Ӧтик-мӧтик, кык-мык... (2001)

Ӧтик-мӧтик, кык-мык…: ичӧт челядьлы математикаысь тӧдӧмлунъяс сӧвмӧдӧм вылӧ кывбуръяс да кывпесанъяс, нӧдкывъяс да пудъясьӧмъяс, шусьӧгъяс да кывйӧзъяс, ворсӧдчанъяс да ворсӧмъяс, висьтъяс да мойдъяс, серамторъяс. Мӧскуа: Вита-Пресс, 2001. 256 лб.

ӦТИК-МӦТИК,
КЫК-МЫК...

Ичӧт челядьлы математикаысь тӧдӧмлунъяс сӧвмӧдӧм вылӧ кывбуръяс да кывпесанъяс, нӧдкывъяс да пудъясьӧмъяс, шусьӧгъяс да кывйӧзъяс, ворсӧдчанъяс да ворсӧмъяс, висьтъяс да мойдъяс, серамторъяс.

Вынсьӧдіс
Коми Республикаса йӧзӧс велӧдан да вылыс тӧдӧмлун министерство

Хрестоматия «Ӧтик-мӧтик, кык-мык...» лӧсьӧдіс Сыктывкарса 2-ӧд педколледж бердын школаӧдзса велӧдӧмын национальнӧй проблемаяс туялан лабораторияын уджалысь Ольга Ивановна Рочева

Видлалісны да донъяланкыв шуисны:
Тамара Ивановна Прокушева, филологияса кандидат
Зоя Васильевна Остапова, педагогикаса кандидат
Мария Александровна Игушева, Кӧрткерӧс районса Висер шӧр школаын велӧдысь
Мария Михайловна Габова, Кӧрткерӧс районса Висер детсадйын уджалысь

ЛӦСЬӦДЫССЯНЬ

Татшӧм хрестоматиясӧ коми кыв вылын лӧсьӧдӧма медводдзаысь. Татчӧ ӧтлаӧ чукӧртӧма кывбуръяс, кывпесанъяс, нӧдкывъяс, пудъясьӧмъяс, шусьӧгъяс да кывйӧзъяс, ворсӧдчанъяс да ворсӧмъяс, висьтъяс да мойдъяс, серамторъяс, кодъяс йитчӧмаӧсь кутшӧмкӧ лыдпаскӧд либӧ математическӧй вежӧртаскӧд.
Книгалӧн мог — кыпӧдны да сӧвмӧдны челядьлысь математика дінӧ нырччӧм, содтыны да паськӧдны математикаысь тӧдӧмлунъяс, озырмӧдны челядьлысь сёрни, сӧвмӧдны сюсьлун, паметь, пуктыны творчестволы подув.
Тайӧ уджас материалсӧ торйӧдалӧма сэтшӧм жӧ юкӧнъяс вылӧ, кыдзи и детсадъяслы уджтасын (программаын): «Лыд да тшӧт», «Ыджда», «Геометрия фигураяс», «Ин тӧдӧм», «Кад тӧдӧм». Мӧвпавсьӧ, мый тадзи воспитательлы лоӧ кокньыдджык корсьны колана текст да уджавны сы вылын.
Занятиеяс кежлӧ дасьтысигӧн воспитательлы колӧ бура мӧвпыштны, кутшӧм текстӧн кутас тӧдмӧдны челядьӧс да кыдзи. Колӧ водзвыв дасьтыны юалӧмъяс, мед найӧ вӧліны стӧчӧсь, да челядь кокниа сяммисны вочавидзны.
Хрестоматия «Ӧтик-мӧтик, кык-мык...» медсясӧ индӧма детсадйын коми челядькӧд уджалысь воспитательлы, сідзжӧ сійӧ вермас лоны коланаӧн и школаын ичӧт класса челядьӧс велӧдысьлы.

[О. Рочева]

ЛЫД ДА ТШӦТ

КЫВБУРЪЯС ДА КЫВПЕСАНЪЯС

УНА.

Веж видз вывті муна, муна,
Мича дзоридз сэні уна,
Зарни дзоридз вывті уна.
Меным гажа, сьыла-йӧкта,
Мича дзоридз водзӧ ӧкта...

В. Савин.

Выль во войӧ Дед-Мороз
Вайӧма мен мича коз.
Еджыд лым чиръясыс сэн
Лапъяс вылас уна эм.
Мича чачаясыд тыр,
Кӧть эн дугдыв, видзӧд пыр.

П. Образцов.

Уна мича коль да лыс
Коз пу вылын быдмӧ,
Сӧмын чача-шаръясыс
Сы вылын оз быдмы.
Ёлка вылӧ асьным ми
Чача ӧшлам уна,
Ӧзтам мича рӧма би
Выль во праздник лунӧ.

С. Маршак.
(Комиӧдіс С. Куликов.)

ЧИПАНПИЯН.

Мамныс корас — пырысь-пыр
Панласьӧмӧн, чипсігтыр,
Быгыльтчӧны сідз да тадз
Мамныс дінӧ скач.

* * *

Лэбӧ катша, лэбӧ рака,
Таво ар пӧ лоӧ тшака.
Тыр пӧ тшакӧн рас и яг.
Коді ветлас вотны тшак?

Г. Юшков.

ГӦСНЕЧ.

Вадорӧ турунла
Рӧдтӧма вӧла.
Усьӧма лым вылас
Посньыдик кӧлач.

Сюрӧма кӧлачыд
Кузь пеля кӧчлы,
Зэв уна кӧчпилӧн
Мусаник пӧчлы.

Кӧчӧыд-пӧчӧыд
Тадзи сэк шуас:
«Вай жӧ ме поснилы
Гӧснечтор нуа.

Мед кӧть и вильышӧсь,
Чирыштны лолӧ,
Налы ӧд чӧскыдыс
Меысь на колӧ.»

Г. Юшков.

КЫК

Ичӧт Пилялы мамыс
Сетіс кык апельсин.
Пиля чӧскыда нямис,
Весиг куньлывліс син.

КЫК ЛЯГУША.

Мый енэжыс и керӧ?
Сувтсӧн зэрӧ, лунтыр зэрӧ!
Кык лягуша пукалӧны
Да ква-квакӧн сералӧны.
Налы зэрыд радлун вайӧ —
Мыськалӧ, гильӧдӧ найӧс.

И. Смирнов.

ДИВӦ. (Теш.)

Дивӧ, дивӧ,
Миян Ивӧ
Мыйӧн чеччис,
Эжва дорӧ лэччис.
Сэні лунтыр,
Быттьӧ гундыр,
Черияскӧд вензис,
Гортӧ кайис,
Кык йӧрш вайис...
Миян мамӧ шензис!

В. Лыткин.

ЛЕНОЧКА.

Тэн, Леночка,
Кык ленточка
Зэв лӧсялӧ
Кык кӧсаӧ.
Кык розаыс,
Кык дзоридзыс,
Кык синтӧ тэнсьыд ёрысьыс

Мича платтьӧ вылысад
Мед тыдалӧны ылісянь.
Партукад кык чукыр,
Бандзибад — кык югӧр,
Кык алӧй гӧгрӧс чут —
Вензьыны он кут —
Кык, дзоляникӧсь кӧть и,
А Леночканым ӧти!

А. Журавлев.

(Комиӧдіс Вл. Журавлев.)

РӦМПӦШТАН.

Киӧ босьті рӧмпӧштан,
Аддзи ассьым чужӧмбан:
Кык син, кык пель, чангыль ныр
Берин чукӧръясӧн тыр.
Тайӧ, шуа, — э-э-э!
Кодкӧ мӧд, но абу ме!

С. Попов.

Сюра мегӧ
Бӧжыс легӧ.
Ӧти сюрыс
Регыд чегӧ
Люкасьӧмысла.

(Кывпесан.) Г. Юшков.

МУРЗИК ДА БАРСИК.

Миян эм кык кань:
Мурзик — сюсь да шань,
Барсик — горш да дыш,
Сӧмын лэчтӧ гыж.
Мурзик кыйӧ шыр,
Барсик узьӧ дыр.
Сійӧ олӧ квайтӧд во,
Во на Мурзиклы эз ло.

В. Лодыгин.

Кык кок, кык борд. (Кывпесан.)

Кык поп, кык вок. (Кывпесан.)

Ю. Попова.

КУИМ

Казка показка,
Ӧшинь улын баклажка.
Кум, прӧстит,
Селиван, гӧстит!
На тупӧсь,
Вай тупӧсь!
Улыс кумын кельчи,
Вылыс кумын ёкыш,
Шӧр кумын налим.

(Фольклорысь.)

ЛЭБАЧ СЁЯНІН.

Шытӧг чечча
Кысук моз.
Меным узьны
Дыр оз позь.

Пета гортысь
Пырысь-пыр,
Босьта киӧ
Ыджыд зыр.

Лымсӧ весала
И сёян
Лэбач сёянінӧ
Коя.

Коді сёйны кӧсйӧ —
Локтӧй!
Ставлы тырмас
Чӧскыд рокӧй.
Воаласны
Недыр мысти
Пышкай, жонь,
А сэсся пыста.

Кылӧ пельын
Сьыланкыв —
Лэбачьяссянь
Аттьӧ кыв.

П. Бушенев.

ЗОЯ ВРАЧ.

Талун шань ныв миян Зоя
Гӧрд крест ӧшӧдӧма сояс,
Шуӧ: ме пӧ лои врач,
Локтӧй бурдӧдчыны нач.

Медводз воис акань Нюра,
Сӧмын тай нӧ доймӧм юра.
Зоя бинтӧн гартліс дой,
Сиис аканьлы бур вой.

Витаминӧн вердіс вӧлӧс,
Медым чиблӧн воссяс гӧлӧс,
Кисьтіс вомас ассьыс пай
Ошлы ӧмидз сора чай.

Сылы аттьӧ висьталӧны
Ставӧс бурдӧдӧмысь ӧні:
Но и бур жӧ Зоя врач,
Водзӧ бурдӧдав тэ тадз.

А. Некрасов (Гамса).

Куим каньысь шыр оз пов.
Он кӧ эскы, оз и ков.

(Кывпесан.) Г. Юшков.

КРОЛИКЪЯС.

Тӧдад ичӧт Толикӧс?
Видзӧ куим кроликӧс.
Вӧчис налы позтор.
Быд лун турун моздор,
Юмов сёркни пыртӧ,
Юан дозсӧ тыртӧ.
— Видлӧй, — шуӧ, — васӧ,
Лапъя пеляясӧй!
Донаяс, ті ютӧг
Сёйны онӧй кутӧй.
Сылӧн кроликъясыс
Петавлӧны-й ортсӧ.
Локтӧны бӧр асьныс,
Тӧдӧны нин гортсӧ.

П. Образцов.

(Комиӧдіс И. Вавилин.)

Лэби, лэби, шлывмуні
Матрен бабыс ордӧ.
Лэби, лэби, шлывмуні
Кузьма дедыс ордӧ.
Лэби, лэби, шлывмуні
Ефим дядьыс ордӧ.

(Фольклорысь.)

НЁЛЬ

Турун юр, нарман юр,
Казак керка медбур,
Ӧньӧ вокӧ — выль ку пась,
Ярӧ вокӧ — мӧлӧтник.
Степан вокӧ — кузнеч,
Петыр вокӧ — лёк зипун.

(Фольклорысь.)

А со и ур, а со и ош,
И тэрыб кӧч, и весиг ёж.
Кымынӧнӧсь ставыс найӧ,
Лыддям-висьталамӧй вайӧ.

А. Михайлова серти.

Коз пу улын уна гоб,
Ог дышӧдчӧй, ӧктам лок.
Ӧтик, кык, куим, нёль,
Ставсӧ ӧктам — нем оз коль.

В. Михайлова.

Кокӧ, кокӧ, котӧрт
Ыджыд мамыс ордӧ,
Ыджыд айыс ордӧ,
Вежаньыс ордӧ,
Вежайыс ордӧ.

(Фольклорысь.)

Ӧтіли-мӧтіли,
Сьӧд кырныш вӧтасьӧ,
Зили-били вала лэччӧ,
Тюпки-тяпки ваӧн кайӧ
Чуман пельӧс Дарья,
Сера чӧрс Марья,
Керка пельӧс Устинья,
Карта пельӧс Крестинья.

(Фольклорысь.)

Кӧчиль кӧвдум пӧжалӧма,
Уна гӧсьтӧс коралӧма.
Локтіс Ёжик, воис Мой,
Лэбзис Пышкай, Бобув збой.
Кымын татчӧ гӧсьтыс воис,
Пызан сайын кӧвдум сёйис?

З. Жижева.

СЕРА ВӦНЬ.

Швырги-швырги, кӧлеса,
Швырги-швырги, кӧлеса,
Колӧ меным уна рӧма
Мича-мича шӧрт.

Медводз рӧмыс, алӧйгӧрдыс,
Медводз рӧмыс, алӧйгӧрдыс,
Асъя кыалӧн кодь рӧмыс —
Мича алӧйгӧрд.

Мӧд рӧм босьта кельыдлӧзӧс,
Мӧд рӧм босьта кельыдлӧзӧс,
Парма ю кодь кельыдлӧзӧс —
Мича кельыдлӧз.

Коймӧд рӧмыс лым кодь еджыд,
Коймӧд рӧмыс лым кодь еджыд,
Яг выв ялаыс кодь еджыд —
Мича еджыд шӧрт.

Ещӧ колӧ турунвижыс,
Видз выв рӧма турунвижыс,
Пармалӧн кодь турунвижыс —
Мича-мича шӧрт.

Босьта киӧ алӧйгӧрдсӧ,
Турунвижсӧ, кельыдлӧзсӧ,
Лым кодь еджыд мича шӧртсӧ,
Кыа сера вӧнь.

Л. Чувьюрова.

Йирсьӧ лудын куим мӧс:
Гӧрд да еджыд, сьӧд да лӧз.
Кытысь нёльӧд мӧскыс лои?
Недыр мысти гӧгӧрвои:
Мамыс сайын вӧлӧм кук,
Петкӧдчыліс ӧти здук.

Г. Юшков.

ИСЛАСИГӦН.

Надя, Таня, Юрик, Толя —

Кырйӧд исковтім ми нёльӧн.
Лымйӧ тюрбыльтчимӧй — тюрр!
Артмис ыджыд лым мач юр.

Э. Ванеев.

ПАНЛАСЬӦМ.

Куканьӧс луд вылысь вая —
Быд лунъя удж менам тайӧ,
Первой котӧртам дыр орччӧн,
Сэсся панласьӧмӧ босьтчам.
Сійӧ видзӧдлас ме вылӧ:
«Тэ дорысь ме тэрыбджык,
Менам нёль кок, тэнад кык.»

И. Смирнов.

ФИЗЗАРЯДКА.

Садьмӧдчы пыр ӧти кадӧ,
Сизим часын стӧч.
Котӧрт ӧшинювса садӧ,
Физзарядка вӧч.
Ӧти-кык, ӧти-кык —
Морӧс лов шытӧ эн пык.
Куим-нёль, куим-нёль —
Асъя унзільыд оз коль.

С. Попов серти.

ПОС.

Кильчӧ дорын
Артмис шор.
Сяльгӧ шорын
Тувсов гор.

Петіс Ваня,
Вӧчис пос.
Лэдзис каньӧс,
Вуджис пос.

Тобик пыксьӧ:
— Ув да ов!
Дзодзӧг горзӧ:
— Ме ог пов!

Сӧмын ыж,
Чорыд гыж,
Вуджны пос кузя эз лысьт,
Чеччис — киысь?!

П. Образцов.

(Комиӧдіс Ю. Васютов.)

ВИТ

Ен зэрӧ, зэрӧ,
Пон дадӧ, дадӧ,
Гурейыс гӧрӧ,
Емеляыс агсасьӧ,
Иринаыс чапасьӧ,
Рӧдь гӧтыр бӧрдӧ,
Рӧдьыс тӧждысьӧ.

(Фольклорысь.)

ВӦРСА КАЧАЙ.

Ӧтарӧ — жбыр, мӧдарӧ — жбыр,
Качайӧн веськӧдлӧ ёсь ныра шыр.
Ӧтарӧ — шур, мӧдарӧ — шар,
Качайын пукалӧ гӧрд синма тар.
Орччӧнсӧ ручкӧд пукалӧ мой.
Веськӧдлысь шырыдлӧн крепыд зэв сой.
Тані жӧ кӧчиль — пельясыс чош,
Оз на тай сувтлы полӧмысь щӧть;
Ӧтарӧ — жбыр, мӧдарӧ — жбыр,
Качайӧн веськӧдлӧ ёсь ныра шыр.

В. Бабин.

ПАРОВОЗ.

Чуф-чуф-чуф,
Петӧ ру.
Паровозӧй,
Менӧ ну.

Босьта ёртӧс,
Нимыс — Саша.
Воис гортысь
Нывъёрт — Маша.

Кӧсйӧ мунны
Коля микӧд,
Настя чойыс
Тшӧтш жӧ сыкӧд.

«Паровозлы, —
Шуӧ Коля, —
Кывлі, рельса
Туйыс колӧ!»

Вочавидзи:
«Тӧда ме,
Вӧчам рельстӧ».
Босьті мел,
Кык визь нуӧді
Пос вомӧн,
Мыйӧн абу рельса туй?

Чуф-чуф-чуф,
Петӧ ру.
Паровозӧй,
Водзӧ ну!

Ф. Вокуев.

Кроликыс Галялӧн — тыр,
Юкталӧ да вердӧ пыр.
Кымын кролик сылӧн?
Еджыд, сера, сьӧд, кык руд —
Со и тырӧма нин куд.

З. Жижева серти.

— Руй-руй, кытчӧ ветлін?
— Му шыр ордын гӧсьтиті.
— Мыйӧн нӧ вердіс?
— Выя няньӧн чӧсмӧдліс.

— Руй-руй, код ордын вӧлін?
— Мой ордын гӧсьтиті.
— Мыйӧн нӧ чӧсмӧдліс?
— Пӧсь чайӧн юктӧдіс.

— Руй-руй, кытчӧ ветлін?
— Гӧрд петук чукӧстліс.
— Мыйӧн нӧ вердіс?
— Шобді тусьӧн кокӧдіс.

— Руй-руй, кӧн нӧ вӧлін?
— Гажӧдчи кань ордын.
— Мыйӧн нӧ ворсіс?
— Гудӧк улӧ йӧктӧдіс.

— Руй-руй, кытысянь локтан?
— Порсь ордӧ пыравлі.
— Мыйӧн нӧ гӧсьтитӧдіс?
— Тодмышкаліс-ныраліс.

С. Пылаева.

ЛЫШКЫД ПӦЛЬ.

Кор тай джудждас тола,
Лымйӧн тырас коз,
Челядь дорӧ волас
Лышкыд Дед-Мороз.

Ыджыд нопсӧ разяс:
Мыйыс абу сэн!
Козинъяссӧ ассьыс
Мыччас тэд и мен.

Галя миян авъя,
Сійӧ миян шань.
Таысь сылы сетам
Мича рочакань.

Коля збой да зіль кӧ —
Босьт автомобильсӧ,
А тэд, ичӧт Петя,
Сетам ми ракета.

Радейтӧ и Дима
Быдсяма машина,
А тэ ворс, Тамара,
Уна рӧма шарӧн.

Ставлы козин тырмас,
Гажӧдчамӧй дыр на.

Е. Козлова.

КЫМЫН ВОК.

Кымын чунь,
Кымын чунь
Ӧтик киын тэнад —
Сымын ар,
Сымын ар
Талун тыри тэныд.

Кымын кок,
Кымын кок
Сера петушоклӧн —
Сымын вок,
Сымын вок
Тэнӧ шуӧ вокӧн.

В. Власов.

Тили-бом, тили-бом!

Миян каньлӧн сотчӧ чом.
Каньыд чомйысь чепӧсйис,
Повзьӧм синма, чеччыштіс.
Чипан эз жӧ виччысь дыр:
Васӧ вайис ведра тыр.
Гортсьыс пӧнар аддзис вӧв,
Кӧчпи кыскис паськыд пӧв.
Гӧлик тюрӧдіс зіль пон...
Кусӧдісны сотчысь чом.
Швуч-швач — айда ми! —
Регыд кусіс би.

С. Маршак серти.

Джоджын ӧти самолёт,
Сэні некымын пилот.
Пропеллерсӧ гартӧ Витя,

Кутӧ бордъясӧдыс Митя,
Лёня дасьтӧ парашют.
Саш оз юась — пуксис жмут.
— Мыйла нӧ тэ медся шӧрӧ?
Тадз ми ставӧн ог и тӧрӧй.
— Вешйы, вешйы ещӧ, но...
Да и Сеня эз на во.
Бокӧ коли миян Сеня,
Тыр нин сытӧг экипаж.

Ю. Васютов.

...Тані со автогараж,
Кӧть и важ,
Сэні вит автомобиль.
Ставыс выль.
Ді-ді-ді!

Ю. Васютов.

Со и ю. Со теплоход
Вундӧ валысь паськыд от.
Теплоход вылас ме тані
Медся первой капитаныс,
Отсасьӧны мем вит друг,
Другасьӧмтӧ ме ог дзуг.

П. Образцов серти.

ЙӦРЫН.

Мӧс да кукань, ыж да мегӧ.
Мегӧ сайын чошӧ легӧ.
Потшӧс вывсянь лыддьӧ кысӧ,
Кымынӧнӧсь йирсьӧнысӧ?

Г. Юшков.

ТЭНАД КЫМЫН ЧУНЬ.

Кыкнан синтӧ ӧдйӧ кунь,
Лыддьы киад кымын чунь,
— Ӧти, кык,
куим, нёль...
Выльысь лыддьы, дона пи,
Вӧлі, помнита ме, вит:
Пев да ыджыд, шӧр да чаль...
Збыль тай ӧти воши... Жаль!
Вунӧдін тай нимсӧ
Сылысь, коді нимтӧм!

С. Попов.

СТӦЧА АРТАСЬЫСЬ.

Пӧчӧ шуӧ: — Ноко, зон,
Артасьнытӧ кужан он?
Зонка чургӧдыштіс ки:
— Аддзан, пӧчӧ, чуньӧй — вит.
Гортын витӧн олам-вылам.
Лыддьӧдла кӧть, пӧчӧ!
Кылан?
Айӧ, мамӧ, пӧль да тэ,
Но и ...
Стӧча артасьысьыс — ме.

(Коми-перм., комиӧдіс О. Рочева.)

АСЫВ.

Шарик тявзӧ: ав-ав-ав!
Мурзик нявзӧ: няв, няв, няв!
Чибук гӧрдлӧ: го, го, го!
Чипан котсьӧ: ко, ко, ко!

Полюк Машка помся кашкӧ,
Йӧрын кылӧ: рук, рук, рук.
Ставыс виччысьӧны, гашкӧ,
Кытчӧдз сёян ме ог юк.

В. Бабин.

ТШАКЛА.

Босьта киӧ
Ыджыд чуман,
Тшакла вӧрӧ
Чожа муна.

Тшакыс вӧрын
Уна эм.
Зэрӧм бӧрын
Петіс тшем.

Коз пу улӧ
Дзебсьӧ ельдӧг,
Муртса тыдалыштӧ
Пельтор.

Но а тайӧ
Эськӧ код?
Тайӧ медся
Чӧскыд гоб!

Сэсся паныдасяс
Ягсер.
Вотчан дозйӧ
Пукта тшаксӧ.
Нӧшта сюрас
Уртшак гоз...
Со и тырис чулькйӧн доз.

П. Бушенев.

ДРУГЪЯС.

Детинкаяс — вита-вит,
Сёрнитыштны телепит.
Радлӧ Гоша — бука плеш,
Вомыс нимкодьысла — шеш:
— Меным вайис Ӧньӧ дядь
Карысь алӧй рӧма гадь,
Сэтшӧм кокни, быттьӧ пук,
Пыр и лэбас, он кӧ кут!

Петя другыс кывзӧ —
Ньылыштӧма кывсӧ.

Гоша бара варгӧ,
Тэрыб кывнас сяргӧ:
— Сашлы вайис нюдзвижӧс,
Григорейлы — кольквижӧс,
Пашлы — тэнад гач кодь лӧз,
Тэныд, Петя, нинӧм эз.

Петьлӧн вомыс нюмыртчис,
Синсьыс синва тупыльтчис.

Жугыльмыштіс варов Гоша,
Сылӧн быттьӧ мыйкӧ воши.
— Гриша, лыддьы, кымын гадь
Вайис карысь Ӧньӧ дядь?..
Гриша лыддьӧ юрысь юрӧ,
Медым ставыс лыдӧ сюрӧ:
Ӧти — тэн,
Мӧдӧс — мен,
Коймӧдӧс — Сашалы,
Нёльӧдӧс — Пашалы.
Аддзӧ Гоша: гаддьыс нёль.
Шуӧ: — Сэсся-й оз и коль...
Петя, на тэн алӧй гадь —
Оз вид менӧ Ӧньӧ дядь.
— Менсьым босьт жӧ, — вӧзйӧ Паша.
— Ме тшӧтш сета, — мыччӧ Саша.
Гриша шуис тадз
Ыджыд морт моз нач:
— Гадьяс вылын Петя главнӧй.
Ворсны кутам ӧтвыв ставным.

Ю. Попова.

КАТОК.

Меным шуис ыджыд вок
(Вӧскресенньӧ вӧлі):
«Колӧ лӧсьӧдны каток,
Кольны кутіс тӧлыс.»

Корсим морт ӧтиӧн зыр,
Матыс тылань мунім.
Эгӧ нюжмасьӧй ми дыр
Татшӧм кыпыд лунӧ.

Видзӧдам да, локтӧ морт,
Тайӧ Ваньӧ вӧлӧм.
Эновтӧма шоныд горт,
Унджыкӧн мед вӧлім.

Ваньӧ бӧрся пырысь-пыр
Горув лэччис Женя.
Сэсся лоис витӧд зыр —
Тайӧ локтіс Веня.

В. Лодыгин.

КВАЙТ

Кокӧ табӧ, пышйы, пышйы
Чӧдла, пувла — ягӧ,
Мырпомла — нюрӧ,
Сэтӧрла — лоскӧ,
Льӧмла — кустӧ,
Озла — тылаӧ,
Бабыдлы тусьла
Кайӧ да вайӧ.

(Фольклорысь.)

Гриш Ёгор — вабергач,
Сера сёркни жилетка,
Ки пыдӧсын чӧланӧй,
Лабич дорын тшетшакӧй.
Ӧгашӧй чойӧй,
Мӧсейӧй вокӧй,
Тьӧтка вӧтасьӧ,
Опонасьӧй гудӧкасьӧ.
Гут юр, чирӧм ныр,
Чери ныра Васька,
Ыджыд ныр гиль да голь.

(Фольклорысь.)

Тэ да ме, да сійӧ
Ворсам дзоридз пиын.
Тэ да ме, да сійӧ —
Квайт ки лоас миян.

Н. Перминова.

ПУРТА ТРАКТОР.

Сымда трактор сиктын ӧні!
Уджалӧны, сьӧкыд кӧні.

Трактор гӧрӧ, трактор ытшкӧ,
Кӧрым пыртӧ карта пытшкӧ.

Трактор чӧвтӧ, трактор куртӧ.
А эм трактор — нырыс пурта.

Г. Юшков.

ЛЫБЗЬЫСЬЯС.

Тыдорса діын ворсӧны няйтӧн
Лягушапиян
Ква-ква-ква-квайтӧн.
Ворсӧны-горзӧны,
Зэв ылӧ кылӧ,
Чайтӧны асьныс,
Бура пӧ сьылам.
Лыбзьӧмыс тайӧ
Шызьӧдіс ласта.
Ёна жӧ найӧ
Ква-ква-ква-квастӧсь.

В. Бабин.

ВУГРАСЬЫСЬЯС.

Сиктсянь ылӧ-ылӧ,
Дзик нин Вӧръю йылӧ
Мунісны квайт ёрт —
Толя, Ваня, Веня,
Коля, Вась да Женя
Эновтісны горт.
Сюри налы йирыс,
Кӧні сыныс, сирыс
Олӧ лыд ни тшӧт.
Некод дыр эз пукав,
Дасьтысисны здукӧн.
Кутчысь, чери рӧд.
Табныс пыр и суніс,
Ставыс юрысь вуніс,
Сӧмын мед оз мын.
Лэптіс йӧршӧс Толя,
Ёкыш кыйис Коля,
Васьлы шедіс сын.
Радлӧ комлы Женя,
Нюмдіс сирлы Веня,
Ваньлы вичмис мык.
Пажын кад кор воис,
Пӧтмӧн сёйӧм лоис —
Быдӧн вӧлі тшыг.
Сэсся кыа вӧньӧдз
Вуграсисны лӧня,
Дозныс лои тыр.
Ӧні квайтнан ёртыс
Шалсйӧны со гортас,
Ставлӧн вылын ныр.

В. Лодыгин.

Боря, Вася, Коля,
Лена, Маша, Оля
Вотісны оз,
Тыртісны доз.
Кымынӧн вотісны оз,
Коді лыддьыны медчож?

З. Жижева.

СИЗИМ

ӦШКАМӦШКА.

Со тай шонді ю вомӧн
Нюжӧдӧма пос,
Татшӧм дивӧ вӧчнысӧ
Кодкӧ сяммас оз?
Сизим рӧмӧн пӧртмасьӧ
Ӧшкамӧшка сэн,
Ассьыс мичсӧ козьналӧ
Сійӧ тэн и мен.
Ӧшкамӧшка, енэжсӧ
Дырджык сывъяв тэ,
Серпасала, пукся да,
Тэнсьыд мичтӧ ме.

З. Жижева.

Вывті бур! Вывті бур!
Понкӧд орччӧн мунӧ ур,
Мурка кань да ошпи,
Кӧза, кизьӧр тошка,
Пелыськай да ӧблезяна —
Со ӧд кутшӧм котыр тані.

С. Михалков серти.

ӦШКАМӦШКА.

Ӧшкамӧшка енэж вылӧ
Ӧшйис зэрӧм бӧрас.
Дасысь лыддьылі нин, сылӧн
Сизим рӧм век сьӧрас.

П. Бушенев.

Чошӧ-Машлӧн миян
Быдса сизим польӧпиян.
Шонді водзын гожъялӧны,
Бокъяснысӧ гыжъялӧны:
— Рук-рук-рук!..
Няйтсӧ гӧгӧр лукйӧны:
— Лук-лук-лук.
Чошӧ-Машӧ найӧс корӧ:
— Ноко, волӧй мамыс дорӧ,
Чӧскыд льӧльӧ ме со вайи,
Ставлы лоӧ пӧтмӧн тайӧ!
Найӧ воча:
— Няйтсӧ лоям,
Сэсся чӧскыдджыка сёям!..

Е. Козлов.

Ӧсьтук, Ӧсьтук,
Ёма-бабалы эн сетчы,
Сизим потшӧс вомӧн чеччышт да пышйы.

Ӧсьт-Ӧсьт!
Шыран кад тӧд,
Ёмалы эн сетчы,
Сизим потшӧс чеччышт да,
Бӧр гортӧ лок.
Эн сетчы!

(Шыӧдчанкывъяс.)

Ирина-гурина,
Квайт шаньга пӧжалысь,
Сизим другӧс вердысь,
Ӧти друглы эз тырмы,
Кураліс да караліс.

(Нимтысян сьыланкыв.)

СИЗИМ СЬӦЛА.

Яла вылысь
Сизим сьӧла
Лэбзис-пуксис
Пелысь вылӧ.
Кокаліс да кокаліс,
Ӧти тусьӧдз помаліс.

И. Торопов.

ПЕТУК.

Галип гача, кокни кӧма,
Дӧрӧм небыд шӧлкысь.
Бӧжыс югзьӧ сизим рӧма,
Быттьӧ ӧшкамӧшка.
Ӧшинь увті ветлӧ тшапа,
Кыпӧдӧма сорссӧ:
Сюся видзӧ петук-папыс
Сильӧяслысь ворсӧм.

В. Напалков.

ГӦСЬТЪЯС.

Ӧти блюдйысь сизим кань
Тяпкӧдісны йӧв.
Тадзи вердіс найӧс Вань,
Мамыс кор эз вӧв.
Мурка бӧрся — мур-мур-мур —
Локталісны со.
Век нин шедас кынӧм нур,
Пӧттӧдз кӧ оз ло.

В. Лодыгин.

МЕНЫМ ЖАЛЬӦСЬ.

Руч пӧ мудер,
Кӧч пӧ полысь,
Кӧин скӧр да вывті горш.
Ур пӧ пельк зэв,
Вӧркань колысь,
Гуын тӧвбыд узьӧ ош.
Оз на дышла пӧж сэн мышсӧ
Вӧрса Мишӧ ньӧти войт.
Йӧра мед кӧ
Ыджыд ветлӧ,
Посниясӧс оз на дойд.
Парма-вӧрас
Быдӧн тӧрас:
Скӧр и мудер, но и мед.
Меным жальӧсь
Ставныс найӧ,
Мортлы некод мед оз шед.

А. Мишарина.

КӦКЪЯМЫС

Шыр кывтӧ-катӧ,
Катша кӧя пыжа,
Мой лопта пелыса,
Ур бӧж зібъя,
Кӧч ку шапкаа,
Руч ку кепыся,
Кӧин ку пася,
Ош ку шебраса.

(Фольклорысь.)

ВОСЬТАМ ӦШИНЬ ПАСЬКЫДА.

Восьтам ӧшинь паськыда ми,
Ывла чӧскыд кӧрӧн тыр.
Челядь котыр петам ворсны,
Гажыс тырмас миян пыр.

Илля прӧстӧ сідзи жӧдзӧ,
Ванюк кодйӧ силос гу,
Лида эстӧн анькытш кӧдзӧ,
Миша беддьӧн гӧрӧ му,

Вера пӧжалӧ сёй папу,
Чомйын Поля чышкӧ джодж,
Стёпа кӧсйӧ кыйны ляпа —
Канаваӧ потшӧ водж.

А кор дӧзмам тадзи ворсны,
Сизьдам юлань: код медчож?
Купайтчыштам визув ваын,
Шонді улын чӧжам гож.

Ю. Попова.

ШЕФЪЯС.

Кыр йылын местаыс
Гажа да кос,
Сэтчӧ выль картаяс
Тшупис совхоз.
Ӧні тась челядьӧс
Аддзан быд здук.
Картаын шефъяслӧн
Кӧкъямыс кук:
Визюк, Купальнича,
Пӧлудь да Ӧмидз,
Калюш да Умнича,
Сьӧдпель да Рӧмидз.

Фермаӧ школьникъяс
Локтӧны кор,
Вайӧны кукъяслы
Чӧсмасянтор.
Щӧткаӧн, пӧсь ваӧн
Мыськӧны век,
Мичаӧн, сӧстӧмӧн
Вӧліны мед
Визюк, Купальнича,
Пӧлудь да Ӧмидз,
Калюш да Умнича,
Сьӧдпель да Рӧмидз.

Тулысын вежӧдас
Шорсайса видз,
Кукъясӧс вежӧсын
Он нин сэк видз.
Луд вылӧ петкӧдам
Найӧс ми сэк,
Пӧттӧдзыс ветлӧны,
Йирсьӧны мед
Визюк, Купальнича,
Пӧлудь да Ӧмидз,
Калюш да Умнича,
Сьӧдпель да Рӧмидз.

Гожӧмыс ылыстчас,
Матыстчас мӧд,
Миянлысь быдтасъяс
Сэки он тӧд.
Шуасны: дивӧыс
Татшӧм эз вӧв,
Лысьтӧны, видзӧдтӧ,
Медуна йӧв
Визюк, Купальнича,
Пӧлудь да Ӧмидз,
Калюш да Умнича,
Сьӧдпель да Рӧмидз.

В. Ширяев.

КӦН ПАЖНАЙТІН ТЭ, ПЫШКАЙ?

— Пышкай, пажнайтін тэ кӧні?
— Зоопаркын сёйи ӧні.
Первой гӧсьтитӧдіс лев,
Сёян вӧлі чӧскыд зэв.
Сэсся ёнмӧдчи руч ордын,
Моржкӧд юи ва, кыдз гортын.
Слӧнлысь кокалі морков,
Ме ӧд некодысь ог пов.
Ӧтруб сёйи носороглысь —
Ме нӧ кодлысь сёйны ог лысьт?
И кузь бӧжа кенгуру
Вердіс, кыв ни джын эз шу.
Вӧлі ошлӧн праздник вылын,
Бур и праздник вӧлі сылӧн!
Крокодил жӧ — ой, ой, ой! —
Муртса ачымӧс эз сёй.

С. Маршак.

Градйыс ёгӧн лои тыр,
Ковмис весасьны лунтыр.
Уджалӧны со: Андрей,
Валя, Катя да Сергей,
Нина, Витя, Зоя, Нюра.
Кымын челядь? Артав бура.

О. Рочева.

ӦКМЫС

Катша, катша, китш-котш,
Тури помечӧ корӧ,
Мой кер лэдзӧ,
Ош керка лэптӧ,
Кӧин кер кыскалӧ,
Ур би видзӧ,
Руч дӧра кыӧ,
Кӧч кӧвдум пӧжалӧ,
Тӧрӧкан гӧсьтя локтӧ.
Печкан кокнас крукасис,
Гиль-голь киссис.

(Фольклорысь.)

ВӦЛӦЙ НАСТЯ ОРДӦ.

Эн кӧ пемыд вӧрас вош,
Волы, мугӧм пася ош.
Он кӧ ёртъясыдкӧд дур,
Волы, дженьыд кока ур.
Он кӧ нинӧм гортад вӧч,
Волы, пуртӧс пеля кӧч.
Эн кӧ котралігад мудз,
Волы, пач лыс бӧжа руч.
Эн кӧ мыйкӧ вӧчны пан,
Волы, лэчыд пиня сан.
Эз кӧ топӧд тэнӧ дой,
Волы, чери кыйысь мой.
Оз кӧ юрыд талун вись,
Волы, шыла ныра сизь.
Он кӧ бара кокав гар,
Волы, паськыд борда тар.
Он кӧ кыйсьӧм бӧрад узь,
Волы, югыд синма сюзь.
Чужан лун ӧд Настялӧн.
Пызан чӧскыдторнас тыр,
Вежон сёян, да оз быр.
Петӧй чача кудйысь ті,
Мыччӧй нывкаыслы ки,
Медым тайӧ чужан лун
Некор паметьсьыс оз вун.

В. Лодыгин.

ДАС...

Пачӧ, пачӧ, гажъяв,
Уль пу доддя мунӧ,
Кос пу доддя локтӧ,
Низя, ура вӧрысь,
Чӧдъя, пувъя ягысь,
Ӧмидза логысь,
Сэтӧра баддьысь,
Кӧч чеччалан шор дорысь,
Вурд ислалан чой помысь,
Байдӧг баксан бадь дорысь,
Тури чуксан нюр дорысь!

(Фольклорысь.)

ХОР.

Пуксис катша потшӧс вылӧ,
Жбыргис мӧд.
Со и коймӧд китшкӧ-сьылӧ,
Шог оз тӧд.
Нёльӧд локтіс, китш-котш керис,
Сідзжӧ ас.
Регыд сьӧда-еджыд серыс
Лоис дас.
Югыд енэж улас кылӧ
Кыпыд гор.
Талун сиктсаяслы сьылӧ
Быдса хор.

В. Лодыгин.

Джуӧ, джуӧ, мый бергалан?
Мый нӧ ме ог бергав, ог бергав,
Дас воробей куталі да куталі,
Потш пом вылӧ лэпталі да лэпталі,
Потш помыс луйк-лайк,
Дас воробейыс гизь-гозь!

(Челядь фольклорысь.)

ПАРОВОЗ.

Паровозыд менам ён:
Сійӧ кыскӧ дас вагон.
Чах-чах,
Чу-чу-чу!
Ылӧ-ылӧ менӧ ну!

Т. Волгина серти.

(Комиӧдіс С. Куликов.)

ВУГРАСЬЫСЬЯС.

Батьлы коскӧдзыс ме кӧть и —
Ӧти.
Шедіс меным ыджыд мык —
Кык.
Батькӧд найӧс пуны шуим —
Куим.
Мамлы нуны нем эз коль —
Нёль.
Таысь мамным оз жӧ вид —
Вит.
Чери вайӧм эз и чайт —
Квайт.
Консервъяс на сылысь видзим —
Сизим.
Тӧдса миян кыйсян сямыс —
Кӧкъямыс.
Теш и серам — ставыс ӧкмис —
Ӧкмыс.
Гирзим ас вылӧ дзонь час —
Дас.
Мамӧй, аски кыям ком!
Пом.

А. Ванеев.

АРТАСЯН ДЗОЛЬ.

Васюк батьлысь корис пурт
Вӧлавны пу тор.
Пуртыс ветлӧ шурк да шурк,
Кадыс кӧть и сёр.
Ӧтик, кык, куим, нёль...
Ставыс колӧ дас.
Артасьнысӧ сійӧ дзоль
Вӧчӧ нин дзонь час.

А. Мишарин.

ВУГРАСЬНЫ ВЕТЛІСНЫ.

Вуграсьны ветлісны кык удал зон.
Нимъяссӧ налысь ті тӧданныд он?
Вася да Петя, дерт, кык ӧткодь ёрт,
Ӧтлаысь аддзанныд найӧс кӧть кор.
Шатинӧн ӧвтчӧны, кыйӧны мык.
Васялы дас шеді, Петялы — кык.

С. Попов.

ТӦВСЯ ВУГРАСЬӦМ.

Ӧти-кык,
Пысась меным, кельчи-мык!
Куим-нёль,
Вугыр, вужляӧ эн коль!
Вит да квайт,
Уна шедӧмтӧ ог чайт!
Сизим,
Пӧсь чайтӧгыд йизим!
Кӧкъямыс,
Ваыс туліс — бӧр ямис!
Ӧкмыс,
Кило чери ӧкмис!
Дас,
Мыйта кыйи — ставыс ас.

А. Шебырев.

ЛЫДДЬӦДЛАНА ФИЗЗАРЯДКА.

Чеччам чӧла
Шум ни зык.
Вӧчам тадзи,
Ӧтик-кык,
Ӧтик-кык,
Ӧтик-кык,
Вӧчам тадзи,
Ӧтик-кык.
Коскӧ пуктам
Кыкнан ки,
Недыр чеччалыштам
Ми,
Медым ньӧти
Мудз эз коль:
Медым ньӧти
Мудз эз коль:
Куим-нёль,
Куим-нёль.
Ӧні полыштамӧй
Быдӧн.
Ме ног, челядь,
Вӧчӧй вай:
Вит и квайт,
Вит и квайт.
Ме ног, челядь,
Вӧчӧй вай:
Вит и квайт,
Вит и квайт.
Кияс нюжӧдамӧй
Тадзи,
Сэсся лажыньтчамӧй
Надзӧн.
Сувтам:
Сизим и кӧкъямыс.
Бара лажыньтчамӧй
Надзӧн.
Сувтам:
Сизим и кӧкъямыс.
Физзарядка вӧчам
Водзӧ,
Киӧн судзӧдчылам
Джоджӧдз.
Молодечьяс, ай да
Класс.
Помаламӧй:
Ӧкмыс-дас.
Молодечьяс, ай да
Класс.
Помаламӧй:
Ӧкмыс-дас.

Н. Щукин.

ЛЫДПАС ЧУКӦР.

1 Веськыд бедь кодь лыдпас «ӧти».
Чангыль ныр оз мешайт ньӧти.
2 Сюркнялӧма юрсӧ «кык»,
Быттьӧ лунтыр ветлӧ тшыг.
Бӧрас сылӧн чукля бӧж,
Оз и веськавлы нэм чӧж.
3 Артмӧма кык асык джынйысь.
Тадзи шуам «куим» йылысь.
4 Ёна радлӧ вильыш Коль:
Сыкӧд ёртасьӧ со «нёль».
Лыдпаслӧн кӧть гырддза ёсь,
Бурджык йӧктысьӧс он корсь.
5 Улын — крукыль, вылын — бӧж.
«Витӧн» шуам олӧм чӧж.
Мича чужӧм, веськыд стать.
Рочӧн сійӧ лоӧ «пять».
6 Вылӧ лэптала ме кок,
Мольыд, гӧгрӧс чужӧм бок.
Лыдпас «квайтӧн» шуся ме,
«Ӧкмыскӧд» эн сорав тэ.
7 «Сизим» лыдпас быттьӧ бедь,
Пӧлӧстчыштӧм муртса — мед.
Тшапа чургӧдӧма ныр,
Шуйга боксьыс аддзӧ пыр.
8 Гӧгрӧс чужӧм, гӧгрӧс бок.
«Куим» — сылӧн ичӧт вок.
9 Пӧльтчӧма да — ачыс
Вот-вот вывлань качас.
0 Абу мач ни абу моль
Тайӧ, челядь, лыдпас «ноль».
10 Сюся видзӧд — тайӧ «дас»
«Ӧти» «нолькӧд» тані ас.
«Дасыд» — быттьӧ сюра лёльӧ:
Петас — позйыс кушӧн кольӧ.

О. Рочева.

ГОРШ ПИ.

Аддзис зонлӧн завидь син
Пызан вылысь апельсин.
— Вай мен кыкӧс, — горзӧ, — мамӧ,
Кыкӧс ӧтпырйӧ ме няма!
Мам эз жалит — сетіс кыксӧ,
Мед оз лэпты пиыс зыксӧ.
— Колӧ куим... колӧ нёль...
Сёя, — некодлы ог коль!
Муса пиыс дзикӧдз ышмис,
Мамсӧ лыйлӧ йирӧм кышнас:
— Меным пызан вылӧ вай
Тшӧтш и ичӧт чойлысь пай!
— Яндысь! — шуӧ сылы мамыс, —
Кӧні тэнад, пиӧй, сямыд;
Сӧмын ӧтнас бегемот
Пӧттӧдз сёяс, да оз пот.
Но эз кывзысь пиыс...
Вот и
Кутшӧм овлӧ завидь син!
Ышмӧм зонмыс збыльысь потіс,
Сёйис кор
Дас апельсин.

С. Попов.

0-сянь 10-ӧдз.

Тайӧ лыдпас. Абу руль.
Но а нимыс сылӧн «нуль».
Нырыс кузь. Но некор «ӧти»
Ныр понда оз дӧзмы ньӧти.
Чукля кокыс, чукля нырыс...
Но эн повзьӧй тайӧ шырысь
И эн лэптӧй шум да зык.
Тайӧ лыдпас шусьӧ — «кык».
Мегыр вылӧ чеччис мӧд —
Лои «куим». Сідз и тӧд.
Тайӧ «нёль». Но быдӧн шуӧ:
Быттьӧ вылӧ кока улӧс.
Нимкодясьӧ лыдпас «вит»:
Бергӧдыштан — лоӧ кит.
«Нульлы» содтам чальтор вай,
Татшӧм «нульыд» шусьӧ «квайт».
Лыдпас «сизим» быттьӧ кобув,
Кӧні бордсӧ косьтӧ бобув.
Зурасисны «куим-куим» —
И «кӧкъямыс» артмис, шуим.
«Квайт» кӧ сувтас увлань юрӧн,
«Ӧкмыс» лоӧ — тӧдам бура.
«Ӧтикӧд» кор «нульыд» ас —
Татшӧм лыдпас шусьӧ «дас».

П. Бушенев.

ВОРСІС УЛЯ.

Ӧшинь улын ворсіс Уля,
Жбыр — и орччӧн пуксис гулю,
Сэсся мӧд и коймӧд... дасӧд...
Мыйӧн вердны та мындасӧ?
Уля сетіс налы сӧчӧн,
Кодӧс тӧрыт сёйысь вӧчис.
Сёйӧй, лэбачьяс, эн полӧй,
Уля дорӧ нӧшта волӧй.

В. Лодыгин.

Вӧрысь вайис Пӧль-Мороз
Козин челядьлы дзонь воз:
Первой козин — Ваньӧлы,
Мӧдыс — ичӧт Клавӧлы,
Коймӧд козин — Олялы,
Нёльӧд вичмис Колялы,
Витӧдсӧ сетіс Ёгорлы,
Квайтӧдсӧ индіс Фёдорлы,
Сизимӧдсӧ босьтіс Нина,
Кӧкъямысӧдсӧ — Карина,
Ӧкмысӧдсӧ Витя гуис,
Дасӧд козин меным лоис.

О. Рочева.

Джиги, джиги!
Меж пач вартӧ,
Кӧин му лэптӧ,
Сан кер кыскӧ,
Кӧч лысьтысьӧ,
Шыр би видзӧ,
Катша турнасьӧ,
Рака ва катлӧ,
Чукчи изӧ,
Дозмӧр юрбитӧ,
Кань тасьті-дозмук мыськалӧ,
Лудік стен нитшкалӧ,
Сырчик бӧжнас турун чӧвтӧ.

(Фольклорысь.)

НИМЛУН.

Талун Юрочка — сёшайт,
Тырис Юрочкалы квайт.
Нимлун кузя Юра
Быттьӧ выль дас ура.
Дзижгӧ самӧвар зэв пӧсь.
Со и воис первӧй гӧсьт:
— На тэд резинӧвӧй мач,
Котрав сы бӧрся век скач,
Лоан чемпионӧн,
Тэрыбӧн да ёнӧн.
— А ме вайи тэныд «ЗИЛ», —
Шуис мӧд пырысь — Кирилл. —
Быдмыштан тэ кор,
Лоан мед шофёр.
Киас уна карандашӧн
Локтіс чолӧмавны Даша.
Шуис: — Рисуйтчы, мед петіс
Коркӧ тэысь коми Репин.
Локтӧ гӧсьт бӧрся выль гӧсьт...

Ю. Васютов.

ТШАКЪЯС.

Мӧдлапӧвса яла ягын
Мыйта петӧма нин тшакыс.
Сулалӧ со дзик пу улас
Гӧрд шляпаа гобйыс тшапа.
Быттьӧ шуӧ, эн жӧ коль пӧ
Банйӧм чужӧма ён рыжик.
Босьт да чуманад вай пукты,
Вуджӧд менӧ гортад пыжӧн.
А со сэні мича масля
Быттьӧ шуӧ, ме пӧ, кылан,
Босьтан кӧ, он ворссьы меӧн,
Шыдыд лоӧ меысь сыла.
И иванчик асьсӧ вӧзйӧ:
Менӧ, челядь, ті кӧ босьтад,
Тӧв кежланыд сёйӧм вылӧ
Паччӧрад и пачад косьтад.
Уна пӧлӧс тшак на ягас,
Ставсӧ дозъясаным ӧктам.
Понтшакӧс ог босьтӧй сӧмын,
Мед кӧть босьтны асьсӧ тшӧктӧ.

А. Мишарина.

СИБДАН ЙӦН.

— Сибдан йӧн, сибдан йӧн,
Дона юръяс тэнад кӧн?
— Дас — сибдӧма кӧза бокӧ,
Кык — ӧшйӧма каньпи кокӧ.
Буско бӧжын — куим,
Кытчӧкӧ тай нуис.
Тэ гачын — дас ӧти,
Аслым эз коль ньӧти.

И. Смирнов.

Катша, катша, китш-котш,
Тури помечӧ корӧ,
Вурдысь кер пӧрӧдӧ,
Кӧин кер кыскалӧ,
Ош керка лэптӧ,
Сизь ӧшинь писькӧдӧ,
Меж пач вартӧ,
Сюзь пожнасьӧ,
Кӧч кӧвдум пӧжалӧ,
Ур би видзӧ,
Руч дӧра кыӧ.

(Фольклорысь.)

ТУРИЛЫ ПОМЕЧ.

Катша, катша, китш-китш!
Тури керка стрӧитӧ,
Тури помечӧ корӧ,
Ош кер пӧрӧдӧ,
Мой кер кыскалӧ,
Кӧин керка лэптӧ,
Руч нараживайтӧ,
Кеня стен лӧсалӧ,
Сизь ӧшинь писькӧдӧ,
Ур пазъяс нитшкалӧ,
Меж пач вартӧ,
Кӧч джодж чышкӧ,
Катша ёг шыблалӧ,
Шыр би видзӧ,
Кысіль тасьті мыськалӧ,
Тури пусьӧ-пӧжасьӧ,
Тӧрӧкан гӧсьтъясӧс виччысьӧ.

(Фольклорысь.)

Татшӧм вӧрад
Тшакыд эм.
Татшӧм вӧрад
Тшакыд тшем.

(Кывпесан.) Г. Юшков.

ЗООПАРКЫН.

Уна пӧлӧс ловъя лов
Зоопаркын олӧ.
Найӧс видлытӧг ог ов,
Кадысь кадӧ вола.

Каньлӧн кодь дзик юрыс,
Сьылі вылас бурысь.
Клетка пӧлӧн шӧйтӧ,
Бӧжнас асьсӧ нӧйтӧ.
Тӧдны абу сьӧкыд зэв:
Тайӧ — лев.

Вомыс пач вомысь на
паськыд, —
Унджык сёян сылы дасьты.
Госсялӧма — ӧдва вӧрӧ.
Мышку вылас дасӧн тӧран.
Сэтшӧм кыз — мед оз жӧ
пот.
Тайӧ — бегемот.

Дурӧ, некор весь оз ов.
Сёрйӧд чеччалӧ, оз пов.
Весиг увлань юрӧн ӧшъяс,
Сӧмын кутчысьӧма бӧжнас,
Векыштчылас тэныд паныд.
Тайӧ — ӧбезьяна.

Быттьӧ ыджыдӧс да шаньӧс,
Кутӧмаӧсь кыськӧ каньӧс,
Пӧт, оз вильӧд пуктӧм лысӧ.
Лапаясыс пескысь кызӧсь.
Оштӧ бара вермас дзик.
Тайӧ — тигр.

Турунвиж и сьӧдов рӧма,
Лампа улӧ сюркмунӧма.
Сылы сэтӧн помся гожӧм.
Кывсӧ мыччылас да —
вожа.
Ачыс кызджык тэнад сойысь.
Синнас веськыда дзик сёйӧ.
Бур, мый куйлӧ стеклӧ
сайын.
Змей — питон,
Вот коді тайӧ.

Кынӧм улас йӧртӧд
ичӧт,
Муса писӧ сэтӧн видзӧ.
Чеччалӧмӧн ветлӧ-мунӧ:
Лыбӧдчылас, сэсся сунӧ.
Ӧддзӧдчас кӧ, он и су.
Тайӧ кенгуру.

Лӧз и гӧрд, и зарни,
Став лэбачсьыс мича гӧна.
Ыджыд бӧжсӧ паськӧдас
кӧ,
Он и аддзы сэки асьсӧ.
Тэлань оз и чӧвтлы син!
Мыйся лэбач нӧ?
Павлин.

Аддзан тӧдлытӧг кӧ,
повзян:
Быттьӧ мойдысь гундыр
ловзьӧм.
Вомыс ыджыд, бӧжыс
пиня,
Синмыс вирдалӧ, оз инась.
Куйлӧ, — гашкӧ, кык сыв
кузя.
Крокодилӧн шусьӧ.

Еджыд сьыліыс зэв кузь,
Ылысяньыс быттьӧ юсь.
Локтан — аддзан: ыджыд ныра,
Нырас мешӧк сёян тыра.
Юсьяскӧд жӧ олӧ тан.
Тайӧ — пеликан.

Оз во пикӧ, гоз-мӧд войтӧ
Вермас узьны ньӧти
сёйтӧг.
Мышку вылас, быттьӧ нӧб,
Госӧн тырӧм ыджыд гӧрб.
Дузъёв, сьӧласьны зэв лют.
Татшӧм пемӧсыс —
верблюд.

Мӧс моз сійӧс он на домав,
Кӧть эськӧ и турун
вомас, —
Дӧзмӧдан кӧ, лӧгӧн тырас.
Ӧти сюр, дай сійӧ нырас.
Видзӧднысӧ рам, но лёк.
Тайӧ — носорог.

Аддзан — шемӧс босьтӧ
морттӧ.
Лэбач рӧдысь жӧ, а
бордтӧм.
Ачыс таысь, дерт, оз
шогав:
Тэрыблуныс сылӧн кокас.
Ылӧдз котӧртас, оз жаяв.
Страус тайӧ.

Вӧв кодь дзик, кӧть кут да сӧв,
Сӧмын абу сійӧ вӧв.
Ичӧтджык и тешкодь
рӧма:
Быттьӧ кодкӧ визьйӧдлӧма.
Весиг нырас визьяс эмӧсь.
Тайӧ — зебра, тэрыб пемӧс.

Гидысь джуджыд, ньӧжйӧ
вӧрӧ.
Оланінас муртса тӧрӧ.
Нырыс нюжалӧ зэв кузя,
И оз ныр, а хобот шусьӧ.
Рӧмыс рудов куыслӧн.
Тайӧ — слӧн.

Йирсьыны зэв сьӧкыд
сылы,
Кӧть и зэв кузь сылӧн
сьылі:
Водз кокъясыс торкалӧны —
Быттьӧ потшъяс
нюжалӧны.
Зато ӧктас, мый эм пуад.
Ми жирафӧн сійӧс шуам.

Быттьӧ вадорын сьӧд мыр,
Сувтӧма, оз вӧрзьыв дыр.
Муртса юрсӧ
доровтыштлас,
Ичӧт бордсӧ
паськӧдыштлас.
Сэсся бара сувтас дув.
Чайтан, эз-ӧ нин сэн кув?
Шогсьӧ ёна сы вӧсна,
Мый оз сетны йиа ва.
Муса сылы кӧдзыдін.
Код нӧ татшӧмыс?
Пингвин.

Уна пӧлӧс ловъя лов
Зоопаркад олӧ.
Найӧс видлытӧг ог ов.
Вот и ті тшӧтш волӧй.

Г. Юшков.

РИФМУЙТӦМ ЗАДАЧАЯС.

ЧЕРИ КЫЙӦМ.

Талун чеччим
Водзсьыс водз,
Чери кыйим
Ме да вок.
Уна чери шедіс,
Видзӧд:
Ыджыд мык
И нӧшта ичӧт,
Сэсся ёкыш,
Сэсся ёді,
Пӧшти килограмма коді,
Сир на содты,
Оз кӧ мын,
Куим кельчи,
Ӧти сын...
Ок, и уна чери кыйим
Миян керкадорса тыысь!
(А уна-ӧ чери ми кыйим, лыддьӧй!)

П. Бушенев.

Чикыш-математик
Уна зэв оз доль.
— Куим. Нӧшта ӧтик.
Кымын лоӧ?
— … (нёль.)

П. Образцов.

(Комиӧдіс Ю. Васютов.)

КЫК ПИ.

Миян мамӧлӧн кык пи:
Ыджыд воккӧд тайӧ ми.
Воклы дас кык регыд лоӧ,
А ме ичӧт куим воӧн.
(Кымын арӧс меным?)

Г. Юшков.

Уна менам чача:
Ош да руча-кӧча,
Кык машина, вертолёт,
Куим пыж да вездеход.
Найӧс жуглӧм пыдди,
Кымын ставыс, лыддя.

О. Рочева.

Куим пышкай вылын-вылын,
Куим пышкай — потшӧс йылын.
Кыклы — муса югыд ваыс.
Кымын пышкай лоӧ ставыс?

(Роч кыв вылысь комиӧдіс О. Рочева.)

Меным ньӧти,
Тэныд ӧти,
Воклы кык
Со шедіс мык.
Ӧдйӧ висьтав,
Кымын чери
Мамӧ юква вылӧ
Керис?

З. Жижева.

Бара воис тувсов кад,
Ӧшинь улӧ пуктім сад.
Льӧмсӧ — кыкӧс, ӧти кыдз пу,
Куим пелысь, ӧти пипу.
Кымын быдмас тані пу,
Бура артышт, сэсся шу.

З. Жижева.

Батьӧ вӧчис вугыр шать.
Кыйи кельчи быдса квайт.
Нӧшта шедіс мык
Меным мича — кык.
Шедіс на и сир —
Позьӧ вӧчны пир.
Кымын чери шедіс меным,
Артыштнысӧ тшӧкта тэныд.

З. Жижева.

Кымын Олялӧн тан чачӧ?
Частӧ ворсӧ сійӧ мачӧн.
Эм кык акань, сера кань,
Нӧшта качай сяма чань.
Дурпоп эм и петушок,
Зарни сорса гребешок.
Став чачаыс мича, бур.
Ставсӧ лыддин? Вот и бур!

