Ӧтувъяин — различия между версиями

Версия 21:23, 21 йирым 2017

Сёрнитам комиӧн: 1 класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Йӧзӧдӧма коймӧдысь, содталӧмӧн да вежлалӧмӧн / Велӧдчан небӧгсӧ серпасаліс С.Г. Терещенко. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін 2000.
Ӧмидз тусь: 2 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг / Худож. В.М. Пунегов]. Ч.1. Сыктывкар, 2003. 192 с.
Öмидз тусь: Роч программа серти 2 кл. велӧдчысьяслы велӧдчан книга / Худож. В.М. Пунегов]. Ч.2. М.: Дизайн. Информация. Картография, 1998. 160 с.
Эзысь тӧлысь: 3 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Ч.1. М.: Дизайн. Информация. Картография, 1999. 144 с.
Эзысь тӧлысь: 3 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг / Худож. Г.Н. Шарипков]. Ч. 2. М.: Дизайн. Информация. Картография, 2000. 176 с.
Югыд кодзув: 4 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг / Под ред. Л.А. Моториной. Ч. 1. М.: Дизайн. Информация. Картография, 1999. 112 с.
Югыд кодзув: 4 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг / Под ред. Л.А. Моториной. Ч.2. М.: Дизайн. Информация. Картография, 2000. 128 с.

ӦМИДЗ ТУСЬ

Условнӧй пасъяс:
— сёрнит тадзи
— нюмсер, шмонь, теш
— тӧдмав
— тест
— кывчукӧр
— велӧд сьыланкыв

ТӦВСЯ МОЙД.

Дзирдалӧны керка вевтъяс,
Шебрас улын муяс.
Вата кодь жӧ небыд лымйӧн
Вӧччисны и пуяс.

Еджыд бобув бӧрся бобув
Паськӧм вылӧ пуксьӧ.
Челядь радлӧны, мый помтӧг
Лымйыс усьӧ-усьӧ.

Бать козьналіс Митруклы кӧрпиӧс. Кӧрпи тіраліс кӧдзыдысла. Митрук малаліс сійӧс, но эз тӧд, кыдзи бурӧдны.
— Тшыг сійӧ, — висьталіс батьыс. — Лым пиысь сюри, мамыс воштӧма турӧб дырйи.
Митрук котӧрӧн пыраліс чумӧ, петкӧдіс тасьтіын шыд. Но кӧрпи эз и исыштлы сёянсӧ, кӧть кыдзи Митрук эз матыст сы дорӧ:
— Сёйышт, чӧскыд тайӧ зэв. Ми ставӧн чумын шыд сёям.
Митруклы зэв жаль вӧлі кӧрпиыс.
— Оз сёй! — шыасис сійӧ батьыс дорӧ.
— Оз на куж сійӧ сёйнысӧ. Велӧдам, — вочавидзис батьыс.
Сійӧ восьтіс кӧрпилысь вомсӧ. А Митрук ичӧтикаӧн кисьтышталіс сэтчӧ шыд. Кӧрпи сёйыштіс. А лун-мӧд мысти сійӧ ачыс велаліс сёйны тасьтіысь.
Сэсся регыд лым сыліс, турун петіс. Кӧрпилы сёяныс лоис уна. И кӧрпи ӧдйӧ быдмис-сӧвмис. Сійӧс нимтісны Авкоӧн. Тадзи кӧр видзысьяс шуӧны быд кӧрӧс, коді мамтӧг быдмӧ морт дінын.
Митрук радейтӧ Авкоӧс. Петас асылын чумысь да чукӧстас:
— Аво-ав! Лок, эн пов, лок!
Кӧрпи уськӧдчӧ кӧзяин дорӧ. Но Митрук оз прӧста кор, пыр няньторйӧн чӧсмӧдлӧ. А медся любӧ Митруклы Авколӧн вильшасьӧм-люкасьӧмыс. Небыдик гӧна сюрнас сійӧ гильӧдчӧ.

1 удж. Лыддьы гораа да бура шуав тӧдчӧдӧм шыяссӧ.

2 удж. Комиӧд.

3 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Корсь воча кывъяссӧ «Кӧрпи» текстысь.

1. Мыйла тіраліс кӧрпи?
2. Мыйла пыраліс чумӧ Митрук?
3. Мыйла тшӧктіс Митрук кӧрпилы сёйны?
4. Мыйла эз сёй шыдсӧ кӧрпиыс?
5. Мыйла кӧрпиӧс шуисны Авкоӧн?

юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс.

Ветлыны няньла
Ветлыны сакарла
Ветлыны чойла
Ветлыны вокла

4 удж. Содты лӧсялана кывъяс.

Отсӧг: Челядь кайисны вӧрӧ тшакла, чӧдла, пувла.

1. Юра ветліс магазинӧ
2. Таня пырис книга лавкаӧ
3. Нывкаяс мунісны видз вылӧ 

Пӧльлы эз узьсьы. Сійӧ чеччис водз.
Талун пӧль мӧдӧдчӧ вӧрӧ песла.
Сійӧ доддясис нин.
Ме ӧдйӧ пасьтаси да пӧльлы вӧзйыся:
— Босьт менӧ тшӧтш вӧрад.
— Песла али мый?
— Кӧч няньла. Тэ тай век вайлан вӧрад ветлігад.
— Кӧч няньла? Но, сідзкӧ, сӧв доддяс. А няньтӧ сёйны совтӧ босьтін?
— Со. Босьті, — петкӧдлі истӧг кӧрӧб, кытчӧ пуктышті совтор.
И ми вӧрзьӧдчим вӧрса козинла небыд лым кузя.

ЭН СОРЛАВ!

Мыйла бӧрдӧ ичӧт Вань?
Нырсӧ парсыштӧма кань!
Медым сыкӧд пыр оз дур!
Но ӧд миян каньыс бур,
кылан, мургӧ:
му-р-р,
му-р-р...
Сы кодь мудер зверь оз сюр.

5 удж. Восьты велӧдчан книгаысь 40-ӧд урок. Висьтав серпас серти, мыйла нывкаяс ветлӧны видз вылӧ.

6 удж. Тӧдмав, кутшӧм мойдысь тайӧ юкӧныс.

Ветліс сэки каньыс
Рыныш дорӧ шырла,
Шыркӧд сэні лои
Сёркни перйысь квайтӧн,
Шыркӧд налӧн выныс
Бура уна содіс.

Кутчысьӧма пӧльыс,
Кутчысьӧма пӧчыс,
Кутчысьӧма нылыс,
Кутчысьӧма понйыс,
Кутчысьӧма каньыс,
Кутчысьӧма шырыс,
Кутчысисны квайтӧн —
Нетшыштісны сёркни.

8 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Кыдзи шусьӧны декабрь да ноябрь тӧлысьяс комиӧн? Мыйла?

Коми парма
Важӧн лымъя, важӧн тӧв.
Ноябрь бӧрысь 
Декабрь тӧлысь
Локтӧ еджыд пасьӧн пыр,
Вевттьӧ муяс,
Дорӧ юяс,
Зонпоснилы дасьтӧ кыр.

9 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ. Корсь пӧвсӧ.

Тӧв горшыд зэв кузь, турун-пескыд да нянь-солыд уна колӧ.
Тӧв помыс кузь, ставыс сёйсяс.
Гожӧм заптӧ, тӧв дзимлялӧ.

Бӧрйы лӧсялана кыв.

А: — Ветлы, пиук, лавкаӧ черила.
Б: — Чериыд тӧвнад йи улын узьӧ.

Тӧдмав нӧдкывсӧ.

Еджыдӧсь, небыдӧсь, му вылӧ лэбӧны, киад босьтан — сылӧны.

ОЗ НА ТӦД.

Му вылӧ пуксис кӧдзыд тӧв, кынтіс му и ва. Быдлаын лым толаяс. Руньгӧны-руньгӧны кытчӧкӧ, собӧны кӧръяс. Детинкаӧс гартӧмаӧсь юр вывтіыс да гезйӧн кӧрталӧмаӧсь мамыс дадь бӧжӧ. Тані Митруклы шоныд. Но детинкалӧн заводитӧ кынӧмыс сюмавны. Сійӧ корӧ нянь. Марина чойыс сетіс из кодь чорыд няньтор.
— Небыд нянь вай! — корис Митрук.
— Абу. Кӧдзыдыс сёйис! — вочавидзис Марина.
— Сылӧн абу вомыс! Кӧдзыдыслӧн абу вомыс! Эн пӧръясь, Марина.
— Но, кынмис няньыс.
— Нянь оз кынмы, сійӧ абу ва. Кӧні небыд няньыс? Кытчӧ воштін?
— Авкоыд став няньсӧ сёйӧма. Ачыд тӧдан,
кутшӧма сійӧ радейтӧ няньтӧ сёйны, — лӧньӧдіс воксӧ Марина.
Коркӧ аргышаяс сувтісны чумъясьны.
— Ок тэ, яндысьтӧм син, — горӧдіс Митрук Авко вылӧ. — Мыйла сёйин став небыд няньсӧ?
Но кӧрпи видзӧдіс Митрук вылӧ веськодя. Сійӧ исасис, корис нянь. Митрук кватитіс бедь да ырыштчис Авко вылӧ. Авко повзис, котӧртіс чум дорысь. Сійӧ скӧрмис жӧ Митрук вылӧ...
Ӧні Митрук тӧдӧ: кӧдзыд дырйи и нянь кынмӧ, из моз чорзьӧ. Чумын, пач дорын сывдӧны кын няньсӧ. Сійӧ бара лоӧ небыд да чӧскыд.

10 удж. Лыддьы гораа да бура шуав тӧдчӧдӧм шыяссӧ.

Руньгӧны, кытчӧкӧ, кӧртавлӧмаӧсь, сёйис, эн пӧръясь, яндысьтӧм син, заводитӧ кынӧмыс сюмавны, веськодя, уськӧдчис, из моз чорзьӧ.

— Пукалам кильчӧ вылын куим нывъёрт да Опонь дед.
— Дедӧ, тэ том дырйиыд зэв ён вӧлін? — юалӧ Таня.
— А мый, тэ чайтан, ме ӧні абу ён, вынтӧмджык али мый лои?
— Дерт, пӧрысь нин да, беддьӧн ветлӧдлан.
— Мый кӧть и пӧрысь, менам вынӧй век на томдырся кодь, — ньӧти нюмъявтӧг шуис дед.
— Эн ылӧдчы, — оз ӧвсьы нывка.
— Ньӧти ог. Вичко дорсьыс ыджыд изсӧ аддзылінныд?
— Да-а...
— Вот ме сійӧс том дырйи эг вермыв лэптыны и ӧні ог вермы лэптыны.
Ми гылыда сералам.

ме эг гиж
тэ эн гиж
сійӧ эз гиж
ми эгӧ гижӧй
ті энӧ гижӧй
найӧ эз гижны

12 удж. Содты кольӧм кывсӧ.

Отсӧг: Ме эг лок.
Тэ эн лок.

Ме эг мун.
Тэ эн мун.

Ме эг сулав.
Тэ эн сулав.

Ми эг висьталӧй.
Ті эн висьталӧй.

Тэ эн котӧрт.
Ме эг котӧрт.

Сійӧ эз лыддьы.
Найӧ эз лыддьыны.

Ме эг ну.
Ми эг нуӧй.

13 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

ОН КУЖ ОВНЫ.

Лоӧ пӧльӧысь век повны,
Некыдз он куж сылы овны.
Пызан саяд панясь чӧла.
Пуртӧн джодж шӧрад эн вӧлась.

Сарай вылад эн лысьт кайны.
Сюрӧм кӧрттор эн лысьт вайны.
Гуран вомӧныд эн чеччышт,
Гусьӧн вадорад эн лэччы.

Эн лысьт дойдны коктӧ-китӧ.
Сэк пӧ-й лоан муса пи тэ.
А ме тадзитӧ ог вермы.
Меным колӧ мыйкӧ керны.

14 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс серпасъяс серти.

ТАДЗИ ЭН ВӦЧ!

16 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Кыдзи шусьӧ комиӧн январь тӧлысь? Мыйла?

Тайӧ тӧлысьыс зэв кӧдзыд.
Сэзьдӧ енэж. Гӧгӧр чӧв.
Тэчас тола морӧсӧдзыс
Миян сиктъяс гӧгӧр тӧв.

Мед кӧть помся ывла вылас
Пашляк лыйсьӧ шкув да шков,
Гӧра йылын челядь чукӧр
Ныръяс кынтӧмысь оз пов.

17 удж. Сетӧм кывъяс дінӧ содты соссяна кывъяс.

Отсӧг: муніс — эз мун

18 удж. Висьтав, мыйӧн торъялӧны тайӧ сёрникузяясыс.

1. Лым эз усь. — Лым оз усь. 2. Лэбачьяс эз сьывны. — Лэбачьяс оз сьывны. 3. Понъяс эз увтны. — Понъяс оз увтны. 4. Кӧин эз омляв. — Кӧин оз омляв. 5. Шонді эз югдӧд ни эз шонты. — Шонді оз югдӧд ни оз шонты.

19 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Висьтав абу кывлысь вежӧртассӧ.

Коді видзӧ парма-вӧрсӧ?
Парма-вӧрсӧ видзӧ Вӧрса.
Сійӧ тіян кодь жӧ ичӧт,
Тіян ыджда, зэв-зэв мича.
Сійӧ абу дзӧрысь юра.
Сійӧ абу сизим сюра. 'Сылӧн нырыс абу крукля.
Сылӧн кокыс абу чукля.
Сійӧ абу-абу скӧр.
Эскӧй, челядь, — ог ӧд сӧр.

Талун Женя висьмис да эз мун школаӧ. Рытнас батьыс юаліс сылысь:
— Врачыд тэ дорӧ воліс?
— Да.
— Дӧрӧмтӧ пӧрччӧдліс?
— Эз.
— И укол эз вӧч?
— Эз. Сӧмын киӧс босьтліс, сэсся видзӧдліс аслас часі вылас, мунӧ али оз, да бӧр лэдзис.

Бӧрйы лӧсялана кыв.

А: — Тэ тӧрыт ветлін эн лыжиӧн?
Б: — Эг. Зэв кӧдзыд вӧлі.

Тӧдмав нӧдкывсӧ.

Быттьӧ абу — сэтшӧм сӧдз,
Оз лэдз гортӧ геб ни лӧдз.
Збыльысь, сійӧ кӧ эз вӧв,
Керка пытшкын вӧлі тӧв.

ПӦСЬ НЯНЬ.

Мишӧ тӧвнас быд лун вердіс пышкайясӧс.
Талун мамыс мӧдӧдіс сійӧс лавкаӧ няньла. Няньыс вӧлі небыд да пӧсь. А кутшӧм чӧскыд дукыс! Чепӧльтыштны эськӧ... Мишӧ дзебис няньсӧ пальто пӧла улас. Ывлаыс вӧлі кӧдзыд да руа. Лавкасянь гортӧдзыс Мишӧ муніс котӧрӧн. Медым нянь тупӧсьыс эз удит кӧдзавны.
— Мамӧ! Со кутшӧм небыд да пӧсь няньыс! — Мишӧ нюмъялігтыр мыччис тупӧсьсӧ мамыслы. Мамыс шуис:
— Небыд тай и эм, абу на и кӧдзавлӧма.
— Вунды меным ӧти шӧрӧм, — корис Мишӧ. Сэсся курччис коркасӧ да котӧртіс ывлаӧ.
— Кытчӧ татшӧм кӧдзыднас? — чуймис мамыс.
— Пышкайясӧс вердны. Аски ӧд Выль во. Мед пӧт кынӧмӧн бордъя ёртъясӧй Выль восӧ пасъясны.
Ывлаын Мишӧс пырысьтӧм-пыр кытшалісны пышкайяс. На пӧвстын вӧліны сылӧн важ тӧдсаясыс — Прошка да Гошка. Прошка вӧлі пемыдгӧрд, сӧмын юрыс рудов. А Гошка нинӧмӧн эз торъяв мукӧд пышкайясысь. Найӧ кыкӧн чирзісны мукӧд пышкайясысь гораджык, эз повны зонкаысь, а няньсӧ кокалісны медся горша да тэрыба.

20 удж. Лыддьы гораа да бура шуав тӧдчӧдӧм шыяссӧ.

Пӧсь, нянь, чепӧльтыштны, эськӧ, дзебис, лавкасянь, гортӧдзыс, кӧдзавны, нюмъялігтыр, курччис, бордъя ертъясӧй, кытшалісны, пышкайяс, эз торъяв, чирзісны гораджыка.

22 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Та-ра-ра, та-ра-ра,
Ме мӧді баляла,
Он кӧ кеж, таляла,
Кежан кӧ, ог таляв!

Талун луныс пекнича
Ме пасьталі малича,
Чеччалі да чеччалі,
Кокӧ пырис клянича.

Ме мӧді больничаӧ,
Котӧрті да котӧрті —
Больничаыс калича,
Тотшкӧдчи да тотшкӧдчи.

Врачыс петіс палича,
Палич помыс свинеча.
Ойкӧдіс да ойкӧдіс —
Со тэныд и больнича.

Фольклорысь.

Ц да ч шыпасъяс гижӧм.

Татшӧм кывъясын гижсьӧ ч:

Татшӧм кывъясын гижсьӧ ц:

23 удж. Лӧсьӧд тайӧ кывъяснас некымын сёрникузя.

24 удж. Содты лӧсялана шыпасъяс.

КУТ ТӦД ВЫЛАД!

25 удж. Артмӧд кывъяс.

А: — Пышкайяс лэбисны лунвылӧ тӧвйыны?
Б: — Эз. Найӧ кольччисны войвылӧ.

Юяс кын,
Му вылын лым.
Быдлаын тола,
Кор тайӧ овлӧ?

УР ШОГ.

Кор пуксис тӧв, Ур шогӧ эз усь. Ёна кӧдзыд дырйи сійӧ весиг кок туйсӧ эз вӧчлы лым вылӧ: муртса петыштлас позсьыс, перъяс кос тшак и бӧр дзебсяс. А Кӧчлы ковмывліс кӧдзыдысла котравны да кын пипу йирны. Вот и вежыс петіс Ур олӧм вылӧ.
— Вайышт меным тшактӧ! — локтіс коз улӧ да кутіс дзайгыны сійӧ.
— А кыдзи нӧ ме тӧвъя? — шай-паймуніс Ур.
— Тэнад со на мыйта ӧшалӧ! Эн горшась!
— Ог и горшась. Тӧлыс ӧд кузь на. Сэсся ме тшыгйӧн коля?
— Ме ог тӧд. А тайӧ тшаксӧ ме на тэныд вотлі. Вайышт и ставыс!
Тадзикӧн Кӧч бӧр пайкис Урлысь дзонь чукӧр кос тшак. А воддза вӧчӧм бурыс сылӧн лёкӧн бергӧдчис. Сӧмын ачыс таысь дзик ньӧти эз шогсьы.
Недыр мысти Кӧч бара кежавліс коз пу дорӧ. Сэні кыліс Урлӧн нора бӧрдӧмыс: пуксьӧма коз лап вылӧ да йирӧ лыс тугъяссӧ.
А Кӧчлы окота вӧлі сыкӧд варовитыштны: зэв ёна гажыс бырӧма. Но ас вӧчӧм мыжысла сійӧ эз и лысьт шыасьны.

26 удж. Лыддьы гораа да бура шуав тӧдчӧдӧм шыяссӧ.

Пуксис, эз усь, ёна, позсьыс, вайышт, дзайгыны, тшыгйӧн коля, тшаксӧ, воддза, бергӧдчис, недыр мысти, бӧрдӧмыс, йирӧ, мыжысла, эз лысьт, шыасьны.

— Челядь, талун ми кутам висьтавны ас йывсьыным.
Коді кӧсйӧ заводитны?
— Ме висьтала бать-мам йылысь. Мамӧй уджалӧ больничаын. Батьӧй — вӧр пилитан цехын. Найӧ зэв шаньӧсь.
— А ме висьтала чой йылысь. Чойӧй ыджыдджык меысь. Сылы 12 (дас кык) арӧс. Сійӧ велӧдчӧ витӧд классын сӧмын «4» да «5» вылӧ.
— Зэв бура висьталінныд.
А кутшӧм праздник регыд воас?
— Выль во.
— А мый ті тӧданныд Выль во йылысь?
— А коді тӧдӧ Вой пӧль йылысь?
— Ме эг на кывлы сы йылысь.
А ті мый тӧданныд сы йылысь?

Мыйла тадзи шуам?

Коми мойдъясын паныдасьлӧ Войпель кыв. Войпель вайлӧма му вылӧ тӧв, лым, турӧб. Коми войтыр тадзи шулӧмаӧсь кӧдзыдсӧ. Но ёна важӧн Войпель пыдди шулӧмаӧсь Вой пӧль. Вой пӧль — сійӧ пӧрысь морт, коді вайлӧма кӧдзыдсӧ войвывсянь. Сідзкӧ, Дед Мороз, Мороз пӧль, Кӧдзыд пӧль нимъяс пыдди позьӧ шуны и Вой пӧль.

— Код йылысь тэ висьталан?
— Ме висьтала кӧч йылысь.

— Мый йылысь тэ лыддян?
— Ме лыддя Коми му йылысь.

— Мый йылысь ми сёрнитам?

— Код йылысь ми тӧдмалім?

28 удж. Содты кольӧм кыв.

Отсӧг: Валя висьталіс тӧвйысь лэбачьяс йылысь.

1. Юра кывліс радио пыр Сибирса комияс йылысь.
2. Вова висьталіс Сыктывкар йылысь.
3. Ӧньӧ висьталіс сизь йылысь кывбур.
4. Таня мӧвпаліс Выль вося козин йылысь.

«А МЕ ТАДЗИТӦ ОГ ВЕРМЫ, МЕНЫМ КОЛӦ МЫЙКӦ КЕРНЫ»

УСЬКӦДЛЫСЬ ЛЫЗЬ.

Батьыс Анналӧн шофёр. Сійӧ ветліс карӧ да вайис нылыслы выль лызь. Лызьыс кокньыдик, лӧз краскаӧн мавтӧма, нырас мича лым чир серпасалӧма. Босьтіс Аннуш лызьсӧ да петіс ывлаӧ.
Кӧдзыдыс пыр и тшапкис нывкаӧс нырӧдыс. Луныс шондіа. Сынӧдыс югыд да сэзь. Лымйыс дзирдалӧ да дзуртӧ кок улад.
Лызясис Аннуш да кайис джуджыд чой йылӧ. Сылы окота вӧлі, мед ставӧн аддзылісны сылысь выль лызьсӧ, но сэні некод эз вӧв. Сійӧ сувтіс чой йылас. Сьӧлӧмыс радысла тіпкӧ. Сэсся йӧткыштчис бедьяснас, исковтіс да и шнёпкысис-усис. Ёна эськӧ доймис, но кутчысис, эз бӧрддзы. Мӧдысь исковтіс — бара усис. Коймӧдысь, нёльӧдысь... И век ӧтарӧ усис.
Синваыс доршасьӧ Аннушлӧн. Кутшӧм мича лызьыс, да уськӧдлысь вӧлӧма. «Мед батьӧ ачыс ислалӧ уськӧдлысь лызьнас. А ме ассьым важ ичӧтик лызьӧс босьта», — ас кежсьыс броткис нывка.
— О-о-о! Тэ тай дзик нин лым сюръя кодь! — кыліс кодлӧнкӧ сералӧм.
Аннуш букыша видзӧдліс да аддзис орчча керкаын олысь зонкаӧс, Шурӧс. Зэв еджыд юрси вӧснаыс челядь нимтісны сійӧс Нӧк юрӧн.
— А лызьыс, лызьыс! Кысь нӧ тэныд татшӧмыс? — завидьпырысь юаліс зонка.
— Батьӧ карысь вайис. Да лёк лызь сюрӧма. Зэв ёна уськӧдлӧ.
— А вай ме исковтла, — корис лызьсӧ Шурик.
Исковтіс джуджыд чой йывсянь да эз и усь.
— Эк тэ, уськӧдлысь лызь пӧ! Ачыд он на куж иславнытӧ, со и усьласян, — сераліс Шур.
Аннуш весиг эз лӧгась татшӧм кывъяссьыс. Сылы лои зэв нимкодь, мый батьыс бур лызь вайӧма. А иславныс ӧд велалас.

ЭН СОРЛАВ!

29 удж. Лыддьы гораа да бура шуав тӧдчӧдӧм шыяссӧ.

Уськӧдлысь, ветліс, вайис, лызьыс, тшапкис, шондіа, дзирдалӧ, дзуртӧ, джуджыд, чой йылӧ, йӧткыштчис, бедьяснас, нельӧдысь, лым сюръя кодь, эськӧ, ассьым, орчча, весиг.

31 удж. Висьтав лыдпасъяссӧ комиӧн.

32 удж. Висьтав, коді кутшӧм классын велӧдчӧ.

Ме велӧдча мӧд классын.
Петя велӧдчӧ коймӧд классын.

33 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Ворсісны кыкӧн —
Нывка да зонка,
Ӧтиыс — Коля,
Мӧдыс — Алёнка.
Ворсісны-дурисны
Ичӧтик йӧз.
Вӧлі сэк шондіа,
Енэжыс — лӧз.

Мыйла тадзи шуам?
Январь — комиӧн лоӧ тӧв шӧр. Тайӧ тӧлысьыс войвылын медкӧдзыд. Январь — мӧд тӧвся тӧлысь.
А февраль?

34 удж. Лыддьы шусьӧгсӧ да велӧд.

Удж бӧрын шойччӧг — мӧд уджлы отсӧг.

35 удж. Содты лӧсялана кывъяс.

Петісны ывлаӧ иславны дзоляник челядь: Сашук да Машук, Натук да Гриша, витӧдыс Васюк, квайтӧдыс Петя

36 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяссӧ стӧча.

1. Лым весалӧны зырйӧн.
2. Тӧлын лэбачьясӧс вердӧны шыдӧсӧн.
3. Велӧдчысьяс гижӧны ручкаӧн.
4. Челядь ислалӧны лыжиӧн.
5. Детинкаяс ворсӧны хоккейӧн.

Ичӧтик Машалӧн талун вӧлі медводдза велӧдчан лун. Урокъяс бӧрын сійӧ воис гортас да ошйысьӧ пӧчыслы:
— Миян велӧдысьыс зэв бур.
— А мыйӧкӧ велӧдіс нин?
— Эз. Аски бара на школаӧ корис.

37 удж. Лыддьы дзоля чой-вокыдлы лелькуйтчан-кывсӧ.

Катша рок пуис, пуис, пуис.
Ӧтик видліс,
Мӧд солаліс,
Коймӧд гудраліс,
Нёльӧд паньыштіс,
Витӧдыслы эз тырмы,
Зэрмис да кобулӧ тюр пышйис.

Фольклорысь.

38 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Код йылысь тэ радейтан лыддьыны мойдъяс?
2. Код йылысь висьтавсьӧ «Ур шог» мойдын?
3. Мый йылысь тэ тӧдмалін талунъя коми кыв урок вылын?

39 удж. Сетӧм кывъясӧн лӧсьӧд сёрникузяяс. Сет висьтыслы ним.

Лунъяс, пуксисны, кӧдзыд. Юяс, кынмисны, да, шоръяс. Лым, сэсся, уси. Муяс, вевттис, лым, видзьяс, да. Котӧртісны, кыр йылӧ, челядь, иславны.

А: — Кутшӧм классын тэ велӧдчан?

Кык сулалӧ, кык куйлӧ, витӧд ветлӧдлӧ, квайтӧд новлӧдлӧ, сизимӧд сьылӧ.

ВЫЛЬ ЛЫЖИ.

И школаын, и гортын Генялӧн век ӧти дум: лыжи колӧ. Дышӧдіс нин дадьнад иславны, абу ӧд дзоля кага. Ыджыдджык вокыслы неважӧн выль лыжи ньӧбисны — ёсь ныра, югыдлӧз рӧма. Мича! Шурик вокыс лыжиасис да котӧртіс кыр йылӧ:
— Эй, менам выль лыжи!
Зонпосни кытшалісны Шурикӧс. Ставӧн лыжиаӧсь, ставӧн радлӧны. А Геня вылӧ эз и видзӧдлыны, тэ пӧ лыжитӧм, кыдз тэкӧд ворсан.
Забеднӧ Генялы, бать-мамыслысь быд лун лыжи дзайгӧ. Но мый вӧчан, лавкаас кӧ абу.
Ӧтчыд папыс вайис кыдз пу, паччӧрас лэптіс сійӧс.
— Мый вылӧ тайӧ, папа? — юаліс Геня.
— Косьтам да видзӧдлам, мый артмас, — нюмдіс батьыс.
Ӧти асылӧ Геня кайис паччӧрӧ да чуймис:
— О-о-о, лыжи!
Да, тайӧ вӧлі лыжи. Батьыс вӧчӧма. Сӧмын мавттӧм, лым кодь еджыд, но ёна жӧ мича.
Регыд лыжиыс лои дась: ёсь ныра, сук турунвиж краскаа, тасмаысь вӧчӧм кӧвъя.
Геня котӧрӧн кайис кыр йылӧ да Шурик мозыс жӧ горӧдіс:
— Эй, менам выль лыжи!
И тӧвзис чой горув.

40 удж. Лыддьы гораа да бура шуав тӧдчӧдӧм шыяссӧ.

Неважӧн, ньӧбисны, ёсь, кыр йылӧ, кыдз пу, паччӧрас, лэптіс, нюмдіс, еджыд, ёна, кӧвъя.

— Регыд тӧвся каникул воас. Толя, мый тэ кутан вӧчны каникул дырйи?
— Ме кута иславны даддьӧн, лыжиӧн, конькиӧн.
— А ті, нывкаяс?
— Ме ветла Ухта карӧ соревнование вылӧ.
— А ме велӧда комиӧн тӧв йылысь кывбур да висьтала каникул бӧрын ёртъяслы.

42 удж. Висьтав, мый тэ кутан вӧчны каникул дырйи.

Ме гижа
лыддя
Тэ гижан
лыддян
Сійӧ гижас
лыддяс
Ми гижам
лыддям
Ті гижанныд
лыддянныд
Найӧ гижасны
лыддясны

43 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс.

Отсӧг: Рытнас ме видзӧда (мый?) «Кодзувкоткар» передача.

1. Рытнас ме отсася (кодлы?) ... .
2. Аски ме ветла (кытчӧ?) ... .
3. Субӧтаӧ ме муна (кытчӧ?) ... .

44 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Корсь «Тӧв» темалы лӧсялана кывъяс да гиж.

ГУСЬӦН ЛОКТӦ КӦДЗЫД ТӦВ.

Ывла вылын лым нин усьӧ —
Гожӧм быттьӧ эз и вӧв.
Войвыв саридз дорсянь гусьӧн
Бара локтӧ кӧдзыд тӧв.

Но ме исласьны нин кужа,
Вильыд лызьӧй важӧн дась.
А мед кӧдзыдыс эз дзужав,
Мамӧ вурис ыж ку пась.

45 удж. Артмӧд лӧсялана сёрникузяяс.

Отсӧг: Вежалунӧ Ӧльӧш ветлас театрӧ. — А ме ветла музейӧ.

1. Гожӧмнас Ӧньӧ мунас Москваӧ.
2. Каникул дырйи Олег ветлас походӧ.
3. Рытнас Таня ветлас библиотекаӧ.
4. Аски Ваньӧ пыралас пӧль-пӧч ордас.

46 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Висьтав, мый пасьталӧма Вася?

Ветлӧ миян Вася
Кок улӧдзыс пася,
Гын сапӧгас
Ачыс пӧдас,
Шарпӧ дзебсьӧ ныр,
Кепысь быттьӧ зыр.
Синсӧ тупкӧ шапка,
Кокыс ӧдва тапкӧ.
Иславны кӧ мунас,
Лым толаӧ сунас,
Пасяс йӧрмӧ,
Нем оз вермы
Вӧчны миян Вась, —
Сорасьӧ кузь пась.

47 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ ог кывйӧн.

Отсӧг: Рытнас тэ кутан лыддьысьны? — Ог, ме кута видзӧдны телевизор.

1. Аски тэ кутан иславны даддьӧн? — ... .
2. Вежалунӧ тэ ветлан библиотекаӧ? — ... .
3. Каникул дырйи тэ волан школаӧ? — ... .

48 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Ӧшинь улын круткодь чой.
— Петам, исковтам сэт, чой!
Оз и ков тай тэрыб вӧв,
Тӧвзям — полӧмным эз вӧв.
— Пӧрам лымйӧ!
— Чеччам бӧр —
Дадьлӧн крепыд льӧм пу бӧр.

49 удж. Отсав Танялы гижны тӧв йылысь висьт.

ТӦВ ПУКСЬӦМ.

Ар помасяс да пуксяс тӧв. Усяс лым. Еджыд эшкын тупкас мусӧ. Кӧдзыдыс кынтас юяс. Турӧб пукталас потшӧс пӧлӧн лым толаяс. Зонпосни шоныда пасьтасясны. Найӧ босьтасны лыжияс да мунасны кыр йылӧ иславны. Лоӧ зэв гажа, кор воас тӧв!

А: — Тӧвнас кӧч едждӧдас?

Гожӧмбыд оз ковмыв сійӧ.
Тӧвнас тӧвзян сы ни садь.
Овлӧ — нуас тола пиӧ,
Тайӧ ислӧдлысьыс дадь.

Миша локтіс исласянінысь да кайис паччӧрӧ. Сэні сійӧ шоналіс да вугыртіс. Но кодкӧ друг кыскыштіс пельпомӧдыс. Миша восьтіс синсӧ. Тетрадя да ручкаа пукаліс сы дінын Зина чойыс.
— Миша, — шуис сійӧ. — Отсышт этайӧ задачасӧ вӧчны.
— Лыддьы условиесӧ, — дышпырысь вочавидзис Миша.
Зина лыддис. Задачаыс вӧлі со кутшӧм: «Парник вылын куйліс дас рама. Первой босьтісны витӧс, сэсся кыкӧс. Кымын рама коли парник вылас?»
— Тайӧс он куж? — серам сорӧн юаліс Миша.
— Ог, — муртса кывмӧн шуыштіс Зина.
— Тайӧ жӧ зэв кокни, — Миша лыбӧдчис гырддза вылас. — Вот, шуам, мамыд вайис пызан вылӧ дас шаньга. Тэ сёйин витӧс, а ме кыкӧс. Уна-ӧ коли?
— Ме вит шаньгатӧ эг на сёйлы! Эн пӧръясь! — дӧзмис Зина.
— Быттьӧкӧ сёйин, — шуис Миша.
— Быттьӧкӧ, — нерыштіс Зина. — Ачыд век ставсӧ сёян-а, меным он и сетлы. Сюсь тай!
— Кор сёйлі?! — соссис Миша.
— Тӧрыт на, — эз сетчы Зина. — Став рыськасӧ аслыд босьтін. Мамным юрсиӧдыд таысь ещӧ някыртіс. Паччӧрӧ сэсся кайин.
— Кынма вӧлі да, дерт, — дорйысис Миша.
— Кынман тай! Никӧстін да, — эз лэдзчысь Зина.
— А тадзтӧ кӧ, мун татысь! — скӧрмис Миша. — Ачыд вӧч.
— Вӧча на ӧд, ог али мый?! — шуис Зина да лэччис паччӧрысь.
Недыр мысти Миша кыпӧдчыліс да видзӧдліс паччӧрсянь. Зина шуаліс вомгорулас да зіля артасис чуньяснас.

50 удж. Лыддьы гораа да бура шуав тӧдчӧдӧм шыяссӧ.

ДЖЫН кыв йылысь.

ЯБЛӦК ДЖЫН
СЁРКНИ ДЖЫН
АПЕЛЬСИН ДЖЫН

52 удж. Содты джын кыв да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Отсӧг: картупель — картупель джын

Артмӧдӧм кывъяснас лӧсьӧд сёрникузяяс.

53 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Зарни кӧвдум джын кодь тӧлысь
кывтӧ пемдӧм енэж шӧрӧд.
— Вӧвлі быдса, лои джын?
Мамыс Ваньчоысь оз мын,
шуӧ сылы:
— Муса Вань,
кӧвдум джынсӧ сёйис кань...
Аддзан, нювсьӧ лабич помад:
кӧвдум джынйыд сылӧн вомас!

54 удж. Висьтав, мый оз лӧсяв.

Ошйыси пӧчлы талун ме тадз:
Мися, мен ньӧбисны зэв чорыд гач,
Аскисянь, мися, ме гачала джинсы.
Юаліс пӧчӧ сэк:
— Мыйла нӧ джынсӧ?
Абу ӧд кок пӧла, господьӧй видз!
Сэки ме пӧчӧлы висьталі сідз:
— Кык кока гач, мися, зэлыда тӧран,
Пасйӧда кучиктор вурӧма бӧрас.
Ышловзис пӧчӧ сэк:
— Майбыр тай,
Некутшӧм пуӧ нин сэсся эн кай.

55 удж. Лӧсьӧд сёрнитӧм «Лавкаын». Пырт сёрниад джын кыв.

— Видза оланныд!
— Чолӧм, Валя.
— Ме кӧсъя ньӧбны кило джын кампет, ... , ... , ... .

56 удж. Артышт: уна-ӧ лоас.

Яблӧк джын дорӧ колӧ содтыны мӧд яблӧк джын. Уна-ӧ лоӧ?

57 удж. Лыддьы шусьӧгсӧ да велӧд.

Ӧти пи — абу пи, кык пи — джын пи, куим пи — пи.

А: — Кымын арӧс тэныд?
Б: — Кӧкъямыс арӧс да джын.

Во джынсӧ ветлӧны машинаӧн да подӧн,
Мӧд джынсӧ пыжӧн да теплоходӧн.
Кутшӧм туй тайӧ? Висьталас коді?

ТУЛЫС ЛОКТӦ.

58 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

Арся тӧлысьяс
Тӧвся тӧлысьяс
Тувсов тӧлысьяс
Гожся тӧлысьяс

— Кутшӧм поводдя тулысын?
— Шонді шонтӧ ёнджыка.
— Пӧльтӧ лун тӧв.
— Заводитӧ сывны лым.
— Регыд воасны сьӧд ракаяс.
— Лунъяс лоины кузьӧсь.

59 удж. Запомни по-коми названия сторон горизонта.

Вочавидз юалӧм вылӧ.

— Кутшӧм тӧв пӧльтӧ талун?

Отсӧг вылӧ кывъяс. Корсь пӧвсӧ.

рытыв тӧв
лун тӧв
асыв тӧв
вой тӧв

61 удж. Лӧсьӧд кывъяс колана ногӧн.

Отсӧг вылӧ кывъяс: гожся, арся, тӧвся, тувсов.

Лыддьы нӧдкывсӧ ёртыдлы. Тӧдмав, кор тайӧ овлӧ.

Кӧдзыд лун-вой быри,
Сылі еджыд лым,
Юыс ваӧн тыри,
Гымалӧ нин гым.
Надзӧникӧн киссьӧ
Муяс вылӧ зэр.
Сулалӧ да мыссьӧ
Зэрнас пемыд вӧр.

МАМЛӦН ПРАЗДНИК

63 удж. Мичаа лыддьы кывбурсӧ.

Мамыд — сійӧ шонді,
Пӧсь сьӧлӧмнас шонтӧ.
Мамыд — югыд кодзув,
Туйсӧ индӧ водзӧ.
Мамлысь мелі кывсӧ,
Ныв-пи, шаня кывзӧй.

Вуджӧд кывбурсӧ роч кыв вылӧ.

64 удж. Висьтав, кутшӧм тэнад мамыд.

Менам мамӧй

Отсӧг вылӧ кывъяс: мича, мелі, муса.

65 удж. Содты колана шыпасъяс да гиж шусьӧгсӧ.

Шонді водзын шоныд, а мам дінын лӧсьыд.

— Кыдзи шуӧны тэнсьыд мамтӧ?
— Кымын арӧс тэнад мамыдлы?
— Кӧні уджалӧ тэнад мамыд?
— Кыдзи тэ отсасян мамыдлы?

Юалӧмъяс серти лӧсьӧд ёртыдкӧд сёрни.

66 удж. Корсь пӧвсӧ.

Помав сёрникузясӧ.

Март 8-ӧд лунӧ ме сета козин  мамлы, пӧчлы, ыджыд мамлы, чойлы.

Тӧдмав ребуссӧ.

67 удж. Висьтав ёртыдлы, кутшӧм козин тэ лӧсьӧдін праздник кежлӧ мамыдлы, чойыдлы, ыджыд мамыдлы, пӧчыдлы.

68 удж. Лыддьы кывбуръяссӧ колана ногӧн.

ЫДЖЫД МАМ.

Коді медся муса, рам?
Тайӧ менам ыджыд мам.
Ыджыд мамыд — Ыджыд Мам,
Сійӧ менам мамлӧн мам.

Менам пӧчӧ ок и шань!
Шуӧ меным: «Рочакань».
Выйӧн мавтӧм кӧвдум сетіс,
Сетіс — аслас нюмыс петіс.

69 удж. Лӧсьӧд висьт. Лыддьы ёртыдлы.

Менам эм ыджыд мам. Сійӧс шуӧны Анна Петровнаӧн. Ыджыд мамлы ветымын арӧс. Ыджыд мам олӧ ыджыд батькӧд Кӧрткерӧс сиктын. Найӧ видзӧны мӧс да кукань. Гожӧмнас ме ветла на ордӧ.

МЫЙЛА АБУ ЁЛКА?

Мишук локтіс садикысь да аддзӧ: мамыс выль зэв мича дзоридзӧсь халата. Мишук видзӧдіс-видзӧдіс да юалӧ:
— Мамӧ, а тэ мыйла эшкынсӧ вылад пасьталін?
— Абу жӧ эшкын тайӧ, — чуймис мамыс. — Халат тайӧ, стежитӧм, мед шоныдджык вӧлі. Тайӧ меным батьыд козьналіс. Талун ӧд праздник менам, Март 8-ӧд лун. Вот ме и вӧччи.
Мишук шензьыштіс:
— А праздник кӧ тэнад, мыйла ёлкасӧ он сувтӧд?
— Йӧюк, ёлкасӧ ӧд Выль во дырйи сувтӧдӧны. Мишук ышловзис:
— А ме эськӧ тэныд сэтшӧма-сэтшӧма отсаси. Чачаяссӧ ёлка вылӧ ӧшлі.

70 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыдзи тэ чайтан, кымын арӧс Мишуклы?
2. Кутшӧм праздник воис?
3. Мый козьналіс бать Мишук мамлы?
4. Кыдзи Мишук кӧсйис отсавны мамыслы?

71 удж. Лыддьы колана ногӧн, мичаа.

Кекенач, кекенач,
Ыджыд мамыс ломтіс пач.
Пуӧ дзоля мортлы рок,
Шуӧ, гӧститны пӧ лок.

Кекенач, кекенач,
Мунам гӧститны ми скач.
Но оз котӧрт дзоля кок,
Кӧдзалас ӧд чӧскыд рок.

Кекенач, кекенач,
Видлам лэбны ми вот тадз:
Кекӧ лэбзис, лэбзис, лэбзис,
Сэсся вылӧ-вылӧ лыбис,
Зарни туглы юр вылас
Шлыв ... пуксис.

1. Велӧд «Кекенач» сьылӧм наизусть.
2. Ворс «Кекеначӧн» ичӧт чойыдкӧд либӧ вокыдкӧд.

72 удж. Лӧсьӧд да гиж висьт аслад мам йылысь. Висьт сертиыд лӧсьӧд серпас.

ГАЖА ТУЛЫС ВОИС

73 удж.

1. «Гажа тулыс воис» серпас вылын сетӧм кывъяссӧ велӧд комиӧн и рочӧн.
2. Верман кӧ, лӧсьӧд сёрникузяяс.
3. Лӧсьӧд неыджыд висьт тувсов поводдя йылысь.

Верман кӧ, лӧсьӧд сёрникузяяс тайӧ кывъяснас.

Киссьӧм торъясысь артмӧд кывъяс. Гиж комиӧн да рочӧн.

75 удж. Комиӧд кывъяссӧ.

76 удж. Ворсышт ёртыдкӧд. Ӧтиныд лоанныд — «Тӧв», мӧдныд — «Тулыс». Сетӧм кывтэчасъяссӧ юклӧй да лыддьӧй ӧта-мӧд бӧрсяныд.

Дзользьӧны лэбачьяс, пӧльтӧ вой тӧв, вежӧдӧ турун, кынмис ю, урасьӧм тӧлысь, киссьӧ зэр, шонді пӧжӧ, ислалӧны даддьӧн, лунъяс зэв дженьыдӧсь, дзоридзалӧ льӧм, воссис ю, гӧгӧр джуджыд тола.

Мый гижис зонка? Тӧдмав.

77 удж. 1. Артмӧд ва кывйӧн кывъяс. Висьтав артмӧдӧм кывъяссӧ ёртыдлы рочӧн.

3. Помав сёрникузяяссӧ.

Тулыснас ми воккӧд юам чӧскыд зарава. Шондіа лунӧ керка вевт вылысь виялӧ войтва. Асывнас турун вылӧ пуксьӧ сӧстӧм лысва. Йи кылалӧм бӧрын ю вылын лоӧ ытва.

Тӧдмав кроссвордсӧ. Сетӧм кывъяссӧ гиж комиӧн.

Ӧньӧ юӧ чӧскыд зарава.

78 удж. Вежлав радейтны кыв колана ногӧн.

Ме радейта тулыс.
Тэ радейтан тулыс.
Сійӧ радейтӧ тулыс.
Ми радейтам тулыс.
Ті радейтанныд тулыс.
Найӧ радейтӧны тулыс.

1. Менӧ ставыс корӧны, виччысьӧны,
А кор локта, ставныс дзебсьӧны.

2. Зэрӧм бӧрын енэжтасӧдз
Ӧшйӧ джынъя мича асык.
Сизим рӧма ыджыд кӧшӧн
Васӧ юӧ

3. Сытӧг эськӧ эз вӧв олӧм,
Мусӧ, васӧ сійӧ шонтӧ.
Сылӧн нюмысь тэныд долыд,
Тайӧ миян зарни

79 удж. Вежлав дзебсьыны кыв колана ногӧн.

Ме дзебся.

80 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

Гажа тулыс воис,
Гӧгӧр жургӧ шор.
Шонді лымсӧ сёйис,
Ловзис пулӧн кор.
Кыпыда йи кывтӧ,
Тувсов ва оз узь.
Джуджыд енэж вывті
Лэбзьӧ дзодзӧг-юсь.

1. Вуджӧд роч кыв вылӧ.
2. Кывбур дорӧ вӧч лӧсялана серпас.
3. Корсь кывбурысь кывъяс юалӧмъяс серти.

4. Рочӧн сетӧм сёрникузяяс дорӧ корсь кывбурысь лӧсялана кывъяс.

5. Велӧд кывбурсӧ наизусть.

1. Мича-мича ныв енэжті ветлӧ.
2. Тӧвнас узьӧ, а тулыснас бузгӧ.
3. Куйліс, куйліс да юӧ котӧртіс.

Воча кывъяссӧ корсь М. Лебедевлӧн кывбурысь.

81 удж. Вежлав кывъяссӧ колана ногӧн.

Ӧтка лыд

Шор жургӧ.
Кор ловзис.
Дзодзӧг лэбзьӧ.

Уна лыд

Шоръяс жургӧны.
Коръяс ловзисны.
Дзодзӧгъяс лэбзьӧны.

82 удж. Ворс ёртъясыдкӧд.

Йи кылалӧ-калалӧ,
Карнан тшупӧд вӧлалӧ,
Ичӧт дядьӧ юалӧ:
Кымын арӧс тэд колӧ?

Кодлы «усяс» юалӧмыс, сылы колӧ висьтавны арлыд лыдпас. Шуам, дас кык. Колӧ лыддьӧдлыны дас кыкӧдз да помавны пудъясьӧмсӧ.

83 удж. Лыддьы колана ногӧн.

Ю ДА ШОР.

Визувтӧны орччӧн ю да шор. Ю кывтӧ ньӧжйӧ, тэрмасьтӧг. Ваыс сылӧн югыд, сӧстӧм. Ю ён, паськыд да озыр. Вайӧ мортлы быд сикас пӧльза.
Шор ызгӧ-бузгӧ лунысь-лун. Ошйысьӧмысла ваыс гудыртчӧма.
— Ме, ме ... . Ме ӧдйӧ визувта, юӧс панъя. Менӧ радейтӧны челядь. Найӧ ворсӧны ме дорын пыжӧн.
Шор ошйысис-ошйысис да шонді югӧръяс улын и косьмис.

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ аслад ёртыдлы.

Кыдзи визувтӧны ю да шор?
Кыдзи кывтӧ ю?
Кутшӧм ваыс юын?
Кыдзи визувтӧ шор?
Кутшӧм ваыс шорын?
Кыдзи ошйысис шор?
Мый лои шоркӧд?

2. Содты колана кывъяс.

84 удж. Лыддьы шусьӧгсӧ.

Эн ачыд асьтӧ ошкы, а йӧзыс мед ошкӧны тэнӧ.

Велӧд паныд вежӧртаса кывъяс.

Сё арӧса пӧль пос вӧчис, а том локтіс, поссӧ жугӧдіс.

85 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Садьмис шонді,
Кайис вылӧ.
Здук — и лымйыс
Зіля сылӧ.

Лымйыс сылӧ —
Артмӧ шор.
Сійӧ миянлы
Оз сор.

Вӧча катер,
Лэдза туйӧ,
Медым мореӧдзыс
Уйӧ.

Медым сылысь
Парус-борд
Аддзас-казялас
Быд морт.

86 удж. Лӧсьӧд висьт сы йылысь, кыдзи зонпосни ворсӧны тувсов шор дорын.

87 удж. Лыддьы баснясӧ колана ногӧн.

ШОНДІ ДА ӦШКАМӦШКА.

Ӧтчыд зэрӧм бӧрын петіс Шонді да лоис сизим рӧма Ӧшкамӧшка. Коді оз видзӧдлы сы вылӧ, быдӧн любуйтчӧны сыӧн. Ошйысьны, ышнясьны кутіс сійӧ:
— Ме, ме ... да ме Шондіысь мичаджык.
Кыліс тайӧ сёрнисӧ Шонді да шуӧ:
— Да, тэ мича. Но Шонді кӧ абу, и Ӧшкамӧшка абу. А Ӧшкамӧшка сӧмын сералӧ да ещӧ ёнджыка ошйысьӧ. Сэки Шонді скӧрмис да дзебсис кымӧр сайӧ. А Ӧшкамӧшка быттьӧ эз и вӧвлы.

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ ёртыдлы.

Кор лоӧ ӧшкамӧшка?
Кымын рӧм ӧшкамӧшкалӧн?
Кыдзи ошйысис ӧшкамӧшка?
Мыйла эз ло ӧшкамӧшка?

2. Висьтав тайӧ басняыслы лӧсялана шусьӧг.
Корсь шусьӧгсӧ воддза лист бокъясысь.

88 удж. Содты кывбурӧ лӧсялана кывъяс.

Бара садьмис вӧр и ва
Тувсов гымлӧн горысь.
Ӧшкамӧшка юӧ ва
Миян визув шорысь.

Ӧти кисьтӧ, мӧд юӧ, коймӧд юрсӧ лэптӧ.

90 удж. Содты колана шыпасъяс.

Важысянь йӧз чайтлісны, мый медводдза тувсов зэръяс отсалӧны мортлы быдмыны-сӧвмыны. Зонкаяс котралісны зэр улын, медым лоны ёнӧн. Нывкаяс петавлісны зэр улӧ, медым бура быдмас юрсиныс.

91 удж. Лыддьы «кыдъя» рочӧн гижӧм сёрникузяяс. Гиж найӧс колана ногӧн.

Шоныд лунӧ река воссис.
Дни лоины кузьӧсь.
Пуяс вылын листья вежӧдӧны.
Зэрӧм бӧрын петіс яркое шонді.
Кушинын быдмӧны медводдза цветы.
Гӧгӧр журчат тэрыб шоръяс.
Тулыснас гажаа поют лэбачьяс.

92 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ, корсь пӧвсӧ.

1. Тулысыд гажа да гӧль, арыд гажтӧм да озыр. 
2. Тулысын кӧ узян, арын шогӧ усян. 
3. Тувсов йитӧ кутны он вермы, ачыс кылалас. 
4. Тувсов войыд кӧч бӧж кузя.

Корсь шусьӧгъяссьыс паныд вежӧртаса кывъяс.

93 удж. Лыддьы висьтсӧ колана ногӧн.

КОДКӦД СЁРНИТІС МИШУК.

Тулыс. Шондіыс лышкыда койӧ югӧръяссӧ. Ягын лымйыс пӧшти абу нин. Сынӧдыс гулыд.
Маланья нима ош аслас пиыскӧд петісны нин гуысь. Пиыс ичӧт на, шуӧны Мишукӧн. Мишук пукалӧ гу дорас шонді водзын да шонтысьӧ, а мамыс муніс сёян корсьны. Мишук дыр виччысис, сылы весиг гажтӧм лои. Мыйла мамыс сы дыра абу? Гашкӧ, вошис да? «Час, ме сійӧс чукӧста, — шуис сійӧ, сэсся кайис мыр вылӧ, сувтіс кык кок вылӧ, лапаяссӧ пуктіс вом дорас да горӧдіс: — А-у-у-у-у!»
Недыр мысти вӧрсянь сылы кодкӧ вочавидзис: — А-у-у-у-у!..
— Тайӧ абу мамлӧн гӧлӧсыс... Коді сэні вермас лоны? — думыштіс Мишук да чошкӧдіс пельсӧ. Сійӧ повзискодь, но век жӧ смелмӧдчис да юаліс:
— Коді тэ?
— Тэ-э-э-э, — шыасис кодкӧ вӧр пытшсянь да бара лоис чӧв-лӧнь.
— Ме али мый? Ме ошпи, Мишукӧн шуӧны, быдма да Микайлӧ Потапычӧн лоа. А тэ коді?
— Ді-і-і-і, — бара кодкӧ шыасис вӧрсянь.
— Тэнӧ тадзи шуӧны? — юаліс Мишук. — Кутшӧм тешкодь нимыд... Лок татчӧ ме дінӧ...
— Инӧ-ӧ-ӧ-ӧ, — вочавидзис вӧр пытшкӧссянь.
— Он кӧ лок, ме тэ дінӧ локта. Сӧмын эн дзебсясь. Мишук пырис вӧрӧ. Гӧгӧр видзӧдліс. Гӧлӧсыс быттьӧ неылын, а матігӧгӧрын некод оз тыдав.
Кор бӧр локтіс гу дорас, мамыс сэні нин вӧлі. Мишук заводитіс сёйны, и сёйигас дзикӧдз вунӧдіс сы йылысь, кодкӧд сійӧ сёрнитіс... Сійӧ сідзи эз и тӧдмав, коді дзебсясис вӧрас.
Челядь, гашкӧ, ті тӧданныд, кодкӧд Мишукыс сёрнитіс?

1. Вочавидз висьтын сетӧм юалӧм вылӧ.
2. Кӧні олісны ошъяс тӧвнас?
3. Мый сёйӧны ошъяс тулысын да гожӧмын?
4. Лыддьӧй висьтсӧ рольяс серти.

94 удж. Лыддьы колана ногӧн.

Шонді водзын, виччысис, вочавидзис, повзискодь, чошкӧдіс, тешкодь, матігӧгӧрын, дзебсясис.

Лыддьы да комиӧд нӧдкывсӧ.

Воча кывсӧ чукӧрт киссьӧм шыпасъясысь.

96 удж. Сетӧм кывъясӧн лӧсьӧд да гиж сёрникузя.

Тувсов вӧрын кылӧ йӧлӧга шы.

Миян Коми Республикаын шӧркодь да гырысь арлыда челядьлы петӧ коми кыв вылын газет. Газетыслӧн нимыс «Йӧлӧга». Судзӧд да лыддьы «Йӧлӧга» газет.

ЛУНВЫЛЫСЬ ВОӦНЫ ЛЭБАЧЬЯС

97 удж. Серпас серти висьтав лэбачьяслысь нимъяссӧ рочӧн да комиӧн. Велӧд да бура тӧд лэбач нимъяссӧ. Гиж найӧс тетрадяд.

98 удж. Бӧрйы лӧсялана кывъяс да помав сёрникузяяссӧ.

Вӧчӧ позсӧ ӧшинь дорын сьӧд рака.
Лэбалӧ трактор бӧрся чикыш.
Оз вӧч аслыс поз кӧк.
Лэбалӧ ю весьтын, сёйӧ чери каля.
«Чегъялӧ» ю вылысь йи сырчик.
Олӧ нюрын, кузь кока тури.

тури
кӧк
каля
сьӧд рака
чикыш
сырчик

99 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

Пышкай,
Коді тӧвнас висьмис,
Гижис ылі муӧ письмӧ:
«Видза олан, дона сырчик!
Мыйла он лок татшӧм дыр тэ?
Сэтшӧм гажтӧм меным ...
Важӧн
Тэысь бырис ёна гажӧй.
Оз-ӧ позь нин, муса ёрт,
Сэсся кольны лунвыв горт?
Вай жӧ тэрмась чужан мулань,
Медым ӧдйӧ воис тулыс,
Сытӧг кӧдзыд лым оз сыв...»
Регыд воис воча кыв:
«Пышкай ёртлы медпӧсь чолӧм!
Гажмис весиг менам лолӧй,
Кодыр лыдди тэсянь юӧр.
Талун-аски пета туйӧ...»
Татшӧм письмӧыс кор воис,
Пышкай бурдіс, долыд лоис,
Быттьӧ эз и вӧвлы висьӧм.
Со ӧд кутшӧм овлӧ письмӧ!

1. Лыддьӧй кывбурсӧ рольяс серти да вочавидзӧй юалӧмъяс вылӧ.
Мый лоис пышкайкӧд тӧвнас?
Кодлы гижис письмӧсӧ пышкай?
Кытчӧ корис пышкай сырчикӧс?
Кор кӧсйис петны туйӧ сырчик?

2. Артмӧд выль кывъяс.
пӧсь — пӧсьджык, медпӧсь (медся пӧсь)

100 удж. Лыддьы висьтсӧ колана ногӧн.

ТУВСОВ ГӦСТЬЯС.

Быд тулыс шоныд муясысь миян войвылӧ локтӧны уна лэбач: уткаяс, дзодзӧгъяс, юсьяс, турияс, сырчикъяс, джыджъяс, каляяс, ябыръяс, сьӧд ракаяс, чикышъяс.
Медводз воӧны сьӧд ракаяс. Найӧ ёнджыка радейтӧны карса садъяс. Позсӧ вӧчӧны кыдз пуяс да топольяс вылӧ. Сьӧд ракаяслӧн гӧлӧсыс ён, гора. Кутасны горзыны, да кӧть пельтӧ тупкы.
Тувсов шонді ёна пӧжӧ. Ӧдйӧ сылӧ лым. Заводитӧны жургыны шоръяс. Ойдӧны гырысь да посни юяс.
«Кузь бӧжа сырчик воис — йисӧ чегъяліс», — шусьӧ йӧз кост сёрниын. Регыд и йи кылалӧ юяс вылын.
Гожӧм кежлӧ воӧны ас муӧ и джыджъяс. Коми муӧ локтӧ куим пӧлӧс джыдж. Ӧтияс олӧны ю берег дорын. Мӧдъяс — сиктын. Коймӧдъяс — карын. Вадорса джыджъяс кодйӧны позсӧ джуджыд кырйӧ.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кутшӧм лэбач медводз воӧ войвылӧ?
2. Кытчӧ вӧчӧны позъяссӧ сьӧд ракаяс?
3. Кутшӧм лэбач йылысь йӧз шуӧны, мый сійӧ ю вылысь «йи чегъялӧ»?
4. Кытчӧ кодйӧны позсӧ вадорса джыджъяс?

101 удж. Артмӧд да гиж «Тувсов гӧстьяс» висьт дорӧ лӧсялана шусьӧгъяс.

1. Ас муыд — ... .
2. Быд пӧтка ... .
3. Чужан позйыд ... .

аслас позйӧ локтӧ
быдӧнлы дона
рӧдимӧй мам

Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ.

Гиж тадзи:

102 удж. Артмӧд да гиж лэбач нимъяс уна лыдын.

Помав сёрникузясӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Тулыснас лэбачьяс вӧчӧны

Каникул дырйи Ӧньӧ оліс пӧль-пӧч ордас деревняын. Ӧтчыд пӧльыс юалӧ внукыслысь:
— Тӧдан-ӧ тэ, кытчӧ лэбӧ тайӧ пышкайыс? Кытчӧ нуӧ вомас босьтӧм идзассӧ?
— Ме чайта, кафеӧ, коктейль юны, — вочавидзис Ӧньӧ.

103 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

Сырчик-сырчик,
Вӧсни кок.
Миянланьӧ
Ӧдйӧ лок!
Бӧжыд тэнад
Кузьысь-кузь!
Йисӧ чегъявны
Тэ сюсь.
Морӧс пытшкад
Ыджыд би...
Сырчик локтіс! —
Кывтіс йи.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ аслад ёртыдлы.

1. Кытысь тулыснас локтӧ сырчик?
2. Кутшӧм сырчиклӧн кокыс?
3. Кутшӧм сырчиклӧн бӧжыс?

104 удж. Лыддьы шусьӧгсӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Сырчиклӧн кокыс вӧсни, да йи чегъялӧ.

106 удж. Содты лӧсялана кывъяс да помав сёрникузяяссӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Войнас вӧрын буксӧ сюзь.
Менам ыджыд вокӧй тӧлка да сюсь.

Артмӧд сетӧм кывъясӧн нӧдкыв. Воча кывсӧ корсь «Сырчик» кывбурысь.

Биын оз сотчы, ваын оз вӧй.

107 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Миян йӧрын кузь лунтыр
Сырчик жбыръялӧ, кузь ныр.
Оз-ӧ номыр кыськӧ сюр,
Ставыс град йӧрын-ӧ бур.

Тӧдмав, мый сёйӧ сырчик.

Велӧд паныд вежӧртаса кывъяс

вӧсни — кыз
кузь — дженьыд
ӧдйӧ — ньӧжйӧ
локтіс — муніс

108 удж. Лыддьы кывбурсӧ да содты лӧсялана кыв.

Кытшов бӧрся тэрыб кытш
Ыбъяс весьтӧд вӧчӧ джыдж.
Лэбӧ улӧд-улӧд зэв,
Сідзкӧ, виччысь, лоас зэр.

109 удж. Артмӧд кывъяс да вуджӧд роч кыв вылӧ.

110 удж. Содты лӧсялана кывъяс да гиж висьтсӧ.

Джыдж тӧвсӧ коллялӧ шоныдінын, лунвылын. Миянӧ сійӧ волӧ гожӧм кежлӧ. Джыдж олӧ берег дорын. Позсӧ кодйӧ вабердса джуджыд кырйӧ. Сійӧ сёйӧ номъясӧс да гебъясӧс. Зэр водзын джыджъяс лэбалӧны ва бердті.

1. Ичӧт керка вӧчис дедӧ,
Ме тшӧтш отсаси и бабӧй.
Лэптім зіб вылӧ, сэн медым
Овны кутас сьылысь я... .

2. Кыдз пу вылын мича керка
Ӧшиньтӧм и ӧдзӧстӧм.
Олысьяслы ветлӧм вылӧ
Гӧгрӧс розьтор сӧмын эм.

111 удж. Артмӧд кывъяс колана ногӧн. Корсь пӧвсӧ.

Тӧдмав нӧдкывсӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Китӧм, коктӧм, а ӧдзӧс восьтӧ.

112 удж. Артмӧд кывъяс колана ногӧн.

113 удж. Лыддьы лэбачьяс йылысь приметаяс. Корсь пӧвсӧ.

1. Ракаяс кравзӧны, ульдыны нин кӧсйӧ.
2. Сьӧд ракаяс воӧмаӧсь — сэсся шондӧдас.
3. Сырчик кӧ локтас водз, водз и шондӧдас.
4. Сырчик воӧм бӧрын 12 лун мысти йи кывтас.

ГУТ-ГАГ ЛОВЗЬӦ ШОНЫД КАДӦ

114 удж. Серпас серти висьтав гут-гаглысь нимъяссӧ рочӧн да комиӧн. Гиж найӧс тетрадяд. Велӧд да бура тӧд гут-гаг нимъяс.

115 удж. Лӧсьӧд кывтэчасъяс. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

116 удж. Лӧсьӧд да гиж сёрникузяяссӧ.

1. Дзоридзсянь дзоридзӧ лэбалӧ зіль ... .
2. Турун пиын шондіа лунӧ чеччалӧ-ворсӧ ... .
3. Зэрӧм водзын сынӧдын лэбалӧ уна ... .
4. Ичӧт ... уджалӧ лунысь лун.
5. Таво гожӧмнас вӧрын да град йӧрын вӧлі зэв уна ... .

117 удж. Гиж гут-гаг нимъяс уна лыдын. Кытчӧ колӧ, пукты ъ да ь. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Мыйла тадзи шуам?

Юрсигусь — паськыд бордъяса лэбалысь гаг. Сылӧн сёяныс — гутъяс, гебъяс, номъяс. Абу прӧстӧ шулӧмаӧсь юрсигусьтӧ ном варышӧн.
Юрсигусь матыстчӧ морт дорӧ да дыр лэбалӧ юр весьтті, шпорӧдчӧ бордъяснас. Сійӧ быттьӧ вертолёт. Важысянь йӧз чайтлӧмаӧсь, мый гагйыс «гусявлӧ» юрси. Тадзи и нимыс артмӧма: юрси гусялысь, юрси гуысь. Збыль вылас, юрсигусь матыстчӧ морт дорӧ, медым кутавны юр гӧгӧр бергалысь гут-гагӧс. Коми муын олӧ уна пӧлӧс юрсигусь: ыджыд юрсигусь, лӧз юрсигусь, турунвиж юрсигусь.

118 удж. Лыддьы кывбурсӧ ичӧт чой-вокыдлы.

Мазі кытшлаліс зэв дыр
Да и чушкис менсьым ныр.
Сійӧ лоис лӧза-гӧрда,
Ог и соссьы — весиг бӧрді.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыті чушкис мазі?
2. Кутшӧм лоис ныр?

А: — Тӧрыт луннас менӧ чушкис мазі.
Б: — Он пӧръясь?

119 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ ог кывйӧн.

Отсӧг: — Тэ полан мазіысь?
— Ме ог пов мазіысь.

1. Тэ тӧдан чирк йылысь нӧдкыв?
2. Тэ серпасалан бобув?
3. Тэ гижан кодзувкот йылысь висьт?
4. Тэ лыддян «Чушканзі» журнал?
5. Тэ висьталан гут йылысь мойд?

А: — Тэ тӧдан, кытчӧ вӧчӧ позсӧ мазі?
Б: — Ог тӧд. Гашкӧ, нюрӧ?

120 удж. Артмӧд кывъяс лӧсялана ногӧн.

121 удж. Лыддьы висьтсӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Турун пиын олӧ чирк. Чирк чеччалӧ. Гожӧмын луд вылын тшӧкыда позьӧ кывны сылысь чирксӧмсӧ: чирк! чирк! Таысь и нимыс артмӧма.
Чирк турунвиж. Сійӧ куталӧ да сёйӧ посни гагъясӧс, йирӧ турун.
Кутан кӧ матыстчыны чирк дорӧ, сійӧ чеччыштас-лэбзьыштас да дзебсяс турун пиӧ.

Вочавидз ёртыдлы юалӧмъяс вылӧ.

1. Кӧні олӧ чирк?
2. Кутшӧм рӧма тайӧ гагйыс?
3. Кыдзи чеччалӧ чирк?
4. Мый сёйӧ чирк?
5. Кыдзи сьылӧ чирк?

Лыддьы ичӧт чой-вокыдлы.

Кыськӧ турун вывсянь — звирк!
Усис гири-люки чирк.
Вӧрзис сылӧн веськыд кок.
Доймӧм кокыд — ыджыд нок.
Ковмис чирклы кӧстыль босьтны,
Сэсся «больничнӧй» на восьтны.
Чирклӧн ёртыс — юрсигусь —
Шуис: «Тэ кӧть, чиркӧй, сюсь,
Мӧдысь тадзитӧ эн дур,
Вӧрзьӧм кокыд абу бур!»

веськыд кок
вӧрзьӧм кок
доймӧм кок

124 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

ИЧӦТ ЧЕРАНЬ.

Югдан кадӧ ичӧт черань
Садьмис, вӧрзис, зіля чеччис,
Бергалыштіс. Сэсся мелань
Шонді югӧр кузя лэччис.

Ичӧт черань садьмис асывнас.

Велӧд паныд вежӧртаса кывъяс

126 удж. Серпасав сьӧд рӧма пастаӧн либӧ фломастерӧн мича черань вез.

127 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн. Корсь да лыддьы тайӧ баснясӧ роч кыв вылын.

ЧИРК ДА КОДЗУВКОТ.

Тэрыб чирк эз овлы чӧв,
Гожӧмбыд зэв зіля сьыліс,
Нинӧм чайттӧг аддзис-кыліс:
Локтӧ-жургӧ кӧдзыд тӧв.
Муыс кынмис, чорзис ёна,
Гажа лунъяс оз нин лоны,
Коръяс улын оз нин сюр
Шоныд оланін да нур.

1. Кутшӧм торъялӧм эм тайӧ басняыслӧн роч да коми кыв вылын?
2. Велӧд баснясӧ наизусть.
3. Комиӧд. Отсӧг вылӧ кывъяссӧ босьт «Чирк да Кодзувкот» басняысь.

1. Видзьяс вылын сьылӧ-олӧ,
Кутны кӧсъян — тэысь полӧ.
Ылӧдз чеччыштлывлӧ — звирк,
Тайӧ пурта гагйыс — чирк.

2. Борднас шпорӧдчыштӧ кодкӧ,
Ачыс дзик жӧ вертолёт кодь.
Лэбас, сувтас, но оз усь,
Тайӧ, дерт жӧ, юрсигусь.

3. Лӧгыд петлӧ дзизгӧм вылас,
Кӧсъян кутны да он кут
Дурка олысь любӧ сылы,
Тайӧ лэбалысьыс гут.

128 удж. Уна рӧма карандашъясӧн серпасав бобув.

Ичӧт Ваньӧ киас кутӧ истӧг куд. Сы дорӧ матыстчӧ ыджыд вокыс.
— Мый тэ вӧчан, Ваньӧ?
— Со, енгаг куталі. Видзӧд, кутшӧм уна.
— Мыйла тэ тайӧс вӧчин, Ваньӧ?
— Оз али мый позь?
— Оз, дерт. Лэдзав найӧс ӧдйӧ бӧр.

Мыйла оз позь кутавны енгагйӧс?

129 удж. Лыддьы гут-гаг йылысь приметаяс. Корсь пӧвсӧ.

1. Вой бобув ловзьӧма — шондӧдас, поводдя вежсяс.
2. Мазі лэбавны кутіс — шондӧдас.
3. Лӧддза кӧ воыс — няня во.
4. Чирк чиркӧ — туруныд воӧма нин.
5. Кор уна ном дзизгӧ — поводдя бур лоӧ.
6. Юрсигусь уна лэбалӧ — зэр водзын.
7. Геб петӧ зэр водзын.
8. Зэрӧм бӧрын лӧддзыд усьӧ.

130 удж. Лыддьы висьтсӧ колана ногӧн.

Аннуш сӧмын на пырис садикӧ, кыдз сійӧс пыр жӧ паныдаліс Павлик.
— Кӧсъян, мыйкӧ петкӧдла?
— Петкӧдлы, — вочавидзис Аннуш.
Павлик кыскис зепсьыс истӧг куд да ичӧтика восьтыштіс.
— О, кодзувкотъяс! Кытысь нӧ найӧ?
— Тӧрыт ми батькӧд ветлім вӧрӧ да сэтысь ме аддзи зэв ыджыд кодзувкоткар. А кодзувкотыс мыйта! Сӧмын жуӧны. Ме татчӧ бедьторйӧн и йӧршиті некымынӧс. Вот, — ошйысис Павлик.
Воспитательницаыс, Надежда Петровна, матыстчис на дорӧ.
— Челядь, мый лои?
Аннуш вочавидзис:
— Павлик кодзувкотъясӧс вайӧма. Вӧрысь лэччӧдӧма тӧрыт...
— Кодзувкотъясӧс? Найӧс, челядь, оз позь вӧрӧдны. Найӧ зэв коланаӧсь. Кодзувкотъяс кужӧны бурдӧдны вӧрсӧ быд сикас висьӧмысь, мездӧны пуяссӧ да быдмӧгсӧ уна лёк гагйысь.
— Ме ог вӧлі тӧд, мый найӧс оз позь босьтнысӧ, — бӧрддзис Павлик..
— Колӧ найӧс истӧг кудсьыс бӧр лэдзны, — шуис Надежда Петровна да муніс мукӧд челядь дорӧ.
Аннуш кутіс Павликӧс киӧдыс да мӧдіс шӧпкӧдны:
— Павлик, колӧ кодзувкотъяссӧ бӧр вӧрӧ нуны. А то татчӧ кӧ лэдзам, туйсӧ асланыс кодзувкоткарӧ оз аддзыны. Кор ывлаӧ ворсны петкӧдасны, сэки ми тэкӧд и нуам. Но?
— Но, — вочавидзис Павлик.
Ывлаӧ ворсны петігӧн Павлик сюйис истӧг кудсӧ гач зептас.
Сулаліс мича гожся лун. Шондіыс яра шонтіс мусӧ. Аннуш да Павлик котӧрӧн мунісны сикт кузя вӧрлань, медым бӧр лэдзны кодзувкотъясӧс.

131 удж. Лыддьы гораа да колана ногӧн.

Вочавидзис, гач зепсьыс, кӧсъян, ыджыд кодзувкоткар, быд сикас, висьӧмсьыс, бӧрддзис, истӧг кудсьыд, оз аддзыны.

133 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ ёртыдлы.

1. Кытчӧ ветліс Павлик батьыскӧд?
2. Мый аддзис вӧрысь зонка?
3. Кытчӧ пуктіс кодзувкотъясӧс Павлик?
4. Кытчӧ вайис зонка кодзувкотъясӧс?
5. Мый шуис воспитательница Надежда Петровна?
6. Кытчӧ нуисны кодзувкот тыра истӧг кудсӧ Аннуш да Павлик?
7. Мыйла оз позь кутавны кодзувкотъясӧс?

134 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс.

Павлик ветліс вӧрӧ

Тӧдмав кодзувкоткар серти, кӧні лунвыв, а кӧні войвыв.

ШОНДІЛЫ РАДЛӦНЫ БЫДМӦГЪЯС

135 удж. Велӧд быдмӧг нимъяс рочӧн да комиӧн.

137 удж. Вӧч картонысь «Домино» сяма ворсӧм. Ворс ёртыдкӧд.

Пиньтӧм, а зэв ёна курччасьӧ.

138 удж. Лыддьы да велӧд кывпесансӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ. Корсь тш шыа кывъяс.

Потшӧс пӧлӧн петшӧр,
Петшӧр пытшкын Педӧр.

140 удж. Корсь ӧти кывйысь уна кыв.

Видзьяс вылын лун и вой
Сулалӧны уна чой.
Синкым налӧн еджыд,
Синъяс вижӧсь сэтшӧм.

141 удж. Висьтав быдмӧг нимъяссӧ комиӧн.

Помав сёрникузяяссӧ.

Вӧрын быдмӧны
Видз вылын быдмӧны
Ваын быдмӧ

Лежнӧг быдмӧ тундраын и пармаын, видз вылын и вӧр дорын. Гӧрд рӧма дзоридзыс паськалӧ июль тӧлысьын. Арнас лежнӧг йыв (тусь) гӧрдӧдӧ, небзьӧ. Йӧз вотӧны лежнӧг йывсӧ. Сэні эм уна витамин. Лежнӧг артмӧма «жельнӧг» кывйысь. Ставлы тӧдса, кутшӧм ёсь йывъяс, быттьӧ жельяс, эм тайӧ быдмӧгыслӧн. Жель ёна дойдалӧ. Жель отсӧгӧн лежнӧг «дорйӧ» асьсӧ чегъялӧмысь.

Тӧдмав нӧдкывсӧ. Воча кывсӧ висьтав рочӧн да комиӧн.

Дзормис дзоридз — овлӧ-й тадз —
Зарни рӧма вӧлі,
Сылӧн тӧщӧ еджыд идз:
Чеган — петас йӧлыс.
Кыдзкӧ ӧтчыд вильыш тӧв
Вильшасьыштны воліс:
Дзоридз быттьӧ эз и вӧв —
Иддзыс сӧмын колис.

142 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кутшӧм вӧлі йӧла турун тулыснас?
2. Кутшӧм лои сійӧ гожӧмнас?
3. Кутшӧм лои арланьыс?

143 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

Мыйла, йӧла турун,
Уна платтьӧ вуран:
Первой вижӧс новлан,
Сэсся еджыд овлан?
Гӧн кодь кокни, небыд —
Пӧльышта кӧ, — лэбан.

Тӧдмав нӧдкывсӧ. Воча кывсӧ сет рочӧн да комиӧн.

Видз вылын кок йылын парашютъяс качайтчӧны.

Рочӧн тайӧ быдмӧгсӧ шуӧны одуванчикӧн. Коми йӧз шулӧмаӧсь йӧла турунӧн да йӧла вижъюрӧн. Кокыс либӧ иддзыс тӧщӧ пытшкӧса. Чеган кӧ быдмӧг идзсӧ, то аддзан сэтысь еджыд ва, быттьӧ йӧв. Таысь и нимыс артмӧма.

144 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Коркӧ узьланныд он, катшасинъяс?
Мыйла восьсаӧсь пыр тіян синъяс?

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1. Тӧдан-ӧ тэ тайӧ сьыланкывсӧ?
2. Кутшӧм кык кыв «дзебсьӧма» тайӧ дзоридз нимас?

Лыддьы да велӧд сьыланкывсӧ.

Гӧра вылын оз выйым,
Гӧра вылын оз выйым,
Оз выйым, оз выйым,
Мича нылӧй, Машӧй, оз выйым.

Гӧра вылын оз вотӧ,
Гӧра вылын оз вотӧ,
Оз вотӧ, оз вотӧ,
Мича нылӧй, Машӧй, оз вотӧ.

Сылӧн дозйыс и тыри,
Сылӧн дозйыс и тыри.
И тыри, и тыри,
Мича нывлӧн, Машлӧн, доз тыри.

Гортас Машук мӧдӧдчис,
Гортас Машук мӧдӧдчис,
Мӧдӧдчис, мӧдӧдчис,
Мича нылӧй, Машӧй, мӧдӧдчис.

Яша да Маша
Ёльдорса вӧрысь
Вотісны чуман тыр
Гӧрд сьӧлаоз.
Чӧскыдысь-чӧскыд
Вотӧслӧн кӧрыс,
Мыйла тадз шусьӧ:
«Сьӧла» да «оз»?

145 удж. Вочавидз «Сьӧлаоз» кывбурын юалӧм вылӧ.

146 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Сьӧлаоз быдмӧ васӧд видз вылын, турун пиын. Тусьыс сылӧн пемыдгӧрд рӧма. Тайӧ зэв чӧскыд вотӧс. Дерт жӧ, сійӧс радейтӧ сьӧла.

— Тэ мый медся ёна радейтан сёйны?
— Оз.
— А ичӧт вокыд тшӧтш?
— Оз.

147 удж. Лыддьы кывбурсӧ да содты лӧсялана кывъяс.

Ме да Наста
Тӧдам места,
Лапнас кӧні Шувгӧ ... .
Ичӧт чойлы
Йӧлӧн сёйны
Сэтысь вотім
Содзтыр ... .

148 удж. Вежлав вотны кывсӧ колана ногӧн.

Тӧдмав. Вочавидз комиӧн.

Вок сёйис кӧкъямыс китыр оз, а сылӧн чойыс вит китыр оз. Коді сёйис унджык?

Лыддьы да велӧд сьыланкывсӧ.

Эжва пӧлӧн пӧлӧзнича,
Эжва пӧлӧн пӧлӧзнича,
Мича-мича пӧлӧзнича,
Мича пӧлӧзнича.

Пӧлӧзничасӧ ме ӧкта,
Пӧлӧзничасӧ ме ӧкта,
Мича юркытш сыысь кыа,
Мича юркытш кыа.

ГОЖСЯ СЕРПАСЪЯС

149 удж. Висьтав гожся тӧлысьяс рочӧн да комиӧн. Мыйла июнь тӧлысь шулӧмаӧсь лӧддза-номъяӧн?

150 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Ручка легӧдны оз ков:
Майбыр, гожӧм — сьыв да ов,
Позьӧ чери кыйны уна,
Позьӧ вӧлӧн куртны мунны,
Позьӧ чӧд да ӧмидз вотны,
Оз тай миян кокъяс чотны.
Уна лоӧ гажа лун.
Дзикӧдз бырлас чӧскыд ун.

