пасъяс йылысь.

— Кутшӧм кодзула пас улын тэ чужин?
— Ме чужи ... пас улын. А тэ?
— Кутшӧм йӧз чужӧны тайӧ пас улын?
— Тайӧ пас улын чужӧм йӧз шаньӧсь да веськыдӧсь, но мукӧддырйи дышӧсь.

6. Ыдждӧдлӧй именникӧс.

Тупӧсь нянь.

— Кыдзи Мишук чужан лунӧ
Пӧжалім ми тупӧсь нянь.
Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь,
Пӧжалім ми тупӧсь нянь.
Эта судта, эта ляпта,
Эта пасьта, эта векня.
Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь,
Бӧрйы, кодӧс радейтан!
— Радейта ме ставнысӧ,
А медъёна ...ӧс!

7. Аттьӧалӧй кӧзяйкаӧс.

— Ыджыд аттьӧ, ставыс вӧлі зэв чӧскыд. Ёна и гажӧдчим. Став бурсӧ тэныд!

8. Колльӧд гӧсьтъясӧс:

— Дона гӧсьтъяс! Аттьӧ волӧмсьыд да козинъяссьыд. Мӧдысь на пыралӧй-волӧй.

69 удж. Визьяс местаӧ бӧрйы да содты колана суффиксъяс да кывбӧръяс.

Дашалӧн чужан лун вылын Шойччан лунӧ ме ветлі Дашаясӧ. Дашалӧн вӧлі чужан лун. Сійӧ корис гӧсьтъясӧс. Нывка мамыскӧд дасьтісны праздниквывса пызан. Гӧсьтъяс йӧктісны, сьылісны, чӧсмасисны уна пӧлӧс сёян-юанӧн, чолӧмалісны, козьналісны козинъяс. Коми радио кузя весиг сьыланкыв Дашалы сьылісны. Вӧлі зэв гажа. И зэв жаль, мый чужан луныд ӧтчыд во пытшкын. Сиа Дашалы бур ёртъясӧс, дзоньвидзалун, радлун, бура велӧдчыны.

70 удж. 69 удж вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд ас текст.

МЕНАМ РАДЕЙТАНА УДЖ, ВОРСӦМЪЯС

сьӧкыдтор лэпталӧм — поднятие тяжести

ПЕТАН ВЕЖЛӦГ.

Коми кывйын петан вежлӧг вермӧ индыны действие вӧчанног вылӧ.

Пример вылӧ: ворсны футболысь, компьютер ворсӧмысь.

71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Быд во Коми республикаса олысьяс кыпыда да паськыда пасйӧны юркар лун. Быдлаын позьӧ пырӧдчыны конкурсъясӧ, вочавидзны викторинаяс юалӧм вылӧ, кывзыны да видзӧдны сьылӧм-йӧктӧм, ворсны.
Ставныслы сюрӧ гажӧдчӧмыд. Ичӧтъяслы котыртӧны асфальт вылын серпасасян конкурс. Шӧр арлыда челядьлы вӧзйӧны спортивнӧй ворсӧмъяс: коді ылӧджык чеччыштас, стӧча веськалас мишеньӧ, ӧдйӧджык котӧртас. Томъяс Киров нима паркын ворсӧны волейболысь, футболысь. Мужичӧйяс ордйысьӧны сьӧкыдтор лэпталӧмын, киӧн вермасьӧмын. Аньяс петкӧдлӧны киподтуйсӧ: чӧсмӧдлӧны пӧжасъясӧн, чуймӧдӧны ас киӧн вӧчӧмторъясӧн. Олӧмаяслы котыртлӧны шахматысь ворсӧм.

1. Кор Коми Республикаын пасйӧны юркар лун?
2. Кыдзи войтыр гажӧдчӧ тайӧ лунӧ?
3. Овлӧ-ӧ тіян сикт (кар) лун? Кыдзи ті гажӧдчанныд?

72 удж. Содты лӧсялана вежлӧг суффикс.

1) Ми ёртъяскӧд быд лун ворсам волейболысь.
2) Коми культура шӧринын овлӧны шегйӧн ордйысьӧмъяс. 3) Детинкаяс радейтӧны ворсны машинаӧн, а нывкаяс аканьӧн. 4) Миян школаын котыртісны футболысь ордйысьӧм. 5) Шойччан лунӧ став котырӧн ворсам лотоысь. 6) Тӧвнас физкультура урок вылын ми котралам лызьӧн. 7) Карса стадион вылын рытъяснас том йӧз исласьӧны конькиӧн. 8) Йӧввыв дырйи комияс важысянь нин ворсӧны кыр босьтӧмысь.

— Миша, тіян школаын эм баскетболысь да футболысь секцияяс?
— Эм, дерт. Но ме ёнджыка радейта ворсны волейболысь. Тайӧ секцияӧ и ветла.
— А меным кажитчӧ вӧчасьны ас киӧн. Миян «Мойдвывса сёй» кружокын зэв лӧсьыд. Ми унатор нин кужам вӧчны сёйысь.
— Миян команда неважӧн вермис районса ордйысьӧмын. А ті кӧнкӧ петкӧдчанныд?
— Миянлысь уджъяс быд во вылӧ донъялӧны оз сӧмын районын, но и республикаса «Кужысь кияс» вермасьӧм вылын.
— Меным нимкодь тіян понда. Став бурсӧ!
— Аттьӧ! Тіян вермӧмъясыд водзын на. Аддзысьлытӧдз!

73 удж. Лыддьы да гӧгӧрво пудъясянкывъяс. Велӧд да вӧдитчы ворсігӧн.

Тірс-торс,
Куим стӧкан морс.
Он кӧ вӧдит,
Он и ворс!

Ӧтчыд мамӧ ньӧбис боті.
Кык лун видзи, сійӧ поті,
А мӧдсӧ — ачым соті.

74 удж. Комиӧд ворсӧмсӧ. Вӧдитчы «Роча-комиа кывчукӧрӧн».

Ворс ёртъясыдкӧд «Тэрыб кӧр» ворсӧмысь.

75 удж. Лыддьы ичӧтик висьтсӧ. Мыйӧн сійӧ аслыспӧлӧс?

Ваня Валякӧд ворсісны волейболысь.
— Вай ветлам вадйӧ вуграсьны, вӧрӧ вотчыны, — вӧзйис Ваня.
— Ветлам-ветлам, вокӧй, — варова Ваньӧлы вочавидзис Валя.
Ваня вуграсис, Валя вотіс ведраӧ вотӧс. Вотчис вывті визула. Водз воисны вӧрысь. Вотӧссӧ весалісны, вӧчисны варенньӧ.
Лӧсьӧд ичӧтик висьт ӧти шыпас вылӧ. Ордйысь класса ёртъясыдкӧд, кодлӧн висьтыс лоас кузьджык.
Классӧн лӧсьӧдӧй неыджыд серпаса небӧг.

76 удж. Аддзы, кутшӧм визьын коми овъяс тэчӧма стӧч алфавит серти.

Ф.Плесовскийлӧн «Коми овъяс» небӧг отсӧгӧн тӧдмав, кыдзи артмӧмаӧсь коми овъясыс.

77 удж. Гиж куим шыпаса кывъяс чепӧн. Ордйысь ёртъясыдкӧд.

78 удж. Содты слог, медым артмис кык кыв.

78-ӧд удж серти лӧсьӧд да вӧзйы ёртъясыдлы кык-куим кыв гоз.

79 удж. Юксьӧй командаяс вылӧ. Бӧрйӧй уна шыпаса коми кыв. Сетӧм кывйысь шыпасъясӧн лӧсьӧдӧй выль кывъяс. Ордйысьӧй.

Тӧдмась коми ворсӧмъясӧн. Ворс ёртъясыдкӧд.
 
Ворсӧм водзын бӧрйӧны кык ыджыдджык да ёнджык мортӧс. Ӧтиыс лоӧ варышӧн, а мӧдыс мамӧн. Мукӧд ворсысьыс сувтӧ мам сайӧ. Варыш пондас котравны да кыйӧдны челядьӧс. А мам кисӧ шевкнитӧмӧн видзӧ пышйӧдӧмысь. Вермас кӧ варыш пышйӧдны мамлысь став челядьсӧ, сэк мам нин пышйӧ варышысь. Варыш кутас мамсӧ да сэсся ворсӧны выльысь.

Ёмаысь ворсӧны 8–12 морт. Пудъясянкывйӧн бӧрйӧны Ёмаӧс да Кӧзяйкаӧс. Мукӧд ворсысьыс — ыжъяс. Кӧзяйка сетӧ быд ыжлы ним (шуам, вотӧс, дзоридз, пу, пемӧс нимъяс). Кӧзяйка «йирсьӧдӧ» ыжъясӧс видз вылын да унмовсьӧ. Локтӧ Ёма да гусялӧ ыжъяссӧ. Кӧзяйка садьмӧ да корӧ ыжъясӧс нимъяснас. Ыжъяс да Кӧзяйка костын сулалӧ Ёма, оз лэдз, куталӧ ыжъясӧс. Ворсӧм помын колӧ лыддьыны, кымын ыж воӧдчис Кӧзяйкаӧдз, а кымынӧс кутіс Ёма. Кодлӧн унджык — сійӧ и вермис. Тӧдмась коми ворсӧмъясӧн Ю.Г. Рочевлӧн «Коми челядьлы важъя ворсӧмъяс» небӧгысь.

МИЯН ВЕЛӦДЧАНІН

велӧдчан вежӧс — учебный кабинет

веськӧдлысьлӧн вежӧс — кабинет директора, руководителя
коми кыв вежӧс — кабинет коми языка

спортивнӧй зал — спортивный зал

урок лыддьӧг — расписание уроков

КАДАКЫВЙЫСЬ ЭМАКЫВ АРТМӦМ.

80 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ.

Миян школа.

Ме велӧдча сиктса школаын. Сійӧ кык судтаа, ыджыд ӧшиньяса. Миян велӧдчанінын век сӧстӧм да кыпыд. Медводдза судтаын пӧрччысянін, веськӧдлысьлӧн вежӧс, сёянін да ичӧт класса челядьлӧн велӧдчан вежӧсъяс. Шуйгавылын — ыджыд спортивнӧй зал. Мӧд судтаын коми да роч кыв, математика, химия, биология да менам радейтана информатика вежӧсъяс. Кыкнан судтасӧ мичмӧдӧма серпасъясӧн, ӧшиньяс вылын сулалӧны мича дзоридзьяс. Таво миян школалы тырис 20 во.

81 удж. Лыддьы да вуджӧд.

Менӧ шуӧны Миша Расовӧн. Велӧдча ме Искусствояс гимназияын. Гимназия — искусствояслӧн ді.
Енбиа челядь, локтӧй велӧдчыны гимназияӧ! Ті велаланныд бура сьывны, йӧктыны да ворсны шылада инструментъясӧн!

82 удж. План серти гиж ас висьт. Дасьтысь висьтавны аслад велӧдчанін йылысь.

1. Кӧні тэ велӧдчан?
2. Кутшӧм тэнад школаыд? Кымын судтаа?
3. Мый сэні эм?
4. Кымын во тіян велӧдчанінлы?

83 удж. Нуӧд экскурсия радейтана судтаӧд. Дасьты план серти висьтасьӧм.

1. Велӧдчанінын кутшӧм судта тэныд кажитчӧ?
2. Мый сэні эм?
3. Мыйӧн сійӧ тэныд кажитчӧ?
4. Кутшӧм ин тайӧ судтаын тэнад радейтана?

Лӧсьӧд реклама аслад велӧдчанінлы.

Коми Республикаса Юралысь бердын искусствояс гимназиялӧн канпас да дӧрапас.

84 удж. Быд школалӧн эм аслас символъяс: дӧрапас, канпас да кып. Лӧсьӧд и тэ.

85 удж. Сьыв ёртъясыдкӧд школа йылысь сьыланкыв.

Школа йылысь сьыланкыв.

(А.Островскийлӧн «Солнечный круг» сьыланкыв шылад улӧ)
Кывъяссӧ лӧсьӧдісны Выльгортса шӧр школаын велӧдчысьяс

1
Велӧдчысь ёрт, тэ водзын мог —
Тӧдӧмлун школаын босьтны.
Лоан мед тэ бур мортӧн, дерт,
Нималан ылӧдз мед век.

Медым пыр лоас школа
Кыпыд, югыд, зэв колан.
Челядь гӧлӧс пыр кылас,
Челядь серамӧн тырас.

2
Му вылын мед некор оз ло
Война да шогалан лунъяс.
Мед вӧлі мир, эз киссьы вир,
Ёртасян гаж юргис дыр.

Видлы лӧсьӧдны велӧдчӧм либӧ школа йылысь сьыланкыв.

86 удж. Велӧдчы колана ногӧн лыддьыны кывпесанъяс.

Ӧтчыд Ӧньӧ ӧмидз ӧктіс,
Ӧдва ӧкмис ӧти кӧш.
Ӧвад ӧдӧлитіс-вӧтліс,
Ӧньӧ скӧрмис — корсьӧ нӧш.
Ӧдзӧс бокысь, ӧшинь улысь
Нӧшсӧ корсьӧ, Ӧньӧ скӧр.
Ӧгрӧ тьӧтыс шуӧ: «Ӧвсьы,
Ӧпӧть ӧмӧй колӧ ньӧр?»

Ыджыд мыджӧд
Джыджыд вуджис,
Джуджыд кӧджын
Джыджлӧн поз.
Джыджыд гыджгӧ —
Ыджыд уджыс,
Джыджлы уджавтӧг
Оз позь.

Казьтыв 5-ӧд класса небӧгысь кывпесанъяс. Артмас кӧ, лӧсьӧд ачыд.

Лыддьӧй рольяс серти.

Юрӧбтіс звӧнок. Классӧ пырис Ольга Николаевна. Сійӧ пыр и казяліс стенын серпасалӧм морячокӧс. Чужӧмыс велӧдысьлӧн лои стрӧг.
— Коді тайӧс серпасаліс?
Ставныс пукалісны шы ни тӧв. Некод эз чеччы да эз висьтась.
— Ті ӧмӧй онӧ тӧдӧй, мый класс колӧ видзны сӧстӧма? Мый лоӧ, быдӧн кӧ кутас серпасасьны стенӧ?
Бӧръя урок вылас классӧ воис директор Игорь Александрович. Сійӧ чӧла висьталіс миянлы, мыйта сьӧм видзӧ государство быд велӧдчысь вылӧ, кутшӧма колӧ видзны школаса эмбур.
— Сійӧ, коді серпасаліс стенас, дерт, оз кӧсйы вӧчны омӧльтор школалы. Сійӧ кӧ ачыс висьтасяс, то петкӧдлас, мый сійӧ честнӧй морт.
Урокъяс бӧрын Толя Дёжкин матыстчис Игорь Грачёв дінӧ да шуис:
— Эк, тэ! Мыйла стенас рисуйтін? Тэ вӧсна став классыс лои мыжа!
— Ог тӧд, но ме сэсся ог кут, — кӧсйысис Игорь.
Игорь босьтіс ветьӧк да чышкаліс стенысь морячоксӧ, но сы местаӧ колис ыджыд чут.

1. Мый вӧчис Игорь? Буртор али лёктор?
2. Вӧліс-ӧ татшӧмторйыс тэкӧд?
3. Кыдзи ті видзанныд школаса эмбур?

87 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Аттӧ дивӧ.

Ваня Пипуныров медводдзаысь муніс школаӧ. Том велӧдысьсӧ шуисны Татьяна Николаевнаӧн. Сійӧ неважӧн воис Катыдпомӧ да челядькӧд эз вӧв тӧдса. И медводдза урок дырйи велӧдысь сувтӧдліс быд первоклассникӧс, юавліс ним-овсӧ. Ковмис и Ванялы ассьыс ним-овсӧ висьтавны.
— Пипуныров Иван, — вель ярскӧба висьталіс Ваня.
Ӧртьӧм Коля, парта сайсьыс чеччывтӧг, гораа юӧртіс:
— Татьяна Николаевна, абу сійӧ Иван. Аттӧдивӧӧн шуӧны.
Ваня гӧрдӧдіс пельӧдзыс, весиг синваыс пондіс доршасьны. А Татьяна Николаевна меліа нюммуніс да юаліс:
— Коді нӧ, Ваня, сетіс тэныд татшӧм тешкодь мӧд нимсӧ?
И Ваня висьталіс аслас ыджыдджык вок Мишка йылысь. Кывлӧма сійӧ кыськӧ кывбур, коді заводитчӧ тадзи: «Аттӧ-дивӧ, миян Ивӧ...» И ляскис ичӧтджык вокыслы выль ним — Аттӧ дивӧ.
Татьяна Николаевна кывзіс детинкалысь шог висьтсӧ, сэсся пуксьӧдіс Ваняӧс да шыӧдчис став класс дорӧ:
— Челядь, тіянлы быдӧнлы мам-батьныд бӧрйӧмаӧсь зэв мича нимъяс. Радейтӧй нимтӧ ассьыныд и ёртъясыдлысь. Энӧ вежлалӧй найӧс нерсян кывъяс вылӧ. А то ӧд и збыль коркӧ вермасны чужны Аттӧ-дивӧ Миша либо Ӧртьӧ-брӧтьӧ Маша.
Класс серӧктіс. А ичӧтик Ваня Пипуныровлӧн сьӧлӧм вылас кокняммис.

1. Кыдзи Иванлы сюрис Аттӧдивӧ ним?
2. Кажитчӧ-ӧ Иванлы мӧд нимыс?
3. Мыйла нимтысьӧмыд омӧльтор?

88 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1. Велӧдчӧм морт — синма, велӧдчытӧм — синтӧм.
2. Быдтор дорӧ колӧ велӧдчыны.
3. Велӧдчытӧгыд мортӧ он во.

Аддзы велӧдчӧм йылысь 2–3 шусьӧг.

89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво ичӧт серамбана висьтъяс. Дасьты ёртъясыдкӧд петкӧдчӧм.
 
Гожӧмбыд Светук лӧсьӧдчис мунны первой классӧ. И со тайӧ луныс воис. Нывка весиг мудзис сымында выльторсьыс.
Кӧч тӧлысь мӧд лунӧ мамыс садьмӧдӧ нывсӧ:
— Чеччы, Светук, школаӧ колӧ мунны!
— Ме сэні тӧрыт вӧлі нин! — чуймис нывка.

Математика вежӧсын.
— Висьтав, Коля, коді арталіс тэныд тайӧ задачасӧ, батьыд али мамыд? — юалӧ велӧдысь.
— Ог тӧд. Ме сэки ывлаын ворсі.

Велӧдысь эз эскы, мый ӧти морт вермас вӧчны та
мында ӧшыбка.
— Мыйла ӧтнам, батьӧкӧд вӧчим, — шуис Ӧньӧ.

КОМИ РЕСПУБЛИКАСА КАНАЛАН ПАСЪЯС

каналан пасъяс — государственные символы

перымса пемӧсъяслӧн сер — пермский звериный стиль

90 удж. Мӧвпышт, кутшӧм шыпасъяс оз тырмыны да артмӧд кывъяс.

НИМВЕЖТАСЫСЬ КЫВБЕРД АРТМӦМ.
 
Ӧтвывтӧм кывбердъяс петкӧдлӧны мортлысь да предметлысь качествосӧ ас, аслыс нимвежтасъяс дорӧ нога, сяма, сикас, руа, ныра, пӧлӧс кывъяс содтӧмӧн.

91 удж. Содтав сёрникузяясӧ лӧсялана кывбердъяс.

1) Коми Республикаса быд районын аслыссикас сёрни. 2) Менам ёртӧй асныра. 3) Коми Республикалӧн ... каналан пасъяс. 4) Войвывса йӧзыд ... . 5) Тӧвся поводдяыд аслыспӧлӧс.

92 удж. Мый серпасалӧма Коми Республикаса канпасӧ? Аддзы колана вочакывъяс.

1

Б) коми ань
В) зарни ань

3
А) йӧра юръяс
Б) кӧр юръяс
В) ош юръяс

93 удж. Лыддьы да кут тӧд вылын.

Коми Республикаса каналан пасъяс — дӧрапас, канпас да кып.
Миян кып аслыспӧлӧс: юргӧ коми да роч кывъяс вылын. Ӧд Коми Республикаын кыккывъялун. Медводз кып лӧсьӧдан комиссия бӧрйис Нёбдінса Витторлысь «Варыш поз» сьыланкыв. Сэсся дыр уджалісны кывъяс вылын, медым кыпыс вӧлі ӧнія кадся да республикаын быдӧнлы гӧгӧрвоана. 2007-ӧд восянь кыпыс юргӧ тадзи:

Коми Республикаса каналан кып.

Ылын-ылын Войвылын
Джуджыд парма сулалӧ.
Парма шӧрын варыш поз
Кыпыд горӧн шыалӧ.

Лэбзьӧй, повтӧм варышъяс,
Вына бордъяс шеныштлӧй,
Веськыд туйӧд нуӧдӧй,
Коми мусӧ югдӧдӧй!

Север, наш родимый край,
Глубоки твои снега,
Холодны твои ветра,
Высока твоя тайга!

Нас несут через века
Соколиные крыла.
Коми край, твоя судьба
Благодатна и светла!

94 удж. Лыддьы да кут тӧд вылын.

Коми Республикаса каналан канпассӧ вӧчӧма пермскӧй зверинӧй стиль серти. Гӧрд геральдическӧй пӧв вылӧ серпасалӧма варышӧс.
Варыш петкӧдлӧ государство да власьт.
Лэбачлӧн морӧсас аньлӧн чужӧмыс петкӧдлӧ «Зарни аньӧс» — олӧм радейтысь шондіа ань енмӧс, мир кутысь мамӧс.
Йӧра — ёнлун, веськыдлун, мичлун петкӧдлысь пас.
Коми войтырлӧн фольклорын зарни да гӧрд рӧмъяс петкӧдлӧны асъя шонді да шаньлун, коми войтырлысь да власьтлысь удж-зільӧм.

95 удж. Содты кывбурӧ рӧм вылӧ индысь кывбердъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Куим рӧма дӧрапас.

Степан нима изэрд весьтын
Куим рӧма дӧрапас.
Татчӧ, кодыр кӧть ог веськав
Паськыд эрдыс меным ас.

... рӧм — тайӧ миян енэж
... — парма-вӧр
... рӧмыс казьтӧ меным
Лымъя войвыв — сьӧлӧмшӧр.

1. Коді ӧні Коми Республикаса Юралысьыс?
2. Кутшӧм кывъяс лоӧны миян республикаын каналанаӧн?
3. Мый серпасалӧма канпасӧ?
4. Мый вежӧртӧны дӧрапас рӧмъяс?
5. Мый тӧдмалін кып йылысь?

96 удж. Вӧзйы да дорйы ас сиктлы (карлы, школалы, класслы, котырлы) лӧсьӧдӧм дӧрапас.

КОМИ РЕСПУБЛИКАСА НИМАЛАНА ЙӦЗ

УРЧИТАНЛӦН ӦТКОДЯЛАН ДА МЕДВЫЛЫС ТШУПӦД.

97 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ. Лӧсьӧд дженьыд висьт.
 
Е. А. Игушев — коми кыв туялысь, филология доктор, велӧдысь. Евгений Александрович чужлӧма Сосногорск бердса Пожня грездын. Велӧдчӧма Ухтаса горно-нефтянӧй (биару-мусир) техникумын, сэсся Коми пединститутын. Армия бӧрын уджалӧма сиктса велӧдысьӧн. Уджалігмоз помалӧма аспирантура.
1973-ӧд восянь Евгений Александрович уджаліс Сыктывкарса канму университетын. Сійӧ гижис коми кывйысь вель уна велӧдчан пособие. Шуам, «Коми диалектология», «Коми кыв да йӧзкостса поэзия», «Введение в финно-угроведение», «Ӧнія коми кыв» да мукӧд. Та кындзи Евгений Александрович гижӧ неыджыд висьт-тешъяс. Вуджӧдӧ финн-угор кывъясысь челядьлы мойдъяс, шусьӧгъяс, нӧдкывъяс.
Евгений Александрович Игушевӧс тӧдӧны да пыдди пуктӧны оз сӧмын Россияын, но и суйӧр сайын: Венгрияын, Финляндияын, Эстонияын. Тайӧ шань да серамбана учёнӧйсӧ, велӧдысьсӧ зэв ёна радейтӧны студентъяс.

98 удж. Содты коланаинӧ отсӧг вылӧ сетӧм кывъяс да вочавидз юалӧм вылӧ.

Водз чеччӧ да этша печкӧ.

Миян сиктын олӧ Дарья тьӧт, дзоляник, косіник, зэв тэрыб кока да сёрниа пӧрысь нывбаба. Дарья тьӧт луннас быдлаӧ волӧ, ставсӧ тӧдӧ, быдтор удитӧ медся водз висьтавны. Лавкаӧ да поштаӧ витысь унджык пыралас. И клубад медводз на удитас волыны. Керкаыс Дарья тьӧтлӧн сикт шӧрас, медся важиник да лёкиник. Картупельсӧ сёрӧнджык заводитӧ керны да лымъявтӧдзыс некор оз вермы эштӧдны. Вӧрысь локтысьясӧс пыр паныдалӧ Дарья тьӧт. Тӧдӧ, коді этшаджык чукӧртӧма тшак-вотӧссӧ, коді сюсьджыка вотчӧ. Тадзи и олӧ Дарья тьӧт, прамӧя оз узьлы, а вӧчны нинӧм оз удит, овмӧсыс эндӧма.

Кутшӧм Дарья тьӧтыс?

Гӧгӧрвоӧд висьтлысь нимсӧ, аддзы текстысь вочакыв.

99 удж. Корсь лыддьысянінысь удж йылысь шусьӧгъяс. Дзеб ӧти шусьӧг ребусӧ.

100 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд финн шусьӧгъяссӧ.

Финн шусьӧгъяс.

Бур морт сетӧ этшасьыс, лёк мортлӧн оз вичмы и унасьыс.
Важсӧ эн лёкӧд водзвыв, кытчӧдз выльсӧ бура он тӧдмав.
 
101 удж. Лыддьы да тӧдмав финн нӧдкывъяссӧ.

Кутшӧм серпасъяс лӧсялӧны нӧдкывъяслы.

Финн нӧдкывъяс.

Коктӧг котӧртӧ, бордтӧг лэбӧ, ӧти
луннас дас сиктӧ волӧ.
Вужйыс вылын, юрыс улын.
Ыджыд лэбач надзӧникӧн ӧвтчӧ, бордъяссьыс ва виялӧ.

102 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Висьтав Иван Ильич Белых йылысь III морт нимсянь.

Чужлі ме Сыктывдін районса Паль сиктын 1946-ӧд вося кӧч 23-ӧд лунӧ.
Ичӧтдырйи ёна радейтлі кывзыны баблысь мойдъяссӧ. Мукӧд мойдсьыс весиг юрсиыд сувтлывліс. Нӧшта кажитчис вадорын вуграсьны да вӧрын вотчыны. Эг ӧтчыдысь ичӧтнад ылавлы вӧрӧ. Пармаыс нӧшта ёнджыка кутіс кыскыны менӧ ас дінас.
Коми пединститут помалӧм бӧрын пыр уджалі «Югыд туй» (ӧні «Коми му») газет редакцияын. Сӧмын некымын во кежлӧ вуджлі Коми небӧг лэдзанінӧ да «Йӧлӧга» газет редакцияӧ. Республика пасьта ветлігъясӧ йӧзкӧд аддзысьлӧмъясыс да накӧд сёрниясыс и лоисны менам висьтъяслы сюрӧсъясӧн.
Петалісны «Ӧзйы, бипурӧй менам», «Челядьдырся пароходъяс» да «Важыс уськӧдчывлӧ вӧтӧн» небӧгъяс. Сэні зіли петкӧдлыны, кутшӧм ёна радейта ассьым чужанінӧс, ас войтырӧс, ас пармаӧс. Наын и менам олӧмыс.

Лыддьы И. И. Белыхлысь ас бӧрйӧм серти гижӧд. Серпасав да висьтав сы йылысь коми кыв урок вылын.

103 удж. Лыддьы висьтлысь юкӧнъяссӧ, гӧгӧрво да тэч найӧс колана ногӧн.

Выль пась.

Меным ньӧбисны выль пась. Зэв мича, кельыдгӧрд. Кор ме муна уличті, нывкаяс кындзи, зонкаяс ме вылӧ видзӧдӧны. Ӧтчыд весиг Вадик Блинов видзӧдліс, дерт, эз ме вылӧ, а менам пась вылӧ. Но век жӧ нимкодь. Со кутшӧм менам пасьӧй. Медся бур!

— Кытчӧдз оз быдмы выль кизь, — шуис мам, коді пукаліс диван вылын да кыис моднӧй шапка. Меным лои тешкодь. Син водзӧ сувтіс серпас: со чужӧ выль кизь. Медводз сійӧ ичӧтик, сэсся ыджыдджык, медбӧрын 5 шайт ыджда.
 
— Кытчӧдз он велав колана ногӧн новлыны паськӧм, — кывкӧрталіс бать.
— Кыдзи ме велала сійӧс новлыны? — шемӧсми ме.
— Мӧвпнад, — шуис мам и серӧктіс.
Мамӧ вурис кизьсӧ, и батьӧ ӧшӧдіс пасьсӧ шкапӧ. Кутшӧм сылы гажтӧм сэні ӧшавнысӧ, некод сы вылӧ оз видзӧд.

Но лоис виччысьтӧмтор. Пасьысь орис кизьыс. Гашкӧ, пӧрччысигӧн кыскышті ёнджыка. Бать казяліс орӧм кизя пасьӧс. Дыркодь пиняліс менӧ, ӧд пасьыс выль на:
— Кутан ветлыны пальтоӧн, кытчӧдз..., кытчӧдз...

1. Мыйла радліс нывка?
2. Кутшӧм сылӧн пасьыс?
3. Мыйысь скӧрмис батьыс?
4. Мыйла пасьыслы шкапас гажтӧм?

Корсь материал Елена Васильевна Габова йылысь. Дасьты неыджыд юӧр.
Юӧрсӧ позьӧ вӧчны презентация ногӧн компьютер отсӧгӧн PowerPoіnt программаын.

ТУВСОВЪЯ ТӦЖДЪЯС

ЛОКТАН КАД

Ме аски пукта дзоридзьяс.
Вок лӧсьӧдас дзоридз градъяс.
Регыд петасны медводдза дзоридзьяс.
А ті мый пуктанныд керка водзӧ?

104 удж. Лыддьы да вуджӧд Иван Коданёвлӧн «Нёль вок» мойдысь юкӧн.

Нёль вок.

Олӧны-вылӧны нёль вок. Ёнысь-ёнӧсь, мичаысьмичаӧсь. Некор оз пӧрысьмыны. Зэв шаньӧсь. Пыр старайтчӧны му вылын да вӧр-ваын олысьяслы вӧчны кыдз позьӧ унджык буртор.
Первой воксӧ шуӧны Тулысӧн.
Воас кадыс да кузь туйӧ медводз петас Тулыс. Кыті мунас сійӧ, кутшӧм муясӧ тувччылас сылӧн кокыс, быдлаын шондӧдас, ставыс ловзяс. Садьмӧдас шоръясӧс, йи улын шойччысь юясӧс. Тшӧктас мича паськӧмӧн вӧччыны пуяслы. Шоныд муясысь, саридзьяс бердысь аскӧдыс вайӧдас и быдсикас лэбачӧс. Тулыс вок тэрмӧдлас быдӧнӧс, медым быд удж вӧлі вӧчӧма ас кадӧ да бура.
Кыпыд Тулыс ёна и гажӧдас йӧзӧс да пемӧсъясӧс. Челядьӧс ворсӧдас, вӧрпаяслысь паськӧмсӧ вежас, пӧткаясӧс тшӧктас сьывны-гажӧдчыны, вын-эбӧс сетас юяслы да шоръяслы.
Тулыс уджалас лун и вой. Уна буртор коляс ас йывсьыс му вылӧ. Кор вель ёна мудзас, отсӧг вылӧ чукӧстас ассьыс воксӧ — Гожӧмсӧ.

Содты ассьыд кывъяс.

воис гажа тулыс

105 удж. Лыддьы приметаяс. Содты кадакывъясӧ локтан када суффиксъяс.

1) Кузь йинёньяс ӧшъясны керка вевт дорышӧ — тулыс нюжалас. 2) Сьӧд рака воис — кызь лун мысти йи вӧрзяс, тӧлысь мысти лым сылас. 3) Тулыснас кӧ лымйыс сылас ӧдйӧ, а ытваыс исковтас тэрыба — виччысь васӧд гожӧм. 4) Кыдзлӧн кӧ водзджык воссясны коръясыс ловпуысь — гожӧмыс лоас зэра. 5) Чикыш воас — гым ваяс . 6) Май дас коймӧд лунӧ кӧ войыс шоныд да кодзула — гожӧмыс лоас кос.

106 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Инды локтан када кадакывъяс.

Бара воас гажа тулыс,
Гӧгӧр ставыс лоас веж!
Бокад тэсӧ эн жӧ сулав,
Аслад муса бать-мам мулань,
Дона пиӧй, зіля кеж!..
Тувсов асылӧ тэ петан
Гӧрны-кӧдзны паськыд йӧр
Сэк, кор шонді кисӧ сетас
Зарниавны му и вӧр.
Сьӧлӧм вылад долыд-долыд!
Сьылӧ тракторъяслӧн гор.
Шуднад збыльысь тырас лолыд,
Вӧчӧмтортӧ аддзан кор.

Гӧгӧрвоӧд омонимъяссӧ, лӧсьӧд наӧн кывтэчасъяс.

«Омонимъяс кывчукӧр» небӧгысь аддзы тӧдса омоним гоз да серпасав.

107 удж. Мичаа лыддьӧй текстсӧ.

Виричын сёрнитӧны капуста да свеклӧ рӧсада.
— Кор нин шондӧдас да миянӧс петкӧдасны шоныд муӧ? — шогсьӧ свеклӧ.
— Воас кад и петкӧдасны. Таысь эн шогсьы. Воысь воӧ миянӧс пыр этшаджык пуктӧны, надейтчӧны дась вылас, — шогсьӧ капуста.
— Да-а. Водзті вӧлі ми кодьтӧ мыйта пуктасны! Ӧні ставыс ёгӧн тырӧма. Регыд кыкӧн и колям.

Мыйла шогсьӧ свеклӧ?

108 удж. Сетӧм кывтэчасъясӧн лӧсьӧд юӧр тувсовъя уджъяс йылысь.
 
гӧрӧны муяс, градъяс
пелькӧдӧны ӧшинь ув
киськалӧны пуктасъяс
пукталӧны дзоридзьяс
мыськӧны ӧшиньяс
кералӧны пуяс вылысь кос увъяс
идралӧны йӧръяс
шыблалӧны лым
сотӧны колян вося турун
парникӧ пуктӧны ӧгуреч
лӧсьӧдӧны парник
пуктӧны картупель
кӧдзӧны кӧйдыс рӧсада вылӧ
дасьтӧны кӧйдысъяс
небзьӧдӧны му

109 удж. Дасьтысь да гиж «Тувсовъя уджъяс» творческӧй диктант.

Со и воис дыр виччысяна тулыс. Кыз эшкын улысь мыччис ассьыс чужӧмбансӧ му. Чургӧдіс юрсӧ медводдза дзоридз — вижъюр. Тулыс воӧмкӧд и воасны тувсовъя тӧжд-уджъяс. Ковмас гӧрны му, ...

110 удж. Гиж висьтсӧ локтан кадын. Сет висьтыслы ним.

Ми ёрткӧд вӧчим лэбач поз и тувъялім сійӧс ӧшинювса джуджыд коз йылӧ. Медводдза ябыръяс зэв зіля поздысисны сэтчӧ. Лунтыръясӧн найӧ ваялісны гӧнторъяс, кос турун. Недыр мысти лэбачьяс пӧжисны пиянӧс. Уджыс ябыръяслӧн лоис унджык.

1

Витаминыс сыын уна,
Курччан — синва пычкас друг.
Уна вӧлӧгаӧ мунӧ,
Тайӧ, дерт жӧ, град выв ...

2

— Дуньӧ! Дуньӧ! — горзӧм кылӧ,
Роскӧн вӧтлысям бур здук.
Шоныд рытӧ ывла вылын
Тадзи кыям майскӧй ...

3

Ичӧт керка вӧчис дедӧ,
Ме тшӧтш отсаси и бабӧй.
Лэптім зіб вылӧ, сэн медым
Олас-вылас сьылысь ...

4

Зэрӧм бӧрын енэжтасӧдз
Ӧшъяс джынъя мича асык
Сизим рӧма ыджыд кӧшӧн
Васӧ юӧ ...

111 удж. Паськӧд сёрникузяяссӧ.

Воис тулыс. Сыліс лым. Ӧшалӧны йинёньяс. Артмӧны гӧпъяс. Бузгӧны шоръяс.
Мыччысьӧны кушинъяс. Польдӧны гаръяс. Дзоридзалӧны вижъюръяс. Воӧны лэбачьяс. Ловзьӧ вӧр-ва.

112 удж. Лыддьы кывбурсӧ да велӧд.

Тулысӧс кыдзи он радейт,
Сы йылысь кыдзи он сьыв?
Кор весиг дзор тошка дядьлӧн
Дзордзалӧ чужӧм выв?
Кор сынӧдас сьыланкыв сьылӧ,
Муслунӧн ӧвтӧ тӧв,
И меліа кышакылӧ
Бадьясӧн мӧдлапӧв.


113 удж. Аддзы А. Саврасовлӧн «Грачи прилетели» серпас дорӧ лӧсялана сёрникузяяс.

Воисны сьӧд ракаяс.

Медводз миян войвылӧ воисны сьӧд ракаяс. Гӧгӧр на лымъя, а найӧ танӧсь нин. Шойччыштасны кузь туй бӧрын и заводитасны позъяс вӧчавны. Позъяссӧ найӧ вӧчӧны паркъясын, расъясын. Водз асывсянь сёр рытӧдз найӧ кравзасны, позъяснысӧ вӧчӧм вылӧ увъяс чегъяласны да ваяласны. Ӧтияс важ познысӧ дзоньталасны, мӧдъяс — выльысь вӧчасны. Лунтыр ракаяс ноксясны-уджаласны. А кор воас рыт, пуксясны асланыс позъяс дорӧ да узьӧны асылӧдз.
Асывнас садьмасны водз да бара уджӧ кутчысясны. Сьӧд ракаяс пӧжсьӧны медводз. Оз на удит пуяс вылын кор потны, а пияныс горзӧны нин — сёйны корӧны.

Кутшӧм кадын сетӧма унджык кадакывсӧ? Мыйла?

ТУВСОВЪЯ ГАЖЛУНЪЯС

114 удж. Лыддьы висьтлысь юкӧнъяссӧ, гӧгӧрво да тэч найӧс колана ногӧн.

Берба лун.
 
Коми йӧз лыддьӧны, мый берба отсалӧ босьтны бур урожай, вермӧ сетны йӧзлы да гортса пемӧсъяслы дзоньвидзалун. Берба видзӧ пемӧсъясӧс вомидзысь. Берба вожъясӧн комияс инмӧдчылісны ӧта-мӧдӧ да гортса пемӧсъясӧ, шуалісны нимкыв: «Юр вывсянь кок улӧдз берба дзоньвидзалун мед сетас».

Тайӧ лунсянь Ыджыд лунӧдз бербалӧн быдманінысь эз вӧрӧдны васӧ. Чайтісны, бадьясувса ваас пӧ тайӧ кадӧ уна мути. Эм эскӧм, мый биӧ шыбитӧм берба видзӧ пӧжаръясысь. А тӧвлы паныд шыбитӧм берба лӧньӧдӧ бушков. Шуӧны, Берба лунӧ кӧ шондіа — гожӧмыс лоӧ бур, озыр урожай артмас.

Ыджыд лунӧдз вежонӧн водзджык эскысь йӧз пасйӧны Иисус Кристослысь Иерусалимӧ пырӧмсӧ. Сэні Господьӧс кыпыда паныдалісны, чолӧмалісны пальма вожъясӧн, чолӧмалісны мӧда-мӧдсӧ Кристос воӧмӧн. Миянлы тайӧ гажыс ёнджыка тӧдса, кыдзи Берба лун, сы вӧсна мый миян пальмаяс оз быдмыны. Сы пыдди вичкоын вежӧдӧны медводдзаӧн дзоридзалысь берба.

Берба вожнас инмӧдчылісны керкалӧн быд пельӧсӧ. Сэсся пуктылісны ен ув пельӧсӧ. Сэні берба оліс мӧд воӧдз. Лыддьӧны, мый бербаыс вына сӧмын ӧти во. Биа висьӧмысь пӧ мездылӧма бербалӧн 9 гар.


115 удж. Лыддьы текстсӧ, аддзы выль кывъяс да гӧгӧрво. Сет текстлы ним.

Сьӧлӧм и лов личӧдысь да гажӧдысь тайӧ праздникыс быдӧнлӧн: олӧмаяслӧн, томъяслӧн, челядьлӧн. Быд керкаын пелькӧдчӧны, рытсяньыс пусьӧны-пӧжасьӧны. Медся дзескыда олысьяслӧн тайӧ лунӧ пызан вылас быдтор лоӧ: и яя шыд, и чӧскыд черинянь, и проса рок, и нӧкъя рысь, и выйӧн мавтӧм пирӧг-шаньга. Быдсяма чӧскыдторсӧ на видзыштӧны Кристос ловзян лун кежлӧ, мед вунӧдлыны сьӧкыдсӧ да сьӧлӧм бурмымӧн радлыны-гажӧдчыны.

1. Кутшӧм гажлун йылысь висьтавсьӧ текстын?
2. Мыйла тэ тадзи чайтан?

116 удж. Лыддьы да гӧгӧрво рецептсӧ.

Кулич вӧчан рецепт.

Босьтам 1 кг пызь, 100 г вый, 150–200 г сакар, 50–100 г изюм, 400 г йӧв, дрожжи да сов.
Шоныд йӧлӧ пуктыны дрожжи, содтыны 500 г пызь и 2–3 час кежлӧ кольны кыптыны. Кор няньшомыс лоӧ дась, пуктыны мукӧдторсӧ да бура гудравны. Пӧжалӧм бӧрас мичмӧдны кольтусьӧн да уна рӧма сакарӧн.

1. Вуджӧд рецептсӧ да пӧжав кулич.
2. Мичмӧд куличсӧ да пасхасӧ коми серъясӧн.

МОРТ-МОРТА НИМВЕЖТАСЪЯС.
 
Ӧта-мӧд, мӧда-мӧд (друг друга) нимвежтасъяс шусьӧны морт-мортаӧн. Найӧ вежласьӧны вежлӧгъяс серти.

Гажлун дырйи ми козьналім ӧта-мӧдлы мича серпасъяс.

Мӧда-мӧдӧс кыпыда чолӧмалім Ыджыд лунӧн.

117 удж. Гиж морт-морта нимвежтасъяссӧ колана вежлӧгын. Лӧсьӧд 2–3 сёрникузя.

Друг с другом, друг у друга, друг без друга, друг от друга, друг друга, друг другом, друг другу.

ПОДЧИНИТЕЛЬНӦЙ КЫВЙИТӦДЪЯС.

Подчинительнӧй кывйитӧдъяс йитӧны сёрникузяяс. На водзын пуктӧны чутік.
та вӧсна, та понда — потому, поэтому

Ыджыд лун водзын мунӧ Ыджыд видз, та вӧсна колӧ сёйны кослунъя вӧлӧга.
Аски Троича, та понда ми ветлам вичкоӧ.

118 удж. Лыддьы да гиж изложение план серти.

Троичаса кыдз.

Троича пасйӧны Ыджыд лун бӧрын 50-ӧд лунӧ — 7-ӧд вӧскресенньӧӧ. Медъёна тайӧ лунӧ пыдди пуктӧны кыдз пу, та вӧсна сійӧс вежӧдӧны вичкоын. Кыдз — шонділӧн да томлунлӧн пас.
Кыдзсӧ лыддьӧны шуда пуӧн, сійӧ вайӧ бурлун. Та понда коми йӧз чайтӧны, мый сійӧ видзӧ неминучаысь. Сідз жӧ кыдз лыддьыссьӧ бурдӧдчан пуӧн, та вӧсна инмӧдчылісны ӧта-мӧдӧ вичкоын вежӧдӧм вожъясӧн.
Уличаяс, керка вевтъяс, ен ув пельӧсъяс тайӧ лунӧ мичмӧдӧны кыдз пу росъясӧн. Важӧн сикт-грездъясын медся мича кыдзсӧ мичмӧдлісны уна рӧма лентаясӧн. Сы гӧгӧр том йӧз сьылісны-йӧктісны, ворсісны.

«Йӧлӧга» газетысь

1. Кыдз пу — Троичалӧн вежа пас.
2. Троичаса кыдзлӧн вын.
3. Кыдз пу гӧгӧр гаж.

119 удж. Комиӧд кослунъя сёянлысь рецептсӧ.

120 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ.

Витамина салат.

Колӧ: 300 г гӧрд кӧчан, 200 г помидор, 200 г ӧгуреч, 200 г болгарскӧй переч, 100 г редис, лук, укроп, салат, сов, кӧнтусь вый.
Став град выв пуктассӧ колӧ медводз мичаа мыськавны. Та бӧрын вундавны кӧчан, редис да лук — гӧгыльясӧн, ӧгуреч — бедьясӧн, помидор — кубикъясӧн. Перечысь перъявны кӧйдыссӧ да вундавны бедьясӧн, укроп-салат посньыдика вундавны. Медбӧрын став вундалӧмторсӧ ӧтлаавны, солыштны да содтыны сэтчӧ кӧнтусь вый.

Корсь да гиж кослунъя сёянлысь рецепт, мичаа оформит.

Став класснад дасьтӧй небӧг (буклет, презентация) «Кослунъя вӧлӧга». Позьӧ вӧчны компьютерӧн «Publіsher» либӧ «PowerPoіnt» программаяс отсӧгӧн.

ВӦР-ВАЛӦН БУРДӦДЧАН КОЗИНЪЯС

121 удж. Лыддьы мойдсӧ. Гӧгӧрвоӧд маръямоль кывлысь артмӧмсӧ.