З. Жижева серти.

Кыкӧн воккӧд зэрӧм бӧрын
Час-мӧд тшак вотімӧ вӧрын.
Выя ельдӧг сюри нёль,
А кор вуджим визув ёль,
Нӧшта на со сюри квайт.
Кымын ставыс — висьтав вай!

З. Жижева серти.

ПУДЪЯСЬӦМЪЯС.

Ӧтчыд-мӧдысь, ӧтчыд-мӧдысь,
Гуляйтны руд кӧчиль мӧдіс.
Петіс вӧралысь друг,
Лыйис кӧчильлы — бух.
Сӧмын рудлы эз сюр,
Пышйис кӧчильыд — тюр.

Ӧтчыд мамӧ ньӧбис боті,
Кык лун видзи — сійӧ поті,
А мӧдсӧ пачын соті.

Пемыд вӧрӧ муна ме,
Кӧчиль паныдасяс мем.
Вая сійӧс гортӧ,
Пондам кыкӧн ворсны!

КӦИН.

Ӧтик, кык и куим,
Вӧрын олӧ кӧин,
Лэчыд пиня, рудов гӧна,
И, кӧнешнӧ,
Тшыг кынӧма.

(Коми-перм.)

Ӧтик-мӧтик,
Кык, куим.
Ме — тулан,
Тэ — кӧин.
Тури, тури,
Истӧг кок,
Кытчӧ кора,
Сэтчӧ лок!

(Коми-перм.)

Тірс-торс,
Куим стӧкан морс.
Он кӧ вӧдит,
Он и ворс!

Ӧтик, кык и куим.
Йӧла рок ми пуим.
Сэсся вердім рокнас
Медся ичӧт вокӧс.

С. Ануфриева.

Ӧтик, кык, куим, нёль,
Коз пу йылысь киссьӧ коль.
Лӧдім кольсӧ самӧварӧ,
Сэсся котӧртім базарӧ.
Кӧсйим ньӧбны сакар-чай,
Кытшовтім ми базар сай,
Волім куим лавка дорӧ,
Гортӧ воим вывті сёрӧн.
Кӧдзалӧма самӧвар —
Эз нин пуркйы сэтысь пар.
Ӧтик, кык, куим, нёль —
Кодлы колӧ вайны коль?

А. Мишарин.

Ӧтик,
Кык,
Куим,
Нёль,
Коз пу йылӧ ӧшйис коль,
Уна жӧ нин пӧльтчис
Ыргӧн кӧлӧкӧльчик.
Вывті ёна радлӧ ур,
Тӧвбыд сылы тырмас нур.

С. Попов серти.

КОДЛЫ ВИЧМИС КОЛЬ.

Ӧтик, кык, куим, нёль,
Коз пу йылысь усис коль.
Сійӧс нуис визув ёль,
Урлы немтор эз и коль.

И. Торопов.

ШУНДЫ-БРУНДЫ.

Шунды-брунды,
Ӧтик, кык.
Петіс шонді
Чик да брик.
И тӧлысь —
Куим и нёль —
Кусіс, вошис,
Нем эз коль.
Ачым шонді,
Тэ — тӧлысь.
Ме дзебся,
Тэ корсьысь.

(Коми-перм.)

Ӧтик, кык, куим, нёль...
Мамӧ сетіс меным сёй.
Шуис: «Сёйсӧ кинад лой».
Тшӧктіс вӧчны гӧгрӧс коль,
Вӧчи уна сикӧтш моль.

А. Чупрова.

Йи кылалӧ-кылалӧ,
Карнан тшупӧд вӧлалӧ.
Ичӧт дядьӧ юалӧ:
— Кымын арӧс тэд тырӧ?
— Вит.
— Ӧтик, кык, куим, нёль, вит.

Пыра-пета,
Босьта-сета,
Тэныд нёльӧс,
Витӧд кольӧ.
Коді ичӧт —
Нёдздӧм ситеч,
Коді ыджыд —
Керка мыджӧд.
Ситеч косьтіс,
Ружье босьтіс,
Сэсся кодкӧ
Бруткис-броткис —
Лыйис.

В. Лыткин.

Ӧтик-мӧтик,
Кык-куим.
Видзӧд, локтӧ
Руд кӧин.
Нёль, вит,
Квайт, сизим —
Пышйӧй, кӧчьяс,
Вот — кӧин.

Ӧтик-мӧтик,
Кык да куим.
Нёль-ӧ-витӧн
Юква пуим.
Пуксим сёйны
Сійӧс квайтӧн.
Сизимӧдыс
Лои
Пайтӧм!

Г. Юшков.

Оліс-выліс ызӧ-базӧ,
Ручӧс кыйны ветліс расӧ.
Эз шед сылы мудер руч,
Сӧмын шеді сизим мудз.
Сизимнансьыс вӧчис пес.
Кодлы сетіс, кодлы эз.

Г. Юшков.

Ӧти, кык и куим, нёль,
Нӧшта водзӧ: вит да квайт.
Менам зептын сизим шайт.
Чойкӧд чӧсмасьыштны медым,
Магазинӧ сыкӧд мӧдім.

С. Семяшкина.

Ӧтика, кыка,
Куима, нёля,
Вита, квайта,
Сизима, кӧкъямыса,
Ӧкмыса, даса,
Чипки, липки,
Круга, пуля,
Нижна, верхна,
Краля, кӧрӧб!

Ӧтик-мӧтик,
Кык-мык,
Куим-муим,
Нёль-моль,
Вит-мит,
Квайт-майт,
Сизим-мизим,
Кӧкъямыс-мӧкъямыс,
Ӧкмыс-мӧкмыс,
Дас-мас,
Кино вылӧ пыран пас,
Тшакӧ, вакӧ,
Кисель, квас,
Кино вылысь петан час!

Ӧтик-мӧтик,
Кык-мык,
Куим-муим,
Нёль-моль,
Вит-мит,
Квайт-майт,
Сизим-мизим,
Кӧкъямыс-мӧкъямыс,
Ӧкмыс-мӧкмыс,
Дас-мас,
Пес чипас!

Ӧтик-шытик,
Кык-мык,
Куим-нюим,
Нёль-моль,
Вит-кит,
Квайт-няйт,
Сизим-низим,
Кӧкъямыс-мыкталысь,
Ӧкмыс-прӧмыс,
Дас-пас,
Пес чипас!

Ӧти-мӧти,
Кык-мык,
Куим-муим,
Нёль-моль,
Вит-низь,
Квайт-нязь,
Сизим-мизим,
Кӧкъямыс-пырталысь,
Ӧкмыс-прӧмыс,
Дас-пас,
Кызь-лызь,
Комын-вомын,
Шакӧ-бакӧ,
Пере-Дуне,
Тшакыр-бакыр,
Кисель, квас!

НӦДКЫВЪЯС.

Видзьяс вылын лун и вой
Сулалӧны уна чой.
Синкым налӧн еджыд,
Синъяс вижӧсь сэтшӧм. (Катшасинъяс.)

Зарни пож сьӧд керкаясӧн тыр; кымын сьӧд керка, сы мында еджыд олысь. (Подсолнух, семечки.)

Сизимдас платтьӧ новлӧ, а кизь оз овлы. (Капуста.)

Сӧстӧм ваӧд кывтӧ-мунӧ
Сьӧрся-бӧрся пыжыс уна.
Водзас медыджыд карабыс,
Кыскӧ найӧс быттьӧ табъяс.
Пыжъяс ставыс пелыстӧмӧсь,
Кыскысь мунӧ тэрмасьӧмӧн.
Бӧрӧ, водзӧ, бокӧ кежлас,
Бӧрсаяслысь туйсӧ вежлас. (Уткаяс.)

Сё пальто, да ставыс кизьтӧм. (Капуста.)

Уна рӧма мегыр ю вомӧн воськовтіс. (Ӧшкамӧшка.)

Муыс мерайттӧм, ыжыс лыддьытӧм. (Енэж да кодзувъяс.)

Керка тыр олысь, а ӧшиньыс абу. (Анькытш, ӧгурцы.)

Сё кока, а сувтны оз вермы. (Рос.)

Сё кока, да пельӧстӧг оз сулав. (Рос.)

Зэв уна пиня, а нинӧм оз сёй. (Сынан.)

Сё синма, а нинӧм оз аддзы. (Пож.)

Кымын гӧсьт, сымын и вольпась. (Чуня кепысь да чуньяс.)

Кокъяс уна, а видз вылысь мышку вылын лэччӧ. (Куран.)

Пукалӧ дед, сё пасьӧн пасьтасьӧма, коді сійӧс кульсьӧдас, сійӧ и синвасӧ кисьтас. (Лук.)

Сизимдас платтьӧ
Ас вылас каттис
Топыда зэв,
Сулалӧ чӧв. (Капуста.)

М. Лебедев.

Петӧ вӧр туй бокӧ
Уна чоя-вока.
Кульыштан кӧ эжӧд,
Юрыс лоӧ еджыд. (Масленик.)

А. Пархачев.

Вӧрын керка кыптӧма,
Пурттӧг-чертӧг вӧчӧма.
Кӧть и ӧдзӧстӧм — он пыр,
Олысь сэні пуӧ тыр,
Ӧта-мӧдныслы бур ёртъяс,
Кодъяс тайӧ ... (кодзувкотъяс.)

Г. Попов.

Кынӧмас — пывсян, нырас — пож, юр вылас — гӧг, сӧмын ӧти ки и то мышку саяс. (Чайник.)

Ӧти киа багатыр му лэпталӧ дзик лунтыр. (Экскаватор.)

Керкаыс ӧти, а ӧшиньыс сюрс. (Пож.)

Зэв уна вок ӧти керкаын олӧны. (Шеп.)

Ӧтикӧс шыбитіс — ки тыр босьтіс. (Тусь.)

Кодлӧн луннас ӧти син, а войнас уна? (Небесалӧн.)

Уна вок ӧти кӧртӧдӧ кӧртасьӧмаӧсь. (Корӧсь.)

Гид тыр ыж, да ӧти бӧж. (Пачын нянь да зыр.)

Комын вок вартӧны, ӧти бергӧдлӧ. (Кыв да пиньяс.)

Уна ки, а кокыс ӧти. (Пу.)

Комын вок ӧти юрлӧс вылын куйлӧны. (Пӧтӧлӧк да матич.)

Кызь вок олӧны да ӧти вӧньӧн вӧнясьӧны. (Йирк да матич.)

Кодӧс вонас ӧтчыд мичаа вӧччӧдӧны? (Козйӧс.)

Лун кежлӧ ӧтчыд сёйлӧ. (Пач.)

Ӧти синма пӧчӧ ставлы вурӧ-вӧчӧ. (Ем.)

Нюр шӧрын ӧти пес плака куйлӧ и нэмсӧ оз сісьмы. (Кыв.)

Быдмӧ лунысь-лун,
Чужӧмсяньыс новлӧ
Ӧти пӧлӧс платтьӧ. (Коз.)

Ӧти кока дозмӧр. (Тшак.)

Зэра кадыд сылы бур,
Пыр и мыччас мусьыс юр.
Олӧ лун дай олӧ мӧд,
Быдмӧ вывлань, шог оз тӧд.
Гӧрд шляпаа, вывті тшап —
Ӧти кока косьтан... (тшак.)

Е. Тараканова.

Му улӧ позтысис пӧтка,
Лои уна, а вӧлі ӧтка. (Картупель.)

В. Крюков.

Ӧти пӧдруга пырис мӧдыслы пеляс. (Суниса ем.)

Ӧшинь ворйын кык моль. (Синъяс.)

Кык ты костын гӧра. (Синъяс да ныр.)

Кык вок ӧтилаӧ видзӧдӧны. (Синъяс.)

Вой кежлас кык ӧшинь асьныс тупкысьӧны, а шонді петігӧн асьныс воссьӧны. (Синъяс.)

Кык вок орччӧн олӧны, а ӧта-мӧднысӧ оз аддзыны. (Синъяс, пельяс.)

Навӧлӧк бокын пӧрӧма кык пу. (Пельяс.)

Ӧти сёрнитӧ,
Кыкӧн кывзӧны
Да видзӧдӧны. (Кыв, пельяс да синъяс.)

Кык вок мӧдӧдчӧны: ӧтиыс мусӧ-васӧ нин гӧгӧртіс, а мӧдыс пыр кӧмасьӧ-пасьтасьӧ. (Би да тшын.)

Сьӧд воронко рӧдтӧ, а кык вожйыс век кольӧ. (Ю да берегъяс.)

Ӧта-мӧд выланыс найӧ
Видзӧдӧны сё во сайӧ,
Но оз ӧтласьны кык вок —
Некод мӧд дінас оз лок. (Ю берегъяс.)

Кык чоя-вока тӧлын и гожӧмын купайтчӧны. (Ведраяс.)

Кык вок мунісны вадорӧ купайтчыны. Ӧтиыс купайтчӧ, а мӧдыс берегас виччысьӧ. (Ведраяс.)

Кык пом, кык кольча, шӧрас тув. (Ножич.)

Ӧти бӧчкаын кык пӧлӧс сёян. (Чипан кольк.)

Киӧн вӧчтӧм
Ичӧт бӧчка.
Пытшкас сёянтор кык рӧма
Весиг абу сорласьӧма. (Кольк.)

Ю. Попова.

Коді вонас нёльысь паськӧмсӧ вежлӧ? (Му.)

Нёль вок
И оз ӧтлаасьны, и оз торйӧдчыны,
И оз кольччыны, и оз панласьны. (Телега кӧлесаяс.)

Нёль вок туй кузя мунӧны, ставныслӧн тошкыс бӧрас. (Вӧвлӧн кокъяс да си чукӧр гыж улас.)

Уліас — из,
Выліас — из,
Нёль кок
Да ӧти юр. (Черепаха.)

Нёль кок, кык пель, ӧти ныр да рушку. (Самӧвар.)

Вит чунь, да ни ӧти гыж. (Чуня кепысь.)

Вит чулан — ӧти ӧдзӧс. (Чуня кепысь.)

Вит вок олӧны асланыс чумын, да ёрта-ёртнысӧ оз аддзыны. (Чуньяс да чуня кепысь.)

Разӧдчисны мортъяс
Быдӧн аслас гортӧ.
Вит морт —
Быдӧнлы и горт. (Чуньяс да чуня кепысь.)

В. Крюков.

Гӧна позйын вит шырпи. (Кепысь пиын ки.)

Ӧти мамлӧн вит пи, да ставыс ӧти нимаӧсь. (Чуньяс.)

Вит вок арлыднас ӧттшӧтшъяӧсь, а тушанас разнӧйӧсь. (Чуньяс.)

Кык вок, налӧн пӧ вит пиньӧн, и быдӧнлӧн эм ним. (Кияс да чуньяс.)

Нёль вокыс орчча,
Витӧдыс воча. (Ки чуньяс.)

Ю. Попова.

Вит пиня сынан. (Вила.)

Ӧти тэчӧ: тіп-тап. Мӧд тэчӧ: тіп-тап. Коймӧд тэчӧ: тіп-тап. Нёльӧд тэчӧ: тіп-тап. Витӧд вӧчӧ: швич-швач. (Вӧв кокъяс да бӧж.)

Вит вок керка вӧчӧны: ӧти керкасӧ гӧгрӧдлӧ, а мукӧдыс пукалӧны. (Носки кыан емъяс.)

Сьӧд, но абу рака,
Сюра, но абу ӧш,
Квайт лапа, да ставыс гыжтӧм. (Жук, гаг.)

Квайт кок, кык юр, ӧти бӧж. Коді тайӧ? (Вӧв вылын морт.)

Квайт кок, а гӧнитӧны оз ӧдйӧджык нёльысь. (Верзьӧма морт.)

Нёль гыж,
Витӧдыс — бӧж,
Квайтӧдыс — бурысь. (Вӧв.)

Кор понлы тырас вит арӧс, мый лоӧ водзӧ? (Квайтӧд вылӧ петас.)

Мича-мича сизим чышъяна, а видзӧдан кӧ — бӧрдӧдӧ. (Лук.)

Кык сулалӧ, кык куйлӧ, витӧд ветлӧдлӧ, квайтӧд новлӧдлӧ, сизимӧд сьыланкыв сьылӧ. (Ӧдзӧс.)

Мыльк гӧгӧр сизим поз. Мый тайӧ? (Юр, пельяс, синъяс, ныр розьяс, вом.)

Тайӧ гырничыс зэв сюсь,
Сылӧн быдса сизим рузь. (Юр.)

Клёнӧ-нӧшкын
Сизим розь.
Сійӧн вачкасьны
Оз позь. (Юр, кык син, кык пель, вом, кык ныр розь.)

А. Мишарина.

Сизим розь сылӧн эм:
Тайӧ — медым сёйны-юны,
Тайӧ кыкыс — мед лолавны,
Тайӧ кыкыс — медым кывны,
Нӧшта кыкыс — мед лыддьысьны. (Юр.)

Зэрӧм бӧрын енэжтасӧдз
Ӧшйӧ джынъя мича асык.
Сизим рӧма ыджыд кӧшӧн
Васӧ юӧ... (Ӧшкамӧшка.)

Юрсӧ лэптас вылӧ,
Кикуруллю сьылӧ,
Галип гача, кокын кӧма,
Бӧжыс югзьӧ сизим рӧма. (Петук.)

Книга.
Книгаас квайт листыс прӧстӧй,
А сизимӧдыс — зарни. (Лунпас, вежонлӧн лунъяс, ӧти — вӧскресенньӧ.)

Кузь кока, сизим вожа сюра, —
Пу костӧд ветлӧ сійӧ бура. (Йӧра.)

Г. Юшков серти.

Квайт кока пӧтӧлӧкын, а кӧкъямыс кока виччысьӧ сійӧс пельӧсын. Кодъяс тайӧ? (Гут да черань.)

Сизим воклӧн ӧти чойӧн. Кымынӧнӧсь ставныс? (Кӧкъямысӧнӧсь.)

Кымын яблӧк быдмӧ кыдз вылын, сы вылын кӧ кӧкъямыс ув, а быд ув вылын ӧти яблӧкӧн? (Кыдз вылын яблӧк оз быдмы.)

Ыджыд сир гыбыштӧ,
Ӧкмыс пиня кыскыштӧ,
Кык пиня лэптыштӧ. (Коса ытшкӧ, куран куртӧ, лэбын чӧвтӧ.)

Дас воклы кык пась тырмӧ. (Чуньяс да кепысьяс.)

Дас зонка мышку вылас йи нуӧны. (Чуньяс да гыжъяс.)

ШУСЬӦГЪЯС ДА КЫВЙӦЗЪЯС.

Кымын унджык ки, сымын ӧдйӧ удж мунӧ.

Кымын юр, сымын и тӧлк.

Кымын кыв тэ тӧдан, сы мындаысь тэ морт.

Кӧн уна сёрни, сэн этшаджык удж.

Тӧд уна, а висьтав этшаджык.

Этшаджык больгы, да унджык вӧч.

Ӧтпырйӧ унатор вӧчигӧн ни ӧти удж он помав.

Этшаджык сёрнит да унджык кывзы.

Кӧні бура уджалӧны, сэні и унатор эм, а дышӧдчигад нинӧм абу.

Этшаджык серав да унджык уджав.

Этшаджык сёрнит да унджык уджав.

Ӧти юр пельпом вылад.

Ӧти чикыш тулыс оз вӧч.

Первойя блиныд век комока.

Ӧкты ӧти тусьӧн, вотан дзонь кузов.

Ӧти лунӧн нинӧм оз артмы.

Бурджык ӧтчыд аддзывны, сёысь кывлӧм дорысь.

Бурджык сёысь ӧткажитны, кӧсйысьлӧмтортӧ вӧчтӧм дорысь.

Сідз ладмӧны, весиг ӧти паньӧн сёйӧны.

Ӧтка ньӧртӧ чегны кокни, а видлы корӧсь чегны.

Кытчӧ ӧти ыж, сэтчӧ и ставыс.

Ӧтка пуыд абу яг.

Курӧг ӧти тусьӧн кокалӧ, да пӧттӧдз лоӧ.

Мортыд абу тшак, ӧти лунӧн оз быдмы.

Мортыдлӧн ӧти мам, ӧти сылӧн и чужан му.

Ӧткӧн уджалігӧн унатор он вермы вӧчны.

Ӧти киӧн гӧрӧд он гӧрддзав.

Ӧти лунӧ ӧд кыкысь оз ужнайтлыны.

Ӧти кинас сетӧ, а мӧднас босьтӧ.

Сэтшӧм яндзим, кык юр кӧ вӧлі, ӧтиыс уси.

Ӧтлаад олігӧн и кык гырнич тармунлӧны.

Кык кӧч кӧсъян кыйны, да некодыс оз ло.

Сійӧн и кык пель, медым унджык кывны.

Важ тӧварышыд бурджык кык выль дорысь.

Бур делӧыд кык олӧм олӧ.

Кык кӧч бӧрся вӧтчан, некодсӧ он кут.

Ӧти пельӧд пырӧ, мӧдӧд петӧ.

Кутшӧм ӧтиыс, сэтшӧм и мӧдыс.

Ӧти кокыд тані, мӧдыс — сэні.

Кык би костын.

Эн пов первой ӧшыбкасьыд, эн вӧч мӧдсӧ.

Кык улӧс костад оз пукавсьы.

Кык ош ӧти гуын оз ладмыны.

Ӧткӧн бур, а кыкӧн ещӧ бурджык.

Бӧб мортлысь кык син костсьыс нырсӧ гусяласны.

Быд бедь овлӧ кык пома.

Кык бана шаньга.

Ӧти воас кык гожӧм оз овлы.

Куим пу костӧ вошӧма, карта саяс ылалӧма.

Мый куимӧн тӧдӧны, тӧдӧны сёӧн.

Медым велӧдчыны радейтны удж, колӧ куим во, медым

велӧдчыны дышӧдчыны — сӧмын куим лун.

Тӧдмав ёрттӧ эн куим лунӧн, а куим воӧн.

Куим шорӧн бӧрдны. (Зэв забеднӧя бӧрдны.)

«Эськӧыс» да «гашкӧыс» да «пӧыс» — куим чоя-вока.

Куим рушкуӧ ӧд он сёй.

Кык киӧн ов, коймӧд ки оз ков.

Пельтӧм поплы куимысь оз звӧнитлыны.

Куим пу костӧ вошӧма.

Ӧтчыд оз артмы, мӧдысь оз артмы, а коймӧдысьсӧ — артмас.

Кык син дорысь нёль син бурджыка аддзӧны.

Вӧв нёль кока, и то сконъясьлӧ.

Нёль пельӧстӧг керкаыд оз кай вылӧ.

Квайт чуня, ӧти чунь колӧ керыштны. (Гусясьысь йылысь.)

Ӧти уджалӧ, а сизимӧн нянь куд видзӧны.

Сизимӧн пӧ ӧтиӧс оз виччысьлыны.

Сизимысь кор, а эн гу.

Вомыс сизим куысь вурӧма. (Больгысь морт йылысь.)

Сизимысь мерайт, ӧтчыд вунды.

Сизимысь думышт, да ӧтчыд гиж.

Сёяныс сизим кывйӧн сёрнитӧ. (Сэтшӧм чӧскыд.)

Арся луннад сизим пӧлӧс поводдя овлывлӧ: кӧдзӧ, тӧлӧдӧ, гартлӧ, гудралӧ, нетшкӧ, вывсянь кисьтӧ, увсянь чышкӧ.

Сизим видзыся кага бӧрысь видзӧдны некодлы.

Ӧти кыв сэтшӧм жӧ бур, кутшӧм и ӧкмыс.

Дасысь думышт да вӧлись висьтав.

Ӧти пон кӧ тявӧстас, сы бӧрся дас пон увтыштас.

Арын дас поводдя ӧти лунас: и чушкас, и пушкас, и кӧтӧдас, и косьтас.

Ӧти мӧс пакӧститас, да дас морт лякӧссяс.

Ӧти пу пӧрӧдан — дасӧс садит.

Ӧти пӧлӧссӧ дасысь оз шулыны.

Киясын да кокъясын дас чуньӧн.

Правдаыд дас кык чеп орӧдас.

Воын дас кык тӧлысь.

Сьӧмтӧ оз лыддьы сійӧ, коді сійӧс оз шедӧд.

Мый этша — сійӧ и дона, а мый уна — сійӧ и донтӧм.

Мед эз вӧв сё чӧлкӧвӧй, а вӧлі сё тӧварыш.

Кужӧмлун озырлунысь бурджык.

Мастер ки помысь зарни киссьӧ.

Коді кӧпейкатӧ оз видз, сійӧ ачыс руб оз сулав.

Деньгаыд зэрысь оз киссьы.

Сьӧмыд зэр моз оз киссьы, уджавтӧгыд гортад оз лок.

Дзоньвидзалуныд бурджык озырлун дорысь.

Трудӧвӧй кӧпейкаыд дарӧвӧй рубысь донаджык.

Удж серти и дон босьтан.

Небесасянь (пӧтӧлӧксянь) нинӧм оз гылав вомад. Пусьыд таркнитӧмнад сьӧмыд оз киссьы.

Правда кодь дона нинӧм абу.

Бур кыв — сійӧ меддонатор.

Горш мортлы век этша. Кымын уна, сымын унджык колӧ.

Кымын уна, сымын колӧ.

Мыйта деньга, сы серти и босьтасян.

Сетӧм кыв деньгаысь на донаджык.

Арталан кӧ стӧча, ставсӧ бура вӧчан.

СЕРАМТОРЪЯС.

АРТАСЬЫСЬ ВАСЬ.

Кыкӧдз артавны велӧдчис Вась.
Ӧні артавны быдторсӧ дась.
Сета кампет кӧ ӧтиӧс, тӧда —
Пыр жӧ юалас: «Кӧні нӧ мӧдыс?»

Г. Бушенев.

КЫКЫСЬ КЫК — НЁЛЬ.

Нёль преник Коля ӧтнас сёйис...
И школаысь кор Вася воис,
Кык преник кутіс корны зыкӧн:
— Мем пайсӧ мыйла нӧ эн коль? —
Син паськӧдіс сэк ичӧт Коля:
— Тэ ачыд артышт! Кысь нӧ коляс?
Мам шуис кыкысь: «Сёй пӧ кыкӧс»,
А кыкысь кыкыд — буретш нёль.

И. Вавилин.

МИЯН ПРАЗДНИК.

Меным ӧти, пӧльлы кык
Шеді чаль чунь кузьта мык.
Гортӧ пӧчӧнымлы нуим,
Менсьым жаритім да пуим,
Пӧльлысь солалім да косьтім.
Керка тыр волісны гӧсьтъяс:
Васьӧ, Рӧдьӧ, ичӧт Миш,
Педьӧ, Ӧдьӧ, Саш да Гриш.
Мисӧ пӧлькӧд вывті шаньӧсь,
Пайтӧг эг кольӧй и каньӧс.
Куим лун да куим вой
Кыссис праздник ... ой, ой, ой!

С. Попов.

НЁЛЬӦД НОМЕРА АВТОБУС.

— Папӧ, со локтӧ нёльӧд номера автобус! — радлігтырйи горӧдіс Коля.
Батьыс видзӧдліс автобуслысь номерсӧ:
— Абу жӧ нёльӧд. Комын ӧтиӧд да.
Колялӧн гӧгрӧсмисны синъясыс:
— Тэ жӧ ачыд висьтавлін: куим дінӧ кӧ содтан ӧтиӧс, лоӧ нёль.

К. Балин.

ТИТ.

Кык да кык —
Лоӧ вит.
Дӧска вылӧ гижис
Тит.
Юаліс учитель:
— Тит!
Кутшӧм висьӧм
тэнӧ суис?
— Тайӧ ... мелыс
гижис «вит»,
А ме думайті, дерт,
«куим».

П. Бушенев.

УРОК ВЫЛЫН.

Учитель юасьӧ первой класса велӧдчысьлысь:
— Вася, уна-ӧ лоӧ, ӧтлаавны кӧ куим да вит?
— Ог тӧд, — вочавидзис зонка.
Учитель шуӧ сэсся отсалӧм могысь:
— Вот, шуам, ме пукта тэныд зептад куим да вит кӧпейкаа монетаяс, уна-ӧ лоӧ?
— Ньӧти оз ло, зептӧй менам розя да.
УЧИТЕЛЬ: Висьтав, Вова, уна-ӧ лоӧ, юкны кӧ кӧкъямысӧс шӧрипӧв?
ВОВА: Кыдзи ӧд юкан. Вомӧн ногӧн кӧ — артмас кык ноль. Кузя ногыс кӧ — кык куим петас.

МОЙДЪЯС ДА ВИСЬТЪЯС.

СЁРКНИ.

Кӧдзис пӧльӧ сёркни,
Быдмис сёркни ыджыд,
Сэтшӧм ыджыд сёркни,
Кутшӧм эз на вӧвлы.
Сёркни пӧльӧ кыскӧ —
Кыскыны оз вермы!

Пӧрысь пӧчӧс пӧльӧ
Отсӧг вылӧ корӧ.
Воис пӧрысь пӧчӧ
Отсӧг вылӧ пӧльлы.
Кыскӧны нин кыкӧн —
Сёркни оз и вӧрзьы.

Корис сэки пӧчӧ
Нывлысь ичӧт нывсӧ.
Тільсьӧны зэв зіля
Ыджыд сёркни гӧгӧр.
Оз и вӧрзьы сёркни,
Куимлы оз сетчы!

Нывлӧн ичӧт нылыс
Корис сэки понсӧ.
Кутчысисны нёльӧн
Ӧти сёркни корйӧ,
Сёркни вылӧ налӧн
Оз на судзсьы выныс!

Понйыс сэки корис
Отсӧг вылӧ каньсӧ.
Надзӧникӧн локтіс
Шыльыд юра Машук.
Мырсьӧны нин витӧн —
Оз на кыпты сёркни!

Ветліс сэки каньыс
Рыныш дорӧ шырла.
Шыркӧд сэні лои
Сёркни перйысь квайтӧн,
Шыркӧд налӧн выныс
Бура уна содіс.

Кутчысьӧма пӧльыс,
Кутчысьӧма пӧчыс,
Кутчысьӧма нылыс,
Кутчысьӧма понйыс,
Кутчысьӧма каньыс,
Кутчысьӧма шырыс,
Кутчысисны квайтӧн —
Нетшыштісны сёркни!

М. Лебедев.

КӦЧЛӦН ПРАЗДНИК.

Талун кӧчлӧн чужан лун ӧд.
Воас гӧсьт да гӧсьтя уна.
Кильчӧ вылӧ сувтіс кӧч —
Гӧсьтъяс воасны вот стӧч.
Ма со кыскӧ ош — дзонь бӧчка —
Колӧ козьнавны вӧд кӧчтӧ!
Сьӧкыд кыскынысӧ — мат...
Кӧчыд лоас вывті рад!
Ичӧт ур со, щӧть кодь уска,
Вайӧ телега тыр сус коль.
Телегаыс дзурлик-дзур...
Кӧчлы лоас гӧснеч бур!
Войбыд вуграсьӧма ручыд
(Сійӧс некытӧн он удзӧд!)
Шедіс сылы уна мык —
Нуӧ кӧчыдлы пуд кык.
Ылі сиктсянь (дас верст, гашкӧ)
Кань со кыскӧ, ружтӧ-кашкӧ —
Ыджыд-ыджыд кашник нӧк
(М’оз жӧ вӧрзьы сылӧн гӧг!)
Кӧза нӧбъялӧма морков,
Воис кӧч керкаӧ коркӧ:
Рудзалӧма ки и кок...
«Лок жӧ, кӧза сваття, лок!»
Козин эз вай Ваткыль миян,
Но оз тӧждысь зонмыд сійӧ.
Эм кӧ Ваткыль, оз босьт шог:
Гудӧкӧн йӧктӧдас кок.
Веж луд вылын чужан лунӧ
Гажа праздник кӧчлӧн мунӧ,
Гажыс ыджыд, гажыс ён —
Йӧктӧ ош и руч, и пон.
В. Лыткин.

КӦВДУМ.

Олісны-вылісны старик да старука. Вот старик и шуӧ старукаыслы:
— Петав жӧ, старука, куд пыдӧстӧ вуштышт, йӧртӧдтӧ чышкышт, оз-ӧ сюрышт пызьтор кӧвдум вылӧ.
Босьтіс старука ичӧт борд, куд пыдӧсті сійӧн вуштыштіс, йӧртӧд чышкыштіс да чукӧртіс пызь китыр кык кымын.
Гудраліс пызьсӧ нӧкйӧн, вӧчис кӧвдум, пӧжаліс выйӧн да ӧшинь вылас кӧдзӧдны пуктіс.
Кӧвдумыс куйліс, куйліс, босьтіс да гӧгыльтчис — ӧшинь вывсянь лабичӧ, лабичсянь джоджӧ, джодж кузя ӧдзӧс дорӧ, чеччыштіс порог вомӧн — да посводзӧ, посводзсянь кильчӧ вылӧ, кильчӧ вывсянь ӧшинь улӧ, ӧшинь увсянь завор сайӧ, водзӧ да водзӧ. Тюрӧ кӧвдум туй кузя, паныдасис сылы кӧч:
— Кӧвдум, кӧвдум, ме тэнӧ сёя!
— Эн сёй менӧ, кӧчӧй, ме тэныд сьыланкыв сьыла:
— Кӧвдум ме, кӧвдум,
Йӧртӧдысь ме чышкӧма,
Куд пыдӧсысь вуштӧма,
Гудралӧма нӧкйӧн,
Пӧжалӧма выйӧн,
Ӧшинь вылын кӧдзалі.
Ме и пӧльысь пышйи,
Ме и пӧчысь пышйи,
Тэысь, кӧчысь, дерт жӧ, пышъя!
И гӧгыльтчис туй кузя — сы мында кӧч сійӧс и аддзыліс.
Тюрӧ кӧвдум, паныдасис сылы кӧин:
— Кӧвдум, кӧвдум, ме тэнӧ сёя!
— Эн сёй менӧ, руд кӧин, ме тэныд сьыланкыв сьыла:
— Кӧвдум ме, кӧвдум,
Йӧртӧдысь ме чышкӧма,
Куд пыдӧсысь вуштӧма,
Гудралӧма нӧкйӧн,
Пӧжалӧма выйӧн,
Ӧшинь вылын кӧдзалі.
Ме и пӧльысь пышйи,
Ме и пӧчысь пышйи,
Ме и кӧчысь пышйи,
Тэысь, кӧин, дерт жӧ, пышъя!
И гӧгыльтчис туй кузя — кӧин сы мында сійӧс и аддзыліс!
Тюрӧ кӧвдум, паныдасис сылы ош:
— Кӧвдум, кӧвдум, ме тэнӧ сёя!
— Кытысь тэныд, баръёв коклы, сёйны менӧ!
— Кӧвдум ме, кӧвдум,
Йӧртӧдысь ме чышкӧма,
Куд пыдӧсысь вуштӧма,
Гудралӧма нӧкйӧн,
Пӧжалӧма выйӧн,
Ӧшинь вылын кӧдзалі.
Ме и пӧльысь пышйи,
Ме и пӧчысь пышйи,
Ме и кӧчысь пышйи,
Кӧинысь ме пышйи,
Тэысь, ош, дерт, пышъя жӧ!
И бара гӧгыльтчис — сӧмын ош сійӧс и аддзыліс!
Тюрӧ кӧвдум, паныдасис сылы руч:
— Кӧвдум, кӧвдум, кытчӧ тюран?
— Туй кузя тюра.
— Кӧвдум, кӧвдум, сьылышт меным сьыланкыв!
Кӧвдум и заводитіс сьывны:
— Кӧвдум ме, кӧвдум,
Йӧртӧдысь ме чышкӧма,
Куд пыдӧсысь вуштӧма,
Гудралӧма нӧкйӧн,
Пӧжалӧма выйӧн,
Ӧшинь вылын кӧдзалі.
Ме и пӧльысь пышйи,
Ме и пӧчысь пышйи,
Ме и кӧчысь пышйи,
Кӧинысь ме пышйи,
Ме и ошкысь пышйи,
И тэысь, ручанӧй, абу сьӧкыд пышйыны!
А руч шуӧ:
— Ок, сьыланкывйыс лӧсьыд, да ме омӧля кыла. Кӧвдум, кӧвдум, пуксьы менам ныр йылӧ да сьыв ещӧ ӧтчыд, гораджыка.
Кӧвдум чеччыштіс ручлы ныр йылас да заводитіс сьывны гораджыка сійӧ жӧ сьыланкывсӧ.
А руч бара сылы:
— Кӧвдум, кӧвдум, пуксьы менам кыв вылӧ да сьылышт медбӧръяысь.
Кӧвдум чеччыштіс ручлы кыв вылас, а руч сійӧс — ам! — и сёйис.

ТЕРЕМОК.

Мужик нуис вӧлӧн гырничьяс да воштіс ӧти гырнич. Лэбис сы дінӧ гут-дзизгун да юалӧ:
— Кодлӧн керка-теремокыс? Коді теремын олӧ?
Аддзӧ — некод абу. Сійӧ пырис гырничӧ да кутіс сэні овны-вывны. Локтіс ном-зыньгун да юалӧ:
— Кодлӧн керка-теремокыс? Коді теремын олӧ?
— Ме, гут-дзизгун. А тэ коді?
— Ме ном-зыньгун.
— Лок ме ордӧ овны.
Вот найӧ кутісны овны кыкӧн.
Локтіс шыр-ёсь ныр да юалӧ:
— Кодлӧн керка-теремокыс? Коді теремын олӧ?
— Ме, гут-дзизгун.
— Ме, ном-зыньгун. А тэ коді?
— Ме шыр-ёсь ныр.
— Лок миян ордӧ овны.
Кутісны овны найӧ куимӧн.
Локтіс чеччалігтырйи лягушка-квакушка и юалӧ:
— Кодлӧн керка-теремокыс? Коді теремын олӧ?
— Ме, гут-дзизгун.
— Ме, ном-зыньгун.
— Ме, шыр-ёсь ныр. А тэ коді?
— Ме лягушка-квакушка.
— Лок миян ордӧ овны.
Кутісны овны найӧ нёльӧн.
Котӧртӧ кӧч да юалӧ:
— Кодлӧн керка-теремокыс? Коді теремын олӧ?
— Ме, гут-дзизгун.
— Ме, ном-зыньгун.
— Ме, шыр-ёсь ныр.
— Ме, лягушка-квакушка. А тэ коді?
— Ме кӧч-табъя кок.
— Лок миян ордӧ овны.
Кутісны овны найӧ витӧн.
Котӧртӧ сэті руч да юалӧ:
— Кодлӧн керка-теремокыс? Коді теремын олӧ?
— Ме, гут-дзизгун.
— Ме, ном-зыньгун.
— Ме, шыр-ёсь ныр.
— Ме, лягушка-квакушка.
— Ме кӧч-табъя кок. А тэ коді?
— Ме руч-сёрни вылӧ вывті сюсь.
— Лок миян ордӧ овны.
Кутісны найӧ овны квайтӧн.
Котӧрӧн воис кӧин.
— Кодлӧн керка-теремокыс? Коді теремын олӧ?
— Ме, гут-дзизгун.
— Ме, ном-зыньгун.
— Ме, шыр-ёсь ныр.
— Ме, лягушка-квакушка.
— Ме, кӧч-табъя кок.
— Ме руч-сёрни вылӧ вывті сюсь. А тэ коді?
— Ме кӧин-лэчыд пинь.
— Лок миян ордӧ овны.
Вот найӧ олӧны ӧтлаын сизимӧн — шог абу. Локтіс ош да таркӧдчӧ:
— Кодлӧн керка-теремокыс? Коді теремын олӧ?
— Ме, гут-дзизгун.
— Ме, ном-зыньгун.
— Ме, шыр-ёсь ныр.
— Ме, лягушка-квакушка.
— Ме, кӧч-табъя кок.
— Ме, руч-сёрни вылӧ вывті сюсь.
— Ме, кӧин-лэчыд пинь. А тэ коді?
— Ме, ош — ставсӧ пазӧдысь, тіянӧс лязӧдысь.
Ош пуксис гырнич вылӧ. Гырничсӧ лязӧдіс, да став зверыс повзьӧмйывсьыс пышйис.

КӦЗАПИЯН ДА КӦИН.

Оліс-выліс кӧза. Сылӧн вӧлі сизим пи. Сійӧ вӧчис вӧрын аслыс ичӧтик керка. Быд лун кӧза ветлывліс вӧрӧ кӧрымла. Ачыс мунас, а пияныслы тшӧктас игнасьны да некодӧс не лэдзны.
Локтас кӧза, тотшкӧдыштас ӧдзӧсӧ да заводитас сьывны:
— Менам пиянӧй, дзоля кӧзаяс!
Восьтӧй, восьтӧй ті меным ӧдзӧстӧ!
Тіян мамныд воис,
Чӧскыд йӧв вайис!
Кӧзапиян кыласны мамыслысь гӧлӧссӧ да восьтасны ӧдзӧссӧ. Мамыс вердас найӧс да бӧр мунас вӧрӧ, а кӧзапиян игнасясны да виччысьӧны мамсӧ.
Кывліс кӧзалысь вӧзйысьӧмсӧ кӧин. Мыйӧн кӧза муніс вӧрӧ, кӧин воис керка дорӧ да кутіс омлявны кыз гӧлӧсӧн:
— Ті, челядьӧй, ті, батюшъясӧй!
Восьтӧй, восьтӧй ті меным ӧдзӧстӧ!
Тіян мамныд воис,
Чӧскыд йӧв вайис!
А кӧзапиян сылы шуӧны:
— Кылам, кылам, абу мамлӧн гӧлӧсыс! Миян мамным сьылӧ вӧсньыдик гӧлӧсӧн да оз тадзи лыддьӧдлы.
Кӧинлы вӧчны нинӧм. Сійӧ муніс кузнечаӧ да тшӧктіс выль пӧв дорны ассьыс горшсӧ, медым сьывны вӧсньыдик гӧлӧсӧн. Кузнеч сылы горшсӧ дорис выльысь.
Кӧин бара котӧрӧн локтіс керка дорӧ да дзебсис куст сайӧ.
Со воис кӧза да таркӧдчӧ:
— Менам пиянӧй, дзоля кӧзаяс!
Восьтӧй, восьтӧй ті меным ӧдзӧстӧ!
Тіян мамныд воис,
Чӧскыд йӧв вайис!
Кӧзапиян лэдзисны мамсӧ да кутісны висьтавлыны, кыдзи воліс кӧин да кӧсйис найӧс сёйны.
Кӧза вердіс, юкталіс кӧзапиянсӧ да стрӧга-стрӧга шуис:
— Коді локтас керка дорӧ, кутас вӧзйысьны кыз гӧлӧсӧн да оз висьтав ставсӧ, мый ме лыддьӧдла тіянлы, ӧдзӧс энӧ восьтӧй, некодӧс энӧ лэдзӧй.
Сӧмын муніс кӧза, кӧин бара гӧнечӧн керка дорӧ, таркӧдчыштіс да заводитіс лыддьӧдлыны зэв вӧсньыдик гӧлӧсӧн:
— Менам пиянӧй, дзоля кӧзаяс!
Восьтӧй, восьтӧй ті меным ӧдзӧстӧ!
Тіян мамныд воис,
Чӧскыд йӧв вайис!
Кӧзапиян восьтісны ӧдзӧссӧ, кӧин уськӧдчис керкаӧ да став кӧзапиянсӧ сёйис. Сӧмын ӧти кӧзапи дзебсис пачӧ.
Локтіс кӧза: кутшӧма кӧть сійӧ эз вӧзйысь да эз лыддьӧдлы, некод сылы эз вочавидз. Аддзӧ — ӧдзӧсыс восьса, котӧрӧн пырис керкаас — сэні некод абу. Видзӧдліс пачӧ и аддзис ӧти кӧзапиӧс.
Кӧза тӧдмаліс, мый лоис пияныскӧд, пуксис лабичӧ — кутіс гораа бӧрдны:
— Ок ті, челядьӧй менам, кӧзапиянӧй!
Мыйла ті ӧдзӧстӧ восьтінныд,
Скӧр кӧин вомӧ веськалінныд?
Кыліс тайӧс кӧин, пырис керкаӧ да шуӧ кӧзалы:
— Мый тэ ме вылӧ прӧстӧсӧ шуан, кума? Эг ме тэнсьыд кӧзапиянтӧ сёй. Тырмас шогсьыныд, бурджык мунам вӧрӧ, гуляйтыштам.
Мунісны найӧ вӧрӧ, а вӧрас вӧлі гу, а гуас бипур сотчис. Кӧза и шуӧ кӧинлы:
— Вай, кӧин, видлам, коді чеччыштас гу вомӧныс.
Кутісны найӧ чеччавны. Кӧза чеччыштіс гу вомӧныс, а кӧин чеччыштіс да и уси пӧсь гуас.
Кынӧмыс сылӧн поті да сэтысь кӧзапиян петісны, ставныс ловъяӧсь, чеччыштісны мамыс дінӧ. И кутісны найӧ овны да вывны воддза мозыс.

КУИМ ОШ.

1.

Ӧти ичӧтик нывка муніс гортсьыс вӧрӧ. Вӧрын сійӧ воши да кутіс корсьны гортӧ петан туйсӧ, но эз аддзы и воис вӧрас кутшӧмкӧ керка дорӧ.
Ӧдзӧсыс вӧлі восьса, нывка видзӧдліс ӧдзӧсӧд, аддзӧ — керкаын некод абу, и пырис. Тайӧ керкаас олісны куим ош. Ӧти ош вӧлі батьыс, шуисны сійӧс Микайлӧ Ивановичӧн. Сійӧ вӧлі ыджыд да лёзь гӧна. Мӧдыс — энь ош. Сійӧ вӧлі ичӧтджык, и шуисны сійӧс Настасья Петровнаӧн. Коймӧдыс вӧлі ичӧтик ошпи, и шуисны сійӧс Мишукӧн. Ошъяс эз вӧвны гортын, найӧ мунісны гуляйтны вӧрӧд.

2.

Керкаын вӧлі кык жыр: ӧтиыс — сёянін, мӧдыс — узьланін. Нывка пырис сёянінӧ да пызан вылысь аддзис сёян тыра куим тасьті. Ӧти тасьті, зэв ыджыд, вӧлі Микайлӧ Ивановичлӧн. Мӧдыс, неуна ичӧтик, вӧлі Настасья Петровналӧн; коймӧдыс, ичӧтик лӧз дозйыс, вӧлі Мишуклӧн.
Быд тасьті дінын вӧлі пань: ыджыд, шӧркодь да ичӧт.
Нывка босьтіс медся ыджыд паньсӧ да медся ыджыд дозсьыс сёйыштіс; сэсся босьтіс шӧркоддьӧм паньсӧ да сёйыштіс шӧркост дозсьыс; сэсся босьтіс ичӧтик паньсӧ да сёйыштіс ичӧтик лӧз дозсьыс, и Мишуклӧн сёяныс сылы кажитчис медся чӧскыдӧн.
Нывкалы окота лои пуксьыны и аддзӧ пызан дорысь куим улӧс: ӧти ыджыд — Микайлӧ Ивановичлӧн, мӧд ичӧтджык — Настасья Петровналӧн, да коймӧд, ичӧтик, лӧз пӧдушкаа — Мишуклӧн. Нывка кайис ыджыд улӧс вылӧ да усис; сэсся пуксис шӧркодь улӧс вылӧ, сэні пукавны вӧлі лӧсьыдтӧм; сэсся пуксис ичӧтик улӧс вылӧ да серӧктіс — сэтшӧм лӧсьыд вӧлі тані пукавнысӧ. Лӧз дозсӧ босьтіс пидзӧс вылас да кутіс сёйны.
Сёйис став сёянторсӧ да мӧдіс катласьны улӧс вылас.
Улӧсыс жугалі, и сійӧ уси джоджӧ. Сійӧ чеччис, лэптіс улӧссӧ да муніс мӧд горничаӧ. Сэні сулалісны куим крӧвать: ӧти ыджыд — Микайлӧ Ивановичлӧн, мӧд шӧркодь — Настасья Петровналӧн, коймӧд ичӧтик — Мишуклӧн. Нывка водіс ыджыд крӧвать вылӧ — вӧлі вывті паськыд; водіс шӧркост крӧвать вылӧ — вывті джуджыд; водіс ичӧтик крӧвать вылӧ — крӧватьсӧ быттьӧ буретш сы серти вӧчӧмаӧсь, и сійӧ унмовсис.

3.

А ошъяс локтісны гортӧ тшыгӧсь да кӧсйисны пажнайтны. Ыджыд ош босьтіс ассьыс тасьтісӧ, видзӧдліс да зэв кыз гӧлӧсӧн равӧстіс:
— Коді менам тасьтіысь сёйис?!
Настасья Петровна видзӧдліс аслас тасьтіӧ да мурӧстіс неуна ньӧжйӧджык:
— Коді менам тасьтіысь сёйис?!
А Мишук аддзис ассьыс тыртӧм тасьтісӧ да вӧсньыдик гӧлӧсӧн чилӧстіс:
— Коді менам сёян тасьтіысь ставсӧ сёйис?!
Микайлӧ Иванович видзӧдліс аслас улӧс вылӧ да ыджыд гӧлӧсӧн равӧстіс:
— Коді пукаліс менам улӧс вылын да сійӧс бокӧ вештіс?!
Настасья Петровна видзӧдліс аслас улӧс вылӧ да неуна ичӧтджык гӧлӧсӧн мурӧстіс:
— Коді пукаліс менам улӧс вылын да сійӧс бокӧ вештіс?!
Мишук видзӧдліс аслас жугалӧм улӧс вылӧ да чилӧстіс:
— Коді пукаліс менам улӧс вылын да жугӧдіс сійӧс?!
Ошъяс пырисны мӧд горничаӧ.
— Коді водліс менам вольпась вылӧ да дзугис сійӧс?! — равӧстіс Микайлӧ Иванович ыджыд гӧлӧсӧн.
— Коді водліс менам вольпась вылӧ да дзугис сійӧс?! — неуна ичӧтджык гӧлӧсӧн мурӧстіс Настасья Петровна.
А Мишук матыстіс скамья, кайис аслас крӧвать вылӧ да вӧсньыдик гӧлӧсӧн чилӧстіс:
— Коді водліс менам вольпась вылӧ?!
И друг сійӧ аддзис нывкаӧс да сэтшӧм гораа чилӧстіс, быттьӧ сійӧс виӧны:
— Со сійӧ! Кут, кут! Со сійӧ! Кут! Со сійӧ! Ай-я-а-ай! Кут!
Сійӧ кӧсйис курччыны нывкаӧс. Нывка восьтіс синъяссӧ, аддзис ошъясӧс да уськӧдчис ӧшиньлань. Ӧшиньыс вӧлі восьса. Нывка чеччыштіс ӧшинь пыр да котӧртіс. И ошъяс эз вермыны суӧдны сійӧс.

Л. Толстой.

РУЧ ДА КӦЧ.

Олісны-вылісны руч да кӧч. Ручлӧн вӧлі йи чом, а кӧчлӧн — пу чом.
Воис гажа тулыс — ручлӧн чомйыс сылі, а кӧчлӧн сулалӧ важмозыс.
Вот руч и вӧзйысис узьны сы ордын асылӧдзыс, да сійӧс вӧтліс чомсьыс. Мунӧ туй кузя кӧч да бӧрдӧ. Сылы паныдасис пон:
— Ув, ув, ув! Мый, кӧчильӧй, бӧрдан?
— Кыдзи меным не бӧрдны? Вӧлі менам пу чом, а ручлӧн йи чом. Вӧзйысис сійӧ ме ордӧ узьны, да менӧ и вӧтліс.
— Эн бӧрд, кӧчильӧй! Ме отсала тэнад шоглы.
Найӧ локтісны чом дорӧ. Пон увтыштіс:
— Ув, ув, ув! Пет, руч, усйысь!
А руч налы паччӧр вывсянь:
— Кыдзи уськӧдча, кыдзи чеччышта, лэбзясны торпыригъясныд пельӧсъясӧ!
Пон повзис да пышйис.
Кӧч бара мунӧ туй кузя, бӧрдӧ. Сылы паныдасис ош:
— Мый вӧсна, кӧчильӧй, бӧрдан?
— Кыдзи меным не бӧрдны? Вӧлі менам пу чом, а ручлӧн йи чом. Вӧзйысис сійӧ ме ордӧ узьны, да менӧ и вӧтліс.
— Эн бӧрд, ме тэнад шоглы отсала.
— Он, он отсав. Пон вӧтлыны кӧсйис — эз вермы вӧтлыны, и тэныд не вӧтлыны.
— Вӧтла!
Найӧ локтісны чом дорӧ. Ош кыдзи горӧдас:
— Пет, руч, усйысь!
А руч налы паччӧр вывсянь:
— Кыдзи уськӧдча, кыдзи чеччышта, лэбзясны торпыригъясныд пельӧсъясӧ!
Ош повзис да пышйис.
Мунӧ бара кӧч. Сылы паныдасис ӧш:
— Мый, кӧчильӧй, бӧрдан?
— Кыдзи меным не бӧрдны? Вӧлі менам пу чом, а ручлӧн йи чом. Вӧзйысис сійӧ ме ордӧ узьны, да менӧ и вӧтліс.
— Мунам, ме тэнад шоглы отсала.
— Он, ӧш, он отсав. Пон вӧтлыны кӧсйис — эз вермы вӧтлыны, ош вӧтлыны кӧсйис — эз вермы вӧтлыны, и тэныд не вӧтлыны.
— Вӧтла!
Найӧ локтісны чом дорӧ. Ӧш кыдзи горӧдас:
— Пет, руч, усйысь!
А руч налы паччӧр вывсянь:
— Кыдзи уськӧдча, кыдзи чеччышта, лэбзясны торпыригъясныд пельӧсъясӧ!
Ӧш повзис да пышйис.
Кӧч бара мунӧ туй кузя, бӧрдӧ воддза дорсьыс ёнджыка. Сылы паныдасис косаа петук:
— Ки-ку-рул-ллю! Мый вӧсна, кӧчильӧй, бӧрдан?
— Кыдзи меным не бӧрдны? Вӧлі менам пу чом, а ручлӧн йи чом. Вӧзйысис сійӧ ме ордӧ узьны, да менӧ и вӧтліс.
— Мунам, ме тэнад шоглы отсала.
— Он, петук, он отсав. Пон вӧтлыны кӧсйис — эз вермы вӧтлыны, ош вӧтлыны кӧсйис — эз вермы вӧтлыны, ӧш вӧтлыны кӧсйис — эз вермы вӧтлыны, и тэныд не вӧтлыны.
— Вӧтла!
Найӧ локтісны чом дорӧ. Петук шаркнитіс кокъяснас, швачнитіс бордъяснас:
— Тувччала кокбӧрля вылын,
Вая коса пельпом вылын,
Кӧсъя ручӧс керавны,
Кӧсъя ручӧс керавны.
Весась, ручӧй, мун!
Ки-ку-рул-ллю!
Руч кыліс, повзис да шуӧ:
— Кӧмася...
Петук бара:
— Тувччала кокбӧрля вылын,
Вая коса пельпом вылын,
Кӧсъя ручӧс керавны,
Кӧсъя ручӧс керавны.
Весась, ручӧй, мун!
Ки-ку-рул-ллю!
Руч бара шуӧ:
— Пасьтася...
Петук коймӧдысь:
— Тувччала кокбӧрля вылын,
Вая коса пельпом вылын,
Кӧсъя ручӧс керавны,
Кӧсъя ручӧс керавны.
Весась, ручӧй, мун!
Ки-ку-рул-ллю!
Руч садьтӧгыс чепӧсйис, петук сэні сійӧс и кераліс косаӧн.
И кутісны найӧ кӧчкӧд овны-вывны пу чомйын.

ПЛӦТНИК КӦЧ.

Оліс-выліс плӧтник Кӧч. Мыйӧ босьтчас — сійӧс и вӧчас. Мунӧ вӧрӧд, черыс — вӧнь костын, пилаыс — мыш саяс, кӧрт тув, черта, гогын, мерка — чуманын.
Паныдасьӧ Вурдысь.
— Видза олан, Кӧч! Он-ӧ меным поз вӧч?
— Ыджыд-ӧ донысь тэчан?
— Шонтысьны кӧ лэдзан кӧдзыд тӧв дырйи и ладнӧ.
— Бур, — сӧгласитчис Вурдысь.
Котш-котш, кув-ков. Вурдысьлӧн поз рыт кежлас гӧтов. Пыр да ов. Водзӧ мунӧ Кӧч. Черыс — вӧнь костын, пилаыс — мыш сайын, кӧрт тув, черта, гогын — чуманын.
Паныдасьӧ Руч.
— Видза олан, Кӧч! Вай тэ меным керка вӧч.
— Вӧча, керйысь тэча, джуджыд кильчӧа, ӧдзӧс — зильган каличӧн.
— Ыджыд-ӧ доныс? Висьтав водзвыв.
— Нинӧм оз ков. Лэдзлы шонтысьны кӧдзыд тӧв дырйи.
— Бурӧн ладмам, — шуӧ Руч.
Зым-зым, котш-котш, кув-ков. Лун-мӧд и Ручлы керка гӧтов. Пыр да ов.
Мунӧ Кӧч. Черыс — вӧнь костын. Пилаыс — мыш сайын. Чуманын став инструментыс. Паныдасьӧны Ыж, Петук, Лягуша да Шыр.
— Видза олан, Кӧч! Миянлы нёль судта керка вӧч. Улыс судтаас медым гӧбӧч вӧлі, мед сэтчӧ тӧвбыд кежлӧ сёян-юан тӧрис.
— Вӧча. Керйысь тэча. Улын — гӧбӧч. Сэсся — Ыжлы судта. Шырлы — мӧд судта. Лягушалы — коймӧд. Петуклы — нёльӧд. Ӧшиньяссӧ узорӧн вӧча. Керка гӧгӧр потшӧс лоӧ.
— Ыджыд-ӧ нӧ доныс? Висьтав водзвыв.
— Нинӧм оз ков. Лёк тӧв дырйи шонтысьыштны лэдзлӧй.
— Бур, бур.
Котш-котш, кув-ков. Сӧмын тӧв кежлӧ керка лоис гӧтов.
Тӧв пуксис. Кӧч чер-пила джаджйӧ пуктіс. Чумансӧ коз лап улӧ дзебис. Шувгӧ лёк тӧв, турӧб синмӧ швачкӧ. Кӧч котӧртіс скачӧн, руд пасьсӧ еджыд вылӧ вежис. Вурдысь дорӧ кежис.
— Тар-тар, Вурдысь, лэдз менӧ шонтысьыштны! Пӧсь чайӧн юктӧд.
— Коді тэ? Мыйкӧ тай ме тэнӧ ог тӧд.
— Ме Кӧч-плӧтникыд, коді тэныд позтӧ вӧчис.
— Мун татысь, меным руд Кӧч позсӧ вӧчліс. А тэ дзик еджыд. Котӧртіс Кӧч Руч керкаӧ.
— Зиль-зиль, — ӧдзӧс каличӧн зилькӧдчӧ.
— Коді сэн?
— Ме, Кӧчыд, коді тэныд керкатӧ вӧчис.
— Весась татысь, меным керкасӧ руд Кӧч вӧчис, а тэ со еджыд. Котӧртіс Кӧч нёль судта керкаӧдз.
— Тотш-тотш, — игӧдчӧ.
— Коді сэн?
— Тайӧ ме, Кӧч-плӧтник. Зэв нин кӧдзыд лои. Еджыд пась со вежи, шонтысьны тіянӧ кежи.
Шыасьӧ Ыж:
— Ӧтар джынъяс менам — вурун, мӧдар джынъяс — тырыс турун. Шӧрас ачым ола. Биысь ёна пола. Шыр дорӧ вӧзйысь.
Шыр зэв ёна повзис:
— Ме дорӧ эн пыр, шырпиян дзик тыр.
Кӧч кайис коймӧд судтаӧ.
— Котш-котш, Лягуша-небыд душа. Лэдз менӧ шонтысьны.
— Коді тэ?
— Ме Кӧч-плӧтник, тэныд тайӧ оланінсӧ вӧчлі.
— Мый нӧ водзджык тэ эн лок? Ме ордӧ гӧсьт Рак-вок воис. Дзескӧдны сійӧс ог кӧсйы, дӧзмӧдны сійӧс ог лысьт.
Кӧч кайис нёльӧд судтаӧ.
— Тук-тук-тук! Видза олан, Петук! Тэ ордын шонтысьышта ӧти здук. Лэдз менӧ.
— Лэдза эськӧ да, сӧмын вот гӧтраси. Позйын чипанъяс олӧны. Быдӧнысь полӧны.
Петіс Кӧч-плӧтник керкаысь. Ас бӧрсяыс ӧдзӧс пӧдлаліс. Лапанас пельяссӧ шымыртіс. Забеднӧ лои — бӧрддзис. Котӧртӧ Пон.
— Мый нӧ бӧрдан, Кӧч?
— Гожӧмбыд быдӧнлы позъяс вӧчи. Сӧмын аслым эг эшты. Кынмыны куті, а шонтысьны некод эз и лэдз.
Пон и шуӧ:
— Лок ме ордӧ. Менам эм вон. Сэні тӧлыс озджык шутьляв. Вонйын Понкӧд и тӧвйисны.