— Мыйла тэ радейтан гожӧм?
— А школаӧ оз ков ветлыны да.
— А мый кутан вӧчны гожӧмнас?
— Ме радейта пӧчӧкӧд чӧд вотны.
— А ми воккӧд кутам чери кыйны.
— А видз вылын кутан турун пуктыны?
— Да, ме кужа нин турун куртны.
— А ме медся ёна радейта жар лунъясӧ купайтчыны.

151 удж. Юклы висьтсӧ сёрникузяяс вылӧ да гиж. Кытчӧ колӧ, пукты чут.

ВИДЗ ВЫЛЫН.

Гожся асыв Миша да Ваня чеччисны водз найӧ мунісны видз вылӧ турун пуктыны сэні быдмӧ уна оз а дзоридзыс мыйта ю берег дорын быдмӧ уна сэтӧр.

1. Визьнит дз шыа кывъяс.
2. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Кор чеччисны Миша да Ваня?
Кытчӧ найӧ мунісны?
Мый быдмӧ видз вылын?
Мый быдмӧ ю берег дорын?

Тӧдмав нӧдкывсӧ. Вочавидз юалӧм вылас.

Ывла вывсӧ он и тӧд,
Паськӧм йылысь абу тӧжд.
Шонді ёнджыка пыр пӧжӧ,
Мазі ма чукӧртӧ-чӧжӧ.
Ставыс ӧдйӧ кисьмӧ-воӧ,
Кор нӧ татшӧмторйыс овлӧ?

152 удж. Содты колана кывъяс.

Отсӧг: Ме ог тӧд.
Тэ он тӧд.
Сійӧ оз тӧд.

Ме ог ворс.
Тэ он ворс.
Сійӧ оз ворс.

Ме ог бӧрд.
Тэ он бӧрд.
Сійӧ оз бӧрд.

153 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ.

1. Юын ваыс сӧстӧм да шоныд. 2. Видзьяс вылын туруныс кузь. 3. Зонпосни уджалӧны видз вылын. 4. Вӧрын кисьмӧны вотӧсъяс. 5. Нывкаяс киськалӧны сёркни да анькытш. 6. Чоя-вока котӧрӧн мунӧны оз вотны. 7. Ывлаын кос поводдя. 8 Аннуш ваялӧ куканьлы турун.

1. Бӧрйы да гиж «Бать-мамлы отсасьӧм» тема вылӧ сёрникузяяс.
2. Визьнит подлежащӧйяссӧ да сказуемӧйяссӧ.

154 удж. Артмӧд шусьӧгъяс да вуджӧд роч кыв вылӧ.

1. Гожӧмын кӧ час сёрман, во чӧж суӧдны он вермы.
2. Гожся луныд уджсӧ вӧчӧ тӧвся сизим лунлы воча.
3. Мый гожӧмын рӧдитчас, тӧлын ставыс сгӧдитчас.

155 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

ГРАД ЙӦРЫН.

Трактор гӧрӧ, муыс вӧрӧ,
Зіля уджаламӧй йӧрын,
Муыс шоныд, луныс шань.
Пуктам картупель — мӧд нянь.

Вочавидз, мыйла коми йӧз шуӧны картупельсӧ мӧд няньӧн?

156 удж. Вежлав кывъяссӧ колана ногӧн.

157 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

КУЗЬ ЗЭР.

Зэрӧ, помся шливгӧ-зэрӧ,
Абу сылы пом ни дор.
Ланьтіс улич вылын серам,
Вошис сьыланкывлӧн гор.

Вась да Толя нюмъялӧны,
Быттьӧ нюлӧмаӧсь ма:
Градъяс кисъкавнытӧ ӧні
Оз кӧть ковмы вайны ва.

1. Вочавидз, мыйла радлӧны Вась да Толя?

158 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

МУ ВЫЛЫН.

Миян муяс вылын сук
Быдмӧ шобді, ид да сю.
Катшасин да пӧлӧзнича —
Налӧн дзоридзыс зэв мича,
Но ёг турунӧн тай шусьӧ.
Ёг туруныд тыртӧ мусӧ.
Он кӧ нетшкы найӧс, тӧд —
Няньыд быдмыны оз мӧд.

1. Вочавидз, мыйла колӧ нетшкыны ёг турун?

159 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

МУН, КЫРНЫШ.

Эй тэ, кырныш, зэв
ёсь гыж,
Лэбзьы, лэбзьы, лэбзьы —
кыш!
Паськыд вомтӧ эн вай
восьт,
Ньӧти курӧгпи он
босьт.
Оз сюр тэд и курӧг
мам,
Ме ӧд мортыс абу
рам.
Локтӧй татчӧ: чип,
чип, чип.
Найӧс видзысь ме —
Ӧнтип!

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
Кыдзи зонкалӧн нимыс?
Мый вӧчӧ Ӧнтип?
Кутшӧм лэбач кӧсйӧ локны курӧгпиян дорӧ?

2. Бӧрйы лӧсялана кывъяс.

160 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

МИЧА ЛУНӦ ВӦРЫН.

Дзирдалӧ шонді,
Нюмъялӧ йӧр.
Меліа шувгӧ
Сикт гӧгӧр вӧр.

Коз пу да пожӧм,
Ньыв пу да кыдз
Гож улас муртса
Вӧрӧны сідз.

Вашкӧдчӧ накӧд
Небыдик тӧв,
Быттьӧкӧ некор
Скӧрӧн эз вӧв.

Кымӧрсӧ сійӧ
Талун оз вай.
Быдлаын кылӧ
Збой колипкай.

1. Волысь кутшӧм кад петкӧдлӧма М. Лебедев аслас кывбурас?
2. Корсь кывбурысь кывъяс юалӧмъяс серти

3. Велӧд кывбурсӧ наизусть.
4. Корсь серпас вылысь коз пу.

161 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ.

1. Тӧлыд юалас, мый гожӧмнас вӧчин.
2. Гожӧмын кӧ он пӧсявлы, тӧвнас он и шонавлы.
3. Гожӧмнас кӧ узян, тӧвнас шогӧ усян.

162 удж. Артмӧд да гиж сетӧм кывъясысь сёрникузяяс.

ГӦГӦР СЬЫЛӦ.

1. Дыр нин сулалӧ шоныд поводдя.
2. Веж рӧмӧн вевттьысис му.
3. Мича дзоридзьяс вылӧ лэптісны юрнысӧ.
4. Сиктын да вӧрын зэв гажа.
5. Гӧгӧр сьылӧны лэбачьяс.
6. Мазіяс да юрсигусьяс лэбалӧны сынӧдын.
7. Чужӧмад ӧвтӧ чӧскыд дукӧн.

Шонді пӧся вашъялӧ
Енэж шӧрын дыр.
Лэбач сьылӧм шыясӧн
Чужан муӧй тыр.

Висьтав, кор тайӧ овлӧ?

ВЕТЛАМ, ЁРТЪЯС, ЧЕРИ КЫЙНЫ

163 удж. Лыддьы висьтсӧ колана ногӧн.

КОМИ ЮЯС.

Печора, Эжва да Сыктыв — Коми Республикаын медыджыд юяс.
Тӧвнас найӧ узьӧны кыз йи улын. Тулыснас кылалӧ йи и юяс паськыда ойдлӧны. Визув шоръяс вайӧны васӧ ыджыд юясӧ. Гожӧмнас ю кузя кылӧдӧны пуръяс, кыскалӧны груз. Йӧз ветлӧны пыжӧн да катерӧн чери кыйны, вотчыны. Мича теплоходъяс новлӧдлӧны йӧзӧс сиктъясӧ да каръясӧ. Мичаысь-мича миян коми юяс.

1. Висьтав коми ю нимъяс.
2. Мыйӧн ветлӧны йӧз ю кузя гожӧмнас?

165 удж. Лыддьы сёрникузяяс. Рочӧн сетӧм кывъяссӧ комиӧд.

Вокӧй ньӧбис лавкаысь выль крючок.
Пӧльӧ вӧчис крепыд удочку.
Рытнас воккӧд корсялім червяков.
Асывнас пыжӧн мунім рыбачить.
Луннас ӧзтім костёр.
Бипур весьтӧ ӧшӧдім котелок.
Регыд пусис чӧскыд уха.
Лунтыр ми воккӧд рыбачили.
Рытнас миян дорӧ воис тӧдса рыбак.

Тӧдан-ӧ тэ чери нимъяс?

166 удж. Велӧд чери нимъяс комиӧн и рочӧн.

Тэ вуграсян.
Сійӧ вуграсьӧ.
Ті вуграсянныд.
Найӧ вуграсьӧны.

Ме купайтча.

1. Гырысь сьӧмыс зарни рӧма.
Ачыс паськыд, быттьӧ тасьті.
Васьыд кыскиг частӧ водӧ.
Чериыслӧн нимыс ... .

2. Вӧрса визув юын олӧ.
Вуджӧрысь и шумысь полӧ.
Тшыгмас — сёйӧ бобув, ном.
Тайӧ, дерт жӧ, лоӧ ... .

3. Сӧстӧм ваын любӧ сылы.
Бадьяс дорын олӧ-вылӧ.
Здукӧн кыян кило кык.
Нимыс сылӧн бадькор ... .

4. Оз на овмӧдчы быд тыӧ.
Яйыс чӧскыд, но и лыӧсь.
Нюитсьыд вӧтлы тэ кӧть кыдз,
Оз и мыччысь — тайӧ ... .

5. Овлӧ ыджыд да зэв кыз.
Шедас — пессьӧ: баз да быз!
Сійӧ-й полан, мед оз мын.
Тайӧ чери рӧдыс ... .

6. Войнас узьӧ, луннас кыйсьӧ.
Вомас пиньыс сылӧн уна.
Курччас сідз, мый петас вир.
Тайӧ, дерт жӧ, азым ... .

173 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс.

Чери олӧ ваын

174 удж. Лыддьы пудъясьӧмсӧ. Велӧд да пудъясь ёртъясыдкӧд.

Ӧтик-мӧтик,
Кык да куим,
Нёль-ӧ-витӧн
Юква пуим.
Пуксим сёйны
Сійӧс квайтӧн.
Сизимӧдыс лои
Пайтӧм.

175 удж. Гиж висьтсӧ. Коланаинӧ пукты чут.

Гожся лунӧ Веня ёртыскӧд ветліс вуграсьны. Сылы шедісны ёкышъяс да кельчияс. Ёртыс кыйис кык ёді да вит йӧрш. Ёгор дядь вуграсис пыжсянь. Сылы шедісны сиръяс. Сирлӧн пиньясыс ёсьӧсь. Сійӧс кыйны колӧ ён вугыр.

176 удж. Висьтав бать-мамыдлы чери нимъяс комиӧн.

177 удж. Корсь ӧти кывйысь уна кыв.

179 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

ЙӦРШ КЫЙЫСЬ ВАНЬ.

Тулыс чӧж и гожӧм чӧж
Шедӧ Ваньлы сӧмын йӧрш.
Кытчӧ вугырсӧ оз чӧвт,
Сэні-й мылькъя синма чӧрт.

Мамыс шуӧ: «Но и мед,
Ставлы сын да сир оз шед.
Йӧршсьыд юква зэв жӧ бур,
Шедӧ весиг кынӧм нур».

Тшӧтш жӧ радлӧ Васька кань,
Кыйӧ йӧршъясӧс мый Вань.
Кынӧм сюмалӧм оз тӧд,
Кажгас гоз-мӧдӧс — и пӧт.

Дона Ванюк, шедӧ мый,
Сійӧс на и ӧні кый.
Мый оз кутчысь, мый оз шед,
Батьыд эм да, кыйӧ мед.
Воас кад — и шедас кит.
Аслым шедліс нёль-ӧ-вит.

1. Вочавидз, мый абу збыль тайӧ кывбурас?
2. Сёрнит ёртыдкӧд юалӧмъяс серти.
Кутшӧм чери шедӧ Ваньлы?
Мыйла радлӧ Васька кань?
Шедас оз Ваньлы кит?
3. Кутшӧм чери нимъяс паныдасьлӧны тайӧ кывбурас.

Рытнас меным шедіс вит ёді.

181 удж. Лыддьы висьтсӧ колана ногӧн.

АСЬСӦ КЫЙИС.

Шоныд гожся асылӧ орчча керкаысь куим вок босьтісны вугыр шатинъяс да мӧдӧдчисны ю дорӧ чери кыйны. Недыр мысти кыла — кодкӧ ёна бӧрдӧ. Видзӧдлі ӧшиньӧ, а меддзоля вокыс бӧр нин локтӧ. Котӧрӧн петі сы дорӧ.
— Мый нӧ лои? — юася.
— Кы-ы-ы-йи, — бӧрдӧм сорӧн вочавидзӧ сійӧ, а юрсӧ тешкодя боклань пӧлыньтӧ.
— Кодӧс кыйин? Чериыд нӧ кӧні?
Киас, вугыр шатин кындзи, нинӧм эз вӧв.
— Ачымӧс кыйи, — шуис сійӧ да индіс пель вылас.
Вугырыс, вӧлӧм, зонка пеляс сатшӧма да бӧрсӧ оз шед. Ачым видлі мынтӧдны, да эз артмы. Сэтчӧ жӧ батьыс локтіс да шмонитыштіс:
— Ыджыдджык вугыр коліс босьтны та ыджда чериыдлы.
Регыд и кык зонкаыс локтісны, прамӧй уна чери вайисны. Но медся ыджыдсӧ век жӧ медічӧтыс «кыйис».

182 удж. Лыддьы гораа да колана ногӧн.

Орчча керкаысь, мӧдӧдчисны, меддзоля, тешкодя, пӧлыньтӧ, кындзи, индіс, сатшӧма, шмонитыштіс, ыджыдджык, медічӧт.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1. Кытчӧ мӧдӧдчисны куим вок?
2. Мый босьтісны зонкаяс?
3. Коді регыд бӧр локтіс?
4. Мыйла бӧрдіс ичӧт зонка?
5. Кодӧс «кыйис» дзоля вок?

184 удж. Лыддьы пудъясьӧмсӧ.

Ӧтик-кык,
Пысась меным кельчи-мык!
Куим-нёль,
Вугыр, вужляӧ эн коль!
Вит да квайт,
Уна шедӧмтӧ ог чайт!
Сизим,
Пӧсь чайтӧгыд йизим!
Кӧкъямыс,
Ваыс туліс-ямис!
Ӧкмыс,
Кило чери ӧкмис!
Дас,
Мыйта кыйи — ставыс ас.

ВОИС ГОЖСЯ КАНИКУЛ

Рӧмпӧштанӧ видзӧдлі,
Ачымӧс эг тӧд.
Ныр выв ставнас кульсьӧма,
Чужӧм са кодь сьӧд.

Гожъялӧмыд кыдзи! —
Нюмсермуніс мам. —
Юльнад, майбыр, позьӧ,
Гожъявны и тан.

Оз ков бара-й море,
Сочи ни Кавказ.
Ва и сынӧд, шонді —
Ставыс миян ас.

Аски бара пондам
Гожъявны лунтыр,
Шоныд лыа вылын
Дурны-ворсны дыр.

Медым сӧмын кымӧр
Кысянькӧ эз лок!
Медым сӧмын зэрыс
Купайтчӧм эз торк.

185 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

— Кӧні тэ кутан шойччыны гожӧмнас?
— Ми бать-мамкӧд мунам Сочиӧ, саридз дорӧ.
— А ме кута гожйӧдчыны Эжва ю дорын.
— А ми воккӧд чери кыйигӧн пыр купайтчам да гожйӧдчам.
— А ме ог радейт гожйӧдчыны. Сӧмын купайтча.
— Ме колляла гожӧмсӧ Выльгортын ыджыд мам ордын.
— А ми кутам уджавны и шойччыны дачаын.

УРОК ВЫЛЫН ТШӦКЫДА ПАНЫДАСЬЛЫСЬ КЫВЪЯС ДА ВЫРАЖЕНИЕЯС

КОМИА-РОЧА КЫВЧУКӦР

ӦНІЯ КАД

ме гижа
тэ гижан
сійӧ гижӧ
ми гижам
ті гижанныд
найӧ гижӧны

ме ог гиж
тэ он гиж
сійӧ оз гиж
ми огӧ гижӧй
ті онӧ гижӧй
найӧ оз гижны

КОЛЯН КАД

ме пасьтаси
тэ пасьтасин
сійӧ пасьтасис
ми пасьтасим
ті пасьтасинныд
найӧ пасьтасисны

ме эг пасьтась
тэ эн пасьтась
сійӧ эз пасьтась
ми эгӧ пасьтасьӧй
ті энӧ пасьтасьӧй
найӧ эз пасьтасьны

ЛОКТАН КАД

ме ворса
тэ ворсан
сійӧ ворсас
ми ворсам
ті ворсанныд
найӧ ворсасны

ме кута ворсны
тэ кутан ворсны
сійӧ кутас ворсны
ми кутам ворсны
ті кутанныд ворсны
найӧ кутасны ворсны

ӦМИДЗ ТУСЬ

2 КЛАССА ЧЕЛЯДЬЛЫ КОМИӦН СЁРНИТНЫ ВЕЛӦДЧАН НЕБӦГ

— сёрнит тадзи
— нюмсер, шмонь, теш
— тӧдмав
— тест
— кывчукӧр
— велӧд сьыланкыв
— содтӧд удж
— омоним
— синоним
— антоним

Дона челядь!
Чолӧмала тіянӧс выль велӧдчан воӧн. Таво ті тӧдмаланныд выль кывъяс, велаланныд бурджыка сёрнитны комиӧн, лыддянныд уна мойд, висьт, кывбур.

ВАЙ ТӦДМАСЯМ.

ДЕТИНКА. Видза олан. Вай тӧдмасям. Ме Толя. А тэнад мый нимыд?
ДЕТИНКА. Бур лун! Нимӧй Вова. А ёртлӧн нимыс Миша. Вай тӧдмасям.
ТОЛЯ. Вай. Менам тшӧтш эм ёрт. Сылӧн нимыс Юра. Ми велӧдчам ӧтлаын.

1 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Видза олан, тӧдмасям, тшӧтш, велӧдчам.

3 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Тайӧ — ме.
А тайӧ — Дима.
Тайӧ — менам чужан сикт.
Димакӧд ми тӧдмасимӧ
Тӧрыт дзик.
Дима олӧ Сыктывкарын.
Сиктын — гӧсьт.
— Тані со детсад да ясли,
Сэтчӧ ветлӧ дзоля чой.
Эстӧн больнича, аптека,
Сэтчӧ огӧ мунӧй тэкӧд.
Но а тайӧ — миян школа,
Татчӧ велӧдчыны волам.
Дима шуӧ: — Вывті бур
Овны тіян сиктын дыр.

4 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыдзи тэнӧ шуӧны? 2. Тэ коді: нывка али детинка? 3. Тэнад эм ёрт?

5 удж. Содты колана кыв.

Нимӧй ... . Ме ... . Меным ... арӧс. Ме ола ... . Менам эм ёрт. Сылӧн нимыс ... .

— Менам эм акань.
— Кыдзи аканьыдлӧн нимыс?
— Кагаӧй.
— Кутшӧм тешкодь нимыс!

А: — Ме Вася. А тэнад кыдзи нимыд?
Б: — Лида.

Мӧвпышт бура.

Серпасалӧмсӧ шу комиӧн. Быд визьын кывъяссьыс босьт медводдза шыпассӧ да йит.

Тэ тӧдмалін челядьлысь нимсӧ. Найӧ кутасны отсасьны тэныд коми кыв велӧдігӧн.

Нӧшта кодкӧ кутас отсасьны тэныд. Комиӧд кывъяссӧ да тӧдмав, коді тайӧ.

ШКОЛА ДОРЫН.

Нывкаяс да зонкаяс мунӧны школаӧ. Найӧ — велӧдчысьяс. Школаныс выль да ыджыд. Велӧдысьыслы челядь нуӧны гӧрд, лӧз да кольквиж дзоридзьяс.

ВЕЛӦДЧЫСЬ. Видза олан, Таня!
ТАНЯ. Видза олан, Валя.
ВАЛЯ. Кыдзи лоӧ комиӧн: «Я учусь во втором классе»?
ТАНЯ. Ме велӧдча мӧд классын.
ВАЛЯ. А кыдзи лоӧ комиӧн: «Сегодня будет урок коми языка»?
ТАНЯ. Талун лоӧ коми кыв урок.
ВАЛЯ. Бура сёрнитан коминас. Со звӧнок нин. Ӧдйӧджык пырам школаӧ.

6 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Видза олан, дона школа!
Видза олан, муса класс!
Миян тіянысь зэв ёна
Ставлӧн бырӧма нин гаж.

7 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Выль, ыджыд, челядь, велӧдысьяс, кольквиж, дзоридзьяс, велӧдчысьяс, кыдзи, ӧдйӧджык.

9 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Гиж да быд сёрникузя помӧ пукты колана пас.

Миян, класс ыджыд да югыд. Ӧшинь вылын быдмӧны мича дзоридзьяс. Стенын ӧшалӧны серпасъяс. Классын эм телевизор. Классным сӧстӧм да гажа.

10 удж. Велӧдчы юасьны комиӧн.

Даша велӧдчӧ мӧд классын.

Отсӧг:
1. Коді велӧдчӧ мӧд классын?
2. Кутшӧм классын велӧдчӧ Даша?

Стенын ӧшалӧ серпас.

Классын быдмӧны мича дзоридзьяс.

11 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Гласнӧй шыпасъяс улӧ карандашӧн пукты чут.

Быд вежонӧ ӧтчыд петӧ
Миян классын стенгазета.
Кор кӧть школаӧ эн лок,
Ӧшалӧ сэн «Звӧн-звӧнок».

Первой номерыс кор петіс на,
Тайӧ нимсӧ сылы сетісны
Даша, Маша, Валя, Галя,
Зина, Нина, Ваня, Саня,
Шурик, Юрик, ме да Влас — 
Ставнас миян мӧдӧд класс.

12 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

Ме велӧда коми кыв.
Тэ велӧдан роч кыв.
Сійӧ велӧдӧ ... .
Ми велӧдам ... .
Ті велӧданныд ... .
Найӧ велӧдӧны ... .

А: — Ме велӧдча мӧд классын. А тэ кутшӧм классын велӧдчан?
Б: — Ме тшӧтш.

Думышт ӧ шыпаса кывъяс.

МИШУК РИСУЙТЧӦ.

Мишук босьтіс карандаш да кабала лист, кутіс рисуйтчыны. Первой сійӧ зэв кузь визь нюжӧдіс.
— Аттӧ, кутшӧм веськыд туйыс!
Сэсся босьтіс турунвиж карандаш да пондіс вӧчавны посни визьяс.
— Тайӧ турун, быдмӧ туй пӧлӧныс.
— Мамӧ, мамӧ, ме нӧшта серпасала коз пу да кӧчильӧс!
— Рисуйт, пиук, рисуйт. Да бӧрас петкӧдлы мамыдлы, мый артмас.
Мишук нӧшта рисуйтіс туй вылас ичӧтик гӧгыль да сетіс мамыслы.
— На, мамӧй, видзӧдлы! Артмис менам?
— Артмӧма, пиук, артмӧма. Кутшӧм нӧ эськӧ мойд серпасалін?

13 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

15 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Надя чоюклы
Рисуйта лючки:
Турунвиж тетрадьяс,
Пенал да ручка,
Сумка да книгаяс
(Эз на и дышӧд).
Нӧшта на рисуйта
Ичӧтик лыжи.
Чойӧй мед школаӧ
Котралӧ ӧдйӧ.

16 удж. Висьтав, кутшӧм рӧма шаръясыс Танялӧн да Ӧньӧлӧн.

17 удж. Висьтав, коді ыджыд, а коді ичӧт.

18 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс.

19 удж. Юась ёртыдлысь.

Отсӧг: Тайӧ мый? — Нянь. Тайӧ коді? — Нывка.

Пашӧ кӧсйис гижны «Паш»,
Киас босьтіс карандаш,
Кабалаӧ пуктіс чут.
Водзӧ гижасьны эз кут,
Гӧгӧрвоис миян Паш:
Велӧдчытӧм карандаш.

Славик серпасаліс вӧлӧс да петкӧдліс батьыслы.
— Вӧлыс тай нӧ бӧжтӧм?! — чуймис бать.
— Бӧжыс карандашын на.

20 удж. Висьтав, мый портфеляд.

Отсӧг: Менам портфельын эм ... , ... .

А: — Менам эм пон. А тэнад?
Б: — Менам эм кань.

Эжва — Печора бӧрын миян мӧд ыджыд ю. «Эжва» нимыс артмӧма эж да ва кывъясысь. «Эжва, Эжва, визув Эжва, коми парма юӧй!» — гижӧ Геннадий Юшков аслас кывбурын.
Эжва ю бокын эмӧсь паськыд эрдъяс.

ВЕЛӦДЫСЬ. Видза оланныд, челядь. Пуксьӧй. Коді талун дежурнӧйыс?
ВЕЛӦДЧЫСЬ. Ме дежурнӧй.
ВЕЛӦДЫСЬ. Коді талун абу?
ЮРА. Ставӧн эмӧсь. Весиг ӧти лишнӧй. ВЕЛӦДЫСЬ. Но? Коді нӧ? Кыдзи нимыд? НЫВКА. Света.
ВЕЛӦДЫСЬ. А коді тэнӧ вайӧдіс школаас? СВЕТА. Ачым локті.
ВЕЛӦДЫСЬ. Мыйла?
СВЕТА. Велӧдчыны.
ВЕЛӦДЫСЬ. А тэныд кымын арӧс?
СВЕТА. Регыд квайт лоӧ.
ВЕЛӦДЫСЬ. Ичӧт на.
СВЕТА. Со Юра меысь на ичӧт, а велӧдчӧ. ЮРА. Ме ичӧт?!
СВЕТА. Ноко, Юра, сувтлы орччӧн.
ЮРА. Мун сэтысь, эн тракйы. Меным сизим арӧс нин.
ВЕЛӦДЫСЬ. Тушаыд ыджыд, а арлыдыд ичӧт. Тэ он кут велавны.
СВЕТА. Ме?! Со тайӧ «М». Тайӧ «А». Орччӧн кӧ гижам, лоӧ «МА». Ӧтчыд «МА» да мӧдысь «МА» лоӧ «МАМА»...
ВЕЛӦДЫСЬ. Тэ зэв сюсь нывка. Но ичӧт на. ВЕЛӦДЧЫСЬЯС. Ми кутам отсавны Светалы. Мед велӧдчӧ.
ВЕЛӦДЫСЬ. Аттӧ дивӧ! Но, сідзкӧ... Пуксьы, Света. Заводитам коми кыв урок.

21 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Пуксьӧй, локтісны, весиг, кыдзи, вайӧдіс, коді, локті, квайт, меысь, орччӧн, сэтысь, мӧдысь, козьналі, сюсь, сідзкӧ.

— Кӧні тэ олан?
— Ме ола Ухтаын, Куратов улича вылын.
— Дивӧ тай! Ме ола Куратов улича вылын жӧ, но Сыктывкарын.

23 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Меным дона сиктса школа,
Сэні уна книга эм,
Сэтчӧ велӧдчыны вола,
Медым сюсьӧн лои ме.

24 удж. Висьтав, коді кӧні олӧ.

Отсӧг: Кань олӧ керкаын.

1. Кӧч олӧ вӧрын.
2. Пӧч олӧ гортын.
3. Ур олӧ горсйын.
4. Чери олӧ ваын.
5. Пон олӧ чомйын.
6. Пышкай олӧ позйын.

25 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

Тшак быдмӧ коз ... .
Ур пукалӧ коз лап ... .
Нывка сулалӧ ӧшинь ... .

26 удж. Содты лӧсялана кывъяс: вылын, улын, дорын, сайын.

Отсӧг: Со коз пу. Коз лап вылын пукалӧ ур.

1. Со му. Му вылын быдмӧ картупель, кушман да сёркни. 2. Ӧшинь улын эжа. Эжа вылын ми ворсам. 3. Воис Выль во. Ми ворсім да сьылім коз дорын. 4. Менам чомйӧй керка сайын.

27 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

КӦНІ САКАР?

Ва стӧканӧ Ичӧт Ваньӧ
Лэдзис ыджыд сакар тор.
Ачыс ворсӧдіс на каньӧс,
Кысук мелі, оз и пур.

Сэсся нюжӧдіс бӧр кисӧ
Юмолысла миян Вань.
Видзӧдӧ да, стӧкан пиас
Лювъялӧ куш сӧмын ва.

Горзӧ Ваньӧ бӧрдӧм сорыс,
Узьны некыдзи оз вод:
— Кӧн нӧ менам сакар торйыс?
Васьыс сійӧс перйис код?

28 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мый сулалӧ пызан дорын? 2. Коді пукалӧ да бӧрдӧ улӧс вылын? 3. Мый куйлӧ пызан вылын? 4. Мый ӧшалӧ стенын?

29 удж. Лӧсьӧд тайӧ кывъясӧн сёрникузяяс.

Йӧра, йӧв, йи, йылысь, вой, мый, вый.

30 удж. Велӧд кывпесансӧ.

Йирӧ Серӧд йӧла йӧн,
Лоӧ рытнас йӧлаӧн.

Содты лӧсялана шыпас. Висьтав, мый эз лӧсяв.

А: — Висьтав, кӧні тасьтіыс.
Б: — Пызан вылын.

1. Нёль вок ӧти шапка улын пукалӧны.
2. Мича ныв пукалӧ керкаын, а кӧсаыс — ывлаын.
3. Керка весьтын ӧшалӧ нянь шӧрӧм, понъяс увтӧны, оз и судзлыны.
4. Джодж улын ош лапа, джадж дорын ош кабыр.

КОДӦН МЕ ЛОА?

— Ывла вылын сідз и тадз
Коля лунтыр жбучкӧ мач.
Сылӧн сувтӧдӧма мог:
Лоны футболистӧн, — висьталіс зонпоснилы Ӧньӧ.
Витя шевкнитіс кинас да шуис:
— Кӧсъя лётчикӧн ме лоны,
Таысь менӧ ошкӧ бать.
Кута велӧдчыны ёна,
Медым ставыс вӧлі «пять».
А Миша пельпомсӧ лэптыштліс да шуис:
— Ог на тӧд ме, кодӧн лоа,
Ыджыд арлыдӧ кор воа.
Гашкӧ, лоа инженерӧн.
Гашкӧ, лоа милиционерӧн.
— Батьӧ моз жӧ быдма кор
(Велӧдча ме бура),
Лоа сы моз жӧ шофёрӧн, — 
Ошйысьыштіс Юра.
— Дерт, шофёрӧн абу лёк, — 
Шыасис сэк Вова, — 
Ас водзӧ ме пукті мог:
Космонавтӧн лоа.

31 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Мыйӧн, жбучкӧ, висьталіс, сёрни, водзӧ, лэптыштіс, ыджыд, ошйысьыштіс, дерт, шыасис.

— Ме кужа ворсны шашкиӧн. Тэ мыйӧн кужан ворсны?
— Шахматӧн. Тӧвнас котрала лыжиӧн, конькиӧн. Ворса хоккейӧн.
— Ме тшӧтш.

ВРАЧӦн
ВЕЛӦДЫСЬӦН
АКАНЬӦН
ПАНЬӦН

Мыйӧн гижӧ детинка?
Детинка гижӧ ручкаӧн.
Мыйӧн рисуйтчӧ нывка?
Нывка рисуйтчӧ кисточкаӧн.

33 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти висьт да нимты.

Кисӧ мыськӧ майтӧгӧн.
Пиньсӧ весалӧ щӧткаӧн.
Юрсисӧ шыльӧдӧ сынанӧн.
Гачсӧ гладитӧ утюгӧн.
Роксӧ сёйӧ паньӧн.
Черисӧ сёйӧ вилкаӧн.

34 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

Отсӧг: Нывка ворсӧ мачӧн.

1. Илля рисуйтчӧ карандашӧн.
2. Машук вундӧ бумагасӧ ножичӧн. 
3. Ӧльӧш кодйӧ мусӧ зырйӧн. 
4. Мам вундӧ няньсӧ пуртӧн. 
5. Колюк кыйӧ чери вугыр шатинӧн.

35 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Отсӧг: — Кыдзи шуан аканьтӧ?
— Аканьӧс шуа Настукӧн.

1. Кыдзи нимыс чой-вокыдлӧн?
2. Кыдзи нимыс бать-мамыдлӧн?
3. Кыдзи нимыс ёртыдлӧн?
4. Кыдзи нимыс велӧдысьыдлӧн?

36 удж. Содты лӧсялана кыв.

Отсӧг: Ме гижа мелӧн.

Ӧльӧксан рисуйтчӧ кисточкаӧн.
Олюк джодж чышкӧ щӧткаӧн.
Мам песласьӧ машинаӧн.
Бать тувъясьӧ мӧлӧтӧн.
Велӧдысь петкӧдлӧ указкаӧн.

37 удж. Содты кольӧм шыпасъяс.

Ыджыд — еджыд
кок — кӧк — кык
джодж — джыдж — джадж
коз — доз
ем — юм
вӧв — рӧв
ныв — тыв
.он — .он

38 удж. Велӧд кывпесан.

Сюйӧ пӧчӧ пачӧ сӧчӧн,
Сёйӧ сӧчӧн чайӧн пӧчӧ.

39 удж. Лыддьы чорыд да небыд согласнӧй шыяссӧ бура шуалӧмӧн. Корсь кодӧн? мыйӧн? юалӧмлы кывъяс.

1. Таня вайис бидонӧн кык литра йӧв. 2. Ми ислалім лыжиӧн. 3. Важӧн комияс ворслісны сигудӧкӧн. 4. Сійӧ гижӧ ручкаӧн. 5. Батьӧй уджалӧ директорӧн. 6. Коді тайӧ уджсӧ вӧчис кык минутӧн? 7. Петя зіля тувъясьӧ мӧлӧтӧн. 8. Зина сёйӧ рок пу паньӧн. 9. Детинкаяс ветлісны карӧ экскурсияӧн. 10. А тӧданныд-ӧ ті, мый комияс черитӧ сёйӧны киӧн? 11. Чолӧмала нимлунӧн! 12. Кузь нэм да бур шуд! 13. Зеленечӧдз ме муні автобусӧн. 14. Зэв бура лыддьысян комиӧн.

40 удж. Думышт тайӧ кывъясӧн сёрникузяяс.

Тешкодь, тэнад, сэні, серпас, лэбач, детинка.

Тӧдмав нӧдкывсӧ. Инды чорыд да небыд с шыа кывъяс.

Овлӧ еджыд, гӧрд и сьӧд,
Сёян, сёян и он пӧт,
Видзӧдлан да вежыд петӧ,
Вотӧсыслӧн нимыс ... .

А: — Мый вӧчӧ мамыд?
Б: — Сійӧ уджалӧ врачӧн.

Комиӧд. Мый казялін ӧткодьсӧ?
 
Содты лӧсялана шыпасъяс.

ШЫРӦН-КАНЬӦН.

Маша тьӧт тшӧкыда корлӧ менӧ нылыскӧд ворсны. Сійӧ шуӧ:
— Ме ветла лавкаӧ да почтаӧ. А тэ, бур пи, пукышт Катякӧд.
Катя радлӧ, кекӧначасьӧ:
— Юрик локтіс, ворсны кутам!
— Кутам, — шуа ме.
— Юрочка, мыйысь тэ кӧсъян ворсны? — юалӧ нывка. — Вай детсадйысь! Но, Юрик? Медводз вӧчам зарядка. Ӧти-кык, ӧти-кык! Вӧч кинад ме моз жӧ!
— Мун! Зарядкасӧ вӧчӧны вольпасьысь чеччӧм бӧрын, меным детсадйысь ворсны абу окота.
— Но, огӧ кутӧй зарядка вӧчны. Вай ворсыштам «шырӧн-каньӧн». Тэ быттьӧ кань, а ме быттьӧ шыр! Но, Юрик?
— Но-о, вай котӧрт, а ме суӧда тэнӧ.
Сӧмын Катя удитіс воськов-мӧд вӧчны, «кань» сійӧс кутіс.
— Тэ он куж ворсныд да! — дӧзмис нывка. — Вай выльысь. Каньыс ӧд первой узьӧ. Куткыртчы, кунь синтӧ.
Ме пукси улӧс вылӧ да шуа:
— Мун котрав. Ме узя нин, — Катя малыштіс синмӧс да заводитіс котравны. — Ме садьми нин.
— Садьмин кӧ, «няв» колӧ шуны, — велӧдіс Катя.
— Няв! — горӧді ме да куті сійӧс. — Ӧні тэ кань. Ме шыр лоа. Топыда кунь синтӧ и узь. Дыр узь. — Ме, дерт, шыравны эг и думайт.
— Ме ог куж шыравнытӧ, — шуи ме недыр мысти. Тэ ичӧтик, тэ и ло шырнас, а ме кань бӧр лоа.
— Вай!
— Няв! Няв! — стрӧга шыаси ме, уськӧдчи шыр вылӧ. Куті Катяӧс. — Ням-ням... сёйи ме тэнӧ.
...Регыд воис Маша тьӧтӧй. «Аттьӧ» меным шуис.

41 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Тшӧкыда, кекӧначасьӧ, мыйысь, вольпасьысь, чеччӧм, быттьӧ, сійӧс, выльысь, узьӧ, куткыртчы, узя, аттьӧ, сёйи.

— Субӧтаӧ ми мунам походӧ.
— Автобусӧн?
— Ог. Ми мунам подӧн. «Туйӧ кӧ он петав, овны он велав», — шуӧ ыджыд мамӧй.
— Бур туй, сідзкӧ!

мунӧ (кыдзи?) подӧн
мунӧ (кыдзи?) скачӧн

43 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Таня ноксьӧ тасьті-паньӧн,
Ваня ворсӧ шырӧн-каньӧн.
Сійӧ тивк — и улӧс вылын,
Сэсся со нин лабич улын.

— Мешайтчыны кутан он?
Ок тэ миян вильыш зон!
— Кута вильшасьны на дыр,
Аддзан он тэ? Ме ӧд шыр.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ:

1. Мый вӧчӧ Таня? 2. Мый вӧчӧ Ваня?

44 удж. Велӧд шусьӧгсӧ.

Важ бур йӧзлӧн шулӧмыс
Менам нэм оз вун:
Йӧлӧн-выйӧн исковтӧ
Гожся мича лун.

45 удж. Думышт кывъяс сетӧм слогъясӧн. Вӧдитчы кывчукӧрӧн.

46 удж. Висьтав, коді мый вӧчӧ да кӧні.

Отсӧг: Челядь ворсӧны джоджын.

1. Нина небӧгъяссӧ видзӧ джаджйын.
2. Пӧль пукалӧ джек вылын.
3. Шыр котралӧ джодж улын.
4. Катшыс куйлӧ жытник сайын.

47 удж. Корсь пӧвсӧ.

дженьыд бӧж
джуджыд ю
еджыд кӧч
ыджыд пон

48 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Уджыд му вылад эм уна,
вӧчны быдтор куж,
мырсьысьлы эн вунӧд шуны:
— Кыпыд удж!

А: — Кӧні уджалӧны бать-мамыд?
Б: — Мамӧй уджалӧ лавкаын, а батьӧй больничаын.

Мед кӧть коді: зон ли, ныв ли,
Сылысь бӧрдӧм шы он кывлы.
«Мам-мам», — шуӧ бурӧн-такӧн,
Дерт жӧ, лоӧ тайӧ ... .

КАРӦ ЭКСКУРСИЯӦН.

Ӧтчыд Коля аслас жырйын вӧчис гортса удж. Кухняын сёрнитісны мам-батьыс.
— Школаын Колялӧн велӧдысьыс висьталіс, коді пӧ бура велӧдчӧ, гожӧмнас ветлас карӧ экскурсияӧн, — висьталіс мамыс.
— Миян Колялӧн эмӧсь тройкаяс. Оз кӧ кут бура велӧдчыны, экскурсияӧн оз и мун, — шуис батьыс.
Коля кыліс тайӧ сернисӧ да шуис:
— Карӧ ветласны бура велӧдчысьяс? И ме тшӧтш кӧсъя ветлыны. Ме кута бура велӧдчыны. И гожӧмнас ветла карӧ экскурсияӧн.
Быд лун сійӧ ветліс школаӧ радпырысь.
Воис тулыс. Тулыс сідзи и кыскӧ челядьӧс ывлаӧ. Но Коля оз пет ывлаӧ. Сійӧ отсасьӧ мамыслы да пуксьӧ вӧчны гортса удж... Велӧдчан во детинка помаліс бура.
— Карӧ экскурсияӧн Коля тшӧтш ветлас, — висьталіс велӧдысь бӧръя урок дырйи.
Гортас Коля локтіс котӧрӧн:
— Мам, ме вуджи коймӧд классӧ! Аски ми автобусӧн мунам карӧ. Ветлам музейӧ, паркӧ, кафеӧ, циркӧ да театрӧ.

49 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Ӧтчыд, удж, сёрнитісны, велӧдысьыс, коді, велӧдчӧ, сёрнисӧ, тшӧтш, радпырысь, сідзи, отсасьӧ, пуксьӧ, вуджи.

— Кутшӧм лун талун?
— Талун четверг.
— А тӧрыт кутшӧм лун вӧлі?
— Середа. Ме ветлі киноӧ.
— Войдӧрлун кутшӧм лун вӧлі?
— Войдӧрлун вӧлі воторник.
— Аски кутшӧм лун лоӧ?
— Аски лоӧ пекнича. Ме муна школаӧ.
— Аскомысь кутшӧм лун лоӧ?
— Аскомысь — субӧта. Ме ветла театрӧ.
— Сэні кутасны петкӧдлыны сёркни йылысь мойд.

ВЕЖОН ЛУНЪЯС

ГОРТӦ
ВӦРӦ
ЫВЛАӦ

Детинка мунӧ школаӧ.
Ур пырӧ горсйӧ.
Ош кавшасьӧ пу вылӧ.
Пон дзебсьӧ чомйӧ.

51 удж. Гиж кывъяссӧ колана ногӧн. Рочӧд.

Керка — ... , вӧр — ... , Сыктывкар — ... , сикт — ... , енэж — ... , пӧтӧлӧк — ... .

52 удж. Содты кольӧм кывсӧ.

Отсӧг: Тайӧ миян керка. Мам пырӧ керкаӧ.

1. Сиктын выль школа. Челядь мунӧны ... . 2. Со сикт. ... воисны карса артистъяс. 3. Со вӧр. Вотчысьяс мунӧны ... . 4. Сыктывкар — Коми Республикалӧн юркар. Ми волім ... . 5. Со енэж. Ме видзӧда ... .

53 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс.

Ме муна ... .
Тэ мунан ... .
Сійӧ мунӧ ... .
Ми мунам ... .
Ті мунанныд ... .
Найӧ мунӧны... .

54 удж. Содты колана кыв. Сёрнит ёртыдкӧд.

— Выльлунӧ тэ кытчӧ ветлін?
— А воторникӧ тэ кытчӧ мунан?

55 удж. Содты колана кыв.

1. Васьӧ пуктӧ небӧгсӧ (кытчӧ?)

2. Лена пуктӧ тетрадьсӧ (кытчӧ?)

3. Челядь мунӧны (кытчӧ?)

ДЗ шыа кывъяс:

— Мый тэ, Таня, гожӧмнас вӧчин?
— Ветлі вӧрӧ ӧмидз вотны. Видз вылын ӧкті мича дзоридз.
— А ӧні кӧдзыдӧсь нин войясыс. Дзодзӧгъяс лэбӧны лунвылӧ. Видзӧдлы ӧшиньӧд. Кыдз пу вижӧдӧма нин. Войнас енэжын дзирдалӧ уна кодзув.

А: — Кытчӧ тэ мунан?
Б: — Ме муна библиотекаӧ.

МАШУК. Мамӧ, лыддьы меным мойд.
МАМ. Ог эшты ме, шӧвктугӧй. Ыджыд мамтӧ кор мыйкӧ мойдны.
МАШУК. Ыджыд мамлӧн ӧчкиыс жугалӧма. Батьӧлӧн кадыс абу жӧ.
ЫДЖЫД МАМ. Ӧньӧ, сёшайтӧй, лыддьы чойыдлы мойдсӧ.
ӦНЬӦ. Машук, ме ӧд тэнад ыджыд вок. Велӧдча мӧд классын нин. Лыддя, дерт, мойдсӧ. Лок, кывзы.

ЧАЧАЯСЛӦН ДОКТОР.

Диван вылын уна йӧз:
Гоз-мӧд акань, ошпи, мӧс,
Сэн жӧ йӧй бӧб — визя гача.
Висьмӧдчӧма со став чача.

Кодлӧн музгыльтчӧма кок,
Кодлӧн аппетитыс лёк,
Межлысь чегӧмаӧсь сюрсӧ,
Мӧслысь поткӧдӧмась юрсӧ.

Ошлӧн пазалӧма ныр,
Каньлӧн кынӧм висьӧ пыр.
Виччысьӧны врачлысь локтӧм:
— Кор нин воас бара доктор?

Локтіс ӧкмыс часын стӧч
Чачаяслӧн мелі врач,
Висьысь войтыр дорӧ петіс,
Быдӧнлы лекарство сетіс.

Кынӧмӧн оз норась кань:
Юӧ йӧв и сейӧ нянь;
Муніс дзоньвидзаӧн гортас
Варгыль ош и сылӧн ёртыс.

Важсьыс ён нин межлӧн сюр,
Мӧслысь вурӧмаӧсь юр,
Некод эз коль китӧм-коктӧм...
— Аттьӧ тэныд, муса доктор.

56 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Мойдчӧм, лыддьы, сёшайтӧй, висьмӧдчӧма, музгыльтчӧма, чегӧмаӧсь, сюрсӧ, мӧслысь, висьӧ, виччысьӧны, висьысь, йӧв, сёйӧ, дзоньвидзаӧн, важсьыс.

пӧчлӧн
пӧльлӧн
нывлӧн
пилӧн

— Кодлӧн тайӧ аканьыс?
— Олялӧн.
— А мыйла аканьлӧн платтьӧыс няйт?
— Талун субӧта. Олялӧн аканьыс пывсяс да вежас паськӧмсӧ. Аканьлӧн мамыс, Оля, песлалас платтьӧсӧ.
— Ичӧтысянь кӧ радейтан удж, лоан бур уджалысьӧн.

Леналӧн акань
кӧчлӧн морков
каньлӧн шыр
Мишалӧн серпас

58 удж. «Чачаяслӧн доктор» кывбур серти висьтав, кодлӧн кыті висьӧ. Содты колана шыпасъяс.

1. Меж... чегӧма сюр. 2. Мӧс... потӧма юр. 3. Ош... пазалӧма ныр. 4. Кань... висьӧ кынӧм. 5. Акань... музгыльтчӧма кок.

59 удж. Висьтав, кодлӧн эм коді.

Отсӧг: Мамлӧн эм ныв.

1. Внучкалӧн эм ... . 2. Воклӧн эм ... . 3. Ыджыд батьлӧн эм ... . 4. Челядьлӧн эм ... . 5. Батьлӧн эм ... .

Отсӧг: бать-мам, внук, внучка, пи, пӧч, пӧль, ыджыд бать, чой.

60 удж. Содты колана кывъяс.

Отсӧг: Челядьлӧн эм мам.

1. ... эм вок. 2. ... эм ыджыд бать. 3. ... эм внучка. 4. ... эм челядь. 5. ... эм пӧч-пӧль.

61 удж. Ворсыштӧй.

Ичӧтик пышкайлӧн кынӧмыс висьӧ.
Кӧн вӧлін, кӧн ветлін, ичӧтик пышкай?
Ичӧтик пышкайлӧн мышкуыс висьӧ.
Кӧн вӧлін, кӧн ветлін, ичӧтик пышкай?
Ичӧтик пышкайлӧн пельыс висьӧ.
Кӧн вӧлін, кӧн ветлін, ичӧтик пышкай? ...

62 удж. Рочӧд шусьӧгъяссӧ.

1. Лэбачлӧн ичӧт юрыс да ыджыд вежӧрыс.
2. Дышлӧн пыр кык мыш.
3. Сырчиклӧн вӧсни кокыс да йи чегъялӧ.
4. Мамлӧн чунь помыс небыд.

63 удж. Содты лӧсялана кыв.

Отсӧг: Ошлӧн пасьыс шоныд.

1. Каньлӧн гыжйыс лэчыд.
2. Йӧралӧн кокыс тэрыб.
3. Ручлӧн гӧныс шыльыд.
4. Урлӧн куыс дона.

ТШ шыа кывъяс:

— Менам ёртлӧн эм Катшыс пон.
— Менам понйыд эм жӧ. Середаӧ ме ветлі тшем вӧрӧ тшак вотны. Буско тшӧтш. А катшаяс аддзисны Бускоӧс да заводитісны тшетшкыны.
— А кутшӧм нӧ тшак вотін?
— Уртшак. Понтшактӧ да гут кулан тшактӧ эг вот.
— Миян потшӧс бокын анькытш быдмӧ. Лок ветлам.
— Но ӧд сэні и петшӧр быдмӧ!

64 удж. Велӧд кывпесансӧ.

Потшӧс пӧлӧн петшӧр ытшка,
Кутш да катша петшӧр пытшкын.

А: — Воторникӧ Сашалӧн чужан лун.
Б: — Чужан лунӧн, Саша!

Дзоля-дзоля керка, керка тырыс олысь, ни ӧдзӧс, ни ӧшинь абу.

БУР МАМ.

Менам мамӧй медся бур.
Сыысь мусаыс оз сюр.
Менӧ пасьтӧдӧ и вердӧ,
Шонтӧ аслас сьӧлӧм бердын,
Ичӧт юрӧ кӧдзӧ сям...
Тіян эм-ӧ татшӧм мам?

менам мам (мамӧй)
менам бать (батьӧй)
менам пальто (пальтоӧй)

Тайӧ мамӧй.
Тайӧ менам мам.
Тайӧ вокӧй.
Тайӧ менам вок.

65 удж. Содты лӧсялана кыв.

1. Менам эм кань.
2. Менам чой уджалӧ воспитательӧн.
3. Менам вок велӧдчӧ университетын.

тэнад мам (мамыд) — твоя мама
тэнад бать (батьыд) — твой папа
тэнад пальто (пальтоыд) — твоё пальто

— Тэнад ичӧтик чойыд сёрнитӧ нин?
— А мыйла сылы сёрнитнысӧ? Сӧмын сійӧ муртса бӧрддзас, сылы и сідз ставсӧ сетӧны.

сылӧн мам (мамыс)
сылӧн бать (батьыс)
сылӧн пальто (пальтоыс)

Тайӧ Ӧньӧ да сылӧн чойыс.
Тайӧ Таня да сылӧн вокыс.

66 удж. Рочӧд.

1. Кӧні вокыд? 2. Пӧльӧй пӧрысь нин. 3. Сылӧн мамыс зэв том. 4. Менам эм выльтор. 5. Сылӧн эм ёрт. 6. Тэнад эм «Би кинь» журнал?

миян мам (мамным)
миян бать (батьным)

67 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Миян пӧчӧ ставсӧ вӧчӧ,
Ок, майбырӧй, сё майбырӧй!

Быдмӧ Ваня ӧтка пиӧн,
Ӧтка пиӧн, кужтӧм киӧн.

Сылӧн радейтана пӧчӧ
Гортын ставсӧ ачыс вӧчӧ.

Ичӧт дырйи менам оз вӧлі артмы л шы, сы пыдди артмӧ вӧлі й шы. Ме кӧсъя шуны: йӧлыд шома, а артмӧ: йӧйыд шома. Гырысьджык челядь ме вылын сералӧны: йӧйыд, шуӧны, йӧй и эм — абу шома ни юмов.
Кӧсъя шуны: менам лӧг петӧ, а артмӧ: менам йӧг петӧ. Бара ме вылын сералӧны — сьӧмдӧмаӧсь.

68 удж. Думышт щ шыпаса кывъясӧн сёрникузяяс.

69 удж. Тӧдмав нӧдкывсӧ. Воча кывсӧ серпасав.

Няйт кӧмӧн кӧ гортад пыран,
Джоджыд муӧн регыд тырас.
Кинад мутӧ он на ӧкты,
Тайӧс бура вӧчас ... .

А: — Кӧні тэнад бать-мамыд? Б: — Гортын.

Сытӧг эз чуж эськӧ олӧм.
Мелі нюмсьыс ставлы долыд.
Коді мусӧ, васӧ шонтӧ?
Тайӧ миян зарни ... .

АРСЯ ПОВОДДЯ.

МАМ. Чеччы, зарниӧй, асыв нин воис. Школаӧ мунан кад.
ӦНЬӦ. Но, час чечча. А кутшӧм талун поводдяыс?
МАМ. Арся поводдя. Талун зэрӧ. Енэжыс кымӧра. Шондіыс абу. Ывлаын тӧла. Пасьтась шоныдджыка — дӧрӧмась, гачась, свитерась, шапкаась, курткаась да резина сапӧгась.
ӦНЬӦ. Мед кӧть зэрӧ
Сувтса зэрӧн,
Шоныд зэрыд бур.
Сэсся кыдз нӧ,
Мамӧ, быдма,
Оз кӧ кӧтась юр?
МАМ. Ачыд кывбурсӧ лӧсьӧдін?
ӦНЬӦ. Эг. Тайӧ кывбурсӧ гижис Серафим Попов. Ме лыдди «Би кинь» журналысь. Мамӧ, а тӧрыт вӧлі бур поводдя?
МАМ. Да ... . Тӧрыт вӧлі шондіа. Енэжыс лӧз. Кос вӧлі. Лӧнь да шоныд.

70 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Чеччы, поводдя, кутшӧм, шондіыс, пасьтась, шоныдджыка, дӧрӧмась, зэрӧ, сэсся, лӧсьӧдін, лыдди.

72 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ. Серпасъяс местаӧ висьтав колана кывъяс.

1. Менам гӧрд. А тэнад гӧрд
2. Леналӧн кольквиж. Светалӧн кольквиж.
3. Игорьлӧн турунвиж. Мишалӧн турунвиж.

Град выв пуктас

73 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Ок и зэрӧ, зэрӧ.
Шондіа, да зэрӧ.
Гажсӧ шонді вӧзйӧ,
Челядьлӧн син ӧзйӧ — 

Чиктылӧны, котралӧны,
Нимкодьпырысь шуалӧны:
— Выль зэр улын быдмӧдчам,
Быдмӧдчам да ёнмӧдчам.

Кут тӧд вылад: зэр, шонді, челядь кывъяс шуигӧн -яс эн содты.

74 удж. Содты колана кывъяс.

Кӧч котӧртӧ.
Кӧчьяс котӧртӧны.

Джыдж лэбӧ.
Джыджъяс лэбӧны.

Кыдз пу сулалӧ.
Кыдз пуяс сулалӧны.

Ошпи пукалӧ.
Ошпиян пукалӧны.

75 удж. Лыддьы серпасъяс серти.

Отсӧг: — ӧти ош.

76 удж. Висьтав сӧмын уна лыда кывъяссӧ.

Дзодзӧгъяс, кӧчьяс, джадж, кепысь, мӧсъяс, велӧдчысьяс, чипанпи, йӧрапиян, чышъян, лэбач.

77 удж. Корсь пӧвсӧ.

78 удж. Лыддьы коми шусьӧгъяс. Корсь роч пӧвсӧ.

1. Ар бӧрын гожӧм оз пуксьывлы.
2. Арыд тыра караб кодь.
3. Арнад катша и рака пӧт.
4. Арся луныд кӧч бӧж кузьта.

— Мыйла нӧ тэ, Маша, серпасалӧмыд нывкалысь синсӧ кымӧс вылас?
— Синмыс сылӧн чуймӧмысла сэтчӧ кайӧма.
— Семӧлӧн вӧлі куим кампет, ӧтиӧс сійӧ сетіс ёртыслы, — висьталӧ велӧдысь. — Кымын кампет аслыс колис?
— Горш Семӧыд некодлы оз сет! — горӧдіс Ӧньӧ. — Менсьым на мырддяс.

А: — Коді пукалӧ ув вылын?
Б: — Ме думысь, лэбач.

1. Менӧ тшӧкыда корӧны, виччысьӧны, а петкӧдча кӧ, ставныс дзебсьӧны.
2. Зэра кадыд сылы бур,
Пыр и мыччас мусьыс юр.
Олӧ лун дай олӧ мӧд,
Быдмӧ вывлань, шог оз тӧд.
Гӧрд шляпаа, вывті тшап — 
Зэв кыз кока косьтан ... .

ВАНЬӦ ДА САНЬӦ.

Кӧр видзысьяслӧн чум тыдалӧ ылӧдз. Чумкӧд орччӧн дадь вылын пукалӧны кык вок, Саньӧ да Ваньӧ.
— Ноко, висьтав, тайӧ кутшӧм шыпас? — юаліс Ваньӧ орччӧн пукалысь вокыслысь.
— Тайӧ? Тайӧ... Вунӧма!
— Тӧрыт на тӧдін да! Он тӧд?
— Часлы!..
— Ӧдйӧджык но!
— А-а-а! Тӧда, тӧда! Тайӧ «А-а-а!» шыпас.
— Но, а тайӧ шыпассӧ тӧдан?
— Тайӧс тӧда. Тайӧ «кӧлач» шыпас.
— Кӧлач?!
— Да. Кӧлач.
— Ноко. Мӧвпышт бурджыка. Кор батьыд уна чери кыйӧ, тэ сэки мый шуан, кор чуйман?
— Уна чери? О-о-о! «О» шыпас!
А мамыс вердӧ батьсӧ чомдорса бипур вылын пуӧм шыд-рокӧн, чайӧн юкталӧ. Найӧ орччӧн пукалӧны, кывзӧны челядьлысь сёрнисӧ да гусьӧн радлӧны-вашъялӧны.

79 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Кӧр видзысьяслӧн, орччӧн, висьтав, кутшӧм, пукалысь, ӧдйӧджык, таиӧ, бурджыка, гусьӧн.

81 удж. Думышт быд шыпасӧн кыв. Вӧдитчы кывчукӧрӧн.

82 удж. Отсав серпасалысьлы гижны анбур.

Шыяс ми кылам да шуам. Шыпасъяс ми аддзам да гижам.
Опонь дядь юалӧ вит арӧса Колялысь:

— Тэ кужан серпасавны?
— Кужа.
— А гижны?
— Кужа жӧ.
— А лыддьысьны?
— Ог. Шыпасъяссӧ ог на тӧд.

83 удж. Висьтав ӧ шыпассянь заводитчан кывъяс.

84 удж. Гиж анбур серти.

1. Вежон лунъяс: четверг, субӧта, выльлун, середа, воторник, пекнича, вежалун.
2. Коми кар нимъяс: Сыктывкар, Ухта, Емва, Усинск, Печора, Воркута, Инта, Вуктыл, Микунь, Сосногорск.
3. Коми газет да журнал нимъяс: «Коми му», «Чушканзі», «Би кинь», «Йӧлӧга», «Войвыв кодзув».
4. Коми ю нимъяс: Эжва, Сыктыв, Печора, Изьва, Луза, Уса, Висер, Вашка.

85 удж. Лыддьы кывъяссӧ. Висьтав, мыйӧн найӧ торъялӧны.

Велӧдысь — велӧдчысь, вӧв — вӧр, кӧк — кӧч, шыд — шыр, руч — руд, коз — кок, мыр — ныр — шыр, кань — пань — чань, джодж — джыдж — джадж.

86 удж. Лыддьы важ нӧдкывсӧ.

Кар дорын керасьӧны, а татчӧ чагъясыс чеччалӧны.

А: — Кымын шыпас коми анбурын?
Б: — ... шыпас.

1. 33
2. 34
3. 35
4. 36

Думышт куим шыпаса кывъяс.

Арнас кӧч лэптіс выль керка. Колис тэчны пач. Ныв-пияныс отсасьӧны батьыслы: коді кирпич пыртлӧ, коді мыччалӧ сылы. Уджыс пуӧ.
Выль керка дорті мунӧ меж. Кӧч аддзис межӧс да чукӧстіс:
— Лок, Мегар, пач тэчны отсав... Шуӧны, тэ пӧ мастер. А ме первойысь пачсӧ тэча да, гашкӧ, оз артмы.
— Да-а, ме-е мастер! Пачтӧ тэчны и жугӧдны верма. Тӧрыт ме-е-е ёна люкаси да талун юрӧй висьӧ. Коркӧ мӧдысь отсала.
Кӧч нинӧм эз шу, сӧмын зільджыка заводитіс уджавны. Регыд мысти пачыс вӧлі дась нин. Кӧч-мам пуис сэні ыджыд чугун тыр капуста шыд. Восьса ӧшиньӧд чӧскыд дукыс ылӧдз разаліс.
Меж кыліс чӧскыд дуктӧ да локтіс Кӧч керка дорӧ:
— Эй, Табъя кок! Помнитан, ме кӧсйи тэныд отсасьны?
— Помнита, — вочавидзис Кӧч.
— Ме-е-е со локті шыдтӧ сёйны отсавны... .
— Аттьӧ, Мегарин! Ми и тэтӧг шыднымӧс помалам.
Кӧчпиян серӧктісны да зіля кутісны панясьны.

87 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Лэптіс, тэчны, отсасьӧны, мыччалӧ, аддзис, люкаси, висьӧ, зільджыка, регыд мысти, дась, сэні, ыджыд, восьса, ылӧдз, серӧктісны, панясьны.

— Челядь, ме уджала «Йӧлӧга» газетын. Ме — журналист. Кора вочавидзны менам юалӧмъяс вылӧ. Мый ті вӧчанныд школаын?
— Ми велӧдчам.
— Олег, а тэ отсасян мамыдлы?
— Да. Ме отсася.
— А мый тэ вӧчан?
— Ме мыськала дозмук.
— Петя, а тэ отсасян мамыдлы?
— Ог. Ме отсася батьлы.
— Шань! А кыдзи тэ отсасян?
— Ме отсала сылы газет лыддьыны да телевизор видзӧдны.

ме гижа
ме лыддьыся

ми гижам
ми лыддьысям

тэ гижан
тэ лыддьысян

ті гижанныд
ті лыддьысянныд

сійӧ гижӧ
сійӧ лыддьысьӧ

найӧ гижӧны
найӧ лыддьысьӧны

89 удж. Содты колана кывъяс.

Отсӧг: Ме пукала.
Тэ пукалан.

Ме котӧрта.
Тэ котӧртан.

Тэ сулалан.
Ме сулала.

Ме чышка.
Тэ чышкан.

Тэ мунан.
Ме муна.

Ме гижа.
Тэ гижан.

90 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти сёрникузяяс.

Кӧч котӧртӧ.
Кӧчьяс котӧртӧны.

91 удж. Содты лӧсялана кыв

Отсӧг: Ме ворса мачӧн.
Тэ ворсан мачӧн.

1. Ме муна школаӧ.
Тэ мунан школаӧ.

2. Ме гижа ручкаӧн.
Тэ гижан ручкаӧн.

3. Ме пукала парта сайын.
Тэ пукалан парта сайын.

4. Ме сулала ӧшинь дорын.
Тэ сулалан ӧшинь дорын.

92 удж. Серпасъяс серти лӧсьӧд сёрникузяяс.

Отсӧг: Колялӧн эм небӧг. Сійӧ лыддьысьӧ.

1. Сашалӧн эм пань. Сійӧ ... .

2. Леналӧн эм акань. Сійӧ ... .

3. Олялӧн эм щӧтка. Сійӧ ... .

4. Ниналӧн эм карандаш. Сійӧ ... .

93 удж. Содты колана кыв.
 
Шарик тявзӧ: ав, ав, ав!
Мурзик нявзӧ: няв, няв, няв!
Чибук гӧрдлӧ: го, го, го!
Чипан котсьӧ: ко, ко, ко!
Полюк Машка помся кашкӧ
Йӧрын кылӧ: рук, рук, рук.
Ставыс виччысьӧны, гашкӧ,
Кытчӧдз сёян ме ог юк.

94 удж. Содты колана шыпасъяс.

1. Ме велӧдча мӧд классын. 2. Коля, тэ кӧні велӧдчан? Ме велӧдча сиктса школаын. 3. Кыдзи Саша велӧдчӧ? Сійӧ велӧдчӧ бура. 4. Кутшӧм школаын ті велӧдчанныд? Ми велӧдчам карса школаын. 5. Кутшӧм классын велӧдчӧны Лена да Таня? Найӧ велӧдчӧны мӧд классын.

95 удж. Лыддьы сьыланкывсӧ. Висьтав, коді мый вӧчӧ.

Джиги, джиги!
Меж пач вартӧ,
Кӧин му лэптӧ,
Кӧч лысьтысьӧ,
Шыр би видзӧ,
Рака ва катлӧ,
Кань тасьті-дозмук мыськалӧ.

96 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Висьтав, мый вӧчӧ кӧчиль.

Тутш-тотш, тутш-тотш — 
Вӧрын кӧчиль заптӧ потш.
Потшӧ ассьыс йӧрсӧ,
Керка водзсӧ-бӧрсӧ.

Картупельтӧ, луктӧ,
Сёркни йӧрас пуктӧ,
Лун-лун градсӧ бертӧ
Морков улӧ, дерт ӧд.

Тутш-тотш, тутш-тотш — 
Кӧчиль тувъялӧ нин потш,
Сэсся уджач Кӧчыс
Мастеритӧ ӧдзӧс:

— Пырӧй, гӧсьтъяс, сэті,
Морков ставлы сета!

Велӧд сьыланкыв.

Уна блин ме пӧжала,
Гӧсьтъясӧс ме корала.

Припев.
Волӧй, гӧсьтъяс, миянӧ,
Дзожгана пӧсь блин дорӧ.

Ӧшинь улӧс чышкала,
Гӧрд ковёрӧс вольсала.

Пызан вылӧ вая ырӧш.
Юӧй ырӧш кӧть тыр кӧш.

Пызан вылын самӧвар.
Гӧсьтъясыдлӧн сёрни-гар.

Миян праздник гажа тан,
Кытшӧн вайӧ йӧктыштам.

А: — Ме быд лун чышка джодж. А тэ отсасян мамыдлы?
Б: — Отсася.

Гожӧмнас руд рӧма ветлӧ.
Тӧлын еджыд гӧн век петлӧ.
Пельыс кузь, но дженьыд бӧж.
Полӧ быдторйысь нэм чӧж.

Воча кывсӧ корсь 94 лист бокысь.

Кокӧ, кокӧ, котрав,
Чӧдла, пувла — ягӧ,
Мырпомла — нюрӧ,
Сэтӧрла — лоскӧ,
Льӧмла — кустӧ,
Озла — тылаӧ.

УР ШОГ.

Асывнас Кӧч кыліс бӧрдӧм шы. Котӧртіс шы вылас. Коз лап вылын пукаліс Ур да, коньӧр, синвасӧ чышкаліс.
— Мый нӧ бӧрдан? — юаліс Кӧч.
— Быть ӧд бӧрд, — шуис Ур. — Тӧв локтӧ, а ни ӧти коль со некӧн. Мунны ковмас гортысь.
— Кытчӧ мунны?
— Кытчӧкӧ. Кӧні артмис колльыс.
Кӧч сӧмын жугыля топӧдліс пельсӧ. Сійӧ эз тӧд, кыдзи отсавны Урлы.
— Тэ жӧ радейтан тшактӧ! Ульсӧ на йирлан. Яла яг вылӧ бара зэв уна гоб петіс, — висьталіс Кӧч.
— Да эськӧ да, — нурбыльтіс Ур. — А яла ягыд ылын. Кыдзи ме сэтысь ваяла?
— Ме отсала! — шуис Кӧч.
И ваяліс сійӧ яла ягысь гобсӧ. А Ур ӧшліс косьтыны, пысавліс коз пу увъясӧ.
Кор воис тӧв, Ур эз и усь шогӧ.

97 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Котӧртіс, коньӧр, ньӧти, кытчӧ, колльыс, сійӧ, тшак, йирлан, эськӧ, кыдзи, усь.

— Талун ми урок дырйи ворсам «Мыйысь?». Челядь, мыйысь артмӧ вый?
— Вый артмӧ йӧлысь.
— Мыйысь мамныд пуӧ роктӧ?
— Шыдӧсысь.
— А шыдтӧ?
— Яйысь.
— А мыйысь пӧжалӧны нянь?
— Пызьысь.
— А мый артмӧ ваысь, но васьыс полӧ?

Ур пырӧ горсйӧ.
Пон пырӧ чомйӧ.

Ур петӧ горсйысь.
Пон петӧ чомйысь.

99 удж. Содты колана шыпасъяс.

Сергей пырӧ автобусӧ.
Сергей петӧ автобусысь.
Нина мунӧ школаӧ.
Нина локтӧ школаысь.

100 удж. Лӧсьӧд сетӧм кывъяснас куим сёрникузя.

Отсӧг: Пуяс вылысь гылалӧ кор.

101 удж. Висьтав, мыйысь вӧчӧма кӧлуйсӧ.

Чер вӧчӧма кӧртысь.
Шкап вӧчӧма пуысь.
Кепысь кыӧма вурунысь.

102 удж. Висьтав, мыйысь ыджыд мам пуӧ чӧскыд варенньӧсӧ.

Отсӧг: Ыджыд мам пуӧ варенньӧ чӧдйысь, ... .

103 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Пачӧ, пачӧ, гажъяв,
Уль пу доддя мунӧ,
Кос пу доддя локтӧ.
Низя-ура вӧрысь,
Чӧдъя, пувъя ягысь,
Ӧмидза кустысь,
Сэтӧра лоскысь.

Кӧч чеччалан шор дорысь,
Вурд ислалан чой помысь,
Байдӧг баксан бадь дорысь,
Тури чуксан нюр дорысь!
 
А: — Кымын часын тэ локтін школаысь?
Б: — Куим час на эз вӧв.

1. Вӧлыс кӧртысь, а бӧжыс шӧртысь.

2. Лудысь аддза тась и сэтысь,
Ветлӧдлӧны пась и кепысь.
 
3. Гортысь петавтӧг
Ылӧдз нулывлӧ.
«Бур вой» — меным тшӧтш
Быд рыт шулывлӧ.

ӦМИДЗ ЙЫЛЫСЬ СЬЫЛАНКЫВ.

1. Садйӧ ӧмидзла петам,
ми петам, ми петам.
Чӧскыд ӧмидз ми ӧктам,
ми ӧктам, ми ӧктам.
Припев.
Шондіа сад йӧрын югыд да лӧсьыд,
Ӧмидзлӧн тусьясыс юмов да чӧскыд.
2. Ӧмидз, ӧмидз, эн дзебсясь,
эн дзебсясь, эн дзебсясь.
Тэнӧ алӧйӧс аддзам,
ми аддзам, ми аддзам.
Припев.
3. Зіля чуманӧ лӧдам,
ми лӧдам, ми лӧдам.
Чӧскыд ӧмидз ми ӧктам,
ми ӧктам, ми ӧктам.
Припев.
4. Чӧскыд пирӧгтӧ сёйны,
да сёйны, да сёйны.
Ёртъяс, миянӧ волӧй,
да волӧй, да волӧй.
Припев.

Ведраын мый?

Кӧні чери?

Конверт пытшкын мый?

Кӧні открытка?

Ведраын чери.

Чериыс ведраын.

Конверт пытшкын открытка.

Открытка конверт пытшкын.

104 удж. Висьтав, мый овлӧ керка пытшкын.
 
— Ыджыд мам, ми петам ывлаӧ. Миянлы гортын оз пукавсьы.
— Петӧй. Но лымйын эн туплясьӧй.

105 удж. Лӧсьӧд куим сёрникузя.

Отсӧг: Миян Коля пытш кодь визув.

лым пиын
му пытшкын

лым пиӧ
му пытшкӧ

лым пиысь
му пытшкысь

106 удж. Лыддьы мойдсӧ.

ТШАКЪЯСЛӦН ЗЫК.

Зэра шоныд лунтӧ тшакыд радейтӧ. Му пытшкысь петісны еджыд гобъяс:
— Аттьӧ шоныд зэрыслы, отсаліс петны миянлы му пытшкысь.
Друг кодкӧ еджыд гоб пиысь горӧдіс:
— Видзӧдлӧй, кодкӧ мусӧ вӧрӧдӧ!
И небыд яла нитш пиысь петіс гӧрд гоб.
— А ті коді? — юаліс сійӧ.
— Ме — путник. А этайӧ — уртшак.
— А менӧ рыжик-пыжикӧн шуӧны.
Друг чилӧстіс виж гоб:
— Мыйла меным узьны онӧ лэдзӧй? Босьта да вӧтла татысь ставнытӧ!
— Зэв на ичӧт тэнад доныд, виж гоб, — шуис сылы еджыд гоб.
— Да менӧ быдӧн пуктас кӧрзинаас...
— Серамнымӧс эн петкӧдлы. Еджыд гобыд — медся мича да дона тшак!
— И ми, рыжикъяс, зэв мичаӧсь да чӧскыдӧсь. Сэки чилӧстіс гут кулан тшак: — Эм абу кодкӧ меысь мичаыс тані?!
Друг став тшакыс ланьтіс: налань матыстчисны кык детинка...
— Шурик, меным гӧрд гоб сюри.
— А ме куим еджыд гоб аддзи.
...Челядь вотісны уна тшак: еджыд, гӧрд да виж гоб, рыжик, путник, уртшак, масленик, ягсер. На пиысь кутшӧмсюрӧӧс косьтісны, кутшӧмсюрӧӧс солалісны. Сӧмын гут кулан тшак колисны вӧрӧ.

107 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Тшакъяслӧн, зэра, му пытшкысь, еджыд гоб, видзӧдлӧй, яла нитш пиысь, ті, уртшак, онӧ лэдзӧй, серам, зэв, сэки, эм, тані, матыстчис, сюри, аддзи, кутшӧмсюрӧӧс.

109 удж. Содты лӧсялана кыв.

1. Тшак петіс му пытшкысь.
2. Гӧрд гоб петіс нитш пиысь.
3. Ош олӧ вӧрын.
4. Пон пырӧ чомйӧ.

110 удж. Лыддьы кывпесансӧ.

«Китш, китш», — тшапа
Катша китшкӧ,
Нитшкысь нетшкӧ
Тшӧгӧм тшак.
Тшаклӧн тшыкӧма нин пытшкыс,
Тшыкӧм тшакыд век на тшап.

111 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Коді дзебсясьӧ сапӧг пытшкын?
2. Коді петӧ шкап пытшкысь?
3. Мый пуктӧ Таня портфеляс?
4. Мый босьтӧ Юра холодильникысь?

Сёрни артмӧ сёрникузяясысь. Сёрникузя артмӧ кывъясысь. Сёрни панӧны, кор колӧ мыйкӧ висьтавны либӧ юавны.

А: — Кытысь петіс тшак?
Б: — Му пытшкысь.

1. Ичӧтик-ичӧтик зонка му пытшкысь шляпа аддзис.

2. Вирич пытшкын быдмӧ-олӧ,
Кӧдзыдысь зэв ёна полӧ.
Быдмас — солав, дозйӧ тэч,
Тайӧ лоӧ ... .

Урок дырйи велӧдысь шуис:
— Челядь, вайӧ серпасалӧй, коді мый кӧсйӧ да кужӧ. Серпасалӧй сійӧс, мый ті радейтанныд...
Петя серпасаліс танк (батьыс танкистӧн вӧлӧма), Вова — ошкӧс (пӧльыс моз жӧ, буракӧ, кыйсьысьӧн кӧсйӧ лоны), Вера — уна пӧлӧс дзоридз. Коля серпасаліс катер. Катя радейтӧ гортса пемӧсӧс. Сійӧ серпасаліс сера куканьӧс.
Сӧмын Ваня видзӧдӧ ӧшиньӧ.
— Ваня, мыйла нӧ нинӧм он серпасав?
Ваня босьтіс гӧрд карандаш да тшӧтш кутіс рисуйтчыны.
Урок помын видзӧдлісны, кодлӧн мый артмис. Петяӧс да Вераӧс велӧдысь ошкис:
— Зэв мича серпасныд!
Воваӧс да Коляӧс малыштіс юрӧдыс:
— Оз ков тэрмасьны.
Велӧдысь матыстчис Ваня дорӧ, видзӧдліс сы альбомӧ, сэсся Ваня вылӧ. Ваня гӧрдӧдіс пель йылӧдзыс, юрсӧ копыртіс. Велӧдысь босьтіс альбомсӧ да петкӧдліс челядьлы. Сэні гырыся да мичаа вӧлі гижӧма: «МАМ».
— Зэв бур, Ваня... Молодеч, — шуис велӧдысь.

112 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Велӧдысь, батьыс, кыйсьысьӧн, дзоридзьяс, видзӧдӧ, босьтіс, тшӧтш, тэрмасьны, матыстчис, пель йылӧдзыс, гырыся.

Ме радейта ... .
Ме аддза ... .
Ме лыддя ... .

Мый лыддьӧ Коля?

Коля лыддьӧ

«Йӧлӧга» газет
«Би кинь» журнал

Кодӧс кывзӧ Сеня?

Сеня кывзӧ ... .

114 удж. Содты лӧсялана кывъяс.

1. Ме серпасала (кодӧс?) ... .
2. Тэ радейтан (кодӧс?) ... .
3. Надя аддзӧ (кодӧс?) ... .
4. Мам вердӧ (кодӧс?) ... .

115 удж. Висьтав, кодӧс тэ аддзан серпассьыс.

Отсӧг: Серпассьыс ме аддза урӧс.

116 удж. Содты колана кыв.

1. Велӧдысь лыддьӧ (мый?) ... .
2. Нывка кывзӧ ... .
3. Ыджыд мам кыӧ ... .
4. Внучка серпасалӧ ... .
5. Мам вурӧ ... .
6. Таня вотӧ ... .
7. Женя чукӧртӧ ... .
8. Вӧрын быдмӧ ... .

— Чолӧм! Кодӧс нӧ тэ виччысян тані?
— Чойӧс. Сійӧ Ыбӧ кайис бабсӧ видлыны. А тэ кодӧскӧ виччысян жӧ?
— Да. Батьӧс виччыся. Сійӧ пырис вокзалӧ билетла. Ми Кулӧмдінӧ мӧдім.
— Видзӧд! Тіян автобусыд со вӧрзьӧ нин.
— Батьӧ, ӧдйӧджык лок! Кытчӧ нӧ вошлін?!

117 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

УДЖАЧ ЗИНА.

Миян Зина босьтіс рос,
Чышкис джодж да зыртіс пос,
Мыськис тасьті, мыськис пань,
Сэсся муніс ньӧбны нянь.
Мунӧ Зина, ичӧт ныв.
Сылы радлӧ ывла выв.
— Видзӧд, видзӧд! — гӧгӧр кыліс. — 
Быдмӧма нин тайӧ нылыс.
Киас сумка кутӧ Зина.
Зина мунӧ магазинӧ.
Магазиныс матын,
Вузасьысьыс татӧн.
— Мый тэд колӧ?
— Сакар-чай.
— Пӧжалуйста, пӧлучай.
Ньӧб тшӧтш нӧк да рысь.
— Деньгаыс нӧ кысь?
— Сідзкӧ, талун пом,
Магазин тім-том.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ:

1. Мый вӧчис гортас Зина?
2. Мый сійӧ ньӧбис магазинысь?

118 удж. Корсь пӧвсӧ.

Ме пасьтала дӧрӧм
Ичӧт Витя чышкӧ джодж
Пӧчӧ пуӧ чӧскыд шыд
Пӧльӧ лыддьӧ мойд
Бать вӧчӧ джадж

119 удж. Содты кольӧм кывсӧ.

Катша-катша, китш-котш.
Тури помечӧ корӧ,
Вурдысь (мый?) пӧрӧдӧ,
Кӧин (мый?) кыскалӧ,
Ош (мый?) лэптӧ,
Сизь (мый?) писькӧдӧ,
Руч (мый?) кыӧ,
Ур (мый?) видзӧ,
Кӧч (мый?) пӧжалӧ.

120 удж. Ворсыштам.

Ошкӧ бабӧ, ошкӧ бабӧ,
Чӧдтӧ вотам, пувтӧ ӧктам,
Бур вотӧссӧ босьтам,
Лёк вотӧссӧ чӧвтам.

121 удж. Лыддьы гӧлӧстӧ вежлалӧмӧн.

1. Сёрнитам комиӧн. Сёрнитам комиӧн? Сёрнитам комиӧн!
2. Саша ворсӧ аканьӧн. Саша ворсӧ аканьӧн? Саша ворсӧ аканьӧн!
3. Мам ньӧбис Машалы гач. Мам ньӧбис Машалы гач? Мам ньӧбис Машалы гач!

А: — Тӧрыт ме вӧрысь аддзылі кӧчӧс.
Б: — Збыльысь?!

Тӧдмав ребуссӧ да висьтав, мый вотіс гожӧмнас Таня.

МЕДБУР ОЛӦМ — ЧУЖАН МУЫН.
Финн мойд.

