Ӧтувъяин4 — различия между версиями

Материал из Велӧдам коми кыв
Строка 1: Строка 1:
 
*Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. — Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014.
 
*Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. — Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014.
 +
 +
 +
1. ЧЕЛЯДЬДЫРӦЙ, СЁ МАЙБЫРӦЙ!
 +
 +
1. Тӧдмав перйыны, вешйыштны, шогӧ усьны, азыма кывъяслысь вежӧртассӧ.
 +
2. Чутъяс местаӧ колана шыпасъяс содтӧмӧн лыддьы текстсӧ.
 +
 +
КӦЧ ГӦСНЕЧ
 +
 +
Бать кайліс вӧрӧ. Локтіс гортӧ да пуксис лабичӧ. Нинаӧс корис кӧмсӧ коксьыс перйыны. А Нина вешйыштіс бать дорысь. Киӧс пӧ нин мыськи. Бать шогӧ усис. Оз пӧ тай нылӧй менӧ радейт. Нина чунь йывнас кутчысис батьлы сапӧгас. Бать ошкис сійӧс. Сэсся перйис нопсьыс нянь шӧрӧм да сетіс Ниналы, кӧч гӧснеч пӧ. Сэтшӧм азыма сёйис Нинаыд!
 +
 +
Н. Куратова серти
 +
 +
1) Мыйла Нина вешйис бать дорсьыс?
 +
2) Мыйла батьыс шогӧ усис?
 +
3) Кыдзи Нина отсаліс батьыслы?
 +
 +
4. Содты юалӧмъяс.
 +
1) Кытчӧ кайліс бать?
 +
2) Мыйысь ошкис Нинаӧс батьыс?
 +
3) Кутшӧм гӧснеч сетіс батьыс нылыслы?
 +
 +
5. Гӧгӧрвоӧд кӧч гӧснеч кывтэчаслысь вежӧртассӧ. Бӧрйы лӧсялана вочавидзӧм юалӧм вылӧ.
 +
Мыйла Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ?
 +
а) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, медым батьыс шогӧ эз усь.
 +
б) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, медым батьыс аддзис, мый нылыс сійӧс радейтӧ.
 +
в) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, сы вӧсна мый Нина эскис, мый тайӧ збыль кӧчлӧн гӧснеч.
 +
г) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, сы вӧсна мый батьыс ошкис сійӧс.
 +
 +
1. Лыддьы текст улын отсӧг вылӧ сетӧм кывъяссӧ да висьтав, мый йылысь вермас мунны сёрниыс текстас.
 +
2. Лыддьы текстсӧ чутъяс местаӧ колана кывъяс содтӧмӧн.
 +
 +
Тӧдлытӧг и матысмис Выль воыс. Быдӧн лӧсьӧдчис сійӧс пасйыны аслысногӧн: ӧтияс сулалісны ӧчередын козъясла, мӧдъяс вузасянінысь ньӧбалісны кампет да чача.
 +
Выль вокӧд став лун-вой йитчӧма и Шуриклӧн. Сійӧ вундаліс ыджыдджык чой-вокыскӧд кабала вылӧ серпасалӧм ошъясӧс, ручьясӧс, кӧчьясӧс. Но шогӧдіс детинкаӧс сыысь, мый аслас козйыс эз ёна во сьӧлӧм вылас. Тӧрыт Шурик воліс Вовик ёрт ордӧ да аддзыліс, кутшӧм мичаа югъялӧ-ворсӧ сылӧн козйыс. Батьыс Вовикыслӧн ветлӧма карӧ да вайӧма тшӧтш и коз йылас югыд стеклӧысь вӧчӧм чачаяс да югыд кабалаысь вӧчӧм зэр войтъяс. Торйӧн нин тайӧ гӧрд кодзув гажӧдісны козсӧ. Сійӧ сявкйис-югъяліс, сулаліс быттьӧ зэр бӧрын да шонді улын. А коз улас дзебсьӧма гӧрд шапкаа лым еджыд Войпель.
 +
 +
А. Некрасов серти
 +
 +
3. Аддзы текстсьыс шӧркывъяс (причастиеяс). Кутшӧм суффиксъяс отсӧгӧн нӧшта артмӧны шӧркывъясыс? Артмӧд шӧркывъяс югъявны, ворсны, сявкйыны кадакывъясысь, гиж кывтэчасъяс.
 +
4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Кыдзи челядь дасьтысисны Выль во кежлӧ?
 +
2) Мыйла детинкалы эз во сьӧлӧм вылас аслас козйыс?
 +
3) Мыйӧн торъяліс Вовиклӧн козйыс?
 +
 +
5. Бӧрйы текст дорӧ лӧсялана юалӧм да вочавидз.
 +
1) Кыдзи? матысмис Выль во?
 +
2) Кутшӧм? чачаяс вӧчис Шурик коз вылас?
 +
3) Мыйла? Вовиклӧн козйыс югъяліс-ворсіс?
 +
4) Кодкӧд? Шурик вундаліс кабалаысь чачаяс?
 +
 +
6. Кыдзи ті дасьтысянныд Выль во кежлӧ? Лӧсьӧд вочакыв план серти.
 +
 +
1. Патера мичмӧдӧм.
 +
2. Коз сувтӧдӧм. (Лавкаысь ньӧбӧм, вӧрысь вайӧм?)
 +
3. Коз пу мичмӧдӧм.
 +
4. Козинъяс дасьтӧм. (Кутшӧм козинъяс?)
 +
5. Гажӧдчӧм.
 +
 +
1. Тӧдан-ӧ тэ, кутшӧм шылада инструмент серпас вылын? Кыдзи тэ чайтан, мыйысь коми йӧз вӧчлісны тайӧ инструментсӧ?
 +
2. Комиӧд тӧдчӧдӧм нимвежтасъяссӧ. Лыддьы текстсӧ да аддзы вочавидзӧмъяс юалӧмъяс вылӧ.
 +
3. Аддзы гижӧдысь роч кывъяслы лӧсялысь коми кывъяс.
 +
4. Вайӧд сьывны кыв дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс, висьтав вежӧртассӧ.
 +
5. Аддзы локтан када кадакывъяс да гӧгӧрвоӧд найӧс.
 +
 +
Коркӧ зэв нин важӧн мамӧ вӧчліс меным бадь вожысь чипсан. Пӧльышті ме — и дивӧ! — путорсьыс петіс сэтшӧм лӧсьыд шы... И тайӧ шыыс, буракӧ, нэм чӧж кежлӧ мыйкӧ вӧрзьӧдіс сьӧлӧмысь... Сійӧ жӧ вайӧдіс менӧ шылада училищеӧ. Сэні ми и тӧдмасим Валяыскӧд. Ме баянӧн ворсны велӧдчи. А сійӧ сьыліс. Сэсся тай и сьывсим... Валя мыйлакӧ чайтіс, мый ме — «великӧй музыкант». Мый талун-аски меным сетасны Ыджыд премия, миян быдторйыс лоӧ, и ми сьылігтырйи овмӧдчам пан-баронъяс моз. А главнӧйыс — миянӧс кутасны ёна нимӧдны, быдӧн кутас тӧдны миян йылысь. (И. Торопов серти)
 +
 +
6. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Мыйысь вӧчлісны чипсанъяс?
 +
2) Кутшӧм шы петіс чипсанысь?
 +
3) Кыдзи чипсанлӧн шыыс отсаліс том мортлы бӧрйыны олӧмас туйсӧ?
 +
 +
7. Лыддьы сёрникузяяссӧ да гиж найӧс колана ногӧн.
 +
а) Том зон велӧдчис училищеын сьывны.
 +
б) Зонлы бура сьылӧмысь сетісны Ыджыд премия.
 +
в) Валя велӧдчис ворсны баянӧн.
 +
г) Том йӧз нималісны республика пасьта.
 +
 +
8. Серпасав коми йӧзлысь шылада инструментъяс. Вӧдитчы интернетӧн либӧ справочникъясӧн, а сідзжӧ татшӧм небӧгӧн.
 +
 +
1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстын?
 +
2. Лыддьы текстсӧ. Висьтав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм ногакывъяслысь.
 +
3. Текст вылӧ мыджсьӧмӧн артмӧд кывтэчасъяс да сёрникузяяс. Гӧгӧрвоӧд.
 +
 +
эз шед налькйысь кӧч
 +
эз гӧгӧрво мыйӧн мыжа
 +
оз кут босьтны
 +
эз эскы ёртыслы
 +
оз позь вӧрзьӧдны шедӧм звер-пӧтка
 +
 +
 +
СЕНЯ ВЕЛӦДӦ ЁРТСӦ
 +
 +
Ӧти шойччан лунӧ Сеня да Митя мӧдӧдчисны вӧравны. Туй вылӧ петігӧн найӧ аддзисны налькйӧ шедӧм кӧчӧс. Митя радпырысь уськӧдчис босьтны кӧчсӧ, но эз вермы шедӧдны. Сеня шензьӧмӧн видзӧдіс ёрт вылас да быттьӧ эз эскы аслас синлы. Митя аддзис ёртыслысь дивитана чужӧмсӧ. Кӧчыс усис кисьыс муӧ. Зонка эз гӧгӧрво, мыйысь сійӧ мыжа. И Сеня висьталіс ёртыслы, мый эм вӧралысьяслӧн закон — налькйӧ шедӧм звер-пӧткаӧс оз позь вӧрзьӧдны, а колӧ видзны мукӧд зверысь. Тайӧ кыйсьысьыс, гашкӧ, вежон чӧж нин ветлӧдліс вӧрӧд, надейтчис кыйны кӧчӧс. Локтас и аддзас, мый татчӧ волӧмаӧсь лёк йӧз, гусясьысьяс. Митя гӧгӧрвоис ассьыс мыжсӧ, сылы лои сэтшӧм ӧбиднӧ, мый сійӧс шуисны гусясьысьӧн. Бӧрдігтыр Митя висьталіс Сенялы, мый некор на некодлысь нинӧм эз босьтлы и водзӧ оз кут босьтны. Сэсся кӧчсӧ ӧшӧдіс пу вылӧ, мед зверъяс эз сёйны.
 +
 +
В. Юхнинлӧн «Биа нюр» висьт серти
 +
 +
4. Юклы текстсӧ юкӧнъяс вылӧ. Быд юкӧнлы сет ним.
 +
5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ соссяна кадакывъяс пыртӧмӧн.
 +
1) Кутшӧм вӧралысьяслысь закон тӧдӧ Сеня?
 +
2) Мыйла Сеня шензис ёрт вылас?
 +
 +
6. Кутшӧм вочакыв оз лӧсяв?
 +
Мыйла бӧрдіс Митя?
 +
1) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый некор на некодлысь нинӧм эз босьтлы.
 +
2) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый кӧч некыдз эз шед налькйысь.
 +
3) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый сійӧс шуисны гусясьысьӧн.
 +
4) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый гӧгӧрвоис ассьыс мыжсӧ.
 +
5) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый сылы лои ӧбиднӧ.
 +
 +
7. Аддзы да лыддьы текстлысь ним гӧгӧрвоӧдысь сёрникузя.
 +
8. Лыддьы текстысь сёрникузя либӧ юкӧн, коді тэнӧ чуймӧдіс.
 +
 +
1. Лыддьы текстсӧ. Гиж текстсӧ эмакывъяс дорӧ колана суффиксъяс содталӧмӧн.
 +
2. Визьнит кадакывъяссӧ. Лыддьы кадакывъяссӧ мӧд колян кадӧ пуктӧмӧн.
 +
 +
Важӧн сиктса челядьлӧн вӧлӧма зэв этша кад ворсны-шойччыны. Найӧс водз велӧдлӧмаӧсь уджавны. Квайт арӧса зонкаясӧс пуксьӧдлӧмаӧсь нин вӧв вылӧ. Дас-дас кык арӧсаясӧс новлӧдлӧмаӧсь турун пуктыны. Зонкаясӧс велӧдлӧмаӧсь пуктавны лэчьяс, найӧ отсавлісны батьясыслы вӧравны да чери кыйны. Бать-мам уджалӧмаӧсь сёр рытӧдз. Ыджыдджык челядь видзӧмаӧсь ичӧтджык чой-воксӧ. Дӧзьӧритӧмаӧсь гортса пемӧсъясӧс, вердӧмаӧсь-юкталӧмаӧсь найӧс, лысьтӧмаӧсь мӧс, весалӧмаӧсь гид. Юкмӧсысь ваялӧмаӧсь ва, поткӧдлӧмаӧсь пес, ломтӧмаӧсь пач, дӧзьӧритӧмаӧсь пуктасъяс, пелькӧдчӧмаӧсь керкаас. Ичӧтсяньыс нин челядь велӧдчӧмаӧсь видзны ыджыд овмӧс.
 +
 +
Мыйла челядьлӧн вӧлі зэв этша кад ворсны-шойччыны?
 +
 +
4. Мыйла важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны? Бӧрйы колана вочакыв:
 +
1) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый найӧ нажӧвитісны сьӧм.
 +
2) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый вӧлі зэв уна горт гӧгӧр удж.
 +
3) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый батьяс уна кад вӧралісны да кыйисны чери.
 +
4) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый отсасисны бать-мамлы, велӧдчисны асшӧра овны, уджавны.
 +
 +
5. Лыддьы Иван Григорьевич Тороповлысь «Шуриклы шыд» висьт. Висьтав, кыдзи видзисны ыджыд овмӧссӧ бать-мамтӧг кольӧм куим вок.
 +
 +
1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Мӧвпышт, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстын.
 +
2. Уджав ёртыдкӧд. Уськӧдӧй тӧд вылад чери, быдмӧг, гут-гаг нимъяс; гижӧй некымынӧс.
 +
3. Лыддьы текстсӧ. Аддзы чери, быдмӧг, гут-гаг нимъяс да гиж найӧс стӧчмӧдысь кывъяс да кывтэчасъяс. Мый могысь автор пыртӧ найӧс текстӧ?
 +
4. Кыдзи тэ чайтан, мый медводдзаысь аддзис карса зонка сиктын гӧститігӧн? Аддзы вочавидзӧмсӧ текстысь.
 +
5. Лыддьы текстсӧ колана интонацияӧн.
 +
 +
Кӧсьта локтіс сиктӧ пӧльыс дорӧ. Аскинас жӧ тӧдмасис сиктса зонкаяскӧд — Коля, Миша, Полякӧд. Найӧ вӧліны гожъялӧм чужӧмаӧсь, крепыдӧсь.
 +
— Аски мунам видз вылӧ. Кутшӧм сэні лӧсьыд! Луннас раскӧ пыралам. Мыйта сэні озйыс! Гырысь! — шуис Коля Кӧсьталы.
 +
— Тыас ваыс кутшӧм шоныд! Луннас сизимысь купайтчылам да вуграсьлам, — ошйысисны сиктса челядь.
 +
Аски асывнас сиктса челядь гӧсьткӧд мунісны видз вылӧ. Карса зонка медводдзаысь аддзис помтӧм-дортӧм видзьяс. Чӧскыд кӧра дзоридзыс мыйта! Со лӧз платтьӧа пӧлӧзничаяс, еджыд синборда катшасинъяс, юрнысӧ копыртӧмаӧсь вӧсни кока понтільгунъяс, но медся тшап гӧрд рӧма маръямоль. Жуӧны-уджалӧны зіль мазіяс, налы медся чӧскыд югыдгӧрд бобӧнянь.
 +
А туруныс, туруныс мыйта: джуджыд, сук! Зонка дыр любуйтчис тайӧ мичлуннас.
 +
А рытъяснас зонкаяс шатинъясӧн ветлывлісны вуграсьны. Прӧмыстӧг эз волыны гортас: то горш сир шедас, то паськыд ляпа, а то и йӧршыд пысасяс вугырӧ.
 +
 +
6. Содты лӧсялана юалан кывъяс да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Кытчӧ локтіс Кӧсьта гожӧмнас?
 +
2) Кутшӧм вӧліны сиктса челядь?
 +
3) Кор челядь мунісны видз вылӧ?
 +
4) Кутшӧм дзоридзьясӧн нимкодясис карса гӧсьт?
 +
5) Мыйӧн дыр любуйтчис карса зонка?
 +
6) Кытчӧ ветлывлісны челядь рытъяснас?
 +
 +
7. Сет текстыслы ним.
 +
 +
1. Текст ним серти висьтав, мый йылысь сійӧ.
 +
2. Лыддьы текст юкӧнъяссӧ. Сувтӧд найӧс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн.
 +
 +
САРИДЗ ГЫЯСЫН
 +
 +
1) Воисны купайтчанінӧ. Лыаыс берег пӧлӧныс паччӧр кодь пӧсь. Васьӧ тэрыба пӧрччис паськӧмсӧ да котӧртіс ваӧ. Зонка нимкодясис: збыльысь купайтчӧ саридзын! Васьӧ видзӧдліс ва пыдӧсӧ: тыдалӧ бура.
 +
Ваыс лӧзовтурунвиж, сӧдз. Босьтіс васӧ киас, видзӧдліс — мыйлакӧ абу сьӧд!?
 +
2) Со Васьӧ мам-батьыскӧд и саридз дорын. Кутшӧм сійӧ мича! Ва веркӧсыс ворсӧ. Шонді нюмъялӧ. Быдӧнлы сетӧ ассьыс шоныдсӧ, сьӧдӧдз гожйӧдӧ шойччысь йӧзӧс. Шоныдыд быд мортлы колӧ. Оз ӧд прӧста кыскы лунвыв саридзыд ас дорас: «Локтӧй, шонтысьӧй, гожйӧдчӧй! Кузь кӧдзыд тӧвнад ӧд кынминныд...»
 +
3) Сэсся суныштіс да ныр пырыс сола ваыс локтіс вомас. Мамыс висьталіс, мый сола ваыс — йӧзлы бурдӧдчантор.
 +
4) «Мыйла нӧ Сьӧд саридзӧн шуӧны? Миян Эжваын кодь жӧ ваыс сӧдз!» — дивуйтчис зонка.
 +
 +
Э. Полякова серти
 +
 +
3. Гиж текстысь саридзсӧ серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс. Содты ассьыд мичкывъяс либӧ кывтэчасъяс саридз йылысь.
 +
Пример пыдди: пыдӧсыс изъяса.
 +
4. Аддзы, кыдзи авторыс серпасалӧ шондісӧ.
 +
5. Аддзы текстысь орччӧдӧмъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс. Мӧвпышт да гиж саридз либӧ ю йылысь орччӧдӧмъяс.
 +
Пример пыдди: енэж кодь кельыдлӧз саридз.
 +
6. Мыйла йӧзӧс кыскӧ лунвыв саридз дорӧ? Вочавидз.
 +
7. Тӧдмав саридз валӧн бурдӧдчан вын йылысь. Вӧдитчы интернетӧн.
 +
Пример пыдди: Сола ваын уна минерал да микроэлемент. Найӧ ёнмӧдӧны вир сӧнъяс.
 +
 +
1. Лыддьы текстсӧ да висьтав, кутшӧм челядь йылысь гижӧ авторыс.
 +
 +
Сиктын олысьясыдлӧн гортгӧгӧрса уджыд пыр эм. Зонкаясӧс пӧльыс асывсяньыс нин садьмӧдӧ:
 +
— Ивӧ, Дима, Катьӧ тьӧткаыдлы колӧ отсавны. Кӧсъянныд тай вӧлі тувъясьны. Чипан йӧрсӧ колӧ рейкаясӧн выльмӧдны.
 +
Зонкаяслы тайӧ и колӧ. Босьтісны кӧрт тув тыра доз, мӧлӧт да ножовка, мӧдӧдчисны сикт помлань. Со и Катьӧ тьӧтлӧн керкаыс.
 +
Зонкаяс зіля босьтчисны уджӧ. Ӧтиыс кутӧ, мӧдыс тувъясьӧ. Синсьыс би петӧ уджалӧны.
 +
— Со ӧд нин кутшӧм киподтуяӧсь Таттян чойӧлӧн внукъясыс! — ошкис челядьӧс Катьӧ тьӧт.
 +
 +
Э. Полякова серти
 +
 +
2. Бӧрйы текстлы лӧсялана сёрникузяяс.
 +
1) Ивӧ да Дима — карса олысьяс.
 +
2) Челядь окотапырысь отсалісны Катьӧ тьӧтыслы.
 +
3) Зонкаяс выльмӧдісны рейкаясӧн кукань йӧр.
 +
4) Ивӧ да Дима уджалісны зэв дыша.
 +
5) Катьӧ тьӧт ошкис киподтуя челядьӧс.
 +
 +
3. Аддзы текстысь фразеологическӧй оборот да гӧгӧрвоӧд.
 +
4. Мӧвпышт да гиж юалӧмъяс.
 +
1) Кодлы отсасисны Ивӧ да Дима?
 +
2) Кутшӧм челядь Катьӧ тьӧт ордын?
 +
3) Зіля уджалісны челядь?
 +
 +
2. ӦТИК-МӦТИК, КЫК-МЫК
 +
 +
1. Бӧрйы фольклорлы лӧсялана жанръяс.
 +
2. Кутшӧм нӧшта фольклорнӧй жанръяс тӧдан?
 +
3. Лыддьы да гӧгӧрво, кутшӧм жанрлы лӧсялӧны сёрникузяясыс.
 +
1) Киссьӧм ватӧ он курав. 2) Уджавтӧгыд и чаг оз чукты. 3) Правдаыд биын оз сотчы, ваын оз вӧй. 4) Куш кинад лежнӧгтӧ он босьт. 5) Паччӧрад куйлігӧн кынӧмыд оз пӧт. 6) Эн корсь кокньыд туй. 7) Нэм ов да нэм велӧдчы. 8) Сизимысь мерайт да ӧтчыдысь вунды. 9) Коді оз уджав, сійӧ оз сёй. 10) Уджтӧгыд васьыд черитӧ он кый.
 +
Вочавидз, кутшӧм формаа кадакывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны коми шусьӧгъясын.
 +
 +
5. Гиж кадакывъяссӧ, пасйы кад, лыд, морт формасӧ.
 +
6. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ.
 +
7. Корсь да гиж «Коми шусьӧгъяс да кывйӧзъяс» небӧгысь 2-3 шусьӧг.
 +
 +
1. Лыддьы медводдза сёрникузясӧ да гӧгӧрвоӧд, кутшӧм фольклорнӧй жанрлы сійӧ лӧсялӧ.
 +
2. Вочавидз, кутшӧм кывсикасъяса кывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны тайӧ жанрын.
 +
 +
1) Кык сулалӧ, кык куйлӧ, витӧд ветлӧдлӧ, квайтӧд новлӧдлӧ, сизимӧд сьыланкыв сьылӧ. 2) Вит вок керка вӧчӧны: ӧти керкасӧ гӧгрӧдлӧ, а мукӧдыс пукалӧны. 3) Ичӧтик-ичӧтик гӧрд юра мужик да быдӧнӧс бӧрдӧдӧ. 4) Пу кока, лӧз платтьӧа, еджыд юра. 5) Комын вок ӧти кӧртӧдӧ кӧртасьӧмаӧсь. 6) Кык пом, кык гӧгыль, а шӧрас тув. 7) Сё кока, а сувтны оз вермы. 8) Нёль чоя-вока ӧти шляпа улын сулалӧны. 9) Куим пиньӧн турун ӧктӧ, а ачыс оз сёй. 10) Кык вок туй пӧлӧн олӧны, ӧта-мӧднысӧ оз аддзыны.
 +
 +
Отсӧг вылӧ вочакывъяс: кысян емъяс.
 +
 +
4. Аддзы лыдакывъяс. Мый серти найӧс позьӧ торйӧдны?
 +
5. Мӧвпышт да гиж ассьыд нӧдкыв. Нӧдкывъяд пырт лыдакывъяс.
 +
 +
1. Лыддьы текстыслысь нимсӧ да тӧдмав гижӧд жанрсӧ.
 +
2. Вочавидз, коді сэтшӧмыс визяорда. Видзӧдлы кывйыслысь артманногсӧ.
 +
3. Уджав ёртыдкӧд. Лыддьӧй текстсӧ рольяс серти.
 +
 +
ОШ ДА ВИЗЯОРДА
 +
 +
Уна во сайын, кор тэ да ме эгӧ на вӧлӧй свет вылас, визяордаӧс корӧма гӧститны ош. Мӧдӧдчас визяорда Топтыгин ордӧ. Ош пуктас пызан вылас ставсӧ, мый сылӧн вӧлі: дозмӧр, йӧра яй, кодзувкот колькъяс.
 +
— Радейта ме тэнӧ, дона визя гач. Вывті нин мичаа чипсасян, миянӧс гажӧдан. Сёй да ю!
 +
Но гӧсьт нинӧм эз сёй.
 +
— Ме ӧд, Микайлӧ дядь, яйтӧ ог сёй. Вот эськӧ кӧйдысъяс кӧ, либӧ зӧр да анькытш.
 +
— Сідзкӧ, омӧльтан менӧ? А но, весась менам гуысь, татшӧм гӧсьтыд оз ков!
 +
И ош шыбитіс ичӧтик визяордаӧс ывлаӧ. Мышкас сылӧн лэчыд гыж туйяс колисны. Со и ӧнӧдз тӧдчӧны найӧ визяордалӧн мышку вылас.
 +
 +
И. Коданёв серти
 +
 +
4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Мыйла визяорда эз сёй ошлысь сёянсӧ?
 +
2) Мыйла ӧнӧдз визяордалӧн мышку вылас тӧдчӧны визьяс?
 +
3) Кыдзи тэ чайтан, тайӧ мойд, висьт либӧ предание? Мыйла?
 +
4) Позьӧ-ӧ шуны, мый тайӧ йӧзкостса мойд? Мыйла?
 +
 +
5. Кодлы лӧсялӧны тайӧ кывъясыс? Мыйла?
 +
Полысь кӧч, скӧр ош, мудер руч, шань кань, горш кӧин, пельк ур, гажа вӧр.
 +
Лӧсьӧд кывтэчасъяс.
 +
 +
6. Аддзы текстысь серпаслы лӧсялана сёрникузяяс. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.
 +
 +
7. Сетӧм план серти лӧсьӧд текстса ӧти герой йылысь висьт.
 +
1) Коді тайӧ?
 +
2) Мый радейтӧ сёйны (вӧчны)?
 +
3) Кутшӧм сійӧ?
 +
 +
1. Лыддьы текстлысь нимсӧ. Кыдзи тэ сійӧс гӧгӧрвоан?
 +
2. Висьтав, важ коми йӧзлысь кутшӧм енъясӧс тэ тӧдан.
 +
3. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм фольклор жанрысь позьӧ тӧдмавны енъяс йылысь?
 +
4. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав важ коми йӧзлӧн енъяс йылысь.
 +
 +
ВАЖ КОМИ ЙӦЗЛӦН ЕНЪЯС
 +
 +
Важ коми йӧз чайтісны, мый му вылын быд месталӧн эм аслас ен, но йӧзыс найӧс оз аддзыны. Медся ыджыд Ен олӧ енэжын. Вӧрын медыджыдыс — Вӧрса, а Васа — ваын медся вынйӧра ен. Керкаын, пывсянын олӧ Олыся. Ёна пыдди пуктывлісны енъясӧс, кодъяс отсавлісны кыйсьыны да вӧравны. Ен мыгӧръяссӧ вӧчлісны пуысь либӧ изйысь. Видзлісны найӧс вӧрын да керкаын. Налы кевмысьлісны ас кежсьыс, семьяясӧн, сиктъясӧн. Енъяслы вайлывлісны козинъяс: низьяс, туланъяс, ур куяс, а сідзжӧ зарниысь, эзысьысь, ыргӧнысь, кӧртысь вӧчӧмторъяс, а нӧшта кыйдӧс, сёян-юан. Кевмысьлісны, мед бура удайтчас чери кыйны да вӧравны.
 +
 +
«Йӧлӧга» газетысь
 +
 +
5. Корсь текстсьыс кывтэчасъяс.
 +
6. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Кутшӧм енъясӧс пыдди пуктывлісны комияс?
 +
2) Мыйысь вӧчлісны енъяссӧ (ен мыгӧръяссӧ)?
 +
3) Кӧні найӧс видзлісны?
 +
4) Кутшӧм козинъяс вайлісны енъяслы?
 +
5) Мыйла коми йӧз кевмысьлісны енъяслы да вайлісны налы козинъяс?
 +
7. Кодъяс тайӧ? Помав сёрникузяяссӧ.
 +
Ен — енэжын медся ыджыд.
 +
Вӧрса —  вӧрын медыджыдыс.
 +
Васа —  ваын медся вынйӧра ен.
 +
Олыся — олӧ пывсянын да керкаын.
 +
 +
8. Содты нӧшта 2-3 пример. Вӧдитчы «Мифология коми» небӧгӧн (изд-во «ДИК», 1999).
 +
 +
1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кутшӧм тайӧ текст? Мыйла сідз чайтан?
 +
 +
2. Лыддьы текстысь медводдза абзацсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Кутшӧм роч мойдкыв моз заводитчӧ тайӧ мойдыс?
 +
2) Кыдзи шуӧны геройяссӧ?
 +
3) Кутшӧмӧсь найӧ?
 +
4) Торъялӧны-ӧ найӧ роч мойдкывса геройясысь?
 +
 +
3. Мойдкывъяс овлӧны: волшебнӧй, бытӧвӧй, пемӧсъяс йылысь, мойдкыв-анекдотъяс, докучнӧй да мукӧд пӧлӧс. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм сикаса тайӧ мойдыс? Мыйла?
 +
 +
4. Лыддьы текстсӧ.
 +
 +
Олісны-вылісны гозъя. Налӧн вӧлі куим пи. Кыкыс тӧлкаӧсь, а коймӧдыс дзик йӧй — Иван-дурак.
 +
Керка гӧгӧр видзӧдліс Иван и кылӧ: кодкӧ зымӧдӧ-локтӧ. И воис, другӧ, квайт вӧлӧн квайт юра Гундыр.
 +
— Ак, — шуас, — Иван-царевич менам овмӧсӧ воӧма, менсьым вокӧс виӧма. Ноко пӧ, пуксьы кыв йылӧ. Давай пӧ пондам тышкасьны, шуӧ Иван. Давай пӧ. Пӧльышт пӧ квайт верст пасьта да квайт верст кузьта кӧрт гумла. Ачыд пӧ пӧльышт, тэнад пӧ квайт лов да ставыс пӧганӧй, а менам пӧ ӧти лов да чистӧй.
 +
Пӧльыштіс квайт юра Гундыр квайт верст пасьта да квайт верст кузя гумла. Пондісны тышкасьны. Иван и саблянас сӧтыштіс Гундырлы, да сылӧн квайтнан юрыс тутнитіс-усис. Сэсся сійӧ юръяссӧ шыбитіс сарай пос улӧ.
 +
 +
5. Сувтӧд юалӧмъяс да вочавидз.
 +
1) Кымын пи вӧлі гозъялӧн?
 +
2) Кыдзи шуисны коймӧд писӧ?
 +
3) Кымын юр вӧлі Гундырлӧн?
 +
 +
6. Гиж коймӧд абзацсӧ диалогӧн.
 +
7. Корсь текстысь лыдакывъяс. Кутшӧм лыдакывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны мойдкывъясын?
 +
8. Лыддьы мойдсӧ сайт вылысь.
 +
 +
1. Видзӧдлін-ӧ тэ коркӧ «[...]» мойд? Эн кӧ, корам видзӧдлыны!
 +
Комиӧд мойдкыв нимсӧ.
 +
 +
2. Лыддьы сетӧм коми мойдкывлысь нимсӧ да тӧдмав сылысь сикассӧ (бытӧвӧй, волшебнӧй, пемӧсъяс йылысь да с.в.). Мый серти тӧдмалін?
 +
 +
3. Лыддьы текстсӧ. Скобкаын сетӧм кадакывсӧ веж локтан када кадакывйӧн.
 +
 +
ШЫР ДА ГАДЬ
 +
 +
Шыр да гадь мунасны пес керавны. Мунасны, мунасны, да ёль воас. Ёльсӧ вуджны колӧ. Вӧчасны найӧ идзасысь пос да пондасны вензьыны, кодлы водзджык вуджны. Шыр шуӧ: «Ме сьӧкыд да поссӧ чега, тэ вудж». Гадь шуӧ: «Ме кокни, да тӧлыс пӧльыштас, и ме вӧя, тэ вудж». Вензясны, вензясны, да медбӧрын шыр кутас вуджны. Шӧрӧдзыс воас, идзас пос чегасны, и шыр вӧйӧ. А гадь сералас, сералас— и потӧ.
 +
Колӧ вӧлі ӧтлаын вуджны.
 +
 +
1) Кытчӧ мунісны шыр да гадь?
 +
2) Мый ковмис вуджны?
 +
3) Мый лоис шыркӧд?
 +
4) Мый лоис гадькӧд?
 +
5) Вӧч кывкӧртӧд.
 +
 +
5. Комиӧд [...] мойд.
 +
6. Вӧч кывкӧртӧд: Мыйын ӧткодьлуныс да торъялӧмыс коми да роч мойдкывъясыслӧн?
 +
 +
1. Тӧдмав фольклор жанрсӧ (нӧдкыв, шусьӧг либӧ примета).
 +
1) Бать-мамӧс кӧ вунӧдан — нэмыд дженьдаммас. 2) Нэм олӧм — абу ва вуджӧм. 3) Кывйыд абу утка, лэбзяс — он кут. 4) Ваын чужӧ, а ваысь полӧ. 5) Китӧм-коктӧм, а мунӧ. 6) Биын оз сотчы, ваын оз вӧй. 7) Паньыд кӧ усьӧ — кодкӧ тэрмасьӧ. 8) Шом чеччыштас пачысь — гӧсьт воас.
 +
 +
1. Дасьты проект сетӧм план серти.
 +
1) Бӧрйы тема (нӧдкыв, шусьӧг, мойд, потандорса сьыланкыв да с.в.), мед вӧлі йитчӧма фольклоркӧд.
 +
2) Аддзы жанрлысь определение.
 +
3) Инды аслыспӧлӧслунсӧ (сикасъяс, тематика, мыйӧн торъялӧ рочысь да с.в.)
 +
4) Вайӧд примеръяс.
 +
5) Вӧч кывкӧртӧд.
 +
 +
2. Дорйы проекттӧ классын.
 +
 +
3. МОРТ. СЫЛӦН ОРТСЫ ДА СЯМ
 +
 +
1. Лыддьы кывъяссӧ. Тӧдмав тӧдтӧм кывъяслысь вежӧртассӧ кывчукӧр серти.
 +
2. Сетӧм кывъяс вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд асшӧр гижӧд.
 +
 +
Асшӧр гижӧдлӧн план.
 +
 +
І. ... йылысь юӧр.
 +
1) Кыдзи шуӧны?
 +
2) Кымын арӧс?
 +
3) Кӧні чужис (олӧ)?
 +
4) Кӧні уджалӧ (велӧдчӧ)?
 +
ІІ. Шӧр юкӧн.
 +
1) ... ортсы.
 +
2) ... сям.
 +
3) ... радейтана удж
 +
ІІІ. Кывкӧртӧд.
 +
Мыйысь тэ радейтан ... ?
 +
 +
1. Лыддьы текстсӧ. Висьтав тӧдчӧдӧм кывтэчасъяслысь вежӧртассӧ.
 +
2. Кутшӧм олысьяс йылысь гижӧ авторыс? Мыйла тадзи чайтан?
 +
 +
Дадь бӧжын пукалӧ шоныд паркаа том нывбаба. Ыджыдкодь ныра чужӧмыс гажа да вильыш. Нывбабаыс кутӧ арӧса кымын кагаӧс. Кагасӧ пасьтӧдӧмаӧсь еджыд маличаӧ. Мӧд кага, ар нёль-ӧ-вита, сэтшӧм жӧ еджыд маличаа, пукалӧ орччӧн. Лым пытшкӧ пырӧма ар дас кыка зонка, кышӧда маличаа. Сыкӧд орччӧн сулалӧ ыджыд тушаа мужичӧй. Киас сійӧ кутӧ кузь бедь, мӧд ногӧн кӧ, харей, мыйӧн веськӧдлӧны доддялӧм кӧръясӧн.
 +
 +
И. Торопов серти
 +
 +
3. Кымын мортӧс серпасалӧма авторыс? Гӧгӧрвоӧд вочавидзӧмтӧ.
 +
 +
Харей — тайӧ кузь бедь. Малича — тайӧ паськӧм.
 +
 +
5. Кыдзи артмӧмаӧсь ар нёль-ӧ-вита, арӧса кымын кывтэчасъясын лыдакывъяс? Содты 2-3 татшӧм пример да думышт накӧд сёрникузяяс.
 +
 +
1. Лыддьы текстсӧ. Кыдзи тэ чайтан, тайӧ текст-описание либӧ текст-повествование?
 +
 +
Константин Фёдорович — аслыссяма сюсь морт. Сылы вӧлі 50 арӧс гӧгӧр. Топыд тушаа, паськыд пельпомъяса, зумыд восьласа ён морт. Чукырӧсь чужӧмыс чорзьӧма, сёрнитӧ киргана гӧлӧсӧн. Сямлуныс крут: мыйкӧ кӧ шуас — кыв вежӧм бӧр эз вӧв.
 +
Ӧні на аддза сійӧс син улын: виж рӧма курткаас зэв уна зеп — бокъясас, морӧсас, пытшкӧсас. Быд зептысь тыдалісны уна рӧма карандашъяс. Пӧлаяссӧ шевкнитӧма, ветлӧдлӧ ӧдйӧ... Татшӧм вӧлі миян главнӧй инженер.
 +
 +
А. Дёмин серти
 +
 +
2. Гиж текстсьыс характер да ортсы петкӧдлысь кывъяс. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.
 +
3. Кыдзи вежсяс геройыслӧн портретыс, вежны кӧ текстсьыс тӧдчӧдӧм кывъяссӧ антонимъясӧн?
 +
 +
1. Лыддьы текстсӧ. Тӧдмав сикассӧ. Веж тӧдчӧдӧм кадакывъяссӧ соссяна формаӧн.
 +
 +
ЗІЛЬ ЙЫЛЫСЬ
 +
 +
— Пиӧй, пиӧй, чеччы!
 +
— Чечча да ог мыссьы.
 +
— Пиӧй, пиӧй, мыссьы, мыссьы!
 +
— Мысся да ог пасьтась!
 +