С. Пылаева.

КӦР.

Паськыд яг шӧрын, джуджыд ты дорын Кӧр яла йирӧ, Ош чӧдлач вотӧ, Кӧч лапкор вужйӧн чӧсмасьӧ, Руч шыръясӧс куталӧ, Тулан чери кыйӧ, Кӧин пожӧм улын узьӧ, войнас сӧмын кыйсьыны петалӧ. А лӧдзьяс, номъяс ставнысӧ вильӧдӧны, дӧзмӧдӧны.
— Ок, — шуӧ Кӧр, — мунамӧй вай помтӧм-дортӧм саридз дорӧ. Сэні пӧ вӧля, тӧв шутьлялӧ-пӧльтӧ, гӧгӧр чӧскыд яла, шӧвк кодь турун быдмӧ, быд тыын чериыс гыбалӧ, тырыс сэні байдӧг, утка лэбалӧ, шондісӧ сайӧдлӧны, а шырыд сэні дзик тыр!
— Мунамӧй дзик пыр! — кутісны радлыны зверъяс.
Мӧдӧдчис Кӧр, сюръяс уна вожа. Мукӧдыс сы бӧрся вӧтчӧны чожа:
Ош-паськыд тош.
Руч-гӧрд пася, ёсь пиня.
Кӧч-котӧртӧ скач.
Тулан-мича куа.
Кӧин-гӧныс быттьӧ пӧим.
Мунӧны, мунӧны, вой суис, водісны узьны. Кӧр — берег дорӧ. Ош — нитш улӧ, Руч — коз лап улӧ. Кӧч — перйыштіс аслыс поз, Кӧин — кыйсьыны муніс. Асылын мӧдӧдчисны бара. Мунӧны, мунӧны — вой суис. Узьны колӧ. Ош юалӧ:
— Кӧр, Кӧр, а кӧні нӧ саридз дорыс? Кымын лун нин мунам, а саридз оз на тыдав.
— Эн шогсьӧй, воам, лун дас коли мунны.
— Дас лун?! — чуймис Кӧч. — Мый тэ лоин, Кӧр, буракӧ, тэ сӧран?.. Кокӧй оз нин чеччӧдлы. Ог мун саридз дорӧ. Кольчча тайӧ вӧрас.
Ещӧ лун мысти Ош казяліс, мый кок пыдӧсыс вушйыны кутӧма, доймӧ:
— Тайӧ вӧрас кольчча, гуран кодъя, шойчча.
Сэсся Руч мыр вылӧ пуксис:
— Кутшӧм мича мыр! Тырыс тані шыр! Водзӧ ме ог мун. Шыр тась кыя, сёя.
Витӧд вой, квайтӧд лун мунӧны. Ёнакодь нин мудзӧмны. Тулан котӧртіс джуджыд пулань, кавшасис да аддзис Тулан нылӧс.
— Саридзӧдз ылын, гӧтрася да татчӧ кольчча.
Колины кыкӧн: Кӧр да Кӧин. Кӧин кыв нюжӧдӧма, кашкӧ:
— Кула татчӧ, гашкӧ. Бурджык кольчча. Саридз дорӧ ме ог мун, мый ме сэтысь корся? Со тай сикт тыдалӧ, сылань сетча, кынӧмӧй век лоӧ пӧт.
Ӧтнас мунӧ Кӧр, кокыс ӧдва нуӧ. Воис паськыд ю дорӧ. Колӧ сійӧс вуджны. Пырис Кӧр ваӧ, нуӧ гыа визулыс. Варччыны кӧть кужӧ, выныс абу, ӧдва и вуджис. Берег дорын шойччыштіс. Видзӧдӧ: уна Кӧр сэні котралӧны, а водзын помтӧм-дортӧм саридз тыдалӧ. Локтіс саридз дорӧ, сола васӧ сэтысь юыштіс. Выныс сылӧн содіс. Тӧв пӧльтӧ долыда.
— Чолӧм тэныд, саридз! Ме тані кута овны!

С. Пылаева.

КВАЙТ ЧУНЬ.
(Висьт)

Аннушкалы нёль арӧс тырис. Сійӧ ыджыд нин, лыддьысьны велӧдчӧ. Асывбыд пукалӧ кильчӧ вылас да лыддьӧ ассьыс чуньяссӧ: ӧти, кык, куим, нёль ... квайт! Да, да, ӧти киын квайт чунь и мӧдас квайт жӧ!
Бабыс керкаысь петіс помӧй ведраӧн. Аннуш уськӧдчис бабыслы паныд:
— Бабӧ, бабӧ! Менам квайт чунь! Ме ачым нин лыдди!
Бабыс пуктіс помӧй ведрасӧ, шензьыштіс:
— Квайт чунь?! Ен мед видзас! Квайт чуняясыс ӧд гуськульяс сӧмын! Вай, ноко, выльысь да бурджыка лыддьы.
Аннуш шергӧдіс чуньяссӧ, мӧд кинас лӧсьӧдыштіс кымӧсас лювдысь юрсисӧ дай пондіс лыддьыны шервидзысь чуньяссӧ:
— Видзӧд, бабӧ, ӧти, кык... ку-им... нёль... квайт! — медбӧрын инмӧдчывліс пев йылас: — Квайт чунь!
Бабыс дзӧрӧдыштіс юрнас, мыччис ассьыс кисӧ:
— А ноко, менсьым лыддьы!
Аннуш ошйысьӧмӧнмоз да тэрмасьӧмӧн и лыддис бабыслысь кыз чуньяссӧ:
— Тэнад квайт жӧ! — кывкӧрталіс.
— А витӧдыс нӧ инӧ кытчӧ воши? — серӧктіс бабыс.
— Ме ог тӧд, ме эг гусяв, — жугылиника шуис Аннуш да лэдзис юрсӧ.
Бабыс босьтіс помӧй ведрасӧ, кайтыштіс:
— Пыр гортӧ, батьыд вежӧс сайын, сыкӧд нӧшта велӧдчыштӧй лыддьысьнысӧ, а ме петкӧда польӧпиыдлы сёянсӧ. Пыра да нӧшта на лыддьыштам.
Пырис Аннуш батьыс дорӧ вежӧс сайӧ, юрсӧ лэдзӧма.
— Аннушка, сё шайтӧй, мый нӧ сэтшӧм жугыль талун? Эн-ӧ висьмы? — батьыс босьтіс нывкасӧ ки вылас, видзӧдліс чужӧмас.
— Висьми, — жугыля нурбыльтіс Аннуш. — Бабӧлӧн витӧд чуньыс кытчӧкӧ вошӧма. Чайтӧ: ме гусялі. А ме — эг. Тӧрыт сӧмын ӧти кампет сылысь юавтӧг босьті.
— А-а, со инӧ тэ кутшӧм! — батьыс вак-вакӧн серӧктіс, гильӧдыштіс, кыдзи и пыр, нывкаыслысь мышкусӧ, киняувъяссӧ дай бӧр лэдзис джоджас. — А менам, колӧкӧ, воши жӧ витӧд чуньӧй да? Вай ӧтвылысь кыкӧн лыддям!
Пондісны лыддьыны: ӧти, кык, куим, нёль, вит...
— А квайтӧдыс нӧ кӧні? — горӧдіс Аннуш.
Батьыс бара гораа серӧктіс. Но сэсся лабутнӧя нин содтіс:
— Квайтӧдсӧ аддзам жӧ, эн тэрмась. Вай кыкнан кисьыд ӧтлаын став чуньсӧ лыддям дай аддзам квайтӧдсӧ.

Н. Куратова.

ПӦЛЬЛӦН ДАСӦД ЧУНЬ.
(Висьт.)

Пончиклы квайт арӧс. Регыд сійӧ мунас школаӧ. Бать-мамыс тшӧтш виччысьӧны тайӧ кадсӧ.
Ӧтчыд Лӧня юӧртіс вокыслы:
— Вася нюню *, а ме артасьны велӧдча. Ӧшинь улын Полкан — ӧти, Пушок кань — кык, Петыр петук — куим... Фу-у-у, мудзи...
— А тэ, вын *, чуньяс отсӧгыд артась, — чуйдіс вокыслы Вася.
— Ӧти дінӧ ӧти — лоӧ кык, — радпырысь горӧдіс Пончик. — А кык чунь дінӧ содтам ещӧ ӧтикӧс — куим лоӧ. Ур-ра! Ме артасьны кужа! Да?
— Ӧдйӧ тай велалін, козлок *, — ошкыштіс вокыс.
— Часлы, пӧльӧ дорӧ петала. Сылысь чуньяссӧ артала, — мӧдӧдчис ывлаӧ ичӧт зонка.
Пӧльыс пукаліс ӧшинювса лабич вылын. Юрас — важиник салдат картуз, киас — «Красная звезда» газет, радейтана лыддянторйыс.
— Пӧльӧ, видзӧд, ме чуньяс отсӧгӧн артася! Вася нюню велӧдіс!
— Бур тай, — ошкыштіс пӧльыс. — Ноко, петкӧдлы.
— Вай китӧ, — корис зонка, — видзӧд. Певйыд — ӧти, чалльыд — кык, а этайӧ... нимтӧм чуньыд ... абу да?
— Тайӧс, дитяӧй, — жугыля шуис пӧльыс, — война вылӧ коли...
— Эн на висьтавлы да?
— Кадыс воис да, и висьтала. Кывзы.
Тайӧ Польшаын вӧлі. Миянӧс, кык мортӧс, мӧдӧдісны минаяс корсьны.
— А тэ полін, пӧльӧ, да? — юасис внукыс.
— Ог тӧд. Овнытӧ, дерт, быдӧн кӧсйис. Ме ӧд зэв на том вӧлі. Минаяссӧ аддзи коз улысь. Вештышті проводъяссӧ, а ӧтиӧс эг казяв пемыдас. Но и взорвитчис минаыс. Ас садьӧ вои, гӧгӧр ачымӧс видлала — дзоньвидза. Сӧмын чуньӧс и чирснитӧма мина торйыс. Шудаӧн вӧвсьӧма.
— А чуньтӧгыд сьӧкыд овнытӧ? — жалитанапырысь юаліс внукыс.
— Дерт, абу кокни. Пулысь кӧ увсӧ чеган — висьӧ, нёрпалӧ, кытчӧдз оз бурд. А ловъя мортыдлы чуньтӧгыд ещӧ на сьӧкыдджык.
Сэсся пӧльыс нюмдыштіс да содтіс:
— Но тэ ӧд — менам дасӧд чуньыс и эм. Отсасьысьыс.

В. Сергеев.
(Коми-перм., комиӧдіс В. Иванова.)

*нюню — ыджыд вок дінӧ шыӧдчӧм
*вын — ичӧт вок дінӧ шыӧдчӧм
*козлок — вильышпоз.

МАША ДА ЗОЙКА.

Олісны-вылісны кык нывка: Маша да Зойка. Маша вӧлі зэв зіль да кывзысьысь нывка. А Зойкаӧс кӧ мыйкӧ тшӧктан вӧчны, век шуӧ: «Ой, ме ог вермы! Ой, ме ог куж! Ой, меным дыш!» Век «ой» да «ой». Сы вӧсна и Зойкаӧс кутісны шуны Ойкаӧн.

ОЙКАЛӦН КОЗИН

Пукалӧ Ойка гортас да ворсӧ. Гӧгӧрыс сылӧн зэв мича чачаяс. Сэтчӧ локтіс Шырпи дай шуӧ:
— Ойка, меным мыйкӧ козьнав!
Ойка кутіс видзӧдны чачаяс вылас да думайтны: «Тайӧ меным аслым колӧ. Тайӧ жаль. А тайӧн ме ачым ворса.»
Сэсся Ойка босьтіс из дай шуӧ Шырпилы: «Чачаясыс меным жальӧсь. Ме тэныд изтор козьнала.»
Забеднӧ лои Шырпилы. Дыр муніс Шырпи да воис гажа луд вылӧ. Сэні Ошпи, Урпи да Кӧчпи ворсӧны.
Шырпи висьталіс налы Ойка йылысь.

ОЙКАЛӦН ЧУЖАН ЛУН.

Локтіс Ойкалӧн чужан лун. Воисны гӧсьтъяс.
— Ойка, ми тэныд козинъяс вайим, — шуисны найӧ.
Урпи вайис ӧрешки кыш. Кӧчпи — гут кулан тшак. Ошпи — сісь коль. Маша — чагтор.
Яндзим лои Ойкалы. Дум вылас уси, кыдзи сійӧ Шырпилы ковтӧмторсӧ жӧ козьнавліс. Ойка бӧрддзис.
Ставныслы Ойка лои жаль. Котӧртіс Урпи да вайис ӧрешки. Кӧчпи — морков. Ошпи — ма. А Маша вайис акань.
— Ме сэсся ӧні ковтӧмтортӧ некор нин некодлы ог кут козьнавны, — шуис Ойка.

КОДІ УНА УДЖАЛІС, СІЙӦ УНА И БОСЬТІС.

Машалы да Ойкалы паныдасисны пӧрысь Ош да пӧрысь Ёж. Ошкыс ӧдва кыскӧ яблӧк тыра мешӧк. А Ёжыс ӧти яблӧк нуӧ.
Ош шыасис нывкаяс дорӧ:
— Нылукъяс, отсыштӧй миянлы.
— Отсалам. Ме Ёжлы, а тэ, Маша, Ошкыслы, — шуӧ Ойка. Маша пуктіс мешӧксӧ пельпом вылас да ӧдва и воис Ош гу дорӧдз.
Ош разис мешӧксӧ. Пияныслы да Машалы сетіс дас яблӧкӧн.
А Ойка яблӧкнас мачасигтырйи и муніс Ёж оланінӧдз.
Ёж яблӧксӧ торйӧдіс уна пельӧ. Сеталіс пияныслы да Ойкалы юкӧнӧн.
Сёйис Ойка ассьыс юкӧнсӧ да жугыля мӧдӧдчис.

С. Прокофьева серти.

ТШАКЪЯСЛӦН ЗЫК.

Дорвыв час чӧж дугдывтӧг зэрис. Кӧтасисны муяс да сёнъяс. Югдісны пуяслӧн коръяс, быттьӧ пывсянӧ ветлісны. Сэсся кытыськӧ воис вына тӧв, чуш-чашвӧчис кымӧръясӧс, вӧтліс найӧс парма весьтысь. Вочасӧн бӧр воссис енэжыс. Да и шондіыс лышкыдджыка шонтіс. Гашкӧ, ошйысис парма-ягъяслы, юяслы да тыяслы аслас мичлунӧн.
Зэра шоныд лунъястӧ радейтӧны тшакъяс. Мӧд лунас жӧ му пытшкысь кыпӧдісны ассьыныс юрнысӧ еджыд дона гобъяс. Шапкаясныс налӧн мичаӧсь, быттьӧ кӧнтусь выйӧн мавтӧмаӧсь да пачӧ сюйлӧмаӧсь жаритны. Гобъяс аддзисны ӧта-мӧдсӧ, кутісны радлыны.
— Видза оланныд, вокъяс!
— Видза оланныд, чойяс!
— Аттьӧ шоныд зэрлы, отсаліс миянлы ӧдйӧджык быдмыны, а то му пытшкад лёка пемыд да гажтӧм. Вӧльнӧй светсӧ кӧть ӧні аддзылам, вӧр дукнас лолыштам.
Друг кодкӧ гобъяс пиысь горӧдіс:
— Видзӧдлӧй, видзӧдлӧй, кодкӧ со бара мусӧ вӧрӧдӧ! — Эз на удитны тшакъяс юрнысӧ бергӧдны, а пӧль тош кодь небыд яла пытшкысь кыпӧдчис гӧрд гоб. Пыркнитіс юр вывсьыс лыасӧ, улӧдз копыртчыліс банйӧм юра гобъяслы:
— Примитӧй и менӧ асланыд семьяӧ. Аддзанныд, кутшӧм ме ичӧтик. Быдмышта да тіян кодь жӧ кыз кока лоа. Но кыдз, примитанныд?
— Примитам, примитам! — ӧтпырйӧ горӧдісны еджыд гобъяс да сюся кутісны видзӧдны выль тӧдса вылӧ.
— Ой, кутшӧм тані лӧсьыд! Шондіыс синмӧс ёрӧ, абу му пытшкад кодь олӧмыд. И лэбачьяс гажӧдӧны миянӧс, весиг йӧктыны позьӧ, — радліс гӧрд юра тшак.
Мӧд лунас, кор ывлаыс муртса заводитіс югдыны, садьмисны тшакъяс да кутісны шензьыны ас выланыс.
— Но и но, со кыдзи ме быдми ӧти войӧ, — ошйысис медся ыджыд еджыд гоб.
— И ме...
— И ме быдми да ёнми. Видзӧдлӧй кӧть, — чилзіс пу бокӧ саймовтчӧм тшак.
Друг гӧрд гоб бергӧдчыліс мышкас и аддзис ещӧ куим тшакӧс, кодъяс тӧрыт тані эз на тыдавны.
— Кодъяс нӧ ті да кытысь татчӧ усинныд? — юаліс гӧрд гоб аслас суседъяслысь.
— Ме ягса путник. А орччӧн сулалысьяслӧн нимыс уртшак.
— А менӧ шуӧны рыжик-пыжикӧн, — кыліс вӧсньыдик гӧлӧс.
— Веськалім ми татчӧ сідзи жӧ, кыдзи и ті.
— А миянӧс ӧмӧй энӧ тӧдӧй, со кымынӧн сярвидзам чукӧрӧн? — кутісны норасьны масленикъяс.
Виж гоб, коді садьмис узянінысь медбӧрын, тільыштіс синъяссӧ да очсалігтырйи равӧстіс:
— Мый нӧ сэтшӧма ызганныд, узьны онӧ лэдзӧй! Чукӧста кӧ яг пасьталаыс быдмысь ассьым став рӧдвужӧс, ставнытӧ вӧтласны татысь.
— Эн вышшитчы, виж гоб, — вомаліс сійӧс еджыд гоб. — Тэныд кӧ тані дзескыд, верман мӧдлаӧ мунны. Миянлы и тэтӧг гажа. Зэв на ӧд тэнад доныд ичӧт.
Виж гоб зымнитіс кокнас, эз кӧсйы сетчыны. Тӧдіс, пикӧ кӧ воштасны сійӧс еджыд гобъяс, отсӧг вылӧ чукӧстас ассьыс чой-воксӧ.

И. Коданев.

КУИМ КАНЬПИ ЙЫЛЫСЬ.
(Висьт.)

Оліс-выліс кань — абу еджыд, абу руд, абу сьӧд. А кутшӧм нӧ эськӧ? А со кутшӧм: и еджыд, и руд, и сьӧд — визя-визя. Вӧлі сылӧн куим каньпи: еджыд, руд да сьӧд. Ӧтчыд еджыд каньпи муніс гуляйтны да вошис. Сійӧ муніс пыр веськыда водзӧ да вочасӧн ылыстчис и ылыстчис гортсяньыс. Кань-мамыс виччысис-виччысис писӧ, а сійӧ сідз эз и лок. Муніс сійӧс корсьны, а мӧд кык каньпиыслы шуис:
— Некытчӧ энӧ мунӧй! Ме аддза тіянлысь вокнытӧ, да пырысь-пыр жӧ локтам гортӧ.
Мам мунӧм бӧрти руд каньпи шуӧ:
— А друг мамӧ оз аддзы еджыд вокнымӧс? Вай и ми тшӧтш корсям сійӧс.
— Правильнӧ, — шуӧ сьӧд каньпи. — Мамӧ муніс веськыда, а ми мунам мӧдлаӧ: тэ веськыдвылӧ, а ме шуйгавылӧ.
Сідзи найӧ и вӧчисны.
Кань-мам ӧдйӧ аддзис еджыд каньписӧ, и найӧ кыкӧн бергӧдчисны гортланьыс. Видзӧдӧ: каньпияныс абуӧсь. Мунісны мамыс еджыд каньпиыскӧд корсьны рудсӧ да сьӧдсӧ. Кытчӧ мунны? Позьӧ шуйгавылӧ, позьӧ веськыдвылӧ. Мунісны веськыдвылӧ. Мунісны-мунісны, аддзӧны: пукалӧ руд каньпи.
— Вот тэ кӧні! — шуӧ мамыс. — А сьӧд вокыд нӧ кытчӧ вошис?
— Сійӧ мӧдарладорас муніс, — вочавидзӧ каньпи.
Бергӧдчис мамыс кыкнан каньпиыскӧд гортас и юалӧ:
— Ӧні ӧд некытчӧ онӧ нин мунӧй? Виччысянныд менӧ? Ме сьӧд вокнытӧ корсьны ветла.
— Ми тэкӧд мунам! — вочавидзӧны каньпиян.
Мунісны найӧ шуйгавылӧ. Каньпиян водзын котӧртӧны, а мамныс на бӧрся мунӧ. Да сӧмын еджыд каньпиыс, коді ставсьыс водз гортсьыс мунліс, мудзис и кутіс кольччыны. Первой руд воксьыс кольччис, а сэсся и мамсьыс. Ковмис мамыслы сійӧс виччысьыштны. Мунӧ еджыд каньпи мамыскӧд, муртса кокъяссӧ кыскӧ, а рудыс водзын котӧртӧ. Первойӧн сьӧдсӧ суӧдіс да сыкӧд ӧтлаын мамыс да еджыд вокыс дінӧ бергӧдчис-воис. Но вот шогыд: ӧні нин куимнан каньпиыс сэтшӧма мудзисны, мый ас кокӧн мунны весиг эз кутны вермыны.
— Ковмас тіянӧс ки вылын нуны, — шуӧ мамыс.
Нуис сійӧ гортас еджыд каньписӧ, сэсся рудысла бергӧдчис, а сэсся и сьӧдысла. И заводитіс лӧсьӧдны ужын. Ужын лӧсьӧдіс, пырис жырйӧ, аддзӧ: улас бӧжсӧ сюркнялӧмӧн каньпиян куткырвидзӧны-узьӧны. Весиг ужын эз вермыны виччысьны — сэтшӧма мудзӧмаӧсь!

ВИЗЯОРДА.
(Висьт.)

Талун Визяордалӧн чужан лун, и корис сійӧ вӧрса пемӧсъясӧс гӧсьтитны. Чукӧртчисны найӧ вӧрса эрд вылӧ. Ош, Йӧра да Кӧин. Лоины найӧ... куимӧн. Сэсся котӧрӧн воисны ещӧ кык пемӧс: Мой да Руч. Найӧ лоины... витӧн. На бӧрын тыдовтчисны Ур да Вурдысь, и лоины найӧ... сизимӧн. Виччысьӧны сизим пемӧс нӧшта ӧтикӧс — Кӧчпиӧс. А сійӧ абу и абу. Виччысисны-виччысисны найӧ да, мед не сёрмыны сёрнитчӧм кад кежлӧ, мунісны. Кор воис Кӧчпи вӧрса эрд вылӧ, аддзис сэтысь письмӧ, кытчӧ вӧлі гижӧма ӧти шусьӧг: «Сизимӧн ӧтиӧс оз виччысьны.»

АРТАСЬӦМ.
(Висьт.)

Миша локтіс исласянінысь да кайис паччӧрӧ. Сэні сійӧ шоналіс да вугыртіс. Но кодкӧ друг кыскыштіс пельпомӧдыс. Миша восьтіс синъяссӧ. Сы дінын пукаліс Зина чойыс, киас кутіс тетрадь да ручка.
— Миша, — шуис сійӧ. — Отсав этайӧ задачасӧ вӧчны.
— Лыддьы условиесӧ, — унзільпырысь вочавидзис Миша.
Зина лыддис. Задачаыс вӧлі со кутшӧм: «Парник вылын куйлісны дас рама. Первой босьтісны витӧс, сэсся кыкӧс. Кымын рама коли парник вылас?»
— Тайӧс он куж? — серам сорӧн юаліс Миша.
— Ог, — муртса кывмӧн шуыштіс Зина.
— Тайӧ жӧ зэв кокни, — Миша лыбӧдчис гырддза вылас. — Вот, шуам, мамыд вайис пызан вылӧ дас шаньга. Тэ сёйин витӧс, а ме кыкӧс. Уна-ӧ коли?
— Ме вит шаньгатӧ эг на сёйлы! Эн пӧръясь! — дӧзмис Зина.
— Быттьӧкӧ сёйин, — шуис Миша.
— Быттьӧкӧ! — нерыштіс Зина. — Ачыд век ставсӧ сёян-а, меным он и сетлы. Сюсь ӧд!
— Кор сёйлі?! — соссис Миша.
— Тӧрыт на, — эз сетчы Зина. — Став рыськасӧ аслыд босьтін. Ещӧ мамыд юрсиӧдыд таысь някыртіс. Паччӧрӧ сэсся кайин.
— Кынма вӧлі да, дерт, — дорйысис Миша.
— Кынман тай. Никӧстін-а, — эз лэдзчысь Зина.
— А тадзтӧ кӧ, мун татысь! — скӧрмис Миша. — Ачыд вӧч.
— Вӧча на ӧд, ог али мый?! — шуис Зина да лэччис паччӧрысь. Недыр мысти Миша лыбӧдчыліс да видзӧдліс паччӧрсянь. Зина пукаліс пызан сайын да зіля артасис чуньяснас.

Г. Юшков.

* * *

Пукалӧ Сера курӧг колькъяс вылын, пукалӧ да шензьӧ:
— Мый дыра нин пукала, а нинӧм оз артмы. Кыдзи сідзи?
Друг сы улын ӧти кольк — трач! Быттьӧ рузум пытшкысь чеччыштіс чипанпи. Пукалӧ ӧтнас, дзӧръялӧ, мукӧдсӧ виччысьӧ.
Со и мӧд кольк потіс. Пемыд керкаысь нӧшта ӧти сильӧпи — скок! Ӧти да ӧти, лоины найӧ кыкӧн. Пукалӧны кыкӧн, дзоръялӧны, мукӧдсӧ виччысьӧны.
Коймӧд колькйысь петіс чой. Кык да ӧти, лоины найӧ куимӧн. Пукалӧны куимӧн, дзоръялӧны, мукӧдсӧ виччысьӧны.
Нӧшта кольк — кок!
Нӧшта сильӧпи — скок!
Куим да ӧти, лоины найӧ нёльӧн. Пукалӧны нёльӧн, дзоръялӧны, медбӧръясӧ виччысьӧны.
А медбӧръя кольксьыс — бара чой.
Нёль да ӧти — вит.
Выльысь лыддьы, прӧверит!
Кутіс Серук сильӧяскӧд ветлӧдлыны, улич кузя гуляйтны. Ветлӧдлӧ, оз эндӧдчы, ныв-пияныслы сёян корсьӧ.
А орчча йӧрын Сьӧд курӧглӧн тожӧ чужӧмаӧсь чипанпиян. Вит колькйысь — вит гӧна тупыль.
Кутіс Сьӧдук сильӧяскӧд ветлӧдлыны, улич кузя гуляйтны. Сӧмын ылалӧ сійӧ быдлаӧ: то тані сулыштас, то сэні, то бӧрӧ котӧртас, то водзӧ, а чипанпиян сы бӧрся разіпельӧ. Вот и суис шог — вошис ӧти вок. Ӧти, кык, куим, нёль... А вӧлі вит! Ӧти абу. Кытысь корсьны?
А Серук чуймӧма — сылӧн семья содӧма. Вит да ӧти — квайт. Ставныс сёйны корӧны.
Сьӧдуклӧн писӧ корсигкоста, вошис сылӧн нылыс. Ӧні, кӧть кыдз эн видзӧд, — колины сылӧн куимӧн.
А Серуклӧн лои сизим! А Сьӧдук бара нин эндӧма. Дзикӧдз бергӧдчӧма юрыс. Коли сылӧн сӧмын кык чипанпи: ӧти да ӧти — ныв да пи. А Серуклӧн кымын лоис? Сизим да ӧти — кӧкъямыс.
Пышйис Сьӧдуклӧн и нылыс. Мед эськӧ эз вош и пиыс. Пукалӧ сійӧ ӧтнас, дзӧръялӧ, буракӧ, тшӧтш пышйыны лӧсьӧдчӧ.
Серуклӧн сильӧяс — дзонь отряд.
Кӧкъямыс да ӧти — ӧкмыс.
Да и тайӧ абу на ставыс!
Лёкиникӧсь делӧясыс Сьӧдуклӧн: медбӧръясӧ сійӧ воштіс. То татысь корсьыштас, то сэтысь, а век быдлаӧ ылалӧма.
И медбӧръя чипанпи Серук дінӧ вуджис. Тыдалӧ, сы дорын бурджык! Чукӧрмисны сильӧпиян... дзонь дас.
Коді мойдсӧ кывзіс, ставсӧ ачыс лыддис: ӧти, кык, куим, нёль, вит, квайт, сизим, кӧкъямыс, ӧкмыс, дас.

А. Барто серти. (Комиӧдіс О. Рочева.)

МАТЕМАТИКА НӦДКЫВЪЯСА КАРЫН.

Тайӧ вӧлі важӧн. Ӧні висьтлӧн геройясыс быдмисны нин, лоины верстьӧясӧн, пыдди пуктана йӧзӧн. А сэки найӧ вӧліны челядьӧн. Павлик сӧмын на заводитіс велӧдчыны школаын, а сылӧн чойыс ветліс на детсадйӧ. Гортас найӧ ставсӧ вӧчлывлісны ӧтув: отсасьлісны мамыслы, ворслісны, гуляйтлісны. Пӧшти пыр на дінын гартчывліс ёртыс — пушыд гӧна, мышку вылас руд чута понпи. Челядь кӧ эз вӧвны гортас, сійӧ радейтлывліс пыравны чуманӧ да йӧжгыльтчӧмӧн унмовсьлывліс сэтчӧ. Сэки сійӧ вӧлі дзик шар кодь. Сы вӧсна и челядь нимтісны кычиӧс Шарикӧн. Кор Павлик Юлякӧд волісны гортас, Шарик гораа, гажаа увтӧмӧн вочаавліс найӧс порог дорын. Но ӧтчыд горт дорӧ матыстчигӧн челядь эз кывны тӧдса увтӧм шы, эз аддзыны муса ныр-вом да гажаа легысь бӧж. «Шарик, Шарик, кытчӧ тэ вошин?» — чуксалісны челядь. Шарик некӧн эз вӧв. Челядь кутісны корсьны сійӧс. Найӧ кытшовтісны став керка пытшсӧ, сэсся котӧртісны ӧшинь улӧ. Шарик сылі-воши. Кычиӧс корсьны челядь котӧртісны паркӧ. Но паркын вӧлі шы ни тӧв. Пон эз сюр. Друг найӧ казялісны скамейка вылын пукалысь пӧльӧс. Сійӧ видлаліс кутшӧмкӧ книга.
— Висьталӧй, пӧжалуйста, таті эз гӧнит еджыд пушыд понпи? — эскана юалісны челядь.
Пӧль наяна нюммуніс.
— Тэнӧ Павликӧн шуӧны? — юаліс сійӧ.
— Да, — шемӧсмис зонка.
— И тэ велӧдчан 21-ӧд номера школаын, тадзи? — наяна бара юаліс сійӧ. Павлик нӧшта ёнджыка шӧйӧвоши.
— Ме тэ йылысь ставсӧ тӧда: тӧда, мый тэ шань детинка, тӧда, мый тэ бура велӧдчан. Тӧда ме и сійӧс, мый тэ шыбитін тайӧ небӧгсӧ, кор тіянын овмӧдчис Шарик, — пӧль петкӧдліс математикаысь велӧдчан книга.
Павлик гӧрдӧдіс да лэдзис синъяссӧ. Сылы друг кажитчис, мый пӧльыс дзик школаса математика велӧдысь кодь. Павликлӧн сьӧлӧмыс сэтшӧм ёна кутіс тіпкыны, вот-вот чеччыштас морӧс пытшсьыс.
— Ме восьта тэныд ӧти гусятор, — детинка вылӧ тӧждысьӧмпырысь видзӧдігмоз юӧртіс пӧль. — Тіянлысь Шарикнытӧ нуис «двойка», коді тай овмӧдчӧма тэнад тетрадяд.
— Мый нӧ ӧні миянлы вӧчны? — синва сорӧн юаліс Юля.
— Кыдзи мездыны Шарикӧс? — мыжаа юрсӧ лэдзигмоз шуыштіс Павлик.
— Тайӧ абу кокни, — шуис пӧль. — «Двойкаыд» нуис тіянлысь Шарикнытӧ математика нӧдкывъяса карӧ. Мездыны сійӧс вермас сӧмын сійӧ, коді лӧсялӧ математикакӧд.
— Павлик, тэ ӧд век сэтшӧм бура велӧдчин! Вай видлам! — сьӧлӧм сетӧмӧн горӧдіс Юля.
Павлик чӧв олыштіс, а сэсся чорыда шуис:
— Висьталӧй, кыдзи воӧдчыны тайӧ карӧдзыс? Ми мунам Шарикла!
— Ті повтӧм челядь. Меным тайӧ воӧ сьӧлӧм вылӧ. Ме инда тіянлы, кыдзи веськавны математика нӧдкывъяса карӧ, — пӧль висьталіс бура дыр. Челядь лов шысӧ кутӧмӧн, медым ни ӧти кыв эз коль да эз вун, кывзісны. Кор сійӧ помаліс, тӧждысяна видзӧдліс челядь вылӧ да содтіс.
— Тіянлысь ёрттӧ отсаласны аддзыны ӧта-мӧдкӧд лӧсялӧм, писькӧслун да сюсьлун, — тайӧ кывъяссӧ шуӧм мысти пӧль вошис.
Сӧмын сэки челядь гӧгӧрвоисны, мый тайӧ абу прӧстӧй пӧль вӧлӧма, а тун.
— Оз позь воштыны ни ӧти минут! — челядь тэрмасьӧмӧн бергӧдчисны гортас, медым ӧдйӧджык лӧсьӧдчыны петан туйӧ. Мунігмоз найӧ сёрнитчисны, мый колӧ босьтны аскӧд.
— Вай босьтам чумантӧ, кӧні Шарикным узьліс. Друг сійӧ дуксӧ сылысь кылас да ачыс котӧртас миян дінӧ.
— Тӧдысь пӧльыд шуис, мый миянлы отсаласны писькӧслун да сюсьлун, — тӧд вылӧ уси Павликлы. — Вай босьтам сьӧрысь сійӧс, мый туй вылад векджык ковмывлӧ: гез — друг ковмас мыйкӧ кӧртавны, ведра — друг ковмас ва гумовтны, кружка — лоас мыйысь юны... Гортас найӧ ӧдйӧ лӧсьӧдісны чуман, кытчӧ Юля пуктіс нӧшта карандаш, носӧвӧй чышъян, кабала лист, кык яблӧк да Шариклы лытор. Ӧні позьӧ вӧрзьӧдчыны туйӧ.
Челядь, мӧдӧдчӧй и ті миян геройяскӧд тшӧтш. Колӧкӧ, туйын налы ковмас тіян отсӧгныд. Медым энӧ вунӧдӧй, мый челядь пукталісны чуманас, серпасалӧй ставсӧ да лыддьӧй, кымынтор лои!
Первой челядь мунісны тӧдса туйӧд. Трӧпа вайӧдіс найӧс сук пемыд вӧрӧ.
— Ой, кутшӧм сук лои вӧрыс, — полӧмпырысь гӧгӧрбок видзӧдӧмӧн вомгорулас шуыштіс Юля.
— Мед, мекӧд эн пов, — мыйлакӧ аслыс эскытӧг шуыштіс Павлик. Но кор челядьлы усины тӧд вылас пӧльлӧн кывъясыс, мый туйын налы отсалас ӧта-мӧдкӧд лӧсялӧм, повтӧг мӧдӧдчисны вӧрӧд. И вӧрыс быттьӧ на водзын вешйис ӧтарӧ-мӧдарӧ. Мед не повны, найӧ мунігмозыс сьылісны сьыланкыв:
Коді отсалас миян Шариклы?
Гортӧ локнысӧ ачыс оз вермы!
Асьным аддзам да отсалам ёртнымлы!
Сюсьлун-писькӧслун та вылӧ тырмас!
Сьылыштӧй и ті, челядь, тайӧ сьыланкывсӧ миян путешественникъяскӧд.
Дыр уялісны челядь сук вӧрӧд. Медбӧрын найӧ веськалісны джуджыд мича дзиръя водзӧ. Ӧграда ӧдзӧс вӧлі игналӧма кык ыджыд томанӧн. Орччӧн стрӧга сулалісны Дзиръя Видзысьяс.
— Кытчӧ ми веськалім? — юалісны челядь Ӧдзӧс Видзысьяслысь.
— Ті сулаланныд нимкывъя карлӧн дзиръя дорын, — тшапа вочавидзисны Дзиръя Видзысьяс.
— А ті энӧ аддзылӧй миянлысь Шарикнымӧс? Колӧкӧ, котӧртіс таті? — юаліс Павлик.
— Да, — вочавидзисны Ӧдзӧс Видзысьяс, — сійӧ пырис тайӧ дзиръя пырыс. «Двойка» сійӧс кыскис.
— Сідзкӧ, ми сійӧс аддзам татысь?! — радпырысь горӧдіс Юля.
— Колӧкӧ, и аддзанныд. Сӧмын пырны тайӧ ӧдзӧсӧд вермасны найӧ, кодъяс лӧсялӧны математикакӧд, — вочавидзисны Дзиръя Видзысьяс.
Павлик да Юля видзӧдлісны ӧта-мӧд вылас.
— Лэдзӧй, пӧжалуйста, миянӧс. Миянлы быть колӧ дорйыны ассьыным ёртӧс.
— Медым воссис тайӧ ӧдзӧсыс, — шуис Ыджыд Дзиръя Видзысьыс, — тіянлы колӧ быд томанӧ лэдзны кымынкӧ изторйӧн. Иганъяслӧн гусяторйыс сыын, мый найӧ воссясны сӧмын сэки, кор кыкнан томанас ӧтлаын изторъяслӧн лыдыс лоӧ стӧч дас.
Павлик да Юля кутісны казьтывны, кыдзи позьӧ артмӧдны дас лыдпас кык дзоляджык лыдпасъясысь:
— Кык да кӧкъямыс.
— Вит да вит...

Отсалӧй налы лыддьыны!