Арнас тури лӧсьӧдчис лэбны лунвылӧ. Сійӧ корис дозмӧрӧс:
— Вай лэбам тшӧтш. Ми, ыджыд лэбачьяс, лэбам водзын. Мукӧд лэбачыс — миян бӧрын.
— Меным дзик ӧткодь: сэні кӧть тані. Сёянӧй менам ньыв лыс.
И дозмӧр кӧсйысис лэбны лунвылӧ. Лэбисны тури да дозмӧр юяс, муяс весьтӧд.
Аддзӧны — водзын паськыд саридз. Лыска вӧр некӧн оз тыдав. Гӧгӧр ва да лӧз енэж. Лэбачьяс пуксисны саридз дорӧ шойччыны. Дозмӧр шуӧ:
— Лыс ем сёя, лым пиын узьла, но кольчча аслам чужан муӧ. Ог лэб саридз сайӧ.
— А меным колӧ лэбны. Лэбачьяслы туй петкӧдлыны шоныд муясӧ. А то найӧ кулаласны тані, кӧдзыд му вылын.
Тури лэбис водзӧ. Босьтіс мыш вылас джыджъясӧс да мукӧд посни лэбачӧс, ӧд найӧ вӧлі мудзӧмаӧсь да эз вермыны лэбны водзӧ.
А дозмӧр бергӧдчис войвылӧ, лыска вӧрӧ.

122 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Лӧсьӧдчис, лэбны, сійӧ, тшӧтш, ыджыд, лэбачьяс, дзик, ӧткодь, сэні, сёянӧй, ньыв, мӧдӧдчис, лэбисны, весьтӧд, аддзӧны, водзын, паськыд, саридз, шойччыны, сёя, кольчча, джыджъясӧс, мудзӧмаӧсь, бергӧдчис.

— Кытчӧ нӧ тэ котӧртан?
— Детсадйӧ ичӧтджык чойла.
— Менам эм жӧ ичӧтджык вок. Но сійӧ пузчужӧм кага на. Ыджыдджык чойӧй сійӧс видзӧ. Ме гортӧ тэрмася, сылы отсасьны колӧ.
— Быд пӧтка аслас позйӧ лэбӧ.

медся ён

ыджыд — ыджыдджык — медыджыд (медся ыджыд)
тэрыб — тэрыбджык — медтэрыб (медся тэрыб)
сюсь — сюсьджык — медсюсь (медся сюсь)

124 удж. Артмӧд выль кывъяс.

Отсӧг: мича — мичаджык, медмича.

бур ... , ...
ичӧт — ... , ...
муса — ... , ...
шань — ... , ...

Лӧсьӧд вит сёрникузя.

Велӧд паныд вежӧртаса кывъяс.

мичаджык — мисьтӧмджык
кызджык — вӧсньыдджык
ӧдйӧджык — надзӧнджык
томджык — пӧрысьджык
важджык — выльджык

125 удж. Артмӧд паныд вежӧртаса кывъяс.

шоныдджык — ...
ичӧтджык — ...
дженьыдджык — ...

126 удж. Висьтав, кыдзи лэбӧны.

дзодзӧгъяс
турияс

Отсӧг: лёддзӧн, ныра кельӧбӧн.

Став лэбачсьыс медӧдйӧ лэбӧны дзодзӧгъяс. Часӧн найӧ лэбӧны 88 километр.

127 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

АДДЗЫСЬЛЫТӦДЗ, ЛЭБАЧЬЯС.

Тэрмасьӧны лэбачьяс,
Мыйӧн воас ар.
— Кытчӧ найӧ лэбӧны?
— Во чӧж кӧні жар.
— Лэбӧй лючки-бура,
Дзодзӧг, юсь да тури!

Корсь торъя кывъяс. Кутшӧм кыв оз лӧсяв?

Катшагулюджыджтурипувсизьжонькӧксюзьдозмӧрюсьбайдӧгчикышсырчиктарсьӧлапыстарака

128 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Тури-туриӧй, кузь кок,
Му кытшовтін гӧгӧрбок.
Мудзис кокыд, мудзис борд.
Пуксьыв татчӧ, муса ёрт!

Висьтав меным тэ, бур ань,
Кытӧн олӧм медся шань?
Лэбигмозыс тури шуӧ:
«Медбур олӧм — аслам муын!»

129 удж. Лыддьы кывбурсӧ да вочавидз юалӧм вылӧ.

Гыбад нюрӧд собалім,
Ӧктім турипув.
Гортын тшӧктам мамӧлы:
«Шома кисель пу».

Нюрысь петім радлігтыр,
Енэж — мича, лӧз.
Мыйла тадзи вотӧссӧ
Шулӧмаӧсь йӧз?

130 удж. Велӧд шусьӧгсӧ.

Коз пу йылысь туриӧс висьталӧ.

131 удж. Содты колана кыв.

Отсӧг: Пон — кыйсьысьлӧн медбур ёрт.

1. Июль — медшоныд кад. 2. Ош — медыджыд вӧрса пемӧс. 3. Декабрын медпемыд вой. 4. Январ — медкӧдзыд тӧлысь. 5. Печора — Коми Республикаын медкузь ю.

132 удж. Лӧсьӧд сетӧм кывъясысь нёль сёрникузя.

1. Лэбачьяс лӧсьӧдчӧны лэбны лунвылӧ
2. Мӧдӧдчӧны дзодзӧгъяс да турияс 
3. Чикышъяс, сырчикъяс лэбисны нин
4. Байдӧгъяс, сьӧлаяс, таръяс кольччисны тӧвйыны

133 удж. Лӧсьӧд кывбурсӧ стӧча.

Турипувйыс — оз босьт син.
Тапикасис тури,
Сійӧ таво Ыджыд нюрын
Тэчис, тэчис витамин.

А: — Миян классын медбур велӧдчысьыс — Ваньӧ Сизев.
Б: — А миянын — Васьӧ Пыстин.

Нырыс кузь дай кокыс кузь,
Сувтас вутш бердӧ и узьӧ.
Веськодь сылы — ва кӧ нюрыс,
Коми ногӧн сійӧ — ... .

Воча кывсӧ корсь 124 лист бокысь.

КАТША РӦМПӦШТАН.

Катша вӧрын оліс, а сёйнысӧ сиктӧ волывліс. И быдторсӧ ваяліс сэтысь: то кизь, то чашка тор, то кампет кыш.
Ӧтчыд Кӧч аддзис Катшаӧс мыр вылысь.
— Кытчӧ, кытчӧ? — юаліс Катша.
— Сідзи.
— А менам со мый эм!
— Мый нӧ тайӧ тэнад? — юаліс Кӧч.
— Рӧмпӧштан! Ачыд асьтӧ аддзан!
— Ноко?
— Со, колӧкӧ! — вешйыштіс Катша.
— Вай вежсям! — корис Кӧч.
— Мый вылӧ? Мый тэнад эм? — чиктыліс Катша.
— Менам? Ме тэныд оз вота!
— Но, видзӧдлам.
Кӧч вотіс оз да вайис Катшалы.
Катша кокаліс ставсӧ да шуис:
— Мун, эг и пӧтлы!
— Либӧ шыранькытш вота? — няргыштіс Кӧч.
— Вот! — чиктыліс Катша.
Кӧч нетшкис шыранькытш да вайис Катшалы. Катша кокаліс ставсӧ да шуис:
— Мун! Веж на тэнад шыранькытшыд!
— А ставсӧ кокалін да? — чуймис Кӧч.
— Мед! А сьӧлӧмӧй эз и бурмы.
— Кутшӧм сюсь! Мырддя кӧ эськӧ рӧмпӧштантӧ!
— Кыськӧ тай! — дзерӧдіс Катша да лэбзис рӧмпӧштаннас коз пу йылӧ.

134 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Катша, сёйнысӧ, сэтысь, кизь, аддзис, вылысь, кытчӧ, сідзи, асьтӧ, аддзан, вежсям, видзӧдлам, шыранькытш, нетшкис, сьӧлӧмӧй, сюсь, мырддя, эськӧ, кыськӧ, дзерӧдіс.

— Мый тэ вӧчин тӧрыт рытнас?
— Телевизор видзӧді.
— А ме лыдди «Би кинь» журнал.
— Ме гуляйті да вӧчи гортса удж.
— Юра, а тэ видзӧдін «Ӧшкамӧшка» телепередача?
— Эг видзӧд. Эг эшты. Пӧч-пӧльлы отсаси.
— Коктӧ кӧ кӧтӧдан, и чуньтӧ нюлыштан.

ме висьталі
ме пасьтаси

ми висьталім
ми пасьтасим

тэ висьталін
тэ пасьтасин

ті висьталінныд
ті пасьтасинныд

сійӧ висьталіс
сійӧ пасьтасис

найӧ висьталісны
найӧ пасьтасисны

136 удж. Содты лӧсялана кывъяс.

Отсӧг: Ме муні.
Тэ мунін.

Ме мысси.
Тэ мыссин.

Тэ восьтін.
Ме восьті.

Тэ гижин.
Ме гижи.

Ме сеті.
Тэ сетін.

Ме петі.
Тэ петін.

Тэ пуксин.
Ме пукси.

137 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти «Шойччан лунӧ» висьт.

Заводит тадзи: Шойччан лунӧ Сандра садьмис, вӧчис зарядка... .

138 удж. Юась ёртыдлысь.

1. Мый тэ вӧчин шойччан лунӧ?
2. Мый тэ вӧчин тӧрыт?
3. Мый тэ вӧчин гожӧмнас?

Велӧд паныд вежӧртаса кывъяс.

140 удж. Лыддьы да висьтав мойд нимсӧ. Помав.

Пӧльӧлӧн да пӧчӧлӧн
Сера чипан вӧлі,
Зарни кольк вайис,
Пызан помас пуктіс.
Шыр сэті котӧртіс,
Бӧжнас тай ӧвтыштіс,
Нырнас тай тувкнитіс.
Колькйыд усис дай жугаліс.

Корсь мойдысь мый вӧчис? юалӧм вылӧ кывъяс.

Отсӧг: вайис, ... .

141 удж. Содты колана кывъяс.
 
Ме кӧмаси да котӧрті ывлаӧ.
Тэ кӧмасин да котӧртін ывлаӧ.
Сійӧ кӧмасис да котӧртіс ывлаӧ.
Ми кӧмасим да котӧртім ывлаӧ.
Ті кӧмасинныд да котӧртінныд ывлаӧ.
Найӧ кӧмасисны да котӧртісны ывлаӧ.

142 удж. Содтав чут пыдди і либӧ и шыпас.

Петіс, локтіс, гижис, рисуйтіс, мыссис, сынасис, весаліс, чышкис, котӧртіс, сулаліс, вайис.

143 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Рӧдтім-гӧнитім,
Тшынмунім да бусмунім,
Дедыс-бабыс ордӧ воим.
— Дедӧ-бабӧ, звӧзсӧ восьт!
Дедыс-бабыс петісны,
Звӧзсӧ дзум-дзам восьтісны.
Грым-грам кайим,
Пос тшупӧдыс чегис,
Емва гуӧ тюп-тёп.
Дедыс-бабыс лэччисны,
Сойбордйӧдыс кутісны да
Керкаас пыртӧдісны,
Пызан сайӧ пуксьӧдісны да
Чӧскыд кӧлачӧн вердісны,
Юмов чайӧн юктӧдісны,
Виж крӧватьӧ водтӧдісны,
Гӧрд шебрасӧн шебралісны:
— Узь жӧ, узь тэ, муса пи,
Дедтӧ-бабтӧ эн вунӧд.

Кыв позьӧ вуджӧдны визьысь визьӧ слогъясӧн. Слогын век эм гласнӧй шы.
Оз позь кольны гижан визь помӧ ӧти шыпаса слог и оз позь мӧд визьӧ вуджӧдны шыпас.

144 удж. Гиж «Рӧдтім-гӧнитім» кывбурысь кывъяс куим столбикӧ. Кывсӧ юклы слогъяс вылӧ.

Отсӧг: 1 слога

2 слога

3 слога

Велӧд сьыланкывсӧ.

— Бобӧ, бобӧ, кытчӧ ветлін?
— Чожӧ гуӧ ветлі.
— Бобӧ, бобӧ, мый нӧ вайин?
— Выя нянь вайи.
— Бобӧ, бобӧ, кытчӧ пуктін?
— Джек помӧ пукті.
— Бобӧ, бобӧ, абу тай нӧ.
— Сьӧд пон тай сёйӧма...

А: — Оньӧ, кытчӧ тэ ветлін?
Б: — Лавкаӧ няньла.

Еджыд гулю керкаӧ пырис, свет вывсьыс мый аддзыліс, ставсӧ висьталіс.

КАТША РӦМПӦШТАН.

Аскинас Кӧч вотіс оз да шыранькытш. Локтіс коз пу улӧ, кӧні оліс Катша. Кутіс ачыс чӧсмасьны. Катша лэччис коз пу вылысь да пуксис Кӧчлы воча. А Кӧч быттьӧкӧ оз аддзы сійӧс.
— А мый нӧ, оз нин ков рӧмпӧштаныд? — юаліс Катша.
— Оз.
— Ньӧти оз ков?
— Ньӧти оз.
— Дзик ньӧти оз ков?
— Дзик ньӧти.
Катша жбыркнитліс коз пу вылӧ да вайис рӧмпӧштансӧ, пуктіс Кӧчлы ныр улас да юаліс:
— Он и видзӧдлы?
— Ог.
— Он вежсьы ни?
— ... Ме ог тӧд.
— Он босьт весиг?
— Но, гашкӧ ... — Кӧч тувччис табъя кокнас рӧмпӧштан вылӧ, мед нин сылӧн лоӧ.

145 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Шыранькытш, чӧсмасьны, пуысь, быттьӧкӧ, ньӧти, вежсьы, босьт.

Тірс, торс,
Куим стӧкан морс.

— Вай ворсыштам «Пышкайысь».
— Ог.
— А, гашкӧ, «Ошкысь»?
— Ог кӧсйы.
— Но, сідзкӧ, «Шырӧн-пельӧсӧн»?
— Ог жӧ ворс.
— Мыйла нӧ эськӧ?
— Медводз колӧ пудъясьны.

Он кӧ вӧдит,
Он и ворс.

ме ог тӧд
тэ он тӧд
сійӧ оз тӧд
ми огӧ тӧдӧй
ті онӧ тӧдӧй
найӧ оз тӧдны

147 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ ог кывйӧн.

Отсӧг: — Тэ мунан талун театрӧ?
— Ме талун театрӧ ог мун.

1. Тэ пукалан детинкакӧд?
2. Тэ отсасян мамыдлы?
3. Тэ асывнас мыссян?
4. Тэ рытнас видзӧдан телевизор?
5. Тэ радейтан мойдъяс?

148 удж. Содты кольӧм кывъяс.

Отсӧг: Ме ог мун. Тэ он мун. Сійӧ оз мун.

Ме ог сет.
Тэ он сет.
Сійӧ оз сет.

Тэ он пет.
Сійӧ оз пет .
Ме ог пет .

Тэ он ну.
Ме ог ну.
Сійӧ оз ну.

Сійӧ оз вай.
Тэ он вай.
Ме ог вай.

Сійӧ оз пыр.
Ме ог пыр.
Тэ он пыр.

Ме ог босьт.
Сійӧ оз босьт.
Тэ он босьт.

149 удж. Комиӧд шусьӧгсӧ.

150 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

СЮЗЬ ДА СИЗЬ.

Кодкӧ торкис
Унсӧ сюзьлысь,
Садьмис сюзь — 
Оз вермы узьны.
Пожӧм пуӧ — 
«Дізь» да «дізь»!
Дізьгӧ коді?
Тайӧ сизь.
Шуӧ сюзьлы
Лэбач сизь:
«Дона сюзьӧ,
Он-ӧ вись?
Мыйла узян
Лун шӧр лунӧ?
Вай жӧ чеччы,
Ворсны мунам!»
Но оз кӧсйы
Ворсны сюзь:
«Ме на пу йылысь
Эг усь!
Ворсан ёрттӧ
Мӧдӧс корсь,
Лун шӧр лунӧ
Сюзь оз ворс!»

Висьтав кывбурысь ь (небыд паса) кывъяс.

151 удж. Велӧд лыддьӧдланкыв.

Тыртӧм-быртӧм
Тасьті оз.
Гӧбӧч вылын
Рака поз.
Куим каньысь
Шыр оз пов.
Он кӧ эскы,
Оз и ков.

Первой классын на велӧдчысь Юра шуис ыджыд мамыслы:
— Миян велӧдысьным нинӧм оз тӧд!
— Чӧв! Кыдзи нӧ лысьтан татшӧмтор шуны?
— Мыйла нӧ, сідзкӧ, пыр миянлысь юасьӧ? Ми ӧд нинӧм жӧ ог тӧдӧй.

152 удж. Рочӧд.

КӦЗА ОЗ МУН ТУСЬЛА.

— Кӧзаӧй, кӧзаӧй,
Ме тэнӧ ыста тусьла.
Кӧза оз мун тусьла.
— Кӧин жӧ, кӧинӧ,
Ме тэнӧ ыста кӧза сёйны.
Кӧин оз мун кӧза сёйны,
Кӧза оз мун тусьла.
— Мортӧ жӧ, мортӧ,
Ме тэнӧ ыста кӧин кыйны.
Морт оз мун кӧин кыйны,
Кӧин оз мун кӧза сёйны,
Кӧза оз мун тусьла.

А: — Кытчӧ тэ талун рытнас ветлан?
Б: — Ог на тӧд.

1. Уджала ме лун и вой,
Кӧть ог юлы ни ог сёй.
Кор тэд ковмас тӧдны кад,
Висьтавны ме вывті рад.

2. Век вомад, а он ньылышт.

3. Биын оз сотчы,
ваын оз вӧй.

— Талун миян велӧдысь висьталіс нянь йылысь. Няньтӧ пӧ оз позь шыблавны. Тэ, Агния баб, няньтӧ эн шыблав, — велӧдӧ пӧчсӧ Аннуш. — Сійӧс зэв пӧ сьӧкыд быдтынысӧ.
— Ок тэ, шӧвктуг, да менӧ ӧмӧй колӧ велӧдны няньтӧ видзны? Ме ӧд сійӧс ас киӧн быдтывлі. Вундігад вӧлі быд шепла копыртчывлам. Кӧдзам, быдтам, а сёйныс вӧлі аслыным оз тырмы.
Кысуклӧн сёян дозйын вӧлі куим нянь тор. Кык торсӧ Кысук нюм-нямвӧчис, а коймӧдсӧ эновтіс. Вешйис бокӧ, пуксис да мӧдіс нювсьыны-мыссьыны. Аннуш уськӧдчис сы дорӧ:
— Кысук, сёй, оз позь няньсӧ шыблавны.
Кань мыссис, быттьӧкӧ оз и кыв нывлысь шуӧмсӧ.
— Кодлы шуи, сёй нянь торсӧ.
Кысук весиг пельсӧ оз вӧрзьӧд.
— Мый сійӧ оз сёй няньсӧ? Мыйла оз кывзысь? — бӧрддзис Аннуш. — Миян велӧдысь шуис, ставлы пӧ висьталӧй, мед некод нянь оз шыблав.
— Да энлы, Аннуш, бӧрд. Каньыд ӧд оз быдтор гӧгӧрво, — лӧньӧдіс нывкаӧс пӧчыс. — Мед оз кӧ сёй. Оз на шыбитчы ӧти нянь торйыд. Петкӧд пос помӧ гулюяслы.
— Петкӧда либӧ, — шуис Аннуш.

153 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Няньтор, висьталіс, велӧдысь, йылысь, оз позь, сьӧкыд, нювсьыны-мыссьыны, уськӧдчис, няньсӧ, быттьӧкӧ, пельсӧ, оз вӧрзьӧд, оз кывзысь, каньыд, лӧньӧдіс.

ЭН ПӦРЪЯСЬ.

— Вась, Вась, эн пӧръясь.
— Ог. Пӧльӧй менам кузь тошка, кузь тошка.
— Вась, Вась, эн пӧръясь.
— Ог. Пӧчӧй вӧлі квайт чуня, квайт чуня.
— Вась, Вась, эн пӧръясь.
— Ог. Мамӧй менам зэв мича, зэв мича.
— Вась, Вась, эн пӧръясь.
— Ог. Батьӧй менам вӧр лэдзысь, вӧр лэдзысь.
— Вась, Вась, эн пӧръясь.
— Ог. Чойӧй менам зэв востер, зэв востер.
— Вась, Вась, эн пӧръясь.
— Ог. Мамӧ сетіс ӧрешки, ӧрешки.
— Вась, Вась, мем юкышт, мем юкышт.
— Абу нин, ставсӧ сёйи.

155 удж. Лӧсьӧд соссяна сёрникузя оз кывйӧн.

Отсӧг: — Тӧлын гылалӧ кор.
— Тӧлын кор оз гылав.

1. Ур лэбалӧ енэжын.
2. Шыр пукалӧ зептын.
3. Кӧч куталӧ кӧинӧс.
4. Луннас челядь узьӧны классын.
5. Войнас нывка котралӧ ывлаын.

УНА НОГ.

Миян Таня уна ног
Кужӧ шуны «ог».
А кор колӧ шуны «да»,
Артмӧ сэтшӧм сьӧкыда.

156 удж. Лӧсьӧд эскӧдана сёрникузя.

Отсӧг: — Мам оз радейт челядьӧс.
— Мам радейтӧ челядьӧс.

1. Велӧдчысь оз тӧд шыпасъяс. 2. Мӧс оз сет йӧв. 3. Тури арнас оз лэб лунвылӧ. 4. Асывнас оз ков мыссьыны. 5. Ыджыд мамыдлы оз ков отсасьны. 6. Гортса уджтӧ оз ков вӧчны.

157 удж. Содты «ыджыдджык» либӧ «ичӧтджык» кыв.

Отсӧг: Кӧч ичӧтджык ручысь.

1. Чань ... каньысь. 2. Сюзь ... сизьысь. 3. Порсьпи ... куканьысь. 4. Кӧин ... йӧраысь. 5. Кӧр ... понйысь.

158 удж. Ворсыштам.

— Пуксьы, другӧ,
Мекӧд ворс.
Ворсанторйӧн:
«Вермас, оз?»
— Кӧкӧ-чойӧ вӧчӧ поз,
Позйыс сылы колӧ? ...
— Ичӧт пусӧ, зэв тай нэр на,
Ошпи пӧрӧдны, дерт? ...
— Коз пу вылын коляоз
Кӧдзыд тӧлын быдмӧ? ...

159 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Ме да Зина
Вотім оз.
Кыкнаннымлӧн
Ӧткодь доз.
Тыртіс Зина
Быдса тасьті.
Сэки видзӧдлі
Ме ассьым.
Муртса киысь
Эз усь доз:
— Кӧні, кӧні
Менам оз?
Мыйла пыдӧсас
Дзик сӧмын?
Гашкӧ, дозлӧн
Уси дӧмас?
Гашкӧ, кӧнкӧ
Ыджыд розь,
Кыті киссис
Менам оз?
Сэки шуис
Зина чойӧй:
— Гежӧда кӧ
Вомад коян,
Ӧдйӧ тырас
Тэнад доз.
— Мыйла вомӧ.
Чеччӧ оз?

160 удж. Артмӧд кывъяс. Инды найӧс серпасысь.

161 удж. Лыддьы «Ылаліс» кывбурсӧ.

Ӧктӧ Коля коляоз,
Сирӧссьӧма киыс.
Ок тэ, Коля, вильышпоз,
Коляозйыд абу оз,
Абу юмов сійӧ.
 
А: — Ті тӧданныд, кӧні быдмӧ турипув?
Б: — Огӧ тӧдӧй. Гашкӧ, ягын?

Мыръяс дорын, турун пӧвстын,
Ӧзйӧ би моз мича роз.
Вомад босьтан, сэтшӧм чӧскыд,
Мый нӧ тайӧ, челядь? ...

КОДЛЫ МЫЙ КОЛӦ?

Талун Анналӧн сёйигас уси пиньыс. «Кыдз нӧ пиньтӧгыс кута овны? Ставыс ӧд серавны мӧдасны. Да сэсся пиньтӧгыд и шушкыль кывъя лоа. Агния баб моз мӧда сёрнитны», — шогсьӧ нывка. Муртса оз бӧрд. Но мамыс пыр и бурӧдіс нылӧс:
— Эн шогсьы, выль пинь петас.
— Кысь петас. Агния бабыдлӧн тай оз пет!
— А тэнад петас. Шыбит пиньтӧ гӧбӧчӧ да шу:

Вир туп, яй топ,
Ошлы — нитш пинь,
Каньлы — йӧв пинь,
Шырлы — яй пинь,
Меным — лы пинь.

— Мам, а мыйла тайӧс колӧ шунысӧ? — юалӧ Аннуш.
— Мед выль пинь петас.
— А мыйла нӧ тэ эськӧ Агния бабыдлы он висьтав тайӧс? Шуас кӧ, гашкӧ, сылӧн быдмас жӧ выль пиньыс.
— Пӧрысь нин сійӧ, оз нин сылӧн быдмы.
— Мамӧ, а ошкыс мый сёйӧ?
— Вотӧс сёйӧ, турун.
— А шырыс мый сёйӧ?
— Быдторсӧ: шыдӧс и, сукар. Мый сюрӧ пинь улас, сійӧс и гиджгӧ-йирӧ.
"А кыдзи нӧ шырыс мӧдас сукарсӧ йирны яй пиньнас? — думайтӧ Анна. — Некыдз оз позь сетны шырыслы яй пиньсӧ, сылы ӧд сёйны жӧ колӧ».
— Но мый, эн на шыбит пиньтӧ? — юалӧ мамыс.
Аннуш матыстчис гӧбӧч ӧдзӧс дорӧ да чӧвтіс сэтчӧ пиньсӧ:

Вир туп, яй топ,
Ошлы — нитш пинь,
Каньлы — йӧв пинь,

а сэсся ньӧжмӧдіс гӧлӧссӧ да содтіс:

Шырлы — лы пинь,
И меным — лы пинь.

162 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Сейигӧн, уси, серавны, сэсся, сёрнитны, нитш, сёйӧ, сюрӧ, сетны, сёйны.

— Субӧтаӧ Юралӧн нимлун.
— Тӧда.
— Колӧ гӧсьтъясӧс корны нимлун пасйыны.
— Ме звӧнитлі нин ыджыд мамлы да Сандра тьӧткалы.
— Опонь дядьыдлы эн жӧ вунӧд юӧртны.
— Ог вунӧд. Аски висьтала сылы.
— Но, шань.

Ӧньӧ сетӧ вокыслы книга.
Коді сетӧ вокыслы книга?
Мый Ӧньӧ сетӧ вокыслы?
Кодлы Ӧньӧ сетӧ книгасӧ?

164 удж. Серпас серти лӧсьӧд юалана сёрникузя.

Вурдысь сетӧ кӧчлы морков.

165 удж. Содты колана кыв.

Отсӧг: — Мам висьталӧ (кодлы?).
— Мам висьталӧ нылыслы.

1. Пи гижӧ (кодлы?) письмӧ.
2. Пӧч висьталӧ (кодлы?) мойд.
3. Ӧльӧш звӧнитӧ (кодлы?).
4. Аннуш отсасьӧ (кодлы?).

166 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

— Кымын арӧс

Ваньӧлы 7 арӧс.

167 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ. Корсь пӧвсӧ.

1. У умного и медведь пляшет.
2. Даже вороне силки поставить ума не хватает.
3. У чёрнӧй собаки белая шерсть не вырастет.
4. У голубя ястребиные когти не вырастут.

Сьӧд понлы еджыд гӧн оз пет.
Сюсьлы и ош йӧктӧ.
Гулюлы варыш гыж оз пет.
Ракалы дзуг пуктыны оз куж.

168 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Самӧвар со дзожгӧ пӧсь — 
Талун локтас уна гӧсьт:
Воас Ира,
Кодлӧн вески эм да-й гира;
Воас Нюра,
Коді акань платтьӧ вурӧ;
Воас Вань,
Кодлӧн нявгысь чача-кань;
Воас Васьӧ,
Коді вомнас гудӧкасьӧ;
Воас Нина,
Кодлӧн аслас пианино.
— Пуксьӧй, гӧсьтъяс, юӧй чай!
Талун Юрочкалы — квайт.

169 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кодлы Юра мӧдӧдіс нимлун вылӧ корӧм?

2. Кодлы сійӧ звӧнитліс?

170 удж. Содты колана кывъяс.

171 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Чӧскыд вотӧсъяссӧ
Зіля котрӧдлы тэ
Батьыдлы да мамыдлы,
Пӧльыдлы да пӧчыдлы,
Ыджыд айыдлы,
Ыджыд мамыдлы.
Пувсӧ — кузолӧн,
Тшаксӧ — пестерӧн,
Озсӧ — тасьтіӧн,
Льӧмсӧ — пож тырӧн,
Сэтӧр — наберушкаӧн,
Чӧдсӧ — колачуманӧн,
Мырпом — ыджыд туисӧн,
Ӧмидз — паськыд шердынӧн.

СОГЛАСНӦЙ ШЫЯС

172 удж. Комиӧд. Вӧдитчы кывчукӧрӧн.

А: — Кутшӧм мича дзоридз!
Б: — Ме козьнала сійӧс чойлы.

Тӧдмав ребуссӧ да висьтав, кутшӧм козин воис сьӧлӧм вылас Юралы медъёна.

МУНІС, МУНІС...

Анна пукаліс Агния баб ордын лабич вылын да видзӧдіс ӧшиньӧ. Анналы вӧлі гажтӧм, кӧть пӧчыс вӧлі орччӧн да печкис.
— Агния баб, вай мыйкӧ мойд, — корис Аннуш.
— Став мойдсӧ нин мойдлі, нинӧм нин эз коль.
— Мойд, — нюжӧдіс Аннуш.
— Ачыд вай кӧть ӧтиӧс мойд. Али он жӧ куж? — юаліс Агния баб.
— Мыйла ог куж? Мойда.
Чӧв олыштіс. Мичаджыка пуксис. Сэсся лӧсьӧдыштіс платтьӧсӧ, кисӧ пуктіс пидзӧс вылас да заводитіс.
— Олісны-вылісны гозъя. Налӧн вӧлі Иван нима пи. Коркӧ Иван и шуӧ: «Ветла ме ылі муӧ-ваӧ, йӧзсӧ видзӧдла, ачымӧс петкӧдла». Косьтіс нянь, сӧвтіс мыш нопйӧ и мӧдӧдчис. Муніс да муніс, да муніс; муніс да муніс, да муніс. Ю воис. Вуджис. Муніс да муніс, да муніс; муніс да муніс, да муніс. Муніс да муніс, да муніс. Сэсся бӧр гортас воис.
Аннуш ланьтіс. Агния баб видзӧдліс внучкаыс вылӧ да юаліс:
— Пом нин воис?
— Пом.
— А мыйкӧ зэв дженьыд мойдыд да?
— Да-а, — нюжӧдіс Аннуш. — А мый дыра сійӧ муніс...

173 удж. Лыддьы гораа колана ногӧн.

Муніс, пукаліс, видзӧдіс, вӧлі, орччӧн, мойдлі, нюжӧдіс, мичаджыка, сэсся, лӧсьӧдыштіс, пидзӧс, ылі, вуджис, дженьыд.

— Тэ он тӧд, кӧні ме вӧлі каникул дырйи?
— Ог. А кӧн эськӧ?
— Ог висьтав.
— Мыйла?
— Выйла!

175 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Верман кӧ, вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

Мыйла ручлы колӧ бӧж?
Мыйла кольксӧ кӧк оз пӧж?
Мыйла гожся шонді пым,
Тӧлын мусӧ вевттьӧ лым?
Мыйла паськӧм вежӧ пу?
Мыйла горув кывтӧ ю?
Мыйла мусмӧ шоныд зэр,
Оз во сьӧлӧм вылӧ шер?
Мыйла лунсӧ вежӧ вой?
Мыйла лэбач корсьӧ койт?
Мыйла, висьтав, дона пи,
Оз позь вӧрӧ лэдзны би?
Мыйла?

Коми кывйын эмӧсь гоз артмӧдан гора да гортӧм согласнӧй шыяс.

176 удж. Лыддьы. Висьтав гоз артмӧдан гора да гортӧм согласнӧй шыяса кывъяс.

Коми кыв урок дырйи ми велӧдім согласнӧй шыяс. Медым гӧгӧрвоанаджык лои гора да гортӧм согласнӧйяс йылысь тема, урок помланьыс заводитім ворсны. Ёрта-ёртӧс юасим:
— Кыдзи шусьӧ лэбачлӧн оланін?
— Поз.
— Мый колӧ, медым пуктыны сёян?
— Доз.
— Мый полӧ ваысь?
— Би.
— Вежан кӧ первой шыпассӧ, лоӧ бать-мамлӧн радейтана ... .
— Пи.
Ми аддзим уна татшӧм кыв гоз: ӧтиыс заводитчӧ либӧ помасьӧ гора согласнӧйӧн, мӧдыс — гортӧмӧн.
Ворсыштӧй и ті.

177 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

МЫЙЛА ШОНЫД ВАСЬЛЫ?

Миян Вася шоныд пася — 
Сійӧс Васьлы Мегӧ дасьтіс,
Мед эз кынмы Васьлӧн юр,
Пушыд шапка вурис Ур.
Кисӧ шонтӧ вурун кепысь — 
Сійӧс Васьлы Баля сетіс.
Коксӧ кӧдзыд мед эз кӧр,
Гӧна пими ыстіс Кӧр.

Сыктывкар — Коми мулӧн юркар. Тайӧ нимыс артмӧма кык кывйысь: «Сыктыв» да «кар». Сідзкӧ, Сыктывкар — сійӧ Сыктыв ю дорын сулалысь кар.

178 удж. Тӧдмав метаграммаяс. Инды тайӧ предметъяссӧ серпасысь.

МЫЙ ТАЙӦ?

1. Гора согласнӧйӧн быдмӧ пыр веж,
Гортӧмӧн — ӧткымын нывлӧн кыдз вез.
2. Гортӧм согласнӧйӧн вуджӧ ёль вомӧн,
Гораӧн — шыр да руч сэні — ас чомйын.
3. Гортӧм согласнӧйӧн — матысса морт,
Гораӧн — мичмӧдӧ ю дор и сёрд.
4. Гортӧмӧн рака и руч сійӧс сёйӧ,
Гораӧн — зіля зэв йӧрысь лым койӧ.
5. Гортӧмӧн — быттьӧ лымвывса пытш,
Гораӧн — му лукйӧ, вӧчӧ бур удж.
6. Гораӧн — ӧдзӧстӧ ӧшӧдантор,
Гортӧмӧн — лымлӧн зэв дзоляник тор.
7. Гораӧн — абу ме быдса кило,
Гортӧмӧн вежан — ме битӧг ог ло.

«Би кинь» журналысь.

179 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Мыйла талун синва сорӧн
бӧрдӧ ичӧт зон?
— Менӧ, — шуӧ, — кильчӧ дорын
пурис аслам пон.
— Мыйла дӧзмӧдан тэ сійӧс
помся кык лун чӧж?
— Шыран муртса босьтлі киӧ,
чинтыштны... кузь бӧж.

Аннуш рытнас водігас шуӧ:
— Бабӧ, талун мойдсӧ лыддьы помсяньыс.
— Мыйла нӧ?
— Ӧдйӧджык тӧдмалам, мыйӧн помассьӧ.

А: — Мыйла ош ар помын пырӧ гуӧ?
Б: — Узьны тулысӧдзыс.

— Кутшӧмӧн овлӧ тӧвся поводдяыс?
— Ывлаын кӧдзыд.
— Пӧльтӧ вой тӧв.
— Ӧшиньяс гыӧртісны.
— Керка стенӧ лыйсьӧ пашляк.
— Кок улын дзуртӧ лым.
— Лунъяс дженьыдӧсь, а войяс кузьӧсь.

180 удж. Висьтав серпасъяс серти, мый вӧчӧны челядь тӧлын?

181 удж. Лӧсьӧд ёртыдкӧд сёрни тӧвся лун коллялӧм йылысь.

182 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Лымйӧ, лымйӧ, кытысь усян?
Мыйла чирйӧн, абу тусьӧн?
Лымйӧ, лымйӧ, кытысь воин?
Кыдзи еджыднас тэ лоин?

Мыйла сэтшӧм кокни ачыд?
Сылан, веськалан кӧ пачӧ?
Веськалан кӧ ваӧ, йизян?
Мыйла усян визьӧн-визьӧн?

183 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс серпас серти. Висьтав, кыдзи тэ пасьтасян тӧлын.

184 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Коді камгӧ керка стенӧ?
Коді садьмӧдӧ пыр менӧ?

Тадзи кӧдзыд бара дурӧ,
Тшӧктӧ лэдзны тырӧн-бурӧн.

Шӧйтӧ ывлатіыс кӧдзыд,
Корсьӧ менсьым керка ӧдзӧс.

ДЕКАБР — ӦШЫМ.

Декабр Комиын — лымъя да кӧдзыд тӧлысь, сы вӧсна шулӧмаӧсь важӧн сійӧс ӧшым кывйӧн. Тайӧ кывйыс кутӧма пашляк вежӧртас.

185 удж. Содты лӧсялана кыв.

1. Детинкаяс ислалӧны даддьӧн.
2. Турун кыскалӧны доддьӧн.
3. Уръяс чӧсмасьӧны колльӧн.
4. Челядь ывлаын ворсӧны дзолльӧн.

186 удж. Лыддьы шусьӧгсӧ. Рочӧд.

Додьтӧ дасьты гожӧмын, а телегатӧ — тӧлын.

187 удж. Гиж чолӧмалана юӧр бать-мамлы, чой-воклы, пӧч-пӧльлы, ёртыдлы да мукӧдлы.

Чолӧмала Выль воӧн!
Сиа кузь нэм да бур шуд!

188 удж. Лыддьы да велӧд кывбуръяссӧ.

Тӧлын уна удж оз вӧч
Дженьыд бӧжа тэрыб кӧч.
Мый нӧ колӧ вӧчны
Дзикӧдз кынмӧм кӧчлы?

Коз пу вылын — лым, лым,
Коз пу улын — лым, лым, — 
Гӧгӧр лымйӧн тырӧма.
Ошкыс гуӧ пырӧма,
Тӧвбыд узьӧ, вой и лун, — 
Энӧ торкӧй ошлысь ун.

Луныс вывті дженьыд лоис — 
Чайтан, войлы пом оз во.
Миян керкаӧ тшӧтш воис
Озыр шуд — гажа Выль во.
Пашкыр коз пу вайим вӧрысь:
Аддзан, лыснас абу гӧль.
Регыд пырас тошка, пӧрысь,
Ноп тыр козина Вой пӧль.

Велӧд коз йылысь сьыланкыв.

Козйӧ, козйӧ, мый сулалан?
Ме ӧд тэнӧ пӧрӧда,

Ме ӧд тэнӧ пӧрӧда да,
Пескӧ керала,

Пескӧ керала да,
Пачӧ ломта,

Кыз ӧгырӧ уськӧда да,
Сё блин пӧжала,

Вӧсни ӧгырӧ уськӧда да,
Сё печенча пӧжала.

А: — Мыйӧн тэ ислалан тӧлын?
Б: — Ме ислала лызьӧн.

1. Еджыд эшкын став мусӧ эжис.
2. Тӧлын и гожӧмын ӧти паськӧма.

Воча кывсӧ корсь 181 лист бокысь.

вежӧй петӧ — слюнки текут
гаж бырис — я соскучился
горшӧй косьмӧ — я пить хочу
кынӧмӧй сюмалӧ — я есть хочу
лӧгӧй петӧ — зло берёт
серам петкӧдлыны — смешить
сьӧлӧм вылӧ воис — приглянулось, понравилось
сьӧлӧмӧй бурмис — я успокоился
чӧв овны — молчать
шогӧ усьны — печалиться
яндысьтӧм син — бессовестный

СЁРНИТАМ КОМИӦН

— Видза олан, Лена. Кыдзи олан?
— Аттьӧ, бура.
— Аддзысьлытӧдз.
— Став бурсӧ.

— Менӧ шуӧны Ваняӧн. Кыдзи тэнӧ шуӧны? (Мый нимыд?)
— Аняӧн. (Нимӧй Аня.)
— Кыдзи аканьтӧ шуӧны?
— Аканьӧс шуа Таняӧн.

— Тайӧ коді?
— Тайӧ детинка.
— А тайӧ Оля. Оля — нывка.

— Тайӧ коді?
— Ӧльӧксан да Мишук — детинкаяс.
— А Настук да Ира — нывкаяс.

— Тайӧ менам бать-мамӧй.

— Тайӧ нывкаыс менам чойӧй.
— Тайӧ мый?
— Тайӧ акань.

— Менам эм ыджыд вок. Тэнад эм вок?
— Да. Менам эм ичӧт вок. Тэнад эм чой?
— Абу. Тайӧ нывкаыс тэнад чойыд?
— Да. Тайӧ менам чойӧй.

— Батьыд гортын?
— Гортын.
— Мамыд гортын?
— Абу.
— Гудӧкыд эм?
— Эм.
— Позьӧ ворсны?
— Позьӧ.

— Бур рыт! Батьыд гортын?
— Абу гортын.
— Коді гортын?
— Ме гортын. Ыджыд мам гортын. Ыджыд бать гортын. Пӧч да пӧль абу гортынӧсь.

— Тайӧ менам гортӧй. А ме сэні ола.
— Менам эм кань. Тэнад эм кань?
— Абу. Менам эм пон.
— Кыдзи шуӧны понтӧ?
— Джекӧн. Ме радейта Джекӧс.

Ме велӧдчысь. Ме муна школаӧ. Тайӧ менам школаӧй.

— Тайӧ менам классӧй. Кӧні тэнад классыд?
— Менам классӧй сэні.

ВЕЛӦДЫСЬ КЛАССЫН.

— Видза оланныд, челядь!
— Видза оланныд!
— Ме — велӧдысь. Менӧ шуӧны Ольга Ивановнаӧн. Кыдзи тэнӧ шуӧны?
— Менӧ шуӧны Олегӧн. Ме — велӧдчысь.
— Коді талун дежурнӧй?
— Ме дежурнӧй.
— Бур. Пуксьы.

— Кӧні ӧшинь?
— Со ӧшинь.
— Кӧні ӧдзӧс?
— Сэні ӧдзӧс.
— Кӧні улӧс?
— Тані улӧс.
— Тайӧ мый?
— Тайӧ пызан.

— Мый вӧчӧ велӧдысь?
— Велӧдысь пукалӧ.
— Мый вӧчӧ велӧдчысь?
— Велӧдчысь сулалӧ.

— Висьтав, коді тайӧ?
— Тайӧ ыджыд мамӧй. Тайӧ ыджыд батьӧй.
— Тэнад эм вок?
— Да. Со менам ыджыд вокӧй.

ыджыд пызан
улӧс вылын
пызан вылын

Пӧч пукалӧ.
Шура сулалӧ.
— Бур асыв! Ме муна школаӧ.
— Шура, талун эм коми кыв урок?
— Абу. Ме талун классын дежурнӧй.
— Мун, бура дежурит.

Ми велӧдчам. Миян коми кыв урок. Ми велӧдам выль кывъяс.
— Мый эм пызан вылын?
— Пызан вылын эм ручка, карандаш, тетрадь, велӧдчан небӧг.

ичӧт улӧс

Пызан вылын сулалӧ часі. Сійӧ мунӧ: тіч-точ, тіч-точ. Ӧні сизим час.
— Бур асыв, шонді! А тайӧ коді? Ме тӧда. Таиӧ мазі.

— Тайӧ коді?
— Тайӧ Игорь. Сійӧ детинка.
— А тэ коді?
— Ира.

Ме — нывка.
Ме — велӧдчысь.

Детинкаяс ворсӧны.
— Менӧ шуӧны Ӧльӧшӧн. Мый нимыд?
— Нимӧй Ӧньӧ.

— Но! Но! Но!

— А кӧні Нина?
— Нина гортын. Сійӧ ворсӧ аканьӧн.
— Нина, вай меным нянь.

— На, Нина, ... . Ну нин.
— Но, нуа.
— Ну ӧні.
 
Ӧні ме школаын.
Пызан вылын карандаш да ручка. Велӧдысь классын. Сійӧ сулалӧ.
— Кӧні тэнад тетрадьыд?
— Сійӧ ранецын.

мелі мам

Рытнас ми гортынӧсь.
Менам мамӧй пукалӧ улӧс вылын. Сійӧ мелі да шань.
— Кӧні Миша?
— Миша ывлаын. Сійӧ ворсӧ.
— Бур лун! Чужан лунӧн, Анна. Со тэныд акань. На, босьт.
— Аттьӧ.
— Со тэныд козин — серпас. На, Анна.

— Со ... . На, Анна, ... .
— Со ... . На, Анна, ... .

пызан улын
улӧс улын

— Анна, ку-ку!
— Кӧні Нина? Кӧні?
— Ку-ку!
— Со кӧні! ... .

Кӧк кӧкӧ: «Ку-ку! Ку-ку! Ку-ку!»

МИ БОЛЬНИЧАЫН.

— Кыті тэнад висьӧ?
— Менам висьӧ кокӧй.
— Петкӧдлы, кыті висьӧ. Со тэныд витамин.
— Аттьӧ.
— Менам висьӧ синмӧй.
— А менам некыті оз вись. И аддза бура.

— Кӧні кок?
— Тані.
— Кӧні ки? Кӧні син?
— Со.
— Кыті ... ?
— ... .
— Мамӧ, ывлаын лымъялӧ. Ме пета ворсны.
— Пет.
— Ме тшӧтш пета.

лым чир
 
— Толик, лок! Ну .
— Но, Алина. Нуа.

Иралӧн сыр, ... .
Ромалӧн рок.

— Рома, мый тэ сёян?
— Ме сёя рок.
— Ира, мый тэ сёян?
— Меным колӧ рысь да сыр. Аттьӧ.

Риталӧн ур.

— Видза олан, мамӧ. Ме пета ывлаӧ.
— Вова, пасясь да кепысясь.
— Но. Став бурсӧ.
 
Вова ворсӧ ывлаын.
Вова вӧв вылын:
— Но-о!

сьӧд нянь

— Мамӧ, ме отсала тэныд. Лена, лок тшӧтш.
— Аттьӧ, челядь.
— Мый сумкаын?
— Сумкаын еджыд нянь, сьӧд нянь, чери, яй.

еджыд нянь

еджыд — сьӧд

— Алло! Полина, петан ывлаӧ?
— Пета.
— Ывлаын шоныд?
— Абу шоныд. Ывлаын кӧдзыд. Пасьтась шоныда. Пасясь, кепысясь, шапкаась да гынкӧмась.

... пукалӧ улӧс вылын.
... вылын пурт, ... , ... .
... улын пукалӧ понпи.

— Бур асыв, Рома. Лок мыссьы. Со Мила мыссьӧ.
— Менам майтӧгӧй абу.
— Со майтӧг. На, босьт.
— Аттьӧ. Ме мысся.

Рома мыссьӧ.
Мила ... .
Мурка ... .

Мам: «Мила, меным колӧ ».
Нывка: «Со . Ме муна нин. Менам коми кыв урок».
Мам: «Но. Мун, муса ныв».

ӧшинь дорын

— Ми сьылам да йӧктам коз дорын.

МОРОЗ ПӦЛЬ.

Классын сулалӧ коз.
Коз ... Слава, Лиза, Зина, Роза, Павлик, Вова.
... сулалӧ Ира.
— Ира, кӧні ?
— Со локтӧ кӧр вылын. Сылӧн лӧз , лӧз .

Мороз пӧльлӧн эмӧсь козинъяс.
— На, Антон, козин — вӧв.
— На, Зина, козин — зыр. Ворс.
Сима: «А меным?»
— Со — лӧз лента. ... ин.

МИ ВОРСАМ.

— Бур рыт!
— Бур рыт, Борис. Лок ворсам.
— Ме — лӧз бобув.
— А ме — Бобик пон: р-рр!
— Ме — мазі: з-зз!
— Бур. А менам барабан: бум-бам, тара-рам.
— Бур барабан.

бур асыв
бур лун
бур рыт

... дорын сулалӧ пызан.
Пызан дорын сулалӧ улӧс.
Улӧс вылын — лӧз дӧрӧм.

ИДӦРТӦМ СИДӦР.

Детинка петӧ ывлаӧ.
— Мамӧ, кӧні менам дӧрӧмӧй?
— Улӧс вылын.
— А кӧні менам ... ?
— Со, Дима, ... дорын. Но и идӧртӧм Сидӧр.

Тӧдмав: кымын тані дӧрӧм?

Ме узя.
Ме мысся.
Ме лыддя ... .
Ме ... яблӧк.

ГОРТ ДОРЫН.

Гена ворсӧ горт дорын.
Пон увтӧ: «Ув-ув».
Гортын мам гладитӧ ... да гӧрд дӧрӧм. Мамыс корӧ:
— Гена, пыр гортӧ.
— Ог на пыр, ме ворса на. Но, мамӧ?
— Но. Ворс...

гӧрд яблӧк
гӧрд оз

Талун ывлаын усьӧ лым.
Детинкаяс ислалӧны даддьӧн. Ӧньӧлӧн сьӧд пась.
— Ӧньӧ, пуксьы даддьӧ.
— Ог. А уся кӧ?
— Он усь. Даддьыс выль. Кепысясь.
— Менам абу.
— На, босьт.
— Аттьӧ.

сьӧд нянь

Лыддьы кывпесансӧ.

Тасьті-пань
... нянь.
... корӧ
Сера кань.

Ӧньӧ усьӧ.
Ош узьӧ.

Челядь ворсӧны чачаясӧн.
— Менам мича акань.
— Менам чери.
— Менам руч.
— Менам кӧч.

Лыддьы кывбурсӧ.

Мамӧй меным
Ньӧбис мач.
Мачыс менам
Ветлӧ скач.

Велӧд кывпесансӧ.

Пӧчӧлы пӧльӧ
Вӧчӧма гӧлик,
Пӧльӧлы пӧчӧ
Вӧчӧма сӧчӧн.

Велӧдысь шуӧ:
— Звук — комиӧн шы, а буква — шыпас. Со «ш» шыпас. Маша, шу: ш-ш, шыр. Маша шуӧ.
— Ш-ш, шыр.
— Саша, шу: ӧшинь, шонді шонтӧ.
Саша шуӧ:
— Ӧшинь, шонді шонтӧ.

Велӧд шусьӧгсӧ.
Шыд да рок — медбур вок.

ЧУЖАН ЛУН.

Талун Жанналӧн чужан лун.
— Чужан лунӧн, Жанна!
— Со козин — «Жонь» серпас.
— Со «Би кинь» журнал.
— Аттьӧ.

чужан лунӧн
чужан му
чужӧмбан бӧж

Велӧдысь шуӧ:
— Женя, гиж: «Жонь пукалӧ ув вылын. Жоньлӧн гӧрд морӧс».
Велӧдчысь гижӧ.

Висьтав рочӧн.

Усьӧ небыд лым. Челядь ислалӧны лыжиӧн, даддьӧн. Налӧн чужӧмныс гӧрд.
— Со ур пукалӧ.
— Кӧні?
— Ув вылын. То тай пашкыр бӧжыс тыдалӧ. Сэні сылӧн шоныд жыр — горс.

Пуктіс пӧль сёркни. Быдмис сёркни ён. Кыскӧ пӧль сёркнисӧ да оз вермы кыскыны. Сійӧ корӧ пӧчӧс: «Лок сёркнисӧ кыскам». Пӧч корӧ внучкаӧс: «...». Внучка корӧ понйӧс: «...». Пон корӧ каньӧс: «...». Кань корӧ шырӧс: «...».

Шыр кутчысис кань бердӧ, кань — пон бердӧ, пон — внучка бердӧ, внучка — пӧч бердӧ, пӧч — пӧль бердӧ, пӧль — сёркниӧ. Кыскисны да кыскисны, вермисны кыскыны сёркнисӧ.
Сёркни кольквиж, чӧскыд. Пӧль шуӧ: «Ме сёя сёркни». Пӧч шуӧ: «...».

Нёль вок ӧти шапка улын пукалӧны.

— Бур лун!
— Мый колӧ, Алёна?
— Меным колӧ вый, йӧв, небыд нянь да сёркни йылысь мойд.
— Пӧжалуйста, босьт.
— Аттьӧ.

— Челядь, мыськӧй китӧ майтӧгӧн. Ёгор, мый сёян?
— Меным колӧ выя нянь да йӧла чай. Аттьӧ.
— А тэныд, Катюк, мый колӧ?
— Яя шыд да ырӧш. Босьтӧй квайт шайт.

Гӧгрӧс, а абу шар.
Кольквиж, а абу вый,
Бӧжа, а абу шыр.

— Мый холодильникын?
— Холодильникын: йӧв, ...
— Мый пызан вылын?
— Пызан вылын: сакар, сукар, ... .

Галип гача, кокни кӧма,
Дӧрӧм небыд шӧвкысь.
Бӧжыс ӧзйӧ сизим рӧма,
Быттьӧ ӧшкамӧшка.

Юля да Юра — чоя-вока. Юра шуӧ:
— Менам горшӧй косьмӧ.
— Мый юан? — юалӧ мамыс.
— Ме юа юмов чай. Аттьӧ, мамӧ.
— Юля, ю йӧв.
— Но, мамӧ, юа.
— Ме пуа юква. Сёйӧй.

менам горшӧй косьмӧ
 
Люда сыналӧ юрси.

Йӧра сулалӧ ю дорын.

Талун циркын концерт. Сэні гажа. Сцена вылын пон. Сійӧ петкӧдлӧ лыдпас «3». А со ош. Сійӧ пукалӧ мотоцикл вылын. Юрий Куклачёвлӧн каньяс ворсӧны мачӧн. ...

— Кытчӧ мунан, Люба?
— Ме муна больничаӧ. Мамӧй — челядьӧс бурдӧдысь.
— Кӧні больничаыс?
— Больничаыс Куратов улича вылын.
— А ме муна циркӧ. Циркыс Савин улича вылын.

Вычегда комиӧн Эжва. Тайӧ юыс кузь. Сыктывкар сулалӧ Эжва да Сыктыв юяс дорын. Эмӧсь и мукӧд юяс. Юын олӧ уна чери.

Ю дорын эм кык сэтӧр куст. Сэні ми радейтам сёйны сэтӧр.
— Ме сёя сьӧд сэтӧр. Чӧскыд вотӧсыс! Юмов. А тэ мый сёян?
— А ме сёя гӧрд сэтӧр. Чӧскыд жӧ!
— А со сэні куст улын лэбачпиян!
— Эн вӧрӧд! Оз позь!

Кывпесан.
Тэрыб Педӧр
Ветліс недыр,
Вайис Педӧр
Китыр сэтӧр.

Шустрый Фёдор
Ходил недолго,
Принес Фёдор
Горстъ смородины.

Асывнас
весала щӧткаӧн пинь
мысся майтӧгӧн
сынала юрси
сёя рысь да юа юмов чай
пасьтася
муна школаӧ. Ме — велӧдчысь.

ДЫШ ПИ.

— Пиӧй, пиӧй, чеччы, чеччы!
— Чечча, но ог мыссьы.
— Пиӧй, пиӧй, мыссьы, мыссьы!
— Мысся, но ог пасьтась.
— Пиӧй, пиӧй, пасьтась, пасьтась!
— Пасьтася, но ог кӧмась.
— Пиӧй, пиӧй, кӧмась, кӧмась!
— Кӧмася, но ог мун.
— Пиӧй, пиӧй, мун, мун!

Лыддьы да висьтав, кымын тані ф да п шыяса кыв.

— Мамӧ, кӧні менам гӧрд шарпӧй?
— Шкапын. Надюк, талун абу шоныд.
— Ме платтьӧася, партукася да лӧз ковтаася.
— Но.
— Ми ӧні мунам фабрикаӧ экскурсияӧн. Федялӧн батьыс шофёр. Сійӧ нуас автобусӧн.
— Бур. Со портфельыд. Босьт.

Кывпесан.
Холодильник,
Флаг да ферма,
Дзик став кывсӧ
Шуны верма.

дзик став — все
шуны верма — могу сказать

Кӧч йӧктӧ, йӧктӧ
Мича табъя кокнас,
Вый тупыль юрнас,
Шабді пачӧс бӧжнас,
Ёсь йыла пиньнас.
Сыла-госа кывнас,
Льӧм пу кор пельнас,
Сьӧд сэтӧр синнас,
Аслас дона кунас.

кӧкъямыс чышъян

Кывпесанъяс.
Дзоля Коля - гачыс кын.
Дзоля Коля дзугӧ лым.

Кыддза виддзын мудзӧм дзодзӧг, асывводзнас лэбзяс водзӧ.

Лена сулалӧ ӧдзӧс дорын.
— Видза олан, Лена!
— Видза оланныд, Нина Ивановна. Чолӧмала Тіянӧс Ань лунӧн. Со дзоридзьяс.
— Мича дзоридзьяс. Аттьӧ. Кыдзи олан?
— Аттьӧ, бура.
— Ывлаын кӧдзыд али шоныд?
— Абу кӧдзыд.
— Пӧрччысь. Пыр жырйӧ. Юам маа чай. Менам эм чӧскыд чӧдъя пирӧг.

чолӧмала Тіянӧс

— Видза оланныд!
— Видза олан. Кыдзи тэнӧ шуӧны?
— Менӧ шуӧны Таняӧн.
— Бур.
— Меным колӧ «Би кинь» журнал да дзоридзьяс йылысь небӧг.
— На, лыддьы.
— Аттьӧ. Аддзысьлытӧдз.
— Аддзысьлытӧдз, Таня.

Шонді лунтыр шӧйтӧ, мудзӧ,
Вӧр ді сайын сійӧ узьӧ,
Садьмӧ, кодзыд ваӧн мыссьӧ,
Енэж шӧрӧдз сэсся кыссьӧ,
Шуӧ:
— Дона челядь, чолӧм,
Сиа тіянлы бур олӧм,
Быдта уна-уна дзоридз,
Тырта мусӧ лэбач горӧн.

Юышт, пиӧй, йӧв,
Ворсышт шы ни тӧв.
Сёйышт, пиӧй, рок,
Вынсялас мед кок.
Сёйыштан кӧ нянь,
Быдман ён да шань.
Панялыштан шыд —
Лоан зэв ыджыд.

УДЖ ЙЫЛЫСЬ.
Ыджыд мамӧй абу гортын. Сійӧ удж вылын ме щӧткаӧн чышка джодж. Ичӧтджык чойӧй вӧчӧ гортса удж. Ыджыдджык вокӧй вӧчис меным джадж. Сэні сулалӧны небӧгъяс.
Мамӧй уджалӧ бурдӧдысьӧн, а батьӧй уджалӧ велӧдысьӧн.

Удж йылысь шусьӧгъяс.

Бӧжтӧ кӧ кӧтӧдан — чери сёян.
Коді оз уджав, сійӧ оз сёй.
еджыд гоб

Котӧртӧ руд шыр. А ыджыд мыр вылын пукалӧ кӧч. Кӧчлӧн бӧжыс дженьыд, а шырлӧн кузь. Мыр дорын сулалӧ еджыд гоб.
А со сэні — джуджыд ю.

кузь — дженьыд

Эжва кӧджын
Джуджыд бужӧд.
Бужӧдланьыс
Пыжа вуджӧ.

Ыджыд айӧ вӧрӧ кайӧ,
Ыджыд нопйӧн мыйкӧ вайӧ.
Ыджыд мамӧ разьӧ ноп,
А сэн ыджыд еджыд гоб.

нопйӧн мыйкӧ вайӧ
разьӧ ноп

тшак нимъяс

Татшӧм вӧрад
Тшакыд эм.
Татшӧм вӧрад
Тшакыд тшем.

В таком лесу
Грибы есть.
В таком лесу
Грибов много.
Кывпесан.

Потшӧс вылын катша.
Потшӧс улын Катшӧ.
Йирӧ Катшӧ лы,
Оз сет катшалы.

йирӧ лы

Кузь бӧжа,
Сьӧд юра,
Еджыд морӧса.

КУТШӦМ РӦМА?

— Тайӧ мый?
— Тайӧ тшак.
— Кутшӧм тшак?
— Еджыд гоб. Со оз.
— А оз кутшӧм?
— Гӧрд. Тані сэтӧр.
— А сэтӧр кутшӧм?
— Сьӧд. А сэні шыр котӧртӧ.
— А шыр кутшӧм?
— Руд.э
— А шонді кутшӧм?
— Кольквиж.
— А кутшӧм тэнад ковтаыд?
— Турунвиж.
— А кутшӧм менам синмӧй?
— Лӧз.

— Гӧрд ошкӧс мойда ог?
— Мойд!
— Тэ шуан: «Мойд»?
Ме шуа: мойд!
Лӧз ошкӧс мойда ог?
— Мойд!
— Тэ шуан: «Мойд»?
Ме шуа: мойд!
Руд ошкӧс мойда ог?
— Мойд!
— Тэ шуан: «Мойд»?
Ме шуа: мойд!
Еджыд ошкӧс мойда ог?
— Мойд!
— Тэ шуан: «Мойд»?
Ме шуа: мойд!
Сьӧд ошкӧс мойда ог?

ВЕЛӦДЧӦЙ, ЧЕЛЯДЬ.

Велӧдчӧй, челядь,
Югдӧдӧй юр,
Велӧдчӧм вайӧ
Тіянлы бур.

Понданныд тӧдны
Быдсяматор:
Шондіыс, муыс
Лоӧма кор.

Му вылын кутшӧм
Дивӧяс эм.
Мый вӧсна йӧзыс
Уджалӧ нэм.

Понданныд тӧдны
Омӧль и бур.
Велӧдчӧй, челядь,
Югдӧдӧй юр!

МЕДМУСА КОМИ КЫВЪЯС

Видза олан! Чолӧм!
Аттьӧ!
Бур лун! Бур рыт!
Нянь да сов!
Пывсян жар!
Шуда туй! Бур туй!
Бур вой! Чӧскыд ун!
Кыпыд удж!

ГОРТСА ПЕМӦС

Коді оз лӧсяв?

Ӧшинь вылын шонді водзын
Шӧвк тупыль кодь шань,
Еджыд уска, куньса синма
Куткырвидзӧ кань.

Сюркнялӧма улас бӧжсӧ,
Копыртӧма юр,
Зумыштчӧма, вомгорулас
Мыйкӧ мойдӧ: «Куррр».

Миян йӧрӧ кӧк пуксис,
Йӧр шӧрас и пукалӧ.
Кӧкӧй, кӧкӧй, мый кӧкан?
Кымын арӧс мен, тӧдмав:
Ку-ку! Ку-ку! Ку-ку!

Аттӧ дивӧ!
Кыдз пу вылӧ
Ӧшйис яблӧк —
Гӧрдсьыс-гӧрд.

Ёртъяс!
Висьтала ме гусьӧн,
Татшӧм яблӧк
Жоньӧн шусьӧ.

Катша-катша, китш-котш.
Тури помечӧ корӧ,
Мой кер лэдзӧ,
Ош керка лэптӧ,
Кӧин кер кыскалӧ,
Сизь ӧшинь писькӧдӧ,
Руч дӧра кыӧ,
Ур би видзӧ,
Кӧч кӧвдум пӧжалӧ.

Мый позьӧ сёйны?

Мый позьӧ юны?

пув ва
йӧла чай
маа чай

Мый позьӧ ньӧбны?

Шонді петіс,
Асыв воис.
Садьмӧм лэбач
Ид тусь сёйӧ,
Кӧч — капуста,
Шыръяс — нянь,
Дзоля челядь —
Йӧв да нянь.

Кыдзи Галя чужан лунӧ,
Ми пӧжалім тупӧсь нянь,
Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь,
Эта судта, эта ляпта,
Эта пасьта, эта оттӧм,
Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь,
Коді муса — сійӧс босьт.

— Кутшӧм кывбуръяс тэ тӧдан?
— Ме тӧда Агния Бартолысь чача йылысь кывбуръяс:

Миян Таня бӧрдӧ гора:
Мачсӧ уськӧдӧма шорӧ.
Ӧвсьы, Танюкӧй, эн бӧрд:
Оз вӧй мачыд — кутам бӧр.

Ошкӧс джоджӧ уськӧдісны,
Сылысь коксӧ нетшыштісны.
Ог сет шыбитны ме сійӧс,
Кута бурдӧдны ошпиӧс.

Бӧрдӧ кӧчиль лабич вылын,
Сылӧн бӧрдӧм ылӧдз кылӧ.
Талун сійӧ вывті нэр —
Дзикӧдз кӧтӧдӧма зэр.

Тайӧ менам дӧрӧмӧй. Сійӧ гӧрд.
Тайӧ тэнад гачыд. Сійӧ сьӧд.
Тэнад пасьыд руд.
Менам кепысьӧй лӧз.
Тайӧ сьӧд гынкӧм.
Тайӧ чышъяныс еджыд.
Сылӧн шарпыс турунвиж.
Тайӧ сылӧн кольквиж ковтаыс.

Настуклӧн эм акань. Настук шуӧ аканьсӧ ичӧт нылӧн. Аканьлӧн эмӧсь юбкаяс, ковтаяс, чышъянъяс, шарп, партук, пась, кепысь да гынкӧм. Настук ворсӧ аканьӧн.
Сійӧ сьылӧ:
Ӧввӧ, ӧввӧ, ӧввӧ,
Бай, бай, бай, бай,
Дона нылӧй, узь нин, узь!
Баю, баю, баю, бай,
Ӧввӧ, ӧввӧ, ӧввӧ,
Ичӧт нылӧй, узь нин, узь!

Лыддьысянкыв.

Ӧтик — мӧтик,
Кык — мык,
Куим — муим,
Нёль — моль,
Вит — мит,
Квайт — майт,
Сизим — мизим,
Кӧкъямыс — мӧкъямыс,
Ӧкмыс — мӧкмыс,
Дас — мас,
Пес чипас.

ЛЫДДЬӦДЛАНА ФИЗЗАРЯДКА.

Чеччам чӧла —
Шум ни зык.
Вӧчам тадзи,
Ӧтик-кык.
Ӧтик-кык,
Ӧтик-кык.
Вӧчам тадзи,
Ӧтик-кык.
Коскӧ пуктам
Кыкнан ки,
Недыр чеччалыштам
Ми.
Медым ньӧти
Мудз эз коль:
Куим-нёль,
Куим-нёль.

Ӧні лолыштамӧй
Пыдӧдз,
Китӧ шевкнитламӧй
Быдӧн.
Ме ног, челядь,
Вӧчӧй вай:
Вит и квайт,
Вит и квайт.

Китӧ нюжӧдамӧй
Тадзи,
Сэсся лажыньтчамӧй
Надзӧн.
Сувтам:
Сизим и кӧкъямыс.
Бара лажыньтчамӧй
Надзӧн,
Сувтам:
Сизим и кӧкъямыс.

Физзарядка вӧчам
Водзӧ,
Киӧн судзӧдчылам
Джоджӧдз.
Молодечьяс, ай да
Класс,
Помаламӧй:
Ӧкмыс-дас,
Ӧкмыс-дас.

Лӧсьӧд сёрникузяяс.

Ме велӧда коми кыв. Я учу коми язык.
Ме ог велӧд коми кыв. Я не учу коми язык.

Тэ велӧдан коми кыв. Ты учишь коми язык.
Тэ он велӧд коми кыв. Ты не учишь коми язык.

Сійӧ велӧдӧ коми кыв. Он учит коми язык.
Сійӧ оз велӧд коми кыв. Он не учит коми язык.

Ме велӧдча 1 классын.
Тэ велӧдчан ... .
Сійӧ велӧдчӧ ... .

Ме ог велӧдчы ... .
Тэ он велӧдчы ... .
Сійӧ оз велӧдчы ... .

Ме гижа чолӧмалӧм.
Тэ ... .
Сійӧ ... .

Ме ог ... .
Тэ он ... .
Сійӧ оз ... .

Ме лыддя небӧг.
Ме сёрнита комиӧн.
Ме висьтала гораа.
Ме тӧда кывбур.
Ме петкӧдла серпас.
Ме мысся майтӧгӧн.
Ме весала пинь.
Ме сынала юрси.
Ме сёя рысь.
Ме юа йӧв.
Ме ворса гудӧкӧн.
Ме отсася мамлы.
Ме узя диван вылын.
Ме муна вӧрӧ.
Ме локта гортӧ.
Ме босьта козин.
Ме нуа нянь.
Ме пыра классӧ.
Ме пета школаысь.
Ме пукала улӧс вылын.
Ме сулала пызан дорын.
Ме котӧрта библиотекаӧ.
Ме чеччала скакалкаӧн.
Ме уджала сиктын.
Ме ола карын.
Менам висьӧ юрӧй.
Ме ислала даддьӧн.
Ме вая дзоридз.
Ме аддза чипанӧс.
Меным колӧ ошпи.
Ме вунда кабала.
Ме чолӧмала велӧдысьӧс.
Ме пасьтася шоныда.
Ме пӧрччыся рытнас.
Ме сьыла сьыланкыв.
Ме йӧкта «Шондібан».
Ме кӧсъя сёйны рок.
Ме радейта пӧль-пӧчӧс.

Ме радейта

видзӧдны телевизор

Небӧгъяс сулалӧны джаджйын.

Чань сулалӧ вӧв дорын.

Мазі пукалӧ дзоридз вылын.

Бобув пукалӧ турун вылын.

Тшак быдмӧ пу улын.

Лэбач пукалӧ ув вылын.

Коді кӧні олӧ?

— Тэ сёрнитан комиӧн?
— Сёрнита комиӧн да рочӧн. Кӧні тэ олан?
— Ме ола карын. А кӧні тэ олан?
— Ме ола сиктын.

ЧУЖАН МУ.

Ме ола сэн, кӧн визув ю
Друг ыджыд чукыль вӧчӧ.
Тан менам дона чужан му,
Тан бать и мам, и пӧчӧ.
Тан быдмӧ менам ичӧт вок,
Век гажӧй сыысь бырӧ.
Тан корӧ школаӧ звӧнок,
Сэн ёртыд менам тырыс.

— Ӧшкамӧшка, мегыр пос,
Зэр оз ков, му абу кос,
Мӧдӧд югыд шонді,
Челядьӧс шонты.

Вӧрын коз пу вылын
Йӧктӧ-ворсӧ ур.
Юрыс гӧгрӧс сылӧн,
Бӧжыс лышкыд, бур.

Дзиръя дорын
Дзоля чибӧ,
Сэтшӧм мича,
Но оз сибӧд.

УНА КЫВ.

Уна кыв ме рочӧн тӧда.
Со вот висьтавлыны мӧда:
Каньыд — кошка,
Паньыд — ложка,
Пиыд — сын, а нылыд — дочь,
Луныд — день, а войыд — ночь,
Нырыд — нос, а вомыд — рот,
Пуктас йӧрыд — огород,
Пидзӧсыд — колено,
Кос пескыд — полено,
Туруныд — трава,
Юрыд — голова.
А вот, шуам, пионер,
Школа, трактор, инженер,
Автомат и витамин —
Ӧти ногӧн шуам ми.
Медбур, видзӧдны кӧ водзӧ,
Кужны комиӧн и рочӧн.

Условнӧй пасъяс:

— сёрнит тадзи
— нюмсер, шмонь, теш
— тӧдмав
— кывчукӧр
— велӧд сьыланкыв
— содтӧд удж
— омоним
— синоним
— антоним

Зарни бордъяса,
Медся мыла,
Чужан кыв —
менам олӧм да вӧт!
Позьӧ сёрнитны
Любӧй кылӧн,
Сӧмын ӧтдортны ассьым
Ог мӧд.

ВИДЗА ОЛАН, ДОНА ШКОЛА!

1. Текст да сёрникузя

1 удж. Лыддьы кывбурсӧ да велӧд наизусть.

БАРА ШКОЛАӦ.

Вижӧдіс нин вӧрад
Кыдз пуыдлӧн кор,
Пырам школа йӧрӧ
Сумкаясӧн кор.

Видза олан, школа!
Мыччам сылы ки.
Ог нем вӧчтӧг олӧй
Гожся кадад ми.

Тӧдчӧдӧм кывтэчаслысь вежӧртассӧ корсь 125 лист бокысь.

Миян сёрни артмӧ сёрникузяясысь, а сёрникузяясыс — кывъясысь.

— Видза олан, детинка!
— Бур асыв, нывка!
— Мый тэнад нимыд?
— Менам нимӧй Петя. А тэнад?
— Маша.
— Кутшӧм классын тэ таво велӧдчан?
— Коймӧд классын. А тэ?
— А ме — нёльӧдын.
— Кытчӧ тэ ветлін гожӧмнас?
— Аддзысьлытӧдз, Петя!
— Видза колян, Маша!

2 удж. Сетӧм кывъясысь лӧсьӧд сёрникузяяс да пукты колана пасъяс.

1. Арнас ми бара локтім дона школаӧ.
2. Кутшӧм мича да сӧстӧм миян класс!
3. Тіян ёна бырис гажныд школаысь?

Коймӧд сёрникузяын тӧдчӧдӧм кывтэчаслысь вежӧртассӧ корсь 125 лист бокысь.

3 удж. Кывъяссӧ юк сёрникузяяс вылӧ. Сувтӧд колана пас.

Воис зарни ар вижӧдісны пулӧн коръяс шонді омӧля нин шонтӧ челядь мӧдӧдчисны школаӧ.

4 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1.Кор тэ чеччан?
2. Кор мунан школаӧ?
3. Мый вӧчан урокъяс бӧрын?
4. Кутшӧм классын тэ велӧдчан?
5. Коді тіянӧс велӧдӧ?

Коді? мый? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс.

КЫДЗИ МЕ ВЕЛӦДЧИ ЛЫДДЬЫСЬНЫ.

ИВАН (лыддьӧ нюжйӧдлӧмӧн): Крес-тья-нин па-шет, окотник с-стре-ля-ет, пе-тук по-ёт, с-сес-тра пла-чет, брат гу-гу-ля-ет... (Юрсӧ лэптӧ.) Мам! ... Кылан? Мамӧ! Кор нӧ ме велала?
ПЕКЛА: Ог тӧд, сёшайтӧй... Он кӧ дышӧдчы, регыд велалан. Лыддьы, дитя, лыддьы.
ИВАН (тільӧ синсӧ): Аттӧ, делӧ жӧ нин тайӧ лыддьыны... Кор нӧ ме велала прамӧясӧ? (Лыддьӧ.) Крестьянин пашет, окотник стреляет, петук поёт, сестра плачет, брат гуляет... Окотник стреляет. Тайӧ нӧ мый лоӧ?
ПЕКЛА: Стреляет — лыйсьӧ. Окотник лыйсьӧ пищальысь.
ИВАН: Батьӧ, «окотник стреляетыс» збыльысь лоӧ чожӧлӧн пищальысь лыйсьӧм? Кылан, бать, висьтав...
ВАСЬКА: Ачыд велӧд. Ме кӧ кута велӧдны, оз и школаад ков ветлыны тэныд.

1. Лыддьы гораа да колана ногӧн.
2. Кыдзи Иван велӧдчис лыддьысьны рочӧн?
3. Мый тшӧктіс вӧчны батьыс пиыслы? Лыддьы сійӧ местасӧ.
4. Велӧдчы лыддьыны рольяс серти.

5 удж. Лыддьы. Гиж коді? да мый? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс.

Быдӧнлӧн гортас эмӧсь лыддьӧм книгаяс. Сэтшӧмсӧ ми и чукӧртім классӧ. Нывкаяс да детинкаяс вайисны быдсяма книгасӧ лэбачьяс, чачаяс, гортса да вӧрса пемӧсъяс йылысь. Классын миян лои библиотека. Ӧні велӧдчысьяс босьтӧны лыддьыны книгаяссӧ сэтысь. Книгасӧ босьтӧм бӧрын быдӧн эжӧ сійӧс бумагаӧн.
Мӧд во ми сідзжӧ кутам чукӧртны классӧ книгаяс. А велӧдчан во помасигӧн библиотекасӧ козьналам асланым школалы.

Тӧдмав ребусъяссӧ. Сувтӧд колана юалӧмъяс.

Лӧсьӧд артмӧм кывъясӧн сёрникузяяс.

— Бур лун, челядь! Кыдзи шойччинныд каникул дырйи?
— Зэв бура шойччим: ю дорын гожйӧдчим, купайтчим, вотім тшак да вотӧс. Гожӧмыс колис ӧдйӧ, эг и тӧдлӧй.
— Бура кӧ шойччинныд, бура и велӧдчыны кутанныд. Выль велӧдчан воӧн, челядь!

Лӧсьӧд серпас серти юалӧмъяс.

6 удж. Лыддьы кывбурсӧ да серпасав. Инды коді? да мый? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс.

Школа сійӧ школа:
Помасис урок,
Столӧвӧйын колӧ
Сёйны шыд да рок.
Мишук да Ванюк, кык вок,
Пуксисны панявны рок.
Мишуклӧн — серпаса блюд:
Восьлалӧ гӧрба верблюд.

Велӧд наизусть.

7 удж. Артмӧд кывъяс.

8 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да корсь роч пӧвсӧ.

1. Велӧдчӧм морт — синма, велӧдчытӧм — синтӧм.
2. Ов да выв, да век велӧдчы.
3. Велӧдчытӧгыд мортӧ он во.

9 удж. Кывъяссӧ гиж кык столбикӧ.

Велӧдчысь, ар, пон, вотӧс, зонка, бобӧнянь, оз, сынӧд, челядь, уртшак, велӧдысь, ур, понтшак, турипув, вок, гожӧм, дзоридз, нывка, турун, чой, анькытш, юрсигусь, сёркни, бобув.

10 удж. Лӧсьӧд 5 (6, 7, 8) шыпаса коді? да мый? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс.

Небыд пас (ь) кыв шӧрын да кыв помын.

ПОЖӦМ КОЛЬ ВЕЛӦДЧӦ ШКОЛАЫН.

Яг шӧр ягын школа,
Гӧгӧр нюр да оль.
Велӧдчыны волӧ
Татчӧ Пожӧм Коль.

Парта сайын Дзодзув,
Гут, и Ном, и Геб.
Весиг Краля-Бобув
Ӧшиньӧ оз лэб.

Пукавны оз яндысь
Ручӧ чойкӧд Ош.
Урок вылын рамӧсь,
Ставлӧн пельныс чош.

— Кык да куим — кымын?
Висьтав, Пожӧм Коль.
— Висьмис менам кынӧм,
Кылӧ сэн буль-боль.

Колип вашкӧ пеляс:
— Лоӧ вит, вит, вит.
Кольным нӧшта веля
Ышмӧ: «Уйӧ Кит!»

Классын серам. Инмис
Серам руӧ Коль.
Велӧдысьлӧн синмыс
Лоис кыкысь ноль.

1. Кӧні велӧдчис Пожӧм Коль?
2. Кодкӧд велӧдчис Пожӧм Коль?
3. Мый юаліс велӧдысь?
4. Кыдзи велӧдчис Пожӧм Коль?
5. Коді велӧдчис бура?
6. Лыддьӧй рольяс серти.
7. Корсь да гиж кывбурысь небыд паса (ь) кывъяс.

— Талун мый вӧчин?
— Талун классӧн ветлім вӧрӧ.
— Коді тіянкӧд вӧлі?
— Миянкӧд вӧлі Идӧртӧм Сидӧр.
— Идӧртӧм Сидӧр, мый аддзылін вӧрысь?
— Сэтысь ме аддзылі зэв унатор:
Котралӧ руч бӧрся збой ыджыд кӧч.
Дзебсьӧма пу улӧ ичӧтик ош,
Повзьӧма, коньӧрӧй, тіралӧ бӧж.
— Идӧртӧм Сидӧр, сӧрин тэ ставсӧ,
Висьталін тай нӧ вӧвлытӧмтор!
— А мед челядь гӧгӧрвоасны, овлӧ татшӧмыс али оз?

1. Лыддьы гораа да колана ногӧн.
2. Кодӧс шуӧны Идӧртӧм Сидӧрӧн?
3. Отсав Идӧртӧм Сидӧрлы стӧча лӧсьӧдны сёрникузяяс.

11 удж. Тӧдмав.

2. вӧрса пемӧс
3. керка юкӧн
4. пулӧн ним
5. пызан-улӧс
6. школаын уджалысь

Паччӧр дорын дыр пукалӧ,
Войнас шыръясӧс куталӧ.
Кургӧ-мойдӧ, вывті шань
Еджыд уска, сера ... .

12 удж. Помав сёрникузяяссӧ. Гиж сӧмын сэтшӧм кывъяс, кӧні эм ь.

Гортса пемӧсъяс
Вӧрса олысьяс

1. зонкаяс да нывкаяс
2. гортса пемӧс

5. вӧрса лэбач

14 удж. Комиӧд сетӧм кывъяссӧ. Гиж тыртӧм клеткаясас.

Лыддьы гораа кывъяссӧ.

ЗАРНИ ПАСЬКӦМӦН ПАСЬТАСИС ВӦР

Кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс.

15 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа.

