Ӧтувъяин4

• Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. — Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014.
• Манова Н. Д. Учимся говорить по-коми: самоучитель коми языка. - Сыктывкар: Коми книжное издательство, 1994.

1. ЧЕЛЯДЬДЫРӦЙ, СЁ МАЙБЫРӦЙ!

1. Тӧдмав перйыны, вешйыштны, шогӧ усьны, азыма кывъяслысь вежӧртассӧ.
2. Чутъяс местаӧ колана шыпасъяс содтӧмӧн лыддьы текстсӧ.

КӦЧ ГӦСНЕЧ

Бать кайліс вӧрӧ. Локтіс гортӧ да пуксис лабичӧ. Нинаӧс корис кӧмсӧ коксьыс перйыны. А Нина вешйыштіс бать дорысь. Киӧс пӧ нин мыськи. Бать шогӧ усис. Оз пӧ тай нылӧй менӧ радейт. Нина чунь йывнас кутчысис батьлы сапӧгас. Бать ошкис сійӧс. Сэсся перйис нопсьыс нянь шӧрӧм да сетіс Ниналы, кӧч гӧснеч пӧ. Сэтшӧм азыма сёйис Нинаыд!

Н. Куратова серти

1) Мыйла Нина вешйис бать дорсьыс?
2) Мыйла батьыс шогӧ усис?
3) Кыдзи Нина отсаліс батьыслы?

4. Содты юалӧмъяс.
1) Кытчӧ кайліс бать?
2) Мыйысь ошкис Нинаӧс батьыс?
3) Кутшӧм гӧснеч сетіс батьыс нылыслы?

5. Гӧгӧрвоӧд кӧч гӧснеч кывтэчаслысь вежӧртассӧ. Бӧрйы лӧсялана вочавидзӧм юалӧм вылӧ.
Мыйла Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ?
а) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, медым батьыс шогӧ эз усь.
б) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, медым батьыс аддзис, мый нылыс сійӧс радейтӧ.
в) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, сы вӧсна мый Нина эскис, мый тайӧ збыль кӧчлӧн гӧснеч.
г) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, сы вӧсна мый батьыс ошкис сійӧс.

1. Лыддьы текст улын отсӧг вылӧ сетӧм кывъяссӧ да висьтав, мый йылысь вермас мунны сёрниыс текстас.
2. Лыддьы текстсӧ чутъяс местаӧ колана кывъяс содтӧмӧн.

Тӧдлытӧг и матысмис Выль воыс. Быдӧн лӧсьӧдчис сійӧс пасйыны аслысногӧн: ӧтияс сулалісны ӧчередын козъясла, мӧдъяс вузасянінысь ньӧбалісны кампет да чача.
Выль вокӧд став лун-вой йитчӧма и Шуриклӧн. Сійӧ вундаліс ыджыдджык чой-вокыскӧд кабала вылӧ серпасалӧм ошъясӧс, ручьясӧс, кӧчьясӧс. Но шогӧдіс детинкаӧс сыысь, мый аслас козйыс эз ёна во сьӧлӧм вылас. Тӧрыт Шурик воліс Вовик ёрт ордӧ да аддзыліс, кутшӧм мичаа югъялӧ-ворсӧ сылӧн козйыс. Батьыс Вовикыслӧн ветлӧма карӧ да вайӧма тшӧтш и коз йылас югыд стеклӧысь вӧчӧм чачаяс да югыд кабалаысь вӧчӧм зэр войтъяс. Торйӧн нин тайӧ гӧрд кодзув гажӧдісны козсӧ. Сійӧ сявкйис-югъяліс, сулаліс быттьӧ зэр бӧрын да шонді улын. А коз улас дзебсьӧма гӧрд шапкаа лым еджыд Войпель.

А. Некрасов серти

3. Аддзы текстсьыс шӧркывъяс (причастиеяс). Кутшӧм суффиксъяс отсӧгӧн нӧшта артмӧны шӧркывъясыс? Артмӧд шӧркывъяс югъявны, ворсны, сявкйыны кадакывъясысь, гиж кывтэчасъяс.
4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кыдзи челядь дасьтысисны Выль во кежлӧ?
2) Мыйла детинкалы эз во сьӧлӧм вылас аслас козйыс?
3) Мыйӧн торъяліс Вовиклӧн козйыс?

5. Бӧрйы текст дорӧ лӧсялана юалӧм да вочавидз.
1) Кыдзи? матысмис Выль во?
2) Кутшӧм? чачаяс вӧчис Шурик коз вылас?
3) Мыйла? Вовиклӧн козйыс югъяліс-ворсіс?
4) Кодкӧд? Шурик вундаліс кабалаысь чачаяс?

6. Кыдзи ті дасьтысянныд Выль во кежлӧ? Лӧсьӧд вочакыв план серти.

1. Патера мичмӧдӧм.
2. Коз сувтӧдӧм. (Лавкаысь ньӧбӧм, вӧрысь вайӧм?)
3. Коз пу мичмӧдӧм.
4. Козинъяс дасьтӧм. (Кутшӧм козинъяс?)
5. Гажӧдчӧм.

1. Тӧдан-ӧ тэ, кутшӧм шылада инструмент серпас вылын? Кыдзи тэ чайтан, мыйысь коми йӧз вӧчлісны тайӧ инструментсӧ?
2. Комиӧд тӧдчӧдӧм нимвежтасъяссӧ. Лыддьы текстсӧ да аддзы вочавидзӧмъяс юалӧмъяс вылӧ.
3. Аддзы гижӧдысь роч кывъяслы лӧсялысь коми кывъяс.
4. Вайӧд сьывны кыв дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс, висьтав вежӧртассӧ.
5. Аддзы локтан када кадакывъяс да гӧгӧрвоӧд найӧс.

Коркӧ зэв нин важӧн мамӧ вӧчліс меным бадь вожысь чипсан. Пӧльышті ме — и дивӧ! — путорсьыс петіс сэтшӧм лӧсьыд шы... И тайӧ шыыс, буракӧ, нэм чӧж кежлӧ мыйкӧ вӧрзьӧдіс сьӧлӧмысь... Сійӧ жӧ вайӧдіс менӧ шылада училищеӧ. Сэні ми и тӧдмасим Валяыскӧд. Ме баянӧн ворсны велӧдчи. А сійӧ сьыліс. Сэсся тай и сьывсим... Валя мыйлакӧ чайтіс, мый ме — «великӧй музыкант». Мый талун-аски меным сетасны Ыджыд премия, миян быдторйыс лоӧ, и ми сьылігтырйи овмӧдчам пан-баронъяс моз. А главнӧйыс — миянӧс кутасны ёна нимӧдны, быдӧн кутас тӧдны миян йылысь. (И. Торопов серти)

6. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Мыйысь вӧчлісны чипсанъяс?
2) Кутшӧм шы петіс чипсанысь?
3) Кыдзи чипсанлӧн шыыс отсаліс том мортлы бӧрйыны олӧмас туйсӧ?

7. Лыддьы сёрникузяяссӧ да гиж найӧс колана ногӧн.
а) Том зон велӧдчис училищеын сьывны.
б) Зонлы бура сьылӧмысь сетісны Ыджыд премия.
в) Валя велӧдчис ворсны баянӧн.
г) Том йӧз нималісны республика пасьта.

8. Серпасав коми йӧзлысь шылада инструментъяс. Вӧдитчы интернетӧн либӧ справочникъясӧн, а сідзжӧ татшӧм небӧгӧн.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстын?
2. Лыддьы текстсӧ. Висьтав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм ногакывъяслысь.
3. Текст вылӧ мыджсьӧмӧн артмӧд кывтэчасъяс да сёрникузяяс. Гӧгӧрвоӧд.

эз шед налькйысь кӧч

эз гӧгӧрво мыйӧн мыжа

оз кут босьтны

эз эскы ёртыслы

оз позь вӧрзьӧдны шедӧм звер-пӧтка

СЕНЯ ВЕЛӦДӦ ЁРТСӦ

Ӧти шойччан лунӧ Сеня да Митя мӧдӧдчисны вӧравны. Туй вылӧ петігӧн найӧ аддзисны налькйӧ шедӧм кӧчӧс. Митя радпырысь уськӧдчис босьтны кӧчсӧ, но эз вермы шедӧдны. Сеня шензьӧмӧн видзӧдіс ёрт вылас да быттьӧ эз эскы аслас синлы. Митя аддзис ёртыслысь дивитана чужӧмсӧ. Кӧчыс усис кисьыс муӧ. Зонка эз гӧгӧрво, мыйысь сійӧ мыжа. И Сеня висьталіс ёртыслы, мый эм вӧралысьяслӧн закон — налькйӧ шедӧм звер-пӧткаӧс оз позь вӧрзьӧдны, а колӧ видзны мукӧд зверысь. Тайӧ кыйсьысьыс, гашкӧ, вежон чӧж нин ветлӧдліс вӧрӧд, надейтчис кыйны кӧчӧс. Локтас и аддзас, мый татчӧ волӧмаӧсь лёк йӧз, гусясьысьяс. Митя гӧгӧрвоис ассьыс мыжсӧ, сылы лои сэтшӧм ӧбиднӧ, мый сійӧс шуисны гусясьысьӧн. Бӧрдігтыр Митя висьталіс Сенялы, мый некор на некодлысь нинӧм эз босьтлы и водзӧ оз кут босьтны. Сэсся кӧчсӧ ӧшӧдіс пу вылӧ, мед зверъяс эз сёйны.

В. Юхнинлӧн «Биа нюр» висьт серти

4. Юклы текстсӧ юкӧнъяс вылӧ. Быд юкӧнлы сет ним.
5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ соссяна кадакывъяс пыртӧмӧн.
1) Кутшӧм вӧралысьяслысь закон тӧдӧ Сеня?
2) Мыйла Сеня шензис ёрт вылас?

6. Кутшӧм вочакыв оз лӧсяв?
Мыйла бӧрдіс Митя?
1) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый некор на некодлысь нинӧм эз босьтлы.
2) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый кӧч некыдз эз шед налькйысь.
3) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый сійӧс шуисны гусясьысьӧн.
4) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый гӧгӧрвоис ассьыс мыжсӧ.
5) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый сылы лои ӧбиднӧ.

7. Аддзы да лыддьы текстлысь ним гӧгӧрвоӧдысь сёрникузя.
8. Лыддьы текстысь сёрникузя либӧ юкӧн, коді тэнӧ чуймӧдіс.

1. Лыддьы текстсӧ. Гиж текстсӧ эмакывъяс дорӧ колана суффиксъяс содталӧмӧн.
2. Визьнит кадакывъяссӧ. Лыддьы кадакывъяссӧ мӧд колян кадӧ пуктӧмӧн.

Важӧн сиктса челядьлӧн вӧлӧма зэв этша кад ворсны-шойччыны. Найӧс водз велӧдлӧмаӧсь уджавны. Квайт арӧса зонкаясӧс пуксьӧдлӧмаӧсь нин вӧв вылӧ. Дас-дас кык арӧсаясӧс новлӧдлӧмаӧсь турун пуктыны. Зонкаясӧс велӧдлӧмаӧсь пуктавны лэчьяс, найӧ отсавлісны батьясыслы вӧравны да чери кыйны. Бать-мам уджалӧмаӧсь сёр рытӧдз. Ыджыдджык челядь видзӧмаӧсь ичӧтджык чой-воксӧ. Дӧзьӧритӧмаӧсь гортса пемӧсъясӧс, вердӧмаӧсь-юкталӧмаӧсь найӧс, лысьтӧмаӧсь мӧс, весалӧмаӧсь гид. Юкмӧсысь ваялӧмаӧсь ва, поткӧдлӧмаӧсь пес, ломтӧмаӧсь пач, дӧзьӧритӧмаӧсь пуктасъяс, пелькӧдчӧмаӧсь керкаас. Ичӧтсяньыс нин челядь велӧдчӧмаӧсь видзны ыджыд овмӧс.

Мыйла челядьлӧн вӧлі зэв этша кад ворсны-шойччыны?

4. Мыйла важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны? Бӧрйы колана вочакыв:

1) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый найӧ нажӧвитісны сьӧм.
2) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый вӧлі зэв уна горт гӧгӧр удж.
3) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый батьяс уна кад вӧралісны да кыйисны чери.
4) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый отсасисны бать-мамлы, велӧдчисны асшӧра овны, уджавны.

5. Лыддьы Иван Григорьевич Тороповлысь «Шуриклы шыд» висьт. Висьтав, кыдзи видзисны ыджыд овмӧссӧ бать-мамтӧг кольӧм куим вок.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Мӧвпышт, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстын.
2. Уджав ёртыдкӧд. Уськӧдӧй тӧд вылад чери, быдмӧг, гут-гаг нимъяс; гижӧй некымынӧс.
3. Лыддьы текстсӧ. Аддзы чери, быдмӧг, гут-гаг нимъяс да гиж найӧс стӧчмӧдысь кывъяс да кывтэчасъяс. Мый могысь автор пыртӧ найӧс текстӧ?
4. Кыдзи тэ чайтан, мый медводдзаысь аддзис карса зонка сиктын гӧститігӧн? Аддзы вочавидзӧмсӧ текстысь.
5. Лыддьы текстсӧ колана интонацияӧн.

Кӧсьта локтіс сиктӧ пӧльыс дорӧ. Аскинас жӧ тӧдмасис сиктса зонкаяскӧд — Коля, Миша, Полякӧд. Найӧ вӧліны гожъялӧм чужӧмаӧсь, крепыдӧсь.
— Аски мунам видз вылӧ. Кутшӧм сэні лӧсьыд! Луннас раскӧ пыралам. Мыйта сэні озйыс! Гырысь! — шуис Коля Кӧсьталы.
— Тыас ваыс кутшӧм шоныд! Луннас сизимысь купайтчылам да вуграсьлам, — ошйысисны сиктса челядь.
Аски асывнас сиктса челядь гӧсьткӧд мунісны видз вылӧ. Карса зонка медводдзаысь аддзис помтӧм-дортӧм видзьяс. Чӧскыд кӧра дзоридзыс мыйта! Со лӧз платтьӧа пӧлӧзничаяс, еджыд синборда катшасинъяс, юрнысӧ копыртӧмаӧсь вӧсни кока понтільгунъяс, но медся тшап гӧрд рӧма маръямоль. Жуӧны-уджалӧны зіль мазіяс, налы медся чӧскыд югыдгӧрд бобӧнянь.
А туруныс, туруныс мыйта: джуджыд, сук! Зонка дыр любуйтчис тайӧ мичлуннас.
А рытъяснас зонкаяс шатинъясӧн ветлывлісны вуграсьны. Прӧмыстӧг эз волыны гортас: то горш сир шедас, то паськыд ляпа, а то и йӧршыд пысасяс вугырӧ.

6. Содты лӧсялана юалан кывъяс да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кытчӧ локтіс Кӧсьта гожӧмнас?
2) Кутшӧм вӧліны сиктса челядь?
3) Кор челядь мунісны видз вылӧ?
4) Кутшӧм дзоридзьясӧн нимкодясис карса гӧсьт?
5) Мыйӧн дыр любуйтчис карса зонка?
6) Кытчӧ ветлывлісны челядь рытъяснас?

7. Сет текстыслы ним.

1. Текст ним серти висьтав, мый йылысь сійӧ.
2. Лыддьы текст юкӧнъяссӧ. Сувтӧд найӧс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн.

САРИДЗ ГЫЯСЫН

1) Воисны купайтчанінӧ. Лыаыс берег пӧлӧныс паччӧр кодь пӧсь. Васьӧ тэрыба пӧрччис паськӧмсӧ да котӧртіс ваӧ. Зонка нимкодясис: збыльысь купайтчӧ саридзын! Васьӧ видзӧдліс ва пыдӧсӧ: тыдалӧ бура.
Ваыс лӧзовтурунвиж, сӧдз. Босьтіс васӧ киас, видзӧдліс — мыйлакӧ абу сьӧд!?
2) Со Васьӧ мам-батьыскӧд и саридз дорын. Кутшӧм сійӧ мича! Ва веркӧсыс ворсӧ. Шонді нюмъялӧ. Быдӧнлы сетӧ ассьыс шоныдсӧ, сьӧдӧдз гожйӧдӧ шойччысь йӧзӧс. Шоныдыд быд мортлы колӧ. Оз ӧд прӧста кыскы лунвыв саридзыд ас дорас: «Локтӧй, шонтысьӧй, гожйӧдчӧй! Кузь кӧдзыд тӧвнад ӧд кынминныд...»
3) Сэсся суныштіс да ныр пырыс сола ваыс локтіс вомас. Мамыс висьталіс, мый сола ваыс — йӧзлы бурдӧдчантор.
4) «Мыйла нӧ Сьӧд саридзӧн шуӧны? Миян Эжваын кодь жӧ ваыс сӧдз!» — дивуйтчис зонка.

Э. Полякова серти

3. Гиж текстысь саридзсӧ серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс. Содты ассьыд мичкывъяс либӧ кывтэчасъяс саридз йылысь.
Пример пыдди: пыдӧсыс изъяса.
4. Аддзы, кыдзи авторыс серпасалӧ шондісӧ.
5. Аддзы текстысь орччӧдӧмъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс. Мӧвпышт да гиж саридз либӧ ю йылысь орччӧдӧмъяс.
Пример пыдди: енэж кодь кельыдлӧз саридз.
6. Мыйла йӧзӧс кыскӧ лунвыв саридз дорӧ? Вочавидз.
7. Тӧдмав саридз валӧн бурдӧдчан вын йылысь. Вӧдитчы интернетӧн.
Пример пыдди: Сола ваын уна минерал да микроэлемент. Найӧ ёнмӧдӧны вир сӧнъяс.

1. Лыддьы текстсӧ да висьтав, кутшӧм челядь йылысь гижӧ авторыс.

Сиктын олысьясыдлӧн гортгӧгӧрса уджыд пыр эм. Зонкаясӧс пӧльыс асывсяньыс нин садьмӧдӧ:
— Ивӧ, Дима, Катьӧ тьӧткаыдлы колӧ отсавны. Кӧсъянныд тай вӧлі тувъясьны. Чипан йӧрсӧ колӧ рейкаясӧн выльмӧдны.
Зонкаяслы тайӧ и колӧ. Босьтісны кӧрт тув тыра доз, мӧлӧт да ножовка, мӧдӧдчисны сикт помлань. Со и Катьӧ тьӧтлӧн керкаыс.
Зонкаяс зіля босьтчисны уджӧ. Ӧтиыс кутӧ, мӧдыс тувъясьӧ. Синсьыс би петӧ уджалӧны.
— Со ӧд нин кутшӧм киподтуяӧсь Таттян чойӧлӧн внукъясыс! — ошкис челядьӧс Катьӧ тьӧт.

Э. Полякова серти

2. Бӧрйы текстлы лӧсялана сёрникузяяс.
1) Ивӧ да Дима — карса олысьяс.
2) Челядь окотапырысь отсалісны Катьӧ тьӧтыслы.
3) Зонкаяс выльмӧдісны рейкаясӧн кукань йӧр.
4) Ивӧ да Дима уджалісны зэв дыша.
5) Катьӧ тьӧт ошкис киподтуя челядьӧс.

3. Аддзы текстысь фразеологическӧй оборот да гӧгӧрвоӧд.
4. Мӧвпышт да гиж юалӧмъяс.
1) Кодлы отсасисны Ивӧ да Дима?
2) Кутшӧм челядь Катьӧ тьӧт ордын?
3) Зіля уджалісны челядь?

2. ӦТИК-МӦТИК, КЫК-МЫК

1. Бӧрйы фольклорлы лӧсялана жанръяс.
2. Кутшӧм нӧшта фольклорнӧй жанръяс тӧдан?
3. Лыддьы да гӧгӧрво, кутшӧм жанрлы лӧсялӧны сёрникузяясыс.
1) Киссьӧм ватӧ он курав. 2) Уджавтӧгыд и чаг оз чукты. 3) Правдаыд биын оз сотчы, ваын оз вӧй. 4) Куш кинад лежнӧгтӧ он босьт. 5) Паччӧрад куйлігӧн кынӧмыд оз пӧт. 6) Эн корсь кокньыд туй. 7) Нэм ов да нэм велӧдчы. 8) Сизимысь мерайт да ӧтчыдысь вунды. 9) Коді оз уджав, сійӧ оз сёй. 10) Уджтӧгыд васьыд черитӧ он кый.
Вочавидз, кутшӧм формаа кадакывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны коми шусьӧгъясын.

5. Гиж кадакывъяссӧ, пасйы кад, лыд, морт формасӧ.
6. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ.
7. Корсь да гиж «Коми шусьӧгъяс да кывйӧзъяс» небӧгысь 2-3 шусьӧг.

1. Лыддьы медводдза сёрникузясӧ да гӧгӧрвоӧд, кутшӧм фольклорнӧй жанрлы сійӧ лӧсялӧ.
2. Вочавидз, кутшӧм кывсикасъяса кывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны тайӧ жанрын.

1) Кык сулалӧ, кык куйлӧ, витӧд ветлӧдлӧ, квайтӧд новлӧдлӧ, сизимӧд сьыланкыв сьылӧ. 2) Вит вок керка вӧчӧны: ӧти керкасӧ гӧгрӧдлӧ, а мукӧдыс пукалӧны. 3) Ичӧтик-ичӧтик гӧрд юра мужик да быдӧнӧс бӧрдӧдӧ. 4) Пу кока, лӧз платтьӧа, еджыд юра. 5) Комын вок ӧти кӧртӧдӧ кӧртасьӧмаӧсь. 6) Кык пом, кык гӧгыль, а шӧрас тув. 7) Сё кока, а сувтны оз вермы. 8) Нёль чоя-вока ӧти шляпа улын сулалӧны. 9) Куим пиньӧн турун ӧктӧ, а ачыс оз сёй. 10) Кык вок туй пӧлӧн олӧны, ӧта-мӧднысӧ оз аддзыны.

Отсӧг вылӧ вочакывъяс: кысян емъяс.

4. Аддзы лыдакывъяс. Мый серти найӧс позьӧ торйӧдны?
5. Мӧвпышт да гиж ассьыд нӧдкыв. Нӧдкывъяд пырт лыдакывъяс.

1. Лыддьы текстыслысь нимсӧ да тӧдмав гижӧд жанрсӧ.
2. Вочавидз, коді сэтшӧмыс визяорда. Видзӧдлы кывйыслысь артманногсӧ.
3. Уджав ёртыдкӧд. Лыддьӧй текстсӧ рольяс серти.

ОШ ДА ВИЗЯОРДА

Уна во сайын, кор тэ да ме эгӧ на вӧлӧй свет вылас, визяордаӧс корӧма гӧститны ош. Мӧдӧдчас визяорда Топтыгин ордӧ. Ош пуктас пызан вылас ставсӧ, мый сылӧн вӧлі: дозмӧр, йӧра яй, кодзувкот колькъяс.
— Радейта ме тэнӧ, дона визя гач. Вывті нин мичаа чипсасян, миянӧс гажӧдан. Сёй да ю!
Но гӧсьт нинӧм эз сёй.
— Ме ӧд, Микайлӧ дядь, яйтӧ ог сёй. Вот эськӧ кӧйдысъяс кӧ, либӧ зӧр да анькытш.
— Сідзкӧ, омӧльтан менӧ? А но, весась менам гуысь, татшӧм гӧсьтыд оз ков!
И ош шыбитіс ичӧтик визяордаӧс ывлаӧ. Мышкас сылӧн лэчыд гыж туйяс колисны. Со и ӧнӧдз тӧдчӧны найӧ визяордалӧн мышку вылас.

И. Коданёв серти

4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Мыйла визяорда эз сёй ошлысь сёянсӧ?
2) Мыйла ӧнӧдз визяордалӧн мышку вылас тӧдчӧны визьяс?
3) Кыдзи тэ чайтан, тайӧ мойд, висьт либӧ предание? Мыйла?
4) Позьӧ-ӧ шуны, мый тайӧ йӧзкостса мойд? Мыйла?

5. Кодлы лӧсялӧны тайӧ кывъясыс? Мыйла?
Полысь кӧч, скӧр ош, мудер руч, шань кань, горш кӧин, пельк ур, гажа вӧр.
Лӧсьӧд кывтэчасъяс.

6. Аддзы текстысь серпаслы лӧсялана сёрникузяяс. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

7. Сетӧм план серти лӧсьӧд текстса ӧти герой йылысь висьт.
1) Коді тайӧ?
2) Мый радейтӧ сёйны (вӧчны)?
3) Кутшӧм сійӧ?

1. Лыддьы текстлысь нимсӧ. Кыдзи тэ сійӧс гӧгӧрвоан?
2. Висьтав, важ коми йӧзлысь кутшӧм енъясӧс тэ тӧдан.
3. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм фольклор жанрысь позьӧ тӧдмавны енъяс йылысь?
4. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав важ коми йӧзлӧн енъяс йылысь.

ВАЖ КОМИ ЙӦЗЛӦН ЕНЪЯС

Важ коми йӧз чайтісны, мый му вылын быд месталӧн эм аслас ен, но йӧзыс найӧс оз аддзыны. Медся ыджыд Ен олӧ енэжын. Вӧрын медыджыдыс — Вӧрса, а Васа — ваын медся вынйӧра ен. Керкаын, пывсянын олӧ Олыся. Ёна пыдди пуктывлісны енъясӧс, кодъяс отсавлісны кыйсьыны да вӧравны. Ен мыгӧръяссӧ вӧчлісны пуысь либӧ изйысь. Видзлісны найӧс вӧрын да керкаын. Налы кевмысьлісны ас кежсьыс, семьяясӧн, сиктъясӧн. Енъяслы вайлывлісны козинъяс: низьяс, туланъяс, ур куяс, а сідзжӧ зарниысь, эзысьысь, ыргӧнысь, кӧртысь вӧчӧмторъяс, а нӧшта кыйдӧс, сёян-юан. Кевмысьлісны, мед бура удайтчас чери кыйны да вӧравны.

«Йӧлӧга» газетысь

5. Корсь текстсьыс кывтэчасъяс.
6. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кутшӧм енъясӧс пыдди пуктывлісны комияс?
2) Мыйысь вӧчлісны енъяссӧ (ен мыгӧръяссӧ)?
3) Кӧні найӧс видзлісны?
4) Кутшӧм козинъяс вайлісны енъяслы?
5) Мыйла коми йӧз кевмысьлісны енъяслы да вайлісны налы козинъяс?
7. Кодъяс тайӧ? Помав сёрникузяяссӧ.
Ен — енэжын медся ыджыд.
Вӧрса —  вӧрын медыджыдыс.
Васа —  ваын медся вынйӧра ен.
Олыся — олӧ пывсянын да керкаын.

8. Содты нӧшта 2-3 пример. Вӧдитчы «Мифология коми» небӧгӧн (изд-во «ДИК», 1999).

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кутшӧм тайӧ текст? Мыйла сідз чайтан?

2. Лыддьы текстысь медводдза абзацсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кутшӧм роч мойдкыв моз заводитчӧ тайӧ мойдыс?
2) Кыдзи шуӧны геройяссӧ?
3) Кутшӧмӧсь найӧ?
4) Торъялӧны-ӧ найӧ роч мойдкывса геройясысь?

3. Мойдкывъяс овлӧны: волшебнӧй, бытӧвӧй, пемӧсъяс йылысь, мойдкыв-анекдотъяс, докучнӧй да мукӧд пӧлӧс. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм сикаса тайӧ мойдыс? Мыйла?

4. Лыддьы текстсӧ.

Олісны-вылісны гозъя. Налӧн вӧлі куим пи. Кыкыс тӧлкаӧсь, а коймӧдыс дзик йӧй — Иван-дурак.
Керка гӧгӧр видзӧдліс Иван и кылӧ: кодкӧ зымӧдӧ-локтӧ. И воис, другӧ, квайт вӧлӧн квайт юра Гундыр.
— Ак, — шуас, — Иван-царевич менам овмӧсӧ воӧма, менсьым вокӧс виӧма. Ноко пӧ, пуксьы кыв йылӧ. Давай пӧ пондам тышкасьны, шуӧ Иван. Давай пӧ. Пӧльышт пӧ квайт верст пасьта да квайт верст кузьта кӧрт гумла. Ачыд пӧ пӧльышт, тэнад пӧ квайт лов да ставыс пӧганӧй, а менам пӧ ӧти лов да чистӧй.
Пӧльыштіс квайт юра Гундыр квайт верст пасьта да квайт верст кузя гумла. Пондісны тышкасьны. Иван и саблянас сӧтыштіс Гундырлы, да сылӧн квайтнан юрыс тутнитіс-усис. Сэсся сійӧ юръяссӧ шыбитіс сарай пос улӧ.

5. Сувтӧд юалӧмъяс да вочавидз.
1) Кымын пи вӧлі гозъялӧн?
2) Кыдзи шуисны коймӧд писӧ?
3) Кымын юр вӧлі Гундырлӧн?

6. Гиж коймӧд абзацсӧ диалогӧн.
7. Корсь текстысь лыдакывъяс. Кутшӧм лыдакывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны мойдкывъясын?
8. Лыддьы мойдсӧ сайт вылысь.

1. Видзӧдлін-ӧ тэ коркӧ «[...]» мойд? Эн кӧ, корам видзӧдлыны!
Комиӧд мойдкыв нимсӧ.

2. Лыддьы сетӧм коми мойдкывлысь нимсӧ да тӧдмав сылысь сикассӧ (бытӧвӧй, волшебнӧй, пемӧсъяс йылысь да с.в.). Мый серти тӧдмалін?

3. Лыддьы текстсӧ. Скобкаын сетӧм кадакывсӧ веж локтан када кадакывйӧн.

ШЫР ДА ГАДЬ

Шыр да гадь мунасны пес керавны. Мунасны, мунасны, да ёль воас. Ёльсӧ вуджны колӧ. Вӧчасны найӧ идзасысь пос да пондасны вензьыны, кодлы водзджык вуджны. Шыр шуӧ: «Ме сьӧкыд да поссӧ чега, тэ вудж». Гадь шуӧ: «Ме кокни, да тӧлыс пӧльыштас, и ме вӧя, тэ вудж». Вензясны, вензясны, да медбӧрын шыр кутас вуджны. Шӧрӧдзыс воас, идзас пос чегасны, и шыр вӧйӧ. А гадь сералас, сералас— и потӧ.
Колӧ вӧлі ӧтлаын вуджны.

1) Кытчӧ мунісны шыр да гадь?
2) Мый ковмис вуджны?
3) Мый лоис шыркӧд?
4) Мый лоис гадькӧд?
5) Вӧч кывкӧртӧд.

5. Комиӧд [...] мойд.
6. Вӧч кывкӧртӧд: Мыйын ӧткодьлуныс да торъялӧмыс коми да роч мойдкывъясыслӧн?

1. Тӧдмав фольклор жанрсӧ (нӧдкыв, шусьӧг либӧ примета).
1) Бать-мамӧс кӧ вунӧдан — нэмыд дженьдаммас. 2) Нэм олӧм — абу ва вуджӧм. 3) Кывйыд абу утка, лэбзяс — он кут. 4) Ваын чужӧ, а ваысь полӧ. 5) Китӧм-коктӧм, а мунӧ. 6) Биын оз сотчы, ваын оз вӧй. 7) Паньыд кӧ усьӧ — кодкӧ тэрмасьӧ. 8) Шом чеччыштас пачысь — гӧсьт воас.

1. Дасьты проект сетӧм план серти.
1) Бӧрйы тема (нӧдкыв, шусьӧг, мойд, потандорса сьыланкыв да с.в.), мед вӧлі йитчӧма фольклоркӧд.
2) Аддзы жанрлысь определение.
3) Инды аслыспӧлӧслунсӧ (сикасъяс, тематика, мыйӧн торъялӧ рочысь да с.в.)
4) Вайӧд примеръяс.
5) Вӧч кывкӧртӧд.

2. Дорйы проекттӧ классын.

3. МОРТ. СЫЛӦН ОРТСЫ ДА СЯМ

1. Лыддьы кывъяссӧ. Тӧдмав тӧдтӧм кывъяслысь вежӧртассӧ кывчукӧр серти.
2. Сетӧм кывъяс вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд асшӧр гижӧд.

Асшӧр гижӧдлӧн план.

І. ... йылысь юӧр.
1) Кыдзи шуӧны?
2) Кымын арӧс?
3) Кӧні чужис (олӧ)?
4) Кӧні уджалӧ (велӧдчӧ)?
ІІ. Шӧр юкӧн.
1) ... ортсы.
2) ... сям.
3) ... радейтана удж
ІІІ. Кывкӧртӧд.
Мыйысь тэ радейтан ... ?

1. Лыддьы текстсӧ. Висьтав тӧдчӧдӧм кывтэчасъяслысь вежӧртассӧ.
2. Кутшӧм олысьяс йылысь гижӧ авторыс? Мыйла тадзи чайтан?

Дадь бӧжын пукалӧ шоныд паркаа том нывбаба. Ыджыдкодь ныра чужӧмыс гажа да вильыш. Нывбабаыс кутӧ арӧса кымын кагаӧс. Кагасӧ пасьтӧдӧмаӧсь еджыд маличаӧ. Мӧд кага, ар нёль-ӧ-вита, сэтшӧм жӧ еджыд маличаа, пукалӧ орччӧн. Лым пытшкӧ пырӧма ар дас кыка зонка, кышӧда маличаа. Сыкӧд орччӧн сулалӧ ыджыд тушаа мужичӧй. Киас сійӧ кутӧ кузь бедь, мӧд ногӧн кӧ, харей, мыйӧн веськӧдлӧны доддялӧм кӧръясӧн.

И. Торопов серти

3. Кымын мортӧс серпасалӧма авторыс? Гӧгӧрвоӧд вочавидзӧмтӧ.

Харей — тайӧ кузь бедь. Малича — тайӧ паськӧм.

5. Кыдзи артмӧмаӧсь ар нёль-ӧ-вита, арӧса кымын кывтэчасъясын лыдакывъяс? Содты 2-3 татшӧм пример да думышт накӧд сёрникузяяс.

1. Лыддьы текстсӧ. Кыдзи тэ чайтан, тайӧ текст-описание либӧ текст-повествование?

Константин Фёдорович — аслыссяма сюсь морт. Сылы вӧлі 50 арӧс гӧгӧр. Топыд тушаа, паськыд пельпомъяса, зумыд восьласа ён морт. Чукырӧсь чужӧмыс чорзьӧма, сёрнитӧ киргана гӧлӧсӧн. Сямлуныс крут: мыйкӧ кӧ шуас — кыв вежӧм бӧр эз вӧв.
Ӧні на аддза сійӧс син улын: виж рӧма курткаас зэв уна зеп — бокъясас, морӧсас, пытшкӧсас. Быд зептысь тыдалісны уна рӧма карандашъяс. Пӧлаяссӧ шевкнитӧма, ветлӧдлӧ ӧдйӧ... Татшӧм вӧлі миян главнӧй инженер.

А. Дёмин серти

2. Гиж текстсьыс характер да ортсы петкӧдлысь кывъяс. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.
3. Кыдзи вежсяс геройыслӧн портретыс, вежны кӧ текстсьыс тӧдчӧдӧм кывъяссӧ антонимъясӧн?

1. Лыддьы текстсӧ. Тӧдмав сикассӧ. Веж тӧдчӧдӧм кадакывъяссӧ соссяна формаӧн.

ЗІЛЬ ЙЫЛЫСЬ

— Пиӧй, пиӧй, чеччы!
— Чечча да ог мыссьы.
— Пиӧй, пиӧй, мыссьы, мыссьы!
— Мысся да ог пасьтась!
— Пиӧй, пиӧй, пасьтась, пасьтась!
— Пасьтася да ог кӧмась!
— Пиӧй, пиӧй, кӧмась, кӧмась!
— Кӧмася да ог мун!
— Пиӧй, пиӧй, мун, мун!
— Муна да ог уджав!

2. Вайӧд зіль кывлы антоним. Гиж 2 сёрникузя тайӧ кывъяссӧ пыртӧмӧн.
3. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм ним бурджыка лӧсялӧ чуксасян сьыланкывйыслы — «Зіль йылысь» либӧ «Дыш йылысь»?

1) Кор тэ чеччан? — Ме чечча сизим часын.
2) Кор тэ мунан школаӧ?
3) Кор тэнад помасьӧны урокъяс?
4) Кор тэ локтан гортӧ?
5) Кор тэ водан узьны?
6) Тэ уджалан? — Ог, ме ог уджав.
7) Тэ сьылан?
8) Тэ йӧктан?
9) Тэ ворсан гитараӧн?
10) Тэ зіль либӧ дыш морт?

1. Лыддьы текстсӧ. Скобкаын сетӧм кадакывъяссӧ веж ӧнія када формаӧн.
2. Аддзы текстысь кокни, тэрмасьны, ордйысьны, кужны, отсавны, уджавны, водзмӧстчыны, вӧдитны, котыр, сёрни кывъяс дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм тайӧ кывсикасъяс? Мый серти тӧдмалін?

Ольга — водзмӧстчысь морт, быдмӧ творческӧй уджын: окотапырысь ноксьӧ лабораторияын, лыддьӧ видз-му вӧдитӧм йылысь литература. Збой ныв кужӧ котыртны йӧзӧс, пӧртӧ олӧмӧ ас водзӧ пуктӧм могъяс.
Максим — этша сёрниа, оз радейт кокниасьӧм да тэрмасьӧм. Оз пыр гӧгӧрво и шмонь. Ольгалӧн ёсь серамыс дойдӧ том мортӧс. Ӧтвылысь уджалігӧн, ордйысигӧн Ольга да Максим озырмӧдӧны) ӧта-мӧдыслысь вежӧр-сямсӧ.
Николай — гажӧдчыны да серам петкӧдлыны кужысь, отсӧг вылӧ воысь морт.

Н. Дьяконовлӧн «Свадьба приданнӧйӧн» драма серти

1) Кутшӧмӧн автор петкӧдлӧ Ольгаӧс?
2) Мый оз радейт Максим?
3) Мый кужӧ Николай?

4. Текст серти лӧсьӧд кывкуд мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс пыртӧмӧн.
5. Лыддьы шусьӧгсӧ да висьтав, кутшӧм геройлы сійӧ лӧсялӧ. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

Сьылігтырйи уджыд мунӧджык.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Мый йылысь, тэ думысь, тайӧ текстыс?
2. Тӧдмав вежӧртассӧ чуймыны, бурсины, лӧсявны кывъяслысь. Висьтав, кыдзи гӧгӧрвоин тайӧ кывъяса сёрникузяяссӧ.

Йӧвгень гусьӧник видзӧдлывліс орччӧн пукалысь нывка вылӧ. И кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс чуймӧм чужис сылӧн сьӧлӧмын. Тайӧ нывкаыс, кодӧс Юляӧн шуисны, вӧлі дженьыдик гӧрдов юрсиа да лӧзов синъяса. А видзӧдласыс — кӧрт тув кодь ёсь. Сідзи и югзисны сылӧн синъясыс да быттьӧ нарошнӧ корисны Йӧвгеньӧс восьсӧн видзӧдлыны на вылӧ да нимкодясьыштны тайӧ сӧстӧмсьыс-сӧстӧм видзӧдласнас. Со пӧ ме кутшӧм аслыснога мича да восьса сьӧлӧма. И некодлы лёк ог кӧсйы, сӧмын быдӧнлы бурсиа. И друг Йӧвгень аслыс тӧдлытӧг нюммуніс, и быдсӧн шонавліс сылӧн сьӧлӧм бердтіыс. Гӧгӧрвоис сійӧ, мый выль нывкаыскӧд лӧсявны кутас, да найӧ бур ёртъясӧн лоасны. И пыр жӧ шӧпнитіс сылы:
— А менӧ Йӧвгеньӧн шуӧны.
— Ме тӧда нин, — сідз жӧ воча вашнитіс нывка.

И. Белых серти

3. Аддзы да гиж Юляӧс серпасалысь кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд.

1) Кутшӧмӧн петкӧдлӧ Юляӧс автор?
2) Мыйла нюммуніс Йӧвгень тӧдтӧм нывкалы?

5. Сет текстыслы ним.
6. Содты аслад кывкудйӧ мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс.

1. Син пырыд нуӧд текстсӧ да мӧвпышт, кутшӧм кыв колӧ содтыны медводдза сёрникузяын.
2. Тӧдмав тӧдчӧдӧм кывъяслысь вежӧртассӧ.
3. Аддзы текстсьыс ним да паськыд кывъяс дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм тайӧ кывсикасъяс? Гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ.
4. Лыддьы текстсӧ. Аддзы орччӧдӧмъяс. Кутшӧм вежӧртас найӧ кутӧны текстын? Гӧгӧрвоӧд моз да кодь кывбӧръяслысь вежӧртассӧ.
5. Бӧрйы да гиж текстысь кузнечлысь ортсысӧ петкӧдлысь кывъяс да кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс.

Батьӧй менам кузнеч вӧлі. Рыжӧймӧм да кытсюрӧ розявлӧм палитчӧм кучик партука да шапкатӧм — дзик мойдвывса багатыр кодь, сійӧ вӧлі ыджыд да ён. Сувтас кокъяссӧ паськӧдӧмӧн тувсов тӧлыслы воча, куньтыралӧ синсӧ да нюмъялӧ. Пиньясыс крепыдӧсь, еджыд лым моз дзирдалӧны. Вильыш тӧв летйӧ сылысь смоль сьӧд юрсисӧ, и батьӧ радысла мурзыштӧ. Сійӧ миян мугов, буракӧ, та вӧсна сиктса нывбабаяс нимтылісны сійӧс чиганӧн. А гашкӧ, и визув да гажа сям вӧснаыс. Батьӧ кӧть мугов ачыс, а синъясыс лӧзӧсь, югыдӧсь. И сэтшӧм визулӧсь!
Коді оз мун кузнеча бокті, век пыраласны бать дорӧ. И менӧ кыскис батьӧ дінӧ магнит дінӧ моз. Мыйӧн сійӧ вӧлі петас тшына кузнечасьыс, ме котӧрта сы дорӧ. Батьӧ вына кияснас качӧдлас менӧ вылӧ-вылӧ. Вит-ӧ-квайтысь качнитӧм бӧрын лэдзас менӧ муас да сарӧга сьӧд чуньяснас малыштас бандзибӧс, шуас: «Ветлам, буди, пыстапи, пажнайтыштам-а».