Челядь эз лысьтны чӧвтны томанас изторъяссӧ. Полісны сорасьны.
— Колӧкӧ, бурджык, сизим да куим?
— Артмӧ! Видзӧд!
Иганъяс усисны, дзиръя воссис.
Челядь, кыдз ті думайтанныд, воссис эз эськӧ ӧдзӧсыс, чӧвтісны кӧ Юля да Павлик кык да кӧкъямыс изтор, либӧ вит да вит изтор? Кыдзи нӧшта позьӧ артмӧдны дас числӧ?
— Со ті Математика Нӧдкывъяса карын, — кыпыда шуис Главнӧй Дзиръя Видзысь. — Нинӧм вылӧ энӧ шензьӧй. Ті паныдасянныд тані быдсяма дивӧыскӧд.
Ӧграда ӧдзӧссянь вожаліс зэв уна туй. Павлик да Юля падъялігтырйи сувтісны.
— Ой, синмӧй паськаліс! Мыйта тані туй! — горӧдіс Юля.
— Эн тэрмасьӧй, — сувтӧдіс найӧс Дзоля Дзиръя Видзысь. — Тіянлы, тӧдӧмысь, колӧ Двойка нима улича. Стӧч сэні олӧ Двойка, коді пышйӧдіс тіянлысь Шарикнытӧ. А тайӧ уличаыс кар мӧдар помас. Тіянлы ковмас мунны став кар пырыс, медым аддзыны сійӧс. Тайӧс вӧчны оз ло кокни, сы вӧсна мый туйын паныдасясны сьӧкыдлунъяс.
— Ми нинӧмысь огӧ полӧй! Ми аддзам Двойка нима улича, кӧть мый миянлы тайӧ эз сулав! Ме ӧд ачым мыжа, мый Шарик веськаліс Двойкалы лапаас. Ӧні колӧ мездыны ёртӧс, — Павлик сэтшӧм пӧся висьталіс, кывъясыс сылӧн вӧліны сэтшӧм сьӧлӧм вӧрзьӧданаӧсь, мый Ӧдзӧс Видзысьяслӧн синъясыс весиг вазисны. Налы зэв окота лои отсыштны челядьлы.
— Ті, тыдалӧ, бур, повтӧм челядь. Сиам тіянлы ыджыд вермӧмъяс! — шуис Ыджыд Дзиръя Видзысь.
— Висьталӧй, пӧжалуйста, кутшӧм туй кузя колӧ мунны, медым веськавны Двойка нима улича вылӧ?
Главнӧй Ӧдзӧс Видзысь кутіс окотапырысь висьтавны:
— Медводз ті веськаланныд Сизим Джуджыд Керка нима улича вылӧ. Тайӧ менам медся радейтана улича, — нимкодь думъясӧн юксис челядькӧд сійӧ.
— Сэні сулалӧ сизим джуджыд керка. Керкаясын быд судта вылын сизим балконӧн. Быд керкаын поскыс сизим тшупӧда. Ӧшинь улас быдмӧны мойдвывса кодь мича дзоридзьяс. Быд дзоридзын сизим лепесток. Сизим ябыр позйын олӧны мича гора гӧлӧса лэбачьяс. Найӧ асывсянь рытӧдз дзользьӧны-сьылӧны ассьыныс мича мыла сьыланкывъяссӧ, — нюмъялігмоз висьтавліс Ыджыд Дзиръя Видзысь аслас радейтана улича йылысь.
— Кутшӧм окота видзӧдлыны тайӧ шензьымӧн дивӧ кодь улича вылас, кӧні ставыс сизимӧн!
— Тіянлы сэні оз ков манитчыны, сы вӧсна мый верманныд вунӧдны, кытчӧ да мыйла мунанныд, — ӧлӧдіс найӧс Ӧдзӧс Видзысь.
— Дерт, сідз, — сӧгласитчис Павлик, — миянлы оз ков воштыны кад да вунӧдны асланым мог йылысь. Кор ме бӧр воа гортӧ, сэки серпасала тайӧ уличасӧ.
Видлӧй, челядь, и ті серпасавны Сизим Джуджыд Керка нима уличасӧ, фантазируйтыштӧй! Колӧкӧ, тіянлы удайтчас мӧвпыштны, мый нӧшта вермас лоны тайӧ туй вылас.
— Водзӧ тіянлы колӧ мунны Содтан пас нима улича кузя. Тайӧ туйвывса олысьясыс сӧмын сійӧ и вӧчӧны, мый ӧти лыдпас дорӧ содталӧны мӧдъясӧс. И нимкодясьӧны, кор сюрӧ стӧч вочакыв. Ставныс сэтшӧма мырсьӧны, весиг прӧст кад оз овлы. Но тайӧ абу на ставыс. Вонас ӧти лун налӧн торъялӧ. Тайӧ луннас Содтан пас нима уличавывса олысьяс оз содтавны лыдпасъяс. Найӧ волысьӧны ӧта-мӧд дорас гӧсьтитны, йӧктӧны, сьылӧны. Но медтешкодьторйыс овлӧ накӧд, кодъяс тайӧ луннас веськалӧны на дорӧ. Сэки ставыс, мый эм гӧсьтъяслӧн зепъясас, сумкаясас, кӧшельясас, содӧ кык пӧв.
— Кыдз сідзи кык пӧв? — шемӧсмис Юля.
— Зэв кокниа. Мыйта тэнад эм, содӧ нӧшта сы мында жӧ, — стӧчмӧдіс Дзоля Дзиръя Видзысь.
— Сідзкӧ, менам зептын кӧ кык кампет, кор ме веськала Содтан пас нима улича вылӧ, менам кык кампет дорӧ содас нӧшта сы мында жӧ. И сэки лоӧ оз кык, а... — кутіс мӧвпавны Павлик. Но друг ланьтіс, сы вӧсна мый вӧлись гӧгӧрвоис: тайӧ улича вылас, збыльысь, артмӧны сэтшӧм дивӧяс, кодъяс йылысь сійӧ весиг эз лыддьывлы медся кимӧститчан мойдкывъясын. Сійӧ сэтшӧма чуймис, мый некыдз эз вермы гӧгӧрвоны, кымын кампет нӧ лоас сылӧн зептас.
А ті, челядь, тӧданныд?
Юля радейтіс мойдъяс да эскис медся эскыны позьтӧм дивӧясӧ. Сы вӧсна сійӧ кӧть и чуймис, но эз ёна.
— Тэнад зептад лоӧ нёль кампет. Кутшӧм бур! — ӧдйӧ мӧвпыштіс сійӧ.
— А менам кӧ эм яблӧк джын, то сэки... то сэки...
Отсыштӧй, челядь, вочакывтӧ!
— ... то сэки менам лоӧ дзонь яблӧк, — кывкӧрталіс ас кежас Юля.
— Ӧтчыд стӧч татшӧм лунас, — водзӧ висьталіс Дзоля Ӧдзӧс Видзысь, — ме веськалі тайӧ туй вылас сундукӧн, кӧні вӧлі куим кӧрт дӧрӧм (кольчуга), кык ньӧв, нёль кӧрт шлем, вит кӧрт видзӧг (щит) да кызь бедь. Думыштлӧй, кутшӧма сьӧктаммис сундукӧй.
Павлик да Юля босьтчисны артавны, мыйта жӧ видзӧгтор да ӧружье ковмис кыскыны коньӧр Дзоля Дзиръя Видзысьлы.
Челядь, ӧдйӧджык отсыштӧй налы артавны!
— А Чинтан пас нима уличаыс эм жӧ карас? — артасьӧм помалӧм бӧрын юалісны чоя-вока.
— А кыдзи нӧ, дерт жӧ, эм, — тшапитчигмоз шуис Шӧр Ӧдзӧс Видзысь.
— И сэні олысьясыс ӧти лыдпасъясысь чинталӧны мӧдъясӧс? — вежӧртіс Павлик.
— Тайӧн найӧ и ноксьӧны лунтыръясӧн, — стӧчмӧдіс Шӧр Дзиръя Видзысь.
— Кыдз ті думайтанныд, найӧ вермасны дасысь чинтыны нёльӧс? — юаліс Павлик.
— Дерт.
— Сідзкӧ, меным дзик жӧ пыр колӧ мунны сэтчӧ, мед менӧ велӧдасны чинтасьны. Ӧд стӧч тайӧ примерсьыс меным пуктісны двойка, коді и нуис миянлысь Шарик ёртнымӧс.
— Ті кӧ мунанныд Чинтан пас нима улича вылӧ, сійӧ дыр кежлӧ манитас тіянӧс.
— Огӧ, миянлы оз позь манитчыны весиг ӧти минут кежлӧ! — горӧдіс Юля.
— Тэ кӧ веськалін Математика Нӧдкывъяса карӧ, тэныд ковмас радейтны математика да бура вежӧртны, — велӧдӧмпырысь заводитіс Шӧр Ӧдзӧс Видзысь, — либӧ ловйӧн татысь он мын. Тэ и ачыд пӧгибнитан, да и ёрттӧ он мезды. Ноко, велӧдчышт. Витысь чинты ӧтиӧс. Тайӧ зэв кокни.
— Нёль.
— А ӧні витысь чинты кыкӧс.
— Куим, — ӧдйӧ вочавидзис Павлик.
— Витысь чинты куимӧс.
Павлик муртса мӧвпалыштіс.
— Кык.
Юля зэв бура кывзіс Дзиръя Видзысьлысь да Павликлысь сёрнисӧ. Друг нимкодьпырысь сійӧ горӧдіс:
— Ме ставсӧ гӧгӧрвои. Миянӧс детсадйын велӧдӧны лыддьыны дасӧдз. Ӧтарӧ и мӧдарӧ. Медым стӧча чинтыны, колӧ сӧмын кутны тӧд вылад, мыйта колӧ чинтынысӧ. Кор Павлик витысь чинтіс куимӧс, ме босьті да и лыдди витсянь бӧрӧн: нёль, куим, кык. И менам артмис сы мында жӧ, мыйта Павликлӧн. Сӧмын, мед не вунӧдны, мыйта ме лыдди бӧрӧн, ме бокӧ пукталі усьӧм коръяс, — сійӧ петкӧдліс куим кор.
— Молодеч, — ошкыштіс нывкаӧс Ӧдзӧс Видзысь, — тэ зэв бура думыштӧмыд. Ӧні тіянлы кокньыдджык лоас решитны и сьӧкыдджык примеръяс. Дзиръя Видзысь сеталіс примеръяс: дасысь чинтыны кыкӧс, дасысь чинтыны куимӧс, дасысь чинтыны нёльӧс, дас этшмӧдны ӧти вылӧ. Павлик да Юля ӧтвылысь вочавидзисны сылы. Ни ӧтчыд эз весиг сорасьны. Сӧмын кор лои решитӧма медбӧръя пример, Павлик горӧдіс:
— Ой, да тайӧ жӧ буретш сійӧ примерыс, кодысь ме и босьтлі двойка. Бура кӧ мӧвпыштны, вӧлӧмкӧ, тайӧ весиг абу сьӧкыд.
Челядь, кутшӧм вочакывъяс артмисны Павликлӧн да Юлялӧн?
— Со тэ и венін тайӧ сьӧкыд чинтӧмтӧ. Буракӧ, гӧгӧрвоин, мый нинӧм сьӧкыдыс тані абу, — шуис Павликлы Ӧдзӧс Видзысь. — Ӧні тіянлы кад мӧдӧдчыны туйӧ. Туй тіян кузь, а шонді со лӧсьӧдчӧ нин пуксьыны. Шӧйтны пемыд тӧдтӧм кар кузя ме тіянлы ог сӧветуйт. Мунӧ водзӧ. А налысь, кодъяс тіянлы кутасны паныдасьны, юасьӧй, кыдзи петны Двойка нима улича вылӧ.
Челядь колльӧдчисны Дзиръя Видзысьяскӧд да воськовтісны Сизим Джуджыд Керка нима улича вылӧ. Тайӧ, збыль, вӧлі аслыспӧлӧс улича. Мунысьяс кутісны лыддьыны. Дзиръя Видзысьяс абу ылӧдлӧмаӧсь — тані, збыль, ставыс вӧлі сизимӧн: керкаяс дорын быдмис сизим пуӧн, клумбаяс вылын — сизим зэв мича дзоридзӧн, ӧшинь улас сулаліс сизим скамейкаӧн. Друг туй вылын тыдовтчисны кык ошпи. Найӧ кыскисны зэв ыджыд кер.
— Кутшӧм тешкодь кар. Туй кузя весиг ошъяс вермӧны гуляйтны, — чуймис Юля.
— Нинӧм тані тешкодьыс абу, — шуис Павлик, — тайӧ ӧд мойдвывса кар. А мойдвывса карын вермас лоны быдсяма дивӧыс. Кытчӧ ті кысканныд татшӧм сьӧкыд керсӧ? — шыӧдчис сійӧ ошпи дінӧ.
Ошпиян сувтісны, пуктісны му вылӧ ассьыныс нӧбсӧ да сьӧкыда лолыштісны:
— Кыскам ми сійӧс огӧ кытчӧ, а кытысь, — дузъялігпырысь вочавидзисны найӧ.
— Ми мӧвпыштім вӧчны качай. Корсим вӧрысь тӧлӧн пӧрӧдӧм коз да лӧсалім ковтӧм увъяссӧ. Со и кыскам ӧні, — зумыша заводитіс висьтасьны ӧти ошпиыс.
— Кыскам да думайтам: кыскынытӧ, эськӧ, ми кыскам, а мый водзӧ? Медым качайыд артмис, колӧ тайӧ керсӧ кык ӧткодь юкӧн вылӧ пилитны, — содтіс мӧд ошпиыс.
— Абу ӧмӧй тіян пиланыд? — чуймис Павлик.
— Пилаыд, эськӧ, миян эм, — ошпи весиг дӧзмыштіс татшӧм гӧгӧрвотӧмысь. — Но вот кыдзи пилитны, медым юкӧнъясыс вӧліны ӧткодьӧсь?
— Да, сьӧкыд задача, — сӧгласитчис Юля, — ӧд ылӧсас кӧ вундан керсӧ, юкӧнъясыс оз ӧткодьӧсь лоны. Качайыд лоас пӧлӧс.
— Вот тайӧ миянӧс и майшӧдлӧ. Кыскам ми, кыскам да думайтам... — бара заводитіс лыддьӧдлыны первой ошпиыс.
— Позис кӧ, эськӧ, кусыньтны керсӧ шӧрипӧв, то сэки эськӧ, юкӧнъясыс артмисны ӧткодьӧсь, — мӧвпаліс Павлик.
— Тайӧс ми и тэтӧг тӧдам. Кертӧ он нюкыльт. Тӧдысь аддзысьӧма, — ропкис ошпи.
— Энлӧй, энлӧй, эн пинясьӧй. Бурджык вай ӧтлаын вежӧртламӧй. Колӧкӧ, мыйкӧ и мӧвпыштам, — ӧлӧдіс найӧс Павлик.
Павлик, Юля да кык ошпи пуксисны кер вылӧ да заводитісны думайтны.
Челядь, отсыштӧй налы юкны керсӧ кык ӧткодь юкӧн вылӧ!
Найӧ думайтісны сы дыра, мый кынӧмыс кутіс сюмавны. Юля сюйис кисӧ чуманӧ — сэні сылӧн вӧліны яблӧкъяс — да кыдз серӧктас.
— Ой-ой-ой, кутшӧм ми гӧгӧрвотӧмӧсь! — горӧдіс нывка да весиг сьылыштіс:
— Ошпиянъяс, мусаяс,
Шогсьынытӧ дугдӧй!
Кертӧ тайӧ гезторнас
Мерайтны вай видлӧй!
Сьылігмоз сійӧ кыскис чуманысь гезтор да мыччис сійӧс ошпиянлы. Ошпиян первой гезйӧн муртӧсалісны керсӧ, сэсся кусыньтісны гезторсӧ шӧрипӧв.
— Со и артмис кык ӧткодь юкӧн, — шуис Юля да петкӧдліс кык пӧв кусыньтӧм гез вылӧ. Сэсся сійӧ пуктіс гез джынсӧ кер вылӧ.
— Со татчӧ колӧ пасйыны шӧрсӧ, а сэсся тайӧ пас сертиыс и пилитны.
Ошпиян гажмисны, радысла кутісны чеччавны, патурликасьны. Но друг ӧти ошпиыс сувтіс:
— Тіянлы, дерт, кокни вӧлі. Сьӧрсьыныд ӧд тіян гез вӧлі.
— Позьӧ вӧлі и мӧд ног муртӧсавны кертӧ. Ме тӧда, кыдзи позьӧ тайӧс вӧчны, — радпырысь горӧдіс Павлик.
Ӧні нин ӧчередьыс чуймынысӧ воис Юлялы:
— Кыдзи?
— Зэв весиг кокниа. Керсӧ позьӧ мерайтны воськовъясӧн, — юӧртіс Павлик.
— Вот молодеч! — радпырысь горӧдігмоз клопайтны пондіс Юля.
Павлик, Юля да ошпиян кутісны ӧттшӧтш воськовъясӧн муртӧсавны кер. Но найӧ сӧмын мешайтісны ӧта-мӧдыслы.
— Оз, тадзи оз артмы! — ӧлӧдіс ставсӧ Павлик. — Вайӧ кодкӧ ӧти. Со кӧть тэ, — сійӧ индіс ӧти ошпи вылас.
Ошпи сьӧлӧмсянь кутчысис удж бердӧ.
— Ӧти, кык, куим, нёль, вит, квайт воськов, — ошпи восьлаліс, мукӧдыс гораа лыддисны, — квайт воськов. Ӧні колӧ квайт воськовсӧ юкны шӧрипӧв. Сідзкӧ, артмӧ...
Ті, челядь, дерт, вежӧртінныд, кымын воськолӧн лоӧ быд юкӧнын. Вежӧртіс и ошпи.
Сійӧ муртӧсаліс куим воськов да вӧчис кер вылас пас. Сэсся мерайтіс керлысь кольӧм юкӧнсӧ. Артмис стӧч куим воськов.
Сідзкӧ, позьӧ повтӧг пилитны кер. Артмас кык ӧткодь юкӧн.
Ошпиян зэв вылӧ донъялісны челядьлысь бур вӧчӧмторсӧ. Корисны найӧс ас ордас, медым чӧсмӧдлыштны зэв чӧскыд маӧн. Сэк челядь висьталісны ошпиянлы, мый вайӧдіс найӧс Математика Нӧдкывъяса карӧ. Ошпиян жалитыштісны найӧс да индісны, кыдзи веськыда позьӧ петны Двойка нима улича вылӧ. А сэсся, ӧта-мӧдлы бурсиӧмӧн, янсӧдчисны важся бур ёртъяс моз.
Павлик да Юля муныштісны Содтан пас нима улича кузя, сэсся кежисны Нуль нима пельӧс сайӧ, кыдзи и тшӧктісны ошпиян. Ордйисны Чернила нима улича, вуджисны Ӧткодьлун нима площадь да веськӧдчисны Шудтӧм Ракаяс нима улича вылӧ. Тані налы ӧвтыштіс вӧвлытӧм чӧскыд дукӧн. Челядь первойсӧ весиг эз гӧгӧрвоны, мыйӧн татшӧм чӧскыдасӧ ӧвтӧ. Но бӧрвыв уси жӧ тӧд выланыс, мый тадзи овлӧ шойччан асылын, кор мамыс кыскӧ пачысь челядьлысь медрадейтана банйӧм, рӧшкыд коркаа чӧдъя пирӧг.
— Ме, буракӧ, тӧда, мыйӧн татшӧм чӧскыдасӧ ӧвтӧ! — нюммуніс Павлик.
— Мыйӧн, мыйӧн?! — тэрмӧдліс сійӧс чойыс. — Ме кыла, мый ӧвтӧ мыйӧнкӧ зэв чӧскыдӧн да тӧдсаӧн.
— Тыдалӧ, ми матыстчам Пӧжасьысьяс нима улича вылӧ, код йылысь висьталісны ошпиян.
— Да, сідзи и эм, меным ӧні уси жӧ дум вылӧ. Татшӧм чӧскыд дукнас вермас ӧвтны сӧмын пирӧгъясысь.
Уличаыс, кытчӧ веськалісны челядь, вӧлі вӧвлытӧм мича. Быд керка тані позис ӧткодявны чӧскыд пӧжаскӧд. Ӧтияс вӧліны быттьӧ ыджыд нянь тупӧсьяс, мӧдъяс — пирӧгъяс да шаньгаяс, коймӧдъяс — кыз да вӧсни кӧлачьяс. Но медся мичаӧсь вӧліны керкаяс — пирожнӧйяс. Найӧ вӧліны быдпӧлӧс рӧмаӧсь. Налысь вылісӧ мичмӧдалісны крем да шоколадысь вӧчӧм пемӧсъяслӧн быдпӧлӧс мыгӧръяс. Нимкодьпырысь челядь ньӧжйӧник мунісны улича кузя быд керка дорӧ дыркодь сувтыштлӧмӧн. Ӧти булки кодь керкаын друг виччысьтӧг воссис ӧшинь, да мыччысис юр. Кодлӧн вӧлі тайӧ юрыс — гӧгӧрвоны эз позь. Сы вӧсна мый и чужӧмыс, и синкымъясыс, и усъясыс, и юрсиыс, и бандзибъясыс вӧліны пызьӧсь.
— Ӧдйӧджык пырӧй керкаас, — вӧрзисны пызьӧсь усъяс.
Дерт жӧ, тайӧ вӧлі Пӧжасьысь. Сӧмын челядь сразу эз гӧгӧрвоны та йылысь. Чоя-вока веськалісны комната шӧрӧ, кӧні сулаліс зэв ыджыд пач. Челядь синсӧ весиг эз вермыны вештыны сы вылысь: сійӧ дзоньнас лӧсталіс быдсяма пӧлӧс рӧмӧн. А Пӧжасьысь сэк кості лапкӧдіс-тапкӧдіс дас пирожок да сюйис найӧс пачӧ.
— Нолтӧсь, висьтасьӧй, мыйла локтінныд? — юаліс Пӧжасьысь.
— Ми мунам Двойка нима улича вылӧ, — заводитіс Павлик.
— Мыйла тіянлы «двойкаясыс»? — торкис Пӧжасьысь. — Школаын колӧ велӧдчыны сӧмын «пять» да «четыре» вылӧ, — стрӧга шуис сійӧ.
— Делӧыс сыын, — шыасис Юля, — мый миянлы «двойкаясыд» оз ковны, стӧчджыка кӧ, колӧны. Веськыда кӧ, дерт, оз ковны... фу, ме мыйкӧ сорси.
— Вай ме ставсӧ висьтала, — чойыслы отсӧг вылӧ воис Павлик. — Менам математика тетрадьын овмӧдчис «двойка». Ме, дерт, сійӧс бырӧда. Ӧні ме велалі нин чинтасьны. Тайӧ «двойкаыс» пышйӧдіс миянлысь Шарик ёртнымӧс... Сы вӧсна ми корсям Двойка нима уличасӧ, — шога содтыштіс Павлик.
— Дорйыны ёртӧс... тайӧ зэв бур. Дзик пыр пӧжассясны менам пирожокъяс, и ме инда тіянлы Двойка нима улича вылӧ медматысса туйсӧ.
— Кодлы нӧ пӧжаланныд пирожокъястӧ? — юаліс Юля. Сэтшӧм чӧскыда кутіс пачысь кывны пирӧг дукӧн, мый сійӧ мӧдтор йылысь сэсся эз нин мӧвпав.
— Кыдзи кодлы? Став бур йӧзыслы, кодъяс мунігмоз кежавлӧны ме дорӧ, — Юлялы вочавидзигмоз Пӧжасьысь восьтіс пач пӧдан, и челядь аддзисны, мый пирожокъяс банйӧмаӧсь нин.
— Быдӧнлы кӧ, коді кежалас ме ордӧ, сета кык пирожокӧн, кымын мортӧс ме верма чӧсмӧдны? — юаліс Пӧжасьысь.
Павлик да Юля кутісны артавны.
А ті кыдзи мӧвпаланныд, челядь?
— Вит мортӧс, — ӧтлаын горӧдісны чоя-вока.
— Ӧти пирожокӧн кӧ ставныслы сета, то сэки кымынӧс чӧсмӧдла? — эз ӧвсьы пӧжасьысь.
— Сэки... — Павлик думыштчис, — сэки, дерт жӧ, дас мортӧс.
— А ме кӧ став пирожоксӧ шӧри юка да ставныслы сета пирожок джынйӧн, кымын морт видлас менсьым пирожоксӧ, — наяна нюмъялігмоз нурбыльтыштіс Пӧжасьысь.
— Сэки, — зонка весиг синсӧ кунис, медым бурджыка вежӧртны.
Ӧдйӧджык отсыштӧй Павликлы. Сылы колӧ лоны туянаӧн, вермысьӧн.
— ... сэки кызь морт видласны Тіянлысь пирожокъястӧ, — Павлик зэв лои аснас дӧвӧль.
— Ӧні ме аддза, мый тэ радейтан математика. Кужан мӧвпавны да, дерт, он нин кут водзӧ шедӧдны «двойкаястӧ», — ошкыштіс сійӧс Пӧжасьысь.
— Дзикӧдз ме тані тіянкӧд ылалі. Пирӧгъясыд менам регыд сотчасны, — Пӧжасьысь чепӧсйис-уськӧдчис пач дорӧ да перйис пирожокъяссӧ. Ӧвтыштіс нӧшта на чӧскыдджык дукӧн.
— Чӧсмасьыштӧй, менам дона гӧсьтъяс. Ме аддза: ті вежӧра челядь, да и бур ёртъяс. Нуръясьыштӧй да ӧдйӧджык туйӧ.
Чоя-вока сёйигкості Пӧжасьысь висьталіс: налы колӧ воны зарни изъяса ю дорӧдз, вуджны Гӧрба пос кузя мӧдлапӧлӧ да петны Аптека нима кулигаӧ. А сэсянь Двойка нима уличаӧдз зэв нин матын.
Челядь аттьӧалісны Пӧжасьысьӧс чӧскыда гӧститӧдӧмысь да бур сӧветысь. Да водзӧ мӧдӧдчисны туйӧ.
Аптека нима кулига челядь, дерт, пыр жӧ тӧдісны. Тані кыліс лекарство дук. Кулига заводитчигӧн сулаліс карса медшӧр аптека. Сэні вузавлісны пилюляяс да мазьяс, таблеткаяс да ва кӧртӧдъяс, горчичникъяс да уна мукӧдтор. Юля да Павлик оз вӧлі висьны. Налы нинӧмла вӧлі кежны Аптека нима кулигаӧ да пырны аптекаӧ. Найӧ кӧсйисны ордйыны кулигасӧ, но друг кылісны кутшӧмкӧ тешкодь шы: нявзӧм не нявзӧм, мургӧм не мургӧм, коді мукӧддырйиыс вуджліс чушкӧмӧ да шарӧдчӧмӧ. Чоя-вока ӧні эз нин шӧйӧвошны. Найӧ тӧдісны нин, мый тайӧ мойдвывса карас вермас лоны быдсямапӧлӧс виччысьтӧмторйыс. Юля сувтовкерис да кывзысьыштіс. Кор бергӧдчис, аддзис тешкодь серпас: кыкнан лапа вылас ньӧжйӧ тувччалӧмӧн моски кузя восьлаліс мичаник руд кань. Киясас, мӧд ногӧн кӧ, воддза лапаясас, сійӧ кутіс ичӧтик сумка. Сэтысь тыдаліс лекарство доз.
Юля дугдіс нин тайӧ карас чуймавны быдтор вылӧ да чукӧстіс каньсӧ.
— Кыс, кыс, кыс.
Кань лэптіс Юля вылӧ синъяссӧ.
— Тэ сьылан али бӧрдан? — юаліс нывка.
— Меным абу сэтшӧм долыд, медым сьывны, — вочавидзис Кань, — бӧрдны ме ог радейт, сы вӧсна мый синванад шогыдлы он отсав. Ме прӧстӧ кӧсъя решитны зэв сьӧкыд юр жуглантор.
— Кутшӧм нин юр жуглантор? — Павлик некыдз эз гӧгӧрво, мыйла Юлялы ковмис шыӧдчыны тӧдтӧм Кань дорӧ.
— Делӧыс сыын, — шога заводитіс ассьыс висьтсӧ Кань, — мый менам висьмисны пиянӧй. Ме кори Айболитӧс. Сійӧ локтіс, кывзіс найӧс, горшсӧ видзӧдліс, температурасӧ мерайтіс да тшӧктіс ньӧбны лекарство.
Аптекаын меным сетісны дзонь доз да шуисны: «Сетавны стӧч врачлӧн индӧд серти.» Кань лукйысьыштіс сумка пытшкас да перйис сэтысь дозсӧ:
— А каньыд ӧд школаад оз велӧдчы. Со и ог тӧд, кымын таблетка колӧ торйӧдны, — и сійӧ бара заводитіс нявзыны, нускыны, мурзыны, дзуртны.
— Энлы, энлы. Тэ ылын олан? — торкис сійӧс Павлик.
— Со тан, пельӧс саяс, Кань Йӧр улича вылын.
Павлик да Юля видзӧдлісны ӧта-мӧд вылас.
— Но мый нӧ, колӧ отсавны Каньлы. Зэв шог, кор висьӧны став челядьыд. Нуӧд миянӧс гортад, да ӧдйӧджык, — шуис Павлик.
— Ті кӧ миян моз кужанныд чеччавны забор вомӧн, ме тіянӧс вайӧда горт дорӧдз меддженьыд туйӧдыс. Кань чепӧсйис места вывсьыс. Павлик да Юля сы бӧрся. Регыд мысти найӧ воисны туй вылӧ, кӧні ӧтар бокас вӧлі ӧшӧдӧма пӧвтор вылын гижӧд «Кань Йӧр улича». Улича мӧдар бокас тшӧтш ӧшаліс пӧвтор, кытчӧ вӧлі гижӧма «Шыр Поз улича».
— Тайӧ дивӧ карас, збыль, быдсяматорйыс овлӧ. Но ме некор эг аддзыв, медым ӧти и сійӧ жӧ уличалӧн вӧлі кык ним, — казяліс Юля.
— Няв, — скӧра нявӧстіс Кань, — тайӧ сусед шыръяс тадзи пакӧститчӧны. Найӧ кӧсйӧны, медым уличасӧ нимтісны налӧн нимӧн, а ми, каньяс, огӧ сетчӧй. Сы вӧсна и улича ӧтар бокыс, кӧні олӧны каньяс, шусьӧ «Кань Йӧрӧн», а мӧдар бокыс — «Шыр Позйӧн».
— Ӧні ставыс гӧгӧрвоана, — шуис Юля. Кань ӧдйӧ крут пос кузя кавшасис дзик керка вевт улӧдз. Сэні оліс сылӧн котырыс. Оланінӧ пыригмысьт, челядь аддзисны крӧватьяс, кӧні куйлісны каньпиян.
Кань перйис врачлысь индан гижӧд да петкӧдліс сійӧс челядьлы. Со мый сэтчӧ вӧлі гижӧма:
Врачлӧн индӧд.
Быд каньпилы
Сетны со мында
о о о
Кыдз ті, челядь, думайтанныд, кымын таблетка колӧ торйӧдны каньлы? Серпасалӧй тайӧ таблеткаяссӧ, быттьӧкӧ Юля да Павлик найӧс торйӧдісны.
Чоя-вока разӧдісны ичӧт висьысьяслы лекарство. Каньпиян юисны таблеткаяссӧ да дзик пыр и бурдісны. Чеччисны вольпась вылысь да кутісны ӧта-мӧд бӧрсяыс гӧняйтны, дурпоп моз бергалігтыр ассьыныс жӧ бӧжсӧ кутавны.
Каньпиян гажӧдчигкості Юля да Павлик юасисны Каньлысь Двойка нима улича йылысь, висьталісны асланыс бур ёртыс йылысь, кодӧс лӧсьӧдчӧны мездыны. Кӧть эськӧ кань эз радейт кычиясӧс ни понъясӧс, сылы окота лои отсыштны татшӧм бур да шань челядьлы. Индіс челядьӧн корсяна улича вылӧ туйсӧ.
Первой Павлик да Юля мунісны некытчӧ кежавлытӧг кутшӧмкӧ тешкодь уличаяс дорті, кӧні сулалісны ыджыдсьыс-ыджыд кубъяс, шаръяс, цилиндръяс. Векни туйясыс вайӧдалісны кутшӧмкӧ ӧти площадь вылӧ: гӧгрӧс, нёль пельӧса либӧ куим пельӧса площадь вылӧ. Миян путешественникъяслы колӧ вӧлі гӧгрӧс площадь. Сысянь и заводитчис Двойка нима улича. Но кутшӧм нӧ уличаӧд мунны? Челядь сувтісны.
Друг найӧ аддзисны Кӧинӧс. Мышку вылас сылӧн ӧшаліс сумка, кытысь чурвидзис кык кувшин: гӧрд да виж. Челядькӧд орччаасьӧм мысьт, Кӧин пуксис шойччыны.
— Донаяс, — нора заводитіс Кӧин, — онӧ-ӧ ті тӧдӧй сэтшӧм челядьӧс, кодъяс кужӧны тӧдмавлыны математика нӧдкывъяс. Нывкасӧ Павликӧн нимтӧны, а детинкасӧ — Юляӧн.
— Он-ӧ нин тэ миянӧс корсь? — серӧктісны челядь.
— Колӧкӧ, и тіянӧс, ті кӧ кужанныд тӧдмавлыны нӧдкывъяс.
— Ми ог тӧдӧй, кужам-ӧ тӧдмавны тэнсьыд нӧдкывтӧ, сӧмын миянӧс шуӧны мӧдарӧ: детинкасӧ — Павликӧн, а нывкасӧ — Юляӧн.
— Со аддзанныд, — бӧрддзис Руд Кӧин, — кутшӧм ме лои: нинӧм ог помнит, некутшӧм кесйӧдӧм ог сяммы вӧчны, а вӧлі..., — сьӧкыда ышловзис сійӧ.
— Эн шогсьы, Руд Кӧин, — сьӧлӧм сетіс сылы Юля. Малыштіс ыджыд руд юрӧдыс. — Висьтав миянлы аслад шог йывсьыд. Колӧкӧ, ми и, збыль, вермам тэнад шоглы отсыштны.
— Ыстіс менӧ Иван-Саревич, кодлы ме уна во нин вераӧн да правдаӧн служитлі, ловзьӧдан да кулан вала. Васӧ ме аддзи Пӧрысь Кырныш ордысь. Но вунӧді, кутшӧм кувшинын кутшӧм ва. Пӧрысь ме лои, сьӧкыд меным лои Иван-Саревич ордын служитны. Да сьӧлӧмсӧ сылысь ог кӧсйы дойдны, — бара бӧрддзис Кӧин.
— Тырмылас тэн бӧрднытӧ. Синванад шогыдлы он отсав, — ӧлӧдіс сійӧс Павлик. — Мый тэныд Кырнышыд висьталіс, кор васӧ кисьталіс?
— Нинӧм меным сійӧ эз висьтав. Кисьтіс, да и став. Кӧть... энлы, нӧрӧвитлӧй. Кырныш менӧ ӧлӧдіс, мый ловзьӧдан ваыс унджык. Но асьныд аддзанныд, кувшин пырыс оз тыдав, кодарас ваыс унджык. Мый нӧ вӧчны? — бара бӧрддзис Кӧин.
— Ӧвсьы нин бӧрднытӧ, — скӧрмис Павлик, — мыйкӧ колӧ думыштны.
Челядь, кыдзи позьӧ Руд Кӧинлы отсыштны? Кыдзи тӧдмавны, кӧні ловзьӧдан ва, а кӧні кулан?
Павлик да Юля тшӧтш кутісны мӧвпавны, кыдзи тӧдмавны, кӧні ловзьӧдан, а кӧні кулан ва.
— Пӧрысь Кырныш шуӧма, мый ловзьӧдан ваыс унджык, — мӧвпаліс Павлик, — сідзкӧ, колӧ тӧдмавны, кутшӧм кувшинын ваыс унджык. Сэні и лоӧ ловзьӧдан ваыс, — кывкӧрталіс сійӧ.
Кӧин дугдіс бӧрдны да кутіс кывзыны челядьлысь сёрнисӧ.
— Молодеч, вокӧй. Кутшӧм жӧ тэ молодеч менам, — нимкодь лои Юлялы.
Но сэк жӧ друг ланьтіс:
— А кыдзи ми тӧдмалам, кодар ваыс унджык? Сійӧс жӧ ковмас мерайтны.
— Со и тэ молодеч. Вежӧртін, мый колӧ мерайтны, — Павлик зумыштчис. — Ӧні вай мӧвпыштам, мыйӧн кутам мерайтны.
Кӧин сюся кывзіс челядьӧс, но нинӧм эз вермы гӧгӧрвоны. А челядь матыстчисны асланыс чуман дінӧ да кутісны сэсь лэптавны ставсӧ, мый найӧ босьтлісны туйӧ.
— Со, буракӧ, стӧч сійӧ, мый миянлы и колӧ, — Павлик босьтіс киас ведра да кружка.
— Тайӧ кружканас ми первой мерайтам васӧ виж кувшинсьыс, — вӧзйис Павлик. Медводз кисьтіс виж кувшинсьыс васӧ кружкаӧ, а сэсся кружкасьыс — ведраӧ.
— Ӧти дзонь кружка, — шуис сійӧ. Юля лыа вылӧ черкнитіс ӧти визь.
Павлик нӧшта тыртіс ӧти кружка да кисьтіс сійӧс ведраӧ, а Юля лыа вылӧ черкнитіс мӧд визь. Павлик коймӧдысь тыртіс кружкасӧ да бара кисьтіс ведраӧ, а Юля коймӧдысь визьнитіс лыа вылӧ.
— Со аддзан, кувшинас куим кружка ва, — шуис Павлик Юлялысь визьяс лыддьӧм бӧрын.
Зонка бӧр кисьтіс ведрасьыс васӧ виж кувшинӧ да босьтчис мерайтны васӧ гӧрд кувшинсьыс. Сійӧ тырталіс ваӧн кружкасӧ да кисьталіс кушмӧм ведраӧ, а Юля визьйӧдліс лыа вылӧ крестъяс. Ӧти кружка — ӧти крест, нӧшта ӧти кружка — бара крест, бара тыр кружка — бара крест... Павлик кисьтіс медбӧръя кружкасӧ ведраӧ да думыштчис:
— Кымын кружка ва нӧ лои?
— Гӧрд кувшинас вӧлі вит кружка ва, сы вӧсна мый менам вит крест, — отсаліс Юля. — Быд крест ме визьйӧдлі сэки, кор тэ кисьтлін кружка тыр ва.
Павлик ошкыштіс Юляӧс, бӧр кисьтіс васӧ ведрасьыс гӧрд кувшинӧ да мыччис сійӧс Кӧинлы:
— Со тані ловзьӧдан ваыс, — шуис сійӧ.
Кӧин чуймис:
— Кыдз тэ тӧдмалін?
— Зэв кокниа. Ме мерайті васӧ. Виж кувшинас куим кружка ва, гӧрдас вит кружка ва. Вит кружкаыс унджык куим кружка дорысь. Мый тэн Кырнышыд висьтавліс?
— Мый ловзьӧдан ваыс унджык... — нюмдіс Кӧин, — ме ӧні ставсӧ гӧгӧрвои.
— Но вот, гӧрд кувшинас ваыс унджык, сідзкӧ, сэні и ловзьӧдан ваыс.
— Ай да молодеч! Ме кӧ эг вӧв сэтшӧм пӧрысь, ме эськӧ тэнӧ весиг качайті, но пола, эбӧсӧй оз тырмы. Сы вӧсна ме улӧдз копыртча тэныд, сюсь зонка, да кутла тэнсьыд лапатӧ. Ог-ӧ вермы и ме тэныд мыйӧнкӧ отсыштны, — юаліс честь тӧдысь Кӧин.
— Верман кӧ, висьтав миянлы, кыдзи воӧдчыны Гӧгрӧс площадь вылӧ, да и водзӧ Двойка нима улича вылӧ.
— Тані зэв сьӧкыд туйыс, и ті верманныд вошны, — шуис Кӧин. — Бурджык ме серпасала тіянлы план. Сы серти ті петанныд стӧч сэтчӧ, кытчӧ тіянлы и колӧ.
Юля перйис чуманысь кабалатор да карандаш. Кӧин босьтчис ӧдйӧ серпасавны план. Кор план лои дась, мыччис сійӧс Павликлы да гӧгӧрвоӧдіс:
— Мунанныд туй кузя куим коз дорӧдз. Насянь кежанныд шуйгавыв. Воанныд ыджыд ты дорӧ. Сысянь мунӧй веськыда часі башняӧдз, а сэсся кежанныд веськыдвылӧ. Тані ті и аддзанныд Гӧгрӧс площадьтӧ. Сэсянь и заводитчӧ Двойка нима улича. Ті сійӧс пыр жӧ тӧданныд.
Со план, кодӧс вӧчис Кӧин. Челядь, петкӧдлӧй стрелкаясӧн сійӧ туйсӧ, кыті колӧ мунны миян путешественникъяслы, медым воӧдчыны Гӧгрӧс площадь вылӧ.
Кӧинлӧн план серти челядь ӧдйӧ воисны Гӧгрӧс площадь вылӧ. Вуджисны сійӧс да петісны улича вылӧ. Но пыр жӧ джӧм сувтісны: сэтшӧма шемӧсмӧдіс найӧс гӧль, коньӧркодь серпасыс. Дерт жӧ, тайӧ вӧлі Двойкалӧн улича. Сійӧ вӧлі векньыд да сэтшӧм дурк! Гӧгӧр туплясисны кутшӧмкӧ кабалаторъяс, чегӧм карандашъяс, няйт, черкайтӧм пеналъяс.
— Мый тайӧ татшӧмыс? — шензис Юля. Лэптіс му вылысь кабалатор.
Вӧлӧмкӧ, тайӧ тетрадьысь косялӧм лист, кытчӧ вӧлі гижӧма 2+2=3. Вочакывсӧ вӧлі черкнитӧма, а уліас сулаліс ыджыд гӧрд «двойка». Челядь кутісны видлавны листъяссӧ: кутшӧм ӧшыбкаяс сӧмын сэні эз вӧвны! Но медъёна шемӧсмӧдіс чоя-вокаӧс сійӧ, мый став тайӧ листъясыс вӧліны зэв няйтӧсь, куснясьӧм доръясаӧсь. Уна лист бок весиг вӧлі розьӧдз черкайтӧма ручкаӧн. Ставыс, мый вӧлі сэтчӧ гижӧма, шемӧсмӧдіс аслас дурклуннас.
Лыдпасъяс и шыпасъяс вӧліны сэтшӧм мисьтӧмӧсь да чукляӧсь, мый сьӧкыд весиг вӧлі гижӧдсӧ лыддьыны. Вӧлі тыдалӧ, мый найӧ, кодъяслӧн вӧліны тайӧ листъясыс, весиг эз кӧсйыны велӧдчыны, урокъяссӧ вӧчисны тэрмасьӧмӧн, кыдзи сюрас, мӧвпавтӧг. Челядьлы весиг шуштӧм лои. А Павликлы зэв яндзим, сы вӧсна мый кок улын туплясьысь листъяс пиысь сійӧ тӧдіс и ассьыс, кытчӧ вӧлі гижӧма 10–4 = 5. Пример улас сулалысь «двойкаыс» эз вӧв. Кӧні нӧ сійӧ?
Челядьлы дум вылас усис, мый найӧ Двойка нима улича вылын. Сідзкӧ, Двойкаяс тані и олӧны. Тані жӧ, кӧнкӧ, и Двойкаӧн гусялӧм Шарик.
Шензигтыр челядь кытшовтісны синъяснас уличасӧ. Некутшӧм керка эз вӧв. Сӧмын аддзисны няйт, киссьӧм, орӧм вугъяса, жугалӧм иганъяса, бонзьӧм кучикъяса портпель чукӧр. Тыдаліс, мый тайӧ портпельясыслы сьӧкыда овсис асланыс кӧзяин ордас. Найӧс шыблалісны, на вылын тӧвнас ислалісны гӧра вывсянь да, яндзим весиг висьтавны, тышкасисны наӧн. Павликлы пыр жӧ тӧд вылас усис школаса стенгазетысь карикатура, кӧні вӧлі серпасалӧма коймӧд «Б»-ысь портпельясӧн тышкасьысь лёзь юрсиа детинкаясӧс.
— Кодӧс ті корсянныд? — друг кыліс чирӧм прӧстудитчӧм гӧлӧс.
Челядь первой эз гӧгӧрвоны, коді сёрнитӧ. Но бӧрынджык аддзисны портпельяс чукӧрысь петысь кутшӧмкӧ тешкодь чукыля лов. Сюсьджыка видзӧдлӧм бӧрын гӧгӧрвоисны, мый тайӧ «двойка», дзик настӧящӧй «двойка». Тайӧ здукас портпель чукӧр вӧрзис, и сэтысь анькытш моз киссисны татшӧм жӧ шогмытӧм мисьтӧм ловъяс. Став туплясьысь няйт киссьӧм портпельясысь кӧ кутасны киссьыны «двойкаяс», налы ӧдва удайтчас петны тайӧ некытчӧ шогмытӧм улича вывсьыс.
Мый нӧ вӧчны?! Колӧ вӧлі дзик жӧ пыр мыйкӧ вӧчны!
— Ми локтім асланым Шарик ёртла, — повтӧг воськовтіс водзӧ Павлик. — Мый колӧ вӧчны миянлы, медым ті сетінныд сійӧс миянлы?
— Тіянлы колӧ вочавидзны кык юалӧм вылӧ, — шуис портпель чукӧрысь первойӧн петысь Двойка. Тыдалӧ, сійӧ вӧлі медыджыднас.
Медыджыд Двойка горӧдіс косясьысь да горзысь ёртъяс вылас. Найӧ пыр жӧ ланьтісны да вӧляникысь кутісны вошласьны асланыс шогмытӧм гортъясас. Павлик Юлякӧд виччысисны.
— Со тіянлы первой юалӧм, — шуис Двойка, водзвыв нимкодясигмоз, мый челядь оз кужны вочавидзны сы вылӧ. — Тіян быттьӧ кык дзик ӧткодь кабала лист, кодъясӧс ті юкинныд ӧтыджда юкӧнъяс вылӧ: ӧтисӧ кӧкъямыс ӧткодь юкӧн вылӧ, мӧдсӧ — нёль вылӧ. Кодар юкӧныс ыджыдджык — нёль письыс ӧтиыс либӧ кӧкъямыс письыс ӧтиыс?
Сьӧкыд юалӧм. Павлик падмис весиг.
Челядь, верманныд-ӧ ті отсыштны Павликлы?
Отсӧг вылӧ воис Юля. Сылы дум вылас усис, мый чуманын эм кык ӧткодь кабала лист. Сійӧ перйис найӧс да мыччис Павликлы. Нимкодьпырысь Павлик ӧдйӧ заводитіс юкны листсӧ кӧкъямыс ӧткодь юкӧн вылӧ. А Юляӧс корис юкны нёль ӧткодь юкӧн вылӧ.
Кор уджыс помасис, челядь босьтісны артмӧм ӧти юкӧнӧн, ӧтлаӧдісны найӧс да кокниа ышловзисны. Найӧ пыр жӧ казялісны: нёльӧд юкӧныс, дерт жӧ, ыджыдджык.
«Двойка» букыштчис. Сійӧ ӧд ёртасис сӧмын сэтшӧм челядькӧд, кодъяс сылӧн юалӧм вылӧ некор эз вермывны вочавидзны стӧча.
— Но мый нӧ, — скӧра синнас зыркнитлӧмӧн шуис сійӧ, — ті менӧ венінныд. Мӧдысь вермыны менӧ он сяммӧй. Со тіянлы нӧшта ӧти юалӧм. Кузнечьяс дорисны кӧкъямыс подков. Кымын вӧлӧс вермасны найӧ подковавны?
Павлик вашкӧдчыштіс Юлякӧд. Сійӧ эськӧ вежӧртіс, но решитіс сӧветуйтчыштны чойыскӧд.
А ті, челядь, вежӧртінныд?
— Миян артмис тэнад медся радейтана лыдпас — кык. Кык вӧлӧс позяс подковавны тайӧ подковъяснад.
«Двойка» скӧрысла вижӧдіс:
— Но мый, ковмас сетны тіянлы ассьыныд Шарикнытӧ. Тайӧ шуӧм мысьт, код тӧдас кытысь, петіс Шарик. Гораа увтӧмӧн уськӧдчис сійӧ челядьлы воча. Шарикӧс малалігкості, Математика Нӧдкывъяс кар быри-воши, а челядь лоисны асланыс керка порог дорын. Тані и помасьӧ тайӧ чудеса кодь вӧвлӧмторйыс.

Т. Ерофеева, Л. Павлова, В. Новикова. (Комиӧдіс О. Рочева.)

КЫДЗИ ТОП ВЕЛӦДІС МАТЕМАТИКА.

Челядь, ті тӧданныд, мый сэтшӧм «Детскӧй мирыс»? Унаӧн пыр жӧ висьталанныд: «Тайӧ ыджыд лавка, кӧні вузалӧны чачаяс.»
Москваса «Детскӧй мирын» медся ыджыд шӧр вежӧсас ӧшалӧ дивӧ-часі. Быд час кылӧ шензьӧдана музыка. Мичмӧдӧм восьса ӧдзӧсысь петӧны быдпӧлӧс чача-пемӧсъяс да йӧктӧны часі кучкалӧм шы улӧ. Тайӧс вермӧны аддзывны ставӧн, коді пыралӧ татчӧ.
Но некод оз тӧд, мый вӧчсьӧ волшебнӧй лавкаын войнас! Ме тӧда, сы вӧсна мый та йылысь меным висьталіс ёртӧй. Коді менам ёртӧй? О, тайӧ зэв тӧлка, математика бура тӧдысь, сюсь вежӧра ошпи Топ. Водзті сійӧ оліс «Детскӧй мирын», а ӧні ме ордын.
Быд рыт, кор лӧньӧны челядьлӧн да верстьӧлӧн гӧлӧсъясыс, кусӧ би да пӧдлавсьӧны ӧдзӧсъяс, медся ыджыд шӧр вежӧсас, буретш сэні, кӧні ӧшалӧ часі, заводитчӧ мойдын кодь олӧм. Аканьяс, матрёшкаяс, гномъяс, ичӧт пемӧсъяс ловзьӧны.
Ӧтчыд локтіс менам Топ Буратино ордӧ гӧститны. А сійӧ серамысла семдӧма, оз вермы дугдыны.
— Мый нӧ лои? — юалӧ сылысь Топ.
А Буратино оз ӧвсьы:
— Но и петкӧдлісны жӧ ньӧбасьысьяс талун меным теш. Он куж висьтавнысӧ весиг. Со видзӧд: выліса джаджъяс сулалӧны чачаяс.
— Аддза, — шуӧ Топ.
— Но и мый тэ аддзан?
— Аддза машина, гӧрд платтьӧа ыджыд аканьӧс, совока ведра, вӧлӧс, ичӧтик аканьӧс да ёжикӧс.
Челядь, медым ті гӧгӧрвоинныд, мый вылын сераліс Буратино, босьтӧй кабала лист да серпасалӧй тайӧ чачаяссӧ ӧти визьӧ сідз, кыдзи найӧ сулалісны вылі джаджъяс.
— Бур, — водзӧ сёрнитіс Буратино. — Матыстчӧны талун миян дінӧ мама-ныла. Киас нывкалӧн ичӧтик кӧляска. Нылыс и шуӧ:
— Мамук, пӧжалуйста, ньӧб меным акань. Меным кажитчӧ со эсійӧ, мӧдыс. Ме пуксьӧда сійӧс коляскаӧ да кута гуляйтӧдны.
— Ог, — шуӧ мамыс, оз сулав ньӧбны мӧдсӧ. Бурджык вай витӧдсӧ ньӧбам. Мӧдыс оз тӧр тэнад кӧляскаад, сійӧ ичӧт лоӧ та ыджда аканьыдлы.
— Мый тэ, мамук! Витӧд аканьыс сэтшӧм ыджыд, мый сійӧ лямӧдас менсьым кӧляскаӧс! А мӧд аканьыс буретш лӧсялас. Дыр найӧ ас кежаныс тадзи вензисны-сёрнитісны. Мамыслӧн гӧлӧсыс лои нин стрӧгджык. Тэ гӧгӧрвоан, мыйӧн тайӧ вермис помасьны? Нылыслӧн синва нин мыччысис, вот-вот тюрӧбтас. Кыдз тэ думайтан, мыйла найӧ вензисны? — вильыша видзӧдліс Буратино Топ вылӧ. Топ гӧгӧрвотӧг лэптыштліс пельпомъяссӧ:
— Кӧнкӧ, нылыс дрӧчка вӧлі?
— Ньӧти эз. Прӧстӧ первойсяньыс мама-ныла эз висьтавны ӧта-мӧдныслы, коді кутшӧм помсянь лыддьӧ. Ме ӧдва кутчыси, — шуӧ Буратино, — медым не сюйсьыны налӧн сёрниӧ. Со видзӧд! Тэнӧ кӧ юавны, уна-ӧ чача джадж вылас, мый тэ вӧчан?
— Лыддя найӧс.
— Лыддьы! Видлы лыддьыны шуйгавывсянь, машинасянь ёжӧдз.
— Квайт, — нинӧм чайттӧг вочавидзис Топ.
— Ӧні лыддьы веськыдвывсянь, ёжсянь машинаӧдз.
— Бара квайт, — нӧшта ёнджыка шай-паймуніс Топ, — но и мый?
— Сідз, кор юалӧны «кымын?» либӧ «уна-ӧ?», чачаяссӧ сӧмын лыддьӧны.
— А кодар боксяньыс найӧс колӧ лыддьыны?
— Кӧть кодарсяньыс, ӧткодь. Чачаяслӧн лыдыс оз вежсьы, кӧть кысянь найӧс лыддям. Позьӧ став чачасӧ сувтӧдны кытшӧ да лыддьыны кутшӧмсянь кӧсъян. Сӧмын лыддигӧн оз ков сорасьны, ни ӧти чача оз ков кольны либӧ тӧдлытӧг ӧти и сійӧ жӧ чачасӧ лыддьыны кыкысь. Дзик мӧдтор, юалӧны кӧ тэнсьыд, кымынӧд местаын сулалӧ чачаыс? Медводз колӧ сёрнитчыны, кодар помсяньыс кутам лыддьыны.
— Ме гӧгӧрвои: нывка лыддис веськыдвывсянь, ёжсянь. Веськыдладорсяньыс буретш мӧд местаын сулалӧ ичӧтик аканьыс, кодӧс сійӧ кӧсйис гуляйтӧдны аслас кӧляскаас, — вежӧртіс Топ.
Челядь, видзӧдлӧй асланыд серпасъяс вылӧ. Аддзанныд, лыддьыны кӧ чачасӧ шуйгавывсянь, машинасянь, то мӧд местаын буретш лоӧ ыджыд аканьыс. Сійӧ, дерт, оз тӧр ичӧт кӧляскаад. Та йылысь и висьталіс мамыс аслас нылыслы.
— Ӧні тэ гӧгӧрвоин, Топ, мыйла мама-ныла эз вермыны воны ӧти кывйӧ? — юаліс Буратино. Да бара серӧктіс:
— Найӧ висьталісны разнӧй аканьяс йылысь.
Весиг зумыш Топ гӧгӧрвоис:
— Налы колӧ вӧлі сӧмын висьтавны, коді кутшӧм помсянь лыддьӧ. Сэки эськӧ дзик пыр и гӧгӧрвоисны ӧта-мӧднысӧ. Да, бӧрд кӧть серав татшӧм лоӧмтор вылад.
— Отсӧг вылӧ воис чачаяс вежӧсысь вузасьысь. Сійӧ юаліс, кутшӧм паськӧмаӧсь аканьясыс, кодъяс йылысь мунӧ мама-нылалӧн сёрниыс. Сэки ставныслы лои гӧгӧрвоана, мый найӧ кӧсйӧмаӧсь ӧти и сійӧ жӧ аканьсӧ. Ӧні воис ӧчередь серавны мамыслы.
— Артмӧ, мый сы йылысь, кӧні сулалӧ ӧти и сійӧ жӧ аканьыс, позьӧ висьтавны уна ног? — вӧчис кывкӧртӧд Топ.
— Дерт жӧ! Ноко видлы.
— Ыджыд акань сулалӧ шуйгавывсянь мӧд местаын либӧ веськыдвывсянь витӧд местаын.
— Молодеч!
Челядь, ті тшӧтш видлӧй асланыд серпас вылӧ видзӧдӧмӧн уна ног висьтавны, кӧні сулалӧ ӧти и сійӧ жӧ чачаыс. Весиг нӧдкывъяс позьӧ нӧдавны та йылысь. Шуам, мый сулалӧ шуйгавывсянь медбӧръя местаын да веськыдладорсяньыс первойӧн? Дерт, тайӧ ёж. Нӧдалӧй татшӧм сяма нӧдкывъяссӧ ӧта-мӧдныдлы. Ӧдйӧ тӧдмалӧмысь — ӧти очко. Гажа лоӧ, онӧ ворссьӧй!
— Да, вежӧра тэ, Буратино, — ошкыштіс Топ ассьыс ёртсӧ. — Кыдзи тэ гӧгӧрвоин сы йылысь, мый чачалӧн дорвыв местаыс вермас вежсьыны шуйгавывсянь ли веськыдвывсянь лыддьӧдлӧм понда?
— Зэв кокниа. Ме ӧд школаӧ ветлӧдлі. Кӧть эськӧ унаӧн мӧвпалӧны, мый ме вӧлі омӧль велӧдчысьӧн, но ме унаторйӧ велалі школаын. Со видзӧд, мый менам эм, — Буратино восьтіс ыджыд книга. Сэні серпасъяса лист бокъяс пыдди, кыдзи овлывлӧ челядьлы быд книгаын, вӧліны зепъяс. Уліас — конверт кодь медся ыджыд лапӧда зеп. Буратино перйис сэтысь лыдпаса карточкаяс да шуис: — Лӧсьӧд пӧрадок. Пуктав лыдпасъяссӧ зепъясас.
Челядь, перйӧй и ті лыдпасъястӧ. Пукталӧй найӧс дорвыв ӧта-мӧд бӧрсяыс.
Топ — ӧкуратнӧй ошпи. Рӧвнӧя сюяліс зепъясас став лыдпассӧ. Сулалӧны найӧ — быттьӧ стройын салдатъяс. Пӧрадок — пӧрадок и эм.
— Ӧні Буратино менӧ ошкыштас, — мӧвпалӧ Топ.
Но эз на сы ног ло.
— Мый тэ вӧчан? — чуймис Буратино.
— Мый тшӧктін, сійӧс и вӧча: пӧрадок лӧсьӧда. Видзӧд, кутшӧм лӧсьыда артмӧ.
— Топ, но и тӧлктӧм жӧ тэ ош вӧлӧмыд. Тэныд сӧмын пармаын вӧр пӧрӧдны. Кыдзи нӧ тэ лыдпасъяссӧ пукталін?
— Сідзи и пукталі, кыдзи куйлісны найӧ чукӧрас: медводз 1, сы бӧрся 3, 6, 8, сэсся 4, 5, 9, да 10, нӧшта 7 да 2.
— Первой места вылас тэ правильнӧ пуктӧмыд — ӧтиӧс. Ӧти бӧрся мунӧ лыдпас 2, сэсся 3. Тадзи колӧ вӧлі лыдпасъяссӧ пуктавны.
— Абу ӧмӧй ӧткодь, кыдзи сулалӧны лыдпасъясыс? Сӧмын мед ставсӧ вӧлі пукталӧма, ни ӧтиӧс абу воштӧма...
— Весьшӧрӧ, Буратино, тэ скӧралан. Видзӧд, кутшӧм веськыд рад артмӧма Топлӧн, — тайӧ Чиполлино сувтіс ошпи дор.
— Нӧшта ӧти двоечник аддзысис, — Буратино збыльысь скӧрмис.
— Ті кӧ кӧсъянныд тӧдны математика, кывзӧй. Лыдпасъяс сулалӧны ӧта-мӧд бӧрсяыс колана пӧрадокын. Сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн.
— Мыйла? — ӧттшӧтш юалісны Топ да Чиполлино.
— Сы вӧсна, мый лыдпасъяс радлӧн эм аслыссяма гусятор. И сійӧс колӧ тӧдны. Сӧмын сэки лоан прамӧй математикӧн.
— Тэ сійӧс тӧдан? — ньӧжйӧник юаліс Топ.
Буратино довкнитіс юрнас.
— Сідзкӧ, висьтав миянлы лыдпасъяс радлысь гусяторсӧ. Ми тшӧтш кӧсъям лоны прамӧй математикъясӧн.
— Ладнӧ инӧсь. Кымын унджык йӧз да пемӧс тӧдӧны тайӧ гусяторсӧ, сымын бурджык. Тайӧ сэтшӧмтор, мый гусьӧн видзны оз позь. Мӧдарӧ, колӧ ставыслы сійӧс висьтавлыны. Сідз, лыдпасъяс радын числӧяс век сулалӧны колана пӧрадокын, быттьӧ найӧс тэчӧмаӧсь судта сертиыс.
Топ да Чиполлино видзӧдлісны ӧта-мӧд вылас:
— Кыдзи сідзи?
— Вот тадзи. Вайӧй, ноко, ӧдйӧджык кубик тыра кӧрӧб. Ӧні ставсӧ гӧгӧрвоанныд.
Чиполлино котӧртіс вежӧсӧ, кӧні вузавлісны челядьлы стрӧитчан наборъяс. Топ сы бӧрся ӧдва вӧтчис. Бӧрйисны медся ыджыд кӧрӧбсӧ, пуктісны тачка вылӧ да тюрӧдісны-вайисны Буратинолы.
— Молодечьяс! Аддза, збыль кӧсъянныд тӧдмавны лыдпасъяс радлысь гусяторсӧ. Босьтӧй ӧти кубик. Ӧні ми кутам тэчны пос.
Челядь, ті энӧ жӧ кольччӧй Топысь да Чиполлиноысь. Босьтӧй кубикъяс да тшӧтш тэчӧй пос.
— Со первой тшупӧд. Кымын тані кубик?
— Ӧти, — ӧтпырйӧ вочавидзисны бур велӧдчысьяс.
Буратино босьтіс нӧшта ӧти кубик да пуктіс орччӧн:
— Кутам вӧчны мӧд тшупӧд.
— Поскыс кутас кайны вылӧджык и вылӧджык, — полӧмпырысь казяліс Топ.
— Буретш сідз. Буракӧ, кутінныд бурджыка вежӧртны, — бур велӧдысь моз шуис Буратино. — Ӧні мӧд тшупӧдыс первойыскӧд ӧтвесьтын. Пос оз артмы. Мый миянлы колӧ вӧчны, медым мӧд тшупӧдыс вӧлі джуджыдджык первойсьыс?
— Мӧд тшупӧд вылас содтыны нӧшта ӧти кубик. Первой тшупӧдас ӧти кубик, мӧдас — кык кубик, — зілис Чиполлино.
— Стӧч. Кыдзи ми артмӧдім числӧ «2»? Ӧти кубик дінӧ содтім нӧшта ӧти кубик, артмис кык кубик, лыдпас «2», «1» лыдпасысь ӧтиӧн унджык. Сідзкӧ, и сулавны сылы колӧ ӧти лыдпас бӧрся. Кык кубика тшупӧдкӧд орччӧн Буратино сувтӧдӧ кык кубикысь вӧчӧм сэтшӧм жӧ тшупӧд:
— Водзӧ тэчам пос. Кык кубика тшупӧд бӧрся локтысь тшупӧдыс лоас джуджыдджык али ляпкыдджык?
— Дерт, джуджыдджык. А тэнад сійӧ мӧдыскӧд ӧтвесьтын. Колӧ коймӧд тшупӧд вылас содтыны нӧшта ӧти кубик, — сьӧлӧмсяньыс уджалісны Топ да Чиполлино.
— Унаӧн-ӧ выль коймӧд тшупӧдыс джуджыдджык мӧдсьыс? — петкӧдліс Буратино пос вылӧ.
— Сэні куим кубик. Коймӧд тшупӧдыс джуджыдджык мӧдсьыс ӧтиӧн. Сідзкӧ, лыдпас куим унджык лыдпас кыкысь ӧтиӧн. Лыдпасъяс радын сылы колӧ сулавны кык бӧрся, — ӧні нин Топ да Чиполлино уджалісны ӧдйӧджык.
— Ме аддза, ті гӧгӧрвоинныд, кыдзи колӧ тэчны поссӧ водзӧ. Быд артмысь тшупӧд лоӧ ӧти кубикӧн джуджыдджык, — Буратино вӧлі дӧвӧль аслас велӧдчысьясӧн...
Челядь, видлӧй и ті поссӧ тэчны водзӧ. Быд пӧрйӧ висьталӧй, кутшӧм лыдпас артмис. Шуам, лыдпас «4» унджык лыдпас «3»-ысь ӧтиӧн. Сідзкӧ, сылы колӧ сулавны «4» бӧрся. Чайта, ті Топ да Чиполлино кодь жӧ сюсьӧсь. Медбӧръя тшупӧдас лоас 10 кубик. Позьӧ поссӧ тэчны и водзӧ, ӧд 10 бӧрсяыд зэв на уна лыдпас эм. Но та йылысь ті тӧдмаланныд бӧрынджык.
Буратино видзӧдіс Топ да Чиполлино бӧрся. Удж налӧн муніс водзӧ, пос содіс вылӧджык и вылӧджык. Эз вунӧдны найӧ и висьтавлыны ӧта-мӧдныслы лыдпасъяс йылысь.
— Но мый, ті бура уджалінныд! Да и лыдпасъяс радлысь гусяторсӧ тӧдмалінныд. Чайта, мый ті ӧні гӧгӧрвоинныд, мыйла лыдпасъяс сулалӧны век ӧти и сійӧ жӧ вежласьтӧм пӧрадокын? Быд лыдпаслӧн аслас места. Со тіянлы козин, — Буратино мыччис сьӧд сэтӧр тусьяса вож. Тусьясыс вӧліны чӧскыд дукаӧсь, гырысьӧсь.
— Ой, кутшӧм окота видлыны сэтӧрсӧ, — радысла пондіс чеччавны инӧ ӧшйывлытӧм Чиполлино.
— Эн тэрмасьӧй, дзик пыр видланныд. Медводз лыддьӧй тусьяссӧ, — Буратино сетіс вожсӧ Топлы.
Топ да Чиполлино лыддисны вотӧссӧ:
— 10 сэтӧр тусь.
Челядь, серпасалӧй и ті сэтӧрлысь вожсӧ, кӧні ӧшалӧ 10 тусь.
Буратино нетшыштіс ӧти тусь да сетіс сійӧс Чиполлинолы:
— Кымын тусь колис?
Чиполлино сюйис сэтӧрсӧ вомас да чӧскыдысла читкыртчыліс весиг:
— 9 тусь.
— Воддза дорысь кымын тусьӧн лои этшаджык? — Буратино вештіс видзӧдлассӧ Чиполлино вывсянь Топ вылӧ.
— Ӧти тусьӧн этшаджык. Сідзкӧ, лыдпас 9 ичӧтджык 10-ысь ӧтиӧн... — тшапитчис Топ аслас тӧдӧмлуннас, — та вӧсна ӧкмыслы колӧ сулавны дас водзын.
Челядь, серпасалӧй вожсӧ, сӧмын ӧні сы вылын ӧшалӧ 9 тусь нин.
— Сідз, миян 9 тусь, — Буратино нетшыштіс нӧшта ӧти тусь да сетіс сійӧс Топлы. — Кымын тусь колис?
Топ важӧн нин виччысис-педзис места вылас.
— 8 тусь, — шуис сійӧ, ӧдва удитіс ньылыштны сэтӧрсӧ.
Челядь, гӧгӧрвоинныд, мый тіянлы колӧ серпасавны? Дерт
жӧ, 8 туся сэтӧр вож да индыны лыдпасъяса радын сэтшӧм числӧяс вылӧ, код йылысь мунӧ сёрниыс.
— Воддза дорысь кымын тусьӧн лои этшаджык? — Буратино эскис, мый юалӧмыс оз ло сьӧкыдӧн.
— Ӧти тусьӧн. Сідзкӧ, 8 числӧ этшаджык 9 числӧысь ӧтиӧн, — дасьпырысь вочавидзис Топ. — Сы вӧсна 8 числӧ век сулалӧ 9 числӧ водзын.
Водзӧ Топ да Чиполлино уджалісны ас кежаныс нин. Тусьсӧ нетшкигӧн найӧ быдысь лыддисны, мыйта тусь кольӧ сэтӧр вож вылас да ӧта-мӧдныслы висьтавлісны артмӧм числӧ йывсьыс.
— Кымын тусь колис?
— Ӧти, медбӧръя. Тайӧ медбӧръя тусьсӧ сёй, Буратино, тэ, — ӧттшӧтш шуисны ёртъяс.
— Аттьӧ, — Буратино нетшыштіс медбӧръя тусьсӧ. — Кымын тусь ӧні? Чиполлино да Топ шай-паймунӧмӧн видзӧдлісны Буратино вылӧ:
— Ни ӧти. Тэ жӧ сійӧс нетшыштін.
— Математика кыв вылын позьӧ шуны «ноль тусь». И пасйыны тайӧс вот татшӧм лыдпасӧн, — тшапа шуыштіс Буратино да петкӧдліс лыдпас 0. — Мый этшаджык: ноль али ӧти?
— Ноль этшаджык ӧтиысь ӧтиӧн, — Топ гӧгӧрвоис нин, мыйла Буратино юаліс та йылысь. — А ӧти унджык нольысь ӧтиӧн.
— Колӧкӧ, ті мӧвпыштанныд, кӧні колӧ сулавны ноль лыдпаслы? — Буратино тырвыйӧ эскис аслас велӧдчысьяс вылӧ.
— Ӧти лыдпас водзын, сы вӧсна мый ноль этшаджык ӧтиысь, — эскӧдіс велӧдысьӧс Топ.
— Ӧні вайӧ тӧдмасямӧй суседъяскӧд, — шуис Буратино да мыйкӧ заводитіс корсьны.
— Кутшӧм суседъяскӧд? — Топ гӧлӧс шыын ӧтпырйӧ кыліс чуймӧм да нюм.
— Тайӧ выль пӧлӧс ворсӧм? Ме та йылысь некор на эг кывлы. — Топ тӧдіс уна пӧлӧс ворсӧм.
— Дзик выль. Выльджыкыс оз овлы. Ме сійӧс сӧмын на лӧсьӧді. Сувтӧй меным воча, — Буратино петіс вежӧс шӧрӧ. — Индӧдъясыс татшӧмӧсь. Ме тэныд, Топ, шыбита мачсӧ да шуа кутшӧмкӧ лыдпас. Шуам, нёль. Тэ кутан мачсӧ да висьталан тайӧ лыдпасыслысь суседъяссӧ: куим да вит. Сэсся бӧр меным шыбитан мачсӧ. Висьтавны лыдпасыслысь суседъяссӧ — сідзкӧ, лыддьыны сылысь воддза лыдпассӧ да бӧръясӧ.
— Ме тӧда: лыдпас куим этшаджык лыдпас нёльысь ӧтиӧн. Сы вӧсна и сійӧ сулалӧ лыдпас нёль водзын... — кутіс мӧвпавны Топ, — ... и шусьӧ воддзаӧн, сы водзын сулалысьӧн... — отсыштіс Буратино.
— Кутшӧм бур! Лыдпас вит унджык нёль лыдпасысь ӧтиӧн. Сідзкӧ, сійӧ сулалӧ сы бӧрын. Ме гӧгӧрвои, кыдзи сійӧс позьӧ шуны. А тэ тӧдан? — юаліс Топ Чиполлинолысь.
— Дерт. Сійӧ сідзи и шусьӧ — бӧръяӧн, сы бӧрын сулалысьӧн, — тэрыба шуыштіс Чиполлино. Буратино да Топ серӧктісны.
Эн дӧзмы миян серам вылӧ. Тэ стӧча мӧвпалан, — ышӧдыштіс Буратино лук-зонкаӧс, — лыдпас, коді мунӧ бӧрын, шусьӧ бӧръяӧн, локтысьӧн. Ме шыбита мачсӧ Топлы. Чиполлино, тэ видзӧд, стӧча-ӧ Топ висьталас воддза да бӧръя числӧяссӧ. Лыдпас сизим, — Буратино веськӧдіс мачсӧ Топлы.
— Воддзаыс — квайт, сы вӧсна мый сійӧ ӧтиӧн этшаджык сизимысь, а бӧръяыс — кӧкъямыс. Сійӧ ӧтиӧн унджык сизимысь, — зэв бура справитчис Топ.
— Кӧкъямыс, — Чиполлино кутіс мачсӧ да думыштчис.
— Кӧкъямыс числӧлӧн воддзаыс — сизим, а бӧръяыс — ӧкмыс. Ура! — сійӧ нимкодя бӧр шыбитіс мачсӧ.
— Буратино, позьӧ ме тэныд шыбита мачсӧ? — наяна читкыртчыштіс Топ.
— Нимкодьпырысь ворсышта тшӧтш, — Буратино бара пӧрис вильыш детинкаӧ.
— Ӧти, — стӧча шыбитіс мачсӧ Топ.
— Ӧтиысь ӧтиӧн этшаджык лыдпас — ноль. Сійӧ ӧти лыдпаслӧн воддзаыс. Лыдпас ӧтилӧн бӧръяыс — кык, — ӧдйӧ артыштіс Буратино.
«Суседъясысь» ворсӧм и збыльысь муніс лӧсьыда. Чиполлино да Топ торксьытӧг ӧдйӧ шуалісны лыдпасъяс.
Челядь, и ті тшӧтш видлӧй ёртъясныдкӧд да бать-мамныдкӧд ворсыштны.
Миян ёртъяслӧн ворсӧм чуймӧдіс ставсӧ. Гӧгӧр чукӧртчисны чачаяс да видзӧдісны на бӧрся.
— А ӧні мекӧд вайӧ ворсыштамӧй, — вӧзйис Карлсон.
— А мыйысь ворсам? — юаліс Топ.
— Ме ог тӧд, но верма стӧча висьтавны, мый тіянлы кажитчас. Ворсӧмыс артмӧма нӧдкывъясысь.
— Ой, кутшӧм бур, — мича кияснас шеныштігмоз да кельыдлӧз юрсинас пыркнитігмоз горӧдіс Мальвина. — Позьӧ, ме тшӧтш тіянкӧд кута ворсны.
— Дерт жӧ, дерт жӧ! Вермасны ворсны ставныс, кодъяс кӧсъясны, — Карлсон вӧлі бур сьӧлӧма мортӧн. — Быдӧнлы колӧ босьтны лыдпасъяс да пуктавны найӧс ӧта-мӧд бӧрсяыс.
Топ да Чиполлино видзӧдлісны ӧта-мӧд выланыс:
— Тайӧс вӧчнытӧ миянлы оз ло сьӧкыд.
— Но и бур. Ӧні кутанныд босьтавны лыдпасъяссӧ, — водзӧ сёрнитіс Карлсон.
— Мыйсяма тайӧ ворсӧм? Тадзи абу лӧсьыд! А ми думайтім... — кылісны веськодь гӧлӧс шыяс.
— Энлӧй, энлӧй! Ме эг на висьтав тіянлы медшӧр могсӧ. Оз прӧстӧ сідз ков босьтавны лыдпасъяссӧ, а первой колӧ лыдпас йывсьыс тӧдмавны нӧдкыв. Некор водзвыв оз ков дузъявны.
Буратино, Топ, Чиполлино, Мальвина, Чебурашка да Белоснежка лӧсьӧдчисны ворсны.
— Нӧдкывъясыс лоӧны лыдпасъяс йылысь. Коді нӧдкывсӧ тӧдмалас, сійӧ пыр жӧ босьтас лыдпассӧ аслас радсьыс. Вермас сійӧ, коді стӧча тӧдмалас став нӧдкывсӧ.
Челядь, абу на сёр, сибӧдчӧй тшӧтш ворсысь чачаяс дорӧ. Пукталӧй лыдпасъяссӧ ӧта-мӧд бӧрсяыс. А нӧдкыв тӧдмалӧм бӧрын босьтӧй колана лыдпассӧ.
— Босьтӧй лыдпас, коді петкӧдлӧ лыдпас куим водзын сулалысь числӧ, — заводитіс Карлсон.
Став ворсысьыс пыр жӧ гӧгӧрвоисны, мый сёрниыс мунӧ числӧ кык йылысь. Босьтісны лыдпас кык.
— Босьтӧй сизимлысь суседъяссӧ, босьтӧй ӧкмыс числӧлысь бӧръясӧ, лыдпас нёльлысь бӧръясӧ, витлысь воддзасӧ, — индӧдъяс киссисны быттьӧ туй вылӧ анькытш тусьяс. Челядь муртса удитісны артасьны. А Карлсон водзӧ нӧдаліс:
— Босьтӧй лыдпас, коді сулалӧ ноль да кык костын, квайт да кӧкъямыс костын, кӧкъямысысь ӧтиӧн унджык числӧ, — Карлсон вӧлі дӧвӧль ворсысьясӧн. — Кутшӧм лыдпас коли?
— Ноль, ноль, менам тшӧтш ноль, — ставныс лоӧмаӧсь вермысьясӧн.
— Ноко, нӧдалӧй тайӧ лыдпас йывсьыс нӧдкыв, — татшӧм вӧлі Карлсонлӧн медбӧръя индӧд.
— Миянлы колӧ босьтны лыдпас радысь медся-медся дзоля числӧ, — лючки заводитіс Мальвина.
Позьӧ и мӧд ногӧн: лыдпас ӧтиысь ӧтиӧн этшаджык числӧ, — вӧзйис ас ногыс Белоснежка.
— Позьӧ и тадз: босьтны лыдпас ӧтилысь воддза числӧсӧ, — тайӧ нин Топ кӧсйис шензьӧдны аслас тӧдӧмлунъясӧн.
— Молодечьяс! Вот аддзанныд, кымын пӧлӧс нӧдкыв позьӧ думыштны ӧти и сійӧ жӧ числӧ йылысь.
Челядь, а тіянлы кажитчис ворсны? Ті став нӧдкывсӧ верминныд тӧдмавны? Бӧрти и асьныд видлӧй думыштны числӧяс йылысь нӧдкывъяс.
— Став нӧдкыв тӧдмалӧма. Тіянӧс виччысьӧ козин. Вайӧй вуджам мультфильмъяс да диафильмъяс видзан вежӧсӧ. Колӧкӧ, миянлы мыйкӧ удайтчас видзӧдны.
Миян тӧдсаяс дорӧ сибӧдчисны и мукӧд чача. Гажа чукӧрӧн найӧ гузьгисны-мунісны коридор кузя. Мультфильмъяс видзӧдан вежӧсӧ пыранінын мыччысис первой ӧти юр, сэсся мӧд, медбӧрын мыччысис и коймӧд. Тайӧ куим юра Гундыр видзӧ пыранінсӧ.
— Коді лысьтіс менӧ садьмӧдны? Мыйсяма шӧйтӧм вой шӧр войын? — равӧстіс сійӧ скӧр гӧлӧснас.
Чачаяс шай-паймунісны. Водзӧ петіс Карлсон:
— Гундыр, прӧста тэ скӧралан. Тэ кӧ лэдзан миянӧс вежӧсад, ачыд эськӧ тшӧтш видзӧдан мультиксӧ.
— Мыйла нӧ тэ эн повзьы меысь? Ме ӧд зэв скӧрӧн, лёктор вӧчысьӧн войдӧр вӧвлі, — равӧстіс Гундыр нӧшта на скӧрджык гӧлӧсӧн.
— Тӧдам ми тэнӧ, — нюмъялігтыр шуис Карлсон, — ми ӧд асьным мойдкывъясысь. Миян пиысь быдӧнкӧд вӧвлі быдсяматорйыс. Ми нинӧмысь ог полӧй!
— Но, сідзкӧ, повзьӧдны тіянӧс эг вермы. А, ноко, тӧдмалӧй менсьым нӧдкывъяс. Меным колӧ кыны вурун шапкаяс. Быд юр вылӧ ӧтиӧн. Ме радейта визя шапкаяс. Сідзкӧ, быд шапка вылӧ колӧ кык шӧрт тупыль. Кымын шапка да кымын шӧрт тупыль ковмас меным?
Чачаяс чукӧртчисны кытшӧ. Ӧта-мӧд дінас копыртчӧмӧн кутісны корсьны Гундырлӧн нӧдкыв вылӧ вочакыв. Дзик быттьӧ «Мый? Кӧні? Кор?» передачаын.
— Медводз лыддям, кымын юр Гундырлӧн, — вӧзйис Мальвина.
— Миян Гундырлӧн куим юр. Быд юр вылӧ — шапкаӧн. Артмӧ куим шапка, — тадзи мӧвпаліс Буратино.
— Вайӧй мелӧн дӧска вылӧ серпасалам куим шапка, — дӧска дорӧ матыстчигмоз вӧзйис Чиполлино, — миянлы кокниджык лоӧ гӧгӧрвоны.
Челядь, ті тшӧтш серпасалӧй куим шапка.
— Ӧні быд шапка улӧ колӧ серпасавны кык шӧрт тупыльӧн, — водзӧ мӧвпаліс Буратино.
— Но миян абу уна рӧма мелыд, — жугыльмис Чиполлино.
— Кутшӧм тэ тешкодь, Чиполлино. Миянлы ньӧти найӧ оз ковны. Ми сӧмын тӧд вылын кутам, мый тайӧ — гӧрд шӧрт тупыль, а тайӧ — нюдзвиж, — Буратино серпасаліс кык гӧгыль. — Верман тэ юрад кутны тайӧс?
— Вай ме тэныд отсала, — вӧзйис ассьыс отсӧг Топ, босьтіс мел да серпасаліс гӧгыльяссӧ.
Челядь, ті тшӧтш быд шапка улӧ серпасалінныд кык гӧгыльӧн — шӧрт тупыльӧн? Сідзкӧ, тіянлы абу сьӧкыд гӧгӧрвоны, мый вочавидзисны Гундырлы чачаяс.
Вочавидзны тшӧктісны медся тӧлка да шань Мальвиналы:
— Гундыр, тэныд колӧ кыны куим шапка. На вылӧ ковмас квайт шӧрт тупыль.
Гундырлӧн калькнитчис-паськаліс ӧтпырйӧ куимнан вомыс — сэтшӧма сійӧ чуймис: та ӧдйӧ тӧдмавны татшӧм сьӧкыд нӧдкыв!
— Кыдзи ті верминныд сэтшӧм ӧдйӧ тӧдмавны? Ме сійӧс тӧдмала комын куим во чӧж нин да некыдз ог вермы вежӧртны. Но мый нӧ, пырамӧй, сідзкӧ, залӧ. Ме тіянлы петкӧдла выль мультфильм, кодӧс ті некор на эн аддзылӧй. Татшӧм мультфильмсӧ некод на эз лӧсьӧд.
— Кыдзи нӧ ми кутам видзӧдны мультфильм, коді абу на? — чуймис вежӧра Мальвина.
— Энӧ вунӧдӧй: ті оланныд мойдын. А мойдын быдторйыс овлӧ, — Гундыр эз ылӧдчы. Мойдын, збыльысь, быдтор овлӧ.
Кусі би. Экран вылын тыдовтчис вӧрса школа. Первой парта сайын пукалӧны Кӧин да Кӧч. Мой-велӧдысь сетӧ Кӧчлы удж: гижны витысь этшаджык став лыдпассӧ. А Кӧинлы — витысь унджык став лыдпассӧ. Кӧч босьтчӧ удж бердӧ. Зунясьӧмӧн гижӧ витысь этшаджык лыдпасъяс: нёль, куим, кык, ӧти, ноль. Кӧин сэк кості сӧмын гоннялӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ. Медбӧрын ставсӧ гижис Кӧчлӧн тетрадьысь: 4, 3, 2, 1, 0. Мой-велӧдысь матыстчӧ Кӧч дінӧ, прӧверитӧ да зэв вылӧ донъялӧ сылысь уджсӧ. Кӧин кисӧ зыралӧ-виччысьӧ, надейтчӧ тшӧтш пӧлучитны «5». Но, Кӧинлӧн тетрадьӧ видзӧдлӧм бӧрти, велӧдысь зумыштчис да гижӧм визькӧд орччӧн шляпкис-пуктіс тшӧг «2». Кӧин, дерт, скӧрмис, уськӧдчис Кӧч бӧрся. А Кӧчлӧн местаыс нин сӧмын. Удитіс уйкнитны-пышйыны.
Челядь, ті гӧгӧрвоинныд, мыйла Кӧин пӧлучитіс «двойка»?
Дерт жӧ, сійӧ гижис эз сэтшӧм лыдпасъяс, кутшӧмъясӧс тшӧктіс велӧдысь. Числӧ 5-ысь унджык числӧяс — тайӧ 6, 7, 8, 9, 10.
Кӧч гӧнечӧн петіс туй вылӧ, кыті мунӧ вӧлі автобус. Пуксьӧ сэтчӧ. Контролёр петкӧдлӧ гижӧд вылӧ, кӧні пасйӧма, мый билетыслӧн доныс 5 шайт. Кӧч сетіс 3 да 2 шайт, босьтіс билет. А Кӧин оз вермы решитны татшӧм кокни задача. Контролёр тшӧктӧ Кӧинлы петны автобусысь. Кӧч автобусын мунӧ, ӧшиньӧ дзоргӧ-видзӧдӧ. А Кӧинлы быть лои лов тыртӧдзыс котӧртны бӧрсьыс да горзыны ассьыс нималана кывъяссӧ: «Но, Кӧч, видзчысь!»
Тадзи помасис шудтӧм Кӧинлӧн лун.
Ӧзйӧ би. Видзӧдысьяс петӧны залысь, аттьӧалӧны Гундырӧс.
Гӧгӧр югзьӧ. Помасьӧ вой. А сыкӧд тшӧтш — и миян геройяслӧн мойдвывса олӧм.