Зарни паськӧмӧн пасьтасис вӧр,
Мича тугъясӧн гӧрддзасис пелысь.
Дзодзӧг мӧдӧдчис лунвывлань бӧр,
Аддзан, енэжын нюжӧдчис кӧлысь.

1. Кутшӧм юалӧм вылӧ вочавидзӧны тӧдчӧдӧм кывъясыс?
2. Велӧд кывбурсӧ наизусть.

16 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Висьтав, кутшӧм поводдяыс арын.
 
Шонді мыйкӧ дышмис,
Чинтіс ассьыс ӧд.
Гожся моз оз ышмы,
Ыджыд жар оз сет.

Рудов кымӧр чукӧр
Панлӧ сыкӧд вен.
Шонділӧн гӧрд югӧр
Вошлывлӧ нин сэн.

Мукӧддырйи зэрӧ,
Мукӧддырйи — пуж,
Видзӧдлан кӧ йӧрӧ,
Градъясыд нин куш.

КУТ ТӦД ВЫЛАД!

17 удж. Лыддьы.

ВОЙВЫВСА ПОВОДДЯ.

Войвывса поводдяыд зэв ылӧдчысь. Асывнас мича, шоныд, пушкӧ небыдик лун тӧв. Сэсся друг, мыйкӧ думыштас да, тӧлыс шуркнитас-бергӧдчас. Кватитчан да, вӧлӧмкӧ, войвывсянь нин сійӧ ӧвтӧ, Йиа саридзсянь.
Вой тӧлыс вермӧ лун тӧвсӧ, сӧстӧм югыд енэжсӧ вевттьӧны лӧзовруд кымӧръяс. То катшашыдӧс киссьӧ енэжысь, то усьӧ шляча.

1. Корсь висьтысь кывтэчасъяс.

2. Ачыд лӧсьӧд некымын сёрникузя арся поводдя йылысь.

18 удж. Содты колана кывъяс.

Кудель кодь небыд юрси, стеклӧ кодь югыд йи, мойдын кодь олӧм, арся кодь пемыд вой, тулысын кодь мича поводдя.

Артмӧм кывтэчасъясӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.

кыдз пу кор
пипу кор
пелысь пу кор

1. Помав сёрникузясӧ.

Кыдз пу кор (кутшӧм?) ..., пипу кор (кутшӧм?) ..., пелысь пу кор (кутшӧм?) ... .

2. Артмӧд признак нима кывъясысь действие нима кывъяс.

3. Вочавидз, кутшӧм пуяс арын вижӧдӧны, кутшӧм пуяс гӧрдӧдӧны.

— Мамукӧй, кутшӧм поводдя ывлаас?
— Зэрӧ, нылукӧй, зэрӧ. Школаад мунігӧн шоныдджыка пасьтась. Арся зэрыд кӧдзыд.
— Дӧзмӧдіс тайӧ зэрыс. Оз нин дугдыв!
— Нинӧм, нылукӧй, арся войнад дас кык поводдя вежсьылӧ.

Кыдзи тэ гӧгӧрвоан тӧдчӧдӧм шусьӧгсӧ?

19 удж. Чутъяс местаӧ содты колана кывъяс.

Матыстчис зарни ар. Ывлаын шоныд, но шонді абу нин гожся кодь мелі. Кутшӧм мича вӧрыс. Кыдзьяс виж коръяӧсь. Пипуяс да пелысьяс вылын чим гӧрд коръяс.

20 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ. Корсь роч пӧвсӧ.

1. Арын пань ва — ведра тыр няйт.
2. Усис пу вылысь ӧти кор — виччысь ар.
3. Ар пӧ гажтӧм, да озыр.

21 удж. Сетӧм кывъясысь лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

1. Дзикӧдз лӧнис лэбачьяслӧн дзользьӧм
2. Миян сикт весьтті лэбӧны шоныд муясын тӧвйысь лэбачьяс

МИШУК ДА МАШУК ЙЫЛЫСЬ.

Сёйис Мишук курыд лук.
Сэсся джӧм олыштіс здук.
Сэсся чирӧстіс зэв гора,
Ой, пӧ, тайӧ лукйыд сола!

— Абу дуб ни абу сола,
Лукйыд курыдджык тай овлӧ.
Зато уна витамин, ,
Лоас сюсь и пель, и син.

Корсь паныд вежӧртаса кывъяс.

Тӧдмав, коді кутшӧм.

Лӧсьӧд тайӧ кывъяснас серамбана сёрникузяяс.

Тӧдмав, кор тайӧ овлӧ.

Уна рӧма биясӧн
Ӧзйӧма ю сай,
Муяс вылысь сиктса йӧз
Босьтам урожай.

Мый вӧчӧ? мый вӧчӧны? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс

УР ДА КӦИН.

Пуысь пуӧ чеччаліс Ур да уси куйлысь Кӧин вылӧ. Кӧин звиркнитіс-чеччыштіс да кӧсйис сёйны Урӧс. Ур кутіс кевмысьны: «Лэдз менӧ». Кӧин шуис: «Ладнӧ, ме тэнӧ лэдза, сӧмын висьтав тэ меным, мый вӧсна тіянлы пыр долыд. Меным век гажтӧм, а тіян вылӧ видзӧдан да, ті эстӧн, пу йылын, век ворсанныд да чеччаланныд». Ур шуӧ: «Лэдз менӧ первой пу йылӧ, ме сэтысянь висьтала тэныд, а то ме пола тэысь». Кӧин лэдзис Урӧс. Пу йывсянь Ур висьталіс: «Тэныд сы вӧсна пыр гажтӧм, мый тэ зэв скӧр. Скӧрлуныс тэнсьыд сьӧлӧмтӧ сотӧ. А миянлы пыр гажа сы вӧсна, мый ми бурӧсь да некор ог думайтӧй лёк вӧчӧм йылысь».

1. Лыддьы ас кежысь «Ур да Кӧин» мойдкывсӧ.
2. Висьтав, мый тэ тӧдмалін Ур да Кӧин йылысь? Кутшӧм Урыс? Кутшӧм Кӧиныс?
3. Кыдзи тэ думайтан, кодлы на пиысь бурджыка овсьӧ вӧрын. Мыйла?
4. Лыддьы Урлысь Кӧинлы вочавидзӧмсӧ.

22 удж. Лыддьы колана интонацияӧн.

ГРАД ЙӦРЫН.

Миян муным пом ни дор,
Быдтам сэні помидор,
Салат, свеклӧ да капуста,
Кушман, анькытш да петрушка,
Сёркни, редис да укроп,
Сельдерей да лук-чеснок.

Эм и оз, и ӧмидз,
Сэтӧр, пелысь, льӧм,
Нӧшта уна дзоридз,
Налӧн уна рӧм.

Локтам школа йӧрӧ,
Сьӧлӧм вылад рад,
Быдтімӧ ӧд асьным
Татшӧм мича сад!

1. Висьтав ӧти кывйӧн.

Салат, свеклӧ, капуста, кушман, анькытш, петрушка, сёркни, редис, укроп, сельдерей, лук, чеснӧк — тайӧ ... .
Оз, ӧмидз, сэтӧр, пелысь, льӧм — тайӧ ... .

2. Артмӧд кывтэчасъяс.

Челядь керӧны картупель,
нетшкӧны сёркни,
идралӧны капуста.

— Маша, град выв пуктастӧ керинныд энӧ на?
— Эгӧ на, аски заводитам.
— Тіян уна пуктасыд?
— Да, уна. Видзӧд, мый миян быдмис: кудриа юра кӧчан мачьяс, кольквиж сёркни. Аддзан, гӧрд свеклӧ ошйысьӧ аслас мичлунӧн. А со юмов да чӧскыд морковь, помидор да ӧгурцы. Тӧв кежлӧ ставыс лоӧ заптӧма.

Тӧдмав, мый тайӧ?

Тувсов, арся муяс вылын
Сылысь жургӧм-мырсьӧм кылан.
Новлӧ куйӧд, кыскӧ кер,
Мед кӧть туйсӧ тыртӧ зэр.
Кыз йи вывті мӧдлапӧлысь
Кыскӧ силос кӧдзыд тӧлын.
Уна вӧлӧс сійӧ вежӧ,
Джуджыд лымйӧ вермӧ кежны.
 
Тӧдчӧдӧм кывъяс дорӧ сувтӧд юалӧмъяс.

23 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ. Инды действие нима кывъяс.

1. Эн ошкы асьтӧ, йӧзыс мед ошкасны тэнӧ.
2. Киссьӧм ватӧ он курав.
3. Эн лэптысь вомнад, лэптысь уджнад.
4. Первой думышт, сэсся вӧч.
5. Мый кӧдзан, сійӧс и вундан.

Ворсыштам.

Катша рок пуӧ.
Еджыд бока,
Вӧсни кока,
Катша рок пуӧ,
Катша рок пуӧ.

Стӧк да стӧк чеччалӧ,
Гӧстьясӧс коралӧ.
Гӧстьяс локталісны,
Лючки пуксялісны.
Катша гӧститӧдӧ,
Быдӧнлы вичмӧдӧ.
Талы сетіс пань тыр.
Эталы со дар тыр.
Сылы сӧмын вом тыр,
Эсылы дзик кӧш тыр.

А меддзоляыслы,
А медмичаыслы
Дзик нинӧм эз вичмы.
Дӧзмы кӧть эн дӧзмы.
Катша сылы шуӧ,
Выльысь на пӧ пуа.

24 удж. Серпасъяс серти лӧсьӧд сёрникузяяс да гиж, коді мый вӧчӧ.

— Петя, кытчӧ ветлін?
— Ветлі вӧрӧ тшакла да вотӧсла.
— Тшакыд уна сюри?
— Да, пестер тыр.
— А кутшӧм тшак?
— Ягсер.
— А кутшӧм вотӧс вотін?
— Оз.
— Вай аски кыкӧн ветлам вотчыны.
— Позьӧ, ветлам.

25 удж. Помав сёрникузяяссӧ да гиж.

1. Петіс уна тшак
2. Ми мамӧкӧд вотім мырпом
3. Чоя-вока ветлісны ягӧ пувла

26 удж. Сетӧм кывъясысь артмӧд действие нима кывъяс.

Артмӧдӧм кывъясӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.

27 удж. Лыддьы. Вуджӧд роч кыв вылӧ словартӧг.

Ме дӧзьӧрита ӧти куканьӧс. Куканьлӧн нимыс Визув. Сійӧ менам зэв на ичӧтик. Асывнас ме чечча водз, пасьтася, сёйышта да котӧрта аслам Визув дінӧ. Ме сійӧс юктала, верда. Кукань видзӧдӧ ме вылӧ зэв меліа, быттьӧ кӧсйӧ шуны: «Аттьӧ».

Инды действие нима кывъяс.

28 удж. Сетӧм предмет нима кывъяс дорӧ бӧрйы лӧсялана действие нима кывъяс.

Отсӧг вылӧ кывъяс: тёпкӧ, югъялӧ, дзирдалӧ, матыстчӧ, шутьлялӧ.

Отсӧг вылӧ кывъяс: чипсӧ, гӧрдлӧ, увтӧ, баксӧ, нявзӧ.

29 удж. Артмӧд действие нима кывъяс.

Велӧдысь, велӧдчысь, пусьысь, кыйсьысь, кысьысь, вӧралысь, вурсьысь, вузасьысь.

Отсӧг: велӧдысь — велӧдӧ, велӧдчысь — ... , ... .

30 удж. Лӧсьӧд гиж кывйӧн выль кывъяс, вӧдитчы словарӧн.

Гиж — гижысь, гижӧм, ... .

31 удж. Лыддьы. Корсь действие нима кывъяс.

Бара локтіс букыш ар,
Дурӧ вой тӧв вывті яр,
Нетшкӧ пуяс вылысь коръяс,
Войнас кынталӧ нин шоръяс,
Асывводзнас муыс кын,
Частӧ петавлӧ нин лым.
Он и тӧдлы, локтас тӧв,
Быттьӧ-й гожӧмыс эз вӧв.

Сетӧм кывтэчасъяссӧ комиӧд.

32 удж. Дасьтысь да гиж сочинение «Зарни паськӧмӧн пасьтасис вӧр».

Менӧ ёна чуксалӧны,
Менӧ ёна виччысьӧны,
А кор локта, ставӧн — гузь!
Пышйӧ меысь, быдӧн сюсь.

ДЗОРДЗАВ ЖӦ, КОМИ МУ, КОЛЯОЗ ДЗОРИДЗӦН

Юалана, юӧртана, горӧдана сёрникузяяс

КОМИ МУ.

Помтӧм парма, гулыд ягъяс,
визув юяс, паськыд видз.
Гажа нӧрыс, зыбуч нюръяс,
еджыд кока винёв кыдз.
Гӧгрӧс тыяс, зэра аръяс,
озыр вӧр-ва, тэрыб кӧр.
Чизыр тӧвъяс, тшӧкыд расъяс,
чукльӧсь ордым, пемыд вӧр.
Тэ кӧ шуда да нюмбана,
меным сэсся нем оз ков.
Коми муӧй, сьӧлӧмшӧрӧй,
менам куслытӧм любов.

33 удж. Лыддьы колана ногӧн А. Мишариналысь «Коми му» кывбур. Велӧд наизусть.

1. Мый йылысь тайӧ кывбурыс?
2. Кутшӧм серпасъяс позьӧ лӧсьӧдны А. Мишариналӧн кывбур серти?
3. Сетӧм схема серти лӧсьӧд кывтэчасъяс.

4. Корсь паныд вежӧртаса кывъяс.

34 удж. Лыддьы А. Мишариналӧн «Коми му» кывбурысь юӧртана сёрникузяяс.

35 удж. Лыддьы да гиж. Сёрникузяяс помӧ пукты чут либӧ юалан пас.

— Катшыс, кодӧс увтан
— Кӧинъясӧс повзьӧдла
— Катшыс, мый нӧ бӧжтӧ лэдзин
— Кӧинъясысь пола

36 удж. Лыддьы. Гиж да сёрникузяяс помӧ пукты горӧдан пас.

Мед дзирдалас шонді
Мед югъялас луныс
Мед дзоридзӧн тырас
Да нюмъялас му

37 удж. Лыддьы колана ногӧн да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Лӧсьыдӧсь тундраса войяс! Шондіыс тані некор оз саявлы. Сынӧдыс лунся дорысь ыркыд. Тундра шӧрын тыдалӧны мича мылькъяс. Мылькъяс костын куйлӧны ыджыд нюръяс. На весьтті кытшлалӧны дзодзӧг чукӧръяс. Бадьяс костын герчкӧны гордаяс.
И ывлалӧн мичлуныс, и лэбачьяслӧн сьылӧмыс — ставыс чуксалӧ овны.

1. Висьтав, мый тэ тӧдмалін тундра йылысь.
2. Кутшӧм быдмӧгъяс эмӧсь тундраын?
3. Кутшӧм лэбачьяс олӧны сэні?
4. Кутшӧм пемӧсъяс олӧны тундраын?

38 удж. Лыддьы кывбурсӧ сьӧлӧмсяньыд.

Дзордзав жӧ, Коми му, коляоз дзоридзӧн,
Сьӧлаоз синъясӧн, гӧрд лежнӧг цветъясӧн!
Быдмы жӧ, парма шӧр коз,
Кисьмы жӧ, керӧс дор оз!

1. Корсь юӧртана да горӧдана сёрникузяяс.
2. Кутшӧм быдмӧгъяс мичмӧдӧны Коми му?

39 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да корсь роч пӧвсӧ.

1. Ас муыд — рӧднӧй мам.
2. Ас муыд — мам, а йӧз муыд — тьӧтка.
3. Чужан позйыд быдӧнлы дона.

чужан му
паськыд му

40 удж. Лыддьы да висьтав, кыдзи тэ гӧгӧрвоан тайӧ кывъяссӧ.

Чужан му — сійӧ мамыдлӧн сой,
Чужан му — сійӧ бабыдлӧн мойд,
Чужан му — сійӧ туруна видз.

41 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Коми му — ...
чужан му — ...
ас му — ...

42 удж. Корсь пӧвсӧ, артмӧд быдмӧг нимъяс.

43 удж. Лыддьы кывбурсӧ да гӧлӧснад петкӧдлы интонациясӧ.

ЧУЖАН МУ.

Мыйла миянлы зэв дона
вӧр и эзысь ю?
Быдӧн радейтӧ зэв ёна
ассьыс чужан му.
Зарни шонді сійӧс шонтӧ,
мыськӧ югыд зэр.
Медым дзоридзавны пондас
миян войвыв эрд.
Тайӧ му вылас зэв шуда
лоас ныв и пи.
Сійӧс, донаӧс, пыр кужас
видзны миян ки.

Ме локта карысь сиктӧ

Муртса чужин — Рӧдина нин эм,
Батьлӧн му и сикт, и ю, и расъяс.
Тані сэсся коллявны тэд нэм,
Тані олӧм ӧтдортас ли пасъяс.

1. Лыддьы кывбурсӧ мичаа, сьӧлӧмсяньыд.
2. Сет кывбурыслы ним.

44 удж. Лыддьы. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

КОМИ СИКТ.

Тайӧ сиктыслӧн нимыс Емдін. Рочӧн шуӧны Усть-Вымӧн. Сулалӧ сійӧ Емвалӧн Эжваӧ усянінын. Сиктыслы тырис нин 600 во. Но сійӧ пыр том да мича. Сикт шӧрын выль школа. Сиктӧ воис биару.

1. Кутшӧм коми сиктъяс тэ тӧдан?
2. Лӧсьӧд висьт тӧдса сикт йылысь.

45 удж. Уна коми сиктлӧн эм коми и роч ним. Корсь пӧвсӧ.

Корсь да инды мусерпас (карта) вылысь тайӧ сиктъяссӧ.

— Маша, тэныд письмӧ воис Кулӧмдінысь. Коді нӧ гижӧ?
— Тайӧ менам пӧдруга Катя. Ми тӧдмасим сыкӧд Шойнатыын. А меным унаӧн гижӧны. Пажга сиктысь, Кӧрткерӧсысь. Ме радейта письмӧасьны.

46 удж. Кут тӧд вылад.

Коми муын эм Керӧс нима некымын сикт. Керӧс — сійӧ вылыс кос места.

Артмӧд керӧс кывйӧн коми сикт нимъяс.

47 удж. Содтав лӧсялана сикт, грезд, кар нимъяс.

1. Менам мамӧй (кытысь?) ... .
2. Менам батьӧй (кытысь?) ... .
3. Менам ыджыд мам чужліс (кӧні?) ....
4. Менам ыджыд бать чужліс (кӧні?) ....
5. Гожӧмнас ме ветлі (кытчӧ?) ... (код ордӧ?) ... .
6. Шойччан лунӧ ми мунам картупель керны (кытчӧ?) ... .

— А меным, Петя, письмӧ воис пӧдругасянь!
— Мый нӧ сійӧ гижӧ?
— Юасьӧ, кутшӧм миян сиктным.
— А мый тэ гижан?
— Ме кӧсъя гижны, мый миян сикт сулалӧ джуджыд кыр вылын, кыр улас визувтӧ ю. Сиктын куим паськыд улича, уна ыджыд керка, гӧгӧр пуяс да дзоридзьяс, а йӧзыс шаньӧсь да рамӧсь. Мед волас гӧститны.

48 удж. Лыддьӧй рольяс серти.

Ме локта карысь сиктӧ,
А мамӧй меным воча:
— Но, вунӧдінныд дзик тай,
Ӧд волад сэтшӧм шоча ...

Мам карӧ воас сиктысь,
А ме нин сылы воча:
— Но, вунӧдінныд дзик тай,
Ӧд воланныд зэв шоча ...

И шоныд кывъяс вӧзъя,
Но мамӧй шуас мен:
— Тан, карад, век жӧ йӧзын,
А сиктыд сикт и эм ... .

49 удж. Лыддьы да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Войбыд Сеня бергаліс. Сылы эз узьсьы. Кӧсйис унмовсьны, но синмыс эз куньсьы. Трубаын шутьляліс тӧв. Друг ӧшинь пыр визьнитіс би югӧр. Тайӧ батьыс локтӧ машинаӧн. Сенялӧн батьыс уджалӧ сиктса больничаын. Сійӧс войнас корлісны висьысь дорӧ.

Тӧдчӧдӧм кывъяссьыс инды орчча небыд согласнӧйяссӧ. Кыдзи найӧ кылӧны, небыда али чорыда?

50 удж. Гиж да визьнит орчча небыд согласнӧйяссӧ.

1. Вӧрын кылӧ лэбачьяслӧн дзользьӧм.
2. Кагалӧн куньсьӧ синмыс.

Лыддьы да тӧдмав, кытчӧ ми веськалам мӧд урок вылын.

ПЕМЫД ВОЙӦ.

Пемыд войӧ
Енэж шӧрысь
Уси юӧ
Зарни тӧлысь.
Пыж моз сійӧ
Кывтны кутіс
Миян паськыд
Эжва юті.
Медым абу
Вывті ыджыд
Чарла джын кодь
Тайӧ пыжыс, —
Пуксям, лэптам
Бордъя парус,
Кывтам
Миян гажа карӧдз.

Миян каръяс

52 удж. Лыддьы кывбурсӧ мичаа, сьӧлӧмсяньыд.

ВОЙСЯ ВОКЗАЛ.

Сыктывкар — менам мича мойд.
Бара ывлаыс сэтшӧм ясыд.
Тӧрыт шуи ме тэд: «Бур вой».
Талун вашкӧда тэд: «Бур асыв».

Кодыр шыясӧн ловзяс лун,
Меным «аддзысьлытӧдз» тэ шуан.
Тайӧ асылыс мед оз вун,
Сійӧс туйӧ ме аскӧд нуа.

Енэж ме весьтын — помтӧм лӧз,
Енэж шудаӧн сиӧ лоны.
Аттьӧ тіянлы, карса йӧз, —
Меным ті вӧсна карыс дона.

1. Коді гижис тайӧ кывбурсӧ?
2. Мый висьталіс поэт Сыктывкар йылысь?
3. Мый висьталіс кывбурын В.Тимин ывла йылысь, енэж йылысь, йӧз йылысь?
4. Кутшӧм вежавидзана кывъяс эмӧсь кывбурын?
5. Кыдзи важӧн шулӧмаӧсь тайӧ карсӧ?

Корсь кывбурысь матын вежӧртаса кывъяс: шуи — ... , ... .

Корсь кывбурысь паныд вежӧртаса кывъяс: тӧрыт — ... , ... .

— Батьӧ, ме лыдди книгаысь, мый Сыктывкарыд важӧн шусьылӧма Усть-Сысольскӧн, бӧрыннас нин сетӧмаӧсь мӧд ним — Сыктывкар.
— Тэ, сёшайтӧй, унатор нин тӧдан. Гожӧмыс воас да Сыктывкарӧ ветлам, пыралам музейясӧ. Кор ме ачым вӧлі ичӧтӧн, миянӧс нулісны экскурсияӧн карӧ. А сэксянь карыд ёна нин вежсис, лоис ыджыдӧн да мичаӧн. Ӧні миян Сыктывкар — нималана кар.
А мый тэ нӧшта тӧдан сы йылысь?

53 удж. Лыддьы да кут тӧд вылад.

СЫКТЫВКАР.

Талунъя Сыктывкар — вель ыджыд и том кар. Уличаяс сэні мичаӧсь да сӧстӧмӧсь. Керкаясыс джуджыдӧсь и ляпкыдӧсь, выльӧсь и важӧсь. Кар шӧрыс ачыс неыджыд, но мича да пельк. Сыктывкарын эмӧсь торъя юкӧнъяс: Эжва, Чит, Кӧджпом, Дырнӧс, Давпон, Кырув, Изкар, Тентюков, Вылыс да Улыс Чов, и, дерт жӧ, Париж. Парижын уличаясыс важӧсь, пу керкаясыс ӧти судтаӧсь. Тайӧ кар юкӧныс аслыспӧлӧс. Кольӧм нэмын пӧ сэні олӧмаӧсь пленӧ сюрӧм французъяс. Найӧ пӧ и сетлӧмаӧсь кар юкӧнлы аслыспӧлӧс ним — Париж.
Эжваын эм ыджыд вӧр комбинат. Сэні вӧчӧны уна бур кабала, ён картон. Но сынӧдыс Эжваын абу сӧстӧм, няйт. Сыктывкарын уджалӧ куим театр, эмӧсь художествоа галерея, университет, пединститут.

1. Висьтав, мый тэ тӧдмалін Сыктывкар йылысь?
2. Вӧлін-ӧ тэ Сыктывкарын?
3. Кутшӧмӧсь Сыктывкарын уличаясыс, керкаясыс?
4. Кутшӧм местаяс эмӧсь Сыктывкарын?
5. Мый вӧчӧны Эжваын?
6. Содты, мый тэ нӧшта тӧдан Сыктывкар йылысь?

54 удж. Содты сёрникузяӧ колана кывъяс да гиж.

Сыктывкар — ... ... юркар.

Корсь «Сыктывкар» висьтысь паныд вежӧртаса кывъяс.

Тӧдмав, кутшӧм кывъясысь артмӧма Сыктывкар кыв.

55 удж. Корсь «Войся вокзал» кывбурысь да «Сыктывкар» висьтысь чорыд да небыд парнӧй согласнӧйяса кывъяс.

56 удж. Комиӧд сетӧм кывъяссӧ да визьнит непарнӧй согласнӧйяссӧ.

Кар, сикт, ю нимъясын ыджыд шыпас.

Кар, сикт, ю нимъяс гижсьӧны ыджыд шыпассянь.

57 удж. Гиж анбур (алфавит) серти.

Каръяс: Микунь, Емва, Ухта, Сыктывкар, Вуктыл,
Инта, Сосногорск, Усинск, Воркута, Печора.

Юяс: Печора, Эжва, Мезень, Сыктыв, Луза, Уса,
Вашка, Висер.

58 удж. Кутшӧм сикт нимъяс татчӧ дзебсьӧмаӧсь?

59 удж. Лыддьы да кут тӧд вылад.

Ӧні республикаын эм дас кар: Сыктывкар, Воркута, Вуктыл, Емва, Инта, Микунь, Печора, Сосногорск, Усинск да Ухта. Медыджыд каръяс — Сыктывкар, Воркута да Ухта. Республикалӧн войвывса каръясын олӧны и уджалӧны из шом перйысьяс (Воркутаын да Интаын), биару перйысьяс да мусир перйысьяс (Ухтаын, Усинскын, Вуктылын). Эжваын олӧны бумага вӧчысьяс, Микуньын — кӧрт туй вылын уджалысьяс. Войвывса каръясын олысьяслӧн олӧмыс да уджыс абу кокньыд кӧдзыд поводдя вӧсна, кузь тӧв понда.

1. Кутшӧм каръяс эмӧсь Коми муын?
2. Кыдзи шусьӧ Коми Республикалӧн юркарыс?
3. Кутшӧм карын олӧны из шом перйысьяс?
4. Кутшӧм карын олӧны мусир перйысьяс?
5. Кодъяс олӧны Эжваын?
6. Кодъяс олӧны Микуньын?
7. Кутшӧм Коми республикаса каръясын тэ вӧлін?
8. Инды мусерпас вылысь став карсӧ.

60 удж. Корсь пӧвсӧ да кут тӧд вылад.

— Маша, Коми республикаса кутшӧм каръяс тэ тӧдан?
— Ме тӧда Ухта, ... , ... .
— А кӧні тэ олан?
— Ме ола ... .
— Тэ радейтан ассьыд картӧ?
— Да, ме радейта.
— Кӧні олӧ тэнад пӧльыд?
— Сійӧ олӧ сиктын.
— А менам пӧчӧй олӧ Сыктывкарын, а ыджыд батьӧй — Печораын.
— Тэ ветлан сэтчӧ?
— Тӧвся каникул дырйи.

61 удж. Лыддьы да тӧдмав, кымын сёрникузя тайӧ висьтас. Колана местаӧ пукты чут. Корсь кар, сикт, ю нимъяс.

Ме ола Сыктывкарын Савин нима улича вылын. Миян керкасянь зэв матын визувтӧ Сыктыв ю. Миян школа сулалӧ Куратов нима улича вылын. Гожӧмнас ме ветлывла Кослан сиктӧ ыджыд мам дорӧ.

Висьтав, кутшӧм улича вылын тэ олан?

— А Эжва кындзи, кутшӧм юяс эмӧсь Комиын, он тӧд?
— Мыйла ог тӧд? Тӧда. Посни юыд зэв уна. Тӧда и гырысь юяс: Печора, Сыктыв, Илыч. Сэсся ог тӧд. Велӧдчам да кутам тӧдны. Сідз ӧд, Маша?
— Сідзи, Петыр. А ме чайті, мый миян Эжва медся ыджыд ю.

Зэв важӧн комияс, финнъяс, эстъяс, вепсъяс, саамъяс да удмуртъяс овлӧмаӧсь ӧтлаын. Найӧ петісны ӧти вужйысь. Сёрниын налӧн эм уна ӧткодь кыв. Босьтам кӧ кар кыв, то сійӧс ми аддзам и мукӧд ӧти рӧдвужъя сёрниысь. Ижевск кар асьныс удмуртъяс шуӧны Ижкарӧн.

62 удж. Артмӧд кар кыв отсӧгӧн кар нимъяс. Тӧдмав, кутшӧм войтыр сэні олӧ.

КӦН ОЛАМ МИ ...

Кӧн олам ми, сэн сулаліс
Зэв важӧн пемыд вӧр.
Сэн котраліс, сэн гуляйтіс
Кузь сюра еджыд кӧр.

Сэн ош да кӧин шӧйтісны,
Ур чеччавны эз мудз;
Сэн лыдтӧм вӧлі пӧткаыс,
Эз бырлы кӧч да руч.

Сьӧд вӧръяс кузя ветлӧдліс
Зверь кыйысь коми морт.
Эз повлы ошкысь, кӧинысь...
Сэн вӧлі сылӧн горт.

Дзор козъяс улын лажыньтчис
Кыдз керйысь вӧчӧм чом.
Эз пӧдлась сылӧн ӧдзӧсыс,
Кыдз пӧрысь пӧчлӧн вом.

Кысянь? мыйсянь? мыйлань? мыйӧдз? Кыті? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс.

1. Выльгортсянь Сыктывкарӧ ветлӧ 101 номера автобус.
2. Воча воксянь меным воис письмӧ.
3. Вежалунӧ асывсянь менам мамӧй пусьӧ-пӧжасьӧ, а ме отсася.

63 удж. Содты лӧсялана кывъяс.

1. Поезд мӧдӧдчӧ вокзалсянь.
2. Юяс заводитчӧны шорсянь.
3. Рӧдина заводитчӧ чужан мусянь.
4. Меным воис козин пӧльсянь.

64 удж. Лыддьы да вуджӧд роч кыв вылӧ.

ЮГЫД ВОЙ, КӦДЗЫД ВОЙ.

Тӧлысь-кодзув ӧтарсянь —
вылісянь.
Еджговлӧз лым мӧдарсянь —
улісянь.
Кӧдзыд ру кыпӧдчӧ юкмӧссянь.
Лэчыд тӧв орӧдӧ войвывсянь.

Корсь паныд вежӧртаса кывъяс.

Ӧти сиктын —
Кӧн, ог ликты —
Лоис тешкодь-тешкодьтор.
Потшӧс вывсянь
Уси пывсян,
Нора бӧрддзис кыдз пу зор.

Код йылысь висьтавсьӧ кывбурын?

Лапсянь лаптӧ чивк да чивк,
Пусянь пуӧ тривк да тривк.

Часлы, кута тайӧс!
Аттӧ, тэрыб кок!
Кута, гортӧ вая,
Лоан меным вок.

Лапсянь лаптӧ чивк да чивк,
Пусянь пуӧ тривк да тривк.

1. Дзодзӧгъяс да турияс арнас лэбӧны лунвывлань.
2. Бать-мамкӧд челядь мӧдӧдчисны вотчыны Сьӧдкыркӧтшлань.
3. Чань котӧртӧ вӧвлань.

65 удж. Содты лӧсялана кывъяс.

1. Зонпосни восьлалӧны юлань.
2. Теплоход «Заря» матыстчӧ грездлань.
3. Нывкаяс мӧдӧдчӧны гортлань.
4. Пон котӧртӧ каньлань.

Тӧдан-ӧ тэ му шар юкӧнъяс? Велӧд матка (компас) серти.

67 удж. Лыддьы. Тӧдчӧдӧм кывъяссӧ вуджӧд роч кыв вылӧ.

Чукыль-мукыль, джуджыд вӧра пармаяс пӧвстӧд, еджыд ялаа мича ягъяс пыр, уна пӧлӧс расъяс вомӧн, веж туруна видзьяс дорӧд, посньыдик коми сиктъяс пӧлӧн войвывсянь лунланьӧ шлывгӧ-визувтӧ Висер ю. Тэрыба шульӧдӧ Висер, быттьӧ тэрмасьӧ ӧдйӧджык мамыслы — паськыд Эжвалы — веськыд киняулас пырны. Шойнатысянь квайт километр сайын Висерӧс шымыртӧ Эжва, нуӧ сьӧрсьыс водзӧ да водзӧ — рытывлань, рытыв-войлань, войлань, кытчӧдз ачыс оз вош кӧдзыд Вой саридзӧ.

1. Миян сиктсянь карӧдз 75 километр. 2. Печораӧдз ветлӧ поезд, а Вуктылӧ лэбалӧ самолёт. 3. «Сёян-юан» лавка уджалӧ 10 час асывсянь 9 час рытӧдз. 4. Чань быдтыны вӧлӧдз.

68 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кымын километр тэнад сиктсянь либӧ карсянь орчча сиктӧдз? 2. Кымын часӧдз тэ велӧдчан? 3. Кымын часӧдз тэ вӧчан гортса удж? 4. Кымын чассянь кымын часӧдз уджалӧны бать-мамыд?

69 удж. Комиӧд сёрникузяяссӧ.

Тӧдмав, мый тайӧ?

Зэрӧм бӧрын енэжтасӧдз
Ӧшйӧ джынъя мича асык.
Сизим рӧма ыджыд кӧшӧн
Васӧ юӧ ... .

1. Ош тапикасьӧ вӧрті.
2. Бать малыштіс писӧ юрӧдыс.

70 удж. Серпас серти вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыті лэбӧ самолёт?
2. Кыті мунӧ детинка?
3. Кыті вуджӧ юсӧ нывка?
4. Кыті восьлалӧ вӧралысь?
5. Кыті тӧвзьӧны-мунӧны кымӧръяс?

71 удж. Лыддьы да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Кокӧй, кокӧй, котрав
Чӧдъя-пувъя ягті,
Озъя тыла вӧрті,
Мырпома нюрті.

72 удж. Содтав лӧсялана кывъяс.

Котравны ме чужи, войтыр,
Вӧльнӧй светӧ.
(Кыті?) ... ветлӧдлыны,
(Кыті?) ... .

Сӧстӧм, югыд ваа (кыті?) ...
Пыжӧн кывтны.
Лэбачьяслысь гажа дзользьӧм
Медым кывны.

Отсӧг вылӧ кывъяс: юӧд, видз вывті, вӧрӧд-ягӧд.

Висьтав, коді тайӧ. Вӧч серпас.

Ветлӧ-тапикасьӧ вӧрӧд.
Сійӧс быдӧн оз на вӧрӧд.

Коми мулӧн озырлун.

73 удж. Лыддьы мичаа.

Коми вӧр озыр быдсяма зверь-пӧткаӧн. Тані эмӧсь и йӧра, и кӧр, и ош, и вӧркань, и вурд, и мой, и низь, и тулан, и сан, и руч, и анча, и ур, и сьӧдбӧж, и кӧч. Да верман ӧмӧй ставсӧ лыддьӧдлыны!
А пӧткаыс мында! Чукчи и дозмӧр, сьӧла и тар, а байдӧгыс Печора увланьын, кыдзи шуласны, ном мында!
Коді арталіс Печора ю пӧлӧн быдмысь вӧрсӧ? А мупытшса озырлунсӧ? Тані эм из шом и мусир, кӧрт и свинеч, зарни и эзысь! Со кутшӧм озыр миян Коми муным!

1. Кодъяс олӧны пармаын?
2. Кутшӧм пӧтка олӧ коми вӧръясын?
3. Мупытшса кутшӧм озырлун эм Коми муын?

Комиӧд да тӧдмав.

Кроссвордын артмӧм кывсӧ вуджӧд роч кыв вылӧ.

— Талун урок вылын велӧдысь висьталіс миянлы, мый Коми муын озырлуныс зэв уна.
— Мыйсяма нӧ озырлун?
— Тайӧ — мусир, биару, из шом. Ставсӧ перйӧны му пытшкысь.
— А ме тӧда, мый вӧр-ва сідзжӧ миян озырлун. Сійӧс колӧ видзны-дӧзьӧритны ставнымлы.

74 удж. Форзац вылысь корсь кывбӧръяс да велӧд.

75 удж. Содтав да гиж колана кывбӧръяс.

1. Му пытшкын эм из шом, мусир, эзысь, зарни.
2. Ю дорын быдмӧны льӧм пуяс.
3. Коз пу улын пукалӧ кӧч.
4. Кӧрт туй кузя мунӧ из шом тыра поезд.
5. Мир туй кузя котӧртӧны зонпосни.
6. Улича пӧлӧн сулалӧ уна судта выль керка.
7. Коми кыв урок вылын ми тӧдмалім войвывса каръяс йылысь.

МИРЫН МЕДВОДЗ.

Ми ставӧн бура тӧдам нефтьлысь, комиӧн кӧ, мусирлысь коланлунсӧ. Мусирысь вӧчӧны карасин, бензин, мазут да мукӧд пӧлӧс ломтас. Натӧг эськӧ эз ветлыны машинаяс, эз жургыны муяс вылын тракторъяс, а сынӧдын эз лэбавны самолётъяс.
А тӧданныд-ӧ ті, кӧні мирын медводз кутісны мусирысь вӧчны карасин? Миян Коми Республикаын, ӧнія Ухта кар дорын. Вӧлі тайӧ 1745-ӧд воын. Вонас 4000 пуд гӧгӧр карасин видзлісны асланым государствоын. Зэв уна нулісны и граница сайӧ. Мукӧд странаын сӧмын сё во мысти тӧдмалісны, кыдзи мусирысь вӧчны карасин. А миян государствоын тайӧс вӧчлісны нин 18-ӧд нэм шӧрын Ухта ю дорын.

1. Висьтысь корсь кывбӧра кывъяс.
2. Лӧсьӧд висьт дорӧ 3-4 юалана сёрникузя.

76 удж. Лыддьы да висьтав, мый йылысь гижӧма кывбурас.

ПАРМА ЫДЖЫД.

Парма ыджыд. Парма паськыд.
Тайӧс тӧданныд ті асьныд,
Парма джуджыд, парма кузь,
Эг ме ӧти вой сэн узь.
Коми парма, вӧр-ва му,
Пожӧм Кольӧс водзӧ ну.
Мунӧ-чеччӧ Пожӧм Кольӧ,
Гажа сьылан бӧрсьыс кольӧ:
— Ол-ля-лёль да ол-ля-лёль,
Пожӧм Коль ме, Пожӧм Коль!
Вӧрыс вӧвлі тані уна,
Ӧні кушинӧд ме муна,
Гӧгӧр мыр, да мыр, да мыр,
Некытчӧ и дзебны ныр.
Кӧн тэ, дозмӧр, кӧн тэ, тар?
Гӧльмӧ вӧралысьлӧн ар.
Эстчӧ раскас синмӧс чӧвтла, —
Абу чӧд, ни абу чӧдлач,
Чинӧ тулан, бырӧ ур, —
Пожӧм Кольлы тайӧ бур!
Косьмӧм ёль вомӧн ме чечча,
Ворсны лыа вылӧ лэчча,
Кела-вуджа ватӧм нюр, —
Бурджык олӧмыд оз сюр!

1. Кутшӧм кывъясӧн Ю. Васютов петкӧдлӧ коми пармалысь мичлунсӧ?
2. Кутшӧм вӧлі пармаыс водзті и кутшӧмӧн лоис ӧні?
3. Кутшӧм кывъясӧн автор петкӧдлӧ, мый парма лунысь-лун гӧльмӧ?
4. Мыйла Пожӧм Кольлы тайӧ кажитчӧ бурӧн? А тіянлы?
5. Кӧні ворсӧ Пожӧм Коль?
6. Верманныд-ӧ ті радлыны Пожӧм Колькӧд ӧтлаын?
7. Серпасав, кутшӧмӧн тэ кӧсъян аддзыны коми парманымӧс.
8. Кутшӧм кыв оз лӧсяв: яг, парма, вӧралысь, рас, вӧр. Мыйла?

Тӧдмав нӧдкывсӧ. Корсь кывбӧра кыв. Воча кывсӧ аддзан 77-ӧд лист бок вылысь.

Жӧлӧб дорын тэсь тасьті.

78 удж. Лыддьы мичаа. Велӧд наизусть.

Коми муӧй менам дженьыд гожӧмъяса,
Но и сійӧ менам сӧстӧм пожӧмъяса.
Коми муӧй менам веж морозъяса,
Но и сійӧ менам мича козъяса.
Коми муӧй менам зэра аръяса,
Но и сійӧ менам байдӧг-таръяса,
Коми муӧй менам зыбуч нюръяса,
Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса.
Коми муӧй менам кӧдзыд вой тӧла,
Шуда да быд уджысь повтӧм войтыра.

1. Кажитчис-ӧ тэныд кывбурыс? Мыйла?
2. Корсь да лыддьы кывбурысь сьӧлӧм вылӧ воӧм местаяс.
3. Кутшӧм кывъясӧн автор висьталӧ вӧр-ва йылысь, йӧз йылысь?

Корсь да висьтав паныд вежӧртаса кывъяс.

Тӧдан-ӧ тэ ассьыд Чужан мутӧ?

1. Кыдзи шусьӧ Коми Республикалӧн юркарыс?
2. Кутшӧм зверь-пӧтка олӧ миян вӧръясын?
3. Кутшӧм пуяс сэні быдмӧны?
4. Кутшӧм вотӧс да тшак быдмӧ пармаын?
5. Кутшӧм черияс эмӧсь миян тыясын да юясын?
6. Кутшӧм юяс визувтӧны Коми муын?
7. Мупытшса кутшӧм озырлун эм Коми Республикаын?
8. Кутшӧм каръяс да сиктъяс эмӧсь миян Чужан муын?
9. Мыйӧн нималӧ миян Коми Республиканым?
10. Кодъяс олӧны Коми Республикаын?

КОМИ ЙӦЗЛӦН ВАЖ ОЛӦМЫСЬ.

79 удж. Лыддьы легендаяссӧ. Кут тӧд вылад.

ШОНДІ ДА ТӦЛЫСЬ.

Омӧль шуӧ: «Ен луннас олӧ, сылы быдтор тыдалӧ. Ме нинӧм ог аддзы войын. Вӧча ме тӧлысь». И вӧчас эзысь Тӧлысь, качӧдас енэжӧ. Тӧлысьыс кӧдзыд лоӧ. Кор мыччысьлӧ сійӧ, пыр пужъявлӧ. Нянь и турун кынмӧны. Йӧз да пемӧс кулавны кутісны. Шыӧдчисны ставӧн Ен дорӧ: «Дорйы Омӧльысь!»
Ен вӧчас Шонді. Бӧр ловзяс ставыс. Му вылын шоныд лоӧ.

ТӦЛЫСЬВЫВСА НЫВ.

Ичиньводз ныв овлӧма. Ичиньыс оз, вӧлӧмкӧ, радейт сійӧс, нӧйтӧ. Быд вой шор дорӧ вала ыстӧ. Ныв бӧрдӧ, но быть мун.
Ӧтчыд лэччас сійӧ шор дорӧ. Тӧлысь сылы нюмъялӧ. Ныв норасяс сылы: «Татшӧм олӧмысь Тӧлысь вылын олӧм бурджык». Тӧлысь и босьтас сійӧс ас дорас. (Видзӧдлӧй, челядь, он кӧ эскӧй, ӧні на Тӧлысь вылын карнана, ведра гозъя ныв сулалӧ.)
Ен сэки шуас Омӧльлы: «Тэнад кӧ Тӧлысьыд менсьым йӧзӧс босьталӧ, ме Тӧлысьтӧ аслым босьта».
Ӧні Тӧлысь войся пемыд разӧдӧ.

Тӧдмав нӧдкывъяссӧ.

Первой чарла,
Сэсся сӧчӧн,
Сӧчӧн бӧрас
Чарла вӧчас.
Ыджыд, югыд,
Шоныд сійӧ.
Ылын да,
Он босьт на киад.

80 удж. Артмӧд кывъяс словарь отсӧгӧн.

СТЕПАН ЛОКТӦ КОМИ МУӦ.

1.
Олісны-вылісны коми войтыр парма шӧрын, ю дорын. Вӧрын кыйсисны. Ас олӧмӧн олісны.
Коркӧ-некоркӧ юӧр кывсяс, гашкӧ, ветлысь-мунысь висьталіс, а гашкӧ, тури борд йылас вайис, Пырассянь пӧ (Котлассянь) уна пыжа катӧны, роч йӧз локтӧны. Войтыртӧ быдӧн шемӧс босьтас: мый могӧн нӧ локтӧны, бурӧн али лёкӧн. Кыйсьысьяс берегсянь кыйӧдчӧны. Медводдза пыжас морт сулалӧ, гӧрд шӧвк платтьӧа, кузь сьӧд юрсиа, тошка, морӧсас ыджыд перна ӧшалӧ.
А тайӧ Степан Храп локтӧ, бӧрыннас сійӧс Пермскӧйӧн нимтісны, роч князьлысь юасьӧм-висьтасьӧм бӧрын коми йӧзӧс кӧсйӧ пыртны ас вераас.
Воисны пыжаяс Емдін весьтӧ, берегӧ сутшкысисны, петісны Степан да том молодечьяс му вылӧ, кайисны кыркӧтшӧ. Видзӧдлісны гӧгӧрбок. Ыджыдсьыс-ыджыд кыдз пу быдмӧ, пашкырсьыс-пашкыр. А эмбурыс пу вылас — помтӧм-дортӧм да донасьыс-дона, мыйыс сӧмын абу: низь ку и тулан ку, мичмӧдӧм дӧра и серӧдӧм ки чышкӧд. Дивуйтчӧны том молодечьяс, гӧгӧрбок видзӧдалӧны. Кутчысисны ки на ки, гартовтчисны пу гӧгӧр — оз судзсьыны.

2.
Гӧгӧрвоис Степан — абу прӧстӧй пу тайӧ, комияслӧн вежа пу. Воис юрас сылы, мый колӧ тайӧ юрбитанінсӧ пусь-пасьвӧчны. Босьтіс кузь пуа чер да мӧдіс кыдз путӧ керавны. Кераліс-кераліс, пӧсьыс шорӧн киссьӧ, вын-эбӧсыс сылӧ-бырӧ. Мудзис Степан, тырмылас пӧ, аски бара лун. Водіс, узис, асывнас чеччис, видзӧдӧ да шензьӧ: пуыд бурдӧма, бӧр важыс кодь.
Бара кутчысис Степан черӧ, кераліс да кераліс асывводзсянь да сёр рытӧдз, вын-эбӧс быртӧдзыс.
Этшаник и коли, да эновтчыны лои. Узис Степан, асывводз чеччис, видзӧдӧ: пуыд бара бурдӧма, важсьыс на ён. Дӧзмис Степаныд, кытчӧдз пӧ оз пӧр, ог дугды кералӧмысь. Кераліс да кераліс, кераліс да кераліс, рытъя шонді нин синсӧ кунис, рытъя кыа нин кусі, вой пуксис, век керасьӧ Степан. Ӧвтыштіс медбӧръяысь Степан, керыштіс, пуыс чур-чермунлі, ратшмуні да пӧри. А сэтшӧм кузь вӧлӧма, мый йылыс Емва мӧдар берегӧдзыс судзӧма.
— Но, тайӧ кыдз пу местаас вичко лэптам, — шуӧ Степан.
— Энлы тэрмась, — кодкӧ шуӧ.
Бергӧдчис Степан, а сы водзын морт, пӧрыськодь нин, низь ку шапкаа, кокас кучик кӧм, лазъя.
— Тэ нӧ коді лоан? — юалӧ Степан, а коминад сійӧ кужӧ вӧлӧм сёрнитнытӧ.
— Ме — Пама, коми йӧзлӧн сьӧлӧмыс да вежӧрыс, — шуӧ морт. — А тэ нӧ эськӧ коді, локтӧм морт? Абу тай бурӧн воӧмыд, миянлысь вежа кыдз пу пӧрӧдӧмыд.
— Ме — Степан, — шыасис локтысь мортыд, — вайи тіянлы, комияслы, выль вера, Ен вера.
— Ми, комияс, ас вераӧн олам, — шуӧ Пама.
— А вай вермасям, — шуӧ Степан, — тэ кӧ верман — ас вераад кольччанныд, ме кӧ верма — менсьым босьтанныд.

3.
Паличӧн кыскасьны сёрнитчисны. Пуксисны воча-воча Степан да Пама, кокнас мыджсисны, киас сьӧлыштісны, паличӧ кутчысисны. Кыскӧ Степаныд. Пама оз сетчы. Кыскасисны-кыскасисны, выныштчис Степаныд да тӧкӧтьӧ Паматӧ юр вывтіыс эз шыбит.
Тӧв кыськӧ петіс, шувгӧ пармаыс.
— Но, ӧтикысьтӧ вермин, мӧд ног вермасям, — сетчыны лои Памалы.
Шуисны ты гӧгӧр кытшовтны, коді водзджык воас. Степан том да ён, ворсігмоз котӧртӧ, а Пама бӧрӧ кольӧма, ышкӧ-пошкӧ, лолыс тырӧма, мый нӧ, пӧрысь нин да. Бара Степаныд вермис.
А пармаыс шувгӧ, дзуртӧ, кашкӧ.
— Коймӧдысь вермасям, — чуйдӧ Степан. — Би вомӧн чеччыштам.
Пестісны том молодечьяс ыджыд бипур.
Ӧддзӧдчис Степаныд, би вомӧныд чеччыштіс. Пама эськӧ ӧддзӧдчис жӧ да, чеччыштіс да бипурад и веськаліс. Ньылыштіс сӧмын сійӧс биыд.
Ойӧстіс пармаыс, упнитіс муыс, коми йӧзлӧн вежӧрыс да сьӧлӧмыс сотчис.
А Степанлӧн том молодечьясыс коми войтырсӧ, кодъяс локтӧмаӧсь Степанлысь да Памалысь вермасьӧмсӧ видзӧдны, мӧдісны кутавны пуяс сайсьыс да зырны Емвалань, сэні сэсся юас и пыртӧмаӧсь ас вераас.
— Энӧ полӧй, — шыасяс сэсся Степаныд. — Ен нимсянь бласлӧвита тіянӧс овны да вывны няньӧн-солӧн, вужъясьны да рӧдмыны. Ен мед видзас тіянӧс биысь да ваысь.
Сідзи и овмӧдчисны йӧзыс. Коді сетчис Степанлы — кольччис, коді пышйысь — пышйис, коді вийсьысь — гуаліс асьсӧ.
Эз нин кутны йӧз тӧлысьлы да шонділы юрбитны, кыдзлы да пу енъяслы, а мӧдісны ветлыны вичкоӧ.

1.
1) Кытысь локтісны роч йӧз? Коді вайӧдіс найӧс?
2) Корсь да лыддьы висьтысь, кутшӧмӧн вӧлі Степан Храп.
3) Кутшӧм могӧн локтіс Степан?
4) Мый чуймӧдіс локтӧм йӧзӧс? Лыддьы висьтысь вежа пу йылысь.

2.
1) Кутшӧм мӧвп воис юрас Степанлы?
2) Висьтав, кыдзи Степан пӧрӧдіс кыдз пусӧ?
3) Мыйла Пама сувтіс Степанлы паныд?

3.
1) Кыдзи вермасисны Степан да Пама? Коді вермис?
2) Кутшӧм кывъясӧн Степан шыӧдчис коми йӧз дінӧ?
3) Кодлы кутісны эскыны да юрбитны коми войтыр?

Степан Пермский оліс 14-ӧд нэмын. Сійӧ вӧлі зэв сюсь, вежӧра да уна тӧдысь морт. Степан пыртіс коми йӧзӧс Исус Христос вераӧ. Сійӧ лӧсьӧдіс коми йӧзлы анбур, велӧдіс найӧс лыддьысьны да гижны.

СИБИРСА КОМИЯС.

Важӧн тайӧ вӧлі, 19-ӧд нэмын. Сибирь муӧ воисны коми йӧз, воисны семьяясӧн, гортса кӧлуйӧн. Вайӧдіс найӧс татчӧ сьӧкыд олӧмыс. Сэк миян Коми муын некымын во пужъявліс гожӧм шӧрын, кынтыліс нянь и мукӧд пӧлӧс кӧдзаяс.
Сибирын медводз комияс овмӧдчисны ӧнія Ивановка сиктӧ. Дерт, сэк некутшӧм сикт эз вӧв, сӧмын гӧгӧр сулаліс пожӧма яг. Матын олысь татараяслы кывсис, мый татчӧ кӧсйӧны овмӧдчыны йӧз муысь локтӧм войтыр. Ёна и дӧзмисны.
Тюменьса научнӧй библиотекаын эм книга, кодӧс лэдзӧмаӧсь 1911-ӧд воын. Сэтысь ми лыддям: «Вӧлӧгда губернияысь 1841-ӧд воын воӧм крестьяналы сетӧма бур муяссӧ 7950 десятина, омӧль муяссӧ 1358 десятина да 796 сажень». Коми йӧз вотӧдз тайӧ муяснас вӧдитчывлісны татараяс.
Сибирь муын чужисны Ичӧт да Ыджыд Тихвина, Александровка да Ивановка сиктъяс, кӧні и ӧнӧдз на олӧны коми йӧз. Тайӧ сиктъясас овмӧдчисны и рочьяс, и татараяс, овны кутісны ёрта-ёртсӧ пыдди пуктӧмӧн. Ӧтвылысь кыпӧдісны овмӧсъяс. И кӧть кутшӧм мӧд кывъя морт татчӧ эз овмӧдчыв, регыд мысти и сійӧ велавліс сёрнитны комиӧн.
Мыйта кад коли сійӧ кадсяньыс. Школаясын важӧн нин оз велӧдны коми кыв. Сиктын оз кывлыны коми радио, оз аддзывны телевизор пыр коми передачаяс. Оз воны коми газетъяс ни журналъяс. Абуӧсь коми книгаяс. Но йӧзыс сёрнитӧны сӧстӧм чужан кывйӧн. Сьылӧны коми сьыланкывъяс, бӧрдӧдчӧмъяс, пасьтасьӧны важся коми моз. И олӧны бура, озыра. Сӧмын тай век на гажтӧмтчӧны ас чужан мусьыс.

1. Мый вӧсна Сибирӧ мунісны коми йӧз?
2. Кутшӧм коми сиктъяс чужисны Сибирын?
3. Кыдзи олісны рочьяс, татараяс да комияс?
4. Лыддьы висьтысь, кыдзи коми йӧз видзӧны ассьыныс чужан кывсӧ.

1922-ӧд воӧдз Коми му пырис Вӧлӧгда губернияӧ. Коми йӧзӧс сідзжӧ шулісны и зырянаӧн.

— Мамӧ, вӧлӧмкӧ, коми йӧзыд олӧны оз сӧмын миян республикаын!
— А кытысь нӧ тэ, пиукӧй, кывлін та йылысь?
— Урок вылын висьталісны.
— Сідзкӧ, висьтав, мый тӧдан.
— Коми йӧзыд эмӧсь и Сибирын, Архангельскӧй да Мурманскӧй областьясын, уна коми эм и Москваын. И коми кывсӧ оз вунӧдны, кужӧны сёрнитны.
— И тэ, пиукӧй, ас чужан кывтӧ некор эн вунӧд, кӧть кытчӧ он мун.

81 удж. Лыддьы кывбурсӧ бать-мамыдкӧд либӧ ыджыдджык чой-вокыдкӧд.

КЫМЫН ЗЫРЯНОВСК ЭМ СИБИРЫН.

Сы мында Зыряновск эм Сибирын!
Налы подув пуктіс коми морт,
Тшыгйӧмыс кор топӧдіс да йирис,
Ковмис сылы кольны парма-горт.
Петіс асъя шондіыслы воча, —
Мышкас ноп, а коскас тошка чер.
Тувсов ош моз зілис сӧмын водзӧ,
Ныровмунліс, суліс кодыр зэр.
Пернапастӧг вӧрӧ-ваӧ пырис,
Косан думӧн сьӧлӧмсӧ эз нок ...
Сы мында Зыряновск эм Сибирын!
Ӧні таысь любӧ мен и шог.

Кык дз-а кывъяс.
Слова с удвоенным дз.

Коми кывйын эмӧсь кык дз-а кывъяс. Кык дз пыдди гижсьӧ ддз. Гиж тадзи: аддзис, лӧддза, медводдза.
Кык дз-а кывъяс вуджӧдсьӧны тадзи: кыд-дза, лӧд-дза.

Гижав кык дз-а кывъяс.

Отсӧг вылӧ кывъяс:

82 удж. Сетӧм кывъяссьыс лӧсьӧд сёрникузяяс. Визьнит кык дз-а кывъяссӧ.

1. Музейысь ми аддзылім важся коми йӧзлысь кӧлуй
2. Воддза гожӧмыс вӧлі ыркыд да зэра
3. Лӧддза-номъя тӧлысьӧ заводитчӧ гожся каникул
4. Сикт помын сулалӧ кыддза рас

83 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ сетӧм кывъяссӧ.

Соддзӧн, аддзысьлытӧдз, медводдза, аддзывлісны, гырддза, бӧрддзис, лӧддза.

ПЕТІМ ӦТИ ВУЖЙЫСЬ.

Зэв-зэв важӧн, уна нэмъяс сайын, овлісны Из (Урал гӧра) дорын финн-угор кывъя йӧз. Найӧ сёрнитісны ӧти кыв вылын, новлісны ӧткодь паськӧм, лӧсьӧдісны ӧткодь сёян-юан, налӧн вӧлі ӧти оласног да уджалан сям. А сэсся найӧ разалісны, коді войвылӧ, коді рытыввылӧ, коді асыввылӧ.
Ӧні мирын 16 финн-угор кывъя войтыр. Унджык финн-угор войтырыс ӧта-мӧдсӧ сёрниын оз гӧгӧрвоны. Но налӧн эм уна ӧткодь кыв. Шуам, комияслӧн лым, удмуртъяслӧн лымы, финнъяслӧн луми, марилӧн лум.

1. Серпас серти инды финн-угор кывъя войтырӧс.

2. Содтав кольӧм шыпасъяс, медым артмисны финн-угор войтырлӧн нимъяс.

Орчча кык ӧткодь небыд согласнӧя кывъяс.

Коми кывйын эмӧсь орчча кык ӧткодь небыд согласнӧя кывъяс, кыкнанныс шусьӧны небыда: аттьӧ, быттьӧ, мыссьӧ, лыддьӧ.
Татшӧм кывъяс вуджӧдсьӧны рочын моз жӧ: плат-тьӧ, дад-дьӧн, орч-ча.

Гиж тыртӧм клеткаясас орчча кык ӧткодь небыд согласнӧйяссӧ

84 удж. Корсь орчча кык ӧткодь небыд согласнӧя кывъяс да гиж. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.

1. Килльӧ ур аслыс нур.
2. Зэр му вылӧ киссьӧ,
Муыс ваӧн мыссьӧ.
3. Мамӧ ньӧбис меным платтьӧ,
Пӧся шуи сылы «аттьӧ!»
4. Лэбзи чой горулӧ даддьӧн.
Тырӧма тай туйыс баддьӧн.
Сувтіс помвыв менам дадь.
Нюкыльтчӧма сӧмын бадь.

Отсӧг: килльӧ — грызёт, ... .

85 удж. Лыддьы да висьтав, мыйла авторыс тадзи нимтӧма висьтсӧ.

ЭН ПОВ.

Ме ветлӧдлі вӧрӧд да видзӧдалі пувъя местаяс. Матыстчи ӧти ыджыд пожӧм дорӧ. Пу саяс ур ноксьӧ: то ли пожӧм кольяссӧ килльӧ, то ли пув ӧктӧ, то ли тшак йирӧ. Мыйӧн вӧчи нӧшта воськов, урыд быттьӧ абу и вӧвлӧма: звирк чеччыштіс да ӧти здукӧн кайис пу вылӧ, пуксис ув вожйӧ, юрсӧ чургӧдіс да видзӧдӧ ме вылӧ, быттьӧ сералӧ да дэльӧдӧ менӧ: «Но, мый, дядьӧ, кутін менӧ?»
Ме лэпті син дорӧ бинокль да видзӧда сы вылӧ. Век жӧ, кутшӧм сюсь да пельк тэ, рыжӧй другӧй! А синъясыс?! Сьӧд молльӧн югъялӧны, быттьӧ сералӧны да нерӧны менӧ!
Эн пов, лок лэччы да вӧч ассьыд уджтӧ! Ме водзӧ муна...

1. Корсь да лыддьы сы йылысь, кыдзи ур лӧсьӧдчӧ тӧв кежлӧ.
2. Лыддьы, кутшӧм урыс.
3. Корсь да гиж висьтысь орчча кык ӧткодь небыд согласнӧя кывъяс.

86 удж. Лыддьы. Дасьтысь изложение кежлӧ.

ЗІЛЬ УР.

Вӧлі нин гожӧм пом. Ичӧтик ур лӧсьӧдчӧ кузь тӧв кежлӧ. Ассьыс сёянсӧ сійӧ чукӧртӧ горсйӧ. Ур кыскалӧ тшак, вотӧс, коль, кӧйдыс. Кӧдзыд тӧв кежлӧ сійӧ заптысис бура. Тӧвнас ур шогӧ оз усь.

1. Тӧдчӧдӧм кывъяслысь велӧд гижанногсӧ.
2. Кутшӧм кад воис? Мый вӧчӧ ур?
3. Мый заптіс ур тӧв кежлӧ?
4. Кыдзи ур коллялас тӧв?

ЕДЖЫД ЭШКЫНӦН ВЕВТТЬЫСИС МУ

СТАВЫС ЕДЖЫД.

Тӧлын ставыс еджыд,
Петӧ весиг вежыд —
еджыд байдӧг,
еджыд кӧч,
лымйӧн вевттьысьӧм
быд рӧч,
еджыд сьӧдбӧж,
весиг сюзь
сэтшӧм еджыд,
быттьӧ юсь.

Кыв состав.

87 удж. Лыддьы кывъяссӧ. Гиж да торйӧд налысь ӧткодь юкӧнсӧ.

88 удж. Аддзы «Комиа-роча словарысь» сетӧм кыввужъя кывъяс.

Лӧсьӧд тайӧ кывъяснас 2-3 сёрникузя.

89 удж. Корсь ӧткодь кыввужъя кывъяс, гиж найӧс торъя столбикъясӧ.

90 удж. Лыддьы да содтав лӧсялана кывъяс.

1. Пуксис тӧв. Лун и вой лымъялӧ. Тӧвся ывлаыс зэв кӧдзыд. Ме радейта татшӧм поводдясӧ.
2. Усьӧ небыдик лым. Лым чиръяс еджыдӧсь да кокниӧсь. Челядь вӧчӧны ывлаын лым морт. Луныс талун шоныд да лӧнь.
3. Со и тӧв воис. Еджыд эшкынӧн вевттьысис му. Пуяс быттьӧ дзикӧдз унмовсисны. Лэбачьяс мунісны ылі лунвылӧ, гут-гаг кытчӧкӧ дзебсисны. Пасьтӧм вӧрын шутьлялӧ лэчыд тӧв.

Корсь да гиж ӧткодь кыввужъя кывъяс. Пасйы кыввужсӧ колана ногӧн.

91 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да вуджӧд роч кыв вылӧ.

1. Дзодзӧгъяс лэбӧны — шоныдсӧ нуӧны.
2. Тӧв горшыд зэв кузь, турун-пескыд да нянь-солыд уна колӧ.
3. Лымйыд зэрсьыд на писькӧс.

Кыдзи тэ гӧгӧрвоан тайӧ шусьӧгъяссӧ?

92 удж. Кутшӧм шусьӧг гижӧма зонка лым вылӧ? Тӧдмав да гиж.

Предмет нима кывъяслӧн суффиксъяс

93 удж. Лыддьы. Инды суффиксъяссӧ торйӧдӧм кывъяссьыс.

ВОИС ТӦВ.

Усис медводдза лым. Керка вевтъяс, пуяс, туйяс, муыс едждісны. Мича жӧ нин тайӧ кадыс. Ывлаыс быттьӧ томмис. Сынӧдыс лоис сӧстӧм, югыд. Кӧч гӧн кодь небыдик лым шебраліс ставсӧ.
Вӧрын лӧнь, быттьӧ ставыс кулӧма. А вӧрыс, вӧрыс кутшӧм мича! Пу лапъяс вылын лым пушвидзӧ вата ёкмыльясӧн. Видзӧдлан сюсьджыка и аддзан: пуяслӧн ус-тошкыс быттьӧ дзормӧма.

94 удж. Содты лӧсялана суффиксъяс

95 удж. Содты кывъясӧ ь либӧ ъ.

ВӦРЫН ОЛЫСЬЯС.

Вӧрын олӧны быдсяма лэбачьяс: таръяс, сьӧлаяс, сизьяс, кӧкъяс, дозмӧръяс, сюзьяс.
Увъяс вылӧ да бадь кустъясӧ найӧ вӧчӧны позъяс, быдтӧны посньыдик пиянсӧ.

96 удж. Лыддьы. Висьтав, кутшӧм кывйысь артмӧма тӧдчӧдӧм кывйыс.

Миян вӧрын олӧ лэбач. Тайӧ лэбачсӧ шуӧны сизьӧн. Сизь пуксьӧ веськыда пу вылӧ да нырнас сизьдӧ пусӧ. Перъяс кырсь улысь пучӧйӧс да сёйӧ. Сизь бурдӧдӧ пуяс. Сійӧс нӧшта шуӧны вӧрса бурдӧдысьӧн.

97 удж. Сетӧм кывъясысь артмӧд выль кывъяс-ысь суффикс отсӧгӧн.

98 удж. Лыддьы мичаа да гораа.
 
Аттӧ дивӧ!
Кыдз пу вылӧ
Ӧшйис яблӧк —
Гӧрдсьыс-гӧрд!
Киӧс нюжӧді
Ме сылань —
Лэбзис яблӧкыс —
Кӧть бӧрд!
Лэбзис яблӧкыс —
Он судзӧд,
Недыр вӧтлысян
Дай мудзан...
Ёртъяс!
Висьтала ме гусьӧн:
Татшӧм яблӧк
Жоньӧн шусьӧ.
Кодыр петкӧді
Нянь крӧшки,
Недыр мысти
Воис нӧшта,
Пуксис матӧ —
Кутны позис...
Но эг вӧрзьы ме,
Эг повзьӧд.

1. Кутшӧм дивӧ аддзис зонка кыдз пу вылысь?
2. Мыйла «яблӧкыс» лэбзис?
3. Мыйла жонь нӧшта пуксис кыдз пу вылӧ?
4. Серпасав тайӧ кывбурсӧ.
5. Велӧд наизусть.

99 удж. Комиӧд. Воча кывсӧ корсь «Жонь» кывбурысь.

100 удж. Артмӧд кывъяссӧ колана ногӧн.

Кутшӧм кывъяс татчӧ дзебсьӧмаӧсь?

Действие нима кывъяслӧн суффиксъяс

ме муні
тэ мунін
сійӧ муніс
ми мунім
ті мунінныд
найӧ мунісны

ме муна
тэ мунан
сійӧ мунӧ
ми мунам
ті мунанныд
найӧ мунӧны

ме муна
тэ мунан
сійӧ мунас
ми мунам
ті мунанныд
найӧ мунасны

101 удж. Вежлав сетӧм образец серти кывъяс: гижны, лыддьыны.

102 удж. Лыддьы «Кӧдзыд пӧль» пьесаысь юкӧн.

Тӧвся вӧр. Гӧгӧр лымъя. Майӧг йылын пукалӧ кырныш. Кырныш: «Крр! Кутшӧм кӧдзыд! Зіля уджалӧ Кӧдзыд Пӧль. Быд туйӧд котралӧ, быдлаӧ тола пукталӧ, быд ю вомӧн пос вӧчӧ, быд пу, понӧль эзысьӧн киськалӧ, став посни лэбачсӧ вӧтліс шоныдінӧ! Крр! Кутшӧм кӧдзыд!»

1. Тӧдчӧдӧм кывъяссьыс инды суффиксъяссӧ.
2. Шоныдін кыв дорӧ думышт да гиж ӧткодь кыввужъя кывъяс.

103 удж. Лыддьы. Содтав лӧсялана кывъяс.

Гӧн кодь небыд лымйыс
Лӧня, быттьӧ гусьӧн,
Куш му вылӧ чӧла
Ньӧжйӧникӧн усьӧ.

Асывнас кор чеччи,
Гӧгӧр еджыд куйлӧ.
Муыс ставнас дзебсис
Небыд шебрас улӧ.

Шонді оз нин шонты,
Нюжалісны войяс.
Кӧдзыд пӧльыс вӧрті
Восьлалӧ зэв збоя.

«Тӧв» кывбурысь корсь да гиж лӧсялана кывъяс. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Признак нима кывъяслӧн суффиксъяс.

104 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

МЕДВОДДЗА ЛЫМ.

Ывлаыс еджыд,
Ывлаыс югыд:
Усьӧма небыдик лым.
Небыдик гӧн кодь,
Кокньыдик тӧв кодь:
Тӧкӧтьӧ му бердас инмӧ.
Ывлаас праздник:
Югдӧма, кыпыд.
Му вылыс ойбыртіс,
Унмовсис, лӧнис.
Узьӧ,
Шойччӧ.
Эшкыныс небыд,
Эшкыныс шоныд.

1. Гиж признак нима кывъяс, инды суффиксъяссӧ.
2. Велӧд кывбурсӧ наизусть.

105 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

лымйыс небыдик гӧн кодь
гӧныс небыдик пух кодь
порсь кодь ныра

НЕРСЯН.

Ёма, ёма, паськыд вома.
Сюра юра,
Порсь кодь ныра.
Юрсиыд лёзьмӧма,
Сарапаныд киссьӧма,
Киыд нюкыля,
Кокыд крукыля.

106 удж. Лыддьы. Инды кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс.

ВАСЬКА КАНЬ.

Васька кань еджыдик,
Бӧжыс сылӧн рудіник.
Котралӧ, кыдз ньӧв.
Куньсьӧны лӧз синъясыс,
Паськалӧны гыжъясыс,
Пиньыс лэчыд зэв.
Кок шы кылӧ муртса дзик,
Гӧныс пух кодь небыдик,
Уска сылӧн ныр.
Шыр кӧ кылас муртса кӧн,
Еджыд Васька важӧн сэн,
Сійӧс кутас пыр.

107 удж. Артмӧд кывъяс.

109 удж. Лыддьы мичаа.

Югыд шонді тӧдӧ:
Эштіс арся удж.
Зэв нин сёрӧн петӧ,
Ветлӧ ӧти сутш.

Лэптысьӧ и лэччӧ,
Кусӧ пырысь-пыр,
Аски дыша чеччӧ,
Узьӧ вывті дыр.

Луныс быри, воши.
Помтӧм лои вой.
Локтіс еджыд тошка,
Кӧдзыд, би кодь збой.

Дорис юяс, шоръяс,
Вӧчис йиа пос.
Чирсіс пулысь коръяс,
Лои гӧгӧр кос.

Потшӧс пӧлӧн тола
Пукталӧ тӧв ныр.
Шоныд сиктса школа
Велӧдчысьӧн тыр.

Кӧдзыдысь оз повзьы
Ыж ку пася морт.
Керкаын оз овсьы,
Дзескыд сылы горт.

Вӧрӧ сійӧ мунӧ
Лэдзны шпал да кер.
Тӧвся уджыс уна,
Сӧмын зіля вӧр.

1. Корсь «Тӧв» кывбурысь кывъяс -са да -ся суффиксъясӧн.

3. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

Кӧдзыд пӧльтысь кымӧръяс
Йизьӧдісны ю.
Кокни бордъя лым чиръяс
Едждӧдісны му.

Усьӧ лым,
Усьӧ лым
Кӧч гӧнысь на небыдджык,
Байдӧгысь на еджыдджык.
Усьӧ лым,
Усьӧ лым.

Тӧвлы чолӧм висьтавны
Нимкодь овлӧ пыр.
Даддьӧн-лызьӧн иславны
Корӧ ю дор кыр.

Корсь-джын суффикса кывъяс.

111 удж. Артмӧд-джын суффиксӧн кывъяс да лӧсьӧд 4 сёрникузя.

112 удж. Лыддьы кывъяссӧ. Чутъяс местаӧ содтав лӧсялана кывъяс.

113 удж. Лыддьы да кут тӧд вылад.

куш юра
синтӧм гут кодъ
пельтӧм сысӧй
пасьтӧм рака

1. Пу кока, турунвиж платтьӧа, еджыд юра.

2. Мича-мича сизим чышъяна, а видзӧдлан кӧ — бӧрдӧдӧ.

Выль воӧн, челядь!

114 удж. Лыддьы. Комиӧд роч кывъяссӧ.

ТӦВСЯ ВОЙӦ.

Ӧтнасӧн енэжын
Тыр тӧлысь дӧввидзӧ,
Му вылӧ югӧрсӧ
Надзӧник койӧ.
Еджыд лым сы улын
Эзысьӧн дзирдалӧ.
Долыд мен
Татшӧм сэзь войӧ.
Ели, сосны
Шемӧса узьӧны,
Черёмухи, ивы
Кынмӧны-тірзьӧны.
Кузь пеля кӧчильяс
Осина кырсь йирӧны.
Пӧткаяс репасӧ
Пыдӧджык пырӧны.

115 удж. Лыддьы. Кутшӧм слог колӧ содтыны чутъяс местаӧ?

Турӧб! Турӧб!
Еджыд сарапанӧй,
Пармашӧрса козлы
Нюжӧд сыв.
Тэрыб борда тӧлӧй,
Вой тӧланӧй,
Помся сылы
Нор шыӧн эн сьыв.
Эзысь тӧлысь,
Кельыд чужӧмбанӧй,
Ассьыд югӧр
Лышкыдджыка кой,
Мича козйӧй,
Менам шондібанӧй,
Эз мед шога
Колляв тӧвся вой.

116 удж. Лыддьы. Кутшӧм пемӧсъяс йылысь мунӧ сёрни тайӧ кывбурас?

МЕНЫМ ЖАЛЬӦСЬ.

Руч пӧ мудер,
Кӧч пӧ полысь,
Кӧин скӧр да вывті горш.
Ур пӧ пельк зэв,
Вӧркань колысь.
Гуын тӧвбыд узьӧ ош.

117 удж. Лыддьы. Тӧдмав, кутшӧм кыв колӧ содтыны.

ЁЛКА ВЫЛЫН.

Ывла вылысь пыртім коз,
Пӧтӧлӧк со мыджӧ,
Аттӧ мича пашкыр коз —
Босьтім сійӧс кытшӧ.
Оля видліс козлысь лап.
Лым чир аддзис Толик.
Еджыд лымсӧ кутіс — тшап,
Ва тусь киас колис.
Козссӧ вӧччӧдім ми дыр.
Ӧшлім уна чача:
Тані курӧг, кань и шыр,
Ручиль — кольквиж мача.

118 удж. Лыддьы. Висьтав, кутшӧм козин виччысян тэ.

ВЫЛЬ ВО.

Мед эськӧ Выль воыс
Мойдын моз воӧ!
Кодлы мый колӧ,
Мед сідзи и лоӧ.

Таняӧс мамыс мед
Нуӧдлас карӧ.
Колялы мамыс мед
Ньӧбас гитара.

Леналы — понпи,
А Мишалы мед
Ньӧбасны ыджыдджык
Велосипед.

Аслым мен колӧ,
Мед ог ло дыш,
Гожӧмнас ветлысян
Мотора пыж.

Мед эськӧ во гӧгӧр
Сулалӧ Выль во!
Мед эськӧ быдӧнлӧн
Колӧмыс збыльмӧ!

119 удж. Комиӧд да сет ним.

2. Корсь лыддьӧм кывбуръяссьыс лым йылысь мича сёрникузяяс.

3. Кутшӧм кыв татчӧ дзебсьӧма?

лэчыд, чизыр тӧв
кӧдзыд тӧв
небыд тӧв
лун тӧв
вой тӧв

5. Кутшӧм кыв оз лӧсяв?

121 удж. Кутшӧм кывтэчасъяс оз лӧсявны «Тӧв» темалы.

Жургӧны шоръяс, кыдз пуяс кушмисны, вевттьысис еджыд эшкынӧн, дзользьӧны лэбачьяс, шутьлялӧ вой тӧв, дзебсясьӧ кымӧр сайӧ, вежӧдісны коръяс, шонді пӧжӧ, сынӧдын лэбалӧны лым чиръяс, шонді кыпӧдчӧ вылӧ, сайласьӧ кымӧр сайӧ, муяс кушмисны, дзоридзалӧ льӧм, войыс пемыд да кузь, дзирдалӧ лым, гӧгӧр толаяс, турӧба вой.

1. Волӧн кутшӧм кад воис?
2. Кутшӧм тӧлысьӧ Коми муын пуксьӧ тӧв?
3. Кутшӧм поводдяыс тӧлын?
4. Кутшӧм лои сынӧдыс?
5. Кутшӧм енэжыс?
6. Кутшӧм лои шонді тӧлын?
7. Кутшӧм вӧлі шонді гожӧмын?
8. Кутшӧм тӧлыс?
9. Кутшӧм лои луныс, кутшӧм — войыс?
10. Мый вежсис ывлаын тӧв воӧм бӧрын?
11. Мый вӧчӧны челядь тӧвнас?
12. Кутшӧм лои му веркӧсыс?
13. Мый лои шоръяскӧд, юяскӧд да тыяскӧд?
14. Кыдзи вежсисны тӧвнас коръя да лыска пуяс?
15. Кутшӧм лэбачьяс тӧвйӧны миян войвылын?
16. Мыйла челядь радлӧны тӧв воӧмлы?

123 удж. Лыддьы. Содтав лӧсялана кывъяс 120-ӧд уджысь да гиж сочинение «Тӧв».

Воис тӧв. Гӧгӧр лым. Челядь ислалӧны даддьӧн.

Коми Республикалӧн административнӧй мусерпас
Коми Республикалӧн физическӧй мусерпас

вежӧй петӧ — слюнки текут
гаж бырис — соскучился
горшӧй косьмӧ — я пить хочу
джӧм овны — помолчать
кынӧмӧй сюмалӧ — я есть хочу
лӧгӧй петӧ — я злюсь
нем вӧчтӧг овны — бездельничать
син чӧвтны — взглянуть
скӧрлуныс сьӧлӧмтӧ сотӧ — злость гложет твоё сердце
сьӧлӧм вылӧ воис — понравилось
сьӧлӧмӧй бурмис — я успокоился
чӧв овны — молчать, помолчать
шогӧ усьны — печалиться
шемӧс босьтны — удивиться
шы ни тӧв — тихо, тишина
яндысьтӧм син — бессовестный

Коймӧд класса велӧдчысьяс!
Чолӧмала тіянӧс Выль воӧн!
Бура велӧдчӧй.
Тайӧ небӧгыс тіянлы козин.

ВЫЛЬ ВОӦН, ЧЕЛЯДЬ!

1 удж. Лыддьӧй рольяс серти.

ВЫЛЬ ВО ДЫРЙИ.

Выль во дырйи миянӧ кежаліс Кӧдзыд пӧль. Ме вӧлі видзӧда телевизор пыр «Бур вой, челядь» передача. Кодкӧ кутіс ӧдзӧсӧ тотшкӧдчыны. Мам-бать восьтісны ӧдзӧс, а сэні, вӧлӧмкӧ, локтӧма Кӧдзыд пӧль. Ми ставӧн чолӧмалім сійӧс.
КӦДЗЫД ПӦЛЬ: Бур рыт! Эм-ӧ тіян шань да авъя
челядь?
БАТЬ-МАМ: Эм. Миян эм Машук да Мишук.
КӦДЗЫД ПӦЛЬ: Кымын арӧс тіянлы, Машук да Мишук?
МИШУК: Меным 5 арӧс.
МАШУК: А меным 10 арӧс.
КӦДЗЫД ПӦЛЬ: Мыйкӧ сьылӧй меным али
кутшӧмкӧ кывбур висьталӧй.
МАШУК: Ми сьылам комиӧн «В лесу родилась ёлочка».

Коз пуыс вӧрын чужӧма,
Да вӧрын быдмис дыр.
Кӧть тӧлын и кӧть гожӧмын
Веж лыска вӧлі пыр.

Ён бушков сылы сьывлывліс:
«Узь, козйӧй, баю-бай!»
Мороз пӧль лымйӧн шебравліс —
Коз пу, эн кынмы вай.