Коркӧ важӧн ӧти сиктын олӧмны пӧрысь гозъя. Налӧн вӧлӧма мичаник авъя Марья нима ныв. Радейтӧма сійӧ сиктса ӧти гӧль зонмӧс. Но бать-мамыс Машукӧс мырдӧн кутӧмны сетны верӧс сайӧ озыр семьяӧ. Дыр бӧрдӧма-корӧма Марья бать-мамыслысь, медым эз сетны сійӧс пӧрысь озыр морт сайӧ. Но эз кывны бать-мамыс нылыслысь корӧмсӧ. Крут берег дорын, кӧні бӧрдіс Марья, мыччысис гӧрд рӧма мича дзоридз. Йӧзыс шуисны тайӧ дзоридзсӧ маръямольӧн. «Марья» — ныв ним серти, «моль» — дзоридзыслӧн быд ар артмӧ сьӧд рӧма моль кодь кӧйдыс.

«Легенды о лекарственных растениях» небӧгысь

122 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Пион артмӧма греческӧй paіonіos кывйысь. Вежӧртӧ ‘бурдӧдысь, дзоньвидзалун сетысь’. Пионӧн шулӧмаӧсь бурдӧдысьӧс. Грецияын вӧлӧма Пион нима тӧдчана бурдӧдысь, Асклепий енлӧн велӧдчысь.

Асклепий — Грецияын бурдӧдчӧмлӧн ен.

СТЕПЕНЬ ПЕТКӦДЛЫСЬ УРЧИТАНЪЯС.

Маръямоль — зэв мича дзоридз.
Катшасинъяс ёна мичмӧдӧны Коми мусӧ.

123 удж. Содты сёрникузяясӧ колана степень петкӧдлысь урчитанъяс.

1) Ичӧт челядь купайтчӧны дзик берег дорын. 2) Школаса рыт колис зэв кыпыда. 3) Ми ёна радлім гожся каникул матысмӧмлы. 4) Кӧч тӧлысьын пувйыд дзик нин гӧрд. 5) Уразнӧй турун зэв колана быдӧнлы. 6) Велӧдчысьяс зэв бура гижисны тӧдӧмлун донъялан удж. 7) Тулыснас школа гӧгӧр челядь пелькӧдчисны вель дыр.

124 удж. Лыддьы да аддзы бурдӧдчан турун нимъяс. Корсь небӧгъясысь, мыйысь найӧ бурдӧдӧны.

Висьма кӧ, ме дінӧ врачӧс энӧ корӧй,
Бурдӧдчанторла эн котӧртӧй пыр,
Ачымӧс лэччӧдлӧй Кунес ю дорӧ,
Кӧні быд видз лыдтӧм дзоридзӧн тыр!

Лапкорйӧн шонтыштӧй позялӧм морӧс,
Кӧчвӧньӧн кӧртыштӧй калганлысь вуж,
Шонді мед жалиттӧг синъясӧс ёрӧ,
Кӧтӧдлас синваӧс лысва и пуж.

Ог кӧ на бурд, ладан турун сэк пуӧй,
Кӧкакань шырӧй да вотыштӧй оз,
Чай пыдди медбур лекарство моз юа
Ю весьтӧ ӧшӧдчӧм сьӧд сэтӧр роз.

Шудӧй кӧ яндысьтӧг эновтас дзикӧдз,
Сэки на эскӧмӧй аслам оз кус...
Егырысь корсьӧй, ме воа кӧ пикӧ,
Мырпом, кӧть некымын бурдӧдан тусь.

125 удж. Содты колана вотӧс нимъяс.

Нюр вылын вотчигӧн.

Туйыд вутш пӧвстас кӧ пыртас,
Он на, другӧ, кув.
Аддзан сэтысь чӧскыд ...,
Шома ...

Меным муса сэтшӧм вотӧс,
Коді важӧн сыв,
Нюр выв вотӧс висьӧм сотӧ,
Кыдзи шонді кыв.

Корсь да лӧсьӧд юӧр нюрвывса быдмӧглӧн бурдӧдчан вын йылысь.

126 удж. Бӧрйы ӧти серпас. Гиж сы серти неыджыд мӧвпалана висьт.

127 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.

Ӧтчыд гожӧмнас ме ордӧ гӧститны локтіс Ӧньӧ другӧй. Ми мӧдӧдчим Мизин йылӧ ком вугравны. Сиктсянь неылын миянлы паныдасисны челядь чукӧр. Шуйга кианыс быдӧнлӧн вӧлі бидон либӧ туис. Быдӧнлӧн дозъясныс дзик тыр. Веськыд кианыс ки тырыс кабыртӧмаӧсь чӧд розъяс, да мунігмозныс вомнас ӧктӧны тусьяссӧ. Вель ёна вомныс лякӧссьӧма чӧдйӧн. Ӧньӧ юаліс челядьлысь:
— Вотчыны ветлінныд? Вывті бур!
Сэсся ӧти зонкалысь корис ӧти чӧд роз да юаліс:
— Мича ӧд? А дыр-ӧ чайтан тайӧ розъясыс олӧны?
Челядь ёна шӧйӧвошисны.
— Ӧти во, кӧнкӧ.
— Тайӧ розъяссьыс, гашкӧ, тіян пӧль-пӧчьясыд на вотлісны чӧдсӧ. А чӧд кустъясыс олӧны кыксё воысь дырджык. Ӧні думыштӧй, мыйта чӧд на вермисны сетны йӧзыслы тайӧ розъясыс, а найӧс ті нетшкинныд дзик мӧвпавтӧг.

128 удж. 127-ӧд уджын сетӧм висьтысь аддзы да вуджӧд урчитан кывъяса сёрникузяяс. Лӧсьӧд аддзӧм урчитанъясӧн ас сёрникузяяс.

1. Шома, лӧз рӧма кузьмӧс вотӧс.
2. Еджыд синлыса дзоридз.
3. Кольквиж вотӧс, быдмӧ нюрын.
4. Шома вотӧса пу.
5. Содтӧны курччалан сирӧ.
6. Сыысь пуӧны шыд.
7. Тайӧ туруныс сувтӧдӧ вир.
8. Лӧньӧдан турун.
9. Тайӧ вотӧссьыс вӧчӧны ляз.

129 удж. Лыддьы текстъяссӧ. Лӧсьӧд юӧр бурдӧдчан быдмӧг йылысь.

Пелысь пу.

Миян вӧръясын быдмӧ пелысь пу. Сійӧс садитлӧны и керкаяс дорӧ.
Пелысь зэв колана абу сӧмын йӧзлы, но и пемӧсъяслы. Сылӧн розйын пӧшти ветымын гӧгӧр ичӧтик вотӧс. Тайӧ вотӧсъясас эм яблӧг да лимон кислотаяс, вель уна С витамин.
Кынмалӧм пелысьысь пуӧны варенньӧ. Пелысь сувтӧдӧ вир, та понда пинь ан висигӧн бур пожъявны вомтӧ пелыся ваӧн. Пелысьыд вывті бур кӧрым гортса пӧткаяслы, мӧсъяслы, порсьяслы. Косьтӧм коръясын уна дубильнӧй вещество, та вӧсна найӧс пуктӧны соласигӧн град выв пуктас пиӧ.

Ыжнёньлӧн вотӧсыс бурдӧдчан вына. Сійӧ бурдӧдӧ язва, лишай. Важӧн коми йӧз ыжнёньлысь чукӧртлісны медмича коръяссӧ, косьтывлісны да пузьӧдлісны чай. Тайӧ чайнас бурдӧдлісны горш висьӧм да орӧсь син. А вотӧсыс зэв бур цингаысь. Сыын зэв уна С да В витамин. Ыжнёнь весигтӧ юр висьӧмысь бурдӧдӧ.

Катшасин позьӧ чукӧртны кӧч тӧлысьӧдз. Бурдӧдчан вынсӧ кутӧ сӧмын аптечнӧй катшасин. Быдмӧ сійӧ луд вылын, корйыс мунӧ морков корлань. Чукӧртӧны сылысь сӧмын юръяссӧ. Косьтӧны, пӧжӧны пӧсь ваын да юӧны. Пӧжӧм катшасин бурдӧдӧ орӧсь син, чирей, сӧп висьӧм, горш висьӧм, орӧсь дойяс, бырӧдӧ юрысь киль.

Вуджӧд текстсӧ.

Бурдӧдчан быдмӧгъяс.

Вӧр-ва кытшалӧ мортӧс, сетӧ сылы сёян-юан, мичмӧдӧ сылысь олӧмсӧ да тӧждысьӧ дзоньвидзалун вӧсна. Вель уна бурдӧдчантор вӧчӧны уна пӧлӧс быдмӧгысь. Сӧмын Россияын тӧдса куимсё сайӧ татшӧм быдмӧг. Озыр наӧн и миян Коми му. Тайӧ быдмӧгъясыс: пелысь, сэтӧр, льӧм, ӧмидз, лежнӧг, чӧд, турипув, петшӧр, пув кор, лапкор, пожӧм да кыдз гаръяс, пакула да уна мукӧд. Чукӧртны бурдӧдчан быдмӧгъяс абу сэтшӧм сьӧкыд, сӧмын колӧ тӧдны, кор да кыдзи чукӧртны.

130 удж. Висьтсӧ юклы сёрникузяяс вылӧ. Гиж.

Ті аддзылінныд лежнӧг гожӧмын кутшӧм мичаа сійӧ дзоридзалӧ асьсӧ дорйӧ ёсь жельяснас лежнӧгйылыс арнас лоӧ небыд сэні эм уна витамин йӧз вотӧны лежнӧгйывсӧ да пуӧны сыысь варенньӧ фармацевтъяс вӧчӧны бурдӧдчантор.

Мыйла лежнӧгсӧ нӧшта шуӧны жельнӧгӧн?

Сёрнит ёртыдкӧд. Вӧдитчы сетӧм юалӧмъясӧн.

1. Тӧдан-ӧ тэ бурдӧдчан быдмӧгъяс?
2. Мыйысь найӧ бурдӧдӧны?

ВЕЛӦДӦМ МАТЕРИАЛ ВЫНСЬӦДӦМ

131 удж. Аддзы пара. Лӧсьӧд 3 паськӧдӧм сёрникузя.

132 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.

Арын пуяс.

Арся кӧдзыдъяс воӧм бӧрын пу вылын коръяс лоасны гӧрдоввижӧсь. Медся мичаӧн овлӧ арся пипу. Турунвиж да виж паськӧма пуяс пӧвстын ышнясьӧ сійӧ аслас пемыдгӧрд да югыдгӧрд сарапаннас.
Коді оз радейт арся вӧртӧ? Кымын пӧлӧс паськӧмаӧсь пуясыс! Сёр арын сэсся паськӧмъяссӧ надзӧникӧн заводитӧны пӧрччавны. Сӧмын ловпу ӧтнас кӧдзыд арын гылӧдӧ дзик веж коръяс. Тайӧ пуыс торъялӧ мукӧдысь аслас сьӧмӧснас да быдманногнас. Керыштан кӧ сьӧмӧссӧ, пыр жӧ сійӧ лоӧ сьӧдвиж, петӧ сэтысь дубитчан кислота. Ловпу быдмӧ васӧдінын.

133 удж. Корсь лӧсявтӧм кыв. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

134 удж. Содты асалан либӧ босьтан вежлӧга суффиксъяс.

1) Светалӧн чужан луныс моз тӧлысь кызьӧд лунӧ. 2) Ми гажаа пасйим Светалысь чужан лунсӧ. 3) Мам лыддис батьлысь локтан вежон вылӧ гороскоп. 4) Батьлӧн гороскопӧ гижӧма шуда олӧм йылысь. 5) Лыйсьысьлӧн менюын оз вермы лоны госа сёян. 6) Газетысь ме аддзи Лыйсьысьлысь меню. 7) Пызан вылын куйлӧ пӧчлӧн козин. 8) Пӧчлысь козинсӧ, шоныд кепысьсӧ, ме кута новлыны тӧвнас.

135 удж. Содты лӧсялана вежлӧг суффиксъяс.

1) Гожӧмнас да тӧвнас ме ветла пӧч дорӧ Ухтаӧ. 2) Печораын олӧны батьлӧн рӧдвужыс. 3) Воркутаӧ позьӧ мунны поездӧн либӧ лэбны самолётӧн. 4) Мамлӧн вокыс ветлӧ уджавны Усинскӧ. 5) Ёртлӧн бать-мамыс локтісны Сыктывкарӧ Емвасянь. 6) Шондіа лунъясӧ ме нимкодяся Опера да балет театр водзын ва бусӧн.

136 удж. Содты лӧсялана кывъяс, медым артмис радейтана велӧдысь йылысь висьт.

Менам радейтана велӧдысь.

Менсьым радейтана велӧдысьӧс шуӧны ... . Сійӧ велӧдӧ ... . Миян школаын ... велӧдӧ нин ... во. ... урок вылын ми тӧдмасям ... . Урок вылын босьтӧм тӧдӧмлунъясыс миянлы зэв ёна ковмасны водзӧ олӧмын. Сы вӧсна ми пыдди пуктам ... да ... урок. Миян радейтана велӧдысь ... тушаа, ... юрсиа, ... синъяса. ... урокъяссӧ нуӧдӧ стрӧга, а збыльвылас сійӧ зэв шань, мелі, нюмсера. Кор урок вылын мыйкӧ оз артмы, ... пыр и воас отсӧг вылӧ. Некор оз вид, кор мыйкӧ он гӧгӧрво. А выль пӧв ставсӧ висьталас. Вот кутшӧм миян радейтана велӧдысь.

137 удж. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд школа йылысь текст.

Миян школа.

Вель ыджыд, сулалӧ сикт шӧрын, джуджыд гӧра вылын, веж сад пиын, медыджыд керка, ыджыдысь-ыджыд ӧшиньяса, стенъясын ӧшалӧны, велӧдчан вежӧсъяс, лыддьысян жырйын, нуӧдсьӧны кружокъяс.

138 удж. Лыддьы да вуджӧд. Висьтыслы сет ним. Содтав лӧсялана кывбердъяс.

Быттьӧ дзик на неважӧн воисны войвылӧ ыджыд да мича лэбачьяс — турияс. А со найӧ бӧр нин лэбӧны шоныд муясӧ.
Видзӧдан турияслысь лэбӧмсӧ, кылан тӧдса местаяскӧд прӧщайтчӧмсӧ, и сьӧлӧмыд вӧрзьылӧ.
Турияс лэбӧны выліті. Вӧсньыдик голяяссӧ нюжӧдӧмаӧсь водзӧ. Кымын лун да вежон налы ковмас шенасьны бордъяснас, венласьны вына тӧвъяскӧд, терпитны кӧдзыд зэр. Кымын кар да сикт вомӧн лэбзясны турияс. Уна сикас вӧръяс, юяс, степъяс аддзыласны кузь туй вуджигӧн. Унаысь ковмылас шойччыны, коллявны пемыд войяссӧ.
Аддзысьлытӧдз, турияс!

139 удж. Кадакывъясӧ содтав колана суффиксъяс тшӧктан формаын.

Шоныд ваӧ гудрал... дрожжи. Содт... сов, стӧкан джын сакар. Кисьт... пызь кык кило гӧгӧр, бура гудрал... . Сэсся содт... стӧкан тыр сывдӧм вый и коль... шоныдінӧ 3–4 час кежлӧ, медым кыптас. Артмӧм нянь-шомсӧ юк... кык пельӧ, а сэсся вӧсньӧд... ӧти сантиметр кызта сӧчӧнӧдз. Сӧчӧн шӧрас пуктал... водзвыв дасьтӧм чери, солал..., резышт... сывдӧм выйӧн. Сӧчӧн бокъяссӧ ӧтлаӧд... чери вывтіыс. Черинянь вермас лоны и восьсаӧн. Пӧжал... пачын либӧ духовкаын. Пачысь кыскӧм бӧрас чериняньсӧ мавт... выйӧн.

140 удж. Гиж текстсӧ, комиӧд кадакывъяссӧ.

Ті онӧ тӧдӧй Кукрыниксы художникъяс йылысь? Найӧс шуисны Михаил Васильевич Куприянов, Порфирий Никитич Крылов да Николай Александрович Соколов. Тайӧ куим художникыс уджалісны ӧтлаын 60 во сайӧ. Налӧн сатирическӧй серпасъясыс стӧча да веськыда петкӧдлӧны быд лёктор. Та кындзи художникъяс серпасалісны и вӧр-ва, и йӧзӧс.

141 удж. Гиж кадакывъяссӧ кольӧм шыпасъяс содталӧмӧн. Гӧгӧрвоӧд кадакывъяслысь гижанногсӧ.

Прӧщайтчыны, пилитчыны, мичмӧдчыны, шойччыны, вотчыны, сотчыны, кольччыны, бергӧдчыны, воӧдчыны, мӧрччыны, мыччысьны, вӧтчыны, курччыны, велӧдчыны.

Аддзы кадакыв, коді гижсьӧ кык ногӧн. Стӧчмӧд вежӧртасъяссӧ. Лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

142 удж. Гиж текстсӧ скобкаяс восьтӧмӧн.

Небыд тӧв лунвывсянь пӧльтӧ. Шонді яръюгыда дзирдалӧ. Лым ляпкалӧ чинӧ. Шоръяс визувтӧны туйӧд. Мыччысьӧны медводдза коръяс. Гӧгӧр ставыс ловзьӧ. Ми лолалам сӧстӧм сынӧдӧн, нимкодясям тувсовъя лунӧн.

143 удж. Сет соссяна вочакыв.

1. Ме ола сиктын (карын).
2. Тэ радейтан дыр узьны.
3. Талун ывлаын зэрӧ.
4. Ми ворсам йӧрын.
5. Ті мунанныд вӧрӧ.
6. Ёртъясыд мунӧны Из гӧраясӧ.
7. Челядь бура тӧдӧны правилӧяс.
8. Велӧдысьяс гӧгӧрвоӧны миянӧс.

144 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Гиж локтан када кадакывъяс.

Тувсов луныд во чӧж вердас. Сырчик вӧсни кокнас ю вылысь йисӧ чегъялас. Тулысын вежон зэрас, да лунӧн косьмас. Ракаяс кравзӧны — шондӧдас. Шонді выліті ветлӧ — регыд ю воссяс. Тулысын кӧ узян, арын шогӧ усян.

1. Тайӧ шусьӧгъяс, казялӧмторъяс али нӧдкывъяс?
2. Мыйла тэ тадзи чайтан?

145 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ.

Саридз сайысь воис варов тулыс. Кутіс сійӧ вӧтлыны дзор юрсиа тӧлӧс. Лым толаяс заводитісны ляпкавны, топавны. Керка вевтъяс вылысь тёпкӧ-виялӧ эзысь войтва.
Но виччысьтӧг войвывсянь уськӧдчис кӧдзыд тӧв, шеныштіс паськыд борднас. Повзисны войтъяс, топӧдчисны ӧта-мӧд бердас, и артмисны йинёньяс.

146 удж. Лыддьы кывбур юкӧнсӧ да висьтав, мыйӧн лоӧны тӧдчӧдӧм кывъясыс: синонимӧн, антонимӧн, омонимӧн.

Мый кӧть сёрнит,
Мый кӧть висьтав,
Мый кӧть гарав,
Мый кӧть шу,
Сӧмын лёк кывйӧн эн лысьт тэ
Видны ассьыд чужан му.

— велӧд наизусьт
— босьт тӧд вылад
— вӧчам содтӧд удж
— грамматика тема
— выль тема
— гортса удж
— кыв артмӧм
— енби пестан (творчествоа) удж
— туялана удж
— вочавидз юалӧм вылӧ

ДОНА ЁРТЪЯС!

Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн!
7-ӧд класса велӧдчан небӧгысь ті паськыдджыка тӧдмаланныд Коми му, тані олысь йӧз, коми войтырлӧн аслыспӧлӧслун йылысь. Ми вӧзъям тіянлы сӧвмӧдны сёрни сям выль кыввор отсӧгӧн. Велӧдчан небӧгысь ті лыддянныд чужан му йылысь висьтъяс, кывбуръяс, шусьӧгъяс, кывйӧзъяс.
Ми эскам, мый и ті туяланныд да дасьтанныд чужанін йылысь уджъяс, юксянныд выль тӧдӧмлунъясӧн ёртъясыдкӧд.
Миян ӧтувъя уджным отсалас бурджыка гӧгӧрвоны ӧта-мӧднымӧс да ёртасьны.
Сиам тіянлы ыджыд вермӧмъяс коми кыв велӧдӧмын!

ЧОЛӦМ, ЁРТӦЙ!

1 удж. Лыддьы кывбурсӧ, мӧвпышт, волӧн кутшӧм кад йылысь кывбурыс.

Ой, гожӧм, гожӧм!
Тэрмасян, он ов
Тэ лунӧн дырджык.
Пышъян, сьӧлӧмшӧрӧй!
Со ыргӧн биӧн ыпмунӧма вӧрыс —
Вай ветлам сэтчӧ пальӧдыштны лов.

Кӧть миян весьтын енэж гожся лӧз,
Но миян гӧгӧр ар нин бара, ар нин!
Ми восьлалам, а кок уланым зарни,
Ми талун тэкӧд — медся озыр йӧз.

1. Кутшӧм серпас лӧсялӧ кывбурыслы?
2. Мый серти тӧдмалін?
3. Кыдзи авторыс донъялӧ гожӧмсӧ да арсӧ?
4. Кутшӧм кывъяс отсалӧны гӧгӧрвоны гожӧм да ар йылысь? Аддзы тайӧ кывъяссӧ, висьтав комиӧн да рочӧн.

1. Вайӧд кывбур темаыслы лӧсялана шусьӧгъяс да приметаяс, гӧгӧрвоӧд на пиысь ӧтиӧс.
2. Вӧдитчы Ф. Плесовскийлӧн «Коми пословицы и поговорки», В.Кудряшовалӧн «Коми календар» небӧгъясӧн.

2 удж. Лыддьы висьтсӧ, висьтав дженьыда, мый йылысь гижӧма. Помав текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Гаждорад и збыльысь гажа. Гожӧмнас Олег ветліс Гаждор сиктӧ Парась пӧч да Петыр пӧль ордӧ. Тані Олег тӧдмасис Шуриккӧд. Сэтшӧма кутісны лӧсявны. Лунтыръясӧн ризъялісны ывлаын. То Эжва дорӧ купайтчыны лэччыласны, то самӧвар пузьӧдны кос коль чукӧртасны, то раскӧ пӧлян гумла пыраласны.
Петыр пӧль кык ёртлы вӧчис ичӧтик шатинъяс да водз асывнас нуӧдіс вадорӧ. Зонкаяслы ёнджыкасӧ мык да гурина шедаліс. А Петыр пӧль мича сынъяс да ляпаяс кыскаліс. А сэсся судак шедіс.
Уна и кыйдӧс катісны гортаныс куим чери кыйысь. Зонкаяслы сэтшӧма воис сьӧлӧм выланыс вуграсьӧмыс, мый лун-лун кутісны вошласьны вадорын.

1. Кыдзи тэ чайтан, мыйла сиктсӧ шуӧмаӧсь Гаждорӧн?
2. Лӧсялӧ-ӧ висьтлы нимыс?
3. Мыйла Олеглы вӧлі гажа?
4. Кӧні тэ олан?
5. Мыйла сідзи нимтӧны картӧ (сикттӧ)?

Вӧдитчы А.И. Туркинлӧн «Топонимический словарь Коми АССР» небӧгӧн.

Бӧрйы удж сикасъяс да вӧч гожӧм йылысь буклет. Бӧрйы сетӧм темаясысь ӧтиӧс либӧ лӧсьӧд ачыд.
Дорйы ассьыд уджтӧ ёртъяс водзын.

1. Гожся шойччӧм.
2. Гожся лунӧ.
3. Вӧр-валӧн козинъяс.
4. Гожся вӧр-ва.
5. Майбырӧй, гожӧмӧй!

Буклетын вермасны лоны:
уджлӧн ним;
ас ов, ним, класс, школа;
гожся серпасъяс, фотографияяс;
гожӧм йылысь кывбур;
гожӧм йылысь неыджыд ас гижӧд;
гожся рецептъяс;
гожся ворсӧмъяс;
гожӧм йылысь приметаяс, шусьӧгъяс, нӧдкывъяс;
гожӧм йылысь ас лӧсьӧдӧм юржугланъяс (кроссворд, сканворд, ребус).

Буклет верман вӧчны компьютерӧн «Publіsher» уджтас отсӧгӧн. Вӧдитчы «Би кинь», «Войвыв кодзув» журналъясӧн, «Йӧлӧга», «Коми му» да мукӧд газетъясӧн.

Пример вылӧ:

Буклет лӧсьӧдысьяс йылысь юӧр

Удж ним
Удж вӧчан кад

Шӧр юкӧн
Шӧр юкӧн

3 удж. Корсь шусьӧгъяслысь помсӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс. Ӧти шусьӧг серти лӧсьӧд ребус.

Ар бӧрын гожӧм оз пуксьывлы.
Арнад и пышкай сур юӧ.
Эн ов арсяньыс озыра тӧлыс зэв кузь.
Арын и ракалӧн быдса кольта.
Арыд тыра пыж кодь.
Арнад катша и рака пӧт.

4 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Гижав на пиысь приметаяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1) Илля лунӧ кӧ мича, арбыд мича лоӧ. 2) Илля лун пасйӧны моз тӧлысь мӧд лунӧ. 3) Таво арыс озыр пелысьӧн. 4) Таво арыс зэра лоас, пелысьыс уна. 5) Асывнас турияс ёна горзӧны — пужъявны вермас. 6) Асывнас сикт весьтӧд лэбисны турияс. 7) Ёна кӧ поводдяыс вежласьӧ, дыр на оз лымъяв. 8) Поводдяыс ёна вежласис: то зэрис, то лымъяліс.

1. Мый серти тэ гӧгӧрвоин, мый тайӧ примета?
2. Мый йылысь позьӧ тӧдмавны тайӧ приметаяс сертиыс?

Артмӧд ӧтвужъя кывъяс (однокоренные слова). Вӧдитчы «Коми-роч кывчукӧрӧн».

МИЯН ВЕЛӦДЧАНІН

5 удж. Лыддьы текстсӧ. Гӧгӧрво да лӧсьӧд сы серти план. План отсӧгӧн дасьтысь висьтавны аслад велӧдчанін йылысь.

Немдін школалӧн историяысь.

Немдін школа аслыспӧлӧс. 2010-ӧд воын сиктын пасйисны сылысь 150 во. Сійӧ кӧть и важ, но югыд, мича, сӧстӧм. Быд предметысь эм торъя вежӧс.
Немдінын медводдза велӧдчаніныс воссьӧма вичко бердын 1860-ӧд воын. Велӧдысьяснас вӧлӧмаӧсь вичкоса уджалысьяс: Николай Сапожников, а сэсся Дмитрий Спасский. 1943-ӧд воын велӧдчаніныс лоӧма шӧр школаӧн.
Ӧні Немдінса шӧр школа новлӧ Ревир Григорьевич Кармановлысь нимсӧ. Тайӧ россияса нималана разведчик, СССР-са Госпремияа лауреат.
Талун Немдінса шӧр школаын уджалӧны вежӧра да водзмӧстчысь велӧдысьяс. Найӧ сетӧны челядьлы бур тӧдӧмлунъяс. Школа пыр зільӧ сӧвмыны. Челядьлӧн да велӧдысьяслӧн эм позянлун вӧдитчыны медиатекаӧн, петавны ӧтуввезӧ.
Немдін школаса быдтасъяс: Сӧветскӧй Союзса Герой Георгий Фёдорович Тимушев, коми поэтъяс Эдуард Алексеевич Тимушев да Вячеслав Леонидович Бабин, Коми Республикаса заслуженнӧй артистка Вера Витальевна Булышева, Эжва районын хирург Николай Иванович Игнатов да уна мукӧд нимӧдӧны миянлысь чужан му.

КАДАКЫВЙЫСЬ АРТМӦМ ЭМАКЫВЪЯС.

Кадакывйысь артмӧм эмакывъяс петкӧдлӧны удж да действие нимъяс.

Велӧдчы артмӧдны кадакывйысь эмакыв

126 удж. Лыддьы висьтсӧ. Точкаяс местаӧ бӧрйы да содты лӧсялана эмакывъяс.

Медся колана школа.

Толя велӧдчӧ сизимӧд классын. Нёль во мысти ковмас торйӧдчыны школакӧд, веськӧдчыны техникумӧ либӧ институтӧ. Батьыс тӧрыт на шуліс, мый крестьянин пилы медся бур помавны сельскохозяйственнӧй техникум либӧ институт.
— Колантор. Бурджык авиационнӧйӧ муна, самолётӧн лэбавны кута.
— Коді тэнӧ сэтчӧ босьтас? Велӧдчан лёка, — шуис батьыс.
— ... велӧдчы. Быдӧн аттьӧ кутас висьтавны, — кайтіс мамыс.
— Лекарство дуксӧ терпитны ог вермы, — вочавидзис Толя.
— Помав медводз медся колана школа, сэсся нинӧм оз ков мортыдлы.
— Кутшӧм колана школа? — чуймис Толя.
— Эм сэтшӧм школаыс муын. Тайӧ ..., шань йӧз, небӧгъяс, ... . Найӧ велӧдӧны, кыдзи лоны вежӧра, уджач да прамӧй мортӧн, радейтны ассьыд чужан му. Мӧвпышт да вӧч ... .

Отсӧг вылӧ: вузасьысь — бурдӧдысь, олӧм — сьылӧм, велӧдысьяс — велӧдчысьяс, пасйӧд — кывкӧртӧд.

Гӧгӧрвоӧд, донъяв мамыслысь кывъяссӧ тӧдчӧдӧм сёрникузяяс сертиыс.

Сикт шӧрын сулалӧ школа.
Тані велӧдчӧны тӧлка челядь.
Со менам школа.
Ывлаын кӧдздӧдіс.
Век ов да век велӧдчы.

Кык состава сёрникузяын эм подувпас да юӧрпас. Ӧти состава сёрникузяын эм сӧмын ӧти сюрӧса юкӧд: подувпас либӧ юӧрпас.

7 удж. Лыддьы текстсӧ. Аддзы ӧти состава сёрникузяяс, инды подувпассӧ либӧ юӧрпассӧ.

Сикт шӧрын сулалӧ миян школа. Сійӧ кык судтаа, мугӧм рӧма. Школаын уна велӧдчан вежӧс. Медводдза судтаын спортивнӧй зал. Сэні ми котралам, чеччалам, ворсам футболысь да волейболысь. Мӧд судтаын актӧвӧй зал. Гажлунъяс дырйи сэні сьылам, йӧктам, висьталам кывбуръяс, петкӧдлам сценкаяс. Медся интереснӧй вежӧсыс — физика кабинет. Татысь аддзан быдсяма опыт вӧчан дозъяс, микроскопъяс, приборъяс.
Школа гӧгӧр быдмӧны кыдзьяс да пелысьяс. Ӧшинь улӧ тулыснас пуктім мича дзоридзьяс, ӧні наӧн нимкодясям. Миянлы школаын гажа да лӧсьыд.

8 удж. Комиӧд текстсӧ. Инды ӧти состава сёрникузяяс.

Корсь содтӧд юӧр мукӧд канмуса школаяс йылысь.

9 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис неыджыд текст аслад велӧдчанін йылысь.

1. Кӧні тэ велӧдчан?
2. Кутшӧм оланінпас (адрес) велӧдчаніныдлӧн?
3. Кутшӧм тэнад велӧдчаніныд?
4. Мый сэні эм?
5. Мыйӧн аслыспӧлӧс тэнад велӧдчаніныд?
6. Мый тэныд сэні кажитчӧ?
7. Мый тэ эськӧ вермин вежны аслад школаын?

Лӧсьӧд реклама выль аслыспӧлӧс велӧдчанінлы. Вӧдитчы «Аскиа школа» планӧн либӧ уджсӧ вӧч аслад видзӧдлас серти.

Аскиа школа.

Отсӧг вылӧ план :
1. Кӧні сулалӧ тайӧ велӧдчаніныс?
2. Кутшӧм сійӧ ортсысяньыс?
3. Коді сэні велӧдчӧ, кодъяс велӧдӧны? Кутшӧмӧсь найӧ?
4. Мыйӧ велӧдӧны сӧмын тані?

Уджсӧ позьӧ вӧчны буклет, презентация, листовка, баннер ногӧн.

10 удж. Видзӧдлы серпасъяссӧ. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм нэмын новлісны тайӧ велӧдчан паськӧмсӧ? Мый серти тӧдмалін?

1. Серпасав ассьыд велӧдчан паськӧмтӧ. Кут тӧд вылын рӧмсӧ, фасонсӧ, дӧра сикассӧ.
2. Дасьтысь дорйыны уджтӧ.

11 удж. Лыддьы, вуджӧд да гӧгӧрво.

Колӧ-ӧ школаса форма?

Ичӧт классъясын школаса форма быть колӧ. Ичӧтъясыдлы зэв нимкодь, кор пасьтӧдӧны школаын велӧдчан паськӧмтӧ. Ӧд сійӧ выль, аслыспӧлӧс да мича.
Россияын унджык олысьыс лыддьӧ, мый колӧ лӧсьӧдны школаясын челядьлы ӧткодь паськӧм. Найӧ воӧны ӧти кывйӧ, мый школа паськӧмыс ӧткодялӧ челядьсӧ да кутӧ лэдзчысьӧмысь. Бать-мам тӧдчӧдӧны, мый зонпосни ӧдйӧджык аддзӧны ёртъяснысӧ, бурджыка велӧдчӧны. Но асьныс челядь оз кӧсйыны сійӧс новлыны. Ӧнія том войтыр вӧччӧны мода серти, зільӧны ӧдйӧджык верстяммыны, торъявны ӧта-мӧдсьыс.
Лоӧ бурджык, бать-мам, велӧдчысьяс да велӧдысьяс кӧ сёрнитчасны школаӧ ветлан паськӧм йылысь. Колӧ шуны, бӧръя воясӧ уна велӧдчанін зільӧ вурӧдны аслас быдтасъяслы торъялана паськӧм.

12 удж. Мӧвпышт, сёрнит ёртъясыдкӧд, бать-мамыдкӧд да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Эм-ӧ тіян школаын форма?
2. Колӧ-ӧ школаын формаыс? Мыйла тэ тадзи чайтан?
3. Колӧ-ӧ пасьтасьны школаӧ мода серти?
4. Мый оз позь пасьтавны школаӧ?
4. Мый та йылысь мӧвпалӧны тэнад ёртъясыд?
5. Кутшӧм паськӧмӧн найӧ волӧны школаӧ?
6. Мый шуӧны школаын форма йылысь тэнад бать-мамыд?
7. Мый новлӧмаӧсь найӧ?

МЕНАМ ЛУНӦЙ

ВЫНСЬӦДАН-МОРТА НИМВЕЖТАСЪЯС

Вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс овлӧны эмакывъяс да нимвежтасъяс дорын.

Ме ачым вӧча гортса удж.

Челядь асьныс дасьтысисны диктант кежлӧ.

13 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Инды сэтысь вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс.

Домна радейтіс Ксюшаӧс гажа серамбаныс вӧсна. Некор сійӧс он аддзыв жугыльӧн да бӧрдысьӧн, пыр варов да збой, ур кодь визув, мыйкӧ век ачыс висьталӧ да сералӧ. Но медсясӧ Домна кутіс ёртасьны да лӧсявны Ксюшакӧд сы понда, мый тайӧ нылыс вӧлі бур сьӧлӧма. Абу лэптысьысь ни ышнясьысь веськыд морт. Мый эм сьӧлӧм вылас, сійӧс и висьталас, нинӧм оз дзеб. Сэтшӧм сяма жӧ вӧлі и ачыс Домна. Та вӧсна найӧ ӧдйӧ тӧдмасисны, кутісны лӧсявны чойяс моз.

14 удж. Содты лӧсялана вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс.

1) Ме ачым артала медсьӧкыд задачаяс. 2) Челядь асьныс дасьтісны концерт. 3) Ми асьным бӧрйим кружокъяс да секцияяс. 4) Тэ ачыд велӧдчин ворсны гитараӧн? 5) Маша ачыс нин кужӧ чӧскыда пусьыны. 6) Ті асьныд дӧзьӧританныд классысь дзоридзьяс?

Аддзы да гиж сетӧм кывъяслы лӧсялана антонимъяс.

КАДА КЫВБӦРЪЯС

Кад петкӧдлысь кывбӧръяс сулалӧны эмакывъяс бӧрын

15 удж. Лыддьы. Инды када кывбӧръяс да вынсьӧдан-морта нимвежтасъяс.

Мишалӧн велӧдчан лун.

Асывнас Миша чеччӧ ачыс 6 час да 30 минутын. 5 минут гӧгӧр вӧчӧ зарядка, а та бӧрын мыссьӧ да весалӧ пинь. Сэсся сёйӧ да мӧдӧдчӧ школаӧ.
Миша медся ёна радейтӧ выльлун. Сэки сылӧн кык удж урок. Медводдза урокыс роч кывйысь. Урок дырйи сійӧ велӧдӧ правилӧяс, сёрнитӧ да вӧчӧ асшӧр гижан уджъяс. Мӧдыс — артасян урок. Урок чӧж сійӧ вӧчӧ примеръяс да задачаяс. Коймӧдыс — история. Историятӧ Миша радейтӧ жӧ. Талун урок чӧж сёрнитісны Айму вӧсна тыш йылысь. Урок вылын бура уджалӧмысь сылы пуктісны «вит».
И со радейтана удж урок. Сэні челядь асьныс вӧчӧны кипом уджъяс. Талун урок чӧж вӧчисны пу зыръяс. Мишалы ёна кажитчӧ вӧчасьны ас киӧн. Пажын дырйи зонка чӧскыда нуръясьӧ. Сёйӧм бӧрын сійӧ мунӧ «Зарни кияс» кружокӧ. Ӧні дасьтӧ выставка кежлӧ сюмӧдысь вӧчӧм дозмукъяс. Рытнас локтӧ гортас квайт час бӧрын, сёйыштӧ да вӧчӧ гортса удж. Узьны водӧ дас час гӧгӧр.

16 удж. Орччӧд ассьыд велӧдчан лунтӧ Мишалӧн лункӧд. Лӧсьӧд та йылысь юӧртӧм.

17 удж. Бӧрйы колана кывъяс да помав сёрникузяяссӧ. Вӧч ачыд татшӧмсяма удж.

Урокъяс бӧрын:

прӧста кад коллявны
вӧчны гортса удж
отсавны бать-мамлы
ветлыны кружок либӧ секция вылӧ
мачӧн ворсны

18 удж. Содты сёрникузяясӧ лӧсялана кад петкӧдлысь кывбӧръяс.

1) Гортӧ воим вой шӧр гӧгӧр 2) Здук мысти ме босьтлі киӧ мачсӧ. 3) Час кежлӧ ме муна карӧ. 4) Урок дырйи ми велӧдім эмакывъяс. 5) Ассьым асшӧр уджӧс ме вӧчи кык лун чӧж.

19 удж. Помав сёрникузяяссӧ, медым артмис висьт.

Велӧдчан лунӧй.

Менам велӧдчан лунӧй заводитчӧ ... . Быд лун ме садьма ... . Зарядка бӧрын ме ... . Школаын медводдза урокыс ... . Быд лун миян ... . Урокъяс бӧрын ме ... . Гортын тэрыба вежся да ... . Шойччӧм бӧрын ... . Вода узьны ... .

Сёрникузяясысь артмӧд Мишалӧн мамыскӧд сёрни.

— Ог на, дас вит минут мысти менам футбол секция.
— Чолӧм, мамӧ! Сӧмын на помасис медбӧръя урокыс.
— Оз на, нёльӧд урок бӧрын сёйим.
— Сідзи и вӧча. Мамук, удж бӧрад ньӧб кутшӧмкӧ чӧскыдтор.
— Гортӧ мӧдӧдчан?
— Секция бӧрад пыр жӧ лок гортӧ. Сёйышт да вӧч гортса уджтӧ.
— Чолӧм, пиук! Урокъясыд помасисны нин?
— Ньӧба, дерт. Регыд аддзысям!
— Кынӧмыд оз сюмав?
Ачыд лӧсьӧд ёрта сёрни урокбӧрса кад коллялӧм йылысь.

20 удж. Содты лӧсялана кывъяс, медым артмисны кывтэчасъяс «Шойччан лунӧ» тема вылӧ.

21 удж. Лӧсьӧд «Шойччан лунӧй» висьт. Вӧдитчы 20-ӧд уджысь кывтэчасъясӧн.

Вӧч серпаса удж «Менам вежон». Висьтав ӧти сёрникузяӧн, мый коли вежӧрад быд вежон лун йылысь.

Выльлунӧ ме ветлі йӧктан кружокӧ. Середаӧ роч кыв урок вылын ме гижи диктант. Субӧтаӧ ме исласи лызьӧн.

КОМИ ГИЖЫСЬЯС АР ЙЫЛЫСЬ

СЛОЖНӦЙ ЭМАКЫВЪЯС ДА КЫВБЕРДЪЯС АРТМӦМ ДА ГИЖӦМ.

Сложнӧй эмакывъяс да кывбердъяс артмӧны кык кыввужйысь да вермӧны гижсьыны ӧтлаын либӧ визьтор пыр.

Сложнӧй эмакывъяс гижӧм.

Сложнӧй кывбердъяс гижӧм.

22 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд текст нимсӧ. Мӧвпышт, мый йылысь вермас лоны текстыс.

Эжваса колип.

Тима Вень чужис эжвайывса Помӧсдін сиктын. Велӧдчис ас сиктын, сэсся Дереваннӧйса второкласснӧй школаын. Уджаліс Пожӧг школаын велӧдысьӧн. Ёна радейтіс челядьӧс. Гижис налы лыддьысян небӧг, роча-комиа кывкуд.
В.Т. Чисталёв зэв пыдісянь гӧгӧрвоис да казяліс вӧр-ваыслысь мичлунсӧ. Та йылысь гижис сьӧлӧмӧ йиджан аслыспӧлӧс кывбуръяс да висьтъяс. Ассьыс гижӧдъяссӧ кырымавліс Тима Вень псевдонимӧн. Унаӧн тӧдӧны сылысь «Трипан Вась» висьт, «Во гӧгӧр кытшӧвтӧм» да «Менам кывъясӧй» кывбуръяс. Йӧз костын нималӧны Тима Веньлӧн «Тувсовъя» да «Пышкай» кывбуръяс вылӧ лӧсьӧдӧм сьыланкывъяс.

Гӧгӧрвоӧд, кутшӧм лэбач колипыс.

1. Кодӧс шуӧмаӧсь Эжваса колипӧн?
2. Мыйла Тима Веньӧс тадзи шуӧмаӧсь?

Лӧсьӧд юалӧмъяс «Эжваса колип» текст серти.

23 удж. Гиж «Эжваса колип» текстысь сложнӧй эмакывъяс да кывбердъяс. Лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

24 удж. Лыддьы Тима Веньлысь кывбур юкӧнъяссӧ, аддзы сложнӧй кывбердъяс да эмакывъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Гожӧм пом.

Кисьмӧма, гӧрдӧдӧ
Вӧр дорын пелысь...
Воӧма быдсяматор.
Ыркыдӧн лолыштлӧ
Корсюрӧ тӧлыс, —
Ывлаас кылӧ
Ассяма кӧр...,
Чим гӧрдӧн пӧртмасьӧ,
Тіралӧ пипу,
Быд лолыштӧм тӧвруысь
Шпаргысьӧ-вӧрӧ.

Тӧвланьӧ.

Расъяс дзик нин пасьтӧм коли,
киссис кыдзлӧн кор...
Регыд, регыд мӧдас усьны
еджыд килля кор.
Вевттяс гӧгӧр шобді пызьӧн
видзьяс, муяс, вӧр.
Дорас юяс клянча поскӧн,
камгас-кынтас нюр.
Челядь петіс лямпа-даддьӧн,
гӧгыль оз нин дзурт.
Кӧмав, пиӧ, кокад тюни,
исласьнытӧ тюр!

1. Орччӧд, мый поэт гижӧ ывлавыв да поводдя вежсьӧм йылысь?
2. Водз ар либӧ сёр ар йылысь висьтавсьӧ кывбурас? Мый серти тӧдмалін?
3. Ывлаысь нӧшта кутшӧм вежсьӧмъяс ті казялінныд водз арын да сёр арын?

25 удж. Лыддьы кывъяссӧ. Гижанног сертиыс юклы кывъяссӧ кык чукӧр вылӧ. Гиж колана ногӧн. Вӧдитчы орфографическӧй словарӧн.

26 удж. Лыддьы текстсӧ. Дасьтысь гижны изложение.

Тӧдчана коми гижысь.

Василий Васильевич Юхнин (Луздор Вась) чужис Луздорын Занулье сиктын 1907-ӧд воын. Семьяын вӧлі медыджыд пиӧн. Ичӧтсянь велӧдчис вӧчны быдсяма удж: вӧравны, чери кыйны, керка тшупны, гӧрны-кӧдзны. Школа бӧрын помаліс Коми пединститут.
В.В. Юхнин гижис романъяс, повесьтъяс, висьтъяс, поэмаяс, очеркъяс. Медводдза гижӧдъясыс петісны студентъяслӧн журналын. Медся нималанаӧсь «Алӧй лента» роман, «Биа нюр» повесьт, Сӧветскӧй Союзса Геройяс йылысь серпаскывъяс, висьтъяс.
Тӧдчана прозаиклысь гижӧдъяссӧ велӧдӧны школаын, педколледжын, университетын.

Дасьтысь изложение кежлӧ да гиж тадзи.

1. Лыддьы изложение текстсӧ, гӧгӧрво сійӧс.
2. Лӧсьӧд сы дорӧ план.
3. План серти асшӧра висьтав текстсӧ.
4. Лыддьы текстсӧ нӧшта ӧтчыдысь.
5. Гиж изложениесӧ.
6. Донъяв асьтӧ.

27 удж. Бӧрйы да содты текстӧ отсӧг вылӧ сетӧм сложнӧй эмакывъяс да кывбердъяс. Кывъяссӧ гиж колана ногӧн.
 
Арся поводдяыс таво вӧлі мича, пӧшти эз зэрлы. Вӧрӧ каян вотчыны — сьӧлӧмыдлы нимкодь. Нюрын сярвидзӧ турипув, чӧдлач. Вӧрын паныдасьлӧны уртшакъяс, ньывтшакъяс, гӧрд гобъяс, мича сарапана гут кулан тшакъяс, ягсеръяс. Зэв ылӧдз тыдалӧны пелысьлӧн пемыдгӧрд розъясыс. Пелысьтӧ медся ёна радейтӧны пелыськайяс.