Т. Ерофеева, Л. Павлова. В. Новикова. (Комиӧдіс О. Рочева.)

КЫДЗИ НИНА ВЕЛӦДІС ВОКСӦ.

Оліс-выліс нывка. Шуисны сійӧс Нинаӧн. Велӧдчис сійӧ школаын да зэв ёна кӧсйис лоны велӧдысьӧн. Тшӧкыда сійӧ ворсліс аслас ичӧтик вокыскӧд школаысь да лыддьывліс сылы книгаяс. Ӧтчыд сійӧ лыддис ассьыс радейтана небӧг сы йылысь, кыдзи Мальвина велӧдіс Буратиноӧс:
— Тіян зептад кык яблӧк...
Буратино наяна читкыртчыліс:
— Ылӧдчанныд, ни ӧти абу.
— Ме шуа, — дӧзмытӧг мӧд пӧв висьталіс нывка, — быттьӧ тіян зептын кык яблӧк. Кодкӧ тіянлысь ӧти яблӧксӧ босьтіс. Кымын яблӧк тіян колис?
— Кык.
— Мӧвпыштӧй бурджыка.
Буратино весиг чукыртчыліс, быттьӧ «мӧвпаліс».
— Кык.
— Мыйла?
— Ме яблӧктӧ некодлы ог сет, кӧть сэсся мый вӧч, кӧть мырддьыны кутасны.»
Вова сэтшӧма кутіс серавны, мый сьӧкыд вӧлі сійӧс дугӧдны. Ковмис пуктыны книгасӧ бокӧ да виччысьыштны. Воклӧн лӧньыштӧм бӧрын Нина юаліс сылысь:
— Тэ думысь, мыйла Буратино эз вермы решитны татшӧм кокни задачасӧ?
— Тайӧ задача али мый вӧлі? — чуймис вокыс.
— Дерт жӧ. А Буратино эз гӧгӧрво, кыдз колӧ, — велӧдыштӧмпырысь вочавидзис чойыс.
— А кыдзи колӧ вӧлі гӧгӧрвонысӧ?
— Час, ме тэныд петкӧдла. Видзӧд, мый ме кута вӧчны, да сы йылысь лӧсьӧд задача, — Нина матыстчис чача пельӧсӧ, бӧрйис Вовалысь медся радейтана машинаяссӧ да пуктіс пызан вылӧ.
— Мый ме вӧчи? Лӧсьӧд та йылысь задача, — Нина видзӧдліс вокыс вылӧ.
— Тэ пуктін пызан вылӧ кык машина. Сэсся пуктін нӧшта ӧтиӧс. Ӧні пызан вылын лои куим машина, — вежӧртіс зонка.
— Буретш задачаыд тэнад эз и артмы, — нюмдыштіс Нина да босьтіс киас кык машина. — Вай ӧтлаын задачасӧ видлам лӧсьӧдны. — Тэнад вӧлі кык машина. Ме сеті тэныд нӧшта ӧтиӧс. Мӧвпышт, мый позьӧ юавны машинаяс йывсьыс?
— Тайӧ ставыс меным? — падъялігтыр гусьӧник шуыштіс зонка.
— Тайӧ абу математика боксянь юалӧм. Ми ӧд тэкӧд лӧсьӧдам задача, — торкис сійӧс нывка. — Кымын машина тэнад лоис?
— Кымын машина тэнад лоис? — ас вылас надейтчытӧг юаліс Вова.
— Молодеч, бур, — ошкыштіс Нина. — Со и артмис задачаыд.
Нина пуксис ковёр вылӧ да орччӧн пуктіс машинаяссӧ:
— Пуксьы. А ӧні думыштам, кыдзи решитны задачасӧ. Тӧд, мый задача решайтігӧн колӧ кужны мӧвпавны. Висьтав, кор ме вайи тэныд нӧшта ӧти машина, машина лыдыс унджык али этшаджык лоис?
— Дерт, унджык! — горӧдіс Вова.
— Стӧч. Налӧн лыдыс содіс. Сідзкӧ, медым тӧдмавны, кымын машина лои ставыс, колӧ кык машина дорас содтыны ӧти машина, и лоас... — Нина юасяна видзӧдліс вокыс вылӧ.
— Лоас куим машина, — вежӧртіс сійӧ.
— Молодеч! Ӧні пасьтась, миянлы няньла колӧ ветлыны. Регыд бать-мамным локтасны, ужнайтны кутам.
— Вай думыштам нӧшта ӧти задача, — корис Вова.
— Ноко, видлы ачыд!
— Пӧчӧ кыис меным кык кепысь, — пасьтасигмоз шуис Вова. — Тэныд кыис жӧ. Тайӧ ставыс, мый миянлы тӧдса. Колӧ тӧдмавны, ставсӧ кымын кепысь кыис миян пӧчӧ?
— Тэнад артмӧ, — Нина кизясис. Босьтіс сумка да чоя-вока петісны ывла вылӧ. — Ӧні решит ассьыд задачатӧ.
— Мӧвпалӧмӧн?
— Задача решайтігӧн век колӧ мӧвпавны. Позьӧ мӧвпавны гораа. Сэки ме верма тӧдмавны, стӧча-ӧ тэ думайтан. Позьӧ мӧвпавны и ас кежад. Гусьӧн тэ кутан думайтны сэки, кор велалан да бура нин кутан решайтчыны.
— Нёль кепысь, — ӧдйӧ вежӧртіс Вова. — Ме ас кежысь мӧвпалі.
Челядь, кыдзи мӧвпаліс Вова задача решайтігӧн?
Ывлаын чоя-вока водзӧ лӧсьӧдалісны задачаяс. Медводз Вова думыштіс самолётъяс йылысь, сэсся самосвалъяс йылысь, а сэсся кампетъяс йылысь. Зэв ёна радейтіс сійӧ чӧскыдторъястӧ. Став задачасӧ сійӧ ӧдйӧ да стӧча решитіс, а бӧрас висьталіс, кыдзи мӧвпаліс.
Челядь, и ті лӧсьӧдӧй да решитӧй самолётъяс, самосвалъяс да кампетъяс йылысь задачаяс. Верманныд лӧсьӧдны мӧдтор йылысь, мый йылысь кӧсъянныд. Сӧмын решайтӧй гораа мӧвпалӧмӧн.
— А ӧні кывзы менсьым задачаӧс, — Нина наяна нюммуніс. — Аквариумын гыбаліс вит чери. На дорӧ лэдзисны нӧшта кымынӧскӧ. Кымын чери лои аквариумын?
Челядь, решитӧй тайӧ задачасӧ медводз ті.
Вова весиг сувтовкерис. Сылы зэв окота вӧлі решитны задачасӧ, но сылӧн некыдз эз артмы.
— Кыдзи нӧ позяс решитны тайӧ задачасӧ? — вӧлисти шуис сійӧ, — тэ ӧд эн висьтав, кымын чери лэдзисны аквариумас.
— Молодеч, казялін! Татшӧм задачасӧ решитны оз позь, сы вӧсна мый абу шуӧма мӧд числӧсӧ, — Нина малыштіс воксӧ юрӧдыс. — Эн вунӧд: колӧ, медым задачаын век вӧлі кыкысь не этшаджык числӧ, — кывкӧрталіс Нина да восьтіс лавка ӧдзӧс.
Пыр жӧ ӧвтыштіс чӧскыд нянь дукӧн. Нина бӧрйис мака булки, а Вова — ассьыс медся радейтанасӧ — ӧрекаяса.
— Нӧшта колӧ ньӧбны кык батон, — Нина вӧлі быттьӧ прамӧй кӧзяйка.
Челядь матыстчисны касса дорӧ.
— Кымын булки тіян ставыс? — юаліс кассир.
— Бара нин задача позьӧ лӧсьӧдны, — нимкодь лои Вовалы. — Ниналӧн нёль булки да менам кык булки. Кымын булки миян ставыс?
— А тайӧ задачасӧ тэ верман решитны? — Кассир эскытӧма видзӧдліс зонка вылӧ.
— Верма, дерт. Ниналӧн нёль булки дорӧ содта ӧтиӧс да нӧшта ӧтиӧс, лоас квайт булки. Нина ошкыштіс воксӧ:
— Буратино кӧ тэ моз жӧ мӧвпаліс, сійӧ эськӧ тшӧтш правильнӧя решитіс задачасӧ.
— Вай ме решита сылысь задачасӧ, — корис Вова.
— Медводз выльысь висьтав условиесӧ, — Нина нарошнӧ та йылысь тшӧктіс, сы вӧсна мый яблӧкъяс йылысь задачаыс вӧлі эз содтӧм, кодӧс Вова кужис нин решайтны, а чинтӧм вылӧ.
— Буратинолӧн вӧлі кык яблӧк, — заводитіс зонка. — Ӧти яблӧк сійӧ сетіс. Кымын яблӧк сылӧн колис?
— Ӧні мӧвпав.
— Медводз Буратинолӧн яблӧкыс вӧлі унджык. Кор сійӧ сетіс, сылӧн колис этшаджык. Лыдыс этшаммис, сідзкӧ, колӧ босьтны, — детинка виччысис, мый шуас чойыс.
— Ставыс сідзи. Сӧмын шуам ог босьтны, а бурджык шуны чинтыны.
— Кык яблӧкысь колӧ чинтыны ӧти яблӧк, лоас ӧти яблӧк, — личыда лолыштіс Вова.
— Тэ эн сӧмын решит задачасӧ, но и висьталін вочакывсӧ.
— Шаръяс, пӧльтӧм шаръяс! — горӧдіс Вова да кыскыштіс чойсӧ шаръясӧн вузасьысь дорӧ.
Вова бӧрйис аслыс вит гӧрд шар.
— Мый нӧ тэ сӧмын гӧрдъясӧс босьтін? — юаліс Нина да мыччис сылы кык лӧзӧс.
— Кымын шар ті босьтінныд? — юаліс вузасьысь.
— Сизимӧс, — збоя вочавидзис Вова. — Тӧдан, Нина, мыйла ме сэтшӧм ӧдйӧ вочавидзи? Лӧсьӧді задача: менам вӧлі вит гӧрд шар, тэ меным сетін нӧшта кык лӧз шар. Тайӧ задачалӧн условие. Кымын шар лои ставыс?
— Кутшӧм лӧсьыд! Кӧть кытчӧ ми огӧ мунӧй, быдлаын колӧ кужны решитны задачаяс. Бур, мый ме велалі нин, — Вова сэтшӧма ышмис, мый весиг эз казяв, кыдзи ӧти шар мыніс да лэбзис.
— Со, нӧшта ӧти задача, — петкӧдліс Нина лэбысь шар вылӧ.
Челядь, видлӧй ті лӧсьӧдны да решитны тайӧ задачасӧ.
Гортас челядьӧс виччысис мамыс. Кыдзи и век, Вова пыр жӧ котӧртіс пусян вежӧсӧ. Мамыс ноксис плита дорын.
— Мамук, тэ рок пуан? Позьӧ ме тэныд отсышта? — Вова зэв ёна радейтіс отсасьны.
Мам босьтіс шыдӧс тыра банка да кисьтіс квайт пань манка. Вова сюся видзӧдіс сы бӧрся.
— Этшаджык лоӧма шыдӧсыс, — шуис мамыс да нӧшта содтіс ӧти пань.
— Бара, бара, бара! — горӧдіс Вова.
— Мый лои? — повзис мамыс. — Мый бара? Кынӧмыд висьмис?
— Бара задача артмис, — сьӧлӧм сетіс мамыслы пиыс.
Челядь, видлӧй шыдӧс йылысь лӧсьӧдны задача. Кутшӧм условие вермас лоны тайӧ задачаыслӧн?
— Мамӧ, миян Вованым велаліс решайтны задачаяс, — пусян вежӧсӧ пыригмоз шуис Нина.
— Рок вылӧ медводз торйӧдім квайт пань манка, сэсся содтім нӧшта ӧти пань шыдӧс. Кымын пань шыдӧс босьтім ставсӧ рок пуӧм вылӧ? Со кутшӧм задача артмис. Ме и решитны верма, мӧвпалӧмӧн. Задачаын висьтавсьӧ, мый первой вӧлі квайт пань шыдӧс. Сэсся содтім нӧшта ӧтиӧс. Кор ми ӧти паньсӧ содтім, шыдӧсыс лои ӧти пань вылӧ унджык. Медым тӧдмавны, уна-ӧ лои шыдӧсыс, колӧ квайт пань шыдӧс дорӧ содтыны ӧти пань шыдӧс, — решитіс Вова.
Ужын бӧрын мамыс юаліс:
— Чӧскыд вӧлі рокыд?
— Зэв чӧскыд. Но татшӧм юалӧмыд задачалы оз туй, — нюммуніс Вова.
— Ме юалі эг задача йылысь, а рок йылысь, — юрӧдыс вӧрӧдыштіс зонкаӧс мамыс.
— Рокыд чӧскыд торъя нин сэки, кор сы йылысь лӧсьӧдӧма задача, — серӧктіс чойыс.
— Задачаяс решайтны зэв кокни, — шуис Вова.
— Кокни, бура кӧ кывзан задачалысь условиесӧ да юалӧмсӧ и... — заводитіс Нина.
— ... кужан мӧвпавны, — содтіс Вова.
— Кывзы менсьым задачасӧ, — Нина вайӧдіс воксӧ ӧшинь дорӧ. — Ывлаын ворсісны куим нывка. На дорӧ матыстчис нӧшта ӧти. Ӧтсӧгласӧн-ӧ ворсісны нывкаяс?
Вова шензьӧмпырысь видзӧдліс чой вылас да шуис:
— Задачаыслӧн условиеыс стӧч, а юалӧмыс кутшӧмкӧ тешкодь.
— Бур, мый ачыд тайӧс казялін. Оз быд юалӧм лӧсяв задача дінӧ. Видлы ачыд юавны стӧча.
Вова недыр мысти вочавидзис:
— Кымынӧн кутісны ворсны ӧшинь улын?
— Но мый, тэнӧ он нин ылӧд, — Нина вӧлі дӧвӧль аслас вежӧра вокӧн.
Челядь, решитӧй нывкаяс йылысь задачасӧ.
— Кывзы нӧшта ӧтиӧс, — Нина помӧдз кӧсйис тӧдмавны аслас велӧдчысьлысь вынъяссӧ. — Нёль вок ӧти вевт улын олӧны. Мый тайӧ татшӧмыс?
— Тані кӧть и эмӧсь числӧяс, но тайӧ нӧдкыв, а абу задача, — радпырысь шуис Вова. Сійӧ радейтіс нӧдкывъяс.
Кыліс звӧнок шы. Тайӧ вӧлі Костя — Вовалӧн медся бур ёртыс.
— Костя, ме задачаяс велӧдчи решайтны. Кӧсъян, ме тэнӧ тшӧтш велӧда, — юксис аслас радлунӧн Вова.
Челядь, а ті велалінныд решайтны задачаястӧ?

Т. Ерофеева, Л. Павлова, В. Новикова (Комиӧдіс О. Рочева.)

МӦВПЫШТ АЧЫД!

Ставыс заводитчис сысянь, мый миян ловъя пельӧсын овмӧдчис сёрнитысь попугай. Кодкӧ бать-мам пиысь вайӧма сійӧс жар странаясысь да козьналӧма детсадлы.
Попугай вӧлі зэв мича, да челядь эз весиг вешйывлыны сы дорысь: видзӧдісны, весалісны садӧксӧ, вежлалісны юан ва.
Но медся чуймӧданаыс вӧлі сійӧ, мый попугайыс, вӧлӧм, кужӧ сёрнитны. Кыдзкӧ челядь юалісны сылысь: «Кыдзи тэнӧ шуӧны?» А попугай друг зэв ясыда шуис: «Мӧвпышт ачыд!»
Челядьлӧн радыс лои! Найӧ кутісны юасьны сылысь быдсяматорсӧ: «Кымын арӧс тэныд?» «Кӧні тэ олін водзынсӧ?» «Мый тэ радейтан сёйны?» «Кӧсъян семечки?» Быд юалӧм вылӧ попугай вочавидзліс: «Мӧвпышт ачыд!» А сылы, коді юасьліс, колӧ вӧлі вочавидзны. Челядь ӧд виччысисны.
Попугайӧс шуисны нимтыны Кешаӧн. Сійӧ регыдӧн велаліс тайӧ ним дінас, шыасьліс сы вылӧ да радейтіс дугдывтӧг сійӧс дольны.
Тадзи детскӧй садйын чужис зэв гажа да лӧсьыд ворсӧм. Ворсісны и воспитательяс, и бать-мам, весиг дед-бабъяс.
Ворсӧмыс вӧлі сыын, мый колӧ вӧлі попугайлы сетны лӧсьыдджык юалӧм либӧ задача. Попугай кывзыліс да пыр жӧ горӧдліс: «Мӧвпышт ачыд!» Сэки челядь заводитлісны корсьны юалӧм вылас вочакыв.
И вот ӧтчыд, кор кодкӧ челядь пиысь нимкодя горӧдіс колана вочакыв, ставӧн кылісны, кыдзи попугай шуис: «Молодеч!» Первойсӧ челядь весиг эз эскыны асланыс пельяслы. Но попугай шуис мӧдысь: «Молодеч!» Сэки челядь нимкодьпырысь кутісны кекӧначасьны: «Кеша велаліс шуны выль кыв!»
Ворсны лои нӧшта гажаджык. Ставӧн зілисны стӧча вочавидзны. Зэв нин ёна кажитчис челядьлы, кор попугай шулывліс: «Молодеч!» Быдӧн думайтіс, мый попугай «ошкӧ» буретш сійӧс.
Челядьлӧн юалӧмъяс лоисны пыр сьӧкыдджыкӧсь. И тадзи вӧлі бурджык. Ӧд кокни юалӧмъяс вылӧ дыр мӧвпавтӧг, здукӧн позис вочавидзны. А татшӧм ворсӧмыд эз нин бурмӧд челядьлысь сьӧлӧмъяссӧ. Медся лӧсьыд юалӧмъясыс тшӧкыдджыка чужлісны гортын. Мукӧддырйиыс юалӧмъяссӧ мӧвпалісны став семьянас.
А асывнас челядь чукӧртчывлісны попугайлӧн садӧк дінӧ да бара заводитчыліс ворсӧм: «Кыйсьысь муніс вӧрӧд. Друг сійӧ аддзис мыр, код сайын чурвидзис квайт кӧч пель. Тӧдмав, кымын кӧч вӧлі дзебсьӧма мыр сайӧ?» «Квайт,» — дзик пыр жӧ горӧдіс кодкӧ. «А вот и абу квайт,» — наяна нюмдіс Вова. «Мӧвпышт ачыд!» — горӧдіс попугай. «Ме тӧда, мед ставныс вежӧртасны,» — бара нюмдіс Вова.
Кымын кӧч вӧлі мыр сайын? Вежӧрт и тэ!
Некымын здук мысти ӧттшӧтш кымынӧнкӧ горӧдісны: «Мыр сайын пукалісны куим кӧч! Быд кӧчлӧн ӧд кык пельӧн, а пельыс ставыс вӧлі квайт».
Попугай горзіс нин: «Молодеч! Молодеч!» А воспитатель Лидия Ивановна шуис: «Мукӧддырйиыс юалӧмсӧ позьӧ серпасавны кабала лист вылӧ, сэки и вочавидзны кокньыдджык лоӧ.»
Челядь, кодъяс эз на гӧгӧрвоны, мыйла куим, а абу квайт кӧч, босьтісны карандаш да зілисны серпасавны мыр сайысь чурвидзысь квайт кузь пель. И, збыльысь, лои гӧгӧрвоана: ӧти пеля кӧчыд оз овлы.
Мӧд лунас лӧсьыд юалӧм мӧвпыштӧма Катя: «Челядь воисны лыжиӧн исласянінысь. Сутшкисны бедьяссӧ лым пиӧ, пӧрччисны лыжияссӧ да пырисны гортас. Мария Ивановна видзӧдліс ӧшинь пыр лыжияс да бедьяс вылӧ да шуис: «Ме тӧда, кымын мортлы колӧ лӧсьӧдны пызан».
Кыдзи сійӧ тӧдмаліс, кымын морт локтіс лыжиӧн исласянінысь?
Унаӧн пыр жӧ корисны кабала лист да карандаш. Серпасалісны дас лыжи да дас лыжи бедь.
Видлы и тэ вӧчны татшӧм жӧ серпас да вочавидз юалӧм вылас. Серпасъяс вӧчигӧн челядь мӧвпалісны: быд исласьысь кӧмалӧ кык лыжи да босьтӧ кык бедь. Сідзкӧ, позьӧ кывкӧртавны, мый вӧлі вит исласьысь.
Тшӧкыда задачаясыс да нӧдкывъясыс артмывлісны челядьлӧн асланыс гажа либӧ жугыль вӧвлӧмторъяс йылысь. Со татшӧм пиысь ӧти: «Петя кӧсйис мамыслы отсыштны мыськыны тасьті-пань. Сійӧ ёна зілис. Мыськӧм чашкаяссӧ зонка пуктіс поднос вылӧ. Но тӧдлытӧг зурнитіс подноссӧ, сійӧ пӧрис, чашкаяс усисны да... Кор мамыс пырис, джоджын куйлісны дзоньыс кык чашка да нёль жугалӧм чашка джын. Мамыс, дерт, жугыльмис, но Петяӧс эз кут видны. Сӧмын юаліс: «Кымын чашка нӧ тэ мыськин?» Но Петя сэтшӧма нормис, мый некыдз эз вермы вочавидзны юалӧм вылас.
Вайӧ отсыштамӧй Петялы лыддьыны, кымын чашка вӧлі?
Сьӧкыд юалӧм. Челядь сёрнитчисны ас костаныс, сэсся пеляс шӧпкӧдісны ӧта-мӧдныслы вочакывсӧ. Уналӧн сійӧ лӧсяліс: тыдовтчис, мый ставыс вӧлі нёль чашка.
«Молодеч! Молодеч!» — горзіс нин попугай. А Лидия Ивановна корис челядьӧс висьтавны, кыдзи артмис татшӧм вочакывйыс. Медбура висьталісны Маша да Дима: «Ми со тадзи мӧвпыштім: клеитны кӧ жугалӧм чашкаяссӧ, кык джынсьыс артмис эськӧ ӧти дзонь чашка. Нӧшта мӧд кык джынсьыс — бара ӧти дзонь чашка. Да кык чашка вӧлі дзоньыс. Сідзкӧ, ставыс вӧлі нёль чашка.»
Ставӧн зэв ёна радейтісны сэтшӧм нӧдкывъяс, код вылӧ окота вӧлі дзик пыр вочавидзны, а збыль вылас, колӧ вӧлі вежӧртыштны, медым сетны стӧч вочакыв.
«Гӧбӧчын вит шыр йирисны сыр корка. Найӧ сэтшӧм азыма сёйисны, мый эз казявны гусьӧн матыстчысь каньӧс. Сійӧ уськӧдчис шыръяс вылӧ да на пиысь ӧтиӧс кватитіс!
Кымын шыр коли йирны сырсӧ?»
Кор тайӧ нӧдкывсӧ нӧдалісны медводдзаысь, пӧшти ставӧн ӧдйӧ чинтісны вит дінысь ӧтиӧс да вочавидзисны — нёль.
Но сэк мыйлакӧ попугай эз горзы «Молодеч!». Да и Людук, коді сетіс тайӧ нӧдкывсӧ, гусьӧник вашнитіс: «Абу тадз!»
Челядь думыштчисны, мыйла абу нёль?
Мӧвпышт миянкӧд и тэ!
«А ме, буракӧ, вежӧрті, — горӧдіс Вова. — Кань кватитіс ӧти шырӧс. Мый нӧ, мукӧдыс виччысьны али мый кутасны, кор и найӧс кань тшапнитас?» Тайӧ здукӧ попугай горӧдіс: «Молодеч! Молодеч!» Быттьӧ, сійӧ и збыльысь гӧгӧрвоис ставсӧ, мый висьталіс Вова.
Ставныс гӧгӧрвоисны: «Дерт жӧ, мукӧд шырыс повзис каньсьыс да пышйис.»
А тэ тадзи жӧ мӧвпалін?
Со нӧшта ӧти татшӧм нӧдкыв: «Жырйын ӧзйис вит сись. Пӧльыштіс тӧвру, да кык сись кусі. Кымын сись колис жырйын?» «Мӧвпышт ачыд!» — горӧдіс попугай, кор кыліс, кыдзи Нина нӧдалӧ нӧдкыв.
Ӧні нин челядь эз тэрмасьны пырысь-пыр сетны вочакыв. Найӧ думайтісны, мӧвпалісны ас кежаныс.
Тэ вежӧртін, кымын сись колис жырйын?
Дерт жӧ, вит сись. Колӧ сӧмын бура кывзыны юалӧмсӧ. Оз ӧд юавсьы, кымын сись колис ӧзъявны. Юавсьӧ, кымын сись колис жырйын? Став сисьыс и колис. Сӧмын кыкыс на пиысь кусісны.
Детскӧй садйын вӧліны челядь, кодъяс лёка сёйисны. И детскӧй садйын, и гортас найӧс пыр велӧдісны: колӧ бура сёйны, а то эбӧсыд оз ло. А найӧ век ыстысьлісны, мый уна нин сёйисны да пӧтісны. Вот татшӧмъяс йывсьыс и думыштісны нӧдкыв: «Завтрак дырйи чоя-вока сёйисны зӧр шыдӧса рок. Первойсӧ тасьтіясас рокыс вӧлі ӧтмында. Пызан сайысь чеччигӧн чойыс дорысь вокыслӧн тасьтіас рокыс колис унджык.
Коді на пиысь сёйис роксӧ этшаджык?»
Медым стӧча вочавидзны, колӧ вӧлі мӧвпалыштны. Челядь костын кыптіс шум, а попугай, кыдзи и пыр, горзіс нин ассьыс: «Мӧвпышт ачыд!» Кодкӧ вензис-горзіс: «Чойыс этшаджык сёйис, сы вӧсна мый сійӧ нывка, а став нывкаыс лёка сёйӧны.» Кодкӧ вензис, мый вокыс этшаджык сёйис. Ковмис сёрниӧ сюйсьыны Лидия Ивановналы, кодлы кажитчис Женялӧн да Ванялӧн мӧвпыс: «Вокыслӧн кӧ рокыс тасьтіас колис унджык, сідзкӧ, сійӧ сёйис роксӧ чойыс дорысь этшаджык. А чойыс сёйис унджык, сы вӧсна мый сылӧн колис этшаджык.» «Молодечьяс! — шуис Лидия Ивановна. — Меным зэв ёна кажитчис, кыдзи ті мӧвпаланныд.»
«Молодечьяс» кыв кылӧм бӧрын попугай кутіс тшӧтш горзыны да долис ассьыс «молодечсӧ» челядьлӧн пель сьӧдмытӧдз.
Но медся лӧсьыд нӧдкывсӧ вайис детсадйӧ Аля. Сійӧс висьталӧма сылы пӧчыс, кодлы зэв ёна сьӧлӧм вылас воӧма челядьлӧн ворсӧмыс.
Челядь кытшалісны попугайлысь садӧксӧ да, кыдзи и пыр, кутісны лӧсьӧдлыны юалӧмъяс. Вот сэк Аля и шуис: «Менам эм зэв лӧсьыд, но сьӧкыд нӧдкыв.» Челядь долыдмисны — найӧ радейтісны сьӧкыд нӧдкывъяс. «А нӧдкывйыс со кутшӧм: «Дзодзӧглӧн сьӧктаыс нёль кило. Ёна-ӧ сьӧкыд лоӧ дзодзӧг, сувтас кӧ сійӧ ӧти кок вылас?»
Вӧліны челядь, кодъяс мӧвпалісны, мый дзодзӧглӧн сьӧктаыс лоас кык кило. Но тайӧ эз вӧв тадз. Ставныс зумыштчӧмӧн мӧвпалісны. Да, сьӧкыд нӧдкыв вӧлӧма. Челядь мӧвпалісны, а попугай чӧв оліс.
Сэки группаӧ пырис медсестра да корис челядьӧс медицинскӧй жырйӧ. Сэні мерайтісны челядьлысь судтасӧ да веситісны сьӧктасӧ. Колӧ вӧлі тӧдмавны, ёна-ӧ быдмисны да сьӧктаммисны найӧ во чӧжӧн. Тайӧ вӧлі зэв интереснӧ. Весиг ставныс вунӧдісны тӧдмавтӧм нӧдкыв йылысь.
Торъя нин челядьлы кажитчис веситчыны. Найӧ некымынысь сувтлісны вески вылас.
Со ӧчередь воис Воваӧдз. Сійӧ сувтіс вески вылӧ. Медсестра ӧдйӧ вештіс вески гираяс да шуис, мый сійӧ кыскӧ комын килоӧдз. «А ӧні ме уна-ӧ весита?» — юаліс Вова. Медсестра мӧдысь видзӧдліс вески вылӧ: «Ме жӧ тэныд висьталі нин — комын кило.» И друг Вова горӧдіс: «Ура! Ме дзодзӧг йывсьыд ставсӧ гӧгӧрвои!» «Кутшӧм дзодзӧг йылысь?» — эз гӧгӧрво медсестра. «Тайӧ нӧдкыв миян татшӧм,» — шуисны челядь. А Вова висьтасис: «Ме первой сулалі кыкнан кок вылын да веситі комын кило, а сэсся сувті ӧти кок вылӧ да бара жӧ веситі комын кило. Сідзкӧ, и дзодзӧгыд тадз жӧ. Сійӧ тшӧтш кутас веситны нёль кило. Кӧть сійӧ и сувтас ӧти кок вылас, сьӧктаыс сылӧн оз чин, кыдзи и менам!» «Молодеч!» горзыны вӧлі некодлы, сы вӧсна мый медицинскӧй жырйӧ попугайӧс эз босьтны. Но челядьӧс сэтшӧма шемӧсмӧдіс Вовалӧн выльторйыс, мый ставыс ӧтвылысь горӧдісны: «Молодеч!» А бӧрас быдӧн корис веситны асьсӧ первой кыкнан кок вылас сулалӧмӧн, а сэсся ӧти кок вылас. И ставныс вӧліны ӧтсьӧктаӧсь: мый кык кок вылын, мый ӧти кок вылын. Весиг медсестра вунӧдіс, мый колӧ сылы нӧшта ӧти челядь котырӧс веситны-муртӧсавны да нимкодьпырысь донъяліс Вовалысь «восьтӧмторсӧ.»
Сідзкӧ, уна-ӧ нӧ кутас веситны дзодзӧг ӧти кок вылас?
Челядьлӧн гортас мунӧм бӧрын садйын лоліс шы ни тӧв. Попугай унмовсьліс. Та йылысь тшӧтш лӧсьыд нӧдкыв артмис: «Дас час рытын попугай унмовсис, сы вӧсна мый ывла вылын дзикӧдз пемдіс.
Вермас-ӧ некымын лун мысти тайӧ жӧ каднас ӧшинь улын дзирдавны шонді?»
Челядь сэтшӧма нин велалісны тӧдмавлыны сьӧкыд нӧдкывъяс, мый тайӧс на пиысь тӧдісны унаӧн.
А тэ тӧдмалін?
Дерт жӧ, некымын лун мысти ӧшинь улын дас час рытын лоас татшӧм жӧ пемыд, и шонді некыдз оз вермы дзирдавны.
Попугайкӧд нӧдкывъясысь гажа ворсӧм кыссис во чӧж. Нӧдкывъяс да задачаяс, кодъясӧс лӧсьӧдлісны да тӧдмавлісны челядь, вӧліны сэтшӧм лӧсьыдӧсь, мый Лидия Ивановна кутіс найӧс гижавны. Таысь кындзи, нӧдкывъяс дінӧ челядь вӧчалісны нӧшта и серпасъяс.
Тадзи чукӧрмис серпасъяса уна лӧсьыд задача да нӧдкыв. Лидия Ивановна вӧзйис вӧчны альбом, гижавны сэтчӧ нӧдкывъяс да клеитавны челядьлысь серпасъяссӧ. Артмис зэв бур альбом. А альбомыслы нимсӧ думыштісны ставӧн.

Т. Ерофеева, Л. Павлова, В. Новикова. (Комиӧдіс О. Рочева.)

==ВОРСӦДЧАНЪЯС ДА ВОРСӦМЪЯС.

Дзимилюки локтӧ,
Ыджыд сюра локтӧ.
Коді оз сёй роктӧ,
Скӧр сы вылӧ октӧ.
Кыкнан синсӧ букыштас,
Кынӧмад и люкыштас.

КЫТШЫН.

Киӧн киӧ босьтчам,
Кытшӧ ставсӧ босьтам:
Кӧчӧс, ручӧс,
Каньӧс, шырӧс.
Кутчысь, кутчысь —
Эн лэдз шӧрас!

Киӧн киӧ босьтчам,
Кытшӧ ставсӧ босьтам:
Сюзьӧс, джыджӧс,
Сырчик пиӧс...

Кытшын кытшыс,
Киын кияс.
Ӧти, кык, куим...
Кодӧс ортсӧ суим?!

Катша рок пуис, пуис, пуис.
Ӧти видліс,
Мӧд солаліс,
Коймӧд гудраліс,
Нёльӧд паньыштіс,
Витӧдыслы эз тырмы,
Зэрмис да,
Кобулӧ тюр пырис!

Катша рок пуис да, пуис да, пуис да.
Ӧти сёйис да, мӧд сёйис да,
Коймӧд сёйис да, нёльӧд сёйис да,
Витӧдыс кураліс да, караліс да,
Кураліс-караліс да,
Ва карнан босьтіс да,
Котӧртіс, котӧртіс да,
Пу улӧ тюп пырис!

Чуньяс менам унмовсисны,
Кулак пытшкӧ дзебсясисны.
Ӧти,
Кык,
Куим,
Нёль,
Вит.
Лыддьы выльысь — прӧверит.

КАНЬПИЯН.

Ӧти каньпи юӧ йӧв.
Сійӧ сэтшӧм чӧскыд, мый
локтӧ нӧшта каньпи.
Кык каньпи юӧны йӧв.
Сійӧ сэтшӧм чӧскыд, мый
локтӧ нӧшта каньпи... И сідз водзӧ витӧдз.

(Ӧти кисӧ чабыртӧма кулакӧ. «Ӧти каньпи...» кывъяс шуигӧн петкӧдлам ӧти чунь. Мӧд кинас петкӧдлам «йӧв тыра тасьті». «Кык каньпи...» кывъяс шуигӧн петкӧдлам мӧд чунь да сідз водзӧ.)

КАТША РОК ПУӦ.

Еджыд бока,
Вӧсни кока
Катша рок пуӧ,
Катша рок пуӧ,
Сток да сток чеччалӧ,
Гӧсьтъясӧс коралӧ.

Гӧсьтъяс локталісны,
Лючки пуксялісны.

Катша гӧститӧдӧ,
Быдӧнлы вичмӧдӧ:

Талы сетіс пань тыр,
Эталы со дар тыр,

Сылы сӧмын вом тыр,
Эсылы дзик кӧш тыр.

А меддзоляыслы,
А медмичаыслы

Дзик нинӧм эз дӧнзьы,
Дӧзмы, кӧть эн дӧзмы.

Катша сылы шуӧ,
Выльысь на пӧ пуа.

Ю. Попова.

Кекӧнач,кекӧнач,
Гигин-гогин, гигин-гогин,
Шлыв-шлыв пуксис,
Позъяліс да позъяліс,
Ӧти кольк вайис,
Позъяліс да позъяліс,
Мӧд кольк вайис!

(Фольклорысь.)

ПЕТЫР.

Петыр ворсӧ ӧти мӧлӧтӧн.
Ӧти мӧлӧтӧн,
Ӧти мӧлӧтӧн.
(Вачкылам веськыд кулакӧн пызанӧ.)
Петыр ворсӧ кык мӧлӧтӧн.
Кык мӧлӧтӧн,
Кык мӧлӧтӧн.
(Вачкылам пызанӧ кыкнан кулакӧн.)
Петыр ворсӧ куим мӧлӧтӧн.
Куим мӧлӧтӧн, куим мӧлӧтӧн.
(Вачкылам кыкнан кулакӧн да зымӧдам ӧти кокӧн.)
Петыр ворсӧ нёль мӧлӧтӧн.
Нёль мӧлӧтӧн, нёль мӧлӧтӧн.
(Вачкылам кыкнан кулакӧн, зымӧдам кыкнан кокӧн.)
Петыр ворсӧ вит мӧлӧтӧн.
Вит мӧлӧтӧн, вит мӧлӧтӧн.
(Вачкылам кыкнан кулакӧн, зымӧдам кыкнан кокӧн. Довкйӧдлам юрӧн.)

(Америкаса фольклорысь.)

ГОРАНЬӦН ВОРСӦМ.

— Гут, гут, менӧ кут.
Пудъясьӧны, коді лоӧ гутӧн.
Лыддьысьӧм:
Ичӧт дядьӧ юалӧ: кымын арӧс тэд колӧ?
— Вит.
— Ӧти, кык, куим, нёль, вит.
Челядь кытшысь петӧ витӧд.
Бара:
Ичӧт дядьӧ юалӧ, кымын арӧс тэд колӧ?
— Куим. (Коймӧдыс петӧ.)
Коді медбӧръяыс кольӧ, сійӧ гут.
Куталысь.
— Гут, гут, менӧ кут. (Ставӧн.)
Кутас кӧ да тӧдас, сійӧ бара лоӧ гутӧн.

С. Пылаева.

ВИТ НИМ.

Кык ворсысь, зонка да нывка (ӧти мортӧн быд командаысь), сувтӧны помас кык командалӧн радъяс костас. Сигнал сетӧм бӧрын найӧ вӧчӧны вит воськов водзӧ (первой ӧтиыс, сэсся мӧдыс), и быд воськов вӧчигӧн сорасьтӧг (воськовсӧ торктӧг) шуӧны кутшӧмкӧ ним (зонкаяс — нывкаяслысь нимъяс, нывкаяс — зонкаяслысь нимъяс).
Первой видзӧдлас вылӧ тайӧ зэв кокни уджсӧ збыль вылас вӧчны абу сэтшӧм и кокни. Вермӧ сійӧ, коді справитчас уджнас либӧ шуас унджык ним. (Ворсӧны кӧ командаяс, то лыддьыссьӧ став шуалӧм нимыс.)
Позьӧ тшӧктыны шуавны вит кыв разнӧй тема вылӧ (вӧрса да гортса пемӧсъяс, быдмӧгъяс, тасьті-пань да сідз водзӧ).
Татшӧм кывъясыс зэв уна, но корсьны вит кыв да шуавны найӧс сорласьтӧг да воськовъяс торкавтӧг оз ставыс сяммыны.
Ворсны лоӧ сьӧкыдджык, вежны кӧ ворсӧмлысь нимсӧ: «Сизим кыв», «Дас кыв» да с.в.

РИКИ-ТИКИ.

Рики-тики, видзӧдлӧй!
Кымын чунь? —
Петкӧдлӧй!
(Петкӧдлам кымынкӧ чунь. Челядь лыддьӧны да петкӧдлӧны асланыс чуньяс вылын, лыдпасъяс либӧ числӧвӧй фигураяс вылын.)

ЧАЛЬ ЧУНЬ.

— Чаль чунь, чаль чунь,
Ичӧт чунь,
Кӧн тэ ветлін
Быдса лун?
— Ыджыд воккӧд пуим шыд.
Мӧдкӧд тшак вотім
Рытбыд.
Шӧркост воккӧд
Сёйим рок,
Эз вӧв сӧмын
Нёльӧд вок.

ГАЖА ПАРАКОД.

(Сёрни ворсӧм.)

Кывтӧ паракод: бут, бут, бут, у-у-у!
— Пуксьӧй! Кытчӧ колӧ, нуа!
— Пуксьӧд менӧ, паракод!
— Коді тэ? — юалӧ паракод.
— Ме дзодзӧг. Нуа тутсан.
— Пуксьы!
— Паракод! Паракод! Менӧ пуксьӧд!
— А тэ коді?
— Ме сюзь. Нуа чипсан.
— Ме сизь. Нуа гудӧк.
— Ме катша. Нуа сяркъян.
— Ме руч. Нуа си гудӧк.
— Ме мой. Нуа палич.
— Ме йӧра. Нуа барабан.
— Ме кӧр. Нуа брунган.
— А ми вермам сьывны.
Вот, гажа паракод!

С. Пылаева.

ЭН ПАСЬКӦДЛЫ ВОМ.

(Важся коми ворсӧм.)

Ворсӧны 6–8 морт. Став ворсысьыс босьтчӧны шуйга киӧн ёрта-ёртыслӧн веськыд киӧ ыджыд чуньӧдыс да ньӧжйӧник бергалігтыр шуалӧны:

Ас ки карнан,
Ки карнан.
Кодлӧн водзджык
Пинь воссяс —
Ӧти тувик,
Ӧти печик.
Тю! Тю! Тю!

Сэсся ставыс ланьтӧны да тупкӧны вомсӧ. Оз позь весиг нюмъявны. Коді медводз серӧктас (пиньсӧ петкӧдлас), сылы ворсысьяс небыдика тувкнитӧны либӧ печиктӧны. Тайӧс позьӧ вӧчны сӧмын сы мындаысь, кутшӧм лыдпас лоӧ лыддьӧдлӧма. Лыдпассӧ кывъяс шуалігӧн позьӧ вежлавны ӧтисянь дасӧдз.
Медым ворсны гажаджыка, тувкнитӧм либӧ печиктӧм пыдди серӧктысьлы (вомсӧ медводз восьтысьлы) вермӧны тшӧктыны горзыны петук моз пызан улӧ пырӧмӧн, баксігтыр кытшлавны пызан гӧгӧр, аттьӧавны быдӧнӧс сы мындаысь, мыйтаысь вӧлі сёрнитчӧма кывъяс лыддьӧдлігӧн, да вӧчны мукӧд тешкодьтор.

РИФМАЯСЫСЬ ВОРСӦМ.

Ӧти!
Бӧрти!
Кык!
Зык!
Куим!
Нуим!
Нёль!
Зёль!
Вит!
Кит!
Квайт!
Няйт!
Сизим!
Йизим!
Кӧкъямыс!
Кӧні сямыс?
Ӧкмыс!
Сьӧмыс!
Дас!
Бас!

Воспитатель челядькӧд тшӧтш рифма серти корсялӧны кывъяс.

СЯРГА.

Туй доръясын, горт дорын ворсӧны. Ӧтвесьтӧ вӧчӧны дас кымын гуран (гу, розь). Кымын морт, сымын и гу. Пудъясьӧны, кодлы вӧдитны. Вӧдитысь босьтӧ мач да гуяссянь куим-ӧ-нёль воськов сайӧ пуктӧ мачсӧ муас. Колӧ чужйыны мачсӧ, мед кутшӧмкӧ гуӧ веськалас. Кузяланогыс чужйӧ мачсӧ вӧдитысь, мед веськаласджык. Ёна кӧ чужъян, став гуяс вомӧныс мачыд лэбыштас, омӧля кӧ чужъян, гуясӧдзыс оз во. Кутшӧм гуӧ веськалӧ мачыс, сійӧ лоӧ вӧдитысь.

СӦЧӦН.

Ворсӧм вылӧ ковмасны изторъяс. Лелькуйтчан кывсӧ лыддьӧдлігӧн воспитатель разӧдӧ быд ворсысьлы ӧти изторйӧн.

Пӧчӧ, пӧчӧ
Пӧжаліс сӧчӧн.
Ӧтиӧс — Машуклы
Ӧтиӧс — Дашуклы...
и с. в., быдӧнӧс шуалӧ нимнас.

Сэсся челядь бӧр сеталӧны изторъяссӧ. Ворсӧм мунӧ водзӧ.
Ӧні нин воспитатель кутас разӧдны кык, куим изторйӧн текст серти.

Пӧчӧ, пӧчӧ
Пӧжаліс сӧчӧн.
Танюклы — кыкӧс,
Светуклы — кыкӧс...

Пӧчӧ, пӧчӧ
Пӧжаліс сӧчӧн.
Веруклы — куимӧс,
Мишуклы — куимӧс...

Водзӧ позьӧ сетны кагалы сы мында изтор, мыйта сійӧ корас:

Пӧчӧ, пӧчӧ
Пӧжаліс сӧчӧн.
Машуклы?
— Куим!
Дашуклы?
— Кык!

ЛЭБАЛАМ МИ САМОЛЁТӦН.

Ӧтик, кык, куим, нёль,
Некод талун, дерт, оз коль.
Вӧчи талун самолёт —
Лоас меысь бур пилот!
Заводитам ми мотор,
Сӧмын кылӧ тор да тор.
Мышку ставлӧн веськыд дзик,
Нёль и вит, нёль и вит.
Со и вӧрзис самолёт,
Вылӧ лэптіс ассьыс борд.
Квайт и сизим, и кӧкъямыс.
Бур жӧ лётчикъяслӧн сямыс!
Ӧкмыс-дас, ӧкмыс-дас,
Лэбалім ми быдса час.
Мулань лэччим, пуксим бӧр.
Вӧлі чӧскыд сынӧд кӧр.

В. Михайлова.

ВОРСАМ МИ МАЧӦН.

Вайӧ лажыньтчылам улӧдз,
Мачсӧ нюжӧдламӧй ылӧдз.
Ӧтик-кык, ӧтик-кык,
Морӧс лов шытӧ эн пык.
Менам лӧза-гӧрда мач,
Ноко, чеччалышт вай скач.
Куим-нёль, куим-нёль,
Менӧ, другӧ, тэ эн коль.
Ӧні мачьяс лэдзим улӧ,
Кыдзи мачыс ӧдйӧ тюрӧ,
Ог су мачсӧ некыдз ме,
Кокӧ, ноко, тэрмась тэ.
Мудзис менам ки и кок,
Мачӧй, шойччыштам вай, лок.
Вит и квайт, вит и квайт,
Аски сэсся ворсам вай.

В. Михайлова.

МИЯН КИЫН ГӦРД ФЛАЖОК.

Мунӧны-маршируйтӧны
ӧта-мӧд бӧрсяыс.

Менам киын гӧрд флажок,
Вылӧ лэптала ме кок.
Ӧти-кык, ӧти-кык,
Флагыс менам быдса кык.

Кияссӧ лэптӧны бокӧ да котӧртӧны «змейкаӧн".

Бокӧ шевкнитамӧй ки,
Котӧртыштам ӧні ми.
Куим-нёль, куим-нёль.
Быттьӧ визувтӧ со ёль.

Кияссӧ лэптӧны юр весьтӧ да ворсӧны-шенасьӧны флажокъясӧн.

Флагъяс лэптамӧй юр весьтӧ,
Тӧлыс ворсыштіс мед эськӧ.
Вит и квайт, вит и квайт,
Нӧшта ӧтчыд шенышт вай.

Сувтӧны. Копрасьӧны водзӧ, флажокъяснас инмӧдчывлӧны джоджӧдз.

Копыртчыштлам ӧні водзӧ,
Лэдзлам флажоксӧ ми джоджӧдз.
Улӧ-вылӧ, улӧ-вылӧ,
Флагыс миянкӧд со дурӧ.

Флажокъяссӧ лэптӧны бокӧ да катласьӧны ӧтарӧ-мӧдарӧ.

Бара пӧльыштіс со тӧв,
Ставӧн качайтчамӧй чӧв.
Флагыс лэччӧ, сэсся качӧ,
Ставныд мекӧд тадзи вӧчӧй.

Челядь лажыньтчӧны, тупкысьӧны флажокъясӧн.

Шонді югӧр синмӧс ёрӧ,
Лажыньтчыны ставсӧ кора.
Пидзӧс вылӧ пуктам ки,
Флажок сайӧ дзебсям ми.

Чеччалӧны.

Ӧні чеччалыштам ми,
Морӧс бердын миян ки.
Сэні дӧлалӧ флажок,
Кутшӧм тэрыб менам кок.

Мунӧны-маршируйтӧны ӧта-мӧд бӧрся.

Менам киын гӧрд флажок,
Вылӧ лэптала ме кок.
Ӧти-кык, ӧти-кык,
Флагыс менам быдса кык.

В. Михайлова.

==ЫДЖДА.==

КЫВБУРЪЯС ДА КЫВПЕСАНЪЯС

Валеги, валеги, абу ыджыд, абу ичӧт,
А дзик стӧч сьӧд синъяса Машуклы.

* * *

Кыдзи Галя чужан лунӧ
Ми пӧжалім тупӧсь нянь.
Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь
Эта судта, эта ляпта,
Эта пасьта, эта оттӧм.
Тупӧсь нянь, тупӧсь нянь,
Коді муса, сійӧс босьт!

* * *

Пашӧ пиӧ, чеччы, мыссьы,
Васӧ вайӧма да ключевӧйӧс,
Майтӧг босьтӧма да кампарнӧйӧс,
Ки чышкӧд ӧшӧдӧма да полотенце.
Он кӧ ӧд чеччы, да гиръям, да гаръям!
Ӧні ӧд тэныд да корсьысян дырйи,
Ыджыд кӧ колӧ, дай ыджыд эм,
Дзоля кӧ колӧ, да дзоля эм,
Шӧркост кӧ колӧ, да шӧркост эм,
Бӧръя кӧ колӧ, дай бӧръя эм.

* * *

Дзиръя дорын
Дзоля чибӧ,
Сэтшӧм мича,
Но оз сибӧд.

(Кывпесан.) Г. Юшков.

Дзоля Коля —
Гачыс кын.
Дзоля Коля
Дзугӧ лым.

(Кывпесан.) Г. Юшков.

Эжва кӧджын джуджыд бужӧд.
Бужӧдланьыс пыжа вуджӧ.

(Кывпесан.) Г. Юшков.

Джуджыд джаджйын джуджыд доз.
Джоджсянь джаджйӧдз джуджыд пос.

(Кывпесан.)

ЕМ.

Мый нӧ бурыс сэні эм? —
Вӧсни сутуга кодь ем.
Мамӧ киас емсӧ босьтіс,
Сунис тыра кӧрӧб восьтіс;
Кӧть и емлӧн ичӧт пыс,
Сунис пыксьыны эз лысьт.
Кыдзкӧ дуригӧн тай тӧрыт
Менам косяссьӧма дӧрӧм.
Емӧн мамӧ шур да шур —
Дӧрӧм важсьыс лои бур.
Кӧть и ичӧтик зэв ем,
Пӧльза ыджыд сыысь эм.

Ю. Васютов.

Трӧпа вылӧ сувтім ми,
Бокӧ шевкнитімӧй ки.
Векньыд ордымӧд ми мунам,
Парма-вӧрлысь шувгӧм кылам.

В. Михайлова.

ШУСЬӦГЪЯС ДА КЫВЙӦЗЪЯС

Кодзувкот ичӧтик, а гӧраяс кодйӧ.

Пышкай ичӧт, да пельк.

Шыр вылад и кань зэв ыджыд звер.

Ичӧтик колипкай, да гӧлӧсыс ыджыд.

Быд ичӧт делӧ куж вӧчны ыджыд сямӧн.

Йӧраыд ыджыд, но и сійӧ конъясьлӧ.

Чипан ыджыд ас позъяс.

Кузьысь дженьыд артмас, дженьыдысь кузь оз артмы. Ыджыдсьыс ӧд ичӧтыс артмас.

Кань син дзоля — кӧдздӧдас.

Кань син ыджыд — шондӧдас.

Шыр ичӧт, да быдса мешӧкъяс новлӧ.

Посни шоръясысь ыджыд юяс артмӧны.

Ыджыд козлӧн и чалльыс кыз.

Тӧрӧкан кузь сюра, да некодӧс оз люкав.

Вунӧдчысь мортлӧн кӧч бӧж кузя паметьыс.

Бур кузь гез, да дженьыд сёрни.

НӦДКЫВЪЯС.

Му пытштіыс ветлӧ,
Гӧрд шляпаа петлӧ
Вӧрын ичӧт зон.
Сійӧс тӧдан он? (Тшак.)

А. Ванеев.

Ачыс эськӧ ичӧт,
Но мед вӧлін мича,
Сылӧн ёсь да югыд йылыс
Паськӧм дорад инмӧдчыліс. (Ем.)

А. Ванеев.

Лымйысь еджыдджык,
Саысь сьӧдджык,
Керкаысь джуджыдджык,
Турунысь ляпкыдджык. (Катша.)

Кык кокыд дженьыд,
Чирк моз чеччалан,
Котӧртныд он куж,
Бӧжыд быттьӧ понпуш. (Кӧч.)

С. Пылаева.

Ичӧтикӧсь, а некод найӧс оз радейт. (Шыръяс.)

Ӧти чунь вылӧ ичӧт ведра пӧрӧдӧмаӧсь. (Чуньлыс.)

Ичӧтик юр чунь вылын пукалӧ да гӧгӧрбок дзоргӧ-видзӧдӧ.
(Чуньлыс.)

Пукалӧны пыжын Васька кань да сылӧн кӧзяиныс. Васькалӧн кӧзяиныс шыбитас шатинсӧ да шуалӧ: «Шед меным чери ыджыдсьыс-ыджыд.» А Васька гусьӧник вомгорулас мургӧ: «Дзоля шед, дзоля». Мыйла сійӧ тадзи шуалӧ?

Коді лоӧ джуджыдджык, кор сійӧ пуксяс? (Пон, кань.)
Кодлӧн бӧжыс дженьыдджык пельсьыс? (Кӧчлӧн.)

Керка вылын кузь воропа кӧш. (Катша.)

Дзоляник, кокньыдик, а бӧжӧдыс он лэпты. (Лёкгаг.)

Ичӧтик-ичӧтик мужик, да быдӧнлы колана. (Ем.)

Ичӧтик-ичӧтик ныв, да быдӧнӧс вурӧ-вӧчӧ. (Ем.)

Ачыс ичӧт-ичӧт, а став мирсӧ вӧччӧдӧ. (Ем.)

Ичӧтик-ичӧтик зонка, да пыр лабич увті котралӧ. (Рос.)

Ачыс вӧсни, ачыс кузь, а турун вылӧ пуксяс да он аддзы. (Зэр.)

Ыджыд айӧ вӧрӧ кайӧ,
Ыджыд нопйӧн мыйкӧ вайӧ.
Ыджыд мамӧ разьӧ ноп,
А сэн ыджыд еджыд... (гоб.)

Г. Юшков.

Сёйӧ турун либӧ зӧр,
Кӧзяинлы кыскӧ вӧр,
Ачыс ыджыд, но зэв чӧв.
Челядь, коді тайӧ? (Вӧв.)

А. Туркин.

Нырыс кузь и кокъяс кузьӧсь,
Сувтас вутш бердӧ и узьӧ.
Веськодь сылы — ва кӧ нюрыс,
Нимыс лэбачыслӧн... (тури.)

Н. Щукин.

Лапаяс гӧрдӧсь, сьыліыс кузь,
Коклябӧр сапалас — дыр сэк он узь. (Дзодзӧг.)