Н. Куратовалӧн «Батьяс йылысь висьт» серти

1) Кутшӧм кузнечлӧн сямыс?
2) Мыйла сиктса нывбабаяс нимтылісны нывкалысь батьсӧ чиганӧн?
3) Мый йылысь висьталӧ тіянлы кузнечлӧн паськӧмыс?

7. Бӧрйы сетӧм кывъясысь кывбердъяс, кодъяс петкӧдлӧны кузнечлысь сямсӧ. Аддзы текстысь сёрникузяяс, кодъяс гӧгӧрвоӧдӧны найӧс.

8. Висьтав ас кывйӧн медшӧр герой йылысь. Вӧдитчы гижӧдъяснад.

9. Содты аслад кывкудйӧ мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс.

1. Тӧдмав мат, садьтӧг, дзоргис кывъяслысь вежӧртассӧ.
2. Лыддьы текстсӧ. Медводдза юкӧнысь аддзы кывтэчасъяс (эмакыв да кывберд). Гӧгӧрвоӧд найӧс.
3. Лыддьы мӧд юкӧнсӧ. Висьтав, код йылысь мунӧ сёрниыс.
а) Кӧрт Айка йылысь.
б) Йиркап йылысь.
в) Яг Морт йылысь.
г) Юрка йылысь.
Мыйла тэ тадзи чайтан?

4. Аддзы да гиж шӧр геройлысь ортсысӧ серпасалысь кывтэчасъяс.

Уна тӧдліс коми войтыр
Шуштӧм лун да гажтӧм кад.
Коркӧ важӧн сылы вӧлі
Парма пытшкын веськыд мат.

Ветліс сэні пашкыр ош моз
Гундыр сяма гӧна морт,
Гашкӧ, вакуль пӧвстысь петысь,
Гашкӧ, вӧрсаяслӧн ёрт.

Туша сылӧн вӧлі ыджыд -
Быттьӧ увтӧм пожӧм пу.
Паськӧм пыдди сійӧ новліс
Куим вуртӧм йӧра ку.

Вой шӧр войын быдтор аддзис
Сылӧн мисьтӧм гӧрдов син.
Кӧнкӧ шуштӧм пемыд вӧрын
Вӧлі сылӧн оланін.

...Йӧзыс садьтӧг сыысь поліс,
Дзоргис гӧгӧр лун и вой:
Оз-ӧ кыськӧ пуяс костысь
Мыччысь сылӧн гӧна сой...

5. Аддзы да гиж орччӧдӧмъяс. Гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ.

6. Висьтав ас кывйӧн Яг Морт йылысь.

1) Кутшӧм мифическӧй персонажъяс йылысь гижӧ авторыс? Мый тэ тӧдан на йылысь?
2) Коді гижис поэмасӧ? Кыдзи сійӧ шусьӧ?
3) Лыддьы да тӧдмав, коді вермис Яг Мортӧс.

8. Тӧдмав, кутшӧм театрын позьӧ видзӧдны «Яг Морт» спектакль.

1. Лыддьы челядьлысь висьтъяссӧ.

2. Тӧдмав, кодъяс йылысь мунӧ сёрниыс.

1. Микулай — менам медбур ёрт. Сійӧ велӧдчӧ 8-ӧд классын. Микулай кузь тушаа, еджыд юрсиа, лӧз синма зон. Школаӧ сійӧ ветлӧ сӧстӧм паськӧмӧн: сьӧд гачӧн да югыд дӧрӧмӧн. Урокъяс бӧрын ми ёнмӧдам дзоньвидзалун «Скала» шӧринын, радейтам ворсны футболысь. Нӧшта Коля ветлӧ шылад велӧдан школаӧ, велӧдчӧ ворсны гудӧкӧн. Менам ёртӧй — шмонитысь морт, сыкӧд пыр гажа. Микулай век дась сетны отсӧг.
2. Анна Ивановна — абу сӧмын миян медрадейтана велӧдысь, но и бур ёрт. Сійӧ — миян классӧн веськӧдлысь. Тайӧ латшкӧс тушаа, чӧдлач синма, читкыль юрсиа, мусаник чужӧма аньыс пыр дась миянлы отсавны. Анна Ивановнакӧд ми ветлам походӧ, петкӧдчам школаса гажъяс вылын, участвуйтам быдпӧлӧс конкурсын. Анна Ивановна — зіль, авъя да сибыд морт. 2013 воын Анна Ивановна лоис «[...]» конкурсын вермысьӧн.

1. 17-ӧд удж да кывкуд вылӧ мыджсьӧмӧн гиж серпаса текст сетӧм темаясысь ӧти вылӧ.
1) Менам радейтана мортӧй.
2) Медбур ёрт.
3) Радейтана велӧдысь.
4) Аслад тема.

4. КОМИ МУ КУЗЯ МЕ МУНА...

1. Лыддьы выразительнӧя кывбурсӧ да висьтав, кыдзи поэтыс петкӧдлӧ Коми мулысь ыдждасӧ да озырлунсӧ.

Коми му кузя ме муна,
Гӧгӧр сулалӧ сьӧд вӧр.
Вӧрыс вывті-вывті уна,
Сыысь унаыс оз тӧр.

Аддза: сэні шыльыд пожӧм
Вылӧ лэптӧ ассьыс юр.
Сылы ӧткодь тӧв кӧть гожӧм,
Сэтшӧм пуыс тайӧ бур.

Сэні, быттьӧ пӧрысь пӧчӧ,
Дзормӧм кыпӧдчӧма коз.
Сійӧ увъяс костын вӧчӧ
Вӧрса пӧтка шоныд поз.

Сэні вашкӧдчӧны гора
Пипу чойкӧд еджыд кыдз.
Мыйкӧ сёрнитӧны нора,
Корнас шенасьӧны сідз.

2. Аддзы текстысь йӧзкодялӧмъяс, мичкывъяс, орччӧдӧм.

1. Лыддьы. Аддзы текстысь квайт сорсьӧм.

КОМИ РЕСПУБЛИКА ЙЫЛЫСЬ

Коми Республика — Россияса Федерация пытшкын торъя администрацияа тэчас. Сюрс ӧкмыссё ӧкмысдасӧд воӧдз нимыс вӧлі Коми Автономияа республика. Коми йӧз сёрниын эм нэмӧвӧйся ним — Коми му. Юркарыс сылӧн — Сыктывкар, нимыслӧн вежӧртасыс «Сыктыв ю дорын кар». Республикалӧн пасьтаыс — нёльсё дас вит сюрс квадратнӧй километр. Вӧрыс став му пасьтаысь босьтӧ квайтымын ӧкмыс прӧчент. Олысь лыдыс кык сюрс квайтӧд воын вӧлі ӧкмыссё сизимдас ӧти сюрс витсё морт. Чужан луныс — сюрс ӧкмыссё кызь ӧтиӧд вося моз тӧлысь кызь кыкӧд лун. Республикалӧн веськӧдлысьыс — Юралысь. Республикаса каналан пасъяс: канпас, дӧрапас да кып. Кып лӧсьӧдӧма Виктор Савинлӧн «Варыш поз» сьыланкыв серти. Каналан кывъяс — роч да коми.

Е. Цыпанов серти

2. Корсь текстсьыс лыдакывъяс да гиж найӧс лыдпасъясӧн.
3. Лӧсьӧд юалӧмъяс.
1) Уна-ӧ олысь Коми муын?
2) Коді лӧсьӧдіс кып?
3) Кутшӧм каналан кывъяс?

4. Помав сёрникузяяссӧ.
Коми Республикалӧн юркар — Сыктывкар.
Юралысь — Сергей Гапликов.
Каналан пасъяс — канпас, дӧрапас да кып.
Каналан кывъяс — коми да роч.

5. Тӧдмав да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кор вӧлі примитӧма республикалысь выль Оланподув?
2) Коді серпасаліс Коми Республикалысь канпассӧ?
3) Уна-ӧ коми йӧзыс миян республикаын?
4) Мыйӧн озыр Коми муным?

1. Вӧч уджъяс сетӧм текст серти.
1) Помав сёрникузяяссӧ скобкаын сетӧм юалӧмъяс вылӧ вочавидзӧмӧн.

Ми олам Коми му вылын. Миян муным зэв мича да озыр. Паськыд юяс визувтӧны лунвывсянь войвылӧ. Республикаын ӧкмыс кар. Медся важ кар — тайӧ Сыктывкар. Сюрс сизимсё кӧкъямысдасӧд воын Екатерина ІІ сетіс Усть-Сысольск погостлы кар ним. Ӧні Сыктывкар — республикалӧн юркар. Карын эм уна театр, библиотека, бурдӧдчанін; уджалӧ ыджыд вӧр комбинат.

2) Лыддьы текстлысь мӧд юкӧнсӧ ӧнія када кадакыв суффиксъяс содтӧмӧн.

Сыктывкарсянь неылын эм Микунь кар. Тайӧ тӧдчана кӧрт туй гӧрӧд. Микунь карсянь быдлаӧ мунӧны поездъяс.
Емва кар. Нимыс артмӧма Емва ю серти. Емва — «югыд ва».
Сосногорск карлы нимсӧ сетісны роч йӧз. Тайӧ кар гӧгӧрыс мича пожӧма яг. Карлӧн канпас вылын серпасалӧма тарӧс.
Ю ним серти шуӧмаӧсь Печора кар. Кар сулалӧ республикаын медся паськыд, вына да ыджыд ю вылын. Печора юысь кыйӧны чӧскыд чери.

3) Лыддьы текстлысь коймӧд юкӧнсӧ эмакыв суффиксъяс содтӧмӧн.

Ёна нималӧ Европаын Ухта кар. Дас сизимӧд нэмын нин татчӧс муын перйисны мусир. Мусирӧн озыр и Усинск кар. Уна из шом перйӧны ыджыд войвыв каръясын — Интаын да Воркутаын. А медся бур биару республикаын перйӧны войвывса том карын — Вуктылын.

2. Лыддьы текстсӧ ставнас да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кутшӧм каръяс йылысь тэ тӧдмалін?
2) Мый тэ тӧдмалін Ухта кар йылысь?
3) Кутшӧм войвыв каръяс нималӧны мупытшса озырлунъясӧн?

3. Содты юалӧмъясӧ колана кывъяс да вочавидз.
1) Кутшӧм ю дорын сулалӧ Печора кар?
2) Кӧні перйӧны уна биару?
3) Мыйӧн нималӧ Вуктыл кар?

4. Сетӧм канпасъясысь бӧрйы, кутшӧм йылысь висьтавсьӧ текстын. Кутшӧм каръяслӧн мукӧд канпасыс?
5. Сетӧм канпасъясысь бӧрйы ӧтикӧс да пример серти гиж неыджыд текст.

Пример пыдди:

Тайӧ Воркута карлӧн канпас. Карын перйӧны из шом. Канпас вылын серпасалӧма войвыв кӧрӧс, из шом кыр да из шом перъян юкмӧс.

1. Лыддьы таблицаясын сетӧм сёрникузяяссӧ. Бӧрйы колана вочакыв да гиж сылы лӧсялана шыпас.
Стӧча кӧ вочавидзанныд, медводдза таблицаын артмас кывйӧз, мӧдын — нӧдкыв. Тӧдчӧдӧм шыпасъяс петкӧдлӧны кыв помасьӧм. Вӧдитчы мусерпасӧн да «[...]» атласӧн.

2. Висьтав да гиж.
Мый тӧдмалін Коми республикаса каръяс йылысь?

3. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кӧні ми олам?
2) Кымын кар Коми Республикаын?
3) Кутшӧм каръяс тэ тӧдан?
4) Кутшӧм юяс визувтӧны Коми муті?
5) Кутшӧм ю Комиын медыджыд?
6) Кытысь петӧ да кытчӧ визувтӧ Печора ю? Кутшӧм тайӧ юыс?
7) Кутшӧм войвыв юяс тэ тӧдан?
8) Кутшӧм сиктъяс тэ тӧдан?
9) Кутшӧм тыяс эмӧсь Комиын?
10) Мыйӧн озыр Коми му?

4. Сёрнит ёртыдкӧд Коми му йылысь.

1. Лыддьы текст нимсӧ. Мый тэ тӧдан Изьва да изьватас йылысь?
2. Аддзы текстысь роч кывъяслы лӧсялана коми кывъяс.
3. Лыддьы текстсӧ.

Изьва юлӧн крут кыръя нӧрыс вылын сулалӧ сикт. Сійӧ ылысянь тыдалӧ. Олӧны тані изьватас. Найӧ торъялӧны аслыссикас паськӧмӧн да сёрнитанногӧн. Тані сёрнитӧны, быттьӧ сьылӧны.
Сиктсӧ кык пельӧ юкӧ джуджыд сён. Сён пыдӧсӧдыс визувтӧ шор. Тулыснас лым сылігӧн сійӧ зэв ӧдӧба бузгӧ. А гожӧм шӧрын лӧня сяльгӧ шыльыд изъяс костӧд.

А. Ануфриева серти

4. Аддзы текстысь паныд вежӧртаса кывъяс.
5. Аддзы кывбӧра эмакывъяс, гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ.
6. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн лӧсьӧд юалӧмъяс да вочавидз.
1) Кӧні сулалӧ Изьва сикт? 2) Кодъяс олӧны Изьва сиктын? 3) Мыйӧн торъялӧ изьватас? 4) Кыдзи сёрнитӧ изьватас? 5) Кор ӧдӧба бузгӧ сикт шӧрын шор?

7. Аддзы мусерпас вылысь Изьва сикт. Гиж неыджыд юӧр план серти.
1. Кӧні сулалӧ Изьва сикт (кутшӧм районын)?
2. Кор артмӧма сиктыс (кутшӧм воын)?
3. Кутшӧм ю визувтӧ сикткӧд орччӧн?
4. Кыдзи пасьтасьӧны изьватас?
5. Кутшӧм ыджыд гажлун пасйӧны найӧ гожӧмын?

1. Гиж текстсӧ лӧсялана кывъяс содталӧмӧн. Лыдакывъяссӧ гиж кывъясӧн. Лыддьы да тӧдмав, ыджыд-ӧ Эжва юным.

Эжва — Коми муын Печора бӧрын мӧд ыджыд ю. Сійӧ заводитчӧ кык ичӧтик вожсянь. Ӧтиыс босьтӧ васӧ Дзурнюрсянь, а мӧдыс заводитчӧ Мылва дорын. Сиктъяс да грездъяс, вӧръяс да видзьяс пӧлӧн ыджыд ӧдӧн Эжва нуӧ ассьыс сӧстӧм васӧ Еджыд саридзӧ. Кузьтаыс Эжвалӧн — 1130 километр. Коми му кузя визувтӧ ыджыдджык юкӧныс — 870 верст. Эжваӧ усьӧ 200 унджык ыджыд да ичӧт ю.

А. Туркин серти

2. Аддзы текст содержаниелы лӧсявтӧм кывтэчасъяс:
3. Пукты колана юалӧм да вочавидз.
1) Кысянь заводитчӧ Эжва ю?
2) Кытчӧ нуӧ ассьыс васӧ Эжва?
3) Кутшӧм ю усьӧ Эжваӧ?

4. Содты Коми Республикаса гырысь ю нимъяс: Печора, Эжва, Сыктыв, Вашка, Мозым, Висер, Уса.
5. Мыйын ӧткодьлуныс Эжва, Мылва, Москва кывъяслӧн? Содты некымын пример.
6. Тӧдан-ӧ тэ, мый коми йӧз овмӧдчылісны юяс дорӧ? Туяв Коми Республикаса мусерпас да гиж кар да сикт нимъяс, кодъяс артмисны ю нимъяс сертиыс. Орччӧд уджтӧ ёртыдкӧд.
7. План серти гиж неыджыд текст Коми Республикаса ю йылысь.

1. Ю ним.
2. Кутшӧм тайӧ юыс?
3. Кысянь сійӧ заводитчӧ да кытчӧ визувтӧ?
4. Юлӧн кузьтаыс да пасьтаыс.
5. Кутшӧм юяс усьӧны татчӧ?
6. Кутшӧм каръяс, сиктъяс сулалӧны ю пӧлӧн?
7. Мыйӧн озыр юыс?

Видзӧдлы фотографияяс вылӧ. Сыктывкарлысь кутшӧм юкӧн петкӧдлӧма? Аддзы вочакывсӧ текстысь.

2. Висьтав, мый тэ тӧдан тайӧ парк йывсьыс.
3. Лыддьы текстсӧ абзацъясӧн, гӧгӧрво медшӧр мӧвпсӧ да гиж.

Сыктывкарса Киров нима парклӧн историяыс заводитчис 1890 воын. Тайӧ вонас Усть-Сысольскын виччысисны зэв тӧдчана мортӧс, москваса князь Сергей Александровичӧс. Карса управа тшӧктӧм серти ӧнія парк местаӧ садитісны пуяс, сувтӧдісны мича беседка, кӧні паныдалісны князьӧс.
Но карса олысьяслы тайӧ садйыс эз ло шойччанінӧн. Тані йирсисны пӧжарнӧй командалӧн вӧвъяс.
Парк лӧсьӧдӧмӧ выльысь босьтчисны 1933 воӧ. Кык воӧн садитісны ӧти да джын сюрсысь унджык пу. Тані восьтісны спортивнӧй площадка, кинотеатр, кӧні быд рыт кино заводитчытӧдз ворсісны струннӧй инструментъяс вылын 8-14 арӧса ныв-зон. Парксӧ видзысь-дӧзьӧритысь Фёдор Павлов быдтыліс оз, парникын — ӧгуреч. Дзоридзьяслӧн лыдыс кайліс нелямын сюрсӧдз. Сы дырйи жӧ паркын лӧсьӧдісны ньыв пу аллея. Парклы сетісны Сергей Миронович Кировлысь ним.

4. Висьтав, мый выльторсӧ тӧдмалін. Мый тэнӧ чуймӧдіс?
5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кор заводитчис С. М. Киров нима парклӧн историяыс?
2) Кутшӧм тӧдчана морт воліс Усть-Сысольскӧ? Кыдзи сылӧн нимыс йитчӧма парккӧд?
3) Мыйӧн торъялӧ 1933 вося парк ӧніяысь?

6. Аддзы фотографияяслы лӧсялысь сёрникузяяс.
7. Конкурс «А тэ тӧдан Сыктывкар?». Вочавидз да содты ассьыд юалӧмъяс.
1) Кутшӧм памятникъяс эмӧсь Сыктывкарын?
2) Кутшӧм музейяс тэ тӧдан?
3) Кымын театр Сыктывкарын? Лыддьӧдлы.

1. Висьтав, мый тэ тӧдан коми вӧралысьлӧн кыйсьӧм йылысь.

Арся вӧрын коми кыйсьысьлӧн сьӧлӧмыс шойччӧ, нимкодясьӧ. Та вӧсна сійӧ вермӧ овны сэні тӧлысьясӧн. Вӧралан керкаыс сылӧн пырджык кутшӧмкӧ ю, ёль либӧ ты дорын, пуяс костын. Кыйсьысь тӧдӧ татысь быд шор, нюр, козъя вӧр да пожӧма яг. Кыйсьысь олӧ тані медбур ёртыскӧд — ур-пӧтка кыйны отсалысь понмыскӧд.
Вӧралысь асылын чеччас водз, посньыдик кос пескӧн ломтас пачсӧ, пӧсьӧдас рытнас пуӧм яя шыдсӧ, юас пӧсь тшай. Сэсся босьтас пистонкасӧ да югыдӧн петас сьӧд пывсян кодь вӧр керкаысь.

Я. Рочев серти

3. Аддзы да гиж текстысь эмакывъяс кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяскӧд. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ.
4. Аддзы да гӧгӧрвоӧд орччӧдӧм. Кыдзи гӧгӧрвоан тайӧ орччӧдӧмсӧ?

5. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст дорӧ да вочавидз на вылӧ.
1) Кӧні шойччӧ вӧралысь?
2) Кӧні сулалӧ вӧралан керка?
3) Кутшӧмӧн вӧлі кыйсьысь?
4) Кодкӧд олӧ вӧралысь?
5) Мый вӧчлывліс водз асывнас вӧралысь?

6. Тӧдмав да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Лӧсьӧд юӧртӧм.
1) Кутшӧм кадӧ да дыр-ӧ кыйсьыліс коми вӧралысь?
2) Кутшӧм кыйсян кӧлуй вӧлі вӧралысьлӧн?
3) Кутшӧм прӧмыс кыйсьысь вайліс гортас?
4) Кутшӧм вӧлі вӧралысьлӧн паськӧмыс?
5) Мый вӧлі век заптӧма вӧралан керкаас?

Удж вӧчигӧн вӧдитчы «[...]» небӧгӧн. (Сыктывкар, 1994, 53-59 л.б.)

1. Гиж текстсӧ скобкаяс восьтӧмӧн да юкӧнъяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн пуктӧмӧн.
2. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав Коми Республикаса бурдӧдчанін йылысь.

ВОЙВЫВСА КУРОРТ

1. Курортлысь парксӧ мичмӧдӧны уна пӧлӧс пу да куст. На лыдын сус пу, нинпу, ниа, льӧм, пелысь пу, сирень да боярышник.
2. Серегов курорт лӧсьӧдӧма мича местаын. Сійӧ Емва юлӧн веськыд берег вылын кык ді костын.
3. Бурдӧдчан васӧ кыпӧдӧны зэв пыдысь му пытшсьыс. Тайӧ ваыс бурдӧдӧ уна висьӧмысь.
4. Талун Серегов курорт йылысь тӧдӧны миян республикаса быд сиктын, посёлокын да карын.

С. Морозов серти

3. Лӧсьӧд юалӧмъяс да вочавидз.
1) Кӧні сулалӧ Серегов курорт?
2) Кутшӧм пуяс мичмӧдӧны курортлысь парксӧ?
3) Кутшӧм ва перйӧны му пытшкысь?

4. План серти висьтав лунвывса либӧ Киров кардорса курорт йылысь.
1) Кӧні сулалӧ курортыс? (Кутшӧм карын? Кутшӧм саридз дорын?)
2) Мыйӧн сійӧ нималӧ? Кутшӧм висьӧмъяс сэні бурдӧдӧны?
3) Кыдзи позьӧ шойччыны бурдӧдчысьяслы?
4) Мыйӧн мичмӧдӧма курортлысь территориясӧ? (Кутшӧм пу-дзоридзьяс быдмӧны?)

1. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав Емдін сиктлысь историясӧ.

Емдін сулалӧ Емва да Эжва ӧтлаасянінын, зэв мичаинын. Комияслӧн сійӧ вӧлӧма юркарӧн. Важӧн сэтчӧ сӧмын ва туйӧд вермылӧмаӧсь воӧдчыны. Сэкся кадӧ Емдін гӧгӧрыс вӧлі кыпӧдӧма стен. Гӧгӧрыс нӧшта джуджыд кырӧм кодйӧма. Уна вӧрӧг видлӧма босьтны мичаинтӧ. Сӧмын коми йӧзыд абу сетчылӧмаӧсь.
Перымса Степаныд Емдінас кыпӧдлӧма медводдза вичко. Сэсся восьтӧма школа да велӧдӧма коми йӧзӧс аслас анбур серти.

1) Кор да кӧні чужлӧма Перымса Степан?
2) Кӧні сійӧ велӧдчӧма?
3) Кутшӧм ыджыд каръясын нуӧдӧма ен нога уджсӧ?

3. Аддзы Перымса Степанӧн гижӧм анбур. Анбур пасъясӧн гиж ассьыд нимтӧ.

5. ВИДЗАМ, ДОРЪЯМ ЧУЖАН ВӦР-ВА!

1. Лыддьы текстсьыс медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстас?
2. Аддзы текстсьыс, код йылысь гижӧдыс. Кыдзи чайтан, сійӧ коді — том морт, олӧма али пӧрысь?
3. Лыддьы текстсӧ. Быд абзацлы сет ним.

Ӧшинь улын зэв нин дыр быдмис кыдз пу. Ӧксинь тьӧт вунӧдіс нин, кор садитліс тайӧ еджыд кока пашкыр пусӧ. Ӧксинь пӧч век пӧрысьмис, а кыдз пу воысь-во мичаммис.
Пӧрысь морт радейтіс аслас киӧн садитӧм пусӧ. Гажа тувсов рытъясӧ пукавліс неыджыд улӧс вылын, шойччӧдліс мудзӧм ки-коксӧ, казьтывліс ныв-пиянсӧ, кодъяс радейтлісны жӧ пукавны тайӧ пу улас. А ӧні разӧдчисны лэбачьяс моз чужан позйысь.
Да и посёлокса том йӧз волывлӧны татчӧ. Мукӧддырйи вой шӧрӧдз пукаласны, сьыласны да гажӧдчасны.
Со и талун пӧч петіс шойччыны пу улӧ. Но мый тайӧ? Кыдзлысь чорыд кучиксӧ кодкӧ вундалӧма, розьӧдлӧма. Бӧрдіс кыдз, бӧрдіс и Ӧксинь тьӧт. Эз, нинӧмӧн эз вермы отсавны пулы пӧч. Сійӧ эз тӧд, коді ӧти лунӧн вӧчис кык дой: чӧла сулалысь кыдзлы да пӧрысь Ӧксинь тьӧт сьӧлӧмлы.

И. Коданёв серти

1) Кыдзи автор серпасалӧ кыдз пусӧ? Аддзы мичкывъяс.
2) Коді садитліс кыдз пусӧ?
3) Мый йитӧ Ӧксинь тьӧтӧс кыдз пуыскӧд?

5. Мӧд абзацысь гиж кадакывъяс, гӧгӧрвоӧд налысь вежӧртассӧ.
6. Нёльӧд абзацысь аддзы лыдакыв + эмакыв кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс.
7. Мӧвпышт да вочавидз, мыйла бӧрдісны кыдз пу да пӧрысь морт.

1. Син пырыд нуӧд текстсӧ да висьтав, кутшӧм лэбачьяс йылысь текстыс.
2. Вочавидз, код нимсянь гижӧдыс. Кӧні мунӧ действиеыс?
3. Лыддьы ас кежысь медводдза абзацсӧ. Кыдзи чайтан, кутшӧм проблема восьтӧма текстас?
4. Кутшӧм шыяс кылісны ты вылын? Вочавидзӧмсӧ аддзы текстсьыс.
5. Лыддьы текстсӧ ставнас.

Ӧтчыд ме локті Вадыб ты дорӧ. Местаӧдз вои пемыднас, узьмӧдчи тыдорса керкаӧ. Асывнас садьми лыйсьӧм шыясысь. Тыдалӧ, утка кыйысьяс войнас воӧмаӧсь. Ты вылын кылісны кутшӧмкӧ чилзӧм шыяс. Лым еджыд гырысь лэбачьяс, гашкӧ, дасысь унджык, кытшлалӧны-лэбалӧны ва весьтті, зэв нора горзӧны...
Час-мӧд-коймӧд вуграси. А юсьяс оз и думайтны эновтны ты вывсӧ, пыр лэбалӧны сы весьтті. Меным шуштӧм лои лов вылын. Мӧвпала: эз-ӧ нин лыйны-вины тайӧ ён лэбачсӧ, миянлысь вӧр-васӧ мичмӧдысьсӧ.
Кытшовті тысӧ, нинӧм эг казяв. Некод эз уяв. Петі берегӧ. Ылісянь на видз шӧрсьыс казялі еджыд тубрас. Юсь пласьтвидзӧ-куйлӧ. Бордъяссӧ оз вӧрзьӧд ни. Вот мый вӧсна, вӧлӧм, горзӧны-бӧрдӧны ёртъясыс, чой-вокыс, бать-мамыс. Бордъясыс коньӧрлӧн шевкнитчӧмаӧсь ӧтарӧ-мӧдарӧ, юрыс мышвыв чатӧртчӧма. Тыдалӧ, муӧ усьӧм бӧрын, кувтӧдзыс, видзӧдлӧма енэжӧ, прӧщайтчӧма нэм кежлас.
Сьӧлӧм дойӧн ме эновті тысӧ. А юсьяс пыр на кытшлалісны енэжас.

В. Торопов серти

6. Аддзы серпас дорӧ лӧсялысь юкӧн. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.
7. Медводдза да мӧд абзацысь аддзы юсьясӧс серпасалысь кывтэчасъяс.
8. Коймӧд абзацысь аддзы соссяна формаа да изобразительнӧй кадакывъяс. Гӧгӧрвоӧд налысь вежӧртассӧ. Мӧвпышт да лӧсьӧд тайӧ кадакывъяснас 1-2 юалӧм.

Пример пыдди: Мыйла горзӧны-бӧрдӧны юсьяс?
Кыдзи тайӧ юалӧмсӧ позьӧ йитны ты вылын кылана шыяскӧд? Вочавидз юалӧм вылӧ.
9. Кутшӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн автор серпасалӧ кулӧм юсьӧс? Гӧгӧрвоӧд найӧс. Мыйла автор сьӧлӧм дойӧн эновтіс тысӧ?
10. Вӧч кывкӧртӧдъяс.

1) Колӧ-ӧ бырӧдны му вылысь вӧр-ва мичмӧдысь ён лэбачьяссӧ, гежӧда паныдасьлысь пемӧсъяссӧ, быдмӧгъяссӧ?
2) Мый колӧ вӧчны, медым найӧ эз бырны му вылысь?
3) Кыдзи тэ верман видзны чужанінлысь озырлунсӧ — коми парма?

1. Лыддьы текстсӧ да висьтав, тӧвйысь али лунвылӧ лэбысь лэбач йылысь висьтавсьӧ. Мыйла тэ тадзи чайтан?
Тӧдмав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм кывъясыслысь. Вӧдитчы кывчукӧрӧн.

Ті аддзывлінныд уркайлысь сёйӧмсӧ? Ме аддзывлі. Уркай — зэв аслыспӧлӧс лэбач. Пиянсӧ кӧдзыд тӧлын чужтӧ. А нырыс сылӧн тешкодь, шыран кодь. Лэчыд. Видзӧдім, да здук-мӧдӧн коз пу кольтӧ орӧдіс. Пу вожӧ мыджсис, кокъяснас кольсӧ кутӧ, а нырнас чашкӧдӧ да кывнас кыскалӧ кӧйдыссӧ.
Боксянь кӧ видзӧдан, он и пыр гӧгӧрво — ворсӧдчӧ лэбачыс али нуръясьӧ. Киллис кольсӧ да муӧ шыбитіс.
Усьӧм коль дорас воласны на уръяс да шыръяс, сизь на, гашкӧ, чӧсмасяс.

Г. Турьев серти

3. Гӧгӧрвоӧд текстыслысь сикассӧ — повествование, описание либӧ рассуждение. Мыйла тадзи чайтан?
4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кыдзи нуръясьӧ уркай?
2) Кутшӧм тайӧ лэбачыс?
3) Кодъяс чӧсмасьӧны уркайӧн килльӧм кольнас? Кутшӧм серпасъяс позьӧ лӧсьӧдны текст дорӧ?
6. Гиж неыджыд юӧр план серти.
1) Кутшӧм лэбачьяс тӧвйӧны Коми муын?
2) Мый сёйӧны тӧвйысь лэбачьяс?
3) Кыдзи позьӧ отсавны лэбалысь ёртъяслы коллявны кӧдзыд тӧв?

1. Син пырыд нуӧд текстсӧ. Тӧдмав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм кывъясыслысь.
2. Корсь текстсьыс вӧрса пемӧс да лэбач нимъяс.
3. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав шӧр геройсӧ.

Со ӧти пусянь мӧдӧ котралӧ еджыд кӧч. Сійӧ корсьӧ нур. Сы бӧрся важӧн кыйӧдчӧ руч. Дзебсьӧма паськыд лапъяса коз улӧ да виччысьӧ кӧчлысь матысмӧм. Легӧдыштіс кӧч кузь пельяссӧ, котӧртіс веськыда ручлань. Ручыд кӧсйис уськӧдчыны.
Друг кыліс ув чегӧм шы. Ыджыд шыӧн кыпӧдчис дозмӧр. Руч дозмӧрлань уськӧдчис. Пӧткаыд лэбзис коз йылӧ. А кӧчыд быттьӧ эз и вӧвлы! Коньӧр руч нуръясьтӧг колис.

4. Лӧсьӧд текст дорӧ юалӧмъяс да вочавидз на вылӧ.
1) Коді корсьӧ нур?
2) Кытчӧ дзебсьӧма кӧч?
3) Кыдзи кыпӧдчис дозмӧр коз йылӧ?
4) Мыйла руч колис нуръясьтӧг?
5. Веж кывтэчассӧ ӧти кывйӧн.
«быттьӧ эз и вӧвлы» — тайӧ:  пышйис.
6. Гиж геройяслысь действиеяссӧ серпасалысь ӧнія када кадакывъяс. Кутшӧм герой йылысь энӧ висьталӧй? Мыйла?
7. Бӧрйы текстыслы ним да подулав ассьыд бӧрйӧмтӧ.
Коньӧр кӧч. Руч кыйсьӧ. Ыджыд дозмӧр.

1. Текстлӧн быд абзацысь гиж ӧти-кык тӧдса кыв. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.
2. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь тайӧ текстыс?
3. Лыддьы текстсӧ. Гиж гӧгӧрвотӧм кывъяссӧ, гӧгӧрвоӧд кывкуд серти.
4. Быд абзацлы сет ним.

Шоныд зэр бӧрын мыччысис яръюгыд шонді.
Неыджыд мыр вылӧ пуксис ичӧтик-ичӧтик лэбач, пемыдвиж юра королёк. Сісьмӧм мыр пытшкысь сійӧ тэрыба кутіс кокавны гагъясӧс.
Миян вӧръясын олысь лэбачьяс пиысь королёк медся ичӧт, некымын грамм сьӧкта и эм. Кӧть и ичӧт, а сёйнысӧ ён. Во чӧжӧн вӧръясысь сійӧ бырӧдӧ миллионысь унджык гагйӧс да пучӧйӧс, видзӧ пуяссӧ сісьмӧмысь.
Королёк вӧчӧ позсӧ пожӧм да коз пуяс вылӧ. Ассьыс резина мач кодь гӧгрӧс позсӧ сійӧ ӧшӧдас пу лапъяс костӧ — мунан орччӧн, а он аддзы. Колькъясыс анькытш тусь кодь посниӧсь.
Тайӧ ичӧтик лэбачсӧ аддзыны сьӧкыд. Сійӧ олӧ ёнджыка ылі вӧръясын. Ӧтлаавны кӧ коми пармаса медся ыджыд пӧткакӧд — чукчикӧд, королёк кажитчас «лилипутӧн». Пӧрысь чукчи сьӧкыдджык королёкысь матӧ сюрс пӧв.

И. Коданёв серти

5. Текст вылӧ мыджсьӧмӧн сувтӧд кывтэчасъяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн.
Кутіс кокавны гагъясӧс; сьӧкыд аддзыны; во чӧжӧн бырӧдӧны; пу лапъяс костӧ.
6. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд юалӧмъяс.
7. Бӧрйы текстлы лӧсялана юалӧм. Вочавидз юалӧм вылас.
а) Кор королёк вӧчӧ позсӧ?
б) Кутшӧм гагъясӧс кокалӧ ичӧтик лэбач?
в) Кӧні мыччысис яръюгыд шонді?
г) Мыйла он аддзы королёклысь позсӧ?
8. Гиж кывтэчасъяс; кывберд + сложнӧй эмакыв; эмакыв + превосходнӧй степеня кывберд; эмакыв + сравнительнӧй степеня кывберд.
9. Висьтав королёк йылысь гижӧм кывтэчасъяс вылӧ мыджсьӧмӧн.
10 Корсь текстсьыс орччӧдан оборотъяс, лыдакывъяс. Мый могысь найӧс сетӧма авторыс?

1. Лыддьы текстысь медводдза да бӧръя абзацъяссӧ. Мый йылысь, тэ ногӧн, висьтавсьӧ текстын?
2. Аддзы текстысь сложнӧй кадакывъяс, пукты кывпод формаӧ, тӧдмав вежӧртассӧ.
3. Лыддьы текстсӧ юкӧнъясӧн. Быд юкӧнлы сет ним. Гӧгӧрвоӧд.

Гажа тувсов лун! Кымӧртӧм кельыдлӧз енэжын дзирдалӧ яръюгыд шонді. Лунвывсянь пӧльтӧ небыдик тӧв. Кокньыда лолавсьӧ сӧстӧм сынӧднас. Гӧгӧр дзользьӧны лэбачьяс, кодъяс радлӧны-нимкодясьӧны ас чужан мулы.
А со ичӧтик сырчик! Важӧн коми йӧз шулӧмаӧсь, мый сійӧ аслас ичӧтик нырнас чегӧ ю вылысь йисӧ. Регыд йиыс потласяс-жугласяс да кылалас саридзлань. Юлань бузгӧны-визувтӧны гора варов шоръяс.
А кутшӧм мича берег дорын быдмысь бербаыс! Сійӧ миян войвывса мимоза. Регыд заводитас быдмыны видзьяс вылын турун. Ловзяс сиктъяс да каръяс гӧгӧрын вӧр-ва.
Тулыс! Видза олан, шань да мелі тулыс! Видза олан, гажа кад!

И. Коданёв серти

4. Аддзы текстсьыс кывтэчасъяс: кывберд + косвеннӧй вежлӧга эмакыв и, или относительнӧй кывберд + эмакыв. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.
5. Корсь текстысь мӧд колян кад формаа кадакывъяс. Мыйла кадакывсӧ сетӧма татшӧм формаын?
6. Гиж текстсӧ ӧнія кадын сулалысь кадакывъяссӧ I колян кадаӧн вежӧмӧн.
7. Мыйла радлісны лэбачьяс? Бӧрйы колана вочакыв.
а) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый заводитіс быдмыны видзьяс вылын турун.
б) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый зэв мича берег дорын быдмысь берба.
в) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый регыд потласяс-жугласяс юяс вылысь йиыс.
г) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый чужан муӧ локтіс тулыс.
д) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый лунвывсянь пӧльтіс небыдик тӧв.

8. Лӧсьӧд 1-2 юалӧм сӧмын сійӧ сёрникузяяс дорӧ, кӧні кадакывйыс сетӧма локтан када формаын.
9. Сет текстыслы ним.

1. Лыддьы текстсӧ чутъяс местаӧ колана кывъяс содталӧмӧн. Висьтав, кутшӧм еджыд бобувъяс йылысь гижӧ авторыс. Мыйла тэ тадзи чайтан?

Кор Надя водіс узьны, ывлаыс вӧлі букыш. А кор чеччис асывнас, ӧшиньӧд аддзис лэбалысь бобувъясӧс: зэв уна и ставыс еджыдӧсь. Тайӧ бобувъясыс став мусӧ шебралӧмаӧсь небыд эшкынӧн.
«Мамӧ, лым усьӧ!» — горӧдіс Надя да кутіс йӧктыны ӧшинь водзын.
Бобувъяс лэбисны и лэбисны мулань. Надя пасьтасис да петіс ывлаӧ. Нюжӧдіс кисӧ. Ичӧтик ки пыдӧс вылас пыр жӧ усисны лым чир. Надя эз на удит прамӧя видзӧдлыны, а лым чирйыд исковтіс чуньяс костӧд.
Колисны лунъяс. Ӧтчыд ыджыд вӧр сайысь ... бушков. Котӧртігмоз сійӧ тэчис джуджыд лым толаяс. Надя кӧсйис кутавны лэбалысь лым чиръяссӧ, но нинӧм эз артмы: найӧ емъяс моз сутшкалісны нывкалысь чужӧмбансӧ, а киас эз сюрны. (Л. Палкин серти)

1) Кутшӧм серпас аддзис Надя асывнас ӧшиньӧдыс?
2) Мыйла нывка кутіс йӧктыны ӧшинь дорас?
3) Мыйла лым чирйыс исковтіс Надялӧн чуньяс костӧдыс?
4) Кыдзи вежсис поводдя бушков воӧм бӧрын?
3. Уджав ёртыдкӧд. Аддзӧй текст мичмӧдысь кывъяс: мичкывъяс, орччӧдӧмъяс, йӧзкодялӧмъяс. Гӧгӧрвоӧдӧй налысь вежӧртассӧ.

1. Лыддьы текстыслысь нимсӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ. Став кывсӧ-ӧ вуджӧдін? Мыйла?
2. Тӧдан-ӧ тэ, кӧні национальнӧй парк «Югыд ва»? Петкӧдлы мусерпас вылын.
3. Аддзы текстысь лыдакывъяс да гиж найӧс кывъясӧн.
4. Бӧрйы колана вариант:
5. Прӧверит асьтӧ кывчукӧр серти.
6. Мичаа лыддьы текстсӧ, лӧсьӧд план.