28 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ, корсь ачыд ар йылысь шусьӧгъяс.

Семен лун (кӧч тӧлысь 14-ӧд лун) зэра — ар пом зэра.
Семен лун мича — нывбаба гожӧм мича и мӧд во гожӧм мича лоӧ.
Семен луныс кӧ пужъя да кӧдзыд, водз ар лоӧ.

29 удж. Лӧсьӧд приметаяс.

уна пелысь зэра ар водзын
этша пелысь лэбачьяслы тшыг во
абу пелысьыс кӧдзыд тӧв водзын

ЁНА РАДЕЙТАНА МОРТ

Лыддьы, сет текстлы ним. Лӧсьӧд ёрта сёрни.

Рытнас ыджыд вежӧсын чукӧртчис Томовъяслӧн котыр. Телевизор пыр петкӧдлісны субӧта рытся концерт. Кыптіс сёрни, кодлы кутшӧм сьылысь воӧ сьӧлӧм вылас. Вера пӧчлы кажитчӧ Валерий Леонтьевлӧн сьылӧмыс. Сійӧ ас морт, чужлӧма Чилимдінын.
— Меным кажитчӧ Андрей Державин. Ми сыкӧд ӧтлаын Ухтаын велӧдчим. Сійӧ сэки сьыліс «Сталкер» ансамбльын, а ӧні ворсӧ «Машина времени» котырын, — шуис батьыс.
— Нылук, тэныд коді кажитчӧ? — юалісны нылыслысь бать-мамыс.
— Ме радейта кывзыны Дима Биланӧс. Сійӧ енбиа, уджач да сибыд том морт. 2008-ӧд вося Евровидениеын сійӧ лоис вермысьӧн. Дима лыддьӧ, мый сьылысьлы колӧ кужны сёрнитны йӧзкӧд, гӧгӧрвоны налысь тӧждъяссӧ. Сійӧ пыдди пуктӧ бать-мамсӧ, ёна радейтӧ ассьыс чойсӧ.

Коді сьылысьяс пиысь кажитчӧ тэныд? Висьталышт сы йылысь.

АСАЛАН ДА ИНДАН НИМВЕЖТАСЪЯС.

ас му вылын
ас чужанін
ас видзӧдласъяс

тайӧ зонмыс
сійӧ нылыс
татшӧм сьылысьяс
сэтшӧм уджыс

Асалан да индан нимвежтасъяс сулалӧны эмакыв либӧ кывберд водзын да оз вежласьны.

тайӧ мортыс
сійӧ воясӧ

30 удж. Содты лӧсялана эмакыв.

1. Ас вӧр-ваын быд пу нюмъёвтӧ. (Шусьӧг)
2. Тӧдчана гижысьлы ми козьналім ас киӧн вӧчӧмтор.
3. Ме видзӧдлі нин тайӧ киносӧ.
4. Татшӧм вӧрын тшакыс эм, татшӧм вӧрын тшакыс тшем. (Кывпесан)
5. Ас муыд — рӧднӧй мам.
6. Сійӧ ворсысьыс медводдзаысь петкӧдчис «Но-о, биа-бордаяс!» спектакльын.
7. Сӧмын сэтшӧм спортсменъясӧс босьтӧны Россияса ӧтувъя командаӧ.
8. Татшӧм серпасъяс ті аддзанныд Национальнӧй галереяысь.

31 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.

32 удж. Юкӧнъясысь артмӧд текстсӧ. Уджав класса ёртъясыдкӧд. Лыддьы артмӧм текстсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Кык Рочев.

Ӧні В.П. Рочевыс — лызьӧн котралӧмысь Коми Республикаса ӧтувъя командаса тренер. Тренируйтӧ Анатолий да Василий пиянсӧ, Ольга нывсӧ да Анатолийыслысь Ольга гӧтырсӧ.
Василий Павлович Рочев котӧртліс кык Олимпиадаын: 1976-ӧд воын Инсбрук карын, а 1980-ӧд воын Лейк-Плэсидын. Лейк-Плэсидын котӧртіс 30 километр да босьтіс эзысь медаль, а нёль морта 10 километра ордйысьӧмын лоис олимпиадаса чемпионӧн.
Рочевъяслӧн котырыс аслыспӧлӧс. Тайӧ котырас ӧтпыр квайтӧн участвуйтісны тӧвся Олимпиадаясын.
Некымын во чӧж Василий вӧлі зонъяслӧн Россияса ӧтувъя командаын капитанӧн. Но командаысь петіс. Ӧні тренируйтчӧ батьыс дорын. Гӧтырыскӧд, олимпиадаса куимысь чемпионка Юлия Чепаловакӧд, быдтӧны Василина нылӧс.
2004-ӧд воын физкультураын да спортын ыджыд вермӧмъясысь Россияса Президент В.В. Путин Василий Павловичлы сетіс Почёт орден.
Василий Рочев пиыс батьыс моз жӧ шедӧдіс спортын ыджыд вермӧмъяс. Сійӧ Россияса чемпион. 2000-ӧд воын лызьӧн котралысь мирса том войтыр пӧвстын лоис вермысьӧн да эзысь призёрӧн. Участвуйтіс кык тӧвся Олимпиадаын: 2002-ӧд воын Солт-Лейк-Ситиын да 2006-ӧд воын Туринын. 2007-ӧд вося мирса чемпионатын шедӧдіс кык эзысь медаль.
1974-ӧд да 1978-ӧд воясӧ Василий Павлович участвуйтіс мирса кык чемпионатын. 1974-ӧд воын Лахти карын 15 километра котӧртӧмын босьтіс ыргӧн медаль.

1. Мыйӧн нималӧ Рочевъяслӧн котырыс?
2. Олимпиадаса кымын чемпион тайӧ котырын?
3. Мый отсаліс Рочевъяслы шедӧдны ыджыд вермӧмъяссӧ? Тӧдмав, кымын медаль Рочев котырлӧн кудйын.

33 удж. Лӧсьӧд «Ёна радейтана морт» нима проект. Дасьтысь дорйыны уджтӧ. Проектсӧ позьӧ вӧчны презентация ногӧн компьютер отсӧгӧн Power Poіnt программаын.

34 удж. Тӧдмась нималана спортсменъяс йылысь юӧрӧн. Помав таблицасӧ. Содты ас сиктса (карса, районса) спортсмен йылысь юӧр.

Спортсменлӧн ним, вич да ов
Спорт сикас
Спортын вермӧмъяс
Спортсменлӧн чужанін

Василий Павлович Рочев
лыжиӧн котралӧм
спортса нимӧдана мастер, Россияса нимӧдана тренер, олимпийскӧй чемпион
Изьва районса Бакур сикт

Ирина Анатольевна Мальцева
пуляясӧн лыйсьӧм
Европаса чемпионка, войтыркостса спорт мастер
Сыктывкар

Виктор Витальевич Фуражкин
Николай Серафимович Бажуков
Аркадий Аркадьевич Вятчанин
Эдуард Фёдорович Захаров
Марина Леонидовна Пылаева

ВОЗВРАТНӦЙ КАДАКЫВЪЯС.

35 удж. Артмӧд возвратнӧй кадакывъяс. Вӧдитчы «Коми-роч кывчукӧр» небӧгӧн. 3 — 4 возвратнӧйкадакывйӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.

Спортсменъяс бура дасьтысьӧны быд ордйысьӧм кежлӧ.

36 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво. Лӧсьӧд план да дженьыда висьтав Раиса Сметанина йылысь.

Нимӧдіс Коми му.

Миян нималана олимпийскӧй чемпионка Раиса Сметанина чужӧма 1952-ӧд кассяна воӧ, урасьӧм 29-ӧд лунӧ Изьва районса Мокчой сиктын. Дерт, сэки Раиса Петровналӧн мамыс эз вермы мӧвпыштны, мый нылыс лоас енбиа спортсменкаӧн, став мир пасьтала нимӧдас асьсӧ да Коми мусӧ.
Раиса Сметанина — тӧвся Олимпиадаясын нёльысь чемпионка, унаысь вермыліс мирса ордйысьӧмъясын, ӧкмысысь вӧлі СССР-са чемпионкаӧн.
Тентюков уличаса ас керкаын лызьӧн котралысь ань лӧсьӧдӧма музей. Татысь позьӧ тӧдмавны Комиын лызьӧн ордйысян спорт сӧвмӧм йылысь. Музейын эм зэв уна фотография, документ, кубок-медаль. Музейыс воысь воӧ паськалӧ-ыдждӧ, содӧны выль экспонатъяс. Татчӧ пыралысьыд век эм.
1992-ӧд восянь Раиса Петровна уджалӧ тренерӧн. Тӧдчана спортсменка нимӧн шуӧма республикаса лыжнӧй комплекс. Раиса Сметанина — миян республикаын пыдди пуктана морт.

37 удж. План серти дасьты юӧр радейтана спортсмен йылысь.

І. Спортсменлӧн ичӧтдыр.
1) Сылӧн котыр.
3) Спортын медводдза воськовъяс.
ІІ. Спортын вермӧмъяс.
1) Тайӧ сэтшӧм сьӧкыд удж.
2) Медся тӧдчана вермӧм.
ІІІ. Аскиа лунӧ видзӧдлас.
1) Выль ворсӧмъяс.
2) Челядьӧс велӧдӧм.
3) Олӧм вылӧ видзӧдлас.

38 удж. Лыддьы. Гӧгӧрво. Висьтав ас сиктын (карын) спорт сӧвмӧм йылысь.

Печораын спорт сӧвмӧм.

Печораын ёна сӧвмӧ спорт. Торйӧн нин челядь пӧвстын. Эмӧсь нин гырысь вермӧмъяс рукопашнӧй да асшодйӧн венласьӧмын, каратэ вермасьӧмын, мини-футболын. Бура сӧвмӧма самбо, бокс, теннис, вартчӧм да лызьӧн котралӧм.
Россияса ӧтувъя командаӧ пырӧ Печораысь лызьӧн котралысь Диана Сафронова. Печораса олысьяс нимкодясьӧны, мый том спортсменка лоис вермысьӧн тӧвся Олимпиадаяс вылын.

«Коми му» газетысь

Пыртана кывъяс, кывтэчасъяс, сёрникузяяс петкӧдлӧны сёрнитысьлысь висьталанторсӧ донъялӧм. Вермӧны сулавны сёрникузя водзас, шӧрас либӧ помас. Гижигӧн торйӧдӧны чутікӧн.

Пыртана кывъяслӧн вежӧртас
Пыртана кывъяс

Лоны чемпионӧн, дерт, абу кокни. Тӧдӧмысь, унаӧн радейтӧ ны видзӧдны футбол.

ме ногӧн
ме думысь
ме чайта

Мӧвпъяслӧн йитчӧм

ӧти кывйӧн кӧ
веськыда кӧ шуны

Гашкӧ, тайӧ шойччан лунӧ ми ветлам вартчанінӧ.
Ме ногӧн, тӧвнас медся лӧсьыд иславны лызьӧн. Ме думысь, спорт ёнмӧдӧ дзоньвидзалун.
Веськыда кӧ шуны, оз ставӧн кужны иславны конькиӧн.
Сідзкӧ, колӧ лӧсьӧдны унджык исласянін.

шуд вылӧ
шог вылӧ

Шуд вылӧ, миян фигуристъяс бара вермисны.

Ӧти-кӧ, тӧвся ворсӧмъяс зэв кыпыдӧсь, мӧд-кӧ, найӧ сӧвмӧдӧны вын-эбӧс.

Лыддьы. Сёрнит ёртыдкӧд. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Гриша да Миша велӧдчӧны сизимӧд классын. Коми кыв урок вылын сёрнитісны спорт йылысь. Велӧдысь сетіс челядьлы асшӧр удж.
— Миша, кутшӧм радейтана спорт сикас йылысь тэ кутан гижны?
— Ме гижа мача хоккей йылысь. Но кытысь босьтны юӧрсӧ, ог на тӧд, — майшасьӧ Миша.
— Ме кӧсъя корсьны Интернетысь юӧрсӧ да гижны футбол йылысь. Ме ногӧн, позьӧ корсьны материалсӧ и лыддьысянінысь. Ӧти-кӧ, неважӧн на петіс Елена Шомысовалӧн «Спорт в Республике Коми: история и современность» выль небӧг. Мӧд-кӧ, спорт сӧвмӧм йылысь позьӧ лыддьыны газет-журналъясысь.
— И збыль, ветла лыддьысянінӧ да босьта сійӧ небӧгсӧ, а сідзжӧ видзӧдла газет-журнал. Аттьӧ тэныд вӧзйӧмысь! — радпырысь шуис Миша.
— Бур вылӧ! Эн вунӧд пасйыны бӧрйӧм спорт сикаслысь сӧвмӧмсӧ, гижны енбиа спортсменъяс йылысь, — тӧдчӧдіс Гриша.

39 удж. Сёрникузяясӧ содты лӧсялана пыртана кыв либӧ кывтэчас.

1) Лызьӧн котралӧм, тӧдӧмысь, сӧвмӧдӧ вын-эбӧс да ӧд. 2) Гашкӧ, Сыктывкар коркӧ лоас тӧвся Олимпиадалӧн юркар. 3) Миян школаын, ме ногӧн, вель уна спортивнӧй секция. 4) Ӧньӧ классын медъён: ӧти-кӧ, сійӧ быд асыв вӧчӧ зарядка, мӧд-кӧ, ветлӧ тренажёрзалӧ, медбӧрын, котралӧ. 5) Веськыда кӧ шуны, меным зэв окота велӧдчыны иславны конькиӧн.

1. Кутшӧм спорт сикас тэ радейтан?
2. Кытысь тӧдмалан радейтана спорт сикас йылысь юӧръяс?
3. Дасьты юӧртор.

40 удж. Комиӧд текстсӧ.

«Твоя параллель» газетысь

1. Аддзы тӧдчана спортсменъяслысь портретъяс.
2. Дасьты ӧти спортсмен йылысь юӧртӧм.

41 удж. Гӧгӧрво текстсӧ да содты лӧсялана вежлӧг суффиксъяс. Сет текстыслы ним.

Россияын спорт кутіс сӧвмыны Иван Грознӧйсянь. Сійӧ ёна радейтлӧма шахматасьны. Пётр І окотапырысь ворсіс шашкиӧн. Николай ІІ ворсіс теннисӧн, занимайтчис гимнастикаӧн, сынӧмӧн, конькиӧн. Владимир Ильич Ленин пыдди пуктіс каръясьӧм. Михаил Сергеевич Горбачёвлӧн радейтана спорт сикасыс — вӧлі ветлӧм. Борис Николаевич Ельцин вӧлі волейболистӧн да теннисистӧн. Владимир Владимирович Путин — дзюдоысь мастер. Дмитрий Анатольевич Медведев радейтӧ вартчыны да ветлыны байдаркаӧн.
Коми Республикаӧн Юралысьяс тшӧтш жӧ пыдди пуктӧны спорт. Иван Павлович Морозов асывъяснас котраліс паркын, Юрий Алексеевич Спиридонов радейтліс хоккей. Владимир Александрович Торлопов тшӧкыда исласьӧ лызьӧн, Вячеслав Михайлович Гайзер ёнмӧдӧ дзоньвидзалунсӧ вартчанінӧн.

Аддзы да гиж сетӧм кывъяслы лӧсялана синонимъяс.

Медым кывйитӧд йитӧ сложнӧй сёрникузяясын торъя юкӧнъяс.

Ми вӧчим йиа чой, медым исласьны шойччан лунӧ. Медым лоны ёнӧн да дзоньвидзаӧн, колӧ сӧвмӧдны вын-эбӧс.

42 удж. Лыддьы, гӧгӧрвоӧд, мый йылысь гижӧма. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Отсалім выль ёртлы.

Ми ислалім лызьӧн крут чойсянь. Миян дорӧ матыстчис Сергей. Тайӧ роч детинкаыс локтӧма бабыс ордӧ карысь, медым каникул дырйи шойччыны.
Сергейлӧн вӧлі выль лыжи. Детинка кыкысь исковтіс чой шӧрсяньыс. Коймӧдысь смелмӧдчис исковтны чой йывсянь, но сунгысис джуджыд толаӧ. Лызь пӧлыс чегис.
Тадзи эськӧ гажтӧма и помасис карса детинкалӧн исласьӧмыс, но ми сійӧс ышӧдім. Менам вокӧй сетіс сылы ассьыс важ лызьсӧ, медым Сергей велӧдчис исласьны. Сергей лои зэв рад. Сиктысь детинка аддзис выль ёртъясӧс.
Некымын лун мысти Сергейӧс ставным колльӧдім карӧ.

1. Мыйла Сергей локтіс сиктӧ?
2. Мый сыкӧд лоис чой вылын?
3. Кыдзи выль ёртъяс отсалісны Сергейлы?
4. Кутшӧм нӧшта ним позьӧ сетны тайӧ текстлы?

43 удж. «Отсалім выль ёртлы» текстысь аддзы медым кывйитӧда сложнӧй сёрникузяяс.

Дасьтысь гортад да гиж велӧдан изложение.

Видзӧдлы 29-ӧд лист бок. Уськӧд тӧд вылӧ, кыдзи дасьтысьны да гижны изложение.

Тӧдмав нималана спортсменъяслысь овъяссӧ сетӧм пасъяс серти.

ЧУЖАН МУ

ТӦВСЯ СЕРПАС

Шӧркывъяс оз ков сорлавны кывбердъяскӧд.
Шӧркывъяслӧн шӧр вежӧртасыс действие.

мича коз
мичмӧдӧм коз
еджыд му
едждӧдӧм му

44 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы текстысь шӧркывъяс.

Тӧвся вӧрын.

Едждӧдісны муяс да керка вевтъяс. Вӧсньыдик йиӧн вевттьысис лӧньӧм ю, унмовсис мойдын моз. Лым шапкаясӧн пасьтасьӧм пожӧмъяс да козъяс шойччӧны. Лӧсьыд видзӧдны шаллясьӧм пушыд кыдзьяс вылӧ. Лӧньӧмаӧсь лым улӧ дзебсьӧм ичӧтик кустъяс да томиник пуяс. Пелысь пу вылӧ павгӧм еджыд эшкын улысь быттьӧ гӧрд исергаяс тыдалӧны яръюгыд розъяс. Лым вылын тыдалысь кок туйяс серти позьӧ тӧдмавны вӧрса олысьясӧс.

1. Кыдзи вежсис тӧвся вӧр?
2. Кутшӧмӧсь пуясыс да кустъясыс тӧвнас?
3. Мый позьӧ тӧдмавны лым вылын тыдалысь кок туйяс серти?
4. Кутшӧм рӧмъясӧн позьӧ серпасавны «Тӧвся вӧрын» висьт?

Серпасав «Тӧвся вӧрын» висьт.

45 удж. Бӧрйы да гиж приметаяс, кӧні эмӧсь шӧркывъяс.

1) Лымйыс кӧ ёна усьӧ — гожӧмыс зэра лоӧ.
2) Сывдӧм му вылӧ лым усьӧ — йӧзлы сьӧкыд лоӧ.
3) Тӧлыс кӧ кӧдзыд да мича, гожӧмыс лоас бур.
4) Трачкакылан кӧдзыд кӧ лоӧ тӧвнас — бур урожай лоӧ.
5) Пашляк лыйсьӧ — дженьыд кӧдздӧдлӧм водзӧ.
6) Василей паныдалан войӧ сэзь — пув да чӧд лоӧ уна.

Мый йылысь позьӧ тӧдмавны тайӧ приметаяс серти?

46 удж. Скобкаӧ босьтӧм кадакывъясысь артмӧд шӧркывъяс. Гиж текстсӧ. Лыддьӧй артмӧм текстсӧ ӧта-мӧдлы класса ёртыдкӧд, донъялӧй.

Тӧлын сійӧ оз тыдав, дзебсьӧма (усьны) лым улӧ. Шоныд сэні, оз ков повны (трачкакывны) кӧдзыдысь, скӧра (пӧльтны) вой тӧлысь. Со ӧтилаын лымйыс вижӧдыштӧма (кыпӧдчыны) шоныд руысь. Копыртчылӧй сы весьтӧ, и ті кыланныд (сёльгыны) шы. Тыдалӧ, тані йиыс абу удитӧма кызны, а выліас усьӧма нин лым. Со и дзольгӧ нинӧмысь (повны) шорыс.

47 удж. Серпас серти лӧсьӧд висьт. Вӧдитчы сетӧм шӧркывъясӧн.

сералысь челядь
йизьӧм чой
гыӧртӧм пуяс
повтӧм зонка
чегӧм лыжи
шойччан лун
радейтана ворсӧм
нюмъялысь шонді
дзирдалысь лым
тыдавтӧм мыльк

МОРТТӦМ КАДАКЫВЪЯС.

48 удж. Лыддьы висьтсӧ. Аддзы да гиж морттӧм кадакывъяса сёрникузяяс.

Тӧвся рыт.

Рӧмдӧ. Быттьӧ кельыдлӧз тшынӧн вевттьысьӧ гӧгӧр. Ывлаын шы ни тӧв. Кокниа лолавсьӧ тӧвся сӧдз сынӧдӧн. Лымъя эшкын улын узьӧны сёнъяс да видзьяс. Вугралӧны гыӧртӧм кыдзьяс. Ичӧтик козъяс кӧдзыдысла йӧжгыльтчисны пышкайяс моз. Вочасӧн ӧшиньясын ӧзйӧны бияс. Тшынасьӧны пач трубаяс. Надзӧникӧн заводитӧ лымъявны. Сідзкӧ, регыд шондӧдас.

Вуджӧд роч кыв вылӧ тӧдчӧдӧм кывъяссӧ да кывтэчасъяссӧ.

49 удж. Гиж «Тӧвся асыв» висьт. Пырт морттӧм кадакывъяс.

50 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Выльвося вӧвлӧмтор.

Вӧрын, лесничӧйлӧн керкасянь неылын, чужис ичӧтик коз пу. Джуджыд пожӧмъяс да козъяс ылісянь нимкодясисны быдмысь козйӧн. Тӧвнас лымъя эшкын шебраліс козсӧ, гожӧмнас сійӧс мыссьӧдіс шоныд зэр.
Воис ӧшым тӧлысь. Ёна кӧдздӧдіс. Лунысь-лун лымъяліс. Коз вевттьысис усьӧм лымйӧн дзик туган йылӧдзыс.
— Вот и бур! — мӧвпаліс сійӧ. — Шоныд, и некод оз казяв менӧ.
Лӧсьыда и узьсис ичӧтик козлы лымъя эшкын улын.
Ӧти асылӧ коз аддзис сылань матыстчысь мортӧс. Морт кватитіс пулысь тугансӧ да чорыда пыркнитіс.
— Ме тэнӧ и корси! — шуис сійӧ.
Татшӧм кывъяс кылӧм бӧрын коньӧр коз воштіс садьсӧ. Ас садьӧ воӧм бӧрын нинӧм эз гӧгӧрво: сійӧ вӧлі ловъя, сулаліс важинын. Козлы эз эскыссьы, мый сійӧс эз керыштны. Кокньыдик шаръяс да эзысь сунисъяс мичмӧдісны сійӧс. Туган йылас дзирдаліс ыджыд гӧрд кодзув.
Выль во асылӧ петісны лесничӧй керкаысь челядь. Лызьӧн матыстчисны козлань. Чоя-вока бӧрся мӧдӧдчис и батьыс.
— Тэ буртор думыштін, батьӧ! Тайӧ лоӧ миян выльвося коз. И ми кутам мичмӧдны сійӧс быд во!

1. Кыдзи оліс ичӧтик коз?
2. Мыйысь повзис коз Выль во водзын?
3. Керыштісны-ӧ козсӧ Выль во кежлӧ? Мыйла тадзи чайтан?

1. Серпасав висьт юкӧнъяссӧ. Быд юкӧнлы сет ним.
2. Серпасъяс отсӧгӧн дасьтысь висьтавны коз йылысь.

51 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны.

Турӧба войӧ.

Парма шӧрын турӧб
Тӧвся войӧ дурӧ,
Пожӧмъяскӧд бертӧ ассьыс вын.
Вӧсньыдик том пелысь
Тайӧ дурмӧм тӧлысь
Песовтчӧ, но некыдзи оз мын.
Ичӧт вӧрса лолӧс
Шымыртӧма полӧм:
Коньӧр кӧчлӧн вевтыс коз пу лап.
Раммӧдӧма мудзӧм
Зіля кыйсьысь ручӧс,
Нюгыльвидзӧ позъяс, абу тшап.
Шувгӧ-увгӧ вӧрыс,
Роймӧм пуыс вӧрӧ,
Горсъяс бӧжнас шебрасьӧма ур.
Ош гу вылын тола,
Сылы быть ӧд колӧ
Узьны — тӧлын сёяныд оз сюр.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс?
2. Кутшӧм мӧвпъяс чужтӧ кывбурлӧн нимыс?
3. Кыдзи автор серпасалӧма тӧвся вӧр-васӧ?
4. Мый автор гижӧ пемӧсъяс йылысь?

Вуджӧд роч кыв вылӧ тӧдчӧдӧм кывъяссӧ.

52 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм кывъяссӧ, мыйӧн найӧ лоӧны.

Ӧшинь улын круткодь чой,
Петам, исковтам сэт, чой.
Оз и ков тай тэрыб вӧв,
Тӧвзям, полӧмным эз вӧв.
Пӧрам лымйӧ, чеччам бӧр —
Дадьлӧн крепыд льӧм пу бӧр.

Омонимъяс — ӧткодя юргысь, но вежӧртаснас торъялысь кывъяс.

Гӧгӧрвоӧд омонимъяслысь вежӧртассӧ.

53 удж. Аддзы да гиж Е. А. Айбабиналӧн, Л. М. Безносиковалӧн «Словарь омонимов коми языка» небӧгысь 5 — 6 омоним гоз. Лӧсьӧд некымын сёрникузя.

54 удж. Лыддьы да гӧгӧрво ыджыд кывъяслысь вежӧртассӧ.

Ыджыд айӧ вӧрӧ кайӧ,
Ыджыд нопйӧн мыйкӧ вайӧ.
Ыджыд мамӧ разьӧ ноп,
А сэн ыджыд-ыджыд гоб.

55 удж. Тӧдмав, кутшӧм омонимъяс серпасалӧма.

Серпасав кык омоним гоз.

МӦД КОЛЯН КАД.

Коми кывйын торйӧдӧны аслыспӧлӧс колян кад: мӧд либӧ аддзывтӧм. Мӧд колян када кадакыв юӧртӧ помасьӧм действие йылысь кодлӧнкӧ кывлӧм либӧ висьталӧм серти, а сідзжӧ тыдалана результат серти. Сёрнитысьыс действие йывсьыс тӧдӧ оз веськыда, а кодкӧ либӧ мыйкӧ пыр.
Роч кыв вылӧ вермас вуджӧдсьыны оказывается пыртана кыв отсӧгӧн.

Важӧн нывъяс войпуклӧмаӧсь.
Тэ тӧрыт кимӧститчӧмыд.

56 удж. Вежлав кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.

57 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы мӧд колян када кадакывъяс.
 
Рӧштво гаж пасйӧны тӧвшӧр тӧлысь 7-ӧд лунӧ. Тайӧ лунӧ чужӧма Исус Кристос, йӧзӧс мездысь. Рӧштвоӧ помасьӧ видз. Йӧзыс заводитӧны гажӧдчыны, гадайтчыны, ворсны.
Важӧн комияс чайтлӧмаӧсь, Рӧштво лунсянь пӧ ваысь петӧны куттяяс. Наӧн повзьӧдлӧмаӧсь челядьӧс. Шулӧмаӧсь, куттяыс пӧ ваӧ кыскас. Йӧзыс эскылӧмаӧсь, мый лёк вынъяс вермӧны тшыкӧдны мӧстӧ. Быд кӧзяйка пернапасалӧма керка-карта ӧдзӧссӧ, лыддьӧма молитва.
Том йӧз чукӧртчылӧмаӧсь войпукъяс вылӧ: сьылӧмаӧсь, йӧктӧмаӧсь, тунасьӧмаӧсь. Зонъяс сёр рытын повзьӧдлӧмаӧсь ветлысь-мунысьӧс, кимӧститчӧмаӧсь.

1. Кор да мыйла пасйӧны Рӧштво?
2. Мыйла тайӧ лунсянь позьӧ гажӧдчыны?
3. Мыйла йӧзыс полӧмаӧсь куттяясысь?

Тӧдмав, кыдзи важӧн кимӧститчӧмаӧсь том йӧз.

Вӧдитчы А. Рассыхаевлӧн «Коми календар», В. Кудряшовалӧн «Коми народные приметы» да мукӧд небӧгъясӧн, юась бать-мамыдлысь да пӧль-пӧчыдлысь.

58 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Гиж скобкаысь кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.

1) Паньын ваыс кынмӧма кӧ мылькйӧн, кага чужас. 2) Рӧштво дырйи челядь да пӧрысь йӧз славитӧмаӧсь Енмӧс. 3) Славитысьяслы керка кӧзяин сетӧмаӧсь пирӧг-шаньга, кампет, сьӧмтор. 4) Сёр рытын том нывъяс кывзысьӧмаӧсь йӧз ӧшинь улын. 5) Важӧн гадайтчӧмаӧсь Рӧштвосянь Крещенньӧӧдз. 6) Пызан улысь челядь корсьӧмаӧсь нянь крӧшки либӧ ид тусь, тӧдмалӧмаӧсь локтан урожай йылысь.
 
Шыӧдчӧм пасйӧ, коді либӧ мый дінӧ шыӧдчӧны сёрниын. Гижигӧн торйӧдӧны чутікӧн, сёрниын — шуанногӧн.

Пырӧй керкаӧ, дона гӧсьтъяс!
Нывъяс, ветлам миянӧ войпукны.
Энӧ вунӧдӧй, зонъяс, гудӧктӧ босьтны.

Лыддьы. Гӧгӧрво, мый йылысь висьтавсьӧ текстын. Сёрнит ёртыдкӧд.

Заводитчис тӧвся каникул. Челядь чукӧр паныдасисны чой йылын.
— Ёртъяс, петаламӧй рытнас кимӧститчыны, — вӧзйис Ӧльӧксан.
— Вай петалам! — кӧсйысисны ставӧн.
— Мед оз тӧдны, чужӧмтӧ колӧ дзебны, — шыасис Марина.
— Миянлы падейяс (маскаяс) тшӧтш вӧчӧй, нывъяс, — корис Ёгор.
— Важӧн тай чужӧмъяссӧ саӧн мавтлӧмаӧсь, — шуис Катя.
— Пӧчӧ висьтавліс, найӧ пӧ пасьтавлӧмаӧсь гуга пасьяс, — юӧртіс Ӧльӧксан.
— А кыдзи зонъяс кимӧститчӧны? — юаліс Семӧ. — Ме тай ог куж.
— Тані некутшӧм торъя кужӧмлун оз ков, Семӧ. Шмоньпырысь пакӧститчам: керка ӧдзӧс пыкам, сёрӧн мунысьӧс повзьӧдам, пач труба сиптам.
— Огӧ жӧ сэтшӧма дӧсадитчӧй, зонъяс, — повзис Катя.
— Огӧ, дерт, эн пов. Гажӧдчыштам, гуляйтыштам, и гортӧ! — эскӧдіс Ёгор.

59 удж. Лыддьы гадайтчӧмъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Рӧштво вечернясянь Крещенньӧӧдз (тӧвшӧр 7-ӧд лунсянь 12-ӧд лунӧдз) том йӧз вӧрӧжитчӧны-тунасьӧны уна ногӧн.
Нывъяс чукӧртчӧны туйвежын. Пасйӧны шомӧн (позьӧ пуртӧн, беддьӧн) ыджыд кытш. Пуксьӧны кытш шӧрас мӧс ку вылӧ да кывзысьӧны. Коді нывъяс пиысь кылас жыннян шы либӧ додь дзуртӧм, локтан воас петас верӧс сайӧ.
Водз асывнас ныв петӧ ывлаӧ нянь шӧрӧмӧн. Кутшӧм нима мужичӧй медводз паныдасяс, сэтшӧм нима и лоӧ верӧсыс.
Ныв куньса синмӧн туйвежын куимысь бергӧдчӧ да шыбитӧ мышкас сапӧг пӧв. Кодарлаӧ кутас индыны усьӧм сапӧг ныр, сысянь и локтасны корасьысьяс.
Пӧимӧн киськалӧны туйвеж. Асывнас видзӧдӧны пӧимсьыс кок туйяс. Гын сапӧг туй — верӧсыс лоӧ пӧрысь, кӧті туй — шӧр арлыда лоӧ верӧсыс, сапӧг туй — том зон сайӧ петас.

1. Кор позьӧ гадайтчыны?
2. Кыдзи тунасисны том йӧз?
3. Мый кӧсйисны тӧдмавны нывъяс гадайтчигӧн?

Тӧдмав да висьтав рӧштвоса гадайтчӧм йылысь ёртъясыдлы.

60 удж. Гиж текстсӧ, содты колана эмакывъяс.

Вежа ва.

Ва вежӧдан лун пасйӧны тӧвшӧр тӧлысь дас ӧкмысӧд лунӧ. Тайӧ лунӧ ӧбразъясӧн лэччӧны ю дорӧ. Вӧчӧны йӧрдан. Ва вежӧдӧм бӧрын сэні купайтчӧны. Йӧзыс йӧрданын купайтчӧм бӧрын бурдӧны.
Унаӧн босьтӧны вежа васӧ гортаныс. Сыӧн резӧны керка-карта, пывсян-амбар, гортса пемӧсъясӧс. Чайтӧны, тайӧ ваыс вермӧ вӧтлыны ... . Вежӧдӧм васӧ позьӧ видзны во чӧж да вӧдитчыны бурдӧдчантор пыдди.

61 удж. Лыддьы 62-ӧд лист бокысь кывворсӧ.

Кывъяс да ним серти мӧвпышт, мый йылысь вермас лоны кывбурыс.

62 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны. Висьтав тӧдчӧдӧм кывъяссӧ рочӧн.

Ва вежӧдан лун.

Выль во гажлун бара бӧрӧ колис,
Талун Ва вежӧдан лунӧй воис.
Тавой шемӧсмӧдан тӧвся войыс,
Коръя лымйӧн лунтыр век на койис.

Рытнас водла — вугралышта. Чечча,
Босьта дозмук — ӧшмӧс дорӧ лэчча.
Йӧрдан васӧ видла ... Ок и чӧскыд!
Таво тӧлыс шоныд — йиыс вӧсньыд.

Сӧстӧм васӧ юа, чужӧм мыська,
Йӧрдан дорас лымйыс быттьӧ рыська.
Пидзӧс вылӧ пукся — перна чӧвта,
Сӧстӧм шоныд тӧлыс мыйкӧ шӧпкас.

Вежа ваӧн дозмукӧс ме тырта,
Катӧда да гортӧ сійӧс пырта.
Сьӧлӧм вылын лоӧ сэтшӧм лӧсьыд!
Татшӧм войыс вонас сӧмын ӧтчыд...

1. Кутшӧм гажлун йылысь висьтавсьӧ кывбурын? Мый серти гӧгӧрвоин?
2. Кор пасйӧны тайӧ гажлунсӧ?
3. Мыйӧн шемӧсмӧдӧ тайӧ тӧвся войыс?
4. Мыйӧн аслыспӧлӧс вежа ваыс?

63 удж. Комиӧд роч кывъяссӧ. Сет висьтыслы ним.

Лӧсьӧд план.

Воис кӧдзыд тӧв. Ывлаын гӧгӧр куйліс лым. Вӧлі шойччан лун. Катя, Лена да Вова чукӧртісны лым, вӧчисны чой. Ведраясӧн новлісны ва да киськалісны чойсӧ ваӧн.
Чой лои дась. Йи кыр эновтісны чорзьыны-йизьыны. Челядь ёна кынмисны и пырисны гортас шонтысьны. Витя видзӧдіс ӧшиньӧд ёртъяслӧн удж вылӧ. Но отсавны эз пет. Кор ёртъясыс пырисны гортӧ шонтысьны, Витя петіс ывла вылӧ. Воис кыр дорӧ да кутіс иславны даддьӧн. Кыр эз на кынмы бура и колис даддь туйыс.
— Витя, тэ эн уджав, эн вӧч чойсӧ. Мыйла ислалан? — юалісны челядь.
— Жаль али мый? — броткис Витя.
— Абу жаль. Но тэ эн вӧч чойсӧ, эн и ислав.
Витялы лои яндзим.

64 удж. Сетӧм план серти лӧсьӧд «Тӧлын шойччӧм» нима висьт.

1. Кор тайӧ вӧлі?
2. Кӧні ті вӧлінныд шойччан лунӧ?
3. Кодъяс шойччисны тэкӧд тшӧтш?
4. Мый ті вӧчинныд?
5. Мый тэныд медъёна кажитчис?
6. Кыдзи казьтылан тайӧ шойччан лунсӧ?
7. Вӧзйы ёртъясыдлы, кыдзи бурджыка коллявны шойччан лун.

КОМИ ВОЙТЫРЛӦН ВӦЛӦГА

65 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Коми йӧзлӧн вӧлӧга.

Коми йӧзлӧн быдлунъя вӧлӧгаыс вӧлі яй, чери, град выв пуктас. Солалӧм да косьтӧм чери да яй позис дыр видзны. Тшӧкыда пулісны яя, азя либӧ нуръя шыд, юква. Чӧсмасисны пражитӧм да солалӧм чериӧн. Ёна радейтана сёянӧн вӧлі черинянь.
Пызьтӧг да шыдӧстӧг комияс эз жӧ овны. Суктісны шыдъяс, пуисны рокъяс, пӧжасисны. Зӧр пызьысь пуӧм кисель вӧлі зэв пӧтӧса. А ид няньыд уджалысь мортлы сетліс эбӧс. Йӧв да сыысь дасьтӧм вӧлӧга (рысь, вый, нӧк) мичмӧдісны семьялысь пызан вывсӧ.
Войвывса войтырлӧн уна сикас град выв пуктас эз вӧв. Но кушман, сёркни, кӧчан да лук озырмӧдісны налысь сёянсӧ. Звер-пӧтка яй эз бырлы вӧралысьлӧн пызан вылысь. Косьтӧм чӧд, ӧмидз да льӧм, кӧтӧдӧм турипув, пӧжӧм мырпом да пув — аньясӧн заптӧм вотӧсъяс тырмылісны тӧвбыд.
Татшӧм вӧлӧгаыс сетіс кынӧмпӧт да вын-эбӧс, бурдӧдіс да видзис висьӧмъясысь.
 
1. Кутшӧм вӧлӧга йылысь висьтавсьӧ текстын?
2. Мый выльторсӧ тӧдмалін текстысь?

Тӧдмав, кутшӧм вӧлӧга коми йӧз дасьтісны гажлунъяс кежлӧ.

Урчитанъяс сёрникузяын йитчӧны кадакывъяскӧд. Оз вежласьны.

66 удж. Лыддьы текстсӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ тӧдчӧдӧм кывъяссӧ. Аддзы ина урчитанъяс сёрникузяясысь. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.

Куття лун.

Рӧштвоӧдзса лунсӧ шуисны куття лунӧн. Сійӧ рытӧ помасис видз. Тайӧ лунӧ быдлаын дасьтісны куття рок. Кӧзяйкаяс кисьтісны тасьтіӧ шабді вый, сэтчӧ содтісны шыдӧс да бура гудралісны. Пызан вылӧ лэптісны став чӧскыдторсӧ. Тані рысь и вый, яй и чери, ляз и юм, нӧкъя шаньгаяс, вотӧса пирӧгъяс. Водзвыв пуисны сур да ырӧш.

«Коми календар» небӧгысь

67 удж. Лыддьы текстсӧ, велӧдчы пуны ляз.

Колӧ пызьӧдз изны стӧкан джын кос льӧм либӧ чӧд, кӧтӧдны ваӧ, содтыны сэтчӧ стӧкан джын песок. Бура гудравны да пуктыны пӧжсьыны пачӧ либӧ духовкаӧ 150 жарын 2–3 час кежлӧ. Сэсся содтыны кык стӧкан да джын чуж пызь да пӧжны 30 минут 170 жарын. Лязсӧ сёйны кӧдзӧдӧмӧн. Позьӧ содтыны суктӧм йӧв выв либӧ нӧк.

68 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Содты ина урчитанъяс.

1) Коми мужичӧйяс ылӧдз вӧравны мунігӧн босьтлісны косьтӧм яй да нянь. 2) Рӧштво кежлӧ быдлаын пӧжавлісны уна сикас шаньга-пирӧг. 3) Кӧзяйкаяслӧн пач водзын став дозмукыс вӧлі матын. 4) Рӧштво кежлӧ сёян-юанӧн заптысисны водзвыв, ньӧбны ставсӧ пырысьтӧм-пыр вӧлі некытысь. 5) Ылӧдз нимавлісны коми пӧжасъяс: черинянь, тупӧсь-сӧчӧн, пирӧг-шаньга.

69 удж. Лӧсьӧд да гиж ина урчитанъясӧн 4 сёрникузя. Серпасав рӧштвоса пызан.

70 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис висьт.

1) Кутшӧм вӧлӧга дасьтісны коми йӧз быд лун да гажлунъяс кежлӧ? 2) Мый вӧчлісны яйысь да чериысь? 3) Мый пӧжавлісны коми аньяс? 4) Кутшӧм йӧла сёян-юан вӧлі коми йӧзлӧн? 5) Мый быдтылісны комияс град йӧрын? 6) Мый босьтлісны вӧрысь, ю-тыысь? 7) Мыйӧн вӧлі бур татшӧм вӧлӧгаыс?

71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд прӧстӧй план, дасьтысь висьтавны Коми му йылысь.

Ми олам Коми Республикаын. Важӧн миян чужанін шусис Пермь Вычегодская, а сэсся Зыряна муӧн. Коми Республикаын вужвойтырыс комияс. Найӧ уна нэм сайын волісны татчӧ Кама да Волга юяс дорысь. «Коми» этноним серти республика шусьӧ Коми муӧн. Чужан мулӧн эмӧсь каналан пасъяс: дӧрапас, канпас, кып.
Канпасным гӧрд да зарни рӧма. Варыш, Зарни Аньлӧн чужӧм да йӧра юръяс петкӧдлӧны Коми Республикалысь асшӧрлунсӧ да вынсӧ. Дӧрапасным куим рӧма: лӧз, турунвиж да еджыд. Рӧмъясыс тӧдчӧдӧны Коми мулысь помтӧм-дортӧмлунсӧ. Кыпсӧ лӧсьӧдӧма В.А. Савинлӧн «Варыш поз» сьыланкыв серти. 2007-ӧд восянь сійӧ юргӧ комиӧн да рочӧн.
Коми Республикалысь чужан лунсӧ пасъям моз тӧлысь кызь кыкӧд лунӧ. Паськыда да кыпыда Сыктывкарын нуӧдӧны «Шондібан» гаж.
Комияскӧд ӧтсӧгласӧн олӧны мукӧд кывъя войтыр, сё гӧгӧр национальностя йӧз. Чужан мунымӧс став мир пасьта нимӧдӧны гижысьяс, сьылысьяс, спортсменъяс, политикъяс, туялысьяс.
Республикалӧн вӧр-ваыс аслыспӧлӧс. Эмӧсь Печоро-Илычскӧй заповедник да «Югыд ва» национальнӧй парк. Печора ю Европаын медыджыдъяс лыдын. Коми му озыр из шомӧн, мусирӧн, биаруӧн, зарниӧн, кӧрт рудаӧн, бокситъясӧн, дона изъясӧн.
Миян медшӧр могыс — кужӧмӧн видзны чужан мулысь мичлунсӧ да озырлунсӧ.

1. Мыйла Коми Республикалӧн кыпыс юргӧ комиӧн да рочӧн?
2. Кутшӧм войтыръяс олӧны Коми муын?
3. Кымын район Коми Республикаын?
4. Кымын кар да юрсикт?
5. Кымын во тырис таво Коми Республикалы?
6. Кымын во тырис тэнад чужан сиктлы (карлы)?

72 удж. Гиж кар да юрсикт нимъяссӧ анбур серти. Ордйысь класса ёртъясыдкӧд.

73 удж. Мусерпас отсӧгӧн помав таблица.

74 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы кывбурсьыс шыӧдчӧмъяс.

Менам чужан сикт.

Чужан сиктӧй! Видза олан!
Менам сьӧлӧмлы век колан.
Тӧв кӧть гожӧм, тулыс, ар,
Олан гыыд тэнад яр!

Сӧстӧм, паськыд уличьясыд,
Абу джуджыд керкаясыд,
Сиктын олысьяслӧн сям,
Ставыс муса меным тан.

Кыдзлӧн корйыс — эзысь войт,
Ичӧт лэбачьяслӧн койт.
Ставыс синмӧ шыбитчана,
Быдӧн гажтӧ кыпӧдана.

Видза олан, Уса юӧй!
Джуджыд крежъяс, олан туйӧй!
Олӧм сетысь, гажлун сиысь,
Он и мудзлы некор сыысь.

Видза олан, помтӧм тундра!
Еджыд яла, паськыд эрд.
Коми йӧзлысь олан туйсӧ
Некор бырӧдны эн сет!

1. Кутшӧм кывъясӧн серпасалӧ ассьыс чужанінсӧ автор?
2. Кутшӧм мичкывъяс (эпитетъяс) автор пыртӧма кывбурас?

75 удж. Лыддьы да кут тӧд вылын.

Коми Республика лыдпасъясын.

75-ӧд удж вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд презентация «Менам кар, сикт либӧ район лыдпасъясын». Вӧдитчы Power Poіnt программаӧн.

Лӧсьӧд 6 юалӧм «Коми Республика» тема вылӧ, нуӧд ёртъясыдкӧд интервью.

Велӧдӧй кывбур.

Ме ола сэн, кӧн визув ю
Друг ыджыд чукыль вӧчӧ.
Тан менам дона чужан му,
Тан бать, и мам, и пӧчӧ.

Тан быдмӧ менам ичӧт вок,
Век гажӧй сыысь бырӧ.
Тан корӧ школаӧ звӧнок,
Сэн ёртыд менам тырыс.

Кӧть овлӧ, шондіыс оз пет,
Зэв гажа овны гортын.
Кыдз батьӧ шуӧ, лоа мед
Тан йӧзлы колан мортӧн.

76 удж. Лыддьы да гӧгӧрво. Комиӧд текстысь роч юкӧнсӧ.

Кыдзи серпасавны канпас.