Гожӧмнас руд рӧма ветлӧ,
Тӧлын еджыд гӧн век петлӧ.
Пельяс кузьӧсь, дженьыд бӧж...
Полӧ быдторйысь нэм чӧж. (Кӧч.)

Ю. Попова.

Ывлаын ичӧтик керкаын дом йылын олӧ да увтӧ. (Пон чомйын.)

Ачыс ыджыд, ичӧт кокыс,
Сёйны ковмас — чирзӧ лёкысь.
Кӧть и кисьтлӧ сёян вор,
Зэв на бур и видзантор. (Порсь.)

Дзоля-дзоля ныв, да сьӧд юр кӧртӧда. (Истӧг тув.)

Ичӧтик-ичӧтик гӧрд юра мужик, да быдӧнӧс бӧрдӧдӧ. (Лук.)

Сійӧ лэптіс ыджыд тӧв,
Сэсся качис быттьӧ ньӧв,
Ачыс ыджыд юрсигусь кодь.
Тӧдмалӧй, кыдз сійӧ шусьӧ. (Вертолёт.)

А. Филиппов.

Олӧ сійӧ парма шӧрын,
Джуджыд козъя пемыд вӧрын,
Тяпкӧ сійӧ сэтӧн чӧд,
Вомыс ставнас овлӧ сьӧд.
Сиктлань волӧ сёйны зӧр,
Радейтӧ зэв юмов кӧр.
Арнас гуӧ водӧ гусьӧн,
Сэсся тӧвбыд сэтӧн узьӧ.
Тулыснас сэсь петӧ бӧр,
Некор некытчӧ оз вош
Тапикасьысь ыджыд... (ош.)

Е. Тараканова.

Рудов гӧнӧн сійӧ чужӧ,
Пышъявны зэв ӧдйӧ кужӧ.
Сійӧ кӧдзыдысь оз пов,
Сылы шогсьыны оз ков:
Тӧв кежлас нин сылӧн дась
Еджыд гӧна дона пась.
Тӧв и гожӧм вӧрын олӧ,
Ручысь медся ёна полӧ.
Пельыс сылӧн вывті кузь,

Шум кӧ кылас — оз-ӧ узь.
Лёктор некодлы оз вӧч
Дженьыд бӧжа, мича... (кӧч.)

Эм менам тӧварыш,
Век мекӧд ветлӧ.
Кытчӧ ме, сэтчӧ и сійӧ.
Ме лэпта ки — и сійӧ.
Ме котӧрта — и сійӧ.
Сӧмын асылын сійӧ кузь,
А рытын — дженьыд. (Вуджӧр.)

Пу вылӧ кайис ичӧт зверь, кузь гӧна бӧжа, нимыс — ... (ур.)

Ичӧтик-ичӧтик, а некодӧс пырны оз лэдз. (Томан.)

Град вылын быдмӧ гӧрд, кузь чӧскыдтор, а юрсиыс ывлаас. (Морков.)

Кузь бӧжа,
Сьӧд юра,
Еджыд морӧса. (Рака.)

Ем кодь вӧсни сылӧн ныр,
Лэбалігас дзизгӧ пыр,
Кузь ныр помас сылӧн вом.
Тӧдад коді тайӧ?.. (Ном.)

Е. Тараканова.

Сійӧ мича вывті,
Голяыс кӧть кузь.
Ва веркӧсті кывтӧ.
Коді тайӧ?.. (Юсь.)

Йирӧ пиньнас туис пыдӧс,
Пышйӧдлӧ да сёйӧ шыдӧс.
Розьысь петавлывлӧ пыр
Вӧсни бӧжа дзоля... (шыр.)

Е. Тараканова.

Абу мӧс, кӧть сетӧ йӧв,
Кӧть и гидын олӧ тӧв,
Щӧка улас быдмӧ тош,
Гортсӧ тӧдӧ — оз-ӧ вош.
Гӧныс кузь, кӧть кы тэ кӧса.
Тӧдад, коді тайӧ?.. (Кӧза.)

Е. Тараканова.

Лоӧ медся ыджыд зверӧн,
Олӧ-вылӧ парма-вӧрын.
Дойдан — асьтӧ дойдны вермас.
Тайӧ гӧрба ныра... (йӧра.)

Н. Щукин.

Уна чута юра,
Паськӧм тэныд вурас.
Ачыс кӧть и ичӧт,
Чуньтӧ тэнсьыд видзӧ. (Чуньлыс.)

Ӧдзӧс дорын дзоля пон
Мурч курччӧма ассьыс вом,
Сійӧ оз увт ни оз эрав.
Тэ кӧть сэні бӧрд, кӧть серав —
Керка пытшкӧсӧ он пырав. (Томан.)

Ю. Попова.

Пасьӧй менам шоныд,
Бӧжӧй менам кузь,
Кок шытӧг ме ветла,
Гӧна пельӧй сюсь.
Мольӧдан кӧ — мойда,
Дӧзмӧдан кӧ — дойда,
Лэчыд менам гыж,
Пиньӧй абу ныж. (Кань.)

Ю. Попова.

Керка вылын еджыд сюръя,
И быдмӧ пыр вылӧджык и вылӧджык.
Дзик енэжӧдзыс быдмис и вошис. (Тшын.)

Кымын унджык сылысь босьтан, сымын сійӧ ыджыдджык лоӧ. (Гу.)

Бордъяснас оз шенась, а кымӧръясысь вылітіджык лэбалӧ. (Самолёт.)

Ачыс дженьыд, а бӧжыс кузь. (Суниса ем.)

Абу паськыд пасьтанас,
Но зато кузь кузьтанас.
Кӧні гуяс, кӧні ва,
Сэті пуысь вӧчӧма. (Туй.)

===МОЙДЪЯС ДА ВИСЬТЪЯС.===

КӦЧЛӦН МЫЙЛА ПЕЛЬЫС КУЗЬ.

Вӧлі тайӧ зэв нин важӧн. Кор кӧчлӧн пельясыс дженьыдӧсь на вӧліны. Да кор кӧчьяс вермисны на пуяс вылӧ кавшасьлыны.
Ӧтчыд векньыдик вӧр ордым вылын паныдасис кыйсьыськӧд кӧч. Кӧчыд ӧдйӧ-ӧдйӧ кавшасис пу ув вылӧ, да вӧралысь сійӧс эз казяв, водзӧ муніс. Повзьӧмысла коньӧр кӧч ды-ыр на пукаліс-тіраліс ув вылын, кытчӧдз сылы эз дӧвгы, мый кад нин лэччыны му вылӧ. Но вильснитіс да усьны кутіс. Му вылӧдз эз во, крукасис пельяснас кутшӧмкӧ увйӧ. Ковмис ӧшавны, кытчӧдз увйыс эз чег. И ставыс эськӧ лоис бур, сӧмын дыр ӧшалӧмысь пельясыс кӧчлӧн нюжалісны.
Та вӧсна и кузьӧсь кӧчлӧн пельясыс.

ШЫР БӦЖ.

Олісны-вылісны пӧль да пӧч, да дедлӧн да баблӧн вӧлі петук. Да петукныс муніс вӧрӧ да пӧрӧдіс пу, да пусӧ пилитіс чуркаясӧ, да ӧти чурка поткӧдіс. Чурка пытшкас вӧлӧма сундук. Восьтіс сундуксӧ.
Сундук пытшкас вӧлӧма куд. Восьтіс кудсӧ. Куд пытшкас вӧлӧма ичӧтик шыр. Ичӧтик шырлӧн вӧлӧма дженьыдсьыс-дженьыд бӧж. Вӧлі кӧ бӧжыс кузьджык, кузьджык эськӧ вӧлі и мойдным. Но вӧлі бӧжыс дженьыдик, да и мойдыс тшӧтш дженьыд, тайӧн сійӧ и помасьӧ. «Ки-ку-рул-лю!» — шуис петук.

ШӦРИӦН.
(Висьт.)

Удж вылысь локтігӧн Алёшалӧн да Наташалӧн мамныс сьӧрсьыс пыр вайліс мыйкӧ чӧскыдтор: то пирожнӧйӧн либӧ ичӧтик шоколад плиткаӧн, то преникӧн либӧ пончикӧн морт вылӧ, а кор магазинъясын вузавлісны фрукты, сэки вайліс яблӧкӧн, грушаӧн либӧ апельсинӧн морт вылӧ да, вайӧмторсӧ пызан вылӧ тэчигӧн, пыр ӧтмоза шуавліс: «Шӧриӧн, челядь, шӧриӧн!»
Наташалы эз на вӧв весиг куим арӧс, сылӧн эз артмывны став шыяс («р» пыдди век шуліс «л»), и мам воӧм бӧрын, ичӧтик небыд кияссӧ воча кучкалігтыр, нимкодясьліс:
«Шӧлиӧн, шӧлиӧн!»
Алёшалы, кыдзи ыджыдджыклы, ковмыліс кутчысьны уджӧ, юкны вайӧмторсӧ шӧриӧн. Сійӧ первой мыччывліс чойыслы, сэсся босьтліс ассьыс пайсӧ. А юкнысӧ Алёшалы кажитчывліс зэв кокни: мамыс быдтор вайліс кык штукаӧн, и сӧмын ковмывліс ӧтисӧ сетны Наташалы, а мӧдсӧ кольӧдны аслыс.
Но ӧтчыд мамныс вайис кык ичӧтик шоколад плитка да ... ӧти пирожнӧй. Шоколадтӧ Алёша юкис зэв ӧдйӧ: ӧтисӧ сетіс чойыслы, мӧдсӧ босьтіс аслыс. А вот кыдзи юкны пирожнӧйсӧ? «Мыйла бара мамӧ ньӧбӧма ӧтиӧс, — думыштіс сійӧ, сэсся аслыс шуис: — Тыдалӧ, деньгаыс абу тырмӧма...
А Наташа, кыдзи и пыр, бергаліс сэні, нимкодьпырысь кияснас клопӧдіс да гора вӧсни гӧлӧсӧн шуаліс:
— Шӧлиӧн, шӧлиӧн!
— Вернӧ, нылук, — ошкис сійӧс мамыс. — Шӧриӧн! — Сэсся сійӧ перйис буфетысь столӧвӧй пурт да мыччис пиыслы: — На, Алёша, босьт пуртсӧ да шӧри вунды пирожнӧйсӧ.
Алёша дыр корсис пирожнӧйлысь шӧрсӧ, но, мыйта кӧть эз старайтчы, пирожнӧйсӧ кык ӧтыджда тор вылӧ вундыны сідзи и эз сяммы: сійӧ джынйыс, кодӧс думсьыс индіс аслыс, лоис ыджыдджык, а мӧдыс — ичӧтджык. Алёша бокӧ видзӧдігтыр чойыслы мыччис ичӧтджык джынсӧ, ачыс думайтіс: «Мам, гашкӧ, оз казявлы, а Наташа ичӧт на да, оз и гӧгӧрво...»
Ичӧт чойыс збыльысь эз гӧгӧрво вокыслысь мудеритӧмсӧ, но мамыс казяліс да юаліс:
— Тэ, Алёша, шӧриӧн юкин пирожнӧйсӧ? Кыкнан джынйыс ӧтыдждаӧсь?
— Ӧтыдждаӧсь, — нурбыльтіс Алёша, синъяссӧ лэдзис улӧ да зэв ёна гӧрдӧдіс.
— Кыкнан джынйыс дзик ӧтыдждаӧсь? — бара юаліс мамыс.
— Да, — ещӧ на ньӧжйӧджык шуис пиыс.
— Бур, — лӧня шуис мамыс. — Сідзкӧ нӧ, гашкӧ, ті вежсянныд: тэ босьтан Наташа киысь, а ассьыд сетан сылы...
Алёша сэки пуктіс ассьыс джынсӧ пызан вылӧ, ӧбидитчӧмӧн муніс ӧшинь дорӧ да шуис:
— Сідзкӧ, меным ньӧти оз ков...
— Мыйла? — юаліс мамыс.
Алёша мыжа морт моз видзӧдліс чойыслӧн нинӧм гӧгӧрвотӧм синъяс вылӧ, и нинӧм эз вермы вочавидзны мамыслы. Сэсся сійӧ, кажитчӧ, аддзис петан туйсӧ да мамыслы шуис:
— Ме Наташаысь ыджыдджык... Меным сёйнысӧ колӧ унджык.
Наташа эз гӧгӧрво, мый йылысь сёрнитӧны мамыс да вокыс, но Алёша кывъяс бӧрын думыштіс: «Сідзи и эм. Алёша ыджыдджык. Сылы унджык колӧ.» Сійӧ чегис аслас пайысь джынсьыс унджыксӧ, ӧтлааліс Алёшалӧн пирожнӧй джынкӧд да мыччис вокыслы:
— На, Алёса, босьт!
Алёша аддзис, мый Наташа сетӧ сылы пӧшти ставнас пирожнӧйсӧ. Детинкалы жаль лои чойыс и яндысис аслас горшасьӧмысь, горшдінас пуксис кутшӧмкӧ ёкмыль. Алёша бергӧдчис стенлань чужӧмӧн да... бӧрддзис, кӧть эськӧ зэв бура тӧдіс, мый детинкаяслы бӧрдны абу лӧсьыд.
А Наташа сувтіс кок чунь йылас да кремӧсь кияснас шыльӧдіс воксӧ юрсиӧдыс:
— Эн бӧлд, Алёса...
Мамлы нимкодь вӧлі видзӧдны на вылӧ да гусьӧникӧн нюмъяліс.
Алёша гӧгӧрвоис ассьыс мыжсӧ да та бӧрын некор нин сэсся нинӧмӧн эз ӧбӧдитлы ассьыс ичӧтджык чойсӧ. Сійӧ та бӧрын велаліс шӧри юкны и ӧти яблӧк, и ӧти апельсин, и ӧти пирожнӧй, и ӧти шоколад плитка. Сылӧн ӧні век кыкнан джынйыс артмывліс дзик ӧтыджда.
А Наташа пыр зілис быдтор юкны «шӧлиӧн» да весиг, кор мамыс сылы ньӧбис мичаник гӧрд тупли, тупли пӧвсӧ сійӧ пыр жӧ мыччис вокыслы:
— Шӧлиӧн!
Алёша сэки гажаа серӧктіс да чойсӧ велӧдіс:
— Тупли шӧриӧн оз юкны. Сійӧс ньӧбисны тэныд.
Сэсся сійӧ пуксьӧдіс чойсӧ улӧс вылӧ да отсаліс Наташалы ичӧтик пӧльтчыштӧм кокъясӧ кӧмавны мичаник туплияссӧ. Найӧ кыкнанныс сьӧлӧмсянь нимкодясисны.

Э. Попов.

ЖЕНЯЛӦН ВОРСӦМЪЯС.

Оліс-выліс свет вылын Женя нима зонка. Медъёна сійӧ радейтіс, кор сыкӧд мыйкӧ вӧчисны либӧ ворсісны, торъя нин, кор ноксис сыкӧд батьыс. А бать век мыйкӧ буртор мӧвпыштліс. Ӧтчыд сійӧ вайис серпас, кӧні вӧлі серпасалӧма жирафӧс да кӧзаӧс. Жираф пу вылысь сёйис коръяс, а кӧза сулаліс орччӧн да видзӧдіс вылӧ. Батьыс юаліс Женялысь: «Кыдз тэ мӧвпалан, петӧ оз кӧзалӧн вежыс небыдик веж коръяс вылӧ?» «Дерт жӧ, петӧ, — вочавидзис Женя, — весиг зэв на ёна петӧ. Аддзан, кыдзи со видзӧдӧ коръяс вылас.» «А мыйла эськӧ и сылы не йирыштны коръяссӧ?» — бара юаліс бать. «Да сійӧ ӧд оз судз! Жирафыс со кутшӧм джуджыд, сійӧн и судзӧ, а кӧзалы ӧмӧй судзны», — жалитыштіс Женя.
Рытнас бать паніс ворсӧм. «Судзӧд кампет» шусьӧ. «Ме кута дзеблавны кампетсӧ. А тэныд колӧ сійӧс аддзыны да судзӧдны. Тэ кӧ тайӧс верман вӧчны куимысь ӧтпыр, сёян сійӧс». Женя радпырысь кӧсйысис. Первойсӧ батьыс дзебис кампетсӧ сідз, мый Женя пыр жӧ аддзис сійӧс да судзӧдіс. Мӧдысьсӧ ковмис сылы неуна корсьыштны. Зато коймӧдысьсӧ батьыс дзебис кампетсӧ сідз, мый зэв сьӧкыд вӧлі аддзыны. Медводз Женя видзӧдліс ӧшинь вывъяс да джаджъяс, сэсся диван да креслӧяс, пызан выв, копыртчыліс весиг пызан улӧ. Кампет некӧн эз вӧв. Батьыс наяна нюмъяліс, а Женя думсьыс бӧрйис пыр выль и выль местаяс, кытысь позис корсьны. Но ставыс вӧлі весьшӧрӧ. Женя весиг мудзис. Пуксис сійӧ диван вылӧ да мыйлакӧ лэптіс синъяссӧ пӧтӧлӧкӧ. Друг шкап вывсьыс, дзик дорсьыс, сійӧ аддзис кампет. «Ура!» — горӧдіс сійӧ да котӧртіс шкап дорӧ, медым судзӧдны кампетсӧ. Первой Женя кокчунясьӧмӧн судзӧдчис, но кампетӧдз эз судз. Сэсся заводитіс чеччавны — бара нинӧм эз артмы. Матыстіс шкап дорӧ ассьыс ичӧтик улӧссӧ да бара зілис судзӧдчыны — эз судз... Женяӧс шог босьтіс. «Ме серпасвывса эсійӧ коньӧр кӧза кодь жӧ: кӧсъя судзӧдны, да ог вермы», — шога нурбыльтіс Женя. «А тэ вежӧрт, кыдзи позьӧ судзӧдны», — ышӧдыштіс батьыс Женяӧс. «Колӧ, мед ме лои джуджыдджыкӧн, сідзкӧ, колӧ... — Женя думыштчис, — со мый колӧ!» Сійӧ матыстіс шкап дорӧ ыджыд улӧс, сувтіс сы вылӧ да кокниа судзӧдіс кампет. Бать ошкыштіс писӧ: «Молодеч! Вежӧртін! Кампетыс тэнад». Женя кӧсйис ворсны водзӧ, но тайӧ здукас ӧдзӧсӧ звӧнитісны. Локтіс орччӧн олысь Вова. Женя, коді эз на удит лэччыны улӧс вылысь, гажаа горӧдіс: «Видзӧдлӧй, со кутшӧм ме ыджыд, дзик батьӧ кодь!»
«Но тэ ӧд улӧс вылын сулалан! Нолтӧсь, лэччы и бара лоан батьсьыд ляпкыдджык, весиг меысь ляпкыдджык», — Вовалӧн медбӧръя кывъясыс дӧзмӧдісны Женяӧс. Дзик пыр сійӧ чеччыштіс улӧс вылысь да кутіс мерайтчыны тушанас Вовакӧд. Батьсӧ корис видзӧдлыны, кодныс на пиысь джуджыдджык. Вова вӧлӧма Женяысь неуна ляпкыдджык. Вова жугыльтчис. Но Женялӧн батьыс мыйкӧ вашкӧдіс Вовалы да матыстӧдіс детинкаясӧс рӧмпӧштан дінӧ. Сувтӧдіс найӧс орччӧн: «Видзӧдлӧй асьныд, кодныд джуджыдджыкӧсь!» Женя шемӧсмис: Вова вӧлі сы дорысь джуджыдджык. Первой Женя шӧйӧвоши, но кор аддзис Вовалысь наяна нюмъялысь чужӧмсӧ, гӧгӧрвоис: мыйкӧ тані абу сідз. Сійӧ видзӧдліс улӧ да казяліс: Вова сулалӧ скамейка вылын, кодӧс тӧдлытӧг матыстлӧма батьыс. «Тадзи абу честнӧ, — горӧдіс Женя. — Миянлы ӧтвесьтын колӧ сулавны!» «Правильнӧ! — ошкыштіс батьыс Женяӧс. — Мерайтчыны век колӧ ӧти визьсянь!» Челядь нӧшта ӧтчыд мерайтчисны да асьныс аддзисны, мый Вова ляпкыдджык, но муртса-муртса.
Бать тшӧкыда гортас вӧчасьлывліс пуысь. А Женя век отсасьліс сылы: сетавліс, ваявліс, мый батьыс корліс. Ӧтчыд бать босьтчис вӧчны улӧс. Сійӧ вӧлі пӧшти дась нин. Эз тырмы сӧмын ӧти кок. Бать казяліс, мый Женя видзӧдӧ сылӧн удж бӧрся, да тшӧктіс сылы вайны балкон вылысь тырмытӧм коксӧ.
Женя котӧртіс балкон вылӧ да дыр корсис батьлӧн лӧсьӧдӧмторъяс пиысь улӧс кок. «Но мый, позьӧ тувъявны?» — юаліс батьыс Женялысь, кор сійӧ вайис нёльӧд кок вылӧ брустор. «Дерт, тувъяв! И улӧс дась!»
Бать тувъяліс нёльӧд коксӧ да сувтӧдіс улӧссӧ. Но улӧс некыдз эз кӧсйы сулавны. Сійӧ артмис пӧлӧс, лӧсьыдтӧм, кутшӧмкӧ чотысь. Женя шӧйӧвошӧмӧн видзӧдіс бать вылас да нинӧм эз гӧгӧрво: «Мый нӧ вӧчны? Мыйла тадзи артмис?»
Збыльысь, мыйла артмис «чотысь» улӧс? Кӧні Женя сорасис? «Ноко, сюсьджыка видзӧдлы улӧс кокъяс вылас», — вӧзйис батьыс. Женя казяліс: ӧти кок тӧдчымӧн вӧлі дженьыдджык мукӧдсьыс. «Со мыйын, вӧлӧм, помкаыс! Колӧ вӧлі босьтны улӧссӧ балкон вылӧ аскӧд тшӧтш да сэні бӧрйыны коксӧ?!»
А, колӧкӧ, позьӧ вӧлі кыдзкӧ мӧд ног стӧча бӧрйыны улӧслы колана кузьта брустор? Мӧвпышт тшӧтш Женякӧд!
Бать босьтіс кӧв. Кӧв помсӧ пуктіс тувъялӧм нин ӧти кок пом бердӧ. А сэтчӧ, кӧні кокыс помасьӧ, кӧв вылас вӧчис пас да вундіс пас туйӧдыс: «Аддзан, ме муртӧсалі кокыслысь кузьтасӧ. Ӧні тэ верман босьтны тайӧ муртӧс кӧвсӧ да вайны стӧч та кузя брустор.»
Женя бара котӧртіс балкон вылӧ да кутіс мерка отсӧгӧн бӧрйыны туяна брустор. Сійӧ пукталіс муртӧссӧ разнӧй брусторъяс вылӧ да, медбӧрын, аддзис лӧсяланаӧс.
Женялӧн колана брустор бӧрйигкості бать нетшыштіс шогмытӧм коксӧ: «Вай брусторсӧ. Выльысь тувъяла! Чайта, ӧні тэ эн нин сорась!».
Улӧс артмис лӧсьыд, зумыд. Женя пуксис улӧс вылӧ: «Меным зэв ёна кажитчис отсасьны тэныд. Весиг ворсӧм дорысь на лӧсьыдджык».
Матыстчис пажнайтан кад. Батя-пиа мунісны пусян вежӧсӧ видзӧдлыны, мый вӧчӧ мамыс. Мам пуӧма нин шыд да лӧсьӧдчӧ пуны рок. Дозйын пуис ва. «Вай ме тэныд отсала!» — вӧзйысис Женя. Сійӧ босьтіс пызан вылысь шыдӧс тыра кулёк да лӧсьӧдчис кисьтны шыдӧссӧ пуан дозйӧ. «Мый тэ вӧчан! — ӧлӧдіс писӧ мамыс. — Медводз колӧ мерайтны, мыйта ковмас шыдӧсыс». Женя зэв ёна чуймис. И тані мерайтчыны! А мам шуӧ: «Кӧсъян кӧ меным отсасьны, кулёксьыс кисьт тасьтіас кык стӧкан шыдӧс, а ме кисьта сійӧс пусян дозъяс». Батьыскӧд тшӧтш Женя кисьтіс шыдӧссӧ тасьтіӧ.
Колис кымынкӧ лун. Ӧти рытӧ бать думыштіс ворсны «лётчикъясысь». Сійӧ вӧлі ӧти экипажлӧн веськӧдлысьӧн, Женя — мӧдлӧн. Кыкнан экипажсӧ виччысис кузь туй. Женялӧн экипаж лэбис Вӧркутаӧ, а батьлӧн — Сыктывкарӧ.
Медводз кыкнан «веськӧдлысьыс» тӧдмалісны, ёна-ӧ ылӧ ковмас лэбны. Найӧ перйисны карта. Аддзисны Вӧркута. Сы бӧрын корсисны Сыктывкар. Тӧдмалісны, мый Вӧркутаӧдз лэбны ылынджык. Сэсся заводитісны дасьтысьны туйӧ. Колӧ вӧлі артыштны дзик ставсӧ, ӧд лэбны ковмас пуксьывтӧг. Тӧдмалісны мунан туй. Донъялісны самолёт вылысь аппаратура. Прӧверитісны, эм-ӧ сёян-юан запас. Ставыс вӧлі лючки.
Нӧшта колӧ вӧлі заправитны ломтасӧн самолётъяссӧ... Кыкнан веськӧдлысьыс мунісны заправитчан площадка вылӧ, кӧні сулалісны тыра цистернаяс. Но, вӧлӧмкӧ, самолётъяссӧ заправляйтысь механикыс висьмӧма. Гортас мунігӧн сійӧ петкӧдліс кык цистерна, кодъясӧс вӧлі лӧсьӧдӧма кыкнан экипажыслы, да шуис, мый ӧтиас ломтасыс унджык, а мӧдас — этшаджык.
Кыкнан командирыс пыр жӧ гӧгӧрвоисны, мыйла ӧтар цистернаас ломтасыс унджык.
А тэ гӧгӧрвоин? Кодар экипажыслы ковмас унджык ломтас?
Женя кутіс мӧвпавны: «Вӧркутаӧдз лэбны ылынджык, сідзкӧ, и ломтасыс ковмас унджык. Лэбны ӧд ковмас пуксьывлытӧг. Сынӧдын оз позь заправитчыны. Сідзкӧ, быть вӧлі колӧ тӧдмавны сійӧ цистернасӧ, кӧні ломтасыс унджык. Ми кӧ сорлалам цистернаяссӧ, да меным веськалас сійӧ, кӧні ломтасыс этшаджык, ме ог во места вылӧдз». Бать сувтіс Женя дор: «Да, сорасьны некыдз оз позь! Колӧ стӧча тӧдны, кодарас унджык».
Ворсан цистернаясӧн вӧліны пырыс тыдавтӧм канистраяс, а ломтас пыддиыс вӧлі ва кисьтӧма.
«Мый нӧ вӧчны? Кытчӧдз ми ог тӧдмалӧй, кӧні ломтасыс унджык, а кӧні этшаджык, лэбны оз позь. Но кыдзи тӧдмавны?
Пырыс ӧд оз тыдав, кодарас унджык», — мӧвпаліс Женя. Бать тожӧ кызмырдӧнысь думайтӧм улӧ лэдзчысьӧма, быттьӧ «корсьӧ» вочакыв.
Мӧвпышт и тэ, кыдзи тӧдмавны, кодар цистернаас ломтасыс унджык!
Батя-пиалӧн петан туй корсигкості локтіс мамыс. Сійӧ пӧрччысис, мыськис кисӧ, да, кыдзи и век, пыр жӧ пырис пусян вежӧсӧ. И Женялы друг тӧд вылас уси, кыдзи некымын лун сайын сійӧ мерайтіс шыдӧс. «Ме гӧгӧрвои! Колӧ мерайтны!» Батьыс тшӧтш лои зэв рад: «Молодеч! Дерт, первой колӧ мерайтны ломтассӧ ӧти цистернасьыс, сэсся мӧдсьыс. Сэки пыр жӧ лоӧ гӧгӧрвоана». Сёрнитчисны мерайтны кружкаӧн. Медым лыдсьыс не вошны, шуисны бокӧ пуктавны кизьяс: Женя мерайтіс ломтассӧ ӧтар цистернасьыс да пукталіс еджыдъясӧс, бать мерайтіс ломтассӧ мӧдсьыс да пукталіс сьӧдъясӧс. Быд пӧрйӧ, кор цистернаысь кружкасӧ кисьталісны ыджыд бакӧ (а бакнас вӧлі таз), бокӧ пуктылісны кизь.
Мерайтчӧм бӧрын Женя да батьыс лыддисны ассьыныс кизьяссӧ. Женялӧн лоӧма сизим кизь, а батьыслӧн — кӧкъямыс. Сідзкӧ, ӧти цистернаас лои кӧкъямыс кружка, а мӧдас — сизим. «Кодар цистернасӧ нӧ лӧсьӧдӧма Вӧркутаӧ лэбысь самолётлы?» «Но тайӧс ӧні кокни нин висьтавны», — пыр жӧ шуис Женя.
А тэ верман вочавидзны тайӧ юалӧм вылас?
Сідз, Женя бӧрйис цистерна, кӧні вӧлі кӧкъямыс кружка, сы вӧсна мый кӧкъямыс унджык сизимысь. Ӧні сійӧ тӧждысьтӧг вермис лэбны.
А сэсся самолётъяс лэбисны да лючки-ладнӧ воисны места вылӧдзыс. Ая-пиа ворсісны сэтчӧдз, кытчӧдз мамыс эз кор ужнайтны.
Ужнайтігӧн сӧмын и вӧлі ворсӧм йылысь сёрни: «Тӧдан, мамук, ме кӧ сэки эг велӧдчы шыдӧстӧ мерайтны, талун эськӧ нинӧмысь эг гӧгӧрво, да ворсӧмным эськӧ эз и артмы».
Вӧскресенньӧӧ Женя бать-мамыскӧд мунісны гуляйтны. Пӧпуттьӧ найӧ пырисны мебельӧн вузасянінӧ. Сэтысь найӧ аддзисны книга видзан шкап, кодӧс важӧн нин кӧсйисны босьтны. Шкапыс мича да вель ыджыд: став книгаыс сэтчӧ вермас тӧрны. Женя мӧвпаліс нин, кыдзи кутас сулавны шкапыс жырйын, да весиг бӧрйис, кутшӧм джадж вылын лоӧны сылӧн небӧгъясыс. Но друг сійӧ казяліс, мый бать-мамыс мый йылысь кӧ вензьӧны. Мамыс кӧсйис ӧні жӧ ньӧбны шкапсӧ. А батьыс майшасис: тӧрас-ӧ шкапыс сійӧ местаас, кытчӧ найӧ кӧсйисны пуктыны. Батьыс вӧзйис корсьны дзоляджык шкап.
Женя кывзыштіс налысь вензьӧмсӧ, а сэсся шуис «Мый ті вензянныд? Колӧ ӧд мерайтны!»
Гортсянь вузасянін эз вӧв ылын. Да и бать-мамлы кажитчис Женялӧн вӧзйӧм.
Гортас Женя аддзис вӧсни кузь гез. Батьыскӧд тшӧтш муртӧсалісны сійӧн кык ӧшинь кост, кытчӧ, думсьыс, кӧсйисны пуктыны шкапсӧ. Ковтӧмторсӧ вундісны. Артмис лӧсьыд муртӧс, кодӧс позьӧ вӧлі босьтны лавкаӧ да муртӧсавны шкаплысь пасьтасӧ. Пажын бӧрти бара мӧдӧдчисны лавкаӧ. Женя ӧдйӧ котӧртіс шкап дорӧ да нюжӧдіс мерка-гез: «Ура! Буретш лӧсялі!» Бать да мам матыстчӧм мысьт нӧшта ӧтчыд прӧверитісны. Женя абу сорасьӧма.
Мӧд лунас шкап сулаліс жырйын аслас местаын. Женя батьыскӧд сувтӧдалісны сэтчӧ книгаяс.
А сэсся Женя быдмис. Муніс школаӧ. Но век казьтывліс ассьыс батьыскӧд ворсӧмъяссӧ, кодъяс сэтшӧма сылы кажитчывлісны да сэтшӧм унаторйӧ сійӧс велӧдлісны.

ГЕОМЕТРИЯ ФИГУРА.

КЫВБУРЪЯС

МАЧ.

Менам визув гӧгрӧс мач,
Кытчӧ котӧртан тэ скач?
Вӧтча, вӧтча, да ог су,
Кытчӧдз ачыд тэ он сувт.

С. Маршак.

ПОДСОЛНЕЧНИК.

Юрыс веж кытш пиын,
Гӧгрӧс, быттьӧ шонді,
Град вывсянь со сійӧ
Чӧвталӧ поклонъяс...

Я. Образцов.

ШОНДІ.

Шонді — сійӧ гӧгрӧс пач,
Либӧ ыджыд-ыджыд мач.
Гашкӧ, сійӧ кӧвдум-нянь,
Либӧ рыжӧй пася кань?
Гашкӧ, зарни рӧма вый...
Сэсся ачыд думышт — мый...

В. Лодыгин.

НӦДКЫВЪЯС.

Ыджыд, гӧгрӧс, быттьӧ мач.
Кӧсъян качӧдны — оз кач.
Ачыс сьӧкыд, визя пася,
Гӧрд сьӧмӧсыс чӧскыд масьыд. (Арбуз.)

О. Рочева.

Ыджыд, гӧгрӧс, шоныд сійӧ.
Ылын да, он босьт на киад. (Шонді.)

Ӧткодявны менӧ позьӧ
Книгакӧд и ӧдзӧскӧд,
Тіян альбомыдкӧд тожӧ,
Конверткӧд и тетрадькӧд.
Думыштӧй и висьталӧй. Сӧмын тӧдӧй: воча бокъясыс тайӧ фигураыслӧн ӧткодьӧсь.
(Прямоугольник.)

Абу овал, абу круг,
Треугольник — абу друг.
Прямоугольник меным вок,
Но менам ӧткодьӧсь быд бок. (Квадрат.)

Ми треугольникъяс — кык друг,
А ӧтлаӧданныд кӧ друг,
Коймӧд артмас сэки друг —
Прямоугольник лоас тшук.

Гӧгрӧс, а абу шар,
Кольквиж, а абу вый,
Бӧжа, а абу шыр. (Сёркни.)

Кыдз пу вылын мича керка,
Ӧшиньтӧм и ӧдзӧстӧм.
Олысьяслы ветлӧм вылӧ
Гӧгрӧс розьтор сӧмын эм. (Пу горс.)

Быд керкаын выя круг. (Латка.)
Коктӧм ме дай паськыд кынӧм. (Гадь.)

И. Куратов.

Гӧрд гӧгыль саридзын гӧглясьӧ. (Шонді.)

Дзоляник, гӧгрӧс, бӧжӧдыс он кыскышт. (Шӧрт тупыль.)

Ӧшалӧны шаръяс,
Лӧзӧдӧмаӧсь жарсьыс. (Слива.)

Гадь кодь гӧгрӧс,
Вир кодь гӧрд,
Ма кодь юмов. (Вишня.)

Сійӧ гӧгрӧс, пасьыс визя,
Курччан — сокыс петас!.. Видзӧд:
Кӧтасясны тош и ус...
Нимыс сылӧн — тшӧг... (арбуз.)

Гӧгрӧс эськӧ — абу мач,
Бӧжа эськӧ — абу шыр,
Лэптан бӧжӧдыс — оз кач,
Кӧть и ноксян бура дыр. (Тупыль.)

Ю. Попова.

Гӧгрӧс да чӧскыд,
Муас сылы дзескыд,
Ортсӧ петӧ пыр,
Арӧдз быдмигтыр. (Сёркни.)

М. Лебедев.

Абу пельӧс, абу бок,
Абу сылӧн ки ни кок.
Тюрӧдан кӧ, тюрас здук
Тайӧ мича кольквиж... (круг, гӧгыль.)

Уна пельӧс да нёль бок,
Юрлӧс — быттьӧ сылы вок,
Ворсны сыкӧд быдӧн рад.
Тайӧ турунвиж... (квадрат.)

Абу сійӧ банйӧм блин,
Абу шӧрӧм апельсин.
Кӧть и мач кодь, абу мач,
Кӧть и коктӧм, тюрӧ скач. (Гӧгыль.)

Абу ӧшинь, абу стен,
Сӧмын мыйкӧ ӧткодь эм:
Эмӧсь пельӧсъяс и бокъяс.
Тӧдмалӧй мый тайӧ, ёртъяс? (Квадрат, прямоугольник.)

Шуан «гӧра» — но он тӧд,
Вевт, — со горзӧ кодкӧ мӧд.
Кыдзи эськӧ тайӧ шусьӧ?
Коді тӧдӧ, шуӧй гусьӧн. (Треугольник.)

Т. Катаева.

ИН ТӦДӦМ.

КЫВБУРЪЯС ДА КЫВПЕСАНЪЯС

Кысӧ, кысӧ, кысӧ, брысь,
Водны туй вылӧ эн лысьт!
Ветлӧ дзоля ныв туй кузя,
Сійӧ мытшасяс да усяс.

(Фольклорысь.)

Пачӧ, пачӧ, лом, лом,
Тшынӧ, тшынӧ, пет, пет,
Катша керка вывті,
Клима керка сайті,
Бабӧ нянь зыр увті,
Дедӧ чӧс туй вывті!

(Фольклорысь.)

Рӧдтім-гӧнитім
Ӧшинь увтіным,
Карта сайтіным,
Паськыд туй кузя,
Вӧрса ордымӧд,
Нюрӧ веськалім,
Ёма гуӧ тюп-тёп!

(Ворсӧдчан. Фольклорысь.)

МЕДСЯ ЫДЖЫД.

Сувтіс Маша улӧс вылӧ:
— Ӧні ставсяыс ме вылын!
Сулала ме, ог и мудз,
Менӧ некод тась оз судз!

И. Торопов.

Мича позйын, пожӧм йылын,
Лысъяс пытшкын, вылын-вылын,
Оліс-выліс ичӧт ур,
Сійӧ вӧлі мастер бур...

В. Лыткин.

КАНЬ.

Ӧшинь вылын, шонді водзын,
Шӧвк тупыль кодь шань,
Еджыд уска, куньса синма
Куткырвидзӧ кань.
Сюркнялӧма улас бӧжсӧ,
Копыртӧма юр,
Зумыштчӧма, вомгорулас
Мыйкӧ мойдӧ: «Ку-урр.»

В. Лыткин.

САМОЛЁТ.

Ӧшинь улын, миян йӧрын,
Ачым вӧча самолёт.
Вӧръяс весьтті лэбӧм бӧрын
Мамӧ дорӧ пукся. Вот!

А. Барто. (Комиӧдіс С. Куликов.)

ӦШ.

Туй шӧрӧд мунӧ-буалӧ
Кыз сюра ыджыд ӧш,
А паныд сюран — люкалас,
Тэ водзвыв бокӧ кеж.
А. Барто. (Комиӧдіс С. Куликов.)

КОЛЯОЗ.

Сиктсянь матын, нӧрыс вылын,
Быдмӧ джуджыд, лапъя коз.
Сылӧн пашкыр увъяс йылын
Кисьмӧ мича коляоз.
Увъяс костӧд ур моз кая,
Збоя вота чуман тыр,
Ичӧт чойлы гӧснеч вая,
Медым чӧсмасяс лунтыр.

С. Куликов.

МОСКИ ВЫЛЫН.

Моски вывті кывтыд-катыд
Кык детинка самокатӧн
Журъялісны ыджыд ӧдӧн,
Панъявлісны ӧта-мӧдӧс.

Векньыд туйыд ёна дзескыд,
Кӧть и шыльыд да и веськыд.
Самокатӧн визьыс воши,
Сылысь туйсӧ кодкӧ потшис.

Кык детинка моски шӧрын
Видзӧдӧны водзӧ-бӧрӧ...
Сэсся видзӧдам и ми:
Кытчӧ ылаліс ГАИ?

С. Попов.

СЬӦД ДА ЕДЖЫД.

Ичӧт воклӧн
кучик кӧмыс,
кыкнан пӧлыс,
ӧткодь рӧма,
кыдз нӧ тӧдас
ичӧт вок,
кодыс сылӧн
веськыд кок!

Кӧмсӧ кӧмаліс,
но гугӧн,
дыр оз казяв,
кодсӧ дзугас,
мыйла кыкнан
кӧмлӧн ныр
бокӧ видзӧдӧны
пыр.

Ичӧт вокӧй
бӧрдӧм сорӧн
сэтшӧм краска
менсьым корӧ,
медым сылӧн
ӧти кӧм
вежис ассьыс
пемыд рӧм.

Ӧні кӧмасьны
кор пуксяс,
ичӧт вокӧй
оз нин дзугсьы:
ӧти кӧм пӧлыс кӧ
сьӧд,
мӧдыс — еджыд...
Вот и тӧд!

С. Попов.

ОШ.

Коз пу вылын — лым, лым,
Коз пу улын — лым, лым,
Гӧгӧр лымйӧн тырӧма.
Ошкыс гуӧ пырӧма,
Тӧвбыд узьӧ, вой и лун, —
Энӧ торкӧй ошлысь ун.

И. Токмакова серти.

ВОКӦС КӦМАСЬНЫ ВЕЛӦДА.

Тупли пиӧ сюя кокӧс,
Бура кӧвсӧ зэлӧда.
Сэсся ассьым ичӧт вокӧс
Кӧмасьны тшӧтш велӧда.

Некор, шуа, кӧм эн сорлав:
Тайӧ — шуйга кокысь,
Тайӧ — веськыд кокысь.
Друг кӧ зэрмас, лоӧ кӧдзыд —
Кӧмалам сэк боті:
Тайӧ — шуйга кокысь,
Тайӧ — веськыд кокысь...
Со ӧд кутшӧм лӧсьыд!

Е. Благинина (Комиӧдіс С. Куликов.)

Потшӧс вылын катша,
Потшӧс дорын Катшӧ.
Йирӧ Катшӧ лы,
Оз сет катшалы.

(Кывпесан) Г. Юшков.

Бона помӧ
Мунӧ пон.
Бона помас
Багыр пом.

(Кывпесан.) Г. Юшков.

Пӧла Малань лэччӧ вала,
Вӧла Паладь локтӧ талань.

(Кывпесан.) В. Лыткин.

Сьылысь сьылӧ гӧра йылын,
Мыла сьылӧм ылӧ кылӧ.

(Кывпесан.) В. Лыткин.

Потшӧс пӧлӧн петшӧр ытшка,
Кутш да катша петшӧр пытшкын.

(Кывпесан.) В. Лыткин.

Зэрӧ кӧть оз,
Коз улын кос.
Медся кыз увъяс —
Чушканзі поз.

(Кывпесан.) Г. Юшков.

КОДІ КРУКӦДЧӦ?

Ывла вылӧ тэрмасьӧмыс
Ваньлы помасьӧма лёка:
Веськыд кокас — шуйга кӧмыс,
Веськыд кӧмыс — шуйга кокас.
Босьтчас котӧртны и усьӧ,
Вылын кокыс, улын киыс.
Чайтӧ: крукӧдлӧны гусьӧн
Ас кодь ворсысь зонпосниыс.

В. Лодыгин.

Веськыд киӧ босьтам пань,
Шуйга киас босьтам нянь.
Сёям азыма пӧсь рок,
Юам юмов чӧскыд сок.

А. Лужиков серти.

НӦДКЫВЪЯС

Водзас — шыла,
Бӧрас — вила,
Вылас — лӧз дӧра,
Улас — еджыд чышкӧд. (Чикыш.)

Восьлалан — водзын куйлӧ,
Бергӧдчылан — гортлань котӧртӧ. (Туй.)

Ортсыыс гӧрд, пытшкӧсыс еджыд, юр вылас турунвиж бӧж.
(Редиска.)

Кык вок туй вомӧн
Нэмсӧ олӧны,
А паныд некор
Оз и лолыны. (Синъяс.)

Ю. Попова.

Чой ньылыд вӧлӧй
Менӧ нуӧ ӧдйӧ.
Чой паныд вӧлӧс
Ачым кыска кӧвйӧд. (Дадь.)

Ю. Попова.

Мича-мича молодеч, да век стенлань банӧн куйлӧ. (Чер.)

Ывлаын сюра, керкаын сюртӧм. (Керка пельӧс.)

Марья да Дарья воча видзӧдчӧны. (Джодж да пӧтӧлӧк.)

Ныла-зонма видзӧдӧны ӧта-мӧд вылас, а матыстчыны оз вермыны. (Джодж да пӧтӧлӧк.)

Вевт вылын ош йӧктӧ. (Тшын.)

Юрыс муын, а бӧжыс вылын. (Морков.)

Кӧть кыдз мунӧ, а бӧръя кокыс век панйӧ. (Кӧч.)

Вевт улын быдмӧ увлань юрӧн. (Йинёнь.)

Вужйыс вылын, юрыс улын, аддзӧ тӧлысьӧс да кодзувъясӧс, а гожся лун некор оз аддзыв. (Йисыр, йинёнь.)

Саридз шӧрын пыж купайтчӧ. (Кӧш.)

Уткаыс мореын, а бӧжыс забор вылын. (Ва пельсаын кӧш.)

Пу кар, пу кар пытшкын рузум кар, рузум кар пытшкын том ӧксы куйлӧ. (Потанын кага.)

Зэрӧм бӧрын
Чужис шмак.
Коз пу улын
Коді? (Тшак.)

Вадорӧ мунӧны —
Брунгӧны-сьылӧны.
Гортланьыс письтасны —
Синвасӧ кисьтӧны. (Ведраяс.)

Сюрыс улын,
Бӧжыс вылын.
Кыдзи эськӧ
Нимыс сылӧн? (Укват.)

Шонді сайӧдсӧ мышнас,
Пӧльыштас тӧв — пыр и пышъяс. (Кымӧр.)

Вӧрӧ мунӧ —
Жаль зэв гортыс.
Гортӧ локтӧ —
Вӧрӧ дзоргӧ. (Пестер.)

Вӧв вылын да биӧ
Чепӧсйывлӧ сійӧ. (Чугун.)

Пӧчӧ пачӧ пырӧ, пӧльӧ зорйӧн вӧтчӧ. (Пачӧ нянь сюялӧм.)

Уліас розь,
Выліас розь,
Шӧрас — би да ва. (Самӧвар.)

Ӧтарӧ-мӧдарӧ ветлӧ, некор оз мудзлы. (Ӧдзӧс.)

Мыйла мортыс бӧрӧ бергӧдчывлӧ? (Бӧрас синмыс абу.)

ШУСЬӦГЪЯС ДА КЫВЙӦЗЪЯС.

Увлань лэччыны — не вывлань кайны.

Гӧра улӧ гӧнечӧн, а гӧра вылӧ бӧрдігтыр.

Дор кӧ эм, и шӧрыс эм.

Он век чой горув исковт, коркӧ и паныд лоӧ мунны.

Медвылыс увйӧ эн кай.

Зэра поводдя водзын лёльӧяс кайӧны турун йылӧ, а мичаммыны кӧ кӧсйӧ — лэччӧны бӧр.

Веськыд ки пыдӧс лудӧ — видзаасьны сюрас.

Шуйга ки лудӧ — козин лоӧ сетны, веськыд ки лудӧ — здоровайтчыны сюрӧ.

Веськыд пель пытшкӧс лудӧ — шондӧдас, шуйга пель пытшкӧс лудӧ — кӧдздӧдас.

МОЙД

ОТСЫШТ НЕЗНАЙКАЛЫ КОРСЬНЫ ТУЙ.

Ӧтчыд Незнайка, Самоделкин, Карандаш да Дюймовочка думыштісны мунны Кельыдлӧз ты дорӧ походӧ. Самоделкин, Карандаш да Дюймовочка сьӧрсьыныс босьтісны мышнопъясла. А Самоделкин босьтіс тшӧтш и вугыр шатин. Виччысьӧны Незнайкаӧс. Со и мыччысис сійӧ: ӧти киас кутӧ ыджыд чоботан, мӧдас — юрлӧс. Ёртъяслӧн серамныс весиг петіс: «Тадзи ӧмӧй ветлывлӧны походад! Незнайка, тэныд ковмас ветлыны спортивнӧй лавкаӧ мышнопъясла. Ӧти сайысь тшӧтш ньӧб и пӧрт, медым позяс рок пуны». Незнайка шайпаймуніс. Вӧлӧмкӧ, сійӧ оз тӧд, кыдзи корсьны спорттӧварӧн вузасянін. Дюймовочка босьтчис велӧдны: «Первой мунан веськыда. Дзоридзӧн вузасянін дорын кежан веськыдвылӧ. Неуна муныштан. Вуджан площадь. Кӧмкот вӧчан мастерскӧй да нянь лавка костысь аддзан спорттӧварӧн вузасянін». Нимкодьпырысь чеччалігтыр Незнайка котӧртіс мышнопъясла. Но кор воис дзоридзӧн вузасянінӧдз, сувтіс: «Дюймовочка шуис, мый колӧ мунны веськыдвылӧ. А кӧні пӧ и веськыдвылыс? Кодар туйӧдыс колӧ мунны?»
Медым отсыштны Незнайкалы, серпасав кабала лист вылӧ керка. Тайӧ лоӧ дзоридзӧн вузасян лавка. Сэсянь — кык туй (веськыдвылӧ да шуйгавылӧ). Стрелкаӧн петкӧдлы, кутшӧм туйӧд Незнайкалы колӧ мунны, медым не сорасьны. Кыдзи эськӧ тэ висьталін Незнайкалы, кӧні веськыдвылыс, а кӧні шуйгавылыс. (Колӧ лэптыны веськыд китӧ — сійӧс, кодӧн сёйигӧн тэ кутан пань, серпасасигӧн — карандаш. Ставыс, мый тэсянь таладор бокас, шусьӧ «веськыдвыв». Ставыс, мый тэсянь мӧдар бокас — «шуйгавыв».)
Бур йӧз висьталісны Незнайкалы, кыдзи мунны дзоридз лавкасянь веськыдвылӧ. Незнайка лючки воис площадь вылӧдз, вуджис сійӧс да аддзис ӧти радын сулалысь куим керка. Быд керкаын вӧлі вузасянін. Но Незнайка эз куж лыддьысьны да юаліс орччӧн мунысь зонпоснилысь: «Кутшӧм керкаын спортивнӧй лавкаыс?»
Челядь, кодъяс сулалісны керкаяслы паныдӧн, мӧвпалігмоз кутісны висьтавны Незнайкалы. «Спортивнӧй лавка сулалӧ кӧмкот вӧчан мастерскӧйсянь шуйгавылас», — шуис нывка. «Абу тадз. Сійӧ нянь лавкасянь веськыдвылас!» — шыасис зонка. Незнайка шӧйӧвоши: «Тыдалӧ, ті кыкнанныд сорасинныд. Дюймовочка ӧд висьталіс, мый спортивнӧй лавка сулалӧ кӧмкот вӧчан мастерскӧй да нянь лавка костын!»
Коді эськӧ прав?
Медым вочавидзны тайӧ юалӧм вылас, кабала лист вылад серпасалӧй радӧн куим керка (тайӧ лоӧны нянь лавка, спорттӧварӧн вузасянін да кӧмкот вӧчан мастерскӧй). Кыдзи эськӧ тэ висьталін Незнайкалы, кӧні спорттӧварӧн вузасян лавкаыс? (Челядь пиысь ставӧн правӧсь. Сулавны кӧ вузасяніныслы паныдӧн, спортивнӧй лавка лоас стӧч кӧмкот вӧчан мастерскӧйсянь веськыд ки вылас. Нӧшта мӧд ногӧн позьӧ шуны: нянь лавка да кӧмкот вӧчан мастерскӧй костын).
Незнайка пырис спортивнӧй лавкаӧ, да синмыс паськаліс сы мында тӧварсьыс. Вылі джаджъяс сулалісны быдсяма пӧртъяс, шӧрас — мышнопъяс, а уліас — мачьяс, ракеткаяс, волейболӧн ворсан сеткаяс да мукӧд ворсантор.
Мышнопъяс вӧліны ӧти рӧмаӧсь, но торъялісны найӧ зеп лыднас. Незнайкалы зэв ёна кажитчис медуна зептаыс. Кыдзи висьтавны, кутшӧм мышноп сійӧ кӧсйӧ? Но эз прӧста Незнайкаӧс велӧдны, мый сэтшӧм «шуйгавыв» да мый сэтшӧм «веськыдвыв».
«Вайӧй меным мышноп, коді куйлӧ веськыдвывсяньыс коймӧдӧн либӧ шуйгавывсяньыс мӧдӧн», — шыӧдчис Незнайка вузасьысь дінӧ. Сетісны буретш сійӧ мышнопсӧ, кодӧс кӧсйис.
Тэ вежӧртін, кымын ноп вӧлі ставыс? Серпасав радӧн гӧгыльяс (быттьӧ тайӧ ичӧтик мышнопъяс) да пукты ичӧтик крест сы вылӧ, кодӧс бӧрйис Незнайка.
Мышноп да пӧрт ньӧбӧм бӧрын Незнайка бӧр воис ёртъяс дінас.
Ёртъяс мӧдӧдчисны туйӧ. Медводзын — Самоделкин, сы бӧрся — Дюймовочка, Дюймовочка бӧрся — Незнайка, медбӧрын — Карандаш.
Эн вунӧд, кыдзи мунісны ёртъяс. Коді муніс первойӧн? Коді медбӧръяӧн? Коді Самоделкин бӧрся? Коді Карандаш водзвылын? Серпасав, кыдзи мӧдӧдчисны туйӧ миян ёртъяс. Сӧмын эн вунӧд, коді мунӧ первойӧн, коді сы бӧрся, коді медбӧрын.
Туйӧ вӧрзьӧдчытӧдз Самоделкин шуис: «Ми мунам паськыд эрд вылӧдз. Эрд вывсянь кежӧ кык туй — ӧтиыс веськыдвылӧ, мӧдыс — шуйгавылӧ. Ми сетчам веськыдвылас, мунам вӧр керкаӧдз». Самоделкин тэрмасьтӧг висьталіс первойя шойччӧмӧдз мунан туйсӧ: друг кодкӧ коляс. А ставныс кӧ кутасны тӧдны, кыдзи водзӧ мунны, вермасны вӧтӧдны ёртъяссӧ.
Путешественникъяс мунісны вӧрӧд. Поводдя вӧлі зэв мича. Туй пӧлӧн паныдасьлывліс уна тшак да вотӧс. Ёртъяс вотісны тшак да чӧсмасисны ӧмидзӧн. Незнайка пырис кустъяс пиӧ да некыдз эз вермы дугӧдчыны воӧм гырысь тусьясысь. Ӧмидз вотігкостіыс ёртъяс мунісны ылӧ водзӧ. Незнайка уськӧдчис найӧс вӧтӧдны: «Бур, мый Самоделкин висьталіс, кыдзи мунны!»
Кор Незнайка котӧрӧн воис ыджыд эрдӧ да эз аддзы ассьыс ёртъяссӧ, сійӧ тэрмасьӧмӧн кежис туй вылӧ, коді, сы ногӧн, нуӧдіс вӧр керка дорӧ. Сійӧ котӧртіс зэв ӧдйӧ, зілис ӧдйӧджык вӧтӧдны ставсӧ, но сы водзын туйыс важ мозыс вӧлі тыртӧм. «Кутшӧм ӧдйӧ найӧ мунӧмаӧсь водзӧ», — мӧвпыштіс Незнайка. Но друг... Туйыс петкӧдіс сійӧс ыджыд нюр дорӧ. «А кӧні нӧ вӧр керкаыс?» — шӧйӧвошӧмӧн горӧдіс Незнайка.
Кыдз тэ думайтан, мыйла Незнайка эз во вӧр керкаӧдз?
Незнайка пуксис мыр вылӧ да весиг забеднӧысла бӧрддзис: «Мый нӧ ӧні меным вӧчны?» Неуна бӧрдыштӧм да шойччыштӧм бӧрын сійӧ думыштіс бергӧдчыны бӧр паськыд эрд вылӧ. Борсӧ восьлалігӧн сійӧ пыр думайтіс, мыйла эз аддзы ёртъяссӧ. Друг тӧд вылас уси: «Самоделкин ӧд шуис, мый паськыд эрд вывсянь колӧ мунны веськыдвылӧ! А ме муні сэтчӧ, кытчӧ кокӧй нуис. Кӧнкӧ, ме муні шуйгавылӧ». Со и паськыд эрд! Эрд вылын сулалісны Дюймовочка да Карандаш. Найӧс аддзӧм бӧрын Незнайка радысла кутіс чеччавны да патурликасьны. Но Дюймовочка чорыда шуис: «Ставыс тэнад тадзи артмӧ сы вӧсна, мый тэ он тӧд да он кывзы помӧдз».
«Дюймовочка, ме гӧгӧрвои нин ачым ставсӧ! Ме прӧста тэрмаси да эг думышт, кодарӧ колӧ мунны. А ӧні ме верма висьтавны, кыдзи колӧ вӧлі мунны!» — тэрмасьӧмӧн вочавидзис Незнайка. Сэсся сувтіс эрд шӧрӧ кык вожалысь туйлы паныд да падъявтӧг шуис: «Мунны колӧ этайӧ туйӧдыс!»
Серпасав эрд да кык туй: ӧтиыс эрдсянь мунӧ веськыдвылӧ, мӧдыс — шуйгавылӧ. Петкӧдлы стрелкаӧн, кутшӧм туйӧд мунісны ёртъяс вӧр керка дорӧ.
Ёртъяс мӧдӧдчисны туйӧ да ӧдйӧ воисны вӧр керка дорӧ. Самоделкин виччысис найӧс да нимкодьпырысь юӧртіс: «Пажын дась нин. Ӧні ми нуръясьыштам да бара туйӧ!»
Вӧр керкасянь мунісны водзӧ. Гӧгӧр дзользисны лэбачьяс. Налӧн гажа дзользьӧмысь ставлы лои нимкодь. Мунысьяс казялісны ыджыд пашкыр тупу. «Кутшӧм мича тупуыс! — горӧдіс Дюймовочка. — Зэрмас кӧ, сы улӧ позьӧ дзебсьыны лэбулӧ моз». Челядь видзӧдісны тупу вылӧ: «А лэбачыс кымын пукалӧ!» Тупу вожъяс вылын, збыль, пукаліс быдпӧлӧс лэбачыс: медся выліас — рака, уліджыкас — катша, катшаысь улӧджык вож вылас ӧшӧдчӧма пыста, а пыстаысь улӧджык — сизь.
Босьт карандаш, кабала да видлы серпасавны пу, код вылын пукалӧны рака, катша, пыста да сизь. А ӧні вочавидз: «Коді пукалӧ сизьысь вылынджык?» «Коді пукалӧ катша да сизь костын?» «Коді пукалӧ ракаысь улынджык?» «Коді пыстаысь улынджык?»
Лэбачьясӧн любуйтчыштӧм бӧрын ёртъяс мунісны водзӧ. Регыд налысь туйсӧ вомӧналіс ю. Мӧдлапӧлас позис вуджны пос кузя. Незнайка пыр жӧ котӧртіс-вуджис мӧдарладорас. Мукӧдыс кольччисны на места выланыс, сы вӧсна мый Самоделкин висьталіс, кыдзи колӧ мунны водзӧ, медым воны Кельыдлӧз ты дорӧ: «Поссянь шуйгавылӧ кежӧдысь юпӧлӧнса векньыдик ордымыс и вайӧдас ты дорӧ».
Самоделкин, Дюймовочка да Карандаш вӧрзьӧдчисны туйӧ. Бӧрӧ бергӧдчылігӧн казялісны, мый Незнайка мӧдлапӧвті котӧртӧ нин мӧдарӧ.
«Незнайка, Незнайка! Кытчӧ тэ? Тэ бара соралін!» — горӧдісны ёртъяс. «Нинӧм ме эг сорав! — кутіс соссьыны Незнайка. — Ме сувті юлы паныд, сідз жӧ, кыдзи и ті, да муні ю пӧлӧн поссянь шуйгавылӧ. Тэ жӧ, Самоделкин, ачыд висьталін, мый тадзи колӧ мунны». «Но тэ ӧд сулалін мӧдлапӧлас, миянлы воча. Сідзкӧ, кыдзи тэныд колӧ вӧлі мунны: шуйгавылӧ али веськыдвылӧ?» — велӧдіс Самоделкин. Но Незнайка нинӧм эз гӧгӧрво да чушкыльтчис.
Вайӧ отсыштам Незнайкалы. Серпасав лист вылӧ ю, сы вомӧн пос, пос водзын куим мыгӧр (тайӧ лоӧны Самоделкин, Дюймовочка да Карандаш). Найӧ сулалӧны юлы воча. Самоделкин висьталӧ, мый колӧ мунны ю пӧлӧн поссянь шуйгавылӧ. Петкӧдлы стрелкаӧн, кыдзи найӧ мунасны. Мӧдлапӧлас серпасав Незнайкаӧс. Тшӧтш юлы паныд чужӧмӧн. Висьтав, кыдзи сылы колӧ мунны: поссянь веськыдвылӧ али шуйгавылӧ, медым аслас ёртъясыскӧд воны Кельыдлӧз ты дорӧ. Петкӧдлы стрелкаӧн, кыдзи сійӧ кутас мунны мӧдлапӧвті.
Медбӧрын Незнайка ставсӧ гӧгӧрвоис. Но век жӧ муніс юлӧн мӧдар берег пӧлӧн. Юыс вӧлі векньыдик, и ёртъяс мунігмозыс сёрнитісны. «Дивӧ да и сӧмын, — шензис Незнайка. — Вӧлӧмкӧ, кутшӧм бура колӧ тӧдны, кӧні шуйгавылӧ, а кӧні веськыдвылӧ колӧ кежны. Он кӧ кут тайӧс тӧдны, верман воны дзик мӧдлаӧ. Ме тайӧс ӧні ветлӧдлігӧн гӧгӧрвои да некор нин ог кут сорласьны!»
Сёрни-басниӧ ылалӧмӧн мунысьяс эз и казявны, кыдзи воисны коланаинӧдз. Юыс усис ыджыд, лӧзсьыс-лӧз тыӧ, коді югъяліс-дзирдаліс шонді водзын. Берегас вӧлі уна пыж. Ты вылын пукалісны вугыр шатинӧн чери кыйысьяс. Путешественникъяс пыр жӧ мӧвпыштісны, кутшӧм гажаа да лӧсьыда колляласны кадсӧ найӧ Кельыдлӧз ты дорын, да ӧтвылысь горӧдісны: «Ура! Ми Кельыдлӧз ты дорынӧсь!»