«Югыд ва» национальнӧй парк йылысь

1994 вося апрель 14 лунӧ вӧлі котыртӧма «Югыд ва» национальнӧй парк. Сійӧ — Россияын медся ыджыд парк. Меститчӧма Печора, Вуктыл да Инта районъясын. Паркас абу ни ӧти сикт-грезд.
Парклӧн угоддьӧас уна ю. Найӧ зэв аслыспӧлӧсӧсь. Зэригӧн ваыс, овлӧ, ӧти лунӧн туӧ. И ямӧ ӧдйӧ жӧ. Медся гырысьяс лыдын — Косью, Тшугӧр, Ыджыд Сыня.
Паркса пармаыс зэв озыр. Сэні олӧ 120 сайӧ поздысьысь лэбач. Тані уна дозмӧр, сьӧла, байдӧг. Весиг эм сьӧд аист, ичӧт юсь да соловей-красношейка. «Гӧрд книгаӧ» пырысьяс лыдын гӧрд зобъя казарка, скопа, кречет, сапсан, орлан-белохвост, беркут.
Уна и зверыс. Ош, кӧин, йӧра, кӧр, сан, руч, вӧркань... Дона куа зверъяс лыдысь паныдасьлӧны сьӧдбӧж, ур, тулан, низь да кидус — низьлӧн да туланлӧн пиыс. Европа юкӧнын сӧмын тані олӧ-вылӧ войвывса пищуха, Миддендрофлӧн полёвка...
«Югыд ва» нималӧ, дерт, и чериӧн. Ставыс 21 рӧд. Сэтчӧс ю-тыын вель уна дона чериыс: ком, кебӧс, пелядь, кумжа, чир, таймень да нималана чими.
Пасъям, «Югыд валӧн» визув юяс козьналӧны Печоралы сӧдз да сӧстӧм ва. Сійӧ збыльысь синва кодь югыд. И тайӧ зэв тӧдчана. Паркыслӧн нимыс — «Югыд ва» — рочӧн лоӧ «светлая вода».

«Йӧлӧга» газетысь

7. Думышт да гиж текст дорӧ 2-3 юалӧм.
Пример вылӧ: Кымын поздысьысь лэбач олӧ паркын?
8. Аддзы да гиж текстсьыс наречиеяс. Лӧсьӧд на отсӧгӧн 2-3 сёрникузя «Вӧр-ва» тема вылӧ.
9. Дасьты «Югыд ва» национальнӧй парк йылысь презентация.

1. Тӧдан-ӧ тэ, кыдзи гут-гаг отсалӧны мортлы да вӧр-валы?
2. Висьтав, кутшӧм пӧльза вайӧны йӧзлы енгаг да юрсигусь.
3. Лыддьы текстсӧ да висьтав кодзувкотъяслӧн коланлун йылысь.

Ваня пӧльыскӧд восьлаліс вӧр туйӧд. Пӧльыс индіс Ванялы лыскысь тэчӧм ыджыд чукӧр вылӧ.
— Тайӧ кодзувкоткар, кодзувкотъяслӧн оланін, — шуис пӧльыс. — Ок и уджачӧсь жӧ кодзувкотъясыд! Видзӧд, кыдзи найӧ тэрмасьӧны весавны вӧрсӧ да бурдӧдны пуяссӧ. Найӧ бырӧдӧны вӧрсьыд уна гут-гагйӧс. Кӧні эм кодзувкот оланін, сэні вӧрыс сӧстӧм. Кодзувкотъясыд и морттӧ бурдӧдӧны.

Э. Полякова серти

4. Тӧдмав, кыдзи кодзувкотъяс отсӧгӧн позьӧ бурдӧдчыны.
5. Содты лӧсялана юалӧм да вочавидз.
1) Кыдзи шусьӧ кодзувкотъяслӧн оланіныс?
2) Кутшӧмӧсь кодзувкотъясыд?
3) Позьӧ-ӧ бырӧдӧны вӧрысь кодзувкотъяс?
4) Кутшӧм вӧрыд век сӧстӧм?

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Тэ радейтан гожӧм?
2) Кутшӧм поводдя овлӧ гожӧмын?
2. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.

1) Мисьтӧм кымӧр шондісӧ ӧдйӧ сайӧдіс. 2) Друг яръюгыда чардыштіс. 3) Сэсся и йиркнитіс! 4) Кок улын муыс весиг сыркмунліс. 5) Бара чардыштіс да гымыштіс гораджыка. 6) Кыпӧдчис ыджыд бушков. 7) Коз да пожӧм пуяслӧн кузь туганъясыс ымӧстісны. 8) Льӧм да  бадь нетшкысьӧны лёкысь. 9) Веж кыдзьяс кодлыкӧ шаргӧны-норасьӧны коръяснас.

3. Сёрникузяяссьыс артмӧд текст. Сет ним.
4. Текстсьыс корсь да гиж пу нимъяс. Юклы найӧс кык чукӧрӧ — лыска пуяс да коръя пуяс. Содты 2-3 пу ним быд чукӧрӧ.
5. Гиж текстсьыс сетӧм юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс.
3) Мый вӧчӧны? 4) Мый вӧчис?
Вӧч кывкӧртӧд: Кутшӧм кывсикасъяс вочавидзӧны тайӧ юалӧмъяс вылас?
6. Аддзы йӧзкодялӧмъяс. Гиж медся мичаяссӧ.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь текстыс?
2. Кымын герой текстас? Кодъяс костын мунӧ сёрниыс?

3. Лыддьы ас кежад да аддзы текстсьыс кывтэчасъяс.
4. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

ялаа эж

кусӧдтӧм чигарка

5. Лыддьӧй текстсӧ рольяс серти.

Питирим шемӧса горӧдіс:
— Пожӧм дачаыд сотчӧма!
И збыльысь, томиник, во кызь-комына, пожӧма ягторӧс кузяла и пасьтала чишнитӧма пӧжар. Биыс, буракӧ, абу и вывтісӧ жар вӧлӧма да ёнджыкасӧ сӧмын ялаа эжсӧ да пожӧм дінъяссӧ чишкалӧма, унджык пожӧмыс лыскаӧсь на сулалӧны. Но тайӧ нин абу веж небыд лыс, а косьмӧм-чорзьӧм гӧрд лыс, коді оз вермы ни шонді югӧр кыйны, ни зэр ва юны. А том пуясысь ньӧжйӧникӧн кусӧ медбӧръя лов шыыс...
— Вот тэныд и Пожӧм дача! — шутёвтіс Степан Фёдорович.
— Кодкӧ нӧ нарошнӧ али мый сотӧма?! — юаліс Райда.
А Питиримлы кажитчис, мый сійӧ сулалӧ шойна дорын, кытчӧ дзебӧмаӧсь сылы медся дона йӧзсӧ.
— Жар дырйиыд кос ягыдлы уна оз и ков, — жугыля шуис Питирим. — Кусӧдтӧм чигарка пом шыбитін, и — ыпнитіс... А тэныд мый — мед сотчӧ, абу тай аслад... Тэнад зептысь оз чин.

И. Торопов серти

1) Мый горӧдіс Питирим?
2) Мый лоис пожӧм ягторкӧд?
3) Мый вермис лоны помкаӧн (причинаӧн)?
4) Кыдзи гӧгӧрвоан Питиримлысь кывъяссӧ? Мый майшӧдлӧ сійӧс?
7. Гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм кывъяслысь формасӧ.
8. Помав сёрникузяяссӧ.
Вӧрын оз позь шыблавны ёг.
Вӧрын позьӧ вотчыны.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Мыйӧн озыр Коми му?
2) Кутшӧм пуяс быдмӧны Комиын?
3) Кутшӧм вӧрпа олӧ вӧрын?
4) Кутшӧм лэбачьяс поздысьӧмаӧсь Комиӧ?
5) Мыйӧн позьӧ чуймӧдны татчӧ волысьясӧс (гӧсьтъясӧс, туристъясӧс)?
2. Лыддьы да вуджӧд. Инды соссяна формаа кадакывъяс. Содты ассьыд сёрникузя.
1) Вӧр-ва — миян озырлун. Сійӧс оз позь дойдны!
2) Вӧр-ва — пемӧсъяслӧн оланін. Эн кедзовт найӧс!
3. Помав сёрникузяяссӧ.
1) Войвыв Излысь вӧр-ва памятникъяс видзӧм могысь котыртӧма “Югыд ва” национальнӧй парк.
2) Сійӧ меститчӧ Печора, Вуктыл да Инта районъясын.
3) Комиын нӧшта эмӧсь вӧр-ва видзан инъяс.
4. Кутшӧм вогӧгӧрся кад тэныд медся ёна воӧ сьӧлӧм вылад? Мыйла?
5. Мичаа лыддьы Александра Петровна Мишариналысь кывбурсӧ.

Коми муӧй менам дженьыд гожӧмъяса,
Но и сійӧ менам сӧстӧм пожӧмъяса.
Коми муӧй менам веж морозъяса,
Но и сійӧ менам мича козъяса.

Коми муӧй менам зэра аръяса,
Но и сійӧ менам байдӧг-таръяса.
Коми муӧй менам зыбуч нюръяса,
Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса.

Коми муӧй менам кӧдзыд вой тӧла,
Шуда да быд уджысь повтӧм войтыра.

6. Кутшӧмӧн петкӧдлӧма Александра Мишарина Коми мусӧ? Кывбур сертиыс лӧсьӧд таблица.

Мый кажитчӧ авторлы?
сӧстӧм пожӧмъяса

Мый майшӧдлӧ авторӧс?
дженьыд гожӧмъяса

7. Вӧч кывкӧртӧд. Радейтӧ-ӧ А. Мишарина Коми мусӧ? Радейтан-ӧ тэ? Мыйла?
8. Содты: Коми муӧй менам зыбуч нюръяса.
Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса.
9. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ.
1) Ас вӧр-ваад быд пу нюмъёвтӧ.
2) Чужан муыд и ки тырын муса.
3) Быд пӧтка локтӧ аслас позйӧ.
4) Ас гортад ачыд ыджыд да паськыд.
5) Бур ним-славатӧ куж видзнытӧ.

6. МОРТӦС УДЖ СЕРТИ ТӦДМАЛӦНЫ

1. Содтӧй диалогсӧ да лыддьӧй ёртыдкӧд.

— Видза оланныд!
— Висьтыштӧй ас йывсьыныд. Кӧні чужинныд? Кутшӧм котырын быдминныд?
— Чужи ме Канава грездын.
— Кодӧн ӧні уджаланныд?
— Уджала лавкаын вузасьысьӧн.
— Кӧні ті велӧдчинныд школа помалӧм бӧрын?
— Ме помалі Сыктывкарса кооперативнӧй техникум.
— Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, мед уджавны тані?
— Колӧ лоны вежавидзысьӧн, шаньӧн.
— Аттьӧ тіянлы. Быд бурсӧ.
— Аддзысьлытӧдз.

2. Вочавидз, кодъяс костын вермас мунны татшӧм сёрниыс. Позьӧ-ӧ шуны, мый тайӧ интервью? Кутшӧм профессияын колӧ кужны босьтны интервью?
3. Лыддьы текстсӧ.

Алёна Терентьева уджалӧ журналистӧн «Юрган» телеканалын. 2005-ӧд воын сійӧ помаліс Сыктывкарса канму университет. Алёна велӧдчис филология факультетын. Тані сійӧ босьтіс зумыд тӧдӧмлунъяс. Алёна сьӧлӧмсянь велӧдіс чужан кыв да литература, радейтіс велӧдны и финн кыв. Сюсь да вежӧра нылӧс университет помалӧм бӧрын босьтісны уджавны телевидениеӧ. Алёна — тӧлка, авъя, вежавидзысь журналист. Том журналистлы тшӧкыда лоӧ петавлыны туйӧ, медым аддзысьлыны выль йӧзкӧд, тӧдмавны, кыдзи уджалӧны совхозын либӧ леспромхозын, шахтаын да кӧрт туй вылын. И став аддзылӧмтор йывсьыс колӧ висьтавны телевизор видзӧдысьяслы.

4. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст заводитчӧм сертиыс.
1) Кӧні уджалӧ Алёна Терентьева?
2) Кӧні велӧдчис Алёна Терентьева?
3) Кыдзи велӧдіс чужан кыв да литература?
4) Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, медым босьтісны уджавны телевидениеӧ?
5. Кутшӧм уджыс журналистлӧн? Аддзы вочакывсӧ текстсьыс.
6. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм мортӧн колӧ лоны журналистлы? Помав сёрникузясӧ.
Журналистлы быть колӧ лоны вежавидзысьӧн, сибыдӧн.
7. Кӧні колӧ велӧдчыны, медым лоны журналистӧн?
8. Тӧдмав, кутшӧм нӧшта журналистъяс уджалӧны «Юрган» телеканалын. Кутшӧм передачаяс найӧ нуӧдӧны?

1. Мӧвпышт да висьтав, кодлӧн тайӧ нимъясыс: «Асъя кыа», «Пелысь мольяс», «Зильган турун», «Зарни ань». Мый тэ тӧдан на йылысь?
2. Аддзы текстысь, мый сэтшӧмыс зильган турун.
3. Миян республикаысь кутшӧм нималана йӧзӧс тэ тӧдан? Кӧні найӧ чужисны, уджалӧны, олӧны? (Кутшӧм сикт-районын?)
4. Кодӧс петкӧдлӧма фотография вылын? Мый тэ тӧдан тайӧ мича коми ань йывсьыс?
5. Лыддьы текстсӧ да висьтав Коми Республикаса нималана артисткалӧн олӧм йылысь.

Лидия Логинова чужис Кӧрткерӧс районса Висер сиктын. Ичӧтсяньыс сылӧн вӧлі гуся мӧвп — лоны трактористкаӧн. Но тайӧ кӧсйӧмыс эз збыльмы. Лидия Логинова лоис Коми Республикаса народнӧй артисткаӧн. Сьывны заводитӧма ичӧтсяньыс. Медводдзаысь сцена вылӧ петӧмсӧ казьтывлӧ татшӧм ногӧн:
«Кӧкъямыс арӧсӧн сьылі «Гайдар шагает впереди». Куимысь корлісны сцена вылӧ петавны.
Нёльӧдысьсӧ сэсся бӧрддзи да эг нин пет. Сэки и мӧвпышті лоны артисткаӧн. Но ме вӧлі зэв полысь мортӧн, сы вӧсна эг весиг лысьт думыштны, мый менам кӧсйӧмӧй коркӧ збыльмас».
1982 восянь Лидия Петровна Логинова сьылӧ «Эжваса дзоридзьяс» хорын, а 1992 восянь Коми Республикаса фольклор театрын. 2000 воын чужис «Зильган турун» ансамбль. «Мыйла татшӧм нимыс?» — юалім ми Лидия Петровналысь. Со мый сійӧ шуис: «Зильган турун — тайӧ турун ним. Сійӧ (туруныс) дзик морт кодь: кор петӧ — дзик вильыш кага кодь — оз лэдз босьтны киӧ; быдмыштас да кӧйдысасяс — челядя нывбаба кодь лоӧ, койӧ кӧйдыссӧ ас гӧгӧрыс; а ар помланьыс дзикӧдз руддзӧ — пӧрысь морт кодь лоӧ. А ансамбльным миян — тшӧтш ӧд олӧм жӧ...».

Велӧдчысьлӧн туялана уджысь

Бӧрйы юалан нимвежтас да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кӧні чужис Лидия Логинова?
2) Кодӧн? кӧсйис сійӧ лоны ичӧтнас?
3) Кымын? арӧсын медводдзаысь петіс сцена вылӧ?
4) Кыдзи? шусьӧ Лидия Логиновалӧн ансамбльыс?
7. Аддзы тырмытӧмтор. (Кутшӧм сёрникузя оз лӧсяв? Веж сійӧс.)
1) Лидия Логинова — Коми Республикаса народнӧй артистка.
2) Чужис Богородскын.
3) Дыр кад чӧж уджаліс шылада-драмаа театрын.
4) Кӧсйис лоны трактористкаӧн.
5) Котыртіс ассьыс ансамбль.
6) Ансамбльыс шусьӧ «Зарни ань».
8. Тӧдмав, кутшӧм сьыланкывъяс сьыліс Л. Логинова. Кывзы найӧс. Кутшӧм гӧлӧсыс Лидия Логиновалӧн?
9. Гиж Лидия Петровна Логиновалысь 5-6 сьыланкыв ним, вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.

10. Кыдзи тэ чайтан, артист — тайӧ профессия? Кӧні велӧдӧны артистӧ?

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Учёнӧй — тайӧ профессия?
2) Кӧні позьӧ велӧдчыны учёнӧйӧ?
3) Тэ кӧсъян лоны учёнӧйӧн?
4) Кутшӧм коми учёнӧйясӧс тэ тӧдан? Кутшӧм удж найӧ вӧчӧны?
2. Корсь сетӧм текстысь рочысь пырӧм кывъяс. Позьӧ-ӧ шуны найӧс профессионализмъясӧн? Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм профессия йылысь текстыс?
3. Аддзы текстысь ловзьӧдны, озырмӧдны кывъяскӧд ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм кывсикасъясӧн найӧ лоӧны?
4. Лыддьы текстсӧ.

Евгений Тиманов — водзмӧстчысь учёнӧй, коді «висьӧ» войвыв вӧр-ва ловзьӧдан да озырмӧдан мӧвпъясӧн. Сійӧ — видз-му наукаса кандидат, институтын кафедраӧн веськӧдлысь. Тайӧ учёнӧйыс оз радейт пукавны кабинетын, сылӧн корсьысьӧмъяс йитчӧмаӧсь ӧнія олӧмкӧд. Тиманов радпырысь волывлӧ вӧрӧ, медым казявны став нелючкияссӧ аслас синмӧн да бырӧдны найӧс. Со сійӧ аддзӧ сус пулысь мича петасъяссӧ да сьӧлӧмсяньыс нимкодясьӧ наӧн: ӧд тайӧ абу сӧмын мичлун, но и озырлун. Лесничество — тайӧ быдса лаборатория! — эскӧ сійӧ.

В. Лекановлӧн «Удоратинъяс» серти

5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Коді сійӧ Евгений Тимановыс?
2) Кутшӧм сійӧ морт?
3) Мыйла сус пулӧн петасъяс — озырлун?
6. Кыдзи тэ чайтан, кӧні велӧдчис Евгений Тиманов школа помалӧм бӧрын? Мӧвпышт да вочавидз.

1. Кутшӧм профессияяс Комиын вӧліны медводдзаяс лыдын? Мыйла? Мӧвпышт да вочавидз.
2. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан татшӧм кывъяс: «Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын...» (В. Савин); «Коми му кузя ме муна, гӧгӧр сулалӧ сьӧд вӧр, вӧрыс вывті-вывті уна, сыысь унаыс оз тӧр...» (М. Лебедев).
Мыйкӧд зэв топыда йитчӧма коми мортлӧн олӧмыс? Мыйла?
3. Вуджӧд роч кыв вылӧ: «Вӧр-ваыс авъя морт кодь»; «Вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдз и шань мортӧс».
4. Вӧч кывкӧртӧд. Позьӧ-ӧ шуны, мый морт да вӧр-ва коми мортлы век сулалісны ӧти тшупӧдын? Кутшӧм профессияяс йитчӧмаӧсь вӧр-вакӧд?
5. Лыддьы текстсӧ.

Том лесничӧй Геннадий Удоратинлы вӧр-ваыс кажитчӧ авъя морт кодь жӧ мусаӧн да коланаӧн. Геннадий став сьӧлӧмсяньыс эскӧ: вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдзи и шань мортӧс. Сійӧ велӧдчӧ лесотехническӧй академияын, медым вӧр-ва йылысь тӧдӧмлунъясыс джудждаммисны наука боксянь, да бурӧн-сямӧн нин мӧдіс водзӧ вылӧ содтыны-паськӧдны чужан мулысь озырлунсӧ. Аслас киӧн да вежӧрӧн том лесничӧй вӧчӧ сус пу рӧдмӧдан ыджыд удж, мый водзджынсӧ эз вермы вӧчны быдса институт. Евгений Тиманов весиг шуӧ, мый «институтлӧн питомникыс на дінын нинӧм оз сулав. Китыра вӧр ді...»

В. Лекановлӧн «Удоратинъяс» серти

6. Гиж текст дорӧ юалӧмъяс да вочавидз.
1) Кӧні велӧдчӧ Геннадий Удоратин?
2) Кутшӧм тӧдӧмлунъяс том лесничӧй босьтіс лесотехническӧй академияын?
3) Кутшӧм ыджыд удж сійӧ вӧчӧ?
7. Корсь текстсьыс сетӧм кывъяслы синонимъяс:
8. Кыдзи Евгений Тиманов донъялӧ том лесничӧйлысь уджсӧ?
9. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан Геннадий Удоратинлысь кывъяссӧ: «...вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдзи и шань мортӧс»?
10. Вочавидз.
1) Позьӧ-ӧ велӧдчыны лесничӧйӧ Сыктывкарын? Кӧні?
2) Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, медым лоны лесничӧйӧн?

1. Кутшӧм газет-журналъяс петӧны миян республикаын? Кӧні лэдзӧны найӧс? Тӧдан-ӧ тэ, кутшӧм газет Комиын медся важ? Мӧвпышт да вочавидз.
2. Тӧдмав да вочавидз, кутшӧм газет (журнал) судзӧдӧны тіян котырын. Кутшӧм юкӧнъяс (рубрикаяс) эмӧсь тайӧ газетас (журналас)?
3. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав коми печатьлысь олан туйсӧ.

Коми печатьлӧн олан туйыс пансис 1917 воын, «Зырянская жизнь» газет петтӧдз на. Сыӧдз йӧзӧдісны роч кыв вылын «Известия», «Яренская газета», «Известия Яренского уездного Совета крестьянских депутатов», «Коммунист», «Красный пахарь» газетъяс.
«Зырянская жизньлӧн» медводдза номерыс петіс 1918 вося июнь 10 лунӧ. 1921 вося январсянь газетлы сетісны «Удж» ним. Коми автономнӧй обласьт котыртӧм бӧрын ковмис областнӧй газет да 1921 вося июль 15 лунӧ лыддьысьысьяслы медводдзаысь воис «Югыд туй». Редактораліс Виктор Алексеевич Савин. А газетлӧн «Югыд туй» нимыс выль олӧм тэчысь-лӧсьӧдысь коми войтырлы вӧлі зэв ышӧдана да матыса.
1991 вося январь 1 лунсянь «Югыд туй» вежӧ ассьыс нимсӧ, лыддьысьысьяслы воӧ «Коми му» газет. 2004 вося февраль тӧлысьын республикаса правительстволӧн индӧд серти котыртчис «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса государственнӧй учреждение, коді ӧтувтіс «Коми му» да «Йӧлӧга» газетъяс, «Би кинь» да «Чушканзі» журналъяс.

«Коми му» газетлӧн сайтысь

4. Бӧрйы текстыслы лӧсялана ним.
1) «Коми му» тӧрыт да талун.
3) Коми печатьлӧн олан туй.
5. Текст сертиыс лӧсьӧд таблица.

Коми печатьлӧн олан туй

6. Лыддьы (видзӧдлы) «Коми му» газет да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кутшӧм восянь петӧ «Коми му» газет?
2) Коді шӧр редакторыс?
3) Кутшӧм газетыслӧн тиражыс?
4) Кутшӧм гижӧдъяс (статьяяс) эмӧсь газетын? (Гиж да вуджӧд нимъяссӧ роч кыв вылӧ.)
5) Вуджӧд коми кыв вылӧ.
7. Тӧдмав, кутшӧм профессияа йӧз уджалӧны «Коми му» газетын.

1. Сыктывкарса ӧти велӧдчанінын ми вӧзйим челядьлы татшӧм удж — гижны асшӧр гижӧд «Кодӧн тэ кӧсъян лоны, да ковмас-ӧ бӧрйӧм профессияад коми кыв тӧдӧм?» тема вылӧ. Лыддьы асшӧр гижӧдъяслысь юкӧнъяссӧ да тӧдмав челядьлысь мӧвпъяссӧ.

а) Миян республикаын кык каналан кыв: коми да роч. Ме чужи роч семьяын, но менам пӧч олӧ сиктын да сёрнитӧ комиӧн. Ме чайта, мый коми кыв отсалас меным олӧмын. Ме кӧсъя лоны бурдӧдысьӧн. Локтас ме дорӧ пӧрысь пӧч, заводитас сёрнитны комиӧн, висьтавны аслас висьӧм йылысь, и ме сійӧс гӧгӧрвоа. Нимкодь!

Саша Морозова

б) Менам бать — Госсоветын депутат. Сійӧ абу велӧдлӧма коми кывсӧ, но уджалігас нин ветлӧдлӧма курсъяс вылӧ. Йӧзкӧд уджалігад быть пӧ колӧ гӧгӧрвоны тайӧ кывсӧ. Ме кӧсъя лоны юристӧн. Чайта, мый юристлы тшӧтш колӧ тӧдны коми кывсӧ. Да и олӧмын, гашкӧ, ковмас. Друг гӧтырӧй лоас коми сиктысь.

Павел Соколов

в) Ме кӧсъя лоны тренерӧн. Чайта, мый коми кыв меным оз ковмы менам уджын. Рочсӧ ӧд ставӧн гӧгӧрвоӧны. Кӧть олӧмын вермас и ковмыны. Ӧні коми кывсӧ быдлаысь кылан — телевизорысь, радиоысь, весиг автобусӧн мунігӧн. Нимкодь, кор кылан сёрнисӧ да гӧгӧрвоан ӧткымын кыв, а сы серти и мыйджык йылысь сёрнитӧны. Оз-ӧ тэ йылысь?

Олег Костромин

г) Менам ыджыдджык чойӧй уджалӧ журналистӧн. Сылы колӧ тшӧкыда ветлыны ылі сиктъясӧ: то Изьваӧ мӧдӧдасны гижны репортаж, то Керчомъяӧ. Чойлы быть ковмис велӧдны коми кывтӧ, и менӧ тшӧтш ышӧдӧ: «Чужан кывтӧ пыдди пукты, бура велӧд, ковмас олӧмад да и бӧрйӧм уджад». Сідзи и эм. Ме кӧсъя лоны психологӧн, а чужан кыв вылад мортыдкӧд сёрнитан да бурджыка гӧгӧрвоан, бур кывйӧн отсӧг сетны верман.

Настя Морозова

2. Вӧч кывкӧртӧдъяс.
3. Дасьты проект «Коми кыв менам олӧмын» тема серти.

1. Ме кӧсъя лоны ... (Кодӧн, кӧні босьтан профессиясӧ?)
2. Коми кыв менам профессияын ... (Ковмас-ӧ, кӧні?)
3. Коми кыв менам олӧмын.

1. Кытчӧ мунны велӧдчыны?

1. Паша таво помаліс 9 класс.

2. Медым босьтны бур профессия, колӧ бура велӧдчыны.

бура велӧдчыны

мичаа сёрнитны

уна лыддьысьны

унатор тӧдны

Сыктывкарса канму университет — тайӧ вылыс тшупӧда велӧдчанін.

ыджыд школа

вылыс тшупӧда велӧдчанін

улыс тшупӧда велӧдчанін

шӧр тшупӧда велӧдчанін

4. Медым лоны журналистӧн, колӧ бура тӧдны кыв да литература, кужны бура сёрнитны.

Мед лоны бурдӧдысьӧн

Мед босьтны бур профессия

Мед лоны гижысьӧн

Медым лоны журналистӧн

5. Велӧдчанінын ме тӧдмалі уна выльтор.
6. Маша велӧдчӧ Коми Республикаса видз-му вӧдитан техникумын. Сійӧ лоас агрономӧн.

Бурдӧдысьӧн

сьӧм лыддьысьӧн

пемӧсъясӧс бурдӧдысьӧн

агрономӧн

7. Виталик радейтӧ физика урок. Кутшӧм профессия сылы лӧсялас?
8. Кутшӧм кыв лишнӧй?
9. Кутшӧм профессияын колӧ бура кужны артасьны?
10. Валя уджалӧ веськӧдлысьӧн Коми культура шӧринын. Сійӧ помаліс Сыктывкарса управление да каналан служба академия.

Ярославскӧй медакадемия

Ухтаса мусир да биару институт

Сыктывкарса управление да каналан служба академия

Санкт-Петербургса вӧр институт

2. Медматысса йӧз

1. Пӧль-пӧч — тайӧ менам батьлӧн бать-мамыс.

мамлӧн бать-мамыс

батьлӧн бать-мамыс

бур тӧдсаяс

медбур ёртъяс

2. Кутшӧм бать-мам, сэтшӧм и ныв-пи. Тайӧ — шусьӧг.
3. Котырын колӧ овны ӧтсӧглас.
4. «Родословная» кыв комиӧн — ордпу.
5. Бать-мамыдлысь колӧ кывзысьны.
6. Бать-мамтӧ колӧ пыдди пуктыны.

Олӧмыд абу мойд.
Олӧмыд ӧд ас саяд.
Олӧмтӧ олӧм — абу потшӧс вуджӧм.
Олӧмын уна вож да чукыль паныдасьлӧ.

8. Пӧрысь йӧзыс шулывлӧны: «Вӧчтӧм уджнад эн ошйысь, медводз уджтӧ вӧч да вӧлисти ошйысь».
9. Инды котыр йылысь шусьӧг.

а) Сетін кӧ кыв, мӧд ног эн сьыв.
б) Сёйигӧн ён, а уджалігӧн висьӧ.
в) Мыйкӧ вӧчтӧдз медводз юась да кывзы бур йӧзлысь.
г) Ӧтвылысь олігӧн шыд-рокыд сукджык.

10. Код йылысь текстыс?
«Кутшӧм кыв медводз горӧдан, кор лоас тэкӧд кутшӧмкӧ неминуча? «Мам».
Мам гӧлӧс шыыс, видзӧдласыс, кинас инмӧдчылӧмыс нэм чӧжыд оз вун.
Ичӧтдырйиыд тэ он на куж сёрнитны, а мамыд гӧгӧрвоис нин, мый тэныд колӧ. Кор эн на куж ветлӧдлыны, сійӧ новлӧдліс тэнӧ моздорас. Сэсся велӧдіс тэнӧ сёрнитны, котравны...

Ю. Яковлев серти

бать йылысь

чой йылысь

мам йылысь

пӧч йылысь

3. Дзоньвидзалуныд ас саяд.

1. Дзоньвидзалуныд ас саяд. Тайӧ — шусьӧг.
2. Кутшӧм турунысь комияс пуӧны тшай?
3. Кутшӧм вотӧсысь варенньӧ отсалас горш висьӧмысь?
4. Тулысын комияс радейтлісны юны зарава.
5. Кутшӧм нянь сетас дзоньвидзалун?

сю нянь

сола нянь

еджыд нянь

небыд нянь

6. Кутшӧм град выв пуктасьны медся уна С витамин?
7. Вывті выйӧн эн сёй, синмыд бердас. Тайӧ — шусьӧг.
8. Медым лоны дзоньвидзаӧн, колӧ вӧчны зарядка.

уна узьны

уна сёйны

вӧчны зарядка

уна уджавны

9. Ваня висьмис. Сылӧн висьӧ кынӧмыс, кайис ыджыд температура. Кыдзи отсавны Ванялы?

колӧ корны бурдӧдысьӧс

колӧ сетны льӧмъя ва

колӧ петны гуляйтыштны

колӧ юны сук чай

10. Маша оз кӧсйы кызны. Мый сылы оз позь вӧчны?

сёйны уна юмовтор

вӧчны зарядка

сёйны уна нянь

сёйны яй

4. Комияслӧн сямлун.

1. Комияс важысянь кужӧны вӧчны пими.
2. Быд невесталы быть колӧ вӧлі кужны вурсьыны.
3. Сюмӧдысь важӧн вӧчлісны дозмукъяс.
4. Стӧчмӧд, кӧні серпасъяс вылас.
5. Кутшӧм пуысь вӧчлісны изки?
6. Мый мичмӧдлісны орнаментӧн?
7. Кӧні ӧні вурӧны пими?

войвыв районъясын

рытыввыв районъясын

лунвыв районъясын

асыввыв районъясын

8. Мый сэтшӧмыс «квиллинг»?

сюмӧдысь вӧчасьӧм

бисерысь вӧчасьӧм

сёйысь вӧчасьӧм

гартӧм кабалаысь вӧчасьӧм

гынкӧм вӧчан стан

вурсян машинка

кысян стан

видз-му вӧдитан стан

10. Мый новлісны юр выланыс луздорса нывбабаяс?

5. Коми Республикалӧн озырлун.

Ухтаын да Усинскын перйӧны мусир.

2. Воркутаын да Интаын олӧны из шом перйысьяс.

мусир перйысьяс

биару перйысьяс

из шом перйысьяс

алмаз перйысьяс

3. Вуктыл — тайӧ биару перйысьяслӧн кар.

мусир перйысьяслӧн кар

из шом перйысьяслӧн кар

вӧр пӧрӧдысьяслӧн кар

биару перйысьяслӧн кар

4. Коми мулӧн медыджыд озырлуныс, кодӧс колӧ зэв ёна видзны бырӧмысь — вӧр.
5. Кутшӧм вӧр-ва видзанін лӧсьӧдӧма Печора да Илыч юяс костын?

национальнӧй парк «Югыд ва»

Печоро-Илычскӧй заповедник

Ильменскӧй заповедник

Вишерскӧй заповедник

6. Мый могысь лӧсьӧдӧны заповедникъяс?

мед видзны вӧрзьӧдлытӧм вӧръяс

мед быдтыны да рӧдмӧдны уна сикас звер-пӧтка

мед лӧсьӧдны Гӧрд небӧг

мед дорйыны бырысь звер-пӧтка да быдмӧгъяс

7. Коми Республикаса Гӧрд небӧгӧ пырысь кутшӧм пемӧс йылысь висьтавсьӧ текстас?
«Тайӧ дона пемыдмугӧм рӧма куа пемӧсыс олӧ вӧрса ёльяс да тыяс дорын. Зэв бура уялӧ ваын да ветлӧ пуяс вывті. Вӧр бырӧдӧм, тыяс да юяс няйтчӧдӧм да дона куа пемӧс кыйӧм вӧсна сылӧн лыдыс зэв ӧдйӧ чинӧ. Видзӧны Печоро-Илычскӧй заповедникын».

8. Коми Республикаса Гӧрд небӧгӧ пырысь кутшӧм лэбач йылысь висьтавсьӧ текстас?
«Тайӧ ичӧтик лэбачлӧн сьӧктаыс 80-150 грамм. Сійӧ рыжӧй да мугӧм-сера рӧма, кузьмӧс визьяса, юр шӧрас эм ӧтик югыд визь. Олӧ видзьяс вылын, Эжва да Сыктыв юяс дорын. Комиын паныдасьлӧ квадратнӧй километра вылӧ ӧти лэбач. Видзӧны Печоро-Илычскӧй заповедникын».

9. Комиын юяс да тыяс озырӧсь чериӧн. Кутшӧм чери шоча паныдасьлӧ татчӧс юясын?
10. Экологическӧй мытшӧдъяс вӧсна бырӧны му вылысь звер-пӧткаяс, быдмӧгъяс.

бурмӧ йӧзлӧн дзоньвидзалун

чинӧ сынӧдын кислород

бырӧны му вылысь звер-пӧткаяс, быдмӧгъяс

мичаммӧ гӧгӧр олӧмыс

6. Коми Республикаса газет-журнал.

1. Коми Республикаын петӧны газет-журналъяс роч да коми кывъяс вылын.

роч да суйӧрсайса

роч да перым-коми

роч да коми

коми да удмурт

2. Посни челядьлы петӧ коми журнал «Би кинь».
3. Кутшӧм коми газет-журнал йӧзӧдсьӧ республикаса том войтырлы?
4. Кутшӧм газет-журналын медводз йӧзӧдӧны Коми Республикаса гижысьяслысь выль гижӧдъяссӧ?
5. Коми Республикаын медся важ газет. Нимыс сылӧн унаысь вежсьыліс: «Зырянская жизнь», «Удж», «Вӧр лэдзысь». Медводдза номеръясыс петісны роч кыв вылын, а бӧрынджык йӧзӧдчисны коми кыв вылын. Могыс газетлӧн: петкӧдлыны коми йӧзлысь олӧмсӧ, сиктса тӧждъяс, сикт-карса выльторъяс да лоӧмторъяс, видз-му овмӧс сӧвмӧм, бур йӧзӧс нимӧдӧм — уна во чӧжӧн эз вежсьы. Тайӧ — «Коми му» газет.

6. Кутшӧм йӧзӧдчан-юӧртана котыръяслӧн тайӧ уджтас нимъясыс: «Талун», «Миян йӧз», «Чолӧм, дзолюк», «Мультфильмъяс коми кыв вылын»?

«Финно-угорский мир» тележурналлӧн

«Юрган» телеканаллӧн

«Коми гор» телерадиокомпаниялӧн

«Парма гор» газетлӧн

7. Кутшӧм йӧзӧдчан-юӧртана котыр йылысь висьтавсьӧ текстын?
Тайӧ телевизионнӧй котырыс Коми Республикаын медводдза. 2014-ӧд воын сылы тырис ветымын во. Тайӧ котырлӧн фондъясын видзӧны сюрсысь унджык передача да фильм миян республика йылысь. Медся нималана уджтасыс — «Ас му вылын».

8. Кутшӧм профессияа йӧз оз уджавны газет-журналын?
9. Кутшӧм профессияа йӧз уджалӧны телевидениеын?
10. Кутшӧм профессия йылысь висьтавсьӧ текстас?
Тайӧ профессияыс йитчӧма ставсикас йӧзӧдчан-юӧртана котыркӧд. Век тшӧкыдджыка ручка да блокнот пыдди найӧ вӧдитчӧны диктофонӧн да ноутбукӧн. Налӧн медшӧр могыс: чукӧртны, лӧсьӧдны, кужӧмӧн да гӧгӧрвоана гижны-висьтавны зэв тӧдчана юӧр.

уджтас нуӧдысь

гижысь оператор

журналист

компанияӧн веськӧдлысь

7. Финн-угор войтыр.

1. Коми гижан кыв Коми муӧ вайис Перымса Степан.
2. Финн-угор войтыр лыдӧ оз пырны белорусъяс.
3. «Калевала» тайӧ — карелъяслӧн йӧзкостса эпос.
4. Финн-угор республикаяс лыдӧ пырӧны Карелия, Удмуртия, Венгрия.
5. Кӧні уна нэм сайын олісны финн-угор кывъя войтыр?

Балтика саридз дорын

Волга да Кама юяс костын

Урал Из гӧраяс сайын

Печора да Илыч юяс дорын

6. Кутшӧм финн-угор кыв нималӧ суйӧрсайса муясын? Сійӧс велӧдӧны университетъясын. Тайӧ кыв вылын сёрнитӧны учёнӧйяс конгрессъяс дырйи.

манси кыв

коми кыв

венгр кыв

удмурт кыв

7. Кутшӧм финн-угор кывъяс медматынӧсь коми кывлы?

коми-перым да удмурт кывъяс

финн да мордва кывъяс

эст да мари кывъяс

ханты да манси кывъяс

8. Кутшӧм финн-угор кыв медъёна торъялӧ коми кывйысь?

карел кыв

венгр кыв

саам кыв

удмурт кыв

9 Кутшӧм кыв вылын сёрникузяыс?

финн кыв вылын

венгр кыв вылын

коми-перым кыв вылын

удмурт кыв вылын

10. Содты лӧсялана кыв.

мича ним

ним мича

муніс нин

ми мунім

вит тильган

тильган зильгис

зильгис нин

тильган зильгис нин

ті мунінныд

зіль пи

вит ки

шонді мича

мича шонді

важ кар

важ ним

кар ним

чача ним

выя нянь

гажа шонді

шонді гажа

абу гажа

талун абу гажа

талун шонді абу гажа

абу ясыд

шонді талун абу

ми видзаасим нин

видзаасис нин

талун муніс

Мича кар. Кар мича.

зэв бур

эм уна ю

тэ ветлін

енэж югыд

небыд нянь

вежон ветлі

ме ветлі

кор ветлін?

шонді петіс

еджыд нянь

зэв небыд нянь

небыд нянь эм

еджыд кыдз

зэв ыджыд кыдз

эм зэв уна кар

эм зэв уна мича кар

югыд рыт

рыт югыд

рыт югыд нин

пыр югыд

пыр шойччыны

вежон шойччыны

тулысын шойччыны

пыр тулысын шойччыны

карын шойччыны

вежон карын шойччыны

пыр карын шойччыны

тулысын шойччыны карын

Видза олан!
Олан-вылан!
Видза оланныд!
Оланныд-выланныд!
Чолӧм!
Бур асыв!
Бур лун!
Бур рыт!
Бур вой!
Бур туй!
Бура ветлыны!
Бура узьны!
Став бурсӧ тэныд!
Став бурсӧ тіянлы!
Видза кольӧй!
Аттьӧ!
Ыджыд аттьӧ!
Сьӧлӧмсянь аттьӧала!
Сьӧлӧмсянь аттьӧалам!
Пӧжалуйста!
Нинӧмысь!

Видза олан, гажа тулыс!
Видза олан, енэж шӧр!
Видза олан, югыд шонді!
Видза олан, ловзьысь вӧр!

Видза олад, помтӧм видзьяс!
Видза олан, кӧдзӧм му
Видза олад, еджыд кыдзьяс!
Видза олан, визув ю!

Видза олан, чужан муӧй!
Коми войтыр, видза ов!
Мед пыр шудлун тіян туӧ,
Кыпыдмӧ да югзьӧ лов!

видза олад

видза оланныд

чужан муӧй

видза ов

видза овны

тіян шудлун

мед кыпыдмӧ

мед югзьӧ

сӧдз енэж

пыр вензьыны

дзонь вежон

кӧдзыд ва

дзик сӧдз

дзик дзор

мича дзоридз

ыджыд саридз

Аскиӧдз!
Аддзысьлытӧдз!

ыджыд мыдж

джыджыд вуджис

джуджыд кӧдж

джыджлӧн поз

джыджыд гыджгӧ

ыджыд удж

уджавтӧг оз позь

Ыджыд мыджӧд джыджыд вуджис.
Джуджыд кӧджын джыджлӧн поз.
Джыджыд гыджгӧ — ыджыд уджыс,
Джыджлы уджавтӧг оз позь.