Ӧнія кадӧ вель уна сикт-карлӧн эм аслас канпас. Канпас лӧсьӧдан наукалӧн нимыс геральдика.
Большое место в геральдике играет цвет. В изображении герба можно использовать не более семи цветов: золотой, серебряный, красный, пурпурный, голубой, зелёный, чёрный. Каждый цвет имеет своё значение: золотой — величие, нравственность, богатство; серебряный — .... чистота, ум, счастье; красный — .... сила, любовь, смелость; пурпурный — достоинство, власть, красота; голубой — слава, уважение, честность; зелёный — свобода, радость, здоровье; чёрный — постоянство, скромность.
Сыктыв районса канпас вылын уджалісны «Шонді» клубӧ ветлысь челядь. Канпассӧ вӧчӧмаӧсь перымса зверинӧй стиль серти. Сійӧ петкӧдлӧ Сыктыв районлысь аслыспӧлӧслунсӧ. Канпасыс нёль рӧма: зарни, эзысь, кельыдлӧз да турунвиж. Шӧрас серпасалӧма ошкӧс, мый петкӧдлӧ районлысь вынсӧ. Ошлӧн юр весьтас шонді — Зарни Ань, коді став мусӧ югзьӧдӧ да шонтӧ. Небӧг серпас индӧ сы вылӧ, мый районын чужис медводдза коми поэт Иван Алексеевич Куратов. Пуяс да чери петкӧдлӧны вӧр да сиктса овмӧс сӧвмӧм. Вотӧсъяс петкӧдлӧны районса вӧръяслысь озырлунсӧ. Канпас шӧрын серпасалӧма туй, быттьӧ йитӧ районсӧ миян республикакӧд да став Россиякӧд.

77 удж. Нуӧд неыджыд туялӧм юалӧмъяс вылӧ мыджсьӧмӧн.

1. Мыйӧн аслыспӧлӧс Сыктыв районлӧн канпасыс?
2. Коми Республикаса кар-сиктлӧн кутшӧм канпасъясын паныдасьлӧны Сыктыв районлӧн канпасысь юкӧнъяс?

78 удж. Лыддьы гижӧдсӧ. Мӧвпышт, позьӧ-ӧ шуны сійӧс текстӧн да мыйла? Гиж сёрникузяяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн, медым артмис висьт.

Коркӧ важӧн Шошка сикт дорын вӧлӧма кар-гӧра (городище). Сыктывдін районса шӧрин — Выльгорт сикт. Новгородса князь Дмитрий Шемяка тшӧктӧма вяткаса олысьясӧс грабитны да сотны сійӧс. Выльгорт артмӧма «выль» — «новый» да «горт» — «сикт» кывъясысь (удмурт кывйын «гурт» — сикт). Ловйӧн кольӧм йӧз дзебсьӧмаӧсь пыді вӧрӧ, кӧні и лэптӧмаӧсь аслыныс выль оланін да шуӧмаӧсь Выльгортӧн. Муыс тані вӧлӧма бур, вӧрын олӧма уна звер-пӧтка, юын — чери.

79 удж. А.И. Туркинлӧн «Топонимический словарь Коми АССР» небӧг либӧ «Где ты живёшь» гипермедиаэнциклопедия отсӧгӧн туяв аслад кар-сиктлысь ним артмӧмсӧ.

Дасьты юӧр да тӧдмӧд ёртъястӧ.

Тӧдмав, кутшӧм районлӧн канпасыс. Вӧдитчы 2011-ӧд вося 34 No-а «Йӧлӧга» газетӧн. Позьӧ шыӧдчывны тайӧ газетлӧн сайт дорӧ: www.komіmu.com

Лӧсьӧд юӧр ас районса канпас йылысь.

80 удж. Бӧрйы серпасъяс дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.

Ас вӧр-ваад быд пу нюмъёвтӧ.
Чужан позйыд быдӧнлы дона.
Гортад олігӧн быттьӧ кык мам да кык бать дінын олан.

81 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ. Бӧрйы ӧтиӧс, гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ да серпасав. Серпас дорӧ лӧсьӧд висьт план серти.

Ас муыд мам, йӧз муыд — тьӧтка.
Кӧть кытчӧ лэбач оз лэблы, а ассьыс позсӧ тӧдӧ.
Мортыслӧн ӧти мам, ӧти сылӧн и чужан му.
Ӧти чаг вылын олам.
Гортлань туйыс дженьыдджык.
Йӧз муын и ас рака вылӧ рад.
Саридз сайын шоныдджык, а чужан муын гажаджык.
Кӧть кутшӧм шань, век жӧ абу гортын.
Гортыд тай век горт, весиг вӧлыд тӧдӧ и мӧскыд тӧдӧ.

1. Кутшӧм шусьӧг тэ бӧрйин?
2. Мый серпасалін?
3. Кыдзи гӧгӧрвоӧдан серпастӧ?

82 удж. Сетӧм кадакывъясысь артмӧд шӧркывъяс. Шӧркывъясӧн лӧсьӧд кывтэчасъяс.

КОМИ ГИЖЫСЬЯС ЧУЖАН МУ ЙЫЛЫСЬ

ӧдзӧс вуг

83 удж. Лыддьы текстсӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.

Александра Петровна Мишарина чужис 1946-ӧд воын Кӧрткерӧс районса Ыджыдвидз сиктын. Педучилище помалӧм бӧрын уджаліс чужанінас велӧдысьӧн. Сыктывкарын олігӧн уджаліс «Войвыв кодзув» журналын, республикаса газетъясын да радиоын.
А. Мишарина сьӧлӧмсяньыс радейтӧ Коми му, вӧр-ва, челядьӧс. Гижӧ кывбуръяс да серамбана висьтъяс. Сылӧн кывбуръясыс югыдӧсь, сӧстӧмӧсь, мылаӧсь, ставныслы гӧгӧрвоанаӧсь. Висьтъясас сійӧ петкӧдлӧ ассьыс челядьдырсӧ. Уна кывбур сиӧ томъяслы.
Александра Петровна Мишариналысь гижӧдъяссӧ окотапырысь лыддьӧны и челядь, и верстьӧ йӧз.

Мичкыв — художествоа гижӧдын серпаса кыв, кывтэчас.
Пример вылӧ: пемыд вӧр, эзысь тӧв, югыд шонді, мича ныв.

84 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Аддзы кывбурысь мичкывъяс.

Коми муӧй менам дженьыд гожӧмъяса,
Но и сійӧ менам сӧстӧм пожӧмъяса.
Коми муӧй менам веж морозъяса,
Но и сійӧ менам мича козъяса.
Коми муӧй менам зэра аръяса,
Но и сійӧ менам байдӧг-таръяса.
Коми муӧй менам зыбуч нюръяса,
Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса.
Коми муӧй менам кӧдзыд вой тӧла,
Шуда да быд уджысь повтӧм войтыра.
 
1. Кутшӧм мичкывъяс отсӧгӧн А. Мишарина серпасалӧ Коми мусӧ?
2. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧм петкӧдчӧ кывбурын? Мыйла тэ тадзи мӧвпалан?

Корсь сетӧм кывъяс дорӧ синонимъяс.

уджысь повтӧм —

Кывбурысь корсь сетӧм кывъяс дорӧ антонимъяс.

85 удж. Кывбур отсӧгӧн помав сёрникузясӧ.

Коми му озыр

Серпасав кывбурсӧ.

86 удж. Лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Зарниӧй менам.

Зарниӧй менам,
Донаӧй менам,
Меным тэ помасьтӧм бур.
Муна кӧть ылӧ,
Сьӧлӧмӧй кылӧ —
Мусаджык тэысь оз сюр.

Этшаысь шаньӧн
Овлан кӧть, аньӧй,
Лёкӧн ме некор ог шу.
Мичаӧй менам,
Сьӧлӧмшӧр менам,
Муса тэ мен, Коми му.

1. Кутшӧм кывъясӧн автор шыасьӧ Коми му дорӧ?
2. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧмъяс петкӧдчӧны тайӧ шыӧдчӧмъясын?
3. Кыдзи гӧгӧрвоан кывбурысь татшӧм кывъяс: «Муна кӧть ылӧ, сьӧлӧмӧй кылӧ — бурджыкыс тэысь оз сюр»? Бӧрйы вочакыв:
1) Авторыс радейтӧ чужанінсӧ и ылі муясын гажтӧмтчӧ сыысь.
2) Авторлы кажитчӧ овны Коми муын, но сійӧ кӧсйӧ аддзывны ылі муяс.
3) Автор чайтӧ, мый ылі муясын овны лӧсьыдджык.
4) Саридз сайын шоныдджык, а чужан муын гажаджык.

Аддзы А.П. Мишариналӧн кывбур дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.

Орччӧд А.Мишариналысь «Коми муӧй менам...» да «Зарниӧй менам» кывбуръяссӧ.

1. Мыйӧн ӧткодьӧсь тайӧ кывбуръясыс (темаӧн, шӧр мӧвпӧн, образъясӧн)?
2. Мыйӧн найӧ торъялӧны?
3. Кутшӧм художествоа средствоясӧн вӧдитчӧма авторыс тайӧ кывбуръясын?

Ас бӧрйӧм серти велӧд А. Мишариналысь ӧти кывбур.

87 удж. Лыддьы да гӧгӧрво висьтсӧ.

Тӧдчана коми гижысь, кывбур тэчысь, драматург Геннадий Анатольевич Юшков чужис 1932-ӧд воын Сыктывдін районса Час сиктын. Школа помалӧм бӧрын велӧдчис Москваса Горький нима литературнӧй институтын. Уджаліс Радиокомитетын, «Войвыв кодзув» журналын редактораліс. Уна во чӧж Геннадий Анатольевич веськӧдліс Коми гижысьяслӧн котырӧн.
Геннадий Юшков босьтчис гижны кывбуръяс да висьтъяс школаын велӧдчигас на. Аслас гижӧдъясын сійӧ чуксалӧ радейтны чужан му да вӧр-ва, коми кыв, пыдди пуктыны бать-мамӧс.
Г. А. Юшковлысь пьесаяс окотапырысь пуктӧны Коми Республикаын карса да сиктса театръясын.

Содтӧд литератураысь аддзы юалӧмъяс вылӧ вочакывъяс.

1. Кутшӧмӧсь медшӧр темаясыс Г. А. Юшковлӧн гижӧдъясын?
2. Кутшӧм жанръясын гижысь восьтӧ мам йылысь тема?
3. Мыйла тайӧ темаыс Г. А. Юшковлы матыс?

88 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Ми — комияс!
Ми — пармашӧрса козъяс,
И некор огӧ куснясьлӧй,
Кыдз росъяс.
Ми — комияс!
Ми — пармашӧрса чомъяс,
Век восьсаӧсь бур мортлы:
Лок, эн донъясь.
Ми — комияс!
Ми — пармашӧрса юяс.
А юясыдлы
Сӧстӧмлун и туян.
Ми — комияс!
Ми — пармашӧрса вӧрыс,
И ӧттшӧтш меліӧсь,
И зумышӧсь, и скӧрӧсь!

1. Кутшӧмӧн коми йӧзӧс петкӧдлӧма кывбуралысь?
2. Мыйкӧд орччӧдӧ Г. Юшков коми йӧзӧс?

Велӧд кывбурсӧ наизусьт.

89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны сійӧс.

Ӧти сиктын.

Пырим ӧти сиктӧ
Мича гожся лунӧ.
Морт эз лолы паныд,
Кузяла кӧть мунім.
Абуӧсь мый гортас,
Кольӧмаӧсь пасъяс —
Кильчӧ ӧдзӧс вугъяс
Сюйӧмаӧсь тасъяс.
Кӧні зыр, кӧн палич,
Вӧсни ньӧртор кӧні.
Пырӧмысь оз кутны,
Мода вылас сӧмын.
Ӧшинь пырыс тӧдчӧ:
Олӧны оз гӧля.
Гусясис кӧ кодкӧ,
Тані сылы вӧля.
Сэтшӧмыс тан абу,
Оз кӧ кыськӧ волы.
Ӧтитӧг став йӧзыс
Уджӧн тані олӧ.
Та вӧсна и сиктас
Мича гожся лунӧ
Морт эз лолы паныд,
Кузяла кӧть мунім.

1. Кутшӧм бур традиция йылысь висьталӧ поэт кывбурын?
2. Тӧдмав коми йӧзлӧн традицияяс йылысь. Дасьтысь висьтавны ӧти традиция йылысь паськыдджыка.

90 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Ёртыдкӧд лӧсьӧд текст серти план. Дасьтысь висьтавны гижысь йылысь.

Владимир Васильевич Тимин чужис 1937-ӧд вося сора 2-ӧд лунӧ Сыктывдін районса Гаръя сиктын. Велӧдчис ювыв техникумын, а сэсся Коми пединститутын. Уджаліс Коми небӧг лэдзанінын да «Войвыв кодзув» журналын шӧр редакторӧн.
В. В. Тимин — Коми Республикаса нимйӧза гижысь. Поэтлӧн петіс чужан мулӧн мичлун, коми сиктъяс, орччӧн олысь йӧз, муслун йылысь квайт гижӧд чукӧр. В. Тиминлысь «Мича Ёма» кывбур чукӧрсӧ вылӧ донъялісны, сетісны Кастрен котырлысь премия. «Эжва Перымса зонка» повесьт лоис челядьлы радейтана небӧгӧн. Тайӧ небӧгсьыс Владимир Тиминлы сетісны Коми Республикаса каналан премия. В. В. Тиминлысь кывбуръяссӧ вуджӧдӧма роч, украина, эст, венгр да мукӧд кывъяс вылӧ.

91 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс кывбур серти, юась класса ёртъястӧ.

Мыйла муса мем Коми муыс —
Джуджыд пармаыс, Сыктыв юыс?..

Гашкӧ, сы вӧсна, мый тан чужи,
Муӧс ыдждӧдла, кыдзи кужа.

Кӧмтӧг котравлі зарни вӧрӧд,
Тӧді, Ёма кӧ эм, оз вӧрӧд.

Вӧвлі бать-мамлы муса пиӧн...
Гашкӧ, муыс мем дона сійӧн?

Асьным петім кӧть тӧдтӧм шӧрӧ,
Оз вун сиктсайса гажа нӧрыс.

Гортса пывсянысь чугун горйыс,
Чӧскыд туруна векни борйыс,

Куття войясыс, Сыктыв юыс,
Небыд сьӧлӧма Коми муыс.

92 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Коми нимъяс йылысь.

Ак, кыдзи коми нимъяс дзугам!
Ми быттьӧ йӧз муын нин нач:
Туй мортлы керка —
Лыддям «Югэр»,
Сьӧдкыркӧтш пыдди — Седкыркач.
Озъёль —
Озёлӧн лои важӧн,
Помоздиноӧн — Помӧсдін...
И татшӧм вежсьӧмыс оз гажӧд,
Оз нимкодьтӧд ни пель, ни син.
Коськ пӧри каньӧ —
Лои Кошки,
Чедьюӧн шуӧны Чӧд ю...
Ми огӧ нимъяс сӧмын воштӧй —
Ми ньӧжйӧ воштам чужан му.

1. Мый йылысь тӧждысьӧ В.В. Тимин?
2. Кутшӧм коми нимъяс йылысь висьтавсьӧ кывбурын?
3. Кыдзи тэ чайтан, мыйла найӧс дзугӧмаӧсь?
4. Кыдзи гӧгӧрвоан авторлысь кывъяссӧ: «Ми огӧ нимъяс сӧмын воштӧй — ми ньӧжйӧ воштам чужан му»?

Тӧдмав, кутшӧм нӧшта коми иннимъяс дзугӧмаӧсь.

1. Тӧдмав, кутшӧм кывбуралысьяс тшӧтш гижисны чужан му йылысь.
2. Вӧч буклет сяма удж (гижысь йылысь юӧр, кывбур, серпасъяс, юржугӧд).

Кыдзи вӧчны буклет, уськӧд тӧд вылӧ «Чолӧм, ёртӧй» темаысь (9-ӧд лист бок).

Видлы гижны кывбур чужан му йылысь. Верман вӧдитчыны сетӧм рифмаясӧн.

93 удж. Артмӧд выль кывъяс сетӧм иннимъясысь.

94 удж. Содты текстӧ лыдакывъяс, гиж. Бӧръя сёрникузяӧ содты лыдакывъяссӧ ачыд.

Усть-Сысольск погост йылысь медводдза пасйӧдъяс вӧлі аддзӧма ... вося писцӧвӧй небӧгын.
А ... воын Екатерина ІІ-лӧн Указ серти погостлы сетӧма кар ним. Сэки карын вӧлӧма сӧмын ... овмӧс.
... воын Усть-Сысольсклы тырӧма ... во. Сэки кар нимсӧ вежӧмаӧсь Сыктывкар вылӧ. ... воын Сыктывкар лоӧма юркарӧн. Кыпыда да гажаа ... воын ми пасйим юркарлысь ... вося тшупӧда пас.

Тӧдмав, кутшӧм ӧні уличалӧн нимыс. Важӧн уличалӧн нимыс вӧлӧма Трёхсвятительскӧй.

95 удж. Фотояс отсӧгӧн орччӧд важ да ӧнія уличаяс план серти.

1. Уличалӧн ывла серпас (туй, моски, пу-быдмӧг).
2. Уличвыв керкаяс.
3. Уличалӧн аслыспӧлӧслун.

96 удж. Сетӧм фотояс да серпас-схема отсӧгӧн лӧсьӧд ёрта сёрни «Сыктывкарса шӧр улича вылын».

97 удж. Текстӧ содты ина кывбӧръяс да урчитанъяс.

Ме радейта ветлӧдлыны Коммунистическӧй уличаті. Пыравла карса шӧр вузасянінӧ, сэні век уна йӧз. Сэсся кая Куслытӧм би дорӧдз. Татчӧ тшӧкыда волӧны том йӧз. Опера да балет театр водзын ыркыд. Сэні позьӧ нимкодясьны фонтанӧн. Улича пӧлӧн эмӧсь вузасянінъяс. Пыравла сэтчӧ. Кӧрт туй вокзал уна йӧза. Гуляйтӧм бӧрын шойчча кафеын, юа чай да сёя пӧсь блин. Татысь ме муна долыд сьӧлӧмӧн.

Лӧсьӧд виртуальнӧй экскурсия «Менам радейтана улича». Мыджсьы 96-ӧд да 97-ӧд уджъяс вылӧ.
Виртуальнӧй экскурсия позьӧ лӧсьӧдны компьютер программаяс отсӧгӧн.

98 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Тэ меным муса, Сыктывкар,
Кор паркын шаракылӧ ар
Да кыӧ сер.
Кор мича лунсӧ вежӧ зэр.
Тэ меным муса, Сыктывкар,
Кор шонді тӧвся, абу яр,
Кор юсьлӧн гӧн кодь усьӧ лым,
Кор карса туйыс вольк да кын.
Тэ — меным быттьӧ чужанін,
И пытшкӧс гаж, и олӧм вын!

1. Мыйӧн мусмӧма авторлы Сыктывкарыс?
2. Кутшӧм миян юркарным гожӧмнас?

99 удж. Комиӧд текстсӧ.

100 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Чутъяс местаӧ содты колана кывъяс.

Юркарса тӧдчанаинъяс.

Воысь во Сыктывкар сӧвмӧ да паськалӧ. Памятникъяс содтӧны юркарлы культуралысь сям. Ставыс тані 31 памятник.
Медся тӧдчана усьӧм воинъяслы «Вечная слава» мемориальнӧй комплекс. Сы водзын — Куслытӧм би, гӧгӧрыс — Геройяслӧн аллея. Коммунистическӧй улича да Октябрь шӧртуйлысь туйвеж мичмӧдӧ «Уджлы слава» монумент.
Нималана йӧзлы сувтӧдӧм памятникъясысь да бюстъясысь быдӧнлы тӧдсаӧсь И. А. Куратовлы, В. А. Савинлы, Д. Каликовалы, В. И. Ленинлы, А. А. Католиковлы памятникъяс, М. С. Бабушкинлӧн, В. А. Малышевлӧн, С. Орджоникидзелӧн, Г. Димитровлӧн бюстъяс. Юркарса уличаясті ветлӧдлігӧн унатор на позьӧ аддзывны.

Тӧдмав, кодлы тайӧ памятникъясыс. Мый тӧдан тайӧ йӧз йывсьыс?

101 удж. Дасьтысь гижны ӧлӧдана диктант: гижтӧдз гӧгӧрвоӧд тӧдса орфограммаяслысь гижанногсӧ, уськӧд тӧд вылӧ гижан пасъяс.

Ӧнія Сыктывкар.

Ӧнія Сыктывкар — том, но ыджыд кар. Тані паськыд уличаяс. Вель уна выль керка. Кар шӧрыс мича да пельк.
Сыктывкарлӧн эм торъя юкӧнъяс: Давпон, Дырнос, Кырув, Изкар, Тентюков, Улыс да Вылыс Чов, Чит, Орбита, Эжва да мукӧд. Медся аслыспӧлӧс Париж нима юкӧн. Тані овлӧмаӧсь пленӧ веськалӧм французъяс. Важӧн Парижын вӧліны векни уличаяс, пу керкаяс. Ӧні кыпалӧны джуджыд оланінъяс, воссьӧны вузасян шӧринъяс.
Эжва юкӧн нималӧ ыджыд вӧр комбинатӧн. Сэні лэдзӧм кабала да картон мӧдӧдӧны уна канмуӧ.
Талун Сыктывкарын уджалӧны театръяс, филармония, вылыс тшупӧда велӧдчанінъяс, наука шӧрин. Ёнмӧдны дзоньвидзалун позьӧ вартчанінын, стадионын, «Скала» шӧринын.
Водзӧ сӧвмы да озырмы, миян дона юркарным!

Аддзы да визьнит «Ӧнія Сыктывкар» текстысь урчитанъяс.

Лӧсьӧд ёрта сёрни.

Отсӧг вылӧ юалӧмъяс

1. Висьталӧй, пӧжалуйста, кыдзи мунны вартчанінӧдз?
2. Кӧні сулалӧ Иван Куратовлы памятник?
3. Кутшӧм керкаяс сулалӧны тайӧ улича вылын?
4. Мый эм Опера да балет театр водзын?
5. Кӧні заводитчӧ да помасьӧ Коммунистическӧй улича?
6. Кутшӧм вузасянінъяс эмӧсь улича пӧлӧн?
7. Мый эм Вежа Стефан изэрд вылын?
8. Кӧні позьӧ шойччыны юркарса шӧр уличаын?
9. Кӧні позьӧ сӧвмӧдны вын-эбӧс?
10. Мый эськӧ тэ петкӧдлан юркарса гӧсьтъяслы Коммунистическӧй уличаысь?
11. Мыйӧн тэныд кажитчӧ юркарса шӧр улича?

102 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Корсь кывбурысь мичкывъяс.

Нимкодясьӧ менам сьӧлӧм ёна
Тэӧн талун, муса Сыктывкар.
Сьӧлӧмшӧрӧй, зарни кодь тэ дона,
Коми йӧзлӧн медся мича кар.

Быдман, сӧвман, войвыв кодзув миян,
Сыктыв — Эжва пӧлӧн воысь-во.
Вӧччӧдӧны тэнӧ уджач пиян,
Дона муса карӧй, быд лун со.

Кыксё кызь, а ичмонь кодь ӧд том на,
Пармашӧрса дзоридз — Сыктывкар.
Некор, некор пыран туй он томнав,
Виччан йӧзӧс тӧв кӧть, гожӧм-ар.

Сӧвмӧдін да велӧдін тан менӧ,
Сетін козин, муслун ӧзтысь ныв.
Ошкыны мед ас ног талун тэнӧ,
Сы вӧсна и гижи сьыланкыв.

1. Тӧдмав кывбурысь, кутшӧм воӧ гижӧма поэт тайӧ кывбурсӧ?
2. Кутшӧм кывъясӧн поэт нимӧдӧ Сыктывкарсӧ?

103 удж. Фотографияяс серти висьтав, кӧні сулалӧны Сыктывкарын театръяс.

В. Савин нима академическӧй драма театр
Первомай улича

Коми Республикаса вужвойтырлӧн шылада-драмаа театр
Бабушкин улича

Коми Республикаса опера да балет театр
Коммунистическӧй улича

Коми Республикаса филармония
Ленин улича

«Парма-2» кинотеатр
Бабушкин улича

ВАЙ ТШӦКТАНА КЫВТОР.

Вай тшӧктана кывтор кутӧ ӧтувъя вежӧртас — сёрнитысьыслысь кӧсйӧмсӧ, вӧзйӧмсӧ либӧ тшӧктӧмсӧ петкӧдлӧм. Сёрникузяын сійӧ векджык сулалӧ юӧрпас бердын.
Пример вылӧ: Вай пуксьыв пызан дорас. Вай сёрнитыштам. Вай ветлам киноӧ!

Вай ветлам театрӧ!

Велӧдысь урок вылын юаліс:
— Челядь, тӧданныд-ӧ ті, кутшӧм театръяс эмӧсь юркарын?
— Сыктывкарын эм В.А. Савин нима драма театр, Вужвойтырлӧн шылада-драмаа театр, Опера да балет театр да мукӧд.
— Ёртъяс, вай ветлам театрӧ! Мый кӧсъянныд видзӧдны?
— Кӧсъям видзӧдны «Яг Морт» балет. Сійӧ мунӧ Опера да балет театрын.
— Тӧданныд, кӧні сійӧ?
— Опера да балет театр Сыктывкар шӧрын, Коммунистическӧй улича вылын, Коми пединститутлы паныд, Коми наука шӧринкӧд орччӧн. Сэтчӧ позьӧ мунны 5-ӧд, 15-ӧд, 17-ӧд, 46-ӧд номера автобусӧн либӧ подӧн.
— Билет доныс 50 шайт. Вай аддзысям аски водзджык, 17 час да джынйын, фонтан дорын.

104 удж. Лӧсьӧд да гиж 5 сёрникузя вай кывторйӧн.

Воддза удж отсӧгӧн ачыд лӧсьӧд ёрта сёрни.

Тӧдмав юржугӧдансӧ.

1. Кутшӧм войтыр лӧсьӧдіс Яг Морт йылысь предание?
2. Коді вермис Яг Мортӧс?
3. Коді гижис «Яг Морт» медводдза коми балетлысь шыладсӧ?
4. Кодӧс гусяліс Яг Морт?
5. Коді вӧчис серпасъяс «Яг Морт» постановка дорӧ?
6. Коді серпасаліс челядьлы гижӧм «Яг Морт» небӧгсӧ?
7. Кӧні олӧма Яг Морт коми предание серти?

НОГА УРЧИТАНЪЯС.

105 удж. Кывбердъясысь артмӧд нога урчитанъяс. Лӧсьӧд некымын сёрникузя.

106 удж. Лыддьы да гӧгӧрво газет гижӧдсӧ. Лӧсьӧд план да дасьтысь висьтавны дженьыда. Бӧрйы да гиж нога урчитанъяса сёрникузяяс.

Ставыс налӧн артмӧ.

Усинск карын воссис «Дилижанс» нима театр. Артиставны ёнджыка окотитӧны велӧдчысь ныв-зон. Верстьӧыдлӧн пыр кадыс оз тырмы. Театрнас веськӧдлӧ А.Ю. Житлухиныс. Тайӧ мортыс радейтӧ ассьыс уджсӧ, театр искусствонас зільӧ мичмӧдны йӧзлысь олӧмсӧ.
Спектакльяс пуктӧ Н. В. Мамонтова. Сійӧ таӧдз уджалӧма Тула карса драма театрын. «Дилижансӧ» репетицияяс вылӧ волӧны ӧкмыс нывка да ӧти зон. Мыйлакӧ детинкаяс оз ёна кӧсйыны сцена вылад петкӧдчыны. Дасьтӧм спектакльяссӧ йӧз видзӧдӧны Культура дворечын. Челядьлӧн ворсӧмыс сьӧлӧм вылас воӧ оз сӧмын том войтырлы, но и верстьӧлы. Ӧд ныв-зон лӧсьыда артисталӧны. Ставыс налӧн артмӧ бура.

107 удж. Лыддьы текстсӧ. Дженьыда висьтав, код йылысь гижӧма. Лӧсьӧд текст сертиыс юалӧмъяс.

Театр — тайӧ олӧм.

Глафира Петровна Сидорова — нималана актриса. Сійӧс тӧдӧны оз сӧмын миян республика пасьтала, но и россияса уна карын да сиктын, кытчӧ В. Савин нима драма театр ветліс гастрольясӧн.
Г. Сидорова чужис 1922-ӧд вося ӧшым тӧлысь мӧд лунӧ Сыктывдін районса Паль сиктын. Школа помалӧм бӧрын пырис велӧдчыны ГИТИС-са коми студияӧ да 1942-ӧд воын помаліс сійӧс. Институтын велӧдчигӧн на заводитіс ворсны сцена вылын. Медводдзаысь сійӧ ворсіс «Домна Каликова» спектакльын. Глафира Сидоровалы сетісны шӧр героинялысь рольсӧ. Сійӧ стӧча кужис петкӧдлыны Домналысь сьӧлӧмкылӧмъяссӧ да восьтыны видзӧдысьяслы сылысь морттуйсӧ.
ГИТИС помалӧм бӧрын Г. П. Сидорова пырис уджавны В. Савин нима драма театрӧ. Сэні уджаліс квайтымын воысь унджык. Тайӧ кадколастнас ворсіс 200 унджык роль.
Глафира Петровна тшӧкыда шулывліс: «Дерт, эмӧсь и ыджыд, сьӧкыд рольяс, эмӧсь и ичӧтджыкъяс, кӧні ме муртса кежлӧ и петавла сцена вылӧ, но став рольыс меным ӧткодя дона да матыс. Чайта, мый збыльвывса артистлӧн олӧмас абуӧсь сэтшӧм рольясыс, кодъясӧс сійӧ оз сьӧлӧмсяньыс ворс».
Ачыс Г. Сидорова быд роль ворсігӧн олӧ герой олӧмнас. Сцена вылысь видзӧдысьяслы пыр тыдовтчӧ торъя мортлӧн этшыс, оласногыс. Спектакльяс пӧвстысь пасъям медся нималанаяссӧ: «Домна Каликова», «Кыськӧ тай эмӧсь», «Тундраса бияс», «Сиктса рытъяс», «Пиян», «На дне», «Васса Железнова», «Гроза», «Бесприданница», «Отверженные», «Ричард ІІІ».
Театрын уджалӧм йылысь, олӧмын лоӧмторъяс йылысь Глафира Петровна Сидорова гижис «Театр — .... это жизнь» нима небӧгын.
 
Корсь да лӧсьӧд юӧр коми ворсысь йылысь план отсӧгӧн.

1. Ворсысьлӧн ним, вич, ов, уджаланін.
2. Сылӧн ортсы, этш.
3. Театрын удж.
4. Радейтана рольяс.
5. Ворсысьӧс донъялӧм.

108 удж. Лыддьы, гӧгӧрво, мый йылысь юӧртӧма. Кыдзи шусьӧ татшӧм гижӧдыс?

109 удж. Видзӧдлы юӧртӧмъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мый эм быд юӧртӧмын?
2. Мыйӧн найӧ торъялӧны?
3. Мыйла торъялӧны?
4. Мыйтӧг оз вермы лоны юӧртӧмыс?

Коми Республикаса культура министерство
Коми Республикаса вужвойтырлӧн шылада-драмаа театр
Кос му тӧлысь 15-ӧд лун
Керча-ю кӧзяин
Спектакльсӧ пуктіс С. Г. Горчакова
Шыладсӧ лӧсьӧдіс М. Н. Бурдин
Шӧр рольяссӧ ворсӧны Сергей Туркин, Александр Кузнецов
Заводитчӧ 18 часын
Билет доныс 100 шайт
Пример отсӧгӧн ачыд лӧсьӧд да серпасав юӧртӧм.
Дасьтысь дорйыны уджтӧ.

110 удж. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн гиж сёрникузяяс.

Заводит тадзи:
1. Театрын позьӧ ... .
2. Театрын оз позь ... .
3. Театрын позьӧ ..., но сӧмын ... (ворсысьяслы, видзӧдысьяслы, кост дырйи, спектакльӧдз, спектакль бӧрын, тшай юанінын, ворсанінын ...).

ТЕАТРЫН ПОЗЬӦ

кывзыны шылад

видзӧдны серпасъяс
козьнавны дзоридзьяс
аттьӧавны ворсысьясӧс
паныдавны нималана йӧзӧс
чӧскыда сёйны

кывзыны лэбачьяслысь сьылӧмсӧ

111 удж. Лӧсьӧд «Театрын» ас гижӧд.

1. Кутшӧм театръяс эмӧсь тіян карын (сиктын)?
2. Кор тэ ветлін театрӧ?
3. Мый видзӧдін?
4. Мый медся ёна воис сьӧлӧм вылад?
5. Коді пуктӧма спектакльсӧ?
6. Кодъяс ворсісны шӧр рольяссӧ?
7. Кодъяс ёнджыкасӧ волывлӧны театрӧ?
8. Мый тэныд окота нӧшта видзӧдны?

Комиӧд текстсӧ. Помав сійӧс.

1. Кымын театр эм Сыктывкарын?
2. Кутшӧм театр Коми Республикаын вӧлі восьтӧма медводз?
3. Кор вӧлі восьтӧма В. Савин нима драма театр.
4. Кутшӧм тӧдчана ворсысьясӧс драма театрысь тэ тӧдан?

Дасьты ёртъясыдкӧд петкӧдчӧм да сы йылысь юӧртӧм.

Позьӧ босьтны неыджыд коми мойд, висьт либӧ комиӧдны рочысь да пуктыны сійӧс уна ног, шуам, теш ног.

СОДТӦД УДЖЪЯС

112 удж. Лыддьы арся приметаяс. Аддзы кадакывъяс, инды налысь кад формасӧ.

1) Шыр поздысьӧма кӧ му вылӧ, арыс лоӧ кос, турун вылӧ кӧ — арнас зэрны кутас. 2) Арын кӧ пӧткаяс лэбӧны выліті, тӧв лоӧ шоныд; уліті кӧ — кӧдзыд. 3) Арнас кӧ лун тӧв пӧльтӧ, тулыснас вой тӧв кутас пӧльтны. 4) Медводдза лым бӧрын сывтӧм вылӧ лымъялас тӧлысь мысти.

113 удж. Лыддьы текстсӧ. Аддзы шӧркывъяс да мӧд колян када кадакывъяс, гӧгӧрвоӧд налысь артмӧмсӧ.

Арся тӧждъяс.

Дыр мӧдіс нюжавны ар пом, шоныд да мича. Лои вартыштӧма няньтор, босьтӧма картупель. Сӧмын галан-капуста кольӧма градъяс вылын. Муяс вылын юммӧ сёркни. Мед найӧ быдмӧны да кызӧны на!
Став прӧстджык кадсӧ йӧзыс чукӧртісны тшак да вотӧс. Марпалӧн найӧс чукӧртӧма тӧвйымӧн нин. Жытникас косьтӧм льӧм да чӧд, ыджыд тшанын кӧтӧдӧм пув, мешӧкын кынтӧм турипув, косьтӧм и солалӧм быдсикас тшак. Весиг войвылын медчӧскыд вотӧсъяс, ӧмидз да мырпом, Марпа кӧтӧдыштӧма праздникъяс кежлӧ.
«Кузь тӧлыд да тулысыд азым мӧсъяс кодьӧсь, ставсӧ изӧдасны», — шулывліс Марпа суседкаясыслы.

114 удж. Лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Содтав кольӧм шыпасъяс.

Мыйӧн ме кӧсъя лоны.

Ог на ӧні висьтав
Ассьым ӧти мӧвп,
Коді юрӧ волӧ
Меным уна пӧв.

Думайта сы йылысь,
Мыйӧн лоны мем.
Уна югыд туй вож
Миян водзын эм.

Позьӧ лоны врачӧн —
Быдӧнсянь почёт.
Лэбзя небесаӧ,
Лоа кӧ пилот.

Саридз вылӧ кыскӧ
Том мечталӧн борд.
Ставсӧ ӧмӧй лыддян,
Вӧчлывлӧ мый морт?

Уна пӧлӧс уджъяс
Чужан муын эм.
Колӧ сӧмын бура
Велӧдчыны мем.

1. Кодӧн тэ кӧсъян лоны?
2. Мыйӧн тэныд кажитчӧ тайӧ уджыс?
3. Кодлӧн тэнад рӧдвужысь тайӧ уджыс?
4. Мый сійӧ висьтавлӧ удж йывсьыс?

115 удж. Висьтав аслад ёрт йылысь, пырт висьтад сетӧм кывбердъяс.

116 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.

Вевт улын быдмӧ увлань юрӧн.
Вылісянь кодзув усис, а киын сыліс.
Пӧрысь дед пос посйӧма чертӧг и пурттӧг.

117 удж. Лӧсьӧд да гиж «Ньӧжйӧ мунан — ылӧджык воан» ас гижӧд.

118 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ. Содтав кольӧм шыпасъяссӧ.

Ыджыд кӧдзыдъяснад ныртӧ дзеб.
Кӧдзыднад ӧдйӧ унмовсян, а садьмыны сьӧкыдджык.
Ӧшым тӧлысьын воыс помасьӧ, а тӧв сӧмын заводитчӧ.

119 удж. Юклы текстсӧ сёрникузяяс вылӧ.

Коми йӧз тӧдісны и кужисны, кыдзи позьӧ уна ногӧн вӧчны-видзны вӧлӧгасӧ быдлунъя сёйӧм вылӧ пулісны яя шыд эз кӧ вӧв яйыс, пулісны азя либӧ нуръя шыд ёна радейтісны комияс черинянь ни ӧти гажлун эз коль сытӧг зӧр пызьысь пуисны кисель ид нянь уджалысь мортлы сетіс вын йӧлысь дасьтылісны рысь, нӧк, вый, вылльӧв войвылын уна сикас быдмӧг эз паныдасьлы но кушман, лук, сёркни, кӧчан озырмӧдісны коми мортлысь пызан выв да видзисны висьӧмъясысь.

120 удж. Лыддьы да содтав кадакывъясӧ колана кольӧм суффиксъяс.
 
«Кисель» кывйыс воис коми кывйӧ рочысь. Ёнджыкасӧ кисельяссӧ шуӧны пызь либӧ шыдӧс ним сертиыс: шома кисель, няня кисель, зӧръя кисель, рудзӧг кисель, анькытша кисель.
Бур кисельыс сук желе кодь. Вӧчӧны сійӧс сю либӧ зӧр кыдйысь, кодӧс кӧтӧдӧны пу тасьтіясын да сулӧдӧны лун-кык шоныдінын. Артмӧмторсӧ бура гудралӧны. Сэсся ставсӧ пожналӧны, содтӧны ва да пуӧдӧны гудралігмоз.
Кисельтӧ сёйӧны пӧсьнас и кӧдзыднас, содтылӧны вый, вотӧсъяс.

121 удж. Лыддьы да вуджӧд висьтсӧ роч кыв вылӧ.

Куття лунӧ.

Рӧштвоӧдзса лунсӧ шуӧны куття лунӧн. Куття лун кежлӧ дасьтӧны куття рок. Куття роксӧ вӧчӧны шабді выйысь да шыдӧсысь. Помасьӧ кослунъя, заводитчӧ ульлунъя. Пызан вылӧ лэптӧны рысь, йӧв, нӧк, яя шыд, нӧкъя шаньгаяс, пирӧгъяс.
Кӧзяйкаяс сю пызьысь кӧтӧны сук шомӧс. Сыысь вӧчалӧны быдсяма чачаяс — вӧлӧс, мӧскӧс, порсьӧс, межӧс, петукӧс. Тайӧ пӧжассӧ шуӧны «чибиӧн». Фигураяссӧ пӧжалӧны пачын, сэсся сетӧны ворсны челядьлы. Наӧн челядь ворсӧны Ва вежӧдан лунӧдз, сэсся сёйӧны чибисӧ.

122 удж. Кадакывъяссӧ гиж мӧд колян кадын.

Енмӧс славитӧм.

Водз асывсянь челядь, пӧрысь йӧз ветлӧдлӧмаӧсь керкаысь керкаӧ Енмӧс славитны. Мукӧддырйи найӧ аскӧдныс новлӧдлӧмаӧсь «кодзув» — бедь йылӧ ӧшӧдӧм гӧгыль, кодӧс мичмӧдӧмаӧсь уна рӧма кабалаӧн.
Керкаӧ пырӧм бӧрын славитысьяс пӧрччылӧмаӧсь шапка, чӧвтлӧмаӧсь пернапас да вӧзйысьлӧмаӧсь Енмӧс славитны. Та бӧрын лыддьӧдлӧмаӧсь Исус Кристос чужӧм йылысь молитва: «Рождество твое, Христе Боже наш, воссиял над миром свет разума...».

123 удж. Лыддьы да инды мӧд колян када када кывъяс.

Важӧн уна ног гадайтчылӧмаӧсь. Василей асылӧ пӧжавлӧмаӧсь сӧчӧн, гартыштлӧмаӧсь дӧраӧ да котӧртлӧмаӧсь ывлаӧ. Нывъяс юавлӧмаӧсь нимсӧ медводдза паныдасьысь зонлысь (мужичӧйлысь), а зонъяс — нывлысь (нывбабалысь). Кутшӧм сылӧн нимыс, сэтшӧм нима жӧ лоӧ верӧсыс либӧ гӧтырыс.
Вой шӧрын пуксьывлӧмаӧсь пач водзӧ, восьтывлӧмаӧсь пач труба. Блюд вылӧ пуктывлӧмны пӧим, сы вылӧ сувтӧдлӧмны ва тыра стӧкан. Стӧканӧ чӧвтлӧмны зарни чунькытш. Ва вылӧ видзӧдігӧн тыдовтчылӧма жӧниклӧн (невесталӧн) чужӧмыс.

124 удж. Комиӧд рочысь воӧм кывъяс.

125 удж. Комиӧд иннимъяссӧ. Тӧдмав, кутшӧм районъясын сулалӧны тайӧ сиктъясыс.

126 удж. Гиж сёрникузяяссӧ тетрадьӧ, содты лӧсялана суффиксъяс, инды вежлӧгсӧ.

1) Катялӧн пӧль-пӧчыс олӧны Ухтаын. 2) Печора ю озыр чериӧн. 3) Ме радейта чужан карӧс. 4) Интаын перйӧны из шом. 5) Усинсклӧн да Вуктыллӧн озырлуныс — мусир да биару. 6) Сыктывкарысь кабала нуӧны уна канмуӧ. 7) Бӧръя воясӧ Илля Вась оліс Москваын, но некор эз вунӧдлы чужан мусӧ. 8) Воркутасянь позьӧ мунны сӧмын поездӧн либӧ лэбны самолётӧн. 9) Микуньлӧн кӧрт туй гӧрӧд пыр мунӧны став поездыс. 10) Сосногорсклӧн нимыс вежӧртӧ «пожӧма кар».

127 удж. Текстӧ содты кар нимъяс, эмакывъяссӧ сувтӧд лӧсялана вежлӧг формаӧ, инды вежлӧгъяссӧ.

Коми Республикаса каръяс.

Инта да Воркута — медся войвыв каръяс. Тані перйӧны из шом. Тайӧ каръясысь лунвылӧджык паськӧдчӧмаӧсь Усинск, Вуктыл да Ухта, кодъяс озырӧсь мусирӧн да биаруӧн. Пожӧма кар — тайӧ Сосногорск. Печора гӧгӧр эм мупытшса озырлун, а юысь кыйӧны уна сикас дона чери. ... вӧчӧны фанера да пу кӧлуй. Коми мулӧн озырлуныс веськалӧ став страна пасьта Микуньлӧн кӧрт туй гӧрӧд пыр. А медваж кар — Сыктывкар. Сійӧ миян юркар. Сыктывкарын вӧчӧны вывті бур кабала да картон.

128 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Гиж, содты эмакывъяс дорӧ колана суффиксъяс, инды вежлӧгсӧ.

Сыктывкарса вӧр комплекс.

Сыктывкар — Коми Республикалӧн юркар, административнӧй шӧрин. Сыктывкарлӧн Эжваын паськӧдчӧма вӧр переработайтан комплекс. Комплексын лэдзӧны став мир пасьта тӧдса кабала да картон.
Сыктывкарысь тайӧ вӧчӧмторсӧ нуӧны поездӧн и машинаӧн Россиялӧн став регионӧ, Белоруссияӧ, Италияӧ, Англияӧ, Турцияӧ, весиг Вьетнамӧ да Филиппиныӧ.

129 удж. Комиӧд да помав текстсӧ. Лыддьӧй ёртыдкӧд ӧта-мӧдлы, донъялӧй.

130 удж. Сетӧм шӧркывъясӧн лӧсьӧд чужан сикт (кар) йылысь сёрникузяяс.

131 удж. Гиж текстсӧ роч кывъяс комиӧдӧмӧн.

Кыдзи мунны до гостиницы?

Сыктывкарса железнодорожный вокзалӧ матыстчис поезд. Из вагонов петіс уна йӧз. Ме дорӧ шыӧдчис том ань:
— Бур лун! Ме туристъяслӧн веськӧдлысь. Висьталӧй, кыдзи мунны до Стефановской площади?
— Висьтала, — вочавидзи ме. — А кытчӧ стӧчджыка тіянлы колӧ?
— Сэні неылын пӧ эм гостиница «Пелысь».
— Эм, но тіянлы оз ков мунны до площади. Ті сейчас пуксьӧй 46-ӧд номера автобусӧ.
— А долго колӧ мунны автобуснас? Гашкӧ, позьӧ пешком?
— Автобуснас абу долго, а пешком сумкаяснад абу кивыв. И сідз, мунӧй до остановки «Музей».
Петӧй туда, кежӧй направо. Мунӧй до перекрёстка, вуджӧй улицу, кежӧй налево. Мунӧй прямо некымын метра. Там и тіянлы колана гостиница.
— Аттьӧ, бур морт! — шуис ань.
— Рад вӧлі отсавны. Карті ветлӧдлӧй осторожно, энӧ торкӧй правила дорожного движения.

132 удж. Гиж ӧти состава сёрникузяяс, инды грамматика подувсӧ.

Ме дас куим во ола Сыктывкарын. Со менам керкаӧй. Сы гӧгӧр вель уна веж пу, уна сикас мича дзоридз. Гожся рытъясӧ ӧшинь улын ворсӧны челядь, лабичьяс вылын шойччӧны олӧма йӧз. Меным тані пыр лӧсьыд. Ме радейта ассьым чужанінӧс. Кӧть кытчӧ волан, а чужан муын медъёна колан.