— Пиӧй, пиӧй, пасьтась, пасьтась!
 +
— Пасьтася да ог кӧмась!
 +
— Пиӧй, пиӧй, кӧмась, кӧмась!
 +
— Кӧмася да ог мун!
 +
— Пиӧй, пиӧй, мун, мун!
 +
— Муна да ог уджав!
 +
 +
2. Вайӧд зіль кывлы антоним. Гиж 2 сёрникузя тайӧ кывъяссӧ пыртӧмӧн.
 +
3. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм ним бурджыка лӧсялӧ чуксасян сьыланкывйыслы — «Зіль йылысь» либӧ «Дыш йылысь»?
 +
 +
1) Кор тэ чеччан? — Ме чечча сизим часын.
 +
2) Кор тэ мунан школаӧ?
 +
3) Кор тэнад помасьӧны урокъяс?
 +
4) Кор тэ локтан гортӧ?
 +
5) Кор тэ водан узьны?
 +
6) Тэ уджалан? — Ог, ме ог уджав.
 +
7) Тэ сьылан?
 +
8) Тэ йӧктан?
 +
9) Тэ ворсан гитараӧн?
 +
10) Тэ зіль либӧ дыш морт?
 +
 +
1. Лыддьы текстсӧ. Скобкаын сетӧм кадакывъяссӧ веж ӧнія када формаӧн.
 +
2. Аддзы текстысь кокни, тэрмасьны, ордйысьны, кужны, отсавны, уджавны, водзмӧстчыны, вӧдитны, котыр, сёрни кывъяс дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм тайӧ кывсикасъяс? Мый серти тӧдмалін?
 +
 +
Ольга — водзмӧстчысь морт, быдмӧ творческӧй уджын: окотапырысь ноксьӧ лабораторияын, лыддьӧ видз-му вӧдитӧм йылысь литература. Збой ныв кужӧ котыртны йӧзӧс, пӧртӧ олӧмӧ ас водзӧ пуктӧм могъяс.
 +
Максим — этша сёрниа, оз радейт кокниасьӧм да тэрмасьӧм. Оз пыр гӧгӧрво и шмонь. Ольгалӧн ёсь серамыс дойдӧ том мортӧс. Ӧтвылысь уджалігӧн, ордйысигӧн Ольга да Максим озырмӧдӧны) ӧта-мӧдыслысь вежӧр-сямсӧ.
 +
Николай — гажӧдчыны да серам петкӧдлыны кужысь, отсӧг вылӧ воысь морт.
 +
 +
Н. Дьяконовлӧн «Свадьба приданнӧйӧн» драма серти
 +
 +
1) Кутшӧмӧн автор петкӧдлӧ Ольгаӧс?
 +
2) Мый оз радейт Максим?
 +
3) Мый кужӧ Николай?
 +
 +
4. Текст серти лӧсьӧд кывкуд мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс пыртӧмӧн.
 +
5. Лыддьы шусьӧгсӧ да висьтав, кутшӧм геройлы сійӧ лӧсялӧ. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.
 +
 +
Сьылігтырйи уджыд мунӧджык.
 +
 +
1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Мый йылысь, тэ думысь, тайӧ текстыс?
 +
2. Тӧдмав вежӧртассӧ чуймыны, бурсины, лӧсявны кывъяслысь. Висьтав, кыдзи гӧгӧрвоин тайӧ кывъяса сёрникузяяссӧ.
 +
 +
Йӧвгень гусьӧник видзӧдлывліс орччӧн пукалысь нывка вылӧ. И кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс чуймӧм чужис сылӧн сьӧлӧмын. Тайӧ нывкаыс, кодӧс Юляӧн шуисны, вӧлі дженьыдик гӧрдов юрсиа да лӧзов синъяса. А видзӧдласыс — кӧрт тув кодь ёсь. Сідзи и югзисны сылӧн синъясыс да быттьӧ нарошнӧ корисны Йӧвгеньӧс восьсӧн видзӧдлыны на вылӧ да нимкодясьыштны тайӧ сӧстӧмсьыс-сӧстӧм видзӧдласнас. Со пӧ ме кутшӧм аслыснога мича да восьса сьӧлӧма. И некодлы лёк ог кӧсйы, сӧмын быдӧнлы бурсиа. И друг Йӧвгень аслыс тӧдлытӧг нюммуніс, и быдсӧн шонавліс сылӧн сьӧлӧм бердтіыс. Гӧгӧрвоис сійӧ, мый выль нывкаыскӧд лӧсявны кутас, да найӧ бур ёртъясӧн лоасны. И пыр жӧ шӧпнитіс сылы:
 +
— А менӧ Йӧвгеньӧн шуӧны.
 +
— Ме тӧда нин, — сідз жӧ воча вашнитіс нывка.
 +
 +
И. Белых серти
 +
 +
3. Аддзы да гиж Юляӧс серпасалысь кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд.
 +
 +
1) Кутшӧмӧн петкӧдлӧ Юляӧс автор?
 +
2) Мыйла нюммуніс Йӧвгень тӧдтӧм нывкалы?
 +
 +
5. Сет текстыслы ним.
 +
6. Содты аслад кывкудйӧ мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс.
 +
 +
1. Син пырыд нуӧд текстсӧ да мӧвпышт, кутшӧм кыв колӧ содтыны медводдза сёрникузяын.
 +
2. Тӧдмав тӧдчӧдӧм кывъяслысь вежӧртассӧ.
 +
3. Аддзы текстсьыс ним да паськыд кывъяс дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм тайӧ кывсикасъяс? Гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ.
 +
4. Лыддьы текстсӧ. Аддзы орччӧдӧмъяс. Кутшӧм вежӧртас найӧ кутӧны текстын? Гӧгӧрвоӧд моз да кодь кывбӧръяслысь вежӧртассӧ.
 +
5. Бӧрйы да гиж текстысь кузнечлысь ортсысӧ петкӧдлысь кывъяс да кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс.
 +
 +
Батьӧй менам кузнеч вӧлі. Рыжӧймӧм да кытсюрӧ розявлӧм палитчӧм кучик партука да шапкатӧм — дзик мойдвывса багатыр кодь, сійӧ вӧлі ыджыд да ён. Сувтас кокъяссӧ паськӧдӧмӧн тувсов тӧлыслы воча, куньтыралӧ синсӧ да нюмъялӧ. Пиньясыс крепыдӧсь, еджыд лым моз дзирдалӧны. Вильыш тӧв летйӧ сылысь смоль сьӧд юрсисӧ, и батьӧ радысла мурзыштӧ. Сійӧ миян мугов, буракӧ, та вӧсна сиктса нывбабаяс нимтылісны сійӧс чиганӧн. А гашкӧ, и визув да гажа сям вӧснаыс. Батьӧ кӧть мугов ачыс, а синъясыс лӧзӧсь, югыдӧсь. И сэтшӧм визулӧсь!
 +
Коді оз мун кузнеча бокті, век пыраласны бать дорӧ. И менӧ кыскис батьӧ дінӧ магнит дінӧ моз. Мыйӧн сійӧ вӧлі петас тшына кузнечасьыс, ме котӧрта сы дорӧ. Батьӧ вына кияснас качӧдлас менӧ вылӧ-вылӧ. Вит-ӧ-квайтысь качнитӧм бӧрын лэдзас менӧ муас да сарӧга сьӧд чуньяснас малыштас бандзибӧс, шуас: «Ветлам, буди, пыстапи, пажнайтыштам-а».
 +
 +
Н. Куратовалӧн «Батьяс йылысь висьт» серти
 +
 +
1) Кутшӧм кузнечлӧн сямыс?
 +
2) Мыйла сиктса нывбабаяс нимтылісны нывкалысь батьсӧ чиганӧн?
 +
3) Мый йылысь висьталӧ тіянлы кузнечлӧн паськӧмыс?
 +
 +
7. Бӧрйы сетӧм кывъясысь кывбердъяс, кодъяс петкӧдлӧны кузнечлысь сямсӧ. Аддзы текстысь сёрникузяяс, кодъяс гӧгӧрвоӧдӧны найӧс.
 +
 +
8. Висьтав ас кывйӧн медшӧр герой йылысь. Вӧдитчы гижӧдъяснад.
 +
 +
9. Содты аслад кывкудйӧ мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс.
 +
 +
1. Тӧдмав мат, садьтӧг, дзоргис кывъяслысь вежӧртассӧ.
 +
2. Лыддьы текстсӧ. Медводдза юкӧнысь аддзы кывтэчасъяс (эмакыв да кывберд). Гӧгӧрвоӧд найӧс.
 +
3. Лыддьы мӧд юкӧнсӧ. Висьтав, код йылысь мунӧ сёрниыс.
 +
а) Кӧрт Айка йылысь.
 +
б) Йиркап йылысь.
 +
в) Яг Морт йылысь.
 +
г) Юрка йылысь.
 +
Мыйла тэ тадзи чайтан?
 +
 +
4. Аддзы да гиж шӧр геройлысь ортсысӧ серпасалысь кывтэчасъяс.
 +
 +
Уна тӧдліс коми войтыр
 +
Шуштӧм лун да гажтӧм кад.
 +
Коркӧ важӧн сылы вӧлі
 +
Парма пытшкын веськыд мат.
 +
 +
Ветліс сэні пашкыр ош моз
 +
Гундыр сяма гӧна морт,
 +
Гашкӧ, вакуль пӧвстысь петысь,
 +
Гашкӧ, вӧрсаяслӧн ёрт.
 +
 +
Туша сылӧн вӧлі ыджыд -
 +
Быттьӧ увтӧм пожӧм пу.
 +
Паськӧм пыдди сійӧ новліс
 +
Куим вуртӧм йӧра ку.
 +
 +
Вой шӧр войын быдтор аддзис
 +
Сылӧн мисьтӧм гӧрдов син.
 +
Кӧнкӧ шуштӧм пемыд вӧрын
 +
Вӧлі сылӧн оланін.
 +
 +
...Йӧзыс садьтӧг сыысь поліс,
 +
Дзоргис гӧгӧр лун и вой:
 +
Оз-ӧ кыськӧ пуяс костысь
 +
Мыччысь сылӧн гӧна сой...
 +
 +
5. Аддзы да гиж орччӧдӧмъяс. Гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ.
 +
 +
6. Висьтав ас кывйӧн Яг Морт йылысь.
 +
 +
1) Кутшӧм мифическӧй персонажъяс йылысь гижӧ авторыс? Мый тэ тӧдан на йылысь?
 +
2) Коді гижис поэмасӧ? Кыдзи сійӧ шусьӧ?
 +
3) Лыддьы да тӧдмав, коді вермис Яг Мортӧс.
 +
 +
8. Тӧдмав, кутшӧм театрын позьӧ видзӧдны «Яг Морт» спектакль.
 +
 +
1. Лыддьы челядьлысь висьтъяссӧ.
 +
 +
2. Тӧдмав, кодъяс йылысь мунӧ сёрниыс.
 +
 +
1. Микулай — менам медбур ёрт. Сійӧ велӧдчӧ 8-ӧд классын. Микулай кузь тушаа, еджыд юрсиа, лӧз синма зон. Школаӧ сійӧ ветлӧ сӧстӧм паськӧмӧн: сьӧд гачӧн да югыд дӧрӧмӧн. Урокъяс бӧрын ми ёнмӧдам дзоньвидзалун «Скала» шӧринын, радейтам ворсны футболысь. Нӧшта Коля ветлӧ шылад велӧдан школаӧ, велӧдчӧ ворсны гудӧкӧн. Менам ёртӧй — шмонитысь морт, сыкӧд пыр гажа. Микулай век дась сетны отсӧг.
 +
2. Анна Ивановна — абу сӧмын миян медрадейтана велӧдысь, но и бур ёрт. Сійӧ — миян классӧн веськӧдлысь. Тайӧ латшкӧс тушаа, чӧдлач синма, читкыль юрсиа, мусаник чужӧма аньыс пыр дась миянлы отсавны. Анна Ивановнакӧд ми ветлам походӧ, петкӧдчам школаса гажъяс вылын, участвуйтам быдпӧлӧс конкурсын. Анна Ивановна — зіль, авъя да сибыд морт. 2013 воын Анна Ивановна лоис «[...]» конкурсын вермысьӧн.
 +
 +
1. 17-ӧд удж да кывкуд вылӧ мыджсьӧмӧн гиж серпаса текст сетӧм темаясысь ӧти вылӧ.
 +
1) Менам радейтана мортӧй.
 +
2) Медбур ёрт.
 +
3) Радейтана велӧдысь.
 +
4) Аслад тема.
 +
 +
4. КОМИ МУ КУЗЯ МЕ МУНА...
 +
 +
1. Лыддьы выразительнӧя кывбурсӧ да висьтав, кыдзи поэтыс петкӧдлӧ Коми мулысь ыдждасӧ да озырлунсӧ.
 +
 +
Коми му кузя ме муна,
 +
Гӧгӧр сулалӧ сьӧд вӧр.
 +
Вӧрыс вывті-вывті уна,
 +
Сыысь унаыс оз тӧр.
 +
 +
Аддза: сэні шыльыд пожӧм
 +
Вылӧ лэптӧ ассьыс юр.
 +
Сылы ӧткодь тӧв кӧть гожӧм,
 +
Сэтшӧм пуыс тайӧ бур.
 +
 +
Сэні, быттьӧ пӧрысь пӧчӧ,
 +
Дзормӧм кыпӧдчӧма коз.
 +
Сійӧ увъяс костын вӧчӧ
 +
Вӧрса пӧтка шоныд поз.
 +
 +
Сэні вашкӧдчӧны гора
 +
Пипу чойкӧд еджыд кыдз.
 +
Мыйкӧ сёрнитӧны нора,
 +
Корнас шенасьӧны сідз.
 +
 +
2. Аддзы текстысь йӧзкодялӧмъяс, мичкывъяс, орччӧдӧм.
 +
 +
1. Лыддьы. Аддзы текстысь квайт сорсьӧм.
 +
 +
КОМИ РЕСПУБЛИКА ЙЫЛЫСЬ
 +
 +
Коми Республика — Россияса Федерация пытшкын торъя администрацияа тэчас. Сюрс ӧкмыссё ӧкмысдасӧд воӧдз нимыс вӧлі Коми Автономияа республика. Коми йӧз сёрниын эм нэмӧвӧйся ним — Коми му. Юркарыс сылӧн — Сыктывкар, нимыслӧн вежӧртасыс «Сыктыв ю дорын кар». Республикалӧн пасьтаыс — нёльсё дас вит сюрс квадратнӧй километр. Вӧрыс став му пасьтаысь босьтӧ квайтымын ӧкмыс прӧчент. Олысь лыдыс кык сюрс квайтӧд воын вӧлі ӧкмыссё сизимдас ӧти сюрс витсё морт. Чужан луныс — сюрс ӧкмыссё кызь ӧтиӧд вося моз тӧлысь кызь кыкӧд лун. Республикалӧн веськӧдлысьыс — Юралысь. Республикаса каналан пасъяс: канпас, дӧрапас да кып. Кып лӧсьӧдӧма Виктор Савинлӧн «Варыш поз» сьыланкыв серти. Каналан кывъяс — роч да коми.
 +
 +
Е. Цыпанов серти
 +
 +
2. Корсь текстсьыс лыдакывъяс да гиж найӧс лыдпасъясӧн.
 +
3. Лӧсьӧд юалӧмъяс.
 +
1) Уна-ӧ олысь Коми муын?
 +
2) Коді лӧсьӧдіс кып?
 +
3) Кутшӧм каналан кывъяс?
 +
 +
4. Помав сёрникузяяссӧ.
 +
Коми Республикалӧн юркар — Сыктывкар.
 +
Юралысь — Сергей Гапликов.
 +
Каналан пасъяс — канпас, дӧрапас да кып.
 +
Каналан кывъяс — коми да роч.
 +
 +
5. Тӧдмав да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Кор вӧлі примитӧма республикалысь выль Оланподув?
 +
2) Коді серпасаліс Коми Республикалысь канпассӧ?
 +
3) Уна-ӧ коми йӧзыс миян республикаын?
 +
4) Мыйӧн озыр Коми муным?
 +
 +
 +
1. Вӧч уджъяс сетӧм текст серти.
 +
1) Помав сёрникузяяссӧ скобкаын сетӧм юалӧмъяс вылӧ вочавидзӧмӧн.
 +
 +
Ми олам Коми му вылын. Миян муным зэв мича да озыр. Паськыд юяс визувтӧны лунвывсянь войвылӧ. Республикаын ӧкмыс кар. Медся важ кар — тайӧ Сыктывкар. Сюрс сизимсё кӧкъямысдасӧд воын Екатерина ІІ сетіс Усть-Сысольск погостлы кар ним. Ӧні Сыктывкар — республикалӧн юркар. Карын эм уна театр, библиотека, бурдӧдчанін; уджалӧ ыджыд вӧр комбинат.
 +
 +
2) Лыддьы текстлысь мӧд юкӧнсӧ ӧнія када кадакыв суффиксъяс содтӧмӧн.
 +
 +
Сыктывкарсянь неылын эм Микунь кар. Тайӧ тӧдчана кӧрт туй гӧрӧд. Микунь карсянь быдлаӧ мунӧны поездъяс.
 +
Емва кар. Нимыс артмӧма Емва ю серти. Емва — «югыд ва».
 +
Сосногорск карлы нимсӧ сетісны роч йӧз. Тайӧ кар гӧгӧрыс мича пожӧма яг. Карлӧн канпас вылын серпасалӧма тарӧс.
 +
Ю ним серти шуӧмаӧсь Печора кар. Кар сулалӧ республикаын медся паськыд, вына да ыджыд ю вылын. Печора юысь кыйӧны чӧскыд чери.
 +
 +
3) Лыддьы текстлысь коймӧд юкӧнсӧ эмакыв суффиксъяс содтӧмӧн.
 +
 +
Ёна нималӧ Европаын Ухта кар. Дас сизимӧд нэмын нин татчӧс муын перйисны мусир. Мусирӧн озыр и Усинск кар. Уна из шом перйӧны ыджыд войвыв каръясын — Интаын да Воркутаын. А медся бур биару республикаын перйӧны войвывса том карын — Вуктылын.
 +
 +
2. Лыддьы текстсӧ ставнас да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Кутшӧм каръяс йылысь тэ тӧдмалін?
 +
2) Мый тэ тӧдмалін Ухта кар йылысь?
 +
3) Кутшӧм войвыв каръяс нималӧны мупытшса озырлунъясӧн?
 +
 +
3. Содты юалӧмъясӧ колана кывъяс да вочавидз.
 +
1) Кутшӧм ю дорын сулалӧ Печора кар?
 +
2) Кӧні перйӧны уна биару?
 +
3) Мыйӧн нималӧ Вуктыл кар?
 +
 +
4. Сетӧм канпасъясысь бӧрйы, кутшӧм йылысь висьтавсьӧ текстын. Кутшӧм каръяслӧн мукӧд канпасыс?
 +
5. Сетӧм канпасъясысь бӧрйы ӧтикӧс да пример серти гиж неыджыд текст.
 +
 +
Пример пыдди: Тайӧ Воркута карлӧн канпас. Карын перйӧны из шом. Канпас вылын серпасалӧма войвыв кӧрӧс, из шом кыр да из шом перъян юкмӧс.
 +
 +
1. Лыддьы таблицаясын сетӧм сёрникузяяссӧ. Бӧрйы колана вочакыв да гиж сылы лӧсялана шыпас.
 +
Стӧча кӧ вочавидзанныд, медводдза таблицаын артмас кывйӧз, мӧдын — нӧдкыв. Тӧдчӧдӧм шыпасъяс петкӧдлӧны кыв помасьӧм. Вӧдитчы мусерпасӧн да «[...]» атласӧн.
 +
 +
2. Висьтав да гиж.
 +
Мый тӧдмалін Коми республикаса каръяс йылысь?
 +
 +
3. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Кӧні ми олам?
 +
2) Кымын кар Коми Республикаын?
 +
3) Кутшӧм каръяс тэ тӧдан?
 +
4) Кутшӧм юяс визувтӧны Коми муті?
 +
5) Кутшӧм ю Комиын медыджыд?
 +
6) Кытысь петӧ да кытчӧ визувтӧ Печора ю? Кутшӧм тайӧ юыс?
 +
7) Кутшӧм войвыв юяс тэ тӧдан?
 +
8) Кутшӧм сиктъяс тэ тӧдан?
 +
9) Кутшӧм тыяс эмӧсь Комиын?
 +
10) Мыйӧн озыр Коми му?
 +
 +
4. Сёрнит ёртыдкӧд Коми му йылысь.
 +
 +
1. Лыддьы текст нимсӧ. Мый тэ тӧдан Изьва да изьватас йылысь?
 +
2. Аддзы текстысь роч кывъяслы лӧсялана коми кывъяс.
 +
3. Лыддьы текстсӧ.
 +
 +
Изьва юлӧн крут кыръя нӧрыс вылын сулалӧ сикт. Сійӧ ылысянь тыдалӧ. Олӧны тані изьватас. Найӧ торъялӧны аслыссикас паськӧмӧн да сёрнитанногӧн. Тані сёрнитӧны, быттьӧ сьылӧны.
 +
Сиктсӧ кык пельӧ юкӧ джуджыд сён. Сён пыдӧсӧдыс визувтӧ шор. Тулыснас лым сылігӧн сійӧ зэв ӧдӧба бузгӧ. А гожӧм шӧрын лӧня сяльгӧ шыльыд изъяс костӧд.
 +
 +
А. Ануфриева серти
 +
 +
4. Аддзы текстысь паныд вежӧртаса кывъяс.
 +
5. Аддзы кывбӧра эмакывъяс, гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ.
 +
6. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн лӧсьӧд юалӧмъяс да вочавидз.
 +
1) Кӧні сулалӧ Изьва сикт? 2) Кодъяс олӧны Изьва сиктын? 3) Мыйӧн торъялӧ изьватас? 4) Кыдзи сёрнитӧ изьватас? 5) Кор ӧдӧба бузгӧ сикт шӧрын шор?
 +
 +
7. Аддзы мусерпас вылысь Изьва сикт. Гиж неыджыд юӧр план серти.
 +
1. Кӧні сулалӧ Изьва сикт (кутшӧм районын)?
 +
2. Кор артмӧма сиктыс (кутшӧм воын)?
 +
3. Кутшӧм ю визувтӧ сикткӧд орччӧн?
 +
4. Кыдзи пасьтасьӧны изьватас?
 +
5. Кутшӧм ыджыд гажлун пасйӧны найӧ гожӧмын?
 +
 +
1. Гиж текстсӧ лӧсялана кывъяс содталӧмӧн. Лыдакывъяссӧ гиж кывъясӧн. Лыддьы да тӧдмав, ыджыд-ӧ Эжва юным.
 +
 +
Эжва — Коми муын Печора бӧрын мӧд ыджыд ю. Сійӧ заводитчӧ кык ичӧтик вожсянь. Ӧтиыс босьтӧ васӧ Дзурнюрсянь, а мӧдыс заводитчӧ Мылва дорын. Сиктъяс да грездъяс, вӧръяс да видзьяс пӧлӧн ыджыд ӧдӧн Эжва нуӧ ассьыс сӧстӧм васӧ Еджыд саридзӧ. Кузьтаыс Эжвалӧн — 1130 километр. Коми му кузя визувтӧ ыджыдджык юкӧныс — 870 верст. Эжваӧ усьӧ 200 унджык ыджыд да ичӧт ю.
 +
 +
А. Туркин серти
 +
 +
2. Аддзы текст содержаниелы лӧсявтӧм кывтэчасъяс:
 +
3. Пукты колана юалӧм да вочавидз.
 +
1) Кысянь заводитчӧ Эжва ю?
 +
2) Кытчӧ нуӧ ассьыс васӧ Эжва?
 +
3) Кутшӧм ю усьӧ Эжваӧ?
 +
 +
4. Содты Коми Республикаса гырысь ю нимъяс: Печора, Эжва, Сыктыв, Вашка, Мозым, Висер, Уса.
 +
5. Мыйын ӧткодьлуныс Эжва, Мылва, Москва кывъяслӧн? Содты некымын пример.
 +
6. Тӧдан-ӧ тэ, мый коми йӧз овмӧдчылісны юяс дорӧ? Туяв Коми Республикаса мусерпас да гиж кар да сикт нимъяс, кодъяс артмисны ю нимъяс сертиыс. Орччӧд уджтӧ ёртыдкӧд.
 +
7. План серти гиж неыджыд текст Коми Республикаса ю йылысь.
 +
 +
1. Ю ним.
 +
2. Кутшӧм тайӧ юыс?
 +
3. Кысянь сійӧ заводитчӧ да кытчӧ визувтӧ?
 +
4. Юлӧн кузьтаыс да пасьтаыс.
 +
5. Кутшӧм юяс усьӧны татчӧ?
 +
6. Кутшӧм каръяс, сиктъяс сулалӧны ю пӧлӧн?
 +
7. Мыйӧн озыр юыс?
 +
 +
Видзӧдлы фотографияяс вылӧ. Сыктывкарлысь кутшӧм юкӧн петкӧдлӧма? Аддзы вочакывсӧ текстысь.
 +
 +
2. Висьтав, мый тэ тӧдан тайӧ парк йывсьыс.
 +
3. Лыддьы текстсӧ абзацъясӧн, гӧгӧрво медшӧр мӧвпсӧ да гиж.
 +
 +
Сыктывкарса Киров нима парклӧн историяыс заводитчис 1890 воын. Тайӧ вонас Усть-Сысольскын виччысисны зэв тӧдчана мортӧс, москваса князь Сергей Александровичӧс. Карса управа тшӧктӧм серти ӧнія парк местаӧ садитісны пуяс, сувтӧдісны мича беседка, кӧні паныдалісны князьӧс.
 +
Но карса олысьяслы тайӧ садйыс эз ло шойччанінӧн. Тані йирсисны пӧжарнӧй командалӧн вӧвъяс.
 +
Парк лӧсьӧдӧмӧ выльысь босьтчисны 1933 воӧ. Кык воӧн садитісны ӧти да джын сюрсысь унджык пу. Тані восьтісны спортивнӧй площадка, кинотеатр, кӧні быд рыт кино заводитчытӧдз ворсісны струннӧй инструментъяс вылын 8-14 арӧса ныв-зон. Парксӧ видзысь-дӧзьӧритысь Фёдор Павлов быдтыліс оз, парникын — ӧгуреч. Дзоридзьяслӧн лыдыс кайліс нелямын сюрсӧдз. Сы дырйи жӧ паркын лӧсьӧдісны ньыв пу аллея. Парклы сетісны Сергей Миронович Кировлысь ним.
 +
 +
4. Висьтав, мый выльторсӧ тӧдмалін. Мый тэнӧ чуймӧдіс?
 +
5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Кор заводитчис С. М. Киров нима парклӧн историяыс?
 +
2) Кутшӧм тӧдчана морт воліс Усть-Сысольскӧ? Кыдзи сылӧн нимыс йитчӧма парккӧд?
 +
3) Мыйӧн торъялӧ 1933 вося парк ӧніяысь?
 +
 +
6. Аддзы фотографияяслы лӧсялысь сёрникузяяс.
 +
7. Конкурс «А тэ тӧдан Сыктывкар?». Вочавидз да содты ассьыд юалӧмъяс.
 +
1) Кутшӧм памятникъяс эмӧсь Сыктывкарын?
 +
2) Кутшӧм музейяс тэ тӧдан?
 +
3) Кымын театр Сыктывкарын? Лыддьӧдлы.
 +
 +
1. Висьтав, мый тэ тӧдан коми вӧралысьлӧн кыйсьӧм йылысь.
 +
 +
Арся вӧрын коми кыйсьысьлӧн сьӧлӧмыс шойччӧ, нимкодясьӧ. Та вӧсна сійӧ вермӧ овны сэні тӧлысьясӧн. Вӧралан керкаыс сылӧн пырджык кутшӧмкӧ ю, ёль либӧ ты дорын, пуяс костын. Кыйсьысь тӧдӧ татысь быд шор, нюр, козъя вӧр да пожӧма яг. Кыйсьысь олӧ тані медбур ёртыскӧд — ур-пӧтка кыйны отсалысь понмыскӧд.
 +
Вӧралысь асылын чеччас водз, посньыдик кос пескӧн ломтас пачсӧ, пӧсьӧдас рытнас пуӧм яя шыдсӧ, юас пӧсь тшай. Сэсся босьтас пистонкасӧ да югыдӧн петас сьӧд пывсян кодь вӧр керкаысь.
 +
 +
Я. Рочев серти
 +
 +
3. Аддзы да гиж текстысь эмакывъяс кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяскӧд. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ.
 +
4. Аддзы да гӧгӧрвоӧд орччӧдӧм. Кыдзи гӧгӧрвоан тайӧ орччӧдӧмсӧ?
 +
 +
5. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст дорӧ да вочавидз на вылӧ.
 +
1) Кӧні шойччӧ вӧралысь?
 +
2) Кӧні сулалӧ вӧралан керка?
 +
3) Кутшӧмӧн вӧлі кыйсьысь?
 +
4) Кодкӧд олӧ вӧралысь?
 +
5) Мый вӧчлывліс водз асывнас вӧралысь?
 +
 +
6. Тӧдмав да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Лӧсьӧд юӧртӧм.
 +
1) Кутшӧм кадӧ да дыр-ӧ кыйсьыліс коми вӧралысь?
 +
2) Кутшӧм кыйсян кӧлуй вӧлі вӧралысьлӧн?
 +
3) Кутшӧм прӧмыс кыйсьысь вайліс гортас?
 +
4) Кутшӧм вӧлі вӧралысьлӧн паськӧмыс?
 +
5) Мый вӧлі век заптӧма вӧралан керкаас?
 +
 +
Удж вӧчигӧн вӧдитчы «[...]» небӧгӧн. (Сыктывкар, 1994, 53-59 л.б.)
 +
 +
1. Гиж текстсӧ скобкаяс восьтӧмӧн да юкӧнъяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн пуктӧмӧн.
 +
2. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав Коми Республикаса бурдӧдчанін йылысь.
 +
 +
ВОЙВЫВСА КУРОРТ
 +
 +
1. Курортлысь парксӧ мичмӧдӧны уна пӧлӧс пу да куст. На лыдын сус пу, нинпу, ниа, льӧм, пелысь пу, сирень да боярышник.
 +
2. Серегов курорт лӧсьӧдӧма мича местаын. Сійӧ Емва юлӧн веськыд берег вылын кык ді костын.
 +
3. Бурдӧдчан васӧ кыпӧдӧны зэв пыдысь му пытшсьыс. Тайӧ ваыс бурдӧдӧ уна висьӧмысь.
 +
4. Талун Серегов курорт йылысь тӧдӧны миян республикаса быд сиктын, посёлокын да карын.
 +
 +
С. Морозов серти
 +
 +
3. Лӧсьӧд юалӧмъяс да вочавидз.
 +
1) Кӧні сулалӧ Серегов курорт?
 +
2) Кутшӧм пуяс мичмӧдӧны курортлысь парксӧ?
 +
3) Кутшӧм ва перйӧны му пытшкысь?
 +
 +
4. План серти висьтав лунвывса либӧ Киров кардорса курорт йылысь.
 +
1) Кӧні сулалӧ курортыс? (Кутшӧм карын? Кутшӧм саридз дорын?)
 +
2) Мыйӧн сійӧ нималӧ? Кутшӧм висьӧмъяс сэні бурдӧдӧны?
 +
3) Кыдзи позьӧ шойччыны бурдӧдчысьяслы?
 +
4) Мыйӧн мичмӧдӧма курортлысь территориясӧ? (Кутшӧм пу-дзоридзьяс быдмӧны?)
 +
 +
1. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав Емдін сиктлысь историясӧ.
 +
 +
Емдін сулалӧ Емва да Эжва ӧтлаасянінын, зэв мичаинын. Комияслӧн сійӧ вӧлӧма юркарӧн. Важӧн сэтчӧ сӧмын ва туйӧд вермылӧмаӧсь воӧдчыны. Сэкся кадӧ Емдін гӧгӧрыс вӧлі кыпӧдӧма стен. Гӧгӧрыс нӧшта джуджыд кырӧм кодйӧма. Уна вӧрӧг видлӧма босьтны мичаинтӧ. Сӧмын коми йӧзыд абу сетчылӧмаӧсь.
 +
Перымса Степаныд Емдінас кыпӧдлӧма медводдза вичко. Сэсся восьтӧма школа да велӧдӧма коми йӧзӧс аслас анбур серти.
 +
 +
1) Кор да кӧні чужлӧма Перымса Степан?
 +
2) Кӧні сійӧ велӧдчӧма?
 +
3) Кутшӧм ыджыд каръясын нуӧдӧма ен нога уджсӧ?
 +
 +
3. Аддзы Перымса Степанӧн гижӧм анбур. Анбур пасъясӧн гиж ассьыд нимтӧ.
 +
 +
5. ВИДЗАМ, ДОРЪЯМ ЧУЖАН ВӦР-ВА!
 +
 +
1. Лыддьы текстсьыс медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстас?
 +
2. Аддзы текстсьыс, код йылысь гижӧдыс. Кыдзи чайтан, сійӧ коді — том морт, олӧма али пӧрысь?
 +
3. Лыддьы текстсӧ. Быд абзацлы сет ним.
 +
 +
Ӧшинь улын зэв нин дыр быдмис кыдз пу. Ӧксинь тьӧт вунӧдіс нин, кор садитліс тайӧ еджыд кока пашкыр пусӧ. Ӧксинь пӧч век пӧрысьмис, а кыдз пу воысь-во мичаммис.
 +
Пӧрысь морт радейтіс аслас киӧн садитӧм пусӧ. Гажа тувсов рытъясӧ пукавліс неыджыд улӧс вылын, шойччӧдліс мудзӧм ки-коксӧ, казьтывліс ныв-пиянсӧ, кодъяс радейтлісны жӧ пукавны тайӧ пу улас. А ӧні разӧдчисны лэбачьяс моз чужан позйысь.
 +
Да и посёлокса том йӧз волывлӧны татчӧ. Мукӧддырйи вой шӧрӧдз пукаласны, сьыласны да гажӧдчасны.
 +
Со и талун пӧч петіс шойччыны пу улӧ. Но мый тайӧ? Кыдзлысь чорыд кучиксӧ кодкӧ вундалӧма, розьӧдлӧма. Бӧрдіс кыдз, бӧрдіс и Ӧксинь тьӧт. Эз, нинӧмӧн эз вермы отсавны пулы пӧч. Сійӧ эз тӧд, коді ӧти лунӧн вӧчис кык дой: чӧла сулалысь кыдзлы да пӧрысь Ӧксинь тьӧт сьӧлӧмлы.
 +
 +
И. Коданёв серти
 +
 +
1) Кыдзи автор серпасалӧ кыдз пусӧ? Аддзы мичкывъяс.
 +
2) Коді садитліс кыдз пусӧ?
 +
3) Мый йитӧ Ӧксинь тьӧтӧс кыдз пуыскӧд?
 +
 +
5. Мӧд абзацысь гиж кадакывъяс, гӧгӧрвоӧд налысь вежӧртассӧ.
 +
6. Нёльӧд абзацысь аддзы лыдакыв + эмакыв кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс.
 +
7. Мӧвпышт да вочавидз, мыйла бӧрдісны кыдз пу да пӧрысь морт.
 +
 +
1. Син пырыд нуӧд текстсӧ да висьтав, кутшӧм лэбачьяс йылысь текстыс.
 +
2. Вочавидз, код нимсянь гижӧдыс. Кӧні мунӧ действиеыс?
 +
3. Лыддьы ас кежысь медводдза абзацсӧ. Кыдзи чайтан, кутшӧм проблема восьтӧма текстас?
 +
4. Кутшӧм шыяс кылісны ты вылын? Вочавидзӧмсӧ аддзы текстсьыс.
 +
5. Лыддьы текстсӧ ставнас.
 +
 +
Ӧтчыд ме локті Вадыб ты дорӧ. Местаӧдз вои пемыднас, узьмӧдчи тыдорса керкаӧ. Асывнас садьми лыйсьӧм шыясысь. Тыдалӧ, утка кыйысьяс войнас воӧмаӧсь. Ты вылын кылісны кутшӧмкӧ чилзӧм шыяс. Лым еджыд гырысь лэбачьяс, гашкӧ, дасысь унджык, кытшлалӧны-лэбалӧны ва весьтті, зэв нора горзӧны...
 +
Час-мӧд-коймӧд вуграси. А юсьяс оз и думайтны эновтны ты вывсӧ, пыр лэбалӧны сы весьтті. Меным шуштӧм лои лов вылын. Мӧвпала: эз-ӧ нин лыйны-вины тайӧ ён лэбачсӧ, миянлысь вӧр-васӧ мичмӧдысьсӧ.
 +
Кытшовті тысӧ, нинӧм эг казяв. Некод эз уяв. Петі берегӧ. Ылісянь на видз шӧрсьыс казялі еджыд тубрас. Юсь пласьтвидзӧ-куйлӧ. Бордъяссӧ оз вӧрзьӧд ни. Вот мый вӧсна, вӧлӧм, горзӧны-бӧрдӧны ёртъясыс, чой-вокыс, бать-мамыс. Бордъясыс коньӧрлӧн шевкнитчӧмаӧсь ӧтарӧ-мӧдарӧ, юрыс мышвыв чатӧртчӧма. Тыдалӧ, муӧ усьӧм бӧрын, кувтӧдзыс, видзӧдлӧма енэжӧ, прӧщайтчӧма нэм кежлас.
 +
Сьӧлӧм дойӧн ме эновті тысӧ. А юсьяс пыр на кытшлалісны енэжас.
 +
 +
В. Торопов серти
 +
 +
6. Аддзы серпас дорӧ лӧсялысь юкӧн. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.
 +
7. Медводдза да мӧд абзацысь аддзы юсьясӧс серпасалысь кывтэчасъяс.
 +
8. Коймӧд абзацысь аддзы соссяна формаа да изобразительнӧй кадакывъяс. Гӧгӧрвоӧд налысь вежӧртассӧ. Мӧвпышт да лӧсьӧд тайӧ кадакывъяснас 1-2 юалӧм.
 +
 +
Пример пыдди: Мыйла горзӧны-бӧрдӧны юсьяс?
 +
Кыдзи тайӧ юалӧмсӧ позьӧ йитны ты вылын кылана шыяскӧд? Вочавидз юалӧм вылӧ.
 +
9. Кутшӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн автор серпасалӧ кулӧм юсьӧс? Гӧгӧрвоӧд найӧс. Мыйла автор сьӧлӧм дойӧн эновтіс тысӧ?
 +
10. Вӧч кывкӧртӧдъяс.
 +
 +
1) Колӧ-ӧ бырӧдны му вылысь вӧр-ва мичмӧдысь ён лэбачьяссӧ, гежӧда паныдасьлысь пемӧсъяссӧ, быдмӧгъяссӧ?
 +
2) Мый колӧ вӧчны, медым найӧ эз бырны му вылысь?
 +
3) Кыдзи тэ верман видзны чужанінлысь озырлунсӧ — коми парма?
 +
 +