китш, китш

катша китшкӧ

катша тшапа китшкӧ

нетшкӧ тшак

нитшкысь нетшкӧ тшак

нетшкӧ тшӧгӧм тшак

тшаклӧн пытшкыс тшыкӧма

тшыкӧма нин

тшыкӧм тшак

тшыкӧм тшакыд тшап

тшыкӧм тшакыд век на тшап

Китш, китш — тшапа
Катша китшкӧ.
Нитшкысь нетшкӧ
Тшӧгӧм тшак.
Тшаклӧн тшыкӧма нин пытшкыс.
Тшыкӧм тшакыд век на тшап.

Ловзьӧд, тулыс, шоръяссӧ,
Ловзьӧд парма-вӧр.
Ловзьӧд сӧстӧм коръяссӧ,
Ловзьӧд енэж шӧр.

Ловзьӧд шуда мунымӧс,
Нюмъялас пыр мед.
Видза олан, тулысӧй,
Муӧдз копыр тэд.

ловзьӧдны мый? кодӧс?

шуда мунымӧс

мед пыр нюмъялас

Кыдзи олан?
Кыдзи олан-вылан?
Кыдзи оланныд?
Кыдзи оланныд-выланныд?

— Зэв бура!
— Важ моз.
— Ог элясь.
— Ог элясьӧй.
— Зэв лёка.
— Эн юась.

Эн дивит дӧзмӧдӧмысь!
Энӧ дивитӧй дӧзмӧдӧмысь!
Эн дивит да водзӧ волывлы!
Энӧ дивитӧй да водзӧ волывлӧй!
Меным зэв нимкодь, мый волін!
Меным зэв нимкодь, мый волінныд!
Миянлы зэв нимкодь, мый волін!
Миянлы зэв нимкодь, мый волінныд!
Меным зэв нимкодь вӧлі, мый волін!
Меным зэв нимкодь вӧлі, мый волінныд!
Миянлы зэв нимкодь вӧлі, мый волін!
Миянлы зэв нимкодь вӧлі, мый волінныд!
Меным зэв нимкодь вӧлі тӧдмасьны Тіянкӧд!
Меным зэв нимкодь вӧлі тӧдмасьны тіянкӧд!
Миянлы зэв нимкодь вӧлі тӧдмасьны Тіянкӧд!
Миянлы зэв нимкодь вӧлі тӧдмасьны тіянкӧд!

Кутшӧм выльторъяс?
— Некутшӧм.
— Торъя некутшӧм.
Мый выльторйыс?
— Нинӧм.
— Нинӧм абу.
— Торъя нинӧм.
— Торъя нинӧм абу.

кӧч гӧн

вой югыд

вой югыдджык

вок ичӧт

вок ичӧтджык

сійӧ бӧрдӧ

сійӧ бӧрддзис

сэтӧн овны

сэтчӧ мунны

лӧз тшын

из шом

пос шӧр

пос тшупӧд

кос тшак

кытчӧ мунны?

мӧс баксӧ

пӧлӧс тшупӧд

сюсь Борис

Тӧлын кӧдзыд.
Тӧвнас муніс.
Нылыс мича.
Вензьӧ нывкӧд.
Казьтыліс асывнас.
Дыр нин пукалӧ.
Локтіс вӧлӧн.
Позьӧ овны карын.
Лолӧй тыри.
Казьтывны тэнӧ.

Вензьӧ зонкӧд.
Зонмыд локтӧ.
Муніс понйысла.
Локтім понтӧг.
Синмыд мича.
Шепъяс кузьӧсь.
Гӧптыс джуджыд.
Изйыс ыджыд.
Сетӧм кывсӧ эз кут.
Унмӧй локтӧ.
Сьӧд тошка морт.
Муніс мӧсъясла.

Сьӧлӧмсянь чолӧмала!
Сьӧлӧмсянь чолӧмалам!
Став сьӧлӧмсянь чолӧмала!
Став сьӧлӧмсянь чолӧмалам!
Став сьӧлӧмсянь чолӧм!
Выль воӧн, выль шудӧн!
Чолӧмала нимлунӧн!
Чолӧмала нимлуннад!
Чолӧмалам нимлунӧн!
Чолӧмалам нимлуннад!
Сьӧлӧмсянь чолӧмала чужан лунӧн!
Сьӧлӧмсянь чолӧмала чужан луннад!
Бур дзоньвидзалун да выль вермӧмъяс сиа!
Бур дзоньвидзалун да выль вермӧмъяс сиам!
Нянь да сов!
Кузь нэм да бур шуд!
Дзоньвидзалуныд вӧсна!
Дзоньвидзалунным вӧсна!
Дзоньвидзалунныд вӧсна!
Дзоньвидзалунныс вӧсна!
Пӧсь чолӧм!

1. — Мый нимыд!
— Мый тэнад нимыд!
— Менам нимӧй Илля.
— Мый нимыд?
— Мый тэнад нимыд!
— Илля.
2. — Сылӧн нимыс Андрей?
— Да, сылӧн нимыс Андрей.
— Сылӧн нимыс Андрей?
— Андрей.
— Да, Андрей.
— Тіян нимныд Иван?
— Иван.
— Да, Иван.
— Сылӧн нимыс Саш?
— Сылӧн.
— Да, сылӧн.
— Мый Тіян нимныд?
— Менам нимӧй Валентин.
— Мый Тіян нимныд?
— Валентин.
— Тэнад нимыд Дарья?
— Абу. Анна.
— Абу. Менам нимӧй Анна.
— Тіян нимныд Павел?
— Абу. Николай.
— Абу. Менам нимӧй Николай.
— Сылӧн нимыс Максим?
— Абу сылӧн.

1 — Мый Тіян нимныд?
2. — Мый сылӧн нимыс?
3. — Тэнад нимыд Таня?
4. — Тіян нимныд Таня?
5. — Сылӧн нимыс Таня?

1. — Кутшӧм овыд?
— Кутшӧм тэнад овыд?
— Менам овӧй Маегов.
— Кутшӧм овыд?
— Кутшӧм тэнад овыд?
— Маегов.
2. — Кутшӧм овыс?
— Кутшӧм сылӧн овыс?
— Сылӧн овыс Осипов.
— Кутшӧм овыс?
— Кутшӧм сылӧн овыс?
— Осипов.
3. — Кутшӧм Тіян овныд?
— Менам овӧй Майбурова.
— Кутшӧм овныд?
— Кутшӧм Тіян овныд?
— Майбурова.
4. — Кутшӧм тіян овныд?
— Ми Томовъяс.
5. — Кутшӧм налӧн овныс?
— Найӧ Рочевъяс.
6. — Тэнад овыд Чупров?
— Да , менам овӧй Чупров.
— Абу, менам овӧй Тентюков.
— Овыд Чупров?
— Тэнад овыд Чупров?
— Чупров.
— Да. Чупров.
— Абу. Тентюков.
7. — Абу-ӧ Кынев тэнад овыд?
— Да , менам овӧй Кынев.
— Абу, менам овӧй Кузькоков.
— Абу-ӧ Кынев овыд?
— Абу-ӧ Кынев тэнад овыд?
— Да , Кынев.
— Абу. Кузькоков.
8. — Овыс Симпелев?
— Сылӧн овыс Симпелев?
— Абу, сылӧн овыс Ульныров.
— Абу, Ульныров.
9. — Абу-ӧ Симпелев овыс?
— Абу-ӧ Симпелев сылӧн овыс?
— Абу, сылӧн овыс Ульныров.
— Абу. Ульныров.

бура ті сьыланныд

ёна ми шензим

лёка ті кывзанныд

сідз-тадз найӧ уджалӧны

вежон нин лым сылӧ

ме аттьӧала тэнӧ

тэ чолӧмалан сійӧс

сійӧ казьтылӧ менӧ

ме ог аттьӧав сійӧс

сійӧ оз чолӧмав тэнӧ

тэ он казьтывлы менӧ

найӧ оз аттьӧавны менӧ

ми огӧ чолӧмалӧй тэнӧ

ті онӧ казьтывлӧй сійӧс

1. — Кыдз тэнӧ шуӧны?
— Менӧ шуӧны Митрейӧн.
— Митрейӧн.
— А вичыд кутшӧм?
— А вичыд тэнад кутшӧм?
— Вичӧй Николаевич.
— Вичӧй менам Николаевич.
— Николаевич.
2. — Кыдзи сійӧс шуӧны?
— Сійӧс шуӧны Аннаӧн.
— Аннаӧн.
— А вичыс кутшӧм?
— А вичыс сылӧн кутшӧм?
— Вичыс Ивановна.
— Вичыс сылӧн Ивановна.
— Ивановна.
3. — Кыдз Тіянӧс шуӧны?
— Менӧ шуӧны Василий Петровичӧн.
— Василий Петровичӧн.
— А овныд мый Тіян?
— Овӧй Вежов.
— Овӧй менам Вежов.
— Вежов.
4. — Тэнӧ Валяӧн шуӧны?
— Да, Валяӧн.
— А вичыд кутшӧм?
— Михайловна.
5. — Тэнӧ Лизаӧн шуӧны?
— Оз-ӧ тэнӧ Лизаӧн шуны?
— Оз. Галяӧн.
— А овыд кутшӧм?
— Изъюрова.

1. — Коді тайӧ?
— Тайӧ мамным.
— Тайӧ миян мамным.
2. — Тайӧ коді?
— Тайӧ чойным.
— Тайӧ миян чойным.
— А тайӧ коді?
— А тайӧ чойныс.
— А тайӧ налӧн чойныс.
3. — Коді тайӧ?
— Коді тайӧ мортыс?
— Тайӧ пиӧй.
— Тайӧ менам пиӧй.
— А тайӧ коді?
— А тайӧ гӧтырыс.
— А тайӧ сылӧн гӧтырыс.
4. — Тайӧ тэнад нылыд?
— Менам.
— А тайӧ коді?
— Верӧсыс.
— Сылӧн верӧсыс.
5. — Тайӧ тэнад нылыд?
— Нылӧй.
— Тайӧ тэнад нылыд?
— Абу. Чожлӧн.
— А тайӧ коді?
—Сылӧн ёртыс.
— Тайӧ тэнад нылыд?
— Абу. Тайӧ моньӧй.
— А тайӧ коді?
— А тайӧ верӧсыс.
— А тайӧ сылӧн верӧсыс.
— А тайӧ коді?
— А тайӧ вокыс.
— А тайӧ сылӧн вокыс.

1. — Коді тайӧ?
— Коді тайӧ мортыс?
— Тайӧ миян Сергей.
— А тэныд сійӧ коді лоӧ?
— Сійӧ меным вокӧн лоӧ.
— Вокӧн.
— Сійӧ меным вок.
2. — Коді тайӧ?
— Коді тайӧ нывбабаыс?
— Тайӧ Лиза.
—Тэныд сійӧ коді лоӧ?
— Сійӧ меным лоӧ пӧдругаӧн.
— Сійӧ меным пӧдруга.

а) — Тэ сійӧс тӧдан?
— Ме сійӧс тӧда.
— Тӧда.
б) — Тэ сійӧс тӧдан?
— Ме сійӧс ог тӧд.
— Ог тӧд.
— Ог.
1. а) — Сійӧ тэнӧ тӧдӧ?
— Сійӧ менӧ тӧдӧ.
— Тӧдӧ.
2. а) — Менӧ Ті тӧданныд?
— Ме тӧда Тіянӧс.
— Тӧда.
3. а) — Менӧ ті тӧданныд?
— Ми тэнӧ тӧдам.
— Тӧдам.
4. а) — Найӧ сійӧс тӧдӧны?
— Найӧ сійӧс тӧдӧны.
— Тӧдӧны.

1. — Чолӧм, Вася!
— Чолӧм, Степан!
— Тэ тӧдан, коді тайӧ?
— Тӧда. Тайӧ менам ёртӧй.
— Мый сылӧн нимыс?
— Максим.
— А овыс кутшӧм?
— Овыс сылӧн Шуктомов.
2 . — Алло! Мария Михайловна? Видза оланныд! Тайӧ Саша.
— Бур рыт, Саша!
— Мария Михайловна, тіян эм «Войвыв кодзув» журнал?
— Абу.
— А ті тӧданныд, кодлӧн сійӧ эм?
— Ог тӧд.
3. — Тэнӧ оз шуны Вераӧн?
— Вераӧн. А кыдз менӧ тэ тӧдан? Ме тэнӧ эг на аддзыв.
— И ме тэнӧ первойысь аддза.
— А тэнӧ кыдз шуӧны?
— Менӧ шуӧны Ефим Рочевӧн.

(П. Пунеговлӧн  «Выль тӧдсаяс» серти.)

— Видза олан, Ёгор!
— Чолӧм, Семён! Сё во нин эгӧ аддзысьлӧй!
— Да, важӧн нин. Кыдзи олан-вылан?
— Ог элясь. Ставыс лючки.
— Кӧні тэ ӧні олан, уджалан?
— Ме важӧн нин ола Вӧркутаын, из шом перъя.
— Тэ гӧтыра?
— Гӧтыра.
— Семьяыд ыджыд?
— Абу ёна ыджыд. Кык ныв да ӧти пи.
— Кымын арӧсаӧсь найӧ?
— Пиӧй ичӧт. Сійӧ вит арӧса. А нывъяс ветлӧдлӧны нин школаӧ. Раялы дас кык арӧс, а Галялы таво кӧкъямыс тырас.
— Ыджыдӧсь нин. А пиыдлӧн мый нимыс?
— Питирим.
— Важ ним. Но, став бурсӧ тэныд!
— Аддзысьлытӧдз.

Кымын арӧс?
Меным ӧкмыс арӧс.
Тэныд дас вит арӧс.
Сылы кызь куим арӧс.

Кымын арӧса?
Ме ӧкмыс арӧса.

Кымын арӧс вӧлі?
Меным вӧлі дас арӧс.
Тэныд вӧлі кызь ӧти арӧс.
Сылы вӧлі комын кык арӧс.

Кымын арӧса вӧлі?
Кымын арӧсаӧн вӧлі?
Ме вӧлі дас арӧса.
Ме вӧлі дас арӧсаӧн.

Кымын арӧс лоас?
Меным лоас сизим арӧс.
Тэныд лоас комын арӧс.
Сылы лоас дас квайт арӧс.

Кымын арӧса лоас?
Кымын  арӧсаӧн лоас?
Ме лоа сизим арӧса.
Ме лоа сизим арӧсаӧн.

ме ногӧн

тэ ногӧн

сы ногӧн

ме чайта

тэ чайтан

сійӧ чайтӧ

ми чайтам

ті чайтанныд

найӧ чайтӧны

Тэ ногӧн, тайӧ кодъяс?
Тэ чайтан, тайӧ кодъяс?
Тэ ногӧн, кымын арӧсаӧсь найӧ?
Тэ чайтан, кымын арӧсаӧсь найӧ?

зэв бура

зэв важӧн

зэв лёка

Ныв ичӧт.
Нывъяс ичӧтӧсь.

Пи ичӧт.
Пиян ичӧтӧсь.

1. уна дзоридз. 2. Чойным велӧдчӧ. 5. Кыдзи тэнӧ шуӧны? 6. Тэ ветлӧдлан нин? 7. Кор тэ мунан? 8. сійӧс казьтылӧны. 11. школаыс абу. 13. эмӧсь зэв важ керкаяс. 15. мунісны. 16. эмӧсь кыдзьяс?

Гортын менӧ шуӧны Ӧльӧшӧн, а школаын Алексейӧн. Овӧй менам Симпелев. Ола сиктын. Велӧдча школаын. Эм менам бать, мам, ӧти чой да ӧтик вок. Мамӧ, батьӧ да ме олам гортын, ас керкаын.
Батьӧс сиктаным шуӧны Петыр Гришӧн, а удж вылас нимтӧны Григорий Петровичӧн. Сідзкӧ, менам вичӧй лоӧ Григорьевич. Батьӧ 50 (ветымын) арӧса.
Мамӧс сиктаным нимтӧны Степ Машӧн, а удж вылас шуӧны Марья Степановнаӧн. Сылы 47 (нелямын сизим) арӧс таво тырӧ.
Чойлӧн нимыс Нина. Нина чойӧй олӧ Инта карын. Сійӧ верӧс сайын. Ӧні сійӧ оз уджав. Сылӧн ичӧт кага. Сійӧс быдтӧ. Верӧсыслӧн нимыс Евгений. Сійӧ роч, Москваысь.
Воклӧн нимыс Афанасий, а пӧчным да чожным шуӧны сійӧс важ моз Опоньӧн. Сійӧ велӧдӧ университетын, олӧ Сыктывкарын. Сійӧ абу на гӧтыра, но регыд гӧтрасяс. Невестаыс миян сиктысь жӧ. Сійӧ — велӧдысь. Менӧ велӧдӧ. Ӧні ме сійӧс шуа Вера Александровнаӧн. А верӧс саяс петас да, ог и тӧд, кыдзи меным сійӧс ковмас шуны.

верӧс сайын

верӧс сайӧ петны

Коді тайӧ?
Мый сійӧ вӧчӧ?
А тайӧ коді?
Мый сійӧ вӧчӧ?

1. Кӧні олӧ Ӧльӧш?
2. Кыдзи Ӧльӧшӧс шуӧны школаас?
3. Кутшӧм Ӧльӧшлӧн овыс?
4. Ыджыд-ӧ Ӧльӧшлӧн семьяыс?
5. Кодкӧд Ӧльӧш олӧ гортас?
6. Мый нимыс батьыслӧн?
7. Кымын арӧс Ӧльӧш батьыслы?
8. Кыдзи шуӧны Алексейлысь мамсӧ сиктаныс?
9. Кыдзи шуӧны Алексейлысь мамсӧ удж вылас?
10. Кымын арӧса Алексейлӧн мамыс?
11. Эм-ӧ Ӧльӧшлӧн чой?
12. Кыдзи шуӧны Алексейлысь чойсӧ?
13. Чойыс верӧс сайын нин?
14. Кутшӧм карысь чойыслӧн верӧсыс?
15. Чойыслӧн семьяыс ыджыд?
16. Ыджыд-ӧ Алексей чойыслӧн кагаыс?
17. Ӧльӧшлӧн чойыс уджалӧ?
18. Эм-ӧ Ӧльӧшлӧн вок?
19. Кӧні вокыс олӧ да уджалӧ?
20. Вокыс гӧтыра нин?
21. Коді нимтӧ воксӧ Опоньӧн?
22. Мый нимыс Опонь невестаыслӧн?
23. Кӧні олӧ вокыслӧн невестаыс?
24. Кор вокыс гӧтрасяс?
25. Кӧні Вера Александровна уджалӧ?

Мойдчӧм

Вӧлі пемыд. Аннуш пукаліс Агния баб ордын да видзӧдіс ывлаӧ. Ышмысь тӧлыс кыськӧ помтӧг вайис лым. Анналы вӧлі гажтӧм, кӧть пӧчыс вӧлі орччӧн да печкис.
— Агния баб, мыйкӧ мойд меным, — корис Аннуш.
— Став мойдсӧ нин мойдлі, нинӧм нин эз коль, — висьталіс пӧчыс.
— Мойд, — бара корис Аннуш.
— Тэ шуан: мойд, ме шуа: мойд. А еджыд ошкӧс мойда али ог мойд?
— Мойд, — збоя вочавидзӧ нывка.
— Тэ шуан: мойд, ме шуа: мойд. А сьӧд ошкӧс мойда али ог?
— Но мойд!
— Тэ шуан: но мойд, ме шуа: но мойд. А кольквиж ошкӧс мойда ог? — бара юаліс бабыс.
— Сэтшӧмыс оз овлывлы, — шуис Аннуш.
— Тэ шуан: сэтшӧмыс оз овлывлы, ме шуа: сэтшӧмыс оз овлывлы. А лӧз ошкӧс мойда ог?
— Да мойд, мойд!
— Тэ шуан: да мойд, мойд, ме шуа: да мойд, мойд. А гӧрд ошкӧс мойда ог?
— Но, Агния баб...
— Тэ шуан: но, Агния баб, ме шуа: но, Агния баб. А алӧй ошкӧс мойда ог?
— Эн! — дӧзмӧмӧн вочавидзӧ Аннуш. — Тырмас.
— Тэ шуан: тырмас, ме шуа: тырмас. А сера ошкӧс мойда ог?
— Нинӧм сэсся ог шу, — горӧдіс нывка.
— Тэ шуан: нинӧм сэсся ог шу, ме шуа: нинӧм сэсся ог шу. А турунвиж ошкӧс мойда ог?
— Да, тырмас, тырмас! Огӧ сэсся тадз мойдчӧй. Мыйкӧ бурӧс мойд, — корис нывка.
— Тшӧкты кӧть эн тшӧкты, но ме сэсся нинӧм ог куж. Ачыд кӧть ӧтиӧс мойд. Али он куж? — юаліс Агния баб.
— Мыйла ог куж? Мойда, — кӧсйысис Аннуш.
Чӧв олыштіс. Мичаджыка пуксис. Сэсся лӧсьӧдыштіс платтьӧсӧ, кияссӧ пуктіс пидзӧс вылас да заводитіс висьтавны:
— Олӧмаӧсь гозъя. Налӧн вӧлӧма ӧти пи, Иван. Коркӧ Иван и шуӧма: «Ветла ме ылі муӧ-ваӧ, йӧзӧс видзӧдла, ачымӧс петкӧдла». Косьтӧма нянь, пуктӧма нопъяс да мӧдӧдчӧма.
Мунӧма да мунӧма, мунӧма да мунӧма; мунӧма да мунӧма да мунӧма.
Ю воӧма. Вуджӧма. Мунӧма да мунӧма. Сэсся и бӧр гортас воӧма.
Аннуш ланьтіс. Агния баб видзӧдліс внучкаыс вылӧ да юаліс:
— Пом нин воис?
— Пом.
— А мыйкӧ зэв дженьыд мойдыд да?
— Да-а, — вочавидзис Аннуш. — А мый дыра сійӧ муніс.

Е. Козловалӧн «Лӧз клянича» серти.

1. Вӧлі пемыд.
2. Аннуш эз видзӧд ывлаӧ.

1. Вӧлі пемыд.
2. Аннуш видзӧдіс ывлаӧ.

1. Пӧчыс эз вӧв орччӧн. 2. Пӧчыс печкис. 3. И Аннуш печкис. 4. Агния баб мойдіс еджыд ошкӧс. 5. Овлывлӧ кольквиж ош. 6. Нывка эз горӧд. 7. Аннуш оз куж мойдны. 8. Иван ю вуджӧма. 9. Иван абу воӧма гортас.

— Агния баб, мыйкӧ мойд, — корис Аннуш.
Аннуш корис, медым Агния баб мыйкӧ мойдіс.

1.  — Став мойдсӧ нин мойді, нинӧм нин эз коль, — висьталіс пӧч.
2.  — Сэтшӧмыс оз овлы, — шуис Аннуш.
3.  — Нинӧм сэсся ог шу, — горӧдіс нывка.
4.  — Мыйкӧ бурӧс мойд, — корис нывка.
5.  — Нылӧй, пуксьы мекӧд орччӧн, — шуис мамыс.
6.  — А визя ошӧс мойда ог? — юаліс пӧчыс.
7. Аннуш заводитіс висьтавны: «Олӧмаӧсь-вылӧмаӧсь гозъя».
8.  — Но мойд, Агния баб! — тшӧктіс Аннуш.

1. Агния баб, мойд!
— Агния баб, мойд! — корис Аннуш.

1. Код ордын пукаліс Аннуш? 2. Коді вайис лым? 3. Кутшӧм вӧлі ывлаыс? 4. Мый корӧ Аннуш? 5. Мый вочавидзис Агния бабыс? 6. Кутшӧм ошъяс йылысь кӧсйис мойдны Агния бабыс? 7. Кужӧ оз мойдны ичӧт ныв? 8. Код йылысь мойдіс Аннуш? 9. Кузь-ӧ вӧлі Аннушлӧн мойдыс? 10. Висьтав и тэ Аннушлысь мойдсӧ.

Борис: — Илля, ме сёрнитчи ӧти ёрткӧд талун аддзысьлыны «Парма» кинотеатр дорын. Но ме ог вермы. Талун сёрӧн уджӧй помасьӧ. Ме кора тэнӧ ветлыны сэтчӧ да корсьны сійӧс. Эм тэнад кадыд?
Илля: — Кымын часын ті сёрнитчинныд аддзысьлыны?
Борис: — Сизим час рытын.
Илля: — Сідзкӧ, лоас кад. А коді сійӧ?
Борис: — Сійӧс Василейӧн шуӧны. Сійӧ тӧрыт воис Ижмаысь.
Илля: — Но ме сійӧс ог тӧд.
Борис: — А ме тэныд висьтала, кутшӧм сійӧ. Ӧбликыс сылӧн синмӧ шыбитчана. Тэ сійӧс ӧдйӧ тӧдмалан. Сійӧ ыджыд тушаа. Кос мыгӧра. Паськыд пельпомъяса. Сюсь лӧз синъяса да гӧрд тошка, но устӧм.
Илля: — Ӧчкиа?
Борис: — Ӧчкитӧм.
Илля: — Кымын арӧс сылы?
Борис: — Кызь куим.
Илля: — Но, ме сійӧс аддза. А мый висьтавны?
Борис: — Тэ кӧ ачыд верман, локтӧй веськыда гортӧ. Он кӧ вермы, медым Вася ӧтнас локтас. Сійӧ тӧдӧ, кӧні ме ола. Кодкӧ гортын лоӧ нин. Регыд и ме локта. Пукалыштам, сёрнитыштам, ужнайтам ӧтлаын. Менам эм выльторъяс. Кӧсъя тіянлы висьтавны.
Илля: — Гӧгӧрвоана. Ставсӧ вӧча, кыдзи коран. Аддзысьлытӧдз.
Борис: — Аттьӧ. Сідзкӧ, рытӧдз.

«Парма» кинотеатр дорын

синмӧ шыбитчана

ыджыд тушаа

кос мыгӧра

1. Коді лоӧ Борис Иллялы? 2. Кодкӧд Борис сёрнитчис аддзысьлыны? 3. Асылын али рытын Борис сёрнитчис аддзысьлыны? 4. Кымын часын Борис сёрнитчис аддзысьлыны ёртыскӧд? 5. Кӧні колӧ корсьны Борислысь ёртсӧ? 6. Кытысь воӧма Василей? 7. Кор Василей воӧма Сыктывкарӧ? 8. Кутшӧм Василейлӧн ӧбликыс? 9. Ыджыд-ӧ Василейлӧн тушаыс? 10. Кутшӧм Василейлӧн пельпомыс? 11. Кутшӧм Василейлӧн синмыс? 12. Кытчӧ корис Борис ёртъяссӧ? 13. Мый кӧсйӧ висьтавны Борис ёртъясыслы?

Чойлы 18 арӧс.
Чойӧйлы 18 арӧс.
Чойӧй 18 арӧса.
Сідзкӧ, сійӧ том.

1. Менам тушаӧй неыджыд.
2. Ме неыджыд тушаа.
3. Чожыдлӧн тушаыс ыджыд.
4. Чожыд ыджыд тушаа.

ичӧт туша

ичӧтик туша

ляпкыд туша

ляпкыдик туша

шӧркодь туша

шӧркоддьӧм туша

неыджыд туша

ыджыд туша

кузь туша

кокни вӧрас

Анналӧн мыгӧрыс мича.
— А Раялӧн мыгӧрыс мичаджык.

Тэнад мыгӧрыд лӧсьыд.
Тэ лӧсьыд мыгӧра.
Ёртӧй косньӧд.

лӧсьыд мыгӧр

мича мыгӧр

мисьтӧм мыгӧр

кос мыгӧр

косіник мыгӧр

косньӧд мыгӧр

кыз мыгӧр

кызіник мыгӧр

Сійӧ чожысь олӧмаджык.
Сійӧ чожысь арлыдаджык.

Коля: — Андрей, тэнӧ талун юасис кутшӧмкӧ ныв. Но нимсӧ ассьыс эз висьтав. Шуис, мый пыралас талун рытнас. Тшӧктіс виччысьны.
Андрей: — Коді нӧ тайӧ вӧлі? А кутшӧм сылӧн ӧбликыс?
Коля: — Ме ногӧн, сылы кызь кымын арӧс. Мича. Небыд, мелі гӧлӧса. Шӧркоддьӧм тушаа. Вӧсньыдик.
Андрей: — Юрсиыс кутшӧм? Сьӧд? Руд?
Коля: — Руд юрсиа.
Андрей: — Дженьыд юрсиа али кӧсаа?
Коля: — Кузь юрсиа, но абу кӧсаа. Юрсиыс коскӧдзыс.
Андрей: — Чужӧмыс гӧгрӧс али кузьмӧс?
Коля: — Помнитсьӧ, мый кузьмӧс.
Андрей: — А синмыс кутшӧм?
Коля: — Рӧмсӧ ог помнит. Помнита сӧмын, мый синъясыс вӧліны ыджыдӧсь. Но ме ногӧн, юрсиыс кӧ руд, сідзкӧ, синмыс либӧ лӧз, либӧ руд. Юрсиыс кӧ сьӧд, сідзкӧ, и синмыс сьӧд.
Андрей: — А! Тайӧ менам чойӧй. Сійӧ музыкальнӧй училищеын велӧдчӧ. Тшӧкыда татчӧ волывлӧ.
Коля: — А мый нӧ сы дыра юасян? Кӧть и тшӧкыда волывлӧ чойыд, а вунӧдін, кутшӧм ӧбликыс?
Андрей: — Эг эськӧ вунӧд, да мӧд нылӧс виччыся.

1. Кодкӧд сёрнитіс ныв? 2. Код дорӧ воліс ныв? 3. Коді лоӧ Коля Андрейлы? 4. Мый тшӧктіс висьтавны нылыс Андрейлы? 5. Кодлы рӧдвужӧн лоӧ нылыс? 6. Коді лоӧ нылыс Андрейлы? 7. Кыдзи юасис Андрей? 8. Кутшӧм ӧбликыс нылыслӧн? 9. Кодӧс виччысис Андрей?

руд юрси

руд юрсиа

Менам руд юрсиӧй. Ме руд юрсиа.
Тэнад руд юрсиыд. Тэ руд юрсиа.
Сылӧн руд юрсиыс. Сійӧ руд юрсиа.
Миян руд юрсиным. Ми руд юрсиаӧсь.
Тіян руд юрсиныд. Ті руд юрсиаӧсь.
Налӧн руд юрсиныс. Найӧ руд юрсиаӧсь.

Тош: тоштӧм. Тоштӧм пӧль. — Тоштӧм пӧльяс.
Пӧльӧй тоштӧм. — Пӧльясӧй тоштӧмӧсь.

Ме вися.
Менам юрӧй висьӧ.
Ме висьми.
Менам юрӧй висьмис.
Ме дойми.
Ме дойді юрӧс.
Менам юрӧй доймис.
Юрӧй доймӧ.
Ме бурді.
Юрӧй бурдіс.
Менӧ мамӧ бурдӧдіс.

лӧз син

руд син

сьӧд син

турунвиж рӧма син

векни синкым

паськыд синкым

гежӧд синкым

тшӧкыд синкым

сук синкым

кузь синлыс

дженьыд синлыс

ичӧт пель

ыджыд пель

чургӧдчӧм пель

чурвидзысь пель

кузь ныр

чангыль ныр

веськыд ныр

гӧрба ныр

ляс ныр

плавкӧс ныр

ичӧт вом

ыджыд вом

вӧсни пар

кыз пар

гӧрд пар

кельыд пар

лӧз пар

вылыс пар

улыс пар

кузь сьылі

дженьыд сьылі

кыз сьылі

вӧсни сьылі

гырысь пинь

посни пинь

гежӧд пинь

еджыд пинь

ыджыд юр

ичӧт юр

куш юр

кузь юрси

дженьыд юрси

пашкыр юрси

шыльыд юрси

мольыд юрси

дзор юрси

сук юрси

гежӧд юрси

паськыд кымӧс

векни кымӧс

паськыд плеш

векни плеш

куш плеш

гӧгрӧс чужӧм

кузьмӧс чужӧм

чукыра чужӧм

ропкысьӧм чужӧмбан

кыз чужӧмбан

тшӧг чужӧмбан

гӧгрӧс бан

вӧйӧм бан

ропкысьӧм бан

вӧсни кос

векни лядьвей

паськыд лядьвей

шӧркодь лядьвей

шӧркоддьӧм лядьвей

вылыс ордлы

улыс ордлы

шуйга ордлы

веськыд ордлы

паськыд морӧс

веськыд морӧс

ыджыд морӧс

векни морӧс

паськыд мыш

векни пельпом

векньыд пельпом

паськыд пельпом

нюз пельпом

веськыд пельпом

ён пельпом

ичӧт ки

ыджыд ки

дженьыд ки

кузь ки

ён ки

веськыд ки

шуйга ки

векни ки пыдӧс

векньыд ки пыдӧс

паськыд ки пыдӧс

дженьыд сой

кузь сой

кыз сой

вӧсни сой

веськыд сой

шуйга сой

ёсь гырддза

гӧгрӧс гырддза

кузь чунь

дженьыд чунь

кыз чунь

вӧсни чунь

пев чунь

водз чунь

шӧр чунь

нимтӧм чунь

чаль чунь

вӧсни кок

кыз кок

дженьыд кок

кузь кок

ыджыд кок

ичӧт кок

веськыд кок

шуйга кок

векни кокпыдӧс

векньыд кокпыдӧс

паськыд кокпыдӧс

ичӧт кокпыдӧс

ыджыд кокпыдӧс

шӧркоддьӧм кокпыдӧс

кузь кокчӧр

дженьыд кокчӧр

кок чунь

гӧгрӧс пидзӧс

ёсь пидзӧс

водз чунь

шӧр чунь

нимтӧм чунь

Рытнас сизим час да джынйын Илля локтіс «Парма» кинотеатр дорӧ. Кинотеатр дорын вӧлі уна йӧз. Ӧтияс пукалісны. Мӧдъяс сулалісны. Коймӧдъяс ветлӧдлісны ӧтарӧ-мӧдарӧ, кодӧскӧ виччысисны жӧ.
Кыдзи татысь аддзан тӧдтӧм мортӧс? Но колӧ корсьны. Борислы кӧсйыси. Но, заводитла. Джын йӧзыс тані нывбабаяс. Сідзкӧ, на пӧвстысь Борислысь другсӧ оз ков корсьны. Тайӧ нин кокньыдджык. Кута корсьны мӧд джын пӧвстысь. Тайӧ — зон. Сідзкӧ, абу сійӧ. Тайӧ — паськыд пельпомъяса, ыджыд тушаа, но пӧрнӧй нин. Сідзкӧ, бара абу сійӧ. Со бара ыджыд тушаа, паськыд пельпомъяса, но уска, а тошкыс абу. Бара абу сійӧ. А тайӧ — и тошка, и устӧм, и паськыд пельпомъяса, но тушаыс абу ыджыд, дай тошкыс сьӧд. Но сё мокасьтӧ! Сэсся тані ставыс тоштӧмӧсь. Нолӧ-нолӧ, а тайӧ кутшӧм? — Дзик тайӧ сійӧ и эм! Матыстчыла сы дорӧ, юала.

— Видза олан, бур морт!
— Чолӧм!
— Он-ӧ тэ ло Василейӧн?
— Да, Василий.
— Борисӧс виччысян?
— Сійӧс.
— Сідзкӧ, зэв бур. Ме сы пыдди.
— А Борискӧд мыйкӧ лои? Мыйла ачыс эз лок?
— Эн тӧждысь. Сыкӧд нинӧм эз ло. Но сійӧ эз вермы локны. Уджыс уна, сы вӧсна менӧ ыстіс.
— Сідзкӧ, бур, нинӧм кӧ эз ло.
— Но, ставыс кӧ бур, позьӧ тӧдмасьны.
— Радпырысь!
— Илля, Борислӧн ёрт (ӧта-мӧдыслы сетісны кияс, киасисны). Тэ дыр виччысин? Эг вермы стӧча локны. Неуна сёрмышті.
— Эг дыр виччысь. Тані орччӧн, вӧлӧмкӧ, эм книжнӧй магазин, сэтчӧ пыралі.
— Мыйкӧ выльторйыс эм сэні?
— Выльторйыд — сійӧ ӧд кодлы кыдзи. Ме со аддзи важ книгаяс пӧвстысь Адольф Туркинлысь книга. Сійӧ абу выль. Петавлӧма 1977-ӧд воын. Но меным тайӧ книгаыс выльтор.
— Мый йылысь книгаыс?
— Каръяслӧн, юяслӧн да сиктъяслӧн нимъяс йылысь.
— А кыдзи шусьӧ книгаыс?
— Шусьӧ «Кӧні тэ олан?»
— Мыйкӧ шензьӧданаыс эм?
— Мыйсюрӧ видзӧдлі нин, да меным кажитчис. Тайӧ книга йывсьыс ме важӧн нин кывлі, сӧмын киӧ эз на веськавлы.
— Сідзкӧ, чолӧмала тэнӧ колана книга ньӧбӧмӧн.
— Аттьӧ.

на пӧвстысь

йӧз пӧвстысь

сё мокасьтӧ!

сы вӧсна

1. Кӧні Илля корсис Василейӧс? 2. Коді лоӧ Василей Борислы? 3. Мыйла Борис эз вермы локны кинотеатр дорӧ? 4. Кутшӧм йӧз вӧліны кинотеатр дорын? 5. Код пӧвстысь Илля корсис Василейӧс? 6. Кутшӧм ӧблика йӧз вылӧ видзӧдіс Илля? 7. Кинотеатр дорын вӧліны пӧрысь йӧз? 8. Кутшӧм морт дорӧ матыстчис Илля? 9. Кодкӧд Илля видзаасис? 10. Кыдзи Илля видзаасис Василейкӧд? 11. Кыдзи Василей видзаасис Иллякӧд? 12. Кыдзи Илля да Василей тӧдмасисны? 13. Мый вӧсна тӧждысьӧ Василей? 14. Мый лои Борискӧд?

1.  — Сійӧ виччысьӧ воксӧ?
2.  — Тэ локтан рытын?
3.  — Книгаыс петавлӧма 1977-ӧд воын?
4.  — Тэ сулалін сыкӧд орччӧн?
5.  — Чойыдлӧн эм челядьыс?
6.  — Книгаыс веськаліс тэнад киӧ?
7.  — Ёртыд тошка?
8.  — Пияныд ыджыдӧсь?
9.  — Найӧ тӧдӧны ме йылысь?
10.  — Нылыдлы дас арӧс нин?

1.  — Найӧ виччысисны менӧ школа дорын?
2.  — Тэ рытнас ньӧбин Туркинлысь книга?

— Ті абу сы йылысь кывлӧмныд.
— Ті энӧ сы йылысь кывлӧй.
— Ми эгӧ вӧлӧй карын.
— Ме тайӧ мортсӧ эг тӧдлы.
— Мойд кӧть эн.
— Энӧ мунӧй сэтчӧ.
— Он, тэ сэтчӧ он мун.
— Юав кӧть эн.
— Абу, сійӧ абу менам тӧдса.
— Абу, сійӧ меным абу тӧдса.

Стӧч кад

— Уна-ӧ кадыс?
Мыйта кадыс?
Кымын час?

а) ӧкмыс час, дас сизим минут

б) ӧкмыс час да дас сизим минут

а) сизим час, комын минут

б) сизим час да комын минут

в) сизим (час) да джын

а) куим час, ветымын нёль минут

б) куим час да ветымын нёль минут

в) квайт минут мысти (лоас) нёль час

Ылӧсалӧм кад

— Кымынӧд час?
— 10 а) дасӧд час

б) дас час гӧгӧр

в) дас час кымын

1.  — Чойӧ, уна-ӧ кадыс ӧні?
— Сизим час да нелямын квайт минут.
2.  — Мамӧ, ӧні кымынӧд час?
— Мӧдӧд час, пиукӧй.
3.  — Бабӧ, кымын часын батьӧ локтас?
— Квайтын.
Квайт часын.
4.  — Сашӧ, кымын часӧдз талун уджалан?
— Витӧдз.
Вит часӧдз.
5.  — Анна, кымын чассянь аски велӧдчам?
— Кӧкъямыс час да дас вит минутсянь.
6.  — Дыр-ӧ рытнас уджалін?
— Часӧн-джынйӧн.
7.  — Кымын час карӧдз мунны?
— Час-мӧд-коймӧд
— А дыр-ӧ нин мунам?
— Час джын.
— А юӧдзыс дыр на?
— Час джын кымын на.

— Батьӧ, уна-ӧ кадыс ӧні?
— Стӧча ог тӧд.
— Меным стӧча колӧ тӧдны.
— Сідзкӧ, 3 ч. 02 мин.
— Аттьӧ. Ми Димакӧд сёрнитчим ветлыны кино вылӧ. Сійӧ заводитчӧ 4 да мунӧ 5 ч. 30 мин. Гортысь пета 3 ч. 14 мин. Мунны сы ордӧдз 11 мин. Сідзкӧ, сы ордӧ стӧча воа.

Коркӧ важӧн Сыктывкарса улича вылын ме паныдаси челядьдырся ёрткӧд. Ми чолӧмасим да заводитім сёрнитны олӧм-вылӧм йылысь. Бӧръявыв ме юалі ёртлысь, кӧні сійӧ ӧні олӧ.
— Парижын.
— Па-рижын? Кыдзи нӧ сэтчӧ тэ веськалін?
— Зэв прӧстӧя. Гӧтраси тані карын, а Парижас гӧтыр рӧдвужлӧн асланыс керка.
Ме быдми эг Сыктывкарын да ог вӧлі тӧд, мый карыслӧн ӧти юкӧн шусьӧ Парижӧн. Сэні збыль дас ӧкмысӧд нэмын олісны французъяс.