И тшӧкыда сэт котравліс
Зэв полысь сера кӧч.
Скӧр кӧин сідз жӧ волывліс
Коз пуыс улӧ стӧч.

Со песла вӧла ветлӧма,
А додь вылас мужик.
Коз пусӧ сійӧ кераліс
Ён вужйыс дорті дзик.

И со нин козйыс вӧччӧма,
Тан гажтӧмыд оз су.
Ӧд вайис сійӧ челядьлы
И радлун, и бур шуд.

КӦДЗЫД ПӦЛЬ: Аттьӧ, аттьӧ! Сьӧлӧм вылӧ воис сьылӧмныд. Со тіянлы козинъяс.
МАШУК да МИШУК: Аттьӧ, Кӧдзыд пӧль.
КӦДЗЫД ПӦЛЬ: Ме сэсся мӧдӧдча. Тэрмася. Колӧ пыравны мукӧд дорӧ. Видза колянныд!
СТАВӦН: Бур туй!

1. Велӧд «Вӧрын козйыс чужлӧма» сьыланкывсӧ.
2. Висьтав, кыдзи тэнад колис кадыс Выль во дырйи.
3. Висьтав, мый тэ вӧчин каникул дырйиыд.

2 удж. Лыддьы юӧрсӧ.

Комиын тӧвшӧр тӧлысьын пасйӧны Рӧштво. Сы кежлӧ пӧжалӧны рудзӧгысь быдсяма нянь: мӧс, вӧв, ыж, кӧр формаа. Тайӧ пӧжассӧ видзлісны Василей лунӧдз. Сэсся няньсӧ сёйлісны, либӧ разӧдлісны челядьлы чача места.
Рӧштво лунсянь заводитчӧ вежадыр. Йӧз висьтавлӧны, мый тайӧ лунъясӧ му вывті ветлӧны куття войсаяс. Найӧ ёна гажӧдчӧны сэки. Накӧд ӧттшӧтш дурӧны и том йӧз. Найӧ пасьтасьӧны вӧрсаӧ, васаӧ, тунӧ да ветлӧны керкаысь керкаӧ. Сиктса олысьяс найӧс гӧститӧдӧны, сеталӧны шаньгаяс, кӧвдумъяс. Нывъяс гадайтчӧны.

Висьтав, мый нӧшта тэ тӧдан Рӧштво йылысь.

1. Январь 7-ӧд лунӧ — Рӧштво.
2. Рӧштво лунсянь заводитчӧ вежадыр да кыссьӧ Василей лунӧдз.
3. Январь 14-ӧд лунӧ — Василей лун.

1. Воис кӧдзыд тӧв.
2. Усис небыд лым.
3. Челядь радейтӧны тӧв. Найӧ исласьӧны даддьӧн. (найӧ — нимвежтас)
4. Выль во дырйи челядь дорӧ воліс Кӧдзыд пӧль. (дырйи, дорӧ — кывбӧръяс)

3 удж. Лыддьы мичаа кывбурсӧ.

ЛЫШКЫД ПӦЛЬ.

Кор тай джудждас тола,
Лымйӧн тырас коз,
Челядь дорӧ волас
Лышкыд Дед Мороз.
Тошкыс сылӧн паськыд,
Доналӧма ныр.
Лым чир гӧна пасяс
Кышасьӧма тыр.
Пужъялӧма ёна

Шань пӧльыслӧн юр,
Сӧмын нюмыс шоныд,
Видзӧдласыс бур.
Ыджыд нопсӧ разяс
Мыйыс абу сэн!
Козинъяссӧ ассьыс
Мыччас тэд и мен.

Корсь кывбурсьыс

4 удж. Корсь лӧсялана кывъяс.

Сиктыс ставнас вевттьысьӧма еджыд эшкынӧн. Ывла ёна кӧдздӧдіс. Челядь тӧвнас ислалӧны даддьӧн, лыжиӧн да конькиӧн. Вӧчалӧны лым мортъясӧс, лэбачьяслы козьналӧны кормушкаяс. Сэтчӧ пуктӧны шыдӧс, нянь, ид. Меным ёна кажитчӧ тӧлыс.
Сиктын верстьӧ йӧз тӧвнас уджалӧны водз асывсянь сёр рытӧдз. Найӧ ваялӧны турун. Вӧрысь кыскӧны пес, пилитӧны да поткӧдлӧны. Ломтӧны пачьяс, вайӧны ва. Ми отсасям бать-мамлы.

Гиж куим столбикӧ.

ЛЭБАЧЬЯС ТӦЛЫН.

Уна звер-пӧтка олӧ миян вӧрын. Ур кӧть и ичӧт, кӧдзыдысь оз пов. Арнас нин заптысис сёянӧн. Пырас аслас позйӧ, тупкысяс пашкыр бӧжнас и виччысьӧ, кор помасясны кӧдзыд лунъяс. Водз садьмӧ и пыста: жбыръялӧ пуысь пуӧ да радлӧ. Кор мунан вӧрті, лолавсьӧ кокниа, лӧсьыда, морӧс тырнад! Лым вывсьыс аддзан уна кок туй — ручлысь, кӧчлысь, сьӧдбӧжлысь да мукӧд зверлысь.
Вӧрын тӧвнас вежсьӧ олӧмыс. Кӧч лои еджыдӧн. Войнас сійӧ чеччалӧма эрд вылын. Пӧрӧм пу дорын котралӧма тулан. Жоньяс сёйӧмаӧсь кынмӧм пелысь. Таръяс пукалӧмаӧсь коз дорын. Байдӧгъяс кӧчьяс кодь еджыдӧсь жӧ.

(«Би кинь» журналысь.)

1. Инды коді? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс.
2. Инды мый? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс.

7 удж. Содты лӧсялана кывъяс да помав сёрникузяяссӧ.

1. Пелысь пу вылын пукаліс гӧрд морӧса жонь.
2. Кӧдзыд дырйи лым пытшкӧ дзебсьӧ еджыд байдӧг.
3. Войнас шыръясӧс куталӧ ыджыд синма сюзь.
4. Пожӧм пу вылын тотшкӧдчӧ кузь ныра сизь.
5. Тӧвнас поз вӧчӧ чукля ныра уркай.

9 удж. Лыддьы да содты кывъяс.

ИЧӦТИК ПЫШКАЙ.

Ичӧтик пышкайлӧн ... висьӧ.
— Кӧн вӧлін, кӧн ветлін, ичӧтик пышкай?
Ичӧтик пышкайлӧн ... висьӧ.
— Кӧн вӧлін, кӧн ветлін, ичӧтик пышкай?
Ичӧтик пышкайлӧн ... висьӧ.
— Кӧн вӧлін, кӧн ветлін, ичӧтик пышкай?

Ворс «Пышкайысь».

10 удж. Бӧрйы да гиж медводз пӧтка нимъяс, а сэсся тӧвйысь лэбач нимъяс.

Гиж эмакывъяссӧ уна лыдын.

11 удж. Висьтав, кутшӧм кыв оз лӧсяв.

Т-ӧн — дзурс лым пиӧ пырас,
Д-ӧн — шыд чугунӧ сюрас.

Ывлаын йиркакылӧ кӧдзыд, гашкӧ, нелямын градус сайӧ. Руа. Сиктын лӧнь, сӧмын машинаяс журкнитасны — мунӧны асланыс могӧн. Ме тэрыба локта лавкаысь. Матыстча нин горт дорӧ. Видзӧда, туй вылын кокасьӧны пышкайяс, корсьӧны сёян. Ме локті на дорӧ, ставӧн жбыр лэбисны, а ӧти коли, куйлӧ туй вылас. Копыртчи. Видзӧда: ловъя на, синмыс жугыля видзӧдӧ. Босьті киӧ. «Мый лои тэкӧд, коньӧрушкаӧй?» Ставыс быттьӧ лючки-ладнӧ, кокыс дзонь, бордыс местаас, абу чегӧма, вомас зӧр тусь.
Пышкай куйлӧ ки пыдӧсын, оз вӧр. Сӧмын синсӧ гӧгрӧдлӧ... Ме пӧльышті сы вылӧ пӧсь лов шыӧн. Сэсся сюйи пась питшӧгӧ да мӧдӧдчи гортӧ, мися, пырта керкаӧ, мед шонтысьыштас. Кильчӧ пос дорын нин кыла: пышкайыд кутіс вӧрны питшӧгын. Пӧрччи кепысьӧс да босьті киӧ, сэсся восьті кабырӧс. Пышкайыд друг вӧрзис да полігтыр, быттьӧ велӧдчӧ на, лэбис. Пуксис куст ув вылӧ, но мыні сэтысь да уси лымъяс. Ме матыстчи сы дорӧ, нюжӧді киӧс, но... Сійӧ лэбис кыдз пу ув вылӧ. Пукалыштіс сэні, чеччалыштіс увйысь увйӧ да горӧдіс чуксасьны:
— Чик-чирик, чик-чирик!
Аддза, менам другӧй бӧр ловзис, — тыдалӧ, кӧдзыдыс чорыда топӧдлӧма сійӧс.
Час джын мысти нарошнӧ петалі видзӧдлыны, эз-ӧ усь кыдз пу вывсьыс. Видзӧда гӧгӧр — некӧн абу, некӧн оз чирзы.
Со ӧд, уна-ӧ колыштӧ ичӧтик лэбачыдлы шоныдыс, медым бӧр ловзьыны да заводитны сьывны:
— Чик-чирик!

1. Лыддьы текстысь:
1) поводдя йылысь местасӧ;
2) мый казяліс туй кузя мунысьыс;
3) кыдзи ловзьӧдіс морт пышкайӧс.

2. Корсь уна лыда эмакывъяс да гиж.

13 удж. Содты лӧсялана кывъяс.

МЕНАМ ЛЭБАЧЬЯС.

Позъяс гӧнтор бара кыскӧ
Медводз садьмӧм тэрыб пыста.
Тшапа юрсӧ лэптіс гулю,
Аслыс сьылӧ: «гу-ли, гу-ли»,
Тырмӧ, майбыр, уджыд сизьлы:
Пуысь номыръясӧс сизьдӧ!
Жоньӧс чим гӧрд сарапаныс
Весиг сад йӧрын оз янӧд.
Сырчик бӧжнас кутас жӧдзны, —
Воас кад сэк петны кӧдзны.
Сэк жӧ кӧкиль-кӧк
тшӧтш садьмас,
Лыддяс дедлысь-баблысь арлыд.
Регыд ковмас
Джыджлы
воны:
Сылы колӧ гожся шоныд.
Пуксяс рака ыджыд козйӧ, —
Сэні сылӧн шоныд позйыс!
Катша важ мозыс пыр сӧрӧ,
Мед кӧть потшӧссӧ оз пӧрӧд!

14 удж. Лӧсьӧд серпас серти юалӧмъяс отсӧгӧн висьт да гиж. Челядьлы сет нимъяс.

ЛЭБАЧЬЯСӦС ВЕРДАНІН.

1. Коді вӧчис лэбачьяслы верданінсӧ?
2. Кытчӧ сійӧс ӧшӧдіс детинка?
3. Мый сэтчӧ кисьтіс нывка?
4. Кодъяс лэбзисны сёян дорӧ?
5. А тэ кыдзи тӧждысян тӧвйысь лэбачьяс йылысь?

ИЛЛЯ ВАСЬЛӦН СЕРАМБАНА ВИСЬТЪЯС

Илля Вась (Лыткин Василий Ильич) чужис Сыктывкар бердса Тентюков сиктын 1895 вося декабрь 28-ӧд лунӧ. Сійӧ гижис посни челядьлы мича сӧстӧм кывйӧн кывбуръяс, мойдъяс. Илля Вась вӧлі паськыда нималана учёнӧйӧн, профессорӧн. Оліс сійӧ 86 арӧсӧдз.

ЯКОВ ДЯДЬ, ЧУЖЪЯ!

Ичӧт дырйи менам оз вӧлі артмы Л шы, сы пыдди артмӧ вӧлі Й шы. Ме кӧсъя шуны: йӧлыд шома, а артмӧ йӧйыд шома. Гырысьджык челядь ме вылын сералӧны: йӧйыд, шуӧны, йӧй и эм — абу шома ни юмов. Кӧсъя шуны: менам лӧг петӧ, а артмӧ: менам йӧг петӧ. Бара ме вылын сералӧны — сьӧмдӧмаӧсь.
Ӧтчыд мамӧ менӧ ыстіс лавкаӧ, чуж ньӧбны. «Мун, — шуас, — котӧртлы, пиук! Со вузасьысьыс, Яков дядьыд, буретш пырис магазинас!» Ме лавкаад ӧтнам ньӧтчыд на эг ветлы, пола муннысӧ, юася мамӧлысь: мый нӧ, мися, ме шуа, лавкаад пыра да? Мамӧ велӧдӧ менӧ, тэ пӧ шу: «Яков дядь, чужла!» Яков дядьыс сьӧкыд пеля вӧлі да, мамӧ тшӧктіс дзик дінас сувтны да ыджыд гӧлӧсӧн шуны: «Яков дядь, чужла!» Ме сідзи и вӧчи. Магазинӧ котӧрӧн пыри, сувті Яков дядь бердӧ да лавка пасьтаыс горӧді: «Яков дядь, чужъя!»
— Ой-ой-ой! Эн чужйы! Дойма ме да бӧрдны кута! — вак-вакӧн серӧктіс Яков дядь.
Ме повзи да пышйи гортӧ. Сідзикӧн чуж эг вай ни некодлы эг чужйы.

1) Код йылысь висьтавсьӧ тайӧ гижӧдас?
2) Кутшӧм шы сылӧн оз вӧлі артмы?
3) Кытчӧ ыстіс зонкаӧс мамыс?
4) Мый кӧсйис зонкаыс шуны лавкаын? Мый артмис?

2. Корсь эмакывъяс. Висьтав кутшӧм лыдын найӧ сулалӧны. Инды суффиксъяссӧ.

3. Тӧдчӧдӧм кывтэчасъяслысь вежӧртассӧ корсь небӧг помысь.

4. Висьтав, мыйӧн торъялӧны кывъясыс

16 удж. Тӧдмав нӧдкывсӧ.

Пуысь пуӧ чеччӧ-лэбӧ,
Пипу горсйӧ асьсӧ дзебӧ,
Киӧн кутны оз на сюр.
Челядь, коді тайӧ?

17 удж. Артмӧд-ысь суффиксӧн эмакывъяс да гиж.

18 удж. Висьтав комиӧн.

ВУЗАСЬЫСЬ: Мый тэ кӧсъян ньӧбны? НЬӦБАСЬЫСЬ: Ме бӧръя козин. Менам нывъёртлӧн талун чужан лун.
ВУЗАСЬЫСЬ: Со аканьяс, мачьяс. Бӧрйы. НЬӦБАСЬЫСЬ: Дона-ӧ тайӧ мича аканьыс? ВУЗАСЬЫСЬ: Акань — бур козин. Доныс — 5 шайт 17 ур. Сьӧмыд тырмас?
НЬӦБАСЬЫСЬ: Тырмас. Ме ньӧба аканьсӧ. ВУЗАСЬЫСЬ: Козьнав нӧшта дзоридзьяс. Нывкалы лоӧ зэв нимкодь.
НЬӦБАСЬЫСЬ: Аттьӧ.

19 удж. Сёрнитӧй ӧта-мӧдкӧд.

— Дона-ӧ тайӧ ошкыс?
— Сыысь колӧ мынтыны 1 шайт 20 ур.

20 удж. Ачыд инды донсӧ.

— Дона-ӧ тайӧ «Бобувъяс» небӧгыс?
— Ме ог тӧд. Ме чайта, куим шайт ветымын ур.

21 удж. Висьтав комиӧн, мый позьӧ ньӧбны «Сёян-юан» лавкаысь. Гиж.

22 удж. Артасьышт.

Ӧньӧ ветліс вузасянінӧ да ньӧбис йӧв, нянь, вый, кампет. Йӧлыслӧн доныс — 2 шайт 50 ур, няньлӧн — 3 шайт 10 ур, 200 грамм выйлӧн — 5 шайт 20 ур, кампет пачкалӧн — 4 шайт 30 ур.
Ӧньӧлӧн вӧлі 20 шайт. Уна-ӧ колис сылӧн сьӧмыс?

23 удж. Велӧд кывпесансӧ.

Лыддьӧ катша —
Китш-котш:
«Кымын майӧг,
Кымын потш?»

24 удж. Висьтав, мый оз лӧсяв.

МЕДДОНА КЫВ.

Ивӧ кӧсйӧ шуны бать,
Артмӧ ичӧт мортлӧн ать.
Думсьыс шуӧ эськӧ нянь,
Артмӧ сылӧн сӧмын ань.
Тшӧктан шуны сылы рок,

Ышловзяс да шуас: йок.
Сідзсӧ эм нин мортлӧн сям:
Лӧсьыда зэв шуӧ мам.
Шуӧ медся дона кыв,
Таысь йӧкты кӧть да сьыв.

КОРОШО ЖИВЁШЬ?

Менам мамӧ вӧлі тӧдӧ рочнад кымынкӧ кыв: есь да нет да мый да. Весигтӧ быдса сёрникузяяс вӧлі тӧдӧ: ложимтися спать, нам некого ждать.
Вот эштанджык кадӧ, праздникъясӧ, менӧ мамӧ и велӧдӧ вӧлі рочӧн сёрнитны; кор ме, шуас, юала: «Вася, каково поживаешь?», тэныд колӧ вочавидзны: «Корошо живёшь!»
Локтас мам удж вылысь (ме горт ола, ог на вӧлі велӧдчы), юалӧ:
— Вася, каково поживаешь?
Ме сылы тшапа вочавидза:
— Корошо живёшь!
Со тадзи вӧлі и рочасям мамкӧд! Бура вӧлі гӧгӧрвоам мӧда-мӧднымӧс, кӧть невернӧ шуалам роч кывъяссӧ.
Ӧні со мукӧд мортыскӧд сёрнитан тыр-бур кывйӧн: комиӧн и рочӧн и мукӧд пӧлӧс сёрниӧн, а гӧгӧрвоны он вермы! Юр вемным эськӧ эз жӧ на гудыртчы да!

1) Кужисны эз сёрнитны важӧн рочӧн коми войтыр?
2) Кутшӧм сёрникузя тӧдіс мамыс рочӧн?
3) Кыдзи мамыс пиыскӧд сёрнитіс рочӧн? (вайӧд некымын сёрникузя).
4) Корсь тайӧ висьтсьыс шӧр мӧвп.

2. Висьтав комиӧн: Вася, как живёшь? Хорошо живу.

3. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан сёрнитан тыр-бур кывйӧн, юр вемным эз гудыртчы? Корсь вежӧртассӧ небӧг помысь.

4. Содтав лӧсялана кывъяс: комиӧн сёрнитӧны комияс

26 удж. Висьтав комиӧн да гиж.

КОМИ МОРТКӦД СЁРНИ.

Шуа тэныд: «Эн рочась,
Кор мен чургӧдан ки...»
Мыйла сёрнитам шоча
Дона мам кывйӧн ми?
Эска, сьӧлӧмад олӧ
Войвыв Муыслӧн би...
Шу вай комиӧн: «Чолӧм!»
Кор мен чургӧдан ки... .

Инды эмакывъяс, кодъяс сулалӧны век ӧтка лыдын. Кутшӧм ӧтка лыдын сулалысь эмакывъяс тэ нӧшта тӧдан

Бабӧ пӧжалӧма сӧчӧн,
Картупельысь чӧскыд нянь,
Дина чойӧй шуис рочӧн:
Пусть их кушает наш кань!
Рочнас сёрнитны оз куж,
Ачыс горзӧ: «Знаю уж!»
Дина миян бак да вал
Ӧти кывйӧн кӧ — баквал!
Тышкас-мышкас рочалыштас,
Чойӧс гортысь кӧть тодмышкав.
Кӧть ме сылы ыджыд вок,
Ог и жалит, ог и ог!
Мед оз баблысь сӧчӧн кулит,
Мед оз менӧ быд лун жуль-вид,
Мед оз рочась, оз кӧ куж,
Мед оз мыччав ассьыс чуш.

28 удж. Лыддьы кывбурсӧ комиӧн да рочӧн.

Поводдяыс помся дурӧ:
Талун мича, аски лёк,
Коркӧ кӧдзыд, коркӧ-й турӧб
Лымйӧн тыртас гӧгӧрбок.
Но февральлӧн эм жӧ аслас
Ыджыд мичлун, озырлун:
Тайӧ тӧлысьын ми пасъям
Армиялысь чужан лун.

КЫК САКАР ТОР.

Миянкӧд орчча керкаын оліс Павел нима детинка, сійӧ вӧлі мекӧд тшӧтшъя — кӧкъямыс арӧса. Павел пыр гортас оліс: сы ки вылӧ кольлісны нёль арӧса Ӧньӧ воксӧ да ар джынъя чойсӧ. Павел ордын ми ворсім быдсяма ногыс.
Ми Павелкӧд вермасьны кутім керкаас. Кыдзкӧ сэсся вермасигад кокным пызан кокӧ крукасис, да и пӧри пызаныд.
Пызан вылас вӧлі кока лампа. Лампаыд и уси да гуль-гуль жугалі, торпыригыс джодж пасьта разалі. Миян сьӧлӧмным ёкмуні, повзим — Павеллӧн батьыс вӧлі зэв скӧр. Павел кутіс чукӧртны зэв тэрыба... мед ичӧт вокыс оз аддзыв. Мокасьтыд, Ӧньӧыд, вӧлӧм, видзӧдӧ кӧтшас пельӧссянь, шуӧ:
— Висьтала батьыдлы... Мый вӧчинныд!
Павел бӧрдны кутіс, менӧ видӧ:
— Тэ жугӧдін. Батьыдлы удта.
Ме пиняся:
— Эг жӧ ме, ачыд тай кок пӧвнад крукыштін пызансӧ!
Ми спорӧ воим да, ме сэсся пышйи гортӧ... Вои гортӧ. Зэв гажтӧм ӧтнамлы. Телепит бӧр Павел ордӧ. Но ог лысьт да и лӧг петӧ: ачыс пӧрӧдіс пызансӧ, а ме вылӧ шуӧ.
Тӧд вылӧ уси бабӧлӧн кывъясыс: лёкӧн пӧ нинӧм он вермы вӧчны, а бурӧн быдтор артмас да ладмас. Босьті шкапысь кык сакар тор, муні Павел дінӧ, шуа сылы пель водзас:
— Сетам Ӧньӧыдлы тайӧ сакар торсӧ, мед оз висьтав батьыдлы.
Сетім Ӧньӧлы, шуам сылы:
— Эн висьтав лампа жугӧдӧм йывсьыд батьыдлы! Ӧньӧлы зэв нимкодь лои, шуӧ:
— Ог, ог висьтав!
Коркӧ и рыт воис. Локтісны Ӧньӧлӧн бать-мамыс. Ӧньӧ уськӧдчис паныд, горзӧ:
— Мамӧ!.. Батьӧ! Ми лампатӧ эгӧ жугӧдӧй!
Ме ӧдйӧджык гортӧ пышйи. Менам кык сакар торйыд весь воши. Аслым жӧ колӧма сёйны!

1. Коді сійӧ Павелыс? Мый тэ верман висьтавны сы йылысь?
2. Мый вӧчӧны лунтыр зонкаяс?
3. Мыйӧн помасис налӧн вермасьӧм?
4. Коді найӧс аддзыліс?
5. Кутшӧм кывъяс усисны зонкалы дум вылас?
6. Мыйӧн пӧрйӧдлісны Ӧньӧӧс зонкаяс?
7. Мыйӧн помасис висьтыс?

31 удж. Инды эмакывъясысь суффиксъяс.

сакар тор

бур лун

32 удж. Артмӧд суффиксъясӧн кывъяс.

ПЕТАМ ИСКОВТАМ.

Ӧшинь улын круткодь чой,
Петам, исковтам сэт, чой.
Оз и ков тай тэрыб вӧв.
Тӧвзям — полӧмным эз вӧв.
— Пӧрам лымйӧ?!
— Чеччам бӧр!
Дадьлӧн крепыд льӧм пу бӧр.

33 удж. Висьтав комиӧн.

34 удж. Висьтав, кутшӧм эмакывъясысь артмӧмаӧсь действие нима кывъяс.

35 удж. Лӧсьӧд эмакывъяс.

Вӧч тадзи

КЫК ДРУЖОК.

Лӧгасисны кык дружок:
Лӧгасьӧмнад овны лёк.
Петя шуӧ: — Чомсьыс пет,
Тэныд нинӧм ме ог сет.
Шурик дзузгыльтӧма ныр:
— Некор миянӧ эн пыр!
Торйӧдчисны кык дружок,
Мед оз тыдав весиг кок.
Сӧмын ӧтнад ворсан дыр-ӧ,
Зэв тай ӧдйӧ гажыд бырӧ.
Петя горзӧ: — Волы, Шурик,
Морта книга меным сюри!
Шурик шуӧ: — Пырав ачыд,
Гӧгылясям ыджыд мачӧн.
Сералӧны, гир да гир,
Другъяс костын лоис мир.

НИНА КУРАТОВА ГИЖӦ ЧЕЛЯДЬЛЫ.

Куратова Нина Никитична чужис 1930 вося февраль 17-ӧд лунӧ Сыктыв районса Куратово сиктын. Сійӧ гижӧ челядьлы висьтъяс, кывбуръяс. Сылӧн петалісны небӧгъяс: «Вайӧ тӧдмасям», «Мишук быдмӧ лунысь лунӧ», «Бобӧяс ті бобӧяс, нывкаяс да зонкаяс».

Кутшӧм висьтъяс да кывбуръяс тэ тӧдан Н. Куратовалысь?

ВАЙӦ ТӦДМАСЯМ.

Шуйгавылас ме — Юра Пыстин. А мекӧд орччӧн Женя Синицын. Шуӧны, миян пӧ кыкнаннымлӧн ӧткодь овным, кӧть сійӧ Синицын, а ме Пыстин. Вуджӧдны кӧ роч кыв вылӧ Пыстинсӧ — лоӧ Синицын и мӧдарӧ — Синицынсӧ кӧ комиӧдны лоӧ Пыстин.
Женя — менам медбур друг.
Тайӧ небӧгас ме висьтала тіянлы, кыдзи ми сыкӧд ёртасям, ӧта-мӧдлы отсасям. Висьтышта и ас йылысь, медым ті верминныд тӧдмавны, кутшӧмджык ме зонка — бур али лёк, и верманныд-ӧ мекӧд эськӧ Женя моз жӧ ёртасьны? А ме зэв ёна кӧсъя! Ставныдкӧд!
Пӧсь чолӧмӧн Женя Пыстин.

1. Висьтав, мыйла Юралӧн да Женялӧн овъясыс
ӧткодьӧсь?
2. Лыддьы «Вайӧ тӧдмасям» небӧгсӧ дзоньнас.

38 удж. Вуджӧд овъяссӧ роч кыв вылӧ.

Содты коми овъяс.

39 удж. Инды эмакывъяс.

Женя зэв бур друг. Сійӧ велӧдчӧ коймӧд классын. Женя дорӧ тшӧкыда волывлӧны Ваня да Миша. Найӧ кык вок.

40 удж. Лыддьы да инды нимвежтасъяс.

Мишук ичӧтик.
— Коді нӧ тэ, кыдз тэнӧ шуӧны?
— Ме — Мися Момозев, — збойиника вочавидзӧ сійӧ.
— А-а, Морозов Миша инӧ тэ?
— Да, Мися.
— А кымын арӧс нӧ тэныд?
Миша пыр жӧ петкӧдлӧ веськыд кисьыс кык чунь.

41 удж. Юасьӧй ӧта-мӧдныдлысь.

— Коді тэ?
— Мый нимыд? Мый овыд?
— Кытысь тэ ачыд?
— Тэныд кымын арӧс?

42 удж. Лыддьы мойдсӧ.

ВЕЖАВИДЗӦМ КУЗЯ УРОК.

Вӧрса автобусын тырыс пемӧс. Автобус матысмӧ остановка дорӧ. Петан ӧдзӧс дорас сулалӧ пӧрысь дзор Сан. Сы дорӧ матыстчис Кӧч да юалӧ:
— Ті, папаша, петанныд?
— Ачым тӧда, — вочавидзис Сан.
— А ме пета...
— Ачыд тӧдан, петан он...
— Но автобусыс оз виччысь, водзӧ мунас...
— Сійӧ ачыс тӧдӧ, мунас али оз...
— Лэдзӧй, пӧжалуйста, ме пета...
— Вот тайӧ дзик мӧд дело, — шуис Сан да сетіс Кӧчлы туй.

1. Кодъяс мунісны автобусӧн?
2. Мыйла сы дыра эз воны ӧти кывйӧ Кӧч да Сан?
3. Инды нимвежтасъяс.

МЕДМУСА КОМИ КЫВЪЯС.

Пызан бердад сёйны-юны
тэрмасьны оз ков,
эн, эн вунӧд йӧзлы шуны:
— Нянь да сов!
Ӧлӧмыд кӧ ылӧ нуас,
медым оз босьт жуй,
чужан муыд тэныд шуас:
— Шуда туй!
Уджыд му вылад эм уна,
вӧчны быдтор куж,
мырсьысьлы эн вунӧд шуны:
— Кыпыд удж!
Кодзулӧн кор енэж жуӧ,
вод да синтӧ кунь,
мамыд тэныд, пиук, шуас:
— Чӧскыд ун!
Сылы, коді вӧчӧ бура,
кодлӧн зэв пӧсь сыв,
тэныд пыр мед шуны сюрас
«Аттьӧ» кыв!
Асыв пырас миян расӧ,
Сійӧс вежас рыт.
Воддзаыслы: — Шуда асыв!
Мӧдыслы: — Бур рыт!

Велӧд вежавидзана кывъяссӧ.

Анна пӧчлы суседкаыс вайис ичӧтик бальӧпи, тӧвйӧд пӧ, мӧд во ар кежлӧ яй лоӧ. Аттьӧаліс пӧчыд суседкасӧ да бальӧпитӧ лэччӧдіс гидас. А вӧлі кӧдзыд тӧв, да балюкыд гидад кынмӧма дзикӧдз. Ковмис пӧчӧлы ичӧтиктӧ пыртны гортас. Пач бокас чомтор вӧчис да сэтчӧ и йӧршитіс сійӧс, кӧдзыд тӧвсӧ пӧ ӧтув коллялам. Баляпикӧд варовитанінӧ и суисны сійӧс гӧстяяс.
Анна пӧчлӧн пӧдругаыс локтіс карса внучкаыскӧд. Кагаыд аддзис чомсьыд кӧйдӧм бальӧпитӧ, горӧдіс:
— Баба, баб, посмотли, уконок!
— Кутшӧм уконок! Абу, дитя, тайӧ утёнок. Бальӧпи тайӧ, балька, — тӧдчӧдыштіс бабыс. Но нывка век ас ногыс «уконокӧн» нимтіс да лелькуйтіс-малаліс бальӧпилысь небыдик гӧнсӧ.
— Но-о, уконок кӧ и мед уконок лоӧ, — серӧктіс Анна пӧч да та бӧрын Уконокӧн и пондіс ыдждӧдлыны быдтассӧ...

1. Коді овмӧдчис Анна пӧч ордӧ?
2. Кӧні Анна пӧч видзис баляписӧ?
3. Мыйла ковмис баляписӧ пыртны гортас?
4. Кӧні аддзысисны гӧстяяс баляпикӧд?
5. Кыдзи нимтіс баляписӧ карса внучкаыс?
6. А кыдзи пондіс ыдждӧдлыны Анна пӧч быдтассӧ?
7. Лӧсьӧд ичӧтик висьт гортса пемӧс йылысь.

46 удж. Содты лӧсялана нимвежтасъяс.

Менам эмӧсь радейтана небӧгъяс. Найӧ отсалӧны меным велӧдчыны. Энӧ косявлӧй небӧгъяссӧ. Найӧ тіян ёртъяс. ... ставным бура лыддьысям.

47 удж. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ да инды нимвежтасъяс.

1. Ме зэв мелі, ме зэв шань, нимӧй менам Васька кань.
2. Оз позь шуны, мый ми шаньӧсь,
вывті ёна полам каньысь.

48 удж. Лыддьы Н. Перминовалысь кывбурсӧ.

ТЭ ДА МЕ, ДА СІЙӦ...

Тэ да ме, да сійӧ —
Ворсам дзоридз пиын.
Тэ да ме, да сійӧ —
квайта ки лоас миян.
Тэ да ме, да сійӧ —
купайтчыны мунам.
Тэ да ме, да сійӧ —
абу дзескыд юным.
Тэ да ме, да сійӧ —
быдлаӧ ми тӧрам.
Тэ да ме, да сійӧ —
гажа весиг вӧрын.

Инды нимвежтасъяс.

ӦТИ «ПЯТЬ».

Батьӧй видлалӧ дневник,
Кӧні «дваыс» тырыс дзик.
Ог тӧд, видас али оз:
Йӧжгыльтчи ме шырпи моз.

Но со нюмдіс менам бать:
Аддзис сэтысь ӧти «пять».
Вӧлі музыка урок,
Кӧні сьывлі ме быд ног.

Со и босьті таысь «пять».
Кыла, шуӧ меным бать:
«Тэнад дневник тырыд «два»,
А тэ нӧшта сьылан на?»

«ГӦРД КОРЪЯ» КЫДЗ ПУ.

Тӧлын унджык луныс букыд, гажтӧм. Юля внучкакӧд ми ветлӧдлам тӧвся вӧрті. Лымйыс джуджыд, кӧнсюрӧ лыжиыд вӧйласьӧ. Кор ми кутім матыстчыны кыддза рас дорӧ, друг Юля сувтіс да горӧдіс:
— Дедӧ, дедӧ! Видзӧд: кыдз вылӧ гӧрд коръяс петӧмаӧсь...
— Збыль тай! — чуйми ме.
Быд ув вылын, быд ув вожын тыдалісны гӧрд ёкмыльяс. Мый нӧ тайӧ? Сё мокасьтӧ, да тайӧ жӧ жоньяс! О, мичаысь-мича лэбачьяс! Кӧдзыдысь повтӧм муса лэбачьяс, ывла выв мичмӧдысьяс! Аттьӧ тіянлы!
— У-и... У-и... ить... — гажаа сьылісны найӧ.
Ми Юлякӧд вель дыр сулалім да любӧпырысь видзӧдім на вылӧ, сэсся кежим мӧд туй вылӧ. Мед найӧ ворсӧны да сьылӧны!

Лӧсьӧд висьт.

1. Тӧвся вӧрті ветлӧдлӧм.
2. Кыдз пу вылын гӧрд коръяс.
3. Мичаысь-мича лэбачьяс.

50 удж. Инды кывбӧръяс.

1. Жоньяс пукалісны ув вылын.
2. Юля дедыскӧд матыстчисны кыддза рас дорӧ.
3. Найӧ сулалісны да видзӧдісны жоньяс вылӧ.

51 удж. Лыддьы. Сувтӧд юалӧмъяс кывбӧра эмакывъяс дорӧ.

Вӧч тадзи: Мунамӧ кӧ, мунамӧ (код ордӧ?)
Вежаньыс ордӧ.

Мунамӧ кӧ, мунамӧ
Вежаньыс ордӧ,
Мунамӧ кӧ, мунамӧ
Педӧсь тьӧтыс ордӧ,
Мунамӧ кӧ, мунамӧ
Степан дядьыс ордӧ,
Ворсамӧ кӧ, ворсамӧ
Асланым ногӧн,
Сьылыштам да йӧктыштам,
Йӧктыштам да сьылыштам.

52 удж. Лыддьы. Инды кывбӧра эмакывъяс. Висьтав, кутшӧм мойдысь кывбурыс.

Ме кӧвдум, кӧвдум!
Амбар джоджысь чукӧртӧм,
Йӧртӧдъясысь чышкалӧм,
Нӧк пиӧ гудралӧм
Да вый пиын пражитӧм,
Ӧшинь вылын кӧдзӧдӧм.
Пӧльӧ дінысь ме муні,
Пӧчӧ дінысь ме муні,
Кӧч дінысь ме муні,
Кӧин дінысь ме муні,
Ош дінысь ме муні.
Тэ дінысь, ручӧ, муна жӧ.

53 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс. Артмӧд кывбур.

Кӧч чеччалӧ шор дорын
Байдӧг баксӧ бадь дорын
Тури чуксӧ нюр дорын
Тю-тю, рю-рю, !

54 удж. Содты шыпасъяс да артмӧд кывбӧръяс.

Лӧсьӧд кывбӧра эмакывъяс.

55 удж. Артмӧд-ӧ,-ын,-ысь суффиксъяс отсӧгӧн кывбӧръяс.

Вӧч тадзи: ув — улӧ, улын, улысь.

Лӧсьӧд кывбӧра эмакывъяс. Гиж наӧн 2-3 сёрникузя.

Иньӧ да жоньӧ,
Коньӧрӧ жоньӧ,
Сьӧд мышку выла жоньӧ,
Гӧрд морӧса жоньӧ,
Сьӧд юр чута жоньӧ,
Сьӧд бӧж йыла жоньӧ,
Вӧсни кока жоньӧ.
Йӧз вӧлӧгад эн ветлы,
Ас вӧлӧгаӧ лок,
Струк-страк пыльӧмӧ!

Висьтав, кутшӧм жонь.

57 удж. Комиӧд. Кывъяссӧ босьт «Иньӧ да жоньӧ» кывбурысь.

58 удж. Лӧсьӧдчы гижны изложение.

ТӦВСЯ ВОЙЫН.

Кӧдзыд тӧвся вой. Козъяс да пожӧмъяс вылын еджыд шапка моз куйлӧ лым. Пемыд енэжын дзирдалӧны югыд кодзувъяс.
Гӧгӧр лӧнь. Ставныс дзебсисны кӧдзыдысь. А тайӧ мый?
Тайӧ, кылӧ, омлялӧны тшыг кӧинъяс. Найӧ петісны кыйсьыны. Матысса сиктын заводитісны увтчыны понъяс. Сиктын кыліс лыйӧм шы. Кӧинъяс дугдісны омлявны.
Бара пуксис чӧв-лӧнь.

Гиж изложениесӧ татшӧм план серти:

1. Тӧлын пожӧм да коз пуяс.
2. Войся енэж.
3. Омлялӧны кӧинъяс.
4. Увтчӧны понъяс.
5. Гӧгӧр лӧнь.

КУИМ РӦМА ДӦРАПАС.

Вежа Стефан изэрд весьтын
Куим рӧма дӧрапас.
Татчӧ, кодыр кӧть ог веськав
Паськыд эрдыс менам ас.
Лӧз рӧм — сійӧ миян енэж,
Турунвижыс — парма, вӧр,
Еджыд рӧмыс казьтӧ меным
Лымъя войвыв — сьӧлӧмшӧр.
Кодкӧ, гашкӧ, миян паслы
Ыджыд тӧдчанлун оз сет.
Дивитасны, пиняласны.
Сераласны весиг — мед!
Сыысь огӧ усьӧ улӧ,
Мунны некытчӧ жӧ тась,
Тайӧ пассӧ Коми мулысь
Тӧдӧй, дорйыны ме дась.

1. Тӧдчӧдӧм кывъяс дорӧ сувтӧд юалӧмъяс.
2. Мый петкӧдлӧны кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяс?
3. Кутшӧм кывсикаскӧд йитчӧны признак нима кывъяс?

ВӦРСА ДОКТОР.

Ывлаын рӧмыд на. Усьӧ гӧн кодь небыдик лым, быттьӧ сынӧдас лэбалӧ уна-уна еджыд бобув. Гӧгӧр лӧнь, ставыс узьӧ чӧскыд унмӧн.
Югдіс, и ставыс лоис сэтшӧм еджыд да югыд.
Лӧсьыд татшӧм лунӧ ветлӧдлыны вӧрті. Мунан лыжиӧн векньыдик ордымӧд, кыкнан бокас сулалӧны пуяс, еджыд лымъя ув вожъясыс пашкыртчӧмаӧсь. Корсюрӧ вожъяс вывсьыс лымйыс шливгӧ-исковтӧ да сьӧкыда шнёпкысьӧ муас, лым вылӧ жӧ. Пу вожъясыс дыр на лайкъялӧны, а сынӧдас гартчӧ лым бус. Мунан и любуйтчан ывланас. Ягыс кыпыд, гулыд, сынӧдыс сӧстӧм... Быд шы кылӧ ылӧдз. Кӧнкӧ водзын, кыла, тотшкӧдчӧ сизь. Ордым петкӧдіс менӧ неыджыд эрд вылӧ, кӧні сулалісны шочиник пуяс. Видзӧда: пипуӧ сатшкысьӧма сизь да сьӧлӧмсяньыс зільӧ клёнӧдчӧ.
Мича, тшап лэбач! Юрыс да мышкуыс сьӧдӧсь, юрбӧрас — гӧрд чут, а сьӧд бордъяс вылас — еджыд визьяс. Буракӧ, гаг ли, пучӧй ли корсьӧ, кодъяс тшыкӧдлӧны пуяссӧ. Оз ӧд прӧста сійӧс шуны вӧрса докторӧн.

Корсь висьтсьыс юкӧнъяссӧ да лыддьы.

1. Гӧгӧр лӧнь.
3. Мунан и нимкодясян.
4. Мича лэбач.

61 удж. Инды «Вӧрса доктор» висьтысь кывбердъяс.

62 удж. Лыддьы мичаа. Инды кывбердъяс.

ВӦРСА ДОКТОР.

Юрас ӧмидз рӧма берет,
А халатыс сэтшӧм сера —
Лунтыр сы вылӧ кӧть серав.
Нырыс, нырыс! Кутшӧм кузь!
Висьӧм корсьны, вӧлӧм, сюсь:
Дыр эз кӧсйы, дыр эз судзӧд —
Висьмӧм пуысь перйис пучӧй.
Найӧс ставсӧ ворсігмоз
Бырӧдіс, и бурдіс коз.

БАРА МУНЫМӦС МИЧМӦДӦ ТУЛЫС

Югдіс ывла. Лунъяс нюжалыштісны, абу нин кӧч бӧж кодь дженьыдӧсь. Кельыдлӧз енэжыс югыд, сӧстӧм, быттьӧ мыськалӧма сійӧс ключ ваӧн. Шонді аслас мелі югӧръяснас пыр ёнджыка нюлӧ ывласӧ, туйяс сьӧдӧдісны. Сьӧд ракаяс воисны нин. Водзын налӧн уджыс уна: колӧ дзоньтавны позъяс, вӧчны выльӧс, — ковмас ӧд быдтысьны!

1. Сет ним.
2. Корсь кывбердъяс.
3. Кутшӧм юалӧмъяс позьӧ сувтӧдны сьӧд, сьӧд рака, сьӧдӧдны кывъяс дорӧ?

Тулысын узян — арын шогӧ усян.
Тулысын ведра ва — пань тыр няйт.
Тулыс мича да тшап, а ар зэра да пӧт.

65 удж. Лыддьы кывбурсӧ комиӧн да рочӧн.

Ветлӧ вылітікодь шонді,
Лымйыс ӧзйӧ — синтӧ видз!
Луныс кузьджык лоны пондіс,
Сылӧн помтӧм тувсов мич.
Мамлысь праздник ме эг вунӧд:
Быдті уна пӧлӧс цвет.
Аски, шуда праздник лунӧ,
Мамлы сета дзонь букет.

1. Корсь кывбердъяс.
2. Кутшӧм кывбуръяс тэ тӧдан тулыс йылысь?

66 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти висьт.

АНЬ ЛУНӦ.

— Батьӧ, а мыйла нӧ кык пирӧг пӧжалам?
— Рытнас талун ветлам ыджыд мамъясӧ.

— Мамӧ, мый эськӧ батьясыд козьналасны миянлы?
— Виччысьыштам да тӧдмалам.

— Чолӧмалам тіянӧс Ань лунӧн! Сиам лоны мичаӧн, дзоньвидзаӧн, шаньӧн, меліӧн.

— Аттьӧ, батьӧ!
— А ме кӧсъя аттьӧавны батьнытӧ, лыддя кывбур.

Еджыд юсьӧн, мусаӧй, сьӧлӧм вылӧ воин.
Сӧдз гӧлӧса колипӧн гажӧдан кузь вой.
Асъя сьылысь ыбкайӧн шондіӧдзыс кайин.
Тувсов тэрыб сырчикӧн вайин сьӧлӧм дой.

Еджыд байдӧг котырын менам вӧтын лэбин.
Рам пыстаӧн матыстчин, меным кыв эн шу.
Джуджыд лымъя репасӧ тарӧн пырин-дзебсин.
Жонь чукӧрын вӧччӧдін ӧшинь улын пу.

Вӧлі юра гордаӧн ме дінті тэ мунан.
Мича еджыд каляӧн петкӧдлан пыр веж.
Эзысь бордъя гулюӧн, коркӧ мый нӧ вунан?
Ло кӧть тӧвся пышкайӧн, некодкӧд ог веж.

Корсь кывтэчасъяс

Вӧч тадзи: еджыд юсь

67 удж. Велӧд шусьӧгъяс.

Ас муыд — мам.
Мам сьӧлӧм — мам сьӧлӧм и эм.
Бать-мамтӧ кӧ вунӧдан, нэмыд дженьдаммас.
Бур ай-мамлӧн и челядь бурӧсь.
Кутшӧм бать-мам, сэтшӧм и ныв-пи.
Мам-батьлысь кӧ он кывзы, ва шӧрӧдыс кылалан.

68 удж. Лыддьы кывбурсӧ сьӧлӧмсянь.

МАМЛӦН ЛУН.

Луныс зэв нин югыд лоис,
Тӧлыс лымсӧ оз нин гарт.
Мамлӧн ыджыд праздник воис,
Локтіс Войвылӧ кор март.

Мамлы шуи асывводзын:
«Уна-уна во тэ ов!»
Сеті ассьым вӧчӧм козин —
Магазинсаыд оз ков.

Батьӧ окыштіс жӧ гусьӧн,
Тайӧс аддзывлі ме, дерт.
Сыкӧд пелькӧдчам да пусям,
Талун мамным шойччас мед.

Висьтав, кутшӧм козин тэ дасьтін мамыдлы.

69 удж. Висьтав, мый оз лӧсяв.

70 удж. Артмӧд-ик,-ник,-иник суффиксъяс отсӧгӧн кывбердъяс.

71 удж. Бӧрйы кывъяс да висьтав, кутшӧм тэнад мамыд.

72 удж. Корсь паныд вежӧртаса кывъяс.

73 удж. Лыддьы да кут тӧд вылад.

Ичӧт школаын велӧдчысьяслы небӧгъяссӧ гижӧны вежӧра коми аньяс: Сажина Маргарита Ивановна, Прошева Зинаида Александровна, Безносикова Анна Андреевна. А медводдза коми гижысь аньӧн вӧлі Суханова Агния Андреевна.
Посни челядьлы ӧні гижӧны комиӧн висьтъяс, кывбуръяс, сьыланкывъяс, мойдъяс Сӧлӧ баб (Пылаева Соломония Васильевна), Куратова Нина Никитична, Мишарина Александра Петровна, Козлова Елена Васильевна да мукӧд.

74 удж. Лыддьы колана ногӧн.

МАМ ДА ЧЕЛЯДЬ.

Коді челядь вӧсна шогсьӧ,
Челядь гӧгӧр зіля ноксьӧ,
Видзӧ найӧс вой и лун.
Ылӧ на дінысь оз мун?
Налӧн муса мамыс!

Коді на вӧсна и олӧ,
Найӧс кывйӧн дойдны полӧ,
Сетӧ чӧскыд сёянтор,
Аслыс водзӧссӧ оз кор?
Налӧн дона мамыс!

Челядь быдмӧны кӧ бура,
Оз кӧ лоны пемыд юра,
Коді сэки медся рад,
Оз и аддзыв гажтӧм кад?
Налӧн зарни мамыс!

Оз кӧ челядь шаня овны,
Лёксӧ вӧчны оз кӧ повны,
Коді жугыльтчӧма сэк,
Быттьӧ арся лунӧ кӧк?
Налӧн коньӧр мамыс.

1. Висьтав, кутшӧм мамыс.
2. Инды кывбердъяс.

КОМИ МУ НИМӦДЫСЬ.

Мишарина Александра Петровна быдмис да велӧдчис Ыджыдвидз сиктын. Сійӧ гижӧ чужан му радейтӧм йылысь, коми вӧр-валӧн мичлун йылысь, шуда челядьдыр йылысь. Сылӧн петавлісны небӧгъяс: «Быдмам войвылын», «Коми муӧй, сьӧлӧмшӧрӧй».

75 удж. Лыддьы кыпыда.

Видза олан, гажа тулыс!
Видза олан, енэж шӧр!
Видза олан, югыд шонді!
Видза олан, ловзьысь вӧр!

Видза олад, помтӧм видзьяс!
Видза олан, кӧдзӧм му!
Видза олад, еджыд кыдзьяс!
Видза олан, визув ю!

Видза олан, чужан муӧй!
Коми войтыр, видза ов!
Мед пыр шудлун тіян туӧ,
Кыпыдмӧ да югзьӧ лов!

1. Гиж кывтэчасъяс

Вӧч тадзи: гажа тулыс.

2. Велӧд кывбурсӧ.

Кывбердъяс петкӧдлӧны предметлысь рӧм, кӧр, ыджда, форма.

75 удж. Корсь кывбердъяс.

1. Тулыснас кӧч еджыд на, а гожӧмнас лоӧ руд. 2. Тӧлын и гожӧмын коз век турунвиж. 3. Тӧлын енэжыс руд, а тулысын лӧз. 4. Гӧрд морӧса жонь тулыснас лэбӧ вӧрӧ. 5. Мартын локтӧны лунвылысь сьӧд ракаяс.

Гиж кывбердъяссӧ. Мый найӧ петкӧдлӧны?

юмов чай
сола тшак
дуб шыд
курыд лук
шома турипув
чӧскыд чери

Мый петкӧдлӧны кывбердъяс?

ЕДЖЫД ДА СЬӦД.

Мыйла еджыдӧсь юсь да каля?
Мыйла рака да чавкан сьӧдӧсь?
Мыйла каля да юсьыс жальӧсь,
Рака-чавканыс — ёрӧм рӧдысь?

Кык рӧм костас век вензьӧм мунӧ
И оз лӧсявны найӧ, чайта.
Юсьыд, няйтчас кӧ, ваӧ сунӧ,
Рака, едждас кӧ, пырӧ няйтӧ.

Лӧсьӧд тадзи жӧ кывтэчасъяс рака да чавкан эмакывъясӧн.

Еджыд юсь. Еджыд юсьяс.
Еджыд каля. Еджыд каляяс.
Юсь да каля еджыдӧсь.
Юсьяс да каляяс еджыдӧсь.

79 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

Вӧч тадзи: Тӧвся лун дженьыд. — Тӧвся лунъяс дженьыдӧсь.

Миян велӧдысь бур.
Менам бать ён.
Гожся лун кузь.

ТУВСОВ ШОНДІ.

Тувсов шонді, ыджыд тэнад выныд,
Кӧть и тӧлыс вӧлі вывті кузь.
Парма кӧдзыд чепъяс улысь мынӧ,
Оз нин тӧвся моза чӧла узь.

Ставыс бара тані выльысь ловзьӧ,
Тувсов шонді койӧ мелі нюм.
Бара ставлы кыпыда бӧр овсьӧ,
Видза олан, югыд тувсов лун!

1. Корсь кывбердъяс.
2. Кутшӧм рӧма шонді? А кутшӧм сійӧ форма серти?

ЯБЫР ПОЗ.

Мӧд лун чӧж Серёжа сарайын вундасьӧ да тувъясьӧ. Гортсаяс увгӧны: овны пӧ оз сет. А Серёжа кымӧссьыс пӧсьсӧ чышкыштас да вочавидзас: ябыр поз пӧ вӧча. И нӧшта ӧдйӧджык котшкӧдчӧ. Тэрмасьӧ, ӧд талун лэбачьяслӧн праздник.
Школа дорӧ чукӧртчисны нывкаяс да зонкаяс. Воис сэтчӧ и Серёжа. Ӧти босьтіс сылысь позсӧ, бергӧдліс гӧгӧрбок да шуис:
— Скворечникыд муртса менам кулакысь ыджыдджык. Коді нӧ татчӧ тӧрас?
Мӧд видліс чуньнас розьсӧ, кыті колӧ лэбачыслы пырны, да серӧктіс:
— Ха-ха! Но и розь. Татчӧ ябырыд оз тӧр. А тӧрас кӧ, пыригас желлясяс.
Серёжалы лоис забеднӧ. Ырыштчис пышйыны, шыбитны ябыр позсӧ, мед некод сэсся эз аддзыв. Но буретш сэк матыстчис велӧдысьыс.
— Тэнад, Серёжа, медічӧтик да медлӧсьыдіник скворечникыд, — меліа шыасис сійӧ.
Серёжа эскытӧма видзӧдліс, оз-ӧ и велӧдысьыс серав сы вылын. Но Анна Ивановналӧн стрӧг синъясыс видзӧдісны шоныда и некутшӧм шмонитӧм эз тыдав. Весиг юрӧдыс зонкаӧс малыштіс.
Зонкалы лов вылас лоис шоныдджык. «Мый кӧть ичӧтджык, пышкай вермас овмӧдчыны», — ас кежсьыс мӧвпыштіс сійӧ. Сэсся челядькӧд ӧтвылысь кытшовтіс сиктӧд. Лэбачьяслӧн лунӧ быд во тадзи вӧчлісны. Сиктсаяс аддзыласны, и налы нимкодь.
Серёжа восьлаліс позсӧ юрсьыс вылӧджык лэптӧмӧн. Ӧд ачыс сійӧс вӧчис, некутшӧм отсӧгтӧг. Радлігтыр и воис гортас. Кавшасис ӧшинь улын быдмысь медся мича кыдз пуӧ да кӧрталіс позсӧ сы бердӧ. Сэсся рытывбыд кыйӧдчис, оз-ӧ кодкӧ лок да овмӧдчы. Но и мӧд дай коймӧд луннас зонка виччысис весьшӧрӧ.
Дӧзмис ас вылас. Ертъяс ногыс и лоис. Дзоляджык артмӧма розьыс и позйыс ставнас лёк. Урок бӧрын выльысь вӧчис позсӧ да ӧшӧдіс сійӧ жӧ пуас. Асывнас, кор котӧрӧн петіс ывлаӧ, морӧсыс тырис радлунӧн. Позйын сьыліс ябыр.

Лыддьы да корсь -джык суффикса кывбердъяс.

82 удж. Артмӧд кывбердъяс -джык суффикс отсӧгӧн.

Артмӧм кывбердъяснас лӧсьӧд сёрникузяяс.

83 удж. Корсь ӧти кыввужъя кывбердъяс да гиж.

85 удж. Лыддьы да сет ним.

Миян эм Серӧд. Татшӧм нима миян гӧрда-еджыда сера люкасьысь мӧсным. Эз эськӧ некодӧс люкавлыв да, но мыйкӧ кӧ абу сы ног, пыр и крукыштӧ сюрнас. Век лоӧ видзчысьны. Йӧвсӧ сетӧ уна. Мамӧ быд рыт и быд асывводз пыртӧ ведра тыр. И век мамӧ миянӧс юкталӧ мӧс вӧра йӧлӧн. Мамӧ Серӧдсӧ зэв ёна радейтӧ, «вердысьӧн» ыдждӧдлӧ. Ми Ивуккӧд тшӧтш сылы борйысь турун вайлывлам, чӧсмӧдлам, мед миянлы унджык йӧв сетас.

1. Лыддьы сёрникузяяс Серӧд йылысь.
2. Корсь кывбердъяс.

86 удж. Кутшӧм кывбердъясысь артмӧмаӧсь тӧдчӧдӧм кывъясыс. Кутшӧм пемӧсӧс тадзи нимтӧны?

КОДІ ТАЙӦ?

Мортлы сьӧкыд овмӧс нуны,
Тайӧ пемӧс кӧ эз вӧв.
Гӧрны-кӧдзны, мыйкӧ нуны
Йӧзлы отсалӧ пыр ... .

Висьтав вӧвъяслысь нимъяссӧ.

1. Артмӧдӧм кывбердъяснас лӧсьӧд кывтэчасъяс.
2. Корсь пӧвсӧ.

картупеля шыд
картупеля рок
картупеля шаньга
картупеля пирӧг
картупеля шлап

89 удж. Лӧсьӧд сетӧм кывъясӧн гортса да вӧрса пемӧсъяс йылысь нӧдкывъяс.

Вӧч тадзи: Кузь пеля, тэрыб кока, ачыс зэв полысь. Коді тайӧ? Тайӧ кӧч.

90 удж. Артмӧд эмакывъясысь -тӧм суффикс отсӧгӧн кывбердъяс.

91 удж. Артмӧд эмакывъясысь -ся суффикс отсӧгӧн кывбердъяс.

Лӧсьӧд кывбердъяснас сёрникузяяс.

92 удж. Лӧсьӧд кывбердъясысь да эмакывъясысь кывтэчасъяс.

93 удж. Корсь да гиж ӧти кыввужъя кывъяс. Инды, кутшӧм кывсикасъясӧн найӧ лоӧны.

ИЧӦТИК МОЙД-НЕБЫЛИЧА.

Ӧтарӧ ме видзӧдлі —
Со мый сэтысь аддзылі:
Пирӧг керка
Шаньга вевта,
Преник ӧдзӧса,
Кӧлач томана.
Кӧлач томан курччи —
Преник ӧдзӧс воссис.
Пыраламӧй, колӧкӧ, —
Гортанысӧсь, буракӧ.
Мӧдарӧ ме видзӧдлі —
Тешкодь мортӧс аддзылі:
Вый тупыль юра,
Картупель ныра,
Сьӧд сэтӧр синма,
Сола тшак пеля,
Личкӧм рысь пиня,
Ӧмидз тусь льӧбъя,
Йӧв кень уска,
Юм кень тошка,
Паренча рушкуа,
Сю сӧчӧн мышкуа,
Рудзӧг шӧрӧм кока,
Ид нянь шӧрӧм соя.
Петук сорсӧн сынасьӧ,
Тэкӧд кокнас киасьӧ,
Полігтырйи шуалӧ,
Кынӧмӧй пӧ сюмалӧ.
Тайӧ мойдыс — абу выль.
Висьтав, мый тан абу збыль.

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кутшӧм пирӧг керка?
2) Кутшӧм мортӧс аддзылӧма гижысь?

2. Гиж сёян-юан нимъяс.

3. Серпасав тешкодь мортсӧ.

БЕРБА ДЗОРИДЗ.

Водз тулыс. Корсюрӧ пӧльыштлӧ небыдик мелі лун тӧв. Ясыд шонді лышкыда койӧ югӧръяссӧ. Мыйта ӧні сылӧн мелілуныс, бурлуныс, бырлытӧм вын-эбӧсыс?! Мыйта радлун сійӧ сетӧ йӧзыслы, став ловъяыслы. Уджалӧ мудз тӧдтӧг, медым му вылас ставыс бӧр вынсяліс.
Заводитіс сывны. Ывлаыс быттьӧ выльысь ловзис, югдіс. Гажаджыка кутісны сьывны посни лэбачьяс, кодъяс коллялісны тӧвсӧ тані, радлісны локтысь тулыс вылӧ. Вежсьӧ ставыс и вӧрын. Пуяс садьмисны. Кыдз пу вылӧ тулысыс ӧшліс исергаяс. Исергаасисны пипуяс, ловпуяс.
Берег дорын ловзисны бадь пуяс. Коли бӧрӧ сійӧ шуштӧм кадыс, кор чизыр вой тӧв куснявліс-чегъявліс найӧс, кыдзи сӧмын вермис. Ӧні найӧ кыпӧдӧмаӧсь юрнысӧ, майбыр вӧччӧмаӧсь, быттьӧ праздник виччысьӧны. Бадь пу ӧні став пуяс пиысь медся мича да тшап. Татшӧм мичанас сэсся оз овлы ни гожӧмын, ни арын, ни тӧлын. Ичӧтик эзысь гаръяс муртса тӧдчыштӧны, а быд ув вожйӧ петӧмаӧсь вижовруд ёкмыльяс, быттьӧ сэтчӧ сатшкысьӧмаӧсь мазіяс. Тайӧ — бербаяс. Уна-уна. Ылысяньджык видзӧдан да кажитчӧ, мый бадь пуяссӧ тупкӧмаӧсь еджыд дӧраӧн. Небыдик лун тӧв лунтыр ворсӧдчӧ накӧд, а оз нетшкы, оз орйӧдлы. Нинӧм он шу, мича. Тулысыд ӧд быдӧнлы праздник кодь.

Корсь висьтсьыс индӧм юкӧнъяссӧ да лыддьы.

1. Водз тулыс.
2. Ывлаыс ловзис.
3. Бадь пу медся мича да тшап.
4. Ичӧтик эзысь гаръяс.

96 удж. Лыддьы да вуджӧд роч кыв вылӧ.

Тулыс тешкодя садьмӧдӧ пусӧ —
Гӧна дзоридзьяс петӧны гарсьыс.
Быттьӧ ошпиян узисны арсянь,
А ӧні со — петӧны гусьыс.

Ыджыд лун водзвылын коми йӧз пасйылісны Берба лун. Вичкоысь вайлісны вежӧдӧм берба да кокньыдика кучкалісны наӧн челядьӧс. Шуалісны: «Мед берба-баля мозыс быдман да он вись». Удораын бербасӧ шуӧны колябальӧн.

97 удж. Лыддьы мичаа.

Коми муӧй менам дженьыд гожӧмъяса,
Но и сійӧ менам сӧстӧм пожӧмъяса,
Коми муӧй менам веж морозъяса,
Но и сійӧ менам мича козъяса.
Коми муӧй менам зэра аръяса,
Но и сійӧ менам байдӧг-таръяса,
Коми муӧй менам зыбуч нюръяса,
Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса,
Коми муӧй менам кӧдзыд вой тӧла,
Шуда да быд уджысь повтӧм войтыра.

Инды -а суффиксъяса кывбердъяс.

98 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс. Артмӧм сёрникузяясысь гиж висьт «Тувсов дзоридз».

ИВАН КУРАТОВ — МЕДВОДДЗА КОМИ ПОЭТ.

Куратов Иван Алексеевич — коми литературалы да гижӧд кывлы подув пуктысь. Сійӧ чужліс 1839 вося июль 19-ӧд лунӧ Кебра сиктын (ӧнія Куратовоын). Сылысь кывбуръяссӧ йӧзӧдӧма уна небӧгын.

Коми кыв, ме тӧда,
Ыджыдтор оз шу на,
Тӧда ме и сійӧ —
Оз и сӧр на уна.

Тайӧ кыв мем дона,
Небыд, мича, гора
Вунӧдас ен мыжӧс
Кодыр сійӧн кора!

Тайӧ муса кылӧн
Чой-вок сёрнитӧны,
Тайӧ кылӧн меным
Ай-мам бурсиӧны!
Тайӧ кыв ме кывлі
Аслам люлю дінын,
Сійӧ менам вунас
Сӧмын дзебанінын!

Тайӧ кывлысь мичсӧ
Сьӧлӧмӧн ме кылі —
И ме медводз сыӧн
Ньӧжйӧника сьылі...

Тайӧ кылӧн мукӧд
Гораджыка сьылас —
Сё кызь сюрс пель сэки
Уна буртор кылас!

101 удж. Висьтав, кутшӧм кывсикасъясӧн лоӧны кывъясыс.

102 удж. Вочавидз, коді кыдзи горзӧ.

Лыддьы тешсӧ.

Кикуруллю
Сьылӧ гулю.
Баксӧ кычан.
Увтӧ меж.
Оз кӧ лӧсяв —
Ачыд веж.

Вочавидз, коді сьылӧ кикуруллю.

Тулысын пӧткаяс войвылӧ лэбисны,
Лунвылысь, саридзыс чукӧрӧн мунісны...
Пальма пу сулаліс, туганнас довъяліс,
Жальпырысь на йылысь аслыс сідз мӧвпаліс:
«Мый бара кыскӧ сідз найӧс войвылас?
Мыйӧн оз кажитчы зарниа лунвылыс?
Мый понда мунӧны татысь быд гожӧм
Жугылин оланас, мый вылӧ гажйӧн?..»
Зэв вылі енэжті бордаяс лэбисны,
Сьӧлӧмсьыс долыда найӧ сідз горзісны:
«Ылын сэн, войвылас, чужан му миян.
Сэтчӧ ми чукӧрӧн гортаным лэбам!»

Сувтӧд юалӧмъяс тӧдчӧдӧм кывъяс дорӧ.

105 удж. Гиж «Войвылӧ» кывбурысь кадакывъяс: шуйгавылас — ӧтка лыда кывъяс, веськыдвылас — уна лыда кывъяс.

106 удж. Сетӧм схемаяс серти лӧсьӧд кывъяс.

107 удж. Содты лӧсялана кывъяс.

— Бобӧ, бобӧ, кытчӧ ветлін?
— Чожӧ гуӧ ветлі.
— Бобӧ, бобӧ, мый нӧ вайин?
— Выя нянь ме вайи.
— Бобӧ, бобӧ, кытчӧ пуктін?
— Джек пом вылӧ пукті.
— Бобӧ, бобӧ, абу тай нӧ.
— Сьӧд пон тай сёйӧма.
— Бобӧ, бобӧ, кӧні понйыс?
— Потшӧс костын сибдӧма.
— Бобӧ, бобӧ, кӧні потшӧсыс?
— Би тай сотӧма.
— Бобӧ, бобӧ, кӧні биыс?
— Ва тай кусӧдӧма.
— Бобӧ, бобӧ, кӧні ваыс?
— Ӧшкамӧшка юӧма.
— Бобӧ, бобӧ, кӧні ӧшкамӧшкаыс?
— Ыбӧ тай кайӧма.

Висьтав кутшӧм лыдын сулалӧны кадакывъясыс.

СӦЛӦ БАБ МОЙДӦ

Сӧлӧ баб (Пылаева Соломония Васильевна) чужис 1930-ӧд воын Сыктывкарын. Ӧні олӧ Сыктывкарсянь неылын Трёхозёрка сиктын. Сійӧ гижӧ челядьлы мойдъяс. Петавлісны «Эзысь пӧрт» да «Нерсьысь баля» небӧгъяс.

ПЕТУК ВИСЬӦ.

— Ок-ок-ок! — бӧрдӧ Петук.
Таркӧдчӧ Джыдж.
— Гортад абу Петукыд? — юаліс Кӧк воклысь.
— Гортын, висьӧ.
— Мый нӧ висьӧ, — юаліс Джыдж.
— Кокыс висьӧ, — вочавидзис Кӧк вок.
— Ветлы Керӧсӧ, вай рок, вердышт, бӧр бурдас, — велӧдіс Джыдж.
Кӧк вок лэбис Керӧсӧ, вайис рок. Петукӧс вердіс. А Петук бара гатш куйлӧ.
— Ок-ок-ок, — окайтӧ.
Таркӧдчӧ Гулю, юалӧ:
— Гортын-ӧ Петукыд? Лун сьӧмӧс нин, чуксасьныд пӧра.
— Гортын, висьӧ.
— Мый нӧ висьӧ?
— Голяыс, — вочавидзис Кӧк вок.
— Лэб вӧрӧ, вай кольяс. Коль тусьнас кокӧд, бурдас Петук вокыд.
Кӧк сідз и вӧчис. А Петук век бӧрдӧ:
— Ок-ок-ок! Кула, кула.
— Колӧ юны пакула, — Кӧк вок шуӧ.
— Пакула оз ков. Сыысь тырӧ лов, — ымзӧ Петук.
Таркӧдчӧ Рака.
— Мый нӧ, Петукыд висьмис али мый?
— Висьмис, — шогсьӧ Кӧк вок.
— Мый нӧ висьӧ?
— Вежӧрыс вошӧма.
— Ветлы нюр бокӧ, вай эжӧр турун, пузьӧд да юктӧд. Бӧр вежӧра лоӧ Петук вокыд.
Кӧк сідз и вӧчис. А Петук век:
— Ок-ок-ок! Кула.
— Тар-тар-тар! — таркӧдчӧ Катша. — Гортад абу Петукыд?
— Гортын, висьӧ, нинӧмӧн оз бурд. Со и сорсыс висьмӧма.
Катша шуӧ:
— Ме эськӧ тэ местаын босьті рос ньӧр да мышсӧ росъялышті, пырысь-пыр бурдас.
Сӧмын кӧсйис Кӧк вок босьтны рос ньӧр, кыдзи тай Петук вольпась вылысь чеччыштас, жбыр лэбас потшӧс вылӧ да горӧдас:
— Ки-ку-руллю!

1. Мый тшӧктіс вайны Джыдж?
2. Кытчӧ ыстіс Гулю Кӧк воксӧ да мый тшӧктіс вайны?
3. Мый тшӧктіс юны Кӧк?
4. А мыйӧн тшӧктіс бурдӧдчыны Рака?
5. Мыйӧн кӧсйис бурдӧдны Катша Петукӧс? Бурдіс-ӧ Петук?

109 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

110 удж. Гиж кывъяссӧ.

111 удж. Висьтав, мый оз лӧсяв.

113 удж. Лыддьы да инды кадакывъяс.

Тӧлысьлӧн лайканын кодзувпи узис,
Кымӧрлӧн шебрасын аддзис ун...
Тӧвруыс эшкынсӧ кыскис гусьӧн,
Лоис сэк ывлаын быттьӧ лун.

114 удж. Артмӧд -ась суффикс отсӧгӧн кадакывъяс.

Асыв вольпасьын эн нюжмась,
Садьман мыйӧн, чеччы пыр,
Лючки, дуртӧг пасьтась, кӧмась,
Тшӧктыны мед оз ков дыр.

Майтӧг босьт да бура мыссьы,
Весав пинь да пожъяв вом.
Сӧмын пелька олӧм помысь
Лоан гӧгӧрбок тэ ён.

Эн жӧ бара некор вунӧд:
Асьтӧ лёзь юрӧн эн видз,
Быд лун весав паськӧм, кӧмкот —
Прамӧй мортӧн лоан сідз.

НЕМАС УДЖ.

Ӧшинь водзын пӧчӧ печкӧ. Паччӧр вылын пӧльӧ куйлӧ. Тӧлын войыд кузь, кӧть лун и вой узь.
Пӧльӧ паччӧрысь лэччылас, сёяс-юас да бара каяс.
Пӧчӧ став кудельсӧ печкис.
— Пӧльӧ, мый нӧ кута вӧчны? Кудельӧй помасис. Ставсӧ печки, ставсӧ путшки.
Пӧльӧ лэччис паччӧрысь, видзӧдліс шӧрт вылӧ.
— Кутшӧм нӧ тайӧ тэнад шӧрт? Омӧль, путшкы выльысь.
Ачыс бара кайис. Ружтӧ, ус-тошсӧ гыжнас вуштӧ. А сэсся горӧдіс радпырысь:
— Пӧчӧ, пӧчӧ, эм тэныд удж! Пуксьы пидзӧс вылӧ, печкы менсьым паськыд тошкӧс. Шӧрт сэсь бурӧс печкы. Петля-сияс ме вӧча. Вӧрӧ лэчьяс пуктала. Гашкӧ, пӧтка шедас, гашкӧ, ур.
— Бур, — шуӧ пӧчӧ.
Кайис пӧчӧ паччӧрӧ. Пуксис пӧльлы пидзӧс вылас. Пӧль тошсӧ нетшкӧ да печкӧ. Сэсся путшкис. Лои вӧсни ён шӧрт. Пӧльӧ паччӧрысь лэччис. Тош местасӧ малалӧ. Вӧчис лэчьяс. Пасьтасис да вӧрӧ муніс. Коз пу улӧ лӧсьӧдаліс лэчьяс. Мӧд асывнас найӧс видлыны муніс. Аддзӧ — руч шедӧма.
— Но и дивӧ! Кӧть и тошкыд дона, руч шедӧма. — Муртса разьны вермис. — Ӧні ме ог йӧрмы. Рынок вылын кусӧ вузала. Ньӧба мича дӧрӧм. Пӧчӧлы выль кӧмкот, платтьӧ вылӧ дӧра, аслыс платтьӧ вурас.
Вайис гортас ручӧс. Баблы зэв любӧ. Дедӧ шуӧ:
— Бабӧ, руч кусӧ рынокын вузала. Аслым ньӧба дӧрӧм, тэныд кӧмкот, платтьӧ вылӧ дӧра.
— Мый нӧ, дедӧ, сӧран? Тэнад эм на дӧрӧм. Менам кӧті, сӧмын на кыклаті поті. Ӧти пӧлыс розя. Новлыны на позяс. А мыйла меным платтьӧ? Некытчӧ ог ветлыв. Кильчӧ помӧ петны сарапанӧй туяс.
— Мый нӧ эськӧ ньӧбам?
— Ньӧбам еджыд ыж. Лоӧ вурун. Тӧвбыд бара печка. Тэ гожӧмнас турун ытшкан. Кыкнаннымлы удж лоӧ.

1. Кодъяс йылысь висьтавсьӧ тайӧ мойдын?
2. Велӧдчы лыддьыны рольяс серти.
3. Корсь кадакывъяс.

117 удж. Инды кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.

Дуда, дуда, тоштӧ
Коса вылӧ вежан-ӧ?
Ог веж!
Косанас мый керан?
Турунтор ытшкан.
Турунторнас мый керан?
Мӧстор вердан.
Мӧсторнас мый керан?
Йӧвтор лысьтан.
Йӧвторнас мый керан?
Челядьтор вердан.
Челядьторнас мый керан?
Пес-чагтор ӧктасны.
Пес-чагторнас мый керан?
Выя кӧднянь пӧжалан.
Выя кӧдняньнас мый керан?
Джек пом вылӧ пуктан.

Инды кадакывъяс.

ТУЛЫС ВОӦМ.

Улльӧв кодь небыд тӧв лунвывсянь пӧльтӧ, вайӧдӧ чӧскыд кӧр, лӧсьыда чужӧмад ӧвтӧ... Енэжын шондіыс вылі нин ветлӧ, дзирдалӧ югыда — синтӧ ёрӧ. Сывны нин вӧрзьӧма лым — мутшкысьӧ-топалӧ, кок улын сыв. Гож водзын лӧзӧдӧ, сӧнікӧ пӧрӧ. Толаыс ляпкалӧ, чинӧ. Гӧгӧр дзик прӧстмӧ.
Ӧдзӧсыс тулыслӧн паськыда воссьӧ...
Ывлаыс гораммӧ, быттьӧкӧ выль мыськӧм, пелькӧдӧм керка, гудырыс-няйтыс идрасьӧм сэсь. Гажа сэн, гора и кыпыд, кокньыда ветлӧдлӧ лолыд. Ывлавывторъяс ылыстчӧны кытчӧкӧ ылӧ... Енэжыс кыптӧ зэв вылӧ. Кымӧръяс качӧны.
Воссьӧма вӧр пу йыв — мездмӧма лымйысь. Гылалӧ-шупкысьӧ ув вылысь тукта... Лым ваӧн мыссьӧмаӧсь лысъяс: быттьӧкӧ долыда асывводз чеччӧм, сӧстӧм зэв чужӧмаӧсь сулалӧны пуяс.
Тёпкӧ-виялӧ вевт вылысь войтва... Со, тонӧ, гож водзӧ петӧма курӧг, лажъялӧ-ветлӧдлӧ ньӧжйӧник, тшапа. Петуклӧн чуксасьӧм кылӧ, юръялӧ йӧлаыс, сикт кузя ветлӧ... Долыдджык кажитчӧ ракалӧн кравзӧм.
Ыліӧдз ывлаын сёрнияс кылӧны... Зіль йӧзлӧн керасьӧм (тшупсьӧм да поткӧдчӧм), чер шыяс камгӧм тэрмӧдлӧ, удж вылӧ ыстӧ. Шко-о-ов, — кылӧ ва дорысь нӧшасьӧм шы... Керкаясын дугдывтӧг швачкӧны-кыӧны дӧра. Шаргысьӧ дзавъян шы, быдмасян гымгӧ...
Со, тонӧ, детинка керкаысь ывлаӧ петіс (мынӧма кагаысь), керкаын тулысын гажтӧм. Видзӧдліс ӧтарӧ, мӧдарӧ... Сьӧлӧмсьыс нимкодя мый вомас тӧрис горӧдіс: «Э-э-эй!» Сэсся тай садьтӧгыс котӧртіс кытчӧкӧ водзӧ...
Бузгӧны сёнъясӧд ӧдӧбӧн, письтӧмаӧсь шоръяс... Гӧгӧр дзик ловзьӧма, нюмъялӧ-сьылӧ...

1. Кутшӧм сёрникузяясын автор гижӧ тӧв йылысь?
2. Аддзы сёрникузя шонді йылысь.
3. Кутшӧм лои лым?
4. Кутшӧм ывла вылыс тулысын?
5. Мый вӧчӧны йӧзыс керкаясын?

119 удж. «Тулыс воӧм» висьтысь корсь кывтэчасъяс: кывберд + эмакыв.

Вӧч тадзи: небыд тӧв.

120 удж. Инды ӧнія када кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.

Ме пета.
Тэ петан.
Сійӧ петӧ.
Ми петам.
Ті петанныд.
Найӧ петӧны.

121 удж. Лӧсьӧд висьт «Менам лун». Пырт сэтчӧ ӧнія када кадакывъяс.

Вӧч тадзи: чеччыны — чечча. Асывнас ме чечча 7 часын.

ПАЧЧӦР ВЫЛЫН ПӦЧӦ.

Паччӧр вылын пӧрысь пӧчӧ ружтӧ.
— Мый нӧ, пӧчӧ, висьӧ? — юалӧны внучкаясыс.
— Ой, кочӧг бытшкӧ,
Ой, гӧгйӧс нетшкӧ.
Ой, кокӧ юкалӧ,
Ой, коскӧй висьӧ,
Ой, кок чунь ёнтӧ,
Ой, юрӧй жувгӧ,
Ой, кырым турдӧ,
Ой, кынӧм дундӧ.
Внучка-внукъяс локталісны, паччӧрӧ водалісны:
— Пӧчӧ, эн вись, мыйкӧ мойдышт.
Пӧчӧ мойдӧ, висьӧм вунӧ.

1. Инды ӧнія када кадакывъяс.
2. Ворсӧй рольяс серти.
3. Содты пӧчӧлӧн норасьӧмӧ ӧнія када кадакывъясӧн сёрникузяяс.

Вӧч тадзи: Ой, кынӧм дундӧ,
Ой, пельӧй ... ,

Ме ог мун.
Тэ он мун.
Сійӧ оз мун.
Ми огӧ мунӧй.
Ті онӧ мунӧй.
Найӧ оз мунны.

123 удж. Сӧлӧ баб ногӧн лӧсьӧд выль сьыланкыв.

Внучка-внукъяс пукалӧны паччӧрын. Пӧчӧ сьылӧ выль сьыланкыв:
— Ме ог нин вись,
Кочӧг оз бытшкы,
Гӧгйӧй оз ... ,

Биын оз сотчы, ваын оз вӧй.

Век вомын, а он ньылышт.

ШЫР ДА ТШЕГЫР.