1. Лыддьы текстсӧ да висьтав, тӧвйысь али лунвылӧ лэбысь лэбач йылысь висьтавсьӧ. Мыйла тэ тадзи чайтан?
 +
Тӧдмав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм кывъясыслысь. Вӧдитчы кывчукӧрӧн.
 +
 +
Ті аддзывлінныд уркайлысь сёйӧмсӧ? Ме аддзывлі. Уркай — зэв аслыспӧлӧс лэбач. Пиянсӧ кӧдзыд тӧлын чужтӧ. А нырыс сылӧн тешкодь, шыран кодь. Лэчыд. Видзӧдім, да здук-мӧдӧн коз пу кольтӧ орӧдіс. Пу вожӧ мыджсис, кокъяснас кольсӧ кутӧ, а нырнас чашкӧдӧ да кывнас кыскалӧ кӧйдыссӧ.
 +
Боксянь кӧ видзӧдан, он и пыр гӧгӧрво — ворсӧдчӧ лэбачыс али нуръясьӧ. Киллис кольсӧ да муӧ шыбитіс.
 +
Усьӧм коль дорас воласны на уръяс да шыръяс, сизь на, гашкӧ, чӧсмасяс.
 +
 +
Г. Турьев серти
 +
 +
3. Гӧгӧрвоӧд текстыслысь сикассӧ — повествование, описание либӧ рассуждение. Мыйла тадзи чайтан?
 +
4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Кыдзи нуръясьӧ уркай?
 +
2) Кутшӧм тайӧ лэбачыс?
 +
3) Кодъяс чӧсмасьӧны уркайӧн килльӧм кольнас? Кутшӧм серпасъяс позьӧ лӧсьӧдны текст дорӧ?
 +
6. Гиж неыджыд юӧр план серти.
 +
1) Кутшӧм лэбачьяс тӧвйӧны Коми муын?
 +
2) Мый сёйӧны тӧвйысь лэбачьяс?
 +
3) Кыдзи позьӧ отсавны лэбалысь ёртъяслы коллявны кӧдзыд тӧв?
 +
 +
1. Син пырыд нуӧд текстсӧ. Тӧдмав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм кывъясыслысь.
 +
2. Корсь текстсьыс вӧрса пемӧс да лэбач нимъяс.
 +
3. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав шӧр геройсӧ.
 +
 +
Со ӧти пусянь мӧдӧ котралӧ еджыд кӧч. Сійӧ корсьӧ нур. Сы бӧрся важӧн кыйӧдчӧ руч. Дзебсьӧма паськыд лапъяса коз улӧ да виччысьӧ кӧчлысь матысмӧм. Легӧдыштіс кӧч кузь пельяссӧ, котӧртіс веськыда ручлань. Ручыд кӧсйис уськӧдчыны.
 +
Друг кыліс ув чегӧм шы. Ыджыд шыӧн кыпӧдчис дозмӧр. Руч дозмӧрлань уськӧдчис. Пӧткаыд лэбзис коз йылӧ. А кӧчыд быттьӧ эз и вӧвлы! Коньӧр руч нуръясьтӧг колис.
 +
 +
4. Лӧсьӧд текст дорӧ юалӧмъяс да вочавидз на вылӧ.
 +
1) Коді корсьӧ нур?
 +
2) Кытчӧ дзебсьӧма кӧч?
 +
3) Кыдзи кыпӧдчис дозмӧр коз йылӧ?
 +
4) Мыйла руч колис нуръясьтӧг?
 +
5. Веж кывтэчассӧ ӧти кывйӧн.
 +
«быттьӧ эз и вӧвлы» — тайӧ:  пышйис.
 +
6. Гиж геройяслысь действиеяссӧ серпасалысь ӧнія када кадакывъяс. Кутшӧм герой йылысь энӧ висьталӧй? Мыйла?
 +
7. Бӧрйы текстыслы ним да подулав ассьыд бӧрйӧмтӧ.
 +
Коньӧр кӧч. Руч кыйсьӧ. Ыджыд дозмӧр.
 +
 +
1. Текстлӧн быд абзацысь гиж ӧти-кык тӧдса кыв. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.
 +
2. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь тайӧ текстыс?
 +
3. Лыддьы текстсӧ. Гиж гӧгӧрвотӧм кывъяссӧ, гӧгӧрвоӧд кывкуд серти.
 +
4. Быд абзацлы сет ним.
 +
 +
Шоныд зэр бӧрын мыччысис яръюгыд шонді.
 +
Неыджыд мыр вылӧ пуксис ичӧтик-ичӧтик лэбач, пемыдвиж юра королёк. Сісьмӧм мыр пытшкысь сійӧ тэрыба кутіс кокавны гагъясӧс.
 +
Миян вӧръясын олысь лэбачьяс пиысь королёк медся ичӧт, некымын грамм сьӧкта и эм. Кӧть и ичӧт, а сёйнысӧ ён. Во чӧжӧн вӧръясысь сійӧ бырӧдӧ миллионысь унджык гагйӧс да пучӧйӧс, видзӧ пуяссӧ сісьмӧмысь.
 +
Королёк вӧчӧ позсӧ пожӧм да коз пуяс вылӧ. Ассьыс резина мач кодь гӧгрӧс позсӧ сійӧ ӧшӧдас пу лапъяс костӧ — мунан орччӧн, а он аддзы. Колькъясыс анькытш тусь кодь посниӧсь.
 +
Тайӧ ичӧтик лэбачсӧ аддзыны сьӧкыд. Сійӧ олӧ ёнджыка ылі вӧръясын. Ӧтлаавны кӧ коми пармаса медся ыджыд пӧткакӧд — чукчикӧд, королёк кажитчас «лилипутӧн». Пӧрысь чукчи сьӧкыдджык королёкысь матӧ сюрс пӧв.
 +
 +
И. Коданёв серти
 +
 +
5. Текст вылӧ мыджсьӧмӧн сувтӧд кывтэчасъяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн.
 +
Кутіс кокавны гагъясӧс; сьӧкыд аддзыны; во чӧжӧн бырӧдӧны; пу лапъяс костӧ.
 +
6. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд юалӧмъяс.
 +
7. Бӧрйы текстлы лӧсялана юалӧм. Вочавидз юалӧм вылас.
 +
а) Кор королёк вӧчӧ позсӧ?
 +
б) Кутшӧм гагъясӧс кокалӧ ичӧтик лэбач?
 +
в) Кӧні мыччысис яръюгыд шонді?
 +
г) Мыйла он аддзы королёклысь позсӧ?
 +
8. Гиж кывтэчасъяс; кывберд + сложнӧй эмакыв; эмакыв + превосходнӧй степеня кывберд; эмакыв + сравнительнӧй степеня кывберд.
 +
9. Висьтав королёк йылысь гижӧм кывтэчасъяс вылӧ мыджсьӧмӧн.
 +
10 Корсь текстсьыс орччӧдан оборотъяс, лыдакывъяс. Мый могысь найӧс сетӧма авторыс?
 +
 +
1. Лыддьы текстысь медводдза да бӧръя абзацъяссӧ. Мый йылысь, тэ ногӧн, висьтавсьӧ текстын?
 +
2. Аддзы текстысь сложнӧй кадакывъяс, пукты кывпод формаӧ, тӧдмав вежӧртассӧ.
 +
3. Лыддьы текстсӧ юкӧнъясӧн. Быд юкӧнлы сет ним. Гӧгӧрвоӧд.
 +
 +
Гажа тувсов лун! Кымӧртӧм кельыдлӧз енэжын дзирдалӧ яръюгыд шонді. Лунвывсянь пӧльтӧ небыдик тӧв. Кокньыда лолавсьӧ сӧстӧм сынӧднас. Гӧгӧр дзользьӧны лэбачьяс, кодъяс радлӧны-нимкодясьӧны ас чужан мулы.
 +
А со ичӧтик сырчик! Важӧн коми йӧз шулӧмаӧсь, мый сійӧ аслас ичӧтик нырнас чегӧ ю вылысь йисӧ. Регыд йиыс потласяс-жугласяс да кылалас саридзлань. Юлань бузгӧны-визувтӧны гора варов шоръяс.
 +
А кутшӧм мича берег дорын быдмысь бербаыс! Сійӧ миян войвывса мимоза. Регыд заводитас быдмыны видзьяс вылын турун. Ловзяс сиктъяс да каръяс гӧгӧрын вӧр-ва.
 +
Тулыс! Видза олан, шань да мелі тулыс! Видза олан, гажа кад!
 +
 +
И. Коданёв серти
 +
 +
4. Аддзы текстсьыс кывтэчасъяс: кывберд + косвеннӧй вежлӧга эмакыв и, или относительнӧй кывберд + эмакыв. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.
 +
5. Корсь текстысь мӧд колян кад формаа кадакывъяс. Мыйла кадакывсӧ сетӧма татшӧм формаын?
 +
6. Гиж текстсӧ ӧнія кадын сулалысь кадакывъяссӧ I колян кадаӧн вежӧмӧн.
 +
7. Мыйла радлісны лэбачьяс? Бӧрйы колана вочакыв.
 +
а) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый заводитіс быдмыны видзьяс вылын турун.
 +
б) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый зэв мича берег дорын быдмысь берба.
 +
в) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый регыд потласяс-жугласяс юяс вылысь йиыс.
 +
г) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый чужан муӧ локтіс тулыс.
 +
д) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый лунвывсянь пӧльтіс небыдик тӧв.
 +
 +
8. Лӧсьӧд 1-2 юалӧм сӧмын сійӧ сёрникузяяс дорӧ, кӧні кадакывйыс сетӧма локтан када формаын.
 +
9. Сет текстыслы ним.
 +
 +
1. Лыддьы текстсӧ чутъяс местаӧ колана кывъяс содталӧмӧн. Висьтав, кутшӧм еджыд бобувъяс йылысь гижӧ авторыс. Мыйла тэ тадзи чайтан?
 +
 +
Кор Надя водіс узьны, ывлаыс вӧлі букыш. А кор чеччис асывнас, ӧшиньӧд аддзис лэбалысь бобувъясӧс: зэв уна и ставыс еджыдӧсь. Тайӧ бобувъясыс став мусӧ шебралӧмаӧсь небыд эшкынӧн.
 +
«Мамӧ, лым усьӧ!» — горӧдіс Надя да кутіс йӧктыны ӧшинь водзын.
 +
Бобувъяс лэбисны и лэбисны мулань. Надя пасьтасис да петіс ывлаӧ. Нюжӧдіс кисӧ. Ичӧтик ки пыдӧс вылас пыр жӧ усисны лым чир. Надя эз на удит прамӧя видзӧдлыны, а лым чирйыд исковтіс чуньяс костӧд.
 +
Колисны лунъяс. Ӧтчыд ыджыд вӧр сайысь ... бушков. Котӧртігмоз сійӧ тэчис джуджыд лым толаяс. Надя кӧсйис кутавны лэбалысь лым чиръяссӧ, но нинӧм эз артмы: найӧ емъяс моз сутшкалісны нывкалысь чужӧмбансӧ, а киас эз сюрны. (Л. Палкин серти)
 +
 +
1) Кутшӧм серпас аддзис Надя асывнас ӧшиньӧдыс?
 +
2) Мыйла нывка кутіс йӧктыны ӧшинь дорас?
 +
3) Мыйла лым чирйыс исковтіс Надялӧн чуньяс костӧдыс?
 +
4) Кыдзи вежсис поводдя бушков воӧм бӧрын?
 +
3. Уджав ёртыдкӧд. Аддзӧй текст мичмӧдысь кывъяс: мичкывъяс, орччӧдӧмъяс, йӧзкодялӧмъяс. Гӧгӧрвоӧдӧй налысь вежӧртассӧ.
 +
 +
1. Лыддьы текстыслысь нимсӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ. Став кывсӧ-ӧ вуджӧдін? Мыйла?
 +
2. Тӧдан-ӧ тэ, кӧні национальнӧй парк «Югыд ва»? Петкӧдлы мусерпас вылын.
 +
3. Аддзы текстысь лыдакывъяс да гиж найӧс кывъясӧн.
 +
4. Бӧрйы колана вариант:
 +
5. Прӧверит асьтӧ кывчукӧр серти.
 +
6. Мичаа лыддьы текстсӧ, лӧсьӧд план.
 +
 +
«Югыд ва» национальнӧй парк йылысь
 +
 +
1994 вося апрель 14 лунӧ вӧлі котыртӧма «Югыд ва» национальнӧй парк. Сійӧ — Россияын медся ыджыд парк. Меститчӧма Печора, Вуктыл да Инта районъясын. Паркас абу ни ӧти сикт-грезд.
 +
Парклӧн угоддьӧас уна ю. Найӧ зэв аслыспӧлӧсӧсь. Зэригӧн ваыс, овлӧ, ӧти лунӧн туӧ. И ямӧ ӧдйӧ жӧ. Медся гырысьяс лыдын — Косью, Тшугӧр, Ыджыд Сыня.
 +
Паркса пармаыс зэв озыр. Сэні олӧ 120 сайӧ поздысьысь лэбач. Тані уна дозмӧр, сьӧла, байдӧг. Весиг эм сьӧд аист, ичӧт юсь да соловей-красношейка. «Гӧрд книгаӧ» пырысьяс лыдын гӧрд зобъя казарка, скопа, кречет, сапсан, орлан-белохвост, беркут.
 +
Уна и зверыс. Ош, кӧин, йӧра, кӧр, сан, руч, вӧркань... Дона куа зверъяс лыдысь паныдасьлӧны сьӧдбӧж, ур, тулан, низь да кидус — низьлӧн да туланлӧн пиыс. Европа юкӧнын сӧмын тані олӧ-вылӧ войвывса пищуха, Миддендрофлӧн полёвка...
 +
«Югыд ва» нималӧ, дерт, и чериӧн. Ставыс 21 рӧд. Сэтчӧс ю-тыын вель уна дона чериыс: ком, кебӧс, пелядь, кумжа, чир, таймень да нималана чими.
 +
Пасъям, «Югыд валӧн» визув юяс козьналӧны Печоралы сӧдз да сӧстӧм ва. Сійӧ збыльысь синва кодь югыд. И тайӧ зэв тӧдчана. Паркыслӧн нимыс — «Югыд ва» — рочӧн лоӧ «светлая вода».
 +
 +
«Йӧлӧга» газетысь
 +
 +
7. Думышт да гиж текст дорӧ 2-3 юалӧм.
 +
Пример вылӧ: Кымын поздысьысь лэбач олӧ паркын?
 +
8. Аддзы да гиж текстсьыс наречиеяс. Лӧсьӧд на отсӧгӧн 2-3 сёрникузя «Вӧр-ва» тема вылӧ.
 +
9. Дасьты «Югыд ва» национальнӧй парк йылысь презентация.
 +
 +
1. Тӧдан-ӧ тэ, кыдзи гут-гаг отсалӧны мортлы да вӧр-валы?
 +
2. Висьтав, кутшӧм пӧльза вайӧны йӧзлы енгаг да юрсигусь.
 +
3. Лыддьы текстсӧ да висьтав кодзувкотъяслӧн коланлун йылысь.
 +
 +
Ваня пӧльыскӧд восьлаліс вӧр туйӧд. Пӧльыс индіс Ванялы лыскысь тэчӧм ыджыд чукӧр вылӧ.
 +
— Тайӧ кодзувкоткар, кодзувкотъяслӧн оланін, — шуис пӧльыс. — Ок и уджачӧсь жӧ кодзувкотъясыд! Видзӧд, кыдзи найӧ тэрмасьӧны весавны вӧрсӧ да бурдӧдны пуяссӧ. Найӧ бырӧдӧны вӧрсьыд уна гут-гагйӧс. Кӧні эм кодзувкот оланін, сэні вӧрыс сӧстӧм. Кодзувкотъясыд и морттӧ бурдӧдӧны.
 +
 +
Э. Полякова серти
 +
 +
4. Тӧдмав, кыдзи кодзувкотъяс отсӧгӧн позьӧ бурдӧдчыны.
 +
5. Содты лӧсялана юалӧм да вочавидз.
 +
1) Кыдзи шусьӧ кодзувкотъяслӧн оланіныс?
 +
2) Кутшӧмӧсь кодзувкотъясыд?
 +
3) Позьӧ-ӧ бырӧдӧны вӧрысь кодзувкотъяс?
 +
4) Кутшӧм вӧрыд век сӧстӧм?
 +
 +
1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Тэ радейтан гожӧм?
 +
2) Кутшӧм поводдя овлӧ гожӧмын?
 +
2. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.
 +
 +
1) Мисьтӧм кымӧр шондісӧ ӧдйӧ сайӧдіс. 2) Друг яръюгыда чардыштіс. 3) Сэсся и йиркнитіс! 4) Кок улын муыс весиг сыркмунліс. 5) Бара чардыштіс да гымыштіс гораджыка. 6) Кыпӧдчис ыджыд бушков. 7) Коз да пожӧм пуяслӧн кузь туганъясыс ымӧстісны. 8) Льӧм да  бадь нетшкысьӧны лёкысь. 9) Веж кыдзьяс кодлыкӧ шаргӧны-норасьӧны коръяснас.
 +
 +
3. Сёрникузяяссьыс артмӧд текст. Сет ним.
 +
4. Текстсьыс корсь да гиж пу нимъяс. Юклы найӧс кык чукӧрӧ — лыска пуяс да коръя пуяс. Содты 2-3 пу ним быд чукӧрӧ.
 +
5. Гиж текстсьыс сетӧм юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс.
 +
3) Мый вӧчӧны? 4) Мый вӧчис?
 +
Вӧч кывкӧртӧд: Кутшӧм кывсикасъяс вочавидзӧны тайӧ юалӧмъяс вылас?
 +
6. Аддзы йӧзкодялӧмъяс. Гиж медся мичаяссӧ.
 +
 +
1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь текстыс?
 +
2. Кымын герой текстас? Кодъяс костын мунӧ сёрниыс?
 +
 +
3. Лыддьы ас кежад да аддзы текстсьыс кывтэчасъяс.
 +
4. Вуджӧд роч кыв вылӧ.
 +
 +
ялаа эж
 +
кусӧдтӧм чигарка
 +
 +
5. Лыддьӧй текстсӧ рольяс серти.
 +
 +
Питирим шемӧса горӧдіс:
 +
— Пожӧм дачаыд сотчӧма!
 +
И збыльысь, томиник, во кызь-комына, пожӧма ягторӧс кузяла и пасьтала чишнитӧма пӧжар. Биыс, буракӧ, абу и вывтісӧ жар вӧлӧма да ёнджыкасӧ сӧмын ялаа эжсӧ да пожӧм дінъяссӧ чишкалӧма, унджык пожӧмыс лыскаӧсь на сулалӧны. Но тайӧ нин абу веж небыд лыс, а косьмӧм-чорзьӧм гӧрд лыс, коді оз вермы ни шонді югӧр кыйны, ни зэр ва юны. А том пуясысь ньӧжйӧникӧн кусӧ медбӧръя лов шыыс...
 +
— Вот тэныд и Пожӧм дача! — шутёвтіс Степан Фёдорович.
 +
— Кодкӧ нӧ нарошнӧ али мый сотӧма?! — юаліс Райда.
 +
А Питиримлы кажитчис, мый сійӧ сулалӧ шойна дорын, кытчӧ дзебӧмаӧсь сылы медся дона йӧзсӧ.
 +
— Жар дырйиыд кос ягыдлы уна оз и ков, — жугыля шуис Питирим. — Кусӧдтӧм чигарка пом шыбитін, и — ыпнитіс... А тэныд мый — мед сотчӧ, абу тай аслад... Тэнад зептысь оз чин.
 +
 +
И. Торопов серти
 +
 +
1) Мый горӧдіс Питирим?
 +
2) Мый лоис пожӧм ягторкӧд?
 +
3) Мый вермис лоны помкаӧн (причинаӧн)?
 +
4) Кыдзи гӧгӧрвоан Питиримлысь кывъяссӧ? Мый майшӧдлӧ сійӧс?
 +
7. Гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм кывъяслысь формасӧ.
 +
8. Помав сёрникузяяссӧ.
 +
Вӧрын оз позь шыблавны ёг.
 +
Вӧрын позьӧ вотчыны.
 +
 +
Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Мыйӧн озыр Коми му?
 +
2) Кутшӧм пуяс быдмӧны Комиын?
 +
3) Кутшӧм вӧрпа олӧ вӧрын?
 +
4) Кутшӧм лэбачьяс поздысьӧмаӧсь Комиӧ?
 +
5) Мыйӧн позьӧ чуймӧдны татчӧ волысьясӧс (гӧсьтъясӧс, туристъясӧс)?
 +
2. Лыддьы да вуджӧд. Инды соссяна формаа кадакывъяс. Содты ассьыд сёрникузя.
 +
1) Вӧр-ва — миян озырлун. Сійӧс оз позь дойдны!
 +
2) Вӧр-ва — пемӧсъяслӧн оланін. Эн кедзовт найӧс!
 +
3. Помав сёрникузяяссӧ.
 +
1) Войвыв Излысь вӧр-ва памятникъяс видзӧм могысь котыртӧма “Югыд ва” национальнӧй парк.
 +
2) Сійӧ меститчӧ Печора, Вуктыл да Инта районъясын.
 +
3) Комиын нӧшта эмӧсь вӧр-ва видзан инъяс.
 +
4. Кутшӧм вогӧгӧрся кад тэныд медся ёна воӧ сьӧлӧм вылад? Мыйла?
 +
5. Мичаа лыддьы Александра Петровна Мишариналысь кывбурсӧ.
 +
 +
Коми муӧй менам дженьыд гожӧмъяса,
 +
Но и сійӧ менам сӧстӧм пожӧмъяса.
 +
Коми муӧй менам веж морозъяса,
 +
Но и сійӧ менам мича козъяса.
 +
 +
Коми муӧй менам зэра аръяса,
 +
Но и сійӧ менам байдӧг-таръяса.
 +
Коми муӧй менам зыбуч нюръяса,
 +
Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса.
 +
 +
Коми муӧй менам кӧдзыд вой тӧла,
 +
Шуда да быд уджысь повтӧм войтыра.
 +
 +
6. Кутшӧмӧн петкӧдлӧма Александра Мишарина Коми мусӧ? Кывбур сертиыс лӧсьӧд таблица.
 +
 +
Мый кажитчӧ авторлы?
 +
сӧстӧм пожӧмъяса
 +
 +
Мый майшӧдлӧ авторӧс?
 +
дженьыд гожӧмъяса
 +
 +
7. Вӧч кывкӧртӧд. Радейтӧ-ӧ А. Мишарина Коми мусӧ? Радейтан-ӧ тэ? Мыйла?
 +
8. Содты: Коми муӧй менам зыбуч нюръяса.
 +
Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса.
 +
9. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ.
 +
1) Ас вӧр-ваад быд пу нюмъёвтӧ.
 +
2) Чужан муыд и ки тырын муса.
 +
3) Быд пӧтка локтӧ аслас позйӧ.
 +
4) Ас гортад ачыд ыджыд да паськыд.
 +
5) Бур ним-славатӧ куж видзнытӧ.
 +
 +
6. МОРТӦС УДЖ СЕРТИ ТӦДМАЛӦНЫ
 +
 +
1. Содтӧй диалогсӧ да лыддьӧй ёртыдкӧд.
 +
 +
— Видза оланныд!
 +
— Висьтыштӧй ас йывсьыныд. Кӧні чужинныд? Кутшӧм котырын быдминныд?
 +
— Чужи ме Канава грездын.
 +
— Кодӧн ӧні уджаланныд?
 +
— Уджала лавкаын вузасьысьӧн.
 +
— Кӧні ті велӧдчинныд школа помалӧм бӧрын?
 +
— Ме помалі Сыктывкарса кооперативнӧй техникум.
 +
— Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, мед уджавны тані?
 +
— Колӧ лоны вежавидзысьӧн, шаньӧн.
 +
— Аттьӧ тіянлы. Быд бурсӧ.
 +
— Аддзысьлытӧдз.
 +
 +
2. Вочавидз, кодъяс костын вермас мунны татшӧм сёрниыс. Позьӧ-ӧ шуны, мый тайӧ интервью? Кутшӧм профессияын колӧ кужны босьтны интервью?
 +
3. Лыддьы текстсӧ.
 +
 +
Алёна Терентьева уджалӧ журналистӧн «Юрган» телеканалын. 2005-ӧд воын сійӧ помаліс Сыктывкарса канму университет. Алёна велӧдчис филология факультетын. Тані сійӧ босьтіс зумыд тӧдӧмлунъяс. Алёна сьӧлӧмсянь велӧдіс чужан кыв да литература, радейтіс велӧдны и финн кыв. Сюсь да вежӧра нылӧс университет помалӧм бӧрын босьтісны уджавны телевидениеӧ. Алёна — тӧлка, авъя, вежавидзысь журналист. Том журналистлы тшӧкыда лоӧ петавлыны туйӧ, медым аддзысьлыны выль йӧзкӧд, тӧдмавны, кыдзи уджалӧны совхозын либӧ леспромхозын, шахтаын да кӧрт туй вылын. И став аддзылӧмтор йывсьыс колӧ висьтавны телевизор видзӧдысьяслы.
 +
 +
4. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст заводитчӧм сертиыс.
 +
1) Кӧні уджалӧ Алёна Терентьева?
 +
2) Кӧні велӧдчис Алёна Терентьева?
 +
3) Кыдзи велӧдіс чужан кыв да литература?
 +
4) Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, медым босьтісны уджавны телевидениеӧ?
 +
5. Кутшӧм уджыс журналистлӧн? Аддзы вочакывсӧ текстсьыс.
 +
6. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм мортӧн колӧ лоны журналистлы? Помав сёрникузясӧ.
 +
Журналистлы быть колӧ лоны вежавидзысьӧн, сибыдӧн.
 +
7. Кӧні колӧ велӧдчыны, медым лоны журналистӧн?
 +
8. Тӧдмав, кутшӧм нӧшта журналистъяс уджалӧны «Юрган» телеканалын. Кутшӧм передачаяс найӧ нуӧдӧны?
 +
 +
1. Мӧвпышт да висьтав, кодлӧн тайӧ нимъясыс: «Асъя кыа», «Пелысь мольяс», «Зильган турун», «Зарни ань». Мый тэ тӧдан на йылысь?
 +
2. Аддзы текстысь, мый сэтшӧмыс зильган турун.
 +
3. Миян республикаысь кутшӧм нималана йӧзӧс тэ тӧдан? Кӧні найӧ чужисны, уджалӧны, олӧны? (Кутшӧм сикт-районын?)
 +
4. Кодӧс петкӧдлӧма фотография вылын? Мый тэ тӧдан тайӧ мича коми ань йывсьыс?
 +
5. Лыддьы текстсӧ да висьтав Коми Республикаса нималана артисткалӧн олӧм йылысь.
 +
 +
Лидия Логинова чужис Кӧрткерӧс районса Висер сиктын. Ичӧтсяньыс сылӧн вӧлі гуся мӧвп — лоны трактористкаӧн. Но тайӧ кӧсйӧмыс эз збыльмы. Лидия Логинова лоис Коми Республикаса народнӧй артисткаӧн. Сьывны заводитӧма ичӧтсяньыс. Медводдзаысь сцена вылӧ петӧмсӧ казьтывлӧ татшӧм ногӧн:
 +
«Кӧкъямыс арӧсӧн сьылі «Гайдар шагает впереди». Куимысь корлісны сцена вылӧ петавны.
 +
Нёльӧдысьсӧ сэсся бӧрддзи да эг нин пет. Сэки и мӧвпышті лоны артисткаӧн. Но ме вӧлі зэв полысь мортӧн, сы вӧсна эг весиг лысьт думыштны, мый менам кӧсйӧмӧй коркӧ збыльмас».
 +
1982 восянь Лидия Петровна Логинова сьылӧ «Эжваса дзоридзьяс» хорын, а 1992 восянь Коми Республикаса фольклор театрын. 2000 воын чужис «Зильган турун» ансамбль. «Мыйла татшӧм нимыс?» — юалім ми Лидия Петровналысь. Со мый сійӧ шуис: «Зильган турун — тайӧ турун ним. Сійӧ (туруныс) дзик морт кодь: кор петӧ — дзик вильыш кага кодь — оз лэдз босьтны киӧ; быдмыштас да кӧйдысасяс — челядя нывбаба кодь лоӧ, койӧ кӧйдыссӧ ас гӧгӧрыс; а ар помланьыс дзикӧдз руддзӧ — пӧрысь морт кодь лоӧ. А ансамбльным миян — тшӧтш ӧд олӧм жӧ...».
 +
 +
Велӧдчысьлӧн туялана уджысь
 +
 +
Бӧрйы юалан нимвежтас да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Кӧні чужис Лидия Логинова?
 +
2) Кодӧн? кӧсйис сійӧ лоны ичӧтнас?
 +
3) Кымын? арӧсын медводдзаысь петіс сцена вылӧ?
 +
4) Кыдзи? шусьӧ Лидия Логиновалӧн ансамбльыс?
 +
7. Аддзы тырмытӧмтор. (Кутшӧм сёрникузя оз лӧсяв? Веж сійӧс.)
 +
1) Лидия Логинова — Коми Республикаса народнӧй артистка.
 +
2) Чужис Богородскын.
 +
3) Дыр кад чӧж уджаліс шылада-драмаа театрын.
 +
4) Кӧсйис лоны трактористкаӧн.
 +
5) Котыртіс ассьыс ансамбль.
 +
6) Ансамбльыс шусьӧ «Зарни ань».
 +
8. Тӧдмав, кутшӧм сьыланкывъяс сьыліс Л. Логинова. Кывзы найӧс. Кутшӧм гӧлӧсыс Лидия Логиновалӧн?
 +
9. Гиж Лидия Петровна Логиновалысь 5-6 сьыланкыв ним, вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.
 +
 +
10. Кыдзи тэ чайтан, артист — тайӧ профессия? Кӧні велӧдӧны артистӧ?
 +
 +
1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Учёнӧй — тайӧ профессия?
 +
2) Кӧні позьӧ велӧдчыны учёнӧйӧ?
 +
3) Тэ кӧсъян лоны учёнӧйӧн?
 +
4) Кутшӧм коми учёнӧйясӧс тэ тӧдан? Кутшӧм удж найӧ вӧчӧны?
 +
2. Корсь сетӧм текстысь рочысь пырӧм кывъяс. Позьӧ-ӧ шуны найӧс профессионализмъясӧн? Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм профессия йылысь текстыс?
 +
3. Аддзы текстысь ловзьӧдны, озырмӧдны кывъяскӧд ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм кывсикасъясӧн найӧ лоӧны?
 +
4. Лыддьы текстсӧ.
 +
 +
Евгений Тиманов — водзмӧстчысь учёнӧй, коді «висьӧ» войвыв вӧр-ва ловзьӧдан да озырмӧдан мӧвпъясӧн. Сійӧ — видз-му наукаса кандидат, институтын кафедраӧн веськӧдлысь. Тайӧ учёнӧйыс оз радейт пукавны кабинетын, сылӧн корсьысьӧмъяс йитчӧмаӧсь ӧнія олӧмкӧд. Тиманов радпырысь волывлӧ вӧрӧ, медым казявны став нелючкияссӧ аслас синмӧн да бырӧдны найӧс. Со сійӧ аддзӧ сус пулысь мича петасъяссӧ да сьӧлӧмсяньыс нимкодясьӧ наӧн: ӧд тайӧ абу сӧмын мичлун, но и озырлун. Лесничество — тайӧ быдса лаборатория! — эскӧ сійӧ.
 +
 +
В. Лекановлӧн «Удоратинъяс» серти
 +
 +
5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Коді сійӧ Евгений Тимановыс?
 +
2) Кутшӧм сійӧ морт?
 +
3) Мыйла сус пулӧн петасъяс — озырлун?
 +
6. Кыдзи тэ чайтан, кӧні велӧдчис Евгений Тиманов школа помалӧм бӧрын? Мӧвпышт да вочавидз.
 +
 +
1. Кутшӧм профессияяс Комиын вӧліны медводдзаяс лыдын? Мыйла? Мӧвпышт да вочавидз.
 +
2. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан татшӧм кывъяс: «Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын...» (В. Савин); «Коми му кузя ме муна, гӧгӧр сулалӧ сьӧд вӧр, вӧрыс вывті-вывті уна, сыысь унаыс оз тӧр...» (М. Лебедев).
 +
Мыйкӧд зэв топыда йитчӧма коми мортлӧн олӧмыс? Мыйла?
 +
3. Вуджӧд роч кыв вылӧ: «Вӧр-ваыс авъя морт кодь»; «Вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдз и шань мортӧс».
 +
4. Вӧч кывкӧртӧд. Позьӧ-ӧ шуны, мый морт да вӧр-ва коми мортлы век сулалісны ӧти тшупӧдын? Кутшӧм профессияяс йитчӧмаӧсь вӧр-вакӧд?
 +
5. Лыддьы текстсӧ.
 +
 +
Том лесничӧй Геннадий Удоратинлы вӧр-ваыс кажитчӧ авъя морт кодь жӧ мусаӧн да коланаӧн. Геннадий став сьӧлӧмсяньыс эскӧ: вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдзи и шань мортӧс. Сійӧ велӧдчӧ лесотехническӧй академияын, медым вӧр-ва йылысь тӧдӧмлунъясыс джудждаммисны наука боксянь, да бурӧн-сямӧн нин мӧдіс водзӧ вылӧ содтыны-паськӧдны чужан мулысь озырлунсӧ. Аслас киӧн да вежӧрӧн том лесничӧй вӧчӧ сус пу рӧдмӧдан ыджыд удж, мый водзджынсӧ эз вермы вӧчны быдса институт. Евгений Тиманов весиг шуӧ, мый «институтлӧн питомникыс на дінын нинӧм оз сулав. Китыра вӧр ді...»
 +
 +
В. Лекановлӧн «Удоратинъяс» серти
 +
 +
6. Гиж текст дорӧ юалӧмъяс да вочавидз.
 +
1) Кӧні велӧдчӧ Геннадий Удоратин?
 +
2) Кутшӧм тӧдӧмлунъяс том лесничӧй босьтіс лесотехническӧй академияын?
 +
3) Кутшӧм ыджыд удж сійӧ вӧчӧ?
 +
7. Корсь текстсьыс сетӧм кывъяслы синонимъяс:
 +
8. Кыдзи Евгений Тиманов донъялӧ том лесничӧйлысь уджсӧ?
 +
9. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан Геннадий Удоратинлысь кывъяссӧ: «...вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдзи и шань мортӧс»?
 +
10. Вочавидз.
 +
1) Позьӧ-ӧ велӧдчыны лесничӧйӧ Сыктывкарын? Кӧні?
 +
2) Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, медым лоны лесничӧйӧн?
 +
 +
1. Кутшӧм газет-журналъяс петӧны миян республикаын? Кӧні лэдзӧны найӧс? Тӧдан-ӧ тэ, кутшӧм газет Комиын медся важ? Мӧвпышт да вочавидз.
 +
2. Тӧдмав да вочавидз, кутшӧм газет (журнал) судзӧдӧны тіян котырын. Кутшӧм юкӧнъяс (рубрикаяс) эмӧсь тайӧ газетас (журналас)?
 +
3. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав коми печатьлысь олан туйсӧ.
 +
 +
Коми печатьлӧн олан туйыс пансис 1917 воын, «Зырянская жизнь» газет петтӧдз на. Сыӧдз йӧзӧдісны роч кыв вылын «Известия», «Яренская газета», «Известия Яренского уездного Совета крестьянских депутатов», «Коммунист», «Красный пахарь» газетъяс.
 +
«Зырянская жизньлӧн» медводдза номерыс петіс 1918 вося июнь 10 лунӧ. 1921 вося январсянь газетлы сетісны «Удж» ним. Коми автономнӧй обласьт котыртӧм бӧрын ковмис областнӧй газет да 1921 вося июль 15 лунӧ лыддьысьысьяслы медводдзаысь воис «Югыд туй». Редактораліс Виктор Алексеевич Савин. А газетлӧн «Югыд туй» нимыс выль олӧм тэчысь-лӧсьӧдысь коми войтырлы вӧлі зэв ышӧдана да матыса.
 +
1991 вося январь 1 лунсянь «Югыд туй» вежӧ ассьыс нимсӧ, лыддьысьысьяслы воӧ «Коми му» газет. 2004 вося февраль тӧлысьын республикаса правительстволӧн индӧд серти котыртчис «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса государственнӧй учреждение, коді ӧтувтіс «Коми му» да «Йӧлӧга» газетъяс, «Би кинь» да «Чушканзі» журналъяс.
 +
 +
«Коми му» газетлӧн сайтысь
 +
 +
4. Бӧрйы текстыслы лӧсялана ним.
 +
1) «Коми му» тӧрыт да талун.
 +
3) Коми печатьлӧн олан туй.
 +
5. Текст сертиыс лӧсьӧд таблица.
 +
 +
Коми печатьлӧн олан туй
 +
 