133 удж. Гиж эмакывъяссӧ уна лыдын.

134 удж. Содты колана шыпасъяс.

135 удж. Лыддьы да вуджӧд текстсӧ.

Чери кыйӧм.

Чери кыйигӧн оз позь лёка сёрнитны кыйдӧс йылысь. Оз позь матькыны, видны-пинявны юсӧ, сьӧлавны ваӧ, шензьыны кыйӧм чери лыдыслы.
Юӧ тыв шыбитӧм водзын чери кыйысьяс тшынӧдӧны асьнысӧ. Бипурӧ шыбитӧны тусяпу и мунӧны тшын пыр. Сэсся тыв чӧвттӧдз налы оз позь сёрнитны. Чери кӧ оз шед — чайтӧны тшыкӧдӧм. Сэки сідзжӧ вӧзйӧны тшынӧдны асьтӧ. Бипурӧ шыбитӧны кӧмкотысь да паськӧмысь сунисторсӧ, ваысь нюйтсӧ, увторъяс. Сотігӧн шуӧны: «Ваысь кӧ — ваӧ, вӧрысь кӧ — вӧрӧ, мортысь кӧ — биӧ!»

«Коми календар» небӧгысь

Тӧдмав да гиж вӧралысьяслысь обычайяс.

136 удж. Лыддьы да комиӧд висьтсӧ.

137 удж. Роч шусьӧгъяслы корсь коми пӧвсӧ.

Коктӧ кӧ кӧтӧдан, и чуньтӧ нюлыштан.
Тулысын кӧ узян, арын шогӧ усян.
Пышйис зэрысь, веськаліс шер улӧ.
Коді кыакӧд чеччӧ, сылӧн олӧмыс судзсьӧ.

138 удж. Лыддьы кывъяссӧ. Лӧсьӧд кывтэчасъяс да гиж.

139 удж. Шусьӧгъясӧ содты антонимъяс.

Сьӧлӧмыд кӧ ыджыд, быд удж ичӧт.
Босьтан киыд кузь, сетан киыд дженьыд.
Тулыс гажа да гӧль, ар гажьӧм да озыр.

140 удж. Кывтэчасъясысь артмӧд сёрникузяяс, медым артмис неыджыд висьт. Висьтлы сет ним.

Кыпӧдчисны кымӧръяс. Ёна тӧвзис. Мурӧстіс гым. Заводитіс чардавны. Кутіс зэрны. Зэр лӧнис. Мыччысис шонді. Сынӧдыс лоис сӧстӧм. Дзользьӧны лэбачьяс.

141 удж. Лыддьы текстсӧ, содтав колана соссяна кывторъяс да гиж.

Некор эн вунӧдӧй, мый вӧр мичмӧдӧ да сӧстӧммӧдӧ ывлавыв. Вӧрын колӧ ас син моз жӧ видзны быд пу, куст да дзоридз. Ӧд найӧ весалӧны сынӧдысь бус, ковтӧм микробъясӧс, озырмӧдӧны ывлавывсӧ кислородӧн, сетӧны йӧзлы дзоньвидзалун да збодерлун. Вӧрын ковтӧг биасьны оз ков.
Ӧд ичӧтик бикинь вермас вӧчны ыджыд пӧжар. Энӧ кералӧй том пуяс. Оз позь нетшкыны моздоръясӧн пу вожъяс да дзоридзьяс. Оз позь нетшкыны вужъяснас озлысь, чӧдлысь да мукӧд вотӧслысь кустъяс. Эн нетшкӧй тшак вужъяснас. Эн талялӧй да чужъялӧй сісьмыны заводитӧм да пон тшакъяс. Наӧн чӧсмасьӧны уна пӧтка да пемӧс. Эн тыртӧй да няйтчӧдӧй ывлавывсӧ сёян колясъясӧн.
«Югыд туй» газетысь

142 удж. Комиӧд текстсӧ.

143 удж. Сетӧм кыв параясӧн лӧсьӧд сёрникузяяс, медым артмис неыджыд висьт.

велӧдчысьлӧн удж
босьті батьлысь
ворса канькӧд
сёя паньӧн
муна автобусӧн
локтіс уджтӧг
муна няньла
велӧдча школаын
муна гортӧ
пета классысь, вӧчис пуысь, ворсам футболысь
муна музейлань
воис воксянь
мунам Кировӧдз
кывтӧ юті
мунӧ туйӧд
коми кывйысь тетрадь

Кадакывлӧн кадъяс серти вежласьӧм

— матын вежӧртаса кыв (синоним)
— ӧткодя юргысь кыв (омоним)
— велӧд наизусьт
— босьт тӧд вылад
— вӧчам содтӧд удж
— грамматика тема
— гортса удж
— енби пестан (творчествоа) удж
— туялана удж
— вочавидз юалӧм вылӧ

ДОНА ЧЕЛЯДЬ!

Чолӧмалам тіянӧс выль велӧдчан воӧн!
8-ӧд класса велӧдчан небӧгысь ті тӧдмаланныд коми йӧзлӧн традицияяс, Коми Республикаын сӧвмысь спорт сикасъяс да туризм, нималана композиторъяс да сьылысьяс, Гӧрд небӧгӧ пыртӧм пемӧс-быдмӧгъяс да бурдӧдчан турунъяс йылысь. Лыддянныд коми преданиеяс.
Вӧзъям тіянлы сӧвмӧдны сёрни сям выль кыввор отсӧгӧн.
Сиам тіянлы выль велӧдчан воын ыджыд вермӧмъяс коми кыв велӧдӧмын!

ВЫЛЬ ВЕЛӦДЧАН ВОӦН!

1 удж. Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Гӧгӧрвоӧд торйӧдӧм кывтэчасъяссӧ да сёрникузяяссӧ.

Арся серпас.

Юыс ланьтӧма, вӧрыс сотчӧ...
Гӧгӧр видзӧдлан — сэн и тан —
Быттьӧ сӧмын на
          (Здукӧн водзджык)
Тані мунӧма Левитан.
Сылӧн лов шыыс век на кылӧ...
Корсӧ гылӧдӧ пипу рас —
Быттьӧ тӧдтӧм на серпас вылӧ
Мастер пас бӧрся чӧвтӧ пас.

2 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Гажным быри, школа, тэысь!

1. Кутшӧм оланінпас тіян велӧдчанінлӧн?
2. Кымын судтаа тіян школаныд?
3. Кымын велӧдчан вежӧс тіян велӧдчанінын?
4. Кымынӧд судтаын тіян классныд?
5. Кутшӧм рӧма стенъясыс коми кыв вежӧсын, физкультура залын?
6. Кыдзи шуӧны классӧн веськӧдлысьтӧ?
7. Кодлӧн урок вылын ті пукаланныд шы ни тӧв?
8. Кутшӧм велӧдысьлы окота козьнавны дзоридзьяс?

3 удж. Лӧсьӧд тест нога удж ас велӧдчанін, класс йылысь.

1. Кутшӧм выль предметъяс ми кутам велӧдны 8-ӧд классын?

2. Мый гижӧма миян класслӧн ӧдзӧс вылын?

Лӧсьӧд да гиж челядьлы да велӧдысьяслы выль велӧдчан воӧн чолӧмалӧм.

4 удж. «Коми-роч кывчукӧр» отсӧгӧн вуджӧд кывъяссӧ. Вӧдитчы наӧн «Гожӧм» кывбур вылын уджалігӧн.

Дасьтысь мичаа лыддьыны кывбурсӧ. Бӧрйы гожся серпасъясысь либӧ фотографияясысь кывбур дорӧ лӧсяланаясӧс, гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ кывбур юкӧнӧн.

Мазіыс дзоридзлы шӧпкӧдӧ: гож-ж-жӧм!
Быттьӧкӧ дзоридз оз тӧд.
Ачыс со чужӧмсӧ вежон нин пӧжӧ,
Сотчӧмысь оз тай пов рӧд.

Зонпосни вадорын лунтырӧн жӧдзӧ,
Гильзьӧмысь — енэж ув тыр.
Оз повны кульпиян номйысь ни лӧддзысь,
Пемдытӧдз уличын пыр.

Челядьлы гажысла вашъялӧ шонді,
Уджавны шойччытӧг дась.
Тӧдӧ ӧд: арыс мый жарлунсӧ кондас,
Ковмас мый ар бӧрад пась.

Кутшӧм вежӧртасыс кульпиян кывлӧн?

Мӧвпышт да лӧсьӧд ас гижӧд «Восьса ӧшинь дорын гожӧмнас».

5 удж. Фотографияяс серти видлы лӧсьӧдны «Колана да кыпыд удж» текстлысь темасӧ.

6 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Мӧвпышт, кутшӧм ним нӧшта позьӧ сетны сылы. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Колана да кыпыд удж.

Зіль да водзмӧстчысь мортыд гортас пукавны оз вермы. Торйӧн нин гожӧмнад. Окота мунны водзӧ, пыр мыйкӧ вӧчны, дасьтыны. Унаӧн ӧнія кадӧ радейтӧны туризм, вӧр-ва.
Гожӧмбыд миян республикаын уджалӧны быдсяма шойччан лагеръяс, кӧні нуӧдӧны спортивно-патриотическӧй ворсӧмъяс да ордйысьӧмъяс. Шуам, «Мечта» челядь лагерын котыртӧны вын-эбӧс да вежӧрлун петкӧдлан ордйысьӧмъяс. Татшӧм ӧтув ордйысьӧмъяс дырйи челядь котралӧны эстафетаын, петкӧдлӧны тӧдӧмлунъяс мортӧс неминучаысь мездӧмын, велӧдчӧны аддзыны колана нырвизь вӧрын ветлігӧн. Гажаа котыртӧма и рытъяссӧ: челядь тӧдмасьӧны ӧта-мӧдныскӧд, йӧктӧны да сьылӧны бипур дорын, шмонитӧны да сералӧны. Командаяс ёртасьӧны, отсасьӧны ӧта-мӧдлы.
 
1. Мый вӧчӧны зіль да водзмӧстчысь челядь гожӧмнас?
2. Мый нуӧдӧны гожся лагеръясын?
3. Мый вӧчӧны сэні?
4. Мыйла колӧны татшӧм ордйысьӧмъясыс?

7 удж. «Колана да кыпыд удж» текст отсӧгӧн висьтав, кутшӧм интереснӧйтор вӧлі тэкӧд гожӧмын.

8 удж. 5-ӧд уджысь фотографияяс серти лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

Вӧлін-ӧ тэ либӧ тэнад ёртыд спортивно-патриотическӧй ворсӧмъяс либӧ ордйысьӧмъяс вылын? Гиж та йылысь неыджыд юӧр.

9 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Коми муын гожӧм.

Помасьӧ июнь —	
Лӧддза-номъя тӧлысь.
Шоныд гыма-зэра
Пыр на сійӧ вӧлі.

И со потшӧс дорын	
Июль тӧлысь — сора.	
Регыд косаясӧн	
Видзьяс вылӧ корас.	

Вуграсьны на слӧйма,
Шедас зарни чери.	
Кисьмас вотӧс — вотча,
Унатор на кера.

Чужан Коми муын,
Видз вылын и вӧрын,
Ставыс сэтшӧм муса,
Мича, чӧскыд кӧра.

Катшасинма видзьяс
Купальнича сорӧн,
Льӧм пуяс да кыдзьяс
Чукльӧдлысь ёль дорын.

Кӧч бӧж кузьта гожӧм
Он и тӧдлы коляс.
Но оз вун нин некор
Синва кодь сӧдз ёльыс.

1. Кутшӧмӧн петкӧдлӧ гожӧмсӧ А. П. Мишарина?
2. Кутшӧм гожся тӧлысьяс йылысь мунӧ сёрниыс кывбурын?
3. Кутшӧм шусьӧг паныдасьӧ кывбурын?
4. Мыйла авторыс тадзи гижӧма гожӧм йылысь?
5. Кутшӧм гожӧмыс миян войвылын?
6. Мый вӧчӧ кывбур тэчысь гожӧмнас?
7. Мый тэ вӧчин гожӧмнас?
8. Кутшӧм приметаяс тэ тӧдан гожӧм йылысь?

10 удж. Лыддьы Николай Алексеевич Тюрнинлысь кывбурсӧ, вуджӧд роч кыв вылӧ.

Гожӧмыд нимкодя 		
Сывъясьӧ дзоридзкӧд.	
Гожӧмын рамджыка	
Визувтӧ ю.			
Ворсӧдчӧ асывнас
Енэжлӧн саридзкӧд
Ю весьтӧ йӧвваӧн
Кенясьӧм ру.

11 удж. Лыддьы текстсӧ, вуджӧд роч кыв вылӧ. Сет текстыслы ним. Лӧсьӧд план.

Таво ме ветлі Сочиӧ. Сочи — тайӧ Россияса кар-курорт, нюжӧдчӧ Сьӧд саридз дорті 145 километра. Ӧти лунӧн Сочитӧ он кытшовт.
Быд лун купайтчи саридзын да гожйӧдчи. Ветлі дельфинарийӧ да «Амфибиус» аквапаркӧ. «Три Софии» фермаысь аддзылі африканскӧй страусъясӧс да австралийскӧй эмуясӧс. Окотапырысь шойччи «Южные Культуры» паркын.
Ветлі экскурсияӧн Ахун нима гӧра вылӧ. Сылӧн судтаыс саридзсяньыс 663 метра вылнаын. Гӧра йылас сувтӧдӧма 30 метра судтаа смотрӧвӧй башня. Сэтчӧ окотапырысь волывлӧны кӧлысясьысьяс. Башнясяньыс зэв бура тыдалӧ Сочи кар да Сьӧд саридзыс.
Мӧд во ме бара на ветла Сочиӧ.

12 удж. Вайӧдӧм приметаяслы аддзы лӧсялана роч приметаяс.

Мазі лэбавны кутіс — шондӧдас. Джыдж позъялӧма вылӧ — зэра гожӧм лоӧ. Кыдзи тӧлыс мунӧма, сідзи и гожӧмыс лоӧ.

ВУДЖАН ВЕЖЛӦГ.

Эмакыв да нимвежтас вуджан вежлӧгын вочавидзӧны мыйӧд? мыйті? юалӧмъяс вылӧ. Роч кывйын лӧсялӧ по чему? Юалӧмлы.

Челядь котралісны паркті. Ме восьлалі гажа раскӧд. Енэжӧд шлывгисны рудоват кымӧръяс.

13 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Содты эмакывъясӧ колана суффиксъяс. Гӧгӧрвоӧд текстлысь нимсӧ.

Коми саридз.

Кулӧмдін районса Керчомъя сиктсянь неылын эм Кадам ты. Сэтчӧдз позьӧ воӧдчыны вӧрӧд подӧн либӧ юті пыжӧн. Кадам ты зэв ыджыд — нёль километр пасьта да вит километр кузьта. Тылӧн джудждаыс нёль метр гӧгӧр. Ваыс зэв сӧстӧм.
Тыыс озыр уна пӧлӧс чериӧн. Ты гӧгӧрыс вӧр да нюр. Сэні быдмӧ уна сикас тшак-вотӧс. Челядь котралӧны вӧрті, ветлӧдлӧны нюрті, корсьӧны кисьмӧм вотӧс.
Немдінса челядь быд во волывлӧны Кадам ты дорад. Некутшӧм геб-номйысь оз повны. Оз шӧйӧвошны подӧн вӧрӧд мунігӧн. Зонкаяс зіля сувтӧдалӧны палаткаяс, дасьтӧны пес да ӧзтӧны бипур. А нывкаяс дасьтӧны сёян. Кадам ты дорын челядь зэв бура шойччӧны: купайтчӧны, вуграсьӧны, ворсӧны, ордйысьӧны, ветлӧны тыті пыжӧн! Вӧрті котралігӧн пӧттӧдз чӧсмасьӧны мырпом-чӧдлачӧн.
Челядьлы ёна кажитчӧ татшӧм ногӧн шойччынытӧ. Весиг гортаныс абу окота мунны.

Лыддьы ёрта сёрни да ачыд лӧсьӧд висьт гожся каникул коллялӧм йылысь.

Кирӧ эз и казяв, кыдзи помасис гожся каникул. Воис кад мунны школаӧ. Школа йӧрын тырыс нин чукӧртчӧмаӧсь челядь. Ставныс зэв ёна гожъялӧмаӧсь, быдмӧмаӧсь. Медся ёна гожъялӧма Глеб.
— Глеб, кӧні татшӧмасӧ гожъялін? — юасисны ёртъясыс.
— Бать-мамкӧд ветлім шойччыны Крымӧ.
— Саридзсӧ аддзылін? Кутшӧм сійӧ? — юаліс Кирӧ.
— Саридзыс зэв ыджыд, помтӧм-дортӧм. Ваыс сола. Саридз весьтӧд лэбалӧны каляяс. Саридзын эмӧсь медузаяс. Берег дорысь позьӧ аддзыны ракпаньяс, — висьталіс ёртыс.
— А ме ветлі походӧ. Печора ю кузя резина пыжӧн кывтім. Мӧд во бара на мӧда,— тшӧтш ошйысис Кирӧ.

14 удж. Лӧсьӧдӧй ёрта сёрни саридз, ю либӧ ты дорын шойччӧм йылысь.

15 удж. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ.

Ваті-муті ветлыны, ватӧм ваӧ вӧйны, ва шыр кодь кӧтасьӧма.

16 удж. Лыддьы текстсӧ, мӧвпышт да помав сійӧс. Сет ним.

Немдінса челядь зэв ёна радейтӧны ветлыны быдсяма походӧ. Радпырысь виччысьӧны гожӧм пуксьӧмсӧ.
Со и таво июнь тӧлысь помын гырысь класса велӧдчысьяс ӧти вой кежлӧ ветлісны Кулӧмдін районса Красноярӧ. Тайӧ грездас ӧні некод нин оз ов. Но сэтчӧс местаясыс сэтшӧм мичаӧсь! Тані вӧрзьӧдлытӧм вӧр-ва, крут берег, уліас визувтӧ Нем ю. Вадорсянь неылын быдмӧны мича сус пуяс. Ю шӧрын эм кось, а изъяс вомӧныс ваыс бузгӧмӧн визувтӧ.
Красноярсянь неылын эм карьер. Коркӧ сэтысь босьтлӧмаӧсь туй вӧчӧм вылӧ из.
Красноярын челядь ... .

Лӧсьӧд гожся шойччӧм йылысь презентация, дасьтысь петкӧдчыны ёртъяс водзын.

ГОЖСЯ ШОЙЧЧӦМ. Ю ДОРЫН ШОЙЧЧӦМ. КОМИ РЕСПУБЛИКАСА ЮЯС

17 удж. Серпас серти лӧсьӧд неыджыд висьт ю дорын гожӧмын шойччӧм йылысь.

ВЕСЬКЫД ДА КОСВЕННӦЙ СЁРНИ.

Веськыд сёрни — сёрнитысьлысь кывъяссӧ вежлавтӧг гижӧдын вайӧдӧм.

Веськыд сёрниа сёрникузя

Веськыд сёрни
Авторлӧн кывъяс

Веськыд сёрни вермас сулавны авторлӧн кывъяс водзын либӧ бӧрын. Веськыд сёрни гижсьӧ ыджыд шыпассянь да босьтсьӧ кавычкаясӧ.

Веськыд сёрниа сёрникузяяслӧн схемаяс

«Печора — Коми муын медыджыд ю», — юӧртіс велӧдысь.
«Гожӧмнас ми ветлім Из гӧраӧдз!» — ошйысис ёртъяс водзын Кирӧ.
«Мунан аски мекӧд вуграсьны?» — юаліс рытнас вокӧй.
Батьӧй шуис: «Окота чӧскыд юква сёйыштны».
Челядь радлісны: «Регыд кывтам байдаркаясӧн Эжваті!»
Миша юаліс: «Мый колӧ босьтны аскӧд походӧ?»

Косвеннӧй сёрни — кодлыськӧ сёрни ас кывйӧн висьталӧм.

Кирӧ ошйысис ёртъяс водзын, мый гожӧмнас ветліс Из гӧраӧдз. Рытнас вокӧй юаліс, муна-ӧ ме аски сыкӧд вуграсьны. Челядь радлісны, сы вӧсна мый кывтасны байдаркаясӧн Эжваті.

18 удж. Гижӧй сёрникузяяссӧ гижан пасъяс содталӧмӧн.

1) Ниналы чойыс шуис Ме гижи кывбур чужан сикт йылысь, видзӧдлы. 2) Чойыс вочавидзис Позьӧ ыстыны «Йӧлӧга» газетӧ. 3) Ме сэтшӧма нимкодяся тіян вермӧмъясӧн нюмъяліс мамныс. 4) Челядь, корсьӧй юӧр Коми Республикаса юяс йылысь корис велӧдысь. 5) Наста юаліс Кӧні тэ велӧдчин татшӧм бура вартчыны? 6) Гожся университетын уджалысьяс вӧзйисны Бӧрйӧй ас кӧсйӧм серти нырвизь: проза либӧ поэзия. 7) География урокъяс вылын ті тӧдмаланныд уна выльтор висьталіс классӧн веськӧдлысь.

19 удж. Лыддьы да веськыд сёрниа сёрникузяяссӧ веж косвеннӧйясӧн.

Кодлы шедӧ, кодлы оз.

Ваня воккӧд ми радейтлім вуграсьны. Ӧтчыд вуграсим сыкӧд дзик орччӧн. Сійӧ кельчи-мыктӧ сӧмын лэпталӧ, а меным оз шед. Скӧрми да кори: «Вай вежсям местаясӧн!» И бара — сылы шедӧ, меным оз. Бара вежсим. Сылы шедӧ, меным оз.
Скӧрми сы выйӧдз, платтьӧӧн и бузгыси ваас да став черисӧ повзьӧді. Ваня дӧзмис ме вылӧ: «Но и тӧлктӧм жӧ тэ, нидзувсӧ ӧд оз шӧрӧдыс пысавны вугырас, а тэнад вугыр йылыд аршин кузя тыдалӧ. Чериыд ӧд абу тэ кодь йӧй!». «Быттьӧ водзджык эз позь висьтавны та йылысь!» — горӧді ме.

Му шар юкӧнъяс


рытыв-войвыв
северо-запад
рытыв-лунвыв
юго-запад
асыв-войвыв
северо-восток
асыв-лунвыв
юго-восток

20 удж. Тӧдмась му шар юкӧнъясӧн. Комиӧд текстысь кывъяссӧ, гиж.

Коми Республика паськӧдчӧма Европаса Россиялӧн асыв-войвылын. Миян чужан муным аслыспӧлӧс: войвылын нэмӧвӧйся кынйир, а лунвылын быдмӧны яблӧг пуяс. Асыввывсянь войвылӧ визувтӧ медся ыджыд ю — Печора. Рытыввылын визувтӧ Мезень ю, асыв-лунвывсянь рытыв-войвылӧ шлывгӧ Эжва ю.

Коми Республикалӧн мусерпас

21 удж. Аддзы Коми Республикалӧн мусерпас вылысь юяс. Висьтав, кутшӧм юяс визувтӧны лунвылын, войвылын, асыввылын да рытыввылын.

ӦТУВТАН ЛЫДАКЫВЪЯС.

22 удж. Тӧдмась таблицаын сетӧм юӧрӧн да вочавидз юалӧм вылӧ.

Медшӧр коми юяс.

Кутшӧм юяс визувтӧны сӧмын Коми муті?

23 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ сёрникузяяссӧ. Тӧдмав, кутшӧм юяс йылысь висьтавсьӧ. Инды ӧтувтан лыдакывъяссӧ. Лӧсьӧд 2—3 сёрникузя, гиж.

1. Тайӧ кыкнан юыс усьӧны Эжваӧ.
2. Куимнан юыслӧн кузьтаыс витсё километрысь унджык.
3. Витнан юыс нуӧны васӧ Печораӧ.
4. Куимнан медся ыджыд юыслӧн ӧтув кузьтаыс куим сюрс ӧкмыссё вит километр.
5. Квайтнан юыс визувтӧны сӧмын Коми муті.

Вӧдитчы 22-ӧд уджын сетӧм таблицаӧн.

24 удж. Содты лӧсялана суффиксъяс. Нёль кывтэчасӧн лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

Куйлӧ асыв-войвылын, визувтӧ Из гӧрасянь, усьӧны Печораӧ, кыкнан берегыс, олӧ сиктын, катӧны Эжваті, нёльнан юыс, петӧ нюрысь, квайтнан районыс, кывтӧ Коми муті, кывтӧ Войвыв Двинаті, даснан вожыс, локтіс войвылӧ, вуджны пості.

25 удж. Лӧсьӧд схемаяс отсӧгӧн текст. Дасьтысь висьтавны юяс йылысь.

Войвыв Двина — Эжва — Сыктыв, Висер, Емва
Баренцев саридз — Печора — Уса, Тшугӧр, Изьва

Коми муын куим ыджыд ю — Печора, Эжва, Мозын. Печора — Европаса медыджыд юясысь ӧти. Сійӧ петӧ ... да усьӧ Баренцев саридзӧ. Печораӧ усьӧны Уса, Тшугӧр, Изьва.
Эжва неуна ичӧтджык Печораысь, но зэв жӧ вына да паськыд ю. Эжваӧ усьӧны Сыктыв, Висер, Емва. А ачыс усьӧ Войвыв Двинаӧ.
Коймӧд ыджыд ю — Мозын. ...

Тӧдмав Мозын ю йылысь. Гиж неыджыд юӧр план серти.

1. Кысянь заводитчӧ да кытчӧ усьӧ Мозын ю?
2. Кыті сійӧ кывтӧ?
3. Кутшӧм юяс усьӧны Мозынӧ?
4. Мыйӧн озыр Мозын ю?

26 удж. Гиж аслад кар (сикт) дорті визувтысь юяс йылысь.

Ме ола ... . Сы дорті визувтӧ(ны) ... . Менам пӧль-пӧч олӧны ... . Сэні визувтӧ(ны) ... . Гожӧмнас ме ветлі ... . Орччӧн эм ... .

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, дасьтысь сёрнитны ёртыдкӧд.

1) Кӧні тэ олан?
2) Кӧні шылькнитчӧма Коми Республика?
3) Кутшӧм ыджыд юяс визувтӧны Коми муті?
4) Мый верман висьтавны на пиысь ӧти йылысь?
5) Кутшӧм ичӧт юяс тэ тӧдан?
6) Кутшӧмӧсь миян юяс?
7) Кутшӧм ю визувтӧ тіян сикт (кар) дорті?

Тӧдмав кывъяслысь вежӧртассӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс.
Лӧсьӧд тайӧ кывъясӧн сёрникузяяс.

27 удж. Кыввор отсӧгӧн тӧдмав, мый йылысь «Мунӧны» поэмалӧн юкӧныс.

28 удж. Лыддьы да гӧгӧрво поэма юкӧнсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

(Поэмаысь юкӧн.)

Видзӧдлӧй: лӧзалан Сыктывным нюмъялӧ,
Гож водзӧ, луд вылӧ водӧма Эжваным.
Видзӧдлы, став Коми му,
Шлывгӧ кыдз Печора ю,
Из вомӧн чеччалӧ Изьва,
Сӧдз выйӧн визувтӧ Емва,
Шуньгӧны ворсігтыр рама
Мезень, и Луза, и Кама.
Коми му сӧнъясӧд, енэж лӧз ю кузя
Пыжаяс лыд ни тшӧт кывтӧны-катӧны.
Тільсъялӧ ӧпаснӧй шы,
Сералӧ посньыдик гы.

1. Кутшӧм ю нимъяс паныдасьӧны «Мунӧны» поэма юкӧнын?
2. Кутшӧм кывъяс отсӧгӧн автор серпасалӧма юяссӧ?
3. Кутшӧм художествоа средствоӧн сійӧ вӧдитчӧ?
4. Мый позьӧ тӧдмавны тайӧ юяс йывсьыс?
5. Кутшӧмӧсь найӧ?
6. Мӧвпышт, позьӧ-ӧ поэма юкӧныслы сетны торъя ним. Кутшӧм ним лӧсялас?

Тӧдмав Василий Ильич Лыткин йылысь да дасьты ёртъясыдкӧд юӧр. Юӧрсӧ позьӧ вӧчны Power Poіnt программа отсӧгӧн.

КЫВБЕРДЪЯСЛӦН КАДАКЫВЙЫСЬ -СА СУФФИКСӦН АРТМӦМ.

29 удж. Артмӧд кадакывъясысь кывбердъяс, гиж сёрникузяяссӧ.

1. Восьса ӧшинь пыр тыдалӧ юсайса вӧр.
2. Купайтчыны колӧ тӧдса местаын.
3. Тупкыса пляжын гожйӧдчыны да купайтчыны оз позь.
4. Тайӧ зонкаыс сувтса синма. (Зумыд кывтэчас.)
5. Пӧдса ӧдзӧс дорын ковмис дыр сулавны.

30 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ, артмӧд текст, сет ним да гиж.

31 удж. Лыддьы, содтав кольӧм суффиксъяссӧ. Лыдпасъяссӧ гиж кывъясӧн.

Эжва — Коми муын Печора бӧрын мӧд ыджыд ю. Сійӧ заводитчӧ кык ичӧтик вожсянь. Ӧтиыс босьтӧ васӧ Дзурнюрысь, а мӧдыс заводитчӧ Мылва дорын пукалысь Нальӧг керӧссянь. Ыджыд ӧдӧн нуӧ Эжва ассьыс сӧстӧм васӧ Войвыв Двинаӧдз. Кузьтаыс Эжвалӧн 1130 километр. Коми му кузя визувтӧ ыджыдджык юкӧныс — 915 километр. Эжваӧ усьӧ 200 сайӧ ыджыд да ичӧт ю.

Мичаа лыддьы кывбурсӧ, аддзы кывбердъяс, вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Эжва, Эжва, визув Эжва,
Коми парма юӧй!
Уна ёльлысь сӧстӧм васӧ
Саридзӧ тэ нуан.

Уджын лун-вой тэнад кольӧ,
Эбӧссьыд он петав.
Пуръяс кылӧдан мыш вылад,
Мича чери сетан.

Тэнад кыркӧтш йылын быдми,
Кольлі челядь вояс.
Унаысь ме ветки пыжӧн
Кывтлі тувсов войӧ.

Эжва, Эжва, визув Эжва,
Коми парма юӧй!
Тэнсьыд чӧскыд сӧстӧм ватӧ
Олӧм помӧдз юа.

1. Кутшӧм тӧдчанлуныс Эжва юлӧн?
2. Тӧдмав, кутшӧм юяс усьӧны Эжваӧ.

32 удж. Лыддьы да вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ, лӧсьӧд юалӧмъяс.

Емва — Эжвалӧн медся ыджыд вож. Сылӧн кузьтаыс 499 километр. Вымь — тадзи шуӧны Емвасӧ рочӧн. Заводитчӧ Емва Шӧр Тиман гӧраясын да визувтӧ лунвывлань. Юыс то лӧнь, то визув. Увланьыс юлӧн пасьтаыс 200—300 метр.
Емвалӧн медся гырысь вожъясыс — Весыва, Вӧрыква, Йӧлва, Коин да Пожӧг.
Ӧткымынъяс Емва нимсӧ йитлісны ем кывкӧд. Ваыс пӧ юас сэтшӧм сӧдз, мый весиг ва пыдӧссьыс ем тыдалӧ. Мукӧдъяс аддзылісны татысь ен кыв. Перымса Степан пӧ уна роч ен вайлӧма. Коймӧдъяс зілисны ӧткодявны юыслысь нимсӧ вомкӧд (устьекӧд). Эжваас усигас пӧ вомыс (устьеыс) паськыд.
Но ем кыв паныдасьлӧ и мукӧд нимъясын, шуам, Емваль, Емгорт. Тайӧ нимъясыс йитчӧмаӧсь йӧгра кывкӧд. Хант сёрниын ем кывлӧн вежӧртасыс «вежа». Сідзкӧ, Емва — вежа ва, вежа ю.

33 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1) Ойдысь ютӧ он потш. 2) Визув ю лӧнинті оз визувт. 3) Гудыр ваад чериыд абу. 4) Ю вылын абу вӧрын, шӧпкӧдчӧмыд гора.

34 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд зумыд кывтэчасъяслысь вежӧртассӧ.

Ваыс вомас кынмӧма.
Ва вывті котӧртӧма.
Ва пыр видзӧдысь.
Вадор берба кодь.
Ваувса кодь.
Ва вундӧ сёрнитӧ.

Ставсӧ аддзӧ.
Ланьтӧмӧн олӧ.
Статя, мичаник ныв.
Лӧсьыда, гӧгӧрвоана сёрнитӧ.
Кокньыдик.
Мудер, наян.

35 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ, медым артмис висьт. Сет ним, гиж.

1. Кутшӧм ю визувтӧ тіян сикт (кар) дорті?
2. Кыдзи артмӧма ю нимыс?
3. Ыджыд-ӧ пасьтаыс да кузьтаыс тіян сиктдорса (кардорса) юлӧн?
4. Мыйӧн нималӧ тіян сиктдорса (кардорса) юыс?
5. Кыдзи тэ шойччан ю дорын?

36 удж. Лыддьы текстсӧ да сет ним. Вуджӧд роч кыв вылӧ да лӧсьӧд юалӧмъяс.

Финн кыв туялысь Даниэль Европеус гӧгӧрвоӧдіс, мый Вычегда — йӧгра ним, вежӧртӧ «виддза вож». Мӧд финн кыв туялысь Юрьё Вихман, коді 1901—1902 воясӧ воліс Комиӧ, гижліс, мый Вычегда нимсӧ важ комияс вуджӧдӧмаӧсь Эжваӧн. «Выч» юкӧнсӧ Юрьё Вихман йитліс хант «ванжи, ванча» — «турун, эжа» да манси «вансин, вансен» — «быдмӧма, тырӧма турунӧн» кывъяскӧд.
Роч профессор Б. А. Серебренников шуӧма, мый «выч» юкӧныс важ манси кывйысь, вежӧртасыс — «васӧд места».
Сідзкӧ, Вычегда да Эжва нимъяслӧн вежӧртасыс ӧти — «виддза ю, видзьяс пӧлӧн визувтысь ю».

37 удж. Тӧдмав нӧдкывъяс.

Ваын чужис, а ваысь полӧ. Китӧм-коктӧм, а став мирсӧ кытшовтӧ — юӧр вайӧ.

Тӧдмав, кутшӧм ю йылысь мунӧ сёрниыс текстын.

Войвыв Урал шӧрсянь гырысь изъяс костӧд шор моз заводитӧ писькӧдчыны миян республикаса медыджыд ю. Кузьтаыс сылӧн 1809 километр, усьӧ Баренцев саридзӧ. Юыслысь нимсӧ новлӧ кар.
Туялысьяс гижлісны, мый тайӧ кывйыс индӧ «пещера» кыв вылӧ. Нимсӧ йитлісны финн «петая» — «пожӧм» да хант «пеши» — «кӧрпи» кывъяскӧд. Нӧшта чайтлісны, мый тайӧ юыслӧн нимыс артмӧма «петшӧр» кывйысь.
Но збыльвылас юыслӧн нимыс артмӧма «войтыр» нимысь. Самодийскӧй кывйын пэ, пэа — «вӧр, вӧрса» да чер, чера — «олысь».

38 удж. Ребус отсӧгӧн тӧдмав, кутшӧм войвыв ю петкӧдлӧма серпас вылын. Ӧткодяв серпасъяссӧ, пасйы юыслысь аслыспӧлӧслунсӧ.

39 удж. Гиж диктант колана кывбердъяс содталӧмӧн.

Ылыдз вожын.

Неважӧн ме бара вӧлі Ылыдз вожын. Ылыдз ю пансьӧ Из гӧра бердын да усьӧ Печораӧ. Тайӧ вель ыджыд да сӧстӧм ю.
Ӧні быдӧн нин мотора пыжӧн ветлӧны, а важӧн зібъясьӧмӧн ветлісны. Визув юсӧ Ылӧдзӧн шуисны, сы вӧсна мый ылӧдз катлісны вӧравны да видз пуктыны.
Ӧні Ылыдз вожын медся ... сиктыс Еремей. Ылыдз юлӧн веськыдладорыс пырӧ заповедникӧ. Сэтысь нинӧм оз позь вӧрӧдны. Шуйгаладорсӧ вичмӧдӧма ... вӧралысьяслы.

40 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Серпасав класса ёртыдкӧд плакат, бӧрйы текстысь лӧсялана кывъяс. Классын дасьтӧй плакатъясысь выставка.

Видзчысьӧй ваысь!

Матыстчӧ гожӧм. Унджыкыслӧн син водзас — саридз, берег, ю дор. Вартчӧм отсалӧ мынтӧдчыны ковтӧм сьӧктаысь, ӧткымын висьӧмысь, бурмӧдӧ сьӧлӧмкылӧмтӧ.
Медся ёна йӧз радейтӧны вавывса спорт сикасъяс: мотора пыжӧн, вавывса лыжиӧн, вавывса велосипедӧн, «Водолёт» самокатӧн да бананӧн шлывъялӧм. Томджыкъяслы сьӧлӧм вылӧ воӧ сёрфинг (ва вывті пӧвйӧн катайтчӧм), виндсёрфинг (паруса пӧв вылын катайтчӧм), вейкбординг (буксовочнӧй катерӧ кутчысьӧмӧн пӧв вылын катайтчӧм).
Энӧ вунӧдӧй: ва вылӧ петігӧн колӧ пасьтавны спасательнӧй жилет. Видзчысьӧй тӧдтӧминъясын да визулаинъясын купайтчӧмысь. Энӧ пырӧй вывті ылӧ. Оз позь ёна эскыны пӧльтӧм матрацъяслы. Тіянкӧд кӧ лоис неминуча, медшӧрыс — энӧ повзьӧй, пыдіа лолыштӧй, водӧй мышнад, энӧ шӧйӧвошӧй.

41 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вуджӧд текстсӧ.

Ва нимлун.

Йӧз костын ва нимлун индӧм серти абу ӧткодь видзӧдласыс. Кӧнсюрӧ шуӧны, мый ва нимлун Трӧича бӧрын лун кост мысти. А мӧдъяс шуӧны — коймӧд лунас пӧ. Ва нимлунӧ оз позь мыськасьны-пожъясьны, ветлыны пыжӧн. И вала ю дорӧ либӧ шор дорӧ лэччигӧн, колӧ пӧ гӧститӧдны васӧ — гумовттӧдзыс лэдзны ва вылас няньтор либӧ сакартор.

КОМИ МУЫН ВӦР-ВА ВИДЗӦМ. КОМИ ГИЖЫСЬЯС ВӦР-ВА ВИДЗӦМ ЙЫЛЫСЬ

КӦ ДА ЭСЬКӦ КЫВТОРЪЯС.

Кӧ да эськӧ вермӧны лоны кывторйӧн и кывйитӧдӧн. Найӧ асшӧр кывсикасъяскӧд гижсьӧны торйӧн.
Ветлам кӧ вотчыны-а.
Тэ кӧ радейтан чужан мутӧ, век кутан тӧждысьны сылӧн сӧстӧмлун вӧсна.
Ме эськӧ висьталі ставныслы войвывса вӧр-валӧн мичлун йылысь.

42 удж. Лӧсьӧд да петкӧдчы ёртъяс водзын вӧр-ва нимсянь шыӧдчӧмӧн.

Ме гут кулан тшак, мича да тшап. Менам гӧрд рӧма еджыд чутъяса шляпаӧй тыдалӧ ылісянь. Но мыйлакӧ тшак вотысьяс пырджык нӧрӧвитӧны менӧ чужйыны либӧ талявны. Йӧз, ме кӧ ог ков тіянлы, йӧраяслы зэв колана бурдӧдчантор. Энӧ чужъялӧй да талялӧй менӧ, кольӧй вӧрпаяслы!

43 удж. Аддзы быд гажлунлы лӧсялана кадпас.

Пӧкрӧв лун йирым тӧлысь дас нёльӧд лун
Илля лун моз тӧлысь мӧд лун
Семен лун кӧч тӧлысь дас нёльӧд лун
Митрей лун вӧльгым тӧлысь витӧд лун

44 удж. Гӧгӧрвоӧд приметаяс. Мӧвпышт, кывторйӧн либӧ кывйитӧдӧн лоӧ кӧ-ыс.

1) Илля лунӧ кӧ мича, арбыд мича лоӧ. 2) Арыд кӧ лун тӧла, тулысыд лоӧ вой тӧла. 3) Пӧкрӧв субӧта кӧ кушӧн воас, и Митрей субӧтаӧдз оз лымъяв. 4) Лымйыс кӧ кок улын дзуртӧ, сывлас на. 5) Арся видз (пост) дырйи кӧ куим лун шондіа, воыд бур лоӧ. 6) Семен лун кӧ зэра, ар пом зэра. 7) Турияс кӧ ёна горзӧны — пужъялас. 8) Пелысьыс кӧ уна, тӧлыс кӧдзыд лоӧ.

45 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Со кардорса неыджыд ты. Водзті ваыс сэні вӧлі сӧстӧм, кельыдлӧз рӧма. Тыын олісны черияс, ты весьтын лэбалісны тэрыб юрсигусьяс. Челядь сэтчӧ волывлісны купайтчыны.
Но орччӧн сувтӧдісны завод. Уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна, заводысь шыбласъяс веськалӧны ваӧ. Ӧні сійӧ няйт, мусир кӧра. Абу ни черияс, ни юрсигусьяс. Некод оз волы шойччыны ты дорӧ. Мый эськӧ водзӧ лоӧ?

1. Кутшӧм вӧлі кардорса тыыс?
2. Кутшӧм омӧльтор артмис йӧз киӧн?
3. Мый вӧсна лоис татшӧм неминучаыс? Гӧгӧрвоӧд вочакывтӧ серпас да текст отсӧгӧн.
4. Мый лоӧ, нинӧм кӧ оз вежсьы заводса удж котыртӧмын?
5. Мый эськӧ колӧ вӧчны, медым сӧстӧммӧдны тыысь васӧ?
6. Кыдзи сэки вежсяс тыгӧгӧрса вӧр-ваыс?

1. Мӧвпышт да висьтав:
• Эм-ӧ тіян сикт-кар дорын тшыкӧдӧм вӧр-ва?
• Эм-ӧ сылӧн инним? Мый сійӧ вежӧртӧ?
• Кутшӧм неминуча лоис сэні?
• Кыдзи тэ чайтан, мыйла тадзи артмис?

2. Дасьты сиктса (карса) олысьяс дорӧ вӧр-ва видзӧм йылысь шыӧдчӧм.
3. Бӧрйӧй медся бур шыӧдчӧмсӧ да ыстӧй сиктса (карса) веськӧдлысьлы.

46 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

1) Ме кӧ вӧлі вӧр-ва дӧзьӧритан министерствоса веськӧдлысьӧн, сэки эськӧ ... . 2) Ме кӧ вӧлі вӧралысьӧн, сэки эськӧ ... . 3) Ме кӧ вӧлі чери видзӧм-кыйӧм вӧсна кывкутысь инспекторӧн, сэки эськӧ ... . 4) Ме кӧ вӧлі Вӧрсаӧн, сэки эськӧ ... . 5) Ме кӧ вӧлі Пера-багатырӧн, сэки эськӧ ... . 6) Ме кӧ вӧлі «Гринпис» котырын, сэки эськӧ... .

Юалана да йитӧса нимвежтасъяс.

Коді вермас висьтавны, мый поводдяыскӧд лоӧма?
Энӧ кералӧй пожӧма яг, коді быдмӧма нэмъяс чӧж!
Кутшӧм мича зэрӧн мыссьӧм рас!
Мыйта озырлуныс коми пармаын!
Кымын вӧр-ва видзанін Коми Республикаын?

Гӧгӧрвоӧдтӧм нимвежтасъяс.

Кодкӧ висьталіс, мый шондӧдас.
Вӧчин-ӧ тэ талун кутшӧмкӧ буртор?
Кодсюрӧ эскӧны быдмӧгъяслӧн бурдӧдчан вынӧ.
«Югыд ва» вужвойтыр парк йылысь мыйсюрӧ тӧдмалім география урок вылын.
Некымын лун ми идралім школадорса парк.

47 удж. Содты текстӧ лӧсялана нимвежтасъяс да кывйитӧдъяс. Инды налысь сикассӧ.

Вок пыдди.

Зэра арыс быттьӧкӧ казяліс, мый вунӧдіс прӧщайтчыны жар гожӧмыскӧд. Кодкӧ быттьӧ вештіс кымӧръяссӧ. Лунтыръясӧн кутіс дзирдавны шонді.
Ӧти татшӧм асылӧ ми, челядь, ветлім ягӧ пувла. Друг кутісны кывны нора кливксан шыяс.
— Юсьяс лэбӧны, — ышловзис Веня ёртӧй. — Некымын лун мысти лымъялас. Пӧльӧй шулывлӧ, мый юсьяс бордъяс выланыс вайӧны тӧв.
— Юсьяс лэбисны уліті. Кутшӧм мича, лым еджыд лэбачьяс! Но мый тайӧ? Кельӧб помын лэбис кутшӧмкӧ сьӧдруд ичӧтджык пӧтка.

48 удж. Серпас серти тӧдмав Серафим Алексеевич Поповлӧн «Кыдз пулы морӧс вылас» кывбурлысь темасӧ.

49 удж. Лыддьы, гӧгӧрво кывбурсӧ да висьт юкӧнсӧ. Аддзы наысь нимвежтасъяс, тӧдмав сикассӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Кыдз пулы морӧс вылас.

Кыдз пулы морӧс вылас
Вӧчӧма кодкӧ пас:
Пурт либӧ ӧжын йылӧн
Кольӧма кырымпас.

Бурдӧма пулӧн дойыс,
Важӧн нин сійӧ кос.
Вежӧдысь чалльӧн лои
Мыччысьӧм сэтысь рос.

Уна на морт нэм олас
Юсайса кыддза рас...
Мыйла нӧ ми огӧ полӧй,
Му вылас кодыр олам,
Колявны мисьтӧм пас?