Тшегыр да катша овмӧдчӧмаӧсь. Катша ветлас турунла. Турун ваяс да чукӧстас: «Тшегырӧй чойӧй, пет турун ректыны!» Ректасны да ужнайтны пуксясны. Катша ошкыштас: «Зэв тай чӧскыд!» «А ме ӧд, — тшегырыд шуӧ, — бӧжӧс сюйлі дай шыдыд госасъӧма».
Катша пондас шуны тшегырлы: «Аски бара тэ ветлы турунысла, а ме кольчча пусьыны». Вот катша аскинас кольччас гортӧ, а тшегыр мунас турунла. Пусигӧн катша бӧж помсӧ сюйлас чугунӧ, видлас да шыдыд абу чӧскыд. Пыдӧджык сюяс дай ачыс чугунас усяс да пусяс.
Тшегыр воас турунлаысь да пондас чуксасьны: «Катша чойӧ, пет турун ректыны!» Горзас, горзас, а катша оз пет. Тшегыр пырас гортӧ — некод оз тыдав. Шы ни ру. Кыскас шыд чугун, а сэні катша. Сёяс яйсӧ да кӧясӧ залавка улас пуктас.
Шыр волас да кӧясӧ гусьӧн пышйӧдас. Сэсся вильӧдас, лэччӧдас ва дорӧ, катша кӧвсьыс пыж вӧчас. Пуксяс пыжӧ да горӧдас сьывны:
Шыр кывтӧ-катӧ
Катша кӧя пыжӧн,
Ур бӧж зібйӧн.
Мой лопта пелысӧн.
Видзӧдлас кӧч берег дорын дзибрасьӧ. Вӧзйысьӧ: «Шырӧ чойӧ, босьт менӧ тшӧтш. Лӧсьыда сьылан, да кывзышта». «Лок, пуксьы». Кӧч сӧлас. Шыр водзӧ мӧдӧдчас. Сьылӧ. Казялас-а, кӧч вугралӧ. Шырыс зырӧдіс да ӧти пеляс пырис-йирис, йирис, мӧд пеляс пырис-йирис, йирис. Кӧч кулі. Ӧдйӧ босьтіс пуртсӧ, зудъяліс. Кусӧ кулис, бӧжсӧ ас улас пуктіс, ордлысьыс мегыр вӧчис, яйсӧ бадь вуж улӧ сюйис. Водзӧ мӧдӧдчис.
Шыр кывтӧ-катӧ
Катша кӧя пыжӧн,
Ордлы мегырӧн,
Кӧч бӧж пуклӧсӧн.
Руч гоннялӧ берег дорын. Шырлы вӧзйысьӧ: «Ёна жӧ тэ мичаа сьылан, лэдз менӧ пыжад». «Лок!» Руч сӧлас пыж нырас. Шыр бара сьывны горӧдас. Руч вугыртас. Шыр зырӧдас да ӧти пеляс пыравлас, мӧдас пыравлас, йирыштас — руч кулӧ. Кусӧ куляс шапка вылӧ. Шапка на ковмӧма шырлы, рӧзбойниклы, руч ку шапка! Кулис. Эштіс. Яй берегӧ катіс. Тӧв кежлӧ чӧжӧ. Ачыс бара водзӧ.
Шыр кывтӧ-катӧ
Катша кӧя пыжӧн,
Ордлы мегырӧн,
Кӧч бӧж пуклӧсӧн.
Руч ку шапкаӧн.
Кӧин кылӧма да локтӧ. Вӧзйысьӧ. «Но босьта, мыйла ог босьт, менам босьттӧм абу». Кӧин грымкерас-сӧлас пыжӧ. А шыр век сьылӧ. Унзіль босьтас кӧинӧс. Пукалӧ, вугралӧ. Шыр бара зырӧдас да ӧтар пеляс пыравліс-йирис, мӧдар пеляс пыравліс. Кӧин эштіс. Шырыд кусӧ кулис пась вылӧ, сювсӧ перйис бечева вылӧ. Пыж вылӧ чеччис, водзӧ голькйӧдлӧ.
Шыр кывтӧ-катӧ
Катша кӧя пыжӧн,
Ордлы мегырӧн...
Ош вӧзйысьӧ берег дорсянь. Шыр пуксьӧдас. А ачыс пыр сьылӧ.
... Кӧч бӧж пуклӧсӧн.
Кӧин сюв бечеваӧн,
Ур бӧж зібйӧн.
Мой лопта пелысӧн,
Лыа дорсӧ зібйыштӧ,
Кыркӧтш дорсӧ сыныштӧ.
Ош унмовсяс чорыда. Юрыс морӧс вылас усьӧ. Шыр бара пельяссӧ сылысь розьӧдлас-йирас да виас оштӧ. Вольпась вӧчас кусьыс. Сэсся тшегыр дорӧ локтас дай овны-вывны кутасны.

1. Мыйла тшегырлӧн шыдыс вӧлі зэв чӧскыд?
2. Мый лои катшакӧд шыд пуигӧн?
3. Мый казяліс тшегыр турунлаыд воӧм бӧрын?
4. Мый вӧчис шыр? Кутшӧм сьыланкыв сійӧ сьыліс?
5. Мый вӧчис шыр кӧчкӧд? ручкӧд? кӧинкӧд? ошкӧд?
6. Кутшӧм сьыланкыв лӧсьӧдіс шыр?
7. Мыйӧн помасьӧ мойдыс?

125 удж. Инды локтан када кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.

Ме ветла.
Тэ ветлан.
Сійӧ ветлас.
Ми ветлам.
Ті ветланныд.
Найӧ ветласны.

126 удж. Инды «Шыр да тшегыр» мойдысь локтан када кадакывъяс.

1. Лӧсьӧд кывтэчасъяс.

кайны паччӧрӧ
кайны вӧрӧ
кайны пывсянысь
кайны ю дорысь

лэччыны паччӧрысь
лэччыны вӧрысь
лэччыны пывсянӧ
лэччыны ю дорӧ

2. Лӧсьӧд кывтэчасъяснас сёрникузяяс, медым кадакывъясыс вӧліны локтан кадын.

кайны ю паныд, катны
лэччыны ю ньыльыд, кывтны

127 удж. Лӧсьӧд висьт «Мый ме вӧча шойччан лунӧ». Пырт локтан када кадакывъяс.

128 удж. Инды локтан када кадакывъяс.

1. Тулыснас Висер ю кузя кывтас йи.
2. Сыктывкарсянь Одыб сиктӧ каяс «Заря» теплоход, а Айкатылаӧдз лэччасны катеръяс.
3. Эжва ю паныд Шойнатыӧдз катас мотора пыжӧн чери кыйысь.

ВЕДРА ТЫР ЯБЛӦГ.

Визинсянь Ыб пыр Сыктывкарлань муніс грузовӧй машина. Ыбса тьӧтка кисӧ лэптіс, сувтӧдіс машинасӧ, шуӧ: «Нуышт менӧ Сыктывкарӧдз, менам со нуанторйыс даддьын — сӧмын ӧти мешӧк да тыртӧм ведра!» Шопер пыксьӧ: «Ог, ог!» Тьӧтка кевмысьӧ: «Ну, ен могысьӧн! Ведра яблӧг сета!» Шоперыд ыштіс яблӧг вылад! Кыдз нӧ он ышты? Тӧв шӧр тӧлын ведра яблӧг кӧсйысьӧны да! Тӧвнад ӧд Коми республикасьыд яблӧгтӧ он аддзы!
— Но, пуксьы инӧсь! Нуа пӧрысь мортӧс! — ачыс думайтӧ: вот гӧститӧда невестаӧс рытнас яблӧгӧн!
Воисны карӧ базар дорӧ. Тьӧтка чеччис машинаысь, разис мешӧксӧ да ведраӧ кисьтіс ... картупель! Сетӧ шоперлы да сё пасибӧ висьталӧ. Шопер чуймӧма, скӧрмӧма, шуӧ: «Тэ яблӧг кӧсйысин, а сетан картупель! Ак тэ, сэтӧм-татшӧм, омӧль ань!»
— Миян ногӧн кӧ, тайӧ яблӧг, а тіян ногӧн, гашкӧ, карта пель ли, карко пель ли... Ог тӧд, бур мортӧй, кутшӧм пель сэсся... Пасибӧ нуӧм вылад!
Шопер скӧрмис да сьӧвзис картупель ведра вылӧ, шуӧ:
«Пасьмунас мед тэнад пасибӧыд картупельнад и ставнад!» Эз и босьт картупельтӧ. Муса нывтӧ, ассьыд невестатӧ, кыдзкӧ яндзим жӧ кын картупельӧн гӧститӧднытӧ! Слабог, ӧні абу война кад: быдсяма сёянторйыс юр выв тырыд! А вот яблӧгыд эз вӧв сэк: ыбса тьӧткаыд кӧсйысис, но эз чӧсмӧдышт шоперыдлысь невестатӧ! Мый сэсся керан!?
Ыбад ӧд збыльысь картупельтӧ яблӧгӧн шуӧны.

1. Кысянь муніс грузӧвӧй машина?
2. Коді сувтӧдіс машинасӧ?
3. Мый сійӧ кӧсйысис сетны шоперлы?
4. Мый вочавидзис шопер ыбса аньлы?
5. Мый лои базар дорын?
6. Мыйла шопер эз босьт яблӧг?

130 удж. Инды колян када кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.

Ме муні.
Тэ мунін.
Сійӧ муніс.
Ми мунім.
Ті мунінныд.
Найӧ мунісны.

131 удж. Лыддьы да содтав колян када кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.

132 удж. Лыддьы. Инды колян када кадакывъяс.

Рака кокаліс йинёнь —
Тринь да тронь, тринь да тронь!
Кыліс мича-мича звӧн.
Код оз овлы некытӧн.

Толя эз тай мӧвпав дыр,
Гортас пыртіс йисӧ пыр.
«Часлы, — шуис, — вӧча звӧн,
Кывза бура ӧтнамӧн».

Но эз мича звӧныс кыв.
Йиыс воддза моз эз сьыв.
Сыысь регыд лоис ва —
Окма!

Лӧсьӧд кывтэчасъяс да гиж.

лӧз йи
ён йи
еджыд йи
вӧсньыд йи

Ме эг мун.
Тэ эн мун.
Сійӧ эз мун.
Ми эгӧ мунӧй.
Ті энӧ мунӧй.
Найӧ эз мунны.

133 удж. Висьтав рочӧн.

1. Тулыс эз на во.
2. Ми эгӧ аддзылӧй йи кылалӧм.
3. Ті энӧ котралӧй йи вывті.
4. Тэ эн нюв йинёнь.
5. Ме эг гӧгӧрво тэнӧ.
6. Йи пластъяс эз на сывны.

Содты кольӧм кывъяс.

1. Ме эг велӧдчы выльлунӧ.

КОДІ КЫДЗИ ГОРЗӦ.

Юрсӧ лэптас вылӧ,
«Кикуруллю» сьылӧ.
«Кот-кот, кот-кот-кот,
Кольк тэд вайи вот!»
«Тив-тив-тив»-тӧ тэ эн тивӧст:
Сэн кыйӧдчӧ уска дивӧ,
Уськӧдчис со «Няв!»
Сильӧяс — сюв-сяв.
Дзиръя дорын «Ув!
Шышлысь лэдза сюв!»
«Му-му! — горзӧ оз ов чӧв:
— Кодлы колӧ чӧскыд йӧв?»
«Ба! Туруныс веж» —
Люкыштас ӧд ... кеж!
Майӧг йылын «Крав!»
Вот сэсся и став.

Кутшӧм гортса пемӧсъяс кывбурын сёрнитӧны? Мый серти тэ тӧдмалін?

135 удж. Артмӧд шыясысь кадакывъяс.

Вӧч тадзи: «Кот-кот!» — котсӧ чипан.

ош мурзӧ
кӧин омлялӧ
мӧс баксӧ
вӧв гӧрдлӧ

ТУВСОВ ШЫЯС.

«Кра-ав!.. Кра-ав!..» — асывъясын рака горзӧм шыӧ долыда садьман. Улялӧ: лым топалӧ, туйыс сьӧдӧдӧ, войтва вевт вылысь тёпкӧ.
«Туррр... куррр...» — шонді петан вежӧсын ылісянь кылӧ таръяслӧн койтӧм... Асывъясын мозъя чарӧма.
«Чи-чи, чи, чи... — чи-чи-чи-и-и...» — матіник пуясын кылӧны медводдза локтысь сьылысь кайяс. Зэв сэтшӧм небыда, нора, жугыльпырысь сьылӧны кыдзкӧ, быттьӧ шогсьӧны: гӧгӧр на пӧ лым да... Лунсянь шоныд тӧв пушкӧ, лымсӧ някалӧ-сёйӧ. Ылӧ тыдалӧ, — сынӧдыс лӧз!
«Чик-чилик... чик-чилик!..» — сырчик воӧма.
Пукалӧ йи вылын, муркӧдӧ тушанас — чегъялӧ йи. Ва воссьӧ. Дзодзӧгъяс енэжын горзӧны: «Гок-гок... гог-го-гог!..» Быдсяма пӧткаыс саридзысь локтӧ. Бузгӧны шоръяс. Видзьяс гӧгӧр ойдӧмаӧсь.

1. Кыдзи горзӧ рака?
2. Кысянь кылӧ таръяслӧн койтӧм? Кыдзи найӧ койтӧны?
3. Кӧні да кыдзи сьылӧны медводдза локтысь кайяс?
4. Кыдзи сьылӧ сырчик?
5. Мый горзӧны дзодзӧгъяс?

137 удж. Лыддьы колана ногӧн. Велӧд кывбурсӧ.

РУД ИЗЙЫСЬ ЛОВЗЬӦДӦМ САЛДАТ.

Клуб ӧшинь улын,
киас автоматыс,
руд изйысь кыптіс
ловзьӧдӧм салдат.

Зэв тӧдтӧм быттьӧ,
быттьӧ и зэв матыс:
ӧд татчӧс йӧзлы —
верӧс, вок и бать.

И быдӧн аддзӧ
сыын ассьыс писӧ,
и быдӧн ас ног
сетӧ сылы ним.

И быдӧн мыччӧ
дзоридзьяса кисӧ:
— Тэн тайӧ, Ванюк,
Педюк, Питирим...

А сійӧ муртса
восьтыштӧма вомсӧ,
оз лапнит синнас,
йӧзлань дзоргӧ пыр.

Тась мунліс сійӧ
ӧнія кодь томӧн —
ас йӧзсӧ тӧдны
сьӧкыд пырысь-пыр.

Ас сиктлысь сійӧ
чужӧмбансӧ аддзӧ,
и вермис кӧ, дерт,
шуис эськӧ тадз:

— Мед сэсся нэмъяс
оз нин сувтлы татчӧ
гранитысь сизьдӧм
ме кодь жӧ салдат!

1. Кодлы сувтӧдӧма клуб ӧшинь улӧ памятниксӧ?
2. Мыйла сэтчӧ йӧзыс вайӧны дзоридзьяс?
3. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан «быдӧн ас ног сетӧ сылы ним»?
4. Мый йылысь ӧні мӧвпалӧны йӧз?
5. Мый тэ тӧдан серпасвывса памятник йылысь?

139 удж. «Руд изйысь ловзьӧдӧм салдат» кывбурысь корсь кадакывъяс. Инды налысь кадсӧ.

Великӧй Отечественнӧй война вылӧ Комиысь ветліс 38 сюрс морт. На пиысь ловъяӧн ӧні колины сӧмын 6 сюрс гӧгӧр морт.
Челядь, пыдди пуктӧй войнавывса ветеранъясӧс. Отсасьӧй налы. Тшӧкыдджыка аддзысьлӧй накӧд.

Ӧти пӧчлӧн внучкаыс висьмис. Пӧчлӧн суседкаыс шуӧ:
— Ветлы джуджыд чой вылӧ, кор кыдз пулысь заравасӧ. Зараваыс абу прӧстӧй, кор нывкаыд сійӧс юас, пыр и бурдас. Пӧчӧ кайис чой вылӧ. Шоръяс дзольгӧны.
— Кыддзӧй, кыддзӧй, мича пуӧй, сет мем ассьыд зараватӧ. Ме сійӧн юктӧда ичӧт внучкаӧс, висьӧ, нинӧм оз сёй.
Кыддзыд, коръястӧм на, шуӧ:
— Сюмӧд улісӧ муртса восьтышт, ёна эн дойдав менӧ, сьӧлӧм шӧрысь тэныд дозъяд сета югыд, юмов ма кодь веж зарава. Сӧмын тэ менам вуж дінысь шыбит изсӧ нюр бокас.
Бур пӧчӧ сідзи и вӧчис, кыдзи пуыс корис. А пуыс сылы туис тыр зарава вийӧдіс.
— Аттьӧ ыджыдӧс, — копыртчыліс пулы бердӧдзыс пӧчӧ.
Гортӧ воис, внучкалы заравасӧ сетіс. Внучка чӧскыд васӧ юис — быттьӧ висьӧмыс эз и вӧвлы.
Гожӧмбыд сьыліс да йӧктіс, ассьыс пӧчӧсӧ гажӧдіс. Арнас бать-мам ордас карӧ муніс. Мӧд гожӧмнас бара бур пӧчӧ ордас воис.
Чӧдла, ӧмидзла вӧрӧ ветлӧны. Сэсся и бара внучкаыд висьмис. Шуӧ баблы суседкаыс:
— Ветлы бара чой вылӧ. Кор тэ кыдз пуыдлысь корӧсь. Жар пывсянын внучкатӧ пывсьӧд.
Пӧчӧ кайис чой вылӧ, гӧгӧр дзоридз быдмӧ, шоръяс косьмӧмаӧсь. Кыдз пу шогӧ усьӧма, юны колӧ. Чой вылӧ ва оз кыпты.
Пӧчӧ копыртчыліс кыдз пулы:
— Мича кыддзӧй, еджыд кокӧй, вай меным ӧти корӧсь. Менам внучка бара висьӧ.
— Горшӧй косьмӧ, — шуӧ кыдз пу, — юктӧд кок улысь вужъясӧс, сэсся и босьт менсьым корӧсьӧс.
Ветліс пӧчӧ, туисӧн ва вайис, вужъяссӧ ёна юктӧдіс. Гажмис кыдз пу, улӧ копыртчис. Бабӧ корӧсь чегъяліс:
— Аттьӧ, кыддзӧй! Медым шонді тэнӧ шонтӧ, медым лысваыс мыськалӧ тэнсьыд мича коръястӧ да исергаястӧ.
Сэсся гортас муніс. Внучкасӧ жар пывсянын мыссьӧдіс, гӧгӧрбок небыд корӧсьнас корӧсяліс. Нылыд пыр и бурдіс, гажа лои. Внучкаыд и шуӧ:
— Пӧчӧ, пӧчӧ, вай ми чой вылӧ ветлам. Кыдз пу йылысь сьыланкыв сьылам. Медым сылы долыд лоӧ.
— Дона, мича кыдз пу,
Гажӧд менсьым чужан му.
Шонді улын кышакыв,
Дыр на ов и дыр на сьыв.

1. Мыйӧн отсаліс кыдз пу нывкалы?
2. Кыдзи пӧчӧ да внучка отсалісны кыдз пулы?

2. Висьтав серпас серти, мый вӧчӧны кыдз пуысь.

3. Тӧдмав, кутшӧм кыв татчӧ дзебсьӧма.

4. Корсь пӧвсӧ. Висьтав, мый вӧчӧны сюмӧдысь.

5. Тӧдмав, мый кыдз пулӧн эм.

6. Корсь пӧвсӧ. Висьтав кутшӧм овлӧ кыдз пу.

еджыд кока

7. Висьтав, мый сетӧ кыдз пу.

Коми кывйын эм мӧд колян кад.
Тэ мунӧмыд.
Сійӧ — мунӧма.
Ті мунӧмныд.
Найӧ мунӧмаӧсь.

141 удж. Вежлав кадакывъяссӧ. Гиж да инды мӧд колян када кадакывъяслысь суффиксъяссӧ.

Вӧч тадзи: Тэ шуӧмыд.
Сійӧ шуӧма.
Ті шуӧмныд
Найӧ шуӧмаӧсь.

142 удж. Нималана роч поэт гижис кыдз пу йылысь кывбур. А Илля Вась комиӧдіс тайӧ кывбурсӧ. Лыддьы кывбурсӧ комиӧн, а сэсся висьтав рочӧн. Тӧдан-ӧ тэ тайӧ роч поэтсӧ?

КЫДЗ ПУ.

Ӧшинь улын кыдз пу
Сулалӧ зэв лӧнь,
Вевттьысьӧма лымйӧн
Эзысьӧн моз скӧнь.

Паськыд увъяс вылас
Уна эзысь туг
Баситӧма пулысь
Дзик быдлаті тшук.

Ойбыртӧма кыдз пу,
Сылӧн паськӧм дзирд:
Зарни биӧн ломзьӧ
Вылас быд лым чир.

Асъя кыа содтӧ
Сылысь дзирыдлун:
Кисьтӧ вылас зарни,
Торкӧ сылысь ун.

Инды мӧд колян када кадакывъяс.

КЫДЗ ПУ.

Мича кыдз пу серпасалім тан.
А вот мыйла? Гӧгӧрвоӧдам.

Чужлас морт, кыдз тувсов пулӧн кор,
Кельдӧдас да сэсся лоас дзор.
Корйыд ӧктӧ гожся лунлысь пым.
Мортлы вояс чӧжӧн локтӧ вын.

Мед кӧть дзоля, корйыд вывті чож.
Ичӧт выннас быдтӧ пулысь вож.
Сылӧн уджысь содӧ пулӧн кок —
А быд мортлӧн тані аслас мог.

Шуад, позис босьтны и мӧд пу,
Да ӧд кыдзтӧ чардби пӧ оз ну.
Сӧмын сылӧн петӧ сӧстӧм ва,
Шусьӧ сійӧ чӧскыд зарава.

Шонді арлань — муланьӧ важ кор
Чӧла усьӧ, кадыс воас кор.
Пуыд быдмӧ, эм кӧ крепыд вуж.
Вунӧд рӧдтӧ — нинӧмсӧ он чужт!

Коми кывйын уна пу ним эм.
Он тэ аддзы мӧдысь дз шы сэн.
Тайӧ шылӧн аслыспӧлӧс мич.
Вежа пуӧй, коми рӧдсӧ видз!

1. Корсь омонимъяс, синонимъяс, антонимъяс.

2. Артмӧд мед-приставкаӧн кывбердъяс.

3. Серпасав кыдз пусӧ да лӧсьӧд неыджыд висьт «Мича кыдз пу».

Ыргӧн тазйӧ пӧчным ва лӧсьӧдіс. Босьтіс пидзӧс вылас ичӧт чойнымӧс, мыссьӧдіс, пернапасаліс да сэсся ачыс сійӧ жӧ ванас кутіс мыссьыны. Ми юалім сылысь:
— Пӧчӧ, мыйла кага мыськӧм ванас мыссян?
— Медым ог пӧрысьмы.
Медым дыр синмӧй аддзас.
Медым пельӧй кылас.
Медым пиньӧй оз гылав.
Внукӧй менам пывсьӧ,
Шоныд ваӧн резсьӧ,
Небыд ваыс кажитчӧ,
Вот и мыссис-пожъясис.
Тайӧ ванас пӧрысь чужӧм мыськышта,
Медым чужӧмӧй оз пӧрысьмы,
Медым внукӧс ен видзас,
Медым внукӧй сюсь лоӧ,
Медым внукӧй дыр олӧ,
Медым шонді сылы дыр шонтӧ,
Медым внукӧй бать-мамсӧ эз шогӧд.
Медым тіянӧс удита на быдтыны.
Медым тіянӧс тӧлкӧ-вежӧрӧ велӧдны.

1. Гижӧд вылӧ мыджсьӧмӧн висьтав, мыйла пӧчӧ мыссис кагаӧс мыськӧм ваӧн?
2. Лыддьы сёрникузяяс медым кывйӧн.

3. Гиж кывсикасъяс.

145 удж. Инды эмакывъяс да кывбердъяс.

пу пызан
кӧрт зыр
эзысь тӧлысь
зарни чунькытш
ыргӧн самӧвар.

Лӧсьӧд сетӧм кывъясӧн 3 сёрникузя.

1. Кутшӧм мойдъяс Сӧлӧ баблысь тэ лыддин урокъяс вылын?
2. Кутшӧм мойдъяс Сӧлӧ баблысь нӧшта тэ тӧдан?
3. Кутшӧм мойд Сӧлӧ баблӧн медся ёна воис сьӧлӧм вылад?

МЕД ДЗИРДАЛАС ШОНДІ.

Мед дзирдалас шонді!
Мед югъялас луныс!
Мед дзоридзӧн тырас
Да нюмъялас му!
Мед шонділань быдӧн
Пыр восьлалас, мунас!
Мед шондіа туйсӧ
Оз вевттьыв сьӧд ру!

1. Кутшӧм вежӧртасыс мед кывлӧн?
2. Инды кадсӧ кадакывъяслысь.
3. Инды кыввужсӧ: шонді, шонділань, шондіа.
4. Кутшӧм кывъясӧн лоӧны

ГОЖӦМ ЙӦЛӦН-ВЫЙӦН ИСКОВТӦ

ГОЖСЯ ЛУНЪЯС.

Комиын гожӧм заводитчӧ кӧка войяссянь. Рочӧн шуӧны тайӧ кадсӧ «белые ночи». Позтӧм кӧкъяс кӧкӧны вӧрын: «Ку-ку! Ку-ку!» Челядь ёна радейтӧны гожӧм: ворсӧны, котралӧны, варччӧны, отсасьӧны видз вылын верстьӧ йӧзлы.
Лӧддза-номъя тӧлысь заводитчигӧн йӧзыс быдлаын ветлӧны шойнаяс вылӧ. Сэні казьтылӧны кулӧм рӧдвужсӧ. Трӧйча лунӧ вежӧдӧны вичкоын кыдз увъяс, вайӧны найӧс гортаныс, медым лоны дзоньвидзаӧн, сӧстӧммӧдны оланін.
Комиын гожӧм пуксьӧ июнь 9-ӧд лунӧ, кор заводитӧ дзордзавны лежнӧг. 18-ӧд лунӧ жовпу мичмӧдчӧ дзоридзъясӧн. Йӧз шуӧны, мый 20-ӧд лунӧ шондіыс бергӧдчӧ тӧвлань, а гожӧмыс — жарлань.
Сора тӧлысь 6-ӧд лунӧ — Купальнича лун. Ставӧн пывсьӧны выль корӧсьӧн, кодӧс тэчӧны кыдз, пелысь увъясысь да купальничаысь. Шуалӧны: «Вежа кыдз, вежа пелысь, сетӧй дзоньвидзалун».
12 час войын чукӧртӧны бурдӧдчан дзоридзьяс. Асывнас мыссьӧны лысваӧн. Том йӧз чеччалӧны бипур вомӧн.
7-ӧд лунӧ сиктса йӧз гажаа пасйывлӧны Иван лун. Тайӧ лунсяньыс заводитӧны перйыны корӧсь тӧв кежлӧ. Иван лун бӧрти ставӧн петӧны видзьяс вылӧ, воӧ турун пуктан кад.
11-ӧд лунӧ мыччысьӧны еджыд да гӧрд гобъяс. 14-ӧд лун кежлӧ кисьмӧны оз, мырпом, гӧрд сэтӧр. А 25-ӧд лунӧ воӧ чӧд да чӧдлач.
Моз тӧлысьӧ кисьмӧны сьӧд сэтӧр, ыжнёнь, ӧмидз, пув. Петӧ быдсяма солалан да косьтан тшак.
Майбыр, гожӧмын!

(«Ӧшкамӧшка» газетысь.)

1. Мый овлӧ лӧддза-номъя тӧлысьӧ? Мыйла тадзи шусьӧ комиӧн июнь?
2. Мый овлӧ сора тӧлысьӧ?
3. Мый овлӧ моз тӧлысьӧ?

149 удж. Лӧсьӧд серпас серти сёрни.

— Кӧні тэ олан?
— Ме ола Юхнин улич вылын.
— Кӧні аптека?
— Аптека Ленин улич вылын.
— А кӧні тайӧ уличыс?
— Мунӧй водзӧ да кежӧй веськыдвылӧ.

150 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс мусерпас серти.

Вӧч тадзи:
— Коді? олӧ кӧні?
— Таня олӧ Воркутаын.

СЬӦД ДА ЕДЖЫД.

Ичӧт воклӧн кучик кӧмыс
кыкнан пӧлыс ӧткодь рӧма,
кыдз нӧ тӧдас ичӧт вок,
кодыс сылӧн веськыд кок!

Кӧмсӧ кӧмаліс, но бӧрӧн,
дыр эз казяв, кодсӧ дзугис,
мыйла кыкнан кӧмлӧн ныр
бокӧ видзӧдӧны пыр.

Ичӧт вокӧй бӧрдӧм сорӧн
сэтшӧм краска менсьым корӧ,
медым сылӧн ӧти кӧм
вежис ассьыс пемыд рӧм.

Ӧні кӧмасьны кор пуксяс,
ичӧт вокӧй оз нин дзугсьы:
ӧти кӧм пӧлыс кӧ сьӧд,
мӧдыс — еджыд ... Со и тӧд!

керка вевт

витӧд судта
нёльӧд судта
коймӧд судта
мӧд судта
медводдза судта

Уна судтаа керка.
Ӧти судтаа керка.

Джуджыд керка.
Ляпкыд керка.

151 удж. Гиж ассьыд оланінпас (адрес).

152 удж. Лыддьы лыдпасъяссӧ комиӧн.

1. Ме ола квайтӧд судтаын.
2. Менам ыджыд мамӧй олӧ сизимӧд судтаын.
3. Тэнад пӧльыд да пӧчыд олӧны мӧд судтаын.
4. Сылӧн чойыс олӧ ӧкмысӧд судтаын.

Лӧсьӧд сёрникузяяс нимвежтасъясӧн.

153 удж. Вочавидз, мый тайӧ.

— Тайӧ вартчанін?
— Да, тайӧ вартчанін.

— Тайӧ сёянін?
— Абу, тайӧ детсад.

— Тайӧ аптека?
— Да, тайӧ аптека.

— Тайӧ опера да балет театр?
— Абу, тайӧ музей.

154 удж. Лӧсьӧд сёрни.

Вӧч тадзи: — Тіян керкаыд 31-ӧд?
— Абу, миян 33-ӧд керка.

155 удж. Лыддьы лыдпасъяссӧ комиӧн.

1. 1997-ӧд воын став страна пасйис 850 во Москвалы.
2. 1980-ӧд воын Сыктывкарын вӧлі праздник. Карлы тырис 200 во.
 
1. Кутшӧм воын артмис тэнад сиктыд (грездыд, карыд)?
2. Кымын во тыри сылы таво?

ГОЖСЯ ШЫЯС.

«Кук-ку-у-у!.. Кук-ку-у-у!..» — рытъясын ольясысь кӧклӧн нораа горзӧмыс кылӧ. Кыв бӧрсьыс вӧтлысьӧны-нерӧны нывпосни сійӧс да нюркйӧдлӧны-юасьӧны: «Кӧкӧ-ӧ-ӧ — чо-йӧ!.. Кӧ-кӧ — чо-йӧ!.. Узь да вӧтась да кы-мын во на ме ве-рӧс са-йӧ ог мун?» Ва усьӧма нин кырйысь. Гӧгӧр няйт. Ва ямас вылын вежӧдӧ турун. Вадор баддьын оз лӧньлы кайяслӧн дзользьӧм.
«И-ис... и-ис ис-ис — и-и-ис...» — йӧжгылясьӧ-кынмӧ нин ва дорын истан. (Зэв ӧд сійӧ ляб ачыс кылӧ.) Асывъясын ыркнитлӧ, ваысь ру кыптӧ.
«Джив-дзив... джив-джив-джив!..» — Ок, джиянъяс нин кыпӧдчӧмаӧсь: чукӧрӧн-чукӧрӧн лэбалӧны, быдлаӧ пуксьӧны... Сёмайбырӧй тэ, гожӧмӧй, кольны тай, тыдалӧ, кутін!

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кыдзи горзӧ кӧк ольясын?
2. Кутшӧм шыяс лэдзалӧ ва дорын истан?
3. Чукӧрӧн-чукӧрӧн лэбӧны джиянъяс. А кутшӧм шыяс найӧ сетӧны?

КӦНІ КОДІ ОЛӦ?

— Коді олӧ пемыд вӧрын?
— Йӧра!
— Коді ветлӧ васӧд нюрын?
— Тури!
— Коді юяс дорын никсӧ?
— Истан!
— Коді сӧрӧ: «Китша-катша?»
— Катша!
— Коді войясын оз узь?
— Сюзь!

Юасьӧй ӧта-мӧдныдлысь, коді кӧні олӧ.

Висьтав, кӧні тӧвйӧны тайӧ лэбачьясыс.

160 удж. Висьтав ӧти кывйӧн.

Висьтав ӧти кывйӧн, мый тайӧ.

163 удж. Висьтав, мый ӧткодьыс кывъясас. Инды, кутшӧм кывсикасъясӧн лоӧны сетӧм кывъясыс.

Инды сложнӧй эмакывъяс.

164 удж. Лыддьы. Гиж сложнӧй эмакывъяс.

Киссьӧ-шливгӧ сьӧд синваӧн зэр...
Тёпкӧ войтва, лыддьӧ кад.
Бӧрдӧ лысваӧн льӧм сад.
Кысь и киссьӧ-шӧтӧ помасьлытӧм зэр?

166 удж. Лыддьы сьыланкывсӧ.

Разсьӧ да разсьӧ менам юркытш,
Ой-ёй алӧй чветъяс.
Разсьӧ да разсьӧ менам юркытш,
Ой-ёй еджыд чветъяс.
Разсьӧ да разсьӧ менам юркытш,
Ой-ёй лӧза-гӧрда.
Разсьӧ да разсьӧ менам юркытш,
Ой-ёй турунвижыс.
Разсьӧ да разсьӧ менам юркытш,
Ой-ёй пӧлӧзнича.
Разсьӧ да разсьӧ менам юркытш,
Ой-ёй купальнича.
Разсьӧ да разсьӧ менам юркытш,
Ой-ёй катшасинъяс.
Дзикӧдз разьсис менам юркытш.

1. Инды сложнӧй эмакывъяс.
2. Инды кывбердъяс.
3. Инды нимвежтасъяс.

Енэж лӧз да мича — кымӧртор оз тыдав. Жар гожӧмыс!
Вит арӧса Коля да квайт арӧса Миша лунтыръясӧн ворсӧны ю дорын лыа вылын. Колялы зэв окота пыравны ва пиас, медым пӧттӧдз уялыштны-суналыштны, но оз тай артмы: Миша оз лэдз. Сійӧ шуӧ: «Мамыд да батьыд эз тшӧктыны, оз позь, ме тэысь арӧсӧн ыджыдджык, и тэныд менсьым колӧ кывзысьны. Вежон мысти меным сизим арӧс тырӧ».
Коля лэдзтӧгыд мырдӧн ваӧ эз и пырлы. Збыльысь, ыджыдджык ёртыдлысь колӧ кывзысьны. Но нинӧм — и сідзи гажа. Детинкаяс ворсісны лыа вылын машинаясӧн — магазинысь ньӧбӧм кӧрт чача-автомобильясӧн. Коля новлӧдліс «фермасянь вый вӧчан заводӧ йӧв», а «Миша вӧр кыскаліс».
Тадзи и колины лунъясыс. А сэсся вежон мысти кымын Миша пырис Коля ордӧ гортас да шуис:
— Ме тэкӧд ва дорын ворсны ог кут сэсся. Вот.
— Мыйла? — чуймис Коля.
— А ме ыджыд нин, сизим арӧс талун тыри, чачаасьнытӧ абу нин мича. Арнас ме школаӧ муна, а тэ он. Вот! — вочавидзис Миша да тшапа бӧр петіс.
Лунтыр бӧрдіс Коля. Рытнас весиг мам-батьыс эз вермыны бурӧдны.
— Ме Миша кодь кӧсъя лоны — ыджыдӧн, кыдзи нӧ ме ӧтнам кута ворсны, — ырзіс лёк горшӧн Коля . — Ме ӧтн-а-ам коли, га-а-ажтӧм Мишатӧг.
...Мӧд луннас Коля жугыля гӧгльӧдліс бедьторйӧн горт гӧгӧрыс бӧчка асык. Ва дорӧ мам-бать ӧтнассӧ эз лэдзны. Окота, дерт, эськӧ ветлыны да. Кадыс муніс дыша, шондіыс весиг кутшӧмкӧ мустӧм лоӧма.
Но друг...
— Эй, шыбит сімӧм асыктӧ, — кыліс тӧдса гӧлӧс. Потшӧс вылын пукаліс ыджыдджык Миша ёртыс да збодера нюмъяліс.
— Мунам ва дорӧ, — корис Миша. — Ми ӧд тэкӧд ёртъяс.
И найӧ гигзигтырйи котӧртісны ва дорӧ.

2. Коля да Миша шойччӧны.
3. Налӧн ворсӧм.
4. Коля кольӧ ёрттӧг.
5. Бурджык ёртасьны!

168 удж. Кут тӧд вылад гижанногсӧ.

169 удж. Артмӧд гут-гаг нимъяс.

171 удж. Лӧсьӧд серпас серти висьт «Сиктса олӧм-вылӧм». Пырт сёрниад сложнӧй эмакывъяс.

Заводит тадзи: Гожӧмнас каникул дырйи сиктын овны зэв лӧсьыд ...

172 удж. Лыддьы. Велӧд сьыланкывсӧ.

Юим шорысь, юим ёльысь,
вӧчим сикӧтш маръямольысь.
Мича жӧ и сикӧтш,
Сьӧлӧм вӧрзис дзикӧдз.

Вотчим вӧрысь, вотчим нюрысь,
пелысь вылысь сикӧтш сюрис.
Мича жӧ и сикӧтш,
Сьӧлӧм югдіс дзикӧдз.

Ветлім матӧ, ветлім ылӧ,
Корсим лежнӧг сикӧтш вылӧ.
Мича жӧ и сикӧтш,
Сьӧлӧм бурмис дзикӧдз.

Сикӧтш уна пӧлӧс овлӧ,
Ӧні сюмӧд сикӧтш новла.
Мича жӧ и сикӧтш,
Сьӧлӧм сыліс дзикӧдз.
 
1. Мый позьӧ вӧчны гожӧмнас?
2. Кутшӧм пу вылын овлӧ сюмӧд?

173 удж. Артмӧд-ась суффикс отсӧгӧн кадакывъяс.

174 удж. Артмӧд кывъяс. Гижанногсӧ видзӧдлы «Коми орфографическӧй кывчукӧрысь».

1. Лӧсьӧд артмӧдӧм кывъясӧн кывтэчасъяс: кывберд + эмакыв.
2. Думышт кывъяснас сёрникузяяс да гиж.
3. Инды юяссӧ мусерпас вылысь.

175 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

сьӧд бӧж
баля бӧж
ур бӧж
роч акань

Корсь вежӧртассӧ «Комиа-роча кывчукӧрысь».

176 удж. Висьтав, мый оз лӧсяв.

177 удж. Артмӧд сложнӧй эмакывъяс.

178 удж. Лӧсьӧд серпас серти висьт. Сет ним. Пырт кывбӧръяс.

Отсӧг вылӧ кывъяс

СИЗЬ ПОЗ.

Ми водз велалім вӧравны. Кыйлім и чери — сьӧд мышка мыкъясӧс, сиръясӧс, ёкышъясӧс, йӧршъясӧс. Пыжтӧг, вугыртӧг — ботйӧн. Венякӧд вӧралігӧн сэтшӧм мича вадъяс аддзывлім, но он на сэні ботъясь. Джуджыд. Колӧ пыж. А сійӧ эз вӧв. Веня шыӧдчис Опонь дедыс дорӧ:
— Колӧ пыж.
— Пыж колӧ?.. Ыджыд уджыс. Кыз пипу колӧ бӧрйыны. Корсьлӧй сывтыръя пу. Ме петкӧдла, кыдзи пыжтӧ вӧчны пипуысь, — кӧсйысис Опонь дед.
Дыр корсим Венякӧд туяна пипусӧ. Коли тӧв. Воис тулыс. Гожӧм помын нин аддзим пипутӧ.
— Доб-ра-а! Сё саяс во, гашкӧ, туӧма-быдмӧма. Лун джынсӧ ковмас кокавны-пӧрӧдны, — шуис Опонь дед.
Черӧ босьтчис Веня.
Но мый тайӧ? Юр весьтын кутісны лёкысь тічкыны сизьяс. Кыкӧн. Ӧтиыс гӧрд юра-сорса, мӧдыс — рудджык. Пыралісны пипу горсйӧ, лэбалӧны миян гӧгӧр, шызьӧдісны став матігӧгӧр вӧрсӧ.
— Вайлы, Веня пиӧй, чертӧ, — чукӧстіс Опонь дед внуксӧ.
Веня сетіс дедыслы черсӧ:
— Мый нӧ, дедӧ, сизьясыс тадзи шызисны?
— Шызьӧдім тай, — вочавидзис Опонь дед да дзебис черсӧ нопъяс. — Сёрмим. Сизь поз тані.
Сійӧ висьталіс, мый сизьяс бурдӧдӧны пуяс, сёйӧны висьысь пуяслӧн кырсь улысь пучӧйясӧс. Пӧрысь морт ёна стрӧжитіс, медым ми, челядь, некор эг лэптӧй сизьяс, кӧкъяс да мукӧд посни лэбачьяс вылӧ кинымӧс. Ставыс найӧ пӧльза вайысь бордъя ловъяс.
Арнас нин ми вӧчим аддзӧм пипуысь пыж, кор позтырыс лэбис горссьыс. Уна и гыч кыйлім борд кодь кокни пыжӧн.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мыйла ковмис пыж?
2. Дыр-ӧ корсисны пусӧ? Сюри эз сійӧ?
3. Мыйла юр весьтын кутісны тічкыны сизьяс?
4. Мый челядьлы висьталіс пӧрысь морт?
5. Мыйӧн помасис висьтыс?

181 удж. Инды сложнӧй эмакывъяс.

182 удж. Тӧдмав, мый тайӧ.

1. Чериысь пуӧм шыд
2. Чериӧн пӧжалӧм пирӧг

183 удж. Висьтав, мый оз лӧсяв.

Бипур, би кинь, бисер, биасьны, чардби, би, биа.

— Ваньӧ, ветлам талун войколӧн чери кыйны?
— Ветлам.
— А кытчӧ? Гашкӧ, мӧдлапӧлӧ?
— Позьӧ. Менам эм кык вугыр шатин.
— А ме босьта нидзувъяс, пӧрт. Чери кӧ шедас, пуам юква.
— А ме нӧшта босьта матка. Гортӧ локтігӧн кежавлам вӧрӧ тшакла.
— Босьт, менам маткаыд абу.

184 удж. Висьтав, кутшӧм кывъясысь артмӧмаӧсь сложнӧй эмакывъяс.

Гиж сложнӧй эмакывъяс да инды кыввужъяссӧ.

185 удж. Содты лӧсялана кыв.

Финнъяс олӧны войвылын.
Удмуртъяс олӧны асыввылын.
Венгръяс олӧны рытыввылын.
Коми-пермякъяс олӧны лунвылын.

186 удж. Висьтав стӧча, тадзи абу.

1. Коми Республикалӧн юркар — Емва. 2. Печора — тайӧ ю. 3. Воркута — лунвылын. 4. Сыктывкар — саридз. 5. Эжва — ты. 6. Куратово — кар. 7. Ухта — грезд. 8. Нёбдін — сикт.

КОМИ КАНПАС ДА КЫП.

187 удж. Тӧдмав кроссвордсӧ да висьтав, кутшӧм лэбач серпасалӧма коми канпас вылын.

1. Кымын шыпас лэбач кывйын?
2. «Крав! Крав!» — горзӧ ... .
3. Крукыля ныра лэбач, поздысьӧ тӧлын.
4. Ичӧтик, кольквиж морӧса лэбач, радейтӧ шыдӧс да гос.
5. «Миян гажа сад йӧрӧ локтіс ...».

Коми канпас вылын серпасалӧма варыш. Тайӧ лэбачыс петкӧдлӧ вын, повтӧмлун, эбӧс. Коми муын эм уна пӧлӧс варыш

Мый нӧшта серпасалӧма канпас вылын?

188 удж. Лыддьы коми кып комиӧн да рочӧн.

ВАРЫШ ПОЗ.

Ылын-ылын, войвылын
Джуджыд парма сулалӧ.
Парма пасьта шувгӧ вӧр,
Кӧдзыд вой тӧв шутьлялӧ.

Парма пӧвстын пемыд йӧз —
Коми войтыр олӧны;
Югыдінӧ петан туй
Нэм чӧж найӧ корсьӧны.

Парма пӧвстын олӧмысь
Жугыльтчӧма сьӧлӧмъяс:
Жугыль коми войтырлӧн
Эз вӧв гажа сьылӧмъяс.
Парма шӧрын варыш поз,
Варыш котыр быдмӧны,
Йӧзлысь шуштӧм сьылӧмсӧ
Парма пӧвстысь кылӧны.

Лэбзьӧй, повтӧм варышъяс.
Вына бордъяс шеныштлӧй,
Джуджыд парма садьмӧдӧй,
Гажа гажсӧ петкӧдлӧй!

Коми йӧзӧс, лэбачьяс,
Веськыд туйӧд нуӧдӧй,
Жугыль олӧм пальӧдӧй,
Коми мусӧ югдӧдӧй!..

189 удж. Лыддьы К. Жаковлӧн «Биармия» небӧгысь юкӧн.

Енвевт бердын
Кытшӧн-кытшӧн уна варыш
Лэбалісны, енвевт бердсянь
Найӧ кыйӧдісны сюся
Прӧмыс: тар-ӧ, чож-ӧ, ур-ӧ
Вӧрзяс му вылас — сэк изйӧн
Варыш вувзьысяс да сатшкӧ
Лэчыд гыжъяссӧ!..

Кутшӧмӧн петкӧдлӧма варышсӧ гижысьыс?

ВӦВЛӦМТОРЪЯС.

1. Ӧти сиктын лоис татшӧмтор. Вӧлі шоныд гожся лун. Кильчӧ ӧдзӧс и керка ӧдзӧс гурйыв восьса вӧлі. А ӧшиньтіыс, дзонь ӧшиньті, пырас варыш. Жугӧдас ӧшиньтӧ. Паччӧртіыс шур-шар лэбас да бӧр жугалӧм ӧшиньтіыс петас. Оз ӧдзӧсӧдыс пет.
Керкаын олысьяс шуасны: «Тайӧ абу бур водзын. Мыйла нӧ варышыс дзонь ӧшиньтіыс пырис? Мыйкӧ лёк лоӧ».
Сідзи и лоис. Посни челядь пестӧмаӧсь бипур керка сараяс, ыпъялысь бисӧ кусӧдны пондӧмаӧсь кос турунӧн. Биыд тадзи паськалӧма да сотӧма сизим керка.
2. Варыш кыйсьыны петӧ водз асывсянь. То сиктысь чипанӧс нуас, то петукӧс. А ӧтчыд лоис татшӧмтор. Пӧчӧ вӧтасьӧ: верӧсыслы шуӧ «Емель, чеччы. Сьӧд гӧна перинатӧ гусялісны».
Садьмисны гозъя, петісны ывлаӧ да аддзисны: ыджыд варыш лэчыд гыжнас кватитӧма Жучка нима сьӧд понныссӧ да лэбӧ нин ю вомӧн вӧрлань.

Висьтав, мый нӧшта тэ тӧдан варыш йылысь.

Луза да Изьва районъясын эм Варыш нима грездъяс.

ЮГЫД КОДЗУВ

БӦРӦ КОЛИ ШОНЫД ГОЖӦМ

Юалана, юӧртана, тшӧктана сёрникузяяс.

1 удж. Лыддьы кывбурсӧ сьӧлӧмсяньыд.

ВИДЗА ОЛАН, ШКОЛА.

Видза олан, муса школа,
Тэысь ёна гажным быри!
Гожся кад кӧть вӧлі долыд,
Пырам классӧ любӧпырысь.

Ми ӧд некод весь эг олӧй,
Вӧлӧн новлім турун юръяс.
Номйысь, лӧддзысь ми эг полӧй,
Кӧть и найӧ абу бурӧсь.

Кыйим чери, вотӧс ӧктім,
Ставӧн гожйӧдчимӧй сьӧдӧдз,
Гожӧм коли — эг и тӧдлӧй,
Но ми ӧні уна тӧдам.

Видза олан, муса школа —
Тэ век любӧ, тэ эн вунлы.
Водзын миян ыджыд олӧм —
Пырам классӧ тӧдӧмлунла.

турун юр
морт юр 

1. Мыйла гижысьыс сетӧма кывбурыслы татшӧм ним? Корсь лӧсялана сёрникузяяс да лыддьы.
2. Кыдзи гӧгӧрвоан: «некод весь эг олӧй»? Мый тэ вӧчин гожӧмнас?
3. Кыдзи гӧгӧрвоан медбӧръя сёрникузясӧ?
4. Велӧд кывбурсӧ.

2 удж. Юасьӧй ёрта-ёртныдлысь гожӧм коллялӧм йылысь.

Вӧч тадзи:
— Кыдзи тэ коллялін гожӧмсӧ? ...
— Кӧні тэ вӧлін? ...

3 удж. Лыддьы да гиж. Сёрникузяяс помас сувтӧд колана пас.

Кутшӧм классын тэ велӧдчан ми пырим велӧдчыны сӧстӧм школаӧ муса школа тэысь ёна жӧ нин гажным быри

4 удж. Лыддьы нӧдкывсӧ колана ногӧн.

Шоныд жырйын дас кык пара —
Нывка-зонка, зонка-нывка —
Лыддьысьӧны вывті яра,
«Ветлӧдлӧны» карта вывті.

Аски пуксяласны бара,
Медым содтыны тан мывкыд.
Кутшӧм тайӧ жыр?
Висьтав пырысь-пыр!

Тайӧ асылӧ шондіыс кыпӧдчис югыд да шоныд. Вылын-вылын, лӧз енэжын, тыдалісны кымӧрторъяс. Сынӧдыс сӧдз. Лӧсьыдӧн да гажаӧн локтіс миянӧ сентябрь тӧлысь.
Тайӧ асылӧ челядь садьмисны ёна водзджык. Найӧ зіля мыссисны, пасьтасисны, пуксисны сёйны.
Ывлаын кылісны нин медся тэрыбъяслӧн гажа гӧлӧсныс:
— Эй, Петя! Лок котӧртам школаад!
— Сеня! Чеччы нин, чеччы, дышпоз! Дыр узян!
— Аттӧ! Асылыс талун кутшӧм гажа...
Челядь сумкаясӧн котӧртӧны туй кузя школалань. Гортаныс налӧн оз пукавсьы, ӧдйӧджык школаӧ окота.
Школадорса садйын пуясыс пашкырӧсь, вежӧсь. Вотӧса кустъяс дорысь кылӧ чӧскыд дук. Быд ув вылын китырӧн ӧшалӧны ӧмидз, сэтӧр да крыжовник. А дзоридзыс мыйта!
Выль велӧдчан во заводитчӧмлы радлӧны и пышкайяс. Найӧ жбыръялӧны пуысь пуӧ, долыда чирксыны. Челядь пиысь унаӧн жӧ лэбалӧны-котралӧны школа гӧгӧр, ворсӧны, кутасьӧны.
Кыліс медводдза звӧнок. Гажаа варовитігтырйи челядь пырисны школаӧ. Ывла выв лӧнис.
Заводитчис выль велӧдчан во, шуда во! ...

1. Сет висьтыслы ним.
2. Торйӧд висьтсӧ юкӧнъяс вылӧ да висьтав аслад кывйӧн.
3. Кыдзи гӧгӧрвоан: «жбыръялӧны пуысь пуӧ»?
4. Шу мӧд ногӧн: «варовитігтырйи пырисны».
5. Инды челядьлысь сёрни да лыддьы рольяс серти.
6. Лӧсьӧд гожӧм йылысь альбом. Пырт сэтчӧ ассьыд медбур сочинениеяс, висьтъяс, кывбуръяс да серпасъяс.

6 удж. Уськӧд тӧд вылад чери, вотӧс да тшак нимъяс.

Бӧрйы ӧти кыв чукӧр да лӧсьӧд неыджыд висьт.

7 удж. Аддзы 5-ӧд уджысь горӧдана сёрникузяяс да гиж.

Кутшӧм сёрникузяяс нӧшта паныдасьлӧны висьтын?

8 удж. Схема серти лӧсьӧд либӧ аддзы висьтысь сёрникузяяс да гиж.

1. Выль велӧдчан во заводитчӧмлы радлӧны и пышкайяс
2. Найӧ жбыръялӧны, чирксӧны
3. Школа гӧгӧр лэбалӧны-котралӧны уна челядь

— Таня, тэ дась мунны школаӧ?
— Да, ставсӧ нин лӧсьӧді: пенал, тетрадьяс, дневник, линейка. А тэ?
— А меным коли босьтны библиотекаысь небӧгъяс да ветлыны лавкаӧ тетрадь эжӧдъясла.

ГИЖЫСЬКӦД ТӦДМАСЬӦМ.

Ӧньӧ да Ивӧ — ветлісны библиотекаӧ. Найӧ босьтісны Николай Щукинлысь небӧгъяс. Ӧньӧ босьтіс «Нагай лэбач» нима небӧг, а Ивӧ — «Зарни сюра кӧр» небӧг. Челядьлы сьӧлӧм выланыс воисны тайӧ небӧгъясыс, и найӧ думыштісны бурджыка тӧдмасьны гижысьлӧн олан туйӧн да сылӧн гижӧдъясӧн.
Ӧньӧ тӧдмаліс, мый Николай Щукин чужлӧма Емдін районса Лыаты грездын.
Сійӧ гижӧ кывбуръяс, серамбана висьтъяс, мойдъяс да нӧдкывъяс.
А Ивӧ ветліс театрӧ да видзӧдіс «Нагай лэбач» мойд серти спектакль. Театрас вӧлі локтӧма ачыс гижысьыс. Николай Александрович тӧдмӧдіс аслас гижӧдъясӧн да висьталіс выль небӧгъяс йылысь.

1. Кутшӧм гижыськӧд тӧдмасисны зонкаяс?
2. Кутшӧм небӧгъяс тэ лыддин Н. Щукинлысь?

— Ӧньӧ, кутшӧм небӧг тэ лыддин Н. Щукинлысь?
— Ме лыдди «Нагай лэбач» нима небӧг, а тэ, Ивӧ?
— А ме тӧдмаси «Зарни сюра кӧр» мойдӧн да велӧді некымын нӧдкыв.

11 удж. Тӧдмав, коді тайӧ.

Лапаясыс гӧрдӧсь,
Сьыліыс кузь,
Коклябӧр сапалас —
Дыр сэк он узь.

МИТЯ ДА ДЗОДЗӦГ.

Миян сиктын страдна кад. Ичӧтик Митя чеччис небыд вольпасьысь. Бара нин гортас некод абу, сӧмын пӧрысь бабыс пач дорын дозмукъясӧн ноксьӧ.
— Чеччин, дона пиӧй, узин на эськӧ, некытчӧ ӧд тэныд тэрмасьнытӧ, — меліа шуӧ бабыс. — Лок ме тэнӧ мыссьӧда да йӧла рокӧн верда.
— Оз ков, — скӧралӧ Митя, мам-батьыс бара видз вылӧ эз босьтны, пӧръялісны. — Мыйла, бабӧ, эн чуксав?
— Аслам узьсис.
— Узьсис, ыджыд нин, а век тэнад узьсьӧ, ме ог и сёй роктӧ. Вот!
«Го-го-го, — кылӧ ӧшинь улын зыксьӧ петуккӧд дзодзӧг. — Го-го-го, ог-ог-ог».
Митя чеччыштіс крӧватьысь да сюйис юрсӧ восьса ӧшиньӧ:
— Дзодзук, тэ он нин узь?
«Ог-ог-ог», — шевкйӧдлӧ борд пӧвнас дзодзӧг.
Митя котӧртӧ ывлаӧ.
— Митя, Митя, — горзӧ бабыс, — сёйышт кӧть шаньгасӧ.
Митя пуксьӧ кильччӧ вылӧ да чӧсмасьӧ рыська шаньгаӧн, чегыштӧ ичӧтик тор да дзодзӧглы тшӧтш мыччӧ.
Митяяслӧн керкаыс гажа местаын: кыр горув лэччыштан, и Эжва визувтӧ. Окота Митялы сэтчӧ лэччывны, но бабыс оз лэдз. Вот и лун-лун дзодзӧгкӧд гуляйтӧны...

1. Мыйла Митя скӧралӧ бабыс вылӧ?
2. Кыдзи гӧгӧрвоан «страдна кад» кывтэчассӧ? Кор сійӧ овлӧ?
3. Артмӧд неыджыд висьт аслад баб йылысь.
4. Корсь Н. Щукинлысь «Митя да дзодзӧг» висьтсӧ да лыддьы помӧдз.

13 удж. Вайӧд матын вежӧртаса кывъяс да гиж.

14 удж. Лӧсьӧд небыд да дона кывбердъясӧн кывтэчасъяс.

небыд вольпась
дона пи

Артмӧд горӧдана, юалана да юӧртана сёрникузяяс.

15 удж. Артмӧд схемаяс серти неыджыд висьт.

16 удж. Лӧсьӧд серпас серти висьт. Висьтӧ пырт тшӧктана да юӧртана сёрникузяяс.

Орчча кык ӧткодь небыд согласнӧя кывъяс вынсьӧдӧм.

1. Миян кань радейтӧ мыссьыны. 2. Васялӧн чойыс муніс садйӧ выль платтьӧӧн. 3. Коді уна лыддьысьӧ, сійӧ уна тӧдӧ. 4. Нимлун бӧрын ми гӧстьясӧс колльӧдім автобус сувтланінӧдз.

18 удж. Корсь Н. Щукинлӧн «Митя да дзодзӧг» висьтысь орчча кык ӧткодь небыд согласнӧя кывъяс да гиж.

19 удж. Вуджӧд строкаысь строкаӧ кывъяс да думышт сёрникузяяс.

20 удж. Гиж нӧдкывъяссӧ, чутъяс местаӧ содтав колана шыпасъяс.

1. Сизимдас платтьӧ ас вылас каттьӧма. 2. Еджыд эшкын став мусӧ вевттис. 3. Висьтав, другӧ, кутшӧм кадӧ тӧвзян лызьӧн либӧ даддьӧн?

Артмӧд 2-3 сёрникузя да гиж.

БОЛЬГЫСЬ КӦЧ.

— Кӧчӧ, кӧчӧ, кытчӧ ветлін?
— Кыйси вӧрын.
— Мый нӧ гортад зэв водз лэччан,
Нач лун шӧрын?
— Мый нӧ дырсӧ вӧчны сэні?
Нопйӧй тыр нин.
(Ачыс, полӧмлунсӧ веніг, тірзьӧ пыр на.)
— Ручсӧ аддзылін-ӧ, эн-ӧ?
Висьтав, вокӧ.
— Ручыд, эськӧ, шедліс мен да,
Пышйис вот-а...
— Кутныс эн ӧмӧй вермы.
Тадз мӧй позьӧ?
— Эг и тӧдлы, нопйӧй менам вӧлӧм розя.

1. Лыддьы рольяс серти.
2. Мыйла гижысьыс нимтӧма кӧчсӧ больгысьӧн? Сет мойдлы мӧд ним.
3. Аддзы мойдсьыс юалана сёрникузяяс да вочавидз.

23 удж. Думышт кывтэчасъяс да лӧсьӧд сёрникузяяс.

24 удж. Лӧсьӧд серамбана висьт тайӧ кывтэчасъяссӧ пыртӧмӧн.

Кӧч гӧснеч, кӧч сьӧлӧма, кӧч гӧн кодь.

25 удж. Лыддьы да висьтав небӧгӧ видзӧдтӧг.

Кӧч быдӧнлы тӧдса. Тушаыс сылӧн овлӧ 65 сантиметр мында, бӧжыс — 6-10 сантиметр кузьта, сьӧктаыс кык да джын килограммсянь витӧн-джынйӧнӧдз. Юрыс шӧркодь: абу ыджыд, ни абу ичӧт, кузь пеля. Синмыс паськыда пукалӧ юр ӧтар-мӧдар бокас, сы вӧсна кӧч лёка аддзӧ водзсьыс, а бура — бӧрвывсьыс. Бӧръя кокыс кузьджык. Тӧвнас кӧч еджыд, а гожӧмнас рудоват.

«Животный мир Коми АССР» небӧгысь.

26 удж. Лыддьы рольяс серти.

УР ШОГ.

Ӧти войӧ вӧрын пужъяліс, и кодкӧ быттьӧ шырзис став коръя пусӧ. Вӧр пыдіас весиг лои гулыд. Парма коли зарни платтьӧтӧг.
Асывнас Кӧч кыліс Урлысь бӧрдӧмсӧ, котӧртіс шы вылас. Пуксьӧма сійӧ, коньӧр, коз лап вылӧ да синвасӧ чышкалӧ.
— Мый нӧ бӧрдан? — юаліс Кӧч.
— Быть ӧд бӧрд, — шуис Ур. — Тӧв локтӧ, а ньӧти коль со некӧн. Мунны ковмас гортысь.
— Кытчӧ мунны?
— Кытчӧкӧ. Кытӧн артмис колльыс.
Кӧч сӧмын жугыля топӧдліс пельсӧ, сы вӧсна мый эз тӧд, кыдзи отсавны Урыслы.

Аддзы орчча кык ӧткодь небыд согласнӧя кывъяс. Висьтав гижанногсӧ.

Коля журъяліс велосипедӧн да аддзис кык нывкаӧс. Кианыс бидонаӧсь, найӧ мунісны вӧрлань. Зонка суӧдіс да юаліс:
— Кытчӧ мунанныд?
— Чӧд вотны.
— Ылаланныд кӧ эськӧ?
— Ми ӧд огӧ ылӧ.
— Мед. Юр вежӧрныд бергӧдчас дай. Сэсся корсь тіянӧс!
Повзисны нывкаяс, но гортаныс эз бергӧдчыны. Сэсся шуисны Колялы:
— А тэ ачыд полан ылалӧмныд.
— Ньӧти ог.
— Полан! Сійӧн он и вотчы.
— Веськодь мен чӧдйыд.
— Полан, а ещӧ и дыш.
— А видзӧдлам, коді унджык вотас! — дӧзмис Коля. Эновтіс велосипедсӧ кильчӧ дорас, босьтіс бидон да котӧрӧн суӧдіс нывкаясӧс.
Туй пӧлӧнсьыс вотчӧмаӧсь нин, и Коля кежӧдіс вӧрӧ. Нывкаяс падмисны, вӧтчыны абу сы бӧрся.
— Ылалам...
— Он кӧ эськӧ локтӧй! — чирыштіс найӧс Коля.
— Ачыд он тӧд, кытчӧ нуӧдан.
— Чӧдъяинӧ, кытысь абу на вотӧмаӧсь.
— Вӧлін нин сэн?
— Эг, а сюрӧ. Эстӧн джуджыд козъяинас и эм. Тырыс.
Воисны джуджыд козъяинӧ. Син уланыс пыр и уси пасьтала пемыдлӧз чӧдйыс. Детинкалы вотчынысӧ ӧдйӧ дышӧдіс. А нывкаяс оз и мудзлыны, ни номйыс найӧс быттьӧкӧ оз сёй: вотӧны чӧдсӧ да весиг оз шыасьлыны. Колялӧн бидонас вотӧсыс джынйыс на абу, а нывкаяслӧн регыд нин тырас. И сійӧ дузъялыштны на вылын кутіс:
— А кӧні эськӧ туйыс? А кӧні гортыд?
— Ми огӧ тӧдӧй.
— Но вот, ог кӧ бӧр петкӧд и.
— А эн-ӧ ачыд татчӧ пырт?
— Мый нӧ кӧть! Лӧсьыд тіянлы куш вотчынытӧ. Нинӧм оз ков юраныд кутны.
— А мый нӧ колӧ кутны?
— Туйсӧ и горттӧ. Тадзтӧ, дерт, тіян содас.
— А ми тэныд вотам жӧ.
Коля локтіс гортас тыра бидонӧн. Мамыс аддзис и чуймис:
— Ачыд вотін, пиук?
— Нывкаяс отсалісны, — нурбыльтіс Коля.
— Сідзи и висьталін мед.
— А ме налы вӧчи жӧ бурсӧ.
— Мый, кутшӧм бур?
— Чӧдъяинсӧ корси. И ылалӧмсьыс видзи.

1. Лӧсьӧдчы лыддьыны висьтсӧ рольяс серти.
2. Воис эз сьӧлӧм вылад детинкаыс?
3. Вӧлін эн тэ вӧрын? Мый вотін?

28 удж. Лыддьы колана ногӧн.

Дзебсьӧма веж коръяс пиӧ,
Молльӧн ӧшалӧ лӧз чӧд.
Зіля вотча кыкнан киӧн,
Дозйӧй ӧдйӧ тырас мед.

Меным мамӧ «аттьӧ» шуас,
Чӧдъя пирӧг пӧжалас.
Сэсся варенньӧ на пуас —
Чайтӧ юны лӧсялас.

1. Кывбурысь корсь орчча кык ӧткодь согласнӧя кывъяс.
2. Артмӧд кроссворд вотӧс йылысь.
3. Велӧд кывбурсӧ.

Чорыд да небыд согласнӧйяс.

29 удж. Лыддьы гораа да бура шуав тӧдчӧдӧм шыпасъясӧ.

1. Тӧдчӧдӧм согласнӧйясыслысь висьтав юргӧмсӧ.
2. Кутшӧм шыпасъяс гижӧма на бӧрын?

30 удж. Комиӧд кывъяссӧ да гиж.

31 удж. Визьнит параа небыд согласнӧйяссӧ.

32 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Кольквиж рӧмӧн ылӧ-ылӧ
Шылькнитчӧма паськыд нюр.
Зарни молльӧн мылькъяс вылын
Чӧскыд мырпом мыччӧ юр.

Збоя вотча вутшъяс костын,
Некод менӧ тан оз су.
Коркӧ-й мамлы, мед оз вошты,
Гажа горӧда: «А-у!»

1. Инды торйӧдӧм кывъяссьыс чорыд да небыд согласнӧйяс.
2. Вуджӧд роч кыв вылӧ кывтэчасъяссӧ: кольквиж рӧмӧн, зарни молльӧн, чӧскыд мырпом, паськыд нюр.

33 удж. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд неыджыд висьт.

Шондіа лун. Паськыд нюр. Кольквиж мырпом. Зарни молльӧн ӧшалӧ. Тыра чуманъяс. Сьӧкыд ноп. Йӧла мырпом. Юмов вареннньӧ.

34 удж. Ворсӧй рольяс серти.

Велӧдысь тшӧктіс первой класса велӧдчысьяслы серпасавны гожся кад.
— А ошкӧс позьӧ серпасавны? — юаліс Митя.
— Аддзылін кӧ — серпасав.
— Ме весиг ошсӧ повзьӧді.
Шызисны классын пукалысьяс:
— Кор повзьӧдін? Кӧні?
— Мамкӧд тшак вотігӧн. Чӧдйӧн чӧсмасигӧн кольччышті мамысь, друг аддза: мелань локтӧ ыджыд ош. Ме скӧрми да кыдз тай равӧсті сы вылӧ! Ошкыд повзис да ӧдйӧ пышйис.
— А мый нӧ тэ равӧстін?
— Ма-а-а-мӧ!

Ванюша мамыскӧд ветліс карӧ. Сэтысь сиктаныс вайисны зонкалы ичӧт ёрт пыдди лапъя пеля ичӧтик кычипиӧс. Ванюша сылы Лапъяпель ним и пуктіс. Татшӧм гӧна да ыджыд пеля понйыс сиктаныс эз на вӧв.
Зонка босьтчис сійӧс велӧдны, мед быдторсӧ кутіс вӧчны, кӧзяиныслысь кывзысьны. Кӧть батьыс эз тшӧкты, но гусьӧникӧн пыртліс понписӧ сарайысь, кӧні сійӧ оліс дом йылын. Ӧтчыд, буретш вӧлі велӧдӧ Лапъяпельӧс, пырис батьыс. Первойсӧ Ванюш повзис, но гӧгӧрвоис петкӧдлыны батьыслы, мый понпиыс кужӧ, горӧдіс нёль кока ёртыслы:
— Лапъяпель, сет гӧлӧс!
И кычипи сетіс гӧлӧс.
— Лапъяпель, вод!
И кычипи водіс.
— Лапъяпель, места!
И кычипи пуксис ӧдзӧсдорса гӧгрӧс джодждӧра вылӧ. Батьыс небзьыштіс:
— Ичӧт, а кывзысьӧ. Мед инӧсь олӧ.
Ӧтитор падмӧдіс: понпи, кор кольліс ӧтнас, ёна тявзіс сарайын, а пыр аскӧдыс кыскавны Ванюшлы деливӧ жӧ вӧлі. Лапъяпель либӧ ылӧ сыысь пышйыліс, либӧ мудзліс да ковмыліс ю дорысь или вӧрысь ки вылас гортӧдз вайны. Дженьыд кокнас сямыс котравнысӧ эз вӧв.
А зонпоснилы Ванюш ошйысис, мый понпиыс сылӧн овчарка. Абу на аддзылӧмаӧсь татшӧм пемӧстӧ да эскисны. Но эскӧмныс бырис, кор ӧтчыд сылы ӧти зонка кампет пыдди шыбитіс куйӧдтор, и Лапъяпель тшапнитіс дука ёкмыльсӧ вомас. Ок и ваксисны ёртъясыс. Сіт сёйысьӧн Лапъяпельсӧ нимтісны.
Ванюш скӧрмис понпи вылӧ, босьтіс бедь да лыйис сылы. Лапъяпель лёк ногӧн тявӧстіс, вешйис бокӧ да чуймӧмӧн видзӧдліс кӧзяин вылас. Но Ванюш котӧртіс гортас. Мед понйыс эз вӧтчы, пыр лыйліс изйӧн.
Мамыс казяліс ӧтнаслысь локтӧмсӧ. Ванюш висьталіс, мыйын делӧыс. Мамыс скӧрмис:
— Со тэ кутшӧм вӧлӧмыд. Лапъяпельыд ӧд ичӧт на, унатор оз гӧгӧрво, а тэ пырысь-пыр тӧлксялӧм виччысян. Мун да ӧні жӧ вайӧд гортӧ.
Но корсьӧм пыдди Ванюш дзебсис керка сарайӧ, а сэсся шуис, мый понйыс эз сюр.
Аддзисны Лапъяпельӧс сӧмын коймӧд луннас кильчӧ пос улысь. Ӧдва нин лолаліс. Нуисны ветеринар дорӧ.
— Абу нин олысь, — шуис сійӧ, — лун кык сайын, тыдалӧ, мыйкӧ сёйӧма да пагалӧма.
Сюйисны Лапъяпельлы укол, но понпи нинӧмсӧ нин эз кыв.
Регыд и лолавнысӧ дугдіс. Мама-пиа тубыртыш-тісны понписӧ рузумӧ, пуктісны ичӧт ящикӧ да нуисны вӧрӧ. Дзебисны пожӧм вужля улӧ. Сэки Ванюш гӧгӧрвоис: Лапъяпель некор нин оз нюлышт сылысь нырсӧ. И сэтшӧм забеднӧ лои, мый вӧр пасьталаыс бӧрддзис.

1. Мыйла висьтыслӧн нимыс «Лапъяпель»?
2. Кутшӧм ним нӧшта позьӧ сетны висьтыслы?
3. Мый тэ верман висьтавны Ванюш йылысь?
4. Кыдзи эськӧ тэ вӧчин зонка местаын?
5. Эм-ӧ тэнад гортса пемӧс?

36 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да гӧгӧрвоӧд налысь вежӧртассӧ.

1. Бур ёрткӧд быдлаын лӧсьыд овны. 2. Выль ёртъястӧ аддзы, а важтӧ эн вунӧд. 3. Дзонь гӧликтӧ чегны сьӧкыд. 4. Бур керӧмысь омӧль оз ло.

37 удж. Гиж неыджыд висьт радейтана пемӧс йылысь.

Заводит тадзи: Менам эм радейтана пон. Нимыс сылӧн ...

38 удж. Лыддьы да тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Гиж колана шыпасъяс содталӧмӧн.

1. Кӧзяинкӧд ёртасьӧ,
Овмӧс видзӧ.
Олӧ кильчӧ улын,
Читкыль бӧжыс вылын.
2. Мичаник кузь усъяса,
Сёйны сетан,
Сьывны кутас.
3. Бордъя, а оз лэбав, коктӧм, а ветлӧдлӧ.
4. Зэв уна пинь, а нинӧм оз сёй.
5. Китӧм-коктӧм, ӧшинь улын шутьлялӧ, дзиръя восьтӧ.

39 удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.

1. Ванюш мамыскӧд ветліс карӧ
2. Сэтысь найӧ вайисны ичӧтик кычипиӧс
3. Кычипилы зонка пуктіс Лапъяпель ним
4. Ванюш босьтчис велӧдны Лапъяпельӧс кывзысьны кӧзяинлысь
5. Ичӧт понпи ӧдйӧ велаліс кӧзяин дорӧ

40 удж. Гиж «Лапъяпель» висьтысь медводдза юкӧнсӧ да визьнит і да э шыпасъяса кывъяс.

41 удж. Гиж і да э шыпасъяс содталӧмӧн.

Сійӧ ветлӧ тэкӧд тшӧтш,
Либӧ видзӧ горттӧ.
Бӧрӧн лыддян: овлӧ век
Мышкас туй выв мортлӧн.

42 удж. Лӧсьӧд і да э шыпасъяс содталӧмӧн кывъяс да гиж.

43 удж. Артмӧд кык да куим шыа слогъяссӧ ӧтлаӧдӧмӧн кывъяс.

Артмӧм кывъяснас думышт да гиж 4 сёрникузя.

44 удж. Гӧгӧрвоӧд кывъясысь э-е, і-и шыпасъяслысь гижанногсӧ.

Челядь, зіль, некор, дзоридз, шер, енэж, ӧні, небӧг, мелі, сійӧ, сэтӧр, лежнӧг.

45 удж. Гиж паныд вежӧртаса кывъяс.

Видза колян, шоныд гожӧм!
Видза олан, кыпыд ар!

46 удж. Лӧсьӧд серпас серти і да э шыпасъяса кывъяс пыртӧмӧн сёрникузяяс.

47 удж. Лыддьы кывбурсӧ сьӧлӧмсяньыд.

ЯГЫН ПЕТІС ДОНА ГОБ.

Усис лышкыд шоныд зэр,
Мыссьӧм вӧрлӧн вежсис сер.
Зэрӧй, зэрышт,
Сэсся коб.
Ягын петіс
Дона гоб.
Вӧрӧ мунны пестер дась,
Ельдӧг-рыжик аддзам тась.
Зэрӧй, зэрышт,
Сэсся коб.
Ягын петіс
Дона гоб.
Вӧзъяс миян яла яг
Солалан и пуан тшак.
Зэрӧй, зэрышт,
Сэсся коб.
Ягын петіс
Дона гоб.

1. Мыйла гижысьыс куимысь шуӧ: «Зэрӧй, зэрышт...»?
2. Гӧгӧрвоӧд медводдза кык сёрникузясӧ.
3. Висьтав, кутшӧм тшак чукӧртӧма вотчысь? Кутшӧм тшак тэ он босьт вӧрысь?
4. Аддзы да велӧд нӧдкыв тшак йылысь.

48 удж. Висьтав, кутшӧм кывсикасъясӧн лоӧны кывъясыс.

«Комиа-роча кывчукӧрысь» корсь коб кыввужъя кывъяс да тӧдмав налысь вежӧртассӧ.

49 удж. Артмӧд кывтэчасъяс зэр кывйӧн.

Помся зэрӧ, кисьтӧ кор,
Шонді ывлаӧ оз кор,
Татшӧмторйыс овлӧ кор?

50 удж. Комиӧд висьтсӧ.

УДИВИТЕЛЬНЫЙ ДОЖДИК.

— А я сегодня под дождиком был! — сказал ребятишкам Сеня.
— Сегодня дождика не было!
— Был дождик, был.
— Где?
— В бане.
— А, в бане?
— Да, в бане. Повернул папа кружок — закапал крупный, теплый, а потом горячий дождик. Я чуть-чуть не обжёгся. Повернул другой кружок, и хлынул дождик холодный, ледяной. Я весь съёжился. А потом пошёл дождик не горячий, не холодный, самый раз. Я спросил у папы, что это за дождик. Папа сказал — душ!

Кывсикасъяс вынсьӧдӧм.

51 удж. Лыддьы. Сет ним да гиж.

Паныдасяс дона гоб — жаль босьтнысӧ сійӧс: сэтшӧм мича, кыз кока. Том гӧрд гобтӧ аддзан — бара копыртчылан да нюмъёвтан сылы. И вотӧсӧн озыр овлӧ миян вӧрным. Медводз вотам мырпом, сэсся чӧдлач, гӧрд сэтӧр, оз, чӧд. Коді нӧ оз радейт ӧмидз, пув, сьӧд сэтӧр, турипув? И найӧ виччысьӧны миянӧс.

52 удж. Гиж висьтысь колана кывсикасъяс.

53 удж. Лыддьы да кут тӧд вылад.

КАРТУПЕЛЯ ТШАК.

Корйӧн пуӧм картупель весавны да вундавны торъяс вылӧ. Весавны сідзжӧ лук, мыськавны сійӧс да вундавны. Сэсся сэтчӧ жӧ содтыны вундалӧм сола тшак. Ставсӧ гудравны и кӧнтусь выявны.

1. Кутшӧм коми сёян-юан тэ тӧдан?
2. Лӧсьӧд гортсаясыдлы картупеля тшак.
3. Инды текстысь тӧдса кывсикасъяс.

54 удж. Вайӧд роч кывйысь лӧсялана шусьӧг.

1. Коді кыакӧд чеччӧ, сылӧн олӧмыс судзсьӧ.
2. Сёйӧмсьыд эн пов, а уджсьыд эн лӧгась.

55 удж. Сувтӧд юалӧм да гиж.

Серафим Алексеевич Попов — республикаса народнӧй поэт. Чужис Зӧвсьӧрт сиктын 1913 воын.
Война кадӧ дорйис Рӧдина. Сьӧкыда ранитчӧм бӧрын локтіс чужан муӧ, бурдӧдчис да заводитіс уджавны журналистӧн.
Гижысь воліс Коми мулӧн быд пельӧсӧ: из шом перъянінӧ, паськыд эрдъяса тундраӧ, ылі сиктъясӧ. Серафим Попов аслас кывбуръясын гижӧ ёртасьӧм, радейтчӧм да вӧр-ва йылысь.

Висьтав небӧгӧ видзӧдтӧг Серафим Попов йылысь.

ЗАРНИ ПАСЬКӦМӦН ПАСЬТАСИС ВӦР.

Зарни паськӧмӧн пасьтасис вӧр,
Мича тугъясӧн гӧрддзасис пелысь,
Дзодзӧг мӧдӧдчис лунвывлань бӧр,
Аддзан, енэжын нюжӧдчис кӧлысь.

Кыдзкӧ жаль меным прӧйдитӧм кад,
Мыйкӧ сьӧлӧмысь быттьӧкӧ воши...
Аддза, шогсян и тэ, менам сад,
Ассьыд киястӧ му бердӧ ӧшин.

Аски чечча да серӧкта друг:
Еджыд бисерӧн пужъялас мусӧ,
Кынмӧм веркӧса ичӧтик ты
Лоӧ сьӧлӧмлы дона да муса.

Веськодь лоӧ сэк джыджъяслӧн звӧн,
Тэрыб сырчиклӧн паръялӧм-лэбӧм.
Котӧрт туй кузя, кияснад ӧвт,
Медым дзодзӧгъяс лэбзьӧны, медым!

1. Кутшӧм мӧвпъяс чужтӧ кывбурыс?
2. Мыйла авторыслы жаль кольӧм кадыс?
3. Мыйла лоӧ дона да муса ичӧтик тыыс?
4. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан: «еджыд бисерӧн пужъялас мусӧ»?
5. Вӧч логическӧй ударениеяс да костъяс, велӧдчы сьӧлӧмсяньыд лыддьыны.
6. Петкӧдлы кывбур строка номъяссьыс ӧткодя шыалысь кывъяссӧ, рифмаяссӧ.
7. Велӧд кывбурсӧ.

58 удж. Артмӧд кадакывъяс да гиж.

59 удж. Содтав эмакывъяс дорӧ кадакывъяс.

1. Кутшӧм кывсикасӧн лоӧны артмӧм кывъясыс?
2. Лӧсьӧд тайӧ кывъяснас сёрникузяяс.

61 удж. Тӧдмав, кутшӧм кывсикасӧн позьӧ вежны тайӧ кывтэчасъяссӧ.

62 удж. Лыддьы да тӧдмав нӧдкывъяссӧ.

1. Гыжйыс ёсь, а ускыс кузь.
Ачыс мелі да сюсь.
Войнас кыйсьӧ, а оз узь.

2. Нырыс кузь и кокыс кузь,
Сувтас вутш бердӧ и узьӧ.
Веськодь сылы — ва кӧ нюрыс,
Нимыс лэбачыдлӧн ... .

3. Кузь бӧжа, сьӧд юра, еджыд морӧса.

Гиж да визьнит кывбердъяссӧ.

63 удж. Гиж С. Поповлӧн «Зарни паськӧмӧн пасьтасис вӧр» кывбурысь сьӧлӧм вылӧ воана юкӧнсӧ. Инды тӧдса кывсикасъяс.

Тима Вень чужис Эжва катыдса Помӧсдін сиктын. Семьяас вӧлі вит ныв да куим пи. Чоя-вока пиын Веня вӧлі нёльӧдӧн.
Веняӧс гижан уджас ышӧдіс дона чужан мусӧ радейтӧмыс. Кывбуръясас сійӧ сьыліс войвыв йылысь, нимкодясис шувгысь вӧр-ва мичлунӧн, велӧдіс радейтны уджач мортӧс.

Корсь гижысь йылысь содтӧд материал.

65 удж. Лыддьы висьтсӧ да сет сылы ним.

«И-ис... и-ис... ис-ис — и-и-ис...» — йӧжгылясьӧ-кынмӧ нин ва дорын истан. Асывъясын ыркнитлӧ, ваысь ру кыптӧ.
«Джив-дзав... джив-джив-джив!..» — Ок, джиянъяс нин кыпӧдчӧмаӧсь: чукӧрӧн-чукӧрӧн лэбалӧны, быдлаӧ пуксьӧны... Сёмайбырӧй тэ, гожӧмӧй, кольны тай, тыдалӧ, кутін!
«Клуук-куллук!.. Клуук-куллук!..» — мӧдӧмаӧсь эзысь юсьяс саридзӧ! Чӧлалӧ медводдза лым: ньӧжйӧник, ньӧжйӧ зэв усьӧ, быттьӧ артасьӧ: усьны-о не на пӧ няйт пемыд му вылас?