 +
6. Лыддьы (видзӧдлы) «Коми му» газет да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
 +
1) Кутшӧм восянь петӧ «Коми му» газет?
 +
2) Коді шӧр редакторыс?
 +
3) Кутшӧм газетыслӧн тиражыс?
 +
4) Кутшӧм гижӧдъяс (статьяяс) эмӧсь газетын? (Гиж да вуджӧд нимъяссӧ роч кыв вылӧ.)
 +
5) Вуджӧд коми кыв вылӧ.
 +
7. Тӧдмав, кутшӧм профессияа йӧз уджалӧны «Коми му» газетын.
 +
 +
1. Сыктывкарса ӧти велӧдчанінын ми вӧзйим челядьлы татшӧм удж — гижны асшӧр гижӧд «Кодӧн тэ кӧсъян лоны, да ковмас-ӧ бӧрйӧм профессияад коми кыв тӧдӧм?» тема вылӧ. Лыддьы асшӧр гижӧдъяслысь юкӧнъяссӧ да тӧдмав челядьлысь мӧвпъяссӧ.
 +
 +
а) Миян республикаын кык каналан кыв: коми да роч. Ме чужи роч семьяын, но менам пӧч олӧ сиктын да сёрнитӧ комиӧн. Ме чайта, мый коми кыв отсалас меным олӧмын. Ме кӧсъя лоны бурдӧдысьӧн. Локтас ме дорӧ пӧрысь пӧч, заводитас сёрнитны комиӧн, висьтавны аслас висьӧм йылысь, и ме сійӧс гӧгӧрвоа. Нимкодь!
 +
 +
Саша Морозова
 +
 +
б) Менам бать — Госсоветын депутат. Сійӧ абу велӧдлӧма коми кывсӧ, но уджалігас нин ветлӧдлӧма курсъяс вылӧ. Йӧзкӧд уджалігад быть пӧ колӧ гӧгӧрвоны тайӧ кывсӧ. Ме кӧсъя лоны юристӧн. Чайта, мый юристлы тшӧтш колӧ тӧдны коми кывсӧ. Да и олӧмын, гашкӧ, ковмас. Друг гӧтырӧй лоас коми сиктысь.
 +
 +
Павел Соколов
 +
 +
в) Ме кӧсъя лоны тренерӧн. Чайта, мый коми кыв меным оз ковмы менам уджын. Рочсӧ ӧд ставӧн гӧгӧрвоӧны. Кӧть олӧмын вермас и ковмыны. Ӧні коми кывсӧ быдлаысь кылан — телевизорысь, радиоысь, весиг автобусӧн мунігӧн. Нимкодь, кор кылан сёрнисӧ да гӧгӧрвоан ӧткымын кыв, а сы серти и мыйджык йылысь сёрнитӧны. Оз-ӧ тэ йылысь?
 +
 +
Олег Костромин
 +
 +
г) Менам ыджыдджык чойӧй уджалӧ журналистӧн. Сылы колӧ тшӧкыда ветлыны ылі сиктъясӧ: то Изьваӧ мӧдӧдасны гижны репортаж, то Керчомъяӧ. Чойлы быть ковмис велӧдны коми кывтӧ, и менӧ тшӧтш ышӧдӧ: «Чужан кывтӧ пыдди пукты, бура велӧд, ковмас олӧмад да и бӧрйӧм уджад». Сідзи и эм. Ме кӧсъя лоны психологӧн, а чужан кыв вылад мортыдкӧд сёрнитан да бурджыка гӧгӧрвоан, бур кывйӧн отсӧг сетны верман.
 +
 +
Настя Морозова
 +
 +
2. Вӧч кывкӧртӧдъяс.
 +
3. Дасьты проект «Коми кыв менам олӧмын» тема серти.
 +
 +
1. Ме кӧсъя лоны ... (Кодӧн, кӧні босьтан профессиясӧ?)
 +
2. Коми кыв менам профессияын ... (Ковмас-ӧ, кӧні?)
 +
3. Коми кыв менам олӧмын.
 +
 +
1. Кытчӧ мунны велӧдчыны?
 +
 +
1. Паша таво помаліс 9 класс.
 +
 +
2. Медым босьтны бур профессия, колӧ бура велӧдчыны.
 +
 +
бура велӧдчыны
 +
мичаа сёрнитны
 +
уна лыддьысьны
 +
унатор тӧдны
 +
 +
Сыктывкарса канму университет — тайӧ вылыс тшупӧда велӧдчанін.
 +
 +
ыджыд школа
 +
вылыс тшупӧда велӧдчанін
 +
улыс тшупӧда велӧдчанін
 +
шӧр тшупӧда велӧдчанін
 +
 +
4. Медым лоны журналистӧн, колӧ бура тӧдны кыв да литература, кужны бура сёрнитны.
 +
 +
Мед лоны бурдӧдысьӧн
 +
Мед босьтны бур профессия
 +
Мед лоны гижысьӧн
 +
Медым лоны журналистӧн
 +
 +
5. Велӧдчанінын ме тӧдмалі уна выльтор.
 +
6. Маша велӧдчӧ Коми Республикаса видз-му вӧдитан техникумын. Сійӧ лоас агрономӧн.
 +
 +
Бурдӧдысьӧн
 +
сьӧм лыддьысьӧн
 +
пемӧсъясӧс бурдӧдысьӧн
 +
агрономӧн
 +
 +
7. Виталик радейтӧ физика урок. Кутшӧм профессия сылы лӧсялас?
 +
8. Кутшӧм кыв лишнӧй?
 +
9. Кутшӧм профессияын колӧ бура кужны артасьны?
 +
10. Валя уджалӧ веськӧдлысьӧн Коми культура шӧринын. Сійӧ помаліс Сыктывкарса управление да каналан служба академия.
 +
 +
Ярославскӧй медакадемия
 +
Ухтаса мусир да биару институт
 +
Сыктывкарса управление да каналан служба академия
 +
Санкт-Петербургса вӧр институт
 +
 +
2. Медматысса йӧз
 +
 +
1. Пӧль-пӧч — тайӧ менам батьлӧн бать-мамыс.
 +
 +
мамлӧн бать-мамыс
 +
батьлӧн бать-мамыс
 +
бур тӧдсаяс
 +
медбур ёртъяс
 +
 +
2. Кутшӧм бать-мам, сэтшӧм и ныв-пи. Тайӧ — шусьӧг.
 +
3. Котырын колӧ овны ӧтсӧглас.
 +
4. «Родословная» кыв комиӧн — ордпу.
 +
5. Бать-мамыдлысь колӧ кывзысьны.
 +
6. Бать-мамтӧ колӧ пыдди пуктыны.
 +
 +
Олӧмыд абу мойд.
 +
Олӧмыд ӧд ас саяд.
 +
Олӧмтӧ олӧм — абу потшӧс вуджӧм.
 +
Олӧмын уна вож да чукыль паныдасьлӧ.
 +
 +
8. Пӧрысь йӧзыс шулывлӧны: «Вӧчтӧм уджнад эн ошйысь, медводз уджтӧ вӧч да вӧлисти ошйысь».
 +
9. Инды котыр йылысь шусьӧг.
 +
 +
а) Сетін кӧ кыв, мӧд ног эн сьыв.
 +
б) Сёйигӧн ён, а уджалігӧн висьӧ.
 +
в) Мыйкӧ вӧчтӧдз медводз юась да кывзы бур йӧзлысь.
 +
г) Ӧтвылысь олігӧн шыд-рокыд сукджык.
 +
 +
10. Код йылысь текстыс?
 +
«Кутшӧм кыв медводз горӧдан, кор лоас тэкӧд кутшӧмкӧ неминуча? «Мам».
 +
Мам гӧлӧс шыыс, видзӧдласыс, кинас инмӧдчылӧмыс нэм чӧжыд оз вун.
 +
Ичӧтдырйиыд тэ он на куж сёрнитны, а мамыд гӧгӧрвоис нин, мый тэныд колӧ. Кор эн на куж ветлӧдлыны, сійӧ новлӧдліс тэнӧ моздорас. Сэсся велӧдіс тэнӧ сёрнитны, котравны...
 +
 +
Ю. Яковлев серти
 +
 +
бать йылысь
 +
чой йылысь
 +
мам йылысь
 +
пӧч йылысь
 +
 +
3. Дзоньвидзалуныд ас саяд.
 +
 +
1. Дзоньвидзалуныд ас саяд. Тайӧ — шусьӧг.
 +
2. Кутшӧм турунысь комияс пуӧны тшай?
 +
3. Кутшӧм вотӧсысь варенньӧ отсалас горш висьӧмысь?
 +
4. Тулысын комияс радейтлісны юны зарава.
 +
5. Кутшӧм нянь сетас дзоньвидзалун?
 +
 +
сю нянь
 +
сола нянь
 +
еджыд нянь
 +
небыд нянь
 +
 +
6. Кутшӧм град выв пуктасьны медся уна С витамин?
 +
7. Вывті выйӧн эн сёй, синмыд бердас. Тайӧ — шусьӧг.
 +
8. Медым лоны дзоньвидзаӧн, колӧ вӧчны зарядка.
 +
 +
уна узьны
 +
уна сёйны
 +
вӧчны зарядка
 +
уна уджавны
 +
 +
9. Ваня висьмис. Сылӧн висьӧ кынӧмыс, кайис ыджыд температура. Кыдзи отсавны Ванялы?
 +
 +
колӧ корны бурдӧдысьӧс
 +
колӧ сетны льӧмъя ва
 +
колӧ петны гуляйтыштны
 +
колӧ юны сук чай
 +
 +
10. Маша оз кӧсйы кызны. Мый сылы оз позь вӧчны?
 +
 +
сёйны уна юмовтор
 +
вӧчны зарядка
 +
сёйны уна нянь
 +
сёйны яй
 +
 +
4. Комияслӧн сямлун.
 +
 +
1. Комияс важысянь кужӧны вӧчны пими.
 +
2. Быд невесталы быть колӧ вӧлі кужны вурсьыны.
 +
3. Сюмӧдысь важӧн вӧчлісны дозмукъяс.
 +
4. Стӧчмӧд, кӧні серпасъяс вылас.
 +
5. Кутшӧм пуысь вӧчлісны изки?
 +
6. Мый мичмӧдлісны орнаментӧн?
 +
7. Кӧні ӧні вурӧны пими?
 +
 +
войвыв районъясын
 +
рытыввыв районъясын
 +
лунвыв районъясын
 +
асыввыв районъясын
 +
 +
8. Мый сэтшӧмыс «квиллинг»?
 +
 +
сюмӧдысь вӧчасьӧм
 +
бисерысь вӧчасьӧм
 +
сёйысь вӧчасьӧм
 +
гартӧм кабалаысь вӧчасьӧм
 +
 +
гынкӧм вӧчан стан
 +
вурсян машинка
 +
кысян стан
 +
видз-му вӧдитан стан
 +
 +
10. Мый новлісны юр выланыс луздорса нывбабаяс?
 +
 +
5. Коми Республикалӧн озырлун.
 +
 +
Ухтаын да Усинскын перйӧны мусир.
 +
 +
2. Воркутаын да Интаын олӧны из шом перйысьяс.
 +
 +
мусир перйысьяс
 +
биару перйысьяс
 +
из шом перйысьяс
 +
алмаз перйысьяс
 +
 +
3. Вуктыл — тайӧ биару перйысьяслӧн кар.
 +
 +
мусир перйысьяслӧн кар
 +
из шом перйысьяслӧн кар
 +
вӧр пӧрӧдысьяслӧн кар
 +
биару перйысьяслӧн кар
 +
 +
4. Коми мулӧн медыджыд озырлуныс, кодӧс колӧ зэв ёна видзны бырӧмысь — вӧр.
 +
5. Кутшӧм вӧр-ва видзанін лӧсьӧдӧма Печора да Илыч юяс костын?
 +
 +
национальнӧй парк «Югыд ва»
 +
Печоро-Илычскӧй заповедник
 +
Ильменскӧй заповедник
 +
Вишерскӧй заповедник
 +
 +
6. Мый могысь лӧсьӧдӧны заповедникъяс?
 +
 +
мед видзны вӧрзьӧдлытӧм вӧръяс
 +
мед быдтыны да рӧдмӧдны уна сикас звер-пӧтка
 +
мед лӧсьӧдны Гӧрд небӧг
 +
мед дорйыны бырысь звер-пӧтка да быдмӧгъяс
 +
 +
7. Коми Республикаса Гӧрд небӧгӧ пырысь кутшӧм пемӧс йылысь висьтавсьӧ текстас?
 +
«Тайӧ дона пемыдмугӧм рӧма куа пемӧсыс олӧ вӧрса ёльяс да тыяс дорын. Зэв бура уялӧ ваын да ветлӧ пуяс вывті. Вӧр бырӧдӧм, тыяс да юяс няйтчӧдӧм да дона куа пемӧс кыйӧм вӧсна сылӧн лыдыс зэв ӧдйӧ чинӧ. Видзӧны Печоро-Илычскӧй заповедникын».
 +
 +
8. Коми Республикаса Гӧрд небӧгӧ пырысь кутшӧм лэбач йылысь висьтавсьӧ текстас?
 +
«Тайӧ ичӧтик лэбачлӧн сьӧктаыс 80-150 грамм. Сійӧ рыжӧй да мугӧм-сера рӧма, кузьмӧс визьяса, юр шӧрас эм ӧтик югыд визь. Олӧ видзьяс вылын, Эжва да Сыктыв юяс дорын. Комиын паныдасьлӧ квадратнӧй километра вылӧ ӧти лэбач. Видзӧны Печоро-Илычскӧй заповедникын».
 +
 +
9. Комиын юяс да тыяс озырӧсь чериӧн. Кутшӧм чери шоча паныдасьлӧ татчӧс юясын?
 +
10. Экологическӧй мытшӧдъяс вӧсна бырӧны му вылысь звер-пӧткаяс, быдмӧгъяс.
 +
 +
бурмӧ йӧзлӧн дзоньвидзалун
 +
чинӧ сынӧдын кислород
 +
бырӧны му вылысь звер-пӧткаяс, быдмӧгъяс
 +
мичаммӧ гӧгӧр олӧмыс
 +
 +
6. Коми Республикаса газет-журнал.
 +
 +
1. Коми Республикаын петӧны газет-журналъяс роч да коми кывъяс вылын.
 +
 +
роч да суйӧрсайса
 +
роч да перым-коми
 +
роч да коми
 +
коми да удмурт
 +
 +
2. Посни челядьлы петӧ коми журнал «Би кинь».
 +
3. Кутшӧм коми газет-журнал йӧзӧдсьӧ республикаса том войтырлы?
 +
4. Кутшӧм газет-журналын медводз йӧзӧдӧны Коми Республикаса гижысьяслысь выль гижӧдъяссӧ?
 +
5. Коми Республикаын медся важ газет. Нимыс сылӧн унаысь вежсьыліс: «Зырянская жизнь», «Удж», «Вӧр лэдзысь». Медводдза номеръясыс петісны роч кыв вылын, а бӧрынджык йӧзӧдчисны коми кыв вылын. Могыс газетлӧн: петкӧдлыны коми йӧзлысь олӧмсӧ, сиктса тӧждъяс, сикт-карса выльторъяс да лоӧмторъяс, видз-му овмӧс сӧвмӧм, бур йӧзӧс нимӧдӧм — уна во чӧжӧн эз вежсьы. Тайӧ — «Коми му» газет.
 +
 +
6. Кутшӧм йӧзӧдчан-юӧртана котыръяслӧн тайӧ уджтас нимъясыс: «Талун», «Миян йӧз», «Чолӧм, дзолюк», «Мультфильмъяс коми кыв вылын»?
 +
 +
«Финно-угорский мир» тележурналлӧн
 +
«Юрган» телеканаллӧн
 +
«Коми гор» телерадиокомпаниялӧн
 +
«Парма гор» газетлӧн
 +
 +
7. Кутшӧм йӧзӧдчан-юӧртана котыр йылысь висьтавсьӧ текстын?
 +
Тайӧ телевизионнӧй котырыс Коми Республикаын медводдза. 2014-ӧд воын сылы тырис ветымын во. Тайӧ котырлӧн фондъясын видзӧны сюрсысь унджык передача да фильм миян республика йылысь. Медся нималана уджтасыс — «Ас му вылын».
 +
 +
8. Кутшӧм профессияа йӧз оз уджавны газет-журналын?
 +
9. Кутшӧм профессияа йӧз уджалӧны телевидениеын?
 +
10. Кутшӧм профессия йылысь висьтавсьӧ текстас?
 +
Тайӧ профессияыс йитчӧма ставсикас йӧзӧдчан-юӧртана котыркӧд. Век тшӧкыдджыка ручка да блокнот пыдди найӧ вӧдитчӧны диктофонӧн да ноутбукӧн. Налӧн медшӧр могыс: чукӧртны, лӧсьӧдны, кужӧмӧн да гӧгӧрвоана гижны-висьтавны зэв тӧдчана юӧр.
 +
уджтас нуӧдысь
 +
гижысь оператор
 +
журналист
 +
компанияӧн веськӧдлысь
 +
 +
7. Финн-угор войтыр.
 +
 +
1. Коми гижан кыв Коми муӧ вайис Перымса Степан.
 +
2. Финн-угор войтыр лыдӧ оз пырны белорусъяс.
 +
3. «Калевала» тайӧ — карелъяслӧн йӧзкостса эпос.
 +
4. Финн-угор республикаяс лыдӧ пырӧны Карелия, Удмуртия, Венгрия.
 +
5. Кӧні уна нэм сайын олісны финн-угор кывъя войтыр?
 +
 +
Балтика саридз дорын
 +
Волга да Кама юяс костын
 +
Урал Из гӧраяс сайын
 +
Печора да Илыч юяс дорын
 +
 +
6. Кутшӧм финн-угор кыв нималӧ суйӧрсайса муясын? Сійӧс велӧдӧны университетъясын. Тайӧ кыв вылын сёрнитӧны учёнӧйяс конгрессъяс дырйи.
 +
 +
манси кыв
 +
коми кыв
 +
венгр кыв
 +
удмурт кыв
 +
 +
7. Кутшӧм финн-угор кывъяс медматынӧсь коми кывлы?
 +
 +
коми-перым да удмурт кывъяс
 +
финн да мордва кывъяс
 +
эст да мари кывъяс
 +
ханты да манси кывъяс
 +
 +
8. Кутшӧм финн-угор кыв медъёна торъялӧ коми кывйысь?
 +
 +
карел кыв
 +
венгр кыв
 +
саам кыв
 +
удмурт кыв
 +
 +
9 Кутшӧм кыв вылын сёрникузяыс?
 +
 +
финн кыв вылын
 +
венгр кыв вылын
 +
коми-перым кыв вылын
 +
удмурт кыв вылын
 +
 +
10. Содты лӧсялана кыв.