А. Туркинлӧн «Кӧні тэ олан» книга серти

1. Кымын час гӧгӧр Илля воис кинотеатр дорӧ? 2. Код пыдди Илля муніс кинотеатр дорӧ? 3. Кодъяс пӧвстысь корсис Илля Василейӧс? 4. Кутшӧм морт дорӧ матыстчис Илля? 5. Мый йылысь сёрнитісны Илля да Василей, кор тӧдмасисны? 6. Кытчӧ пыралӧма Василей? 7. Мый ньӧбӧма Василей магазинысь? 8. Кыдз шусьӧ книгаыс? 9. Коді гижӧма книгасӧ? 10. Книгаыс выль али важ? 11. Кор петавлӧма книгаыс? 12. Мый йылысь книгаыс? 13. Мый йылысь и тэ тӧдмалін нин тайӧ книгасьыс?

важ каръяс

важ коми ним

книга серти

коми йӧз

ме ногӧн

Мункачи серти

олӧма йӧз

ӧти ним

роч йӧз

1980 воӧ

1780 воын

январь сизимӧд лунӧ

бура тӧдісны

кӧні олан

олӧ карын

ӧні шуӧны

тані абу

тырӧ 200 во

шуӧны карӧн

шусьӧ карӧн

керка водзын

керка водзӧ

керка водзысь

керка сайын

керка сайӧ

керка сайысь

керка улын

керка улӧ

керка улысь

керка вылын

керка вылӧ

керка вылысь

керка дорын

керка дорӧ

керка дорысь

керка весьтын

керка весьтӧд

керкаяс костын

керкаяс костӧ

керкаяс костысь

Тайӧ учитель, коді менӧ велӧдӧ.
Сійӧ тӧдӧ, кодъяс тані олӧны.
Тайӧ менам ёртӧй, кодӧс тэ он на тӧд.
Тайӧ менам вокъясӧй, кодъясӧс тэ тӧдан нин.
Сійӧ шуӧ, мый лоӧ бур лун.
Висьтав сылы, медым локтас школаӧ.
Сикт, кытысь сійӧ воис, шусьӧ Ижмаӧн.
Кутшӧм луныс лоӧ, ме ог тӧд.

Меным висьталісны, кодлӧн талун чужан луныс.
Сійӧ юаліс, кодлы сетны небӧг.
Меным вочавидзисны, кодкӧд ме кута пукавны классын.
Шуӧны, мый талун лоӧ ыджыд гаж.
Сылы шуисны, медым вуджас поссӧ.
Ме тӧда сійӧ карсӧ, кытчӧ ветлі таво арнас.
Тэ тӧдан сійӧ карсӧ, кытысь воис тайӧ мортыс?
Сійӧ юаліс книгаяс йылысь, кодъясӧс ме лыдди во чӧжӧн.
Ме ньӧби книга, кутшӧмӧс корис менам ёртӧй.
Кебра — тайӧ сикт, кӧні чужис Иван Куратов.

Сыктывкар, Кудымкар да мукӧд каръяс

Сыктывкар — Коми Республикалӧн столица. 1980-ӧд вося февраль 7-ӧд лунӧ сылы тырис 200 во. Пукалӧ карыс Сыктыв ю вомын, кытысь и артмӧма сылӧн нимыс. Кутшӧм вежӧртасыс Сыктыв (рочӧн Сысола) нимлӧн, ӧні сьӧкыд на висьтавны. Но ӧтитор ясыд: Сыктыв да Сысола — ӧти нимлӧн вариантъяс.
Кудымкар — Коми-Пермяцкӧй автономнӧй округлӧн столица. Быдмис сійӧ Кува вомын, кытысь и босьтӧма нимсӧ — Ку(ва)дін кар. Медводдзаысь Кудымкар гаравсьӧ 1579 вося перепись дырйи.
Кар кывлӧн вежӧртасыс некымын. Ӧти-кӧ, тайӧ поз, шуам, кодзувкоткар. Мӧд-кӧ, тайӧ кывнас пасъям важ йӧзлысь оланінсӧ. Вӧръяс, тыяс, юяс бокӧ, мылькъяс вылӧ важ йӧз стрӧитлісны укрепитӧм городищеяс. Чужлісны оланінъяс, кодъясӧс ми ӧні и нимтам чудь каръясӧн. Татшӧм каръясыс Коми му вылын уна. Ставсӧ ог вермӧ лыддьӧдлыны, но век жӧ пасъям некымын ним.
Эжва вожын: Карвыв, Карйыв, Каръюр...
Емва вожын: Важкар, Изкар, Кар, Каршор, Каръяг да сідз водзӧ.
Коймӧд-кӧ, талунъя понятиеын кар — ыджыд промышленнӧй да культурнӧй центр, тшӧкыда столица — Кудымкар, Сыктывкар. Йӧзкостса сёрниын Сыктывкар тшӧкыда шусьӧ Карӧн. Важӧн улыс Эжваын вӧлі асланыс центр — Яренскӧй кар, кодӧс сідз жӧ шулісны Карӧн. Олӧма йӧз сёрниын паныдасьлӧ на Архангельсклӧн важ коми ним — Кардор.
Важ каръяс ми аддзам и Урал-Из сайысь, кытчӧ воисны найӧ комияс отсӧгӧн. Тӧдам, мый XV — XVІІІ нэмъясӧ роч йӧз писькӧдчисны Обь, Енисей да Лена вожъясӧ, медым Россия дінӧ ӧтлаӧдны Сибирӧс. Туй индалысьяснас, а кӧнсюрӧ и нырщикъяснас вӧліны коми йӧз, кодъяс бура тӧдісны Из сайса местаяс. Сідз, XVІІ нэмся географическӧй памятник «Книга Большому Чертежуысь» * ми аддзам вель уна коми ним. Вайӧдам некымынӧс: «А от Ирка вверх 40 верст Воикар да Ноцкои». Тані вой кыв кутӧ «войвывса» вежӧртас и Войкар гӧгӧрвосьӧ «войвывса кар». Нӧшта казьтывсьӧ «город Шакар», коді гӧгӧрвосьӧ кыдзи Шӧркар. Манси ногӧн Ят-ус. Ӧні тайӧ карыслӧн нимыс Шеркалы.
Кар кыв эм и удмуртъяслӧн тайӧ жӧ вежӧртасын: Ижкар (Ижевск), Синкар (Глазов) да сідз водзӧ. Удмуртъяс комияслы медся матыс вокъяс, и, быттьӧкӧ, тані шензьӧданаыс немтор абу. Но орчча Чувашияысь ми бара аддзам каръяс: Моркар, Муркар, Шашкар... Венгерскӧй учёнӧй Бернат Мункачи серти Самаралӧн удмуртскӧй нимыс Самаркар.
Кытысь нӧ лоӧма кар кывйыс, коді ӧткодь комияслӧн, удмуртъяслӧн да чувашъяслӧн? Учёнӧйяс дыр туялісны тайӧ кывйыслысь вежӧртассӧ. Унджык учёнӧйяс мӧвпалӧны, мый кар иранскӧй кыв. Сарыкольскӧй кылын иранскӧй кыв чукӧрысь эм хор «кар, страна» кыв.

А. Туркинлӧн «Кӧні тэ олан?» книга серти.

перепись дырйи

укрепитӧм городище

да сідз водзӧ

Урал-Из сайысь

1. Ме локті.
2. эг аддзы тӧдсаясӧс.
3. сёрнитам гортын.
4. Коми кыв велӧдам.
5. сійӧ вӧлі дженьыд юрсиа.
6. Кыдзи «кар» кывйыс лоӧ?
7. Аннуш пукаліс.
8. Мамыд петіс.
9. Ми вӧлім.
10. Велӧдчыны мунам.
11. Найӧ сёрнитчисны аддзысьлыны.
12. Мунім.
13. Аннуш кияссӧ пуктіс.
14. Аддзылім.
15. Пуксис.
16. Паныдасьлім сыкӧд.
17. Мунісны.
18. Аддзинныд?

Урал-Из сайын эм местаяс.
Урал-Из сайса местаяс.

1. Сикт дорын эм вӧр.
2. Горт дінын эм ты.
3. Коми му вылын эм каръяс.
4. Ю бокын чужлісны оланінъяс.
5. Тайӧ кывйыс лоӧ манси ногӧн.
6. Перепись дырйи вӧлі ыджыд удж.

Кутшӧм каръяс йылысь гижӧма тайӧ висьтас?
Кутшӧм воын Сыктывкар лои карӧн?
Кымын во тырис Сыктывкарлы 1980 воын?
Кутшӧм ю вылын пукалӧ Сыктывкар?
Кутшӧм кывъясысь артмис Сыктывкарлӧн нимыс?
Кутшӧм вежӧртасыс Сыктыв нимыслӧн?
Кутшӧм округлӧн столица Кудымкар?
Кӧні сулалӧ Кудымкар? (Кутшӧм ю вылын пукалӧ Кудымкар?)
Кор медводдзаысь гаравсьӧ Кудымкар йылысь?
Мый ӧткодьыс Сыктывкар да Кудымкар нимъясын?
Кӧні нӧшта паныдасьлӧ кар кыв?
Кутшӧм вежӧртасыс кар кывлӧн?
Кодъяс лоӧны комияслы медся матыс вокъясӧн?
Кытчӧ ветлывлӧмаӧсь коми йӧз XV — XVІІ нэмъясӧ?
Кытысь воӧма кар кыв пермскӧй кывъясӧ?

1. Кутшӧм республикалӧн кар Вуктыл?
2. Кор Вуктыл лоис карӧн?
3. Кымын арӧс Вуктыл карлы?
4. Кутшӧм вӧлі важ нимыс Вуктыллӧн?
5. Кутшӧм ю вылын пукалӧ Вуктыл?
6. Кутшӧм кывъясысь артмӧма Вуктыллӧн нимыс?
7. Кутшӧм вежӧртасыс кывъясыслӧн, кодъясысь артмӧма Вуктыл ним?
8. Кутшӧм нимъясын (топонимъясын) нӧшта паныдасьлӧ «вук» кыв?

— Видза олан, Лиза!
— Чолӧм, Валя! Мый тэнад выльторйыс?
— Выльторйыс? Ме ордӧ воис ылыс гӧстя.
— Код нӧ, кытысь?
— Яна. Узбекистанысь. Ме сыкӧд Москваын велӧдчывлі.
— Кореянкаыд?
— Да, сійӧ.
— Дыр-ӧ кежлӧ воис?
— Вежон кежлӧ. А талун нёльӧд лун нин.
— Но, кыдзи кажитчӧ сылы миянын? Налӧн тӧлыс ӧд абу миян кодь. Лымйыс, кӧнкӧ, оз и овлы.
— Лымйыс пӧ эськӧ коркӧ и овлывлӧ неуна, сӧмын недыр дай лыа сорӧн. Тӧвнас пӧ сэні зэв тӧла, а вӧръяс сэні абуӧсь. Яна татчӧ воис да пыр шензьӧ: сы мында пӧ лымйыс, да еджыд, да сӧстӧм!
— Абу кӧдзыд сылы тані?
— Миян серти, дерт, воис кокниа пасьтасьӧмӧн. Но ми тані сійӧс шоныда пасьтӧдім. Пимиӧдім и, пасьӧдім и. Зэв нин ёна сылы пимиыс кажитчӧма. Сералӧ: тадзи пасьтасьӧмнад пӧ и ме тані верма тӧвйыны.
— Сідзкӧ, оз пов кӧдзыдысь?
— Оз! Субӧтаӧ шоныдджык вӧлі да, лыжи вылӧ и быдӧн сувтӧдлім. Лыжиӧн, дерт, оз куж ветлӧдлыны — пыр и усьӧ.
А даддьӧн челядькӧд ёна исласис.
Лымйын туплясисны и быдӧн. Сэтшӧма исласисны, мый некыдз вӧлі огӧ вермӧй пыртӧдны гортӧ. А гортӧ пырисны — дзик лым сюръяяс кодьӧсь. Гын сапӧганыс и быдӧн лымйыс вӧлі.
— Кодлӧн нӧ челядьыс вӧлі?
— А Коль воклӧн пияныс, Дима да Максим. Нёльӧд да коймӧд классъясӧ ветлӧдлӧны.
— Валя, кывзы! Ме кывлі, мый «Асъя кыа» выль программаӧн воӧма Сыктывкарӧ. Нуӧдлы концерт вылас Янатӧ.
— Да ми ветлім нин. Нуӧдлі и «Сигудӧк» ансамбльлӧн концерт вылӧ. Нӧшта Яна окотитіс ветлыны и драмтеатрӧ, кутшӧмкӧ коми пьеса вылӧ. Ветлім «Кыськӧ тай эмӧсь» пьеса вылӧ. Сиктса олӧм йылысь. Сьӧлӧм вылас ставыс воӧма.
— А музыкальнӧй театрӧ ветлінныд?
— Эгӧ на ветлӧй. Дай ог тӧд, лоӧ оз кадыс. Аски корисны миянӧс гӧститны, а аскомысь, медбӧръя луннас, асьным виччысям рытнас гӧстьясӧс. Со и тэнӧ локті корны. Волы аскомысь рытнас.
— Аттьӧ! Дерт, вола, радпырысь! Кутшӧм кад кежлӧ локны?
— Квайт час кежлӧ.
— Гӧгӧрвоана.
— Сідзкӧ, аддзысьлытӧдз!
— Аддзысьлытӧдз!

миян кодь

сьӧлӧм вылӧ воны

«Асъя кыа»

пимиаси ачым

пимиӧді гӧстьӧс

пимиӧді сійӧс

пимиасин ачыд

пимиӧдін гӧстьтӧ

пимиасис ачыс

пимиӧдіс гӧстьсӧ

Сувтӧдісны лыжияснысӧ лымйӧ.
Мӧдысь сувтісны лыжи вылӧ.

Лыжи вылӧ и быдӧн сувтӧдлім.
Дадь вылӧ сӧмын пуксьыліс.

Тӧвнас мися сэні зэв тӧла.
Тӧвнас пӧ сэні зэв тӧла.

— Валя! Мый тэнад выльторйыс? — юаліс менсьым Лиза.
Лиза юаліс (менсьым), мый менам выльторйыс.
Лиза юаліс (менсьым), кутшӧм менам выльторъяс.

тӧлысьяслӧн нимъяс

вежонлӧн лунъяс

матысса вояс

матысса лунъяс

волӧн юкӧнъяс

лунлӧн юкӧнъяс

Ош

Коз пу вылын — лым, лым,
Коз пу улын — лым, лым, —

Гӧгӧр лымйӧн тырӧма,
Ошкыс гуӧ пырӧма,
Тӧвбыд узьӧ, вой и лун, —

Энӧ торкӧй ошлысь ун.

Тулыслӧн лов шы

Лунъясыс лоисны нин кузьджыкӧсь вой серти. Но асывнас ёна на кӧдзыд. Чайтан весиг, мый татшӧм кӧдзыдыс лоӧ лунтыр. Но енэжӧ петкӧдчас шонді и мусӧ кутас шонтыны. И гӧгӧр сэтшӧм мича — сьӧлӧмыд нимкодясьӧ. Кыдз пуяс еджыдӧсь, лымйыс еджыд.
Лун шӧрнас казялан, кыдзи заводитӧны сывны йинёньяс. Лым толаяс лоӧны сьӧкыдӧсь. Сэсся и лым толаяс увсянь заводитӧны петны медводдза шоръяс. Тулыслысь локтӧмсӧ позьӧ казявны и сиктын, и карын, вӧрын и ю дорын.
Лунвылӧ лэбзьылӧм лэбачьясӧс виччысьны дыр на. Медводз шызясны асланыс позъяс дорын сьӧд ракаяс. Тӧв кежлӧ найӧ лэбзьылӧны лунвылӧ жӧ, а быдтысьны воӧны чужан муас — миян войвылӧ.
Кушмӧны ю берегъяс. Сьӧкыд лым улын йиыс кусыньтчӧ.
А аддзыланныд кӧ мартын тар койт, сійӧ сэсся некор нин оз вун. Водз асывнас таръяс чукӧртчӧны кутшӧмкӧ эрд вылӧ да панӧны ассьыныс тувсовъя сьыланкывъяс да йӧктӧмъяс. Нимкодясьӧны, ӧд помасьӧ тӧв.

Г. Турьев серти.

шер мунӧ

шер усьӧ

Талун лымъялӧ. Тӧрыт лымъяліс. Аски лымъялас.
Талун лым усьӧ. Тӧрыт лым усис. Аски лоӧ лым.

1. Ӧні зэрӧ.
2. Ӧні шер усьӧ.
3. Ӧні шер мунӧ.

Рытын ме лыддьыси. Рытнас ме лыддьыси. Рытывбыд лыддьыси. Рыт чӧж лыддьыси.

1. Гожӧмын зэрӧ.
2. Асывнас муна удж вылӧ.
3. Тӧлын ош узьӧ.
4. Асылын шонді абу на ёна вылын.
5. Арнас пиӧй муніс школаӧ.
6. Тӧвнас вӧлі кӧдзыд.
7. Войнас сійӧ висьмис.

1. Арнас лэбачьяс мунӧны лунвылӧ.
2. Тулыснас лэбачьяс бӧр локтӧны чужан муӧ.
3. Оз став лэбачьяс арнас мунны лунвылӧ.
4. Шонді асывнас петӧ асыввывсянь.
5. Рытнас шонді пуксьӧ рытыввылӧ.

Гожӧм

Бара мича ӧшкамӧшка
Кусыньтчӧма мегыр моз.
Бара тыдалӧны мӧсъяс
Улич помын, кӧні лос.

Бара уялӧны челядь,
Гажӧн тырӧма ю дор.
Бара вашкӧдӧ тэн пеляд
Мыйкӧ бурӧс кыдз пу кор.

град выв пуктас

1. Гожӧмын овлӧ шоныд и ыркыд. 2. Челядь уялӧны юын. 3. Кыдз пу коръяс турунвижӧсь. 4. Тыдалӧ ӧшкамӧшка. 5. Челядь оз велӧдчыны школаын. 6. Лунъяс кузьӧсь, а войяс дженьыдӧсь. 7. Гожӧм Комиын дженьыд. 8. Ю дорын уна йӧз. 9. Гӧгӧр кисьмӧны быдмӧгъяс. 10. Лӧддза-номъя тӧлысьын усьлывлӧ лым. 11. Мӧсъясӧс позьӧ аддзыны улич помын. 12. Быдмӧгъяс, град выв пуктасъяс вежӧдӧны. 13. Ю дорын гажа. 14. Гожӧмын зэръяс шоныдӧсь. 15. Лэбачьяс мичаа сьылӧны. 16. Быдлаын дзоридзалӧны дзоридзьяс.

1. Кутшӧм во юкӧн бӧрын воӧ гожӧм? 2. Кутшӧм тӧлысьын пуксьӧ гожӧм? 3. Пыр-ӧ ӧтмоза пуксьывлӧ гожӧм? 4. Дыр-ӧ кыссьӧ гожӧм? 5. Кутшӧм вежсьӧмъяс му вылын позьӧ аддзыны тулыс серти? 6. Кутшӧм вежсьӧмъяс вӧрын тулыс серти? 7. Кыдзи вежсьӧ сынӧд, поводдя? 8. Мый вӧчӧны йӧзыс гожӧмын? 9. Кор помасьӧ гожӧм?

Сыктыв ю дорын
Гажа паркын
Талун аддзысьлі
Зарни аркӧд.

Усьысь коръясӧн
Ворсіс тӧлыс,
Найӧ сетчисны
Сылы чӧла.

Тайӧ рамлунсьыс
Доймис сьӧлӧм —
Со и мый дыра
Ми пӧ вӧлім.

Ыркыд сынӧдыс
Сотіс лолӧс.
Паркӧ сӧмын-ӧ
Талун волі?

1. Кутшӧм во юкӧн бӧрын пуксьӧ ар? 2. Пыр-ӧ ӧтмоза пуксьывлӧ ар? 3. Кутшӧм тӧлысьын заводитчӧ ар? 4. Кымын тӧлысь кыссьӧ ар? 5. Кыдзи вежсьӧ арын му? 6. Кыдзи вежсьӧ арын вӧр? 7. Кутшӧм вежсьӧмъяс арын сынӧдын, поводдяын? 8. Кутшӧм медшӧр уджыс йӧзыслӧн арнас? 9. Мый локтӧ ар бӧрын? 10. Радейтан-ӧ тэ арсӧ? 11. Кутшӧм во юкӧн тэнад медся радейтана?

— Лиза, мый тэкӧд лои? Мыйла эн волы миянӧ? Ми тэнӧ виччысим рытывбыд, но весьшӧрӧ.
— Тӧдан, Валя, тіянӧ колӧ вӧлі мунны вӧскресенньӧӧ, а субӧтаӧ ме ветлі исласьны лыжиӧн. Да менам мунсьӧма зэв ылӧдз. Бӧр локтӧмыс лои кузь да, неуна кынмышті. Сійӧ жӧ рытнас висьми. Кык лун ковмис куйлыны.
— Бур на, мый сӧмын кык лун. Ӧні кыдзи асьтӧ чувствуйтан?
— Ӧні нин бура. Аттьӧ.
— Жаль, мый эн вермы волыны. Рыт чӧж сёрнитім. Гажа вӧлі.
— Кӧнкӧ, коми сёян-юанӧн чӧсмӧдінныд ылыс гӧстятӧ?
— А кыдз нӧ? Мамӧ батькӧд пӧжасисны.
— Батьыд пӧжасьӧ жӧ?
— Да. Кор пӧжасям, папӧлӧн уджыс пач ломтыны, пӧжас пачӧ сюйны да ас кадӧ пачысь кыскыны.
— А мый пӧжалісны?
— Черинянь, некымын сикас шаньга: рыся да картупеля шаньга, дыш шаньга.
— Дыш шаньга?! Кутшӧм нӧ тайӧ шаньга? Татшӧм йывсьыс мыйкӧ ме эг кывлы.
— Гашкӧ, тіян Леткааныд сэтшӧмсӧ оз и пӧжавны, а Емва вылын пӧжалӧны. Мӧдысь волан да, чӧсмӧдам.
— Аттьӧ! А мыйӧн нӧшта емвасаяс чӧсмасисны?
— А леткасаяс сійӧс радпырысь жӧ сёйӧны. Пӧжӧм пув сакарӧн да кӧтӧдӧм мырпом нӧкйӧн вайлім, сола тшак вӧлі. Пельмень эгӧ кутӧй лӧсьӧдны. Сійӧс быдлаын сёйӧны, ставыс тӧдӧны. Яй тшакӧн пражитлі. Татшӧм сёянсӧ эськӧ, гашкӧ, важӧн коми войтыр и эз гӧтӧвитлыны, да меным аслым ёна кажитчӧ.
— А! Тӧда, мый тайӧ чӧскыд. Эг ӧтчыд сёйлывлы, и пыр тэ ордын. Да! Унаторйысь ачымӧс удзӧді.
— Но, эн ёна шогсьы. Мӧдысь корла тэнад радейтана тшака яй дінад. Дыш шаньганымӧс видлан и.
— Аттьӧ. Кута виччысьны выль корӧм.
— А локтан вӧскресенньӧӧ волы дай. Сӧмын субӧтаад кӧ бара мунан лыжинад, ылӧ эн нин мун, а то ӧд вошны верман, не сӧмын кынмыны.
— Аттьӧ сӧветсьыд. Аддзысьлытӧдз.
— Аддзысьлытӧдз.

сёйны рок

юны йӧв

гӧститӧдны кампетӧн

пӧтны няньӧн

чӧсмасьны озйӧн

вердны рокӧн

пажнайтны шыдӧн

ужнайтны картупельӧн

завтракайтны колькйӧн

А. Мый позьӧ вӧчны?
Б. Мый позьӧ вӧчны?

Петіс керкаысь.
Петаліс керкаысь недыр кежлӧ.

Бӧр локтӧмыс лои кузь да, неуна кынмышті.
Сы вӧсна мый бӧр локтӧмыс лои кузь, неуна кынмышті.
Асывнас гортысь петім да, пемыд на вӧлі.
Кор асывнас гортысь петім, пемыд на вӧлі.

1. Гожӧмыс локтас да, ставыс кутас дзоридзавны.
2. Луныс шондіа да, гажа
3. Зэрмас да, пыра гортӧ.
4. Зэрмис да, пыра гортӧ.
5. Гожӧмыс мунас да, ар лоӧ.
6. Гӧстьясӧс виччыся да, ёна пӧжаси.
7. Тулысыс воас да, лэбачьяс бӧр локтасны.

1. Мыйла Лиза эз лок гӧститны? 2. Мый вӧчӧма Лиза субӧтаӧ? 3. Кор колӧ вӧлі Лизалы мунны гӧститны? 4. Мый лои Лизакӧд вӧрын? 5. Кыдзи Лиза асьсӧ чувствуйтӧ ӧні? 6. Дыр-ӧ виччысисны Лизаӧс? 7. Кутшӧм сёянӧн чӧсмӧдісны гӧстяӧс? 8. Коді пӧжасис? 9. Мый вӧчӧ Валялӧн батьыс пӧжасигӧн? 10. Мыйла Валя эз гӧтӧвит гӧстьяслы пельмень? 11. Кутшӧм сёянӧн чӧсмасьлӧма Лиза? 12. Кутшӧм пӧжас оз тӧд Лиза? 13. Мый йылысь шогсьӧ Лиза? 14. Кор корис Валя Лизаӧс мӧдысь? 15. Кутшӧм сӧвет сетіс Валя Лизалы?

Кань и черинянь
Шорысь чери кутіс кань,
Сюйис пачӧ черинянь.
Узьтӧмысла вугырмуні,
Чериняньыд сылӧн вуні.

Садьмис, чӧвтіс пачӧ син,
А сэн нинӧм абу нин.
Исыштіс да гӧгӧрвоис,
Чериняньыд кытчӧ лоис.

— Ӧтчыд йӧйталі — и шань! —

Шуис аслыс сэки кань.
Бара кыйсьӧ дзик быд войӧ,
Но мый шедлас, ульӧн сёйӧ.

Зонка пырӧ гортас.
— О! Кутшӧм чӧскыд дукыс! Мамӧ пӧжасьӧма. Мам, менам кынӧмӧй сюмалӧ.
— Сідзкӧ, пиукӧй, китӧ мыськы да пуксьы пызан сайӧ. Час, ме тэнӧ верда. Талун миян тшака шыд нӧкйӧн да жаритӧм яй картупельӧн.
— Мамӧ, тшака шыдтӧ ог кӧсйы. Дай и яйтӧ картупельнад ог жӧ кӧсйы.
— Пиӧ, тэ жӧ ачыд ӧні висьталін, мый тэ тшыг!
— Но ме кӧсъя пельмень да чӧдъя пирӧг.
— А! Сідзкӧ, тэ он сёйны кӧсйы, а чӧсмасьны кӧсъян? Вай, пиукӧ, тадзи вӧчам: ӧні тэ сёй, мый ме тэныд сета, а чӧсмасьны кутам ставным ӧтлаын рытнас.
— Сідзкӧ, ӧні ме пӧт.

кынӧм сюмалӧ

пызан сайӧ

1. Кутшӧм сёянлӧн дукыс вӧлі чӧскыд? 2. Тшыг-ӧ вӧлі зонка? 3. Мыйӧн кӧсйис чӧсмасьны зон? 4. Мыйӧн кӧсйис вердны писӧ мамыс? 5. А кор тэнад кынӧмыд сюмалӧ? 6. А кор тэ овлывлан пӧт? 7. Ӧні тэ тшыг?

яйысь да чериысь сёян

мӧс яй

ыж яй

порсь яй

йӧра яй

кӧр яй

курӧг яй

чипан яй

пӧтка яй

пражитӧм яй

пуӧм яй

жаритӧм яй

жаритӧм чери

йӧла чери

яя шыд

йӧла шыд

тшака шыд

риса рок

зӧр шыдӧса рок

идъя рок

нӧкъя рок

шаньга рыся

шаньга картупеля

пирӧг рыся

пирӧг пувъя

пирӧг ӧдъя

йӧлысь сёян

пӧжӧм йӧв

уль йӧв

мӧс вӧра йӧв

вотӧс да вотӧсысь сёян

льӧмъя ляз

чӧдъя ляз

пувъя кисель

чӧдъя кисель

турипувъя кисель

озъя варенньӧ

ӧмидз варенньӧ

сэтӧра варенньӧ

пӧжӧм пув

кӧтӧдӧм мырпом

град выв пуктас

Ӧмидз юмов, а гормӧг курыд.

чӧскыд кӧра

чӧскыдтӧм кӧра

чӧскыд дука

чӧскыдтӧм дука

чӧскыд дука

лёк дука

клящӧй дука

выялӧм нянь.

Пач ломтытӧм на.
Пув лои кӧтӧдтӧм.

— уджалысь морт

— уджалан паськӧм

— Тайӧ квайтӧд классын велӧдчысь зонка.
— Тайӧ менам велӧдчан книга.

Пӧжӧм йӧв

Сёй гырничӧ кисьтны йӧв да сюйны пачӧ либӧ ичӧт биа духовкаӧ час-мӧд кежлӧ. Кор йӧв вевттьысяс мича пемыдвиж кеньӧн, кыскыны пачысь.
Пӧжӧм йӧв позьӧ юны шоныдӧн и кӧдзыдӧн, чайӧн и копейӧн. Пӧжӧм йӧв чӧскыд, пӧтӧс да пӧлезнӧй.

Дыш шаньга

Рытсянь кӧтӧдны вылльӧлӧн (500 грамм) ид шыдӧс (стӧканысь неуна унджык). Асывнас кӧтӧдӧм шыдӧсӧ содтыны неуна пызь, сов да ичӧт пань джын сода — медым сук сертиыс артмис нӧк кодь. Сукджык кӧ лоас, колӧ содтыштны йӧв. Ставсӧ мичаа гудравны.
Рачьяс мавтны выйӧн да лӧдны сэтчӧ няньшом сантиметр джын кызта.
Торйӧн босьтны ӧтмында нӧк, кольк да мичаа гудравны. Рачьясӧ лӧдӧм няньсӧ мавтны вӧсньыдика колькъя нӧкйӧн. Сы бӧрын рачьяс сюйны пачӧ либӧ духовкаӧ. Видзны пӧжасьтӧдзыс.

— Тэ мый радейтан медся ёна сёйны?
— Оз.
— Ичӧт вокыд, сідзкӧ, тшӧтш?
— Оз.

«Ӧшкамӧшка» книгаысь.

Куратовлӧн бур тӧдсаяс карын эз на вӧвны, кытчӧ эськӧ позьӧ вӧлі мунны гӧститны. Лӧсьӧдчӧ вӧлі мунны ва дорын пукалыштны да нимкодясьны вӧр-ва мичлунӧн. Луныс лӧсьӧдчис пуксьыны шоныд, гажа да мича. Но артмис сідз, мый вичкоын сьывсьӧм бӧрын пырис сы ордӧ Лиза.
— Иван Алексеевич, эн и лӧсьӧдчы некытчӧ мунны! — шуис Лиза. — Бать да ме лӧгасям, он кӧ пет да пукалышт миянкӧд! Некоді бокӧвӧй оз ло, ас йӧз кар гӧгӧрысь. Видзӧдлан на вылӧ, гашкӧ, коркӧ думыштан да мыйкӧ гижан тешкодьӧс ли гажаӧс.
Ӧткажитчыны эз вӧв лӧсьыд. Да и Куратовлӧн аслас веж петіс видзӧдлыны сиктса олысьяс вылӧ, кутшӧмӧсь найӧ, мый сёрнитӧны, мыйӧн олӧны. Аттьӧаліс Лизаӧс да петіс гӧстьяс дорӧ.
Кузь пызан сайын пукалісны нин унаӧн. Унджыкыс верстьӧ арлыда либӧ олӧма войтыр. Мужикъяс ситеч либӧ сатин дӧрӧмаӧсь, тугъя вӧньясӧн вӧнясьӧмаӧсь, тошъяс сыналӧмаӧсь, юрсияс выялӧмаӧсь праздник лун кузя. Нывбабаяс сикӧтшъяс, исергаяс да мича рӧма лентаяс ӧшлӧмаӧсь. Олӧма нывбабаяс гӧрд, виж бабаюраӧсь. Томджыкъяс мича шӧвк сунисӧн да бисерӧн вышивайтӧм кокошникаӧсь.
Мукӧдыс сыръя дора мича чышъянаӧсь пельпомъясныс вылын. Ас кыӧм сера чулкиаӧсь, кокньыдик гожся кӧмаӧсь. Мича видз выв бобувъяс кодьӧсь. Любӧ видзӧдлыны на вылӧ.

Г. Федоровлӧн «Востым» роман серти.

веж петіс

1. Кытчӧ кӧсйис мунны Куратов праздник лунӧ? 2. Мый сійӧ кӧсйис вӧчны ю дорын? 3. Кутшӧм вӧлі луныс? Кутшӧм вӧлі поводдяыс? 4. Кор Лиза пырис Куратов ордӧ? 5. Кодъяс корисны Куратовӧс гӧститны? 6. Мый вылӧ Куратовлӧн вежыс петіс? 7. Мый кӧсйис тӧдны Куратов? 8. Мый вочавидзис Куратов Лизалы?

1. Том нывбабаяслӧн вӧлі вышивайтӧм кокошникъяс. 2. Гӧститӧм на ордын лои кузь. 3. Мужичӧй вӧлі выялӧм юрсиа. 4. Керкаысь петӧм мортсӧ ме ог тӧд. 5. Неважӧн петӧм коръяс ичӧтикӧсь. 6. Мый вӧлі менам петӧм бӧрын? 7. Ме аддзылі сылысь локтӧмсӧ. 8. Менам велӧдчӧм эз вӧв кузь. 9. Пӧтӧм мортыд гажа. 10. Вердӧмыс куимысь лои.

Веж петӧ дзоньвидзалун вылӧ.
Веж петкӧдлыны вӧрӧглысь.

Дыш босьтіс (кодӧс?)

Дыш вермис (кодӧс?)

Лёк петӧ (код вылӧ? мый вылӧ?)

Лёк кутны (код вылӧ?)

Лӧг петӧ (код вылӧ? мый вылӧ?)

Лӧг петкӧдны (мыйӧн?)

Лӧг кутны (код вылӧ?)

Шог босьтіс (кодӧс?)

Шогӧ усис (мый вӧсна?)

Куратовлӧн вежыс петӧ

Вежӧс петкӧдлӧ

Дышыд босьтіс да

Сійӧс шог босьтіс

Лӧгтӧ петкӧдлӧ

Шогӧ усис

1. Бать да мам шусьӧны ӧти кывйӧн «бать-мам» либӧ «ай-мам».
2. Бать да ныв шусьӧны ӧти кывйӧн «ая-ныла».
3. Бать да пи шусьӧны ӧти кывйӧн «ая-пиа».
4. Мам да ныв шусьӧны ӧти кывйӧн «эня-ныла».
5. Мам да пи шусьӧны ӧти кывйӧн «эня-пиа».
6. Чой да вок шусьӧны ӧти кывйӧн «чоя-вока».

Сера чулки.
Ас кыӧм сера чулки.
Шӧвк сунис.
Мича шӧвк сунис.

Выль воӧн

Тӧв нырӧн водзӧ пыр шутёвтӧ олӧм:
Некыдзи сійӧс он домав, он кут...
Мӧдӧда Выль вося би кодь пӧсь чолӧм,
Сьӧлӧмсянь сиа кузь нэм да бур шуд!

Водз чеччӧ да этша печкӧ

Миян сиктын олӧ Дарья тьӧт. Кыдз ме помнита, сійӧ век ӧткодь: дзоляник, косіник, зэв тэрыб кока да сёрниа пӧрысь нывбаба. Сиктыд миян абу ёна ичӧт, но Дарья тьӧт луннад ни ӧти керка оз коль пыравлытӧгыс. Быдлаӧ волӧ, ставсӧ тӧдӧ, быдтор удитӧ медводз висьтавны: коді кодкӧд пинясис, коді кыдзи олӧ, том йӧз пиысь коді кодкӧд мусукасьӧ. Лавкаад да почта вылад луннас витысь пыралас и клубад удитас волыны рытнас.
Некор стӧча он тӧд, кутшӧм кадӧ сійӧ тіянӧ пыралас. Вермас волыны водз асылын, кор ставныс на узьӧны, а мамӧ муртса на удитӧма пачӧ би сюйны. Вермас пыравны и сёр рытын. Локтас кӧ сёйигкежлӧ, век пуксьӧдӧны пызан сайӧ. Дарья тьӧт сэки, блюдйысь чай пӧлялігмоз, удитӧ висьтавны ставсӧ, мый аддзыліс лунтырӧн.
Керкаыс Дарья тьӧтлӧн пӧшти сикт шӧрас, важиник, лёкиник. Эм сылӧн ӧти ыж. Ог тӧд сӧмын, вердлӧ оз коньӧрӧс. Кор тай он мун керка дортіыс, век баксӧ. Ӧшинь улас ичӧтик картупель му. Картупельсӧ век медводз заводитӧ керны да лымъявтӧдз некор оз вермы эштӧдны.
Кор вотӧс лоӧ, ми, челядьпиян, зэв ёна вотчам. Вӧрысь локтіганым век паныдасям Дарья тьӧткӧд. Сійӧ быдӧнлысь босьтыштас видлыны вотӧстӧ, кодлӧн кутшӧм: кодлӧн курыдджык, кодлӧн юмовджык, — кӧть эськӧ ми ставным ӧтлаын вотчим. Гожӧмнад керкаысь керкаӧ некыдз ветлӧдлыны, пӧшти ставыслӧн кильчӧ ӧдзӧсас тас, со и ветлӧдлӧ вӧр дорті. Тӧдӧ, коді кодарӧ муніс вотчыны, коді уна-ӧ вайис.
Тадзи и олӧ Дарья тьӧт, прамӧя оз узьлы, а вӧчны нинӧм оз удит, овмӧсыс эндӧма.

Е. А. Игушевлӧн «Чужан кыв — менам олӧм да вӧт» книга серти.

водз чеччӧ да этша печкӧ

1. Коді висьталіс Дарья тьӧт йылысь? 2. Кодкӧд олӧ Дарья тьӧт? 3. Ыджыд-ӧ сылӧн овмӧсыс? 4. Кутшӧм сылӧн керкаыс? 5. Кӧні сулалӧ Дарья тьӧтлӧн керкаыс? 6. Кытчӧ гожӧмнас ветлӧны челядь? 7. Мый найӧ сэні вӧчӧны? 8. Мый вотӧны челядь? 9. Мый нӧшта позьӧ вотны вӧрын? 10. Кутшӧм вӧрса вотӧс ті тӧданныд?

1. Гортсьыс петігас паныдасис Дарья тьӧткӧд. 2. Асывнас вӧрӧ мунігъясӧн, а луннас гортӧ локтігъясӧн век паныдасьлім сыкӧд. 3. Дарья тьӧт чайсӧ юӧ пӧлялігмоз. 4. Пыригмозыс сійӧ заводитіс сёрнитны. 5. Дарья тьӧт пыр локтӧ миян сёйигкежлӧ. 6. Сійӧ век локтӧ сёйигкежланым. 7. Пыригкостіыс Дарья тьӧт удитіс унатор йылысь висьтавны. 8. Сёрниттӧг пӧ ме ог вермы овны. 9. Гортӧ вотӧдз на аддзи Дарья тьӧтӧс. 10. Сійӧ сёйис миянын пӧттӧдзыс. 11. Дарья тьӧт сёйис миянын пӧтмӧн.

Кор ми вотчам, ылӧдз мунам.
Вотчиганым ылӧдз мунам.
Вотчигмозным ылӧдз мунам.

1. Кор челядьпиян вӧлі локтӧны вӧрысь, паныдасисны ошкӧд. 2. Кор тэ сёян, эн сёрнит. 3. Кор ми петім вӧрысь, вӧлі пемыд. 4. Он кӧ сёй, лёка уджавсьӧ. 5. Кынмисны, исласисны даддьӧн да. 6. Кор олі сиктын, тӧдлі Дарья тьӧтӧс. 7. Куратов нимкодясис, кор видзӧдіс вӧр-ва вылӧ.

1. Тэ он тӧд сылысь нимсӧ? 2. Чойыд талун воліс тэ ордӧ. 3. Асъя зэрыд — гӧсть. 4. Луныд — синма, а войыд — пеля. 5. Пасьталі выль пимиӧс. 6. Ошкӧс быдӧн тӧдӧны, а ош некодӧс оз тӧд. 7. Ывлатӧ он ломты. 8. Иван, петкӧдлы книгатӧ, кодӧс ньӧбин. 9. Илля, тӧрыт ме аддзылі воктӧ. 10. Ветлысь-мунысь мортыд уна юысь васӧ юӧ. 11. Вӧрад пуыс абу ӧткодь, а кытысь нӧ мортыд ӧткодь.

Ачым ыджыд и паськыд.
Вомтӧ он вур (вурны).
Ветлім нинӧмла и вайим нинӧмӧс.
Олӧм да вылӧм, а йӧзлы висьтавны нинӧм.
Олӧмыд ӧд ас саяд.
Уна ветлӧ — унатор тӧдӧ.
Чеччӧ водз да этша печкӧ.