Т. Ерофеева, Л. Павлова, В. Новикова. (Комиӧдіс О. Рочева.)

КАД ТӦДӦМ.

СУТКИ ЮКӦНЪЯС.

АСЫВ.

Чеччӧй, челядь! Тырмас узьны,
урок вылӧ мунны кад.
Шонді ассьыс югӧр койӧ,
ловзис дзоридзалысь сад.
Асъя петук важӧн сьыліс.
Асыв тыртӧ уджлӧн зык.
Колхоз муяс вылын кылӧ
асывводзсянь трактор шы.

Шонді петіс,
Асыв воис.
Садьмӧм лэбач
Ид тусь сёйӧ,
Кӧч — капуста,
Шыръяс — нянь,
Дзоля челядь —
Йӧв да нянь.

Петушок, зарни сорс,
зіля ид тусьяс корсь.
Выйӧн мавтыштӧм юр,
тэнад тошкыд зэв бур.
Мыйла водз садьман век,
ёна горзылан сэк,
меным узьны он сет?

ПЕТУШОК.

Миян тӧлка петушок
Бура тӧдӧ ассьыс мог:
Садьмас — дзоргӧ асыввыв,
Сьылӧ гора сьыланкыв:

Кукареку! Тӧдчӧ лӧз!
Кукареку! Чеччӧй, йӧз!

Пета сылы паныд ме,
Прӧста вом оз мудзты мед.
Сӧмын другӧн оз на ор
Петушоклӧн сьылантор:

Кукареку! Тӧдчӧ лӧз!
Кукареку! Чеччӧй, йӧз!

В. Ширяев.

Эз на садьмавны став сиктса,
Челядь некод на оз ворс.
Но со чуксасьӧ нин чипсан,
Ылӧдз кылӧ ворсан гор.

Тайӧ ичӧтик пастук
Вӧтлӧ уна мӧс да кук.
Вӧтлӧ найӧс видзьяс вылӧ,
Кӧні турун веж да сук.

Зонмыс стада бӧрся мунӧ,
Рытнас гортӧ вӧтлӧ бӧр.
Мӧслӧн йӧлыс сэтшӧм уна,
Ыджыд ведраӧ оз тӧр...

Я. Ругоев. (Комиӧдіс Е. Козлов.)

Бара ӧзйӧ асъя кыа,
Шызьӧ ывла — пом ни дор,
Ӧдйӧ паськалӧны шыяс,
Кылӧ тракторъяслӧн гор.

В. Тимин.

ГОЖСЯ АСЫВ.

«Чив-сьыв! Чив-сьыв! —
Эновт ассьыд вольпась выв.»
«Диль-доль! Диль-доль! —
Асъя унмысь нем эз коль.»
«Тюр-р-кур-р! Тюр-р-кур-р! —
Шонді мыччысьӧма бур.»

А. Мишарина.

ПАРМАЫН АСЫВ.

Лӧзъюгыд на сӧмын тӧдчӧ,
Войыс пышйӧ, асыв вӧтчӧ.
Вӧрыс шемӧс, шы ни тӧв,
Пеляд чунгӧ, сэтшӧм чӧв.

А. Мишарин.

АСЫВ.

Ӧшинь восьта — менам жырйӧ
Асывъясын шонді пырӧ.
Окота зэв тӧдны меным:
Кытчӧ сэки вошӧ пемыд?
Увлань лэччӧ? Вывлань кайӧ?
Гашкӧ, дзебсьӧ диван сайӧ?

И. Иванов.

ЛЫСВА ВОЙТ.

Дзоридз вылӧ лысва войт
Бара колис шоныд вой.
Ме эг аддзыв, ме сэк узи,
Кодыр сӧстӧм войтыс уси.
Босьті кодзув пыдди киӧ
Ме нин асъядорыс сійӧс.
Эзысь дивӧ воши-сыліс
Менам пӧсь ки пыдӧс вылын.

С. Попов.

АСЫВ ВОЛЬПАСЬЫН ЭН НЮЖМАСЬ.

Асыв вольпасьын эн нюжмась,
Садьман мыйӧн, чеччы пыр,
Лючки-ладнӧ пасьтась, кӧмась,
Тшӧктыны мед оз ков дыр.
Майтӧг босьт да бура мыссьы,
Весав пиньяс, пожъяв вом.
Сӧмын пелька олӧм помысь
Лоан гӧгӧрбок тэ ён.

Ю. Попова

ТУВСОВ АСЫВВОДЗ СИКТЫН.

Ыркыдкодь. Ывлаын
Лӧзӧдӧ-югдӧ,
Небыдик тӧвруӧн
Пӧлялӧ, ӧвтӧ.

Вӧр пуяс садьмӧны —
Шувгыштӧм кылӧ.
Асыввыв вӧртасын
Вежӧдӧ кыа.

Сьылӧны-дзользьӧны
Лэбачьяс бара,
Кургӧны-койтӧны
Пӧткаяс яра.

Керка выв трубаяс
Пуркйӧны тшынӧн.
Пӧдлавлӧм кильчӧяс
Гурйыв нин быдӧн.

Челядьлӧн жбырганныс
Зіб йылын шургӧ.
Асывъя шы-горыс
Пасьтала юргӧ.

Алӧймӧм вӧртасын
Тыдовтчис югӧр —

Му вылӧ нюжӧдчис
Пуяслӧн вуджӧр.

Вӧр сайсянь мыччысис
Шонділӧн синмыс.
Ӧшинь пыр югӧрыс
Меӧдз тшӧтш инмис.

Ю. Попова.

ШОНДІ ПЕТӦМ.

Кӧвдум гӧгыль качис
Асъя кыа пачӧ,
Нюмдыштіс да ачыс
Пуксис енэж рачӧ.

В. Лодыгин.

АСЫВ.

Асывъяснас чери шедӧ бура,
Водз кӧ олан, тшакыд уна сюрӧ.
Медся бура лэбач сэки сьылӧ,
Мӧдлапӧвсянь гӧлӧс сылӧн кылӧ.
Медся мича сэки енэж лӧзыс,
Медся зільӧсь сэки садьмӧм йӧзыс,
Быдӧн мыйкӧ, босьтчӧма да, вӧчӧ:
Бать и мам, и ме, и тэ, и пӧчӧ.
... Надзӧникӧн югдӧ енэжтасыс —
Видза олан, лунсӧ вайысь асыв!

В. Лодыгин.

АСЪЯ КОЛИП.

Пемыд войыс колис ылӧ,
Мыччысьӧма кыа.
Кодкӧ Эжва бокын сьылӧ
Мича, долыд шыӧн...
Тадзи сьывны вермӧ сӧмын
Дзользьысь асъя колип,
Коді сьыланкывъяс аслыс
Гумлалӧ сӧдз ёльысь.

Ф. Щербаков.

АСЫЛЫН.

Мыссян доз ог прӧста видзӧй —
Тырыс сэні кӧдзыд ва.
Мамӧ шуис: «Абу мича:
Чеччин кӧ нин —
Мыссьы вай.»

Дыша локті мыссян дорӧ,
Муртса кӧтӧдышті чунь.
Оз-ӧ пышйы ваӧн сорӧн
Менӧ личкысь сьӧкыд ун?

Чуньяс костӧд ваыс киссьӧ,
Киӧс, чужӧмӧс ме мыськи.
Лои кык пӧв ӧні ясыд
Сиктӧ воӧм арся асыв...

Э. Ванеев.

КОДІ МЕДВОДЗ ЧЕЧЧИС.

Водз асыв садьмис шонді,
А кыа — сыысь водз:
Вӧр весьтын ворсны пондіс
Тӧвйывса флагным моз.

Кор кыа синсӧ восьтіс,
Зіль колип эз нин узь,
Збой сьыланкывсӧ босьтіс
И сьыліс, эз тӧд мудз.

Кор сьывны босьтчис колип,
Ыб вывті тракторист
Кытш вӧчӧм вӧлӧм нёльысь...
Со миян и став висьт.

Я. Образцов.

ШУРИК ДА ШОНДІ.

Ӧшинь дорын чуймис Шурик:
— Мамӧ, код нӧ бинас дурис?
Видзӧд, видзӧд, вӧрыс ӧзйис!
Гашкӧ, оз на тӧдны йӧзыс?
Мунам кусӧдам сэсь бисӧ...
Мамыс кутліс муса писӧ:
— Тадзи, пиук, ыджыд шонді
Асывъясын петӧ вӧрысь.
Тэныд югыд лун да шоныд
Сійӧ вайлывлӧ ас сьӧрсьыс.

С. Подоров.

КЫА.

Алӧй чужӧмбана кыа
Югыд шонділӧн бур ныв.
Мича асъя серпас кыӧ,
Мыччӧ кымӧръяслань сыв.
Вӧртас сайӧ ыджыд бипур
Сійӧ ӧзтӧма нин со.
Кыдзкӧд вашкӧдчӧ нин пипу:
«Луныс кыатӧг оз во.»

А. Некрасов. (Гамса.)

АСЫВ.

Лӧзъюгыд. Асыввыв ломзьӧ.
Кыпӧдчӧ кыа гӧрд дон.
Дышпырысь пальӧдчӧ, ловзьӧ,
Узьӧмысь садьмӧма сён.
Мыссьӧдӧ дзоридзӧс лысва,
Кор вылысь чышкӧ бус рытся.
Багралӧ кыасянь ю.
Ва дорын вольсасьӧ ру.
Ыркыд тӧв бадь корйӧн ворсӧ,
Вашкӧдӧ: пуксьӧ нин лун,
Гӧгӧр гаж, вӧтлӧ зіль ун.
Лэбачӧн садьмӧм вӧр горзӧ.
Лӧнь сиктын шойччӧ мудз йӧз...
Енэж нин шондіа, лӧз.

Я. Фролов.

Кыдзи эськӧ луныс пансьӧ?
Медводз шонді мыськӧ бансӧ,
сэсся суседъяслӧн петук
ассьыс гора гӧлӧс сетӧ.
Мамлы сюрук недыр мысти
пӧдӧнчаӧ льӧльӧ лысьтас.
Сэсся вӧрӧ мӧдас бать.
Ичӧт киас босьтас дадь
садйӧ мунысь Таня...
Сэсся садьмас Ваня.

Ю. Макаров. (Комиӧдіс В. Бабин.)

АСЪЯ КЫВБУР.

Асывводзын садьмис стадион,
Садьмис мича тасъяса балкон,
Садьмалісны кустъяс и быд пу,
Дзоридзьясӧн нюмдіс чужан му.
Садьмис реактивнӧй самолёт,
Сылы сідзжӧ любӧ енэж от.
Керка садьмис, ӧшиньясын нюм,
Садьмис туй и содіс ывла шум.
Садьмӧма автобус, мунны дась —
Садьмыны, дерт, быдӧнлы нин колӧ...
Выль керкаын, нёльӧд судтаас
Зэв бур зонка Дима важӧн олӧ.
Сідзкӧ, сійӧ оз нин нюжмась дыр,
Чеччас, вольпась идралас дзик пыр...
Мед оз дышмы, бӧр оз личкы ун,
Зарядкасянь заводитӧ лун.

А. Суворов. (Комиӧдіс Н. Щукин.)

ГОЖӦМЫН ВОДЗ АСЫВ.

Шонді мыччысян кад,
Дзоньнас гӧрд асыввыв.
Кылан, сэн колипкай
Панӧ збой сьыланкыв.

Асъя кыалӧн рӧм
Ворсӧ югыда зэв.
Аддзан, ю весьтын ру
Еджыд, быттьӧкӧ йӧв.

Видзьяс пасьтала дзик
Ӧвтӧ дзоридзлӧн дук.
Веж луд вылын лысва
Ворсӧ эзысь кодь тшук.

И. Суриков.

МИЧА АСЫВ.

Муртса петіс асъя шонді,
Пыр жӧ кайпи сьывны пондіс.
Мича асыв бур лун вӧзйӧ,
Ме и ачым сьывны ӧзъя!

С. Куликов. (Е. Благинина серти.)

АСЫВ.

Мунӧ часі тіч да точ,
Кӧнкӧ ӧдзӧс крапкӧ...
Чечча, кадыс кӧть на водз,
Вӧча физзарядка.
Мысся, весала и пинь,
Кокӧ сюя гачӧс,
Часі звӧнитӧ — тинь, тинь,
Быттьӧ сёрмӧ ачыс.

Ю. Васютов.

ЛУН.

ТУЛЫС.

Лун шӧр кад. Дзирдалӧ шонді,
Гажпырысь лым гӧгӧр сылӧ.
Ӧшинь ув гож водзын помтӧг
Челядьлӧн ворсӧм шы кылӧ...

Енэжыс помтӧм ми весьтын,
Лэбачьяс сильгӧны вылын.
Тувсов лӧз енэж кодь сӧстӧм
Тёльгӧм шы челядьлӧн кылӧ.

А. Размыслов.

ПОН ДА КАНЬ.

Каньӧс кычи воштіс матӧ:
«Узян, — шуӧ, — лун шӧр кадӧ.»
Каньыд дорйысьнытӧ кужӧ:
«Менам, — шуӧ, — войся уджӧй.»

Г. Юшков.

СЮЗЬ ДА СИЗЬ.

Кодкӧ торкис
Унсӧ сюзьлысь,
Садьмис сюзь —
Оз вермы узьны.

Пожӧм пуӧ —
«Дізь» да «дізь»!
Дізьгӧ коді?
Тайӧ сизь.
Шуӧ сюзьлы
Лэбач сизь:
«Дона сюзьӧ,
Он-ӧ вись?

Мыйла узян
Лун шӧр лунӧ?
Вай жӧ чеччы,
Ворсны мунам!»

Но оз кӧсйы
Ворсны сюзь:
«Ме на пу йылысь
Эг усь!

Ворсан ёрттӧ
Мӧдӧс корсь,
Лун шӧр лунӧ
Сюзь оз ворс!»

Я. Бушенев.

РЫТ.

УЗЬНЫ КАД.

Пыр нин, ичӧт пиӧй,
Небыд вольпась пиӧ.
Мудзин: котралін лунтыр, —
Синмыд куньсяс пырысь-пыр.
Гажтӧм вӧт мед тэн эз усь,
Чӧскыд унмӧн бара узь.

П. Воронько серти. (Комиӧдіс С. Куликов.)

ИСЛАСЬЫСЬ.

Югыд тӧлысь, сёркни чӧлӧс,
Код нӧ тэнӧ йирис?
Кодкӧ лун на быдса чӧлӧс,
Талун со нин джынйыс!

Гӧра вывсянь лыжи вылын,
Шурк исковта увлань!
Югыд тӧлысь, сёркни чӧлӧс,
Кымӧр пӧвстӧ сунлас...

Чуксалӧ нин, кылӧ, мамӧ,
Кильчӧ вывсянь горзӧ:
«Малышок» вылад пӧ сёрман,
Ӧдйӧ котӧрт гортӧ!

Н. Куратова.

Рыт тӧвся кодзулӧсь чышъянсӧ
Му весьтас чӧвтіс...

М. Елькин.

ТӦВСЯ РЫТӦ.

Енэжын ӧшалӧ
Виж тӧлысь джын.
Кок улын мунігӧн
Туй южыс кын.

Вылісянь дзоргӧны
Сюсь синма кодзувъяс,
Быттьӧкӧ ылын зэв
Лэбалысь бобувъяс.

Керкалӧн ӧшиньяс
Биясӧн ӧзйӧны,
Гортланьӧ туйнымӧс
Миянлы вӧзйӧны.

В. Костромин.

РЫТ.

Шонді дзебсьӧ вӧр ді сайӧ,
Рӧмдӧ ывла выв.
Тӧлысь енэжӧ нин кайӧ,
Лэбач оз нин сьыв.
Юсӧ шебрӧдӧма руыс,
Оз и тыдав дор.
Лӧньӧ вӧр-ва, лӧньӧ муыс.
Пемдіс. Зэв нин сёр.

О. Кутькина.

РЫТ.

Ӧзтӧ сикт яр бияссӧ,
Тырӧ рытъя гажӧн.
Локтӧны машинаяс
Шойччыны гаражӧ.
Сувталӧны радъясӧн,
Лӧньӧны моторъяс.
Мудзӧсь, но век варовӧсь
Овлӧны шофёръяс.
Ӧти талун куимысь
Лэччылӧма карӧдз.
Шуӧ мӧд, мый му вылас
Удж оз быр и арӧдз.
Аски тан машинаяс
Журӧбтасны бара:
Кодкӧ кольччас сиктаныс,
Кодкӧ лэччас карӧ.

В. Ширяев.

АКАНЬЛЫ СЬЫЛАНКЫВ.

Маша аслас «кагалы» —
Веж юрсиа аканьлы
Сьыліс сьыланкыв:
«Узь жӧ, менам кагаӧй,
Сьӧд синкыма аканьӧй,
Унмовсь, ичӧт ныв.
Узьӧ нин со каньпиӧй,
Вод жӧ, дона аканьӧй,
Матыстчӧ сьӧд вой:
Лэччис югыд шондіыс,
Дугдіс сійӧ шонтыны,
Югӧрсӧ оз кой.
Узь жӧ, менам кагаӧй,
Лӧз синъяса аканьӧй,
Баюшки-бай-бай.
Понпи ланьтіс-унмовсис,
Менӧ сідзжӧ ун босьтіс,
Унмовсь зіля вай.»

З. Шиликова.

РЫТ.

(Ӧти первоклассниклӧн сочинение.)

Ывлаын пемыд, а керкаын биа,
Бать-мамӧ воисны удж вылысь миян,
Бабуклӧн кухняын руалӧ чай,
Дедукным паччӧрӧ ӧні оз кай.

Книгаяс пӧдлалӧ ыджыдджык вокӧ,
Вурсянсӧ чойӧлӧн вештӧма бокӧ,
«Сёйыштӧй-юыштӧй!» — чуксалӧ баб,
Ужнайтны некоді абу на слаб.

Сёйимӧ-юимӧ, шуимӧ «Аттьӧ!»,
Чуткыштіс видзӧдан ящикӧ батьӧ.
Ӧзйис экран, сэні мультик «Бур вой!»
Видзӧдӧ дед-баб и бать-мам, и чой.

Вок дискотекаӧ удитіс-муніс,
Бабӧ нин креслӧын синъяссӧ кунис,
Бать ӧти син пӧвнас лыддьӧ газет,
Дедӧлы куритны мамӧ оз сет.

Сэсся ме вольпасьӧ дзумгыси-воді...
Ме бӧрын рытйысьны коли на коді,
Телекӧ видзӧдіс кузь рытывбыд.
Тадзи ми семьяӧн коллялім рыт.

Ю. Васютов.

ВОЙ.

Шонді югӧрсӧ оз кой.
Кыа кусі. Пуксис вой.
Сім сьӧд кымӧр кыптіс друг,
Пемдіс енэж, вӧр и луд.

УЗЬНЫ КАД.

Шонді ёна мудзис
дзирдавны лун чӧж,
водіс сійӧ узьны
крӧвать вылӧ тшӧтш.
Аканьяслысь синъяс
топӧдіс жӧ ун,
лэбачьяслысь сійӧ
дугӧдіс тшӧтш шум.
Сӧмын югыд тӧлысь
ӧтнас, быттьӧ дед,
мича вӧтъяс мӧдас
петкӧдлыны тэд.

В. Ширяев.

СЬЫЛӦ МАМУК.

«Аддзысьлытӧдз!» — шонді шуис,
Сэсся вӧртас сайӧ суніс.
Эштіс сылӧн лунся удж,
Войнас веськӧдыштас мудз.
Вӧрын унмовсисны пуяс,
Вугралӧны кӧдза муяс.
Сиктӧс личкис чӧскыд ун.
Шойччӧ ас ног гожся лун.
— Кунь вай синтӧ, оз тусь нылӧй, —
Сьылӧ мамук мелі кылӧн.
Унмыд аслыспӧлӧс ма,
Мича вӧтъяс вайӧма.

А. Некрасов. (Гамса.)

ПОТАН ДОРЫН СЬЫЛАНКЫВ.

Узь, менам дзоляӧй, узь:
Луныс ӧд вӧлі зэв кузь,
Сад йӧрын кай оз нин сьыв,
Кысӧлӧн мургӧм оз кыв.

Дзирдалысь тӧлыся вой,
Ӧшиняд югӧр эн кой:
Пилы мед синмас оз усь.
Узь, менам донаӧй, узь.

Б. Флис серти.

ПОТАНДОРСА.

Зэв ӧд луныс вӧлі кузь,
Муса кагук, узь вай, узь.
Вӧрас-ваас важӧн чӧв —
Узьӧ пожӧм улын тӧв.

Узьӧ йӧра, узьӧ кӧч,
Оз нин кӧин весиг жӧдз.
Пемыд вӧрас мед оз вош,
Дугдіс ветлӧдлӧмысь ош.

Узьӧ сьӧла, узьӧ тар,
Узьӧ чукчи — лэбач сар,
Узьӧ катша, узьӧ сизь,
Сылӧн юрыс оз нин вись.

Узьӧ ёкыш, узьӧ ком,
Кӧть и легӧдыштӧ вом.
Узьӧ кельчи, узьӧ сын,
Аски кежлӧ чӧжӧ вын.

Сьӧлӧмшӧрӧй, узь вай, узь,
Тэ ӧд абу войся сюзь.
Чӧскыд лоас тэнад ун,
Мича лоас аски лун.

В. Лодыгин.

ТӦВСЯ ВОЙ.

Ӧтнасӧн енэжын
Тыр тӧлысь дӧввидзӧ,
Му вылӧ югӧрсӧ
Надзӧник койӧ.
Еджыд лым сы улын
Эзысьӧн дзирдалӧ,
Долыд мен
Татшӧм сэзь войӧ...
Коз пуяс, пожӧмъяс
Шемӧса узьӧны.
Льӧм пуяс, бадь пуяс
Кынмӧны-тірзьӧны.
Кузь пеля кӧчильяс
Пипу кырсь йирӧны.

Ю. Попова.

Здук кежлӧ тӧвся лун
восьтыліс синъяссӧ,
Видзӧдліс сикт вылӧ —
пышйис бӧр сьӧд вӧрӧ.
Паськыда шевгӧдіс сой
пармасянь быгыльтчысь вой...

В. Лыткин.

УЗЬӦ ДЖУДЖЫД ГӦРА.

Узьӧ джуджыд гӧра,
Вӧт вӧталӧ му.
Сӧмын муртса вӧрӧ
Еджыдіник ру.

Лапнас пу оз шенась,
Тшӧтш ланьтӧма сад...
Часлы, коркӧ-й тэныд
Воас шойччан кад.

И. В. Гёте серти. (Комиӧдіс В. Лыткин.)

ТӦВСЯ ВОЙ.

Кӧдзыдысла кодзувъяс
тронякылӧны.
Еджыд шальяс козъяслӧн
туган йыланыс.
Би ни ва, но ывлаыс
лӧзов югӧра —
Тӧлысь-сӧчӧн видзӧдӧ
керка чукӧрас.
Йӧз и пемӧс узьӧны
ылын вӧртасас.
Уна рӧмӧн вой кыа
бара пӧртмасьӧ.

А. Мишарина.

Пуксьӧ вой, и бара ставыс лӧньӧ.
Гӧгӧр чӧв-лӧнь, сиктын шы ни рач.
Сӧмын ӧтка понлӧн увтчӧм кылӧ,
Да и сійӧ лои нин зэв надз.
...Ставыс узьӧ, ланьтӧма вой кежлӧ,
Нинӧм тайӧ лӧньсӧ оз нин торк.
Шойччӧ мудзӧм сикт — и тайӧ колӧ,
Кытчӧдз асыв, выль луныс оз лок.

И. Кузнецова.

ВОЙСЯ ШОНДІ.

Асыввывсянь петіс
Тӧлысь — мича ныв.
Зарни кисӧ сетіс,
Югдіс ывла выв.

В. Логинов.

ШОНЫД ВОЙӦ.

Югыд луныс бӧрӧ коли,
Жуймӧдчӧма ывла выв,
Кӧнкӧ матын лӧнис колип...
Оз нин сійӧ сьыв.
Унзіль синъяс кага тільӧ,
Зыбка весьтын шӧпкӧ мам...
Ойбыртыштны быдӧн зільӧ —
Майбыр, войыс рам.

А. Шебырев.

СУТКИ.

ШОНДІ.

Шонді лунтыр шӧйтӧ, мудзӧ,
Вӧр ді сайын сійӧ узьӧ,
Садьмас, кӧдзыд ваӧн мыссяс,
Енэж шӧрӧдз сэсся кыссяс,
Шуас:
— Дона челядь, чолӧм,
Сиа тіянлы бур олӧм,
Быдта уна-уна дзоридз,
Тырта мусӧ лэбач горӧн!
Ассьыс уджсӧ ставсӧ стӧча
Зарни шонді бара вӧчас,
Бара мудзас,
Бара узяс,
Бара мыссяс,
Бара миян дінӧ кыссяс...
Вердӧ, юкталӧ да шонтӧ, —
Ставсӧ вӧчӧ удал шонді!

С. Попов.

Шонді унзіль синсӧ кунис.
Рытыввылын шӧвк гӧрд сунис.
Шонді шойччӧг вылӧ пырис —
Ворсӧм кусіс, сьылӧм бырис.
Важӧн кывтіс
Гажа лун,
Муяс вывті
Ветлӧ ун.
Шонді петӧм йылысь кыліс,
Воши тӧлысь, быттьӧ сыліс.
Асыввылын кыа ӧзйис,
Локтысь асыв шудлун вӧзйис.
Пуяс сайысь петны пондіс
Шудлун вайысь
Би гӧрд шонді.

В. Крюков.

ИЧӦТ АНЬ.

Ичӧт Таняӧс он янӧд:
Физзарядка чеччӧмсяньыс
Вӧчас ӧдйӧ, дыр думайттӧг,
Сэсся чӧскыд дука майтӧг
Мамлысь корас, кӧдзыд ва да,
Ныр и чужӧм мыськас ладӧн.
Вольпась идралас и быдӧн.
Чышкас джодж, а сэсся пызан
Ичӧт чой-вок сёйӧм бӧрын.
Пажын кадӧдз кайлас вӧрӧ,
Гортас локтас, нюмыс петас —
Чуман тырыс ваяс сэтӧр.
Сэсся, дерт жӧ, мачӧн ворсны
Тӧвзьыштас на рытладорсӧ.
Тадзи лунтыр ноксьӧ Таня,
Быдтор керӧ сьӧлӧмсяньыс.

А. Ракин.

ЧУКСАСЯН КАД.

Олісны-вылісны Петук да Чипан.
— Ку-ку-у-у, чеччы, Чипан! Ӧшинь пыр тӧлысь пырӧма. Вай ӧшиньсӧ пӧдлалам. Огӧ бӧр лэдзӧй тӧлысьсӧ. Мед ми ордын олӧ. Югыд лоӧ лун и вой.
Петук чуксасьны вунӧдіс. Шогсьӧ Петук. «Ку-ку-ку-у-у,» — окота горӧдны, да кадсӧ оз тӧд.
— Чипан, Чипан, гашкӧ, чуксасьны нин пӧра?
— Ог тӧд.
— Гашкӧ, пажнайтны кад нин? — шогсьӧ Петук.
— Ог тӧд.
Тӧлысь шуӧ:
— Лэдзӧ менӧ бӧр, а ме пыдди шонді луннас югдӧдас, а ме войнас кута видзӧдлывлыны тіянӧ ӧшинь пырыд. Чуксасян кадтӧ кутам тӧдны.

С. Пылаева.

КЫДЗИ ШОНДІ ДА ТӦЛЫСЬ ВЕНЗИСНЫ.

(Мойд.)

Тайӧ вӧлі важӧн-важӧн. Весиг некод оз помнит, кор вӧлі. Вӧліны сэки Шонді да Тӧлысь ӧти рӧмаӧсь — лӧзӧсь. Вот и дӧзмисны найӧ пыр лоны ӧткодьнас: лунын и войын гӧгӧр лӧз. Ӧтчыд Шонді шуис Тӧлысьлы:
— Вай, чоильӧй, вежам рӧмнымӧс, а то йӧзыслы свет вылас овнысӧ зэв гажтӧм.
Дыр бӧрйысисны, кутшӧм рӧмъяс аслыныс босьтны. Кыкнанныслы окота лоны мичаджыкӧн. И кыкнанныс бӧрйисны би кодь виж рӧм. Некоднанныс эз сетчыны, воисны венӧ. Тӧлысьыд жебджык вӧлі, кутіс пышъявны, Шонді сы бӧрся вӧтлысьӧ. Суӧдіс Тӧлысьтӧ, зургис би югӧрнас. Тӧлысьлӧн торъяліс неыджыд тор. Ещӧ зургис, ещӧ тор усис. И тадзи дас кыкысь. Тӧлысьлӧн ичӧтик колясыс усис пӧрысь коз улӧ. А сэні дзор ош узис. Шондіыд кутіс корсьны тортӧ дай чишкаліс ошлысь гӧнсӧ. Садьмис ош, скӧрмис:
— Коді менӧ лысьтӧ дӧзмӧдны? Коді менсьым унмӧс пальӧдӧ?
Кватитіс Шондітӧ гӧна лапаяснас да вылӧ-вылӧ шыбитіс енэжӧ.
Шондіыд сэтчӧ и коли.
Вӧрса зверъяс дас кык лун чӧж корсисны Тӧлысьлысь торъяссӧ быд пу улысь да бӧр ӧтлаалісны. Сы вӧсна и ӧні на тадзи: петас Шонді енэж шӧрӧ — Тӧлысь саймовтчӧ, мед Шонді сійӧс оз аддзы. Исковтас Шонді вӧртас сайӧ — Тӧлысь петӧ, кельыдлӧз рӧмӧн койӧ мусӧ. Но омӧля, тыдалӧ, Тӧлысьтӧ торъяссьыс клеитісны, сы вӧсна сійӧ унаысь воштавлӧ найӧс. А зверъяс бӧр чукӧртӧны.

Е. Аксютин. (Комиӧдіс И. Изъюров.)

ВЕЖОН.

Вежоныд ньӧти оз нюжав,
часі кык ӧдӧн оз мун, —
зільджыка вит лунсӧ уджав,
пӧттӧдзыд шойччы кык лун.

С. Попов.

ПЫВСЯН КӦДЖЫН.

Пывсян кӧджын вен да спор:
Бурджык пывсьынысӧ кор?
ВЫЛЬЛУН. Пывсяныд сэк кӧдзыд,
Дӧзман вирыд пузьытӧдзыд,
Йӧйыс пывсянӧ оз мун:
Банщикъяслӧн шойччан лун.
ВТОРНИК. Ваыс оз на шонав,
Да и горйыс оз на донав.
Корӧсьтӧгыд кутшӧм пывсян!..
Оз кӧ тшӧктыны, дерт, вывсянь.
СЕРЕДА. Зэв эськӧ бур,
Сьӧдасяс кӧ, шуам, юр,
Да эз вӧв кӧ руыс курыд,
Да эз кольмы едждӧм юрыд.
ЧЕТВЕРГ. Сэки пывсьӧ коді?
Оз кӧ йирын сир да ёді?
Пывсян сэки гусьыс гу,
Абу сэні ва ни ру.
ПЕКНИЧА. Мед пывсяс бабӧ,
Вежон чӧж нин сійӧ лябӧ:
Висьӧ мыш да висьӧ кос...
Оз позь меным сэки, оз!
СУБӦТА. Вот сійӧ лун!
Асывсяньыс тазйӧ сун...
ВӦСКРЕСЕННЬӦ: Луныс: да-а!
Став семьяӧс пывсьӧдас.

Ю. Васютов.

ДЫШЛӦН УДЖАЛАН ВЕЖОН. (Теш.)

Бригадир Педотлы шуӧ:
— Кыдз нӧ, другӧ, уджыд пуӧ?
— Первой луныс — сьӧкыд лун,
Кузь лун менӧ личкис ун.
Мӧдыс эз жӧ вӧв зэв бур,
Потіс-висис менам юр.
Коймӧд лунас чуть эг вос,
Нёльӧд лунас висис кос.
— Витӧднас мый нем эн кер?
— Сэк жӧ кисьтіс ливень зэр.
— Квайтӧд луныс вӧлі сэзь,
Мыйла, сідзкӧ, олін весь?
Да и вӧлі дженьыд лун!
— Сійӧн ӧд и эг ме мун.

К. Балин.

МОЙ.

Сизим лун да ӧти вой
Вӧчис керка уджач мой.

В. Лодыгин.

(Кыдзи мӧд нога позьӧ шуны: дыр-ӧ вӧчис керкасӧ мой? — (Дзонь вежон.)

ВЕЛЬМӦМ САН.

Саныд кӧть и ошкысь ичӧт,
Ичӧтлун вылас эн видзӧд:
Вӧрысь оз сюр сэтшӧм ош,
Коді эськӧ Санысь горш.
Джагӧдіс выльлунӧ кӧчӧс,
Жугліс тыртӧм тшамъя ӧдзӧс,
Вторникӧ нин вельмӧм Сан
Ручлысь гыжъялӧма бан,

Сэсся гусясьны средаӧ
Пыралӧма куимлаӧ.
Сідз эз прӧйдит и четверг —
Йӧзлысь лэчьяс кыйис звер.
Пекничаӧ, рытладорыс,
Урлысь коссӧ чуть эз орӧд.
Субӧтаӧ пашкыр бӧж
Ошлы вильшасис лун чӧж.
Тадз рӧзбойник, вӧрса шыш
Вӧчис вежоннас дас мыж.

И. Вавилин.

ТӦЛЫСЬЯС.

ЯНВАР.

Со ми восьтам календар —
Первой лист вылын январ,
А январын лымйыс тыр,
Мороз-Пӧль чеплялӧ ныр.

С. Маршак.

ЯНВАР.

Тайӧ тӧлысьыс зэв кӧдзыд.
Сэзьдӧ енэж. Гӧгӧр чӧв.
Тэчас тола морӧсӧдзыд
Миян сиктъяс гӧгӧр тӧв.
Мед кодь помся ывла вылас
Пашляк лыйсьӧ шкув да шков,
Гӧра йылын челядь чукӧр
Ныръяс кынтӧмысь оз пов.

С. Куликов.

ФЕВРАЛЬ.

Тӧв оз жалит ассьыс вын,
гӧгӧр тэчӧ тола.
Эрдъяс вылысь еджыд лым
гартлӧ вына тӧлыс.

Кремль стен весьтын
лэбачьяс —
самолёт зэв уна.
Чолӧм тэныд, армия,
аслад чужан лунӧ!

С. Маршак.

ФЕВРАЛЬ.

Поводдяыс помся дурӧ:
Талун мича, аски лёк, —
Коркӧ кӧдзыд, коркӧ-й турӧб, —
Лымйӧн тыртас гӧгӧрбок.

Но февральлӧн эм жӧ аслас
Ыджыд мичлун, озырлун:
Тайӧ тӧлысьын ми пасъям
Армиялысь чужан лун.

С. Куликов.

ФЕВРАЛЬ.

Февраль тӧлысь пыркӧдӧ дзор тошсӧ
Косӧм шонді нюмъёвтлӧ сы пыр.
Пӧрысь февраль кӧть нин ӧдва пошкӧ,
Кок йывсьыс оз усь на сійӧ дыр.

Уна лун на пуркӧшитчас ывла,
Дыр на увгас войвыв парма-вӧр,
Лун сьӧмӧснас кӧть и лун бок сывлас,
Войнас бара камгас-кынтас бӧр.

Медым дзор тош тола пиӧд уйӧ,
Некод сылӧн дурмӧмысь оз пов.
Гажа тулыс петӧма нин туйӧ,
Лунысь лунӧ кыптӧ сылӧн лов.

А. Мишарина.

МАРТ.

Оз на дзордзавны льӧм ни пелысь.
Кыдз пу чойыс тола пиӧд келӧ.
Март тӧлысьыд Коми муад тӧв на:
Кӧдздӧдлас и сывлас уна пӧв на.

А. Мишарина.

МАМЛӦН ЛУН.

Луныс зэв нин югыд лоис,
Тӧлыс лымсӧ оз нин гарт.
Мамлӧн ыджыд праздник воис,
Локтіс Войвылӧ кор март.

Мамлы шуи асывводзын:
«Уна-уна во тэ ов!»
Сеті садйын вӧчӧм козин —
Магазинсаыд оз ков...

В. Лодыгин.

СЫЛӦ ЛЫМ.

Лым сылӧ, шургӧ,
Тэрмӧдлӧ март.
Жӧлӧбысь тюргӧ
Синва кодь ва.
Ки вылӧ резсьӧ,
Ньӧти оз быр.
Тулысыс киссьӧ
Менам содз пыр.

Э. Ванеев.

МАРТ.

Небзьӧм лымйыс чусмӧ мартын,
сылӧ ӧшиньысь йисыр.
Классын, кытӧн миян парта,
дӧска, карта,
кӧчыс котралӧ лунтыр.

С. Маршак.

Из кодь сьӧкыд мартын лым,
Шондіыс кор нюлӧ.
Мед эз лямав керканым,
Лэдзам лымсӧ улӧ.

В. Лодыгин.

МАРТ.

Оз важ моз тӧлыс лымсӧ гарт,
Оз гудырт сійӧ выв ни улыс.
Ӧд воис войвыланым март,
Ӧд воис войвыланым тулыс.

Мед джуджыдкодь на гӧгӧр лым,
Мед кыз йи улын узьӧ юыс.
Но коркӧ весьӧпӧртас гым,
Ӧд кылам нин, кыдз садьмӧ муыс.

В. Лодыгин.

МАРТ.

Ветлӧ вылітікодь шонді,
Лымйыс ӧзйӧ — синтӧ видз!
Луныс кузьджык лоны пондіс,
Сылӧ помтӧм тувсов мич.
Мамлысь праздник ме эг вунӧд:
Быдті уна пӧлӧс цвет.
Аски, шуда праздник лунӧ,
Мамлы сета дзонь букет.

С. Куликов.

МАМЛӦН ПРАЗДНИК.

Этшаджык кӧкъямыс часысь
Узьны мем оз позь,
Но во чӧжнад ӧти асыв
Чечча мамысь водз.

Мамӧй, шуа, видза олан,
Некор ӧд оз вун,
Лымъя мартын буретш волӧ
Тэнад ыджыд лун.

С. Попов.

МАРТ.

Турӧб, лым чиртӧ эн гарт!
Воис тувсов тӧлысь — март!
Регыд кӧдзыдыслы — пом,
Регыд ставыс: пӧрысь, том
Шыбитасны гӧна пасьяс,
Регыд шонді йисӧ пазьяс!
Ышловзяс да воссяс ю,
Дугдас вугралӧмысь му.

А. Шебырев.

АПРЕЛЬ.

Мартыд бӧрся
Тюли-тель!
Локтіс миянӧ —
Апрель!
Кильчӧ вылӧ
Тшапа кайис,
Зептас югыд
Шонді вайис...
Шонді лымтӧ здукӧн сывдіс.
Эжва вылын йиыд кывтіс,
Гӧгӧр котралӧны шоръяс,
Нырсӧ мыччӧдлӧны коръяс...
Чолӧм, мусаник Апрель,
Юмов тӧлысь-карамель.

А. Шебырев.

АПРЕЛЬ.

Муяс вывті пышйӧ шор,
гӧпъяс — туйяс шӧрын,
регыд петас кодзувкот
тӧвся кӧдзыд бӧрын.

Мунӧ ош лёк вӧръяс пыр,
вожмавлӧ валежник.

Лэбач шыӧн вӧрыс тыр,
дзордзаліс подснежник.

С. Маршак.

АПРЕЛЬ.

Ассьыс югӧр помтӧг койӧ
Тувсов шонді, сэтшӧм яр,
Эрдъяс вылысь лымсӧ сёйӧ,
Кыдз пу вылын потӧ гар.

С. Куликов.

ТУЛЫС.

Сьыланкыв паніс томиник тулыс,
Збоймыштӧм шонді чошкӧдіс пель.
Тэрмасьысь шоръясӧн ропмуні туйыс,
Лысьтіс кыт воськовтны мелі апрель.

К. Сердитов.

АПРЕЛЬ.

...Тулыс матыстчӧ.
Сьӧлӧмӧн кыла,
Кыдзи вежсис лӧз пипуа рас.
Небыд тӧвруӧн дӧлалӧ ывла,
Тӧдчӧ быдлаын тулыслӧн пас.
Войтва виялӧ, розьӧдлӧ южсӧ,
Гӧгӧр лӧзӧдӧ — ляпкалӧ лым.
Регыд, регыд нин став муыс кушмас,
Кылас зэр шы да медводдза гым!..

Е. Козлов.

ТУЛЫСЫН.

Небыд тӧвру пӧльтӧ майын,
Эжва кузя кывтӧ йи.
Регыд ломзяс вӧр ді сайын

Теплоходлӧн гажа би.
Гӧгӧр кыпыд сьылӧм юргӧ:
Воис праздник Первомай.
Ыбъяс вылын трактор жургӧ,
Дасьтӧ озыр урожай.

С. Куликов.

МАЙ.

Турун мыччыны со нырсӧ
оз на лысьт.
Мӧскыд коми муад йирсьӧ
тӧлысь мысьт.
Унаысь на енэжсяньыс
усьӧ лым.
Шонді коркӧ дзоргӧ шаня,
коркӧ кын.
Май тӧлысьыд, челядь котыр,
медся бур.
Шорысь сюмӧд пыжӧс котӧр
кыска гур.
Сэсся вывсянь бара лэдза,
радыд мен!
Лунтыр шор дорын ме педза,
гажа сэн.

А. Мишарина.

МАЙ.

Тӧвлӧн дзикӧдз вошис сай, —
Локтіс югыд тӧлысь — май!
Ловзис ваыс,
Ловзис муыс!
Ойдӧм юыс
Ёгсӧ нуис...
Йӧзыс — радӧсь,
Йӧзыс — бурӧсь,
Пӧрысь — радлӧ,
Томыс — дурӧ...

Курӧг-чипан котсьӧны,
Челепиян ворсӧны!

А. Шебырев.

ИЮНЬ.

Шонді качӧ ещӧ вылӧ,
Лун кодь еджыд гожся вой.
Сырчик помтӧг дзольгӧ-сьылӧ,
Мудз оз тӧдлы — сэтшӧм збой.
Школа дорын кодйис гуяс
Миян дружнӧй збой отряд,
Сэтчӧ садитам ми пуяс,
Медым быдмас мича сад.

С. Куликов.

ИЮЛЬ.

Со и пуксис шоныд гожӧм,
Сӧстӧм енэж кельыдлӧз.
Юяс пӧлӧн уна вожӧн
Видзьяс вылӧ мӧдіс йӧз.
Тані, майбыр, уджыд сюрӧ,
Рытнас кылан кокни мудз.
Косьмӧм турун куртам юрӧ, —
Кыптас зорӧд — син оз судз.

С. Куликов.

АВГУСТ.

Чардӧн-гымӧн зэрӧм бӧрын
Быдмас уна пув да чӧд.
Гоб да ягсер петас вӧрын,
Мыйта колӧ дозъяд лӧд.
Вӧр ю бокын кисьмӧ сэтӧр,
Мырпом рӧмӧн вӧччӧ нюр.
Тайӧ каднас вӧр-ва сетӧ
Йӧзлы вывті уна бур.

С. Куликов.

Номйыс нин омӧля ывлаын авгӧ,
Оз ёна курччась.
Быдлаӧ ликмӧдчис-воӧдчис август,
Кытчӧ он кутчысь,
Кытчӧ он видзӧдлы —
Вӧрӧ и видз вылӧ.

Кытчӧ он видзӧдлы — зарниӧн сотчӧ,
Быттьӧ рыт кыа.
Муыс и вӧр-ваыс виччысьӧ шойччӧг,
Оз гора шыав.

Е. Козлов.

АВГУСТ ПОМЫН.

Тыртӧммӧдіс август лэбач позъяс,
Сикӧтшаліс сьӧдӧн льӧм пу розъяс...

М. Елькин.

СЕНТЯБР.

Шонді кыптылӧ оз вылӧдз,
Абу гожся кодь нин яр.
Тури шога горзӧ, кылӧ,
Воис татчӧ озыр ар.
Луннас шоныд, войыс кӧдзыд,
Ӧдва вӧрӧ льӧм пу сад.
Бара воссис школа ӧдзӧс, —
Велӧдчыны воис кад.

С. Куликов.

ОКТЯБР.

Кынмис му,
и лэбалӧ нин лым.
Ылӧ коли
гожся чард да гым.

Пужъявліс,
и тшакыд оз нин пет.
Арся шонді
жартӧ оз жӧ сет.

Шондӧдлас кӧ,
лоӧ сӧмын няйт.
Киссис кыдзлӧн кор,
кӧть эз на чайт.

Пелысь розйыс сӧмын
гӧрд, ок яр!
Воис Коми пармаӧ
октябр.

А. Мишарина.

ОКТЯБР.

Дзикӧдз векняммисны шоръяс,
Сӧнік улын турдӧ ю,
Кыдзлӧн гылалӧм виж коръяс
Кыза вольсалісны му.
Арын ветлан кӧ тэ вӧрӧ,
Чӧскыд сынӧднас он пӧт.
Таысь мича, бурджык пӧра
Мӧдӧс сэсся ме ог тӧд.

С. Куликов.

НОЯБР.

Йизьӧм моски вывті гылыд,
Лымйӧн тырис керка дор.
Миян ӧшинь стеклӧ вылӧ
Пуксис мича йи узор.

С. Куликов.

Лымйысь со кыӧ декабр
Пуяслы кепысь и шапка.
Пелысьӧн нуръясьӧ тар,
Котралӧ йӧра зэв тшапа...

В. Напалков.

ДЕКАБР.

Асыв очсыштас да луныс
Сутш кежлӧ дзик восьтлас син.
Рытӧс бара личкӧ унмыс,
Войыс содӧ на, оз чин.

Усьӧ лым, и вой тӧв дурӧ,
Тэчӧ толаяссӧ тыр.
Еджыд шалля гартчӧ турӧб,
Кытчӧдз эбӧсыс оз быр.

И кор лӧняс югдандорыс,
Парма весьтӧ пуксяс чӧв.
Муса жӧ нин сэк, сё морӧ,
Еджыд пася войвыв тӧв.

А. Мишарина.

ДЕКАБР.

Луныс вывті дженьыд лоис,
Чайтан, войлӧн пом оз во.
Миян керкаӧ тшӧтш воис
Озыр гӧснечӧн Выль во.
Ветлім вӧрӧ, вайим сьӧрысь
Пашкыр лапъя мича коз.
Регыд пырас тошка, пӧрысь,
Сьӧкыд нопъя Дед-Мороз.

С. Куликов.

Лунысь-лун пыр лоӧ вӧсни
Календарлӧн важмӧм бок.
Детскӧй садйын ставӧн кӧсъям
Бура пасйыны Выль во.

ВО.

ТӦВ.

Югыд шонді тӧдӧ:
Эштіс арся удж.
Зэв нин сёрӧн петӧ,
Ветлӧ ӧти сутш.

Лэптысьӧ и лэччӧ,
Кусӧ пырысь-пыр,
Аски дыша чеччӧ,
Узьӧ вывті дыр.

Луныс быри, воши,
Помтӧм лои вой.
Локтіс еджыд тошка
Кӧдзыд, би кодь збой.

Дорис юяс, шоръяс,
Вӧчис йиа пос,
Чирсіс пулысь коръяс,
Лои гӧгӧр кос.

Потшӧс пӧлӧн тола
Пукталӧ тӧв ныр.
Шоныд сиктса школа
Велӧдчысьӧн тыр.

Кӧдзыдысь оз повзьы
Ыж ку пася морт.
Керкаын оз овсьы,
Дзескыд сылы горт.

Вӧрӧ сійӧ мунӧ
Лэдзны шпал да кер.
Тӧвся уджыс уна,
Сӧмын зіля вӧр.

М. Лебедев.

ТУЛЫС.

Заводитіс шонді
Тӧвлысь вежны лад.
Яра сотны пондіс,
Воис тувсов кад.

Кӧдзыд лун-вой быри,
Сыліс еджыд лым,
Юыс ваӧн тыри,
Гымалӧ нин гым.

Надзӧникӧн киссьӧ
Муяс вылӧ зэр.
Сулалӧ да мыссьӧ
Зэрнас пемыд вӧр.

Нимкодясьӧ сэтӧн
Небыд коръя кыдз.
Мича турун петӧ,
Вежӧдӧма видз.

Мӧдлапӧлын кылӧ
Утка, дзодзӧг, юсь.
Колипкай нин сьылӧ,
Колипкай оз узь.

Зіля гӧрӧ-кӧдзӧ
Муяссӧ колхоз.
Трактор вылӧ пӧчӧ
Дзоргӧ шензигмоз.

Челядь котыр ворсӧ,
Котралӧ лунтыр.
Тувсов гажа горсӧ
Кылан сэні дыр.

М. Лебедев.

ГОЖӦМ.

Вылӧ шонді кайӧ,
Ёрӧ йӧзлысь син.
Жарыс сылӧн вайӧ
Мулы ыджыд вын.

Быдмӧ, йывмӧ йӧрын
Картупель да лук.
Няньыс зэрӧм бӧрын
Лэптысьӧма сук.

Вӧччӧмаӧсь пуяс,
Паськӧм налӧн веж.
Ляпкалӧны юяс,
Содӧ лыа бӧж.

Видзьяс вылын пуӧ
Уджыс лун и вой.
Ытшкысь, куртысь жуӧ,
Вына налӧн сой.

Мича турун вӧчӧ
Ӧтувтчӧм бур йӧз,
Зорӧдъясӧ тэчӧ —
Пӧтас вӧв да мӧс.

Вӧрын уна вотӧс:
Мырпом, пув да чӧд.
Шонді найӧс сотӧ,
Кисьмыштасны мед.

Няньыс быдмӧ, кайӧ,
Сьӧктӧ сылӧн юр.
Гожӧм мортлы вайӧ
Уна пӧлӧс бур.

М. Лебедев.

АР.
Шонді мыйкӧ дышмис,
Чинтіс ассьыс ӧд,
Гожся моз оз ышмы,
Ыджыд жар оз сет.

Рудов кымӧр чукӧр
Панлӧ сыкӧд вен.
Шонділӧн гӧрд югӧр
Вошлывлӧ нин сэн.

Мукӧддырйи зэрӧ,
Мукӧддырйи — пуж.
Видзӧдлан кӧ йӧрӧ,
Градъясыд нин куш.

Колхозса бур войтыр
Идралӧ выль нянь.
Тӧждысян кӧ войдӧр,
Олӧм лоас шань.

Рыныш дорын кылӧ
Гора вартан шы.
Лэптысьӧма вылӧ
Арся уджлӧн гы.

Вартӧм бӧрын позьӧ
Кыйны сьӧла-ур,
Зверкӧд пырны косьӧ,
Пищальыд кӧ бур.

Луныс кӧть и чинӧ,
Няйтыс кӧть оз быр,
Жугыльтчыныд нинӧм,
Йӧртӧдыд кӧ тыр.

М. Лебедев.

ВО ГӦГӦР.

Жургӧны кӧ шоръяс,
Ӧдйӧ сылӧ лым,
Ыбъяс весьтын гора
Сяркӧдчӧ кӧ гым,
Сідзкӧ, войвыв мулы
Чолӧм ыстӧ тулыс.

Шонді качӧ вылӧ,
Енэж лӧзысь-лӧз,
Лунтыр видзьяс вылын
Турун пуктӧ йӧз,
Сідзкӧ, Эжва вожӧ
Бара воис гожӧм.

Вӧр-ва быттьӧ узьӧ,
Ыбын ставыс куш,
Асъя кадӧ усьӧ
Лысва пыдди пуж,
Кыдзлӧн корйыс зарни, —
Сідзкӧ, воис ар нин.

Лымъя ягын-сёнын
Унзіль пожӧм-коз.
Тыяс-юяс вомӧн
Водіс йиа пос.
Вуджам мӧдлапӧлӧ...
Видза олан, тӧлӧй!

А. Ванеев.

ВО ГӦГӦР.

ТУЛЫС.

Шонді югӧр сотӧ — пым,
Ӧшинь улысь сылӧ лым.
Шорын ваыс гажа дзользьӧ,
Ставыс садьмӧ, гӧгӧр ловзьӧ, —
Весиг кокни, долыд ловлы.
Кодыр татшӧмторйыс овлӧ?

ГОЖӦМ.

Ывла вывсӧ он и тӧд,
Паськӧм йылысь абу тӧжд.
Шонді ёнджыка пыр пӧжӧ,
Мазі ма чукӧртӧ-чӧжӧ.
Ставыс ӧдйӧ кисьмӧ-воӧ.
Кодыр татшӧмторйыс лоӧ?

АР.

Лун-лун зэрӧ, гӧгӧр няйт,
Шонді радлунсӧ оз вай:
Сійӧ петавлӧ зэв шоча,
Муртса мыччысьлас и вошас.
Вотӧс уна — ми зэв радӧсь.
Кыдзи шусьӧ тайӧ кадыс?

ТӦВ.

Лои кӧдзыд, кынмис ю,
Еджыд эшкын улын му.
Кӧть и петавлывлӧ шонді,
Сійӧ ньӧти дзик оз шонты.
Висьтав, другӧ, кутшӧм кадӧ
Тӧвзян лызьӧн либӧ даддьӧн?

Со и кытшовтім во гӧгӧр,
Тӧдам, кодыр кутшӧм кад:
Гожӧм пуксьӧ тулыс бӧрын,
Кӧдзыд тӧлӧн вежсьӧ ар.

Г. Торлопов.

Волӧн быд кад меным муса:
Зарни ар и гожӧм шӧр,
Тулыс, коді восьтӧ юсӧ,
Тӧвнас лым толаа йӧр.

А. Мишарина.

КАД.

Со и гажа тулыс воис,
Видзӧдам да, гожӧм лоис.
Эг и тӧдлӧй — номйыс бырис,
Видзӧдам да, лым нин тырыс.
Бара сиктӧ тулыс воис,
Ӧдйӧ жӧ и кольӧ воыс.

О. Кутькина.

ЧАСІ.

ЗЕРКАЛӦ ДА ЧАСІ.

Миян керка стенын
Часі тічкӧ-мунӧ.
А сылы воча рӧмпӧштан
Сэн тшапитчӧ быд лунӧ:

«Ме сэтшӧм югыд,
Сӧстӧм, муса ёрт!
А мыйла тэнӧ
Видзӧдӧ быд морт?»

«Оз мичлун вӧсна.
Другӧй, сійӧс тӧд:
Тан меысь стрӧгыс
Оз сюр сэсся мӧд.

Сюсь мортлы
Шойччӧг сетны верма.
А коді дышджык,
Сылы шуа: «Тэрмась!»

К. Балин.

ЧАСІ.

Тічкӧ часі — тик, тик, тик.
Уска чирк кодь сійӧ дзик.
Оз тай сійӧс личкы ун,
Часі тічкӧ вой и лун.

Индӧ меным садьман кад,
Виччысьӧ пӧ детскӧй сад.
Мамлӧн ӧлӧдӧм оз ков,
Садйӧ сёрмыны ог пов.

Часі тшӧктӧ вӧчны сідз,
Весиг здук мед весь эг видз.

С. Попов.

ЧАСІ.

Оз и мудзлы, часі мунӧ,
Кыӧ олӧмыслысь лад:
Медым нинӧм ме эг вунӧд —
Пажнайтан ни водан кад.

Тіч да тӧч, тіч да тӧч —
Менам индӧд серти вӧч!

Мыйта час мем тічкас сійӧ,
Весиг артавны ог куж.
Сӧмын тӧда, быдма мыйӧн,
Уна муркӧда ме удж!

Тіч да тӧч, тіч да тӧч —
Менам быдлаті век стӧч.

И. Торопов.

ЧАСІ.

Оз мудз часі, мунӧ пыр
Стрелка-усъяс гартігтыр.
Часіыдлӧн вӧлӧм
Мортлӧн кодь жӧ сьӧлӧм,
Ӧтмоз тіпкӧ сёр кӧть водз:
Тічи-точ, тічи-точ!

П. Образцов.

ЧАСІ.

Менам ёрт эм,
Нимыс — часі.
Тшӧкті сылы:
«Аски асыв,
Ставӧн узьӧны на кор,
Чуксав менӧ,
Муса ёрт!»
Часі пелям гора

Триньгӧ:
«Чеччы! Мыссьы!
Весав пиньтӧ!»
Сизим часын
Садьми стӧч.
Мамӧ шуис:
«Молодеч!»

П. Бушенев.

КОР ТАЙӦ ОВЛӦ

Пожӧм туганъяс окалӧ кыа,
Миян Войвылӧ локтӧ выль лун:
Кыла ёльяслысь сёльгана шыяс,
Аддза вӧр-валысь медводдза нюм. (Асылын.)

А. Ванеев.

Чиркъяс садьмалісны борйын,
Кыдз пу вож нин ворсӧ корйӧн.
Садьмис Света, ичӧт ныв.
Нюмдіс сылы ывла выв. (Асылын.)

А. Мишарин.

Енэж пасьта алӧй кыа,
Шонді мыччӧ ассьыс юр,
Ӧшиньясын тешкодь гыӧр
Радлӧ, ворсӧ, сиӧ бур. (Асылын.)

В. Лыткин.

Сиктыс садьмис. Йӧзыс жуӧ, —
Дыр оз узьны гожся кадӧ!
Мӧс видзысь со вӧтлӧ, нуӧ
Лудланьӧ колхознӧй стада. (Асылын.)

М. Лебедев.

Вылӧ шонді кайӧ,
Ёрӧ йӧзлысь син.
Жарыс сылӧн вайӧ
Мулы ыджыд вын. (Асылын.)

М. Лебедев.

Югыд би моз ломзьӧ ылын,
петӧ кыа асыввылын,
ывла рӧмыд югдӧ, сӧдзӧ,
сиктын воссьӧ карта ӧдзӧс. (Асылын.)