Версия 14:27, 30 вӧльгым 2017

  • Коснырева М. В., Чумакова И. А. Коми кыв: 9-ӧд класса челядьлы комиӧн сёрнитны велӧдчан пособие. — Сыктывкар: ООО «Анбур», 2014.


1. ЧЕЛЯДЬДЫРӦЙ, СЁ МАЙБЫРӦЙ!

1. Тӧдмав перйыны, вешйыштны, шогӧ усьны, азыма кывъяслысь вежӧртассӧ.
2. Чутъяс местаӧ колана шыпасъяс содтӧмӧн лыддьы текстсӧ.

КӦЧ ГӦСНЕЧ

Бать кайліс вӧрӧ. Локтіс гортӧ да пуксис лабичӧ. Нинаӧс корис кӧмсӧ коксьыс перйыны. А Нина вешйыштіс бать дорысь. Киӧс пӧ нин мыськи. Бать шогӧ усис. Оз пӧ тай нылӧй менӧ радейт. Нина чунь йывнас кутчысис батьлы сапӧгас. Бать ошкис сійӧс. Сэсся перйис нопсьыс нянь шӧрӧм да сетіс Ниналы, кӧч гӧснеч пӧ. Сэтшӧм азыма сёйис Нинаыд!

Н. Куратова серти

1) Мыйла Нина вешйис бать дорсьыс?
2) Мыйла батьыс шогӧ усис?
3) Кыдзи Нина отсаліс батьыслы?

4. Содты юалӧмъяс.
1) Кытчӧ кайліс бать?
2) Мыйысь ошкис Нинаӧс батьыс?
3) Кутшӧм гӧснеч сетіс батьыс нылыслы?

5. Гӧгӧрвоӧд кӧч гӧснеч кывтэчаслысь вежӧртассӧ. Бӧрйы лӧсялана вочавидзӧм юалӧм вылӧ.
Мыйла Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ?
а) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, медым батьыс шогӧ эз усь.
б) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, медым батьыс аддзис, мый нылыс сійӧс радейтӧ.
в) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, сы вӧсна мый Нина эскис, мый тайӧ збыль кӧчлӧн гӧснеч.
г) Нина сэтшӧм азыма сёйис кӧч гӧснечсӧ, сы вӧсна мый батьыс ошкис сійӧс.

1. Лыддьы текст улын отсӧг вылӧ сетӧм кывъяссӧ да висьтав, мый йылысь вермас мунны сёрниыс текстас.
2. Лыддьы текстсӧ чутъяс местаӧ колана кывъяс содтӧмӧн.

Тӧдлытӧг и матысмис Выль воыс. Быдӧн лӧсьӧдчис сійӧс пасйыны аслысногӧн: ӧтияс сулалісны ӧчередын козъясла, мӧдъяс вузасянінысь ньӧбалісны кампет да чача.
Выль вокӧд став лун-вой йитчӧма и Шуриклӧн. Сійӧ вундаліс ыджыдджык чой-вокыскӧд кабала вылӧ серпасалӧм ошъясӧс, ручьясӧс, кӧчьясӧс. Но шогӧдіс детинкаӧс сыысь, мый аслас козйыс эз ёна во сьӧлӧм вылас. Тӧрыт Шурик воліс Вовик ёрт ордӧ да аддзыліс, кутшӧм мичаа югъялӧ-ворсӧ сылӧн козйыс. Батьыс Вовикыслӧн ветлӧма карӧ да вайӧма тшӧтш и коз йылас югыд стеклӧысь вӧчӧм чачаяс да югыд кабалаысь вӧчӧм зэр войтъяс. Торйӧн нин тайӧ гӧрд кодзув гажӧдісны козсӧ. Сійӧ сявкйис-югъяліс, сулаліс быттьӧ зэр бӧрын да шонді улын. А коз улас дзебсьӧма гӧрд шапкаа лым еджыд Войпель.

А. Некрасов серти

3. Аддзы текстсьыс шӧркывъяс (причастиеяс). Кутшӧм суффиксъяс отсӧгӧн нӧшта артмӧны шӧркывъясыс? Артмӧд шӧркывъяс югъявны, ворсны, сявкйыны кадакывъясысь, гиж кывтэчасъяс.
4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кыдзи челядь дасьтысисны Выль во кежлӧ?
2) Мыйла детинкалы эз во сьӧлӧм вылас аслас козйыс?
3) Мыйӧн торъяліс Вовиклӧн козйыс?

5. Бӧрйы текст дорӧ лӧсялана юалӧм да вочавидз.
1) Кыдзи? матысмис Выль во?
2) Кутшӧм? чачаяс вӧчис Шурик коз вылас?
3) Мыйла? Вовиклӧн козйыс югъяліс-ворсіс?
4) Кодкӧд? Шурик вундаліс кабалаысь чачаяс?

6. Кыдзи ті дасьтысянныд Выль во кежлӧ? Лӧсьӧд вочакыв план серти.

1. Патера мичмӧдӧм.
2. Коз сувтӧдӧм. (Лавкаысь ньӧбӧм, вӧрысь вайӧм?)
3. Коз пу мичмӧдӧм.
4. Козинъяс дасьтӧм. (Кутшӧм козинъяс?)
5. Гажӧдчӧм.

1. Тӧдан-ӧ тэ, кутшӧм шылада инструмент серпас вылын? Кыдзи тэ чайтан, мыйысь коми йӧз вӧчлісны тайӧ инструментсӧ?
2. Комиӧд тӧдчӧдӧм нимвежтасъяссӧ. Лыддьы текстсӧ да аддзы вочавидзӧмъяс юалӧмъяс вылӧ.
3. Аддзы гижӧдысь роч кывъяслы лӧсялысь коми кывъяс.
4. Вайӧд сьывны кыв дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс, висьтав вежӧртассӧ.
5. Аддзы локтан када кадакывъяс да гӧгӧрвоӧд найӧс.

Коркӧ зэв нин важӧн мамӧ вӧчліс меным бадь вожысь чипсан. Пӧльышті ме — и дивӧ! — путорсьыс петіс сэтшӧм лӧсьыд шы... И тайӧ шыыс, буракӧ, нэм чӧж кежлӧ мыйкӧ вӧрзьӧдіс сьӧлӧмысь... Сійӧ жӧ вайӧдіс менӧ шылада училищеӧ. Сэні ми и тӧдмасим Валяыскӧд. Ме баянӧн ворсны велӧдчи. А сійӧ сьыліс. Сэсся тай и сьывсим... Валя мыйлакӧ чайтіс, мый ме — «великӧй музыкант». Мый талун-аски меным сетасны Ыджыд премия, миян быдторйыс лоӧ, и ми сьылігтырйи овмӧдчам пан-баронъяс моз. А главнӧйыс — миянӧс кутасны ёна нимӧдны, быдӧн кутас тӧдны миян йылысь. (И. Торопов серти)

6. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Мыйысь вӧчлісны чипсанъяс?
2) Кутшӧм шы петіс чипсанысь?
3) Кыдзи чипсанлӧн шыыс отсаліс том мортлы бӧрйыны олӧмас туйсӧ?

7. Лыддьы сёрникузяяссӧ да гиж найӧс колана ногӧн.
а) Том зон велӧдчис училищеын сьывны.
б) Зонлы бура сьылӧмысь сетісны Ыджыд премия.
в) Валя велӧдчис ворсны баянӧн.
г) Том йӧз нималісны республика пасьта.

8. Серпасав коми йӧзлысь шылада инструментъяс. Вӧдитчы интернетӧн либӧ справочникъясӧн, а сідзжӧ татшӧм небӧгӧн.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстын?
2. Лыддьы текстсӧ. Висьтав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм ногакывъяслысь.
3. Текст вылӧ мыджсьӧмӧн артмӧд кывтэчасъяс да сёрникузяяс. Гӧгӧрвоӧд.

эз шед налькйысь кӧч 
эз гӧгӧрво мыйӧн мыжа 
оз кут босьтны 
эз эскы ёртыслы 
оз позь вӧрзьӧдны шедӧм звер-пӧтка 


СЕНЯ ВЕЛӦДӦ ЁРТСӦ

Ӧти шойччан лунӧ Сеня да Митя мӧдӧдчисны вӧравны. Туй вылӧ петігӧн найӧ аддзисны налькйӧ шедӧм кӧчӧс. Митя радпырысь уськӧдчис босьтны кӧчсӧ, но эз вермы шедӧдны. Сеня шензьӧмӧн видзӧдіс ёрт вылас да быттьӧ эз эскы аслас синлы. Митя аддзис ёртыслысь дивитана чужӧмсӧ. Кӧчыс усис кисьыс муӧ. Зонка эз гӧгӧрво, мыйысь сійӧ мыжа. И Сеня висьталіс ёртыслы, мый эм вӧралысьяслӧн закон — налькйӧ шедӧм звер-пӧткаӧс оз позь вӧрзьӧдны, а колӧ видзны мукӧд зверысь. Тайӧ кыйсьысьыс, гашкӧ, вежон чӧж нин ветлӧдліс вӧрӧд, надейтчис кыйны кӧчӧс. Локтас и аддзас, мый татчӧ волӧмаӧсь лёк йӧз, гусясьысьяс. Митя гӧгӧрвоис ассьыс мыжсӧ, сылы лои сэтшӧм ӧбиднӧ, мый сійӧс шуисны гусясьысьӧн. Бӧрдігтыр Митя висьталіс Сенялы, мый некор на некодлысь нинӧм эз босьтлы и водзӧ оз кут босьтны. Сэсся кӧчсӧ ӧшӧдіс пу вылӧ, мед зверъяс эз сёйны.

В. Юхнинлӧн «Биа нюр» висьт серти

4. Юклы текстсӧ юкӧнъяс вылӧ. Быд юкӧнлы сет ним.
5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ соссяна кадакывъяс пыртӧмӧн.
1) Кутшӧм вӧралысьяслысь закон тӧдӧ Сеня?
2) Мыйла Сеня шензис ёрт вылас?

6. Кутшӧм вочакыв оз лӧсяв?
Мыйла бӧрдіс Митя?
1) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый некор на некодлысь нинӧм эз босьтлы.
2) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый кӧч некыдз эз шед налькйысь.
3) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый сійӧс шуисны гусясьысьӧн.
4) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый гӧгӧрвоис ассьыс мыжсӧ.
5) Митя бӧрдіс, сы вӧсна мый сылы лои ӧбиднӧ.

7. Аддзы да лыддьы текстлысь ним гӧгӧрвоӧдысь сёрникузя.
8. Лыддьы текстысь сёрникузя либӧ юкӧн, коді тэнӧ чуймӧдіс.

1. Лыддьы текстсӧ. Гиж текстсӧ эмакывъяс дорӧ колана суффиксъяс содталӧмӧн.
2. Визьнит кадакывъяссӧ. Лыддьы кадакывъяссӧ мӧд колян кадӧ пуктӧмӧн.

Важӧн сиктса челядьлӧн вӧлӧма зэв этша кад ворсны-шойччыны. Найӧс водз велӧдлӧмаӧсь уджавны. Квайт арӧса зонкаясӧс пуксьӧдлӧмаӧсь нин вӧв вылӧ. Дас-дас кык арӧсаясӧс новлӧдлӧмаӧсь турун пуктыны. Зонкаясӧс велӧдлӧмаӧсь пуктавны лэчьяс, найӧ отсавлісны батьясыслы вӧравны да чери кыйны. Бать-мам уджалӧмаӧсь сёр рытӧдз. Ыджыдджык челядь видзӧмаӧсь ичӧтджык чой-воксӧ. Дӧзьӧритӧмаӧсь гортса пемӧсъясӧс, вердӧмаӧсь-юкталӧмаӧсь найӧс, лысьтӧмаӧсь мӧс, весалӧмаӧсь гид. Юкмӧсысь ваялӧмаӧсь ва, поткӧдлӧмаӧсь пес, ломтӧмаӧсь пач, дӧзьӧритӧмаӧсь пуктасъяс, пелькӧдчӧмаӧсь керкаас. Ичӧтсяньыс нин челядь велӧдчӧмаӧсь видзны ыджыд овмӧс.

Мыйла челядьлӧн вӧлі зэв этша кад ворсны-шойччыны?

4. Мыйла важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны? Бӧрйы колана вочакыв:
1) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый найӧ нажӧвитісны сьӧм.
2) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый вӧлі зэв уна горт гӧгӧр удж.
3) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый батьяс уна кад вӧралісны да кыйисны чери.
4) Важӧн челядьӧс водз велӧдісны уджавны, сы вӧсна мый отсасисны бать-мамлы, велӧдчисны асшӧра овны, уджавны.

5. Лыддьы Иван Григорьевич Тороповлысь «Шуриклы шыд» висьт. Висьтав, кыдзи видзисны ыджыд овмӧссӧ бать-мамтӧг кольӧм куим вок.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Мӧвпышт, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстын.
2. Уджав ёртыдкӧд. Уськӧдӧй тӧд вылад чери, быдмӧг, гут-гаг нимъяс; гижӧй некымынӧс.
3. Лыддьы текстсӧ. Аддзы чери, быдмӧг, гут-гаг нимъяс да гиж найӧс стӧчмӧдысь кывъяс да кывтэчасъяс. Мый могысь автор пыртӧ найӧс текстӧ?
4. Кыдзи тэ чайтан, мый медводдзаысь аддзис карса зонка сиктын гӧститігӧн? Аддзы вочавидзӧмсӧ текстысь.
5. Лыддьы текстсӧ колана интонацияӧн.

Кӧсьта локтіс сиктӧ пӧльыс дорӧ. Аскинас жӧ тӧдмасис сиктса зонкаяскӧд — Коля, Миша, Полякӧд. Найӧ вӧліны гожъялӧм чужӧмаӧсь, крепыдӧсь.
— Аски мунам видз вылӧ. Кутшӧм сэні лӧсьыд! Луннас раскӧ пыралам. Мыйта сэні озйыс! Гырысь! — шуис Коля Кӧсьталы.
— Тыас ваыс кутшӧм шоныд! Луннас сизимысь купайтчылам да вуграсьлам, — ошйысисны сиктса челядь.
Аски асывнас сиктса челядь гӧсьткӧд мунісны видз вылӧ. Карса зонка медводдзаысь аддзис помтӧм-дортӧм видзьяс. Чӧскыд кӧра дзоридзыс мыйта! Со лӧз платтьӧа пӧлӧзничаяс, еджыд синборда катшасинъяс, юрнысӧ копыртӧмаӧсь вӧсни кока понтільгунъяс, но медся тшап гӧрд рӧма маръямоль. Жуӧны-уджалӧны зіль мазіяс, налы медся чӧскыд югыдгӧрд бобӧнянь.
А туруныс, туруныс мыйта: джуджыд, сук! Зонка дыр любуйтчис тайӧ мичлуннас.
А рытъяснас зонкаяс шатинъясӧн ветлывлісны вуграсьны. Прӧмыстӧг эз волыны гортас: то горш сир шедас, то паськыд ляпа, а то и йӧршыд пысасяс вугырӧ.

6. Содты лӧсялана юалан кывъяс да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кытчӧ локтіс Кӧсьта гожӧмнас?
2) Кутшӧм вӧліны сиктса челядь?
3) Кор челядь мунісны видз вылӧ?
4) Кутшӧм дзоридзьясӧн нимкодясис карса гӧсьт?
5) Мыйӧн дыр любуйтчис карса зонка?
6) Кытчӧ ветлывлісны челядь рытъяснас?

7. Сет текстыслы ним.

1. Текст ним серти висьтав, мый йылысь сійӧ.
2. Лыддьы текст юкӧнъяссӧ. Сувтӧд найӧс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн.

САРИДЗ ГЫЯСЫН

1) Воисны купайтчанінӧ. Лыаыс берег пӧлӧныс паччӧр кодь пӧсь. Васьӧ тэрыба пӧрччис паськӧмсӧ да котӧртіс ваӧ. Зонка нимкодясис: збыльысь купайтчӧ саридзын! Васьӧ видзӧдліс ва пыдӧсӧ: тыдалӧ бура.
Ваыс лӧзовтурунвиж, сӧдз. Босьтіс васӧ киас, видзӧдліс — мыйлакӧ абу сьӧд!?
2) Со Васьӧ мам-батьыскӧд и саридз дорын. Кутшӧм сійӧ мича! Ва веркӧсыс ворсӧ. Шонді нюмъялӧ. Быдӧнлы сетӧ ассьыс шоныдсӧ, сьӧдӧдз гожйӧдӧ шойччысь йӧзӧс. Шоныдыд быд мортлы колӧ. Оз ӧд прӧста кыскы лунвыв саридзыд ас дорас: «Локтӧй, шонтысьӧй, гожйӧдчӧй! Кузь кӧдзыд тӧвнад ӧд кынминныд...»
3) Сэсся суныштіс да ныр пырыс сола ваыс локтіс вомас. Мамыс висьталіс, мый сола ваыс — йӧзлы бурдӧдчантор.
4) «Мыйла нӧ Сьӧд саридзӧн шуӧны? Миян Эжваын кодь жӧ ваыс сӧдз!» — дивуйтчис зонка.

Э. Полякова серти

3. Гиж текстысь саридзсӧ серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс. Содты ассьыд мичкывъяс либӧ кывтэчасъяс саридз йылысь.
Пример пыдди: пыдӧсыс изъяса.
4. Аддзы, кыдзи авторыс серпасалӧ шондісӧ.
5. Аддзы текстысь орччӧдӧмъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс. Мӧвпышт да гиж саридз либӧ ю йылысь орччӧдӧмъяс.
Пример пыдди: енэж кодь кельыдлӧз саридз.
6. Мыйла йӧзӧс кыскӧ лунвыв саридз дорӧ? Вочавидз.
7. Тӧдмав саридз валӧн бурдӧдчан вын йылысь. Вӧдитчы интернетӧн.
Пример пыдди: Сола ваын уна минерал да микроэлемент. Найӧ ёнмӧдӧны вир сӧнъяс.

1. Лыддьы текстсӧ да висьтав, кутшӧм челядь йылысь гижӧ авторыс.

Сиктын олысьясыдлӧн гортгӧгӧрса уджыд пыр эм. Зонкаясӧс пӧльыс асывсяньыс нин садьмӧдӧ:
— Ивӧ, Дима, Катьӧ тьӧткаыдлы колӧ отсавны. Кӧсъянныд тай вӧлі тувъясьны. Чипан йӧрсӧ колӧ рейкаясӧн выльмӧдны.
Зонкаяслы тайӧ и колӧ. Босьтісны кӧрт тув тыра доз, мӧлӧт да ножовка, мӧдӧдчисны сикт помлань. Со и Катьӧ тьӧтлӧн керкаыс.
Зонкаяс зіля босьтчисны уджӧ. Ӧтиыс кутӧ, мӧдыс тувъясьӧ. Синсьыс би петӧ уджалӧны.
— Со ӧд нин кутшӧм киподтуяӧсь Таттян чойӧлӧн внукъясыс! — ошкис челядьӧс Катьӧ тьӧт.

Э. Полякова серти

2. Бӧрйы текстлы лӧсялана сёрникузяяс.
1) Ивӧ да Дима — карса олысьяс.
2) Челядь окотапырысь отсалісны Катьӧ тьӧтыслы.
3) Зонкаяс выльмӧдісны рейкаясӧн кукань йӧр.
4) Ивӧ да Дима уджалісны зэв дыша.
5) Катьӧ тьӧт ошкис киподтуя челядьӧс.

3. Аддзы текстысь фразеологическӧй оборот да гӧгӧрвоӧд.
4. Мӧвпышт да гиж юалӧмъяс.
1) Кодлы отсасисны Ивӧ да Дима?
2) Кутшӧм челядь Катьӧ тьӧт ордын?
3) Зіля уджалісны челядь?

2. ӦТИК-МӦТИК, КЫК-МЫК

1. Бӧрйы фольклорлы лӧсялана жанръяс.
2. Кутшӧм нӧшта фольклорнӧй жанръяс тӧдан?
3. Лыддьы да гӧгӧрво, кутшӧм жанрлы лӧсялӧны сёрникузяясыс.
1) Киссьӧм ватӧ он курав. 2) Уджавтӧгыд и чаг оз чукты. 3) Правдаыд биын оз сотчы, ваын оз вӧй. 4) Куш кинад лежнӧгтӧ он босьт. 5) Паччӧрад куйлігӧн кынӧмыд оз пӧт. 6) Эн корсь кокньыд туй. 7) Нэм ов да нэм велӧдчы. 8) Сизимысь мерайт да ӧтчыдысь вунды. 9) Коді оз уджав, сійӧ оз сёй. 10) Уджтӧгыд васьыд черитӧ он кый.
Вочавидз, кутшӧм формаа кадакывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны коми шусьӧгъясын.

5. Гиж кадакывъяссӧ, пасйы кад, лыд, морт формасӧ.
6. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ.
7. Корсь да гиж «Коми шусьӧгъяс да кывйӧзъяс» небӧгысь 2-3 шусьӧг.

1. Лыддьы медводдза сёрникузясӧ да гӧгӧрвоӧд, кутшӧм фольклорнӧй жанрлы сійӧ лӧсялӧ.
2. Вочавидз, кутшӧм кывсикасъяса кывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны тайӧ жанрын.

1) Кык сулалӧ, кык куйлӧ, витӧд ветлӧдлӧ, квайтӧд новлӧдлӧ, сизимӧд сьыланкыв сьылӧ. 2) Вит вок керка вӧчӧны: ӧти керкасӧ гӧгрӧдлӧ, а мукӧдыс пукалӧны. 3) Ичӧтик-ичӧтик гӧрд юра мужик да быдӧнӧс бӧрдӧдӧ. 4) Пу кока, лӧз платтьӧа, еджыд юра. 5) Комын вок ӧти кӧртӧдӧ кӧртасьӧмаӧсь. 6) Кык пом, кык гӧгыль, а шӧрас тув. 7) Сё кока, а сувтны оз вермы. 8) Нёль чоя-вока ӧти шляпа улын сулалӧны. 9) Куим пиньӧн турун ӧктӧ, а ачыс оз сёй. 10) Кык вок туй пӧлӧн олӧны, ӧта-мӧднысӧ оз аддзыны.

Отсӧг вылӧ вочакывъяс: кысян емъяс.

4. Аддзы лыдакывъяс. Мый серти найӧс позьӧ торйӧдны?
5. Мӧвпышт да гиж ассьыд нӧдкыв. Нӧдкывъяд пырт лыдакывъяс.

1. Лыддьы текстыслысь нимсӧ да тӧдмав гижӧд жанрсӧ.
2. Вочавидз, коді сэтшӧмыс визяорда. Видзӧдлы кывйыслысь артманногсӧ.
3. Уджав ёртыдкӧд. Лыддьӧй текстсӧ рольяс серти.

ОШ ДА ВИЗЯОРДА

Уна во сайын, кор тэ да ме эгӧ на вӧлӧй свет вылас, визяордаӧс корӧма гӧститны ош. Мӧдӧдчас визяорда Топтыгин ордӧ. Ош пуктас пызан вылас ставсӧ, мый сылӧн вӧлі: дозмӧр, йӧра яй, кодзувкот колькъяс.
— Радейта ме тэнӧ, дона визя гач. Вывті нин мичаа чипсасян, миянӧс гажӧдан. Сёй да ю!
Но гӧсьт нинӧм эз сёй.
— Ме ӧд, Микайлӧ дядь, яйтӧ ог сёй. Вот эськӧ кӧйдысъяс кӧ, либӧ зӧр да анькытш.
— Сідзкӧ, омӧльтан менӧ? А но, весась менам гуысь, татшӧм гӧсьтыд оз ков!
И ош шыбитіс ичӧтик визяордаӧс ывлаӧ. Мышкас сылӧн лэчыд гыж туйяс колисны. Со и ӧнӧдз тӧдчӧны найӧ визяордалӧн мышку вылас.

И. Коданёв серти

4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Мыйла визяорда эз сёй ошлысь сёянсӧ?
2) Мыйла ӧнӧдз визяордалӧн мышку вылас тӧдчӧны визьяс?
3) Кыдзи тэ чайтан, тайӧ мойд, висьт либӧ предание? Мыйла?
4) Позьӧ-ӧ шуны, мый тайӧ йӧзкостса мойд? Мыйла?

5. Кодлы лӧсялӧны тайӧ кывъясыс? Мыйла?
Полысь кӧч, скӧр ош, мудер руч, шань кань, горш кӧин, пельк ур, гажа вӧр.
Лӧсьӧд кывтэчасъяс.

6. Аддзы текстысь серпаслы лӧсялана сёрникузяяс. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

7. Сетӧм план серти лӧсьӧд текстса ӧти герой йылысь висьт.
1) Коді тайӧ?
2) Мый радейтӧ сёйны (вӧчны)?
3) Кутшӧм сійӧ?

1. Лыддьы текстлысь нимсӧ. Кыдзи тэ сійӧс гӧгӧрвоан?
2. Висьтав, важ коми йӧзлысь кутшӧм енъясӧс тэ тӧдан.
3. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм фольклор жанрысь позьӧ тӧдмавны енъяс йылысь?
4. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав важ коми йӧзлӧн енъяс йылысь.

ВАЖ КОМИ ЙӦЗЛӦН ЕНЪЯС

Важ коми йӧз чайтісны, мый му вылын быд месталӧн эм аслас ен, но йӧзыс найӧс оз аддзыны. Медся ыджыд Ен олӧ енэжын. Вӧрын медыджыдыс — Вӧрса, а Васа — ваын медся вынйӧра ен. Керкаын, пывсянын олӧ Олыся. Ёна пыдди пуктывлісны енъясӧс, кодъяс отсавлісны кыйсьыны да вӧравны. Ен мыгӧръяссӧ вӧчлісны пуысь либӧ изйысь. Видзлісны найӧс вӧрын да керкаын. Налы кевмысьлісны ас кежсьыс, семьяясӧн, сиктъясӧн. Енъяслы вайлывлісны козинъяс: низьяс, туланъяс, ур куяс, а сідзжӧ зарниысь, эзысьысь, ыргӧнысь, кӧртысь вӧчӧмторъяс, а нӧшта кыйдӧс, сёян-юан. Кевмысьлісны, мед бура удайтчас чери кыйны да вӧравны.

«Йӧлӧга» газетысь

5. Корсь текстсьыс кывтэчасъяс.
6. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кутшӧм енъясӧс пыдди пуктывлісны комияс?
2) Мыйысь вӧчлісны енъяссӧ (ен мыгӧръяссӧ)?
3) Кӧні найӧс видзлісны?
4) Кутшӧм козинъяс вайлісны енъяслы?
5) Мыйла коми йӧз кевмысьлісны енъяслы да вайлісны налы козинъяс?
7. Кодъяс тайӧ? Помав сёрникузяяссӧ.
Ен — енэжын медся ыджыд.
Вӧрса —  вӧрын медыджыдыс.
Васа —  ваын медся вынйӧра ен.
Олыся — олӧ пывсянын да керкаын.

8. Содты нӧшта 2-3 пример. Вӧдитчы «Мифология коми» небӧгӧн (изд-во «ДИК», 1999).

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кутшӧм тайӧ текст? Мыйла сідз чайтан?

2. Лыддьы текстысь медводдза абзацсӧ да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кутшӧм роч мойдкыв моз заводитчӧ тайӧ мойдыс?
2) Кыдзи шуӧны геройяссӧ?
3) Кутшӧмӧсь найӧ?
4) Торъялӧны-ӧ найӧ роч мойдкывса геройясысь?

3. Мойдкывъяс овлӧны: волшебнӧй, бытӧвӧй, пемӧсъяс йылысь, мойдкыв-анекдотъяс, докучнӧй да мукӧд пӧлӧс. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм сикаса тайӧ мойдыс? Мыйла?

4. Лыддьы текстсӧ.