— Ми колим сирӧтаясӧн. Менӧ, Лена чойӧс да Коля вокӧс босьтіс ас ордас мамлӧн чойыс, Катя тьӧтка. Карын сійӧс быдӧн тӧдӧны. Сійӧ пӧрысь ныв, аслас челядьыс абу. Сылӧн мича да лӧсьыд кык судта керка. Сэні и олам ми. Тьӧтка видзӧ мӧс. Эм видзтор, керка мышкас град йӧр. Капуста, сёркни, кушман, анькытш вӧдитӧ. Эм аслас пывсян.
Уліас асьным олам. Кухня сэні. Выліас гӧтыртӧм олысьясӧс видзӧ, вердӧ. Песлалам, пелькӧдам, пывсян вӧдитам налы. Оз элясьны. Налы бур и миянлы бур: нажӧткатор локтӧ. Миянын олӧ учитель Кикин, шань да тӧлка морт. Сэсся олӧ поляк Оскерко. Лун-лун ворсӧ скрипкаӧн.
— Кывлі сы йылысь, — шуис Куратов.
— Волы, тӧдмӧда! — кӧсйысис Сандра да сэсся юаліс: — А тэ кӧні олан, Иван Алексеевич?
— Век на Назар Иван ордын, — вочавидзис Куратов.
— Эсійӧ лёк станцияас? Да сэні жӧ вабергачын кодь, йӧзыс оз быравлы. Пыр зык да шум!
— Сэтшӧм эськӧ да, мый вӧчан!
— А! Гӧгӧрвоана: Назар Иван Лиза сэні! — мудера видзӧдліс Куратов вылӧ Сандра. — Невестапу!
— Сійӧ оз и видзӧдлы ме вылӧ.
— А мый эськӧ он пышйы сійӧ кодзувкоткарсьыс? Он и дӧзмы зык-шумсьыс?
— Дӧзми эськӧ да, кытысь бурджыкыс?
— Лок миянӧ. Ме ола чардака комнатаын. Лэчча улӧ, Лена чойкӧд кута овны, а тэ овмӧдчы чардакас. Лӧнь сэні, шоныд да лӧсьыд.
— Тьӧткаыд лэдзас?
— Ме сёрнита да, лэдзас, — кӧсйысис Сандра.
— Бур эськӧ, — шуыштіс Куратов.
— Лок! — тэрыба чеччис Сандра. — Ӧні жӧ мунам да сёрнитам тьӧткакӧд. Вай котӧртам ӧдйӧ!
— Дзик ӧні и мунам? — юаліс Куратов. Сійӧс чуймӧдыштіс, кутшӧм ӧдйӧ Сандра ӧзйӧ мыйкӧ вӧчны.
— Мый сэн мӧвпалан дыр! — збоя шуыштіс Сандра.
— А вай и ветлам! — вочавидзис Куратов.

Г. Федоровлӧн «Востым» роман серти.

вӧдитны пывсян

1. Кодъяс вӧліны сирӧтаясӧн? 2. Кымын чоя-вока Сандралӧн? 3. Код ордын чоя-вока олісны? 4. Коді лоӧ Сандра чоя-вокалы Катя тьӧтка? 5. Кӧні олӧ Катя тьӧтка? 6. Ыджыд-ӧ сылӧн овмӧсыс? 7. Мый эм сылӧн овмӧсас? 8. Мый быдмӧ сылӧн град йӧрас? 9. Кымын судта Катя тьӧткалӧн керкаыс? 10. Коді олӧ Казаринова керкаас? 11. Кажитчӧ оз овны олысьяслы Катя тьӧтка ордын? 12. Кодӧс олысьяс пӧвстысь оз на тӧд Куратов? 13. Мый вӧчӧ быд лун поляк Оскерко? 14. Код ордын олӧ Куратов? 15. Кажитчӧ оз Куратовлы овны Назар Иван ордын?

капуста тор

нянь тор

пирӧг тор

чери тор

ыджыд тор

Мамӧ пӧжаліс (мый?) черинянь.
Пӧчӧ асывбыд пӧжасис.

Гортса пемӧсъяс

Вӧрса пемӧсъяс

1. Мый сетӧны мортлы гортса пемӧсъяс?
2. Кутшӧм пемӧсъяс отсасьӧны мортлы? Кыдзи отсасьӧны?
3. Кутшӧм рӧма вӧрса пемӧсъяс овлӧны гожӧмын и тӧлын?
4. Мый вӧчӧны тӧлын ош да кӧин?

Бура велӧдчыны, зіля пелькӧдчыны, мичаа сёрнитӧ, пыр лыддьысьӧ, рама асьсӧ кутӧ, тэрыба ветлӧдлӧ, этша сетіс.

1. Сандра ӧдйӧ ӧзйӧ мыйкӧ вӧчны. 2. Сандра сёрнитӧ Куратовкӧд мичаа. 3. Тӧлын колӧ пасьтасьны шоныда. 4. Дарья тьӧт ставсӧ тӧдӧ, сы вӧсна мый тэрыба ветлӧдлӧ. 5. Дарья тьӧт овмӧссӧ видзӧ бура, а Катя тьӧтка овмӧссӧ видзӧ омӧля. 6. Асыв чӧж пӧжасьӧмаӧсь да, пӧжалӧмаӧсь чӧскыда. 7. Куратов Оскеркоӧс важӧн нин абу аддзылӧма. 8. Праздник лунӧ нывбабаяс мичаа пасьтасьӧмаӧсь. 9. Ме ислася лыжи вылын пелька. 10. Пӧрысь пӧль мунӧ ньӧжйӧ. 11. Кӧин котралӧ вӧрын тэрыба. 12. Ме сійӧс виччыси дыр. 13. Сёйышті неуна. 14. Сылӧн дышыс ыджыд да, уджалӧ ньӧжйӧ.

Екатерина Алексеевна Казаринова буретш вӧлі лӧсьӧдчӧ мӧс дорӧ петны. Куратов видзаасис. Сандра эз лэдз тьӧткаыслы вомсӧ восьтны, пыригмозыс кутіс висьтавны:
— Вежаньӧ! Ёна жӧ талун и гажӧдчим вичко дорын! Качайтчим, чеччалім пӧв вылын, йӧктім и сьылім! Тайӧ — учитель Куратов, Иван Алексеевич. Ме тэныд гаравлі сы йылысь. Духовно-приходскӧй училищеын велӧдӧ. Патера корсьӧ. Вай лэдзам миян ордӧ овны. Мед олӧ мезонинын.
— А тэ кытчӧ воштысян? — юаліс сылысь Казаринова. — Ачыд кӧні кутан овны, Сашенька?
— Лена чойкӧд увдор пельӧс жырйӧ лэччам. Сэні лӧсьыд жӧ. Ме йылысь эн шогсьы, вежаньӧ!
— Ачыд тӧдан! — шуыштіс тьӧтыс. — Петкӧдлы господин учительлы ассьыд комнататӧ, кажитчас кӧ сылы, мед локтӧ да олӧ. Ме видза олысьясӧс вердӧмӧн-юкталӧмӧн, мыськӧмӧн-пелькӧдӧмӧн.
— Меным Сашенька висьтавліс нин. Ме зэв рад! — шуис Куратов.
— Вот и бур, сідзкӧ!
Куратовлы комната воис сьӧлӧм вылас. Торъя пыранін, комнатаыс ыджыд ӧшиня, югыд, ур поз кодь лӧсьыдик. Татшӧм комнатаын сійӧ некор на эз овлы.
Рытнас жӧ Сандракӧд найӧ вайисны Назар Иван ордысь кӧлуйсӧ. Ӧтчыд и ковмис налы ветлыныс. Сандра весиг юаліс бӧрыннас:
— Та мында и эм тэнад овмӧсыд, Иван Алексеевич?
— Эг на удит унджыксӧ лӧсьӧдны, — яндысьыштӧмӧн вочавидзис сылы том учитель.

Г. Федоровлӧн «Востым» роман серти.

ур поз кодь лӧсьыд

1. Кӧні гажӧдчӧмаӧсь Сандра да мукӧд том йӧз? 2. Кыдзи гажӧдчӧмаӧсь том йӧз? 3. Кодлы Сандра висьталіс аслас гажӧдчӧм йывсьыс? 4. Кытчӧ вӧлі лӧсьӧдчӧ петны Сандралӧн вежаньыс? 5. Кодкӧд тӧдмӧдіс Сандра вежаньсӧ? 6. Коді лоӧ Куратов Иван Алексеевич? 7. Мыйла Куратов локтіс Сандралӧн вежаньыс ордӧ? 8. Кӧсйис-ӧ Казаринова лэдзны овны Куратовӧс? 9. Кытчӧ Сандра ачыс кӧсйис мунны овны? 10. Кыдзи видзӧ олысьясӧс Казаринова? 11. Кажитчис-ӧ Куратовлы Сандралӧн чардакса жырйыс? 12. Мыйӧн Куратовлы воис сьӧлӧм вылас комнатаыс? 13. Кутшӧм вӧлі Сандралӧн оланіныс? 14. Кытчӧ рытнас ветлісны Сандра да Куратов? 15. Кымынысь найӧ ветлісны? 16. Мыйла найӧ ветлісны? 17. Мый вылӧ шензис Сандра? 18. Мый вочавидзис Куратов нывлӧн шензьӧм вылӧ?

1. Эг на удит унджыксӧ лӧсьӧдным. 2. (Тэ) удитан пыравныд ме ордӧ? 3. (Сійӧ) вермас пыравныс? 4. (Ме) ог вермы мунным. 5. (Ми) эгӧ на удитӧй ӧбӧдайтным. 6. Тайӧ книгасӧ (ті) верманныд видзӧдлыныд. 7. (Найӧ) эз удитны пажнайтныс. 8. Тӧдмавнысӧ найӧ вермасны. 9. Тӧдмавнытӧ та йылысь сьӧкыд.

1. Кузь туйӧ петім гортысь шоныда пасьтасьӧмӧн. 2. Сандралӧн вежаньыс став олысьяссӧ видзӧ вердӧмӧн-юкталӧмӧн. 3. Ме шензьӧмӧн видзӧді тӧдтӧм морт вылӧ. 4. Сійӧ виччысьӧмӧн юаліс, позьӧ-ӧ пырны. 5. Ёртӧй яндысьӧмӧн вочавидзис, мый сылӧн нинӧм эз артмы. 6. Видзӧдлы: пукалӧмӧн узьӧ. 7. Челядь нимкодясьӧмӧн видзӧдісны тувсов вӧр-ва вылӧ. 8. Ӧшинь дорын сулалӧмӧн сёрнитӧны. 9. Сійӧ кужӧмӧн уджалӧ.

1. Чай юис пӧлялігмоз. 2. Нывкӧд орччӧн мунігмоз. Куратов видзӧдліс сы вылӧ. 3. Сандра чеччаліс кужӧмӧн. 4. Сандра чеччаліс пӧттӧдзыс. 5.  — Тырмас! — муӧ лэччигмоз шуыштіс Сандра. 6. Куратов эз пукав, а сулаліс кисӧ пуас пуктӧмӧн. 7. Кыкнанныс быттьӧ сёрнитчӧмӧн гораа серӧктісны. 8. На вылӧ видзӧдігмоз кутісны серавны и мукӧдъяс. 9. — Шуда тэ морт, Антонина Михайловна! — вежалӧмӧн шуис Куратов. 10. — Шуда кодзув улын чужи! — серӧктігмоз шуис Антонина. 11. Сёян лӧсьӧдігкості ми ветлам мыссьыны ва дорӧ. 12. Сійӧ кыв шутӧг чеччис да водзӧ видзӧдӧмӧн заводитіс лыддьыны.

— Тэ олан панӧльнӧй керкаын?
— Ог, пу керкаын ола.
— Кымын судта керкаыд?
— Кык судта.
— Тіян, кӧнкӧ, асланыд керканыд?
— Да, асланым.
— Мый тіян улыс судта аныд?
— Улыс судтаын миян кухня. Кухня ыджыд, ӧти ӧшиня. Сэні миян ыджыд пызан, лабич пызан дорын, шкап, джаджъяс стен вылын, роч пач да газӧвӧй плита. Холодильник. Мыссянін.
— Тіян кык пач?
— Да, кык. Пусям ёнджыкасӧ газӧвӧй плита вылын. А пач ломтам, кор кӧдзыд да кор пӧжасям.
— Мыйӧн ломтанныд пачнытӧ? Газӧн?
— Ог газӧн. Пескӧн.
— Мый нӧшта эм улыс судтааныд?
— Гӧбӧч да склад сяма жыр. Посводз, кильчӧ да уборнӧй.
— А мый тіян вылыс судтааныд?
— Сэні миян кык олан жыр. Сэні узьлам, лыддьысям, телевизор видзӧдам, шойччам. Вылі судтаын эм жӧ посводз да кильчӧ.
— Кымын нӧ кильчӧ тіян?
— Бара кык. Улыссаыс постӧм, вылыссаыс поска.
— А ваннӧй тіян эм?
— Абу. Миян пывсян эм.

жыр сяма

ас керка

пу керка

Куратов дрӧгмуніс, кор синъяссӧ сылысь друг тупкисны нывлӧн небыдик киясыс.
— Коді? Сашенька, тэ?
Ныв негораа серӧктіс да босьтіс сы синъяс вылысь кияссӧ, лэдзис пельпом вылас, видзӧдліс чужӧмас, ачыс юаліс:
— Тӧдін менӧ?
— Тэнсьыд киястӧ ме сё ки пиысь тӧда: найӧ зэв шоныдӧсь да мусаӧсь!.. А ме эг и кывлы, кыдзи локтӧмыд.
— Мыйкӧ, буракӧ, ёна мӧвпалан вӧлі, сійӧн эн и кывлы.
— А ме вӧлі майшася, мый он нин лок, пӧръялан. Пуксьы вай, Саня!
— Важӧн эськӧ локті, да менам вежаньӧ тӧдан кутшӧм? Сылы век этша. «Эсті мыськышт, сё зӧлӧта! Этаті буссӧ чышкышт лапыд рузумӧн!» — нерыштіс Казариноваӧс Сандра. — Сылы мед гӧгӧр югъялӧ, дзим-дзурк мед вӧлі.
Сандра лӧсьӧдыштіс сарапан бӧждорсӧ, гӧгӧр видзӧдліс да пуксис Куратовкӧд орччӧн, сэсся ышловкерис.
Кӧть и весьлун вӧлі, ныв вӧччыштӧмӧн локтӧма, юрсисӧ мичаа идралӧма, кӧса помас лӧз шӧвк ленточка кыӧма, кодӧс ярмарка дырйи козьнавліс сылы Иван Алексеевич.
— Важӧн виччысян? — юаліс ныв да мыжа морт синмӧн видзӧдліс зон вылӧ. — Эн дӧзмы ме вылӧ?
— Мыйысь?
— Сёрмышті да. Эг эськӧ кӧсйы да, сідзи артмис вежань вӧсна, — Сандра лӧсьӧдыштіс сарапансӧ пидзӧс вывсьыс, юаліс: — Мый йылысь вӧлі мӧвпалан?
— А сідзи, быдтор йылысь, мый юрӧ локтас. Пукалі да, тэнӧ виччысигмоз, видзӧді Сыктыв ю вылӧ, нимкодяси ывланас. Аддзан, кутшӧм аслыснога мича да гажа арся ывлаыс? Эсійӧ сер-сер муныштӧм ваыс, ва дор лыа, бадьяс!.. Ме кӧ вӧлі художник, краскаясӧн эськӧ рисуйті мича-мича картина да тэныд сеті, Сашенька!
Сандра видзӧдліс сы вылӧ, мӧдлапӧвса лыа да бадьяс вылӧ, немтор сэтшӧм мичасӧ эз аддзы. Ва кыдзи ва. Лыа да бадьяс бара жӧ сэтшӧмӧсь, кутшӧмъясӧс быд лун аддзывлӧ. Мый казялӧма бурсӧ олысьыс?.. Сандра некодарӧ нинӧм эз шу. Гашкӧ, и сы ног да. Гашкӧ, мыйкӧ мӧд ногджык аддзӧ сы серти.

Г. Федоровлӧн «Востым» роман серти.

1. Кӧні виччысис Куратов Сандраӧс? 2. Ас кадӧ-ӧ локтіс Сандра? 3. Мыйла Сандра сёрмис? (Код вӧсна Сандра сёрмис?) 4. Кутшӧм уджъяс вӧчӧ Сандра гортас? 5. Кыдзи вӧлі пасьтасьӧма Сандра? 6. Кыдзи Сандра асьсӧ кутӧ Куратовкӧд? 7. Мыйла Сандра тадзи асьсӧ кутӧ Куратовкӧд? 8. Мый вӧлі вӧчӧ Куратов Сандраӧс виччысигмоз? 9. Кутшӧм мӧвпъяс чужисны Куратовлӧн, кор сійӧ видзӧдіс арся ывла вылӧ? 10. Гӧгӧрвоис эз Сандра Куратовӧс? 11. Мыйла Сандра эз гӧгӧрво Куратовӧс?

1. а) Сійӧ сувтіс видзӧдлыны, кыдзи гажӧдчӧ том йӧз. б) Сійӧ кыліс бӧрсьыс шыяс да сувтовкерис.
2. а) Ныв негораа серӧктіс. б) Ныв негораа сераліс.
3. а) Сандра пуксис, сэсся ышловкерис. б) Сійӧ пуксис да ышловзис.
4. а) Зон майшасьӧ, мый ныв оз лок. б) Зон майышмуніс, мый ныв оз лок.
5. а) Ныв нюммуніс. б) Сійӧ некодкӧд эз сёрнит, сӧмын нюмъяліс.

1. Ныв пелькӧдчӧ дзим-дзурк. 2. Кодкӧ грым-грам лэччис поскӧд. 3. Том йӧз вак-вакӧн сералӧны. 4. Тьӧтыс шур-шар петіс посводзӧ. 5. Ӧдзӧс воссис, да нывка тур-тар пырис.

1. Кор Сандра локтіс, Куратов вӧлі мый йылысь кӧ мӧвпалӧ. 2. Сандра матыстчис зон дорӧ ньӧжйӧникӧн, медым тупкыны сылысь синъяссӧ кинас. 3. Зон дрӧгмуніс, сы вӧсна мый сылысь кодкӧ бӧрсяньыс тупкис синъяссӧ. 4. Сандра локтіс сёрӧнджык, вежаньыс манитіс мыськасьӧмӧн да. 5. Сандра мыжа морт моз юаліс зонлысь, важӧн-ӧ виччысьӧ сійӧс. 6. Сандра вӧлі мичаа пасьтасьӧма, кӧть эз вӧв праздник лун. 7. Сандраӧс дыр виччысигӧн Куратов вӧлі майшасьӧ, мый ныв вермис пӧрйӧдлыны сійӧс. 8. Куратов кӧ вӧлі художникӧн, серпасаліс эськӧ мича Сыктыв юсӧ. 9. Сандра нинӧм эз вочавидз Куратовлӧн мӧвпъяс вылӧ, сы вӧсна мый эз аддзы мичлунсӧ.

Ме чайта, мый сійӧ бур сьӧлӧма морт, сы вӧсна мый сы дорӧ ставыс шыӧдчӧны отсӧгла (кӧть эськӧ тэ мӧвпалан мӧд ногӧн).

Сійӧ чайтӧ, мый воас бур кад, сы вӧсна  мый сідз нин уна вӧлі лёкыс.
Ме ногӧн, сійӧ ёна скӧралӧ, кӧть  эськӧ та вылӧ помкаыс абу.
Тэ ногӧн, колӧ уна лыддьысьны, сы вӧсна  мый таысь вермас лоны сӧмын бур.
Менам видзӧдлас серти, нинӧм бурыс оз ло, кӧть эськӧ телевизор пыр висьталӧны мӧдтор йылысь.
Гашкӧ, мӧдӧдчам водзджык, сы вӧсна мый вермам сёрмыны.
Буракӧ, регыд гымалас, сы вӧсна мый лунвывсянь локтӧ сьӧд кымӧр.
Тыдалӧ, ог удит автобус вылӧ, кӧть эськӧ ёна и тэрмаси.
Дерт, сійӧ бур морт, сы вӧсна мый радейтӧ пемӧсъясӧс.
Ме, висьталӧны, лоа тайӧ тӧлысьнас медбур уджалысьӧн, сы вӧсна  мый ме ёна зіли.
Сійӧ, шуӧны, лэбзяс космосӧ, кӧть эськӧ тайӧ ставыс пӧръясьӧм.
Тэ пӧ, ёна кызӧмыд, сы вӧсна мый уна сёян.

Том ныв

Александра Ивановна Поповалы

Шондібанӧй
Бур таланӧй,
Муса, мича ныв!
Ошкӧм ӧкты,
Зон моз йӧкты,
Вильшась, серав, сьыв!

Юрас думсӧ,
Вомас нюмсӧ
Петкӧд том мортлысь!
Мед тэ бӧрысь
Гажмас пӧрысь,
Сьӧлӧм гажӧдысь!

Югыд шонді!
Долӧд, шонды
Став енвевт увсӧ!
Мича нылӧ!
Мыччыв милы
Кокньыд олӧмсӧ!

* * *
Тэкӧд донъясьны
Морта-морт вӧсна,
Сандра, асьнымӧн
Ми ог пондӧ на.

Ышмам, гажӧдчам —
Воас жӧ ӧд шог,
Ӧні миянлы
Сыӧдз абу мог.

Мед но-й воас шог,
Ми ог вошӧ-й сэк,
Морта-мортлысь гаж,
Бурань, индам век.

Менам эм книга.
Гортын менам эм тайӧ книгаыс.
Гортын менам эмӧсь сэтшӧм книгаяс.
Сылӧн эм ёрт?
Сылӧн эмӧсь ёртъяс.

— Менам пиӧй абу тані?
— Тэнад пиыд абу тані.
— Кӧні абуӧсь каръяс?
— Сэні абуӧсь каръяс.

Ме эг вӧв жеб.
Тэ эн вӧв скӧр.
Сійӧ эз вӧв мисьтӧм.
Ми эгӧ вӧлӧй жебӧсь.
Ті энӧ вӧлӧй скӧрӧсь.
Найӧ эз вӧвны мисьтӧмӧсь.

Ме абу ыджыд.
Тэ абу ичӧт.
Сійӧ абу ён.
Ми абу ыджыдӧсь.
Ті абу ичӧтӧсь.
Найӧ абу ёнӧсь.

Ме ог ло врачӧн.
Тэ он ло велӧдысьӧн.
Сійӧ оз ло омӧль мортӧн.
Ми огӧ лоӧй врачьясӧн.
Ті онӧ лоӧй велӧдысьясӧн.
Найӧ оз лоны омӧль войтырӧн.

Сійӧ эз мун.
Сійӧ абу мунӧма.
Сійӧ оз мун.

Ме эг сэтчӧ мун.
Тэ эн сэні вӧв.
Сійӧ эз рытын лок.
Ми эгӧ дыр пукалӧй.
Ті энӧ найӧс аддзылӧй?
Найӧ эз сы йылысь юавны.

Ме эг мун сэтчӧ.
Тэ эн вӧв сэні.
Сійӧ эз лок рытын.
Ми эгӧ пукалӧй дыр.
Ті энӧ аддзылӧй найӧс.
Найӧ эз юавны сы йылысь.

Тэ абу сы ордын вӧлӧмыд.
Сійӧ абу сэні вӧлӧма.
Ті абу сы йылысь кывлӧмныд.
Найӧ абу сэтысь вӧлӧмаӧсь.

Тэ абу вӧлӧмыд сы ордын.
Сійӧ абу вӧлӧма сэні.
Ті абу кывлӧмныд сы йылысь.
Найӧ абу вӧлӧмаӧсь сэтысь.

Ме ог сылы гиж.
Тэ он орччӧн мун.
Сійӧ оз бура аддзы.
Ми огӧ сійӧс тӧдӧй.
Ті онӧ сэтчӧ мунӧй.

Ме ог гиж сылы.
Тэ он мун орччӧн.
Сійӧ оз аддзы бура.
Ми огӧ тӧдӧй сійӧс.
Ті онӧ мунӧй сэтчӧ.
Найӧ оз миянӧ локны.
Найӧ оз локны миянӧ.

1. Юала али ог юав?
2. Юала али ог?
3. Юала ог?

1. Висьталан али он висьтав?
2. Висьталан али он?
3. Висьталан он?

1. Босьтас али оз босьт?
2. Босьтас али оз?
3. Босьтас оз?

Ог, ме ог лок.
Эз, сійӧ эз вӧв.
Абу, сійӧ абу воӧма.

Меным не мунны татысь.
Не сылы та йылысь шуны.

Кӧч бӧж кодь дженьыд гожӧм бӧрын пуксис зэра ар. Тайӧ вӧлі сентябрь помын. Чеччим ми асывводз. Век нюмвидзысь да мелі кыв-вора дядьӧлӧн гӧтырыс пыр и юӧр сетіс:
— Тӧв пуксьӧма, мадаясӧ!.. Кынтӧма, да пидзӧсӧдз лым усьӧма.

Н. Никулин серти

пуксис ар

тайӧ вӧлі

чеччим ми

гӧтырыс сетіс

тӧв пуксьӧма

лым усьӧма

зэра ар

сентябрь пом

гожӧм бӧрын

дженьыдик гожӧм бӧрын

бӧж кодь дженьыд гожӧм бӧрын

кӧч бӧж кодь дженьыд гожӧм бӧрын

гӧтырыс

дядьлӧн гӧтырыс

нюмвидзысь да кыв-вора дядьлӧн гӧтырыс

нюмвидзысь да мелі кыв-вора дядьлӧн гӧтырыс

юӧр сетіс

век нюмвидзысь

пидзӧсӧдз лым усьӧма

Книга менам. Менам книга.
Керка ыджыд. Ыджыд керка.
Кӧм выль. Выль кӧм.

Пу коръяс кельдісны.
Кылӧ челядьлӧн сьылӧм.
Пызан вылын куйлӧ чунь кузя карандаш.
Сылӧн нимыс Сима.
Менам эм дас шайт.
Ме тані сизимӧд лун нин.
Пуксис кӧдзыд тӧв.
Лунвылӧ лэбзьылӧм лэбачьяс локтісны бӧр.

Пуксис дженьыдик вой, югыд да ыркыд.
И стрӧитіс дзонь керка, нёль ыджыд жыръя.

Лӧз плаща, ыджыд тушаа да ён, Егор Трофимович муніс тэрмасьтӧг.

Кора чойӧс. Муна чой ордӧ.
Кора сійӧс. Муна сы ордӧ.

Кора тэнӧ меным отсавны.

Сійӧ пыр тэнӧ дорйӧ.
Чожӧй гӧгӧр видзӧдӧ да сёрнисӧ нуӧдӧ тэрмасьтӧг.
Радейтӧны сиктсаяс чай юны, гӧстьтӧ чай чашкатӧг оз лэдзны.
Ставныс окотапырысь кывзісны сьылӧмсӧ.
Казьтылӧм вылӧ козьналім коми аньяслы чужан кыв вылын гижӧм небӧгъяс.

Сійӧ вӧлі бур чери кыйысь.
Нянь пӧжалысь талун ме.
Нянь пӧжалӧм нюжаліс лун шӧрӧдз.
Чери кыйигӧн найӧ некор эз сёрнитны.
Сійӧ тӧд вылӧ усис сӧмын письмӧ гижигӧн.

Гораа сёрнитны тані оз позь.
Олігчӧж колӧ велӧдчыны.
Сёрнитігтырйи найӧ пырисны керкаӧ.
Тӧлын водз пемдӧ.
Сійӧ пуксис пызан сайӧ.
Зонка муніс ворсны.

Ӧльӧш талун гортас воис сёрӧнджык.
Талун гортас Ӧльӧш воис сёрӧнджык.
Гортас талун Ӧльӧш воис сёрӧнджык.
Талун Ӧльӧш сёрӧнджык воис гортас.

Асывнас паськӧмсӧ дыр корсьӧ.
Асывнас паськӧмсӧ корсьӧ дыр да ньӧжйӧ.
Висьӧмысла сійӧ лёка ветлӧдліс.
Сійӧ петаліс керкаысь сӧмын вала.
Выль местаын Ӧльӧш сьӧлӧмсянь босьтчис уджӧ.
Асывсянь рытӧдз мукӧдъяскӧд ӧтмоза гаражын ноксис.

Пуяс сулалӧны сись кодь веськыдӧсь.
Ме зэв ӧдйӧ пышйи.
Сійӧ дыр на кыліс понлысь нора увтӧмсӧ.
Вӧр сайысь локтӧм кымӧр тупкис шондісӧ.
Ёна тэрмасигас дзикӧдз вунӧдӧма.

Мый тайӧ?
Мый йылысь висьталан?
Кодкӧд тӧдмасин?
Код ордӧ мунан?
Кӧні олан?
Кытчӧ найӧ мунӧны?
Кымын арӧс сылы?

Дыр-ӧ тэ талун уджалан?
Он-ӧ сет меным книгатӧ?
Сійӧ ӧмӧй вӧлі?
Оз ӧмӧй тӧдны та йылысь?

Ветлыны сы ордӧ?
Сы ордӧ ветлыны?
Тэ ветлан сы ордӧ?

Зон муніс.
Туй кузь.
Тайӧ — керка.
Видза олан, гажа тулыс!
вӧр туй

кыдз кор

Зонлӧн эм вок.
Зонлӧн вокыс абу.
пилӧн ёрт

нывлӧн ки

Кори ёртлысь книга.
Босьті нывлысь дзоридз.
Кывзі чойлысь сьылӧм.
Аддзылі нывлысь синъяс.
Висьталіс тӧдтӧм мортлы.
Сетіс тӧдтӧм мортлы.
Мунігӧн веськаліс ӧти ю.
Аддзылі кутшӧмкӧ мортӧс.
Локтіс автобусӧн.
Вердіс няньӧн.
Мунӧ черӧн.
Пукалӧ биӧн.
Удж помалі кык лунӧн.
Керка сувтӧдісны воӧн.
Уджалӧ врачӧн.
Кӧсъя лоны врачӧн.
Вензьӧ зонкӧд.
Паныдаси ошкӧд.
Кыдзкӧд орччӧн быдмӧ сус.
Зон пукалӧ нывкӧд орччӧн.
Локтіс няньтӧг.
Пукалӧ битӧг.
Мунӧ понтӧг.
Муніс няньла.
Локтіс понла.

висьмыны кынмӧмла

гӧрдӧдны яндзимла

Олӧ карын.
Уджалӧ школаын.
Локтіс вит часын.
Муніс тӧлын.
Петіс керкаысь.
Кыскис зептысь.
Улӧс вӧчис пуысь.
Ньӧбис кык шайтысь.
Кольччи йӧзысь.
Мынтӧдчи висьӧмысь.
Пола ошкысь.
Яндыся йӧзысь.
Керка кыддзысь джуджыдджык.
Муніс карӧ.
Пырис керкаӧ.
Оліс кольӧм нэмӧ.
Велӧдчис учительӧ.
Ва пӧрӧ руӧ.
Мунӧ карлань.
Видзӧдӧ вӧрлань.
Локта карсянь.
Улича заводитчӧ юсянь.
Удж заводитчӧ нёль чассянь.
Виччыся тӧрытсянь.
Муна вӧрӧд.
Муна вӧрті.
Муна туйӧд.
Муна туйті.
Кутӧ киӧд.
Нуӧдӧ киӧд.
Муна сӧмын вӧрӧдз.
Котӧрта юӧдз.
Уджаліс войӧдз.
Узис вит часӧдз.

морт пытшкын

морт пытшкысь

морт пытшкӧ

морт дінӧдз

морт вывті

Вокыдлӧн эм ёрт.
Вокнымкӧд муніс.
Вокъяснымкӧд муніс.

Гортсяньыс локтіс.
Гортӧдзным локтіс.
Гортсьым муні асывнас.
Гортаныд гажа.

Эсійӧ книгасӧ вайлы меным.
Няньтӧ ме ньӧби, а йӧвтӧ вунӧді.
Таво вӧрад вотӧсыд вӧлі!
Кывйыд му помӧдз нуӧдас.
Вомтӧ он вур.
Таво вӧрад вотӧсыд вӧлі!
Таво вӧрас вотӧсыс вӧлі уна.

кызь квайт арӧс

кызь квайт арӧссянь

кызь квайт арӧсӧдз

кызь квайтӧд керка

кызь квайтӧд керкаӧ

кызь квайтӧд керкаысь

кызь квайтӧд керкаӧдз

сюрс ӧкмыссё кӧкъямысдас ӧкмысӧд во

нёль сюрс сизимсё ветымын кыкӧд морт

сола шыд

кӧсаа ныв

сьӧд синма зон

ӧчкиа пӧч

шуда морт

бусӧсь пызан

лымйӧсь паськӧм

няйтӧсь ки

ошкӧсь вӧр

саӧсь дӧрӧм

гажтӧм лун

тӧлысьтӧм вой

лымтӧм тӧв

тоштӧм пӧль

шудтӧм морт

войвывса муяс

вӧрса керка

карса олӧм

сиктса йӧз

сыктывкарса улича

вӧр дін

керка сай

Сыктывкар берд

Сыктывкар бердса

 Эжва дор

Эжва дорса

январся кӧдзыдъяс

февральса тӧвъяс

мартса шонді

арся лун

тӧвся рыт

ӧнія кад

рытъя удж

талунъя юӧръяс

миян дорса помыс

ас костса сёрни

аслыснога кӧр

асныра морт

аслыспӧлӧс рӧм

аслысруа

асруа морт

аслыссяма морт

киа-кока морт

лӧддза-номъя гожӧм

уска-тошка пӧль

лыдтӧм-тшӧттӧм йӧз

устӧм-тоштӧм зонъяс

культурнӧй олӧм

музыкальнӧй училище

промышленнӧй кар

Сылӧн мича чачаыс.
Сылӧн мисьтӧм паськӧмыс.
Рытыс номйӧсь.
Тайӧ виддзыс туруна.

Сылӧн мичаджык чачаыс.
Сылӧн мисьтӧмджык паськӧмыс.
Рытыс номйӧсьджык лун дорысь.
Тайӧ виддзыс турунаджык.

Сылӧн чачаыс медмича.
Сылӧн чачаыс медся мича.
Сылӧн паськӧмыс медмисьтӧм.
Сылӧн паськӧмыс медся мисьтӧм.
Медся номйӧсь рыт.
Тайӧ виддзыс медся туруна.

Сэтчӧ верман пуксьыныд.
Сэні сылы лӧсьыд лоӧ шойччыныс.
Видзӧдлынытӧ позьӧ, сӧмын босьтны (-тӧ) оз позь.
Видзӧдлынысӧ позьӧ, сӧмын босьтнысӧ оз позь.

Тэ ӧд быдтор вӧчнытӧ кужан.
Сійӧ ӧд быдтор вӧчнысӧ кужӧ.
Сійӧ ӧд быдтор вӧчнытӧ кужӧ.
Ті ӧд быдтор вӧчнытӧ кужанныд.
Найӧ ӧд быдтор вӧчнысӧ кужӧны.
Найӧ ӧд быдтор вӧчнытӧ кужӧны.

Кор ме верма ветлынысӧ!
Кор меным и ветлынысӧ!
Кор ми вермам ветлынысӧ!
Кор миянлы и ветлынысӧ!

Рыт чӧж гижӧдіс писӧ.
Сійӧ пуксьӧдіс менӧ ас дінас.
Та дорӧ содты нӧшта неуна.

йӧктӧдіс менӧ

ме йӧкті

сулӧдны мыжаӧс

сулалӧ мыжа

водз чеччӧдны

водз чеччыны

дыр уджӧдны

дыр уджавны

быдтыны челядьӧс

челядь быдмӧны

кусӧдны би

би кусіс

орӧдны помъяс

помъяс орисны

тыртны ведра

ведра тырис

Тӧлын колӧ шоныда пасьтасьны.

пасьтавны пась

Асывнас бурджык мыссьыны кӧдзыд ваӧн.

мыськыны ки

Гортын велӧдчи сӧмын нёль во.

велӧдны нёль во

Войбыд менам эз узьсьы.

узьны войын

Вылӧдз лэбзьыны оз вермы.

лэбны ылӧ

Аддзысьлыны выльысь сёрнитчим кык лун мысти.

аддзыны кык лун мысти

сёрнитны сы йылысь

Торйӧдчисны сёр рытын нин.

нянь пачысь кыскавны

сулалӧ ю дорын

жоньяс лэбалӧны

руч котралӧ

подӧн ветлӧдлӧ

шыблавны лым

босьтлывла библиотекаысь книгаяс

вайлывлӧны меным

петав пальӧдчыны

пуктыв пызан вылас

сетлан меным книгатӧ?

югнитіс чардби

юрнас пыркнитіс

бакӧстіс мӧс

кодкӧ никӧстіс

мый вынсьыс швачкӧбтіс ӧдзӧсӧн

гораа серӧктіс

виччысьтӧг чеччыштіс

вердышті йӧлӧн

ворсышт миянкӧд

йи вӧрзис

ме повзи

кага бӧрддзис

туяд унатор ковмас

шыд пусис

книгаӧй лыддьыссис

уджыс вӧчсис

вайӧдіс гортас

вурӧді платтьӧ

пиньыс жервидзӧ

ылісянь грымакыліс

брутка-броткакывны

вӧрас ковмуніс кӧдзыд

Вӧрысь локтысь челядь.

джодж шӧрын сулалысь пызан

Нянь вузалан магазин.

новлан дӧрӧм

Талун пуӧм шыд.
Кык дӧскаысь вӧчӧм пызан.
Бура пасьтасьӧм йӧз.
Волытӧм морт.

лыддьытӧм книга

вуртӧм дӧрӧм

вартчан бассейн

олан керка

тӧдтӧм морт

Тэрмасиг сійӧ ӧдйӧ муніс миян дорті.
Вӧрӧ пыригӧн вӧлі на югыд.
Вӧрӧ пыриганым вӧлі на югыд.
Менам мыссиг-пасьтасигкості найӧ мунӧмаӧсь нин.
Полігтырйи сійӧ восьтіс ӧдзӧс.
Локтігчӧжным сійӧ пыр мыйкӧ висьтавліс.
Лым усьтӧдз на лэбачьяс мунісны лунвылӧ.
Миян локтігкежлӧ ставыс вӧлі нин дась.
Сійӧ тэрмасьтӧг муніс бӧрӧ да пуксис лабич вылӧ.
Пуксигмозыс ӧзтіс би.
Сійӧ яналӧмӧн ланьтіс.
Быдӧн повзьӧмӧн видзӧдлісны сы вылӧ.
Мудзмӧн уджалӧма.
Кузь да сьӧкыд туй бӧрын найӧ пӧтмӧн сёйисны.
Воӧм бӧрын пӧтмӧн узи.
Эбӧс быртӧдзыс котӧртӧма.
Вӧрӧ ветлігӧн сьӧрсьым пыр вӧлі ружйӧӧй.
Вӧрад ветлігъясӧн мый сӧмын оз овлы!

Лыддьысигам ставсӧ вунӧдла.
Петігас нин Иван шуис некымын кыв.
Карӧ ветлігкостіным миянӧ воӧмаӧсь гӧстьяс.
Сёйтӧгыд оз узьсьы.
Пуксигмозыс ӧзтіс би.
"Садясь, он зажег свет".
Эбӧс быртӧдзыс котӧртӧма.

Нывъяс ньӧжйӧника восьлалігмоз кутісны сьывны.
Бӧръя волігъясас сійӧ вӧлі жугыль.
Шонді петігӧн дзоридз косьмис.
Тӧв пуксигӧн нин ме аддзылі сійӧ ошсӧ.

аски локтӧ

талун кӧдзыд

регыд тӧв лоӧ

ӧні тулыс

ылӧ муніс

матын олӧ

улын куйлӧ

кытысь локтіс?

бура уджалӧ

лёка вӧчӧ

мичаа пасьтась

ӧдйӧ мунӧ

мӧдысь волы

неуна кынмыштіс

уна тӧдӧ

этша вӧчис

век мыйӧнкӧ ноксьӧ

пыр чӧв олӧ

весь олӧ

весь виччыси

пыр уджалі

дзик сьӧд

зэв ыджыд

нӧшта волы

вола на

муніс нин

тшӧтш мунісны

бура велӧдчы!

ёна висьӧ

веськыда мун

веськыда висьталіс

кокниа мунӧ

шоныда пасьтасис

гырыся восьлалӧ

нянь шӧралӧ гырыся

куслытӧма дзирдалӧ

мудзлытӧма тӧждысьӧ

вӧтӧн аддзылі

торйӧн мунісны

ӧдйӧн висьтав

подӧн мунӧны

важӧн тайӧ вӧлі

сёрӧн локтіс

ӧткӧн уджалӧ

сёрнитіс быдӧнкӧд ӧткӧн

кыкӧн вӧлім

ӧтчыдӧн оз артмы

меным паныдӧн пукаліс

ӧтувйӧн уджалім

этшаӧн ми вӧлім

кытӧн ті вӧлінныд?

сэтӧн эгӧ на вӧлӧй

татӧн ми вӧлім нин

бӧрын сулаліс

бӧрын висьтала

водзын пукалӧ

водзын тайӧ ми эг тӧдлӧй

асылын муніс

лунын тайӧ вӧлі

рытын волас

бокӧ вешйис

бӧрӧ муніс

водзӧ видзӧд

вылӧ кайис

ӧдйӧ лыддьысьӧ

мӧдарӧ бергӧдчис

сӧмын ӧтарӧ вермӧ мунны

ӧтарӧ менӧ вомалӧ

кытчӧ ветлін?

сэтчӧ эн пуксьы

татчӧ пуксьы

бӧрлань вешйы

водзлань неуна мунышт

вывлань юӧд кайим

увлань юӧд лэччим

вылысь лэччис

улысь вайис

бокысь локтіс

кыкысь волі

мӧдысь волі

быдлаысь позьӧ аддзыны

ӧтчыдысь ставсӧ вӧчны

этшаысь волывліс

кытысь позьӧ аддзывны?

сэтысь локтӧ

татысь босьт

вылісянь кылӧ

пыдісянь кыскис

ылісянь тыдалӧ

гӧрдӧдз доналӧма

лӧзӧдз кынмӧма

кытчӧдз мунам?