1. Кутшӧм лэбачьяс медводз казялісны арлысь матысмӧмсӧ?
2. Корсь сёрникузяяс, кӧні петкӧдлӧма арлысь воӧмсӧ.
3. Кыдзи кутан лыддьыны висьтсӧ?
4. Медбӧръя юкӧн серти лӧсьӧд серпас.

66 удж. Лӧсьӧд сёрникузяяс, медым сетӧм кывъясыс вӧліны подлежащӧйясӧн.

67 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд.

Гудрасьӧ тай, кымрасьӧ
Мича енэжыс.
Дзебсясьӧ нин, сайласьӧ
Югыд шондіыс.
Лӧньӧма тай, кушмӧма
Гажа расъясыс.
Бӧрддзӧма тай, бӧрддзӧма
Гӧгӧр ывлаыс...
Кольӧма тай, тыдалӧ
Шоныд гожӧмыд!
Воӧма тай, воӧма
Арся лунъясыс:
Лун-лун зэрласьӧ,
Войяс пемыдӧсь.

1. Кутшӧм сьӧлӧм кылӧм чужтӧ кывбурыс?
2. Мыйла авторыс кыкысь босьтӧма ӧти и сійӧ жӧ кывъяссӧ?
3. Кымын сёрникузя тайӧ кывбурас?
4. Аддзы сёрникузяясысь сюрӧса членъяссӧ да гӧгӧрвоӧд, кутшӧм кывсикасӧн найӧ лоӧны.
5. Велӧд кывбурсӧ.

68 удж. Артмӧд сетӧм кывъясысь шыпассӧ вежӧмӧн выль кывъяс.

69 удж. Корсь паныд вежӧртаса кывъяс.

70 удж. Лыддьы нӧдкывъясь. Инды нимвежтасъяс.

1. Уджала ме лун и вой,
Кӧть ог юлы ни ог сёй.
Кор тэд ковмас тӧдны кад,
Висьтавны ме сэки рад.

2. Зарни рӧма, быдмӧ ыбын,
Сійӧ эм кӧ — ставыс шань.
Сійӧс некор тэ эн шыбит,
Тайӧ донаторйыс ... .

3. Сытӧг эськӧ эз вӧв олӧм,
Мусӧ, васӧ сійӧ шонтӧ.
Сылӧн нюмйысь — тэныд долыд,
Тайӧ миян зарни шонді.

Сёрникузяын ӧтсяма юкӧдъяс.

71 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд рольяс серти.

Дзик на неважӧн пуяс сулалісны тшапа, ошйысьлісны асланыс мичлунӧн. Но воис ар, и налы лои гажтӧм. Пелысь пу да кыдз сулалӧны, варовитӧны.
— Мый нӧ, пашкыр кыдз, юртӧ лэдзӧмыд? — юаліс орччӧн сулалысь пелысь пу.
— Да кыдз нӧ он лэдз, ӧд быд лун вой тӧв лэбӧдӧ менсьым коръясӧс, регыд лоа дзик пасьтӧм.
— Эн шогсьы, муса чоюк. Локтас тулыс да, сэки бӧр пасьтасян мича турунвиж платтьӧӧн. Ме со ог шогсьы. Гӧрд розъяс менӧ дыр на гажӧдасны. Тӧв шӧрын на ме дінӧ воласны жоньяс да мукӧд лэбачьяс.

72 удж. Лыддьы сёрникузяяссӧ да вочавидз сетӧм юалӧмъяс вылӧ.

1. Сад йӧрын быдмӧны пашкыр кыдз да мича пелысь.
2. Челядь радейтӧны да мичмӧдӧны ассьыныс сиктсӧ.
3. Найӧ садиталӧны уличаяс пӧлӧн пуяс да дзоридзьяс.

1. Кымын подлежащӧй первой сёрникузяас? Кыдзи тӧдмалін найӧс?
2. Кутшӧм кывкӧд йитчӧны подлежащӧйясыс?
3. Аддзы мӧд да коймӧд сёрникузяясысь ӧтсяма юкӧдъяссӧ.
4. Кутшӧм членӧн найӧ лоӧны сёрникузяын?

Ӧтсяма юкӧдъяс вочавидзӧны ӧти сикас юалӧм вылӧ, йитчӧны ӧти и сійӧ жӧ кывкӧд, сёрникузяын лоӧны ӧти сикаса членӧн.

73 удж. Гиж да визьнит ӧтсяма юкӧдъяс.

Сьӧд вӧр шӧрын сулалӧ ӧти керка. Дозмӧръяс, таръяс да сьӧлаяс жбыръялӧны керка гӧгӧр. Тані и коли том кадыс да верстьӧ пӧраыс баблӧн.
Вӧр-ваыс вердіс сійӧс. Мусмисны баблы вӧрыс да ваыс.
Гежӧдика волывлісны сы дінӧ челядьыс да бабӧн шуысьясыс — внукыс да внучкаыс.

74 удж. Лӧсьӧд да гиж висьт, пырт ӧтсяма юкӧдъяс.

Отсӧг вылӧ юрнимъяс: «Школаса сад йӧр», «Арся лун», «Менам ёртъяс».

Ӧтсяма юкӧдъяс костын чутік.

75 удж. Лыддьы да инды ӧтсяма юкӧдъяссӧ. Висьтав, кыдзи найӧ йитчӧмаӧсь.

1. Арся луннад сизим пӧлӧс поводдя овлывлӧ: кӧдзӧ, тӧлӧдӧ, гартлӧ, гудралӧ, нетшкӧ, вывсянь кисьтӧ, увсянь чышкӧ. 2. Сентябрыд кӧдзыд, но озыр. 3. Гожӧмын вӧч додь, а тӧлын — телега.

1. Вижӧдӧ, гӧрдӧдӧ кыдз пу.

2. Арнас дас поводдя ӧти луннас: и чушкас, и пушкаа и кӧтӧдас, и мыськас.

3. Кык кӧч бӧрся вӧтчан, но некодӧс он кут.

4. Сизимысь мерайт, а ӧтчыд вунды.

Висьтав ӧтсяма юкӧдъяс костын пасъяс пуктӧм йылысь.

76 удж. Велӧд да гиж небӧгӧ видзӧдтӧг.

Октябрь бӧрысь ноябрь тӧлысь
Локтӧ еджыд пасьӧн пыр.
Вевттьӧ муяс, дорӧ юяс,
Зонпоснилы дасьтӧ кыр.

Аддзы схемалы лӧсялана сёрникузя да висьтав, кутшӧм членӧн сёрникузяын лоӧны ӧтсяма юкӧдъясыс.

77 удж. Вайӧд матын вежӧртаса кывъяс.

78 удж. Лӧсьӧд схемаяс серти сёрникузяяс. Гиж чутік содталӧмӧн.

79 удж. Лыддьы кывбурсӧ. Инды ӧтсяма юкӧдъяс.

Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын,
Деревняысь петі,
Новлі чорыд, сера дӧрӧм,
Визя гач да кӧті.
Муртса сувті ас кок йылӧ,
Удж пыр меным вичмис:
Зыбка дорын ӧввӧ сьывны,
Ичӧт кага видзны.

Мый верман висьтавны Нёбдінса Виттор йылысь?

80 удж. Лыддьы текстсӧ сьӧлӧмсяньыд, гӧлӧс вежлалӧмӧн.

ЖОВПУ — ЙӦЗӦС БУРДӦДЫСЬ.

Матыстчӧ тӧв. Муяс да видзьяс вевттьысисны еджыд шебрасӧн. Войяснас трачкӧдчӧ кӧдзыд.
Но арыслӧн мичлуныс эз на быдлаын быр. Вот град йӧрын сулалӧ некымын жовпу. Быд вожйын ӧшалӧны чим гӧрд розъяс. Тусьясыс гырысьӧсь, ылӧдз тыдалӧны.
Жов — аслыспӧлӧс пу. Сійӧ йӧзӧс бурдӧдысь быдмӧг. Тайӧ пуыс отсалӧ налы, кодъяслӧн тшӧкыда висьӧ сьӧлӧмыс, юрыс. Жов кокньӧдӧ кызӧдӧмысь, бурдӧдӧ пежасьӧм дойяс.
Коми йӧз важысянь тӧдӧны тайӧ пуыслысь коланлунсӧ да мичлунсӧ, оз чегъявны, оз керавны сійӧс.

1. Вайӧд паныд вежӧртаса кывъяс.

2. Быд юкӧнлы сет ним, висьтав ас кывйӧн.
3. Гӧгӧрвоӧд гижанногсӧ тӧдчӧдӧм кывъяслысь.
4. Инды сёрникузяяссьыс ӧтсяма юкӧдъяссӧ.

81 удж. Лыддьы да гиж. Пуктав колана пасъяс.

Миян боръясын да вӧръясын быдмӧ уна бурдӧдчан турун: катшасин лапкор пув кор лежнӧг уразнӧй. Нывкаяс да зонкаяс чукӧртӧны найӧс лекарство вӧчӧм вылӧ. Челядь ёна отсасьӧны аптекалы.

Визьнит ӧтсяма юкӧдъяссӧ.

82 удж. Лыддьы сьӧлӧмсянь, гӧлӧс вежлалӧмӧн.

Ар кӧ нин воис-а?
Унмовсьӧ ывла выв, ланьтӧ:
Эштіс пӧ, тырмас пӧ, шань пӧ...
Ӧтнасӧн коз пу да пожӧм
Казьтылӧ пӧсь кисьтан гожӧм.
Му вылыс ланьтӧма чӧв,
Шыасьлас сӧмын вой тӧв.

1. Мыйла поэт шуӧма: «Унмовсьӧ ывла выв, ланьтӧ»?
2. Кыдзи гӧгӧрвоан: «Эштіс пӧ, тырмас пӧ...».
3. Мыйла шуӧма: «пӧсь кисьтан гожӧм»?
4. Серпасав кывбурын висьталӧмторсӧ.
5. Кывбурысь аддзы ӧтсяма юкӧдъяса сёрникузяяс.

— Алло! Тайӧ Коля? Видза олан, Коля! Тайӧ Юра. Ваня вокыд гортад?
— Абу.
— А кӧні?
— Сійӧ муніс батьыскӧд дача вылӧ. Найӧ кӧртавлӧны тӧв кежлӧ кустъяс.
— А тэ мый вӧчан?
— Ме лыддя «Би кинь» журналысь висьт.
— Став бурсӧ.
— Аддзысьлытӧдз.

83 удж. Сёрникузяясысь артмӧд висьт да гиж. Пуктав колана пасъяс. Сет висьтыслы ним.

Сійӧ лэптіс юрсӧ кыскыштіс нырнас сынӧдсӧ да заводитіс кывзысьны.
Туй вылӧ петіс йӧра.
Ок, кутшӧм сійӧ шыльыд да ён.
Вӧрса пемӧс вӧлі сэтшӧмӧн, кутшӧмӧн Коля аддзыліс сійӧс серпас вылысь: ыджыд юра кузь кока мича сюра пельсӧ чургӧдӧма водзлань.

84 удж. Комиӧд гижӧдсӧ.

Висьтав, кыдзи лэбӧны чикышъяс, турияс да дзодзӧгъяс.

Чикышъяс лэбӧны ... .
Турияс лэбӧны ... .
Дзодзӧгъяс лэбӧны ... .

Отсӧг вылӧ кывъяс: чукӧрӧн, пельӧсӧн, сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн.

Став лэбачьяссьыс медӧдйӧ лэбалӧны дзодзӧгъяс. Найӧ весиг ордйӧны пассажирскӧй поезд. Часӧн лэбӧны 88 километр.

85 удж. Лӧсьӧдчы да гиж изложение.

Пуксис сёр ар. Кӧдздӧдіс. Едждісны пуяс, дзормисны, быттьӧ пӧрысьмисны.
Ю тупкысис клянича кодь йиӧн. Сы пыр тыдалӧ быд из, быд турун сі. Оз нин кыв юлӧн сьылӧмыс.
Регыд сійӧ шебрасяс еджыд эшкынӧн. Гажа тулысӧдз, сӧстӧм юӧй!

1. Кымын юкӧн тайӧ висьтас?
2. Сет висьтыслы ним.
3. Лӧсьӧд план да гиж.

КОМИ МУ ДА СЫЛӦН НИМАЛАНА ЙӦЗ

ЧУЖАН МУӦЙ МЕНАМ.

... Муса ас чужан кывйӧй! Ёна жӧ нин менам тэысь гаж быри. Коркӧ нӧ кывла ог нин тэнӧ ас пельӧн, шула ог нин ас вомӧн тэнсьыд, коми сёрнилысь, дона кывъястӧ?
Кутшӧм гажа, кутшӧм долыд вӧлӧма ас муад овнытӧ. Сӧмын тай сійӧс казялан горттӧ эновтӧм бӧрын. Быдтор тай гортладорсьыд тэнӧ вӧрзьӧдӧ, ставыс муса кажитчӧ.
Дзолядырсяыд дум вылад усьӧ.

1. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан: «гаж быри»?
2. Тӧдчӧд, кыдзи гижысьыс радейтӧ ас чужан мусӧ да чужан кывсӧ.

ЧУЖАН МУ.

Мыйла миянлы зэв дона
Вӧр и эзысь ю?
Быдӧн радейтӧ зэв ёна
Ассьыс чужан му.

Зарни шонді сійӧс шонтӧ,
Мыськӧ югыд зэр.
Медым дзоридзавны пондас
Миян войвыв эрд.

Тайӧ му вылас зэв шуда
Лоас ныв и пи.
Сійӧс, донаӧс, пыр кутас
Видзны миян ки.

1. Вочавидз С. Поповлӧн юалӧм вылӧ аслад кывъясӧн.

2. Босьт тӧд вылад тайӧ шусьӧгъяссӧ.

Ас муыд — рӧднӧй мам.
Ас вӧр-ваад быд пу нюмъёвтӧ.
Йӧз муын шудтӧ он аддзы.

Эмакыв пытшкын эмӧсь нарицательнӧй да ас нимъяс.
Нарицательнӧй нимъяс: ю, кар, зонка, турун, куран да с. в.
Ас нимъяс: Светлана, Ольга, Дима, Валеев Ваня, Роман Николаевич, Илля Вась; Сыктывкар, Кослан, Эжва, «Би кинь» да с. в.

Эмакывъяс вежласьӧны лыд серти.

88 удж. Содтав ас нимъяс да гиж.

Ме ола ... . Карсянь (сиктсянь) неылын эм ... сикт (грезд). Сэні визувтӧ ... ю.

89 удж. Лыддьы. Гиж да визьнит ас нима эмакывъяс.

Печора, Эжва, Мозын — Коми муын медся гырысь юяс.
Джеджим Пармасянь заводитӧ ассьыс кузь туйсӧ Эжва ю. Сійӧ визувтӧ асыввывсянь рытыввылӧ. Эжва — Севернӧй Двиналӧн вож. Эжвалӧн ичӧтджык чойясӧн лоӧны Сыктыв да Емва юяс. Эжва шуйга берег вылын, Сыктыв ю усянінын, сулалӧ Сыктывкар — Коми Республикалӧн юркар.

90 удж. Артмӧд нарицательнӧйысь ас нима эмакывъяс.

паськыд ыб
би кинь лэбӧ
ыджыд видз

91 удж. Ворсӧм «Кутшӧм ним оз лӧсяв?»

Торйӧдан пасъяс.

92 удж. Лыддьы висьтсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

ПЕРЫМСА СТЕПАН.

Тайӧ мортыс овліс квайтсё во сайын. Оз помнитны сійӧс весиг сё арӧса пӧльяс да пӧчьяс.
Сэки миян Эжваным вӧлі паськыдысь-паськыд, джуджыдысь-джуджыд. Пармаын быдмис сук вӧр. Сэні олісны быдсяма зверь-пӧткаыс. Юяс да тыяс вӧліны зэв озырӧсь чериӧн.
Коми войтырлӧн пӧль-пӧчьясыс вӧравлісны, кыйлісны чери, вотлісны тшак-вотӧс, чукӧртлісны бурдӧдчан турунъяс, быдтылісны сю. Парманым вердліс найӧс яя сёянӧн, пасьтӧдліс шоныд паськӧмӧн.
Эжваным аслас вожъясӧн шусис Пермь Вычегодскӧйӧн. Быд сикас озырлуныс вӧлі тайӧ му вылас. Но эз вӧв анбур, эз вӧвны шыпасъяс.
Йӧз эз кужны гижны.
Сюсь, вежӧра да тӧлка зонка волывліс коми йӧз ордӧ ыджыд батьыскӧд. Том морт казяліс, мый тані олысь йӧзсӧ кыскӧ грамотаӧ. И сэк Степан думыштіс лӧсьӧдны Пермь Вычегодскӧйын олысьяслы анбур.
Буретш таысь коми войтыр кутіс шуны ассьыныс медводдза велӧдысьсӧ Перымса Степанӧн. Кувсис сійӧ 1396 вося апрель 26 лунӧ (важ календарь серти). Дзебисны Степанӧс Москваса Кремльӧ.

1. Мый вӧчлісны коми войтырлӧн пӧль-пӧчыс?
2. Кыдзи шусьыліс сэки Эжва аслас вожъясӧн?
3. Мыйла Степанӧс шуисны Перымса Степанӧн?

93 удж. Тӧдмась Перымса Степан анбурӧн. Гиж анбур отсӧгӧн кывъяс: азбука, небӧг, школа.

94 удж. Инды «Перымса Степан» висьтысь эмакывъяс. Сувтӧд кывъяссӧ уна лыдӧ да гиж.

95 удж. Гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяслысь вежӧртассӧ.

1. Бур вӧчӧмыд кык олӧм олӧ.
2. Бурторйыд оз кув, а лёкыд вошӧ.

96 удж. Инды ӧтсяма юкӧдъяса сёрникузяяс да гиж.

БЫДӦНЛӦН АСЛАС УДЖ.

Костя велӧдчис лыддьысьны. Ӧтчыд сійӧ кутіс Шарикӧс. Ныр улас пуктіс небӧг да шуис: «Шарик, лыддьы, мый татчӧ гижӧма!» Шарик исыштіс небӧгсӧ, паськӧдліс вомсӧ да бергӧдчис мӧдарӧ.
«Абу пӧ менам удж небӧгъяс лыддьыны. Ме керка видза, ур да дозмӧр увта, а тэ ачыд бурджыка велӧдчы лыддьысьны».

97 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд.

ВИДЗӦЙ ЧУЖАН МУ.

Дыр нин вӧрын камгӧ черыс,
Дыр нин кывтӧ юӧд кер.
Этша уялӧ нин чери,
Этша котралӧ нин зверь.

Оз нин волы сэтшӧм олӧм,
Медым парма вӧлі тыр.
Кольӧмсӧ кӧть видзны колӧ,
Медым ӧтитӧг эз быр.

1. Инды кывбурысь медводдза нёль сёрникузясьыс сюрӧса членъяссӧ да гиж.

Вӧч тадзи: Черыс камгӧ.

2. Корсь эмакывъяс. Сувтӧд найӧс уна лыдӧ да гиж.

98 удж. Содты кывъясас чорыд либӧ небыд пас да гиж. Тӧдчӧдӧм кывъяснас лӧсьӧд сёрникузяяс.

99 удж. Артмӧд серпасъяс серти висьт. Сет ним.

1. Мый вӧчӧны кер лэдзысьяс вӧрын?
2. Кытчӧ нуӧны вӧрсӧ?
3. Кӧні вӧчӧны бумага?
4. Мый лэдзӧны типографияын?
5. Мыйла велӧдчысьлы колӧ небӧг?

101 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм кывъясыслысь гижанногсӧ.

Лым кодь еджыд теплоход катӧ Эжваӧд.
Ытва кытсюрӧ кырӧдӧма крут нӧрыссӧ, кыдзьяс да пипуяс нёровтчӧмаӧсь валань, плеть кодь вужъясыс чурвидзӧны. Ва улынӧсь ластаяс да сёнъяс, лыа кӧсаяс. Эжва пӧлӧн быдмӧны пашкыр бадьяс, найӧ ылісяньыс кажитчӧны турун ледзьясӧн. Бадьяс да видзьяс сайын — тшем вӧр.

КОМИ МУЫН МЕДВОДДЗА ШКОЛА.

— Пӧль, а — пӧль! Висьтав, кор Коми муын воссис медводдза школа.
— Он ӧмӧй тӧд? Сідзкӧ, кывзы.
Тайӧ вӧлі квайт нэм сайын. Локтіс сэки Эжва кывтыдӧ Роч муысь Степан. Ачыс сійӧ вӧлі Устюгысь. Дыр кад чӧж манакаліс Ростовса манастырын. Тані сійӧ подулаліс коми войтырлысь кыв тэчасногсӧ да шуис лӧсьӧдны анбур.
Степан шыӧдчис Роч муын Христослы эскысьяслӧн став вичкоясӧн веськӧдлысь Герасим дорӧ. Сійӧ копыртчыліс Москваса князьлы. Сэки Роч муын веськӧдліс Дмитрий Донской.
Князь кырымаліс Ылі Войвыв муясӧ манакӧс мӧдӧдӧм йылысь грамота. Тадзи Степан воис Коми муӧ. Сёрӧнджык сійӧс кутісны шуны Перымса Степанӧн.
Емва ю бокын Степан кыпӧдіс вичко, а сэсся восьтіс Коми муын медводдза школа. Тані босьтчисны велӧдны чужан кыв. Перымса Степан комиӧдіс медводз «Бур кӧсйысьӧм» небӧг.

1. Коді сійӧ Степаныс?
2. Мыйла Перымса Степан локтіс 14 нэмын Коми муӧ?
3. Висьтав сикт нимсӧ, кытчӧ Степан медводз кыпӧдіс вичко?
4. Висьтав пӧльлысь висьтсӧ аслад бать-мамлы да чой-воклы.

103 удж. Велӧд да висьтав небӧгӧ видзӧдтӧг.

1. Велӧдчытӧгыд мортӧ он во.
2. Небӧг — медбур ёрт.

104 удж. Гиж эмакывъяссӧ уна лыдын.

Артмӧм кывъяснас лӧсьӧд 3-4 сёрникузя.

105 удж. Серпас серти лӧсьӧд висьт да гиж.

Кывбӧра эмакыв вынсьӧдӧм.

Зонка пукаліс пызан сайын. Друг казяліс пӧльыслысь пырӧмсӧ да котӧртіс сы дорӧ.
— Пӧль, тӧдан-ӧ мыйкӧ Питирим Сорокин йылысь?
— Тӧда неуна. Сійӧ вӧлӧма Туръя сиктысь да лоӧма нималана мортӧн.
— А ме талун урок вылын тӧдмалі, мый Питирим Сорокинлӧн ичӧтдырыс вӧлӧма зэв сьӧкыдӧн. Сійӧ водз кольӧма мамтӧг.
— Да, Ӧльӧксан, сідзи и эм. А кынӧмпӧтсӧ перйӧма батьыскӧд ӧтвылысь вичко вевтъяс да пытшкӧссӧ мичмӧдӧм помысь. Питирим Коми муын олӧма дас вит арӧдз.
— Пӧльӧ, а велӧдысь нӧшта висьталіс, мый Питирим Сорокин олӧма да уджалӧма Америкаын.
— Да, пиук, сійӧ вӧлӧма учёнӧйӧн да гижысьӧн.

Инды сёрниысь кывбӧра эмакывъяс да вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.

107 удж. Гиж сетӧм кывтэчасъясӧн сёрникузяяс.

школа дорын, коз улын, кильчӧ бокын, лабич вылын, керка весьтын, пуяс сайын

108 удж. Лӧсьӧд серпас серти кывбӧра эмакывъяс пыртӧмӧн неыджыд висьт.

109 удж. Лыддьы да висьтав аслад кывйӧн.

МЕДВОДДЗА КОЗИН.

Менам медводдза велӧдысьӧн вӧлі Римъя грездысь нывбаба. Сійӧ гортас велӧдіс челядьӧс лыддьысьны, гижны да артасьны.
Тані меным бура велӧдчӧмысь сетісны олӧмын медводдза козин. Тайӧ вӧлі кампет гартыштан кышӧд. Пыр на быттьӧ аддза сэтчӧ серпасалӧм турунвиж грушасӧ. Кутшӧм долыд вӧлі сьӧлӧм вылын! Радпырысь петкӧдлі сійӧс гортсаяслы да ӧшӧді кампет кышӧдтӧ енув пельӧсӧ образъяскӧд орччӧн.

1. Мыйла висьтсӧ шуӧма «Медводдза козинӧн»?
2. Инды мӧд сёрникузясьыс ӧтсяма юкӧдъяс.

110 удж. Инды кывъясысь кыввужсӧ. Висьтав, мыйӧн торъялӧны ӧти кыввужъя кывъясыс ӧта-мӧдсьыныс.

Урок вылын велӧдысь юӧртіс Каллистрат Жаков чужанінӧ аскиа экскурсия йылысь.
Ӧньӧ гортас восьтіс небӧг да кӧсйис водзвыв тӧдмасьны Жаковлӧн олан туйӧн. Зонка чуймис! Вӧлӧмкӧ Каллистрат Жаков чужӧма сэні, кӧні олӧ Оньӧ, Давпонын.
Семьяас Каллистрат чужлӧма дас ӧтикӧдӧн. Зонкалӧн олан туйыс вӧлӧма сьӧкыдӧн. Но сюсь вежӧра морт лоӧма нималана гижысьӧн да философӧн. Сійӧ гижӧма мойдъяс, кывбуръяс да висьтъяс.

112 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ да гиж.

1. Кутшӧм гижысь йылысь тӧдмаліс Ӧньӧ?
2. Кӧні чужлӧма Каллистрат Жаков?
3. Кутшӧм мортӧн сійӧ лоӧма?

Инды сёрникузяясысь сюрӧса членъяссӧ.

Лӧсьӧд 2-3 сёрникузя.

114 удж. Лыддьы рольяс серти.

Тӧв. Давпон весьтын дзирдалӧ тӧлысь. Пукалам Опонь ёрткӧд да видзӧдам кельыд чужӧмбана тӧлысь вылӧ. Меным куим арӧс, Опоньлы — сизим.
— Кӧсъян, — шуӧ сійӧ, — ме тэныд тӧлысьсӧ вузала сакар торйысь.
— Тэнад мӧй тӧлысьыс?
— Менам. Кая керка вылад да босьта.
Лэччылі гӧбӧчӧ да вайи куим сакар тор. Сэсся петім ывлаӧ.
— Кай керка вылас дай босьт тӧлысьсӧ, со кутшӧм матын, — шуис Опонь.
— Ме ог вермы!
— Но сідзкӧ аски локта да вая тэныд тӧлысьсӧ.

1. Висьтав, мый тэ тӧдмалін К. Жаков йылысь.
2. Висьтав гижанногсӧ торйӧдӧм кывъяслысь.
3. Инсценируйтӧй висьтсӧ.
4. Уськӧд тӧд вылад теш да висьтав ёртыдлы.

115 удж. Лыддьы да сет висьтыслы ним.

Арнас Опонькӧд пырим велӧдчыны. Училищеным — сикт шӧрын куим ӧшиня керка. Велӧдысьыс — сьӧд синма да кузь кӧсаа Феоктиста Ивановна Забоева. Сійӧ юаліс:
— Мый тэ, Каллистрат, тӧдан?
— Ме унатор тӧда, — ошйыся, — молитвенник, часослов, умножение таблица, юклыны сюрсӧдз, содтавны да чинтавны!
— Уна тӧдан. А мыйла школаас локтін?
— Кӧсъя тӧдны, мый сэтшӧм пуыс, шондіыс? Локті зырянскӧй молитваяс тӧдмавны.
— Сідзкӧ, пуксьы лабич вылас.
 
1. Лыддьы висьтсӧ рольяс серти.
2. Висьтав зонкалӧн школаӧ медводдзаысь воӧм йылысь.

Сложнӧй эмакыв.

116 удж. Лыддьы да висьтав рочӧн.

Корсь серпас вылысь сложнӧй эмакывъяс.

Некымын кыввужйысь артмӧм эмакывъяс шусьӧны сложнӧйясӧн.

Вежӧраныд сюйӧй,
Вӧрӧд ветлігмоз,
Бурдӧдчыны туйӧ
Весиг сьӧлаоз.
Шогмӧ пӧлӧзнича,
Бур и катшасин.
Синнытӧ моз видзӧй
Ассьыд чужанін.

1. Инды сложнӧй эмакывъяс.
2. Кутшӧм бурдӧдчан турун тэ тӧдан?

118 удж. Содты лӧсялана сложнӧй эмакывъяс да гиж.

Турун нимъяс
Вотӧс нимъяс
Тшак нимъяс
Пу нимъяс
Сёян нимъяс

Уськӧд тӧд вылад вежтаса нимъяс.

119 удж. Гиж да содтав вежтаса нимъяс.

Сложнӧй эмакыв гижанног.

120 удж. Артмӧд сложнӧй эмакывъяс. Висьтав налысь гижанногсӧ.

121 удж. Висьтав, мыйла тадзи шуӧны.

122 удж. Лыддьы. Чутъяс местаӧ содтав колана кывъяс.

Каникул дырйи ми ветлім экскурсияӧн Куратов сиктӧ. Сыктывкарсянь ми мӧдӧдчим лунвылӧ. Миянлы паныдасьлісны сиктъяс: ... , ... , ... . Важӧн Куратов сикт шулісны Кебраӧн.
Кебра сиктын чужлӧма коми поэт Иван Алексеевич Куратов. Бать-мамыслӧн вӧлӧма ӧкмыс ныв-пи. Иван чой-вок костас медся ичӧт.
Гижысь зэв ёна радейтіс ассьыс чужан мусӧ, чужан кывсӧ. Иван Куратов гижліс:
«Тайӧ муса кылӧн
Чой-вок сёрнитӧны,
Тайӧ кылӧн меным
Ай-мам бурсиӧны!»

1. Висьтав, мый тэ тӧдан И. А. Куратов йылысь?
2. Текстысь аддзы сложнӧй эмакывъяс. Кыдзи найӧ гижсьӧны?

123 удж. Артмӧд визь пыр гижсьысь сложнӧй эмакывъяс да гиж.

124 удж. Тӧдмав да гиж артмӧм кывъяс.

Артмӧд кывъяснас сёрникузяяс.

125 удж. Гиж вӧр-ваӧ ветлӧм йылысь висьт. Пырт сэтчӧ сложнӧй эмакывъяс.

126 удж. Сьӧлӧмсяньыд лыддьы кывбуръяссӧ.

Мамыд — сійӧ шонді,
Пӧсь сьӧлӧмнас шонтӧ.
Мамыд — югыд кодзув,
Туйтӧ индӧ водзӧ.
Мамлысь мелі кывсӧ,
Ныв-пи, шаня кывзӧй.

АКАНЬЛЫ СЬЫЛАНКЫВ.

Маша аслас «кагалы» —
Веж юрсиа аканьлы —
Сьылӧ сьыланкыв:
«Узь жӧ, менам кагаӧй,
Сьӧд синкыма аканьӧй,
Унмовсь, ичӧт ныв!»

1. Велӧд сьӧлӧм вылӧ воӧм кывбурсӧ.
2. Инды сложнӧй эмакывъяс.

127 удж. Лыддьы мойдсӧ рольяс серти.

КАТША: Катша-катша, китш-котш...
УР: Мый нӧ, Катша, вӧр пасьталаыс горзан?
КАТША: Талун менам чужан лун!
УР: Но, чолӧмала! Со тэныд козинтор.
(Сетӧ уртшак.)
КАТША: Катша-катша, китш-котш...
(Котӧртӧ пон).
ПОН: Ув! Ув! Мый тэ китшкан?
КАТША: Шудалун менам талун, чужан лун!
ПОН: Чолӧмала сідзкӧ тэнӧ мича дзоридзӧн!
КАТША: А кутшӧм нӧ тайӧ дзоридз?
ПОН: Тӧдмав! Еджыд рӧма, кольквиж бугыля. КАТША: Да тайӧ катшасин! Кывзы, а ме — катша. ПОН: А ме Катшыс!
КАТША: Катшасин! Катша! Катшыс! А ми ӧти рӧдвуж котыр!
ПОН: Да, да! Сідзи и эм.

1. Инды мойдысь сложнӧй эмакывъяс.
2. Мыйла катша, катшасин да Катшыс ӧти рӧдвуж котырысь?

128 удж. Лыддьы да инды ӧткодь кыввужъя кывъяссӧ.

... Миян сьӧд пон ой-ой скӧр.
Катшаяслы оз сет йӧр.
Бӧжыс легӧ — сямыс крут.
Плешкас паськыд еджыд чут.
Татшӧм понтӧ важысянь
Шулӧмаӧсь Катшысӧн.
Катша, Катшыс, катшасин —
Лэбач, пон да дзоридз ним.
Ӧти кыввуж аддзам тась.
Коді тӧдӧ? Мыйла тадз?

Эмакыв вынсьӧдӧм.

129 удж. Помав сёрникузяяссӧ.

130 удж. Лыддьы уджлысь первой юкӧнсӧ. Корсь мӧд юкӧнсьыс сёрникузяяслысь помсӧ.

1. Петялы эз тырмы 5 шайт небӧг вылӧ, и сійӧ корис ёртыслысь удждывны.
Колялы вӧлі жаль сьӧмыс, сійӧ букыштчис.
А бӧрыннас детинкалы лои яндзим, сійӧ гӧрдӧдіс да петіс лавкаысь.

131 удж. Лӧсьӧд схемаяс серти кывъяс.

132 удж. Лыддьы А. Мишариналысь кывбурсӧ.

Парма шӧрысь
Козъя вӧрысь
Босьтӧ туйсӧ ичӧт ёль.
Сюмӧд чибльӧг
Сійӧс видлӧ,
Вылас усьлӧ гежӧд коль.
Енэж ясыд —
Кодзувъясӧн,
Ворсӧ сылӧн чужӧмбан
Тӧлысь лыбӧ,
Ваас кыбӧ
Вӧр-ваыслӧн рӧмпӧштан.
Висьтав тӧдчӧдӧм кывлысь артманногсӧ.

133 удж. Лыддьы. Лӧсьӧд юалӧмъяс.

Пожӧма ягъяс, кыддза расъяс дорті шливгӧ-визувтӧ Висер ю. Ыджыдвидз сикт пукалӧ Висер веськыд бокын. Тайӧ нимсӧ сетлӧмаӧсь паськыд видзьяс понда. Ыджыдвидз сиктын и чужис тӧдса гижысь Александра Петровна Мишарина.

134 удж. Висьтав, мый серпасалӧма? Кывъяссӧ сувтӧд уна лыдын.

КОМИ ПАРМАЫН ТӦВ

Эмакывлӧн падеж суффиксъяс.

МЕДВОДДЗА ЛЫМ.

Тӧрыт на ӧд енэж бӧрдіс,
Гӧгӧр вӧлі сьӧд.
Асыв быттьӧ синмӧс пӧртіс,
Ывласӧ эг тӧд.

Пашкыр гӧна еджыд руӧн
Шебрасьӧма му.
Ӧшинь улын еджыд руӧн
Шаллясьӧма пу.

Кытысь чужис татшӧм дивӧ?
Тӧрыт на эз вӧв.
Шемӧсмӧма ичӧт Ивӧ:
Гашкӧ, воис тӧв?

1. Тӧд вылад уськӧд кывъяс: дадь, чой, лым морт, бушков, вой тӧв, тӧлын, кодзув, кӧдзыд.
2. Ертыдкӧд сёрнит лым усьӧм йылысь.

136 удж. Гиж сёрникузяяссӧ.

Уси кӧч гӧн кодь небыдик лым. Керка вевтъяс, туйяс, пуяс вевттьысисны лымйӧн. Челядь радлісны медводдза лымлы.

Торйӧдӧм эмакывъяс дорӧ сувтӧд юалӧмъяс да инды суффиксъяссӧ.

137 удж. Содтав чутъяс местаӧ эмакывъяс.

Эмакывъяс мукӧд кывъяскӧд йитчӧм могысь босьтӧны колана суффиксъяс.

138 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Тӧвнас медбур ёртӧй —
Кокньыдик пу дадь.
Нимлун кежлӧ сійӧс
Меным вӧчис бать.

Дадьлы паськыд нырас
Кӧрталӧма кӧв.
Дадь пыдӧсас батьӧ
Пуктӧма кык пӧв.

Гылыд чойсянь даддьӧн
Ислалам ми дыр.
Метӧг ичӧт чойӧй
Гортӧ оз жӧ пыр.

Торйӧдӧм эмакывъяс дорӧ сувтӧд юалӧмъяс.

139 удж. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Инды эмакывъяс да торйӧд суффиксъяссӧ.

1. Пӧрысь пӧль пос посйӧма чертӧг и пурттӧг.
2. Ваысь чужӧ, ваӧ пӧрӧ.
3. Биын оз сотчы, ваын оз вӧй.

140 удж. Помав висьтсӧ.

Асывнас ме чеччи. Матыстчи ӧшинь дорӧ да чуйми...

141 удж. Содты шусьӧгъясӧ колана кывъяс.

1. Ас вӧр-ваад быд пу нюмъялӧ.
2. Эм кӧ нянь-сов, ставыс лоӧ бур.
3. Бур ним-славатӧ куж видзны.

142 удж. Гиж шусьӧгъяссӧ, тӧдчӧдӧм эмакывъясысь инды суффиксъяссӧ.

1. Ачыд он вермы — ёртъяс отсаласны. 2. Уджыд мастерысь полӧ. 3. Дыш мортлӧн пыр аски да аскомысь. 4. Уджавтӧг кынӧмыд оз пӧт.

Висьтав, кыдзи гӧгӧрвоан шусьӧгъяссӧ.

143 удж. Велӧд да гиж.

Лымйыс шлапкӧ.
Киӧ — кепысь.
Юрӧ — шапка.
Кокӧ — гынкӧм.
Вылӧ — пась.
Ывла вылӧ петны — дась!

144 удж. Сёрникузяясысь инды подлежащӧйяссӧ да сувтӧд юалӧмъяс.

1. Асъя кыа югыд кыӧ. Турдӧм тӧлысь кельдӧ.
2. Коми йӧз кӧдзыд тӧв нимтӧны Войпельӧн,
3. Ывлаын пашляк лыйсьӧ шкув да шков.

145 удж. Лыддьы. Гиж ӧти столбикӧ подлежащӧйяс, а мӧдӧ — кывбӧра эмакывъяс.

Ӧшым тӧлысь. Дима сулалӧ ӧшинь дорын да видзӧдӧ ывла вылӧ. Ӧшинь улын ворсӧны челядь. Детинка окотитӧ жӧ петны на дорӧ. Но зонка некымын лун нин висьӧ.
Друг кыліс ӧдзӧсӧ таркӧдчӧм. Пырисны Дималӧн ёртъясыс. Дыр найӧ пукалісны зонка дінын. Челядь висьталісны школаса выльторъяс йылысь.

Висьтав, кутшӧм юалӧмъяс вылӧ вочавидзӧны подлежащӧйяс.

147 удж. Гиж. Чутъяс местаӧ пукты колана эмакывъяс.

Кӧчьяс сёянсӧ корсьӧны войын. Тайӧс бура позьӧ тӧдмавны кок туй сертиыс. Сійӧ зэв бура тӧдчӧ лым вылын. Кӧчьяслы лоӧ повны и йӧзысь, и понъясысь, и ручьясысь, и кӧинъясысь.

148 удж. Веж ӧти шыпас да артмӧд выль кывъяс.

149 удж. Лыддьы А. Журавлёвлысь кывбурсӧ.

Иринкалы бура тай
Пӧчыс пими вурӧма.
Шоныдӧсь да мичаӧсь,
Любӧ, кодыр видзӧдлан.
Шыльыд еджыд гӧнаӧсь.
Майбыр, наӧн гӧняйтны.
Кӧнӧсь найӧ?
Со, тай нӧ,
Видлы найӧс вӧтӧдны.
Котӧртлісны школаӧ,
Гортын недыр олісны,
Сӧдз шор дорӧ волісны —
Колӧ юны чай —
Кӧтасисны тай.
Пукалӧ Иринканым
Кокас важ ботинкиыс.
Пачлысь пӧдан восьтӧма —
Пимиясыс косьмӧны.

1. Мыйысь вурӧма пӧчыс Иринкалы пимисӧ?
2. Кутшӧм кӧмкот нӧшта новлӧны тӧвнас войвылын?
3. Гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ да артманногсӧ пӧдан кывлысь.
4. Гиж кывбурысь эмакывъяс. Инды налысь лыдсӧ.
5. Серпасав да мичмӧд коми серъясӧн пими.

150 удж. Лыддьы. Инды кывбурысь эмакывъяс да сувтӧд юалӧмъяс.

Асыв очсыштас, да луныс
Сутш кежлӧ дзик восьтас син.
Рытӧс бара личкӧ унмыс,
Войыс содӧ на, оз чин.

Усьӧ лым, и вой тӧв дурӧ,
Тэчӧ толаяссӧ тыр.
Еджыд шалля гартчӧ турӧб,
Кытчӧдз эбӧсыс оз быр.

152 удж. Гиж суффиксъяс содталӧмӧн.

1. Эн мун вӧрӧ истӧгтӧг да чертӧг. 2. Ирина гортас ветлӧдлӧ кӧмтӧг. 3. Ӧльӧксан чужан лун вылӧ муніс козинтӧг. 4. Кӧк олӧ позтӧг.

153 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да велӧд.

1. Уджтӧг овны — сӧмын енэжсӧ сьӧдӧдны. 2. Совтӧг абу чӧскыд, а няньтӧг он пӧт. 3. Битӧг тшын оз овлы. 4. Сьыланкывтӧг овны гажтӧм.

155 удж. Юасьӧй ӧта-мӧдныдлысь.

— Мыйтӧг оз мун машина?
— Машина оз мун бензинтӧг.
— Кодтӧг гажтӧм гортын?
— Гортын гажтӧм мамтӧг.

ЧӦРТЫС ДЗУГИС.

Челядь ставӧн ворсісны ывлаын, коді мачӧн, коді дзебсясьӧмысь. А ме пукалі ӧшинь дорын да велӧді урокъяс. Ой, кутшӧм гажтӧм пукавны да дольны: кыкысь кык — нёль, кыкысь куим — квайт. Друг восьса ӧшиньӧд ылькнитіс тӧв да ворсӧдчыны кутіс тетрадь листъясӧн. Сэсся сійӧ дӧрӧм воротник сайӧ пырис да кутіс сьыліӧс гильӧдны.
— Мый сибдін ме дорӧ, скӧрмӧдчан! — горӧді ме. — Он аддзы, мый ме велӧда урокъяс, ог эшты...
А сійӧ бара ылькнитіс да шутёвтіс пель дорын.
— Вешйы, мися, ме дорысь... Мун пет да ывлаас шутьляв! — шуи ме да ки пыдӧсӧн тупки пельӧс. А сійӧ мӧд пель дорӧ матыстчис да морт гӧлӧсӧн шӧпкӧдӧ:
— Лок петам ывлаас... Панласьыштам...
— Панласьны? Тайӧс позьӧ... Вай панласям! — шуи ме. — Лок пет!..
Сійӧ бӧр петіс ӧшиньӧд да горӧдіс:
— Вӧтӧд менӧ!
Ме чеччышті жӧ ӧшиньӧд да котӧрӧн сы бӧрся. Ме котӧрта сы бӧрся, а сійӧ сералӧ да горзӧ:
— Эн коль! Суӧд менӧ, суӧд! ...
Сыкӧд панласиг ми воим вӧр дорӧдз...
И сійӧ друг воши. Ме пыри вӧрас. Сэні чӧв-лӧнь. Кытчӧкӧ воши, дзебсис али мый?
— Эй, кытчӧ тэ вошин? Лок пет! Ми жӧ ог дзебсясьӧмысь ворсӧй, а панласям!
Корси пуяс сайысь, некӧн некод абу!
Ме пукси пу бокӧ да думайта: абу лӧсьыд тадзтӧ ворсны! Ме вот муні гортысь, а туйсӧ бӧр аддза ог? Урокъяс бара эг велӧд... А велӧдысь ӧмӧй эскас, мый ставсьыс мыжа тӧв! Чӧртыс дзугис менӧ.

1. Кодъяс сёрнитӧны тайӧ висьтас?
2. Лыддьы торйӧн кывъяссӧ детинкалысь да тӧвлысь.
3. Кыдзи тэ думайтан, ставсьыс-ӧ мыжа тӧв?
4. Висьтав, мыйӧн помасис висьтыс.

1. Челядь ворсісны мачӧн ывлаын
2. Зонка пукаліс ӧшинь дорын да велӧдіс урокъяс
3. Сійӧ пырис воротник сайӧ, кутіс гильӧдны сьыліӧс
4. Тӧв кӧсйис панласьыштны детинкакӧд

158 удж. Лӧсьӧд серпасъяс серти сёрни.

159 удж. Артмӧд кывъяс да сувтӧд юалӧм.

160 удж. Лыддьы да вӧч гортад татшӧм сёян.

(Колькъя рысь)

Сёй гырничӧ кисьт литр йӧв. Содты сы дорӧ тасьтіын гудралӧм 3-4 кольк да неуна сов. Ставсӧ бура гудралӧм бӧрын гырничсӧ сюй пачӧ. Яеснича лоӧ дась, кор сылӧн вылысыс кенясяс зарни рӧмӧн.

СОЛА ТШАК НӦКЙӦН.

Сола тшак вундав, сэсся содты сэтчӧ вундалӧм лук да нӧкъяв.

— Мамӧ, аски менам чужан лун!
— Да, муса нылӧй.
— А мый ми гӧстьяслы кутам пуны-пӧжавны?
— Пӧжалам картупеля шаньга да черинянь.
— А юнысӧ мый лӧсьӧдам?
— Пув ва.

162 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд да велӧд.

Асъя кыа югыд кыӧ.
Турдӧм тӧлысь кельдӧ. Чӧв.
Кӧнкӧ ар на.
Коми парма важӧн лымъя, важӧн тӧв.
Кырыс дась нин, быттьӧ праздник.
Вашмунӧма ичӧт зон,
Потшӧс дорын мича дзоридз —
Кумач морӧса лӧнь жонь.

1. Кутшӧм вежсьӧмъяс вайӧ тӧв?
2. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан: «мича дзоридз — кумач морӧса лӧнь жонь».

КОДЛЫ КӦНІ БУРДЖЫК ОВНЫ.

Ывлаыс букыд. Шлапкӧ-усьӧ лым. Вӧрын лӧнь. Гыӧртӧм кыдз пу вылын пукалӧ Катша да китшкӧ-норасьӧ пӧрысь Ракалы:
— Кутшӧм нӧ тайӧ олӧм?! Сёйны ни юны пӧттӧдз он вермы. Кӧдзыд, тшӧкыда тӧла овлӧ, он и шонавлы, век кынман... Чӧскыда узьны он вермы, весиг он вӧтасьлы... Ок, бӧб ме, бӧб! Мыйла ме мукӧд лэбачьяскӧд эг лэбзьы шоныдінас?
Пӧрысь Рака чӧв оліс, терпитіс Катшалысь больгӧмсӧ. Кор терпенньӧыс быри, ачыс шыасис:
— Код вылӧ нӧ норасян, кикимера? Тэнӧ тай лэбачьяс мудерӧн шуӧны, а тэ збыль вӧлӧмыд бӧб... Окота кӧ, мед, колӧкӧ, лэбин шоныд муас. Тэнӧ, буракӧ, некод эз кут, — шуаліс Рака да лэбис кытчӧкӧ аслас могӧн.
— Сійӧ и лёкыс, мый эг лэб. Сэні, шуӧны, ёна шоныд, сёяныд мыйта колӧ. Шуны кӧ, курорт.
— Эн сӧр, больгысь вом! Овны позьӧ быдлаын бура, пӧттӧдз сёйны, сӧмын эн дышӧдчы... А сёяныд и тані тырмӧ, слава бог! — коз пу вывсянь шыасис кодкӧ.
— Видзӧдтӧ, кодкӧ менӧ, Катшаӧс, велӧдӧ, кыдзи да кӧні овны... А тэ коді ачыд сэтшӧм сюсьыс?
— Ме? Да, тӧдан менӧ... Быд во ме тані тӧвъя, тундраысь курортавны татчӧ вола... Юалан, коді ме? Ме — Еджыд Сюзь. Менӧ тані став зверь-пӧткаыс тӧдӧ.
— Тэныд, гашкӧ, и лӧсьыд.
— Мыйла сӧмын меным? Тундраысь татчӧ локтісны унаӧн курортавны... Со аддзан, пукалӧны да сералӧны тэ вылын гӧрд морӧса Жонь да Байдӧг.
— Ме некыдз ог гӧгӧрво тіянӧс, — эз лэччысь Катша. — Мыйла сы ылнасяньыс локны татчӧ? Тіян сэні, тундраад, — лым, и тані — лым. Сэні — кӧдзыд, и тані — кӧдзыд! ... Тожӧ «курорт» аддзӧмыд! — зывӧка шуис Катша.
— Дугды, Катша, эн янӧд асьтӧ! — шыасис Жонь. — Шуан ставыс ӧткодь? А вот и абу... Тані и лымйыс этшаджык, и кӧдзыдыс абу сэтшӧм чорыд... Весиг турӧбыс абу тундраын кодь... А сёяныд, майбыр, тані уна. Меным, шуам, медся бурыс свет вылас ош льӧм...
— Да-да... Сідз, чойӧ, сідз! Ош льӧмыс да пелысьыс, другӧ, ёна чӧскыдджыкӧсь тэнад бананъяс дорысь...
— Сідзи и эм, — сёрниас тшӧтш пырис Еджыд Байдӧг. — Тані уна кыдз пу, бадь пу... Налӧн гаръясыс чӧскыдсьыс-чӧскыдӧсь. Вот ме пӧттӧдз кокала найӧс и лым пиӧ пыра. Сэні небыд, шоныд, абу тӧла... Мыйла абу курорт?
— Нинӧм шуны, тані позьӧ бура овны, — бара шыасис Еджыд Сюзь. — Тундраад ӧд ставыс тыри лымйӧн, а тані эмӧсь и шыръяс, и кӧчьяс. Позьӧ, позьӧ тані овны, — кывкӧрталіс Еджыд Сюзь.
Катша кывзіс-кывзіс да и шуӧ:
— Ме тадзи быдӧнлы норася, а, вӧлӧмкӧ, ачым курортын ола... Тешкодь!..
— Тэ, Катша, шоныд муяс йылысь эн шогсьы, эн жалит... Да и аслад слабиник бордъяснад эськӧ эн во шоныд муӧдзыс. Бурджык нин тані миянкӧд курортась.
Вӧрын бара лои лӧнь. Ставӧн разӧдчисны сёян корсьны.

1. Корсь паныд вежӧртаса кывъяс.

2. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1) Кутшӧм лэбачьяс йылысь сёрнитсьӧ тайӧ висьтас?
2) Позьӧ оз тайӧ висьтсӧ шуны мойдӧн?
3) Кутшӧм кывкӧртӧдӧ воис Катша?

164 удж. Ворс ёртъясыдкӧд.

Киӧн киӧ босьтчам,
Кытшӧ ставсӧ босьтам:
Кӧчӧс, ручӧс,
Каньӧс, шырӧс.
Кутчысь, кутчысь —
Эн лэдз шӧрас!
Киӧн киӧ босьтам:
Сюзьӧс, джыджӧс,
Сырчикпиӧс.
Кытшыс, кытшыс,
Киын киным.
Ӧти, кык, куим...
Кодӧс ортсӧ суим?!

165 удж. Содты колана суффикс да гиж некымын сёрникузя.

166 удж. Лыддьы да торйӧд юкӧнъяс вылӧ.

Пармаын олысьяс тӧвся войӧ кужӧны дзебсьыны кӧдзыдысь. Ошъяс узьӧны гуын, нёнялӧны певнысӧ. Туланъяслы шогмӧ тӧштшӧ пу пытшкӧс. Сьӧдбӧжъяс да визяордаяс ӧдйӧ аддзӧны вужля увтӧ. Шоныд пася руч котралӧ вӧрті, корсьӧ ланьтӧм кӧчӧс. Ставныс аслысногӧн коллялӧны тӧвся кузь войтӧ.

167 удж. Гиж да инды эмакывъясысь суффиксъяссӧ.

Ми радейтам чужан мунымӧс. Радейтам сылысь мича паськыд вӧръяссӧ, джуджыд керӧсъяссӧ, уна ваа юяссӧ, гырысь мича каръяссӧ да сиктъяссӧ.

168 удж. Лыддьы да гӧгӧрвоӧд шусьӧгъяссӧ.

1. Ручыд сизим кӧинӧс ылӧдлас.
2. Эн ошйысь кыйсьыны кайигӧн, а ошйысь, кор прӧмыссӧ ваян.
3. Бур ним-славатӧ куж видзны.
4. Няньӧн-солӧн сьӧлӧмтӧ он верд.

Инды тӧдчӧдӧм кывъясысь суффиксъяссӧ.

ЫЛІ МУЯСӦ КОЧӦН.

Уна сё во сайын Коми муын медбур туйӧн вӧліны юяс. На кузя йӧз писькӧдчылісны тӧдтӧм местаясӧ вӧравны. Волісны найӧ юясті Из гӧраӧдз, петавлісны Войвыв саридзӧдз. Коми войтыр пыжъясӧн воӧдчывлісны ылі муясӧ, тӧдмасьлісны сэтчӧс йӧзкӧд.
Важ йӧз вӧчлісны кокньыдик пыжъяс ичӧт юясті ветлӧм могысь, а ыджыдджыкъясӧс — саридзӧ петавлыны. Татшӧм кочьяс (пыжъяс) вылад йӧз кутісны кывтлыны Войвыв Сибирса Мангазеяӧдз, воӧдчисны Колымаӧдз, Чукотка гӧгӧр петавлісны Тихӧй океанӧ.

1. Кутшӧм выльтор тӧдмалін тайӧ висьтсӧ лыддьӧм бӧрын?
2. Петкӧдлы мусерпас вылысь ветлысь-мунысьяслысь туйсӧ.

170 удж. Артмӧд суффикс отсӧгӧн кывъяс.

Лӧсьӧд кывтэчасъяс.

171 удж. Гиж, чутъяс местаӧ содтав колана кывъяс.

Тундраын ветлӧны кӧрйӧн да понйӧн. Челядь вуджисны юсӧ пыжӧн. Посни войтыр театрӧ мунісны автобусӧн. Зонпосни кыр йывсянь ислалісны даддьӧн да лыжиӧн. Зонкаяс да нывкаяс юркарӧ лэбисны самолётӧн.

172 удж. Содты колана суффиксъяс да лыддьы мойдсӧ.

ЗАРНИ ЁКМЫЛЬ.
(Хант мойд)

Куим вӧралысь мунісны вӧравны. Мунісны-мунісны да, и вой воис. Колӧ узьмӧдчыны, бипур ӧзтыны. Кутісны истӧг корсьны, а истӧгыс эз сюр, вунӧдӧмаӧсь босьтны.
Ӧти на пӧвстысь и шуӧ:
— Кайла пу вылӧ. Кӧні битор тыдалӧ, сэтчӧ и мунам.
Кайис, видзӧдӧ — верстӧн-джынйӧн сайын бипур тшынасьӧ.
Кыкыс кольччисны, а коймӧдыс бипурлань мӧдӧдчис. Муніс-муніс мортыд да аддзис бипур дорысь зэв-зэв пӧрысь пӧльӧс.
— Чолӧм, пӧрысь пӧльӧ!
— Чолӧм, чолӧм, том зон. Кутшӧм могӧн воин?
— Била эськӧ вои да...
— Менам биыд дона ӧд... Висьталан сизим мойд — сета.
— Ог куж мойднысӧ, пӧрысь пӧльӧй. Ог тӧд мойдъяссӧ да кыдзи сизим мойдсӧ мойда?
Эз сет пӧльыд битӧ. Эз сет медводдза ветлысьлы, эз сет шӧркост кыйсьысьлы да ковмис коймӧд, медся том вӧралысьлы била мӧдӧдчыны. Муніс, чолӧмасис пӧрысь пӧлькӧд да шуӧ:
— Вайышт битӧ, пӧрысь пӧльӧ.
— Менам биыд дона ӧд. Висьталан сизим мойд — сета.
— Висьтала... Гожӧм чӧжӧн ме чукӧрті ноп тыр геб, ноп тыр ном да ноп тыр лӧдз. Сэсся вузалі-вежи найӧс. Ӧти гебсӧ — ӧти чань вылӧ. Ӧти номсӧ — ӧти мӧс вылӧ. Ӧти лӧдзсӧ — ӧти вӧв вылӧ. Вӧвъясыс чужъясьӧны, мӧсъясыс люкасьӧны! Вешйышт! Тэнӧ оз жӧ мед люкавны.
Сэтшӧма повзис пӧрысь пӧльыд! Сэтшӧма повзис и зарни ёкмыльӧ пӧрис. Чукӧстіс кыйсьысь ёртъяссӧ, босьтісны зарни ёкмыльсӧ да гортлань мӧдӧдчисны.

1. Мыйла хантъяс сетӧмаӧсь мойдыслы «Зарни ёкмыль» ним?
2. Мыйла радейтӧны йӧзыс мойдчыны?
3. Кутшӧм мойдъяс тэ тӧдан?

174 удж. Артмӧд сетӧм суффиксъяс отсӧгӧн кывъяс да лӧсьӧд некымын сёрникузя.

175 удж. Сувтӧд тӧдчӧдӧм кывъяс дорӧ юалӧмъяс да инды суффиксъяссӧ.

Пӧль эз сет битӧ медводдза ветлысьлы, шӧркост кыйсьысьлы да ковмис мӧдӧдчыны медся томыслы. Пӧльлӧн биыс сулалӧ сизим мойд. Пӧрысь морт сюся кывзӧ вӧралысьлысь висьталӧмсӧ.

176 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ?

1. Кутшӧм пулӧн арнас гылалӧ лыскыс?
2. Кутшӧм лэбачлы лым пытшкын шоныд?
3. Кутшӧм лэбач чужтӧ пиянсӧ тӧвнас?
4. Кутшӧм лэбачлы сетӧма «бурдӧдчысь» ним?
5. Кутшӧм лэбачӧс шуӧны зэв сюсьӧн?

177 удж. Велӧдчы лыддьыны кывпесанъяс.

1. Кор нин арӧс шырлы тырлӧ,
Кор нин шогыс шырлӧн бырлӧ?

2. Войнас сюзьыд оз тӧд узьлӧм,
Войнас синмыс зэв сюсь сюзьлӧн.

Корсь велӧдӧм суффикса эмакывъяс.

178 удж. Ворсӧм «Визяс ковтӧм».

Лӧсьӧд «ковтӧм» кывъяснас сёрникузяяс.

179 удж. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ да гиж.

1. Ӧти мамлӧн вит пи да пыр ӧтлаынӧсь.
2. Сьӧд кӧйдысӧн еджыд му вылӧ кӧдзӧны.
3. Мортлы сьӧкыд овмӧс нуны,
Тайӧ пемӧс кӧ эз вӧв,
Гӧрны-кӧдзны, мыйкӧ нуны
Йӧзлы отсалӧ пыр вӧв.

Эмакывлысь суффиксъяс вынсьӧдӧм.

180 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд.

ВЫЛЬ ВО.

Быттьӧ мойдкыв гортӧ пырис,
Гажа шыӧн гӧгӧр тырис.
Коз пу дзирдалӧ джодж шӧрын,
Вӧрысь сійӧ локтіс тӧрыт.
Ӧтчыд вонас овлӧ тайӧ,
Ставлы шудсӧ Выль во вайӧ.

1. Кутшӧм гӧлӧсӧн да ӧдӧн колӧ лыддьыны кывбурсӧ?
2. Кутшӧм кывъяс индӧны кывбурлӧн аскылӧм (настроение) вылӧ?

181 удж. Сеталӧй ӧта-мӧдыдлы юалӧмъяс серпасъяс серти.

182 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Мый вайис миян керкаӧ Выль во? (озыр гӧснеч, козин)
2. Кутшӧм гӧснеч вайис Кӧдзыд пӧль? (юмов кампет, небыд преник, чӧскыд яблӧк)
3. Кытысь вайисны мича козсӧ? (лавка, вӧр)
4. Кӧні дзирдаліс коз пу? (школа, горт, вӧр)
5. Кӧні гажӧдчисны челядь? (коз пу)

183 удж. Лыддьы. Велӧд сьыланкывсӧ.

ЛЫМ ЧИРЪЯС.

Кӧдзыд пӧльтысь кымӧръяс
Йизьӧдісны ю.
Кокни бордъя лым чиръяс
Едждӧдісны му.

Усьӧ лым,
Усьӧ лым
Кӧч гӧнысь на небыдджык,
Байдӧгысь на еджыдджык.
Усьӧ лым,
Усьӧ лым.

Лымъя кадӧ-пӧраӧ
Кыйсьысь мортлы бур.
Со и мунӧ вӧравны,
Кыйны сьӧла-ур.

Тӧвлы чолӧм висьтавны
Нимкодь овлӧ пыр.
Даддьӧн-лызьӧн иславны
Корӧ ю дор кыр.

Гӧгӧрвоӧд визьнитӧм кывъяслысь гижанногсӧ.

ЮГЫД КОДЗУВ

Условнӧй пасъяс:

— сёрнит тадзи
— велӧд сьыланкыв
— содтӧд удж

ТӦВСЯ РЫТЫН МОЙДЧӦМ.

1 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1. Кытчӧ мунӧны челядь?
2. Кӧні сулалӧ коз?
3. Кытысь мунӧны челядь?

2 удж. Содтав чутъяс местаӧ колана кывъяс.

Выльвося каникул дырйи ми ветлім (кытчӧ?) ... . Видзӧдім серамбана мойд (кӧні?) ... . (Кытысь?) ... локтігӧн ворсыштім Вежа Стефан изэрд вылын сулалысь коз пу дорын.

3 удж. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ да инды эмакывъясысь суффиксъяссӧ.

1. Керкаӧ пыран — он аддзы,
Ывлаӧ петан — он аддзы.
2. Вӧрӧ кайӧ — тупӧсь чӧвталӧ,
Вӧрысь локтӧ — тупӧсь чӧвталӧ.
3. Ичӧтик керкаын олӧ, кӧзяинлысь овмӧссӧ видзӧ.

4 удж. Лыддьы. Содтав колана суффиксъяс.

Вайис пӧльӧ вӧрысь рос,
Меным гӧлик вӧчис.
Чышка кильчӧ выв и пос.
Мезда уджысь пӧчӧс.

Коркӧ важӧн сӧдз ю бердын,
Гажа яг нӧрысса эрдын,
Ог тӧд ылын али матын,
Гашкӧ-й, Коми муын татӧн,
Аслас ичӧтик гӧль позъяс
Оліс-выліс кыйсьысь гозъя.

5 удж. Лыддьы «Пера-багатыр» мойдысь юкӧн.

...Пералы сетіс цар ставсӧ, мый корис:
Вӧр-ваын кыйсьыны грамота сетіс,
Тывъявны-кутавны сьӧла да байдӧг
Шӧлкӧвӧй казь, — гашкӧ, ветымын шайта,
Нинкӧмсӧ сьӧктавны зӧлӧтӧй пыжъян,
Мамыслы козьналіс кашемир чышъян.
Пералы зэв вӧлі нимкодь да рад...
Воис со Москваысь вӧрзьыны кад.
Пераыд босьтіс сэк ассьыс кузь лызь,
Шутёвтіс сэтчаньӧ, корлісны кысь,
Дзирдалан лым вывті тюлӧ
Лямпаӧн ас чужан мулань.

Висьтав, мый тэ тӧдан Пера-багатыр йылысь.

6 удж. Юалан кывъяс отсӧгӧн гиж сёрникузяяс.

Пера (кытысь?) ... вайис кашемир чышъян да зӧлӧтӧй пыжъян. Цар сетіс грамота кыйсьыны (кӧні?) ... . Багатыр шутёвтіс лямпаӧн (кытысь?) ... (кытчӧ?) ... .

7 удж. Гиж сёрникузяяс. Петкӧдлы кывъяслысь йитчӧмсӧ юалӧмъяс да стрелка отсӧгӧн.

Пиыс мамлы вӧчис козин.

1. Челядь уль лымйысь вӧчисны лым мачьяс.
2. Изэрд шӧрын сулалісны лӧз йиысь вӧчӧм чомъяс.
3. Самолёт пырис сук ру пытшкӧ.

Усьӧ кӧ посни, гежӧдик лым — вермас дыр кежлӧ ёна кӧдздӧдны, гырысь лым — шондӧдӧм водзын.

8 удж. Серпас серти лӧсьӧд сёрникузяяс.

9 удж. Лыддьы да чутъяс местаӧ содтав кывъяс.

Миша асывнас (кысянь?) ... котӧртіс (кытчӧ?) ... . Сійӧ вуджис Савин улича да мӧдӧдчис (кытчӧ?) ... . (Кытчӧдз?) ... вӧлі верст джын.

КЫДЗИ МУННЫ КИРОВ ПАРКӦДЗ.

— Бур лун. Висьталӧй, пӧжалуйста, кыдзи мунны Киров паркӧдз?
— Висьтала. А ті кытысь асьныд?
— Ми воим Изьваысь.
— Паркӧдз позьӧ мунны подӧн, но ветлӧны и автобусъяс.
— Ми Сыктывкарын медводдзаысь, нинӧм на ог тӧдӧй. Кутшӧм автобусӧ позьӧ сӧвны?
— Пуксьӧй витӧд номера автобусӧ да мунӧй Сӧветскӧй уличаӧдз. Автобусысь петӧм бӧрын лэччӧй веськыда Сыктыв юлань.
— Ыджыд аттьӧ.

10 удж. Содты колана суффиксъяс да гиж.

1. Пон бергӧдчис кӧзяинлань. 2. Шонді бергӧдчӧ тулыслань. 3. Шонді садьмис, кӧдзыд ваӧн мыссис, енэж шӧрӧдз сэсся кыссис. 4. Каникул дырйи челядь ворсӧны ывлаын рытӧдз . 5. Кыйсьысь вӧрӧд мунігӧн казяліс йӧра кок туй.

1. Кымын чассянь тэ велӧдчан? Кор помалан?
2. Кымын часӧдз тэ котралан рытнас?
3. Кытчӧ ветлывлан урокъяс бӧрын?
4. Кытысь воис велӧдчысь?

12 удж. Помав сёрникузяяссӧ колана эмакывъяс бӧрйӧмӧн.

1. Тӧвнас челядь котралӧны лыжиӧн.
2. Аски ми паныдасям нималана гижыськӧд.
3. Уджыд полӧ уджач мортысь.
4. Он вермы овны ватӧг.
5. Театрын нимкодясим ворсысьясӧн.
6. Ывлаын пемыд битӧг.

13 удж. Велӧдчы лыддьыны кывпесан.

Джуджыд джадйын джуджыд доз,
Джоджсянь джаджйӧдз джуджыд пос.

Выльвося праздник бӧрын пасйылісны Рӧштво. Сы кежлӧ лӧсьӧдчылісны куим лун чӧж. Рӧштвосянь заводитчывліс вежадыр. Йӧз ветлісны керкаысь керкаӧ, чолӧмалісны ӧта-мӧднысӧ, ыдждӧдлісны Христосӧс, сьылісны вичкоса сьыланкывъяс.
Том йӧз войнас лымйӧн тыртавлісны пыран ӧдзӧсъяс, киссьтавлісны пес чипасъяс, гажӧдчылісны Крещенньӧӧдз. Ставӧн гадайтчисны: нывъяс кӧсйисны тӧдмавны жӧниксӧ, а олӧма йӧз — выль урожай воӧм йылысь.

1. Кыдзи пасйӧны Рӧштвосӧ тэнад семьяын?

Василей кӧ сэзь — пув да чӧд лоӧ уна.
Тӧлыс кӧ кӧдзыд да мича, гожӧмыс лоӧ бур.
Лымйыс кӧ ёна усьӧ — гожӧмыс зэра лоӧ.

Эмакывлысь суффиксъяс вынсьӧдӧм.

15 удж. Лыддьы мойдсӧ рольяс серти.

ШЫР ДА ГАДЬ.
(Коми мойд).

Олісны-вылісны Шыр да Гадь. Ӧтчыд найӧ мӧдӧдчисны корсьны нянь. Мунісны-мунісны и воисны шор дорӧ. Поскыс абу, вуджны некыті. Шыр вайис идзас сі да шор вомӧн пуктіс.
— Но, гаддьӧй, вай вудж, — шуӧ Шыр.
— Ме ог лысьт. Тэ медводз вудж, — корӧ Гадь.
Шыр скӧрмис Гадь вылӧ.
— Эк, — шуӧ, — полысь кӧч тэ.
И ачыс мӧдӧдчис вуджны. Воис шӧрӧдзыс да идзас сіыс чеги. Шыр уси ваӧ да вӧйи. А Гадь сераліс, сераліс да поті.

1. Воисны-ӧ сьӧлӧм вылад Шыр да Гадь? Эз кӧ, мыйла?
2. Аслад кывъясӧн серпасав мойдсӧ. Инды сюрӧса да ӧтсяма юкӧдъяссӧ медбӧръя кык сёрникузясьыс.

16 удж. Лыддьы да инды эмакывъясысь суффиксъяссӧ.

1. Ӧтчыд кӧин ваӧ вӧйис,
Петіс васьыс сулик ва.
Весиг кӧин овлӧ йӧйӧн,
Ваад кӧ нин вӧйӧма.

2. Вӧрад ошкыд, гашкӧ, сё,
Оз кӧ унаджык на ло.
Коркӧ джуджыд пусянь
Ставсӧ лыддя гусьӧн!

17 удж. Лыддьы. Чутъяс местаӧ содтав суффиксъяс.

БУР ЁРТ.

Петялӧн эм кык ёрт — Вася и Серёжа. Найӧ велӧдчӧны нёльӧд классын.
Урок помын велӧдысь сетіс налы гортса удж: лыддьыны висьт да артавны пример.
Гортас Петя лыддис висьтсӧ, а примерсӧ эз артав. Аски асывнас сійӧ локтіс школаӧ да корис ёртъяссӧ отсавны сылы. Вася сетіс Петялы тетрадьсӧ да шуис:
— На, гиж. Менам ставыс стӧч.
А Серёжа шуис:
— Эн гиж, Петя. Ме тэныд гӧгӧрвоӧда, а тэ сэсся ачыд арталан.

1. Мыйла висьтыслы сетӧма «Бур ёрт» ним?
2. Лӧсьӧд «Менам ёрт» юрним улын дженьыдик висьт.

18 удж. Гиж сёрникузяяссӧ. Чутъяс местаӧ содтав суффиксъяс.

Батьыс пиыслы козьналіс небӧг. Васялы кажитчис небӧгыс. Небӧгас эмӧсь мича серпасъяс, мойдъяс, кывбуръяс, кывпесанъяс, висьтъяс.

19 удж. Лыддьы мойдсӧ.

РУЧ ДА КӦЗА.

Котӧртӧ руч сикт помті. И друг сійӧ юкмӧсӧ уси. А юкмӧсыс вӧлі джуджыд, бӧрсӧ петны оз вермы. Пукалӧ руч юкмӧсын да шогсьӧ.
Туй кузя мунӧ кӧза. Мунӧ и тошнас пыркӧдӧ, сюрнас шенасьӧ. Локтіс юкмӧс дорӧ, видзӧдліс пытшкас, аддзис сэтысь ручӧс да юалӧ:
— Мый тэ сэні, кузь бӧж, вӧчан?
— Шойчча, чукля сюрӧй, — вочавидзис руч. — Сэні выліас жар, а тані лӧсьыд, ыркыд... Горшыд кӧ косьмӧ, тані кӧдзыд ва эм. Ю, мыйта колӧ...
А кӧзалӧн важӧн нин горшыс косьмӧ.
— Чӧскыд ваыс? — юалӧ.
— Зэв чӧскыд, — нюмъялӧ руч, — местаыс кыкнаннымлы тырмас...
Кӧза чеччыштіс юкмӧсӧ, муртса ручсӧ эз лямӧд. Руч сылы шуӧ:
— Эк, тэ, чеччыштнытӧ кыдзи колӧ он куж... Видзӧд, кыдзи менӧ ванас резін, муртса эн лямӧд...
Чеччыштіс руч сэки кӧзалы мыш вылас, сысянь сюр вылас да звирк петіс юкмӧсысь.
Кӧза дыр оліс юкмӧсын, тшыгйысла муртса эз кув. Коньӧрӧс ӧдва аддзисны да сюрӧдыс кыскисны.
Петіс юкмӧсысь да шуис аслыс: «Сідз и колӧ тэд. Мӧдысь кежлӧ быдтор думыштӧмӧн кутан вӧчны!»

1. Кутшӧм мойдъяс тэ тӧдан С. Раевскийлысь?
2. Висьтав аслад кывйӧн тайӧ мойдсӧ.
3. Артмӧд да гиж ичӧтик мойд пемӧсъяс йылысь.

Заводит тадзи: Олісны-вылісны ...

20 удж. Велӧд да гиж.

Ывла вылын пемыд вой,
Важӧн шебрас улын чой.
Узь жӧ, ичӧт чойӧй, узь
Да эн крӧвать вывсьыд усь.

21 удж. Инды эмакывъясысь суффиксъяссӧ. Лӧсьӧд сёрникузяяс.

22 удж. Лӧсьӧд да гиж сёрникузяяс.

Асывнас Петя муніс школаӧ.

23 удж. Лыддьы мойдсӧ сьӧлӧмсяньыд.

КӦЧЛӦН ПРАЗДНИК.

Талун кӧчлӧн чужан лун ӧд.
Воас гӧсьт да гӧсьтя уна.
Кильчӧ вылӧ сувтіс кӧч —
Гӧсьтьяс воасны вот стӧч.
Ма со кыскӧ ош дзонь бӧчка
Колӧ козьнавны ӧд кӧчтӧ!
Сьӧкыд кыскынысӧ — мат...
Кӧчыд лоас вывті рад!
Ичӧт ур со, щӧть кодь уска,
Вайӧ телега тыр сус коль.
Телегаыс дзурлик-дзур...
Кӧчлы лоас гӧснеч бур!
Войбыд вуграсьӧма ручыс
(Сійӧс некытӧн он удзӧд!)
Шедіс сылы уна мык —
Нуӧ кӧчыдлы пуд кык.
Ылі сиктсянь (дас верст, гашкӧ)
Кань со кыскӧ, ружтӧ-кашкӧ
Ыджыд-ыджыд кашник нӧк.
(Моз жӧ вӧрзьы сылӧн гӧг!)
Кӧза нӧбалӧма морков,
Воис кӧч керкаӧ коркӧ.
Рудзалӧма ки и кок...
«Лок жӧ, кӧза сваття, лок!»
Козин эз вай Ваткыль миян,
Но эз тӧждысь зонмыд сійӧ,
Эм кӧ Ваткыль, оз босьт шог:
Гудӧкӧн йӧктӧдас кок.
Веж луд вылын чужан лунӧ
Гажа праздник кӧчлӧн мунӧ,
Гажыс ыджыд, гажыс ён —
Йӧктӧ ош и руч, и пон.

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

1) Кодлӧн талун чужан луныс?
2) Кодъяс локтісны гӧсьтитны кӧч ордӧ?
3) Мыйла лоас вывті рад кӧчыд?
4) Кутшӧм гӧснеч вайис ур кӧчлы?
5) Кутшӧм чери нуӧ руч кӧчлы?

2. Кутшӧм воысьясӧс абу серпасалӧма художникыс?

3. Нуӧдӧй мойдчан рыт.

24 удж. Корсь «Кӧчлӧн праздник» мойдысь пемӧс нимъяс да гиж уна лыдын. Содты ачыд вит пемӧс ним.

25 удж. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Велӧд.

1. Шыльӧдан кӧ — мойда,
Дӧзмӧдан кӧ — дойда,
Лэчыд менам гыж,
Пиньӧй абу ныж.
2. Кӧть кыдз мунӧ, а бӧръя кокыс век панйӧ.
3. Мудер пемӧс ас бӧрсяыс кок туй чышкӧ.
4. Пуысь-пуӧ чеччӧ-лэбӧ,
Пипу горсйӧ асьсӧ дзебӧ.
Киӧн кутны оз на сюр,
Челядь, коді тайӧ? ...

26 удж. Лӧсьӧд пемӧсъяс йылысь небӧг. Пырт сэтчӧ:

1. Гортса да вӧрса пемӧсъяс йылысь висьтъяс.
3. Нӧдкывъяс да шусьӧгъяс.

Лӧсьӧд небӧгсӧ кык юкӧнысь: гортса пемӧсъяс, вӧрса пемӧсъяс.

27 удж. Комиӧд да гиж кывтэчасъяс.

кӧин кодь тшыг
кӧч кодь полысь
руч кодь мудер
ош кодь ён

1. Мыйла тадзи шуӧны?
2. Артмӧд сёрникузяяс.

Танялӧн ыджыд чойыс, Маша, кужис вурсьыны. Танялы окота жӧ лои вурсьынысӧ да кутіс Маша дорын зыньгыны:
— Вай ме вурся жӧ, ме ӧд мичаа кута.
— Зэв на ичӧт, быдман да сэки вурсьы, — стрӧга вочавидзис Маша.
Но Таня эз лэдзчысь. Сэки Маша сетіс ичӧт чойыслы ситеч тор. Емӧ пысалісны сунис, и Таня зіля кутчысис удж бердӧ. Недыр вурсьӧм мысти Таня казяліс, мый емыс абу.
— Емӧй кытчӧкӧ воши, — кутіс няргыны Таня.
— Корсь, воштін кӧ.
Таня быдлаысь корсис, но ем эз сюр. Ковмис Машалы эновтны вурсянсӧ да тшӧтш корсьны.
— Быттьӧ ваӧ вӧйи, — джоджті уялігтыр шуаліс Маша. — Эн-ӧ нин ньылышт? Вомад босьтлін?
— Босьтлі.
— Голяыд доймӧ?
— Доймӧ.
— Сідзкӧ, ньылыштін. Ӧні кулан.
Таня заводитіс лимзавны да юаліс:
— Мый нӧ сэсся лоӧ, збыльысь кула али мый? Бӧрдӧм шы вылӧ кухняысь локтіс мамыс.
— Мый лои, мый бӧрдан, Таня?
— Мамӧ, ме кула, ме ньылышті ем. Ма-а-мукӧ-ӧ-ӧй!
Кӧть кыдз мамыс эз такӧд Таняӧс, сійӧ век горзіс:
— Мамӧ-ӧ! Мамук!
Мам и ачыс тшӧтш повзис, но век жӧ эз эскы, мый Таня збыльысь ньылыштіс емсӧ. Бара на быдлаысь корсисны, но весьшӧрӧ.
Мамыс сыркъялысь Таняӧс босьтіс моздорас да топӧдіс морӧс бердас. Друг Таня мыйыськӧ ойӧстіс. Видзӧдлісны, а емыс Таня партук зептысь чурвидзӧ.
— Ок тэ, вурсьысь, вурсьысь, — сӧмын и шуис мамыс.

1. Кодъяс йылысь гижӧма тайӧ висьтас?
2. Мыйла гижысьыс сетӧма висьтыслы «Вурсьысь» ним. А тэ кутшӧм ним сетан?
3. Мыйӧ велӧдӧ тайӧ висьтыс?

29 удж. Гиж да инды суффиксъяссӧ.

Тасьтіын, мойдын, киын, пӧчысь, мамлӧн, ёртлысь, воклы, совтӧг, няньтӧг, нывъёртла.

30 удж. Висьтав ӧти кывйӧн:

Йӧла рок, чӧдъя кисель — тайӧ ... .
Сарапан, ковта, сыръя чышъян, чуня кепысь, водздӧра — тайӧ ... .
Кыснан, вугыр, гымга, шатин тайӧ ... .
Гут, ном, лӧдз, чирк — тайӧ ... .

31 удж. Корсь да гиж лӧсялана эмакывъяс.

32 удж. Лыддьы. Содты колана суффикс.

Коля кайис садса пу. ,
Чеччыштіс, но эз во му. ,
Ӧти ув сэн чеги — трач!
Мӧдӧ пысасис важ гач.

ЧУЖАН ЛУН.