Чукыль сайын вӧлі кузь да векни ты. Сы гӧгӧр быдмис вӧр. Кодлыкӧ юрас воӧма «сюсь» мӧвп: вӧчны татчӧ видз. Вайисны вына техника, кералісны пуяссӧ, шыльӧдісны пӧрӧдӧминсӧ. А коз-пожӧмсӧ, кыдз-пипусӧ тракторӧн йӧткалісны-дзебисны орчча неыджыд тыӧ.
Но вӧр-ватӧ он ылӧдлы. Быдмас ӧмӧй турун кос сёй вылын! Увтасінас жӧ муыс вывті небыд. Гожся медся жар луннас трактор сибдӧ. Ставсӧ жугӧдісны, а тӧлкыс сідзи эз и ло. Ӧні тані коктӧ позьӧ чегны: то морӧсӧдз кӧлея, то джуджыд мыльк. Лёкинын ыджыдалӧны бадь, пипу, ловпу, сэтӧр да нинӧмысь повтӧм лежнӧг.

1. Кутшӧм морт дойдіс кыдзсӧ? Кыдзи чайтан, позьӧ-ӧ тадзи вӧчны?
2. А тэ дойдалан пуяссӧ?
3. Мыйла висьт юкӧнын «сюсь» кывсӧ босьтӧма кавычкаясӧ? Кутшӧм кывйӧн позьӧ вежны сійӧс текстын?
4. Кутшӧм ним позьӧ сетны висьт юкӧныслы?
5. Мыйӧн ӧткодьӧсь кывбурыс да висьт юкӧныс?
6. Мыйӧн вермӧ отсавны вӧр-ваыслы морт?
7. Кыдзи тэ видзан вӧр-васӧ?

Бӧрйы лӧсялана серпас (фото) кывбур либӧ текст дорӧ. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

50 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ, гӧгӧрвоӧд найӧс. Бӧрйы 49-ӧд уджса висьт юкӧн да кывбур дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.

1) Заводитны бурӧн, а помавны дурӧн. 2) Кор отсавны кӧсйӧны, оз юасьны. 3) Бур заводитӧм — удж джын. 4) Он кӧ уджав, он и сёй. 5) Век ов да век велӧдчы. 6) Мый кӧдзан, сійӧс и вундан.

Дасьты «Вӧр-ва видзӧм» тема вылӧ 10—12 кывъя юржуглан (кроссворд). Вӧзйы тӧдмавны ёртъясыдлы.

51 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст сертиыс.

Экология — греческӧй кыв, вежӧртӧ «ас керка, асгӧгӧрса овмӧс». Быдӧн гӧгӧрвоӧ, мый ас оланін колӧ видзны сӧстӧма, дзоньтавны-бурмӧдны сійӧс. Кодсюрӧ нӧшта и мичмӧдӧны олан керкасӧ, йӧрсӧ. Дерт, тадзи жӧ велӧдӧны овны и челядьсӧ. Но та кындзи, колӧ видзны-дӧзьӧритны вӧр-васӧ, сынӧдсӧ. Ӧд сӧстӧм оланіныс, сынӧдыс, вӧр-ваыс топыда йитчӧма мортлӧн дзоньвидзалункӧд.
Тшӧкыда овлӧ, мый йӧз асьныс тшыкӧдӧны вӧр-васӧ. Уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна юясӧ, саридзьясӧ киссьӧ мусир. Тшӧкыда ковтӧг кералӧны вӧр. Быдсикас шыбласъяс пежалӧны сынӧдсӧ, мусӧ, васӧ. Кусӧдтӧм бипуръясысь заводитчӧны ыджыд пӧжаръяс. Вошӧны гежӧд быдмӧгъяс да пемӧсъяс.
Сӧмын экология наука тӧдӧм да пыдди пуктӧм отсалас бырӧдны лёкторъяс, бурдӧдны мувывса дойяс. Та вылӧ колӧны ас му радейтысь, мывкыд да киподтуя йӧз.

Тӧдмав, мый велӧдӧ экология наука. Висьтав ас кывйӧн.

ӦТВЫВТАН НИМВЕЖТАСЪЯС.

Быд морт радейтӧ чужанінсӧ. — Каждый человек любит Родину.
Быдӧн радейтӧ чужанінсӧ. — Каждый любит Родину.

Парма-вӧр, ю-тыяс — ставыс тайӧ миян озырлун.
Став йӧзлы колӧ тӧждысьны чужан вӧр-ва вӧсна.
Ставныслы колӧ дӧзьӧритны Гӧрд небӧгӧ пыртӧм быдмӧгъяс. — Всем нужно охранять растения, занесённые в Красную книгу.

Мукӧд йӧзыс оз мӧвпавны вӧр-ва видзӧм йылысь.
В. Чисталёв, И. Коданёв, С. Раевский да мукӧд гижисны коми вӧр-ва йылысь.

52 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Аддзы да вуджӧд роч кыв вылӧ ӧтвывтан нимвежтаса сёрникузяяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Миян вӧр.

Вӧр сетӧ стрӧитчӧм да быд коланторсӧ вӧчӧм вылӧ пу. Сійӧ нӧшта видзӧ ставныслысь дзоньвидзалун. Быдӧн тӧдӧ, мый вӧр сӧстӧммӧдӧ сынӧдсӧ. Вӧрыс мича вогӧгӧрся став кадӧ: и тӧвся лунъясӧ, и веж тулысын, и жар гожӧмын.
Но торйӧн нин мича вӧрыс арын. Быд мортлы воӧны сьӧлӧм вылас зарни коръяс, сӧдз енэж, тшак-вотӧс кӧра сынӧд.
Вӧр — миян озырлун. Сӧмын мукӧд йӧзыс оз видзны-дӧзьӧритны сійӧс.
Ёртъяс, ставнымлы колӧ гӧгӧрвоны, вӧр — ыджыд да дона колантор.

1. Мый тэ тӧдмалін вӧр йылысь?
2. Мыйла колӧ видзны вӧр?
3. Кыдзи тэ верман дӧзьӧритны вӧрсӧ?

53 удж. Лӧсьӧд да гиж 4—5 сёрникузя ӧтвывтан нимвежтасъясӧн.

54 удж. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ.

Быд бурыс эм, быдлаӧ киыс сибалӧ, став дышсӧ лэдзис, ставыс тышкӧн-мышкӧн лои.

ВӦРЫН, Ю-ТЫ ДОРЫН

55 удж. Уськӧд тӧд вылад соссяна кадакывъяс артмӧм. Комиӧд кывтэчасъяссӧ. Содты 3—4 кывтэчас.

56 удж. 55-ӧд удж отсӧгӧн лӧсьӧд да гиж, кыдзи тэ дӧзьӧритан вӧр-ва.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Сёрнит ёртыдкӧд.

1) Мый вежӧртӧ экология кыв?
2) Мыйӧ велӧдӧ экология наука?
3) Кодлы колӧ дӧзьӧритны вӧр-васӧ?
4) Мый овлӧ мортлысь уджсӧ кужтӧма котыртӧм вӧсна?
5) Кыдзи тэ видзан вӧр-васӧ?
6) Мый вӧзъян ёртъясыдлы?

Дасьты «Вӧр-ва» тема вылӧ 10 юалӧма тест. Быд юалӧм дорӧ лӧсьӧд 3—4 вочакыв, медым ӧти на пиысь вӧлі лӧсялана.

Коми Республикаын медыджыд ю — тайӧ Печора.

57 удж. Вежсьы ёртыдкӧд гортын дасьтӧм тестӧн. Прӧверитӧй ӧта-мӧдныдлысь уджтӧ, донъялӧй.

Комиӧд плакатъяс вылысь гижӧдъяс. Вӧзйы ас нимъяс. Дасьты ёртъясыдкӧд вӧр-ва дӧзьӧритӧм йылысь плакат. Классын (ас велӧдчанінын) лӧсьӧдӧй выставка.

58 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ. Содтав кадакывъясӧ колана суффиксъяс. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Мый лоас водзӧ?

То куш му дырйи вӧрыс, ваыс кынмас,
То войтва виялӧ, кор коскӧдзыд нин лымъя.
То тулыс нюжалӧ да гожӧм шӧрӧдз кыссьӧ,
А гожӧм бӧрын шляча зэрӧн мыссьӧ.

Ӧд енэжным нин косяссьӧма, розя,
А сынӧдтӧгыд овнытӧ мӧй позьӧ?
Вӧр-ваыс оз нин лолав аслас лолӧн.
И морт нэм чинӧ, слабмӧ рӧд и олӧм.

И палявнысӧ некыдзи ог кӧсйӧ,
И бур олӧмсӧ челядьлы ог вӧзйӧ.
Став ловъя ловсӧ вайӧдім нин пикӧдз.
Ми вежӧрсялам коркӧ? Йӧймам дзикӧдз?

Ӧд Му шарыслӧн талун лолыс пӧдӧ,
Мый лоас водзӧ, сӧмын Енмыс тӧдӧ.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс?
2. Тэ думысь, мый лоас водзӧ?

59 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

Арся луныд кӧч бӧж кузя.
Арын кӧ узян — тӧлын шогӧ усян.

Тӧдмалӧй, кыдзи дасьтыны да нуӧдны социальнӧй проект. Дасьтӧй да нуӧдӧй сійӧс.

1. «Сӧстӧм шойччанін».
2. «Сӧдз ю».
3. «Веж улича».
4. «Школалы дзоридз».
5. «Лэбачьяслы сёянін».
6. «Ичӧтъяслы ворсанін».

Корсь роч либӧ мукӧд кывъя литератураысь вӧр-ва йылысь кывбуръяс. Орччӧд найӧс коми гижысьяслӧн кывбуръяскӧд.

Пример вылӧ: М. Лермонтовлӧн «На севере диком» да В. Чисталёвлӧн «Ниа» кывбуръяс.

Джуджыд изъя слуда йылын
Быдмис ыджыд ниа пу...
Йылыс кымӧр пӧвстын, вылын,
Вужйыс — корсис пыдысь му.

Вӧлі тыдалӧ зэв ылӧ
Сылӧн ёсьмӧм туган йыв,
Юрсӧ кыпӧдӧма вылӧ,
Быд пу вылын вӧлі вев.

1. Мыйӧн ӧткодьӧсь тайӧ кывбуръясыс?
2. Мыйӧн найӧ торъялӧны?
3. Кутшӧм серпасъяс сувтісны син водзад кывбуръяс лыддьӧм бӧрын?
4. Кутшӧм сьӧлӧмкылӧмъяс чужтӧны кывбуръясыс?

60 удж. Лыддьы да комиӧд висьтсӧ.

Кутшӧм лёктор вӧчисны йӧзыс пелысьлы?

61 удж. Лыддьы да вуджӧд приметаяссӧ. Висьтав, мый йылысь найӧ юӧртӧны.

Вӧрын уна пелысь — зэра арлӧн пас.
Аръявыв нин выльысь петісны тшакъяс — дыр на оз усь лым.
Лунвылӧ лэбачьяс мӧдӧдчисны выліті — шоныд тӧв лоӧ, уліті — кӧдзыд.
Уна вотӧс вӧрын — кӧдзыд тӧв водзын.
Турияс лэбӧны ньӧжйӧ, чуксасигмоз — мича ар туналӧны.

Лыддьы да гӧгӧрво кывбурсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Энӧ лыйлӧй еджыд юсьясӧс,
Рудов уткаясӧс, эн!
Дзодзӧгъясӧс энӧ уськӧдӧй,
Виӧмысь мед видзас Ен!

Энӧ лыйсьӧй югыд вӧр-ваын,
Энӧ торкӧй асъя ун.
Медым сэсся воас бӧрвылас
Югыд шондіа на лун.

Лэбач шыыс мунас лунвылӧ,
Нуас миянсянь привет.
Тулысӧдзыс сэсся вунлывлас,
И бӧр воас татчӧ мед.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс?
2. Мыйӧ сійӧ велӧдӧ?
3. Кутшӧм ним позьӧ сетны кывбурыслы?
4. Кутшӧм тэнад видзӧдласыд кывбурын кыпӧдӧм мытшӧд вылӧ?

Тӧдмав, нӧшта кутшӧм художествоа гижӧдъясын кыпӧдсьӧ вӧр-ва дӧзьӧритӧм тема.

МОРТЛӦН ДЗОНЬВИДЗАЛУН

62 удж. Лыддьы текстсӧ, сет ним да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Вина юӧм вайӧ мортлы зэв ыджыд шог. Учёнӧйяс лыддьӧны, мый весиг сурын эм алкоголь. Сурӧ да винаӧ мортлӧн вир-яйыс зэв ӧдйӧ велалӧ. Юысь мортлӧн пыкталӧ чужӧмыс, тіралӧ ки-кокыс. Сур вӧтлӧ морт организмысь В1 витамин. Юысь мортлӧн тшӧкыда висьӧ сьӧлӧмыс, мускыс, слабмӧ вежӧрыс, паметьыс, торксьӧны вей клеткаясыс. Сійӧ ӧдйӧ скӧрмӧ, пырӧдчӧ венӧ, вермӧ вӧчны уна лёктор.

1. Кутшӧм лёктор виччысьӧ юысь мортӧс?
2. Кыті висьӧ татшӧм мортлӧн?

63 удж. Аддзы шусьӧгъяслысь да кывйӧзъяслысь помсӧ. Гӧгӧрвоӧд найӧс.

Сурыд эбӧстӧ
Код морт
Вомад оз кисьтны,
Юӧмнад керкаыд
Тагъя сур
Коді юӧ вина,
Винатӧ он помав,

он кӧ ю.
дурмӧдӧ юр.
ньылалӧ.
морттӧ винаыд помалас.
и ю вомӧн воськовтас.
оз кыпты.
сылӧн доныс чинӧ.

Вӧдитчы Фёдор Васильевич Плесовскийлӧн «Коми шусьӧгъяс да кывйӧзъяс» небӧгӧн.

Корсь роч кывйысь лӧсялана шусьӧгъяс да кывйӧзъяс.

64 удж. Комиӧд шусьӧгсӧ.

ЛЫДА КЫВБӦРЪЯС.

Лыда кывбӧръяс сулалӧны эмакывъяс, лыдакывъяс, нимвежтасъяс бӧрын. Сёрникузяын оз лоны торъя юкӧдӧн, стӧчмӧдӧны асшӧр кывсикасъяссӧ.

Пример вылӧ: дас гӧгӧр морт, вит кымын час, нёль пӧв унджык, кык пельӧ юкис, сы мында тӧдӧ, чуман тыр вотіс.

65 удж. Лыддьы текстсӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ. Аддзы лыда кывбӧра сёрникузяяссӧ. Вочавидз текст помын юалӧм вылӧ.

Медводдза папирос Россияӧ веськаліс XVІІ-ӧд нэмын. Табак тшынын куим сюрс сайӧ лёк яд. Медлёк ядыс — сир (смола). Сійӧ пуксьӧ мортлы тыас, бронхъясас. Сэки мортсӧ зэв ёна кызӧдӧ. Мӧд лёк яд — никотин, сійӧ пырӧ наркотикъяс лыдӧ. Кор никотин веськалӧ морт пытшкӧ, мортыслӧн дурмӧ юр вежӧрыс. Табакын эм и коймӧд яд — кольмӧдысь (токсическӧй) газъяс. Тайӧ лёк газъясыс чинтӧны вирысь гемоглобин. Мортыс сэки слабмӧ, лёка велӧдчӧ, вунӧдчӧ.
Куритчысь морт ӧдйӧ скӧрмӧ, мудзӧ уджысь, сьӧкыда ветлӧ-котралӧ, пӧдӧ, кык пӧв ӧдйӧджык тырӧ сылӧн лолыс. Куритчӧм дженьдӧдӧ мортлысь олӧмсӧ. Куритчысь мортлӧн оз сӧвмыны мускулъяс, вошӧ аппетит, вижӧдӧны да гылалӧны пиньясыс.
Сы мында лёктор вайӧ куритчӧм! Колӧ-ӧ тайӧ мортлы?

66 удж. Видзӧдлы серпассӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ кывтэчасъяс отсӧгӧн.

1. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм лёкторйӧ велалӧма зонкаыс?
2. Мыйла тэ тадзи чайтан?
3. Кутшӧмӧн сійӧ лоӧ, ӧтдортчас кӧ тайӧ лёкторсьыс?

• Лёк дука юрсиа.
• Чукырӧсь вом дора.
• Чӧскыдтӧм лов шыа.
• Виж пиньяса да чуньяса.
• Гӧрдӧдӧм синма.
• Слаб сьӧлӧма.
• Дзӧрысь киа.
• Тыясын тшын.
• Дугдывтӧг кызӧ.
• Омӧля ветлӧ вирыс.

67 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ. Тэч найӧс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Артмӧм текстыслы сет ним.

68 удж. Мӧвпышт да висьтав, мый йылысь юӧртӧ тайӧ плакатыс.

Серпасав плакат. Сет ним.

Шуам, «Ми куритчӧмлы паныд!», «Куритчӧм — тайӧ лёктор!», «Тэныд тайӧ колӧ?».
Дасьтысь гӧгӧрвоӧдны уджтӧ:
1. Мый серпасалӧма тэнад плакат вылын?
2. Мыйысь коран видзчысьны йӧзӧс?
3. Мый тэ вӧзъян ёртъясыдлы?
4. Мый сиан налы?

69 удж. Лыддьы, вуджӧд да тэч текстсӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Морт да наркотикъяс.

А) Дурмӧдчанторйысь мортлӧн дугдӧны уджавны мус, вӧрк, юр вем. Сӧнын артмӧны тромбъяс, лёкмӧ вирыс. Вермӧ сувтны сьӧлӧмыс. Наркоманъяс олӧны зэв этша.
Б) Став наркотикыс — яд. Найӧ дурмӧдӧны мортлысь вежӧрсӧ. Татшӧм йӧзыслӧн вежсьӧ оланногыс, вошӧ морттуйыс, олан нырвизьыс.
В) Мортыслы колӧ аслыс гӧгӧрвоны да ас кадӧ бурдӧдчыны-мынтӧдчыны тайӧ лёкторсьыс. Сэки сійӧ, дерт, вермас нюжӧдны олан нэмсӧ.
Г) Наркотик дорӧ мортыс ӧдйӧ велалӧ. Сылы быд пӧрйӧ колӧ пыр унджык дурмӧдчантор. Медым судзӧдны сійӧс, гортсьыс нуӧ медбӧръясӧ либӧ гусясьӧ да вузалӧ наркотик ньӧбӧм могысь. Наркоман яндысьтӧг ылӧдлӧ весиг медматысса йӧзсӧ, оз вӧч кӧсйысьӧмторсӧ.

1. Кутшӧм лёктор вайӧны наркотикъяс?
2. Кыдзи вежсьӧ дурмӧдчанторйӧн вӧдитчысь мортлӧн оласногыс?

Ёртыдкӧд дасьты серпас да лӧсьӧд наркотиклы паныд листовка.

70 удж. Видзӧдлы серпассӧ да лӧсьӧд ёрта сёрни витаминъяс йылысь.

Бӧрйы витамин либӧ минерал. Дасьты сы йылысь юӧр сетӧм план серти. Лӧсьӧд презентация да дорйысь ёртъяс водзын.

«Витаминъяс да минералъяс мортлӧн олӧмын» проект.

Проектлӧн юкӧнъяс:
1 лист бок — Титульнӧй (велӧдчанін; проект ним; позьӧ серпас; вӧчысьлӧн ним да ов, класс; ин, во).
2 лист бок — Витаминлӧн либӧ минераллӧн коланлун йылысь висьт:
А) Мый йылысь проектыс?
Б) Мыйла витаминыс (минералыс) колӧ мортлы (бурдӧдӧ, ёнмӧдӧ, отсалӧ, содтӧ, ...)?
В) Кӧні сійӧ эм (сёянын, юанын, быдмӧгъясын да с.в.)?
Г) Мый лоӧ, сійӧ кӧ оз тырмы вир-яйын?
Д) Ёртъяслы вӧзйӧм (юӧй, сёйӧй, видзӧй, ёнмӧдӧй, ...).
3 лист бок — Серпасъяс (кутшӧм вӧлӧгаын, препаратъясын эм тайӧ витаминыс либӧ минералыс).
4 лист бок — «Дзоньвидзалун» тема вылӧ лӧсьӧдӧм юржуглан(ъяс) (кроссворд, ребус, нӧдкывъяс).
5 лист бок — Ӧшмӧс (автор; небӧг ним; ин, во).

«Витаминъяс да минералъяс мортлӧн олӧмын» проект дорӧ пример:

Уджсӧ вӧчисны Коми национальнӧй гимназияысь 7-ӧд класса велӧдчысьяс Рудакова Анастасия да Лоскутов Александр

*D витамин — зэв колана вир-яйын. Тайӧ витамин колӧ мортлы, медым лыяс лоисны крепыдӧсь. Ичӧт челядьлы D витамин колӧ, медым найӧ эз висьны рахитӧн.
*Кор D витамин оз тырмы вир-яйын, морт висьӧ, лёка узьӧ, усьӧны пиньяс, яй чиг лоӧ омӧль. Сёянторъяс, кӧні эм тайӧ витаминыс, колӧ зэв уна сёйны тӧлын.
*Морт босьтӧ D витамин шонді пыр. Колӧ унджык гуляйтны ывлаын, бура сёйны да юны витаминъяс!

Сійӧ эм йӧла сёянторъясын, чери госын, пӧкйын, тшакын, петшӧрын. D витамин сёян колӧ зэв уна сёйны тӧлын.

71 удж. Лыддьы да гӧгӧрво, кыдзи дасьтыны картупеля тшак.

Мыськалӧй да весавтӧг пуӧй куим картупель, сэсся кульӧй да вундалӧй. Рудзӧдӧм сола тшак пиас вундалӧй ичӧтик лук джын. Ставсӧ гудралӧй кӧнтусь выйӧн. Позьӧ содтыны пув да град выв турун.

72 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ текстсӧ. Сет ним.

Кӧсъян кӧ лоны дзоньвидзаӧн — сёй град выв пуктас свежӧйнас, наын уна витамин. Лук, чеснӧк, укроп, сельдерей да вотӧсъяслӧн сок бурмӧдӧны сёянлысь кӧрсӧ да содтӧны витаминъяс. Тшӧкыдджыка колӧ сёйны фруктъясысь да вотӧсъясысь юмовторъяс. Медым вӧлі этшаджык калорий, пуӧй кисельяс, вӧчӧй юмйӧла сорасъяс. Пуӧй шомкорйысь, петшӧрысь шыд. Юӧй душник турунысь, сэтӧр корйысь чайяс. Найӧ чӧскыд кӧраӧсь, бура веськӧдӧны горштӧ.
Туялысьяс тшӧктӧны сёйны фолиевӧй кислотаа сёян. Сійӧ эм веж анькытшын, фасольын, салатын, кӧчанын, лук турунын, морковын, гречаын да зӧрйын, мускын, сырын, чери пӧкйын да чипан кольк вижын.

73 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Тӧдмав, кутшӧм град выв пуктас йылысь висьтавсьӧ текстын.

Медколана град выв пуктас.

...ын уна С витамин. 400 грамм пуӧм ... сетас мортлы аскорбинка да калий суткися пай. Том ...ын эм белок, жиръяс, магний, кальций, цинк, кӧрт, витаминъяс, каротин. ...лӧн крахмалыс зэв бура отсалӧ сёян изӧмлы, чинтӧ холестерин.
Сьӧкта бӧрся видзӧдысьяс чайтӧны, мый ...ын уна калорий. Но тайӧ абу сідз. 100 грамм весалӧм пуӧм ...ын 75 калорий, а корнас пуӧм ...ын — сӧмын 60. Медся колана печенча, пӧжӧм, грильын жаритӧм да ру вылын пуӧм ... .
Бурджык том ... пуны корнас, сы вӧсна мый сэні уна коланатор. А томӧн ... лыддьыссьӧ вӧльгым тӧлысьӧдз.
... сетӧ оз сӧмын кынӧмпӧт, но и бурдӧдӧ. Ставлы тӧдса ... руа ингаляцияяс. Корнас ... колӧ сёйны вӧрк висигӧн. Юр висигӧн плешкӧ пуктӧны вӧсньыда чӧлалӧм ... да гартыштӧны бинтӧн орӧсь доймӧминъяс. Кызігӧн да прӧстуда дырйи вӧчӧны ...ысь шонтысянтор: корнас пуӧм ... нырӧны, гартыштӧны марляӧ да пуктӧны морӧс вылӧ.

74 удж. 73-ӧд удж отсӧгӧн лӧсьӧд схема картупельлӧн коланлун йылысь. Дасьтысь висьтасьны схема серти.

Лӧсьӧд схема град выв пуктас йылысь ас бӧрйӧм серти. Дасьтысь сы серти висьтавны.

75 удж. Лыддьы текстсӧ да дасьты юӧр бурдӧдчан вотӧс либӧ турун йылысь ас бӧрйӧм серти.

Бурдӧдчы чӧдйӧн.

Чӧд абу сӧмын чӧскыд, но и бурдӧдчан вотӧс. Тӧлысь чӧж кӧ быд лун сёйны стӧкан джын свежӧй чӧд, позьӧ чинтыны ковтӧм сьӧкта. Син бурдӧдӧм могысь зэв бур юны чӧд корйысь чай.
Быдӧн окотапырысь чӧсмасяс чӧдъя варенньӧӧн, пирӧгӧн, лязйӧн. Чӧдсӧ позьӧ кынтыны либӧ косьтыны, медым бурдӧдчыны тӧвнас.
Чӧдъя ва вӧчӧны тадзи: 4 ичӧт пань кос чӧдйӧ кисьтӧй кык стӧкан пуан ва да сулӧдӧй 5 час. Мылӧд висьӧм бурдӧдігӧн юӧй чӧдъя васӧ луннас витысь.

76 удж. Лыддьы текстсӧ, содты лӧсялана суффиксъяс. Гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ.

Ёнмӧд дзоньвидзалунтӧ!

Быд ныв-зон кӧсйӧ лоны повтӧмӧн да вынаӧн. Но медым лоны татшӧмнас, колӧ видзны дзоньвидзалунтӧ. Колӧ мыссьыны кӧдзыд ваӧн. Ваӧн киськасьны заводитӧны 30 градусӧдз шоналӧм ваӧн, вочасӧн чинтӧны 15 градусӧдз. Позьӧ купайтчыны кӧдзыд ваын. Вартчигӧн став вир-яйыд вӧрӧ. Позьӧ зырасьны ваӧн кӧтӧдӧм ки чышкӧдӧн. Унаӧн закаляйтчӧны кӧдзыд сынӧдӧн. Сэк колӧ пӧрччыны вылыс паськӧм, медым вир-яйыд велалас кӧдзыд дінас. Колӧ гуляйтны кӧдзыд поводдя дырйи ывлаын, узьны восьса форточкаӧн.

1. Кыдзи позьӧ ёнмӧдны дзоньвидзалун?
2. Кыдзи тэ ёнмӧдан ассьыд дзоньвидзалунтӧ?

77 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрвоӧд сылысь нимсӧ. Инды темасӧ да шӧр мӧвпсӧ.

И синъясыд шуасны тіянлы аттьӧ.

Некымын час чӧж кӧ тэ пилитан пес, сэк мудзасны киыд, коскыд. Ылӧдз кӧ котӧртан, мудзас кокыд.
А кыдз нӧ шойччывтӧг быдса лун уджалӧны синъяс? Кодсюрӧ оз видзны ассьыныс синнысӧ: лыддьысьӧны водсӧн, пемыдын. Некымын час чӧж видзӧдӧны телевизор.
Колӧ, медым урок вӧчигӧн пызанвывса лампалӧн югыдыс усис шуйгавывсянь. Энӧ вунӧдӧй прӧверитны, колана ылнаын-ӧ синсяньыд небӧгыс. Вӧчӧй тадзи: пуктӧй гырддзатӧ пызан вылӧ, чунь йывнад инмӧдчӧй кӧсичаад. Та ылнаын колӧ кутны небӧгсӧ. Энӧ лыддьысьӧй омӧль биӧн, водсӧн. И синъясыд шуасны тіянлы аттьӧ.

78 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Сет ним. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст серти.

Наркотикъяскӧд тыш мунӧ став мир пасьтала. Тайӧ дурмӧдчанторйыс — зэв ыджыд мытшӧд. Сійӧ босьтӧ аслас крепыд кабырӧ миянлысь тӧдсаясӧс, рӧдвужӧс, а бӧрсӧ найӧс сэтысь он перйы. Тэ кӧ казялін, мый ёртыдлӧн тшӧкыда вежсьӧ аскылӧмыс, сійӧ быдторйысь ӧдйӧ скӧрмӧ, оз сёй, пыр кӧсйӧ узьны, сылы нинӧм оз ков, лоӧ веськодьӧн вӧвлӧм ворсӧмъяс, хобби дорӧ, заводитіс ылӧдчыны-гусясьны, керкаын кылӧ кутшӧмкӧ лёк дук, киын эмӧсь укол туйяс, эн виччысь, шыӧдчы психолог дорӧ. Сёрнит ёртыдкӧд зумыда, стрӧга, но эн горзы. Эн ӧтдортчы ёртсьыд, ставсӧ позяс венны сӧмын ӧтвылысь.
Республикаын быд во нуӧдӧны «Скажи, где торгуют смертью» акция. И унаӧн звӧнитчӧны да висьтасьӧны. Тэ кӧ казялін тайӧ лёкторсӧ, висьтав верстьӧяслы. Ӧтвылысь звӧнитӧй телефон пыр.

КОМИ ПРЕДАНИЕЯС

79 удж. Мӧвпышт да висьтав, сетӧм І колян када кадакывъяссьыс ставсӧ-ӧ позьӧ сувтӧдны ІІ колян када формаӧ. Гиж кадакывъяссӧ мӧд колян кадын. Бӧрйы 4—5 кыв да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

80 удж. Серпасав кывъясӧн преданиеясса геройяссӧ план серти.

1. Геройяслӧн ортсы.
2. Геройяслӧн паськӧм.
3. Чужӧм мыччӧдлӧм да мыгӧр кутанног серти этшыс.
4. Геройяс вылӧ аслад видзӧдласыд.

81 удж. Сёрникузяясӧ содтав преданиеясса геройяслысь нимъяссӧ. Гиж сетӧм сёрникузяяссӧ ІІ колян када кадакывъяс пыртӧмӧн.

1. ... кыйсис Емва вожын.
2. ...-багатыр чужис Лупья ю дорын.
3. Скӧр ... полісны Изьва вожын олысьяс.
4. ... вӧлі мудер тӧдысьӧн.
5. ... чепӧн потшліс Эжва ю да корліс пыжаяслысь вот.
6. ... атаманӧс лёк йӧзысь видзис уна рӧма вӧньыс.
7. Вынйӧра ... отсасис Маджа сиктса став олысьыслы.

82 удж. Корсь юӧр Тювӧ йылысь. Дасьты план, план серти лӧсьӧд неыджыд висьт. Висьтӧ пырт ІІ колян када кадакывъяс. Вӧдитчы «Мифология коми» небӧгӧн либӧ Д. Г. Костылевӧн, В. Э. Шараповӧн, О. И. Уляшевӧн дасьтӧм тайӧ небӧгыслӧн Ӧтуввезйысь (Интернетысь) электроннӧй версияӧн.

83 удж. Комиӧд преданиесӧ. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ. Кадакывъяссӧ гиж ІІ колян кадын.

Пера-богатырь.

Паличӧн кыскысьӧм.

Кык ворсысь пуксьӧны воча, мыджсьӧны кокнаныс, кутчысьӧны паличӧ шӧрӧдыс да заводитӧны кыскыны паличсӧ быдӧн асланьыс. Коді кыскас паличсӧ ворсысьыскӧд асланьыс, сійӧ лоӧ вермысьӧн да кутас лыддьысьны багатырӧн.

84 удж. Серпас отсӧгӧн вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мыйла геройсӧ шуӧмаӧсь Яг Мортӧн?
2. Кутшӧм вӧвлӧмтор йылысь гижӧма Михаил Николаевич Лебедев «Яг Морт» преданиесӧ?

85 удж. Лыддьы да гӧгӧрво преданиеысь юкӧнсӧ, вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Дасьтысь мичаа лыддьыны.

Яг Морт.
(Преданиеысь юкӧнъяс.)

Уна тӧдліс коми войтыр
Шудтӧм лун да гажтӧм кад.
Коркӧ важӧн сылы вӧлі
Парма шӧрын веськыд мат.

Ветліс сэні, пашкыр ош моз,
Гундыр сяма гӧна морт.
Гашкӧ, вакуль пӧвстысь петысь,
Гашкӧ, вӧрсаяслӧн ёрт.

Туша сылӧн вӧлі ыджыд —
Быттьӧ увтӧм пожӧм пу.
Паськӧм пыдди сійӧ новліс
Куим вуртӧм йӧра ку.

Вой шӧр войын быдтор аддзис
Сылӧн мисьтӧм гӧрдов син.
Кӧнкӧ шуштӧм, пемыд вӧрын
Вӧлі сылӧн оланін.

Мукӧддырйи ӧти киӧн
Сійӧ шыбитліс кыз кер.
Татшӧм вӧлі Яг Морт нима
Вӧрса гундыр нисьӧ звер.

Йӧзыс садьтӧг сыысь поліс,
Дзоргис гӧгӧр лун и вой:
Оз-ӧ кыськӧ пуяс костысь
Мыччысь сылӧн гӧна сой?..

Изьва дорын, Кыпыд сиктын,
Оліс сэки пӧрысь пӧль.
Бура сёйис, бура юис,
Эз вӧв озыр, эз вӧв гӧль.

Сылӧн вӧлі шань да мича
Райда нима ӧтка ныв.
Регыд сылы удал зонкӧд
Воис чунькытшасян лун.

Свадьба лунлы паныд Райда
Муніс вотны чӧскыд оз.
Сьӧрсьыс босьтіс вугъя чуман —
Вотанторлы ичӧт доз.

Вӧрсьыс петіс ыджыд шыӧн,
Быттьӧ тӧв ныр, гӧна морт,
Ош кодь мисьтӧм, гашкӧ, збыльысь
Вӧрса мутияслӧн ёрт.

Ош моз равӧстіс лёк гундыр.
Уси Райда сы ни садь,
Кыдзи кералігӧн усьӧ
Небыд коръя вӧсни бадь.

Матігӧгӧрса том йӧзӧс
Туган чукӧртіс дзик пыр...
Муӧ водалісны зонъяс.
Гӧгӧр лои шы ни тӧв.

Вӧрсьыс мыччысис лёк гундыр,
Вылас куим йӧра ку.
Аслас туйӧд сійӧ муніс,
Киас нинӧмтор эз ну.

Рытӧдз косясисны найӧ.
Воис шонді лэччандор.
Веськыд бугыляс Яг Мортлы
Пырис ёсьтӧм кыдз пу зор.

Эбӧс быри, эбӧс абу.
Кокыс водзӧ эз нин ну.
Коръяс костӧ сійӧ усис,
Быттьӧ ыджыд пожӧм пу.

Сюри зонлы мича Райда.
Яг Морт сійӧс эз на сёй.
Вевта гуын сійӧ оліс
Сизим лун да сизим вой.

Предание юкӧнысь корсь сетӧм кывъяслы синонимъяс.

1. Кодъяс шӧр геройясыс М. Н. Лебедевлӧн «Яг Морт» преданиеын?
2. Кутшӧмӧн Михаил Николаевич Лебедев петкӧдлӧма Яг Мортӧс? Кодкӧд сійӧс орччӧдӧма?
3. Мыйла коми войтыр полӧмаӧсь Яг Мортысь?
4. Мый позьӧ висьтавны Райда да Туган йылысь?
5. Кутшӧм герой тэныд медъёна кажитчис? Мыйла?

МӦД КОЛЯН КАДА СОССЯНА КАДАКЫВЪЯС.

Мӧд колян када соссяна кадакывъяс артмӧны абу соссяна кывтор отсӧгӧн.

87 удж. Вежлав кадакывъяссӧ мӧд колян кадын соссяна формаын.

88 удж. Лыддьы преданиесӧ, содтав кадакывъясӧ ІІ колян када суффиксъяс. Юклы текстсӧ абзацъяс вылӧ.

Йиркап.

Предание серти Йиркап овлӧма Емдін районса Кони сиктын. Нималӧма бур вӧралысьӧн. Ӧтчыд Йиркап аддзӧма Синдор ты дорын Васалысь Вӧрсакӧд тышкасьӧмсӧ. Отсалӧма Вӧрсалы вермыны Васаӧс: лыйӧма Васалы ньӧввужйысь. Вӧрса аттьӧалӧма Йиркапӧс, тшӧктӧма аддзыны вӧрысь шуд вайысь Ас пу. Тайӧ шуда пусьыс Йиркап лӧсалӧма аслыс лызь гоз. Лызьыс вӧлӧма ӧдйӧ котралысь. Йӧзыс шулӧмаӧсь, мый пач абу на ваймылӧма, а Йиркап пӧ вӧраланінысь нин бӧр воӧ. Сӧмын маті сиктса вӧралысьяслы абу кольлӧма кыйдӧссӧ. Скӧрмӧмаӧсь найӧ Йиркап вылӧ. Ӧтчыд Йиркаплӧн гӧтырыс мудерлунӧн тӧдмалӧмаӧсь верӧсыслысь гусяторсӧ. Юкталӧмаӧсь Йиркапӧс пожйӧг ваӧн да ыстылӧмаӧсь вӧравны. Синдор ты вуджигӧн Йиркап кутӧма вӧйны, вундӧма лызь кутӧдсӧ да мый вынсьыс шыбитӧма берегланьыс. Абу кывзӧма лызьлысь корӧмсӧ. Йӧзыс шуӧны, мый ӧти лызьыс пӧ весигтӧ берег дорын сулалысь пожӧм пуӧ сатшӧма.

«Коми легендаяс да преданиеяс» небӧгысь

Тӧдмав, мый йылысь корӧма Йиркапӧс лызьыс.

Лыддьы да гӧгӧрво преданиесӧ, кадакывъяссӧ лӧсьӧд мӧд колян кадын. Мӧвпышт, кӧні мӧд колян када кадакывйыс лоӧ соссянаӧн.

Кӧрткерӧс районса Маджа сиктын олӧма нималана вӧралысь Юрка. Пыр отсалӧма вермытӧм пӧрысь йӧзлы, дзеблӧма вӧрысь вайӧм кыйдӧс, юксьылӧма сыӧн. Юрка вӧлӧма вывті ён, некор абу ӧткажитлӧма лэптыны сиктсаяслы керка-карта.
Ӧтчыд Юрка чорыда висьмис. Суседъясыс некод эз видлыны Юркаӧс. Гортас абу кольӧма некутшӧм сёян. Дыр висьӧм бӧрын тшыг Юркалӧн дзикӧдз бырис эбӧсыс. Петіс ывла вылӧ да гусяліс ӧти ыжӧс.
Кокни кыйдӧсӧ велаліс Юрка, дугдіс вӧравны. Пондіс гусявлыны суседъясыслысь подаяссӧ. Скӧрмисны суседъясыс да вӧйтісны Юркаӧс.
Но гӧгӧрвоисны маджасаяс, мый вӧчисны лёктор. Чукӧртчисны ты дорӧ, пуисны рок да корисны прӧща Юркалысь. Сӧмын локтӧмаӧсь абу ставӧн. А виччысигас рокыс кӧдзаліс. Ӧнӧдз на маджасаясӧс шуӧны «кӧдзыд рок сёйысьясӧн».

«Коми легендаяс да преданиеяс» небӧгысь

89 удж. Лыддьы да гӧгӧрво преданиесӧ. Содты геройлысь нимсӧ.

... вӧлӧма вына тунӧн, овлӧма Кӧрткерӧсын. Сылӧн пӧ керкаыс и паськӧмыс вӧлӧмаӧсь кӧртысь.
... нюжӧдӧма Эжва ю вомӧн кӧрт чеп, ю кузя кывтысь-катысьяслысь мырддьывлӧма став эмбурсӧ. А коді абу сетӧма — вӧйтлӧма юас.
...лӧн тшӧктӧм серти пӧ шонді да тӧлысь дзебсьылӧмаӧсь. Лун вежсьылӧма войӧн, вой — лунӧн.
Ёна дӧсадитчӧма йӧзлы. Сӧмын Пама тун абу полӧма ...ысь.

90 удж. Юкӧнъясысь чукӧрт преданиесӧ. Гиж кадакывъяссӧ комиӧдӧмӧн.

Кирьян-Варьян.

Кӧрт дӧрӧма, булатнӧй сабляа Кирьян-Варьян (кинулся) (защищать) Роч му. Ӧтарӧ-мӧдарӧ (машет) саблянас, лёк вӧрӧгӧс (рубит). (Освободил) Роч му лёк вӧрӧгысь.
Збыль висьтасьысь катша да рака Левоник сарлы (принесли) шог юӧр: Роч государство вылӧ (напал) лёк вӧрӧг. Левоник сар (отправил) слугаяссӧ (позвать) отсӧг вылӧ Кирьян-Варьян багатырӧс.
Левоник сар (устроил) пир, (предложил) Кирьян-Варьянлы зарни да эзысь. Но багатыр (отказался) сарӧн вӧзйӧм козинъясысь.
Кирьян-Варьян багатыр (жил) Емдін районса Ыб сиктын.

Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ да вочавидз юалӧм вылӧ.

Ёма Баба да Яга-Баба — чойяс?

Яга-Баба артмӧма «баба» (пӧч) да «яга» (скӧр) кывъясысь. Ёма кывйыс В. И. Лыткинлӧн «Коми кывйысь краткӧй этимологическӧй словар» серти и эм ведьма, вӧрса пӧч-кӧлдуння, вӧр-валӧн кӧзяйка, вына да ловъя ва видзысь. Кывйыс вуджӧма прибалтийско-финскӧй кывъясысь: вепсъяслӧн — юма, эстъяслӧн — юмал, финнъяслӧн — юмала.
Яга-Бабалӧн да Ёмалӧн важся вужъяс. Кыкнанныс водзынсӧ вӧлӧмаӧсь лёкысь видзысь Енъясӧн. Христианизация бӧрын шуӧмаӧсь кӧлдунняясӧн да повзьӧдлӧмаӧсь наӧн ичӧт челядьӧс. Кыкнанныслӧн косясьлӧм важ паськӧм, дзор лёзь юрси, няйт ки да крука ныр. Ёма да Яга-Бабалӧн оланіныс курӧг кока керка. Баба гусявлӧ челядьӧс, лэбалӧ гӧлик вылын либӧ гырйын. Ёма ёртасьӧ Вӧрсакӧд да Васакӧд, повзьӧдлӧ йӧзӧс да гусявлӧ челядьӧс.
Яга-Баба да Ёма Баба костын эм топыд йитӧд, уна ӧткодьлун. Вермас лоны, роч Яга-Баба персонаж вуджӧдӧма роч мойдъясӧ буретш коми либӧ нӧшта кутшӧмкӧ финн-угор войтырсянь.

Лыддьы коми да роч мойдъяс Ёма Баба да Яга-Баба йылысь. Лӧсьӧд ӧткодялан донъялӧм.

91 удж. Содтав текстӧ колана кадакывъяс, отсӧг вылӧ босьт сетӧм кадакывъяссӧ.

Александр Александрович Доронин чужлӧма Сыктывдін районса Шыладор сиктын. Выльгортын шӧр школа помалӧм бӧрын сійӧ велӧдчылӧма Сыктывкарса государственнӧй университетлӧн химия да биология факультетын. Велӧдліс первой номера школа-интернатын. Сэсся уджавліс Сыктывкарса 18-ӧд номера школаын рисуйтчӧм да физкультура велӧдысьӧн. Бӧрынджык уджавліс Коми Республикаса краеведческӧй музейын художник-реставраторӧн. Веськӧдліс Юннатъяслӧн республикаса станцияын декоративно-прикладнӧй искусство кружокӧн. Уджавлӧма Материаловедение кузя научно-исследовательскӧй институтлӧн Коми юкӧнын инженер-художникӧн, «Шыладор» асшӧр предприятиеса директорӧн.
Серпасасьны А. Доронин босьтчывлӧма вит арӧссянь. Сылӧн серпасъясыс да пуысь вӧчӧмторъясыс талун тӧдсаӧсь абу сӧмын Комиын, но и Россиялӧн мукӧд пельӧсын. Ассьыс серпасъяссӧ да пуысь вӧчӧмторъяссӧ сійӧ петкӧдліс Выльгортса история да культура музейын, Сыктывкарын Финн-угор да Коми культура шӧринъясын да мукӧдлаын.

92 удж. Сетӧм кывъясысь да кывтэчасъясысь лӧсьӧд сёрникузяяс, медым артмис висьт. Гӧгӧрвоӧд висьтыслысь нимсӧ.

Енбиа серпасалысь.

1. Аркадий Васильевич Мошев чужлӧма Перым-Коми кытшса юркарын, Кудымкарын, 1936-ӧд вося кӧч тӧлысь 29-ӧд лунӧ.
2. Ичӧтдырсяньыс радейтлӧма серпасасьны.
3. Школаас велӧдчигас на сылысь уджъяссӧ казялӧмаӧсь, ошкӧмаӧсь.
4. Батьтӧг сьӧкыд олӧмыс тшӧктӧма том мортлы бӧрйыны сьӧмаджык профессия.
5. Водзӧ велӧдчыны пырӧма Кудымкарса вӧр техникумӧ.
6. Недыр уджавлӧма Перым-Коми кытшса краеведческӧй музейын, десятникӧн Леспромхозын, вӧлӧма мастерӧн Кудымкарса вӧр техникумын.
7. Ёртъясыс чуйдӧдӧмаӧсь сійӧс вӧчны некымын небӧглы серпасъяс.
8. Артмӧма зэв бура, да лоӧма художественнӧй редакторӧн Кудымкарса небӧг лэдзанінын.
9. Тӧдӧмлунсӧ содтӧм могысь велӧдчӧма Москваын, помалӧма Полиграфия институт.
10. Локтӧма Коми муӧ, овмӧдчӧма Сыктывкарын.
11. Уджъяссӧ серпасавлӧма Перымса зверинӧй стильын.
12. Зільӧма петкӧдлыны аслас серпасъясын став мичсӧ.
13. Лыддьысьысьяслы воӧны сьӧлӧм вылас «Ёма да Чача», «Иван — крестьянинлӧн пи», «Пам да руч», «Кӧчлӧн во» да уна мукӧд мойд.
14. Аркадий Васильевич, пыртӧма мифысь, аслас быд серпасӧ, мойдысь да преданиеысь персонажӧс.
15. Аслыснога серпасалӧма ловтӧмсӧ ловъяӧн.
16. Сылӧн ловъя ставыс: шонді, кымӧр, ӧшкамӧшка.
17. Коми Республикаса нимйӧза серпасалысь, вӧлі художественнӧй редакторӧн Коми небӧг лэдзанінын.