сэтчӧдз позьӧ мунны

татчӧдз сӧмын позьӧ мунны

вывті уна тайӧ лоӧ

быдлаті ветлӧдлӧма

таті локтӧй

сэті чышкы

лунтыр лыддьыси

ӧттшӧтш шуисны 

кигуг кучкис

коркӧ-некоркӧ бара воліс

сійӧ этша-этш велӧдчӧма

гугӧн-банӧн пасьталӧ дӧрӧмсӧ

ӧтарӧ-мӧдарӧ ветлӧдлӧ

асывбыд мыйӧнкӧ ноксис

войбыд зэрис

рытывбыд сёрнитім

талун аддзысьлам

тӧрыт аддзысьлім

корсюрӧ веськавлӧ

кӧнсюрӧ овлывлӧ

кытӧнсюрӧ овлывлӧ

кытчӧсюрӧ ветлывлі

кытчӧсюрӧ шыблалӧ

кыдзсюрӧ вӧчис

коркӧ вола

коркӧ татшӧмыс вӧвлӧма

кыдзкӧ артмис

кытӧнкӧ вӧлӧма тайӧ

кӧнкӧ тайӧ вӧлӧма

кытчӧкӧ мунӧ

кыткӧ мунӧма

кытікӧ мунӧма

асъявыв унмовси

асъядор садьмис

аръядор муні

водзвыв тӧдны

радпырысь вола

скӧрпырысь вочавидзис

лёкпырысь горӧдіс

мудзпырысь сёрнитӧ

чӧскыдпырысь сёйӧны

ӧтпыр сӧмын вӧлі сэні

унакодь нин тӧдӧ

этшакодь менам коли

жбыр лэбзис лэбач

грым-грам лэччис поскӧд

тёп-тёп войталӧ

буз-баз пырис ваӧ

чуж-чаж косяліс

Ме ӧдйӧ котрала.
Вокӧй меысь ӧдйӧджык котралӧ.
Но ёртным медся ӧдйӧ котралӧ.
Школасянь ме ылын ола.
Дима ылынджык олӧ.
А медся ылын олӧ Рочев Сергей.

Кытчӧясӧ удитін ветлыны?
Коркӧясӧ найӧ волісны татчӧ.

му кузя

кызь кымын

ме дорын

недыр мысти

пызан бердын

пызан бердысь

пызан бердӧ

пызан бердсянь

пызан бердӧд

пызан бердті

пызан бердӧдз

туй бокын

туй бокысь

туй бокӧ

туй боксянь

туй бокӧд

туй бокті

туй бокӧдз

сы бӧрысь

сы бӧрся

сы бӧрсянь

сы бӧрын

ӧшинь весьтын

ӧшинь весьтысь

ӧшинь весьтӧ

ӧшинь весьтӧд

ӧшинь весьтті

ӧшинь весьтӧдз

пач водзын

пач водзысь

пач водзӧ

пач водзсянь

пач водзӧд

пач водзті

пач водзӧдз

туй вомӧн

пу вылын

пу вылысь

пу вылӧ

пу вывсянь

пу вывті

пу вылӧдз

вичко гӧгӧр

вичко гӧгӧрын

вичко гӧгӧрысь

сикт дінын

сикт дінысь

сикт дінӧ

сикт дінсянь

сикт дінті

сикт дінӧдз

пызан дорын

пызан дорысь

пызан дорӧ

пызан дорсянь

пызан дорті

пызан дорӧдз

пуяс костын

пуяс костысь

пуяс костӧ

пуяс костӧд

пуяс костті

туй кузя

ю кузя

туй кузяла

ме ордын

ме ордысь

ме ордӧ

миян ордсянь

сы ордӧдз

йӧз пӧвстын овны

йӧз пӧвстысь петны

йӧз пӧвстӧ пырны

йӧз пӧвстӧд мунны

йӧз пӧвстті мунны

ӧшинь пыр

ӧдзӧс пыр

пач пытшкын

пач пытшкысь

пач пытшкӧ

керка сайын

керка сайысь

керка сайӧ

керка сайсянь

керка сайӧд

керка сайті

керка сайӧдз

пу улын

пу улысь

пу улӧ

пу увсянь

пу улӧд

пу увті

пу улӧдз

час дыра виччыси

зэра поводдя дырйи

конгресс дырйи

локны тӧлысь кежлӧ

кык лун кежлӧ сетны

тӧв кежлӧ лӧсьӧдчыны

ӧбед кежлӧ воны

виччыси час мында

тӧв чӧж виси

гожӧм чӧжӧн стрӧитісны

локтӧм бӧрын

локтӧм бӧрти

коймӧд тӧлысь вылӧ петіс

уджалам тӧлысь гӧгӧр

петім туйӧ шонді петандор

уджавны дӧрӧм кежысь

ош вылӧ мунны койбедь кежысь

ас кежын сёрнитны

мӧд ног

мӧд ногӧн

ме ног

ме ногӧн

велӧдчыны книгаяс серти

бӧрйыны рӧм серти

серам сорӧн висьталіс

куим морт кымын

дас шайт кымын

кабыр мында

ведра мында

тэ мында

сё шайт сайӧ

вокӧй чой дорысь томджык

руч кодь мудер

юрсиыс батьыслӧн кодь сьӧд

керка судта

чунь ыджда

эг волы висьӧм вӧсна

тэ понда сёрми

тӧдмасьӧм могысь

ен могысь!

тӧждысьны челядь вӧсна

сёрнитны олӧм йылысь

маитчыны сы понда

сы кындзи некод эз вӧв

сыысь кындзи некод эз вӧв

вокысь ӧтдор некод эз волы

сыысь кындзи

вокысь ӧтдор

ёрт пыдди уджавны

мам туйӧ пуктыны

сійӧ менӧ морт туйӧ оз пукты

Сы вылын мича паськӧм.
Вылас мича паськӧм.
На водзӧд котӧртісны челядь.
Водзӧдныс котӧртісны челядь.
Керка весьтӧдным лэбисны лэбачьяс.

Ме звӧниті сылы, и сійӧ час джын мысти вӧлі нин ме ордын.
Ичӧтик жырйын вӧлі жар, да вой кежлӧ ме восьті ӧшинь.
Мортыдлы колӧ сёйны быд лун, дай мукӧдтор на уна колӧ.
Ни юяс эз на кынмыны, ни муыс эз на вевттьысь лымйӧн.
Мишкаӧс некытчӧ эз корлыны, ни некод некутшӧм ногӧн сійӧс эз казьтыв.
Меным кызь куим арӧс, а сылы комын нин.
Пельпомыс паськыд, но тушаыс абу ыджыд.
Колӧ эськӧ ветлыны, да кадӧй абу.
Ме верма аски тэ ордӧ пыравны, либӧ тэ ачыд волы.
Вай ветлам кино вылӧ, али тэныд некор?
Ог ылӧдлы, гӧтыр со менам аддзыліс и.
Зэрмис, да и тӧвзьысис, кылӧ.
Лӧсьӧд вай, пажнайтам.
Гӧстяыслӧн, кӧнкӧ, кынӧмыс сюмалӧ, дай челядьсӧ колӧ вердны.
Ставныс локтасны сэтчӧ сизим час кежлӧ, ме локта жӧ.
Вӧралысьяслӧн став запасъяс быри, сов эз коль ни.

Кор шондіыс лэччис, ва дорӧ кутісны чукӧртчыны том йӧз.
Ме эг аддзыв, ме сэк узи, Кодыр сӧстӧм войтыс уси.
Мыйӧн аддзис мамсӧ, котӧртіс сылы паныд.
Мыйӧн сӧмын воськовтім порог вомӧн, зонкаяс чеччыштісны местаяс вывсьыныс.
Карад ветлан да, вай меным козин.
Гожӧмыс локтас да, бара кутам ветлӧдлыны вуграсьны.

Волы рытнас, кӧсъян кӧ сійӧс кывзыштны.
Ичмонь кыкысь муса, вӧччӧм кӧ; Питор мичаджык, кор велӧдчӧ; Том бать батьджык, кодыр ноксьӧ пыр, Кодыр артасьӧ да зэлӧдчӧ.

Кытысь вежыс таво, гожӧмбыд зэрис да.
Велалан да, быдлаын лӧсьыд.

Оз висьтав, сы вӧсна мый сылы абу на ставыс гӧгӧрвоана.
Татшӧм сёрниясыс мунӧны сы понда, мый войтырыс стӧча оз тӧдны та йылысь.
Сійӧн, гашкӧ, тадзи и вӧчис, мый эз вермы мӧд ногыс.
Тадзи вӧчис сійӧн, мый эз вермы мӧд ногыс.
На ордын дыр пукалі, зэв гажа вӧлі да.
Ёна и скӧралӧ, нинӧм оз артмы да.
Тіянлы завидь, сійӧн и эльтчанныд.
Мамӧ пӧ менӧ сьӧд пывсянысь аддзӧма — сійӧн и сьӧд .
Висьталіс гораа, мед ставныс кылісны.
Волісны, медым сёрнитны мекӧд.
Ставсӧ удитіс вӧчны, кӧть и этша вӧлі кадыс.
Мый кӧть эз мырсьы, сылӧн талун нинӧм эз артмы.
Кыдзи кӧть эз лёкавны скӧр турӧбъяс, тулыслысь локтӧм паныдавны эз вермыны.
Эз нин окота вӧв вензьыны, дыр эськӧ позис на да.
Сійӧ дыр на видзӧдіс туй вылӧ, кӧть эськӧ некоді нин сэні эз вӧв.
Пон сюся видзӧдліс ме вылӧ, быттьӧ кывзіс менӧ бура вежӧртысь морт.
Нывлӧн чужӧмыс югзис, кыдзи шонді улын югдӧ ывла выв.

Висьталісны, мый аски зэрас.
Ме кывлі, быттьӧ тэ вуджӧмыд мӧд удж вылӧ.
Кӧсъя, медым та йылысь ставныс тӧдісны.
Гортын менсьым юалісны, мыйла сёрми.
Ме юалі, ылын-ӧ сійӧ керкаыс.
Сійӧ юаліс, мый ме лыддя.
Ме вочавидзи, мый йылысь лыддя.
Ме аддзылі, коді сэні вӧлі.
Тэ тӧдан, кодкӧд сійӧ уджалӧ?
Ми тӧдам, кыдзи сэтчӧ позьӧ мунны.
Казьтыліс, кытчӧ олӧм чӧжнас волывлӧма.
Юаліс, кымын часын воа гортӧ.
Ме тӧда, мыйта тайӧ сулалӧ.
Сійӧ тӧдӧ, кӧні ме ола.
Вунӧді, кутшӧм талун луныс.

Зонъяс, кодъясӧс тэ аддзылін, менам ёртъяс.
Вайлы меным шырантӧ, мыйӧн вундасян.
Ми волім сиктӧ, кӧні чужліс Куратов.
Ме ньӧби книга, кутшӧмӧс тэ кӧсйылін.
Тӧд вылам усис сійӧ асылыс, кор найӧ воисны миянӧ.
Сылӧн чужӧм вылас вӧлі сэтшӧм долыдлун, мый и меным тшӧтш лоис долыд.
Сет меным сэтшӧм книга, медым меным сьӧлӧм вылӧ воис.

Сійӧ дыр видзӧдіс сэтчӧ, кӧні ӧтлаасисны веж тундра да кельыдлӧз енэж.
Кытчӧ он видзӧдлы, быдлаын сӧстӧм еджыд лым.
Ми видзӧдлім сыланьӧ, кысянь кывсис гӧлӧс.
Водзын, кытчӧдз синмыд судзӧ, сӧмын вӧр да вӧр.

Сэтшӧма повзи, мый лолыштны лои «сьӧкыд.
Вӧч сідзи, медым ставыслы кажитчис.
Пуяс сулалісны сідз, быттьӧ найӧ унмовсьӧмаӧсь.
Ставсӧ вӧча сідз, кыдз коран.
Сійӧ босьтіс сӧмын сы мында, мыйта вермис сьӧрсьыс нуны.

Семен юаліс менсьым: «Кӧні тэ олан?»
Ме юалі: «Коді нӧ менӧ корсьӧ?»
Сылысь юалісны: «Саш, кутшӧм талун луныс?»
— Кыдз тэнӧ шуӧны, дона нылӧй? — юаліс сылысь Ефим.
Тайӧ тэ юалін менсьым: «Кодӧс тэ виччысян?»
Семен юаліс менсьым, кӧні ме ола.
Ме юалі, коді менӧ корсьӧ.
Сашлысь юалісны, кутшӧм талун луныс.
Ефим юаліс нывлысь, кыдзи сійӧс шуӧны.
Тайӧ тэ юалін менсьым, кодӧс ме виччыся.
— Тэ тӧдан сійӧс? — юаліс менӧ мамӧ.
— Тӧдан он тэ сійӧс? — юаліс менӧ мамӧ.
— Тӧдан-ӧ тэ сійӧс? — юаліс менӧ мамӧ.
— Гашкӧ, тэ тӧдан сійӧс? — юаліс менӧ мамӧ.
Мамӧ менӧ юаліс, тӧда ог сійӧс.
Мамӧ менӧ юаліс, ог-ӧ тӧд ме сійӧс.
Сійӧ шуӧ: «Ме ола сиктын».
Ме вочавидзи: «Уджала заводын».
Тэ ачыд висьталін: «Регыд локта».
Вокӧй горӧдіс: «Ме нинӧм ог тӧд».
— Ме аддзылі книгатӧ пызан вылысь, — гарыштіс ёртӧй.
Сійӧ шуӧ, мый олӧ сиктын.
Ме вочавидзи, мый уджала заводын.
Тэ ачыд висьталін, мый регыд локтан.
Вокӧй горӧдіс, мый сійӧ нинӧм оз тӧд.
Ёртӧй гарыштіс, мый аддзылӧма (аддзыліс) книгаӧс пызан вылысь.
— Восьтӧй ӧшиньяс, — тшӧктіс пӧльӧ.
— Ставныд локтӧй кинотеатр дорӧ, — шуис миянлы Сергей.
— Ставныд локтӧй кинотеатр дорӧ, — тіянлы шуис Сергей.
— Ставныд локтӧй кинотеатр дорӧ, — шуис налы Сергей.
Вокӧй горӧдіс миянлы: «Энӧ виччысьӧй менӧ!»
Вокӧй горӧдіс тіянлы: «Энӧ виччысьӧй менӧ!»
Пӧльӧ тшӧктіс, медым восьтісны ӧшиньяс.
Пӧльӧ тшӧктіс восьтыны ӧшиньяс.
Сергей (миянлы) шуис, медым ставным локтім кинотеатр дорӧ.
Сергей шуис ставнымлы локны кинотеатр дорӧ.
Тіянлы Сергей шуис, медым ставныд локтінныд кинотеатр дорӧ.
Сергей шуис ставныдлы локны кинотеатр дорӧ.
Сергей шуис налы, медым ставныс локтісны кинотеатр дорӧ.
Сергей шуис ставныслы локны кинотеатр дорӧ.
Вокӧй горӧдіс миянлы, медым эгӧ виччысьӧй сійӧс.
Вокӧй горӧдіс тіянлы, медым энӧ виччысьӧй сійӧс.
Вокӧй горӧдіс налы: «Энӧ виччысьӧй менӧ!»
Вокӧй горӧдіс налы, медым эз виччысьны сійӧс.

Ме висьталі: «Талун зэв кӧдзыд».
Ме юалі: «Кодкӧд сійӧ муніс?»
Ме вочавидзи: «Анна, тайӧ тэ тӧдан».
Ме тшӧкті: «Гораа энӧ сёрнитӧй».
Ме висьталі, мися, талун зэв кӧдзыд.
Ме юалі, мися, кодкӧд сійӧ муніс.
Ме вочавидзи Анналы, мися, тэ тайӧ тӧдан.
Ме тшӧкті, мися, гораа энӧ сёрнитӧй.

Тэ тӧрыт ачыд висьталін: «Ставыс дась».
Сійӧ скӧрысь шуис: «Да некод тані абу!»
Меным висьталісны: «Тэ сёрмин, бур мортӧ!»
Тэ тӧрыт ачыд висьталін, ставыс пӧ дась.
Сійӧ скӧрысь шуис, некод пӧ тані абу.
Меным висьталісны, тэ пӧ сёрмин.

ТӦЛЫСЬЯСЛӦН КОМИ НИМЪЯС

ЯНВАРЬ / ТӦВШӦР

Январь тӧлысь важ комияс шулӧмаӧсь кык ногӧн. Ӧти нимыс — тӧвшӧр тӧлысь, сы вӧсна мый январь лоӧ тӧвся тӧлысьяс пиысь шӧръяӧн. Ӧткодялӧй: декабрь — январь — февраль.
Мӧд нимыс вӧлӧма кӧдзыд тӧлысь. Тӧв шӧрын пӧльтӧны кӧдзыд тӧвъяс, муыс ставнас кынмӧма, йизьӧма.
Удмуртъяс январь тӧлысь ӧнӧдз на шуӧны толшорӧн, а мансияс шуӧны тал-котиль-этпос. Быд кыв кӧ вуджӧдны, лоӧ «тӧв шӧр тӧлысь».

ФЕВРАЛЬ / УРАСЬӦМ

Февраль тӧлысьлӧн важӧн вӧлӧма урсим (воурсим) ним. Тайӧ кывйыс миянлы ӧні абу гӧгӧрвоана. Тӧдчана коми учёнӧй Илля Вась (В. И. Лыткин) чайтӧ, мый урсим кыв важӧн петкӧдлӧма лёк поводдя, турӧб. И збыль, январь помын, февральын, Коми муын пӧльтӧны ёсь кӧдзыд тӧвъяс, весиг овлӧны ыджыд бушковъяс. Та йылысь висьталӧ сідзжӧ февраль тӧлысьлӧн мӧд коми ним — чорыд тӧлысь. Позьӧ содтыны, мый урсим кыв мукӧд учёнӧйяс йитӧны урасьны глаголкӧд и гӧгӧрвоӧдӧны сійӧс кыдз куасьӧм, ур кыйӧм. Февральсӧ коми вӧралысьяс лыддьӧны медбӧръя тӧлысьӧн, кор позьӧ кыйны ур.

МАРТ / РАКА

Март тӧлысь комияс шулӧмаӧсь рака тӧлысьӧн, сы вӧсна мый тайӧ тӧлысьнас вӧлі воӧны сьӧд ракаяс. Мукӧд финн-угор йӧз март тӧлысь сідз жӧ нимтылӧмаӧсь рака тӧлысьӧн: удмуртъяслӧн — куака толэзь, хантъяслӧн — уриги тылись.
Март тӧлысьлӧн вӧлӧма и мӧд ним — кос тӧлысь. Тайӧ каднас заводитӧ сывны лым, луннас керка вевтъяс вывсянь виялӧ нин войтва. Но чорыдӧсь на войся да асъя кӧдзыдъясыс, сы вӧсна чорзьӧ лым да артмӧ чарӧм. Сідзкӧ, сувтӧ кос поводдя.

АПРЕЛЬ / КОС МУ

Апрель тӧлысьын миян войвылын заводитӧ сывны лым. Вочасӧн шупкалӧ му, но оз на дзикӧдз косьмы, сы вӧсна тайӧ кадсӧ важӧн комияс нимтылӧмаӧсь косьмысь му тӧлысьӧн.
Стӧча лӧсялӧ апрельлы и мӧд коми ним — лым сылан тӧлысь.
Удмуртъяслӧн апрель тӧлысь — юж толэзь «чарӧм тӧлысь», а хантъяслӧн — нобыты новы «йи вайысь тӧлысь».

МАЙ / ОДА-КОРА

Май тӧлысь важся комияс шулӧмаӧсь ода-кораӧн. «Од» кыв паныдасьлӧ емваса, улыс Эжваса да удораса сёрнисикасъясын и петкӧдлӧ тувсовъя веж петасъяс. Мыйӧн ловзьӧ му и ва, заводитӧ вежӧдны турун, петӧны медводдза дзоридзьяс, коръяссьӧны пуяс.
Майлӧн мӧд коми ним — эж петан тӧлысь — сідзжӧ индӧ тайӧ кадся ывла выв вежсьӧмъяс вылӧ.
Удмуртъяслӧн май — куар толэзь «кор тӧлысь».

ИЮНЬ / ЛӦДДЗА-НОМЪЯ

Тайӧ тӧлысьлы комияс сетлӧмаӧсь лӧддза-номъя ним. Июньын медся уна тайӧ ӧвадыс.
«Удмуртъяс июнь нимтылӧмаӧсь лун шӧр ен нимӧн — инвожо, финнъяслӧн июнь — кесякуу «гожся тӧлысь».

ИЮЛЬ / СӦРА / СОРА 

Июль тӧлысьлӧн вӧлӧма важӧн сӧра ним. Илля Вась лыддьӧ, мый сӧра кыв йитчӧма сӧрмыны глаголкӧд. Емва сёрниын паныдасьлӧ «сӧр выы воны» кывтэчас, кодлӧн вежӧртасыс «воны, ёнмыны, чорзьыны». Июльын град йӧрын и вӧрын быдтор сӧвмӧ-воӧ, пуксьӧ турун пуктан кад. Удмуртъяслӧн июль лоӧ пӧсь тӧлэзь «жар тӧлысь».

Г. Лыткин ногӧн, июль тӧлысьлӧн нимыс вӧлӧма важ коми йӧзлӧн сора. Г. Лыткин орччӧдӧ тайӧ кывсӧ соравны, сорӧн кывъяскӧд.

АВГУСТ / МОЗ

Август тӧлысь важӧн новлӧма моз ним. Тайӧ кывлӧн вежӧртасыс миянлы абу нин гӧгӧрвоана, а водзсӧ сійӧ петкӧдлӧма град выв пуктас идралӧм. Та вылӧ индӧ и августлӧн мӧд важ коми ним — чарла тӧлысь.
Ӧд буретш тайӧ каднас заводитӧны вундыны нянь, идралӧны кутшӧмсюрӧ град выв пуктасъяс.
Удмуртъяслӧн август лоӧ гудыри кошкон «гым мунӧм тӧлысь».

СЕНТЯБРЬ / КӦЧ

Сентябрь тӧлысьлӧн важӧн вӧлӧма кӧч ним. Буретш тайӧ каднас кӧчьяс заводитӧны вежны ассьыныс гожся руд пасьсӧ еджыд вылӧ, а коми вӧралысьяс петӧны кыйсьыны.
Сентябрлӧн мӧд ним — арся тӧлысь — индӧ, мый Комиӧ локтіс ар, коді вайис аскӧдыс зэр да пуж.
Удмуртъяслӧн сентябрь шусьӧ куар усён толэзь «кор усян тӧлысь».

ОКТЯБРЬ / ЙИРЫМ

Октябрь тӧлысьлӧн важӧн вӧлӧма йирым ним, коді петкӧдлӧма кӧдзыд тӧла поводдя, йи кынмӧм. Ӧні на кӧдзыд тӧвсӧ изьватас сёрниын шуасны йир ёсь тӧлӧн, а удораса сёрнисикасын — йирыд кӧдзыд тӧлӧн.
Октябрлӧн мӧд коми ним — кор усян. Тайӧ каднас ёсь кӧдзыд тӧвъяс пуяс вылысь нуӧны медбӧръя коръяс.
Эстонечьяс тайӧ тӧлысьсӧ комияс моз жӧ шуӧны лехеварисемисекуу «кор усян тӧлысь».

НОЯБРЬ / ВӦЛЬГЫМ

Ноябрь тӧлысь важӧн шусьылӧма вӧльгымӧн, коді кутлӧма «медводдза лым усьӧм» вежӧртас. Тайӧ тӧлысьнас венласьӧны шоныдыс да кӧдзыдыс, но тӧлысь шӧрланьыс пуксьӧ нин тӧвся поводдя: кызӧ ю вылын йи, му тупкыссьӧ медводдза лымйӧн. Лым усьӧм вӧлі зэв коланаӧн вӧралысьяслы, сы вӧсна мый лым вылысь позьӧ аддзыны зверь-пӧткалысь кок туйяс, тӧдмавны, кутшӧм зверь кытчӧ котӧртӧма. Ноябрлӧн мӧд коми ним — лым усян тӧлысь — сідзжӧ тӧдчӧдӧ медся коланасӧ тайӧ тӧлысяс.
Эстонечьяслӧн ноябрь — талвекуу «тӧвся тӧлысь», а удмуртъяслӧн — шур кынман толэзь «ю кынман, йи сувтан тӧлысь».

ДЕКАБРЬ / ӦШЫМ

Декабрь Комиын — лымъя да кӧдзыд тӧлысь, сы вӧсна шулӧмаӧсь сійӧс важӧн ӧшым кывйӧн. Тайӧ кывйыс кутӧма пашляк вежӧртас. Ӧні на татшӧм вежӧртаснас сійӧ паныдасьлӧ удораса сёрнисикасын, кӧні шуасны «ӧшым кучкас» — пашляк лыйсьӧ.
Удмуртъяс ногӧн, декабрь лоӧ толсур толэзь «рӧштво тӧлысь».

ВОЙПЕЛЬ

Важысянь коми йӧз кӧдзыд тӧв нимтӧны Войпельӧн.
Войпель кывйын «вой» юкӧныс гӧгӧрвоана, сійӧ пасйӧ войвыв, кысянь пӧльтӧ кӧдзыд. А мыйла мӧд слогас — «пель»?
Ёна важӧн йӧз Войпель пыдди шулӧмаӧсь кык торъя кыв: Вой Пӧль — войвывса пӧрысь дед, — Выль вося гаж вайысь пӧль, кыдзи рочын — Дед Мороз, удмуртъяслӧн Тӧл бабай (тӧл «тӧв», бабай «пӧль»), венгръяслӧн — Тэл апо (тэл «тӧв», апо «пӧль»). Коркӧ сэсся кык кывсьыс артмис ӧти. Коми сёрнисикасъясын тшӧкыда бӧръя слогын небыд согласнӧйкӧд орччӧн ӧ пыдди кылӧ э. Эжва горулын, Удораын, Изьваын сотчӧм пыдди кылам сотчем, сёрӧдз пыдди сёредз. Тадзи жӧ лои и Вой Пӧль кывкӧд, кор кык асшӧр кывйысь лои ӧти сложнӧй Войпель.

КЫДЗИ КОДӦС ШУӦНЫ

ШУКТОМОВ

Татшӧм овсӧ позьӧ аддзыны Емва вожса Ёрӧзьдін сиктысь. А медводдзаысь паныдасьлӧ йӧзӧс пасъялан 1678 вося книгаын; Ганка Тарасов сын Шуттомов да Васька Денисов сын Шуттомов. Овыс артмӧма Шудтӧм прӧзвищеысь, кодлӧн вежӧртасыс «несчастнӧй, шудталантӧм, коньӧр морт». Сӧмын согласнӧй д (т)-ыс ӧткодь т водзас вуджӧма к-ӧ.

ШЫЛАШЫДОВ

Овыс паныдасьлӧ Емва вожса Пӧлӧвник сиктын. Сыла кывйыс кутӧ «госа, нуръя» вежӧртас. Шыд, рочӧн лоӧ «суп, щи», шуам, азя шыд, йӧла шыд, яя шыд да с. в. Кывтэчас «сыла шуд», тыдалӧ, ветлӧма прӧзвище туйӧ, кодӧс сетлӧмаӧсь сэтшӧм мортлы, коді радейтлӧма сёйны госа, нуръя шыд. Бӧрынджык тайӧ прӧзвище подув вылас артмӧма и Шылашыдов ов.

йӧзӧс пасъялан книга

ТӦДМАВ, КОДЫС?

Менам ёртлы вӧралысь сетӧма кӧинпиӧс. А сылӧн вӧлі нин кычан. Пыри видзӧдлыны. Кык кычан порог дорас сёйисны пу ворйысь.
— Тӧдмав, — шуӧ ёрт, — кодыс тэ ног кӧинпиыс?
Гӧгӧрбок видзӧдлі кычанъяссӧ, но некутшӧм торъялӧм эг аддзы.
— Да тэ сёйӧмсӧ видзӧд, тадзтӧ найӧс он торйӧд, — нюммуніс ёрт. Копыртчи ворланьыс да казялі: ӧтикыс лакӧ сёянсӧ, а мӧдыс чурскӧдӧ.
Ёртӧй и шуӧ:
— Коді чурскӧдӧ, сыысь и кӧин быдмас.

ЮКВА

Микол Ӧльӧксан кодь вӧр-ва радейтысь мортыд гежӧд. Мӧдӧдчас кӧ кыйны чери, сійӧс оз кут арся шляка ни тувсов ытва, тӧвся турӧб ни гожся пӧжысь шонді. Сылӧн пыр дась нопйыс. Быттьӧ бур мастерлӧн инструмент тыра ящик, сэсь позьӧ аддзыны быд пӧлӧс сёян-юан: консерв банкаяс, чай, сакар, шыдӧс, гормӧг, лаврӧвӧй кор. Кыйсян кӧлуй пӧвстын быдсяма вугыръяс, нидзувъяс, вугыр кӧвъяс.
Ӧльӧксан во-мӧд сайын ышӧдіс менӧ ротъявны вӧр-ваті. Тӧлын чери кыйӧм мода эз вӧв, а ӧні шойччан лунсӧ ӧдва виччыся. Прӧст кад лоас, сӧмын вугырӧн нокся.
Ӧти асылӧ Ӧльӧксан котӧрӧн пырис ме ордӧ.
— Гортын дізьвидзам, а йӧзыс кольӧм лунъясӧ Вадыб тыысь пестеръясӧн новлӧмны весьтӧн-джынйӧн кузьта ёкышъяс.
Ёртӧй пыр жӧ тшӧктіс лӧсьӧдчыны туйӧ, медым рыт кежлас воны местаӧдз. Ичӧтик жӧч банкаысь Ӧльӧксан петкӧдліс рис модаа чери сам: мотыль пӧ. Карысь мӧдӧдӧмаӧсь.
— Татшӧм сам вылад, — шуӧ, — сӧмын удит лэптавны, ёна шедӧ чериыд.
Ты дорӧ воим пемыднас. Йи вылӧ петӧм йылысь нинӧм и сёрнитны.
— Аски, — шуӧ Ӧльӧксан, — водзджык чеччам.
Узьмӧдчим вӧр керкаын. Ломтім кӧрт бӧчкаысь вӧчӧм пач. Сійӧ доналіс. Жырйын лои жар, кӧть пӧрччысь пасьтӧг да пывсьы. Войсӧ колльӧдім бура.
Асывнас чеччим водз, муртса вӧлі садьмӧ кыаыс. Ӧльӧксан тшӧктіс меным пусьыны, а ачыс лэччис ты дорӧ. Сійӧ воис час мысти кымын.
— Писькӧдалі розьяс, кӧсйи кыйсьыштны, но эз удайтчы, — ышловзис Ӧльӧксан. — Мотыльяс пыдди босьтсьӧма рис банка.
— Кы-дзи рис? — гӧгрӧсмисны синъясӧй. — Ме жӧ сійӧс юкваӧ кисьті.
Ӧльӧксан ӧзъян синъясӧн видзӧдліс ме вылӧ, кватитіс юква тыра пӧрт, петкӧдіс ывлаӧ да путкыльтіс лым вылӧ.
— Петав, любуйтчы, — скӧраліс сійӧ, — мотыльяссӧ пуӧмыд.
Гортӧ лэччим ӧта-мӧдысь торйӧн — Ӧльӧксан водзын, воськов кыксё сайын, а ме, мыжа кычи моз, бӧрас. Вежон-мӧд мысти ми, дерт, бурасим, бӧр кутім ӧтлаын ветлывлыны вуграсьны, но сійӧ кадсяньыс Ӧльӧксан пусьӧ ачыс.

ВЫЛЬ САПӦГ ДА МОЙ

Журналистыдлы тшӧкыда лоӧ петавлыны туйӧ, медым аддзысьлыны выль йӧзкӧд, тӧдмасьны, кыдзи уджалӧны совхозын либӧ леспромхозын, шахтаын да кӧрт туй вылын. И став аддзылӧмторъяс йывсьыс колӧ висьтавны радио кывзысьяслы, газет лыддьысьяслы либӧ телевизор видзӧдысьяслы.
Кор ӧти татшӧм командировкаын став уджъяс лои вӧчӧма, мӧдӧдчим гортӧ. Машинаӧ пуксьӧм бӧрын шофёр чургӧдліс водзлань коксӧ да ошйысьӧм могысь шуыштіс:
— Выль сапӧг ньӧби: важыс дзескӧдӧ вӧлі, тайӧ дзик кок серти. Кӧть керзӧвӧй, а олас: оз ӧд ков ваын уявны.
Ывлаыс вӧлі рӧмдӧ нин. Посньыдик зэр войтъяс сяргӧмӧн гылалісны машина вылӧ, туй бокын тыдалысь ва гуранъясын чеччалісны больяс, мыссисны пуяс и кустъяс, муяс и видзьяс.
Машина тэрмасьтӧг котӧртіс пыр водзӧ и водзӧ. Зэр то ӧддзыліс, то мыйкӧ дыра кежлӧ ланьтыштліс.
Недыр муныштӧм бӧрын Михайлович крута кежӧдіс машинасӧ дзик туй бокас да вашнитіс меным:
— Туй боксьыс дозмӧр раскас пырис, ранитчӧма, буракӧ. Вай кутам. Эн ӧмӧй аддзыв?
Петім машинаысь. Шофёр котӧртіс нин туй бокын сулалысь кустъяслань. Ме — сы бӧрся.
Вӧлӧмкӧ, абу дозмӧр, а мой. Сійӧ видзӧдіс миян вылӧ гырдмӧм синъясӧн да мый вынсьыс кучкаліс зыр кодь ён бӧжнас муӧ. Ме сэки первойысь аддзи ловъя мойӧс, и окота вӧлі бурджыка видзӧдлыны сы вылӧ.
Ачыс сійӧ понлань мунӧ, бӧжыс шыльыд, кодкӧ быттьӧ лӧсалӧма, юрыс абу ыджыд, пельясыс ичӧтӧсь, гӧныс сук.
Эг на удит прамӧйджыка любуйтчыны сы вылӧ, кыдзи зверь вӧрзис места вывсьыс да мӧдіс вуткыртны вӧрлань. Шофёр пановтіс сійӧс. И тайӧ здукас лои виччысьтӧмтор: мой сувтіс бӧр кокъяс вылас, мыджсис бӧжнас, сэсся ён пиньяснас кутчысис шофёрлы керзӧвӧй сапӧг гӧленяс и ӧти здукӧн сійӧс чажнитіс-косяліс сапӧг нырӧдзыс. Михайлович быттьӧ бипур вылӧ веськаліс, чеччыштіс бокӧ, босьтіс киас зэв кыз бедь да эрыштчис зверь вылӧ. А зверыд здукӧн усйысис.
— Виа ме тэнӧ, гадӧс, виа! — горзіс сійӧ.
— Эн ышмы. Мойсӧ оз позь вины: государство сійӧс видзӧ.
— А сылы позьӧ тадзи вӧчны? Выль сапӧг вожӧдіс! Новлӧм пыдди шыбитны ковмас.
— Асьным мыжаӧсь: эз ков сійӧс вӧрӧдны. Колӧкӧ, мӧд ю вылӧ писькӧдчӧ либӧ ассьыс рӧдвужсӧ корсьӧ.
— А лэчыд пиньясыс, морыдлӧн! Эг и тӧдлы, кыдзи сапӧгысь нинӧм эз коль.
Мойӧн косялӧм сапӧгсӧ Михайлович пӧрччис, восьтыліс кабина ӧдзӧссӧ да шыбитіс. Сэсся бӧр кӧмаліс важ сапӧгсӧ и мыйлакӧ сьӧкыда ышловзис.
— Некодлы кӧть тайӧ лоӧмтор йывсьыс эн висьтав, а то серам выв лэптасны, — шуыштіс сійӧ меным, сэсся карӧ вотӧдз ӧти кыв эз лэдзлы.
Ме сідзи и вӧчи: ӧнӧдз выль сапӧг да мой йылысь некодлы эг висьтавлы, кӧть Михайлович уна во нин абу ловъя.

понлань мунны

серам выв лэптыны

Соломония Пылаева

СЯМТӦМ КӦИН

Оліс-выліс кӧин. Нинӧм вӧчны оз куж: ни пӧтка кыйӧдны, ни чери кыйны. Аслас позйыс ни гозйыс абу. Пуксяс гӧра бердӧ да тӧлысь вылӧ омлялӧ. Мукӧд кӧинъяс дивитӧны:
— Мун кӧть либӧ лягуша кый.
— Ог куж.
— Мун грездысь чипан гусяв.
— Ог лысьт.
— Кӧть нин чери кый.
— Вӧя дай.
Мый сямтӧм кӧинлысь босьтан.
Водӧма кӧин гатш, синсӧ куньӧма, вомсӧ паськӧдӧма, виччысьӧ, кор коді мыйӧн вердыштас. Шыбитасны лыяс, сювъяс — ставсӧ кӧин ньылалӧ паськыд горшас.
— Но, — шуӧны мукӧд кӧинъяс, — мед тадз и куйлӧ. А ми мунам кыйсьыны, мый кольыштас, локтам да вердам.
Куйлӧ кӧин гатш, синсӧ тупкӧма, вомсӧ паськӧдӧма. Мунӧ сы дорті кӧза, сюръясыс крукаӧсь, шыла кодь ёсьӧсь. Аддзӧ — куйлӧ кӧин.
— Кулӧма кӧ-а?
Сюрнас ӧтар бокас люкыштіс... Оз вӧрзьы. Мӧдар бокас зургис — оз чеччы.
— Сё дивӧ, кулӧма и эм. Ещӧ люкышта ёнджыка. — Мыр вылӧ кайис, юрсӧ копыртіс, чеччыштіс кынӧм вылас кӧиныслы, сюрнас паськыд вомас веськаліс. Пинь костас кӧзаыдлӧн сюръясыс и сибдісны. Оз вермы нетшыштны. Кӧзаыд матӧ воис. Кык водз кокнас эськӧ морӧсас кӧиныдлы и пыксис да бӧрлань петитчӧ, но оз шедны сюръясыс. Сэк кості локтісны кӧин ёртъясыс.
— Но, — шуӧны, — сямтӧм кӧиныд тай вӧлӧм пӧръясьӧ, мый кыйсьыны оз куж. Вывті горшысла миянлысь дасьсӧ сёйӧ... Со тай, кыйӧма кӧзаӧс да ньылыштны оз вермы. Сюрсяньыс заводитӧма, йӧйыд. — Матыстчисны кӧинъяс, кӧзатӧ кокӧдыс кутісны нетшкыны. Ӧтарӧ ни мӧдарӧ. Ёнджыка нетшыштісны. Кӧзаыд эськӧ и мыні, да сюр помнас тшӧтш черлыыс кӧиныдлӧн нетшыштсис. Кӧзаыд повзьӧмысла сиктӧ пышйис, аслас картаӧ. Кӧзяйкаыс и шензьӧ. Сё дивӧ! Кӧзаыд, буракӧ, туруннад оз и пӧтлы. Кыськӧ кӧинлысь ёсь пиньяса черлысӧ судзӧдӧма. Кырсьтӧ йирны бурджык лоӧ.
А коньӧрӧс, пиньтӧм-антӧм кӧинтӧ, кӧинъясыс жӧ и пурисны: он кут пӧ пӧръясьны, дарӧвӧй вылас овны.

куньны син

сё дивӧ!

матӧ воны

ЭСКӦЙ КӦТЬ ЭН

Кор меным юӧртісны, мый аддзылӧмаӧсь Сыктывдинскӧй районса Озёл сиктын олысьяс, первойсӧ думышті: ылӧдчӧны. Сэки жӧ окота лоис сёрнитны йӧзыскӧд. Звӧниті сиктсӧветас. Председательыс А. В. Прокушев висьталіс, мый ачыс абу аддзылӧма, но тӧдӧ, кодъяслы син улас веськавлӧма.
...Сиктсӧветӧ пыралӧм бӧрын муні М. С. Лыткина ордӧ. Буретш сійӧ медводз казялӧма. Мӧді юасьны.
— Тайӧ вӧлі декабрь 26 лунся асылын, — висьталіс Мария Семёновна, — кӧнкӧ 7 час 20 минут — 7 час 30 минут гӧгӧрын. Маслозаводӧ буретш воис машина ректысьны. Сувтіс лэбулӧ. Нина петіс видзӧдлыны, кутшӧм йӧв вайисны. Уджыс вӧлі уна. Тэрмасим. Ме петі бӧрынджык. Ывлаас югдӧ нин вӧлі. Сэзь. Кодзувъяс эз нин тыдавны. Друг син улӧ усис лун югыд рӧма электрическӧй лампа модаа лэбысь предмет. «Тасьті»... Буретш сы йылысь мыйлакӧ думышті. Кӧть эськӧ некор эг веритлы. Сӧрӧмӧн лыддьылі. «Тасьті» гӧгӧрас быттьӧ кодзувъяс ӧзйисны. Эз дзирдавны, а буретш ӧзйисны крест кодь югӧрӧн. «Тасьтіыс» кайис быттьӧ йӧткасьӧмӧн. Ӧддзӧдчылас — ньӧжмӧдлас, ӧддзӧдчылас — ньӧжмӧдлас. Оз самолёт моз. Найӧ сикт весьттіыд быд лун лэбалӧны, тӧда. Кайис быттьӧ ты дорсяньыс, вӧр ді сайсяньыс. Сэсся юрӧ воис: меным, гашкӧ, кажитчӧ да чукӧсті Нинаӧс.
Водзӧ висьталӧ Н. В. Лыткина:
— Кор менӧ горӧдіс Маша, повзи. Мися, пӧжар али мый кӧнкӧ. Петі лэбувсьыс да аддзи «тасьтісӧ». Кажитчӧ, быттьӧ Озёл весьтӧд лэбӧ. Некутшӧм шы оз кыв, а лэбӧ. Лунвывсяньыс войвывлань. Бӧрас нинӧм оз коль. Кайигас надзмӧдлас — ӧддзӧдлас, надзмӧдлас — ӧддзӧдлас. Вылӧ кодь нин кыпӧдчис. Сэсся Соняӧс горӧді.
С. П. Потапова:
— Кор ме петі, сійӧ вӧлі вылын нин. Но аддзылі. Югыд. Но синтӧ оз ёр. Ичӧтмис и ичӧтмис. Сэсся вошис. Татшӧмсӧ некор на эг аддзыв.
Кывзі став тайӧ висьтасьӧмъяссӧ да думайтсьыны кутіс. Мый, гашкӧ, и ещӧ на кодкӧ аддзывліс. Сідзи и вӧлӧма. Ещӧ куим морт сюрис. Сёрниті ставныскӧд. Т. В. Лыткина тавося декабрь 24 лунӧ асывнас аддзылӧма ӧшиньӧдыс.
— Кӧкъямыс часыс эз на вӧв, — висьталіс Татьяна Васильевна, — гортын мыйкӧ нокси. Чӧвті синмӧс ывлаас да казялі сійӧс. Тӧлысьысь ичӧтджык да югыдджык. Думайті первойсӧ, гашкӧ, планета. Вель дыр ӧти местаас ӧшаліс. Ёна видзӧді. Гӧгрӧс, быттьӧ тасмаа. А тасмаыс пемыдджык... Сэсся кагалысь гачсӧ вежи. А кор бара чӧвті синмӧс, нинӧм нин эз вӧв.
Ог тӧд, мый шуны Озёлса дивӧ йылысь. Ачым эг аддзыв нинӧм. Но та мында йӧз ӧта-мӧдыскӧд сёрнитчыны, думайта, эз жӧ вермыны. Дай мыйла налы пӧръясьнысӧ. Ставныс верстьӧ войтыр. Гашкӧ, тэ, дона лыддьысьысь, ачыд мыйкӧ висьталӧм кодьсӧ аддзылін?