Олісны-вылісны гозъя. Налӧн вӧлі куим пи. Кыкыс тӧлкаӧсь, а коймӧдыс дзик йӧй — Иван-дурак.
Керка гӧгӧр видзӧдліс Иван и кылӧ: кодкӧ зымӧдӧ-локтӧ. И воис, другӧ, квайт вӧлӧн квайт юра Гундыр.
— Ак, — шуас, — Иван-царевич менам овмӧсӧ воӧма, менсьым вокӧс виӧма. Ноко пӧ, пуксьы кыв йылӧ. Давай пӧ пондам тышкасьны, шуӧ Иван. Давай пӧ. Пӧльышт пӧ квайт верст пасьта да квайт верст кузьта кӧрт гумла. Ачыд пӧ пӧльышт, тэнад пӧ квайт лов да ставыс пӧганӧй, а менам пӧ ӧти лов да чистӧй.
Пӧльыштіс квайт юра Гундыр квайт верст пасьта да квайт верст кузя гумла. Пондісны тышкасьны. Иван и саблянас сӧтыштіс Гундырлы, да сылӧн квайтнан юрыс тутнитіс-усис. Сэсся сійӧ юръяссӧ шыбитіс сарай пос улӧ.

5. Сувтӧд юалӧмъяс да вочавидз.
1) Кымын пи вӧлі гозъялӧн?
2) Кыдзи шуисны коймӧд писӧ?
3) Кымын юр вӧлі Гундырлӧн?

6. Гиж коймӧд абзацсӧ диалогӧн.
7. Корсь текстысь лыдакывъяс. Кутшӧм лыдакывъяс тшӧкыда паныдасьлӧны мойдкывъясын?
8. Лыддьы мойдсӧ сайт вылысь.

1. Видзӧдлін-ӧ тэ коркӧ «[...]» мойд? Эн кӧ, корам видзӧдлыны!
Комиӧд мойдкыв нимсӧ.

2. Лыддьы сетӧм коми мойдкывлысь нимсӧ да тӧдмав сылысь сикассӧ (бытӧвӧй, волшебнӧй, пемӧсъяс йылысь да с.в.). Мый серти тӧдмалін?

3. Лыддьы текстсӧ. Скобкаын сетӧм кадакывсӧ веж локтан када кадакывйӧн.

ШЫР ДА ГАДЬ

Шыр да гадь мунасны пес керавны. Мунасны, мунасны, да ёль воас. Ёльсӧ вуджны колӧ. Вӧчасны найӧ идзасысь пос да пондасны вензьыны, кодлы водзджык вуджны. Шыр шуӧ: «Ме сьӧкыд да поссӧ чега, тэ вудж». Гадь шуӧ: «Ме кокни, да тӧлыс пӧльыштас, и ме вӧя, тэ вудж». Вензясны, вензясны, да медбӧрын шыр кутас вуджны. Шӧрӧдзыс воас, идзас пос чегасны, и шыр вӧйӧ. А гадь сералас, сералас— и потӧ.
Колӧ вӧлі ӧтлаын вуджны.

1) Кытчӧ мунісны шыр да гадь?
2) Мый ковмис вуджны?
3) Мый лоис шыркӧд?
4) Мый лоис гадькӧд?
5) Вӧч кывкӧртӧд.

5. Комиӧд [...] мойд.
6. Вӧч кывкӧртӧд: Мыйын ӧткодьлуныс да торъялӧмыс коми да роч мойдкывъясыслӧн?

1. Тӧдмав фольклор жанрсӧ (нӧдкыв, шусьӧг либӧ примета).
1) Бать-мамӧс кӧ вунӧдан — нэмыд дженьдаммас. 2) Нэм олӧм — абу ва вуджӧм. 3) Кывйыд абу утка, лэбзяс — он кут. 4) Ваын чужӧ, а ваысь полӧ. 5) Китӧм-коктӧм, а мунӧ. 6) Биын оз сотчы, ваын оз вӧй. 7) Паньыд кӧ усьӧ — кодкӧ тэрмасьӧ. 8) Шом чеччыштас пачысь — гӧсьт воас.

1. Дасьты проект сетӧм план серти.
1) Бӧрйы тема (нӧдкыв, шусьӧг, мойд, потандорса сьыланкыв да с.в.), мед вӧлі йитчӧма фольклоркӧд.
2) Аддзы жанрлысь определение.
3) Инды аслыспӧлӧслунсӧ (сикасъяс, тематика, мыйӧн торъялӧ рочысь да с.в.)
4) Вайӧд примеръяс.
5) Вӧч кывкӧртӧд.

2. Дорйы проекттӧ классын.

3. МОРТ. СЫЛӦН ОРТСЫ ДА СЯМ

1. Лыддьы кывъяссӧ. Тӧдмав тӧдтӧм кывъяслысь вежӧртассӧ кывчукӧр серти.
2. Сетӧм кывъяс вылӧ мыджсьӧмӧн лӧсьӧд асшӧр гижӧд.

Асшӧр гижӧдлӧн план.

І. ... йылысь юӧр.
1) Кыдзи шуӧны?
2) Кымын арӧс?
3) Кӧні чужис (олӧ)?
4) Кӧні уджалӧ (велӧдчӧ)?
ІІ. Шӧр юкӧн.
1) ... ортсы.
2) ... сям.
3) ... радейтана удж
ІІІ. Кывкӧртӧд.
Мыйысь тэ радейтан ... ?

1. Лыддьы текстсӧ. Висьтав тӧдчӧдӧм кывтэчасъяслысь вежӧртассӧ.
2. Кутшӧм олысьяс йылысь гижӧ авторыс? Мыйла тадзи чайтан?

Дадь бӧжын пукалӧ шоныд паркаа том нывбаба. Ыджыдкодь ныра чужӧмыс гажа да вильыш. Нывбабаыс кутӧ арӧса кымын кагаӧс. Кагасӧ пасьтӧдӧмаӧсь еджыд маличаӧ. Мӧд кага, ар нёль-ӧ-вита, сэтшӧм жӧ еджыд маличаа, пукалӧ орччӧн. Лым пытшкӧ пырӧма ар дас кыка зонка, кышӧда маличаа. Сыкӧд орччӧн сулалӧ ыджыд тушаа мужичӧй. Киас сійӧ кутӧ кузь бедь, мӧд ногӧн кӧ, харей, мыйӧн веськӧдлӧны доддялӧм кӧръясӧн.

И. Торопов серти

3. Кымын мортӧс серпасалӧма авторыс? Гӧгӧрвоӧд вочавидзӧмтӧ.

Харей — тайӧ кузь бедь. Малича — тайӧ паськӧм.

5. Кыдзи артмӧмаӧсь ар нёль-ӧ-вита, арӧса кымын кывтэчасъясын лыдакывъяс? Содты 2-3 татшӧм пример да думышт накӧд сёрникузяяс.

1. Лыддьы текстсӧ. Кыдзи тэ чайтан, тайӧ текст-описание либӧ текст-повествование?

Константин Фёдорович — аслыссяма сюсь морт. Сылы вӧлі 50 арӧс гӧгӧр. Топыд тушаа, паськыд пельпомъяса, зумыд восьласа ён морт. Чукырӧсь чужӧмыс чорзьӧма, сёрнитӧ киргана гӧлӧсӧн. Сямлуныс крут: мыйкӧ кӧ шуас — кыв вежӧм бӧр эз вӧв.
Ӧні на аддза сійӧс син улын: виж рӧма курткаас зэв уна зеп — бокъясас, морӧсас, пытшкӧсас. Быд зептысь тыдалісны уна рӧма карандашъяс. Пӧлаяссӧ шевкнитӧма, ветлӧдлӧ ӧдйӧ... Татшӧм вӧлі миян главнӧй инженер.

А. Дёмин серти

2. Гиж текстсьыс характер да ортсы петкӧдлысь кывъяс. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.
3. Кыдзи вежсяс геройыслӧн портретыс, вежны кӧ текстсьыс тӧдчӧдӧм кывъяссӧ антонимъясӧн?

1. Лыддьы текстсӧ. Тӧдмав сикассӧ. Веж тӧдчӧдӧм кадакывъяссӧ соссяна формаӧн.

ЗІЛЬ ЙЫЛЫСЬ

— Пиӧй, пиӧй, чеччы!
— Чечча да ог мыссьы.
— Пиӧй, пиӧй, мыссьы, мыссьы!
— Мысся да ог пасьтась!
— Пиӧй, пиӧй, пасьтась, пасьтась!
— Пасьтася да ог кӧмась!
— Пиӧй, пиӧй, кӧмась, кӧмась!
— Кӧмася да ог мун!
— Пиӧй, пиӧй, мун, мун!
— Муна да ог уджав!

2. Вайӧд зіль кывлы антоним. Гиж 2 сёрникузя тайӧ кывъяссӧ пыртӧмӧн.
3. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм ним бурджыка лӧсялӧ чуксасян сьыланкывйыслы — «Зіль йылысь» либӧ «Дыш йылысь»?

1) Кор тэ чеччан? — Ме чечча сизим часын.
2) Кор тэ мунан школаӧ?
3) Кор тэнад помасьӧны урокъяс?
4) Кор тэ локтан гортӧ?
5) Кор тэ водан узьны?
6) Тэ уджалан? — Ог, ме ог уджав.
7) Тэ сьылан?
8) Тэ йӧктан?
9) Тэ ворсан гитараӧн?
10) Тэ зіль либӧ дыш морт?

1. Лыддьы текстсӧ. Скобкаын сетӧм кадакывъяссӧ веж ӧнія када формаӧн.
2. Аддзы текстысь кокни, тэрмасьны, ордйысьны, кужны, отсавны, уджавны, водзмӧстчыны, вӧдитны, котыр, сёрни кывъяс дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм тайӧ кывсикасъяс? Мый серти тӧдмалін?

Ольга — водзмӧстчысь морт, быдмӧ творческӧй уджын: окотапырысь ноксьӧ лабораторияын, лыддьӧ видз-му вӧдитӧм йылысь литература. Збой ныв кужӧ котыртны йӧзӧс, пӧртӧ олӧмӧ ас водзӧ пуктӧм могъяс.
Максим — этша сёрниа, оз радейт кокниасьӧм да тэрмасьӧм. Оз пыр гӧгӧрво и шмонь. Ольгалӧн ёсь серамыс дойдӧ том мортӧс. Ӧтвылысь уджалігӧн, ордйысигӧн Ольга да Максим озырмӧдӧны) ӧта-мӧдыслысь вежӧр-сямсӧ.
Николай — гажӧдчыны да серам петкӧдлыны кужысь, отсӧг вылӧ воысь морт.

Н. Дьяконовлӧн «Свадьба приданнӧйӧн» драма серти

1) Кутшӧмӧн автор петкӧдлӧ Ольгаӧс?
2) Мый оз радейт Максим?
3) Мый кужӧ Николай?

4. Текст серти лӧсьӧд кывкуд мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс пыртӧмӧн.
5. Лыддьы шусьӧгсӧ да висьтав, кутшӧм геройлы сійӧ лӧсялӧ. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.

Сьылігтырйи уджыд мунӧджык.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Мый йылысь, тэ думысь, тайӧ текстыс?
2. Тӧдмав вежӧртассӧ чуймыны, бурсины, лӧсявны кывъяслысь. Висьтав, кыдзи гӧгӧрвоин тайӧ кывъяса сёрникузяяссӧ.

Йӧвгень гусьӧник видзӧдлывліс орччӧн пукалысь нывка вылӧ. И кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс чуймӧм чужис сылӧн сьӧлӧмын. Тайӧ нывкаыс, кодӧс Юляӧн шуисны, вӧлі дженьыдик гӧрдов юрсиа да лӧзов синъяса. А видзӧдласыс — кӧрт тув кодь ёсь. Сідзи и югзисны сылӧн синъясыс да быттьӧ нарошнӧ корисны Йӧвгеньӧс восьсӧн видзӧдлыны на вылӧ да нимкодясьыштны тайӧ сӧстӧмсьыс-сӧстӧм видзӧдласнас. Со пӧ ме кутшӧм аслыснога мича да восьса сьӧлӧма. И некодлы лёк ог кӧсйы, сӧмын быдӧнлы бурсиа. И друг Йӧвгень аслыс тӧдлытӧг нюммуніс, и быдсӧн шонавліс сылӧн сьӧлӧм бердтіыс. Гӧгӧрвоис сійӧ, мый выль нывкаыскӧд лӧсявны кутас, да найӧ бур ёртъясӧн лоасны. И пыр жӧ шӧпнитіс сылы:
— А менӧ Йӧвгеньӧн шуӧны.
— Ме тӧда нин, — сідз жӧ воча вашнитіс нывка.

И. Белых серти

3. Аддзы да гиж Юляӧс серпасалысь кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд.

1) Кутшӧмӧн петкӧдлӧ Юляӧс автор?
2) Мыйла нюммуніс Йӧвгень тӧдтӧм нывкалы?

5. Сет текстыслы ним.
6. Содты аслад кывкудйӧ мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс.

1. Син пырыд нуӧд текстсӧ да мӧвпышт, кутшӧм кыв колӧ содтыны медводдза сёрникузяын.
2. Тӧдмав тӧдчӧдӧм кывъяслысь вежӧртассӧ.
3. Аддзы текстсьыс ним да паськыд кывъяс дорӧ ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм тайӧ кывсикасъяс? Гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ.
4. Лыддьы текстсӧ. Аддзы орччӧдӧмъяс. Кутшӧм вежӧртас найӧ кутӧны текстын? Гӧгӧрвоӧд моз да кодь кывбӧръяслысь вежӧртассӧ.
5. Бӧрйы да гиж текстысь кузнечлысь ортсысӧ петкӧдлысь кывъяс да кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс.

Батьӧй менам кузнеч вӧлі. Рыжӧймӧм да кытсюрӧ розявлӧм палитчӧм кучик партука да шапкатӧм — дзик мойдвывса багатыр кодь, сійӧ вӧлі ыджыд да ён. Сувтас кокъяссӧ паськӧдӧмӧн тувсов тӧлыслы воча, куньтыралӧ синсӧ да нюмъялӧ. Пиньясыс крепыдӧсь, еджыд лым моз дзирдалӧны. Вильыш тӧв летйӧ сылысь смоль сьӧд юрсисӧ, и батьӧ радысла мурзыштӧ. Сійӧ миян мугов, буракӧ, та вӧсна сиктса нывбабаяс нимтылісны сійӧс чиганӧн. А гашкӧ, и визув да гажа сям вӧснаыс. Батьӧ кӧть мугов ачыс, а синъясыс лӧзӧсь, югыдӧсь. И сэтшӧм визулӧсь!
Коді оз мун кузнеча бокті, век пыраласны бать дорӧ. И менӧ кыскис батьӧ дінӧ магнит дінӧ моз. Мыйӧн сійӧ вӧлі петас тшына кузнечасьыс, ме котӧрта сы дорӧ. Батьӧ вына кияснас качӧдлас менӧ вылӧ-вылӧ. Вит-ӧ-квайтысь качнитӧм бӧрын лэдзас менӧ муас да сарӧга сьӧд чуньяснас малыштас бандзибӧс, шуас: «Ветлам, буди, пыстапи, пажнайтыштам-а».

Н. Куратовалӧн «Батьяс йылысь висьт» серти

1) Кутшӧм кузнечлӧн сямыс?
2) Мыйла сиктса нывбабаяс нимтылісны нывкалысь батьсӧ чиганӧн?
3) Мый йылысь висьталӧ тіянлы кузнечлӧн паськӧмыс?

7. Бӧрйы сетӧм кывъясысь кывбердъяс, кодъяс петкӧдлӧны кузнечлысь сямсӧ. Аддзы текстысь сёрникузяяс, кодъяс гӧгӧрвоӧдӧны найӧс.

8. Висьтав ас кывйӧн медшӧр герой йылысь. Вӧдитчы гижӧдъяснад.

9. Содты аслад кывкудйӧ мортӧс серпасалысь кывъяс да кывтэчасъяс.

1. Тӧдмав мат, садьтӧг, дзоргис кывъяслысь вежӧртассӧ.
2. Лыддьы текстсӧ. Медводдза юкӧнысь аддзы кывтэчасъяс (эмакыв да кывберд). Гӧгӧрвоӧд найӧс.
3. Лыддьы мӧд юкӧнсӧ. Висьтав, код йылысь мунӧ сёрниыс.
а) Кӧрт Айка йылысь.
б) Йиркап йылысь.
в) Яг Морт йылысь.
г) Юрка йылысь.
Мыйла тэ тадзи чайтан?

4. Аддзы да гиж шӧр геройлысь ортсысӧ серпасалысь кывтэчасъяс.

Уна тӧдліс коми войтыр
Шуштӧм лун да гажтӧм кад.
Коркӧ важӧн сылы вӧлі
Парма пытшкын веськыд мат.

Ветліс сэні пашкыр ош моз
Гундыр сяма гӧна морт,
Гашкӧ, вакуль пӧвстысь петысь,
Гашкӧ, вӧрсаяслӧн ёрт.

Туша сылӧн вӧлі ыджыд -
Быттьӧ увтӧм пожӧм пу.
Паськӧм пыдди сійӧ новліс
Куим вуртӧм йӧра ку.

Вой шӧр войын быдтор аддзис
Сылӧн мисьтӧм гӧрдов син.
Кӧнкӧ шуштӧм пемыд вӧрын
Вӧлі сылӧн оланін.

...Йӧзыс садьтӧг сыысь поліс,
Дзоргис гӧгӧр лун и вой:
Оз-ӧ кыськӧ пуяс костысь
Мыччысь сылӧн гӧна сой...

5. Аддзы да гиж орччӧдӧмъяс. Гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ.

6. Висьтав ас кывйӧн Яг Морт йылысь.

1) Кутшӧм мифическӧй персонажъяс йылысь гижӧ авторыс? Мый тэ тӧдан на йылысь?
2) Коді гижис поэмасӧ? Кыдзи сійӧ шусьӧ?
3) Лыддьы да тӧдмав, коді вермис Яг Мортӧс.

8. Тӧдмав, кутшӧм театрын позьӧ видзӧдны «Яг Морт» спектакль.

1. Лыддьы челядьлысь висьтъяссӧ.

2. Тӧдмав, кодъяс йылысь мунӧ сёрниыс.

1. Микулай — менам медбур ёрт. Сійӧ велӧдчӧ 8-ӧд классын. Микулай кузь тушаа, еджыд юрсиа, лӧз синма зон. Школаӧ сійӧ ветлӧ сӧстӧм паськӧмӧн: сьӧд гачӧн да югыд дӧрӧмӧн. Урокъяс бӧрын ми ёнмӧдам дзоньвидзалун «Скала» шӧринын, радейтам ворсны футболысь. Нӧшта Коля ветлӧ шылад велӧдан школаӧ, велӧдчӧ ворсны гудӧкӧн. Менам ёртӧй — шмонитысь морт, сыкӧд пыр гажа. Микулай век дась сетны отсӧг.
2. Анна Ивановна — абу сӧмын миян медрадейтана велӧдысь, но и бур ёрт. Сійӧ — миян классӧн веськӧдлысь. Тайӧ латшкӧс тушаа, чӧдлач синма, читкыль юрсиа, мусаник чужӧма аньыс пыр дась миянлы отсавны. Анна Ивановнакӧд ми ветлам походӧ, петкӧдчам школаса гажъяс вылын, участвуйтам быдпӧлӧс конкурсын. Анна Ивановна — зіль, авъя да сибыд морт. 2013 воын Анна Ивановна лоис «[...]» конкурсын вермысьӧн.

1. 17-ӧд удж да кывкуд вылӧ мыджсьӧмӧн гиж серпаса текст сетӧм темаясысь ӧти вылӧ.
1) Менам радейтана мортӧй.
2) Медбур ёрт.
3) Радейтана велӧдысь.
4) Аслад тема.

4. КОМИ МУ КУЗЯ МЕ МУНА...

1. Лыддьы выразительнӧя кывбурсӧ да висьтав, кыдзи поэтыс петкӧдлӧ Коми мулысь ыдждасӧ да озырлунсӧ.

Коми му кузя ме муна,
Гӧгӧр сулалӧ сьӧд вӧр.
Вӧрыс вывті-вывті уна,
Сыысь унаыс оз тӧр.

Аддза: сэні шыльыд пожӧм
Вылӧ лэптӧ ассьыс юр.
Сылы ӧткодь тӧв кӧть гожӧм,
Сэтшӧм пуыс тайӧ бур.

Сэні, быттьӧ пӧрысь пӧчӧ,
Дзормӧм кыпӧдчӧма коз.
Сійӧ увъяс костын вӧчӧ
Вӧрса пӧтка шоныд поз.

Сэні вашкӧдчӧны гора
Пипу чойкӧд еджыд кыдз.
Мыйкӧ сёрнитӧны нора,
Корнас шенасьӧны сідз.

2. Аддзы текстысь йӧзкодялӧмъяс, мичкывъяс, орччӧдӧм.

1. Лыддьы. Аддзы текстысь квайт сорсьӧм.

КОМИ РЕСПУБЛИКА ЙЫЛЫСЬ

Коми Республика — Россияса Федерация пытшкын торъя администрацияа тэчас. Сюрс ӧкмыссё ӧкмысдасӧд воӧдз нимыс вӧлі Коми Автономияа республика. Коми йӧз сёрниын эм нэмӧвӧйся ним — Коми му. Юркарыс сылӧн — Сыктывкар, нимыслӧн вежӧртасыс «Сыктыв ю дорын кар». Республикалӧн пасьтаыс — нёльсё дас вит сюрс квадратнӧй километр. Вӧрыс став му пасьтаысь босьтӧ квайтымын ӧкмыс прӧчент. Олысь лыдыс кык сюрс квайтӧд воын вӧлі ӧкмыссё сизимдас ӧти сюрс витсё морт. Чужан луныс — сюрс ӧкмыссё кызь ӧтиӧд вося моз тӧлысь кызь кыкӧд лун. Республикалӧн веськӧдлысьыс — Юралысь. Республикаса каналан пасъяс: канпас, дӧрапас да кып. Кып лӧсьӧдӧма Виктор Савинлӧн «Варыш поз» сьыланкыв серти. Каналан кывъяс — роч да коми.

Е. Цыпанов серти

2. Корсь текстсьыс лыдакывъяс да гиж найӧс лыдпасъясӧн.
3. Лӧсьӧд юалӧмъяс.
1) Уна-ӧ олысь Коми муын?
2) Коді лӧсьӧдіс кып?
3) Кутшӧм каналан кывъяс?

4. Помав сёрникузяяссӧ.
Коми Республикалӧн юркар — Сыктывкар.
Юралысь — Сергей Гапликов.
Каналан пасъяс — канпас, дӧрапас да кып.
Каналан кывъяс — коми да роч.

5. Тӧдмав да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кор вӧлі примитӧма республикалысь выль Оланподув?
2) Коді серпасаліс Коми Республикалысь канпассӧ?
3) Уна-ӧ коми йӧзыс миян республикаын?
4) Мыйӧн озыр Коми муным?


1. Вӧч уджъяс сетӧм текст серти.
1) Помав сёрникузяяссӧ скобкаын сетӧм юалӧмъяс вылӧ вочавидзӧмӧн.

Ми олам Коми му вылын. Миян муным зэв мича да озыр. Паськыд юяс визувтӧны лунвывсянь войвылӧ. Республикаын ӧкмыс кар. Медся важ кар — тайӧ Сыктывкар. Сюрс сизимсё кӧкъямысдасӧд воын Екатерина ІІ сетіс Усть-Сысольск погостлы кар ним. Ӧні Сыктывкар — республикалӧн юркар. Карын эм уна театр, библиотека, бурдӧдчанін; уджалӧ ыджыд вӧр комбинат.

2) Лыддьы текстлысь мӧд юкӧнсӧ ӧнія када кадакыв суффиксъяс содтӧмӧн.

Сыктывкарсянь неылын эм Микунь кар. Тайӧ тӧдчана кӧрт туй гӧрӧд. Микунь карсянь быдлаӧ мунӧны поездъяс.
Емва кар. Нимыс артмӧма Емва ю серти. Емва — «югыд ва».
Сосногорск карлы нимсӧ сетісны роч йӧз. Тайӧ кар гӧгӧрыс мича пожӧма яг. Карлӧн канпас вылын серпасалӧма тарӧс.
Ю ним серти шуӧмаӧсь Печора кар. Кар сулалӧ республикаын медся паськыд, вына да ыджыд ю вылын. Печора юысь кыйӧны чӧскыд чери.

3) Лыддьы текстлысь коймӧд юкӧнсӧ эмакыв суффиксъяс содтӧмӧн.

Ёна нималӧ Европаын Ухта кар. Дас сизимӧд нэмын нин татчӧс муын перйисны мусир. Мусирӧн озыр и Усинск кар. Уна из шом перйӧны ыджыд войвыв каръясын — Интаын да Воркутаын. А медся бур биару республикаын перйӧны войвывса том карын — Вуктылын.

2. Лыддьы текстсӧ ставнас да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кутшӧм каръяс йылысь тэ тӧдмалін?
2) Мый тэ тӧдмалін Ухта кар йылысь?
3) Кутшӧм войвыв каръяс нималӧны мупытшса озырлунъясӧн?

3. Содты юалӧмъясӧ колана кывъяс да вочавидз.
1) Кутшӧм ю дорын сулалӧ Печора кар?
2) Кӧні перйӧны уна биару?
3) Мыйӧн нималӧ Вуктыл кар?

4. Сетӧм канпасъясысь бӧрйы, кутшӧм йылысь висьтавсьӧ текстын. Кутшӧм каръяслӧн мукӧд канпасыс?
5. Сетӧм канпасъясысь бӧрйы ӧтикӧс да пример серти гиж неыджыд текст.

Пример пыдди: Тайӧ Воркута карлӧн канпас. Карын перйӧны из шом. Канпас вылын серпасалӧма войвыв кӧрӧс, из шом кыр да из шом перъян юкмӧс.

1. Лыддьы таблицаясын сетӧм сёрникузяяссӧ. Бӧрйы колана вочакыв да гиж сылы лӧсялана шыпас.
Стӧча кӧ вочавидзанныд, медводдза таблицаын артмас кывйӧз, мӧдын — нӧдкыв. Тӧдчӧдӧм шыпасъяс петкӧдлӧны кыв помасьӧм. Вӧдитчы мусерпасӧн да «[...]» атласӧн.

2. Висьтав да гиж.
Мый тӧдмалін Коми республикаса каръяс йылысь?

3. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кӧні ми олам?
2) Кымын кар Коми Республикаын?
3) Кутшӧм каръяс тэ тӧдан?
4) Кутшӧм юяс визувтӧны Коми муті?
5) Кутшӧм ю Комиын медыджыд?
6) Кытысь петӧ да кытчӧ визувтӧ Печора ю? Кутшӧм тайӧ юыс?
7) Кутшӧм войвыв юяс тэ тӧдан?
8) Кутшӧм сиктъяс тэ тӧдан?
9) Кутшӧм тыяс эмӧсь Комиын?
10) Мыйӧн озыр Коми му?

4. Сёрнит ёртыдкӧд Коми му йылысь.

1. Лыддьы текст нимсӧ. Мый тэ тӧдан Изьва да изьватас йылысь?
2. Аддзы текстысь роч кывъяслы лӧсялана коми кывъяс.
3. Лыддьы текстсӧ.

Изьва юлӧн крут кыръя нӧрыс вылын сулалӧ сикт. Сійӧ ылысянь тыдалӧ. Олӧны тані изьватас. Найӧ торъялӧны аслыссикас паськӧмӧн да сёрнитанногӧн. Тані сёрнитӧны, быттьӧ сьылӧны.
Сиктсӧ кык пельӧ юкӧ джуджыд сён. Сён пыдӧсӧдыс визувтӧ шор. Тулыснас лым сылігӧн сійӧ зэв ӧдӧба бузгӧ. А гожӧм шӧрын лӧня сяльгӧ шыльыд изъяс костӧд.

А. Ануфриева серти

4. Аддзы текстысь паныд вежӧртаса кывъяс.
5. Аддзы кывбӧра эмакывъяс, гӧгӧрвоӧд вежӧртассӧ.
6. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн лӧсьӧд юалӧмъяс да вочавидз.
1) Кӧні сулалӧ Изьва сикт? 2) Кодъяс олӧны Изьва сиктын? 3) Мыйӧн торъялӧ изьватас? 4) Кыдзи сёрнитӧ изьватас? 5) Кор ӧдӧба бузгӧ сикт шӧрын шор?

7. Аддзы мусерпас вылысь Изьва сикт. Гиж неыджыд юӧр план серти.
1. Кӧні сулалӧ Изьва сикт (кутшӧм районын)?
2. Кор артмӧма сиктыс (кутшӧм воын)?
3. Кутшӧм ю визувтӧ сикткӧд орччӧн?
4. Кыдзи пасьтасьӧны изьватас?
5. Кутшӧм ыджыд гажлун пасйӧны найӧ гожӧмын?

1. Гиж текстсӧ лӧсялана кывъяс содталӧмӧн. Лыдакывъяссӧ гиж кывъясӧн. Лыддьы да тӧдмав, ыджыд-ӧ Эжва юным.

Эжва — Коми муын Печора бӧрын мӧд ыджыд ю. Сійӧ заводитчӧ кык ичӧтик вожсянь. Ӧтиыс босьтӧ васӧ Дзурнюрсянь, а мӧдыс заводитчӧ Мылва дорын. Сиктъяс да грездъяс, вӧръяс да видзьяс пӧлӧн ыджыд ӧдӧн Эжва нуӧ ассьыс сӧстӧм васӧ Еджыд саридзӧ. Кузьтаыс Эжвалӧн — 1130 километр. Коми му кузя визувтӧ ыджыдджык юкӧныс — 870 верст. Эжваӧ усьӧ 200 унджык ыджыд да ичӧт ю.

А. Туркин серти

2. Аддзы текст содержаниелы лӧсявтӧм кывтэчасъяс:
3. Пукты колана юалӧм да вочавидз.
1) Кысянь заводитчӧ Эжва ю?
2) Кытчӧ нуӧ ассьыс васӧ Эжва?
3) Кутшӧм ю усьӧ Эжваӧ?

4. Содты Коми Республикаса гырысь ю нимъяс: Печора, Эжва, Сыктыв, Вашка, Мозым, Висер, Уса.
5. Мыйын ӧткодьлуныс Эжва, Мылва, Москва кывъяслӧн? Содты некымын пример.
6. Тӧдан-ӧ тэ, мый коми йӧз овмӧдчылісны юяс дорӧ? Туяв Коми Республикаса мусерпас да гиж кар да сикт нимъяс, кодъяс артмисны ю нимъяс сертиыс. Орччӧд уджтӧ ёртыдкӧд.
7. План серти гиж неыджыд текст Коми Республикаса ю йылысь.

1. Ю ним.
2. Кутшӧм тайӧ юыс?
3. Кысянь сійӧ заводитчӧ да кытчӧ визувтӧ?
4. Юлӧн кузьтаыс да пасьтаыс.
5. Кутшӧм юяс усьӧны татчӧ?
6. Кутшӧм каръяс, сиктъяс сулалӧны ю пӧлӧн?
7. Мыйӧн озыр юыс?

Видзӧдлы фотографияяс вылӧ. Сыктывкарлысь кутшӧм юкӧн петкӧдлӧма? Аддзы вочакывсӧ текстысь.

2. Висьтав, мый тэ тӧдан тайӧ парк йывсьыс.
3. Лыддьы текстсӧ абзацъясӧн, гӧгӧрво медшӧр мӧвпсӧ да гиж.

Сыктывкарса Киров нима парклӧн историяыс заводитчис 1890 воын. Тайӧ вонас Усть-Сысольскын виччысисны зэв тӧдчана мортӧс, москваса князь Сергей Александровичӧс. Карса управа тшӧктӧм серти ӧнія парк местаӧ садитісны пуяс, сувтӧдісны мича беседка, кӧні паныдалісны князьӧс.
Но карса олысьяслы тайӧ садйыс эз ло шойччанінӧн. Тані йирсисны пӧжарнӧй командалӧн вӧвъяс.
Парк лӧсьӧдӧмӧ выльысь босьтчисны 1933 воӧ. Кык воӧн садитісны ӧти да джын сюрсысь унджык пу. Тані восьтісны спортивнӧй площадка, кинотеатр, кӧні быд рыт кино заводитчытӧдз ворсісны струннӧй инструментъяс вылын 8-14 арӧса ныв-зон. Парксӧ видзысь-дӧзьӧритысь Фёдор Павлов быдтыліс оз, парникын — ӧгуреч. Дзоридзьяслӧн лыдыс кайліс нелямын сюрсӧдз. Сы дырйи жӧ паркын лӧсьӧдісны ньыв пу аллея. Парклы сетісны Сергей Миронович Кировлысь ним.