Мишук олӧ карын. Сентябр 5-ӧд лунӧ сылы тырӧ сизим арӧс. Чужан лунсӧ пасйыны корисны сиктса бабсӧ.
Таись баб тэчис пестер тыр гӧснеч, босьтіс тшӧтш кык важ коми небӧг: «Висер вожса мойдъяс» да «Сё коми сьыланкыв».
Автобус ӧдйӧ нуӧ карлань. Баб пукалӧ да мӧвпалӧ чолӧмалӧм йылысь.
Со и кар, Мишукъяслӧн патераыс. Керкаын кылӧ гажа шы, ворсӧ музыка. Мишуклӧн ёртъясыс воӧмаӧсь нин. Пырис Таись пӧч, сувтіс порог дорас. Мышку саяс пестер, киас бедь, юрас мича дзоридзьяса чышъян, кокас сера чулки да югыд колоши.
— А кӧні нӧ бабӧн шуысьыс? Оз тай паныдав бабсӧ? Ачыс письмӧӧн корӧма-а.
Мишук тӧдіс Таись бабсӧ, нюммуніс.
— Мый нӧ, Мишук, тешкодь бабыд? Эн тӧд менӧ? Ме ӧд тэнӧ эг жӧ пыр тӧд! Быдмӧмыд да сӧвмӧмыд, со нин сизим арӧс. Чужан лун вылад корӧмыд да тэрмаси. Этайӧ чибӧсӧ пос помысь кватиті. Сӧлі сы вылӧ, швичниті плетьӧн, и мӧдӧдчис рӧдйӧн. Вуджалім нюръяс, посни ёльяс, визув юяс и джуджыд гӧра вомӧн чеччыштім.
— Пӧръясян, бабӧ, пӧръясян! — сералӧ Мишук. — Бедь тайӧ, а абу чибӧ. И гӧраясыс тані абуӧсь. Из гӧра эм, да сійӧ ылын.
— О да тэ, Мишук, збыль нин ыджыд! Из гӧра тӧдан!
— Тӧда, ме быдтор тӧда нин, бабӧ! Лыддьысьны кужа и.
— А ӧні восьтам пестерӧс. Мый сэні эм? Эм и юмовтор, и курыдтор, и солатор. Черинянь, тшака нянь, лукъя нянь, пувъя нянь, пызя шаньга, шыдӧса шаньга, варенньӧ банка, порсь тшӧг, нӧк гырнич.
Козин вылад челядь горшӧсь, кытшалісны бабӧс, видзӧдӧны.
— Медся дона козиныс со тані, ки чышкӧд пытшкас. Ноко, пиян, висьталӧй, мый тані?
— Ме тӧда! Тані торт!
— Кампет кӧрӧбка!
— Печенньӧ пачка!
— Няклялан резинка!
— Эн тӧдӧй, эн тӧдӧй! Со тані мый!
Разис бабӧ гартӧдсӧ, а сэні кык ыджыд небӧг.
Кышӧд доръясыс бонзьӧмаӧсь, серпасъясыс чусмӧмаӧсь, но шыпасъясыс бура на тӧдчӧны.
— Фу, тайӧ важ небӧг да!
— Мый гижӧма, весиг ог гӧгӧрво.
— Английскӧйӧн тайӧ гижӧма?
— Ми огӧ на велӧдӧй английскӧйтӧ.
Пӧч босьтіс внук киысь небӧгсӧ да шуис:
— Ак ті, грамотейяс, коми карын, Сыктывкарын олысьяс. Ме вайи тайӧ небӧгъяссӧ Мишуклы казьтылӧм вылӧ. Велӧд коми кыв да лыддьы найӧс. Коми кывйыс лоас муса и Коми муыс, и пӧч-пӧльыд лоӧны донаджыкӧсь.

1. Кодӧс Мишук корис чужан лун кежлас?
2. Корсь да лыддьы Таись баб йылысь юкӧн.
3. Кутшӧм меддона козин вайис баб?
4. Кутшӧм медшӧр мӧвпыс тайӧ висьтыслӧн?

34 удж. Вочавидз татшӧм юалӧмъяс вылӧ.

1. Кутшӧм висьт лыддин бӧръя кадӧ?
2. Коді сійӧс гижис?
3. Коді шӧр геройыс?
4. Мый тэныд медъёна воис сьӧлӧм вылад?
5. Кутшӧм буртор верман босьтны аслыд?
6. Мыйӧ велӧдӧ тайӧ висьтыс?

35 удж. Гиж паныд вежӧртаса кывъяс.

36 удж. Артмӧд ӧткодь юкӧна кывъяс.

37 удж. Корсь «Коми синонимъяс кывчукӧрысь» матын вежӧртаса кывъяс. Артмӧд 3-4 сёрникузя.

38 удж. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Инды эмакывъяс да сувтӧд на дорӧ юалӧмъяс.

1. Китӧм-коктӧм, а мунӧ.
2. Ваын чужис, а ваысь полӧ.
3. Быд керкаын кос сӧчӧн.
4. Коді чужӧ ускӧн?

39 удж. Содтав лӧсялана кывъяс да гиж.

1. Вӧрысь аддзылім уна кок туй.
2. Коз пу улын узьӧма кӧч.
3. Мудер руч чышкӧма ассьыс кок туйсӧ бӧжнас.
4. Уркай гылӧдӧма пожӧм коль.

40 удж. Артмӧд сетӧм кывъясӧн сёрникузяяс да гиж.

1. Ми ветлім тӧвся вӧрӧ
2. Мунім гажаа варовитігтыр
3. Шондіа да мича вӧлі ывлаыс 
4. Шонді улас лымйыс эзысь моз дзирдаліс
5. Сы вылӧ быттьӧ кисьталӧмаӧсь дона изъяс
6. Лымйыс муртса вевттьыштӧма куш пуяссӧ небыд ватаӧн
7. Вӧрыс мойдын кодь мича да лӧнь

Пуксис кӧдзыд тӧв. Еджыд лымйӧн вевттьысис му. Уличаяс пӧлӧн джуджыд толаяс. Дзормис лыска пуяслӧн ус-тошкыс.
Челядь исласьӧны даддьӧн, лыжиӧн да конькиӧн. Вӧчӧны лым морт. Лэбачьяслы лӧсьӧдӧны сёянін. Сэтчӧ пуктӧны шыдӧс, нянь, ид.
Кутшӧм лӧсьыд да гажа тӧлын!

Сет ним да гиж план серти изложение.

1. Пуксис тӧв.
2. Челядьлӧн прӧст кад.
3. Кутшӧм лӧсьыд тӧлын.

42 дж. Артмӧд юалӧмъяс отсӧгӧн сёрникузяяс.

1. Еджыд эшкын став мусӧ вевттис.
2. Лэбӧ, куйлӧ — чӧв олӧ, мыйӧн кулӧ — шыалӧ.
3. Кӧть оз кыйсьы, вӧр шӧрын лыйсьӧ.

Артмӧд тӧв йылысь нӧдкывъяс.

Батьӧ менӧ велӧдіс шашкиӧн ворсны. Рытъяснас ми тшӧкыда ворслім сыкӧд. Но мыйлакӧ сійӧ век менӧ вермыліс. Гожӧмнас миян сиктӧ бабыс ордӧ локтіс гӧсьтитны суседкалӧн внукыс. Ми сыкӧд тӧдмасим. Шуӧны сійӧс вӧлі Тимаӧн. Ӧтчыд сійӧ локтіс ме дорӧ да менам пызан вылысь аддзис шашки.
— Тэ шашкиӧн ворсан, Миша? — юаліс Тима.
— Ми батькӧд ворсам да век вермыла сійӧс, — ошйысьышті ме.
— Ме ворса жӧ, но менам вунӧма босьтны шашкиӧс, вай ворсам гоз-мӧдысь.
Ми пуксим ворсны. Ворсім ӧтчыдысь — ме ворсси, мӧдысь ворсси. Тадзи ӧтпырйӧ витысь ворсси.
— Тырмас! — шуи ме, весиг юрӧй висьмис. Ме петі ывлаӧ, Тима ме бӧрся.

1. Инды нимвежтасъяс да висьтав рочӧн.
2. Лӧсьӧд висьтыслы пом.

44 удж. Содтав чутъяс местаӧ колана нимвежтасъяс. Гиж.

Мишалӧн батьыс бура ворсіс шашкиӧн. ... век вермыліс зонкаӧс. Миша да Тима гожӧмнас тӧдмасисны сиктын. ... рытъяснас ворслісны, гажаа коллялісны кад.

45 удж. Лыддьы.

Асывнас ме дорӧ локтісны зонкаяс, нуӧдісны купайтчыны.
— Энлӧй, ёртъяс, эн тэрмасьӧй, ме пырала Тимала.
Ме пыри сы ордӧ да кори сійӧс мунны ю дорӧ.

Аддзы нимвежтасъяс да висьтав, кыдзи найӧ гижсьӧны кывбӧръяскӧд.

46 удж. Артмӧд сёрникузяяс да гиж.

Ме дінын, на дорсянь, тэ бӧрын, сы сайын, миян дорӧ, тіян водзын.

— Вера, тэ урок бӧрын мунан-ӧ йӧктыны?
— Да. Ме ветла. А тэнад кор секцияыд?
— Выльлунӧ да пекничаӧ.
— А нывъёртыд кытчӧ ветлывлӧ?
— Сійӧ ветлӧдлӧ вартчанінӧ.

Ме пӧ быдма воысь-во,
Квайт арӧс нин меным со.
Мамӧ шуӧ, зэв пӧ дыш ме,
А кор оз ков, сэки ышма.
Уна жӧ нин месянь колӧ.
Кӧть зэв этша на и ола.

Корсь да артмӧд выль вежӧртаса кывъяс.

49 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

ГОРТ ОЛЫСЬЯС.

Ӧтчыд, тайӧ вӧлі пемыд арӧ,
войков кежлӧ мамӧ муніс карӧ.
И ми гортӧ кыкӧн овны колим:
Ме да ыджыд вокӧй — Толик.
Луннас воккӧд шырӧн-каньӧн ворсім,
Ӧта-мӧдӧс дзебасъясысь корсим.
А кор ывла пемдіс, лои гажтӧм.
Шуа воклы:
— Кӧин локтӧ, гашкӧ?
Со тай кильчӧ вылын кок шы кылӧ,
Мый нӧ эськӧ татысь колӧ сылы?
Толик гигзьӧ:
— Тэ тай вывті полысь.
А ме сылы:
— Збыль ӧд кодкӧ воліс.
Каличалі ӧдзӧс, пукті тас.
Котшкӧдчысьӧс вӧтла:
— Мун вай тась!
Вокӧй увгӧ:
— Некодысь ог пов!
Некод абу, повтӧг гортын ов!
Водім узьны, нянь зыр пукті дінӧ
Ӧдзӧсланьӧ вишка, пемыдінӧ.
Толик шуштӧм мойдъяс мойдны кутіс,
Кыдзи ёма няньлысь шомсӧ шутіс,
Кутшӧм пиньыс, гыжйыс сылӧн ёсьӧсь —
Коми зонкӧд нырччӧ пырны косьӧ.
Лэчтӧ пуртъяс, арся кӧдзыд войнас.
Тайӧ зонсӧ ёма кӧсйӧ сёйны,
Ме жӧ эшкын улӧ дзоньнас пыри,
Эг и тӧдлы, кодыр полӧм быри.
Унмовсьӧма.
Садьми — вӧлі асыв.
Шонді югӧр вачкӧ ӧшинь тасӧ.
Видзӧда, а дінын вокӧ узьӧ.
Нюжӧдчӧма менам крӧвать кузя.
Садьмӧді да юалі ме сылысь:
— Мыйла мунін аслад крӧвать вылысь?
Сійӧ меным:
— Кылан шысӧ ӧні?
Босьті нянь зыр, воклӧн киас палич —
Полігтырйи восьтім ӧдзӧс калич,
Гусьӧн кунь-кань кильчӧ вылӧ петім.
Кыйкъялам, но некод абу сэтӧн.
Сӧмын зібйын Толиклӧн кын гач,
Кильчӧ сюръя бердӧ инмӧ — трач.
Толик збоймис, сувтіс меным паныд.
— Ме жӧ шулі, некод абу тані.

1. Лыддьы кывбурсӧ рольяс серти.
2. Инды кывбурысь нимвежтасъяс.

50 удж. Вуджӧд роч кыв вылӧ шусьӧгъяссӧ.

1. Быдӧнысь кӧ повны, свет вылас не овны.
2. Повтӧм йӧз дінын кӧ быдман, и ачыд повтӧмӧн лоан.
3. Полысь морттӧ кӧч повзьӧдас, а кычаныд пурас.

51 удж. Тӧдчӧдӧм эмакывъяссӧ веж нимвежтасъясӧн.

Талун шойччан лун. Бать-мам гортынӧсь. Бать-мам уджалӧны. Мам вурсьӧ. Мам вурӧ меным гач. Бать вӧчӧ джадж.
— Тэ мыйла нинӧм он вӧч? — юалӧ бать. — Киськав дзоридзьяссӧ.
— Ме киськала, да ваыс тшӧтш джоджӧ киссьӧ.
— Нинӧм, нинӧм, — шуӧ бать. — Уджысь оз ков повны. Быд удж мыйӧкӧ велӧдӧ.

52 удж. Велӧдчы гижны чолӧмалӧм.

Дона бать-мам!
Чолӧмала тіянӧс праздникӧн.
Сиа тіянлы дзоньвидзалун, кузь нэм да бур шуд.
Тіян пи Вова.

Гиж чолӧмалӧм аслад ёртлы, пӧчлы либӧ пӧльлы. Пырт гижӧдад нимвежтасъяс.

53 удж. Лыддьы кывбуръяссӧ. Инды нимвежтасъяслысь морт да лыд.

1. Дона шонді, шонтышт менӧ.
Менсьым муса мамӧс шонты.
Дыр нин кӧдзыдсӧ ми венім,
Дыр нин пачнымӧс ми ломтім.

2. Шонді лунтыр шӧйтӧ, мудзӧ,
Вӧр ді сайын сійӧ узьӧ,
Садьмас, кӧдзыд ваӧн мыссяс,
Енэж шӧрӧдз сэсся кыссяс.

Нимвежтаслӧн суффиксъяс.

54 удж. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.

— Кодлӧн эм мӧлӧт?
— Сылӧн эм кӧрт тув?
— Кодлӧн эм акань?
— Сылӧн эм дурпоп?
— Кодлӧн эм небӧг?
— Сылӧн эм чача?

55 удж. Лыддьы да инды нимвежтасъясысь суффиксъяссӧ.

Мамӧй меным
Ньӧбис мач,
Мачыс менам
Ветлӧ скач.
Кыдзи кучка,
Мунӧ — тач!
Меысь вылӧ
Чеччас мач.
Сӧмын лоис
Ӧтчыд тадз:
Кӧрт тув вылӧ
Инмис мач.
Кӧрт тув вӧчис
Сылы розь,
Медым чеччавны
Эз позь.
Лоис жугыль
Менам мач,
Куйлӧ джоджын —
Шыч ни рач.

56 удж. Артмӧд сетӧм кывъясӧн сёрникузяяс.

ГАЖА ТУЛЫС ВОАС — ПӦЧ-ПӦЛЬ ОРДӦ ПЫРАС

57 удж. Сувтӧд юалӧмъяс тӧдчӧдӧм кывъяс дорӧ.

Шоныд лола тулысыс
Ловзьӧдас кын му.
Нюдзвиж рӧма платтьӧӧн
Пасьтасяс вӧр-пу.

Кывберд петкӧдлӧ эмакывлысь признак да вочавидзӧ кутшӧм? юалӧм вылӧ: Варов тулыс. Сӧстӧм сынӧд.

58 удж. Думышт да гиж рӧм, ыджда, форма, кӧр петкӧдлысь кывбердъяс.

Вӧч тадзи:

59 удж. Лыддьы В. Кушмановлысь кывбурсӧ.

Пӧль-пӧчьяснымлӧн гажныс
Эз нэмсӧ вӧвлы важ,
Кор прӧстӧй коми шаньга
И налы вайліс гаж.

И, кыдзи вӧвлі важӧн,
Бур мойдын моз жӧ пыр
Пӧсь шаньга вылас сӧвмис
Эз ӧти багатыр.

1. Инды кывбердъяс да сувтӧд юалӧм.
2. Вайӧд паныд вежӧртаса кывъяс.

60 удж. Лыддьы да лӧсьӧд татшӧм сёян.

Босьт косьтӧм морков либӧ сёркни. Пукты гырничӧ, кисьт ва да сюй пачӧ. Пӧжӧм бӧрти сёян дась.

61 удж. Лыддьы сьӧлӧмсяньыд.

СТАВЫС КОЛАНАТОР.

Вӧр-валы ставыс коланатор:
И ыджыд ю,
И ичӧт шор,
И гулыд яг,
И паськыд видз,
И керкадорса ӧтка кыдз.
Вӧр-валы ставыс колантор:
И мича дзоридз,
И усьӧм кор,
И вына кор,
И кодзувкот,
И помтӧм енэжыслӧн от.
Вӧр-валы ставыс колантор:
И медся ёна,
Дерт жӧ, —
Морт.
Мед сійӧ югзис ӧтчыд,
Кыдз вӧрлӧн, валӧн мич.
Мед сэні гӧгӧрвоис морт,
Мый тайӧ Муыс — сылӧн горт.
 
1. Гиж кывбурысь кывтэчасъяс

Вӧч тадзи: ыджыд ю

2. Артмӧм кывтэчасъясӧн лӧсьӧд 2-3 сёрникузя.

Кывберд гижанног.

Шонді пыр ёнджыка шонтӧ, дзирдалӧ лӧз енэжын. Сынӧдыс сӧстӧм. Сылӧ-ляпкалӧ, рудӧдӧ лым. Артмӧны гӧпъяс. Няйтчӧны-сьӧдасьӧны туйяс.
Рудов лымйыс кӧтасьӧ и сьӧктаммӧ. Но войясын кынмывлӧ, небыд лым чарӧмалӧ, позьӧ сы вывті котравны-ворсны. Керка вевтъяс вылӧ ӧшйӧны кузь йинёньяс. Луннас найӧ сылӧны, и тёпкӧ-виялӧ войтва.
Войвылӧ воасны сьӧд ракаяс, на бӧрын воасны и мукӧд лэбачьяс.
Ловзяс-потласяс коръя пуяс вылысь гар, сэтысь мыччысясны небыд веж коръяс.
Радлӧ-ловзьӧ коми парма, радлӧ звер-пӧтка. А мыйта нимкодьлуныс челядьлӧн!

Корсь кывбердъяс. Артмӧд мед- приставкаӧн кывъяс.

63 удж. Лӧсьӧд серпас серти ичӧтик висьт. Сет ним.

Пырт висьтад кывтэчасъяс: кельыдлӧз енэж, яръюгыд шонді, ыркыд сынӧд, пемыд вуджӧр, руд лым, кузь йинёнь.

64 удж. Гиж паныд вежӧртаса кывбердъяс.

65 удж. Лыддьы да висьтав тӧдчӧдӧм кывъяслысь артманногсӧ.

— Аддзан, сикӧтшыс турунвиж рӧма. Менам баб шуӧ: тайӧ рӧмыс пӧ шуда. Тэ босьт, новлы да ло шудаӧн.
Сикӧтш збыльысь вӧлі медся мича. Грана мольясыс сылӧн то ӧзйылісны югыдлӧз биӧн, то лӧсталісны сук нюдзвиж рӧмӧн. Домналысь сійӧ ёна петкӧдліс вежсӧ.

66 удж. Артмӧд кывбердъяс да гиж.

67 удж. Инды кывбердъяслысь кыввужсӧ.

рудіник каньпи
косіник нывка
гырысиник вотӧс
шочиник быдмӧг

1. Инды суффиксъяссьыс медводдза шыпассӧ.
2. Кор колӧ гижны і?
3. Лӧсьӧд кывтэчасъяснас сёрникузяяс.

68 удж. Лыддьы кывбурсӧ сьӧлӧмсяньыд.

Мамӧ вурис меным дӧрӧм,
Мамӧ шӧрыштіс нянь шӧрӧм,
Мамӧ мыськис менсьым чужӧм,
Мамӧ пуис чӧскыд ужин,
Мамӧ шебраліс да мойдіс,
Мамӧ орччӧн вӧлі войбыд,
Мамӧ дорын ме ог дур,
Мамӧ менам медся бур.

Мыйла гижысьыс быд визь заводитӧ мам кывсянь?

69 удж. Артмӧд кывтэчасъяс.

меліник мам
сюсиник зон
мичаник дзоридз
мыланик сьыланкыв
мусаник ныв
раминик пи

70 удж. Лӧсьӧд серпас серти кывбердъясӧн сёрникузяяс да гиж.

Паськӧм водзын вурлісны сера дӧраысь, нойысь, октӧм сера дӧраысь, китайкаысь. Мичмӧдлісны вурӧмторсӧ пыр ки помысь. Радейтлісны серӧдлыны крестӧн канва серти. Татшӧм серпаснас мичмӧдлісны пельпомсӧ, соссӧ да водзсӧ. Бӧрйылісны гӧрда-сьӧд сунис, но содтывлісны и коймӧд рӧм.
Мичмӧдлісны и прӧшвиӧн. Тіянлы прӧшвисӧ позьӧ ньӧбны либӧ кыны чукля емӧн еджыд сунисысь.
Водздӧрасӧ шӧрав кабала листысь, сэсся вуджӧд дӧра вылӧ. Вӧньсӧ вур ас сертиыд жӧ. Сійӧс позьӧ кӧртавны мышкуад. Водздӧра помсӧ мичмӧд уна рӧма серӧн.

1. Висьтав водздӧра кывлысь артманногсӧ.
2. Вур да козьнав водздӧрасӧ мамыдлы.
3. Артмӧд -иник (-іник) суффикс отсӧгӧн кывбердъяс.

72 удж. Гиж висьтсӧ. Чутъяс местаӧ содты и либӧ і.

Таво пышкай гозъя поздысисны выль местаӧ. Зіль лэбачьяс ваялісны косіник турун сіяс, посньыдик гӧнторъяс. Лӧсьыдіник поз артмис: гӧгрӧсіник, шондіник.
Энь пышкай пуктіс сэтчӧ некымын гӧгрӧсіник кольк да пуксис пӧжны. Пышкайяслӧн уджыс лои унджык. Пияныс мыччысисны гӧнтӧмӧсь, синтӧмӧсь, а вомныс налӧн пыр вӧлі паськыд, найӧ сёйны корисны.

1. Сет висьтыслы ним да висьтав аслад кывйӧн.
2. Вайӧд паныд вежӧртаса кывъяс.

-КОДЬ суффикса кывбердъяс.

73 удж. Лыддьы висьтсӧ.

ВАЖ КОМИ ЙӦЗЛӦН ПАСЬТАСЯННОГ.

Комияслӧн паськӧм — тайӧ зарни киа да сюсь войтырсянь миянӧдз воӧм мичлун.
Важӧн кӧм-пась серти позьӧ вӧлі тӧдмавны морт йылысь унатор. Эжва вожын да Луз бердын мич дорысь ыджыдджык дон сетлісны ён, бура вурӧм паськӧмлы. Изьва дорын олысьяс ёнджыка видзӧдісны паськӧмлӧн мичлун да озырлун петкӧдлан югыд рӧмъяс вылӧ.
Озыръяс вурлісны паськӧмнысӧ бокысь вайӧм дона дӧраысь, а гӧльяс — кыӧмысь.
Паськӧм вурлісны уна сикас дӧраысь. Сыктыв вывса аньяслы ёнджыка сьӧлӧм выланыс волісны сера дӧра, сатин да атлас сарапанъяс. Луз бердса тшап аньяслы кажитчис сӧмын бокысь вайӧм уна пӧлӧс ной. Изьваса нывбабаяс новлісны атласысь, штапельысь, бумазеяысь, кашемирысь, шӧвкысь вурӧм сарапанъяс. Удорасалы мусмылісны лӧз дӧраысь, топыд шӧвкысь, парчаысь, вӧсни да югыд шӧвкысь вурӧм кӧлуй.

«Войвыв кодзув» журналысь.

1. Корсь висьтсьыс кывбердъяс.
2. Артмӧд -кодь суффиксӧн кывбердъяс.

74 удж. Тӧдмав серпас сертиыс нывкаяслысь чужанінсӧ.

Вур аканьыдлы сарапан.

75 удж. Думышт да гиж -кодь суффиксӧн кывбердъяс.

мортлӧн качество

76 удж. Артмӧд сетӧм сёрникузяясысь висьт. Сет ним да гиж.

Мунісны векньыдик ордымті вӧрса ты дорӧ.
Со и петкӧдчис ыджыдкодь ты.
Сулаліс мичакодь поводдя.
Водз асылын Коля да Валера мӧдӧдчисны вуграсьны.
Тайӧ пыжсяньыс детинкаяс и кутісны вуграсьны.
Регыд мысти Коля лэптіс ыджыдкодь ёкышӧс, а Валералы шеді паськыдкодь ляпа.
Берегас куйліс важиник пыж.
Кыйисны унакодь чери.
Чӧскыд и юква артмас.

77 удж. Артмӧд кывтэчасъяс

Вӧч тадзи: ыджыдкодь бипур.

1. Лӧсьӧд кывтэчасъясыс 3-4 сёрникузя.
2. Гиж паныд вежӧртаса кывъяс.

79 удж. Содтав чутъяс местаӧ кывбердъяс да гиж.

Медся дона кывйыс му вылас — мам. Сылӧн ... киыс, ... чужӧмыс, ... синмыс, ... юрсиыс. А сьӧлӧмыс ... мамлӧн ... .

80 удж. Содты чутъяс местаӧ эмакывъяс.

Кӧр кодь тэрыб ... . Синва кодь югыд ... . Кер кодь кыз ... . Ош кодь ён ... . Вата кодь еджыд ... . Ма кодь юмов ... . Тӧлысь кодь гӧгрӧс ... .

Сложнӧй кывбердъяс гижанног.

81 удж. Артмӧд кывтэчасъяс: кывберд + эмакыв.

... пӧлӧзнича, ... маръямоль, ... вижъюр, ... лежнӧг, ... петшӧр, ... бобӧнянь.

Отсӧг вылӧ кывъяс: пемыдлӧз, алӧйгӧрд, кольквиж, турунвиж, пемыдгӧрд, югыдгӧрд.

83 удж. Помав висьтсӧ серпас сертиыс.

ТУВСОВ Ю.

Мичаысь-мича тувсовъя лунӧ том и пӧрысь лэччисны ю дорӧ. Найӧ сулалісны джуджыдысь-джуджыд кыр йылын да нимкодясисны юӧн.

84 удж. Гиж кывтэчасъяссӧ колана ногӧн.

Алӧйгӧрд кыа. Пемыдгӧрд ной. Бурысь-бур йӧз. Мичаысь-мича поводдя. Помтӧм-дортӧм вӧр. Яръюгыд шонді. Лӧзоведжыд тшын. Пемыдысь-пемыд вой. Ыджыдысь-ыджыд керка. Кузьысь-кузь туй.

Кывберд вынсьӧдӧм.

85 удж. Висьтав кывберд йылысь.

Гижсьӧны ӧтлаын

Гижсьӧны визь пыр

86 удж. Содты лӧсялана кыв.

1. Гӧгрӧс, кольквиж, курыд — тайӧ ... .
2. Алӧй, юмов, гӧгрӧс — тайӧ ... .
3. Руд, горш, скӧр — тайӧ ... .
4. Мудер, гӧрд, пашкыр бӧжа — тайӧ ... .
5. Ыджыд, мича, сюра — тайӧ ... .
6. Мелі, шань, мича — тайӧ ... .

87 удж. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ. Инды кывбердъяссӧ.

1. Пӧрысь пӧч град йӧрын пукалӧ, коді пӧрччӧдас, сійӧ и бӧрддзас. 2. Китӧм-коктӧм, ӧшинь улын шутьлялӧ, ӧдзӧс восьталӧ. 3. Рудовсьӧд понпи, оз курччась, оз увт, а керкаӧ оз лэдз. 4. Тайӧ эшкыныс медъеджыд да медмича, но ставнас розя.

88 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Зёльгӧ эзысь шыӧн
Визув варов шор.
Ворсӧ сяркъя гыӧн,
Тюргӧ изъяс дор.

Шоныд тӧлӧн шоча
Пӧльыштлӧ пӧсь му.
Тӧвлы корйӧн воча
Серӧктӧ веж пу.

1. Инды кывбердъяс.
2. Артмӧд приставка да суффиксъяс отсӧгӧн кывбердъяс.

89 удж. Лӧсьӧд кань йылысь висьт. Пырт висьтад кывбердъяс.

МЕНАМ КЫСУК.

1. Каньлӧн нимыс.
2. Кутшӧм каньӧй: ыджда, гӧн, кок, ныр-вом, пель, бӧж.
3. Каньлӧн оласног.
4. Кань бӧрся дӧзьӧр.

90 удж. Лыддьы рольяс серти да сет ним.

Шор пос вывті мунігӧн Геня аддзис детинкаӧс.
— Тэ кытысь? — юаліс Геня.
— Кӧрдорысь.
— Кӧрдорысь? А мыйла тані?
— Велӧдчыны вайисны.
— Велӧдчыны? — Геня пыр жӧ ловзис. — Ме таво велӧдчыны жӧ кута. Тӧдан, кӧні миян школаыс?
— Ме сӧмын на вои...
— Со мыльк йылас кык судта керкаыс... А тэныд кымын ар?
— Дасӧд.
— Дасӧд? А меным вежон мысти дас тырӧ. Кыдзи тэнӧ шуӧны?
— Васьӧ Манзадей.
— Абу Васьӧ, а Василей... Школаад тадзи колӧ шуны.
— Батьӧй тай сідзи шуис-а...
— Ті — яранъяс?
— Да, — юрнас гогнитіс Вася.

Висьтав, кӧні олӧны яранъяс.

91 удж. Гиж юалӧмъяс отсӧгӧн ёрт йывсьыд.

1. Кыдзи шуӧны ёрттӧ?
2. Кӧні сійӧ чужліс?
3. Кымын арӧс сылы?
4. Кутшӧм ёртыд:
а) тушалӧн ыдждаыс;
б) нырыс, синмыслӧн рӧмыс, синкымыс, юрсилӧн рӧмыс да кузьтаыс, пельыс, видзӧдласыс.
5. Кыдзи пасьтасьӧ сійӧ?
6. Кор тэ сыкӧд тӧдмасин?
7. Кодӧн сійӧ кӧсйӧ лоны?
8. Мыйла тэ радейтан ёрттӧ?

92 удж. Лыддьы колана ногӧн.

МИ ПӦЖАСЯМ.

Мамӧ талун няньшом вӧчис,
Пуктіс лым кодь еджыд пызь,
Ачыс вӧчӧ вӧсни сӧчӧн
А ме тэча нӧкъя рысь.

Ӧдъя пачыс регыд ваймас,
Локтӧ пӧжасьны нин кад.
Рыська шаньга бура банъяс,
Чӧскыд няньлы быдӧн рад.

1. Тӧдмав «Коми кывтэчасъяс» небӧгысь ӧдъя пач кывтэчаслысь вежӧртассӧ.

2. Артмӧд юалӧмъяс отсӧгӧн кывтэчасъяс.

93 удж. Артмӧд эмакывъясысь -а (-я) суффикс отсӧгӧн кывбердъяс.

Вӧч тадзи: пызь — пызя.

Лӧсьӧд кывбердъясӧн 2-3 сёрникузя.

94 удж. Помав мойдсӧ кывбердъяс пыртӧмӧн.

Олісны-вылісны пӧч да пӧль. Налӧн вӧлі ... ныв. Ӧтчыд ... лунӧ ... нывъяс котӧртісны ... вӧрӧ.

95 удж. Лыддьы сьыланкывсӧ.

Ичӧт сиктӧй, олан гажӧй,
Мича тэнад чужӧмбан.
Эжва юӧй, парма вӧрӧй,
Чужанінӧй менам тан.

Джуджыд мыльк и гажа нӧрыс.
Чой йыв, чурк йыв, катыд пом.
Чӧдъя керӧс ягӧ корас,
Вотчӧ сэні дзор и том.

Инды кывбердъяссӧ.

96 удж. Лыддьы да сет висьтыслы ним.

Кодлы абу окота сулалыштны кыр йылын да нимкодясьыштны ойдӧм Сыктыв юӧн! Юыс помтӧм паськыд! Мӧдлапӧвса керкаясыс коскӧдзыс ваынӧсь.
Ю вывті лэбалӧны мотора пыжъяс. Ӧтияс юсь кодь еджыдӧсь, мӧдъяс турунвижӧсь, коймӧдъяс пемыдлӧзӧсь. Быд кӧзяинлӧн аслыссикас рӧма пыж.

1. Инды кывбердъяссӧ.
2. Висьтав лыддьӧмторсӧ аслад кывйӧн.

97 удж. Гиж висьтсӧ да визьнит кывбердъяссӧ.

УНА ПӦЛӦС РӦМА ВА.

Ми аддзывлам ватӧ юысь, тыысь, саридзысь.
Ваыс быдлаын аслыспӧлӧс рӧма: лӧз, югыдлӧз, виж...
Ӧшъяс саридз весьтӧ гыма кымӧр, и ва веркӧсыс лоӧ пемыд да гажтӧм. Шонді мыччысяс, и ваыс бара югыдлӧз. Гӧрд рытъя кыа дырйи саридз ваыс гӧрд жӧ. Асъя дырйи саридзыс зарниӧн дзирдалӧ.

98 удж. Лыддьы висьтсӧ. Инды кадакывъяс.

КЫДЗИ АРТМӦ СЕРА ДӦРАЫСЬ ДӦРӦМ.

Дӧра вӧчлісны шабдіысь. Шабді быдтылісны быд овмӧсын, ёнджыкасӧ керкасайса муяс вылын.
Медводз мусӧ гӧрӧны, сэсся кӧдзӧны шабді кӧйдыс. Гожӧмнас шабді дзоридз гыалӧ, быттьӧ лӧз саридз. Арнас, мича шондіа лунӧ, шабдісӧ нетшкӧны вужнас, косьтӧны, мед чулльыны мӧд во кежлӧ кӧйдыссӧ. Сэсся кӧтӧдӧны юын либӧ тыын, мед кокньыдджыка кышыс торъялас няръялігас. Сы бӧрын шабдісӧ ниралӧны, а сэсся зуалӧны.
Весалӧм кудельсӧ печкӧны. Колӧ кӧ кыны сера дӧра, шӧртсӧ мичмӧдӧны пипу кырсьысь вӧчӧм краскаӧн. Колӧ кӧ еджыд дӧра, шӧртсӧ ва дорын быгӧдӧны.
Дӧраысь вурӧны киӧн либӧ машинаӧн дӧрӧм. Но дӧра дӧрӧмыд зэв чорыд, сы вӧсна сійӧс небзьӧдӧны валяйтчанӧн.
Дӧрӧм дась, позьӧ пасьтавны.

Висьтав серпас серти, кыдзи артмӧ сера дӧрӧм.

99 удж. Содты колана кадакывъяс да гиж.

Мусӧ (мый вӧчӧны?) ... .
Кӧйдыссӧ (мый вӧчӧны?) ... .
Шабдісӧ (мый вӧчӧны?) ... , ... , ... .
Кудельсӧ (мый вӧчӧны?) ... , а сэсся ... .

100 удж. Висьтав серпас серти, мый вурӧны шабді дӧраысь.

Кадакывлӧн кыв вежлалан суффиксъяс.

101 удж. Лыддьы гижӧдсӧ. Тӧдчӧдӧм кывъяссӧ веж мӧд кадакывйӧн.

Ме муна
Тэ мунан
Сійӧ мунӧ

Ми мунам
Ті мунанныд
Найӧ мунӧны

102 удж. Лӧсьӧд юалӧмъяс отсӧгӧн неыджыд висьт. Инды кадакывъяслысь лыд, морт, кад.

МИЯН ШКОЛА.

1. Кӧні сулалӧ миян школа?
2. Мыйысь сійӧ вӧчӧма?
3. Мый быдмӧ школа дорын?
4. Мый ми вӧчам школаын?
5. Кыдзи ми велӧдчам?

103 удж. Артмӧд суффиксъяс отсӧгӧн кадакывъяс. Инды кад, лыд, морт.

104 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ. Инды кадакывъясысь суффиксъяссӧ.

1. Тулысын узян — арын шогӧ усян.
2. Гожӧм заптіс — тӧв дзимляліс.
3. Водз чеччан — уна вӧчны эштан.
4. Збыльыд и гӧра бергӧдас.
5. Мутӧ кӧ радейтан, и сійӧ тэнӧ радейтас.
6. Мый кӧдзан, сійӧ и петас.

1. Вежӧдӧ видз, дзоридзалӧ сю, кӧдзыд оз овлы. Кор тайӧ овлӧ?
2. Кык вок пышйӧны, ӧта-мӧднысӧ оз кольны.
3. Дас кык вок ӧта-мӧд бӧрсяыс ветлӧны, но ӧта-мӧднысӧ оз пановтны.
4. Кос дырйи менӧ ставӧн виччысьӧны, а кор локта, ставӧн дзебсьӧны.

Инды кадакывъясысь суффиксъяссӧ.

106 удж. Юклы суффиксъяссӧ кык пельӧ.

Артмӧд суффиксъяс отсӧгӧн кывъяс.

107 удж. Артмӧд -ышт суффикс отсӧгӧн кадакывъяс.

Вӧч тадзи: уджавны — уджалыштны.

1. Лӧсьӧд 3-4 сёрникузя артмӧдӧм кадакывъясӧн.
2. Кутшӧм вежӧртасыс -ышт суффикслӧн?

108 удж. Содтав кадакывъяс да гиж. Тӧдмав нӧдкывъяссӧ.

1. Биын оз сотчы, ваын оз вӧй. 2. Кык вок туй вомӧн олӧны, а ӧта-мӧднысӧ оз аддзыны. 3. Век вомад, а он ньылышт. 4. Тшӧкыд-тшӧкыд вӧр, а вӧвлы ньӧр ... ... . 5. Кӧть ... ... , а вӧр шӧрын лыйсьӧ. 6. Сизимдас платтьӧ новлӧ, а кизь ... ... .

Отсӧг вылӧ кывъяс: оз аддзыны, оз сотчы, оз овлы, он босьт, оз вӧй, он ньылышт, оз кыйсьы.

109 удж. Артмӧд сёрникузяяс сетӧм кывъясӧн.

1. Некор эн жуглӧй лэбач позъяс
2. Велӧдчытӧг мортӧ он во
3. Эн мун школаӧ гортса удж вӧчтӧг
4. Эн корсь кокньыд туй
5. Детинкалы войнас эз узьсьы

110 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

ЭМ-Ӧ КОМИ КОСТЮМ?

Эм-ӧ комилӧн аслас культура?
Сёйи, помнита, юм.
Тугъя вӧнь новлі, помнита бура.
Йӧла картупель, тэсь,
Чӧдъя кисель пу тасьтіысь ректа.
Мамӧс казьтыла пыр:
«Эн ло гусясьысьӧн да ылӧдчысь вральӧн».
Бать оз вун менам дыр:
«Кӧчсӧ, пиук, эн кый нин февральын».
Эз коль пӧчтӧг вой,
Сылӧн кывъясӧ лыдтӧм мойд ӧшйис.
Кужысь киа чой
Кыис мойдъясысь аддзылӧм прӧшви.

1. Кутшӧм коми сёян-юан тэ тӧдан?
2. Мыйӧ велӧдлісны бать-мамыс челядьсӧ?
3. Висьтав гижанногсӧ торйӧдӧм кывъяслысь да вуджӧд роч кыв вылӧ.
4. Корсь пӧвсӧ да лӧсьӧд тайӧ кывъясӧн сёрни.

111 удж. Велӧд да гиж.

Дзоля Толя дзик быд асыв
Волӧ аслас пӧчысъясӧ.
Школаысь кор локтӧ гортас,
Кежӧ ыджыд мамыс ордӧ.
Рытнас, кодыр гажыс бырӧ,
Марья вежань дорас пырӧ.

Торйӧдӧм кывъяссӧ висьтав рочӧн.

113 удж. Лыддьы потандорса сьыланкывсӧ. Инды соссяна кадакывъяс.

Бай, бай, дитя, узь, узь, узь,
Эн бӧрд, эн бӧрд, сьӧлӧмшӧр,
Эн бӧрд, эн бӧрд, дитяӧй,
Мамыс муніс турунла,
Регыд локтас, эн бӧрд, эн.

Кадакыв гижанног.

114 удж. Лыддьы Е. Габовалысь висьтсӧ.

ПАСЬМУНӦМ КОДЗУВ.

Рытнас Митя видзӧдіс ӧшинь пыр дзирдалысь кодзувъяс вылӧ. И друг ӧти ичӧтик кодзув суніс увлань. Вӧлі — и абу! Изтор моз тёпмуніс. Митя шемӧсмис быдӧн. А сэсся и горӧдіс:
— Кодзулыс усис! Кодзулыс усис!
— Тэ тай он на узь, Митя? — жырйӧ пырис мамыс. — Ноко, ӧдйӧджык вод! Кӧмтӧг ӧшинь дорас сулалан!
Митя сунгысис вольпасьӧ.
— Мамӧ, а кытчӧ нӧ кодзулыс усис?
Мамыс топыда шебраліс писӧ да шмонитыштіс:
— Мойдӧ кӧ лэбзис-а.
— А збыльысь кӧ?
— Ог тӧд. Узь нин сэсся, эн чеччы.
Асывнас Митя мӧдӧдчис юкмӧс дорӧ вала. Посводзын войбыд сулалӧм ведраяс гыӧртчӧмаӧсь, тронякылӧны мунігмозыс. Митялы квайт арӧс на, но быд асыв ичӧт ведраясӧн котӧртліс вала. Тайӧ зонкалӧн быд лунъя мог.
Друг зонка джӧмдіс кытчӧкӧ да уси. Ведраясыс гораа клёнмунісны, весиг орчча керкаысь аслас могӧн котӧртысь Шарик скӧракодь гоннитліс зонкалань.
Туй вылын куйлісны йи торъяс. Гырысь и посни. Наӧ и джӧмдӧма Митя. Йи торъясыс вӧліны дзик тӧрытъя усьӧм кодзув рӧмаӧсь — кельыдлӧзӧсь.
И Митя гӧгӧрвоис — тайӧ ӧд кодзулыс татчӧ пасьмунӧма! Сійӧ копыртчис да чукӧртіс кодзувсӧ ведраас.

1. Лыддьы рольяс серти эня-пиалысь сёрнисӧ.
2. Мыйла висьтыслӧн нимыс «Пасьмунӧм кодзув»?

115 удж. Гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм шыпасъяслысь гижанногсӧ.

Мӧдӧдӧ — мӧдӧдчис, гыӧртӧ — гыӧртчӧмаӧсь, копыртӧ — копыртчӧмаӧсь, чеччы.

Корсь «Пасьмунӧм кодзув» висьтысь тайӧ кадакывъяснас сёрникузяяс да вуджӧд роч кыв вылӧ.

116 удж. Аддзы сэтшӧм паныд вежӧртаса кадакывъяс, кӧні гижсьӧны -дч, -чч, -тч шыпасъяс.

117 удж. Инды -тч-а кыв дорӧ отсасьысь кыв.

Вӧч тадзи: матыстчыны, матыста, матыстчӧ.

1. Чукӧр, чукӧртчыны, чукӧртам, чукӧрӧн.
2. Гартчыны, гартны, гартчӧмӧн, гартыштны.
3. Эновтчыны, эновтчысь, эновтчӧмӧн, эновтӧмӧн.

118 удж. Гиж чутъяс местаӧ д, т либӧ ч шыпасъяс.

Гажа тувсовъя лунӧ ми ёрткӧд мӧдӧдчим вӧрӧ. Миянкӧд лӧсьӧдчис мунны Катшыс пон. Воим гажа ягӧ. Сьылісны лэбачьяс.
Матын кодкӧ пӧрӧдчис. Сынӧдыс вӧлі зэв сӧстӧм. Ми зэв бура шойччим.

119 удж. Лӧсьӧд кадакывъяс отсӧгӧн тулыс воӧм йылысь сёрникузяяс.

Сывдӧ-сёйӧ. Тёпкӧ-виялӧ. Жургӧны-визувтӧны.
Дзользьӧны-сьылӧны. Садьмӧ-шувгӧ.
Нимкодясьӧны-радлӧны.

120 удж. Лӧсьӧд серпас серти висьт.

Заводит тадзи: Каньпиян дурисны-ворсісны луд вылын. Мыр вылын гоньвидзис-пукаліс пышкай ...

ЧАЙ ЮАН — ВЫНАДЖЫК ЛОАН.

Уджач мортӧн нимӧдлісны Ӧльӧксанӧс. Некутшӧм уджысь эз пов: ытшкис и пес кераліс, керка тшупис и ӧшинь рамаяс вӧчаліс. Удж вылӧ мунігӧн пыр корис пузьӧдны самӧвар. Чай юигӧн шуалӧ: «Чайсӧ юа да эбӧсаджык лоа».
Висьталӧны, мый Ӧльӧксан керка дорын туруна додь пӧрӧма. Пырас кыскалысьыс керкаӧ да кӧзяиныслы шуас:
— Отсав доддьӧс лэптыны, бур морт.
— Чай юа да дзик пыр отсала, — вочавидзӧ Ӧльӧксан.
Збыль, буракӧ, шуӧны: чай юан — вынаджык лоан.
 
Инды кадакывъяссӧ.

122 удж. Артмӧд -ышт суффиксӧн кадакывъяс.

Вӧч тадзи: керавны — кералыштны.

123 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

Нимлун кежлӧ Толя
Рисуйтӧма кӧч.
Юр и пель, и голя
Артмӧдӧма стӧч.
Нюмыд быдӧн петас,
Быттьӧ ловъя лов.
Именнича Света
Шуис: «Мем оз ков.
Вася книга вайис,
Коля — лента шӧвк.
А вот кӧчсьыд, таысь
Меным кутшӧм тӧлк?»
Ӧдзӧс сійӧ тупкӧ.
Толяӧс оз кор.
Пыдди Света пуктӧ
Сӧмын ньӧбӧмтор.

1. Мый эськӧ тэ вӧчин Света местаын?
2. Кыдзи тэ чолӧмалан ёрттӧ нимлунӧн?
3. Инды «Именнича» кывбурысь кадакывъяссӧ да гиж.

Зэрӧ. Пукала да видлала пӧч сундукысь эмбурсӧ. Мыйыс тані абу! Син улӧ уси письмӧ чукӧр. Найӧс вӧлі лӧсьыда тэчӧма да кӧрталӧма кӧвйӧн. Босьті ӧтиӧс да заводиті лыддьыны.
«Видза оланныд, муса гӧтыр Ӧдюк да дона пи Семӧ!
Воис тіянсянь дыр виччысяна письмӧ. Ме зэв рад, мый тіян ставыс бур.
А ми лун и вой нӧйтам вӧрӧгӧс. Выныс сылӧн уна на, но ми ставсӧ вӧчам ассьыным мунымӧс мездӧм да победа лун матыстӧм могысь. Думайта: регыд нин воас, донаясӧй, миян аддзысян кад. Семӧ, тэ гортын мужичӧй пыдди, кывзысь да быдторйӧн отсась мамыдлы.
Коля дзоньвидзаӧн тіян верӧс да бать Иван.
28.11.1944 во.
Елин Иван».
Да, тайӧ письмӧыс менам пӧльлӧн. Уна буртор висьтавліс меным пӧч сы йылысь. Сійӧ вӧлӧма сюсь кыйсьысьӧн да нималана трактористӧн. Но абу усьӧма шуд налы аддзысьны. Пӧль пуктӧма ассьыс юрсӧ Берлин кар босьтігӧн.

1. Кымын юкӧн тайӧ висьтас?
2. Мый тэ тӧдмалін письмӧсьыс?

125 удж. Лыддьы письмӧсӧ да корсь татшӧм юкӧнъяс: шыӧдчӧм, сюрӧслӧн 1 и 2 юкӧнъяс, прӧщайтчӧм, кырымпас, гижан лун.

Дона бать-мам да мелі чой Надя!
Бур лун! Кыдзи оланныд-выланныд? Кутшӧм дзоньвидзалунныд? Кутшӧм выльторъяс эмӧсь сиктын?
Ме ола да велӧдча бура. Тшӧкыда казьтывла тіянӧс да чужан сиктнымӧс. Кутшӧм гажа, кутшӧм долыд ас муад овнытӧ! Ичӧтдырся кадыд дум вылад усьлӧ. Казьтывла, кыдзи ветлывлім гожӧмнад вотчыны вӧрӧ, кыдзи ю дорын вуграсьлім. Но ог кут шогсьыны, регыд помала институт и воа уджавны сиктӧ.
Та вылын помала, аддзысьлытӧдз.
Май 10-ӧд лун. Вася.

Гиж письмӧ.

б) ас йывсьыд гижӧм.

5. Гижан лун.

126 удж. Лыддьы висьтсӧ.

Акань кыв тӧдса коми челядьлы, торйӧн нин нывъяслы. Тайӧ чачаыс налӧн медся радейтана ворсантор. Чача нимыс абу зэв важся. Сійӧ паныдасьлӧ сӧмын коми-зыряналӧн да коми-пермякъяслӧн сёрниын. Миян пӧч-пӧльяс лӧсьӧдлӧмаӧсь тайӧ кывсӧ удмуртъяскӧд торъялӧм бӧрын нин, некымын сё во сайын. Важ йӧз вӧчлывлӧмаӧсь асланыс челядьлы сёй аканьяс. Кӧрта кӧлуй лоӧм бӧрын кутӧмаӧсь вӧчавны пу аканьяс. А кор йӧз велалӧмаӧсь кыны дӧра, лоӧмаӧсь и дӧра аканьяс.
 
1. Кутшӧм аканьясӧн водзын ворслӧмаӧсь челядь?
2. Кутшӧм аканьясӧн ворсӧны ӧні?
3. Инды тӧдчӧдӧм кадакывъясысь суффиксъяссӧ.

127 удж. Сетӧм кывъясысь -ӧм суффикс отсӧгӧн артмӧд мӧд колян када кадакывъяс.

Вӧч тадзи: ворсны — ворслӧма, ворслӧмыд, ворслӧмныд, ворслӧмаӧсь.

Паныдасьны, велавны, кыны, радейтны, торъявны, тӧдны.

128 удж. Артмӧд вурны да кыйны кадакывъясысь суффиксъяс отсӧгӧн кывъяс.

Лӧсьӧд артмӧм кывъясӧн сёрникузяяс.

129 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

Батьлы коскӧдзыс ме кӧть и —
Ӧти.
Кыйи-вугралі со мык —
Кык.
Ыджыд пӧртйын чери пуим —
Куим.
Гортӧ нуны нем эз коль —
Нёль.
Мамӧй, гашкӧ, оз жӧ вид? —
Вит.
Чери вайӧм эз и чайт —
Квайт.
Эг нин ӧтчыд волӧй сідзи —
Сизим.
Тӧдса миян кыйсян сямыс —
Кӧкъямыс.
Сӧмын мудзӧм содіс-ӧкмис —
Ӧкмыс.
Гирзим-сералім дзонь час —
Дас.
Мамӧй, аски кыям ком! —
Пом!

1. Инды кадакывъяссӧ.
2. Шу рочӧн: эз коль, оз вид, эз чайт.

130 удж. Корсь кывъяслысь вежӧртассӧ «Коми синонимъяс кывчукӧрысь».

Лӧсьӧд 2–3 сёрникузя сетӧм кадакывъясӧн.

Артмӧд кадакывъяснас кывтэчасъяс.

1. Ваын и пуын ӧти нима.
2. Эм борд, а оз лэбав.
3. Абу кок, но он су.
4. Оз на овмӧдчы быд тыӧ.
Яйыс чӧскыд, но и лыӧсь.
Нюйтсьыд вӧтлы тэ кӧть кыдз,
Оз и мыччысь — тайӧ ....

Инды соссяна кадакывъяс.

133 удж. Лыддьы кывбурсӧ да велӧд.

Шорысь чери кутіс кань,
Сюйис пачӧ черинянь.
Узьтӧмысла вугырмуні,
Чериняньыд сылӧн вуні.

1. Инды кывбурысь кадакывъяссӧ.
2. Артмӧд наысь -ӧма суффиксӧн кадакывъяс.
3. Лыддьы кывбурсӧ артмӧдӧм кывъяснас.

134 удж. Гиж шусьӧгъяссӧ да босьт тӧд вылад.

1. Бӧжтӧ кӧ кӧтӧдан, и черитӧ сёян.
2. Мортӧс удж вылын тӧдмалӧны.
3. Коктӧ кӧ кӧтӧдан и чуньтӧ нюлыштан.

Эмакыв вынсьӧдӧм.

135 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

Кызьӧд нэм пом кадыс каттьӧ.
Бара тулыс вурӧ платтьӧ.
Быттьӧ сарапана ныв
Кыдз пу лоас бӧръявыв.
Льӧм пу дзоридзьясӧн вӧччас,
Тулыс бӧрся гожӧм вӧтчас.
Воас ар, и воас тӧв.
Нӧшта уна-уна пӧв.
И бур олӧмыс оз помась,
Мӧд йӧз лоасны нин томӧсь.
Ов жӧ, Войвыв парма-вӧр,
Коми муӧй, сьӧлӧмшӧр!

1. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан медводдза сёрникузясӧ?
2. Кутшӧм паськӧмӧ пасьтасясны тулысын кыдз пу да льӧм пу?
3. Висьтав гижанногсӧ торйӧдӧм кывъясыслысь.

136 удж. Сетӧм кывъясысь артмӧд сёрникузяяс да гиж. Визьнит тш шыа кывъяссӧ.

1. Лида вӧчис мича дзоридзьясысь юркытш
2. Том петшӧр коръясысь вӧчӧны бурдӧдчантор
3. Керка трубаысь пуркйис-кайис еджыд тшын
4. Ми ветлӧдлім тшӧкыд расті да вотім уна бур тшак

137 удж. Лыддьы висьтсӧ да сет ним. Чутъяс местаӧ гиж колана шыпасъяс.

Мӧдлапӧвса вӧрсянь с.кт вес.тӧ кыпӧдч.с с.ӧд кымӧр. Тӧв пыр ёнм.с и ёнм.с. Завод.т.с кусн.ӧдлыны сад йӧр.ясысь пелыс. да л.ӧм пуяс.
Друг гундыр-кымӧрсӧ кодкӧ быт.ьӧ бытшкис б.а ньӧвйӧн. Сійӧ здук кежлӧ лӧн.ыштліс, сэсся кыдз тай горӧдас-гымыштас! Муртса мусӧ эз поткӧд.

Висьтав медводдза гым йылысь.

138 удж. Лыддьы шусьӧгъяссӧ да инды сложнӧй эмакывъяс.

1. Быдӧн аслыс кынӧмпӧтсӧ корсьӧ. 2. Нор сьӧлӧмыдлӧн синваыс дорын. 3. Нянь-солӧн сьӧлӧмтӧ он верд. 4. Гожся луныс йӧлӧн-выйӧн исковтӧ.

1. Висьтав гижанногсӧ сложнӧй эмакывъяслысь.
2. Кутшӧм лыдын сулалӧны век тайӧ эмакывъясыс?

140 удж. Лыддьы сьыланкыв-мойдсӧ.

Руй, руй,
Кытчӧ жӧ ветлін?
Чипанӧс корсьны.
Кутшӧми жӧ чипаныд?
Кӧнтусь сера.

Руй, руй,
Кытчӧ жӧ ветлін?
Порсьӧс корсьны ветлі
Кутшӧми жӧ порсьыд?
Зарни щӧтя.

Руй, руй,
Кытчӧ жӧ ветлін?
Мӧскӧс корсьны ветлі.
Кутшӧми жӧ мӧскыд?
Чукля сюра.

Руй, руй,
Кытчӧ жӧ ветлін?
Каньӧс корсьны ветлі.
Кутшӧми жӧ каньыд?
Налим сера.

Руй, руй,
Кытчӧ жӧ ветлін?
Ванюшӧс корсьны.
Кутшӧми жӧ Ванюшыс?
Кудриа юрсиа.

Руй, руй,
Кытчӧ жӧ ветлін?
Таняӧс корсьны.
Кутшӧми жӧ Таняыс?
Зэв ыръян.

1. Кутшӧм сёрникузяяс паныдасьлӧны шуанног сертиыс.
2. Корсь эмакывъяс, инды суффиксъяссӧ. Сувтӧд быд кыв дінӧ юалӧм.

141 удж. Лыддьы. Бӧрйы да гиж кывбӧра эмакывъяс.

Эн ветлы туй шӧрӧд, а ветлы туй бокӧд. Туй вылын некор эн ворс. Туй вуджигӧн медводз видзӧдлы шуйгавылӧ, а сэсся веськыдвылӧ. Туй вуджигӧн видзӧдлы светофор рӧм вылӧ.

Висьтав эмакывлысь кывбӧркӧд гижанногсӧ.

142 удж. Лыддьы да босьт тӧд вылад.

Эжва — Коми муын Печора бӧрын мӧд ыджыд ю. Печора босьтӧ васӧ Дзурнюрсянь, а Эжва заводитчӧ Мылва дорса керӧссянь. Сиктъяс да грездъяс, вӧръяс да видзьяс пӧлӧн Эжва нуӧ ассьыс сӧстӧм васӧ Войвыв Двинаӧ. Кузьтаыс сылӧн — 1130 километр, 870 километрыс визувтӧ Коми му вывті. Эжваӧ усьӧны 200 сайӧ ыджыд да ичӧт ю.

Инды кывбурысь эмакывъяс.

Эжва весьтын кыа
Алӧй рӧмъяс кыӧ,
Серамбана гыӧн
Ворсӧдчыштӧ ю.

143 удж. Содтав эмакывъяс да лыддьы.

КОМИ МУ.

Коми му кузя ме муна,
Гӧгӧр сулалӧ сьӧд вӧр.
Вӧрыс вывті-вывті уна,
Сыысь унаыс оз тӧр.
Аддза сэні шыльыд пожӧм.
Вылӧ лэптӧ ассьыс юр.
Сылы ӧткодь тӧв, кӧть гожӧм,
Сэтшӧм пуыс тайӧ бур.

ТУЛЫС БӦРСЯ ГОЖӦМ ВӦТЧАС.

Нимвежтас вынсьӧдӧм.

144 удж. Лыддьы. Инды нимвежтаса сёрникузя.

Кӧдзыдыскӧд вермасиг,
Гожӧм локтіс, тэрмасис.
Сійӧ югыд войяса,
Садъясын веж коръяса.

Висьтав, кутшӧм эмакыв вежӧ нимвежтасыс.

145 удж. Содтав чутъяс местаӧ нимвежтасъяс да гиж.

1. ... йылысь тэчисны мича сьыланкывъяс.
2. ... кодь ён морттӧ шоча аддзывлам.
3. ... ола Куратов улича вылын.
4. ... мунісны ю дорӧ чери кыйны.

146 удж. Веж тӧдчӧдӧм нимъяссӧ лӧсялана нимвежтасъясӧн да гиж.

1. Вася ӧткодя радейтӧ тӧвсӧ и гожӧмсӧ. Вася моз жӧ Илья радейтӧ ветлывлыны гожӧмнас тшак вотны. 2. Сергей да Коля мунісны ю дорӧ купайтчыны. Сергей да Коля босьтісны тшӧтш Катшыс понписӧ. 3. Надя помаліс нёльӧд класс. Надя каникул дырйи ветлас пӧч ордас шойччыны.

147 удж. Лыддьы висьтсӧ.

Эм менам Петя нима ичӧт вок. Арнас сылы тырӧ сизим арӧс, сійӧ мунас школаӧ. Ме мӧд гожӧм нин велӧда сійӧс вартчыны Лыаюрын. Пырта Петяӧс ваас кытчӧдз судза, кута коскӧдыс да тшӧкта вачкавны кокнас, сынны кинас. Мӧд гожӧм нин Петя оз велав вартчыны. Весиг яндзим ёртъясысь, мый ичӧт вокӧй татшӧм сямтӧм.
Тӧрыт ме лунтыр вӧлі вӧрын, батьӧй нуӧдліс пес пилитны. Рытнас, кор воим гортӧ, Петя чеччаліс нимкодьысла:
— А ме вартча, а ме вартча...
— Тэ полысь, — шуа ме.
— Котӧртам, колӧкӧ, ю дорад. Ачыд аддзылан.
— Ладнӧ, — шуа, — аски петкӧдлан. Талун ме мудзи. Асывсянь Петя нуӧдіс менӧ ю дорӧ. Зэв ӧдйӧ чужйис гачсӧ, ызі-базі пырис ваӧ.
И збыль — вартчӧ!
— А юртӧ ваас сюйӧмӧн кужан? — юала ме шензьӧмӧн.
— Куза, — шуӧ. «Кужаыс» сылӧн оз на артмы, кӧть и школаӧ нин лӧсьӧдчӧ. И бара пырысь-пыр петкӧдліс, кыдзи кужӧ уйны юрсӧ ваӧ сюйӧмӧн.
Но дивӧ!
— Кыдзи тэ ӧти луннас велалін?
— Тӧрыт, — шуӧ Петя, — куръя вуджигӧн кокӧй пыдӧсас эз судз. Повзи да заводиті бызӧдчыны, кыдзи тэ велӧдлін. И вартчи! А сэсся Мирон Колькӧд лунтыр вартчим.
А ме вӧлі дась сямтӧм Петьӧӧн нимтыштны вокӧс!

1. Висьтав, кыдзи велӧдчис вартчыны Петя. А тэ кужан он вартчыны?
2. Корсь нимвежтаса сёрникузяяс. Инды нимвежтаслысь морт да лыд.

Лина куйлӧ гортас диван вылын и шуӧ:
— Ме кӧсъя енэжсьыс кодзув кутны.
— А сійӧ зэв пӧсь, киыд сотчас, — висьталӧ мамыс.
— А ме акань рузумӧн кута.

Артмӧд сёрни да пырт нимвежтасъяс.

Кывберд вынсьӧдӧм.

148 удж. Лыддьы.

МУЛӦН МИЧ.

Неыджыд эрд. Татчӧ гожӧмыс чукӧртӧма ассьыс став мичлунсӧ. Кутшӧм сӧмын рӧм сэтысь он аддзы! Синмад шыбитчӧны еджыд да виж рӧм, веж да кельыдлӧз, лӧз и гӧрд. Кутшӧм сӧмын дзоридзьяс тані абуӧсь!
Паськыда синсӧ восьтӧмаӧсь катшасинъяс. Сылӧн синбордыс еджыдысь-еджыд, а дзоридз шӧрас — виж кытш.
Войвылын медводз мыччысьӧ-петӧ вижъюр. Югыдвиж, гӧгрӧс, сійӧс ылісянь аддзан. Сы бӧрти петӧ мӧд вижъюр, паськыдджык, мичаджык. Гожӧмнас югыдвиж рӧмыс сылӧн вошӧ, артмӧ небыдик гӧна шар. Сійӧ — гӧгрӧс, гӧн кодь кокни. Пӧльыштас тӧвру — шарыс лэбас, а заас кольӧ пемыдвиж гӧгрӧс кизь.
Со кузь кок йылын сулалӧ уразнӧй турун. Сійӧ отсалӧ бурдӧдчыны уна висьӧмысь. Артмӧ сыысь и чӧскыд чай. Дзоридзыс чӧскыд кӧра, корйыс кӧть и ичӧт, но мича сера.
Эрд пасьталаыс ыпъялӧ бобӧняньлӧн гӧрд юрыс. А со кузь кок йылас копрасьӧ лӧз понтільгун.
Дзоридзьяс, дзоридзьяс, уна мича дзоридз! Мыйта миян мунымлӧн мичлуныс, шоныдлуныс, бурлуныс.

1. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан висьтыслысь нимсӧ?
2. Кутшӧм быдмӧг нимъяс паныдасьлӧны висьтас?
3. Кутшӧм бурдӧдчан турун нӧшта тэ тӧдан?
4. Гиж висьтысь кывтэчасъяс: кывберд + эмакыв.
5. Вӧч висьт дорас серпас.

149 удж. Лыддьы колана ногӧн.

Воис гожӧм. Шоныд. Лӧнь.
Дженьыд югыд войяс.
Пӧлӧзнича, тэ нӧ кӧн?
Эг нин аддзыв вояс.

Пӧлӧзнича — енэж рӧм,
Лӧз юрсиа дзоридз!
Ваймӧм муяс вылысь скӧнь
Вошин, няньлӧн соридз.

Ичӧт кокӧн, тэрыбӧн
Котравлі сю пӧвстын.
Пӧлӧзнича — саридз рӧм,
Кытчӧ нӧ тэ вошин?
 
1. Инды кывбердъяс.
2. Кывбердъяс дорӧ вайӧд паныд вежӧртаса кывъяс.
3. Комиӧд быдмӧг нимъяс.

4. Артмӧд быдмӧг нимъясӧн кывтэчасъяс.

150 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

ЧУЖАН МУ.

Эм му, кӧн ягын дозмӧр сьылӧ,
Кӧн нюрын ӧшкамӧшка сылӧ,
Тӧдса сійӧ йӧзлы Эжва йылӧн,
Лоӧ мен да тэныд чужан муӧн.

Сійӧ медся гажа, медся мича,
Сійӧ медся дона, медся муса.
Вай жӧ тэа-меа бура видзам
Тайӧ сьӧлӧм шонтысь югыд мусӧ.

1. Инды кывбердъяс да сувтӧд юалӧмъяс.
2. Висьтав гижанногсӧ торйӧдӧм кывбердъяслысь.

151 удж. Содты кывбердъяс дорӧ эмакывъяс да артмӧд кывтэчасъяс.
 
Лӧсьӧд артмӧм кывтэчасъясӧн сёрникузяяс.

152 удж. Вайӧд паныд вежӧртаса кывбердъяс.

153 удж. Комиӧд. Инды кывбердъяс.

154 удж. Лыддьы да сет ним.

Тайӧ дзоридзыс паныдасьлӧ вӧраинъясын да васӧд видзьяс вылын. Сійӧ заводитӧ дзоридзавны водзджык пывсян купальнича дорысь, лым сылӧм бӧрын. Дзоридзьясыс кольквижӧсь, но гырысьӧсь да гӧгрӧс тупыль кодьӧсь. Тайӧ аслыспӧлӧслунсӧ тӧдчӧдӧны юра купальнича да горадзуль нимъяс. Важӧн дзоридзнас Сыктыв вожса сиктъясын краситлӧмаӧсь чипан колькъяс, а турунсӧ шулӧмаӧсь кольк турунӧн. Горадзуль кывйыс паськыда бергалӧ коми-пермякъяслӧн сёрниын. Сідзкӧ, купальничалӧн тайӧ — медся важ нимыс. Тайӧ кывсӧ пӧч-пӧльным лӧсьӧдлӧмаӧсь уна нэм сайын, зыряна да пермякъяс вылӧ юксьытӧдз.

1. Висьтав дзоридз йывсьыс ас нимсяньыд. Сёрниад пырт кывбердъяс.
2. Серпасав ассьыд радейтана дзоридзтӧ.
3. Гиж дзоридз йылысь висьт.
1) Дзоридзлӧн быдман места.
2) Рӧм, мичлун.
3) Дзоридзлӧн коланлун.

155 удж. Лыддьы. Гиж да инды кывбердъяссӧ.

Водз асывнас садьмисны видз вылын мича дзоридзьяс. Небыдик гожся тӧвру гильӧдыштіс налысь банбокъяссӧ да корис пасйыны горадзульлысь чужан лунсӧ. Воис кельыдлӧз пӧлӧзнича. Сійӧ козьналіс ёртыслы шонді рӧма чышъян. Алӧйгӧрд лежнӧг вайис турунвиж сарапан. А тӧвру радпырысь ворсіс да йӧктіс горадзулькӧд.

156 удж. Артмӧд слог содтӧмӧн кывбердъяс.

Лӧсьӧд кывберд пыртӧмӧн 3-4 сёрникузя.

157 удж. Корсь пӧвсӧ да гиж.

Гӧгрӧс, дзоридз, тупӧсь, лун, мича, шоныд, гӧрд, сӧдз, оз, ва, вильыш, тӧв, детинка, ыджыд.

Артмӧдӧм кывтэчасъясӧн лӧсьӧд 3-4 сёрникузя.

158 удж. Инды шусьӧгъясысь паныд вежӧртаса кывъяс.

1. Тулыс пӧ гажа да гӧль, ар пӧ гажтӧм да озыр. 2. И кӧдзыд гожӧм шоныд тӧлысь шоныдджык овлӧ. 3. Вылысыс мича, да пытшкӧсыс мисьтӧм. 4. Тулан сьӧд да дона, кӧч еджыд да донтӧм. 5. Сьӧлӧмыд кӧ ыджыд, быд удж ичӧт.

Висьтав, кутшӧм кывсикасӧн лоӧны паныд вежӧртаса кывъясыс.

159 удж. Артмӧд сетӧм кывъясысь сёрникузяяс да гиж.

1. Гожся лун
2. Челядь локтісны кыддза раскӧ
3. Кутшӧм мичаӧсь еджыд кока кыдзьясыс
4. Шор бокас быдмӧ веж турун
5. Пӧжӧ яръюгыд шонді
6. Векньыдик ордым лэччӧдӧ шор дорӧ
7. Сэні варова дзольгӧ кӧдзыд да сӧстӧм ва

Инды кывбердъяс да сувтӧд юалӧм.

160 удж. Лыддьы висьтсӧ да инды кывбердъяс.

Варук медводз пызан вылӧ вайис сирысь пӧжалӧм черинянь. Чери бӧрын ыджыд тасьтіӧн яя шыд, сэсся порсь госӧн жаритӧм картупель. Картупель бӧрын шыдӧса рок, йӧла рок, юм ляз, льӧмъя ляз, чӧдъя ляз, сэтӧра ляз. Ляз бӧрын вайис чӧдъя чужва, кӧтӧдӧм паренча, пӧжӧм йӧв, пувъя йӧв, нӧкъя рысь.

1. Висьтав, кутшӧм кывсикасъясысь артмӧмаӧсь кывбердъясыс.
2. Лӧсьӧд мамыдкӧд ӧтвылысь тайӧ сёян-юансӧ.

Кадакыв вынсьӧдӧм.

161 удж. Лыддьы. Тӧдчӧдӧм кывъяс дорӧ сувтӧд юалӧмъяс.

Быд асыв шондіыс петӧ нӧрыс сайысь, гажӧдӧ ывласӧ. Тайӧ лунӧ енэжыс вӧлі мыськӧм блюд кодь. А вӧрыс — эзысьӧн лӧсталӧ да шувгыштӧ. Шувгӧ зэв небыдика, ылысь кылан лӧсьыд шыӧн. Кӧнкӧ кылӧ чер триньгӧ, кӧнкӧ тувъясьӧны, кер кыскӧны. Дай ваыс татшӧм гажа луннад енэжыс кодь жӧ кельыдлӧз да шыльыд, кӧть кадриль йӧкты веркӧсас.

Вуджӧд кадакывъяссӧ роч кыв вылӧ «Комиа-роча кывчукӧр» вылӧ мыджсьӧмӧн.

162 удж. Артмӧд ӧтка лыда, 3 морта, ӧнія, колян да локтан када кадакывъяс.

Вӧч тадзи: пырны — пырӧ, пырис, пырас.

Пырны, чеччыны, кывны, воны, мездыны, сюрны, кыскыны, радлыны.

163 удж. Содты сёрникузяясас кадакывъяс.

1. Кӧч чеччалӧ, а джыдж ... . 2. Чери уялӧ, а чирк ... . 3. Вӧв гӧрдлӧ, а пон ... . 4. Мӧс баксӧ, а кань ... . 5. Сюзь буксӧ, а колипкай ... .

164 удж. Лыддьы висьтсӧ.

Гожся кадӧ вӧрӧд ветлігӧн тшӧкыда син улӧ усьлӧ лыс емысь чукӧр. Тайӧ кодзув котырлӧн оланін.
Кодзувкотъяс олӧны ыджыд семьяӧн. Муӧ кодйӧм позйӧ кодзувкот-мам лэдзӧ колькъяс, сэтысь чужӧны уджалысь кодзувкотъяс. Тайӧ поз гӧгӧрыс и заводитӧны тэчны карсӧ. Кыскалӧны чукӧрӧ кос лыс емъяс, лӧсьӧдӧны коридоръяс да жыръяс.
Поз тэчысь кодзувкотъяс кындзи эмӧсь и мукӧд уджалысьяс. Ӧтияс дӧзьӧритӧны колькъяс да личинкаяс, мӧдъяс корсьӧны да ваялӧны сёян, коймӧдъяс — видзӧны карсӧ.
Вӧрса гӧрд кодзувкотъяс зэв коланаӧсь. Найӧ бырӧдӧны вӧрысь уна гут-гаг. Ӧти кодзув котыр луннас бырӧдӧ кызь сюрс гаг, тайӧ сизьлӧн тӧлысся, а пысталӧн кык тӧлысся удж.
Кодзувкоткаръяс колӧ видзны. Зурган кӧ карас беддьӧн, розьӧдыс мӧдас веськавны зэр. Кодзувкотъяслӧн торксьӧ олӧмыс. Позйыс кутас сісьмыны, олысьясыс кулӧны, матігӧгӧрса вӧрыс висьмӧ.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ да гиж.

1. Кыдзи олӧны кодзувкотъяс?
2. Мыйысь найӧ вӧчӧны позсӧ?
3. Кутшӧм кодзувкотъяс овлӧны?
4. Мыйла кодзувкот позсӧ шуам карӧн?
5. Кутшӧм буртор вайӧны вӧрса кодзувкотъяс?
6. Мыйла колӧ видзны кодзувкоткаръяс?

165 удж. Гиж текстсӧ. Скобкаын сетӧм кадакывъяссӧ сувтӧд ӧнія кадӧ.

Кодзувкотъяс — вӧр бурдӧдысьяс. Ӧти ыджыд кодзувкот поз луннас бырӧдӧ некымын сюрс гаг.
Кодзувкотъяс небзьӧдӧны му, новлӧдлӧны уна быдмӧглысь кӧйдыссӧ. Кымын унаджык кодзувкоткар, сымын сынӧдыс сӧстӧмджык.

Артмӧд кодзувкот йылысь нӧдкыв.

167 удж. Артмӧд -ыв, -ал, -ав суффиксъясӧн кадакывъяс.

Вӧч тадзи: лӧсьӧдны — лӧсьӧдавны.

Усьны, корсьны, дӧзьӧритны, бырӧдны, волыны, мыччыны, корны.

Лӧсьӧд артмӧм кадакывъясӧн 2–3 сёрникузя.

168 удж. Артмӧд -ышт суффикс отсӧгӧн кадакывъяс.

Висьтавны, радейтны, кольччыны, видзны, отсасьны, кучкыны, шӧйӧвошны, котӧртны.

Лӧсьӧд 2-3 сёрникузя да гиж.

169 удж. Лыддьы кывбурсӧ.

БАРА НИН.

Бара нин лым сылі.
Лым сылі, йи кывтіс.
Косьмис нин лымувса му.
Кымынысь, кымынысь
Нӧрыс бок рас пиын
Ловзьыліс, садьмыліс пу!

Пӧткаяс локтасны,
Пӧткаяс дзользясны,
Пӧткаяс шлывгасны бӧр.
Сьӧд парма ловзьылас,
Сьӧд парма шувгылас,
Бӧр ланьтас сьӧд парма вӧр.

Инды кадакывъясысь суффиксъяссӧ да кадсӧ.

170 удж. Лыддьы да висьтав ас кывйӧн.

Гымӧн чорыда зэрӧм бӧрын енэжыс кутіс югдыны. Тӧлыс лӧнис. Регыд мыччысис мелі шонді. Му весьтын ӧшйис ӧшкамӧшка. Сьӧкыд шуны, сизим пӧлӧс рӧмысь коді медмичаыс: виж али турунвиж, алӧйгӧрд али кельыдлӧз. Найӧ ӧтмоза дзирдалісны-югъялісны, медым йӧзыс нимкодясисны енэжса мичлунӧн. А быд пӧлӧс мичлун чужтӧ мортлысь бурлун, мелілун. Колӧ сӧмын мичсӧ аддзыны да видзны сьӧлӧмад.

1. Инды медводдза нёль сёрникузясьыс сюрӧса членъяс.
2. Висьтав, кутшӧм кывсикасӧн лоӧны тӧдчӧдӧм кывъясыс.

171 удж. Артмӧд эмакывъясысь -ав (-яв), -ась (-ясь) суффиксъяс отсӧгӧн кадакывъяс.

Вӧч тадзи: сов — соласьны, солавны.

172 удж. Лыддьы, велӧд да гиж.

Югыд кодзув, петав, петав,
Эзысь кодзув, петав.
Дзирдав, пӧртмась вылісянь,
Дзирдав рытъя кыа бӧрын!

173 удж. Лыддьы кывбурсӧ колана ногӧн.

Урокным бӧрӧ колис.
Пӧсь чолӧм, гожся лун!
Каникулным ӧд воис,
Он вермы дзебны нюм!

Каникул, каникул —
Зэв муса миян кад.
Каникул, каникул.
Ми быдӧн сылы рад.

Со кыскӧ ывла миянӧс.
Ю вылын гажыс тыр.
Сэн вугралам мыкпиянӧс
Да купайтчам вель дыр.

Чӧд вотны мунам унаӧн.
И пыр жӧ шызяс вӧр.
Лӧз вомъясӧн, тыр чуманӧн
Ми гортӧ воам бӧр.

Эм казьтыштны мый миянлы,
Кор воас сентябр лун.
Ӧд пармаса ныв-пиянлӧн
Бур гожӧмыд оз вун.

Каникул, каникул —
Зэв муса, зарни кад.
Каникул, каникул,
Ми быдӧн сылы рад!

бӧрйы лӧсялана кыв — выбери подходящее слово
велӧдчы юасьны комиӧн — учись задавать вопросы по-коми
вочавидз юалӧм вылӧ — ответь на вопрос
вӧдитчы словарӧн — пользуйся словарём
вуджӧд роч вылӧ — переведи на русский язык
комиӧд — переведи на коми язык
корсь пӧвсӧ — найди пару
кут тӧд вылын — запомни
кывзы бура — слушай внимательно
кывъяс отсӧгӧн лӧсьӧд — с помощью слов составь
сёрникузя помын — в конце предложения
содты колана кывъяс — дополни словами
содты колана шыпасъяс — вставь пропущенные буквы

@@ Строка 1: / Строка 1: @@
- Сёрнитам комиӧн: 1 класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Йӧзӧдӧма коймӧдысь, содталӧмӧн да вежлалӧмӧн / Велӧдчан небӧгсӧ серпасаліс С.Г. Терещенко. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін 2000.
+#'''Сёрнитам комиӧн''': 1 класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Йӧзӧдӧма коймӧдысь, содталӧмӧн да вежлалӧмӧн / Велӧдчан небӧгсӧ серпасаліс С.Г. Терещенко. Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін 2000.
- Ӧмидз тусь: 2 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг / Худож. В.М. Пунегов]. Ч.1. Сыктывкар, 2003. 192 с.
+#'''Ӧмидз тусь''': 2 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг / Худож. В.М. Пунегов]. Ч.1. Сыктывкар, 2003. 192 с.
- Öмидз тусь: Роч программа серти 2 кл. велӧдчысьяслы велӧдчан книга / Худож. В.М. Пунегов]. Ч.2. М.: Дизайн. Информация. Картография, 1998. 160 с.
+#'''Öмидз тусь''': Роч программа серти 2 кл. велӧдчысьяслы велӧдчан книга / Худож. В.М. Пунегов]. Ч.2. М.: Дизайн. Информация. Картография, 1998. 160 с.
- Эзысь тӧлысь: 3 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Ч.1. М.: Дизайн. Информация. Картография, 1999. 144 с.
+#'''Эзысь тӧлысь''': 3 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг. Ч.1. М.: Дизайн. Информация. Картография, 1999. 144 с.
- Эзысь тӧлысь: 3 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг / Худож. Г.Н. Шарипков]. Ч. 2. М.: Дизайн. Информация. Картография, 2000. 176 с.
+#'''Эзысь тӧлысь''': 3 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг / Худож. Г.Н. Шарипков]. Ч. 2. М.: Дизайн. Информация. Картография, 2000. 176 с.
- Югыд кодзув: 4 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг / Под ред. Л.А. Моториной. Ч. 1. М.: Дизайн. Информация. Картография, 1999. 112 с.
+#'''Югыд кодзув''': 4 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг / Под ред. Л.А. Моториной. Ч. 1. М.: Дизайн. Информация. Картография, 1999. 112 с.
- Югыд кодзув: 4 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг / Под ред. Л.А. Моториной. Ч.2. М.: Дизайн. Информация. Картография, 2000. 128 с.
+#'''Югыд кодзув''': 4 кл. челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан небӧг / Под ред. Л.А. Моториной. Ч.2. М.: Дизайн. Информация. Картография, 2000. 128 с.
   ӦМИДЗ ТУСЬ

Ӧтувъяин — различия между версиями

Версия 21:23, 21 йирым 2017

Навигация

Персональные инструменты

Ним пространствояс

Варианты

Просмотры

Ещё

Корсьысьӧм

Навигация

Инструментъяс