ПРОФЕССОР В. П. НАЛИМОВ

1879 вося март 7 лунӧ Выльгорт сиктса крестьянин Петр Налимовлӧн семьяын чужис пи. Нимтісны Василийӧн. Тӧдӧмлунъяслань сылӧн туйыс заводитчис земскӧй школаын. Сы бӧрын земство ыстіс сюсь вежӧра детинкаӧс Москваӧ фельдшеръяслӧн школаӧ. Куим во мысти Василий Налимов локтіс гортас да кутіс уджавны фельдшерӧн. Москваын велӧдчигӧн на том морт кутіс интересуйтчыны этнографияӧн. Сы бӧрын быттьӧ мӧд синмӧн видзӧдліс чужан мулӧн олӧм вылӧ.
1903 воын Василий Налимов выльысь локтӧ Москваӧ. Кыдзи коми йӧзлысь олан-выланногсӧ бура тӧдысьӧс, сійӧс казялісны естествознание, антропология да этнография радейтысьяслӧн Московскӧй обществоса секретарь В. В. Богданов, академик В. Ф. Миллер да обществоса президент академик Д. Н. Анучин. Найӧ и отсалісны зырянскӧй зонлы. Василий Налимов сдайтіс классическӧй гимназиялӧн став курсса экзаменъяс да пырис велӧдчыны Московскӧй университетлӧн физико-математическӧй факультетса естественнӧй отделениеӧ.
Студенталігас Василий Налимов пыдісянь тӧдмасьӧ европейскӧй Россиялӧн асыв-войвывса народъяслӧн этнографияӧн да антропологияӧн.
В. П. Налимовлысь медводдза этнографическӧй уджсӧ вӧлі йӧзӧдӧма 1903 воын «Этнографическое обозрение» журналлӧн мӧд номерын. Юргижӧдыс — «Некоторые черты из языческого мировоззрения зырян». Сэні висьтавсьӧ коми йӧзлӧн олӧм вылас видзӧдласъяс йылысь, кодъяс сӧвмисны Коми муӧ христианство пырттӧдз на. Сідз, В. П. Налимов казьтылӧ важся антропогоническӧй мойдъяс, Вселеннӧй вылӧ важысянь видзӧдласъяс, коми йӧзлӧн пывсьӧм йылысь. В. П. Налимов оз дивит зыряналысь языческӧй видзӧдласъяссӧ. Накӧд сійӧ йитӧ и аслас народлысь культурнӧй аслыспӧлӧслунсӧ.
Тайӧ жӧ воас «Этнографическое обозрение» журналын йӧзӧдӧма В. П. Налимовлысь «Мор» и «Икота у зырян» гижӧдтор, кӧні сійӧ висьталӧ коми йӧзлӧн висьӧмъяс вылӧ видзӧдласъяс йылысь, висьысь кагаяслӧн чужӧм да найӧс бурдӧдӧм йылысь. Тайӧ гижӧдторйыс кутшӧмакӧ тӧдмӧдӧ комияслӧн народнӧй медицинаӧн.
Василий Петрович Налимов пыр тшӧкыдджыка выступайтӧ статьяясӧн, докладъясӧн. Сійӧ заводитӧ нимавны пыр ёнджыка. 1906 воын нин нималана исследователь В. Мансикка корис сійӧс сотрудничайтны финно-угорскӧй обществолӧн научнӧй изданиеын. 1907 вося гожӧмын да арын тайӧ обществоыслӧн деньга вылӧ тӧдса финскӧй этнограф Сирелиускӧд В. П. Налимов ветліс нёль тӧлысь кежлӧ Зырянскӧй крайӧ. Кыкӧн найӧ гижисны уна зырянскӧй мойд, сьыланкыв да мукӧд фольклорнӧй произведение. Торйӧн ыджыд тӧдчанлун вӧлі сетӧма коми йӧзлӧн веруйтӧмлы да обычайяслы. Нуӧдісны антропометрическӧй измерениеяс. Этнографъяс волісны Эжва да Сыктыв бокса уна коми сиктӧ. 1980 воын Финляндияын вӧлі лэдзӧма «Большая медведица» зэв мича фотоальбом. Сэні йӧзӧдӧма снимок, кодӧс вӧчӧма Сирелиускӧд ӧтувъя экспедиция дырйи. Снимок улас английскӧйӧн гижӧма: «Путешественниклы отсасьысьяс шуйгавывсянь веськыдвылӧ: начальнӧй школаса учитель Александра Григорьевна Кузиванова, поэт Алексей Александрович Чеусов, студент Василий Налимов да сылӧн вок». Кузьчышъян вылын гижӧд: «Финскӧй учёнӧй Сирелиуслы коми ёртъяссянь». Тешкодь сійӧ, мый английскӧй вылӧ вуджӧдігас вӧчӧмаӧсь ӧшыбка — кузьчышъян вылас кыӧма «коми нывъяссянь», а абу «ёртъяссянь». Тыдалӧ, кузьчышъянсӧ Сирелиуслы козьналіс А. Г. Кузиванова.
В. П. Налимов, кыдзи и сылӧн мукӧд современникъяс, зілис бурджыка тӧдмавны Комиын мортӧс дзебан обрядъяс, морт лов вылӧ видзӧдласъяс. Та йылысь сійӧ гижліс «Загробный мир по верованиям зырян» статьяын, кодӧс сідзжӧ йӧзӧдӧма 1907 воын «Этнографическое обозрениеын». Тайӧ гижӧдас коми этнографияын медводдзаысь зільӧма пыдісянь висьтавны сы йылысь, кыдзи коми йӧз гӧгӧрволісны ловъя олӧмсӧ да мӧдар югыдсӧ, кутшӧм йитӧдъяс на костын вӧліны. Кулӧмаяссянь, кыдзи гижӧ Налимов, коми йӧз виччысисны асланыс уджын отсӧг. «Крестьянин кӧ кӧдзӧ, сійӧ корӧ кулӧмаяслысь сетны бур урожай». «Сетӧй бур во», — тадзи шыӧдчигӧн крестьянин видзӧдӧ сылань, кытчӧ дзебӧма кулӧмаясӧс», — пасйӧ В. П. Налимов.
Мӧдарюгыдсаяс вылӧ крестьяна надейтчылісны и вӧралігӧн да чери кыйигӧн. Найӧс пӧчитайтӧм вӧсна выль керка векджык стрӧитлісны важ керка местаӧ.
В. П. Налимовлысь тайӧ да мукӧд статьяяс лыддьӧм бӧрын позьӧ чайтны, мый кулӧмаяслысь культсӧ учёнӧй гӧгӧрвоӧ оз кыдзи этнографическӧй фактъяс, а кыдзи религиозно-этническӧй системалысь петкӧдчӧмъяс, кодъяс шымыртӧны зыряналысь став олӧм-вылӧмсӧ.
Полевӧй корсьысьӧмъясысь ӧтдор В. П. Налимов бура тӧдмасис научнӧй литератураӧн да уджаліс архивъясын. Сійӧ бура тӧдіс коми кыв, пыдісянь ставсӧ гӧгӧрвоис, уджаліс кадӧн артасьтӧг. Тайӧ отсаліс Налимовлы томӧн на пырны Россияын медся нималана этнографъяс, финно-угроведъяс лыдӧ.
1908 вося тӧлын финно-угорскӧй обществолӧн корӧм серти В. П. Налимов мунӧ Хельсинкиӧ, кӧні тӧдмасьӧ финскӧй этнографияӧн да кывйӧн. Гожӧмнас финскӧй исследователь Тальгренкӧд Налимов ветліс археологическӧй экспедицияӧ Волга да Кама кузя, а сэсся чукӧртіс этнографическӧй материал пермякъяслӧн олӧм-вылӧм да веруйтӧм йылысь. Коми-пермякъяслысь этнография тӧдмалігӧн Налимов сюся видзӧдіс, мыйӧн ӧткодь налӧн кывйыс коми-зырянакӧд.
В. П. Налимовлӧн медтӧдчана научнӧй уджъяс лыдын «К вопросу о половых отношениях у зырян», коді петіс немецкӧй кыв вылын Хельсинкиын 1908 воын торъя ичӧтик книгаӧн.
Мӧд вонас учёнӧй водзӧ уджаліс Финляндияын. Лӧсьӧдіс экспедицияясын чукӧртӧм материалъяс. Тайӧ ки помысь гижӧм уджыс эштіс 1910 воын. Нимыс сылӧн «Материалы по этнографии зырян и пермяков». Тайӧ удж йывсьыс «Этнографическое обозрение» журналӧ аслас рецензияын профессор А. Н. Максимов гижліс: «В. П. Налимов природнӧй зырянин, бура тӧдӧ зырянскӧй кыв да ӧнӧдз кутӧ топыд йитӧд зырянакӧд, ставыс тайӧ ёна кокньӧдіс сылысь уджсӧ. Сылӧн вӧлі позянлун тӧдмавны йӧзлӧн олӧмысь да налӧн веруйтӧмысь сэтшӧм гусяторъяс, кодъясӧс бокӧвӧй мортлы оз петкӧдлыны... В. П. Налимовлӧн материалъясыс лоӧны ыджыд тӧдчанаторйӧн зырянаӧс да пермякъясӧс тӧдмалӧмын, на йылысь, торйӧн нин первойяс йывсьыс, литератураыс абу озыр. Зырянскӧй этнографияысь ӧткымын торъя, но зэв тӧдчана вопросъяс сійӧ восьтӧма зэв бура да стӧча.
А. Н. Максимовлысь мӧвпъяссӧ ошкисны и мукӧд этнографъяс. И нинӧм абу шензянаыс, мый тайӧ уджсьыс В. П. Налимовлы сетісны великӧй князь Сергей Александрович нима зэв нималана научнӧй премия.
1912 воын В. П. Налимов нималана этнограф-исследовательӧн нин помаліс «антропология да география» специальность кузя Московскӧй университет первой степеня дипломӧн. Тайӧ жӧ воас «Великая Россия» книжнӧй серияын, кӧні редакторъясысь ӧтиӧн вӧлі профессор Д. Н. Анучин, петіс ӧчереднӧй том, кодлысь мӧд юкӧнсӧ — «Приуралье» — гижис В. П. Налимов В. А. Пиотровскийкӧд ӧтлаын. Сэні вӧліны географическӧй, экономическӧй да историко-этнографическӧй очеркъяс.
1917 воын В. П. Налимов сдайтӧ Казанскӧй университетын магистрскӧй экзаменъяс. Сылы сетӧны магистрантлысь ним да приват-доцентлысь удж. Но Казаньын сійӧ эз вӧв дыр. 1918 воын нин лои Нижегородскӧй университетын география да антропология кафедраса профессорӧн.
1922 воын В. П. Налимов вуджис Москваӧ. Сэсянь дас квайт во, 1938 воӧдз, коді лоис сылы трагическӧйӧн, учёнӧй уджаліс столицаса научнӧй учреждениеясын да высшӧй учебнӧй заведениеясын, сы лыдын мӧд номера МГУ-ын, Тимирязевскӧй институтын, первой номера МГУ-лӧн физмат бердын география кузя научно-исследовательскӧй институтын.
Колӧ тӧдчӧдны, мый В. П. Налимов эз эновтчыв коми да мукӧд финно-угорскӧй народлӧн этнографияысь. Кор сійӧ вӧлі нин Московскӧй университетын профессорӧн, активнӧя сотрудничайтіс экономическӧй да краеведческӧй «Коми му» журналкӧд, коді петіс Усть-Сысольскын 1924 восянь.
Зыряналы кыв боксяньыс медся матынӧсь удмуртъяс (вотякъяс). 1923 воын В. П. Налимов да нималана удмуртскӧй поэт Кузебай Герд котыртісны «Вотяцкӧй культураӧн тӧдмасьӧм кузя общество». Куим во мысти на отсӧгӧн вӧлі дасьтӧма «Вотяки» сборник, кӧні висьтавсьӧ удмуртъяслӧн экономика, олӧм да духовнӧй культура йылысь.
1927 воын В. П. Налимовӧс бӧрйисны «Чердынскӧй край тӧдмалӧм кузя обществоса» почётнӧй членӧн, а во мысти сійӧс шуисны «Грузинскӧй культура радейтысьяслӧн обществоын» нэм кежлӧ членӧн.
...Профессор В. П. Налимовлӧн активнӧй научнӧй да преподавательскӧй уджыс торксис 1938 воын. Сійӧс незаконнӧя арестуйтісны да мӧдӧдісны Москваысь Сыктывкарӧ. Ми ог на стӧча тӧдӧй, кутшӧм статья серти «судитісны» учёнӧйӧс, кӧні, кор да кыдзи помасис сылӧн олӧмыс...

МЫЙСЮРӦ ВОИС ӦНІӦДЗ

Выль во, сылысь медводдза лунсӧ уна народ лыддьӧ медыджыд праздникъясысь ӧтиӧн. Овлӧ, мый пасйӧны оз ӧти кадӧ. Та вылӧ индӧны либӧ традицияяс, либӧ официальнӧя примитӧм календарь. Россияын выль восӧ январь первой лунсянь Петр Первыйлӧн индӧд серти кутісны лыддьыны 1699 восянь. Сыӧдз выль воыс заводитчыліс сентябрь первой лунсянь. Тайӧ тӧлыссяньыс жӧ вӧлі и коми йӧзлӧн — паса пу святсі (календарь) серти. Археологъяс тӧдмалісны, мый ёна важӧн вӧлӧма мӧд ног. Выль воыс комияслӧн заводитчылӧма март помсянь, кор луныс да войыс ӧткузяӧсь.
Европаын выль восӧ январь первой лунсянь лыддьӧмыс топыда йитчӧма Христослы эскӧмкӧд. И веськалӧ тайӧ енмыслӧн «чужӧмсяньыс» (декабрь 25 лун) «Крещенньӧӧдзыс» (январь 7 лун) буретш шӧрас. Комияс кадсӧ нимтылісны «вежадырӧн». Тыдалӧ, ёна важӧн языческӧй енъяслы эскигӧн, тайӧ пӧраас вӧліны кутшӧмкӧ праздникъяс, кодъяс йитчылісны тӧвся шонді вежсьӧмкӧд, лун югыдыслӧн нюжавны заводитчӧмкӧд. Мый гӧгӧрвосьыліс пемыдсӧ югыдӧн вермӧмкӧд. Мыйсюрӧ сійӧ ылыс кадся праздникъясыскӧд йитчӧм традициясьыс воис ӧнія кадӧдз.
Православнӧй вичколӧн календарь серти январь 1 лун лыддьыссьӧ святӧй Василийлӧн лунӧн, комияс шуӧны сійӧс Василей лунӧн. Роч православнӧй вичко и ӧні арталӧ вояссӧ важ (юлианскӧй) ног, выль воыс заводитчӧ январь 14 лунсянь (григорианскӧй стиль серти).
Василей лунводзвывса праздниксӧ комияс пасйылісны сьыланкывъясӧн, йӧктӧмӧн, ворсӧмӧн. Аслысногӧн пасьтасьӧм йӧз, медсясӧ томъяс, ветлывлісны керкаысь керкаӧ, гажӧдчисны. Найӧс вӧлі колӧ гӧститӧдны мыйӧнкӧ. Ӧтияс гугӧдӧм пасяӧсь, мӧдъяс сарапанаӧсь. Нывбаба улас медсясӧ пасьтасьлісны том зонъяс. Тшӧкыда чужӧмсӧ тупкылісны марляӧн, тюльӧн, чышъянӧн, медым эз тӧдны. Татшӧм ногнас гажӧдчылісны святки чӧжыс. Тшӧкыда медавлісны, «ньӧблісны» та вылӧ кутшӧмкӧ керка, кодӧс нимтылісны ворсан керкаӧн.
Василей лунводзвывса войпукыс торъявліс мукӧдъяссьыс. Чукӧртчывлісны эз сӧмын ныв-зон, но и олӧмаджыкъяс. Быдӧн, коді кӧсйыліс. Ворсӧмыс и сьылӧмыс вӧлі топыда йитчӧма любовкӧд. Ӧткымын сьыланкыв бӧрын гозйӧдчысь ныв-зон окасьлісны, мый мукӧд войпук дырйи эз вӧчлывны.
Княжпогостскӧй районса Ляли да Кошки грездъясын гажӧдчӧмыс заводитчыліс ныв сьыланкывъяссянь. Нывъяс кык радӧн сувтлісны ӧта-мӧдныслы паныд да заводитлісны сьывны. Сэсся артмӧдлісны кытш, шӧрас пырліс кык зон, кодъяс бӧрйылісны аслыс кык нылӧс да сойбордйӧдыс босьтӧмӧн мыйкӧ дыра ветлӧдлісны кытш шӧрас. Та бӧрын нывъяс бара сувтлісны кытшас, а на пыдди бӧрйылісны мӧдъясӧс. Тадзи вӧчсьыліс сэтчӧдз, кытчӧдз став нылыс эз веськавлы кытш шӧрас. Сӧмын сэки нывъяс мӧдлісны сьывны йӧктан сьыланкывъяс. Сьывлісны медсясӧ медбура йӧктыны да сьывны кужысь нывъяс. Сьӧлӧм бурмӧм бӧрас босьтчылісны сідз шусяна ӧктысян сьыланкывйӧ, кӧні нывъяс шыасьлісны кутшӧмкӧ зон дорӧ, коді сэсся бӧрйыліс на пиысь кыкӧс да петкӧдліс джодж шӧрас. Кыкнан нылыс, чышъян помъяссӧ босьтӧмӧн, ветлӧдлісны керкаӧдыс да сьылісны «Сад йӧрын пӧ ныв гуляйтӧ». Сьыланкыв помассьӧм бӧрас бӧрйылісны аслыныс кык выль зонмӧс. Татшӧм ногӧн сьывлісны-ворслісны сэтчӧдз, кытчӧдз став том йӧзыс эз веськавлыны кытшас.
Василей лунводзвывса войпукас тайӧ грездъясас медтӧдчана ворсӧмъясысь ӧтиӧн вӧлі вогӧгӧрся бӧрйӧм. Нывъяс да нывбабаясӧн «Ты пусти в город» роч народнӧй сьыланкыв сьылігкості быд зон бӧрйыліс аслыс кажитчысь нылӧс. Петкӧдліс джодж шӧрӧ, окавліс, сэсся пуксьӧдліс пидзӧс вылас. Татшӧм нылыс во чӧж лыддьысьліс бӧрйӧмаӧн. Аслыссикас гӧтырпуӧн. Мукӧд коми сикт-грездас та кодь кымын ворсӧмыс овліс водзджык, Микайлӧ лунӧ (ноябрь 21 лун).
Уна ворсӧм комияслӧн йитчӧма аслысногӧн пасьтасьӧмкӧд. Паськалӧма вӧлі вӧлӧ пасьтасьӧм, но ворслісны эз быдлаын ӧтмоза. Шуам, Троицко-Печорскӧй районса Покча сиктын да Скаляп грездын Василей лун водзын войпук вылӧ кутшӧмкӧ керкаӧ чукӧртчывліс 20 зонмӧдз. Быдӧн сьӧрсьыс вайліс 7 шӧвк чышъян. Найӧс кӧртавлісны киясас («вӧжжи»), сьыліас («сийӧс»), коскас мышладорас («бӧж»). Быд зонлӧн киас ичӧтик жыннян, кодӧс кӧрталӧма сідз жӧ чышъянӧн. Тадзи пасьтасьӧм том йӧз пиысь бӧрйылісны ӧти юрнуӧдысь «вӧлӧс». Мукӧдыс кыкӧн-кыкӧн сувталісны бӧрас. Ӧти зон вӧлі «вӧв вӧтлысьӧн». Кор став ворсысьыс петавліс ывлаӧ, сійӧ плетьӧн вӧтліс «вӧвъяссӧ» сикт кузя некымын час чӧж. Ворсӧмсӧ видзӧдны чукӧрмыліс уна морт, торйӧн ёна кажитчыліс челядьлы. Гуляйтӧм бӧрын вӧлӧ пасьтасьӧм зонъяс бӧр пыравлісны керкаас и заводитлісны гажӧдчыны водзӧ. Сьывлісны-йӧктылісны нывъяскӧд ӧтлаын. Та дырйи ворсӧмсӧ панысьясыс и ыззьӧдлісны мукӧдсӧ. Сысольскӧй районса Куратово да Поёл сиктъясын аслысногӧн пасьтасьӧм йӧзыс шмонитігмоз нӧйтлісны идзасысь кыӧм плетьясӧн найӧс, кодъяс локтісны войпукны, но эз мынтысьлыны ворсан керка медалӧмысь. Та дырйи корлісны налысь гӧснеч.
Пасьтасьлывлӧны вӧлі и туриӧ. Некымын зон босьтлісны кианыс коколюка либӧ печкан. На вылӧ чӧвтлісны дӧра либӧ шебрас. «Турияс» кокавлісны ӧта-мӧдсӧ, видзӧдысьяссӧ. Та дырйи бӧръяясыс сералігтырйи зілисны пышйыны, дзебсьыны, кайлісны пӧлатьӧ, паччӧрӧ. Артмыліс гаж, ворсӧм. Уналаын пасьтавлісны гугӧдӧм пась, шапка, кӧмавлісны киссьӧм кӧті, гын сапӧг. Чужӧмсӧ дзеблісны саӧн мавтӧм дӧраторйӧн, тюльӧн, марляӧн. Усть-Куломскӧй районын татшӧм паськӧмсӧ шулісны «йӧгра-яранӧн». Пасьтасьлісны и мӧд паськӧмӧн. Зонъяс — нылӧ, нывъяс — зонъясӧ. Ворслісны гораньӧн.
Комияс важӧн лӧсьӧдлісны праздничнӧй ужын. Василей лунӧдзыс Сыктыв да Эжва вожъясын вӧлі пуӧны порсь юр да кокъяссӧ. Луныс сідзи и шусьыліс — порсь юр-кок вильӧдан лун. Лыддьывлісны, кӧть мыйкӧ закладӧ пукты, но тайӧ сёянсӧ лӧсьӧд.
Святки дырйи уналаын гадайтчылісны. Торйӧн нин нывъяс, кодъяс медсясӧ кӧсйисны тӧдмавны, кор петасны верӧс сайӧ да коді найӧс босьтас. Гадайтчылісны разнӧй ногӧн. Шуам, Василей лунводзса рытнас петавлісны гидӧ да кутавлісны коді ки улас сюрас. Ыж кӧ веськавліс — верӧс сайӧ петӧмыс оз ло, меж кӧ — мӧдарӧ, кынӧма ыж — ныв вермас регыд нӧбасьны.
Либӧ вӧчлісны мӧд ног. Кык-куим ныв лэччылісны ю вылӧ да пуксьывлісны йӧрдан гӧгӧр. Кианыс сермӧд. Матыстчывліс кӧ сэки зон да корліс сермӧдсӧ, лыддьылісны, мый ныв локтан воас петас верӧс сайӧ.
Гадайтчылісны и зарни чунькытшӧн. Сійӧс чӧвтлісны ва тыра стӧканӧ, стӧкансӧ пуктылісны тасьтіӧ, а тасьтісӧ лыа либӧ пӧим чукӧр вылӧ. Чунькытш вылас видзӧдлісны рӧмпӧштан пыр, коді сулавліс орччӧн. Вӧлі лыддьӧны, мый татшӧм ногӧн позьӧ аддзывны верӧспусӧ. Либӧ разьӧм кӧсаа нывъяс лэччылісны гӧбӧчӧ. Ӧти киас рӧмпӧштан, мӧдас — сартаса би. Видзӧдісны рӧмпӧштанас сэтчӧдз, кытчӧдз мыш сайӧдыс «оз мун» верӧспуыс.
Петавлісны и куим туй вомӧнасянінӧ. Выль вося войӧ. И кывзысьлісны. Кывлісны кӧ куимысь тотшкӧм шы, лыддьыссьывліс, мый сыладорас, кытысь сійӧ кыліс, кодкӧ кулӧ локтан воас.
Пуктывлісны нывъяс томналӧм ведраяс дорӧ асланыс юрси сіяса сынан. Асывнас кӧ тшӧтш аддзылісны бокӧвӧй мортлысь юрси, лыддьылісны, мый регыд петасны верӧс сайӧ. Гадайтчылісны и неуна мӧд ног. Томнавлісны куим ведра, а ключсӧ нывъяс пуктывлісны вой кежлас асланыс юрлӧс улӧ. Василей лунся асывнас петавлісны ывлаӧ. Первой паныдасьысь мортыс кӧ вӧлі мужичӧй, лыддьыссьыліс, мый матын верӧс сайӧ петан кад.
Гадайтчывлісны комияс эз сӧмын Выль вося войӧ, но и святки чӧжыс. Но верӧс сайӧ петӧмкӧд йитчӧм гадайтчӧмыс медся стӧчӧн лыддьыссьывліс буретш Василей лунводзвывса рытын. Сы вӧсна мый буретш сэки важ восӧ вежліс выльыс.

вӧв вӧтлысь

ворсӧм панысь

КЫДЗИ КОМИЯС ЧЕЛЯДЬСӦ ВЕЛӦДІСНЫ...

Муртса сувті ас кок йылӧ,
Удж пыр меным вичмис:
Зыбка дорын ӧввӧ сьывны,
Ичӧт кага видзны.

Нёбдінса Виттор.

Кыдзи и мукӧд войтыр, коми йӧз ассьыныс челядьнысӧ войдӧр зілисны ичӧтысянь сибӧдны удж бердӧ, ӧкмыс-дас арӧса челядь ваявлісны нин муяс вылысь нянь, петкӧдлісны куйӧд. Дас ӧти-дас куим арӧса зонкаяс ас кежсьыныс нин гӧрлісны му, а накӧд тшӧтшъя нывкаяс ветлывлісны турун пуктыны. Дас куим-дас нёль арӧса нывкаяс сяммылісны нин уджавны кысян станъяс вылын да вӧчлісны вылӧ донъялана дӧраяс. Дась нёль-дас вит арӧса зонкаясӧс эз нин ӧтдортлыны вӧралан артельясын да радпырысь босьтлісны ас дораныс. Унаӧн тайӧ арлыднас уджалісны нин артельясын.
Дерт, эз видзӧдны сӧмын арлыд вылӧ, а донъявлісны сійӧс, кутшӧмджык том мортыслӧн тэчасногыс, уна-ӧ вын-эбӧсыс. Эм-ӧ сылӧн сямыс, удж дінас писькӧслуныс да сюртчӧмыс. Нёль-вит арӧса зонкаясӧс пуксьӧдлывлісны вӧв мыш вылӧ, а войвывса кӧр видзысьяс, быдтасыс кӧ сяммӧ кутны киас харей, сетлісны нин сылы кӧра доддьӧн веськӧдлыны.
Квайт-сизим арӧса нывкаяслы тшӧктылісны идравны олан жыръяс, дасьтыны сёян-юан, кольлісны видзны кага.
Бать-мам век зілисны, мед эськӧ налӧн челядьыс ичӧтысянь велалісны кыйсян уджӧ, эз торкны нэмъясӧн чӧжсьӧм оласног, мед эз пакӧститчыны йӧзлӧн кыйсян угоддьӧясын, пыдди пуктісны йӧзӧс.
Том гозъялӧн кӧ чужас кага, вӧлі юалӧны: «Вотӧс вотысь али чукчи вайысь чужис?» Либӧ: «Вӧрӧ кайысь али пачӧ видзӧдысь?» Посни челядь йылысь шуалісны: «Квайт тӧлысся нылыс ӧд чӧрс кузя аддзӧ, а зон — ружье ствол кузя».
Кор детинка сӧмын на заводитӧ сёрнитны да гӧгӧрвоны мукӧдлысь сёрнисӧ, бать-мам пыр и зільӧны висьтавлыны вӧралӧм йылысь пӧслӧвичаяс, шусьӧгъяс, мойдъяс.
Челядьӧс баййӧдлігӧн бать-мам сьывлісны сэтшӧм сьыланкывъяс, кодъяс эськӧ тшӧтш бурӧ велӧдісны быдтассӧ.
Важ йӧз ёна пыдди пуктывлісны бур вӧралысьясӧс, та вӧсна и баййӧдлан сьыланкывъясын эмӧсь татшӧм кывъяс: «Баю-бай, папыд вӧрӧ мунӧма, сьӧла-уръяс кыявны, кӧчьяс-ручьяс лыявны». Бӧрынджык, кор быдтасыс лоӧ ыджыдджык, сэки бара аслыссяма сьыланкывйӧн водтӧдлісны сійӧс да шуавлісны: «Мед дедыд кодь жӧ лоан кыйысь да вайысь, ӧтпыр лыйӧмӧн пӧтка уськӧдысь!» Либӧ «Кӧр вӧтӧдан пӧ дай кокъяснад, ур пезьгӧдан пӧ дай чуньяснад, дозмӧр лыян пӧ дай синъяснад, вӧрысь пӧ потшкалӧмӧн вайысь».
Эз ӧд весь коми челядьлы ворсанъясӧн вӧвны вӧралӧм-кыйсьӧм. А чачаяснас — ньӧввуж да ньӧв, пуысь вӧчӧм пищаль. Тӧлын челядь ворслывлісны «синдзебӧн».
Ӧти челядь чукӧрлӧн юрнуӧдысьыс дзеблывліс кодӧскӧ лым пиӧ, кодӧскӧ идзас улӧ. Ачыс волывліс мӧд челядь чукӧр дорӧ, кодъяслы колӧ корсьны дзебсьӧмаясӧс. Первойя юрнуӧдысьӧс кутісны пась либӧ пальто пӧлаӧдыс. Дзебсьӧмъяс дорӧ матыстчигӧн налӧн юрнуӧдысьыс горӧдлывліс: «Кынь локтӧ, сан локтӧ». Татшӧм ворсӧмъясыс водзӧ вылӧ вӧралысьӧс велӧдлісны лоны сюсьӧн, кужысьӧн, быдтор терпитысьӧн.
Квайт-сизим арӧса зон челядь босьтчывлісны нин асьныс кыйны вӧрса посни лэбачьясӧс: жоньясӧс, пыстаясӧс, уркайясӧс.
Тӧлын челядь ёна кыйлывлісны уркайясӧс, кодъяс колля воясӧ ыджыд кельӧбъясӧн матыстчывлісны сиктъяс дорӧ. Уркайяссӧ косьтывлісны да наысь пулывлісны шыд. Бать-мам пыдди пуктывлісны челядьлысь кыйсьӧмсӧ, ӧд век нин содтӧд сёян лоӧ.
Медся прӧстӧй кыйсянторнас вӧвлі «дзуг», сійӧс челядь вӧчлывлісны асьныс. Озыр воясӧ ӧти том вӧралысь кыйліс уркайсӧ сюрсӧдз.
Кӧкъямыс-ӧкмыс арӧса вӧралысь зонлӧн вӧвлі нин аслас лямпа, сылысь пыдӧсъяссӧ эз эжлыны камысӧн. Зонъяслы вурлывлісны дукӧс, сы вылӧ вӧлі павкнитсьӧ ещӧ ӧти паськӧм, пытшкӧс зепъяса, шусьыліс лазйӧн. Сӧмын челядьлы вурӧм лазъяс эз вӧв чер новлӧдланіныс.
Гырысьджык челядь ветлывлісны вӧравны сиктъяссяньыс ылӧджык. Баддя да расъяса местаясын найӧ тӧвбыд петляясӧн кыйисны таръясӧс, сьӧдбӧжъясӧс. Ӧкмыс-дас арӧсӧн челядьӧс батьыс босьтлывліс нин аскӧдыс вӧрса угоддьӧяс кытшовтлыны.
Коми вӧралысьяслӧн кыйсян-вӧралан угоддьӧясыс вӧвліны оланінъяссяньыс уна дас километръяс сайын. Угоддьӧ шӧрас морт кыпӧдлывліс вӧр керка да кыйдӧс видзанінъяс. Тайӧ керкасяньыс ӧтарӧ-мӧдарӧ разавлісны чӧс туйяс да лэч туйяс, быдлаын вӧвліны лӧсасъяс, найӧ петкӧдлісны, кӧнӧсь вӧралысьяслӧн налькъясыс да самоловъясыс. Вӧралан угоддьӧясын дед либӧ бать внук-пи дырйиыс октывліс налькъяс, велӧдліс, кытчӧ найӧс колӧ пуктыны, тӧдмӧдліс зверь кок туйясӧн.
Дерт, вӧралан уджын челядьысь ыджыд отсӧгыс эз вӧвлы, но найӧ зіля вермылісны чукӧртны пелысь розъяс да ӧшлыны найӧс колана местаясӧ, октыны сьӧла лэчьяс. Бӧрынджык челядь асьныс нин вермисны видлавны налькъяс да лэчьяс. Дерт, опыта вӧралысь кӧ казявліс, мый велӧдчысьыслӧн эм нин сямыс, сэк сійӧс лэдзліс ӧтнассӧ.
Челядьӧс вӧравны велӧдігӧн быть колӧ вӧлі тӧдны да пыдди пуктыны прӧмышляйтысьяслысь моральсӧ, сійӧ гижтӧм законъяссӧ, кодъяс нэмъясӧн чӧжсисны да олісны коми вӧралысьяс пӧвстын. Кыдзи колӧ асьтӧ кутны вӧрын, мый позьӧ вӧчны да мый оз позь. Оз ков вежавны, мукӧдлы кӧ бурджыка мойвиас. Оз ков ошйысьны и аслад удачаӧн. Том вӧралысьясӧс велӧдісны, мед найӧ не сӧмын кыйисны, но и дӧзьӧритісны зверьясӧс, лэбачьясӧс да вӧрса быдмӧгъяс. Вылыс Эжваса коми вӧралысь висьталіс: «Менӧ дедӧ велӧдліс кыйсьыны да тшӧкыда шулывліс: коланлунтӧг пӧ эн вӧрӧд».
Ӧкмыс-дас арӧса зонъясӧс батьясыс босьтлывлісны нин пищальӧн вӧравны. Тайӧ арлыднад налы сетлывлісны нин лыйсьыны пищальысь. Велӧдлісны, кыдз зарад вӧчны, кыдзи пищальнас вӧдитчыны. Арӧс дас кыка зонлӧн аслас нин вӧвлі ичӧт калибра пищаль. Татшӧмторйыд коми зонкаыдлы вӧвлі медся ыджыд шудӧн.
Вӧравны велӧдчӧмысь ӧтдор, челядь ичӧтысянь кужлісны войын кӧть лунын тӧдмавны, кутшӧм местаынӧсь найӧ, кодарӧ колӧ мунны, кодлӧн кӧні сулалӧ вӧр керкаыс да уна мукӧдтор.
Дас квайт арӧса зонъяс асьныс нин ветлывлісны дыр кадся прӧмысъяс вылӧ. Мукӧддырйи прӧмышляйтан артельясӧ сюсь вӧралысьяс босьтлісны дінаныс и томъясӧс. Дерт, первой пӧраӧ прӧмыссӧ сылы эз юклывны ӧткодь пайӧн, сетлісны пай джын либӧ нёльӧд пай. А кодыр том вӧралысьлы юклісны ӧткодь пай, сэк сылы колӧ вӧлі мукӧдсӧ гӧститӧдны-юктавны да вердны.

видзны кага

ас кежсьыныс

турун пуктыны

кысян стан

пыдди пуктыны

кыйдӧс видзанін

чӧс туй

* * *
Ме философ этшаника,
Меын сотчӧ енлӧн кень.
Унаторысь донаджыка
Пукта тэнӧ, мича энь.

* * *
Мый ті бара вензяд, видчад,
Морта-мортлы пига мыччад?
«Роч мед лоас комиысь»...
Мый ті корсянныд и кысь?
Мед нӧ коркӧ лоас коми
Роч кӧть яран, кӧть суоми,
Кӧть и коми водзӧ ло ми, —
Мывкыдджык да озырджык
Лоам мед, кӧть этшаник.

ПАСЬКЫД ГАЖА УЛИЧА

(Йӧзкостса сьыланкыв)

1. Паськыд гажа улича, улича,
Доли-шели, доли-шели,
Говоринскӧй улича.
2. Уличаас ныв олӧ, ныв олӧ.
Доли-шели, доли-шели
Говоринскӧй ныв олӧ.
3. Ныв дорас пӧ зон волӧ, зон волӧ.
4. «Зонмӧй, зонмӧй, мый волан, мый волан?
5. Менӧ батьӧ кыйӧдӧ, кыйӧдӧ.

6. Менӧ мамӧ пинялӧ, пинялӧ,

7. Мун жӧ талун бӧр гортад, бӧр гортад,

8. Коркӧ, гашкӧ, аддзысьлам, аддзысьлам.

9. Гырысь луксӧ весалам, весалам,

10. Посни луксӧ шыблалам, шыблалам,

11. Град костас пӧ окасям, окасям!»

КОЗЙӦ, КОЗЙӦ

(Йӧзкостса сьыланкыв)

— Козйӧ, козйӧ, мый сулалан?
Ме ӧд тэнӧ пӧрӧда,
Ме ӧд тэнӧ пӧрӧда да,
Пескӧ керала,
Пескӧ керала да,
Пачӧ ломта.
Кыз ӧгырӧ уськӧда да,
Сё блин пӧжала,
Вӧсни ӧгырӧ уськӧда да,
Сё печенча пӧжала.

КӦЧ ЙӦКТӦ, ЙӦКТӦ

(Кывъясыс да музыкаыс народнӧй)

Кӧч йӧктӧ, йӧктӧ
Мича табъя кокнас,
Вый тупыль юрнас,
Шабді кудель бӧжнас.

Кӧч йӧктӧ, йӧктӧ
Мича табъя кокнас,
Сьӧд сэтӧр синнас,
Ёсь йыла пиньнас.

Кӧчильӧй, йӧктышт этша,
Чойильӧй, йӧктышт этша,
Гӧгӧр бокнад бергӧдчы,
Кодӧс колӧ — тойыштлы.

табъя кока

ДЫШ ПИ

(Йӧзкостса сьыланкыв)

— Пиӧй, пиӧй, чеччы, чеччы!
— Чечча, но ог мыссьы.

— Пиӧй, пиӧй, мыссьы, мыссьы!
— Мысся, но ог пасьтась.

— Пиӧй, пиӧй, пасьтась, пасьтась!
— Пасьтася, но ог кӧмась.
— Пиӧй, пиӧй, кӧмась, кӧмась!
— Кӧмася, но ог уджав.

— Пиӧй, пиӧй, уджав, уджав!
— Уджавнысӧ ме ог куж.

МИЧА НЫВЪЯС

(Кывъясыс да музыкаыс В. Савинлӧн)

Мича нывъяс Эжва дорӧ
Лэччисны.
Бурлак зонъяс нывъяс бӧрся
Вӧтчисны.
Пыжӧ пуксисны, мӧдӧдчисны сынны,
Горӧдісны сьывны.
Зэв гажаа сьылӧны.

«Мича нывъяс, Эжва шӧрас
Петамӧй!»
«Бурлак зонъяс, мӧдлапӧлас
Вуджамӧй!»
Тӧвру пӧльыштӧ, мӧвкйӧдлӧ ва вылын...
Мӧдлапӧв зэв ылын;
Визув ва кылӧдӧ.

«Мича нывъяс, зільджыка нӧ
Сыныштӧй!»
«Бурлак зонъяс, пелыснаныд
Кутыштӧй!»
Эжва вуджисны, веж видз вылын долыд,
Радлӧ весиг лолыд, —
Майбырӧй, олӧмӧй!

«Мича нывъяс, гажа жӧ нин
Олӧмыд!»
«Бурлак зонъяс, ӧтчыд овлӧ
Татшӧмыд!»
Майбыр, гажа кад, мед эськӧ эз помась!
Гажӧдчӧй, кор томӧсь,
Мӧдысь ӧд оз нин во!