93 удж. Лыддьы, гӧгӧрво текстсӧ да сувтӧд кадакывъяссӧ мӧд колян кадын.

Гӧрд гача.

Керкаын олысьӧс уна ног шулӧмаӧсь: гӧрд гача, олыся, пипитои, суседко, домовӧй. Гожӧмъяснас, кор верстьӧ войтыр мунлӧмаӧсь уджавны, а ичӧт челядь кольлӧмаӧсь ӧтнаныс гортаныс, найӧ корлӧмаӧсь олысяӧс. Медводз челядь тупкылӧмаӧсь ӧшиньяссӧ, медым керкаас вӧлі пемыд. Гӧбӧч ӧдзӧс порог вылӧ пуктылӧмаӧсь няньтор, сов да ва тыра дозмук. Сэсся ставныс кайлӧмаӧсь паччӧр вылӧ да сэсянь корлӧмаӧсь:

Гӧбӧч айка, петав, петав,
Нянь дінӧ да сов дінӧ,
Кӧдзыд юмов ва дінӧ.

Медым видзчысьны сыысь, аскӧдыс босьтлӧмаӧсь коколюка, кодӧс паччӧр вывсянь шыбитлӧмаӧсь гӧбӧчас. Челядь чайтӧмаӧсь, сёян-юаныс кӧ вӧрзьылӧма, сідзкӧ, олысяыс волӧма.

1. Юркалӧн чужан сикт. 2. Изьваса повзьӧдчысь. 3. Тайӧ ю дорын чужис Пера-багатыр. 4. Коми преданиеса геройясӧс серпасалысь. 5. «Яг Морт» литературнӧй мойд гижысь. 6. Быдӧнлы тӧдса герой. 7. Мудер тун.

94 удж. «Ыджыдвиддзын ыджыд гаж» ним серти мӧвпышт, мый йылысь лоӧ гижӧма текстын.

95 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд текст серти юалӧмъяс, сёрнит ёртыдкӧд.

Ыджыдвиддзын ыджыд гаж.

Кӧрткерӧс районса Ыджыдвидз сиктын быд во рака тӧлысьын овлӧ лызьӧн котралысьяслӧн ыджыд гаж. Лызьысь ӧтдор, ордйысьӧны и лямпаӧн. Воысь воӧ содӧ котралысьлӧн лыдыс.
Медводз котӧртӧны челядь. Сэсся лызь туй вылӧ петӧны верстьӧ: аньяс, мужичӧйяс, том йӧз. Наысь кындзи, ордйысьӧны и олӧмаяс. Быдӧн бӧрйӧ котралан туй костсӧ ас вынъяс серти.
Лямпаӧн котралысьяслы туйсӧ абу лӧсьӧдӧма, ӧд вӧралысьяслы пармаын аслыныс колӧ дасьтыны ордымсӧ. Дерт, медводдзаӧн мунысьлы век медся сьӧкыд.
Гажыс и збыльысь овлӧ кыпыд. Став вермысьыслы вичмӧ дона козин: и лызь, и велосипед, и гортса техника. Унаӧн тайӧ гажсӧ шуӧны лызьӧн котралысьяслӧн фестивальӧн. Локтан воӧ быдӧн кӧсйӧ бара на волыны Ыджыдвиддзӧ. Волы и тэ!

Помав ёрта сёрнисӧ.

Ыджыдвидзса ордйысьӧм дырйи паныдасисны Кӧрткерӧсысь Ӧльӧксан да сыктывкарса том йӧз. Найӧ мӧдысь нин воӧмаӧсь татчӧ, тӧдсаӧсь.
— Чолӧм, ёртъяс!— нимкодьпырысь шыасис Ӧльӧксан.
— Чолӧм! — вочавидзисны зонъяс.
— Таво бара на кӧсъянныд босьтны став козинсӧ?
— Окота эськӧ да! Ёна дасьтысим. А ті?
— Миянлы колӧны жӧ вермӧмъясыд!
— Сідзкӧ, ставнымлы кокни лызь туй!
Колис куим час

ТОРЙӦДАНА КЫВБӦРЪЯС.

велӧдчӧмысь ӧтдор
таысь ӧтдор
сыысь ӧтдор
уджавны дӧрӧм кежысь
кольны ас кежысь
кольны нинӧм кежысь
кык мортысь кындзи
меысь кындзи

96 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Бӧрйы текстыслы ним, гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Аддзы да гиж торйӧдана кывбӧръяса сёрникузяяс.

Асывнас быдӧнлы колӧ вӧчны гимнастика. Войнас мортыс шойччӧ, сӧнӧдыс слабитӧ, та кындзи сьӧлӧм да мукӧд вир-яй юкӧн уджалӧны оз тыр вынӧн.
Медым ӧдйӧджык садьмыны, быдӧнлы колӧ вӧчны асъя гимнастика. Сэки тэрыба кутас ветлыны вир, вынсялас сӧнӧд, сыысь ӧтдор, ты кутас босьтны унджык сынӧд. Оз ӧд прӧста шуны асъя гимнастикасӧ зарядкаӧн. Асывнас кӧ вӧчны дас — дас вит минут чӧж упражнениеяс, лунтыр лоан збодер да зіль. Зарядкасӧ колӧ вӧчны кокни паськӧм кежысь.
Асъя гимнастика — дзоньвидзалунӧ медводдза воськов, спорт — мӧд воськов. Велӧдчӧмысь да уджысь кындзи, быдӧн вермас бӧрйыны кажитчана спорт сикас. Таысь ӧтдор, ывлавывса удж тшӧтш ёнмӧдӧ дзоньвидзалун.

Бӧрйӧм вылӧ нимъяс:

1. Колана зарядка.
2. Асъя гимнастика.
3. Радейтана удж.
4. Быдлунъя удж.
5. Луныс заводитчӧ асывсянь.
6. Дзоньвидзалунӧ воськов.
7. Кажитчана спорт сикас.
8. Збодер асыв.

Мӧвпышт да вӧзйы текстлы ас ним.

1. Мыйла быд мортлы асывнас колӧ вӧчны гимнастика?
2. Мыйла гимнастикасӧ шуӧны зарядкаӧн?
3. Мый колӧ вӧчны дзоньвидзалун ёнмӧдӧм могысь?
4. Вӧчан-ӧ тэ асъя зарядка?
5. Нуӧдӧны-ӧ асъя зарядка тіян велӧдчанінын?
6. Кутшӧм спортӧн тэ занимайтчан?
7. Кутшӧм ывлавывса удж тэ радейтан вӧчны?
8. Мый сійӧ сӧвмӧдӧ?

97 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво да сет ним. Лӧсьӧд да гиж текстлысь бӧръя абзацсӧ.

Нималана теннисистка Динара Сафина чужӧма Москваын. Теннисӧн ворсны босьтчӧма кӧкъямыс арӧссянь. Но таӧдз тӧдӧма нин, кыдзи ворсӧны сылӧн мамыс да вокыс. Мамыс, Рауза Исланова, — сылӧн медводдза тренер. Марат вокыс квайт арӧссянь нин тренируйтчӧма «Спартак» нима тенниснӧй клубын, кодӧн веськӧдлӧ Михаил батьыс.
Том спортсменка, Россияын кындзи, тренируйтчис Испанияын. 2001-ӧд воын Динара Сафина пырис теннисӧн ворсысь нывбабаяслӧн ассоциацияӧ. 2002-ӧд воын Польшаса Сопот карын сійӧ лои профессиональнӧй турнирын медтом вермысьӧн. 2003-ӧд воын Италияын да 2005-ӧд воын Францияын бара на лоис вермысьӧн. 2005-ӧд воын жӧ Динара Сафина вермис Мария Шараповаӧс, коді сэки вӧлі мирса «медводдза ракеткаӧн». А 2009-ӧд воын ачыс лоис мирса «медводдза ракеткаӧн».

Быдлунъя олӧмын Динара — нюмбана да шань ныв.
Радейтӧ футбол да «висьӧ» Мадридса «Реал» команда понда.
Прӧст кадӧ радейтӧ кывзыны музыка, уна лыддьысьӧ, ветлӧ киноӧ.
Роч вӧлӧгаысь ӧтдор, радейтӧ итальянскӧй да японскӧй кухня.
Динаралӧн девиз: «Вӧча ставсӧ, мый вылӧ тырмас вынӧй».

Коми Республикалӧн мусерпас

98 удж. Тӧдмав, кыдзи шусьӧ мусерпас вылын тӧдчӧдӧм иныс.

Фотографияяс да план серти дасьты юӧр.

1. 2007-ӧд воын Россияын пансис проект...
2. Коми Республика пырӧдчис уджӧ.
3. Комиысь ин лоис став Россияса сизим чуймӧданатор лыдын.
4. Нималана инлӧн аслыспӧлӧслун.
5. Шойччӧй да ёнмӧдчӧй Чужан муын!

99 удж. Ас бӧрйӧм серти вуджӧд роч кыв вылӧ ӧти легенда.

Из бӧлбанъяс йылысь легендаяс.

Маньпупунёр бӧлбанъяс йылысь эм некымын легенда.

І.

Ӧти легендаын висьтавсьӧ, мый тайӧ сизим гӧраыс вӧлӧмаӧсь великан-самоедъясӧн. Мӧдӧдчӧмаӧсь найӧ Сибирӧ бырӧдны вогул войтырӧс. Кор найӧ кайӧмаӧсь Маньпупунёр вылӧ, юрнуӧдысьыслы син улас усьӧма вогулъяслӧн Ялпингнёр вежа гӧра. Аддзӧмторсьыс повзьӧмысла сизимнанныс измӧмаӧсь.
Сэксянь и сулалӧны великанъяс сійӧ местаас, кодӧс йӧзыс нимтісны Маньпупунёрӧн (Из бӧлбанъяслӧн гӧраӧн).

ІІ.

Мӧд легендаын висьтавсьӧ, мый уна сюрс во сайын сизим ыджыдсьыс-ыджыд туша-мыгӧра морт уськӧдчисны манси войтыр вылӧ. Йӧзыс наысь пондасны пышйыны Из гӧраяслӧн кытш сайӧ. Печора ю дорын шойччигӧн найӧс суӧдасны великанъясыд да кӧсъясны нин вины. Но кыськӧ налы паныд петас дзор тӧдысь да пӧртас великанъяссӧ изйӧ. Сэксянь пӧ мансилӧн быд тӧдысь быть кайлӧ изъяс дорас содтыны вынсӧ.

Вогул — войвывса войтыр. Тадзи рочьяс важӧн шулісны ӧнія мансиӧс. Манси пырӧны финн-угор кывъя рӧдвуж котырӧ. Олӧны Тюмень обласьтса Югра (Ханты-Мансийскӧй) кытшын. Манси — кӧр видзысьяс.

Ӧтуввез отсӧгӧн тӧдмав, кыдзи воӧдчыны Маньпупунёрӧдз. Бӧрйы сэтысь фотографияяс, на отсӧгӧн лӧсьӧд виртуальнӧй экскурсия.

100 удж. Лыддьы текстъяссӧ. Мӧвпышт, кутшӧм жанрын гижӧма найӧс, гӧгӧрвоӧд.

Туристъяслӧн ордым корӧ.

1. Изьва районса Сизябск сикт нималӧ этнотуризмӧн. Тані висьталасны изьватаслӧн культура, обычайяс да традицияяс йылысь. «Войвыв сикт» туркомплекс базаын позьӧ тӧдмасьны изьваса кӧр видзысьяслӧн оласногӧн.
Шыасьны позьӧ Вокуева Зинаида Павловна дорӧ 89125625228 телефон пыр. Оланінпасыс: Коми Республика, Изьва район, Сизябск сикт.
2. Сыктыв районса Межадор сиктын нималӧ Иван Павлович Морозов нима музей. Тані позьӧ тӧдмавны Коми Республикаса тӧдчана государствоса деятельлӧн олан туй да удж йылысь, этнография залын велӧдчыны быдсяма важ ворсӧмъясӧ. Музейын уджалысьяс нуӧдласны вежа ключьяс дорӧ, вайӧдласны вӧр керкаӧ, кӧні виччысьӧны коми мойдъясысь геройяс: Вӧрса, Васа, мича Ёма. Та кындзи чӧсмӧдласны бипур вылын пузьӧдӧм пӧсь чайӧн, пӧжалӧм картупельӧн, чӧскыд шаньгаясӧн да кӧвдумъясӧн.
Шыӧдчыны позьӧ 8(2131)95-2-16, 89091232730, 89129638061 телефонъяс пыр. Оланінпасыс: Коми Республика, Сыктыв район, Межадор сикт.

Дасьты да дорйы «Миян районын (сиктын) экотуризм сӧвмӧдӧм» проект.

Проектлӧн план:

І.

1. Мӧвпышт да бӧрйы ас районысь экотуризм вылӧ лӧсялана ин.
2. Лӧсьӧд тайӧ ин дорӧ воӧдчан маршрут (шуам, районса юрсиктсянь).
3. Дасьты турбазалысь плансӧ, бӧрйы серпасъяс сы дорӧ.
4. Лӧсьӧд туристъяслы маршрутъяс, корсь юӧр налӧн аслыспӧлӧслун йылысь.
5. Артышт путёвкалысь донсӧ, вӧзйы дон лэдзӧмъяс.
6. Инды юӧр йитчӧм йылысь.

ІІ.

Дасьты «Power Poіnt» компьютер программа отсӧгӧн презентация либӧ «Publіsher» компьютер программа отсӧгӧн буклет.

ІІІ.

Лӧсьӧдчы дорйыны уджтӧ.

Проектсӧ позьӧ вӧчны ӧткӧн, ёртыдкӧд ӧтвылысь либӧ 3—4 морта чукӧрӧн.

*Неылын гортсянь дзоньвидза шойччӧм
*Аддзывны вӧрзьӧдлытӧм вӧръяс
*Ветлӧдлыны медыджыд коми юті катамаранӧн
*Вуграсьны мича инъясын
*Пывсьыны коми пывсянын
*Олыштны коми керкаын
*Ветлыны коми вӧрті велосипедӧн

Группакӧд мунӧны куим велӧдӧм гид (кык нуӧдысь да бурдӧдысь)
Аскӧд колӧ босьтны резина сапӧг, поводдя серти паськӧм, термос, колана бурдӧдчантор, фотоаппарат, сьӧм, вежан паськӧм
Туйыс мунӧ вӧрті, та понда вермас мунны оз быд морт.

101 удж. Гӧгӧрвоӧд коми шусьӧгъяссӧ.

Мортыд уджын мортъяммӧ, мортӧс удж мичмӧдӧ. Гортын — кыдз колӧ, а йӧзын — кыдз тшӧктасны. Быд пӧтка локтӧ аслас позйӧ.

102 удж. Комиӧд текстсӧ.

103 удж. Лӧсьӧд путешественниклысь паспорт.

104 удж. Комиӧд шусьӧгъяссӧ.

КОМИ ЙӦЗЛӦН ШЫЛАД

105 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Дасьты сы серти юалӧмъяс. Корсь содтӧд юӧр Семён Налимов йылысь.

Сигудӧк вӧчысь мастер.

Семён Иванович Налимов — сигудӧк вӧчысь тӧдчана мастер. Сійӧ чужӧма Сыктывдін районса Выльгорт сиктын. Семён Ивановичлы батьсяньыс вуджӧма киподтуйыс. Сійӧ тшӧкыда отсасьлӧма батьыслы тшупсьыны, вӧчавны пызан, улӧс, лабич, ӧшинь, ӧдзӧс да уна мукӧдтор.
Сар армияын служитігӧн Семёнлы киас сюрас жугалӧм гитара. Вежон чӧж ноксяс сійӧ жугалӧмторнас да дзоньталас сідз, мый гитараыс кутас юргыны важсьыс ёна бурджыка.
С. И. Налимовлӧн ки помысь петаліс 300 гӧгӧр ворсан сигудӧк. Наӧн ворсісны профессиональнӧй да самодеятельнӧй ворсысьяс. 1900-ӧд воын сылысь сигудӧкъяссӧ петкӧдлісны Парижын ставмирса выставка вылын. А 1915-ӧд воын сигудӧкъяс вӧчӧмысь Семён Ивановичӧс донъялісны «За усердие» зарни медальӧн. Роч йӧз шулісны сійӧс коми Страдивариӧн.

Тӧдмав, коді сійӧ Страдивариыс. Мыйӧн сійӧ нимавлӧма?

Лыддьы да гӧгӧрво Виктор Алексеевич Савинлӧн кывбурысь юкӧн. Гӧгӧрвоӧд кывбурлысь нимсӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Кывзӧй классад тайӧ кывбур вылӧ лӧсьӧдӧм сьыланкывсӧ.

Сьӧлӧм сьылӧм.
(Кывбурысь юкӧн.)

Унаысь ме сьывлывлі,
Йӧзсянь «аттьӧ!» кывлывлі;
Пӧлянӧн моз чипсася,
Йӧз сьӧлӧмӧ чуксася
Коми сьыланкывйӧн.

Менам сэтшӧм оланног:
Овлӧ гажа, овлӧ шог.
Гажа дырйи — ворсышта,
Гаж кӧ бырӧ — шогсьышта
Коми сьыланкывйӧн.

Сё майбырӧй, олӧмӧй,
Гажа муын дзольгӧмӧй!
Пӧрысьма кӧ — ланьтышта,
Олӧм жальӧн казьтышта
Коми сьыланкывйӧн.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс?
2. Кыдзи гӧгӧрвоан: «Пӧлянӧн моз чипсася, йӧз сьӧлӧмӧ чуксася коми сьыланкывйӧн»?
3. Мыйысь йӧзыс аттьӧалӧны авторсӧ?

Тӧдмав, нӧшта кутшӧм сьыланкывъяс лӧсьӧдіс Виктор Савин.

КАДАКЫВЛӦН ФОРМА АРТМӦДЫСЬ СУФФИКСЪЯС.

106 удж. «Сьӧлӧм сьылӧм» кывбурысь аддзы форма артмӧдысь суффикса кадакывъяс. Вуджӧд кадакывъяссӧ роч кыв вылӧ.

Кывтэчас артмӧ кык либӧ унджык кывйысь, кодъяс йитчӧны вежӧртас да грамматика боксянь. Кывтэчасын ӧти кывйыс сюрӧс (главнӧй), мӧдыс зависитысь. Сюрӧс кывсӧ пасъям Ч пасӧн, сысянь зависитысь кыв дорӧ сувтӧдам юалӧм.
Кывтэчасын кывъясыс йитчӧны веськӧдлӧм либӧ сибӧдчӧм йитӧд отсӧгӧн.

Кыдзи йитчӧны

Сюрӧса кывйыс корӧ зависитысь кывлысь колана падеж форма либӧ кывбӧр. Сюрӧса кывйыс пырджык петкӧдлӧма кадакывйӧн, зависитысьыс — эмакывйӧн, нимвежтасӧн, лыдакывйӧн.

Юала мамлысь, ворсі пӧлянӧн, сёрнитӧ мекӧд, висьталі сёысь.
НО: сылӧн вокыс, велӧдысьлӧн пызан, дзебсис лым улӧ.

Зависитысь кывйыс оз вежлась, йитчӧ сюрӧса кыв дорӧ.
1. Сюрӧса кывйыс петкӧдлӧма эмакывйӧн, зависитысьыс — эмакывйӧн, кывбердӧн, лыдакывйӧн, нимвежтасӧн, шӧркывйӧн.

Пу керка, мича ныв, дас морт, менам бать, усьӧм лым.

2. Сюрӧса кывйыс петкӧдлӧма кадакывйӧн, зависитысьыс — кадакывбердӧн, инфинитивӧн.

Водз чечча, велӧдча сьывны.

107 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ кывтэчасъяссӧ. Уджав ӧтлаын класса ёртыдкӧд. Отсӧг вылӧ босьт «Коми-роч кывчукӧр».

Кужысь пӧль, бадь пу пӧлян, ылӧдз кылӧ, колип ногӧн сьылӧ, лэчыд гор, вуджӧ мӧдлапӧлӧ, лэбзьӧ ылӧ, качӧ вылӧ.

108 удж. 107-ӧд уджын сетӧм кывтэчасъясысь инды сюрӧса да зависитысь кывъяссӧ, налысь йитӧдсӧ.

109 удж. Мичаа лыддьы да гӧгӧрво. Кӧсйӧм серти велӧдчы сьывны сьыланкывсӧ шылад урок вылын ӧти класса велӧдчысьясыдкӧд.

Бадь пу пӧлян.

Быдтор кужысь пӧльӧй
Вӧчис бадь пу пӧлян.
Шыыс ылӧдз кылӧ,
Колип ногӧн сьылӧ:
Чив-чив-чив да
Ту-ту-ту,
Садьмы вӧр-ва,
Садьмы му.

Асывнас ме чечча,
Эжва дорӧ лэчча.
Лэчыд пӧлян горсьыс
Аслам лолӧй ворсӧ:
Чив-чив-чив да
Ту-ту-ту,
Садьмы вӧр-ва,
Садьмы му.

Пӧлянӧйлӧн гӧлӧс
Вуджӧ мӧдлапӧлӧдз,
Лэбзьӧ ылӧ-ылӧ,
Качӧ вылӧ-вылӧ:
Чив-чив-чив да
Ту-ту-ту,
Садьмы вӧр-ва,
Садьмы му.

110 удж. Велӧдчы вӧчны гум пӧлян. Гиж текстсӧ шыпасъяс тэчӧмӧн да скобкаяс восьтӧмӧн. Торйӧдӧм кывтэчасъяслысь пасйы йитӧдсӧ. Вочавидз юалӧм вылӧ.

Пӧлянъяс вылӧ гум чукӧртлӧны арнас. Сэки гумыс воӧм да чорыд. Кымын тшупӧд гум вылас, сымында и пӧлян позьӧ вӧчны.
Гӧрӧд улӧ кольлӧны сантиметр гӧгӧр да вундыштӧны лэчыд пуртӧн. Быд гӧрӧд кутӧ пӧлянлыслысь шысӧ. Быд гӧрӧдлӧн аслыспӧлӧс шы. Гум пӧлян вевдортіыс вӧлыштӧны пуртӧн, медым пӧляныс лӧсьыда пуксяс вомдорад.

Грамматикаысь кутшӧм кесйӧгъяс уськӧдін тӧд вылӧ, медым колана ногӧн гижны текстсӧ?

111 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да тӧдмав, кутшӧм нималана музыковед да композитор йылысь мунӧ сёрниыс.

Тайӧ мортыс — РСФСР-са культураын да Коми АССР-са искусствоын нимӧдана уджалысь, Коми Республикаса Государственнӧй премияа лауреат.
Сійӧ чужӧма 1921-ӧд вося урасьӧм 27-ӧд лунӧ Сыктывдін районса Нювчим посёлокын. Войнаӧдз Визин школаын велӧдӧма математика. 1944—1945-ӧд воясӧ дорйӧма вӧрӧгъясысь Айму. Война бӧрын сійӧ помалӧма Коми государственнӧй пединститут. Сэсся веськӧдлӧма Сыктывкарса музыкальнӧй училищеӧн, кӧні абу сӧмын велӧдӧма математика да физика, но и ачыс велӧдчӧма музыкальнӧй искусствоӧ.
Уна во чӧж сійӧ уджалӧма Наука академиялӧн Коми филиалын, ветлӧма фольклор экспедицияясӧ, чукӧртӧма важ коми сьыланкывъяс да ворсан инструментъяс. Нималана фольклорист Анатолий Константинович Микушевкӧд да Юрий Герасимович Рочевкӧд сійӧ дасьтӧма куим тома «Коми йӧзкостса сьыланкывъяс» небӧг. Тайӧ уджсӧ 1972-ӧд воын пасйӧмаӧсь Коми АССР-са Государственнӧй премияӧн.
Сійӧ йӧзӧдӧма йӧзкостса шылада инструментъяс йылысь 50 сайӧ научнӧй удж. Вӧлӧма йӧзкостса смотръяс да фестивальяс котыртысьӧн, пырлӧма СССР-са композиторъяс котырӧ.

113 удж. Мичаа лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Кадакывъяссӧ сувтӧд колана кадын.

Александр Гениевич Горчаков чужис 1951-ӧд вося урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лунӧ. Вит арӧссянь сійӧ заводитіс велӧдчыны ворсны баянӧн. Нёль во А. Горчаков велӧдчис Сыктывкарса музыкальнӧй школаын. Помаліс Сыктывкарса музыкальнӧй училище. Уджаліс чужан сиктса музыкальнӧй школаын баянӧн ворсны велӧдысьӧн. Сэсся помаліс консерватория.
А. Г. Горчаков лӧсьӧдіс шылад уна сьыланкывлы, гижис П.Вегин кывъяс вылӧ вит романс.

114 удж. Аддзы шылад инструментлысь нимсӧ.

Тӧдмав нӧшта коми шылад инструмент ним, корсь сылысь серпассӧ, тӧдмӧд ёртъястӧ.

115 удж. Лыддьы текстсӧ да гӧгӧрво. Содты лӧсялана кывъяс.

Коми йӧз важысянь нин вӧдитчылісны шылада инструментъясӧн: сюмӧд килльӧн, каля пӧлянӧн, чипсанӧн, сюмӧд буксанӧн, сигудӧкӧн, брунганӧн, балалайкаӧн, пу барабанӧн, тотшкӧдчанӧн, жыннянӧн, торганӧн, сярганӧн, гудӧкӧн, гырничӧн.
Коми йӧзлӧн унджык шылада инструментыс артмис гортгӧгӧрса олӧмысь. Пу барабанӧн чуксавлісны йирсьыны мӧсъясӧс луд вылӧ. Пу барабанӧ тотшкӧдчӧмӧн повзьӧдлісны ошъясӧс, медым эз петны вӧрысь да эз косявлыны подаясӧс. Пӧлянъясӧн повзьӧдлісны лэбачьясӧс кӧдзас кокалӧмысь. Сярганӧн, тотшкӧдчанӧн да шур-шарӧн бурӧдлісны бӧрдысь кагаӧс. Вӧралысьяс кыйсигӧн чуксалісны чипсанӧн сьӧлаясӧс. Жыннян ӧшӧдлісны подалы сьыліас. Вошас кӧ сійӧ, ӧдйӧджык жыннян шы улас аддзасны. Гырничьясын видзлісны йӧла вӧлӧга.

Тӧдмав, кутшӧм шылада инструментъяс воисны гортгӧгӧрса олӧмысь.

116 удж. Лыддьы да гӧгӧрво.

Илля лунӧдз челядьлы эз лэдзлыны пӧлясьны. Шулісны, мый пӧлясян кӧ — сюыд кынмас. А Илля лунсянь позьӧ вӧлі ворсны чипсанӧн заргумысь.

важся сигудӧк	
ӧнія сигудӧк

117 удж. Мичаа лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Дасьтысь колана ногӧн лыддьыны лыдакывъяссӧ.

Войдӧр сигудӧк вӧлі медся нималана, радейтана да тшӧкыда паныдасьлана коми йӧзкостса шылада инструментӧн. Сигудӧк — пуысь да вӧв бӧжысь вундӧм куим-ӧ-нёль сиысь скрипка моз вӧчӧм ворсан инструмент. Вуджыс ньӧв кодь, вӧчӧма льӧмйысь либӧ тусяпуысь. Сигудӧк кӧрӧб вӧчлісны пипуысь, пожӧмысь, ловпуысь, ньывйысь.
Сигудӧклӧн кузьтаыс 60—75 сантиметр, пасьтаыс 14—20 сантиметр. Ворсӧны сигудӧкӧн пукалӧмӧн.

118 удж. Велӧдчам вӧчны сёй пӧлян.

Медым вӧчны пӧлян, медводз кӧтӧдӧны сёй. Кӧтӧдӧм ёкмыльысь вӧчӧны петук мыгӧр. Ёсь бедьторйӧн мыгӧрсӧ ӧтар-мӧдарсяньыс розьӧдӧны. Сёйысь вӧчӧм петук юрӧ сідз жӧ вӧчӧны пӧлясян розь. Сёй пӧлян косьтӧны, а сэсся калитӧны пачын.

119 удж. Лыддьы текстсӧ да аддзы кадакывъяссӧ, инды налысь суффиксъяссӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Выльгортын, Сыктывдін районса юрсиктын, олӧ енбиа морт, самодеятельнӧй композитор Михаил Иванович Оверин. Челядьдырйиыс, школаын кындзи, велӧдчис тшӧтш Сыктывкарса музыкальнӧй школаын.
Шӧр школа помалӧм бӧрын пырис велӧдчыны ворсны баянӧн Сыктывкарса музыкальнӧй училищеӧ. Велӧдысьнас вӧлі Коми муын пыдди пуктана, нималана морт, шылад тэчысь Яков Сергеевич Перепелица. Училище бӧрын Михаил Оверин локтіс уджавны ас чужан сиктса культура керкаӧ. Уджалігӧн нин помаліс Перымса культура институт.
1994-ӧд восянь Михаил Иванович босьтчис лӧсьӧдны сьыланкывъяслы шылад. Медводз гижис челядьлы сьыланкывъяс, а сэсся вокальнӧй ансамбльяслы да хоръяслы. Сійӧ гижӧ сьыланкывъяс и йӧзкостса театрын ворсысьяслы.
М. И. Оверин петкӧдчывлӧ аслас сьыланкывъясӧн «Василей» гаж дырйи Кулӧмдін сиктын. Эз ӧтчыдысь нин сійӧ босьтлы медводдза места да «Видзӧдысьяслы сьӧлӧм вылӧ воӧм сьыланкыв» призъяс.

1. Олӧ-ӧ тіян сиктын (карын, районын) шылад тэчысь?
2. Кутшӧм произведение (шылад, сьыланкыв) сылысь тэ кывзылін?
3. Кажитчис-ӧ сійӧ тэныд?

120 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд юалӧмъяс.

Александр Георгиевич Осиповлысь нимсӧ бура тӧдӧны миян республикаын. Сылысь сьыланкывъяссӧ радейтӧны да сьылӧны оз сӧмын профессиональнӧй артистъяс, но и художественнӧй самодеятельносьтса сьылысь-йӧктысьяс. Александр Георгиевич уна вын сетіс коми национальнӧй музыка велӧдӧмлы да туялӧмлы: ветлӧдліс республика пасьта, чукӧртавліс коми йӧзкостса сьыланкывъяс.
Чужӧма Александр Осипов 1923-ӧд вося рака тӧлысь 15-ӧд лунӧ Кӧрткерӧс районса Шойнаты сиктын. Водз кольӧма бать-мамтӧг да быдмӧма челядь керкаын. Ичӧтсяньыс сійӧ радейтӧма ворсны балалайкаӧн, ас кежысь велӧдӧма нотаяс.
Великӧй Отечественнӧй война кадӧ 19 арӧсӧн доброволечӧн мунӧма фронт вылӧ. Война нэм кежлӧ вӧчис музыкантӧс инвалидӧн, сылы быть ковмис эновтны скрипкаӧн ворсӧм. Госпитальысь воӧм бӧрын сійӧ пырис уджавны Коми АССР-са государственнӧй ансамбльса хорӧ. Ансамбльын уджалігӧн чужис мӧвп — велӧдчыны хорӧн веськӧдлысьӧ да лоны композиторӧн. Ӧнӧдз на юргӧны сылӧн «Луныс коли важӧн», «Пӧпутчик», «Менам Отчизна», «Кор ми аддзысьлам тэкӧд» да мукӧд сьыланкыв.
Уна кӧсйис вӧчны композитор йӧзлы, но 1973-ӧд воӧ сьӧкыда висьӧм бӧрын кувсис Москваын.

121 удж. Лыддьы текстсӧ, гӧгӧрво да вуджӧд роч кыв вылӧ. Сет текстыслы ним.

Ирина Ивановна Чувьюроваӧс бура тӧдӧны Выльгортса олысьяс. Сійӧ уджалӧ юрсиктса культура керкаын.
Чужӧма Ирина Ивановна Печора районса Соколов сиктын. Олӧма бабыскӧд да ичӧтсяньыс ёна отсасьӧма сылы гортгӧгӧрса уджын. Рытъяснас Ирина Ивановна ветлӧдлӧма Соколовса народнӧй хорӧ сьывны. Ёна радейтӧма видзӧдны гудӧкасьысьлӧн тэрыба ворсысь чуньяс бӧрся. Аслыс окота лоӧма велӧдчыны ворсны сідз жӧ. Ирина Чувьюрова локтӧма Сыктывкарӧ да пырӧма 2-ӧд номера педучилищелӧн музыкальнӧй юкӧнӧ. Сёрӧнджык вуджӧма велӧдчыны ӧтиӧд номера педучилищеӧ да лоӧма велӧдысьӧн.
Кык во Ирина Ивановна велӧдӧма Изьва районын Мокчой сиктса школаын ичӧт класса челядьӧс. Уджалӧма ӧттшӧтш и сиктса клубын. Музыкаысь содтӧд тӧдӧмлунъяс шедӧдӧм могысь сійӧ нӧшта помалӧма Сыктывкарса культура колледж.
1997-ӧд восянь Ирина Чувьюрова веськӧдлӧ хорӧн Выльгорт сиктса культура керкаын. Сійӧ уджалӧ кык коллективкӧд: ветеранъяслӧн «Мастерицы» ансамблькӧд да томджыкъяслӧн «Зӧнзӧвӧй» котыркӧд. Налысь репертуарсӧ озырмӧдӧ ас сьыланкывъясӧн, ачыс жӧ ворсӧ баянӧн. Ирина Чувьюрова аслас кывъяс вылӧ лӧсьӧдӧ сьыланкывъяс. Унаӧн радейтӧны кывзыны да сьывны сылысь сьыланкывъяссӧ.

122 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Лӧсьӧд текст серти юалӧмъяс.

«Пелысь мольяс» ансамбль — вермысьяс лыдын.

Коми Республикаса В. Т. Чисталёв нима культура колледжса «Пелысь мольяс» ансамбль уналаын тӧдӧны. 2010-ӧд воын ансамбльса сьылысь-йӧктысьяс ветлӧмаӧсь Санкт-Петербургӧ Войтыркостса хореографическӧй творчество донъялан витӧд фестиваль-конкурс вылӧ да лоӧмаӧсь мӧд степеня лауреатъясӧн. «Пелысь мольяс» ансамбль пасйӧмаӧсь «За самобытность и бережное сохранение фольклорного наследия» нима дипломӧн, кодӧс сетӧмаӧсь сӧмын ӧти котырлы. А фестиваль вылӧ волӧмаӧсь абу сӧмын Комиысь, но и Белоруссияысь, Татарстанысь, Карелияысь, Тюменьысь, Великий Новгородысь, Тольяттиысь, Мурманскысь, Краснодарысь, Курскысь да мукӧдлаысь. Став коллективас енбиа артистъяс, зэв мичаа сьылӧны-йӧктӧны, уна рӧма костюмъясныс гажӧдӧны син, но став котыр пӧвстысь медбурӧн лоис «Пелысь мольяс» ансамбль.

123 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Гиж кадакывъяссӧ да инды налысь суффиксъяссӧ.

«Зарни Ань» ансамбль котыртчис Сыктывкарын 1996-ӧд вося моз тӧлысьӧ. Сьылан котырыс петкӧдчылӧ уна пӧлӧс конкурсын да фестивальын, тӧдса йӧзкостса сьылан радейтысьяслы Коми муын да Россия пасьтала. Найӧ петкӧдчыны ветлӧны и суйӧр сайӧ: Финляндияӧ, Эстонияӧ да мукӧдлаӧ.
Ансамбльын медводз вӧлӧма вит морт. А ӧні сьылӧны да йӧктӧны куимӧн: Михаил Бурдин — Коми Республикаса нимйӧза артист; сылӧн гӧтырыс — Коми Республикаса нимйӧза артистка Любовь Бурдина, да сьылысь Наталья Тимушева. Котырыслӧн репертуарыс йитӧ ӧнія да важ коми йӧзлысь традиционнӧй культурасӧ. Быд произведениеын кылӧны сигудӧклӧн, брунганлӧн, зэр шылӧн, пӧлянлӧн, чипсанлӧн шыяс. Нывъяслы дыркодь ковмывлӧма велӧдчыны ворсны коми инструментъяснас, мед эськӧ ставыс лӧсяліс ӧта-мӧдыскӧд: и шыладыс, и сьыланкывлӧн кывъясыс, и йӧктӧмыс, и ворсанъяслӧн юргӧмыс. «Зарни Ань» ансамбльын сьылысьяс быд петкӧдчӧм кежлӧ дасьтӧны аслыспӧлӧс мича паськӧм.
Ансамбль дасьтыліс нин некымын компакт-диск.

Чукӧрт юӧр да гиж аслад карса (сиктса) сьылысь-йӧктысь котыр йылысь неыджыд висьт.

124 удж. Комиӧд текстсӧ.

МИЯН ЛЫДДЬЫСЯНІН

125 удж. Фотосерпасысь тӧдмав небӧгкудлысь нимсӧ. Кутшӧм карын сійӧ сулалӧ?

126 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ да гӧгӧрвоӧд француз гижысь Даниэль Пеннаклысь кывъяссӧ.

«Небӧгъяс отсӧгӧн челядь велӧдчӧны гӧгӧрвоны мӧд мортӧс, радлыны сы понда — сӧмын тадз позьӧ тӧдмавны мӧд мортлысь дойсӧ да сылысь шудсӧ».

127 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Миян лыддьысянін.

Миян карын эм уна лыддьысянін. Тайӧ Коми Республикаса национальнӧй небӧгкуд, Сыктывкарса шӧр лыддьысянін, С. Я. Маршак нима челядьлы лыддьысянін, Коми Республикаса том йӧзлӧн лыддьысянін да уна мукӧд.
Ме кӧсъя висьтавны велӧдчанінса лыддьысянін йылысь. Миян школаын эм неыджыд, но бур небӧгкуд. Кор сэтчӧ пыран, веськыдвылас сулалӧны небӧг джаджъяс, а шуйгавылас — челядьлы лӧсьӧдӧм пельӧс. Веськыда сулалӧ ыджыд лыддьысян пызан. Веськыдвылас да шуйгавылас эм научнӧй, художественнӧй да публицистическӧй литератураа джаджъяс. Сідз жӧ небӧг джаджъяскӧд орччӧн эм небӧгъяс видзанін.
Лыддьысянінас уджалӧ Светлана Ивановна. Сійӧ радпырысь миянлы отсалӧ корсьны колана небӧг. Светлана Ивановна котыртӧ фестивальяс, литературнӧй гажъяс, гижысьяскӧд аддзысьлӧмъяс. Ставыс тайӧ отсалӧ сӧвмӧдны челядьлысь тӧдӧмлунъяс, велӧдӧ колана ногӧн коллявны прӧст кад.
Медбӧръяысь миян лыддьысянінын ме вӧлі куим лун сайын, лыдди Галина Бутыревалысь выль гижӧдъяс да Фёдор Тютчевлысь кывбуръяс.

1. Кутшӧм небӧгкудъяс йылысь мунӧ сёрниыс?
2. Кутшӧм велӧдчанінса небӧгкудйыс?
3. Мый сэні эм?
4. Коді сэні уджалӧ? Кыдзи отсалӧ корсьны колана небӧг?
5. Кутшӧм лыддьысянінъяс эмӧсь тіян карын (сиктын)?
7. Радейтан-ӧ тэ ветлыны лыддьысянінӧ?

128 удж. Мичаа лыддьы текстсӧ да аддзы шусьӧгъяссӧ. Нӧшта кутшӧм шусьӧгъяс тӧдан нянь йылысь?

Шондібанӧй, небыд няньӧй!

Нянь эм нянь. Нинӧмӧн сійӧс он веж. Нинӧмкӧд он ӧткодяв. Ставӧн тӧдӧны, мый олӧм абу шань, кор абу нянь. Йӧз паметьӧ весиг кольӧма шусьӧг «Кутшӧм няньтӧгыд куш да вильыд».
«Шондібанӧй, небыд няньӧй, мамӧлӧн пӧжалӧмӧй!»— сьывсьӧ йӧзкостса сьыланкывйын. Чолӧмасигӧн йӧз нэмсӧ силісны ӧта-мӧдыслы нянь да сов. Кӧзяинӧс, семья кутысьӧс, бать-мамлысь надеясӧ, шулісны эз прӧстӧ вердысьӧн — няньӧн вердысьӧн.
Эм кӧ пӧ кӧрӧвай, сэк и коз улын рай — сы вӧсна мый оз пась шонты, а нянь.
Уджалысь мортлӧн пызан вылысь нянь оз шыбитсьы. Тшыг сьӧд вояс тӧдлысь арлыдаджык йӧз бура тӧдӧны, мый нянь — сійӧ олӧм. Мед эськӧ и талунъя том войтыр гӧгӧрвоисны, мый «ваыд — матушка, а няньыд — батюшка».

129 удж. Скобкаын сетӧм кывъяссӧ сувтӧд колана вежлӧг формаын.

1) Удж мортсӧ мичмӧдӧ. 2) (Ас) некод абу йӧй. 3) Мудеркӧд эн тӧдмась, ас кодь ёртӧс корсь. 4) Быд мортлӧн ӧти мам, ӧти сылӧн и чужан му. 5) Чужан позйыд быдӧнлы дона. 6) Чер тыш плешкӧн он жугӧд. 7) Скуп мортыд тӧвнас весиг лым он босьт. 8) Позтӧг сӧмын кӧк олӧ.

130 удж. Лӧсьӧд висьтсӧ колана ногӧн.

Менам радейтана гижысь.

Елена Габова — тӧдчана вуджӧдчысь, вуджӧдіс роч кыв вылӧ Геннадий Юшковлысь мойдъяс, Елена Козловалысь гижӧдъяс, Алексей Поповлысь «Аддзысьлӧмъяс» повесьт, Владимир Тиминлысь «Эжва Перымса зонка» повесьт.

Е. В. Габовалысь гижӧдъяссӧ вуджӧдӧма уна мукӧд кыв вылӧ.

Елена Габова сетӧ аслас геройяслы озыр пытшкӧслун. Петкӧдлӧ том йӧзлысь олӧмын сьӧкыдлунъяс венӧм, ошкӧ буртор вӧчӧмысь да бура велӧдчӧмысь.

Менам радейтана гижысь — Габова Елена Васильевна. Сійӧ тӧдчана гижысь Коми Республикаын. Чужис лӧддза-номъя сизимӧд лунӧ сюрс ӧкмыссё ветымын кыкӧд воын юркарын. Помаліс Союзса кинематография институтын сценарнӧй факультет. Уджаліс газетъясын, телевидениеын.

Гижӧмӧ пырӧдчан туйсӧ Елена Габова заводитіс Вӧркута карын, гижис аканьяс театрлы пьесаяс. Челядьлы медводдза небӧгыс петіс сюрс ӧкмыссё кӧкъямысдасӧд воын, шусис «Гришуня на планете Лохматиков». Сідз жӧ петісны «Двойка по поведению», «Тайкина тайна», «Варёная сосулька» да мукӧд. Небӧгъясас гижӧма челядьлӧн велӧдчӧм да олӧм йылысь. Геройясыс ёнджыкасӧ гырысь классын велӧдчысьяс, олӧмӧ пырӧдчысьяс.

131 удж. Лыддьы, гӧгӧрво да юалӧмъяс серти лӧсьӧд ас гижӧд.

Гортса небӧгкуд.

Гортын менам эм неыджыд небӧгкуд. Сэні уна пӧлӧс интереснӧй небӧг: энциклопедияяс, фантастика, челядьлы гижӧдъяс. Небӧгкудсӧ котырын заводитісны чукӧртны менам чужтӧдз на. Ӧні сэні чукӧрмӧма уна небӧг. Миян котырын радейтӧны лыддьысьны, ышӧдӧны та вылӧ и менӧ. Бать-мам тшӧкыда ньӧбӧны выль небӧгъяс. Ме аттьӧала найӧс таысь.

1. Эм-ӧ тэнад гортса небӧгкуд?
2. Кутшӧм сійӧ?
3. Мый сэні эм?
4. Тшӧкыда-ӧ ньӧбанныд выль небӧгъяс?
5. Гортса небӧгкудйысь кутшӧм небӧгӧн медъёна вӧдитчан тэ, бать-мамыд?
6. Коді гортад медъёна радейтӧ лыддьысьны?
7. Кутшӧм небӧг тэ неважӧн лыддин?
8. Кутшӧм лыддьӧм небӧг медся ёна воис сьӧлӧм вылад?

132 удж. Содты лӧсялана антоним.

1) Кӧн уна сёрни, сэн этша удж. 2) Сьӧлӧмыд кӧ ыджыд, быд удж ичӧт. 3) Шудыд да шогыд ӧти доддьын ветлӧны.

133 удж. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ. Аддзы нимвежтасъяс, инды налысь вежлӧгсӧ.

Менам радейтана гижӧд.

Менам радейтана гижӧд — Елена Габовалӧн «Беличья шкурка» повесьт. Шӧр геройясыс тайӧ повесьтын Натка да сылӧн ёртъясыс. Наташа батьыскӧд муніс ур кыйны. Сійӧ кӧсйис ур ку пась вурӧдны. Ёртъясыс тӧдмалісны да дивитісны сійӧс. Весиг радейтана мортыс эз гӧгӧрво, мыйла колӧ виавны пемӧсъяссӧ. Медбӧрын Натка гӧгӧрвоис, мый оз ков сӧмын ас йывсьыд мӧвпавны. Меным кажитчӧ тайӧ гижӧдыс сійӧн, мый том йӧз кужӧмӧн корсьӧны сьӧкыдлунъясысь петан туйсӧ. Повесьтсӧ гижӧма кокни кывйӧн.

Челядь гижӧдысь

134 удж. Лӧсьӧд висьт аслад радейтана гижӧд йылысь план серти.

1. Радейтана гижӧд.
2. Автор йылысь.
3. Гижӧдлӧн тема.
4. Шӧр герой(яс)ӧс серпасалӧм да донъялӧм.
5. Ас мӧвпъяс тайӧ гижӧд йывсьыс.

Лыддьы Е. Габовалысь «Зануда Дёма» да «Беличья шкурка» повесьтъяс да тӧдмав юржуглансӧ.