4. Висьтав, мый выльторсӧ тӧдмалін. Мый тэнӧ чуймӧдіс?
5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кор заводитчис С. М. Киров нима парклӧн историяыс?
2) Кутшӧм тӧдчана морт воліс Усть-Сысольскӧ? Кыдзи сылӧн нимыс йитчӧма парккӧд?
3) Мыйӧн торъялӧ 1933 вося парк ӧніяысь?

6. Аддзы фотографияяслы лӧсялысь сёрникузяяс.
7. Конкурс «А тэ тӧдан Сыктывкар?». Вочавидз да содты ассьыд юалӧмъяс.
1) Кутшӧм памятникъяс эмӧсь Сыктывкарын?
2) Кутшӧм музейяс тэ тӧдан?
3) Кымын театр Сыктывкарын? Лыддьӧдлы.

1. Висьтав, мый тэ тӧдан коми вӧралысьлӧн кыйсьӧм йылысь.

Арся вӧрын коми кыйсьысьлӧн сьӧлӧмыс шойччӧ, нимкодясьӧ. Та вӧсна сійӧ вермӧ овны сэні тӧлысьясӧн. Вӧралан керкаыс сылӧн пырджык кутшӧмкӧ ю, ёль либӧ ты дорын, пуяс костын. Кыйсьысь тӧдӧ татысь быд шор, нюр, козъя вӧр да пожӧма яг. Кыйсьысь олӧ тані медбур ёртыскӧд — ур-пӧтка кыйны отсалысь понмыскӧд.
Вӧралысь асылын чеччас водз, посньыдик кос пескӧн ломтас пачсӧ, пӧсьӧдас рытнас пуӧм яя шыдсӧ, юас пӧсь тшай. Сэсся босьтас пистонкасӧ да югыдӧн петас сьӧд пывсян кодь вӧр керкаысь.

Я. Рочев серти

3. Аддзы да гиж текстысь эмакывъяс кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъяскӧд. Гӧгӧрвоӧд кывтэчасъяссӧ.
4. Аддзы да гӧгӧрвоӧд орччӧдӧм. Кыдзи гӧгӧрвоан тайӧ орччӧдӧмсӧ?

5. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст дорӧ да вочавидз на вылӧ.
1) Кӧні шойччӧ вӧралысь?
2) Кӧні сулалӧ вӧралан керка?
3) Кутшӧмӧн вӧлі кыйсьысь?
4) Кодкӧд олӧ вӧралысь?
5) Мый вӧчлывліс водз асывнас вӧралысь?

6. Тӧдмав да вочавидз юалӧмъяс вылӧ. Лӧсьӧд юӧртӧм.
1) Кутшӧм кадӧ да дыр-ӧ кыйсьыліс коми вӧралысь?
2) Кутшӧм кыйсян кӧлуй вӧлі вӧралысьлӧн?
3) Кутшӧм прӧмыс кыйсьысь вайліс гортас?
4) Кутшӧм вӧлі вӧралысьлӧн паськӧмыс?
5) Мый вӧлі век заптӧма вӧралан керкаас?

Удж вӧчигӧн вӧдитчы «[...]» небӧгӧн. (Сыктывкар, 1994, 53-59 л.б.)

1. Гиж текстсӧ скобкаяс восьтӧмӧн да юкӧнъяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн пуктӧмӧн.
2. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав Коми Республикаса бурдӧдчанін йылысь.

ВОЙВЫВСА КУРОРТ

1. Курортлысь парксӧ мичмӧдӧны уна пӧлӧс пу да куст. На лыдын сус пу, нинпу, ниа, льӧм, пелысь пу, сирень да боярышник.
2. Серегов курорт лӧсьӧдӧма мича местаын. Сійӧ Емва юлӧн веськыд берег вылын кык ді костын.
3. Бурдӧдчан васӧ кыпӧдӧны зэв пыдысь му пытшсьыс. Тайӧ ваыс бурдӧдӧ уна висьӧмысь.
4. Талун Серегов курорт йылысь тӧдӧны миян республикаса быд сиктын, посёлокын да карын.

С. Морозов серти

3. Лӧсьӧд юалӧмъяс да вочавидз.
1) Кӧні сулалӧ Серегов курорт?
2) Кутшӧм пуяс мичмӧдӧны курортлысь парксӧ?
3) Кутшӧм ва перйӧны му пытшкысь?

4. План серти висьтав лунвывса либӧ Киров кардорса курорт йылысь.
1) Кӧні сулалӧ курортыс? (Кутшӧм карын? Кутшӧм саридз дорын?)
2) Мыйӧн сійӧ нималӧ? Кутшӧм висьӧмъяс сэні бурдӧдӧны?
3) Кыдзи позьӧ шойччыны бурдӧдчысьяслы?
4) Мыйӧн мичмӧдӧма курортлысь территориясӧ? (Кутшӧм пу-дзоридзьяс быдмӧны?)

1. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав Емдін сиктлысь историясӧ.

Емдін сулалӧ Емва да Эжва ӧтлаасянінын, зэв мичаинын. Комияслӧн сійӧ вӧлӧма юркарӧн. Важӧн сэтчӧ сӧмын ва туйӧд вермылӧмаӧсь воӧдчыны. Сэкся кадӧ Емдін гӧгӧрыс вӧлі кыпӧдӧма стен. Гӧгӧрыс нӧшта джуджыд кырӧм кодйӧма. Уна вӧрӧг видлӧма босьтны мичаинтӧ. Сӧмын коми йӧзыд абу сетчылӧмаӧсь.
Перымса Степаныд Емдінас кыпӧдлӧма медводдза вичко. Сэсся восьтӧма школа да велӧдӧма коми йӧзӧс аслас анбур серти.

1) Кор да кӧні чужлӧма Перымса Степан?
2) Кӧні сійӧ велӧдчӧма?
3) Кутшӧм ыджыд каръясын нуӧдӧма ен нога уджсӧ?

3. Аддзы Перымса Степанӧн гижӧм анбур. Анбур пасъясӧн гиж ассьыд нимтӧ.

5. ВИДЗАМ, ДОРЪЯМ ЧУЖАН ВӦР-ВА!

1. Лыддьы текстсьыс медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь кутас мунны сёрниыс текстас?
2. Аддзы текстсьыс, код йылысь гижӧдыс. Кыдзи чайтан, сійӧ коді — том морт, олӧма али пӧрысь?
3. Лыддьы текстсӧ. Быд абзацлы сет ним.

Ӧшинь улын зэв нин дыр быдмис кыдз пу. Ӧксинь тьӧт вунӧдіс нин, кор садитліс тайӧ еджыд кока пашкыр пусӧ. Ӧксинь пӧч век пӧрысьмис, а кыдз пу воысь-во мичаммис.
Пӧрысь морт радейтіс аслас киӧн садитӧм пусӧ. Гажа тувсов рытъясӧ пукавліс неыджыд улӧс вылын, шойччӧдліс мудзӧм ки-коксӧ, казьтывліс ныв-пиянсӧ, кодъяс радейтлісны жӧ пукавны тайӧ пу улас. А ӧні разӧдчисны лэбачьяс моз чужан позйысь.
Да и посёлокса том йӧз волывлӧны татчӧ. Мукӧддырйи вой шӧрӧдз пукаласны, сьыласны да гажӧдчасны.
Со и талун пӧч петіс шойччыны пу улӧ. Но мый тайӧ? Кыдзлысь чорыд кучиксӧ кодкӧ вундалӧма, розьӧдлӧма. Бӧрдіс кыдз, бӧрдіс и Ӧксинь тьӧт. Эз, нинӧмӧн эз вермы отсавны пулы пӧч. Сійӧ эз тӧд, коді ӧти лунӧн вӧчис кык дой: чӧла сулалысь кыдзлы да пӧрысь Ӧксинь тьӧт сьӧлӧмлы.

И. Коданёв серти

1) Кыдзи автор серпасалӧ кыдз пусӧ? Аддзы мичкывъяс.
2) Коді садитліс кыдз пусӧ?
3) Мый йитӧ Ӧксинь тьӧтӧс кыдз пуыскӧд?

5. Мӧд абзацысь гиж кадакывъяс, гӧгӧрвоӧд налысь вежӧртассӧ.
6. Нёльӧд абзацысь аддзы лыдакыв + эмакыв кывтэчасъяс. Гӧгӧрвоӧд найӧс.
7. Мӧвпышт да вочавидз, мыйла бӧрдісны кыдз пу да пӧрысь морт.

1. Син пырыд нуӧд текстсӧ да висьтав, кутшӧм лэбачьяс йылысь текстыс.
2. Вочавидз, код нимсянь гижӧдыс. Кӧні мунӧ действиеыс?
3. Лыддьы ас кежысь медводдза абзацсӧ. Кыдзи чайтан, кутшӧм проблема восьтӧма текстас?
4. Кутшӧм шыяс кылісны ты вылын? Вочавидзӧмсӧ аддзы текстсьыс.
5. Лыддьы текстсӧ ставнас.

Ӧтчыд ме локті Вадыб ты дорӧ. Местаӧдз вои пемыднас, узьмӧдчи тыдорса керкаӧ. Асывнас садьми лыйсьӧм шыясысь. Тыдалӧ, утка кыйысьяс войнас воӧмаӧсь. Ты вылын кылісны кутшӧмкӧ чилзӧм шыяс. Лым еджыд гырысь лэбачьяс, гашкӧ, дасысь унджык, кытшлалӧны-лэбалӧны ва весьтті, зэв нора горзӧны...
Час-мӧд-коймӧд вуграси. А юсьяс оз и думайтны эновтны ты вывсӧ, пыр лэбалӧны сы весьтті. Меным шуштӧм лои лов вылын. Мӧвпала: эз-ӧ нин лыйны-вины тайӧ ён лэбачсӧ, миянлысь вӧр-васӧ мичмӧдысьсӧ.
Кытшовті тысӧ, нинӧм эг казяв. Некод эз уяв. Петі берегӧ. Ылісянь на видз шӧрсьыс казялі еджыд тубрас. Юсь пласьтвидзӧ-куйлӧ. Бордъяссӧ оз вӧрзьӧд ни. Вот мый вӧсна, вӧлӧм, горзӧны-бӧрдӧны ёртъясыс, чой-вокыс, бать-мамыс. Бордъясыс коньӧрлӧн шевкнитчӧмаӧсь ӧтарӧ-мӧдарӧ, юрыс мышвыв чатӧртчӧма. Тыдалӧ, муӧ усьӧм бӧрын, кувтӧдзыс, видзӧдлӧма енэжӧ, прӧщайтчӧма нэм кежлас.
Сьӧлӧм дойӧн ме эновті тысӧ. А юсьяс пыр на кытшлалісны енэжас.

В. Торопов серти

6. Аддзы серпас дорӧ лӧсялысь юкӧн. Гӧгӧрвоӧд бӧрйӧмтӧ.
7. Медводдза да мӧд абзацысь аддзы юсьясӧс серпасалысь кывтэчасъяс.
8. Коймӧд абзацысь аддзы соссяна формаа да изобразительнӧй кадакывъяс. Гӧгӧрвоӧд налысь вежӧртассӧ. Мӧвпышт да лӧсьӧд тайӧ кадакывъяснас 1-2 юалӧм.

Пример пыдди: Мыйла горзӧны-бӧрдӧны юсьяс?
Кыдзи тайӧ юалӧмсӧ позьӧ йитны ты вылын кылана шыяскӧд? Вочавидз юалӧм вылӧ.
9. Кутшӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн автор серпасалӧ кулӧм юсьӧс? Гӧгӧрвоӧд найӧс. Мыйла автор сьӧлӧм дойӧн эновтіс тысӧ?
10. Вӧч кывкӧртӧдъяс.

1) Колӧ-ӧ бырӧдны му вылысь вӧр-ва мичмӧдысь ён лэбачьяссӧ, гежӧда паныдасьлысь пемӧсъяссӧ, быдмӧгъяссӧ?
2) Мый колӧ вӧчны, медым найӧ эз бырны му вылысь?
3) Кыдзи тэ верман видзны чужанінлысь озырлунсӧ — коми парма?

1. Лыддьы текстсӧ да висьтав, тӧвйысь али лунвылӧ лэбысь лэбач йылысь висьтавсьӧ. Мыйла тэ тадзи чайтан?
Тӧдмав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм кывъясыслысь. Вӧдитчы кывчукӧрӧн.

Ті аддзывлінныд уркайлысь сёйӧмсӧ? Ме аддзывлі. Уркай — зэв аслыспӧлӧс лэбач. Пиянсӧ кӧдзыд тӧлын чужтӧ. А нырыс сылӧн тешкодь, шыран кодь. Лэчыд. Видзӧдім, да здук-мӧдӧн коз пу кольтӧ орӧдіс. Пу вожӧ мыджсис, кокъяснас кольсӧ кутӧ, а нырнас чашкӧдӧ да кывнас кыскалӧ кӧйдыссӧ.
Боксянь кӧ видзӧдан, он и пыр гӧгӧрво — ворсӧдчӧ лэбачыс али нуръясьӧ. Киллис кольсӧ да муӧ шыбитіс.
Усьӧм коль дорас воласны на уръяс да шыръяс, сизь на, гашкӧ, чӧсмасяс.

Г. Турьев серти

3. Гӧгӧрвоӧд текстыслысь сикассӧ — повествование, описание либӧ рассуждение. Мыйла тадзи чайтан?
4. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кыдзи нуръясьӧ уркай?
2) Кутшӧм тайӧ лэбачыс?
3) Кодъяс чӧсмасьӧны уркайӧн килльӧм кольнас? Кутшӧм серпасъяс позьӧ лӧсьӧдны текст дорӧ?
6. Гиж неыджыд юӧр план серти.
1) Кутшӧм лэбачьяс тӧвйӧны Коми муын?
2) Мый сёйӧны тӧвйысь лэбачьяс?
3) Кыдзи позьӧ отсавны лэбалысь ёртъяслы коллявны кӧдзыд тӧв?

1. Син пырыд нуӧд текстсӧ. Тӧдмав вежӧртассӧ тӧдчӧдӧм кывъясыслысь.
2. Корсь текстсьыс вӧрса пемӧс да лэбач нимъяс.
3. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав шӧр геройсӧ.

Со ӧти пусянь мӧдӧ котралӧ еджыд кӧч. Сійӧ корсьӧ нур. Сы бӧрся важӧн кыйӧдчӧ руч. Дзебсьӧма паськыд лапъяса коз улӧ да виччысьӧ кӧчлысь матысмӧм. Легӧдыштіс кӧч кузь пельяссӧ, котӧртіс веськыда ручлань. Ручыд кӧсйис уськӧдчыны.
Друг кыліс ув чегӧм шы. Ыджыд шыӧн кыпӧдчис дозмӧр. Руч дозмӧрлань уськӧдчис. Пӧткаыд лэбзис коз йылӧ. А кӧчыд быттьӧ эз и вӧвлы! Коньӧр руч нуръясьтӧг колис.

4. Лӧсьӧд текст дорӧ юалӧмъяс да вочавидз на вылӧ.
1) Коді корсьӧ нур?
2) Кытчӧ дзебсьӧма кӧч?
3) Кыдзи кыпӧдчис дозмӧр коз йылӧ?
4) Мыйла руч колис нуръясьтӧг?
5. Веж кывтэчассӧ ӧти кывйӧн.
«быттьӧ эз и вӧвлы» — тайӧ:  пышйис.
6. Гиж геройяслысь действиеяссӧ серпасалысь ӧнія када кадакывъяс. Кутшӧм герой йылысь энӧ висьталӧй? Мыйла?
7. Бӧрйы текстыслы ним да подулав ассьыд бӧрйӧмтӧ.
Коньӧр кӧч. Руч кыйсьӧ. Ыджыд дозмӧр.

1. Текстлӧн быд абзацысь гиж ӧти-кык тӧдса кыв. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.
2. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь тайӧ текстыс?
3. Лыддьы текстсӧ. Гиж гӧгӧрвотӧм кывъяссӧ, гӧгӧрвоӧд кывкуд серти.
4. Быд абзацлы сет ним.

Шоныд зэр бӧрын мыччысис яръюгыд шонді.
Неыджыд мыр вылӧ пуксис ичӧтик-ичӧтик лэбач, пемыдвиж юра королёк. Сісьмӧм мыр пытшкысь сійӧ тэрыба кутіс кокавны гагъясӧс.
Миян вӧръясын олысь лэбачьяс пиысь королёк медся ичӧт, некымын грамм сьӧкта и эм. Кӧть и ичӧт, а сёйнысӧ ён. Во чӧжӧн вӧръясысь сійӧ бырӧдӧ миллионысь унджык гагйӧс да пучӧйӧс, видзӧ пуяссӧ сісьмӧмысь.
Королёк вӧчӧ позсӧ пожӧм да коз пуяс вылӧ. Ассьыс резина мач кодь гӧгрӧс позсӧ сійӧ ӧшӧдас пу лапъяс костӧ — мунан орччӧн, а он аддзы. Колькъясыс анькытш тусь кодь посниӧсь.
Тайӧ ичӧтик лэбачсӧ аддзыны сьӧкыд. Сійӧ олӧ ёнджыка ылі вӧръясын. Ӧтлаавны кӧ коми пармаса медся ыджыд пӧткакӧд — чукчикӧд, королёк кажитчас «лилипутӧн». Пӧрысь чукчи сьӧкыдджык королёкысь матӧ сюрс пӧв.

И. Коданёв серти

5. Текст вылӧ мыджсьӧмӧн сувтӧд кывтэчасъяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн.
Кутіс кокавны гагъясӧс; сьӧкыд аддзыны; во чӧжӧн бырӧдӧны; пу лапъяс костӧ.
6. Сетӧм кывтэчасъяс отсӧгӧн лӧсьӧд юалӧмъяс.
7. Бӧрйы текстлы лӧсялана юалӧм. Вочавидз юалӧм вылас.
а) Кор королёк вӧчӧ позсӧ?
б) Кутшӧм гагъясӧс кокалӧ ичӧтик лэбач?
в) Кӧні мыччысис яръюгыд шонді?
г) Мыйла он аддзы королёклысь позсӧ?
8. Гиж кывтэчасъяс; кывберд + сложнӧй эмакыв; эмакыв + превосходнӧй степеня кывберд; эмакыв + сравнительнӧй степеня кывберд.
9. Висьтав королёк йылысь гижӧм кывтэчасъяс вылӧ мыджсьӧмӧн.
10 Корсь текстсьыс орччӧдан оборотъяс, лыдакывъяс. Мый могысь найӧс сетӧма авторыс?

1. Лыддьы текстысь медводдза да бӧръя абзацъяссӧ. Мый йылысь, тэ ногӧн, висьтавсьӧ текстын?
2. Аддзы текстысь сложнӧй кадакывъяс, пукты кывпод формаӧ, тӧдмав вежӧртассӧ.
3. Лыддьы текстсӧ юкӧнъясӧн. Быд юкӧнлы сет ним. Гӧгӧрвоӧд.

Гажа тувсов лун! Кымӧртӧм кельыдлӧз енэжын дзирдалӧ яръюгыд шонді. Лунвывсянь пӧльтӧ небыдик тӧв. Кокньыда лолавсьӧ сӧстӧм сынӧднас. Гӧгӧр дзользьӧны лэбачьяс, кодъяс радлӧны-нимкодясьӧны ас чужан мулы.
А со ичӧтик сырчик! Важӧн коми йӧз шулӧмаӧсь, мый сійӧ аслас ичӧтик нырнас чегӧ ю вылысь йисӧ. Регыд йиыс потласяс-жугласяс да кылалас саридзлань. Юлань бузгӧны-визувтӧны гора варов шоръяс.
А кутшӧм мича берег дорын быдмысь бербаыс! Сійӧ миян войвывса мимоза. Регыд заводитас быдмыны видзьяс вылын турун. Ловзяс сиктъяс да каръяс гӧгӧрын вӧр-ва.
Тулыс! Видза олан, шань да мелі тулыс! Видза олан, гажа кад!

И. Коданёв серти

4. Аддзы текстсьыс кывтэчасъяс: кывберд + косвеннӧй вежлӧга эмакыв и, или относительнӧй кывберд + эмакыв. Вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.
5. Корсь текстысь мӧд колян кад формаа кадакывъяс. Мыйла кадакывсӧ сетӧма татшӧм формаын?
6. Гиж текстсӧ ӧнія кадын сулалысь кадакывъяссӧ I колян кадаӧн вежӧмӧн.
7. Мыйла радлісны лэбачьяс? Бӧрйы колана вочакыв.
а) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый заводитіс быдмыны видзьяс вылын турун.
б) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый зэв мича берег дорын быдмысь берба.
в) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый регыд потласяс-жугласяс юяс вылысь йиыс.
г) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый чужан муӧ локтіс тулыс.
д) Лэбачьяс радлісны, сы вӧсна мый лунвывсянь пӧльтіс небыдик тӧв.

8. Лӧсьӧд 1-2 юалӧм сӧмын сійӧ сёрникузяяс дорӧ, кӧні кадакывйыс сетӧма локтан када формаын.
9. Сет текстыслы ним.

1. Лыддьы текстсӧ чутъяс местаӧ колана кывъяс содталӧмӧн. Висьтав, кутшӧм еджыд бобувъяс йылысь гижӧ авторыс. Мыйла тэ тадзи чайтан?

Кор Надя водіс узьны, ывлаыс вӧлі букыш. А кор чеччис асывнас, ӧшиньӧд аддзис лэбалысь бобувъясӧс: зэв уна и ставыс еджыдӧсь. Тайӧ бобувъясыс став мусӧ шебралӧмаӧсь небыд эшкынӧн.
«Мамӧ, лым усьӧ!» — горӧдіс Надя да кутіс йӧктыны ӧшинь водзын.
Бобувъяс лэбисны и лэбисны мулань. Надя пасьтасис да петіс ывлаӧ. Нюжӧдіс кисӧ. Ичӧтик ки пыдӧс вылас пыр жӧ усисны лым чир. Надя эз на удит прамӧя видзӧдлыны, а лым чирйыд исковтіс чуньяс костӧд.
Колисны лунъяс. Ӧтчыд ыджыд вӧр сайысь ... бушков. Котӧртігмоз сійӧ тэчис джуджыд лым толаяс. Надя кӧсйис кутавны лэбалысь лым чиръяссӧ, но нинӧм эз артмы: найӧ емъяс моз сутшкалісны нывкалысь чужӧмбансӧ, а киас эз сюрны. (Л. Палкин серти)

1) Кутшӧм серпас аддзис Надя асывнас ӧшиньӧдыс?
2) Мыйла нывка кутіс йӧктыны ӧшинь дорас?
3) Мыйла лым чирйыс исковтіс Надялӧн чуньяс костӧдыс?
4) Кыдзи вежсис поводдя бушков воӧм бӧрын?
3. Уджав ёртыдкӧд. Аддзӧй текст мичмӧдысь кывъяс: мичкывъяс, орччӧдӧмъяс, йӧзкодялӧмъяс. Гӧгӧрвоӧдӧй налысь вежӧртассӧ.

1. Лыддьы текстыслысь нимсӧ. Вуджӧд роч кыв вылӧ. Став кывсӧ-ӧ вуджӧдін? Мыйла?
2. Тӧдан-ӧ тэ, кӧні национальнӧй парк «Югыд ва»? Петкӧдлы мусерпас вылын.
3. Аддзы текстысь лыдакывъяс да гиж найӧс кывъясӧн.
4. Бӧрйы колана вариант:
5. Прӧверит асьтӧ кывчукӧр серти.
6. Мичаа лыддьы текстсӧ, лӧсьӧд план.

«Югыд ва» национальнӧй парк йылысь

1994 вося апрель 14 лунӧ вӧлі котыртӧма «Югыд ва» национальнӧй парк. Сійӧ — Россияын медся ыджыд парк. Меститчӧма Печора, Вуктыл да Инта районъясын. Паркас абу ни ӧти сикт-грезд.
Парклӧн угоддьӧас уна ю. Найӧ зэв аслыспӧлӧсӧсь. Зэригӧн ваыс, овлӧ, ӧти лунӧн туӧ. И ямӧ ӧдйӧ жӧ. Медся гырысьяс лыдын — Косью, Тшугӧр, Ыджыд Сыня.
Паркса пармаыс зэв озыр. Сэні олӧ 120 сайӧ поздысьысь лэбач. Тані уна дозмӧр, сьӧла, байдӧг. Весиг эм сьӧд аист, ичӧт юсь да соловей-красношейка. «Гӧрд книгаӧ» пырысьяс лыдын гӧрд зобъя казарка, скопа, кречет, сапсан, орлан-белохвост, беркут.
Уна и зверыс. Ош, кӧин, йӧра, кӧр, сан, руч, вӧркань... Дона куа зверъяс лыдысь паныдасьлӧны сьӧдбӧж, ур, тулан, низь да кидус — низьлӧн да туланлӧн пиыс. Европа юкӧнын сӧмын тані олӧ-вылӧ войвывса пищуха, Миддендрофлӧн полёвка...
«Югыд ва» нималӧ, дерт, и чериӧн. Ставыс 21 рӧд. Сэтчӧс ю-тыын вель уна дона чериыс: ком, кебӧс, пелядь, кумжа, чир, таймень да нималана чими.
Пасъям, «Югыд валӧн» визув юяс козьналӧны Печоралы сӧдз да сӧстӧм ва. Сійӧ збыльысь синва кодь югыд. И тайӧ зэв тӧдчана. Паркыслӧн нимыс — «Югыд ва» — рочӧн лоӧ «светлая вода».

«Йӧлӧга» газетысь

7. Думышт да гиж текст дорӧ 2-3 юалӧм.
Пример вылӧ: Кымын поздысьысь лэбач олӧ паркын?
8. Аддзы да гиж текстсьыс наречиеяс. Лӧсьӧд на отсӧгӧн 2-3 сёрникузя «Вӧр-ва» тема вылӧ.
9. Дасьты «Югыд ва» национальнӧй парк йылысь презентация.

1. Тӧдан-ӧ тэ, кыдзи гут-гаг отсалӧны мортлы да вӧр-валы?
2. Висьтав, кутшӧм пӧльза вайӧны йӧзлы енгаг да юрсигусь.
3. Лыддьы текстсӧ да висьтав кодзувкотъяслӧн коланлун йылысь.

Ваня пӧльыскӧд восьлаліс вӧр туйӧд. Пӧльыс индіс Ванялы лыскысь тэчӧм ыджыд чукӧр вылӧ.
— Тайӧ кодзувкоткар, кодзувкотъяслӧн оланін, — шуис пӧльыс. — Ок и уджачӧсь жӧ кодзувкотъясыд! Видзӧд, кыдзи найӧ тэрмасьӧны весавны вӧрсӧ да бурдӧдны пуяссӧ. Найӧ бырӧдӧны вӧрсьыд уна гут-гагйӧс. Кӧні эм кодзувкот оланін, сэні вӧрыс сӧстӧм. Кодзувкотъясыд и морттӧ бурдӧдӧны.

Э. Полякова серти

4. Тӧдмав, кыдзи кодзувкотъяс отсӧгӧн позьӧ бурдӧдчыны.
5. Содты лӧсялана юалӧм да вочавидз.
1) Кыдзи шусьӧ кодзувкотъяслӧн оланіныс?
2) Кутшӧмӧсь кодзувкотъясыд?
3) Позьӧ-ӧ бырӧдӧны вӧрысь кодзувкотъяс?
4) Кутшӧм вӧрыд век сӧстӧм?

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Тэ радейтан гожӧм?
2) Кутшӧм поводдя овлӧ гожӧмын?
2. Сетӧм кывъяс отсӧгӧн лӧсьӧд сёрникузяяс.

1) Мисьтӧм кымӧр шондісӧ ӧдйӧ сайӧдіс. 2) Друг яръюгыда чардыштіс. 3) Сэсся и йиркнитіс! 4) Кок улын муыс весиг сыркмунліс. 5) Бара чардыштіс да гымыштіс гораджыка. 6) Кыпӧдчис ыджыд бушков. 7) Коз да пожӧм пуяслӧн кузь туганъясыс ымӧстісны. 8) Льӧм да  бадь нетшкысьӧны лёкысь. 9) Веж кыдзьяс кодлыкӧ шаргӧны-норасьӧны коръяснас.

3. Сёрникузяяссьыс артмӧд текст. Сет ним.
4. Текстсьыс корсь да гиж пу нимъяс. Юклы найӧс кык чукӧрӧ — лыска пуяс да коръя пуяс. Содты 2-3 пу ним быд чукӧрӧ.
5. Гиж текстсьыс сетӧм юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь кывъяс.
3) Мый вӧчӧны? 4) Мый вӧчис?
Вӧч кывкӧртӧд: Кутшӧм кывсикасъяс вочавидзӧны тайӧ юалӧмъяс вылас?
6. Аддзы йӧзкодялӧмъяс. Гиж медся мичаяссӧ.

1. Лыддьы текстысь медводдза сёрникузясӧ. Кыдзи тэ чайтан, мый йылысь текстыс?
2. Кымын герой текстас? Кодъяс костын мунӧ сёрниыс?

3. Лыддьы ас кежад да аддзы текстсьыс кывтэчасъяс.
4. Вуджӧд роч кыв вылӧ.

ялаа эж 
кусӧдтӧм чигарка

5. Лыддьӧй текстсӧ рольяс серти.

Питирим шемӧса горӧдіс:
— Пожӧм дачаыд сотчӧма!
И збыльысь, томиник, во кызь-комына, пожӧма ягторӧс кузяла и пасьтала чишнитӧма пӧжар. Биыс, буракӧ, абу и вывтісӧ жар вӧлӧма да ёнджыкасӧ сӧмын ялаа эжсӧ да пожӧм дінъяссӧ чишкалӧма, унджык пожӧмыс лыскаӧсь на сулалӧны. Но тайӧ нин абу веж небыд лыс, а косьмӧм-чорзьӧм гӧрд лыс, коді оз вермы ни шонді югӧр кыйны, ни зэр ва юны. А том пуясысь ньӧжйӧникӧн кусӧ медбӧръя лов шыыс...
— Вот тэныд и Пожӧм дача! — шутёвтіс Степан Фёдорович.
— Кодкӧ нӧ нарошнӧ али мый сотӧма?! — юаліс Райда.
А Питиримлы кажитчис, мый сійӧ сулалӧ шойна дорын, кытчӧ дзебӧмаӧсь сылы медся дона йӧзсӧ.
— Жар дырйиыд кос ягыдлы уна оз и ков, — жугыля шуис Питирим. — Кусӧдтӧм чигарка пом шыбитін, и — ыпнитіс... А тэныд мый — мед сотчӧ, абу тай аслад... Тэнад зептысь оз чин.

И. Торопов серти

1) Мый горӧдіс Питирим?
2) Мый лоис пожӧм ягторкӧд?
3) Мый вермис лоны помкаӧн (причинаӧн)?
4) Кыдзи гӧгӧрвоан Питиримлысь кывъяссӧ? Мый майшӧдлӧ сійӧс?
7. Гӧгӧрвоӧд тӧдчӧдӧм кывъяслысь формасӧ.
8. Помав сёрникузяяссӧ.
Вӧрын оз позь шыблавны ёг.
Вӧрын позьӧ вотчыны.

Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Мыйӧн озыр Коми му?
2) Кутшӧм пуяс быдмӧны Комиын?
3) Кутшӧм вӧрпа олӧ вӧрын?
4) Кутшӧм лэбачьяс поздысьӧмаӧсь Комиӧ?
5) Мыйӧн позьӧ чуймӧдны татчӧ волысьясӧс (гӧсьтъясӧс, туристъясӧс)?
2. Лыддьы да вуджӧд. Инды соссяна формаа кадакывъяс. Содты ассьыд сёрникузя.
1) Вӧр-ва — миян озырлун. Сійӧс оз позь дойдны!
2) Вӧр-ва — пемӧсъяслӧн оланін. Эн кедзовт найӧс!
3. Помав сёрникузяяссӧ.
1) Войвыв Излысь вӧр-ва памятникъяс видзӧм могысь котыртӧма “Югыд ва” национальнӧй парк.
2) Сійӧ меститчӧ Печора, Вуктыл да Инта районъясын.
3) Комиын нӧшта эмӧсь вӧр-ва видзан инъяс.
4. Кутшӧм вогӧгӧрся кад тэныд медся ёна воӧ сьӧлӧм вылад? Мыйла?
5. Мичаа лыддьы Александра Петровна Мишариналысь кывбурсӧ.