И. Вавилин.

Садьмис миян
Парма-вӧр,
Трактор петіс
Гӧрны йӧр. (Асылын.)

С. Попов.

Шонді петігӧн
Видз вылӧ воисны
Косаа-курана
Уджалысь — тыр.
Сёрнисӧ, серамсӧ
Видз пасьта койисны.
Сынӧдыс гажӧдіс
Лэчтасян шы. (Асылын.)

В. Латкин.

Мыччысис кыа —
Бледіник чут.
Ӧшиньын гыӧр,
Ывлаыс руд.

Синъясӧс тіля,
Унзіль оз быр,
Пасьтася зіля
Шенасигтыр. (Асылын.)

В. Тимин.

Шонді вӧр сайысь чужӧмсӧ мыччис,
Койис му вылӧ содз тырӧн эзысь.
Ловзис му, тувсов шондікӧд кытчӧ
Петіс удж вылӧ сиктысь став йӧзыс. (Асылын.)

Ломзьӧ-дзирдалӧ шонді енэжын,
Ломтысьӧ быттьӧкӧ би. (Асылын; лунын.)

В. Лыткин.

Шонді пӧся вашъялӧ
Енэж шӧрын дыр.

Лэбач сьылӧм шыясӧн
Чужан муӧй тыр. (Лунын.)

З. Шиликова.

Ломзьӧ шонді
Енэжын, юр весьтын.
Пӧльтӧ надзӧника
Небыд тӧв.
Эжва сэтшӧм чӧв!
И шонді водзын
Сійӧ кывтӧ,
Быттьӧ рудов шӧвк.
Гӧгӧр гаж шы. (Лунын.)

А. Размыслов.

Шонді ёна пӧжӧ...
Нюкыртчӧма кор.
Ытшкӧм турун косьмӧ,
Дзикӧдз ямӧ шор.

Гож сайясӧ челядь
Саймасьӧны пыр,
Черияс моз гӧптын
Сялькӧдчӧны дыр... (Лунын.)

В. Чисталев.

Трактор гӧрӧ, муыс
вӧрӧ,
Зіля уджаламӧй
йӧрын,
Муыс шоныд, луныс
шань.
Пуктам картупель —
мӧд нянь. (Лунын.)

Ф. Истомин.

Чӧскыд кӧрӧн гӧгӧр ӧвтӧ,
Быттьӧ кольмӧ весиг юр.
Мамӧ куртӧ, батьӧ чӧвтӧ,
А ми воккӧд новлам юр. (Асылын, лунын.)

В. Лодыгин.

Ми кыркӧтш дорӧ мунам,
Веж турун ёрӧ син.
Том войтыр куртӧ, чӧвтӧ,
Зіль уджӧн видзьяс тыр. (Асылын, лунын.)

Шонді качӧ вылӧ,
Енэж лӧзысь-лӧз.
Лунтыр видзьяс вылын
Турун пуктӧ йӧз. (Асылын, лунын.)

А. Ванеев.

Челядьяс чой вылын даддяӧсь, варовӧсь.
Лэчыд зэв сёрни шы. Чужӧмныс банйӧма.
Зӧм * кырсянь лэбалӧ дадь,
Джуджыд... да оз на быр садь!.. (Асылын, лунын, рытын.)

В. Лыткин.

* Зӧм — джуджыд, крут.

Дзебсис мудзӧм шонді
Эжва кыркӧтш сайӧ:
Ті пӧ, челядь котыр,
Гортаныд жӧ кайӧ. (Рытын.)

В. Ширяев.

Мамӧ Сюрукнымӧс лысьтӧ,
А ми вильшасьны ог лысьтӧй,
Мед оз повзьы — олам чӧв.
Сюрук талун лудйысь кыськӧ
Вайис уна-уна йӧв!.. (Рытын.)

Е. Козлов.

Быд керкаын лои би:
Дерт ӧд, абу водз нин.
Лок жӧ бабны, дона пи,
Тэныд кад нин узьны... (Рытын.)

Ичӧт пилӧн локтӧ унмыс,
Ичӧт пиӧй синсӧ кунис,
Муса пиӧй, узьышт, узь —
Нэмыд тэнад зэв на кузь.
Узьышт, узь,
Бура узь... (Рытын.)

В. Власов.

Пемыд енэж вывті
Эзысь тӧлысь кывтіс... (Рытын, войын.)

С. Попов.

Унмовсьӧ ывла выв, ланьтӧ:
Эштіс пӧ, тырмас пӧ, шань пӧ...
Му вылас ланьтӧма чӧв,
Шыасьлас сӧмын вой тӧв... (Сёр рытын, войын.)

В. Лыткин.

Енэжті кылалӧ гатшасьӧм тӧлысь,
Лэптӧма зарни кык сюр. (Рытын, войын.)

С. Попов.

Кисьтӧ кельыд югӧр
Эзысь тӧлысь джын.
Керка сайӧ вуджӧр
Усьӧ, быттьӧ тшын. (Рытын, войын.)

Пемдӧ, пемдӧ, пемдӧ.
Он и тӧдлы — рӧмдӧ.
Йӧзлӧн чужӧ вӧт. (Рытын, войын.)

В. Карманова.

Шондіыс важӧн нин лэччис,
Кыаыс тӧкӧтьӧ тыдалӧ. (Рытын, войын.)

В. Лыткин.

Ывла вылын пемыд,
Асылӧдз оз мун.
Сэтӧн, пемыд пиас,
Ветлӧдлӧ Кузь Ун. (Войын.)

Г. Юшков.

Гӧрд шонді вӧр сайӧ быгыльтчис важӧн.
Енэжлӧн эшкыныс ӧшалӧ сьӧд.
Парма весьт тыр тӧлысь жугыль и гажа...
Майбыръяс, кодъяслы нюмъялӧ вӧт! (Войын.)

В. Лыткин.

Енэжсянь дугдывтӧг кӧшысь моз зэрӧ.
Чӧскыда узьӧны сиктъясын йӧз.
Эжваыс скӧрмӧма, пыдӧснас вӧрӧ.
Пемдӧма. Абу нин важ мозыс лӧз...
...Узьӧны гӧраяс. Узьӧны сиктъяс.
Шы ни тӧв сулалӧ Сыктывдінкар.
Ланьтӧма-сь пӧткаяс, оз сьывны некӧн.
Быдӧнӧс йӧртӧма керкаас ар. (Войын.)

В. Лыткин.

Зарни шонді пуксис,
Войтыр узьны водіс:
Кывтӧ эзысь тӧлысь,
Петук горзӧм кылӧ.
Войтыр уджъяс бӧрас
Узьӧ шоныд гортас... (Войын.)

К. Герд серти. (Комиӧдіс В. Лыткин.)

Узьӧ ошпи, узьӧ слӧн.
Локтӧ унмыс курӧглӧн.
Узьӧ-вӧтасьӧ, зэв шань,
Ӧшинь вылын миян кань.
Сӧмын пармаын оз узь
Ӧтнас сувтса синма сюзь. (Войын.)

А. Барто серти. (Комиӧдіс С. Куликов.)

Став йӧзыс узьӧны, став зверыс узьӧны:
Кайяс пу вылын, ручьяс — гӧра вылын,
Кӧчьяс — турун вылын, байдӧгъяс — ва вылын,
Ичӧт челядьыс зыбкаын узьӧны и
Ставыслы узьны тшӧктӧны. (Войын.)

Тӧлысь сайӧ пӧсь шондіыс дзебсис.
Пемдіс. Лэбач оз сьыв. Никсӧ пон. (Рытын, войын.)

Ю. Васютов.

Керкаясын быдӧн нин узьӧны.
Енэж вылысь кодзувъяс усьӧны. (Войын.)

В. Чисталев.

Качис долыд лым мачӧн
Енэж шӧрӧ тӧлысь.
Ывла вылын лымъялӧ,
Пуяс — чӧвсьыс чӧлӧсь. (Тӧвся рытын, войын.)

А. Некрасов.

Енэж вывсянь дзоргис тӧлысь-чарла... (Рытын, войын.)

Ю. Васютов.

Енэжлӧн кодзулӧсь чышъян
Тіралӧ пемыдлӧз йирын *. (Рытын, войын.)

С. Попов.

* «Йирын» висьталӧ небесалӧн помтӧм, пыдӧстӧмлун йылысь.

Енэжӧдыс, быттьӧ Эжва вывті,
Тӧлысь-пыж со лӧня-лӧня кывтӧ. (Рытын, войын.)

В. Напалков.

Кыа нин кусі...
Лым еджыд юсьӧн
Тӧлысь джын енэжті кывтӧ. (Рытын, войын.)

Б. Палкин.

Видзьяс вылысь ори
Чирклӧн сьыланкыв.
Паськыд юяс дорысь
Челядь шы оз кыв. (Рытын.)

С. Подоров.

Муртса пӧльыштӧ лун тӧв.
Рӧмдыны нин пондіс.
Гӧгӧр лои ставыс чӧв.
Дзебсис зарни шонді. (Рытын.)

А. Прокушев.

Шонді дзебис дон чужӧм,
Пырис шойччыны расӧ.
Рытыввылын со чужис
Алӧй кыалӧн асык. (Рытын.)

Б. Палкин.

Гӧгӧр лӧнис. Кыа рытыввылын —
Паськыд-паськыд донӧдӧм кӧрт лист.
Пукалӧны лӧня потшӧс вылын
Челядь чукӧр мудзӧсь ворсӧм мысьт. (Рытын.)

П. Шахов.

Пуксьӧ шонді! Бӧрӧ коли лун.
Лэбач чукӧр узьны вӧрӧ лэбзис,
Кычипилӧн кутіс локны ун —
Чомйӧ сійӧ тэрмасьӧмӧн дзебсис.
Ӧти здукӧн лои гӧгӧр чӧв,
Бобув чукӧр кыськӧ лэбзис вывлань.
Лунся горыс быттьӧ эз и вӧв —
Сэтшӧм лӧньӧн лои гожся ывла. (Рытын.)

А. Мальцева.

Пуксьӧ шонді вӧр вылас,
Петӧ кодзув... (Рытын.)

Г. Юшков.

Со и локтіс пемыдыс,
Шымыртіс став му.
Гортсьыс ӧні некытчӧ
Некод нин оз мун.

Мудзӧмаӧсь кокъясным —
Ветлім сэт и тат.
Ӧні сэсся шойччыны
Воис налы кад. (Рытын.)

В. Лапшина.

Югдыны пондіс,
Шпыньмуніс шонді:
Койыштіс яръюгыд би.
Дзоридзьяс вылысь
Ньӧжйӧник сылӧ
Синва кодь лысвалӧн дзирд. (Асылын.)

Л. Елисеев.

Пуяс йылын,
Зэв на ылын
Шонді плешсӧ мыччӧ. (Асылын.)

Мӧс вердысь мӧсъясӧс нин вердіс,
Мӧс лысьтысь лысьтіс уна йӧв.
Кӧть садьмӧм кага ёна бӧрддзис,
А сиктса ывла оліс чӧв. (Водз асылын.)

В. Власов.

Енэжыс кодзулӧсь, мича,
Лым, гӧгӧр помасьтӧм лым... (Тӧлын.)

Кӧдзыд пӧльтысь кымӧръяс
Йизьӧдісны ю.
Кокни бордъя лым чиръяс
Едждӧдісны му.

Усьӧ лым,
Усьӧ лым

Кӧч гӧнысь на небыдджык,
Байдӧгысь на еджыдджык
Усьӧ лым,
Усьӧ лым. (Тӧлын.)

А. Ванеев.

Ывлаыс еджыд,
Ывлаыс югыд:
Усьӧма небыдик лым.
Небыдик — гӧн кодь,
Кокньыдик — тӧв кодь.
Тӧкӧтьӧ му бердас инмӧ. (Тӧлын.)

В. Лыткин.

Кокъяс улын дзуртӧ лымйыс,
Ывла вылын кӧдзыд.
Сӧмын меным лыжи вылын
Иславны зэв лӧсьыд. (Тӧлын.)

Вл. Ширяев.

Бушков лёкысь лымсӧ гартӧ,
Весиг сутш оз чӧв-лӧнь кер:
Сійӧ — быттьӧ кага бӧрдӧ,
Быттьӧ омлялӧ тшыг зверь. (Тӧлын.)

А. Пушкин.

Вӧрын пасьтӧм кыдзьяс
Сулалӧны тыр.
Налы ковмас паськӧм
Виччысьны зэв дыр.
Вӧрын кыйсьысь ветлӧ —
Кыйӧ пӧтка-ур.
Челядьяслы даддьӧн
Исласьны вель бур. (Тӧлын.)

Шонді ассьыс би оз кой.
Луныс дженьыд, зэв кузь вой. (Тӧлын.)

Сёльӧдчӧны-шыалӧны шоръяс,
Сикт сай эрдын — быдса эжа ді!
Кушмалісны юлӧн берег доръяс,
Лӧзӧдіс кӧ ю выв — вӧрзяс йи. (Тулысын.)

М. Худяков.

Сӧстӧммис да мичаммис
Енэжыслӧн рӧм.
Эжва берег пасьтала
Дзоридзалӧ льӧм. (Тулысын.)

А. Ванеев.

СЫРЧИК.

Потш вылӧ пуксис:
«Чик-чик-чи-рик!»
Аддзанныд менӧ, —
Ме пӧ сыр-чик.

Висьталіс сійӧ:
«Чирик-чи-чи,
Кылалас регыд
Ю вылас йи.»

Сырчиклы радӧсь
Пӧрысь и том:
Кӧдзыд лун-войлы
Воӧма пом. (Тулысын.)

А. Ванеев.

Шонді вӧчис
Ассьыс удж —
Сывдіс-сёйис
Туй выв юж.
Садьмис миян
Парма-вӧр,
Трактор петӧ
Гӧрны йӧр. (Тулысын.)

С. Попов.

Зонъяс мӧдасны уявны гӧпті.
Шоръяс — писькӧдчыны сьӧд вӧрті.
Шонді лоӧ меліджык да шань.
Кильчӧ вылӧ петас миян кань. (Тулысын.)

К. Самарина.

Луныс талун мича,
Ӧшиньяс кӧть восьтав.
Жӧлӧб помсянь тічкӧ
Тэрыб, эзысь войтва.

Тӧдса йӧръяс дорын
Лымйыс чинӧ-чинӧ...
Писькӧдчӧны шоръяс
Эжва-мамныс дінӧ. (Тулысын.)

Н. Щукин.

Зарни шонді, быттьӧ ышмис,
Ёна пӧжӧ.
Быдмӧг лунысь лунӧ аслыс
Сокъяс чӧжӧ.

Видз выв вежис ассьыс паськӧм —
Быдмис турун.
Войтыр киын пелька ворсӧ
Коса-куран.

Зіля куртам веж кос турун,
Зорӧд тэчам.
Мӧслы, вӧвлы кузь тӧв кежлӧ
Кӧрым вӧчам. (Гожӧмын.)

А. Ванеев.

Сійӧ югыд войяса,
Асъя лысва войтъяса,
Садъяслӧн веж коръяса,
Дзоридзлӧн узоръяса,
Юдорса виж лыаа,
Лэбач дзользьӧм шыяса. (Гожӧм.)

В. Ширяев.

Зонпосни вадорын лунтырӧн жӧдзӧ,
Гильзьӧмыс — енэж ув тыр.
Оз повны кульпиян номйысь ни лӧддзысь,
Пемдытӧдз уличын пыр. (Гожӧмын.)

К. Сердитов.

Лыдтӧм дзоридзӧн ойдӧма видз выв,
Польдӧм турунысь пычкысьӧ сок. (Гожӧмын.)

Ю. Васютов.

Джуджыд турун видзьяс вылын,
Сэні мунӧ кыпыд удж:
Сьылӧм, серам гора кылӧ,
Оз и лӧньлы ӧти сутш. (Гожӧмын.)

А. Попов.

Градъяс вылысь ёгтурун
Зіля нетшкам ми.
Воӧм ӧмидз ӧктыны
Пелька кужӧ ки. (Гожӧмын.)

И. Дёмин.

Шондіыс дзирдалӧ, пӧжӧ,
Енэжыс пасьтала лӧз.
Идралӧ мичаӧн, вежӧн
Турунсӧ уджалысь йӧз.

Видз вылын куртӧны талун
Зэв уна баба да ныв.
Кыпыда удж мунӧ налӧн,
Лэбалӧ збой сьыланкыв. (Гожӧмын.)

М. Лебедев.

Юыс челядьлӧн гильзьӧмысь мездысис,
Шойччас, кытчӧдз тан йиыс оз сувт.
Челядь серамыс ягъясӧ поздысис:
Тшакыд — вӧр тырыс! Воӧма пув. (Арын.)

К. Сердитов.

Вӧрыс вӧччис зарни рӧмӧн,
Некор видзӧдны он мудз,
Быттьӧ тайӧ вӧр ді пӧлӧн
Ассьыс бӧжсӧ кыскис руч. (Арын.)

С. Попов.

Ыджыд вотчан йӧрӧн
Лои тӧдса яг.
Дультӧ пычкан кӧрӧн
Пачын косьмӧ тшак. (Гожӧмын, арын.)

М. Елькин.

Сикт гӧгӧр зарниӧн пасьтасис вӧр,
Ӧшӧдчис гӧрд розйӧн пелысь.
Лунвылӧ дзодзӧгъяс мӧдісны бӧр,
Повзисны кыйӧдчысь тӧлысь. (Арын.)

И. Изъюров.

Пыр ӧтмоза зэрӧ и зэрӧ —
Руд енэжыс пасьтала рыж.
Ми асывсянь картупель керам,
И быдӧнлӧн руасьӧ мыш. (Арын.)

А. Мальцев.

Пелысь кисьмӧма — ӧшалӧ гӧрд,
Парма козьналӧ пувйӧн да тшакӧн.
Утка горзӧмӧн тырӧма сьӧрт —
Лунвыв лэбзьыны кад налы матын. (Арын.)

С. Тимушев.

Пуяс вылысь киссьӧ кор...
Гажа вӧрыс лоис нор.

Дзодзӧг, пӧтка лэбзисны,
Коми муӧс колисны.

Гажа раскын эз ло чӧв.
Зарни корнас ворсӧ тӧв. (Арын.)

Гӧн кодь лымйыс ньӧжйӧник
Полігтырйи усьӧ.
Зырйӧн весаламӧ ми
Керка дорӧдз туйсӧ. (Тӧлын.)

М. Познанская серти.

Кокни лымйыс небыдика,
гусьӧн
Ӧшинь улӧ, эрдъяс вылӧ усис.
Луныс муніс.
Муыс-ваыс узьӧ.
Кольквиж тӧлысь тюрӧ
мылькъяс кузя.
Мылькъяс кузя тюрас,
сэсся ачыс
Киысь лэдзӧм шар моз
вывлань качас.

(Тӧлын, рытын, войын.)

А. Лужиков.

Лӧзӧдӧма гӧгӧрбок:
енэжыс и шор.
Мыччысьӧма нӧрыс бок,
чепӧсйӧ веж кор. (Тулысын.)

Сылӧ лым, лоӧ ва, луныс кузьмӧ —
кор тайӧ овлӧ? (Тулысын.)

Ыбъяс бара еджыдӧсь,
Кыз йи улын ю.
Вӧрӧ менӧ кежӧдӧ
Тола вомӧн туй. (Тӧлын.)

НӦДКЫВЪЯС

Керка йӧрӧд тшапа ветлӧ,
Шонді петіг гӧлӧс сетлӧ.
Узьны пырӧ медся водз,
Сиктад сійӧ ӧні шоч. (Петук.)

Луннас узьӧ, войнас лэбалӧ, ветлысь-мунысьӧс повзьӧдлӧ.
(Сюзь.)

Синмыс гӧгрӧс, нырыс ёсь,
Лэбачьяскӧд лэптӧ кось,
Пемыд войясӧ оз узь.
Тайӧ, дерт жӧ, лоӧ... (сюзь.)

А. Туркин.

Паччӧр дорын дыр пукалӧ,
Войнас шыръясӧс куталӧ.
Кургӧ-мойдӧ, вывті шань
Еджыд уска, сера... (кань.)

Гыжъяс ёсьӧсь, ускыс кузь,
Ачыс мелі, но и сюсь.
Войнас, кыйсьӧ да, оз узь. (Кань.)

Ю. Попова.

Висьтав, пиӧ,
Коді сійӧ:
Войын сюся видзӧ горт,
Лунын — вӧралысьлы ёрт. (Пон.)

Ю. Попова.

Тӧвбыд карта пытшкын олӧ,
Гожӧмнас куш узьны волӧ.
Эз кӧ видзанторйыс вӧв,
Эн и сёйлы нӧк и йӧв. (Мӧс.)

Н. Щукин.

Войнас узьӧ, кыйсьӧ луннас.
Вомас пиньыс сылӧн уна.
Курччас сідз, мый петас вир.
Тайӧ, дерт жӧ, азым... (сир.)

Н. Щукин.

Лунын дзуртӧ, а войын узьӧ. (Ӧдзӧс.)

Гортысь петавтӧг
Ылӧдз нулывлӧ.
«Бур вой» — меным
Быд рыт шулывлӧ. (Телевизор.)

А. Филиппов.

Гожся войын турун пӧвстын
Уна югыд эзысь моль.
Тӧлысь аддзӧ, но оз босьтав,
А вот шондіыд оз коль. (Лысва.)

А. Ванеев.

Гожӧмын дженьыд,
Тӧлын жӧ кузь зэв.
Локтас да тшӧктӧ
Быдӧнлы узьны. (Вой.)

Ыбӧ тракторъяс петкӧда,
Сьӧрысь гажа май вайӧда.
Коді ме? (Апрель.)

Уджала ме лун и вой,
Кӧть ог юлы ни ог сёй.
Кор тэд ковмас тӧдны кад,
Висьтавны ме сэки рад. (Часі.)

Ю. Попова.

Керасьӧ лун и вой, а чагйыс оз коль. (Часі.)

Китӧм-коктӧм, а мунӧ. (Часі.)
Мунӧ-мунӧ, а век ӧти местаын. (Часі.)

Лун и вой мунӧ, а местаысь оз вешйыв. (Часі.)

Ки ни кок, ни борд абу, а мунӧ. (Часі.)

Коктӧм, а ӧтарӧ мунӧ. (Часі.)

Дас кык вок
Ӧта-мӧд бӧрсяыс ветлӧны,
Но ӧта-мӧднысӧ оз пановтны. (Дас кык тӧлысь.)

Чойыс вокыс дінӧ гӧститны мунӧ, а сійӧ чойсьыс дзебсясьӧ.
(Шонді да тӧлысь.)

Лунын скамья, войын сийӧс. (Пон.)

Чойыс локтас вок ордас гӧститны, а вокыс пышъяс.
(Шонді да тӧлысь.)

Сьӧд ӧш люкыштас, да ставныс дзебсьӧны, гӧрд ӧш люкыштас, да ставныс чеччӧны да ловзьӧны. (Лун да вой.)

Коді быдса тӧлысь нимлун пасйӧ мартын *?
Коді бӧръя лымсӧ аслас бӧжнас гартӧ?
Бордйыс шом кодь сьӧд, дай юрыс ыджыд шмака.
Тайӧ — майӧг йылын куткырвидзысь... (рака.)

* Март — рака тӧлысь (коми).

Н. Тюрнин.

Висьталӧй ӧта-мӧд бӧрся мунысь куим лун, но мед кывъясын эз вӧвны ни числӧяс, ни вежонлӧн нимъяс. (Тӧрыт, талун, аски; талун, аски, аскомысь; войдӧрлун, тӧрыт, талун.)

Сулалӧ дуб,
Дуб вылас дас кык ув,
Быд ув вылын нёль поз,
Быд позйын сизим лэбачпи,
Быд лэбачпилӧн ӧти борд пӧлыс еджыд,
А мӧдыс — сьӧд. (Во, дас кык тӧлысь, нёль вежон, сизим лун, лун да вой.)

Эм сизим вок: арлыднас ӧттшӧтшъяӧсь, нимнас разнӧйӧсь.
(Вежонлӧн лунъяс.)

Сизим вок: тушанас ӧткодьӧсь, нимнас торъялӧны. (Вежонлӧн лунъяс.)

Пӧльлӧн вонас нёль ним. Коді тайӧ? (Во: тулыс, гожӧм, ар, тӧв.)

Нёльысь волӧ миян дорӧ пӧль,
Быдысь паськӧм пасьталӧма выль. (Во.)

Дас кык вок ӧта-мӧд бӧрсяыс ветлӧны, ӧта-мӧднысӧ оз аддзыны. (Тӧлысьяс.)

Абу звер, а гӧна,
Овлӧ разнӧй рӧма,
Сӧмын тӧлын колӧ,
Сэсся прӧста олӧ. (Пась.)

Ю. Попова.

Горзӧ, увгӧ,
Водзӧ тювгӧ,
Ваӧн мыськӧ ассьыс бок,
Тӧвнас ёна сылы шог. (Пароход.)

М. Лебедев.

Шойччывлытӧг мунӧ,
Воськов лыд оз вунӧд,
Чургӧдӧм кык чунь
Некор син оз кунь. (Часі.)

М. Лебедев.

Гожӧмын пасяӧсь,
Тӧлын пасьтӧмӧсь. (Пуяс.)

Гожӧмын гуляйтӧ,
Тӧлын шойччӧ. (Ош.)

Гожӧмнас пасьтасьӧ, тӧвнас пӧрччысьӧ. (Коръя пу.)

Тӧвнас узьӧ, а тулысын ызгӧ. (Ю, шор.)

Луннас — скамья,
Войын — сийӧс!
Код нӧ, челядь,
Эськӧ сійӧ? (Пон.)

А. Мишарина.

Первой чарла,
Сэсся сӧчӧн.
Сӧчӧн бӧрас
Чарла вӧчас. (Тӧлысь.)

А. Мишарина.

Кутшӧм часі петкӧдлӧ ӧткодь кад суткинас кыкысь? (Сувтӧм часі.)

Мунӧ, мунӧ, а места вывсьыс оз и вӧрзьыв. (Часі.)

Коді коктӧг мунӧ? (Часі.)

Зарни лэбач рытнас керкаӧ пырӧ, став керкасӧ югзьӧдӧ.
(Электрическӧй лампочка.)

Лӧзов дӧра вылӧ войын
Кодкӧ югыд анькытш койис. (Кодзувъяс.)

А. Ванеев.

Пӧдса ӧшиньыд кӧть восьса,
Сійӧ тэнсьыд унтӧ босьтас:
Лунтыр нюмсӧ вӧзъяс тэд,
Рытӧдз керкаысь оз пет. (Шонді югӧр.)

А. Ванеев.

Быдмӧ пожӧм
Дас кык вожа,
Быд вож вылын чалльыс нёль,
Быд чаль вылын сизим коль. (Во, тӧлысь, вежон, лун.)

А. Ванеев.

Ывлаыс кор абу кӧдзыд на,
Быдӧн пасьтасьӧма-вӧччӧма,
А кор усяс лым да пуж,
Паськӧм абу —
Ставыс куш. (Коръя пуяс.)

А. Ванеев.

Быттьӧ миян весьтын, ылын,
Керасьӧны енэж вылын:
Быд во арнас ыб и яг
Вевттьӧ гӧн кодь еджыд чаг. (Лым усьӧм.)

А. Ванеев.

КЫВЙӦЗЪЯС ДА ШУСЬӦГЪЯС.

Петук сьывтӧг асылыд воас.

Асъя зэрыд — гӧсьт.

Асывводзсяньыд лунтӧ оз ошкывлыны, колӧ рытнас сӧмын шуны: талун кутшӧм мича вӧлі.

Асъя шондіыс кӧ оз шонты, рытъяыс оз нин шонты.

Асъя кыа водз лэбалӧ, рытъя кыа сёр лэбалӧ.

Зэр дырйиыд узьсьӧ, а асывланьыд вӧтассьӧ.

Арнад асылыс руд, а луныс мича.

Арся луныд кӧч бӧж кузя.

Мый вугралан, войнас ӧмӧй понъяскӧд увтін?

Ошкы асывсӧ рытнас.

Рытнас петкӧдлас, кутшӧм луныс вӧлі.

Шонді лэччигӧн кӧ нин усис лысва — аски бур поводдя.

Войыс кӧть ещӧ кузь, асывводз воас.

Кӧн лун, сэн и вой.

Кӧка войяс (гожся войяс) дженьыдӧсь да югыдӧсь.

Арся войнад дас кык поводдя вежсьылӧ.

Сёйны кӧ — талун, а уджавны кӧ — аски.
Талунся уджтӧ аски кежлӧ эн коль.

Уджтӧ аски кежлӧ эн коль, а коль няньтӧ.

Дыш мортлы пыр аски да аскомысь.

Зорӧдтӧ пӧ, час, аски потша, аски бӧрын бара аски, сэсь аскомысь турунсӧ мӧсъяс нин сёйӧмаӧсь.

Лун да вой, и сутки кольӧма.

Дыш йӧзыдлы быд лун выкоднӧй.

Мунан лун кежлӧ, а няньтӧ босьт вежон кежлӧ.

Гожся луныд — тӧвся вежон чӧж.

Ӧти вежонас сизим пекнича.

Тулыснад вежон зэрас, да лунӧн косьмас, арнад лун зэрас, да вежон оз косьмы.

Январ выль во восьтӧ, а тӧвлы шӧр кад.

Февральнад туйясыд паськыдӧсь.

Февральыд васӧ матыстас, а мартыд босьтас.

Февральын куим час содас.

Февральын тӧв тулыскӧд первойысь аддзысьӧны.

Апрель — ваӧн, а май турунӧн.

Майыд абу кӧдзыд, зато тшыг.

Юньын овны гажа: дзоридзьяс дзоридзалӧны, колипкайяс сьылӧны.

Август заводитчигӧн кӧ эмӧсь нин вижӧдӧм коръяс — виччысь водз ар.

Августын пӧжан мыш — тӧвнад кынӧмыд лоӧ куш.

Кӧдзыд сентябр, да пӧтӧс.

Сентябр кӧдзыд, но озыр.

Октябрнад ни кӧлесаӧн, ни даддьӧн.

Ноябрса войясыд лымйӧдз пемыдӧсь.

Декабрын воыс помасьӧ, а тӧв вӧлись заводитчӧ.

Мича лунъяс декабрын — бур урожай кежлӧ.

Став тусьыс тӧдӧ ассьыс кад.

Ставыслы аслыс кад и места.

Кольӧм кадтӧ бӧр он бергӧд.

Виччысигад кадыд дыр кыссьӧ.

Нинӧм вӧчтӧгыд олігӧн ӧти луныс — кык.

Кадыд сьӧмсьыд донаджык.

И медся кузь луныслӧн эм пом.

Шондітӧ петӧмысь он кут.

Тӧлысьыд абу шонді, но и сытӧг олӧмыс абу.

Ар бӧрын гожӧм оз пуксьывлы.

Тулысын узян, арын шогӧ усян.

Тувсов уджъяс во гӧгӧр вердӧны.

Гожӧмын кӧ шонді петӧ ру пиын, луныс лоӧ лӧнь да жар.

=СЕРАМТОРЪЯС.

{Kodko @ "Видзӧдлы, нылукӧй..." @ шмонь @ Ӧтик-мӧтик, кык-мык... @ 2001 @ Лб. 244.}

— Видзӧдлы, нылукӧй, мунӧ оз менам часіӧй, — шуӧ мамыс ичӧтик Олялы.
— Оз, мамӧ, оз мун. Сійӧ куйлӧ да тічкӧ сӧмын.

{Kodko @ "Мыйла тэ быд выльлунӧ..." @ шмонь @ Ӧтик-мӧтик, кык-мык... @ 2001 @ Лб. 244.}

* * *

— Мыйла тэ быд выльлунӧ зэв жугыль?
— Вӧскресенньӧыс ӧдйӧ кольӧ да, жаль.

{И. Вавилин @ Сёрмис @ кывбур @ Ӧтик-мӧтик, кык-мык... @ 2001 @ Лб. 244.}

СЁРМИС.

Гожӧм колис вӧтын моз,
Арнас вайис корӧсь гоз.
Кӧсйис пывсьӧдыштны кос
Корӧссьыс нин артмӧм рос.

И. Вавилин.

ВОРСӦМ.

ВЕЖОН.

Челядь юксьӧны неыджыд чукӧръяс вылӧ, кӧні найӧ пудъясьӧмӧн лӧсьӧдӧны ӧчередь. Первой мортыс вылӧ качӧдалӧ да куталӧ мач. Быд качӧдігӧн сійӧ шуалӧ ӧта-мӧд бӧрся мунысь вежонлысь лунъяс. Кор став лунсӧ лоӧ шуӧма (либӧ кор ворсысь оз вермы кутны мачсӧ), мачыс сетсьӧ мӧд ворсысьлы, а первойыс вешйӧ бокӧ. Кор став челядьыс эштӧдасны тайӧ упражнениесӧ, лыддьӧны, коді кымынысь торксис (уськӧдіс мач, либӧ эз ӧта-мӧд бӧрся шуав лунъяссӧ).
Вермӧны найӧ, кодъяс ни ӧтчыдысь эз торксьывны либӧ торксьылісны этшаджыкысь.

МОЙДЪЯС.

ТӦРЫТЪЯ ЛУН ЙЫЛЫСЬ МОЙДКЫВ.

Оліс-выліс Серёжа нима зонка. Пызан вылас вӧлі сылӧн будильник-часі, а стенас ӧшаліс кыз да зэв чина орйӧдлан листъяса лунпас. Часі век кытчӧкӧ тэрмасис. Стрелкаяс некор места вылас эз сулавны, век шуавлісны: «Тіч-точ, тіч-точ, видз кадтӧ, воштан — он вӧтӧд...»
Чӧв олысь лунпас тшапа видзӧдлывліс будильник-часі вылӧ: сійӧ ӧд эз минутъяс да часъяс петкӧдлы, а дзонь лунъяс. Но ӧтчыд весиг сійӧ эз вермы кутчысьны да шуис:
— Эк, Серёжа, Серёжа! Ноябр кыкӧд лун нин, вӧскресенньӧ, помасьӧ нин тайӧ суткиыс, а тэ урокъястӧ на эн вӧч...
— Сідз-тадз, — шуис часі. — Помасьӧ рыт, а тэ век котралан да котралан. Кадыд ӧд лэбӧ, воштан кӧ, сійӧс он суӧд.
Серёжа сӧмын шеныштчис дӧзмӧдчысь часі да лунпас вылӧ.
Урокъяс вӧчны пуксис Сергей сэк, кор ывла вылын пемдіс нин. Нинӧм оз тыдав. Синъяс куньсьӧны. Лист бокъяс вылын шыпасъяс котралӧны сьӧд кодзувкотъяс моз. Пуктіс Сергей юрсӧ пызан вылӧ, а часі-й сылы шуӧ:
— Тіч-точ, тіч-точ... Мыйта час гуляйтін, мыйта час воштін. Видзӧдлы лунпас вылад, регыд вӧскресенньӧ коляс, и тэ сійӧс некор нин он бергӧд.
Видзӧдліс Сергей лунпас вылӧ, а лист вылас абу нин мӧд, а коймӧд лун. И абу вӧскресенньӧ, а выльлун.
— Дзонь сутки воштін, — шуӧ лунпас, — дзонь лун!
— Нинӧм... Мый воштӧма, сійӧс аддзыны на позьӧ, — вочавидзӧ Серёжа.
— А, нолтӧсь, мун да и корсь тӧрытъя лунтӧ. Видзӧдлам, аддзан тэ сійӧс али он.
— И корся, — вочавидзис Серёжа.
Сӧмын сійӧ шуис тайӧс, кыдзи мыйкӧ лэптыштіс сійӧс, гартіс... И веськаліс сійӧ улич вылӧ. Видзӧдліс гӧгӧр. Аддзӧ: подъёмнӧй кран лэптӧ вылӧ ӧдзӧса да ӧшиня стен. Выль керка быдмӧ пыр вылӧджык и вылӧджык. И керка стрӧитысьяс кайӧны пыр вылӧджык и вылӧджык. Налӧн уджыс сідзи и пуӧ киас. Нинӧм вылӧ оз чуйявны. Тэрмасьӧны тэчны йӧзлы выль оланін. Чатӧртіс юрсӧ Серёжа да кыдз горӧдіс:
— Дядьӧяс! Оз-ӧ вылісяньыд тіянлы тыдав, кытчӧ тӧрытъя луныс муніс?
— Тӧрытъя лун? — юалӧны стрӧитчысьяс. — А мыйла тэныд тӧрытъя луныс?
— Урокъяс вӧчны эг удит, — вочавидзӧ Сергей.
— Лёк тэнад делӧясыд, — шуӧны стрӧитчысьяс. — Тӧрытъя лунсӧ ми тӧрыт и ордйим, а аскиасӧ талун панъям.
«Сё чудеса, — мӧвпалӧ Серёжа. — Кыдзи нӧ позьӧ аскиа лунсӧ панйыны, сійӧ ӧд эз на во?»
Друг аддзӧ — мамыс локтӧ.
— Мамӧ, кысь эськӧ меным тӧрытъя лунсӧ аддзыны? Тӧдан, ме сійӧс тӧдлытӧг вошті... Сӧмын тэ, мамук, эн шогсьы. Ме сійӧс бӧр аддза.
— Ӧдва кӧ тэ сійӧс аддзан, — вочавидзис мамыс. — Тӧрытъя луныд абу нин. Сӧмын сылӧн туйыс колис йӧзлӧн уджын.
И друг му вылас паськаліс гӧрд дзоридзьяса ковёр.
— Со миян тӧрытъя луныс, — шуис мамыс. — Тайӧ ковёрсӧ ми фабрика вылын тӧрыт кыим.
Эз на удит Сергей бурджыка любуйтчыштны дзоридзьяснас, кыдзи ковёрыс друг вӧрзис, помъясыс сылӧн лыбисны. Сійӧ кватитіс Серёжаӧс да лэбис. Сергей кӧсйис мый вермӧмсьыс горӧдны, да друг казяліс, мый тайӧ абу ковёр, а самолёт. А самолётнас веськӧдлӧ лётчик.
— Лётчик ёрт, — шуӧ Серёжа, — кутшӧм бур, мый ті босьтінныд менӧ аскӧдныд. Вайӧ ми самолётнад тӧрытъя лунсӧ вӧтӧдам. А то часі век дольӧ, мый кадыс лэбӧ. А ми нӧшта ӧдйӧджык лэбам да суӧдам сійӧс!
— Кыдз кӧть ӧдйӧ ог лэбӧй, а тӧрытъя лунтӧ миянлы не вӧтӧдны, — вочавидзис лётчик. Сійӧс тӧрыт вӧлі колӧ кутны, а не талун сы бӧрся вӧтлысьны...
Шогӧ уськӧдісны Серёжаӧс лётчиклӧн кывъясыс. Бергӧдчис сійӧ ӧшиньлань. Аддзӧ: кымӧртор шлывгӧ. Видзӧдліс бурджыка, а сійӧ весиг абу кымӧртор вӧлӧма, а будильник.
— Тринь-тронь! — сералӧ будильник. — Кытчӧ лэбан, зонка?
— Тӧрытъя лунсӧ корся, — вочавидзис Серёжа.
— Коді тӧрытъя лунсӧ корсьӧ, сійӧ талунъясӧ воштӧ, — шуӧ будильник.
И друг Сергей аддзӧ: мӧд кымӧртор шлывгӧ да пӧрӧ лунпасӧ. Видзӧдліс детинка лунпас лист вылӧ да сідз и акнитіс...
Абу нин выльлун, а воторник. И сы вылын пасйӧма ноябр нёльӧд лун нин!
— Воторник! — акнитіс Серёжа. — А кыдзи нӧ школа? Ме кык лун нин вошті.
Друг мыйкӧ самолётын тракнитіс... Серёжа горӧдіс да восьтіс синъяссӧ. Зонка водзын сулаліс мамыс.
— Мый тэкӧд, пиук? Мыйысь тэ сэтшӧма повзин?
— А кутшӧм талун луныс? — юалӧ Серёжа.
— Вӧскресенньӧ, но рыт нин помасьӧ, узьны кад.
— Но и бур! — шуӧ Сергей. — Сідзкӧ, ме эг на дзоньнас вошты тӧрытъя лунсӧ, стӧчджыка кӧ, талунъясӧ?
— Пӧшти воштін, — сьӧкыда ышловзис мамыс. — Но да ладнӧ, нинӧм он вӧч. Видлы сійӧс вӧтӧдны, пока сійӧ и, збыль, эз ло тӧрытъяӧн. Да мӧдысь эн нин весь вошты ассьыд лунъястӧ.
— Сідз-тіч, — шуис часі.
Лунпас нинӧм эз шу, но мӧвпаліс, тӧдӧмысь, тадз жӧ.
Тайӧ вӧлі сюсь лунпас. Сійӧ уна тӧдіс да чӧв оліс.

Е. Ильина. (Комиӧдіс О. Рочева.)

ЧАСІ МАСТЕР ОРДЫН ГӦСТИТӦМ, ЛИБӦ КЫДЗИ НЕ СЁРМЫНЫ ШКОЛАӦ.

Выль велӧдчан волы паныд первой классӧ пырысь челядькӧд овлывлӧны эскыны позьтӧм лоӧмторъяс.
Талун ми тӧдмасям на пиысь ӧтиӧн.
Оліс-выліс Гоша, мукӧдысь нинӧмӧн торъявтӧм зонка. Сылы, кыдзи и мукӧд тшӧтшъялы, вӧлі ньӧбӧма югъялан томанъяса выль сумка. Тайӧ сумкасӧ пыр жӧ тыртісны чуймӧданаторъясӧн, кодъяс быть колӧны быд велӧдчысьлы. Дыр виччысяна да гажа сентябр первой лунӧдз колис сӧмын некымын лун. Ӧтитор понда сӧмын шогсис-майшасис Гоша. Водзті, кор ветліс детсадйӧ, сійӧс век садьмӧдліс пӧчыс. Та вӧсна сійӧ некор эз сёрмыв. А ӧні мый? Яндзим ӧд, кутасны кӧ тэнӧ асывъясын пальӧдны ичӧтӧс моз. Коли ӧти петан туй: чеччыны аслыд. Позьӧ, дерт, будильник лӧсьӧдны, и сійӧ колана кадӧ садьмӧдас.
Но Гоша эз лӧсяв будильниккӧд. Дерт, сійӧ тӧдіс нин циферблат вылысь став лыдпассӧ. Тӧдіс, мый стрелкаяс отсалӧны тӧдмавны, кымын час. Но стрелкаяс мыйлакӧ отсавлісны ставыслы, сӧмын эз Гошалы.
Кымынысь Гоша сулавліс часі дінын да синсӧ вештывтӧг синва петтӧдзыс дзоргыліс сы вылӧ. Сэки пӧч жалитлывліс весиг внуксӧ, ышӧдлывліс детинкаӧс:
— Эн шогсьы, регыд и тэ велалан тӧдмавны кад.
Сентябр ӧтиӧд лунлы паныд батьыс шуис Гошалы:
— Вод тэ талун водзджык, медым унпӧтыд шедас.
— А кор меным колӧ чеччыны, мед не сёрмыны школаӧ? — юаліс Гоша.
— Сизим час асылын, — вочавидзис батьыс, — кор сӧмын триньӧбтас будильник. Бать бергӧдліс кутшӧмкӧ ручкаяс, видліс рычагъяс да пуктіс будильниксӧ пызан вылӧ, пиыс крӧвать водзӧ.
— Бур вой, менам дона велӧдчысь, — шуис сійӧ, окыштіс писӧ да лӧня петіс вежӧсысь.
Гоша дыр куйліс да мӧвпаліс локтан лун йылысь. Сійӧ весиг эз казяв, кыдзи синъясыс асьныс куньсисны, а ачыс вӧтнас веськаліс мойдвывса замок воротаяс водзӧ. Медся джуджыд башняыс вӧлі мичмӧдӧма югъялысь стрелкаяса ыджыд часіӧн.
— Кутшӧм мича замокыс! Позяс оз бара сэтчӧ веськавны? — мӧвпыштіс Гоша. Сійӧ жӧ здукнас сы водзӧ мыччысис ичӧтик тушаа тешкодь морт. Зонка пыр жӧ гӧгӧрвоис, мый тайӧ вӧлі бур сьӧлӧма Гном.
— Мый тэныд колӧ? — юаліс Гном.
— Ме зэв ёна кӧсъя веськавны тайӧ замокас, — вочавидзис Гоша.
— Тайӧ часіяслӧн нимкывъя замок, — тӧдчӧдіс Гном, — а ме — замокса главнӧй Часі Мастер. Миян замокӧ пырны вермас сӧмын сійӧ, коді бура кужӧ тӧдмавны часі серти кад.
Тайӧ кывъяссӧ кылӧм бӧрын Гоша муртса эз бӧрддзы.
— Ме кӧ ог куж часі серти тӧдмавны кадсӧ, сідзкӧ, ме некор ог веськав замок пытшкас, — вомгорулас нурбыльтыштіс сійӧ.
Шань сьӧлӧма Гномлы лои жаль зонкаыс. Сійӧ видзӧдліс Гошалы синмас:
— Ме чайта, тэ зэв ёна кӧсъян велӧдчыны тӧдмавны кад. — Гошалӧн весиг сьӧлӧмыс сувтліс. — Ме вӧча сідз, мед тэ веськалін замокас.
Гном шуис кутшӧмкӧ кывъяс, ворота воссис, и найӧ веськалісны ыркыд аллеяӧ. Гӧгӧр быдмис мича дзоридз. Пуяс вылын дзользисны лэбачьяс, а турун пӧвстын чирксісны чиркъяс да жбыръялісны бобувъяс.
Туй вайӧдіс Гошаӧс да Гномӧс часіяса башня дорӧ. Найӧ пырисны паськыд кӧртӧн дорӧм ӧдзӧсӧд да веськалісны ыджыд вежӧсӧ. Главнӧй Часі Мастер заводитіс ассьыс висьт:
— Замок пытшкын видзсьӧны быдсяма пӧлӧс часіяс.
Гоша нимкодьпырысь видзӧдіс гӧгӧр. Ыджыд ыргӧн маятника часі сулаліс веськыда джоджас. Стенъяссӧ мичмӧдісны сера рамаяса часіяс.
— Татысь тэ аддзан стенӧ ӧшӧдан да джоджын сулалысь часіяс, — стӧчмӧдіс Гном. — Мый йылысь тэныд висьталӧ налӧн нимыс?
— Стенӧ ӧшӧдан, тыдалӧ, сы вӧсна... мый найӧс колӧ ӧшӧдны стенӧ. А джоджӧ сувтӧдан часіяс сулалӧны джоджын, — мӧвпаліс Гоша.
Гном ошкыштіс сійӧс да содтіс:
— Колӧкӧ, кужан висьтавны, кыдзи шусьӧ замок башня вылын часіыс?
— Башнявывса, — пыр жӧ вежӧртіс Гоша. Тайӧ здукас сійӧ казяліс двореч кодь часі.
— Збыль ӧмӧй тайӧ тшӧтш часі? — чуймис детинка.
— Тайӧ важся часі, — Гном малыштіс югъялана часі выв. — Сійӧ векджык сулавлӧ каминъяс (восьса пачьяс) вылын. Видлы сетны сылы ним.
— Ме чайта, сійӧ шусьӧ каминвывсаӧн.
— Дзик сідзи. Ӧні тэныд колӧ тӧдмавны нӧдкывъяс:

Уджала ме лун и вой,
Кӧть ог юлы ни ог сёй.
Кор тэд ковмас тӧдны кад,
Висьтавны ме сэки рад. (Ю. Попова.)

— Дерт жӧ, тайӧ часі! — горӧдіс Гоша.
— Кывзы нӧшта ӧтиӧс:

Шойччывлытӧг мунӧ,
Воськов лыд оз вунӧд
Чургӧдӧм кык чунь,
Некор син оз кунь. (М. Лебедев.)

— Тайӧ нӧдкывйыс тшӧтш часі йылысь, — Гоша радліс, мый сійӧ лои туянаӧн.
— Молодеч! Тэ ӧдйӧ тӧдмалін нӧдкывъяс. Сідзкӧ, мунам водзӧ.
Найӧ вуджисны мӧд вежӧсӧ, кӧні вӧлі пырыс тыдалан ӧдзӧсъяса уна шкап.
— Тайӧ вежӧсас чукӧртӧма став пӧлӧс будильниксӧ, кутшӧм сӧмын овлӧ свет вылас, — Гном вӧлі зэв дӧвӧль аслас коллекцияӧн.
Стеклӧ сайын джаджъяс вылын сулалісны тильгуна, сяргана, звӧнока будильникъяс. Гном шеныштіс кинас, да будильникъяс, быдӧн ас ног, ӧтпырйӧ заводитісны триньгыны. Кыптіс висьтавны позьтӧм шум. Гоша серӧктіс:
— Быд керкаын кӧ вӧлі та мында будильник да звӧнитісны кӧ найӧ ставӧн ӧттшӧтш, сэки, эськӧ, некод некытчӧ эз сёрмыв.
Ӧні нин серӧктіс Гном:
— Мыйла нӧ сы мында будильникыс? Тырмас ӧтиыс. Кор сы бӧрся бура видзӧдан, он вунӧд заводитны, сійӧ век петкӧдлӧ стӧч кад да садьмӧдӧ тэнӧ ас кадӧ.
Гошалы тӧд вылас усис аслас будильникыс, коді сулаліс крӧватьдорса пызан вылын, да сетіс кыв, мый кутас лӧсявны сыкӧд.
— Тані видзанныд и мукӧдпӧлӧс часіяс? — зонка видзӧдліс шкапса джаджъяс пиысь ӧти вылӧ. — Тайӧ часісӧ новлӧны ки вылын.
— Сійӧ шусьӧ... — Гном юалана видзӧдліс Гоша вылӧ.
— Киын новлан часіӧн, — збоя помаліс Гоша. — Менам пӧльлӧн эм вевта гӧгрӧс часі. Сійӧ ӧшалӧ чеп йылын. И оз киас сійӧс новлы, а зептас сюйӧ.
— Кыдзи сійӧс позьӧ шуны? — юаліс Главнӧй Часі Мастер.
— Зептын новлӧдлан часіӧн, — вӧзйис Гоша.
— Важӧн зептын новлӧдлан часіяс вӧчлісны ворсанаӧн. Кор вевтсӧ вӧлі восьтан, юргыліс мича музыка. Миян замокын эмӧсь жӧ татшӧмъясыс. Со кывзышт, — Гном перйис шкапысь часі, восьтіс вевтсӧ, и юрӧбтіс шензьӧдана музыка. Гошалы кажитчис, быттьӧ ворсӧ кутшӧмкӧ мойдвывса оркестр. Радысла зонка весиг кутіс кекӧначасьны. Кор музыкалӧн шыыс лӧнис, Гном видзчысьӧмӧн пуктіс часісӧ места вылас да, нюмъялігтыр, шуис:
— Тэ аддзин татысь уна пӧлӧс часі. Ставныс найӧ мыйӧнкӧ ӧткодьӧсь.
Гоша шӧйӧвоши. Часіяс ӧта-мӧдсьыныс сэтшӧма торъялісны, мый сьӧкыд вӧлі корсьны весиг кык ӧткодьӧс. Детинка видзӧдліс часіяс вылӧ да думыштчис:
— Став часіыс ӧта-мӧдсьыс ёна торъялӧ. Весиг оз ӧткодя шусьыны найӧ. Но... ме аддза, мый став часіыслӧн эмӧсь лыдпасъяс да кык стрелка.
— Дзик стӧч. Циферблат да стрелкаяс эмӧсь пӧшти став часіыслӧн, — ошкыштіс зонкаӧс Гном.
— Мыйла ті шуинныд «пӧшти»? Эмӧсь али мый и стрелкатӧм часіяс? — чуймис Гоша.
— Эм! — Гном восьтіс шкап, да Гоша аддзис зэв важся предметъяс. Найӧ весиг ылӧсас эз вӧвны часі кодьӧсь. Пыкӧд вылын ӧта-мӧд вылас сулаліс пырыс тыдалана кык шар. Найӧ вӧлі ӧтлаасьӧмаӧсь ӧта-мӧдыскӧд векньыдик розьӧн. Уліса шар пыдӧсас вӧлі посни лыа.
— Тайӧ лыа часі, — стӧчмӧдіс Гном. — Дзоля часіас ӧти шарсьыс мӧдас лыаыс киссьӧ ӧти минутӧн. Ыджыдджыкас — вит минутӧн, а медся ыджыдас — дас минутӧн, — Гном бергӧдіс увлань юрӧн медся ичӧт лыа часісӧ. Ӧні лыаыс лои выліса шарас. Сійӧ тюрӧбӧн заводитіс киссьыны улӧ. Гоша нимкодьпырысь видзӧдіс.
— Эм стрелкатӧм и мукӧд часі. Электроннӧйяс. Тайӧ ӧнія кадся часіяс. Стӧч кадсӧ тайӧ часіяс вылас петкӧдлӧны югъялана лыдпасъяс.
— Кутшӧм бур! — сӧмын и удитіс шуыштны Гоша, а Гном нин матыстӧдіс сійӧс ӧшинь дорӧ.
— Эмӧсь сэтшӧм часіяс, кодъяслӧн сӧмын ӧти стрелка, да и сійӧ абу прамӧй.
— А кӧні нӧ мӧдыс?
— Сійӧ абу. Да и оз ков. Со видзӧд.
Гоша видзӧдліс ӧшиньӧ да аддзис неыджыд мыльк, а сы вылын кутшӧмкӧ тешкодь предмет:
— Мый тайӧ?
— Тэ, кӧнкӧ, весиг думыштнытӧ эн куж, мый тайӧ тшӧтш часі. Но аслыспӧлӧс часі. Шонді часі. Кор сійӧс югдӧдӧ шонді, то бедьсяньыс артмӧ вуджӧр. Сійӧ быттьӧ стрелка вӧчӧ. Вуджӧр-стрелка усьӧ кутшӧмкӧ лыдпас вылӧ да петкӧдлӧ, кымын час.
— Со на кутшӧм часі вӧлӧма! — радпырысь горӧдіс Гоша. — Кутшӧм кокни та серти тӧдмавны кад!
— Кокни? Но кыдзи тэ тӧдмалан кадсӧ, кор шондіыс абу: рытнас либӧ кымӧра лунӧ? — наяна юаліс Гном.
Гоша думыштчис.
— Но да ладнӧ! Ме кӧсйыси велӧдны тэнӧ тӧдмавны часі серти кад да кута ассьым кывйӧс. Шонді, лыа да электроннӧй часіяс серти тӧдмавны кадтӧ кокни. Вай сёрнитыштам сійӧ часіяс йылысь, кодъяслӧн циферблат вылас эм кык стрелка, — Гном петкӧдліс бедьторйӧн ыджыд часі вылӧ. — Кад лыддьӧм заводитчӧ сэк, кор тэ узян. Кыкнан стрелкаыс сэки сулалӧ дас кыкын. Весиг сьӧкыд казявны, мый сэні кык стрелка, сы вӧсна мый дженьыдыс саймовтчӧма кузь саяс.
— Меным батьӧ висьтавліс, мый кузь стрелкаыс шусьӧ минутнӧйӧн, а дженьыдыс — часӧвӧйӧн, — дум вылас уси Гошалы.
— Бур, мый тэ тайӧс тӧдан, — нюмдіс Гном. — Сідзкӧ, тэныд оз ло сьӧкыд тӧд вылӧ босьтны сійӧс, мый ме висьтала.
— Кузь, минут стрелка заводитӧ мунны. Ӧти час чӧжӧн сійӧ гӧгӧртӧ дзонь кытш да бӧр воӧ дас кык дорӧ.
— А дженьыд стрелкаыс сы бӧрся котӧртӧ? — тэрмасьыштіс Гоша.
— Дженьыд часі стрелкаыс мунӧ зэв ньӧжйӧ. Тайӧ жӧ кад коластнас сійӧ сӧмын вешъяс дас кык лыдпассянь лыдпас ӧти вылӧ. Часі кутас петкӧдлыны ӧти час.
— Ме гӧгӧрвои, гӧгӧрвои! — нимкодь лои Гошалы. — Час мысти дженьыд часӧвӧй стрелкаыс вешъяс лыдпас кык дорӧ. А кузь минутнӧйыс тайӧ каднас бара гӧгӧртас дзонь кытш да бӧр воас дас кык дорӧ. Часі кутас петкӧдлыны кык час.
— Тэ вежӧра зонка! — Гном вӧлі дӧвӧль аслас велӧдчысьӧн.
Друг кыліс гора лыйӧм шы. Гоша виччысьтӧмысла весиг чеччыштліс.
— Эн пов! Тайӧ лыйис миян замок стенвывса пушка, — сьӧлӧм сетіс Гошалы Главнӧй Часі Мастер.
— А мыйла сійӧ лыйис? — гӧгӧрвотӧг юаліс Гоша.
— Тайӧ пушкаыс медся мирнӧй. Быд лун сійӧ лыйӧ стӧч дас кык часын, медым ставыслы юӧртны, мый воис лун шӧр кад, — Гном босьтіс Гошаӧс киӧдыс, да найӧ мунісны жырйӧ, кӧні став часіыс петкӧдліс разнӧй кад.
— Ме нарошнӧ вайӧді тэнӧ татчӧ, мед тэ велӧдчин тӧдмавны кад. Со видзӧдлы тайӧ часі вылас. Кымын час сійӧ петкӧдлӧ?
Гоша видзӧдліс часі вылӧ, кытчӧ индіс Гном. Минут стрелкаыс сы вылын сулаліс дас кык вылын, а часӧвӧйыс — кӧкъямыс вылын.
— Тайӧ часі вылас кӧкъямыс час. А сыкӧд орчча часіыс петкӧдлӧ дас час, — Гоша котӧртіс мӧд часі дорӧ. — Со, видзӧдӧй, тані часі стрелкаыс сулалӧ дас лыдпас вылын, а минутнӧйыс дас кык вылын.
Гном довкйӧдліс юрнас да нимкодя нюмъяліс. Ӧні Гоша ӧдйӧ арталіс, кутшӧм кад петкӧдлісны часіяс, да висьтавліс та йылысь Гномлы. Друг детинка сувтіс ӧти часі дінӧ:
— Мыйкӧ ме ог гӧгӧрво, кутшӧм кад петкӧдлӧ тайӧ часіыс? Тані кыкнан стрелкаыс мунӧма сӧмын туй джынсӧ.
— Минутнӧйыс матыстчӧма лыдпас квайт дінӧ, — шуис Гном, — а часӧвӧйыс сулалӧ нёль да вит лыдпасъяс костын. Кор найӧ мунасны мӧд туй джынсӧ, стӧч лоас вит час. А ӧні кадыс нёль да джын. Ӧні ачыд видлы тӧдмавны, уна-ӧ кад петкӧдлӧ тайӧ часіыс? Гном петкӧдліс ӧшинь дорын ӧшалысь часі вылӧ.
— Сійӧ петкӧдлӧ сизим да джын, — нимкодя вочавидзис Гоша.
— Бур, — шуыштіс Гном. — Со тэ и велалін часі серти тӧдмавны кад. Воис миянлы янсӧдчан кад. Эн вунӧд менӧ, — тайӧ кывъясӧн Гоша водзын Гном восьтіс ӧдзӧс, кыліс тешкодь триньгӧм шы... Гоша восьтіс синъяссӧ да садьмис. Крӧватькӧд орччӧн сулаліс волыса выль сумка, а улӧс вылын ӧшаліс гладитӧм школьнӧй форма. Крӧватьдорса пызан вылын триньгис будильник.
— Мамук, — нюмъялігтыр шуис Гоша, — асыв нин. Часі петкӧдлӧ сизим час. Сідзкӧ, пӧра чеччыны да лӧсьӧдчыны школаӧ.
— Кытысь тэ тӧдан, кымын час ӧні? — шензьӧм сорӧн юаліс мамыс.
— Ӧнісянь ме пыр ачым кута часі серти тӧдмавны кадсӧ. Ме велалі, — вочавидзис Гоша.

Т. Ерофеева, Л. Павлова, В. Новикова. (Комиӧдіс О. Рочева.)