Сувтсаног: 7. Мый вунӧдіс Маша вӧрӧ походӧ мунігӧн да мыйла сійӧ бӧр бергӧдчыліс? 3. Висьталӧй нимсӧ Зануда Дёмалысь. 4. «Зануда Дёма» повесьтын челядь ворсісны стадион вылын. Висьталӧй спортсменкалысь овсӧ, код нимӧн шусьӧ стадионыс. 8. Роч литератураысь кутшӧм героинякӧд орччӧдӧ Наткаӧс Юра?
Вомӧнног: 1. Кыдзи шуӧны шӧр геройсӧ «Беличья шкурка» повесьтын? 6. Мый козьналіс Машалы Дёма «Зануда Дёма» повесьтын? 2. Кыдзи шуӧны медбур ёртсӧ Наткалысь? 5. Роч литератураса «Война и Мир» романысь кутшӧм героиня кодьӧн кӧсйӧ лоны Натка?

135 удж. Лыдакывъяссӧ гиж кывъясӧн да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

Нёль пеля да кык кынӧма. Коді тайӧ?
Кык вок орччӧн олӧны, а ӧта-мӧдсӧ оз аддзыны.

136 удж. Висьтав, мыйӧн лоӧны тӧдчӧдӧм кывъясыс: синонимӧн, антонимӧн, омонимӧн.

Мый кӧть сёрнит,
Мый кӧть висьтав,
Мый кӧть гарав,
Мый кӧть шу,
Сӧмын лёк кывйӧн эн лысьт тэ
Видны ассьыд чужан му.

137 удж. Комиӧд текстсӧ.

138 удж. Содты лӧсялана морта суффиксъяс

1. Кутшӧм паськыд миян Коми муным,
Мыйта колӧ помсянь помӧдз мунны.

2. Зарни пиӧ, узь нин, узь,
Сьӧлӧмшӧрӧй, узь нин, узь.
Батьыд муніс вӧравны,
Мамыд муніс уджавны.

139 удж. Комиӧд социальнӧй акция нимъяс. Вӧчӧй ӧтувъя удж (фестиваль, выставка, гаж, небӧг чукӧртӧм да козьналӧм).

140 удж. Комиӧд сетӧм кывъяссӧ. Вӧдитчы выль кывъясӧн да кывчукӧръясӧн. Тэч кывъяссӧ юржугланӧ. Инды на пиысь синонимъяс. 3—4 кывйӧн лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1) Гажӧдчан ёртыд джын ёрт на: воан кӧ шогӧ, югзьӧдас бокӧ. 2) Ӧти чаг вылын олӧны.

141 удж. Лыддьы да гӧгӧрво нывкалысь гижӧдсӧ. Корсь текстысь тэныд лӧсялана да лӧсявтӧм мӧвпъяс, содты таблицаӧ. Дасьтысь гӧгӧрвоӧдны бӧрйӧмтӧ.

Нывкаяслӧн, зонкаяслӧн, верстьӧяслӧн эм ӧти либӧ унджык ёрт. Ӧтияскӧд ми важӧн нин ёртасям, мӧдъяскӧд сӧмын на тӧдмасим. Кодкӧ чайтӧ, мый налӧн зэв уна бур ёрт, а кодкӧ оз вермы бӧрйыны ӧтикӧс. Но ставлӧн-ӧ эм прамӧй ёрт, кодлы абу веськодьӧсь тэнад вермӧмъяс, гаж да шог? Ме ногӧн, мортыслӧн став тӧдсаыс оз вермы лоны ёртӧн.
Эмӧсь сэтшӧм йӧз, кодъяс оз эскыны ёртасьӧмӧ. Найӧ чайтӧны, мый весиг медся матыс морт вермас вузавны сьӧкыд кадӧ. Гашкӧ, тайӧ и збыль тадзи? Сӧмын меным оз эскыссьы таӧ. Сідз кӧ нин артмис, чайта, и ёртасьӧмыс эз вӧв. Ёртасьнытӧ ӧд колӧ на кужны!
Унджыкӧн оз вермыны бур ёрттӧг. Сьӧкыд овны, кор некодкӧд юксьыны не сӧмын шогӧн, но и радлунӧн, некодлы звӧнитлыны да некодкӧд гуляйтны. А медся бур ёрткӧд позьӧ шӧпкӧдчыштны, висьтавны ӧта-мӧдлы гусяторъяс. И тӧдан, мый некод тэ вылын оз серав, а став висьталанторйыс коляс ті костын.
Но и аддзыны татшӧм ёрттӧ сьӧкыд. Оз ӧд прӧста шуны, мый ёртасьӧмыд — сьӧкыд удж. Ставлӧн ас видзӧдлас ёртасьӧм вылӧ. Быд морт аддзӧ мирсӧ аслыспӧлӧса. Ме чайта, мый быд мортлы зэв ёна колӧ бур ёрт. Ӧд сійӧ — олӧмын мытшӧд. И тэнад кӧ эм татшӧмыс, пыдди пукты сійӧс, вылӧ донъяв ёртасьӧмтӧ!

Весиг медся матыс морт вермас вузавны сьӧкыд кадӧ.
...

ЙЫЛЫСЬ КЫВБӦР.

Йылысь кывбӧр сулалӧ эмакыв да нимвежтас бӧрын, гижсьӧ торйӧн.

Коми кыв урок вылын ми сёрнитім тшӧтшъяяс йылысь.
Экскурсия дырйи ми унатор тӧдмалім йӧзӧс дорйысьяслӧн удж йылысь.
Конкурс кежлӧ ме дасьті ас йылысь висьт.
На йылысь ми лыддим «Йӧлӧга» газетысь.

142 удж. Комиӧд скобкаын сетӧм кывъяссӧ. Лыддьы сёрникузяяссӧ.

1) Ме кӧсъя висьтавны ёртъяс йылысь. 2) Ми дасьтам юӧр Ижевскӧ ветлӧм йылысь. 3) Кытысь позьӧ тӧдмавны та йылысь? 4) Тіян йылысь гижӧмаӧсь районса газетын. 5) Коми литература урок вылын ми сёрнитім Б. Шаховлӧн «Тшӧтшъяяс» роман йылысь. 6) Висьтыштӧй миянлы ас йылысь. 7) Коми наука шӧринын 8-ӧд класса велӧдчысьяс унатор тӧдмалісны Коми Республика йылысь.

143 удж. Помав сёрникузяяссӧ. Аддзы лӧсявтӧм сёрникузя.

144 удж. Лыддьы, гӧгӧрво висьт юкӧнсӧ, сет ним. Лӧсьӧд юалӧмъяс.

Менӧ шуӧны Юра Пыстинӧн. Менсьым ёртӧс шуӧны Женя Синицынӧн. Миян йылысь шуӧны, мый миян ӧткодь овным. Вуджӧдны кӧ роч кыв вылӧ Пыстинсӧ — лоӧ Синицын, Синицынсӧ кӧ комиӧдны — лоӧ Пыстин.
Женя да ме йылысь шуӧны, мый миянӧс пӧ кӧдзыд йиа ваӧн он вермы торйӧдны.
Женя — менам медбур ёрт. Ме уна буртор верма сы йылысь висьтавны. Сійӧ лӧсьыдик чолкаторйӧн шырӧм юра. Сылӧн ставыс лючки-бура артмӧ. Гижӧ зэв мичаа. Школаын бура велӧдчысьяс лыдын. Бура котралӧ лызьӧн. Сы йылысь тшӧкыда гижӧны школаса стенгазетын. А ӧтчыд ми Женякӧд вундалім менам бабӧлӧн небӧгысь геройясӧс да школаын лэдзим стенгазет. Та йылысь тӧдмаліс менам бабӧ да ёна и видіс небӧг вундалӧмысь.

145 удж. Текст дорӧ лӧсьӧд план да гиж изложение.

Кык ёрт.

Мунісны вӧрӧд кык ёрт. Налы друг паныдасис ош. Ӧтиыс уськӧдчис пышйыны, кайис пу вылӧ да дзебсис. А мӧдыс коли туй вылас. Вӧчны нинӧм — сійӧ водіс муас да лэдзчысис кулӧм улӧ. Ош матыстчис сы дорӧ да кутіс исавны. Сійӧ и лолавнысӧ дугдіс. Ош исалыштіс сылысь чужӧмсӧ. Чайтіс, мый кулӧма, да вешйис. Кор ош муніс, пу вылысь лэччис ёртыс да кутіс серавны:
— Мый ошкыс тэныд пеляд вашкӧдіс?
— Ошкыс шуис меным, мый омӧльӧсь сійӧ йӧзыс, кодъяс эновтӧны ёртсӧ сьӧкыд здукӧ.

146 удж. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ да гӧгӧрвоӧд.

1) Ёртыд аддзысьӧ шог дырйи. 2) Висьтав, коді тэнад ёртыд, и ме висьтала, коді тэ. 3) Выль ёртъястӧ аддзы, а важсӧ эн вунӧд. 4) Налӧн гӧныс ӧтилаӧ йитчӧма, оз торйӧдчывны.

147 удж. Лыддьы висьтсӧ, гӧгӧрво да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Ӧньӧлы батьыс вайис Ленинградысь апельсин: уна-уна, ыджыд сетка тыр.
— Батюк, позьӧ ме гоз-мӧд апельсин нуа школаӧ? — ӧшйис батьыслы сьыліас Ӧньӧ.
— Да, босьт, — нюммуніс батьыс.
Ӧньӧ тыртіс зепъяссӧ батьыслӧн гӧснечӧн.
Мӧд луннас урокъяс бӧрын Ӧньӧ локтіс жугыль чужӧма, син дорыс вазьӧма.
— Мый нӧ лоис? — юаліс батьыс.
— Мекӧд некод оз сёрнит, — бӧрддзис Ӧньӧ. — Хоккейысь ворсны весиг эз босьтны. Мун пӧ апельсиннад мачась.
— А тэ ӧмӧй ёртъясыдкӧд эн юксьы?
— Эг. Сӧмын петкӧдлі, а некодлы эг сет.
— Ёртъясыдкӧд век колӧ юксьыны. Горш морттӧ некор эз радейтлыны, — шуис батьыс.

148 удж. Комиӧд висьтсӧ.

149 удж. «Коми-роч кывчукӧрысь» бӧрйы тш шыпаса кывъяс. Тӧдмав, кымын кыв тайӧ шыпас вылас.

150 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд коми шусьӧгъяссӧ. Вайӧд лӧсялана роч шусьӧгъяс.

Бур керӧмысь омӧль оз ло.
Лёк вылӧ оз ков велӧдны, омӧль вылӧ оз ков сетчыны.
Сизимӧн пӧ ӧтиӧс оз виччысьлыны.
Ӧтувъя вынӧн быд лёкысь мынам.
Кымын юр, сымын и тӧлк.
Ачыд асьтӧ эн ошкы, йӧзыс мед ошкасны.
Мый аслыд он кӧсйы, сійӧс и мӧдлы эн кӧсйы.

ЙӦЗӦДЧАНА-ЮӦРТАНА КОТЫРЪЯС

151 удж. Тӧдмась Коми Республикаса некымын газет-журналӧн. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Уджав ёртъясыдкӧд.

1. Кыдзи тэ чайтан, мый лоӧ газетӧн, а мый журналӧн?
2. Кутшӧм газет-журнал республикаса, а кутшӧм районса?
3. Кутшӧм газет-журнал петӧ коми кыв вылын, кутшӧм — рочӧн?
4. Кутшӧм газет-журнал лэдзӧны тіян карын, районын?
5. Мый лыддянныд газет-журналысь тэ, бать-мамыд, пӧль-пӧчыд?
6. Эм-ӧ тіян велӧдчанінын ас газет? Эм кӧ, кыдзи шусьӧ?

152 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.

153 удж. Аддзы «Коми гор» телерадиокомпаниялӧн уджтас нимъяслысь роч пӧвсӧ.

154 удж. Юклы текстсӧ сёрникузяяс вылӧ.

«Финно-угорский мир» тележурнал.

«Коми гор» телерадиокомпания ассьыс уджтасъяссӧ дасьтӧ кык кывйӧн: комиӧн да рочӧн 20 во петӧ аслыссяма тележурнал — «Финно-угорский мир» тайӧ Россия регионъяскостса программа тележурнал дасьтӧмӧ пуктӧны пай «Удмуртия», «Марий Эл», «Карелия», «Югория», «Мордовия», «Перым» телерадиокомпанияяс телевизор видзӧдысьяслы петкӧдлӧма 180 гӧгӧр уджтас тележурнал юӧртӧ финн-угор войтырлӧн культура сӧвмӧм йылысь, тӧдмӧдӧ тӧдчана йӧзкӧд да вужвойтырлӧн оланногӧн, традицияясӧн.

155 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.

156 удж. Тӧдмав да гиж юӧр «Юрган» телерадиокомпания йылысь сетӧм план серти.

1. Кор чужис «Юрган» телерадиокомпания?
2. Вӧлі-ӧ сылӧн татшӧм ним котыртчӧмсяньыс?
3. Кутшӧм уджтасъяс сійӧ дасьтӧ?
4. Кутшӧм уджтасъяс «Юрган» дасьтӧ челядьлы?
5. Кутшӧм уджтасъяс видзӧдан тэ, бать-мамыд, пӧль-пӧчыд?
6. Кажитчӧны-ӧ найӧ тіян котырлы? Мыйӧн?
7. Кутшӧм журналистъяслӧн уджыс медъёна воӧ сьӧлӧм выланыд?
8. Мый эськӧ вӧзъян вежны «Юрган» уджын?
9. Мый сиан тайӧ телерадиокомпанияыслы?

1. Сетӧм темаясысь бӧрйы ӧтиӧс. Дасьтысь да гиж неыджыд юӧр школаса газетӧ.

• Миян класс.
• Менам ёрт (нывъёрт).
• Радейтана сьылысь (спортсмен).
• Сиктлӧн историяысь лист бок.
• Школаса (сиктса, карса) тӧдчана морт.
• Школаса выльторъяс.
• Енбиа челядь.
• Бӧръя юӧръяс.
• Чужан лунӧн!
• Кодӧн лоны?

2. Бӧрйы юӧрыдлы лӧсялана серпасъяс либӧ фотографияяс.
3. Мичаа да колана ногӧн лӧсьӧд уджтӧ.
4. Ёртъясыдкӧд дасьтӧй ас газет, пыртӧй сэтчӧ уджъястӧ.

СОДТӦД УДЖЪЯС

157 удж. Содтав колана вежлӧг суффиксъяс да висьтав, мыйӧн торъялӧны роч да коми вежлӧгъяс.

1) Зонка муніс школаӧ ӧкмыс часын. 2) Мамлӧн киясыс зэв небыдӧсь. 3) Ме кори ёртлысь выль небӧг. 4) Ваня козьналіс муса нывлы мича дзоридзьяс. 5) Таво гожӧмнас ме аддзывлі Сьӧд саридзсӧ. 6) Талун миянӧс вердісны чӧскыд пӧжасӧн. 7) Кӧрт Айка вӧлі тунӧн. 8) Вӧралысь пармаын паныдасис ошкӧд. 9) Вера Ивановна олӧ да уджалӧ сиктын. 10) Нывка кыскис зептысь кампет. 11) Костя дыр видзӧдіс туй вылӧ, думсьыс виччысис батьсӧ. 12) Автобус локтӧ карсянь Визинӧ. 13) Челядь котралісны вӧрті да чукӧртісны вижовгӧрд коръяс. 14) Рытъяснас менам пӧч юӧ тшай бурдӧдчан турунъясӧн, ӧмидзӧн да сэтӧрӧн.

158 удж. Гиж сёрникузяяссӧ соссяна кадакывъяс пыртӧмӧн.

Кор ті ветланныд вӧрӧ, ковтӧг эн чегъялӧй пуяс. Биасьлан кӧ, бипурсӧ бура кусӧд, мед сэтчӧ эз коль ӧгыртор. Вотӧс ӧктігӧн эн нетшкӧй вотӧс розъяссӧ. Сьӧрад кӧ эм пурт, тшактӧ эн нетшкӧй вужнас, а чепӧльтӧй вуж дінтіыс. Ас бӧрад вӧрын некутшӧм ёг энӧ кольӧй. Челядь, видзӧй вӧр-ва! Вӧрыд — миян войвылын ыджыд озырлун.

159 удж. Висьтав, кутшӧм кывсикасъяс дорӧ позьӧ содтыны абу кывтор. Вайӧд примеръяс. Абу кывтор содталӧмӧн помалӧй сёрникузяяссӧ.

Чай юны, абу пес керавны.
Сакартӧ нёнявны абу из керавны.
Енмыс кӧ мичлунсӧ абу сетлӧма, баситчы кӧть эн.
Сямыд кӧ пӧжасьны абу, эн кутчысь.
Зептад кӧ сьӧмыд абу, лавкаӧ эн мун.

160 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содты колана кывбӧръяс.

1) Джуджыд вӧра пармаяс дорӧд, мича ягъяс пӧлӧн, расъяс вомӧн, веж туруна видзьяс пӧвстӧд, посньыдик коми сиктъяс пыр войвывсянь лунвылӧ визувтӧ Висер ю. 2) Енэжыс быттьӧ скӧрмӧма му вылын олысьяс вылӧ: кымӧр чир абу. 3) Купайтчӧм бӧрын кынӧмыд ёна сюмавлӧ. 4) Кык лун мысти пӧльыс Коляӧс кӧсйысьліс нулыны циркӧ. 5) Дарӧм тай ичӧтик пыста, а мыйта мичлуныс ас пытшкас.

161 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс сетӧм омонимъяснас.

162 удж. Лыддьы да гӧгӧрво, содты кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.

Уна предание тӧдліс коми йӧз тунъяс йылысь. Став туныслӧн пӧ вӧлі аслыспӧлӧс ыджыд вын.
Эмӧсь легендаяс Перымса Степанлӧн тункӧд вермасьӧм, тунъяслӧн ӧта-мӧд костын вермасьӧм йылысь.
Коми йӧз шулӧмаӧсь, мый тунӧс оз позь вины пуртӧн ни пищальӧн. Тунъяс вермывлӧмаӧсь висьтавны водзӧ лоӧмтор йылысь.
Паляйка, Тунныръяк, Шыпича, Тювӧ тунъяс вермылӧмаӧсь вель дыр овны ва улын, уна километр уйлывлӧмаӧсь ва увті.
Ошлапей да Кӧрт Айка ас вынӧн кыпӧдлӧмаӧсь ва вылын зэв ыджыд гыяс.
Мелейка да Паляйка ойдӧдлӧмаӧсь видз-муяс да сиктъяс.
Тунъяс пӧртсьывлӧмаӧсь пемӧсӧ, пуӧ. Ошлапей пӧртсьывлӧма ошкӧ, сирӧ. Лупаръя — кӧинӧ.
Лупаръя да Кыска тунъяс вермывлӧмаӧсь чукӧртны ӧти инӧ зэв уна чери.

163 удж. Бӧрйы текст да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Чорыд морт.

Тайӧ мортыс аслыспӧлӧс, абу бур вына, шулӧмаӧсь: сьӧд вира. Татшӧм морт дырйи пыр мыйкӧ жугавлӧ, некутшӧм удж оз артмы. Стеклӧ вӧчысьлӧн пазавлӧ стеклӧыс уна пельӧ, кузнечлӧн дугдывлӧ донавны кӧртыс. Чорыд мортлысь ньӧбӧм гортса пемӧс висьмӧ да регыд кулӧ. Инмӧдчылас кӧ чорыд морт кутшӧмкӧ пемӧс дорӧ — сійӧ дугдӧ быдмыны. Кыйӧны кӧ артельӧн ӧтвылысь чери — пыр нин кутшӧмкӧ неминуча вермӧ лоны, либӧ чериыс оз шед. Чорыд йӧзыс пӧ сьӧд синмаӧсь, скӧрӧсь, абу уна сёрниаӧсь, скупӧсь, вежӧгтысьӧсь, ставсӧ кутӧны ас пытшкас, оз сёрнитны веськыда.

Шурыд морт.

Тайӧ зэв небыд, шань, восьса сьӧлӧма морт. Юрсиыс югыд рӧма. Шурыд морт кӧ эм орччӧн, ставыслы кокни, сьӧлӧм вылас долыд. Босьтас кӧ, шуам, лавкаысь шурыд мортыс дӧратор, кодӧс некод ньӧбны оз кӧсйы, — йӧзыс уськӧдчӧны ньӧбны кольӧм дӧрасӧ дзоньнас. Босьтас кӧ васӧ юкмӧсысь, ваыс лоӧ вынаӧн, чӧскыдӧн. И юкмӧсыс некор оз косьмыв. А босьтчылас кӧ кыйны чери — став чериыс ачыс быттьӧ пырӧ тывъяс.
Шурыд мортсянь сӧмын шуд да радлун овлӧ.

164 удж. Гӧгӧрвоӧд кадакывъяслысь вежӧртассӧ.

165 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ. Текст дорӧ лӧсьӧд юалӧмъяс. Кадакывъяслысь инды суффиксъяссӧ, тӧдмав кадсӧ да лыдсӧ.

Пантелеймон Онуфриевич Мысов чужӧма 1914-ӧд воӧ Помӧсдін сиктын. Начальнӧй школа помалӧм бӧрын сійӧ уджавлӧма типографияын. Уджалігӧн П. Мысов пырӧма актёръяслӧн курсъяс вылӧ.
Велӧдчӧм бӧрас коми спектакльясын сійӧ кутӧма ворсны медшӧр рольяс.
Пантелеймон Онуфриевич ворсліс Муравьёвӧс Н. Дьяконовлӧн «Свадьба приданнӧйӧн», Гира Митрейӧс В. Лекановлӧн «Сиктса рытъяс», Перминовӧс И. Пыстинлӧн «Бушкола вояс» спектакльясын.
Пантелеймон Онуфриевич Мысовӧс тӧдісны Коми Республикаса быд карын, сиктын да посёлокын. Сылысь гӧлӧссӧ радио пыр кывзыліс уна сюрс морт.
Пантелеймон Онуфриевич Мысов — Коми АССР-са нимйӧза да РСФСР-са нимӧдана артист. Сылысь уджсӧ пыдди пуктісны да вылӧ донъялісны «Трудӧвӧй Гӧрд Знамя» орденӧн. 1941—1945-ӧд воясся война кадӧ бура уджалӧмысь сетісны медаль.

166 удж. Лӧсьӧд сёян-юан рецепт сетӧм кадакывъяс пыртӧмӧн.

167 удж. Кывъяс дорӧ вайӧд зумыд кывтэчасъяс (фразеологическӧй оборотъяс).

168 удж. Лыддьы да гиж сёрникузяяссӧ, скобкаын сетӧм нимвежтасъяссӧ комиӧд.

1) Ёна и мича тэ да дона миян, тулысӧй. 2) Радейтӧны тэнӧ олӧма йӧз да челядь. 3) Мыйдыра ми виччысим тэнӧ, лун-войсӧ лыддим, казьтывлім мичлунтӧ. 4) Тэ бӧрся тэрмасьӧны миян дорӧ войвылӧ ыджыд и ичӧт лэбачьяс. 5) Гажыс бырӧма налӧн чужан мусьыс. 6) Вӧрса туй бокын сулалӧ ыджыд да кыз пожӧм. Кымын арӧс сылы, некод оз тӧд. Сійӧ некодлы нинӧм оз висьтав.

169 удж. Чутъяс пыддиыс гиж колана вежлӧг суффиксъяс.

Сетны воклы, мунны автобусӧн, овны выль керкаын, гуляйтны быд рыт ичӧт чойкӧд, ошкыны ёртӧс, ветлыны вӧрӧ тшакла, радейтны мам-батьӧс, кывзыны колипкайлысь сьылӧмсӧ, ывлаыс гажа да лӧсьыд, петны класссысь.

170 удж. Эмакывъясысь артмӧд кывбердъяс да лӧсьӧд кывтэчасъяс.

171 удж. Бӧрйы сетӧм сёрникузялы лӧсялана юалӧм.

1. Пузьӧдтӧм ва юны оз позь.
Мыйӧн оз позь юны?
Мый оз позь юны?
Мыйысь оз позь юны?

2. Тайӧ кывбурсӧ ог вермы велӧдны.
Мый йылысь ог вермы велӧдны?
Мыйла ог вермы велӧдны?
Мый ог вермы велӧдны?

3. Колӧ велӧдны коми кыв.
Мый колӧ велӧдны?
Мыйӧ колӧ велӧдны?
Мыйӧдз колӧ велӧдны?

172 удж. Лыддьы да гиж сёрникузяяссӧ колана кывбӧръяс бӧрйӧмӧн.

1) Керка весьтӧд лэбӧны юсьяс. 2) Туй пӧлӧн восьлалӧ морт. 3) Школа дорын ворсісны челядь.

173 удж. Бӧрйы колана нога кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ да лӧсьӧд сёрникузяяс.

174 удж. Лыддьы текстсӧ. Инды сложнӧй сёрникузяяс. Вуджӧд текстсӧ роч кыв вылӧ.

Кӧр зэв винёв. Во гӧгӧр сійӧ ачыс перйӧ аслыс кӧрым: яла, турун, кустарник коръяс, тшакъяс, вотӧс. Сук гӧныс сійӧс бура видзӧ войвывса кӧдзыдъясысь да тӧвъясысь. Кӧр оз вӧйлась лымйӧ да оз сибды нюръясӧ, сы вӧсна мый кок гыжъясыс ветлігас ёна паськалӧны.
Кӧр стада оз вермы дыр сулавны ӧти местаын. Кӧръяс ӧдйӧ сёйӧны став быдмӧгсӧ, и кӧр видзысьяс вӧтлӧны найӧс выльлаӧ, кӧні эм унджык кӧрым. Йӧзлы отсасьӧны понъяс: найӧ видзӧны стадасӧ кӧинъясысь, оз лэдзны кӧръяслы разӧдчыны.
Гожӧмнас кӧръясӧс ёна сёйӧ лӧдз-ном. Йиа саридз дорын пӧльтӧны ён тӧвъяс, да лӧдз-номйыс этшаджык. Татчӧ и вайӧдлывлӧны кӧръясӧс. Тӧв кежлӧ стадаяс локтӧны тундра лунвылӧ, вӧръяс дорӧ матӧджык. Тані йӧзыслы кокниджык корсьны пес да дзебсьыны войвывса кӧдзыд тӧвъясысь.
Тундраын туйыс этша. Нюраинъясті он вермы мунны сьӧкыд телегаясӧн. Та вӧсна во гӧгӧр ветлӧны кокньыдик додь-нартъясӧн. Найӧ бура исковтӧны кыдзи лым вывті, сідзи и нитш вывті.
Ненечьяс, кӧр видзӧм кындзи, кыйсьӧны.

175 удж. Лыддьы да бӧрйы лӧсялана кадакывъяс.

Асывнас ме мысся, пасьтася, шыльӧдча, лӧсьӧдча да муна школаӧ. Луннас ме велӧдча, лыддьыся, артася, вуджӧдча. Рытнас вӧча гортса удж, велӧда роч кывйысь правилӧяс, артася математикаысь, бура дасьтыся быд урок кежлӧ.

176 удж. Лыддьы да бӧрйы грамматика боксянь колана ногӧн лӧсьӧдӧм кывтэчасъяс.

1. Серпасавны дзоридз.
Серпасавны дзоридзӧс.
2. Мунны вӧрын.
Мунны вӧрӧ.
3. Радейтны И. А. Куратовлӧн кывбуръяс.
Радейтны И. А. Куратовлысь кывбуръяс.
4. Уджавны черкӧд.
Уджавны черӧн.
5. Висьтавны ёртлы.
Висьтавны ёртлысь.

177 удж. Комиӧд нимвежтасъяссӧ да тӧдмав нӧдкывъяссӧ.

1) Менӧ корӧны, виччысьӧны, а кор воа ставыс дзебсьӧны. 2) Менӧ оз сёйны и метӧг оз сёйны. 3) Ме ачым ог сёй, а быдӧнӧс верда.

178 удж. Лыддьы текстсӧ, юклы абзацъяс вылӧ. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Из гӧраясын.

Из гӧраяслӧн джудждаыс 1500—1800 метра. Войвыв Уралын шуштӧм: быдлаын чурвидзӧны Из гӧра йывъяс да скалаяс, кӧні быдмӧ ӧти нитш. Волӧн унджык кадас тані куйлӧ лым. Лунвывланьын гожӧмыс лоӧ шоныдджык, и гӧраыс тані вевттьысьӧма сук пемыд вӧрӧн. Сэні быдмӧны пожӧм, коз, ньыв пу, сус пу, ниа, а лунвылынджык — нинпу, тупу, клён. Пемыд сук вӧрын олӧны ошъяс. Найӧ сёйӧны вотӧс, тшак, куталӧны гагъясӧс, нидзувъясӧс, радейтӧны чӧсмасьны мазі маӧн. Посни пемӧсъясысь Уралса вӧръясын олӧны ур да дона куа низь. Из гӧраясысь перйӧны рудаяс, сов, зарни, дона изъяс.

1. Кутшӧмӧсь гӧраясыс Войвыв Уралын?
2. Кыдзи вежсьӧны Из гӧраясыс войвывсянь лунвылӧ мунігӧн?
3. Мый перйӧны сэні?
4. Джуджыдӧсь-ӧ Из гӧраясыс?
5. Мый торйӧдӧны Из гӧраяс?

179 удж. Содты колана кывбӧръяс да лӧсьӧд кывтэчасъясӧн некымын сёрникузя.

Видзӧдны ӧшинь вылӧ, котравны пу вывті, вартчыны ю вомӧн, матыстчыны дӧска дорӧ, восьлавны керка дорӧ, ворсны сикт , вӧтчыны ме бӧрся, лэбны енэж , дзебсьыны пуяс костӧ, пуксьыны улӧс вылӧ, велӧдчыны школа ... .

181 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содтав колана кывбӧръяс.

1) Быд сёйигӧн пызан вылын эм пуӧм либӧ жаритӧм ком, сиг, гӧрд чигъя голец да мукӧд пӧлӧс чери. 2) Мишалӧн батьыс либӧ Илья дядьыс здук кежлӧ и ветласны ты дорӧ, а мешӧк джын черитӧг оз волыны. 3) Утка-дзодзӧгъяс, тыдалӧ, ставныс нин лэбӧмаӧсь шоныд местаясӧ, эз нин петкӧдчывны грезд весьтын. 4) Вӧртас сайысь шонді петӧ, медводдза югӧръяссӧ сетӧ. 5) Майӧг вылын катша китшкӧ, лысва усьтӧдзыс пӧ ытшкӧ. 6) Анна вуджис шорсӧ пу пос вывті да котӧрӧн кайис кыркӧтш вылӧ. 7) Ок, и лӧсьыд вӧлі тӧвзьыны еджыд купол улын, карыс ставнас тэнад ки пыдӧс вылын куйлӧ. 8) Валентина Терешкова нелямын кӧкъямысысь кытшовтіс Му шар гӧгӧр.

182 удж. Сувтӧд кадакывъяссӧ колана кадын.

Помасясны урокъяс, и ми ставӧн мунам театрӧ. Талун сэні петкӧдласны «Иван Куратов» опера. Тайӧ операсӧ пуктӧмаӧсь Альберт Егорович Ванеев поэма серти. Операсӧ видзӧдӧм бӧрын ме муна гортӧ да аддзылӧмтор йывсьыс висьтала бать-мамлы.

183 удж. Содтав сёрникузяясӧ колана кадакывъяс.

1) Меным окота ветлыны тіян семинар вылӧ. 2) Ме кӧсъя шуны тіян веськӧдлысьлы ыджыд аттьӧ. 3) Йӧз сёрнитӧны Ульянаӧ ветлӧм йылысь. 4) Висьталӧй, пӧжалуйста, кытысь позьӧ аддзывны Анна Михайловнаӧс. 5) Миян гимназияӧ локтісны гӧсьтъяс. 6) Регыд ми мунам культура керкаӧ сьывны.

184 удж. Содтав сёрникузяясӧ колана вежлӧг суффиксъяс.

Тӧрыт Ваня ёртӧй школаысь воис сёрӧн, шапкатӧг и кепысьтӧг. Сійӧ кольӧма найӧс школаӧ. А поводдяыс вӧлі лёк. Ваня ёртъясыскӧд урокъяс вӧчӧм бӧрын мунӧма исласьны лызьӧн. Сылӧн кӧмкотас пырӧма лым. Тадзи сійӧ ва кӧмкотнас гуляйтӧма кӧкъямыс час рытӧдз. Ваня дыр висис, эз велӧдчы. Сылӧн ёна бырис гажыс школаысь. Сійӧ гӧгӧрвоис, мый тӧлын гуляйтны шапкатӧг да кепысьтӧг оз позь.

185 удж. Гӧгӧрвоӧд омонимъяссӧ.

186 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да содтав колана кывбӧръяс.

1) Уркай жбыркнитіс коз вылысь. 2) Праздникъяс дырйи мам пӧжавліс торт. 3) Ми туй пӧлӧн чукӧртім оз да чӧд. 4) Сувтны эськӧ пелысьӧн тэнад ӧшинь улын. 5) Микайлӧ садьмис номлӧн дзизган шы улӧ. 7) Керка дорын быдмӧ сад.

187 удж. Лӧсьӧд неыджыд висьт сетӧм кадакывъясӧн да сет висьтыслы ним.

190 удж. Аддзы сёрникузяяс, кӧні грамматика боксянь эмӧсь торксьӧмъяс.

1) Паськыда нималӧ Коми муыд сьыланкывъяслӧн. 2) Ордйысьӧмъясас петкӧдчисны Абъячойса вит спортсмен. 3) Велӧдысь миянӧс корис бипур дорӧ юны сэтӧра пӧсь тшай. 4) Аттьӧалам батьлы, мый сетіс позянлун велӧдчыны.

191 удж. Кутшӧм визьын паныдасьлӧ лӧсявтӧм кыв?

192 удж. Кутшӧм кыв лоӧ паныд вежӧртасаӧн ӧтувъя кывлы.

193 удж. Корсь сёрникузяяс, кӧні паныдасьӧны зумыд кывтэчасъяс.

1) Ӧтка ньӧртӧ кокни чегны, а видлы корӧсь чегны. 2) Арся луныд кӧч бӧж кузя. 3) Кодкӧ сэтшӧм гораа равӧстіс, мый, дивитӧ кӧть эн, а ме юр садьӧс воштылі. 4) Садь вылам вои ас керка дорын нин, горшӧй курзьӧма, морӧсӧй сотчӧ, лолӧй чеччӧ.

194 удж. Тӧдмав сёрникузяяс, кӧні паныдасьлӧ шӧркыв.

1) Тшак вотігӧн Ӧльӧ аддзис кос коръяс пиӧ дзебсьӧм ельдӧгӧс. 2) Сибирысь коми йӧз восьтісны паськыд гыясӧн визувтысь юяс. 3) Дзоридзалан льӧмлӧн мичлуныс да чӧскыд дукыс век шемӧсмӧдӧ миянӧс. 4) Велӧдчӧм мортлы быд туй восьса.

195 удж. Мӧвпышт, кутшӧм визьясын эм лӧсявтӧм кывъяс.

196 удж. Лӧсьӧд висьт «Менам радейтана улича».

197 удж. Вӧч тест нога удж.

1. Кутшӧм ворсанторйӧн кыйсьысь корӧ сьӧлаӧс?

2. Кутшӧм театрлы сетӧма Нёбдінса Витторлысь нимсӧ?

3. Коді лӧсьӧдіс медводдза коми анбур?

4. Бӧрйы лызьӧн котралысь тӧдчана спортсменлысь ним.

5. Кутшӧм коми багатыр дорйис Роч му вӧрӧгъясысь?

198 удж. Лыддьы текстсӧ да содтав кывъясас колана суффиксъяс.

Коми кывйӧн мӧвпалӧ, сёрнитӧ да гижӧ миллион джын гӧгӧр морт. Коми кыв кылӧ Мурманск обласьтса Кола кӧджын, Урал сайса да Сибирса муясын. Коми крестьяна колян нэмын мунлӧмаӧсь корсьны няняинъяс. Комиӧн сёрнитӧны оз сӧмын комияс, но и накӧд олысь ненечьяс да йӧгра.

199 удж. Лыддьы текстсӧ да гиж. Мӧвпышт, кутшӧм нимвежтасъяс колӧ содтыны.

Ӧшинь улын быдмис кыдз. Быдмис сійӧ дыр. Ӧксинь пӧч вунӧдіс нин, кор пуктыліс тайӧ еджыд кока пусӧ. Кыдз сӧвмис-нюжаліс, а Ӧксинь пыр пӧрысьмис. Пӧч радейтіс аслас киясӧн садитӧм пусӧ. Пуксяс сійӧ ляпкыдик улӧс вылӧ, шойччӧдыштас ассьыс мудзӧм лысьӧмсӧ, казьтыштас ассьыс ныв-пиянсӧ, кодъяс лэбачьяс моз разӧдчисны чужан позйысь.
Дивъя ӧні пӧчлы шойччыны. Челядьыс быдмисны. Почтальон быд тӧлысь сылӧн гортӧдзыс вайӧ пенсия. Кургӧ-олӧ, пӧт да шуда сылы. Да и посёлокса том йӧз радейтӧны гажӧдчыны тайӧ кыдз улын. Мукӧддырйи вой шӧрӧдз пукаласны-сьыласны найӧ. Пӧрысь морт оз дӧзмы, ачыс коркӧ вӧлі том.

200 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ сетӧм нимвежтасъяссӧ.

201 удж. Лӧсьӧд неыджыд висьт аслад радейтана пу йылысь.

202 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ. Сет ним.

203 удж. Гиж комиӧн.

204 удж. Лыддьы да комиӧд сёрникузяяссӧ.

205 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да аддзы тырмытӧмторъяссӧ. Гиж коми кывлы лӧсялана ногӧн.

1) Зэрӧм бӧрын петісны уна ягсер. 2) Тури олӧ нюр вылын. 3) Коми урок вылын ми гижим тшак нимъяс. 4) Вася пасьталіс пальто, кӧмаліс сапӧг да петіс ывлаӧ. 5) Ю нимъясыс гижсьӧны ыджыд шыпассянь. 6) Ёна кӧ кӧдздӧдас, лызьӧн иславны ог мунӧй.

206 удж. Гиж кывъяссӧ правилӧяс серти.

207 удж. Висьтав, кыдзи юргӧны вайӧдӧм кывъясыс комиӧн.

208 удж. Артмӧд -ышт суффикс отсӧгӧн выль кадакывъяс да лӧсьӧд наӧн сёрникузяяс.

209 удж. Вайӧд скобкаын сетӧм кывъяс дорӧ паныд вежӧртаса кывъяс. Гиж.

1) Талун поводдяыс бур. 2) Талун енэжыс кельыдлӧз. 3) Тайӧ керкаыс выль. 4) Ода-кора 14-ӧд лунӧ шондӧдіс. 5) Меным зэв нин окота шойччыштны. 6) Тайӧ уджыс вывті кокни. 7) Гожӧмын войясыс кузьӧсь. 8) Водз тулысын ставыс дзоридзалӧ. 9) Кадыс этша колис.

210 удж. Лыддьы, гӧгӧрво текстсӧ да бӧрйы эмакывъяс дорӧ лӧсялана кывбӧръяс.

Велӧдчы пӧжавны шыдӧса пирӧг.

Кизьӧр нӧк пиӧ кисьт ид шыдӧс да коль дас кык час кежлӧ. Дас пирӧг вылӧ колӧ кык стӧкан шыдӧс. Няньшом кӧтӧдӧм вылӧ колӧ литра да джын ва. Ваӧ сорлав литра джын кӧнтусь вый да кык стӧкан сывдӧм вый. Содты сов да куим кило сю пызь. Няньшом бура гудрав да коль час джын кежлӧ. Сы бӧрын вӧсньӧд ӧти-кык сантиметр кызта кузьмӧс сӧчӧнъяс.
Сӧчӧнъяс вылас пуктав нӧк пиын видзӧм ид шыдӧс да песокалышт. Бокъяссӧ сӧчӧнъяслысь кусняв чуньнад. Артмӧм пирӧгсӧ сюй пачӧ.
Пӧжалӧм пирӧгсӧ мавтышт сывдӧм выйӧн.

211 удж. Лыддьы да содтав эмакывъяс дорӧ колана вежлӧг суффиксъяс.

Намырысь ырӧш.

Тайӧ изьваса войтырлӧн радейтана юан. Колӧ нырны нёль стӧкан намыр, кисьтны куим литра ва да пуны вит минут гӧгӧр. Сэсся сысъявны вотӧсысь васӧ. Ваӧ кисьтны стӧкан сакар да гудравны. Кӧдзӧдӧм бӧрын ваӧ содтыны вит либӧ дас грамм дрожжи да кольны шоммыштны кык лун кежлӧ. Со и ырӧш дась.

212 удж. Лыддьы да тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Содтав эмакывъясӧ колана вежлӧг суффиксъяс.

Ывлаын — Петыр лун, керкаын — Рӧштво.
Быд керкаын юртӧм Педӧсь.
Юкмӧс дорын пукалӧны еджыд юсьяс.
Тӧлын узьӧ, а гожӧмын бӧрдӧ.

213 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.

214 удж. Лыддьы текстсӧ да дасьты ас бӧрйӧм бурдӧдчан турун йылысь буклет.

Уль да косьтӧм петшӧр коръясысь компресс отсалӧ ревматизмысь, лысьӧм висьӧмысь. Петшӧр корӧсьӧн пывсьӧм отсалӧ кынмӧм висьӧмысь. Петшӧр ва юӧны гырк пытшкӧсса вир петӧм дырйи. Петшӧр ваӧн пожъялӧны орӧсь дойяс. Том петшӧр коръясысь пуӧны чӧскыд шыд.

215 удж. Лыддьы да комиӧд текстсӧ.

216 удж. Лыддьы да гӧгӧрво текстсӧ, эмакывъяс дорӧ содтав колана вежлӧг суффиксъяс.

Ӧнія комияс олӧны григорианскӧй календар серти. Воын 365 лун (кассяна воӧ 366 лун). Воыс пансьӧ тӧвшӧр ӧтиӧд лунсянь. Воас 12 тӧлысь, 52 вежон, быд вежонын 7 лун.
Но водзынсӧ комияс вӧліны вӧралысьясӧн да овлісны вӧралан календар серти. Та йылысь вермас эскӧдны Шойнаты сиктсянь неылын сюрӧм бронза кытш, кӧні тӧдчӧдӧма 9 пемӧслӧн серпас. Тайӧ кытш сертиыс воыс пансьӧ тувсовъя лун-вой сулалӧмӧн, кор лун да войыс ӧткузяӧсь.
Сэксянь лунсӧ арталӧны шонді паныд. Кытш вылас 90 гӧгӧр пас, сідзкӧ, «вежоныс» нёль лун кузя вӧлӧма.
Во пансьӧмыс тӧдчӧдӧма шонді пасӧн. Сэні серпасалӧма ош. Сы бӧрын пасйӧма кӧр, сьӧдбӧж (либӧ чожмӧр) да сана мыгӧръясыс.
Мӧд шонді пас веськалӧ ар вылӧ да пансьӧ йӧракӧд, код бӧрын гижтӧма чув (вурд), руч, ур да тулан (либӧ чожмӧр).

217 удж. Лыддьы текстсӧ, сет ним да содтав эмакывъяс дорӧ лӧсялана вежлӧг суффиксъяс. Лӧсьӧд план да гиж неыджыд изложение.

«Нянь» кыв воис иран кывйысь комиӧ вель нин важӧн. Сідзкӧ, комияс ёна дыр кад чӧж нин гӧрӧны-кӧдзӧны да быдтӧны няньсӧ. Нянь пӧжалӧны вӧлі сюысь, идйысь, гежӧдджыка зӧрйысь да шобдіысь. Быд лун водз асывнас вӧлі пӧжалӧны сю пызьысь нянь. Сійӧс пачысь перйӧны нянь зырйӧн, пуктӧны пӧв вылӧ да вевттьӧны нянь дӧраӧн. Ыркӧдны чӧскыд пӧжассӧ лэптӧны сёръяс вылӧ. Кӧзяйкаяс эскӧны, мый ӧта-мӧд вылас няньсӧ оз позь пуктыны, сы вӧсна мый сыысь ыджыдджыкыс нинӧм абу. Шуӧны, мый няньсӧ оз позь лыддьыны-артавны.
Оз позь сідзжӧ увланьюрӧдны нянь тупӧсьсӧ, вундавны няньсӧ ассяньыд. Пызан сайӧ пуксьӧм бӧрын водзынсӧ нянь медводз вӧлі сетӧны медпӧрысьыслы. Кӧзяйкаяс эскӧны, мый нянь оз позь пӧжавны Рӧштво да Василей лун водзын.
Пачысь сӧмын на перйӧм пӧсь нянь чегыштӧны да век пуктӧны ен ув пельӧсӧ, вошйӧдӧны кулӧмаясӧс (рӧдительясӧс). Ен ув пельӧсӧ жӧ нянь да сов пуктӧны Ыджыд четвергӧ. Луд вылӧ медводдзаысь лэдзигӧн сетӧны нянь шӧрӧм скӧтлы.

218 удж. Лыддьы текстсӧ да велӧдчы ворсны. Кадакывъяссӧ пукты ӧнія кадын, колана мортын да лыдын.

Шыр да пельӧс.

Бӧрйӧ ворсысьяс пӧвстысь куталысьясӧс, коді лоӧ «каньӧн», мукӧдыс — «шыръяс». Ворсӧ керка пытшкын. «Шыръяс» сувталӧны пельӧсъясӧ, а бӧрйӧм «кань» ветлӧдлӧ на водзын да шуалӧ: «Шырӧ, шырӧ, вай мен пельӧс!»
Кутшӧмкӧ здукӧ «шыръяс» вежсьӧны пельӧсъяснас. А «каньлы» сійӧ каднас колӧ удитны сувтны тыртӧм пельӧсӧ. Кодлы оз сюр пельӧсыс, лоӧ куталысьӧн.

Мичаа лыддьы Владимир Васильевич Тиминлысь кывбурсӧ.

Чужан кыв.

Зарни бордъяса,
Медся мыла,
Чужан кыв — менам олӧм да вӧт.
Позьӧ сёрнитны
Любӧй кылӧн,
Сӧмын ӧтдортны ассьым
Ог мӧд.

Войвыв эрдъяслӧн
Повтӧм лэбач, —
Сетіс вын сылы
Коми му,
Но, а сӧстӧмлун сетіс,
Дерт жӧ,
Сылы матушка Эжва ю.

Сійӧ тіянлӧн,
Пӧльяс, пӧчьяс,
Сійӧ тіянлӧн,
Ныв да зон.
Мӧвпыд ас кывйӧн
Кык пӧв стӧчмӧ,
Мортыд ас кывйӧн —
Кык пӧв ён.