Коми муӧй менам дженьыд гожӧмъяса,
Но и сійӧ менам сӧстӧм пожӧмъяса.
Коми муӧй менам веж морозъяса,
Но и сійӧ менам мича козъяса.

Коми муӧй менам зэра аръяса,
Но и сійӧ менам байдӧг-таръяса.
Коми муӧй менам зыбуч нюръяса,
Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса.

Коми муӧй менам кӧдзыд вой тӧла,
Шуда да быд уджысь повтӧм войтыра.

6. Кутшӧмӧн петкӧдлӧма Александра Мишарина Коми мусӧ? Кывбур сертиыс лӧсьӧд таблица.

Мый кажитчӧ авторлы?
сӧстӧм пожӧмъяса

Мый майшӧдлӧ авторӧс?
дженьыд гожӧмъяса

7. Вӧч кывкӧртӧд. Радейтӧ-ӧ А. Мишарина Коми мусӧ? Радейтан-ӧ тэ? Мыйла?
8. Содты: Коми муӧй менам зыбуч нюръяса.
Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса.
9. Вуджӧд шусьӧгъяссӧ роч кыв вылӧ.
1) Ас вӧр-ваад быд пу нюмъёвтӧ.
2) Чужан муыд и ки тырын муса.
3) Быд пӧтка локтӧ аслас позйӧ.
4) Ас гортад ачыд ыджыд да паськыд.
5) Бур ним-славатӧ куж видзнытӧ.

6. МОРТӦС УДЖ СЕРТИ ТӦДМАЛӦНЫ

1. Содтӧй диалогсӧ да лыддьӧй ёртыдкӧд.

— Видза оланныд!
— Висьтыштӧй ас йывсьыныд. Кӧні чужинныд? Кутшӧм котырын быдминныд?
— Чужи ме Канава грездын.
— Кодӧн ӧні уджаланныд?
— Уджала лавкаын вузасьысьӧн.
— Кӧні ті велӧдчинныд школа помалӧм бӧрын?
— Ме помалі Сыктывкарса кооперативнӧй техникум.
— Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, мед уджавны тані?
— Колӧ лоны вежавидзысьӧн, шаньӧн.
— Аттьӧ тіянлы. Быд бурсӧ.
— Аддзысьлытӧдз.

2. Вочавидз, кодъяс костын вермас мунны татшӧм сёрниыс. Позьӧ-ӧ шуны, мый тайӧ интервью? Кутшӧм профессияын колӧ кужны босьтны интервью?
3. Лыддьы текстсӧ.

Алёна Терентьева уджалӧ журналистӧн «Юрган» телеканалын. 2005-ӧд воын сійӧ помаліс Сыктывкарса канму университет. Алёна велӧдчис филология факультетын. Тані сійӧ босьтіс зумыд тӧдӧмлунъяс. Алёна сьӧлӧмсянь велӧдіс чужан кыв да литература, радейтіс велӧдны и финн кыв. Сюсь да вежӧра нылӧс университет помалӧм бӧрын босьтісны уджавны телевидениеӧ. Алёна — тӧлка, авъя, вежавидзысь журналист. Том журналистлы тшӧкыда лоӧ петавлыны туйӧ, медым аддзысьлыны выль йӧзкӧд, тӧдмавны, кыдзи уджалӧны совхозын либӧ леспромхозын, шахтаын да кӧрт туй вылын. И став аддзылӧмтор йывсьыс колӧ висьтавны телевизор видзӧдысьяслы.

4. Лӧсьӧд юалӧмъяс текст заводитчӧм сертиыс.
1) Кӧні уджалӧ Алёна Терентьева?
2) Кӧні велӧдчис Алёна Терентьева?
3) Кыдзи велӧдіс чужан кыв да литература?
4) Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, медым босьтісны уджавны телевидениеӧ?
5. Кутшӧм уджыс журналистлӧн? Аддзы вочакывсӧ текстсьыс.
6. Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм мортӧн колӧ лоны журналистлы? Помав сёрникузясӧ.
Журналистлы быть колӧ лоны вежавидзысьӧн, сибыдӧн.
7. Кӧні колӧ велӧдчыны, медым лоны журналистӧн?
8. Тӧдмав, кутшӧм нӧшта журналистъяс уджалӧны «Юрган» телеканалын. Кутшӧм передачаяс найӧ нуӧдӧны?

1. Мӧвпышт да висьтав, кодлӧн тайӧ нимъясыс: «Асъя кыа», «Пелысь мольяс», «Зильган турун», «Зарни ань». Мый тэ тӧдан на йылысь?
2. Аддзы текстысь, мый сэтшӧмыс зильган турун.
3. Миян республикаысь кутшӧм нималана йӧзӧс тэ тӧдан? Кӧні найӧ чужисны, уджалӧны, олӧны? (Кутшӧм сикт-районын?)
4. Кодӧс петкӧдлӧма фотография вылын? Мый тэ тӧдан тайӧ мича коми ань йывсьыс?
5. Лыддьы текстсӧ да висьтав Коми Республикаса нималана артисткалӧн олӧм йылысь.

Лидия Логинова чужис Кӧрткерӧс районса Висер сиктын. Ичӧтсяньыс сылӧн вӧлі гуся мӧвп — лоны трактористкаӧн. Но тайӧ кӧсйӧмыс эз збыльмы. Лидия Логинова лоис Коми Республикаса народнӧй артисткаӧн. Сьывны заводитӧма ичӧтсяньыс. Медводдзаысь сцена вылӧ петӧмсӧ казьтывлӧ татшӧм ногӧн:
«Кӧкъямыс арӧсӧн сьылі «Гайдар шагает впереди». Куимысь корлісны сцена вылӧ петавны.
Нёльӧдысьсӧ сэсся бӧрддзи да эг нин пет. Сэки и мӧвпышті лоны артисткаӧн. Но ме вӧлі зэв полысь мортӧн, сы вӧсна эг весиг лысьт думыштны, мый менам кӧсйӧмӧй коркӧ збыльмас».
1982 восянь Лидия Петровна Логинова сьылӧ «Эжваса дзоридзьяс» хорын, а 1992 восянь Коми Республикаса фольклор театрын. 2000 воын чужис «Зильган турун» ансамбль. «Мыйла татшӧм нимыс?» — юалім ми Лидия Петровналысь. Со мый сійӧ шуис: «Зильган турун — тайӧ турун ним. Сійӧ (туруныс) дзик морт кодь: кор петӧ — дзик вильыш кага кодь — оз лэдз босьтны киӧ; быдмыштас да кӧйдысасяс — челядя нывбаба кодь лоӧ, койӧ кӧйдыссӧ ас гӧгӧрыс; а ар помланьыс дзикӧдз руддзӧ — пӧрысь морт кодь лоӧ. А ансамбльным миян — тшӧтш ӧд олӧм жӧ...».

Велӧдчысьлӧн туялана уджысь

Бӧрйы юалан нимвежтас да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кӧні чужис Лидия Логинова?
2) Кодӧн? кӧсйис сійӧ лоны ичӧтнас?
3) Кымын? арӧсын медводдзаысь петіс сцена вылӧ?
4) Кыдзи? шусьӧ Лидия Логиновалӧн ансамбльыс?
7. Аддзы тырмытӧмтор. (Кутшӧм сёрникузя оз лӧсяв? Веж сійӧс.)
1) Лидия Логинова — Коми Республикаса народнӧй артистка.
2) Чужис Богородскын.
3) Дыр кад чӧж уджаліс шылада-драмаа театрын.
4) Кӧсйис лоны трактористкаӧн.
5) Котыртіс ассьыс ансамбль.
6) Ансамбльыс шусьӧ «Зарни ань».
8. Тӧдмав, кутшӧм сьыланкывъяс сьыліс Л. Логинова. Кывзы найӧс. Кутшӧм гӧлӧсыс Лидия Логиновалӧн?
9. Гиж Лидия Петровна Логиновалысь 5-6 сьыланкыв ним, вуджӧд найӧс роч кыв вылӧ.

10. Кыдзи тэ чайтан, артист — тайӧ профессия? Кӧні велӧдӧны артистӧ?

1. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Учёнӧй — тайӧ профессия?
2) Кӧні позьӧ велӧдчыны учёнӧйӧ?
3) Тэ кӧсъян лоны учёнӧйӧн?
4) Кутшӧм коми учёнӧйясӧс тэ тӧдан? Кутшӧм удж найӧ вӧчӧны?
2. Корсь сетӧм текстысь рочысь пырӧм кывъяс. Позьӧ-ӧ шуны найӧс профессионализмъясӧн? Кыдзи тэ чайтан, кутшӧм профессия йылысь текстыс?
3. Аддзы текстысь ловзьӧдны, озырмӧдны кывъяскӧд ӧткодь кыввужъя кывъяс. Кутшӧм кывсикасъясӧн найӧ лоӧны?
4. Лыддьы текстсӧ.

Евгений Тиманов — водзмӧстчысь учёнӧй, коді «висьӧ» войвыв вӧр-ва ловзьӧдан да озырмӧдан мӧвпъясӧн. Сійӧ — видз-му наукаса кандидат, институтын кафедраӧн веськӧдлысь. Тайӧ учёнӧйыс оз радейт пукавны кабинетын, сылӧн корсьысьӧмъяс йитчӧмаӧсь ӧнія олӧмкӧд. Тиманов радпырысь волывлӧ вӧрӧ, медым казявны став нелючкияссӧ аслас синмӧн да бырӧдны найӧс. Со сійӧ аддзӧ сус пулысь мича петасъяссӧ да сьӧлӧмсяньыс нимкодясьӧ наӧн: ӧд тайӧ абу сӧмын мичлун, но и озырлун. Лесничество — тайӧ быдса лаборатория! — эскӧ сійӧ.

В. Лекановлӧн «Удоратинъяс» серти

5. Вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Коді сійӧ Евгений Тимановыс?
2) Кутшӧм сійӧ морт?
3) Мыйла сус пулӧн петасъяс — озырлун?
6. Кыдзи тэ чайтан, кӧні велӧдчис Евгений Тиманов школа помалӧм бӧрын? Мӧвпышт да вочавидз.

1. Кутшӧм профессияяс Комиын вӧліны медводдзаяс лыдын? Мыйла? Мӧвпышт да вочавидз.
2. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан татшӧм кывъяс: «Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын...» (В. Савин); «Коми му кузя ме муна, гӧгӧр сулалӧ сьӧд вӧр, вӧрыс вывті-вывті уна, сыысь унаыс оз тӧр...» (М. Лебедев).
Мыйкӧд зэв топыда йитчӧма коми мортлӧн олӧмыс? Мыйла?
3. Вуджӧд роч кыв вылӧ: «Вӧр-ваыс авъя морт кодь»; «Вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдз и шань мортӧс».
4. Вӧч кывкӧртӧд. Позьӧ-ӧ шуны, мый морт да вӧр-ва коми мортлы век сулалісны ӧти тшупӧдын? Кутшӧм профессияяс йитчӧмаӧсь вӧр-вакӧд?
5. Лыддьы текстсӧ.

Том лесничӧй Геннадий Удоратинлы вӧр-ваыс кажитчӧ авъя морт кодь жӧ мусаӧн да коланаӧн. Геннадий став сьӧлӧмсяньыс эскӧ: вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдзи и шань мортӧс. Сійӧ велӧдчӧ лесотехническӧй академияын, медым вӧр-ва йылысь тӧдӧмлунъясыс джудждаммисны наука боксянь, да бурӧн-сямӧн нин мӧдіс водзӧ вылӧ содтыны-паськӧдны чужан мулысь озырлунсӧ. Аслас киӧн да вежӧрӧн том лесничӧй вӧчӧ сус пу рӧдмӧдан ыджыд удж, мый водзджынсӧ эз вермы вӧчны быдса институт. Евгений Тиманов весиг шуӧ, мый «институтлӧн питомникыс на дінын нинӧм оз сулав. Китыра вӧр ді...»

В. Лекановлӧн «Удоратинъяс» серти

6. Гиж текст дорӧ юалӧмъяс да вочавидз.
1) Кӧні велӧдчӧ Геннадий Удоратин?
2) Кутшӧм тӧдӧмлунъяс том лесничӧй босьтіс лесотехническӧй академияын?
3) Кутшӧм ыджыд удж сійӧ вӧчӧ?
7. Корсь текстсьыс сетӧм кывъяслы синонимъяс:
8. Кыдзи Евгений Тиманов донъялӧ том лесничӧйлысь уджсӧ?
9. Кыдзи тэ гӧгӧрвоан Геннадий Удоратинлысь кывъяссӧ: «...вӧр-ваӧс оз позь дойдавны, кыдзи и шань мортӧс»?
10. Вочавидз.
1) Позьӧ-ӧ велӧдчыны лесничӧйӧ Сыктывкарын? Кӧні?
2) Кутшӧм мортӧн колӧ лоны, медым лоны лесничӧйӧн?

1. Кутшӧм газет-журналъяс петӧны миян республикаын? Кӧні лэдзӧны найӧс? Тӧдан-ӧ тэ, кутшӧм газет Комиын медся важ? Мӧвпышт да вочавидз.
2. Тӧдмав да вочавидз, кутшӧм газет (журнал) судзӧдӧны тіян котырын. Кутшӧм юкӧнъяс (рубрикаяс) эмӧсь тайӧ газетас (журналас)?
3. Лыддьы текстсӧ да тӧдмав коми печатьлысь олан туйсӧ.

Коми печатьлӧн олан туйыс пансис 1917 воын, «Зырянская жизнь» газет петтӧдз на. Сыӧдз йӧзӧдісны роч кыв вылын «Известия», «Яренская газета», «Известия Яренского уездного Совета крестьянских депутатов», «Коммунист», «Красный пахарь» газетъяс.
«Зырянская жизньлӧн» медводдза номерыс петіс 1918 вося июнь 10 лунӧ. 1921 вося январсянь газетлы сетісны «Удж» ним. Коми автономнӧй обласьт котыртӧм бӧрын ковмис областнӧй газет да 1921 вося июль 15 лунӧ лыддьысьысьяслы медводдзаысь воис «Югыд туй». Редактораліс Виктор Алексеевич Савин. А газетлӧн «Югыд туй» нимыс выль олӧм тэчысь-лӧсьӧдысь коми войтырлы вӧлі зэв ышӧдана да матыса.
1991 вося январь 1 лунсянь «Югыд туй» вежӧ ассьыс нимсӧ, лыддьысьысьяслы воӧ «Коми му» газет. 2004 вося февраль тӧлысьын республикаса правительстволӧн индӧд серти котыртчис «Коми му» газет редакция» Коми Республикаса государственнӧй учреждение, коді ӧтувтіс «Коми му» да «Йӧлӧга» газетъяс, «Би кинь» да «Чушканзі» журналъяс.

«Коми му» газетлӧн сайтысь

4. Бӧрйы текстыслы лӧсялана ним.
1) «Коми му» тӧрыт да талун.
3) Коми печатьлӧн олан туй.
5. Текст сертиыс лӧсьӧд таблица.

Коми печатьлӧн олан туй
 
6. Лыддьы (видзӧдлы) «Коми му» газет да вочавидз юалӧмъяс вылӧ.
1) Кутшӧм восянь петӧ «Коми му» газет?
2) Коді шӧр редакторыс?
3) Кутшӧм газетыслӧн тиражыс?
4) Кутшӧм гижӧдъяс (статьяяс) эмӧсь газетын? (Гиж да вуджӧд нимъяссӧ роч кыв вылӧ.)
5) Вуджӧд коми кыв вылӧ.
7. Тӧдмав, кутшӧм профессияа йӧз уджалӧны «Коми му» газетын.

1. Сыктывкарса ӧти велӧдчанінын ми вӧзйим челядьлы татшӧм удж — гижны асшӧр гижӧд «Кодӧн тэ кӧсъян лоны, да ковмас-ӧ бӧрйӧм профессияад коми кыв тӧдӧм?» тема вылӧ. Лыддьы асшӧр гижӧдъяслысь юкӧнъяссӧ да тӧдмав челядьлысь мӧвпъяссӧ.

а) Миян республикаын кык каналан кыв: коми да роч. Ме чужи роч семьяын, но менам пӧч олӧ сиктын да сёрнитӧ комиӧн. Ме чайта, мый коми кыв отсалас меным олӧмын. Ме кӧсъя лоны бурдӧдысьӧн. Локтас ме дорӧ пӧрысь пӧч, заводитас сёрнитны комиӧн, висьтавны аслас висьӧм йылысь, и ме сійӧс гӧгӧрвоа. Нимкодь!

Саша Морозова

б) Менам бать — Госсоветын депутат. Сійӧ абу велӧдлӧма коми кывсӧ, но уджалігас нин ветлӧдлӧма курсъяс вылӧ. Йӧзкӧд уджалігад быть пӧ колӧ гӧгӧрвоны тайӧ кывсӧ. Ме кӧсъя лоны юристӧн. Чайта, мый юристлы тшӧтш колӧ тӧдны коми кывсӧ. Да и олӧмын, гашкӧ, ковмас. Друг гӧтырӧй лоас коми сиктысь.

Павел Соколов

в) Ме кӧсъя лоны тренерӧн. Чайта, мый коми кыв меным оз ковмы менам уджын. Рочсӧ ӧд ставӧн гӧгӧрвоӧны. Кӧть олӧмын вермас и ковмыны. Ӧні коми кывсӧ быдлаысь кылан — телевизорысь, радиоысь, весиг автобусӧн мунігӧн. Нимкодь, кор кылан сёрнисӧ да гӧгӧрвоан ӧткымын кыв, а сы серти и мыйджык йылысь сёрнитӧны. Оз-ӧ тэ йылысь?

Олег Костромин

г) Менам ыджыдджык чойӧй уджалӧ журналистӧн. Сылы колӧ тшӧкыда ветлыны ылі сиктъясӧ: то Изьваӧ мӧдӧдасны гижны репортаж, то Керчомъяӧ. Чойлы быть ковмис велӧдны коми кывтӧ, и менӧ тшӧтш ышӧдӧ: «Чужан кывтӧ пыдди пукты, бура велӧд, ковмас олӧмад да и бӧрйӧм уджад». Сідзи и эм. Ме кӧсъя лоны психологӧн, а чужан кыв вылад мортыдкӧд сёрнитан да бурджыка гӧгӧрвоан, бур кывйӧн отсӧг сетны верман.

Настя Морозова

2. Вӧч кывкӧртӧдъяс.
3. Дасьты проект «Коми кыв менам олӧмын» тема серти.

1. Ме кӧсъя лоны ... (Кодӧн, кӧні босьтан профессиясӧ?)
2. Коми кыв менам профессияын ... (Ковмас-ӧ, кӧні?)
3. Коми кыв менам олӧмын.

1. Кытчӧ мунны велӧдчыны?

1. Паша таво помаліс 9 класс.

2. Медым босьтны бур профессия, колӧ бура велӧдчыны.

бура велӧдчыны 
мичаа сёрнитны 
уна лыддьысьны 
унатор тӧдны 

Сыктывкарса канму университет — тайӧ вылыс тшупӧда велӧдчанін.

ыджыд школа 
вылыс тшупӧда велӧдчанін 
улыс тшупӧда велӧдчанін 
шӧр тшупӧда велӧдчанін 

4. Медым лоны журналистӧн, колӧ бура тӧдны кыв да литература, кужны бура сёрнитны.

Мед лоны бурдӧдысьӧн 
Мед босьтны бур профессия 
Мед лоны гижысьӧн 
Медым лоны журналистӧн 

5. Велӧдчанінын ме тӧдмалі уна выльтор.
6. Маша велӧдчӧ Коми Республикаса видз-му вӧдитан техникумын. Сійӧ лоас агрономӧн.

Бурдӧдысьӧн 
сьӧм лыддьысьӧн 
пемӧсъясӧс бурдӧдысьӧн 
агрономӧн 

7. Виталик радейтӧ физика урок. Кутшӧм профессия сылы лӧсялас?
8. Кутшӧм кыв лишнӧй?
9. Кутшӧм профессияын колӧ бура кужны артасьны?
10. Валя уджалӧ веськӧдлысьӧн Коми культура шӧринын. Сійӧ помаліс Сыктывкарса управление да каналан служба академия.

Ярославскӧй медакадемия 
Ухтаса мусир да биару институт 
Сыктывкарса управление да каналан служба академия 
Санкт-Петербургса вӧр институт 

2. Медматысса йӧз

1. Пӧль-пӧч — тайӧ менам батьлӧн бать-мамыс.

мамлӧн бать-мамыс 
батьлӧн бать-мамыс 
бур тӧдсаяс 
медбур ёртъяс 

2. Кутшӧм бать-мам, сэтшӧм и ныв-пи. Тайӧ — шусьӧг.
3. Котырын колӧ овны ӧтсӧглас.
4. «Родословная» кыв комиӧн — ордпу.
5. Бать-мамыдлысь колӧ кывзысьны.
6. Бать-мамтӧ колӧ пыдди пуктыны.

Олӧмыд абу мойд.
Олӧмыд ӧд ас саяд.
Олӧмтӧ олӧм — абу потшӧс вуджӧм.
Олӧмын уна вож да чукыль паныдасьлӧ.

8. Пӧрысь йӧзыс шулывлӧны: «Вӧчтӧм уджнад эн ошйысь, медводз уджтӧ вӧч да вӧлисти ошйысь».
9. Инды котыр йылысь шусьӧг.

а) Сетін кӧ кыв, мӧд ног эн сьыв.
б) Сёйигӧн ён, а уджалігӧн висьӧ.
в) Мыйкӧ вӧчтӧдз медводз юась да кывзы бур йӧзлысь.
г) Ӧтвылысь олігӧн шыд-рокыд сукджык.

10. Код йылысь текстыс?
«Кутшӧм кыв медводз горӧдан, кор лоас тэкӧд кутшӧмкӧ неминуча? «Мам».
Мам гӧлӧс шыыс, видзӧдласыс, кинас инмӧдчылӧмыс нэм чӧжыд оз вун.
Ичӧтдырйиыд тэ он на куж сёрнитны, а мамыд гӧгӧрвоис нин, мый тэныд колӧ. Кор эн на куж ветлӧдлыны, сійӧ новлӧдліс тэнӧ моздорас. Сэсся велӧдіс тэнӧ сёрнитны, котравны...

Ю. Яковлев серти

бать йылысь 
чой йылысь 
мам йылысь 
пӧч йылысь 

3. Дзоньвидзалуныд ас саяд.

1. Дзоньвидзалуныд ас саяд. Тайӧ — шусьӧг.
2. Кутшӧм турунысь комияс пуӧны тшай?
3. Кутшӧм вотӧсысь варенньӧ отсалас горш висьӧмысь?
4. Тулысын комияс радейтлісны юны зарава.
5. Кутшӧм нянь сетас дзоньвидзалун?

сю нянь 
сола нянь 
еджыд нянь 
небыд нянь 

6. Кутшӧм град выв пуктасьны медся уна С витамин?
7. Вывті выйӧн эн сёй, синмыд бердас. Тайӧ — шусьӧг.
8. Медым лоны дзоньвидзаӧн, колӧ вӧчны зарядка.

уна узьны 
уна сёйны 
вӧчны зарядка 
уна уджавны 

9. Ваня висьмис. Сылӧн висьӧ кынӧмыс, кайис ыджыд температура. Кыдзи отсавны Ванялы?

колӧ корны бурдӧдысьӧс 
колӧ сетны льӧмъя ва 
колӧ петны гуляйтыштны 
колӧ юны сук чай 

10. Маша оз кӧсйы кызны. Мый сылы оз позь вӧчны?

сёйны уна юмовтор 
вӧчны зарядка 
сёйны уна нянь 
сёйны яй 

4. Комияслӧн сямлун.

1. Комияс важысянь кужӧны вӧчны пими.
2. Быд невесталы быть колӧ вӧлі кужны вурсьыны.
3. Сюмӧдысь важӧн вӧчлісны дозмукъяс.
4. Стӧчмӧд, кӧні серпасъяс вылас.
5. Кутшӧм пуысь вӧчлісны изки?
6. Мый мичмӧдлісны орнаментӧн?
7. Кӧні ӧні вурӧны пими?

войвыв районъясын 
рытыввыв районъясын 
лунвыв районъясын 
асыввыв районъясын 

8. Мый сэтшӧмыс «квиллинг»?

сюмӧдысь вӧчасьӧм 
бисерысь вӧчасьӧм 
сёйысь вӧчасьӧм 
гартӧм кабалаысь вӧчасьӧм 

гынкӧм вӧчан стан 
вурсян машинка 
кысян стан 
видз-му вӧдитан стан 

10. Мый новлісны юр выланыс луздорса нывбабаяс?

5. Коми Республикалӧн озырлун.

Ухтаын да Усинскын перйӧны мусир.

2. Воркутаын да Интаын олӧны из шом перйысьяс.

мусир перйысьяс 
биару перйысьяс 
из шом перйысьяс 
алмаз перйысьяс 

3. Вуктыл — тайӧ биару перйысьяслӧн кар.

мусир перйысьяслӧн кар 
из шом перйысьяслӧн кар 
вӧр пӧрӧдысьяслӧн кар 
биару перйысьяслӧн кар 

4. Коми мулӧн медыджыд озырлуныс, кодӧс колӧ зэв ёна видзны бырӧмысь — вӧр.
5. Кутшӧм вӧр-ва видзанін лӧсьӧдӧма Печора да Илыч юяс костын?

национальнӧй парк «Югыд ва» 
Печоро-Илычскӧй заповедник 
Ильменскӧй заповедник 
Вишерскӧй заповедник 

6. Мый могысь лӧсьӧдӧны заповедникъяс?

мед видзны вӧрзьӧдлытӧм вӧръяс 
мед быдтыны да рӧдмӧдны уна сикас звер-пӧтка 
мед лӧсьӧдны Гӧрд небӧг 
мед дорйыны бырысь звер-пӧтка да быдмӧгъяс 

7. Коми Республикаса Гӧрд небӧгӧ пырысь кутшӧм пемӧс йылысь висьтавсьӧ текстас?
«Тайӧ дона пемыдмугӧм рӧма куа пемӧсыс олӧ вӧрса ёльяс да тыяс дорын. Зэв бура уялӧ ваын да ветлӧ пуяс вывті. Вӧр бырӧдӧм, тыяс да юяс няйтчӧдӧм да дона куа пемӧс кыйӧм вӧсна сылӧн лыдыс зэв ӧдйӧ чинӧ. Видзӧны Печоро-Илычскӧй заповедникын».

8. Коми Республикаса Гӧрд небӧгӧ пырысь кутшӧм лэбач йылысь висьтавсьӧ текстас?
«Тайӧ ичӧтик лэбачлӧн сьӧктаыс 80-150 грамм. Сійӧ рыжӧй да мугӧм-сера рӧма, кузьмӧс визьяса, юр шӧрас эм ӧтик югыд визь. Олӧ видзьяс вылын, Эжва да Сыктыв юяс дорын. Комиын паныдасьлӧ квадратнӧй километра вылӧ ӧти лэбач. Видзӧны Печоро-Илычскӧй заповедникын».

9. Комиын юяс да тыяс озырӧсь чериӧн. Кутшӧм чери шоча паныдасьлӧ татчӧс юясын?
10. Экологическӧй мытшӧдъяс вӧсна бырӧны му вылысь звер-пӧткаяс, быдмӧгъяс.

бурмӧ йӧзлӧн дзоньвидзалун 
чинӧ сынӧдын кислород 
бырӧны му вылысь звер-пӧткаяс, быдмӧгъяс 
мичаммӧ гӧгӧр олӧмыс 

6. Коми Республикаса газет-журнал.

1. Коми Республикаын петӧны газет-журналъяс роч да коми кывъяс вылын.

роч да суйӧрсайса 
роч да перым-коми 
роч да коми 
коми да удмурт 

2. Посни челядьлы петӧ коми журнал «Би кинь».
3. Кутшӧм коми газет-журнал йӧзӧдсьӧ республикаса том войтырлы?
4. Кутшӧм газет-журналын медводз йӧзӧдӧны Коми Республикаса гижысьяслысь выль гижӧдъяссӧ?
5. Коми Республикаын медся важ газет. Нимыс сылӧн унаысь вежсьыліс: «Зырянская жизнь», «Удж», «Вӧр лэдзысь». Медводдза номеръясыс петісны роч кыв вылын, а бӧрынджык йӧзӧдчисны коми кыв вылын. Могыс газетлӧн: петкӧдлыны коми йӧзлысь олӧмсӧ, сиктса тӧждъяс, сикт-карса выльторъяс да лоӧмторъяс, видз-му овмӧс сӧвмӧм, бур йӧзӧс нимӧдӧм — уна во чӧжӧн эз вежсьы. Тайӧ — «Коми му» газет.

6. Кутшӧм йӧзӧдчан-юӧртана котыръяслӧн тайӧ уджтас нимъясыс: «Талун», «Миян йӧз», «Чолӧм, дзолюк», «Мультфильмъяс коми кыв вылын»?

«Финно-угорский мир» тележурналлӧн 
«Юрган» телеканаллӧн 
«Коми гор» телерадиокомпаниялӧн 
«Парма гор» газетлӧн 

7. Кутшӧм йӧзӧдчан-юӧртана котыр йылысь висьтавсьӧ текстын?
Тайӧ телевизионнӧй котырыс Коми Республикаын медводдза. 2014-ӧд воын сылы тырис ветымын во. Тайӧ котырлӧн фондъясын видзӧны сюрсысь унджык передача да фильм миян республика йылысь. Медся нималана уджтасыс — «Ас му вылын».

8. Кутшӧм профессияа йӧз оз уджавны газет-журналын?
9. Кутшӧм профессияа йӧз уджалӧны телевидениеын?
10. Кутшӧм профессия йылысь висьтавсьӧ текстас?
Тайӧ профессияыс йитчӧма ставсикас йӧзӧдчан-юӧртана котыркӧд. Век тшӧкыдджыка ручка да блокнот пыдди найӧ вӧдитчӧны диктофонӧн да ноутбукӧн. Налӧн медшӧр могыс: чукӧртны, лӧсьӧдны, кужӧмӧн да гӧгӧрвоана гижны-висьтавны зэв тӧдчана юӧр.
уджтас нуӧдысь 
гижысь оператор 
журналист 
компанияӧн веськӧдлысь 

7. Финн-угор войтыр.

1. Коми гижан кыв Коми муӧ вайис Перымса Степан.
2. Финн-угор войтыр лыдӧ оз пырны белорусъяс.
3. «Калевала» тайӧ — карелъяслӧн йӧзкостса эпос.
4. Финн-угор республикаяс лыдӧ пырӧны Карелия, Удмуртия, Венгрия.
5. Кӧні уна нэм сайын олісны финн-угор кывъя войтыр?

Балтика саридз дорын 
Волга да Кама юяс костын 
Урал Из гӧраяс сайын 
Печора да Илыч юяс дорын 

6. Кутшӧм финн-угор кыв нималӧ суйӧрсайса муясын? Сійӧс велӧдӧны университетъясын. Тайӧ кыв вылын сёрнитӧны учёнӧйяс конгрессъяс дырйи.

манси кыв 
коми кыв 
венгр кыв 
удмурт кыв 

7. Кутшӧм финн-угор кывъяс медматынӧсь коми кывлы?

коми-перым да удмурт кывъяс 
финн да мордва кывъяс 
эст да мари кывъяс 
ханты да манси кывъяс 

8. Кутшӧм финн-угор кыв медъёна торъялӧ коми кывйысь?

карел кыв 
венгр кыв 
саам кыв 
удмурт кыв 

9 Кутшӧм кыв вылын сёрникузяыс?

финн кыв вылын 
венгр кыв вылын 
коми-перым кыв вылын 
удмурт кыв вылын 

10. Содты лӧсялана кыв.
Источник — «http://wiki.komikyv.ru/index.php?title=Ӧтувъяин4&oldid=451»